7

Wioleta BaranoWskaZajc
*
Glosa do Wyroku tryBunau spraWiedliWoci
Z dnia 3 WrZenia 2009 r. W spraWie pia Messner.
WynaGrodZenie Za korZystanie Z rZecZy
do chWili odstpienia prZeZ konsuMenta
od uMoWy ZaWartej na odleGo
1. WproWadZenie
podstaw funkcjonowania polityki ochrony konsumentw unii europejskiej
oraz europejskiego prawa konsumenckiego stanowi przekonanie, e konsumenci s
najsabszymi uczestnikami rynku, a w stosunkach kontraktowych wystpuj jako
sabsza strona umw zawieranych z profesjonalistami
1
.
W dobie dynamicznego rozwoju spoeczestwa informacyjnego konsumenci
coraz czciej nabywaj dobra konsumpcyjne za porednictwem internetu czy innych
rodkw porozumiewania si na odlego. Zawierane w taki sposb transakcje maj
charakter szczeglny, gdy dochodz do skutku bez jednoczesnej obecnoci ich stron
w tym samym miejscu i czasie. uczestniczcy w nich konsument nie dysponuje
dostateczn informacj o kontrahencie i warunkach umowy, nie jest take w stanie
dokadnie zapozna si z jej przedmiotem. dziaa w okolicznociach ograniczenia
swobody ksztatowania i wyraania swej woli
2
. Z uwagi zatem na fakt, e umowy
zawierane na odlego stanowi istotne zagroenie dla ekonomicznych interesw
*
Autorka jest doktorantk w Katedrze Europejskiego Prawa Gospodarczego na Wydziale Prawa i Administra-
cji Uniwersytetu dzkiego.
1
por. j. Maliszewskanienartowicz: Ewolucja ochrony konsumenta w europejskim prawie wsplnotowym,
toru 2004; e. towska: Europejskie prawo umw konsumenckich, Warszawa 2004, s. 6364.
2
M. jagielska: Umowy zawierane poza lokalem przedsibiorstwa i na odlego, Monitor prawniczy 2000,
nr 9, s. 559; e. towska: Ochrona konsumenta, kwartalnik prawa prywatnego 1996, z. 2, s. 383.
TrAnsfOrmAcjE PrAWA PryWATnEGO
3/2010 ISSN 16411609
8
konsumentw, niosc zwikszone w stosunku do umw zawieranych metod trady-
cyjn ryzyko po ich stronie, prawodawca europejski zagwarantowa okrelone in-
strumenty ich ochrony w dyrektywie 97/7/We parlamentu europejskiego i rady
z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentw w przypadku umw za-
wieranych na odlego
3
.
jednym z najwaniejszych uprawnie konsumenta w umowie na odlego jest
prawo odstpienia od umowy. Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 97/7/We konsument
moe odstpi od kadej umowy zawartej na odlego bez podawania powodu i bez
jakichkolwiek sankcji ze strony przedsibiorcy. termin na skorzystanie z tego pra-
wa zosta okrelony na co najmniej siedem dni roboczych
4
. Z tytuu wykonania
prawa odstpienia od umowy konsument nie moe ponie adnych kosztw ani
opat, poza bezporednimi kosztami zwrotu towarw. dostawca za jest zobowi-
zany do zwrotu kwot wpaconych przez konsumenta tytuem ceny, co ma nastpi
niezwocznie, ale nie pniej ni w terminie 30 dni
5
. konstrukcja odstpienia od
umowy ma w zwizku z tym na celu ochron konsumenta przed zbyt szybkim osta-
tecznym nawizaniem z przedsibiorc stosunku prawnego. prawo to ma sta na
stray wolnoci wyboru konsumenta
6
.
Wyrok w sprawie pia Messner
7
jest jednym z nielicznych orzecze trybunau
sprawiedliwoci dotyczcych interpretacji postanowie dyrektywy o umowach
zawieranych na odlego
8
i pierwszym dotyczcym odstpienia przez konsumenta
od umowy zawartej w ten sposb. trybuna wypowiada si wczeniej w kwestii
prawa odstpienia, interpretujc przepisy innej dyrektywy dotyczcej zawierania
z konsumentami umw w warunkach nietypowych dyrektywy 85/577/eWG
o umowach zawieranych poza lokalem przedsibiorstwa
9
. prawo odstpienia od
3
dz.urz. We l 144 z 4 czerwca 1997 r., s. 19.
4
dyrektywa ma charakter minimalny, z czego wynika, e pastwa czonkowskie implementujce jej postano-
wienia mogy wprowadzi termin duszy, korzystniejszy dla konsumenta zob. art. 14 dyrektywy.
5
Zob. art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7/We.
6
j. Maliszewskanienartowicz: Umowy zawierane poza siedzib przedsibiorstwa i na odlego standar-
dy europejskie a prawo polskie (w:) Harmonizacja wybranych dziedzin prawa polskiego ze standardami Unii
Europejskiej, pod red. j. Maliszewskiejnienartowicz, toru 2004, s. 119; a. sobczak: Umowy zawierane na
odlego (w:) standardy wsplnotowe w polskim prawie ochrony konsumenta, pod red. c. Banasiskiego, War-
szawa 2004, s. 71.
7
Wyrok ts We z dnia 3 wrzenia 2009 r. w sprawie c489/07 pia Messner przeciwko Firma stefan krger,
wyrok niepublikowany jak dotd w Zbiorze orzecze trybunau sprawiedliwoci.
8
Wczeniej trybuna wyda tylko jedno orzeczenie dotyczce interpretacji postanowie dyrektywy wyrok
ts We z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie c336/03 easycar (uk) ltd przeciwko offce of Fair traiding, Zb.orz.
[2005], s. i01947.
9
dyrektywa rady z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentw w odniesieniu do umw zawar-
tych poza lokalem przedsibiorstwa, dz.urz. l 372 z 31 grudnia 1985 r., s. 31; zob. wyrok ts We z dnia
13 marca 2001 r. w sprawie c481/99 Georg heininger and helga henninger and Bayerische hypo- und Vereins-
bank aG, ecr [2001], s. i9945; wyrok ts We z dnia 25 padziernika 2005 r. w sprawie c350/03 elisabeth
schulte i Wolfgang schulte przeciwko deutsche Bausparkasse Badenia aG, Zb.orz. [2005], s. i09215; wyrok ts
We z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie c412/06 annelore hamilton przeciwko Volksbank Filder eg, Zb.orz.
[2008], s. i2383; ostatnie orzeczenie dotyczce prawa odstpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsibior-
stwa, wydane ju po wyroku w sprawie pia Messner, to wyrok ts ue z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie c227/08
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
9
umowy zawartej midzy konsumentem a profesjonalist za pomoc rodkw poro-
zumiewania si na odlego zostao do szeroko przeanalizowane w doktrynie,
nie byo natomiast przedmiotem interpretacji trybunau sprawiedliwoci.
sprawa pia Messner wydaje si zatem kluczowa dla interpretacji zakresu
i warunkw odstpienia przez konsumenta od umowy zawartej z przedsibiorc za
porednictwem rodkw porozumiewania si na odlego.
2. orZecZenie tryBunau spraWiedliWoci
W spraWie c489/07 pia Messner
2.1. teZa orZecZenia
teza orzeczenia trybunau sprawiedliwoci w sprawie pia Messner brzmi
nastpujco:
Wykadni postanowie art. 6 ust. 1 zd. 2 i ust. 2 dyrektywy 97/7/We parla-
mentu europejskiego i rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumen-
tw w przypadku umw zawieranych na odlego naley dokonywa w ten sposb,
e stoj na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu przewidujcemu generaln mo-
liwo dania przez sprzedawc od konsumenta wynagrodzenia za korzystanie
z rzeczy zakupionej w drodze umowy zawartej na odlego, w przypadku gdy ten
ostatni skorzysta ze swego prawa do odstpienia w terminie.
jednake te same postanowienia nie stoj na przeszkodzie temu, by konsument
by zobowizany do zapaty odszkodowania za uywanie rzeczy, w przypadku gdy
korzysta z rzeczy w sposb niezgodny z zasadami prawa cywilnego, takimi jak
dobra wiara czy bezpodstawne wzbogacenie, pod warunkiem e nie narusza to celu
tej dyrektywy, a w szczeglnoci funkcjonalnoci i skutecznoci prawa do odstpie-
nia, czego ustalenie jest zadaniem sdu krajowego.
2.2. stan FaktycZny spraWy
orzeczenie trybunau w sprawie pia Messner zostao wydane na tle toczcego si
przed sdem niemieckim (amstgericht lahr) sporu w przedmiocie zwrotu okrelonej
kwoty po rozwizaniu umowy zawartej na odlego, midzy konsumentk p. Messner
a spk stefan krger, ktra prowadzia sprzeda za porednictwem internetu.
W grudniu 2005 r. konsumentka kupia od spki uywany notebook. sprze-
dawca zamieci w internecie oglne warunki sprzeday, z ktrych wynikao, e
eva Martn Martn przeciwko edp editores sl, wyrok niepublikowany jak dotd w Zbiorze orzecze trybunau
sprawiedliwoci.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
10
kupujcy jest zobowizany do odszkodowania za pogorszenie towaru spowodowa-
ne jego uywaniem zgodnie z przeznaczeniem
10
. W sierpniu 2006 r. zepsu si ekran
komputera, w zwizku z czym p. Messner zadaa od spki nieodpatnej naprawy.
Z uwagi na odmow ze strony przedsibiorstwa, w listopadzie 2006 r. konsumentka
owiadczya, e wycofuje si z umowy sprzeday i zaoferowaa spce stefan kr-
ger zwrot towaru w zamian za zwrot zapaconej ceny
11
.
pomimo faktu, e konsumentka zoya owiadczenie o odstpieniu od umowy
po upywie niemale roku od daty zawarcia umowy, termin do skorzystania z tego
prawa zosta zachowany zgodnie z przepisami niemieckiego kodeksu cywilnego
(Brgerliches Gesetzbuch
12
). Zgodnie z postanowieniami BGB termin do odstpie-
nia od umowy wynosi dwa tygodnie
13
. termin biegnie od momentu, w ktrym
przedsibiorca przedstawi konsumentowi w formie pisemnej wyran informacj
o przysugujcym mu prawie odstpienia. informacja ta powinna zawiera nazwisko
i adres osoby, wobec ktrej konsument powinien zoy owiadczenie o odstpieniu,
a ponadto wzmiank o rozpoczciu biegu terminu oraz o braku obowizku podawa-
nia przyczyn odstpienia. jeli informacje te zostan przekazane po zawarciu umo-
wy, termin wynosi miesic. W przypadku za gdy umowa ma by zawarta na pimie,
termin biegnie dopiero od momentu, w ktrym konsumentowi zostanie dostarczony
egzemplarz umowy, pisemne zamwienie konsumenta albo odpis umowy lub za-
mwienia
14
. ponadto, w wietle niemieckiej regulacji, prawo do odstpienia od
umowy wygasa najpniej po upywie szeciu miesicy po zawarciu umowy. jed-
nake prawo to nie wygasa, jeeli konsument nie zosta o nim w odpowiedni sposb
poinformowany
15
. p. Messner nie otrzymaa w ogle przewidzianych przepisami
BGB informacji, zatem bieg terminu do odstpienia od umowy w ogle si nie
rozpocz.
pomimo zoenia przez pani Messner owiadczenia o odstpieniu od umowy,
spka nie dokonaa zwrotu kwoty zapaconej za sprzt, w zwizku z czym konsu-
mentka wystpia do sdu z daniem zasdzenia zwrotu. W toku postpowania
przed niemieckim amstgericht lahr, spka stefan krger podwaya to roszczenie,
podnoszc, e p. Messner jest w kadym razie zobowizana do zapaty wynagro-
dzenia za uywanie notebooka przez okres omiu miesicy. na podstawie rynkowych
cen najmu notebookw p. Messner musiaaby zapaci odszkodowanie przenoszce
kwot, jak zapacia za sprzt, a wic przewyszajce sum pienin, jaka powin-
na zosta zwrcona przez drug stron wskutek odstpienia od umowy
16
.
10
pkt 11 wyroku w sprawie pia Messner.
11
pkt 12 i 13 wyroku w sprawie pia Messner.
12
dalej jako BGB.
13
paragraf 355 ust. 1 in fne BGB; unormowanie takie jest zgodne z minimalnym charakterem dyrektywy
o umowach zawieranych na odlego.
14
paragraf 355 ust. 2 BGB.
15
paragraf 355 ust. 3 BGB.
16
pkt 15 wyroku w sprawie pia Messner.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
11
W tej sytuacji, majc wtpliwoci dotyczce wykadni przepisw niemieckie-
go kodeksu cywilnego implementujcych postanowienia dyrektywy o umowach
zawieranych na odlego, jak i zgodnoci z ni przepisu o obowizku zapaty wy-
nagrodzenia za korzystanie z rzeczy przez konsumenta odstpujcego od umowy,
sd niemiecki postanowi zawiesi postpowanie i zwrci si z pytaniem prejudy-
cjalnym do trybunau sprawiedliwoci.
2.3. stanoWiska stron
konsumentka p. Messner powiadomia spk stefan krger o usterce ekranu
komputera zakupionego za porednictwem umowy zawartej na odlego i zada-
a dokonania nieodpatnej naprawy. spka odmwia przeprowadzenia naprawy.
W zwizku z tym konsumentka, korzystajc z podstawowego prawa przysugujce-
go konsumentowi, ktry zawar z przedsibiorc umow za porednictwem jednego
ze rodkw porozumiewania si na odlego, owiadczya, e wycofuje si z za-
wartej w ten sposb umowy sprzeday i zaoferowaa spce stefan krger zwrot
notebooka w zamian za zwrot zapaconej ceny.
natomiast spka stefan krger staa na stanowisku, e roszczenie p. Messner
jest bezzasadne, poniewa jest ona zobowizana do zapaty wynagrodzenia za ko-
rzystanie z rzeczy bdcej przedmiotem zawartej na odlego umowy oraz za po-
gorszenie stanu rzeczy wynikajce ze zwykego jej uywania. Wynagrodzenie takie
za cay okres korzystania z zakupionego notebooka przewysza za kwot, jak
konsumentka zapacia tytuem ceny i ktrej zwrotu daa na podstawie prawa
odstpienia od zawartej umowy.
2.4. stan praWny spraWy
Wtpliwoci sdu niemieckiego, ktry zwrci si z pytaniem prejudycjalnym
do trybunau sprawiedliwoci, wywoay przepisy dotyczce odstpienia od umowy
zawartej na odlego, implementujce do niemieckiego porzdku prawnego posta-
nowienia dyrektywy nr 97/7/We w sprawie ochrony konsumentw w przypadku
umw zawieranych na odlego
17
. W prawie niemieckim implementacja dyrektywy
nastpia pierwotnie poprzez uchwalenie ustawy o umowach zawieranych na odleg-
o
18
. Wskutek przeprowadzonej nastpnie reformy prawa zobowiza
19
, z dniem
1 stycznia 2002 r. wszystkie przepisy o umowach zawieranych na odlego zosta-
17
Zob. przyp. 3.
18
Gesetz ber Fernabsatzvertrge und andere Fragen des Verbraucherrechts sowie zur umstellung von Vor-
schriften auf euro vom 27.06.2000, BGBi. 2000 i, s. 897.
19
Gesetz zur Modernisierung des schuldrechtes vom 26.11.2001, BGBi. 2001 i, s. 3138.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
12
y wcielone bez wikszych zmian do niemieckiego kodeksu cywilnego (Brgerliches
Gesetzbuch)
20
. Zgodnie z treci dyrektywy ustawodawca niemiecki ustanowi na
rzecz konsumenta prawo odstpienia od umowy zawartej za pomoc rodka poro-
zumiewania si na odlego. jednake kwestie zwizane z warunkami skorzystania
przez konsumenta z prawa odstpienia zostay uregulowane szerzej anieli w samej
dyrektywie. paragraf 312d BGB ustanawia ogln regu, wedug ktrej konsumen-
towi bdcemu stron umowy na odlego przysuguje prawo odstpienia.
Warunki odstpienia zostay natomiast sformuowane w 355 BGB. Zgodnie
z jego ust. 1 odstpienie od umowy polega na tym, e konsument nie jest ju zwi-
zany swoim owiadczeniem woli dotyczcym zawarcia umowy na odlego, jee-
li odwoa je we waciwym terminie. odwoanie nie musi wskazywa jego przyczyn.
owiadczenie o odstpieniu od umowy (Widerrufserklrung) powinno zosta zoo-
ne w formie pisemnej lub poprzez zwrot towaru sprzedawcy. odstpienie od umowy
moe zatem doj do skutku, po pierwsze, w formie tekstowej. Zgodnie z 126a BGB
owiadczenie takie mona zoy na pimie lub w formie elektronicznej bez wyma-
gania podpisu
21
. po drugie, odstpienie od umowy moe przybra posta owiad-
czenia dorozumianego w postaci odesania rzeczy przedsibiorcy. termin do wyko-
nania prawa odstpienia zosta okrelony jako termin dwutygodniowy. tak dugi
termin w stosunku do ustalonego w dyrektywie terminu siedmiu dni roboczych
wynika z 355 BGB, w ktrym ujednolicono wszystkie regulacje odnoszce si do
terminw odstpienia wynikajcych z europejskich dyrektyw konsumenckich
22
.
termin uwaa si za zachowany, jeeli w tym czasie nastpi zoenie owiadczenia
o rozwizaniu umowy lub odesanie towaru
23
.
pocztek biegu terminu do odstpienia od umowy zosta uregulowany w prawie
niemieckim podobnie jak w dyrektywie. Mianowicie, jeeli umowa dotyczy towaru,
termin rozpoczyna swj bieg w dniu otrzymania go przez konsumenta. jeli natomiast
przedmiotem umowy jest wiadczenie usug, termin do odstpienia rozpoczyna swj
bieg w dniu jej zawarcia. W przypadku za umowy o dostaw sukcesywn, bieg
terminu do odstpienia od umowy przez konsumenta rozpoczyna si w dniu otrzy-
mania przez niego pierwszego produktu z serii
24
. takie rozwizanie uzasadnia si
w ten sposb, i ju w momencie rozpoczcia dostawy konsument jest w stanie
oceni towar i podj decyzj o ewentualnym odstpieniu od umowy
25
. Bieg termi-
nu do odstpienia od umowy nie moe si jednak rozpocz wczeniej anieli
20
Zob. szerzej k. szczygielska: Odstpienie od umowy zawartej na odlego w prawie niemieckim i polskim,
kwartalnik prawa prywatnego 2003, z. 2, s. 409 i n.; h.W. Micklitz, n. reich: Die fernabsatzrichtlinie im deu-
tschen recht, BadenBaden 1998, s. 23.
21
por. h. heinrichs (w:) Gesetz zur modernisierung des schuldrechts, pod red. o. palandt, Mnchen 2002,
355, nb 7.
22
Zob. k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 413.
23
paragraf 355 ust. 1 in fne BGB.
24
paragraf 312d ust. 2 BGB.
25
k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 414.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
13
w momencie, w ktrym konsumentowi zostaje przedstawiona w formie pisemnej
wyrana informacja o przysugujcym mu prawie odstpienia, w sposb jednoznacz-
ny wskazujca na to prawo, a take zawierajca nazwisko i adres osoby, wobec
ktrej naley dokona owiadczenia o odstpieniu oraz informacje o rozpoczciu
biegu terminu i warunkach jego zachowania
26
.
jednake termin odstpienia od umowy ulega wyjtkowo wydueniu w okre-
lonych sytuacjach. Mianowicie, jeeli wskazana wyej informacja zostaje przekaza-
na po zawarciu umowy, termin wynosi miesic. jeeli natomiast dla zawarcia umowy
wymagana jest forma pisemna, termin biegnie dopiero od momentu, w ktrym kon-
sumentowi zostaje dostarczony egzemplarz umowy, pisemne zamwienie konsumen-
ta albo odpis umowy lub odpis zamwienia. W przypadku zaistnienia sporu co do
momentu rozpoczcia biegu terminu, ciar dowodu spoczywa na przedsibiorcy
27
.
odrbn kwesti jest termin do odstpienia od umowy w przypadku braku
potwierdzenia przez przedsibiorc wymaganych przepisami informacji. ustp 3
355 BGB wskazuje mianowicie zwizany z tym moment wyganicia prawa od-
stpienia od umowy oglna regua polega na tym, e prawo to wygasa najpniej
sze miesicy po zawarciu umowy. dla rozpatrywanej sprawy znaczenie ma dalsza
cz powoanego przepisu, ktra jest skutkiem wprowadzonych przez ustawodaw-
c niemieckiego zmian wynikajcych z uznania wskazanej regulacji za niezgodn
z prawem europejskim
28
. Wynika z niej, e prawo odstpienia jednak nie wygasa,
jeeli konsument nie zosta prawidowo poinformowany o przysugujcym mu
prawie odstpienia. Zatem szeciomiesiczny termin do odstpienia obowizuje
jedynie w przypadku nieprzekazania przez przedsibiorc wszystkich innych, poza
wskazaniem przysugujcego konsumentowi prawa odstpienia, informacji, na
przykad dotyczcych obsugi posprzedanej i istniejcych gwarancji lub minimal-
nego okresu obowizywania umowy o wiadczenie cige lub powtarzajce si
29
.
Wobec tego w sprawie niniejszej pomimo faktu, e konsumentka zoya owiad-
czenie o wycofaniu si z umowy po upywie niemale roku od dnia jej zawarcia,
prawo odstpienia nie wygaso. druga strona umowy spka stefan krger
w ogle bowiem nie przekazaa wymaganych informacji, w tym w szczeglnoci
informacji o prawie odstpienia od umowy.
skutki wykonania przez konsumenta prawa odstpienia od umowy zawartej
na odlego zostay sformuowane w 357 BGB. Z powoanego przepisu wynika,
e skutki te ksztatuj si tak samo jak oglne skutki ustawowego odstpienia od
umowy. Zatem w okrelonym terminie, ktry dla konsumenta rozpoczyna swj bieg
w momencie zoenia owiadczenia o odstpieniu, a w odniesieniu do przedsibior-
cy w momencie otrzymania tego owiadczenia, strony musz zwrci sobie wszyst-
26
paragraf 355 ust. 2 ab initio BGB.
27
paragraf 355 ust. 2 in fne BGB.
28
Zob. wyrok ts We w sprawie heininger, op. cit.
29
k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 414.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
14
ko, co wzgldem siebie wiadczyy w wykonaniu umowy, od ktrej konsument od-
stpi
30
. konsument jest zatem zobowizany do odesania rzeczy przedsibiorcy.
kosztami odesania rzeczy przez konsumenta zosta obciony przedsibiorca. je-
dynie w przypadku zakupu towarw, ktrych warto nie przekracza 40 euro, moe
on przenie standardowe koszty zwrotu na konsumenta, chyba e konsument od-
sya towar dostarczony mu przez przedsibiorc omykowo
31
.
dla stanu faktycznego zaistniaego w sprawie istotne znaczenie ma regulacja
dotyczca obowizku konsumenta zapaty wynagrodzenia za uywanie rzeczy b-
dcej przedmiotem umowy, od ktrej odstpuje. Z przepisw BGB wynika, e
konsument, ktry odstpi od umowy zawartej na odlego, musi zapaci przed-
sibiorcy wynagrodzenie za pogorszenie si rzeczy bdcej przedmiotem umowy,
wynikajce z uywania jej zgodnie z przeznaczeniem. przesank wskazanego obo-
wizku konsumenta jest poinformowanie go najpniej w momencie zawarcia
umowy, w formie pisemnej o takim skutku prawnym. obowizek ten nie wystpu-
je jednak w sytuacji, gdy pogorszenie si rzeczy wynika wycznie z wyprbowania
rzeczy. do sytuacji odstpienia od umowy przez konsumenta i zwizanego z nim
obowizku zapaty wynagrodzenia za pogorszenie si rzeczy nie znajduje przy tym
zastosowania przepis wyczajcy obowizek jego zapaty z uwagi na okoliczno,
e pogorszenie rzeczy nastpio u osoby uprawnionej, pomimo dooenia przez ni
starannoci, jak zwykle zachowuje we wasnych sprawach, jeeli tylko konsument
zosta prawidowo poinformowany o swoim prawie odstpienia albo w inny sposb
powzi o nim wiadomo
32
. Warto wskaza, e w wietle obecnie obowizujcych
przepisw niemieckiego kodeksu cywilnego, konsument nie ma natomiast obowiz-
ku zapaty na rzecz przedsibiorcy wynagrodzenia za samo przekazanie rzeczy do
uywania i korzystanie z niej
33
. na podstawie 357 ust. 1 zd. 1 i 346 ust. 1 BGB
w przypadku odstpienia od umowy ma on obowizek wydania osignitych
z rzeczy poytkw. W myl 100 BGB poytkami s poytki rzeczy lub prawa,
a take korzyci, jakie wynikaj z uywania rzeczy lub prawa. W zwizku z tym
konsument nie jest zobowizany do wynagrodzenia za samo posiadanie rzeczy, lecz
jedynie za korzyci uzyskane w zwizku z faktycznym uywaniem rzeczy
34
. ponad-
to, jak ju wskazano wyej, obecny stan prawny nakada na konsumenta odstpu-
jcego od umowy obowizek zapaty wynagrodzenia za obnienie wartoci rzeczy
wynikajce z jej uywania zgodnie z przeznaczeniem, jeeli zosta on pouczony
przez przedsibiorc o takim nastpstwie i o moliwoci jego uniknicia
35
.
30
Zob. 286 ust. 3 BGB.
31
paragraf 357 ust. 2 BGB.
32
paragraf 357 ust. 3 w zw. z 346 ust. 2 zd. 1 pkt 3 i 346 ust. 3 zd. 1 pkt 3 BGB.
33
taki obowizek spoczywa na konsumencie od momentu dostarczenia rzeczy przez przedsibiorc do wy-
konania prawa odstpienia od umowy na tle stanu prawnego obowizujcego przed reform prawa zobowiza,
ktra wesza w ycie 1 stycznia 2002 r. zob. k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 420.
34
Ibidem.
35
paragraf 357 ust. 3 BGB.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
15
W pimiennictwie niemieckim pojawiy si rne stanowiska co do zgodnoci
przedstawionych wyej unormowa z dyrektyw dotyczc umw zawieranych na
odlego. artyku 6 ust. 2 dyrektywy zabrania bowiem przedsibiorcom pobierania
opat od konsumentw w przypadku odstpienia od umowy. W zwizku z tym poja-
wiy si pogldy opowiadajce si za szerokim rozumieniem pojcia opaty, z ktrego
wynika, e konsument nie powinien ponosi odpowiedzialnoci za uywanie rzeczy,
jak i za jej pogorszenie
36
. uzasadniano je brzmieniem przepisw dyrektywy, z ktre-
go wynika zakaz obciania konsumenta opatami za uywanie rzeczy, a take ryzykiem
przy sprzeday wysykowej
37
. pogldy za popierajce stanowisko odwrotne wskie
rozumienie postanowie dyrektywy dotyczcych zakazu pobierania opat od konsu-
menta odstpujcego od umowy opieraj si na przekonaniu, e dyrektywa zaka-
zuje jedynie pobierania wygrowanych opat manipulacyjnych oraz odstpnego
38
.
podnosi si przy tym, e roszczenia o zapat wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy
i pogorszenie jej stanu wynikaj nie z samego faktu odstpienia od umowy, lecz
z faktu korzystania z rzeczy przez konsumenta
39
. naley mie jednak w tym wzgldzie
na uwadze, e pobranie takiego wynagrodzenia moe suy wycznie pokryciu szkd
wynikych z korzystania z rzeczy, natomiast przedsibiorca nie moe osiga zyskw
poprzez faktyczne wypoyczanie zamwionej rzeczy
40
.
W stanie faktycznym bdcym podstaw postpowania przed niemieckim
sdem, konsument nie zosta poinformowany o przysugujcym mu prawie odstpienia.
Z uwagi jednak na fakt, e z prawa tego skorzysta, mona przypuszcza, e w inny
sposb powzi o nim wiadomo. Wskazane brzmienie przepisw niemieckiego ko-
deksu cywilnego prowadzi do wniosku, e konsument, ktry wiedzia o przysugujcym
mu prawie odstpienia od umowy zawartej na odlego, korzystajc z tego prawa, ma
obowizek zapaty wynagrodzenia za pogorszenie rzeczy bdcej przedmiotem umowy
spowodowane jej uywaniem zgodnie z przeznaczeniem. obowizek ten nie jest
wzgldem niego wyczony nawet wtedy, kiedy uywa wskazanej rzeczy z dooeniem
starannoci, jak zwykle zachowuje we wasnych sprawach.
2.5. pytanie prejudycjalne
sd krajowy, przed ktrym toczyo si przedmiotowe postpowanie, powzi
wtpliwo co do rozwiza prawnych prawa niemieckiego, majcych na celu im-
36
tak n. reich, a. nordhausen: Verbraucher und recht im elektronischen Geschftsverkehr (eG), BadenBa-
den 2000, s. 114.
37
h.W. Micklitz, n. reich: Die fernabsatzrichtlinie, op. cit., s. 27.
38
tak h. roth: Das fernabsatzgesetz, juristenzeitung 2000, nr 21, s. 1014; h. roth: Widerruf und rckab-
wicklung nach der Umsetzung der fernabsatzrichtlinie und dem Entwurf eines schuldrechtsmodernisierungsge-
setzes, Verbraucher und recht 2001, nr 3, s. 83.
39
a. Fuchs: Das fernabsatzgesetz im neuen system des Verbraucherschutzrecht, Zeitschrift fr Wirtschaftsrecht
und insolvenzpraxis 2000, nr 30, s. 1285.
40
k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 421.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
16
plementacj postanowie dyrektywy o umowach zawieranych na odlego, zezwa-
lajcych na danie przez przedsibiorc od konsumenta odstpujcego od umowy
zapaty wynagrodzenia za pogorszenie rzeczy uywanej zgodnie z przeznaczeniem,
a take wydania poytkw osignitych w zwizku z uywaniem rzeczy.
Wskutek powyszych wtpliwoci, niemiecki amstgericht lahr zawiesi po-
stpowanie krajowe i zwrci si do trybunau sprawiedliwoci z pytaniem preju-
dycjalnym nastpujcej treci: czy wykadni art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 w zwizku
z ust. 1 zd. 2 tego samego artykuu naley dokonywa w ten sposb, e w sprzecz-
noci z nimi stoi przepis prawa krajowego, ktry w przypadku rozwizania przez
konsumenta umowy w wyznaczonym na to terminie uprawnia sprzedawc do da-
nia wynagrodzenia za uywanie dostarczonego produktu? pytanie sdu krajowego
dotyczy rozstrzygnicia kwestii niezgodnoci normy krajowej przewidujcej mo-
liwo dania przez sprzedawc od konsumenta wynagrodzenia za uywanie
produktu zakupionego w drodze umowy zawartej na odlego, w przypadku odst-
pienia od niej w odpowiednim terminie, z dyrektyw unii europejskiej o ochronie
praw konsumentw w przypadku umw zawieranych na odlego. ucilajc py-
tanie sdu niemieckiego chodzi o niezgodno z dyrektyw normy krajowej
przewidujcej obowizek zapaty wynagrodzenia za pogorszenie si rzeczy spowo-
dowane jej uywaniem w sposb zgodny z przeznaczeniem. niemiecki kodeks
cywilny bowiem, jak ju bya o tym mowa wyej, po reformie prawa zobowiza,
w istocie nie przewiduje obowizku zapaty wynagrodzenia za samo przekazanie
rzeczy do uywania, lecz obowizek wydania uzyskanych z tego tytuu poytkw
oraz wanie obowizek zapaty wynagrodzenia za pogorszenie si rzeczy wskutek
jej uywania w sposb zgodny z przeznaczeniem.
tre wskazanego pytania sformuowanego przez sd krajowy zawiera w sobie
wtpliwoci, ktre dotycz skutkw odstpienia przez konsumenta od umowy za-
wartej na odlego. Z art. 6 ust. 1 zd. 2 i ust. 2 dyrektywy 97/7/We wynika expres-
sis verbis, e konsument z tytuu wykonania swego prawa odstpienia nie moe
ponosi adnych opat ani te adnych kosztw, poza bezporednimi kosztami
zwrotu towaru bdcego przedmiotem umowy. niemiecki kodeks cywilny koszta-
mi zwrotu towaru obcia przedsibiorc, zezwalajc mu jedynie na przerzucenie stan-
dardowych kosztw zwrotu na konsumenta w przypadku zakupu przez tego ostat-
niego towarw o wartoci nieprzekraczajcej 40 euro
41
. W tym zakresie przewiduje
zatem, zgodnie z minimalnym charakterem dyrektywy o ochronie konsumentw
w umowach zawieranych na odlego
42
, wyszy poziom ochrony konsumenta od
tego, ktry zosta ustanowiony w dyrektywie. jednoczenie jednak regulacja nie-
miecka przewiduje obowizek wydania poytkw uzyskanych wskutek uywania
rzeczy bdcej przedmiotem umowy zawartej na odlego oraz obowizek zapaty
41
paragraf 357 ust. 2 zd. 3 BGB.
42
Zob. art. 14 dyrektywy nr 97/7/We.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
17
wynagrodzenia za pogorszenie si rzeczy wynikajce z jej uywania w sposb
zgodny z przeznaczeniem. Zatem powstaje pytanie, czy tak uksztatowane konsek-
wencje odstpienia przez konsumenta od umowy nie s zbyt daleko idce, w szcze-
glnoci, czy nie s niezgodne z celami dyrektywy 97/7/We, ktra zakada zapew-
nienie skutecznej ochrony konsumentw w umowach zawieranych na odlego,
oraz z przyjt na gruncie europejskiego prawa konsumenckiego zasad zapewnie-
nia wysokiego poziomu ochrony konsumentw. nietypowe warunki zawarcia
umowy, jakie niewtpliwie w tym przypadku wystpuj, wymagaj zapewnienia
odpowiednich rodkw, ktre nie mog mie jedynie formalnego charakteru
43
.
2.6. roZstrZyGnicie tryBunau
W glosowanym orzeczeniu trybuna sprawiedliwoci, ustosunkowujc si do
przedoonego pytania prejudycjalnego, po raz pierwszy wypowiedzia si w kwe-
stii interpretacji przepisw dotyczcych prawa konsumenta do odstpienia od umo-
wy zawartej na odlego, przewidzianych w dyrektywie 97/7/We, i na jej podstawie
udzieli odpowiedzi co do zgodnoci niemieckich rozwiza prawnych z prawem
unii europejskiej w przedmiotowym zakresie.
W pierwszej kolejnoci trybuna podkreli, e z art. 6 ust. 1 zd. 2 i ust. 2
dyrektywy wyranie wynika, e z tytuu wykonania przez konsumenta zagwaran-
towanego mu prawa odstpienia nie moe on ponosi adnych kosztw, z wyjtkiem
jedynie kosztw bezporednich zwizanych ze zwrotem towaru zakupionego na
odlego
44
. dla uzasadnienia takiego rozwizania, trybuna powoa si na pream-
bu do dyrektywy. Wskaza mianowicie, e z motywu czternastego preambuy
wynika, e celem zakazu obciania konsumenta innymi kosztami ni bezporednie
koszty zwrotu towaru jest zapewnienie, aby prawo odstpienia jako podstawowe
uprawnienie konsumenta zawierajcego z przedsibiorc umow na odlego nie
miao wycznie formalnego charakteru. celem wprowadzenia takich zasad korzy-
stania z prawa odstpienia jest zapewnienie rzeczywistej jego skutecznoci. powi-
zanie prawa odstpienia z negatywnymi skutkami fnansowymi mogoby bowiem
powstrzyma konsumenta od powoywania si na to uprawnienie. taka z kolei
konsekwencja prowadziaby do obaw konsumentw dotyczcych zawierania umw
na odlego
45
.
trybuna wskaza rwnie, e prawo odstpienia ma na celu ochron konsu-
menta w szczeglnej dla niego sytuacji, jak jest sprzeda za porednictwem rod-
43
pkt 14 preambuy do dyrektywy 97/7/We wyranie podkrela, e aby prawo odstpienia od umowy nie
miao jedynie formalnego charakteru, ewentualne koszty ponoszone przez konsumenta w przypadku wykonywania
przez niego prawa odstpienia od umowy musz ogranicza si do bezporednich kosztw zwrotu towarw.
44
pkt 18 wyroku w sprawie pia Messner.
45
pkt 19 wyroku w sprawie pia Messner.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
18
kw porozumiewania si na odlego. Ze wzgldu na to, e konsument nie ma
moliwoci obejrzenia produktu w rzeczywistoci, czy te upewnienia si co do
charakteru usugi przed zawarciem umowy, prawo odstpienia ma wyrwna nie-
korzy po jego stronie w umowie zawartej na odlego. termin na odstpienie od
umowy jest czasem, w ktrym konsument moe obejrze i wyprbowa produkt
bdcy przedmiotem transakcji oraz zastanowi si nad ostatecznym jego zakupem
46
.
W wietle tak sformuowanych celw regulacji naley, zdaniem trybunau spra-
wiedliwoci, dokonywa wykadni zakazu stosowania wobec konsumenta odstpu-
jcego od umowy jakichkolwiek sankcji fnansowych
47
.
Majc na wzgldzie wskazane podstawy funkcjonowania uprawnienia do od-
stpienia od umowy zawartej na odlego, trybuna stwierdzi, e generalne usta-
nowienie obowizku zapaty wynagrodzenia za uywanie produktu zakupionego na
podstawie umowy zawartej na odlego bd te za pogorszenie jego stanu wsku-
tek uywania zgodnego z przeznaczeniem jest niezgodne z celami instrumentu
ochrony konsumenta, jakim jest prawo odstpienia od umowy. dla potwierdzenia
swego stanowiska, trybuna powoa si te na wydan w sprawie opini rzecznika
generalnego. Zgodnie z ni, jeeli konsument byby zobowizany do zapaty wyna-
grodzenia tylko dlatego, e mia moliwo korzystania przez pewien czas z rzeczy
zakupionej w drodze umowy zawartej na odlego, oznaczaoby to, e prawo od-
stpienia przysugiwaoby konsumentowi tylko w zamian za zapat okrelonej sumy
pieninej. taka za konsekwencja staaby w oczywistej sprzecznoci nie tylko
z literalnym brzmieniem, ale rwnie z celem przepisw dyrektywy o odstpieniu
od umowy i uniemoliwiaaby konsumentowi cakowicie swobodne i pozbawione
presji korzystanie z terminu do odstpienia. ten ostatni stanowi bowiem swoisty
termin do zastanowienia si nad zasadnoci dokonanego na odlego zakupu danej
rzeczy
48
.
ponadto trybuna podnis, e wykonanie przez konsumenta prawa do odst-
pienia od umowy pod warunkiem zapaty przedsibiorcy wynagrodzenia zwizane-
go z korzystaniem z rzeczy prowadzioby do naruszenia funkcjonalnoci i skutecz-
noci tego prawa
49
. prawo do odstpienia ma bowiem na celu zapewnienie konsu-
mentowi moliwoci obejrzenia i wyprbowania rzeczy zakupionej na podstawie
umowy zawartej w warunkach nietypowych, ktre niewtpliwie zachodz w wy-
padku zwizania si umow za pomoc rodka porozumiewania si na odlego.
jednake trybuna podkreli rwnie, e celem dyrektywy 97/7/We, ktra
dotyczy ochrony konsumenta w szczeglnej sytuacji umowy zawartej na odlego,
nie jest przyznanie konsumentowi praw, ktre wykraczayby poza to, co jest ko-
nieczne do zapewnienia moliwoci skutecznego wykonania prawa odstpienia.
46
pkt 20 wyroku w sprawie pia Messner.
47
pkt 21 wyroku w sprawie pia Messner.
48
Zob. pkt 74 opinii rzecznika generalnego trstenjak z dnia 18 lutego 2009 r.
49
por. pkt 24 wyroku w sprawie pia Messner.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
19
Wobec tego cel dyrektywy, jak i istota prawa odstpienia nie wykluczaj wprowa-
dzenia przez pastwo czonkowskie regulacji, na podstawie ktrych konsument
byby zobowizany do zapaty odpowiedniego wynagrodzenia w przypadku, gdy
uywa rzeczy bdcej przedmiotem umowy zawartej na odlego w sposb nie-
zgodny z zasadami prawa cywilnego. Zasadami tymi mog by w szczeglnoci,
wedug trybunau, zasada dobrej wiary czy bezpodstawne wzbogacenie
50
.
dla potwierdzenia dopuszczalnoci takiego rozwizania, trybuna powoa si
take na przytaczany wczeniej dla uzasadnienia podstawowego prawa konsumen-
ta strony umowy zawartej na odlego motyw czternasty preambuy do dy-
rektywy, z ktrego wynika rwnie, e ustalenie szczegowych, nieokrelonych
w dyrektywie warunkw wykonywania prawa do odstpienia od umowy naley do
pastw czonkowskich
51
. jednoczenie sd unijny zaznaczy, e wykonywanie tego
uprawnienia przez pastwo czonkowskie powinno nastpowa z poszanowaniem
celu dyrektywy, co oznacza w szczeglnoci, e nie moe prowadzi do naruszenia
skutecznoci i funkcjonalnoci prawa odstpienia. jako przykad naruszenia celu
dyrektywy poprzez wprowadzenie obowizku zapaty wynagrodzenia przez konsu-
menta, uywajcego przedmiotu umowy w sposb niezgodny z zasadami prawa
cywilnego, trybuna poda ustalenie nieproporcjonalnej do ceny zakupu spornej
rzeczy wysokoci wynagrodzenia. inny przykad to naoenie na konsumenta, na
podstawie przepisw krajowych, ciaru dowodu, e podczas biegu terminu do
odstpienia od umowy nie uywa rzeczy w sposb wykraczajcy poza to, co byo
konieczne dla skutecznego wykonywania prawa odstpienia
52
.
ocena naruszenia przez wycofujcego si z umowy konsumenta zasad prawa
cywilnego ma nalee do sdu krajowego. W toku jej dokonywania powinien on
uwzgldni wszystkie okolicznoci sprawy, w szczeglnoci za charakter spornego
produktu oraz okres, pod koniec ktrego, ze wzgldu na nieprzestrzeganie przez
sprzedawc obowizku informacyjnego, konsument wykona prawo odstpienia.
Biorc pod uwag wskazane okolicznoci, trybuna sprawiedliwoci orzek
jak w sentencji. orzeczenie trybunau jest zbiene z wydan w sprawie opini
rzecznika generalnego
53
.
3. ocena stanoWiska tryBunau
konkluzja zawarta w orzeczeniu trybunau w sprawie pia Messner potwierdza
istnienie oraz znaczenie dla ochrony konsumenta strony umowy zawartej na
odlego jednego z podstawowych, wypracowanych przez prawo europejskie
50
pkt 26 wyroku w sprawie pia Messner.
51
Zob. motyw 14 in fne preambuy do dyrektywy 97/7/We.
52
pkt 27 wyroku w sprawie pia Messner.
53
Zob. pkt 111 opinii rzecznika generalnego.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
20
uprawnie konsumenta jako sabszej strony umowy, zmierzajce do wyrwnania
jego szans dziaania na rynku w stosunkach z profesjonalnym przedsibiorc. jed-
noczenie jednak w przedmiotowej sprawie trybuna nawiza do podstawowych
zasad prawa cywilnego, ktre musz by w obrocie zachowane, nawet przez pod-
mioty bdce konsumentami.
ochrona konsumentw naley dzi do podstawowych zada unii europejskiej
54
.
szeroki zakres tej ochrony ugruntowany w unijnym prawodawstwie wynika z fak-
tu, e konsumenci s najsabszymi uczestnikami rynku i wystpuj jako sabsza
strona umw zawieranych z podmiotami prowadzcymi dziaalno gospodarcz
profesjonalistami
55
. ochrona konsumenta zawierajcego umow w warunkach
nietypowych wchodzi w zakres wspierania interesw ekonomicznych sabszych
uczestnikw rynku. interesy te obejmuj bowiem kwestie zwizane z ochron przed
oszustwami i naduyciami oraz umowami prowadzcymi do pokrzywdzenia kon-
sumenta
56
.
podstawowym uprawnieniem konsumenta zawierajcego umow z profesjo-
nalist jest prawo odstpienia od umowy. przysuguje ono konsumentowi na gruncie
wikszoci europejskich dyrektyw konsumenckich
57
. uprawnienie to nabiera szcze-
glnego znaczenia w przypadku, gdy umowa konsumencka zawierana jest w wa-
runkach nietypowych, w tym za porednictwem rodkw porozumiewania si na
odlego
58
.
umowy zawierane za pomoc rodkw porozumiewania si na odlego po-
woduj wystpowanie po stronie konsumenta pewnego elementu zaskoczenia,
utrudniaj negocjacje dotyczce warunkw umowy i cech produktu, uniemoliwia-
j uprzednie zapoznanie si przez konsumenta z przedmiotem wiadczenia i doko-
nanie rzetelnej oceny kierowanej do niego oferty. W zwizku z tym do minimum
zostaje ograniczony wpyw konsumenta na tre zawieranej umowy. ponadto, wy-
korzystywane rodki komunikacji na odlego stwarzaj trudnoci w dochodzeniu
odpowiedzialnoci na wypadek niewykonania lub nienaleytego wykonania zawar-
tej umowy
59
.
54
e. towska: Europejskie, op. cit., s. 6; M.a. dauses, M. sturm: Prawne podstawy ochrony konsumenta
na wewntrznym rynku Unii Europejskiej, kwartalnik prawa prywatnego 1997, z. 1, s. 33; a. nikolowa: Historical
review of the Legal Basis for European Union consumer Protection, comparative law review 1999, nr 910,
s. 230.
55
j. Maliszewskanienartowicz: Ewolucja, op. cit.
56
por. k. kaska: Ochrona ekonomicznych interesw konsumentw w prawie Unii Europejskiej na przykadzie
dyrektywy 93/13/EWG (w:) szkice z prawa Unii Europejskiej, t. ii, Prawo materialne, pod red. e. piontka, krakw
2003, s. 17; a. abczyski: Prawa konsumentw (w:) model prawnej ochrony konsumenta, pod red. G. rokickiej,
Warszawa 1996, s. 15.
57
por. F. Grzegorczyk: Uwagi o reformie wsplnotowego prawa konsumenckiego, europejski przegld sdo-
wy 2009, nr 10, s. 1415.
58
por. e. Bagiska: Teoretyczne aspekty umw konsumenckich na tle prawnoporwnawczym (w:) Europeizacja
prawa prywatnego, t. 1, pod red. M. pazdana, Warszawa 2008, s. 2234.
59
j. sadomski, k. Zaradkiewicz: Wybrane zagadnienia prawa konsumenckiego. Uwagi dotyczce projektw
ustaw przygotowywanych przez Komisj Kodyfkacyjn Prawa cywilnego, kwartalnik prawa prywatnego 1999,
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
21
specyfczna procedura zawierania umw na odlego i zwizane z ni zagro-
enia powoduj, e prawo odstpienia jest zasadniczym instrumentem sucym
ochronie konsumenta jako strony umowy zawartej w ten sposb. konstrukcja od-
stpienia od umowy, nazywana te odwoaniem od umowy (right to withdrawal,
cooling off period albo tempus ad deliberandum), ma na celu ochron konsumenta
przed zbyt szybkim ostatecznym nawizaniem z przedsibiorc stosunku prawnego.
podstawowym zaoeniem prawa odstpienia od umowy jest przekonanie o koniecz-
noci przyznania konsumentowi dodatkowego terminu do oceny sytuacji i namysu
nad susznoci podjtej decyzji. terminem takim jest okrelony czas, przed upywem
ktrego konsument moe zoy owiadczenie o odstpieniu od umowy bez adnych
ujemnych konsekwencji i zwrci przedsibiorcy jej przedmiot w zamian za zwrot
zapaconej ceny
60
. dziki temu konsument moe w spokoju zapozna si z warun-
kami umowy, rozway jej skutki, dokona porwnania cech towaru lub usugi
z podobnymi dobrami oferowanymi na rynku. Wobec tego uprawnienie, ktre mamy
na uwadze, jest zaliczane do rodkw ochrony indywidualnej bdcych konsekwen-
cj niedostatku informacji, ktrymi powinien dysponowa konsument
61
. prawo do
odstpienia od umowy to prawo jednostronne przysuguje ono wycznie kon-
sumentowi. podnosi si przy tym, e moe on skorzysta z tego prawa bez podawa-
nia przyczyn, a przy tym bezpatnie i bez kar umownych
62
.
prawo odstpienia przez konsumenta od umowy zawartej na odlego bez
podawania przyczyn, bez naraenia na kary umowne lub inne sankcje oraz wice
si z moliwoci odzyskania zapaconej ceny w zamian za zwrot towaru jest zatem
niekwestionowanym jego uprawnieniem. Gwarancja braku sankcji zapewnia sku-
teczno tego prawa, umacniajc jednoczenie pozycj konsumenta jako sabszej
strony umowy zawartej w szczeglnych warunkach. Gdyby prawo odstpienia nie
posiadao tego aspektu i wizao si z koniecznoci zapaty wynagrodzenia za
pogorszenie czy te zuycie rzeczy zwizane ze zwykym jej uywaniem, zgodnie
z przeznaczeniem, konsumenci niechtnie korzystaliby z tego prawa. W konsekwen-
z. 1, s. 160; M. stankiewicz: Umowy zawierane na odlego z udziaem konsumentw regulacje wsplnotowe
i projekty nowych rozwiza w polskim prawie cywilnym (w:) Procesy ujednolicania prawa prywatnego w wietle
integracji europejskiej, pod red. B. Ziemianic, B. sitek, M. tkaczuk, szczecin 2002, s. 79. inaczej j. Goaczyski,
ktry wskazuje, e media elektroniczne nie s ani bardziej ze, ani bardziej dobre anieli tradycyjne formy wy-
miany dbr i usug, zob. szerzej j. Goaczyski: Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, Warszawa 2005,
s. 177178.
60
por. orzeczenie sdu Gospodarczego w Finlandii z dnia 1 kwietnia 1985 r. (Mt:1985:13) podaj za:
a. kunkiel: Orzecznictwo dotyczce sprzeday na odlego (w:) nieuczciwe klauzule w prawie umw konsumenc
kich, pod red. e. towskiej, Warszawa 2004, s. 63.
61
e. towska: Europejskie, op. cit., s. 21; j. sadomski, k. Zaradkiewicz: Wybrane, op. cit., s. 179180;
por. te M. radeideh: The Principle of fair Traiding in Ec Law, Groningen 2004, s. 121; s. Grundmann: Informa-
tion, Party Autonomy and Economic Agents in European contract Law, common Market law review 2002, nr 39,
s. 276.
62
W. kocot: nowe zasady zawierania i wykonywania umw z udziaem konsumentw, przegld prawa hand-
lowego 2000, nr 12, s. 32; e. WojtaszekMik: Prawo odstpienia w umowach zawieranych na odlego dotycz-
cych usug fnansowych, radca prawny 2004, nr 6, s. 44.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
22
cji pozbawieni ochrony, obawialiby si zawierania umw z przedsibiorcami na
odlego. Mogoby to prowadzi do osabienia funkcjonowania rynku wewntrz-
nego, poniewa umowy na odlego uatwiaj zawieranie transakcji transgranicz-
nych i przyczyniaj si do rozszerzania ich zakresu, jak i zwikszania liczby umw
o charakterze transgranicznym
63
.
Wskazane aspekty ochrony konsumenta w umowach zawieranych na odlego
w prawie unii europejskiej mia na uwadze trybuna, wydajc orzeczenie w spra-
wie Messner. dlatego te podkreli, e dyrektywa o umowach zawieranych na
odlego stoi na przeszkodzie generalnemu daniu przez sprzedawc wynagro-
dzenia za pogorszenie rzeczy zakupionej na odlego, wynikajce z jej uywania
zgodnie z przeznaczeniem, jeli umowa, ktrej bya ona przedmiotem, zostaa na-
stpnie rozwizana wskutek skorzystania przez konsumenta z prawa odstpienia.
W tym kontekcie zatem przepisy niemieckiego kodeksu cywilnego dopuszczajce
oglny obowizek konsumenta zapaty wynagrodzenia za pogorszenie rzeczy po-
zostaj w sprzecznoci z powoan dyrektyw, a jej wykadnia stoi na przeszkodzie
ich ustanawianiu i obowizywaniu.
jednake przyznanie konsumentowi prawa do odstpienia od umowy zawartej
na odlego bez stosowania wobec niego jakichkolwiek sankcji fnansowych nie
powinno by, zdaniem trybunau sprawiedliwoci, cakowicie bezwarunkowe.
trybuna pozostawi pewn moliwo obcienia konsumenta obowizkiem zapa-
ty na rzecz przedsibiorcy wskazywanego wynagrodzenia w przypadku uywa-
nia rzeczy bdcej przedmiotem umowy zawartej na odlego w sposb niezgodny
z zasadami prawa cywilnego. sd krajowy ma w zwizku z tym oceni ewentualne
uywanie rzeczy w sposb niezgodny z tymi zasadami i moe dopuci obowizek
zapaty przez konsumenta wynagrodzenia na rzecz przedsibiorcy.
rozwizanie zastosowane w orzeczeniu wydaje si suszne z kilku wzgldw.
po pierwsze w zakresie, w jakim dopuszcza obcienie konsumenta, ktry naru-
szy podstawowe zasady prawa cywilnego koresponduje ono z wypracowan
w toku rozwoju prawa konsumenckiego unii europejskiej regu, zgodnie z ktr
przepisy tego prawa nie maj na celu nadawania konsumentom specjalnych przy-
wilejw. Maj one natomiast doprowadzi do wyrwnania szans rynkowych kon-
sumentw w stosunkach z profesjonalnymi sprzedawcami, usugodawcami lub in-
nymi przedsibiorcami
64
.
po drugie, pierwsze orzeczenie trybunau sprawiedliwoci dotyczce inter-
pretacji prawa konsumenta do odstpienia od umowy zawartej na odlego wyda-
je si dy do wywaenia wszystkich zasad prawa cywilnego. Bierze bowiem pod
uwag nie tylko konieczno zapewniania konsumentowi naleytej ochrony, ale
63
por. W. Baranowska: Instrumenty ochrony konsumenta w dyrektywie 97/7/WE o umowach zawieranych na
odlego, Monitor prawniczy 2009, nr 4, s. 216.
64
por. e. towska: Europejskie, op. cit., s. 6364; a. doering: Ochrona praw konsumentw w umowach
zawieranych na odlego, katowice 2005, s. 3.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
23
rwnie przeciwdziaanie naruszaniu przez niego oglnych, funkcjonujcych od
dawna, uniwersalnych kanonw prawa cywilnego. Moim zdaniem, takie rozstrzyg-
nicie trybunau odpowiada przyjtej w prawie wsplnotowym, obecnie europej-
skim, idei ochrony konsumenta, ktra jest oparta na deniu do eliminacji nadmier-
nych rnic w pooeniu kontrahentw na rynku i usprawnienia ich dziaania
w obrocie, nie za na szczeglnym traktowaniu konsumentw. jest rwnie kom-
patybilne z europejskim modelem konsumenta, zgodnie z ktrym ochrona wynika-
jca z przepisw prawa konsumenckiego odnosi si do konsumenta, ktry jest
przecitnie zorientowany, uwany i ostrony
65
. jakkolwiek od konsumenta nie wy-
maga si najwyszego poziomu starannoci, to jednak musi on w pewnym zakresie
orientowa si w warunkach dziaania na rynku oraz wykazywa przynajmniej
podstawowy stopie ostronoci i uwagi.
nie mona wykluczy, e konsument bdzie korzysta z rzeczy zakupionej na
podstawie umowy zawartej na odlego w sposb niezgodny z zasadami prawa
cywilnego. W szczeglnoci, jeeli konsument nabywa tak rzecz po to tylko, aby
wykorzysta j do okrelonego, jednorazowego celu, bez zamiaru uywania jej
w duszej perspektywie czasowej, natomiast z wyranym, powzitym czsto ju
w chwili zawarcia umowy zamiarem zwrotu rzeczy sprzedawcy po jej wykorzysta-
niu. W moim przekonaniu tego rodzaju zachowanie konsumenta naley traktowa
jako korzystanie z rzeczy w sposb niezgodny z podstawow zasad prawa cywil-
nego, jak jest dobra wiara. W prawie cywilnym podzia na dobr i z wiar ma
charakter rozczny, wyczerpujcy. W konsekwencji dana osoba moe by jedynie
albo w dobrej, albo w zej wierze, nie istniej stany porednie, z ktrych mogyby
wynika skutki prawne. dobra wiara jest zwizana ze stanem psychicznym osoby
odnoszcym si do jej wiedzy o istnieniu stosunku prawnego lub wynikajcego
z niego prawa podmiotowego. dobra wiara polega zatem na bdnym, cho uspra-
wiedliwionym przekonaniu o przysugujcym prawie podmiotowym. W zej wierze
natomiast jest ten, kto wie, e okrelone prawo mu nie przysuguje, albo te nie wie,
cho powinien o tym wiedzie
66
. jeli zatem konsument ju w chwili zawierania
umowy ma wiadomo, e po wykorzystaniu jej przedmiotu zwrci go przedsi-
biorcy w zamian za zapacon cen, narusza zasad prawa cywilnego, jak jest
dobra wiara.
65
Model ten zosta wypracowany w orzecznictwie ets por. wyrok ts We z dnia 7 marca 1990 r. w sprawie
c362/88 GBinnoBM przeciwko confdration du commerce luxembourgeois, ecr [1990], s. i00667;
wyrok ts We z dnia 13 grudnia 1990 r. w sprawie c238/89 pall corp. przeciwko p.j. dahlhausen & co, ecr
[1990], s. i04827; wyrok ts We z dnia 18 maja 1993 r. w sprawie c126/91 schutzverband Gegen unwesen in
der Wirtschaft e. V. przeciwko yves rocher Gmbh, ecr [1993], s. i02361; wyrok ts We z dnia 2 lutego 1994 r.
w sprawie c315/92 Verband sozialer Wettbewerb e. V. przeciwko clinique laboratoires snc and este lauder
cosmetics Gmbh, ecr [1994], s. i00317; wyrok ts We z dnia 6 lipca 1995 r. w sprawie c470/93 Verein Gegen
unwesen in handel und Gewerbe kln e. V. przeciwko Mars Gmbh, ecr [1995], s. i01923.
66
Z. radwaski: Prawo cywilne cz oglna, Warszawa 2005, s. 6869.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
24
jeeli natomiast sabsza strona umowy nabywa rzecz jako konsument po to
tylko, aby wykorzysta j do celw zarobkowych, a nastpnie poprzez prawo od-
stpienia od umowy zawartej na odlego zwraca rzecz przedsibiorcy, dajc
zwrotu ceny, to uzna naley, e mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogace-
niem po stronie konsumenta, a wic rwnie naruszeniem przez niego podstawowych
zasad prawa cywilnego.
dobre obyczaje, uczciwo w obrocie cywilnoprawnym take od konsumenta
wymagaj wykorzystywania rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i charakterem
transakcji. W szczeglnoci nie moe dziaa w obrocie jako konsument podmiot,
ktry nabywa rzecz, korzystajc przy tym z uprawnie, jakie przysuguj wycznie
konsumentom jako stronom zawierajcym umowy na uytek osobisty, a nastpnie
rzecz t wykorzystuje w celach zarobkowych. po uzyskaniu za odpowiedniego
poziomu dochodu zwraca rzecz na podstawie odstpienia od umowy bez adnych
konsekwencji i nie ponoszc adnych kosztw. przedsibiorca nie moe ju przecie
sprzeda tej rzeczy, tym bardziej jeeli jest ona uszkodzona, natomiast konsument
osign za jej pomoc okrelony cel gospodarczy. dziaa on w takim wypadku
nieuczciwie, a wic przedsibiorcy naley si wynagrodzenie z tytuu zuycia rzeczy,
pogorszenia jej stanu wynikajcego z wczeniejszego uywania. W tym kontekcie
odniesienie si przez trybuna do koniecznoci oceny korzystania z rzeczy przez
konsumenta z punktu widzenia zgodnoci tego korzystania z zasadami prawa cy-
wilnego wydaje si suszne.
Za spraw prawa konsumenta do odstpienia od umowy bez podawania drugiej
stronie adnych przyczyn w znacznym stopniu traci ponadto na znaczeniu klasycz-
na zasada prawa umw pacta sunt servanda
67
. pomimo tego, motywem dla
stosowania tak skonstruowanego rodka ochronnego jest przekonanie, e defcyt
informacyjny po stronie konsumenta wymaga skompensowania przyznaniem mu
dodatkowego terminu do oceny sytuacji i namysu nad susznoci podjtej decyzji.
dlatego te swego rodzaju naduyciem byoby ograniczanie wskazanej zasady
kosztem prawa odstpienia przez konsumenta, ktry wykorzystujc sw pozycj
sabszej, a przez to silniej chronionej strony umowy, dziaa wbrew zasadom uczci-
wego obrotu oraz podstawowym zasadom prawa cywilnego. te ostatnie bowiem,
jako reguy o charakterze elementarnym, powinny odnosi si do wszystkich uczest-
nikw obrotu.
konsument jest niewtpliwie sabsz stron umowy zawieranej z profesjona-
list. dodatkowo, umowa zawierana na odlego jest umow, ktra dochodzi do
skutku w warunkach nietypowych, w ktrych konsument nie ma moliwoci bez-
poredniego obejrzenia towaru bdcego przedmiotem umowy przed jej zawarciem.
Zatem konsumentowi dziaajcemu w takich okolicznociach oczywicie naley si
ochrona w postaci przyznania mu prawa do odstpienia od umowy, bez podawania
67
cz. uawska: Uwagi o europeizacji prawa umw, kwartalnik prawa prywatnego 2001, z. 2, s. 239.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
25
przyczyn i bez ponoszenia jakichkolwiek kosztw, z wyjtkiem kosztw zwrotu
towaru. W praktyce moe jednak doj do sytuacji, w ktrej konsument wykorzy-
stuje przyznane mu uprawnienia w sposb nieuczciwy, dziaajc w zej wierze.
W takim wypadku mona dopuci moliwo dania przez przedsibiorc wyna-
grodzenia za uywanie rzeczy przez konsumenta.
naley si jednak zgodzi z zastrzeeniem trybunau sprawiedliwoci, zgod-
nie z ktrym ciar udowodnienia istnienia zej wiary po stronie konsumenta powi-
nien spoczywa na drugiej stronie umowy, czyli przedsibiorcy jako stronie profe-
sjonalnej, silniejszej. Mona wrcz ustanowi domniemanie istnienia dobrej wiary
po stronie konsumenta, ktre to domniemanie moe zosta wzruszone przez przed-
sibiorc. przy zachowaniu takiego warunku ustanowienie moliwoci dania
wynagrodzenia za uywanie czy te zuycie rzeczy przez konsumenta, ktry odst-
puje od umowy, nie bdzie sprzeczne z celami dyrektywy. nie mona bowiem do-
prowadzi do sytuacji, w ktrej perspektywa obowizku zapaty przedmiotowego
wynagrodzenia zniechcaaby konsumentw do zawierania umw na odlego,
w tym umw transgranicznych. W kadym przypadku istnienia podejrzenia, e
konsument dziaa w sposb sprzeczny z podstawowymi zasadami prawa cywilnego,
przedsibiorca musiaby zatem ten fakt udowodni. dodatkowa za kontrola naley
do sdu rozstrzygajcego spraw to sd powinien decydowa o tym, czy da
wiar zarzutom i dowodom przedstawionym przez przedsibiorc, czy te nie.
Mona si jednak obawia, e sd krajowy nie zawsze prawidowo oceni sy-
tuacj, co moe prowadzi do pokrzywdzenia konsumenta. sd krajowy powinien
zatem kierowa si du ostronoci w ustalaniu faktu uywania przez konsumen-
ta rzeczy zakupionej na odlego w sposb sprzeczny z zasadami prawa cywilnego.
ciar dowodu w tym zakresie powinien w kadej sytuacji spoczywa na przedsi-
biorcy. W przeciwnym bowiem razie naruszone zostayby, moim zdaniem, cele
dyrektywy. Zachowanie skutecznoci i funkcjonalnoci prawa odstpienia w kadym
przypadku, niezalenie od sposobu uywania rzeczy przez konsumenta, jest przecie
warunkiem moliwoci postawienia mu zarzutu uywania przedmiotu umowy za-
wartej na odlego w sposb sprzeczny z podstawowymi zasadami prawa cywil-
nego, co podkreli trybuna w sentencji wyroku.
jakkolwiek rozstrzygnicie trybunau w sprawie pia Messner zasuguje
w caoci na aprobat, znajdujc uzasadnienie w oglnych i uniwersalnych zasadach
prawa cywilnego, to jednak uwaam, e w stosowaniu takiej wykadni naley za-
chowa daleko idc ostrono. Wynika ona ze specyfki stosunkw kontraktowych,
jakie cz konsumentw i przedsibiorcw, tym bardziej w nietypowych dla dzia-
ajcego w sposb amatorski konsumenta warunkach, w jakich dochodzi do zawar-
cia umowy na odlego. Moim zdaniem, postanowienie niemieckiego kodeksu
cywilnego dopuszczajce oglne zobowizanie konsumenta, ktry odstpuje od
umowy, do zapaty wynagrodzenia za pogorszenie rzeczy wynikajce z uywania
jej zgodnie z przeznaczeniem jest niezgodne z dyrektyw. Warunkiem wystpienia
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
26
takiego obowizku jest bowiem, w wietle BGB, jedynie pisemne poinformowanie
konsumenta o tym skutku najpniej w momencie zawierania umowy. takie ukszta-
towanie regulacji jest przejawem generalnej moliwoci dania przez sprzedawc
od konsumenta wynagrodzenia za uywanie rzeczy zakupionej na podstawie umo-
wy zawartej na odlego w razie skorzystania z prawa odstpienia w ustawowym
terminie.
ewentualny obowizek zapaty wynagrodzenia przez konsumenta odstpuj-
cego od umowy zawartej na odlego za korzystanie z rzeczy zgodnie z jej prze-
znaczeniem, ale w sposb niezgodny z zasadami prawa cywilnego, powinien wy-
nika z orzeczenia sdu w konkretnej sprawie. jego wydanie powinno natomiast
poprzedza zbadanie wszelkich okolicznoci sprawy przez sd i udowodnienie przez
przedsibiorc, e konsument korzystajcy z rzeczy zasady te naruszy. skutek taki
nie moe natomiast wynika w sposb oglny z uregulowa prawa pastwa czon-
kowskiego majcych na celu implementacj dyrektywy o umowach zawieranych na
odlego. tego rodzaju konsekwencja odstpienia od umowy nie wynika z dyrek-
tywy, a poniewa jest niekorzystna dla konsumenta, jej wprowadzenie nie jest do-
puszczalne na podstawie zasady harmonizacji minimalnej. dopuszczenie takiego
skutku koliduje z celami dyrektywy i osabia skuteczno i funkcjonalno podsta-
wowego uprawnienia konsumenta zawierajcego umow z profesjonalist za po-
rednictwem rodkw komunikacji na odlego, jakim jest prawo odstpienia od
umowy.
obcienie konsumenta obowizkiem zapaty wynagrodzenia za pogorszenie
stanu rzeczy moe zatem mie jedynie charakter wyjtkowy. dopuszczalne jest
tylko w takich przypadkach, kiedy konsument rzeczywicie uywa rzeczy w sposb
sprzeczny z zasadami prawa cywilnego, a przedsibiorca jest w stanie to udowodni.
jedynie wwczas moe on da od konsumenta wynagrodzenia za uywanie rzeczy
bdcej przedmiotem umowy, od ktrej konsument odstpuje, i jej pogorszenie
zwizane z normalnym uywaniem. natomiast obowizek zapaty wynagrodzenia
przez konsumenta nie moe sta si zasad. W szczeglnoci postanowienie tej
treci nie moe by wprowadzone jako element umowy zawieranej na odlego.
Moliwo dania od konsumenta wynagrodzenia za uywanie rzeczy powinna
wystpowa jedynie jako wyom od wynikajcej z dyrektywy zasady, zgodnie
z ktr konsument moe odstpi od kadej umowy zawartej na odlego bez ad-
nych konsekwencji, w tym konsekwencji fnansowych. W przeciwnym bowiem
wypadku skuteczno prawa odstpienia byaby mocno zachwiana. rozwizanie
takie staoby rwnie w oczywistej sprzecznoci z celami dyrektywy.
pastwa czonkowskie, ktre wprowadziy do prawa wewntrznego moliwo
dania przez przedsibiorc zapaty wynagrodzenia za uywanie przez konsumen-
ta rzeczy, bdcej przedmiotem umowy, od ktrej ten ostatni odstpuje, powinny
ustanowi tak regulacj z duym rozmysem, tak aby uczyni z niej wyjtek od
zasady. W przeciwnym bowiem razie zachwianiu ulega oglna idea i podstawowe
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
27
zaoenia ochrony konsumentw w prawie unii europejskiej. tym bardziej e cho-
dzi o konsumentw zawierajcych umowy nietypowe, ktrych cech charaktery-
styczn jest ex defnicione ograniczona moliwo kontaktu stron oraz niemono
zapoznania si z przedmiotem umowy jeszcze przed jej zawarciem.
Z tych te wzgldw naley wyrazi poparcie dla rozstrzygnicia trybunau,
ktre w sposb wyrany, lecz nie bezwarunkowy, wskazuje, e wykadnia art. 6
ust. 1 dyrektywy stoi na przeszkodzie tego rodzaju unormowaniom. dopuszczenie
zasdzenia obowizku zapaty wynagrodzenia przez konsumenta odstpujcego od
umowy moe mie miejsce jedynie na podstawie orzeczenia sdu krajowego, jee-
li ustali on w toku postpowania, e konsument uywa rzeczy niezgodnie z podsta-
wowymi zasadami prawa cywilnego. Wedug mnie moe tu przy tym chodzi jedy-
nie o elementarne zasady prawa cywilnego, takie jak dobra wiara, obowizek
zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia, dobre obyczaje, uczciwo w obrocie. tezy
orzeczenia trybunau nie mona zatem rozszerza, a co za tym idzie wykracza
w ocenie poza wskazane zasady podstawowe. poza tym sd krajowy rozstrzygajcy
spr oparty na stanie faktycznym, w ktrym konsument rzeczywicie naruszy pod-
stawowe zasady prawa cywilnego podczas korzystania z rzeczy, musi pamita, e
zasdzenie na rzecz przedsibiorcy obowizku zapaty wynagrodzenia przez kon-
sumenta nie moe narusza celu dyrektywy, na co rwnie wskaza trybuna, for-
muujc tez orzeczenia. celem za dyrektywy jest zapewnienie optymalnego pozio-
mu ochrony konsumenta bdcego niewtpliwie sabsz stron umowy na odlego.
porednim celem dyrektywy jest rwnie denie do tworzenia i umacniania funk-
cjonowania rynku wewntrznego, poniewa korzystanie przez konsumentw z to-
warw i usug za porednictwem rodkw porozumiewania si na odlego przy-
czynia si do zawierania transakcji o charakterze transgranicznym
68
.
4. WpyW orZecZenia tryBunau spraWiedliWoci
W spraWie c489/07 pia Messner
na polski porZdek praWny
4.1. polska reGulacja iMpleMentujca postanoWienia
dyrektyWy o uMoWach ZaWieranych na odleGo
polski ustawodawca dostosowa przepisy wewntrznego porzdku prawnego
do prawa europejskiego w zakresie ochrony konsumentw w umowach zawieranych
na odlego, uchwalajc ustaw z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektrych praw
konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt nie-
68
Zob. motywy 1 i 2 preambuy do dyrektywy 97/7/We.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
28
bezpieczny
69
. Wskazana ustawa ma szerszy zakres przedmiotowy anieli dyrektywa,
poniewa ma na celu implementacj do prawa polskiego kilku europejskich dyrek-
tyw konsumenckich. kwestii ochrony konsumentw w umowach zawieranych na
odlego powicony zosta rozdzia drugi ustawy.
4.2. odstpienie prZeZ konsuMenta od uMoWy
ZaWartej na odleGo W praWie polskiM
prawo odstpienia od umowy oraz warunki skorzystania z niego zostay unor-
mowane w art. 7 ustawy o ochronie niektrych praw konsumentw. Zgodnie ze
wskazanym przepisem dla wykonania przez konsumenta prawa odstpienia od
umowy bez podawania przyczyn wymagane jest zoenie stosownego owiadczenia
na pimie. dyrektywa 97/7/We nie stawia adnych wymaga formalnych dotycz-
cych wykonania prawa odstpienia. polska ustawa wskazuje na konieczno zoe-
nia owiadczenia na pimie. jednake uwzgldniajc wspczesne rodki komuni-
kacji, podane byoby umoliwienie zoenia owiadczenia take w innej formie,
tzn. na trwaym noniku, bez podpisu
70
. W wietle polskiej ustawy chodzi o owiad-
czenie woli, a zatem, biorc pod uwag wymogi wskazane w art. 78 k.c., niezbdne
jest umieszczenie pod treci owiadczenia o odstpieniu podpisu wasnorcznego
lub elektronicznego. Z uwagi jednak na okoliczno, i forma pisemna z art. 7 usta-
wy jest zastrzeona wycznie dla celw dowodowych, niezachowanie jej nie bdzie
powodowao niewanoci owiadczenia o odstpieniu
71
.
na gruncie polskiej regulacji konsument moe skorzysta z prawa odstpienia
od umowy zawartej na odlego w terminie 10 dni. termin ten liczony jest od dnia
dostarczenia towaru, jeeli przedmiotem umowy jest rzecz, albo od dnia zawarcia
umowy, jeeli jej przedmiotem jest wiadczenie usugi
72
. Brak jest natomiast
w ustawie stosownego zastrzeenia rozstrzygajcego, czy do zachowania terminu
wystarczy wysanie owiadczenia o odstpieniu przed upywem 10 dni, czy te musi
ono w tym terminie dotrze do adresata. rozstrzyganie tej kwestii wykracza jednak
poza ramy niniejszego opracowania
73
.
jeli chodzi o kluczow dla stanu faktycznego w sprawie pia Messner kwesti
skutkw odstpienia od umowy, to w myl art. 7 ust. 3 polskiej ustawy, w razie
skorzystania przez konsumenta z prawa odstpienia, umowa jest uwaana za nieza-
wart. natomiast wszystko to, co strony wiadczyy, ulega zwrotowi w stanie nie-
69
dz.u. z 2000 r. nr 22, poz. 271 ze zm.
70
k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 412.
71
Ibidem.
72
art. 7 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy o ochronie niektrych praw konsumentw.
73
szerzej na ten temat zob. e. towska: Ustawa o ochronie niektrych praw konsumentw. Komentarz,
Warszawa 2001, nb 20; M. aszczuk, j. szpara: Terminy do odstpienia od umowy w ustawie o ochronie niektrych
praw konsumentw, palestra 2001, z. 34, s. 59; M. jagielska: Umowy, op. cit., s. 562.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010
29
zmienionym, chyba e zmiana bya konieczna w granicach zwykego zarzdu. Zwrot
powinien nastpi niezwocznie, nie pniej ni w terminie 14 dni. jeeli konsument
dokona jakichkolwiek przedpat, nale si od nich odsetki ustawowe od daty dokona-
nia przedpaty. Zatem strony powinny zwrci sobie wszystko, co wiadczyy wzgldem
siebie w wykonaniu umowy zawartej na odlego. kwestia kosztw zwrotu towaru nie
zostaa natomiast jednoznacznie uregulowana. Wskazuje si, e a contrario do art. 12
ust. 4 zd. 2 ustawy koszty zwrotu ponosi konsument
74
.
W kontekcie wpywu orzeczenia w sprawie pia Messner na polski porzdek
prawny najistotniejsza jest regulacja skutkw odstpienia od umowy w zakresie
obowizku konsumenta zapaty na rzecz przedsibiorcy wynagrodzenia za zwiza-
ne z korzystaniem z rzeczy pogorszenie jej stanu wynikajce ze zwykego uywania.
Mianowicie art. 7 ust. 2 ustawy o ochronie niektrych praw konsumentw wprowa-
dza zakaz odstpnego, ktre ograniczaoby uprawnienie od odstpienia, a art. 7 ust. 3
expressis verbis zwalnia konsumenta odstpujcego od umowy z wszelkich zobo-
wiza. Wynika z tego, e w wietle polskiej regulacji konsument nie jest zobowi-
zany do wynagrodzenia przedsibiorcy za korzystanie z rzeczy ani te za jej zuycie
wynikajce ze zgodnego z przeznaczeniem uywania
75
.
Biorc pod uwag powysze ustalenia, na gruncie polskiej ustawy implemen-
tujcej postanowienia dyrektywy o umowach zawieranych na odlego, nie istnie-
je problem zgodnoci z literalnym brzmieniem dyrektywy, jak i jej celami, a szerzej
rwnie zaoeniami prawa konsumenckiego unii europejskiej, ewentualnego
obowizku konsumenta odstpujcego od umowy zapaty wynagrodzenia za zuy-
cie rzeczy na rzecz przedsibiorcy. polska ustawa bowiem nie nakada na konsu-
menta takiego obowizku, wskazujc wprost, e jest on wolny od wszelkich zobo-
wiza. odpowiada jedynie za pogorszenie lub zniszczenie rzeczy na oglnych
zasadach odpowiedzialnoci kontraktowej, a wic na zasadzie winy
76
. takie rozwi-
zanie zawarte w polskich przepisach naley, w wietle dyrektywy majcej na celu
ochron praw konsumentw zawierajcych umowy w warunkach nietypowych, bez
jednoczesnej obecnoci stron i bez moliwoci zapoznania si z przedmiotem umowy,
a take w wietle tezy wyroku trybunau sprawiedliwoci w sprawie pia Messner,
oceni pozytywnie.
pomimo faktu, e orzeczenia prejudycjalne zasadniczo wywieraj skutki jedy-
nie w konkretnej sprawie
77
, to jednak prawo polskie powinno by stosowane, take
przez polskie sdy, w wietle celw prawa wsplnotowego. Zatem wobec okolicz-
noci faktycznych zblionych do stanu faktycznego, jaki zaistnia w glosowanym
orzeczeniu, sd polski, zgodnie z orzeczeniem trybunau sprawiedliwoci, nie
74
tak M. jagielska: Umowy, op. cit., s. 563; e. towska: Ustawa, op. cit., nb 24.
75
M. jagielska: Umowy, op. cit., s. 563; k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 421422.
76
k. szczygielska: Odstpienie, op. cit., s. 425.
77
Zob. e. WojtaszekMik (w:) Pytania prejudycjalne do Trybunau sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich,
pod red. M. WsekWiaderek, e. WojtaszekMik, Warszawa 2007, s. 80.
Wioleta BaranowskaZajc: Glosa do wyroku Trybunau sprawiedliwoci z dnia 3 wrzenia 2009 r.
mgby dopuci generalnego obowizku konsumenta zapaty wynagrodzenia na
rzecz przedsibiorcy. istnieje jednak pewna moliwo obcienia konsumenta
obowizkiem zapaty wynagrodzenia w przypadku uywania rzeczy bdcej
przedmiotem umowy zawartej na odlego w sposb niezgodny z zasadami prawa
cywilnego. na polskim sdzie spoczywaby zatem obowizek dokonania oceny
ewentualnego uywania rzeczy w sposb niezgodny z tymi zasadami i w zwizku
z tym mgby on dopuci obowizek zapaty przez konsumenta wynagrodzenia na
rzecz przedsibiorcy. Z uwagi jednak na wyjtkowy charakter takiego rozwizania,
polski sd powinien z du ostronoci ustala fakt uywania przez konsumenta
rzeczy zakupionej na odlego w sposb sprzeczny z zasadami prawa cywilnego,
a tym bardziej dopuszcza wynagrodzenie od konsumenta na rzecz przedsibiorcy.
5. podsuMoWanie
pierwsze orzeczenie trybunau sprawiedliwoci majce za przedmiot inter-
pretacj przepisw dotyczcych odstpienia przez konsumenta od umowy zawartej
na odlego oparte zostao na zachowaniu odpowiednich proporcji midzy upraw-
nieniami sabszej strony umowy zawieranej w warunkach szczeglnych a podsta-
wowymi zasadami prawa cywilnego, ktre w kadej umowie, take tej z udziaem
konsumenta, naley bra pod uwag.
orzeczenie w tej sprawie potwierdza wypracowane w dyrektywie o umowach
zawieranych na odlego uprawnienia konsumenta w zakresie odstpienia od umo-
wy oraz wymg zachowania ich skutecznoci i funkcjonalnoci w obliczu nietypo-
wych warunkw zawierania umowy, nioscych znaczne ryzyko dla konsumenta.
jednoczenie jednak formuuje ono warunki i granice tego odstpienia. Wydaje si
to szczeglnie istotne w obliczu rosncej liczby transakcji dokonywanych przez
konsumentw za porednictwem internetu, a take innych rodkw komunikacji na
odlego.
Transformacje Prawa Prywatnego 3/2010