EDUKALBOAN

ELKARTASUNERAKO HEZKUNTZA. 2014. URTEA. 9. zk.

www.alboan.org

Gatazka-iturri diren mineralak

50

Sn W

73

Ta

74

79

Au

Herrien arteko elkartasunaren alde lan egiten duen Fundazioa da ALBOAN. Jesulagundiak sortu eta bultzatzen du.

EDITORIALA

ALBOAN
BILBO...................................................... Aita Lojendio, 2 - 2. 48008 - Bilbo Telefonoa: 944 151 135 Faxa: 944 161 938 alboan@alboan.org IRUEA.................................................... Baraain etorbidea, 2 31011 Iruea Telefonoa: 948 231 302 Faxa: 948 264 308 alboanna@alboan.org DONOSTIA ............................................. Ronda, 7 - 4. I 20001 - Donostia Telfono: 943 275 173 Faxa: 943 320 267 alboan@alboan.org GASTEIZ................................................... Estenaga Apezpikua, 1 01002 - Gasteiz Telefonoa: 945 202 676 Faxa: 945 202 676 alboan@alboan.org www.facebook.com/alboan @ALBOANongd

Gatazka-iturri diren mineralak:

Itxaropena elikatzen
Urteak daramatza ALBOANek gatazka-iturri diren mineralak direla-eta ikertzen eta lanean. Bi ikuspegi daude gatazka-iturri diren mineralen gainean: zabala, bata; murritzagoa, bestea. Gatazka-eremu batean erauzten diren mineral guztiak hartzen ditu kontuan lehenbizikoak. Bigarrenak, berriz, lau mineral bakarrik hartzen ditu aintzat: tantalioa, tungstenoa (edo wolframa), urrea eta eztainua, guztiak ere munduko leku jakin batean ateratzen direnak (Kongoko Errepublika Demokratikoko ekialdean). Han dihardugu lanean, Errefuxiatuentzako Jesuiten Zerbitzuarekin batera, gatazka armatuak lekualdatutako jendeari laguntzen. Geroz eta nabarmenagoa da zenbait mineral, harribitxi eta beste lehengai batzuen salerosketak izan duen garrantzia historia hurbileko gatazka odoltsuenetako batzuen nantziazioan, estatu eta gizarte oso ahuldu batzuetan, sarri askotan. Azken 60 urteotan, estatuen barruko gatazken % 40k, gutxienez, loturaren bat izan dute (edo dute) mineralekin eta lehengaiekin. Are gehiago: baliabide horiek egoteak % 50 areagotzen du gatazka bat izateko probabilitatea. Leku askotan (gehiegitan), gatazkak nantzatzeko baliatu izan da mineralen ustiaketa eta komertzializazioa. Milioika lagunen oinarrizko eskubideen urratzea ekarri dute gatazka horiek, eta giza sufrimendu izugarria eragin. Gai horretan espezialista diren tokian tokiko erakundeekin eta nazioarteko sareekin elkarlanean jarduten da ALBOAN. Asko ari gara ikasten, eta asko dugu ikasteko. Egoera oso konplexuak dira, izan ere, eta azkar aldatzen dira. hain zuzen ere, konplexutasun hori hartzen dute maiz aitzakiatzat boteretsuek ezer ez egiteko. Alabaina, gizarte zibileko erakundeok ari gara, pixkanaka, argiago ikusten nola nantzatzen diren gatazka horiek eta zer lotura duten gure eguneroko bizimoduarekin, munduko ekonomian diharduten mineralen hornikuntza-sare handien bidez. Lotura horretaz jardun nahi dugu, hain zuzen ere, mineralen eta gatazkaren arteko lotura eteteko. Beharbada, mugikorrek eta gailu elektronikoek erakusten dute, beste ezerk baino hobeto, gure bizimoduaren eta deshumanizazioaren mugen arteko lotura hori. Konexioz jositako gure bizimodu honetarako ezinbestekoak ditugu, izan ere, mineral horietako batzuk. Aldizkari honetan dituzue gai hau jorratzeko eta itxaropena elikatzeko zenbait proposamen didaktiko.

Zuzendaria Jos Ignacio Eguizabal Publikazio koordinatzailea Antxon Ayastuy Argazkiak ALBOAN artxiboa Diseinu eta maketazioa Workholics S.L. Lege-gordailua: SS-290-2010 Birziklatutako paperean inprimatutako aldizkaria, %100 klororik gabea.

EDUKALBOAN // 2

BERRIAK
Hezkuntza integratzaile baten alde
Hezkuntzaren aldeko Mundu Kanpainak kalitateko hezkuntza, bazterketarik gabea eta aukera-berdintasunean oinarritua aldarrikatzen du aurten, mundu osoan. Gaitasunak bildu. Hezkuntza integratzaile baten alde esloganarekin adierazi nahi dugu gizarte osoaren dela onuragarria hezkuntza integratzaile bat izatea, pobrezia-tasak murriztu egiten baititu, eta garapena, sustatu. Apirilaren 7tik 13ra bitartean, desgaitasunen batekin bizi diren herritarren % 10 horren eskubideak aldarrikatuko ditugu, kalean, hainbat erakunde, ikastetxe eta elkartetako milaka lagunek. Eta zuk? Zer egin behar duzu? www.cme-espana.org webgunean, kanpainarekin bat egiteko arrazoiak aurkituko dituzu, baita gaia sakonago jorratzeko materialak eta zenbait ekintza-proposamen ere.

Aldaketaren aldeko sarea

Gazteen kemenean, gauzak egiteko nahian, mundu zuzenago baten ametsean... sinesten du ALBOANek. Sinesten du, halaber, batasunaren indarrean. Horrela sortu zen Elkartasunaren aldeko gazte-sarea, esperientziak trukatzeko, partaidetza- eta boluntariotza-gaiei buruz kasteko, ingurune hurbiletan mobilizazioak eta kanpainak sustatzeko gunea. Martxoko azken asteburuan, 50 bat gazte eta 30 bat irakasle batzartuko dira Araban, sarearen lehen topaketan. Helburua da gazteek elkar ezagutzea, gogoeta egitea eta oso hurbil duten gai bati buruz jardutea: telefono mugikorrak egiteko erabiltzen diren mineralak. Ziurtasuna baino gehiago, intuizioa izan dugu bidelagun sarearen antolakuntzan. Desberdintasunak eragiten dituzten egiturak aldatzeko, salatzeko eta haiei buruz sentsibilizatzeko kanpainak eta ekintzak sustatzen ditu ALBOANek. Horra, bada, sare honen hariak ehundu behar dituzten gazteen eginkizuna.

Nazioarteko lankidetzako trebakuntza

Nazioarteko boluntariotza aukera bikaina izaten da zenbait erakunde, jende eta kulturarekin jarduteko. Norbera aldatuz gizartea eraldatzeko abagune egokia. Esperientzia bezain garrantzitsua dira, bestalde, aldez aurreko trebakuntza eta gogoeta, boluntariotzaren eta kulturen bat egitearen inguruko zenbait gako argitzen baitizkigute. ALBOANek beste Hegoaldera gerturatuz bat antolatu du, nazioarteko boluntariotza ardatz hartuta eta partaidetzazko metodologia dinamikoarekin. Arrupe Etxean (Bilbo) izango da ikastaroa, apirilaren 5ean eta 12an (larunbatak, biak). Gai honetan eskarmentua duten zenbait erakunderen ikuspegia ezagutzeko aukera izango dugu, baita arazoaren eta hura konpontzeko ahaleginean ari direnen berri zabalagoa izateko ere.

ALBOANeko albiste hauei nahiz beste batzuei buruzko informazio gehiago nahi izanez gero, sartu gure web-orrian (www.alboan.org), eta eman izena gure albiste-aldizkarian.

EDUKALBOAN // 3

Gatazka-iturri diren mineralak

Zein da mundua aldatzeko duzun arrazoia?

Zer dira, eta zein, gatazka-iturri diren mineralak?

Gatazka-iturri diren mineralez ari garela, gatazkaren batekin nolabaiteko lotura duten mineralez mintzo gara. Hainbat eratakoa izan daiteke lotura hori: kasu batzuetan, mineral horiek kontrolatzeko edo eskuratzeko ahaleginak eragiten du, zuzenean; beste batzuetan, berriz, lehendik gatazkatsua edo ezegonkorra zen egoera bat are okerrago bihurtzen du leku jakin batean mineral-mota jakin batzuk egoteak. Mineral horiek eta ingurune gatazkatsuak bereizteko, bi ikuspegi hauek hartu behar dira aintzat. Lehenbizikoa ikuspegi zabala da, gizarte zibilak bultzatzen du batik bat, eta eremu geograko zabala hartzen du. Ikuspegi horretatik begiratuta, hau dugu gatazka-iturri den mineral bat: gatazkaren bat dagoen leku batean, edo gatazkaren bat izateko arrisku handiko batean erauzten den mineral oro. Bigarren ikuspegia, aitzitik, murritzagoa da, bai mineralkopuruari, bai eremu geograkoari dagokienez. Ikuspegi honek Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Actderitzon legea du oinarri. Lege horren arabera, lau mineral hauek dira gatazka-iturri: tantalio, tungstenoa (edo wolframa), eztainua (3T-ak deitzen zaie hiru mineral horiei, ingelesezko siglengatik) eta urrea; eremu geograkoei dagokienez, berriz, bakarra (Kongoko Errepublika Demokratikoa). Aipatzekoa da Europar Batasunean ez dagoela, oraingoz, inongo legedirik gai honi buruz, nahiz eta lanean diharduten lehenbailehen legeren bat izan dezagun, betiere Dodd Frank legearen akatsak eta onurak ongi aztertu ondoren.

EDUKALBOAN // 4

GATAZKA-ITURRI DIREN MINERALAK

Zergatik diogu gatazka-iturri diren mineralak?

Gure ustez, hiru arrazoi daude eskoletan eta eguneroko gure jardunean mineral horiei buruz mintzatzeko.

1.- ELKARREKIKO MENDEKOTASUNA.

Elkarrekin gero eta konektatuagoak gaude gizon-emakumeok mundu globalizatu honetan. Munduko ezer ez zaigula arrotz esan genezake, kasik. Beti azpimarratzen dugu, garapenerako hezkuntzaz ari garela, herritartasun globala. Gure garapen-ereduak, izan ere, ongi prestatutako herritarrak ditu xede, nolako munduan bizi diren jabetzen direnak eta ikusten dituzten bidegabekeriei aurre egiten dietenak. Ba al zenekien, adibidez, gure mugikorrak edo ordenagailu eramangarriak egiteko koltan izeneko mineral bat (kolunbita eta tantalioa) erabiltzen dela, eta munduko erreserbarik handienak (% 80) Kongoko Errepublika Demokratikoko ekialdean daudela?. Hortaz, elektronikaren erabilera eta kontsumo arduratsuaren bidez aldaketak eragin ditzakegu inguru hartako egoeran. Horrenbestez, konponbidearen bultzatzaile izan gaitezke.

2.- ALBOAN-EN ETA LANKIDE DITUEN ERAKUNDEEN LANA INGURU HARTAN

Zenbait kalkuluren arabera, 11 milioi biztanleri eragiten die, Kongoko Errepublika Demokratikoan, aspalditik pairatzen duten gatazka armatuak. Iaz, adibidez, milioi bat lagunek baino gehiagok alde egin behar izan zuten beren sorterrietatik. Zenbait erakundek diotenez, bestalde, KED da munduko lekurik okerrena emakumeentzat eta, baliabide naturaletan oso aberatsa izan arren, munduko herririk pobreena da, Nazio Batuen Garapenerako Programako (NBGP) Giza Garapenaren Indizean (GGI) 186. postuan baitago, azkenekoan, alegia. Pobrezia, erbesteratzeak eta gatazka armatua nagusi diren testuinguru horretan, garrantzi handia du mineralen erauzketak (T-ak deritzenak eta urrea), beren burua nantzatzeko erabiltzen baitituzte talde armatuek. Horregatik, Alboan-ek lankide dituen erakundeek diote premiazkoa dela mineral horren egoera eta salerosketa arautzea, mineralak erauztetik bizi direnen egoera hobetzeko eta haien salmentaren gainean talde armatuek duten kontrola murrizteko. Hartara, talde horien jarduera eta eragiten duen ziurgabetasuna amaitu egingo lirateke.

3.- EUROPAREN UNEA

Amaitu berri den legealdian, lehengaien hornidura arautzeko europar ekimen bat proposatu da. Hortik ateratzen den europar ekimenari esker, herritarrek aukera izango dute ordezkari politikoei beren iritzia azaltzeko eta erabakiak hartzen dituztenei eta direktiba prestatzen ari direnei esateko kezkatu egiten gaituztela mineral horien erauzketabaldintzek eta inguru horietan bizi direnek pairatzen dituzten bidegabekeriek. Horretarako, zenbait material didaktiko ari gara prestatzen, eta haietatik ateratako hiru proposamen uzten dizkizuegu, ikasgelan jorra ditzazuen. Erabil itzazue, bada, bide horretan elkar aurki dezagun.

EDUKALBOAN // 5

Gatazka-iturri diren mineralak

gaia lantzeko proposamen pedagogikoak
Hona hemen ikasgelan lantzeko zenbait proposamen. Horiei ekin aurretik, proposatzen dugu irakasleak sarrera labur bat egitea gaiari buruz. Horretarako, baliagarri izan daiteke EDUKALBOANen zenbaki honetako erdiko artikuluko informazioa.

Lehen hezkuntza
Afrika ezagutzen
Helburuak: Afrika eta gatazka-iturri diren mineralak gertuagotik ezagutzea. Denbora: 60 minutu. Materiala: Peters mapa mutua. Kolore askotako pinturak eta pegatinak (4). Garapena: 1.- Eman ikasleei Peters mapa mutu bat eta esan kolore urdinez margotzeko Afrikaren ertzak. 2.- Ondoren, esan Laku Handien eskualdea bilatzeko eta laranja kolorez margotzeko. 3.- Banatu lau koloretako pegatinak (gatazka-iturri den mineral bakoitzeko, bat), eta esan ikasleei Laku Handien eskualdean itsasteko haietako bat, kolore horri dagokion minerala adierazteko. 4.- Lehen hezkuntzako bigarren eta hirugarren zikloetan, berriz, Kongoko Errepublika Demokratikoa berdez margotzea eta haren hiriburua bilatzea proposatu, aurrez aipatu ditugun lanez gain. Eskatu, halaber, herrialde hari buruzko beste datu batzuk bilatzeko (biztanle-kopurua, gizon- eta emakume-portzentajeak, ibai nagusien izenak, alfabetizazio-tasa, eskolatze-tasa, errefuxiatu edo erbesteratutako jendearen kopurua...).

EDUKALBOAN // 6

PROPOSAMEN PEDAGOGIKOAK

Bigarren hezkuntza

Mineral eta elementu kimikoen erabilera nagusiak

Heziketa-material gehiago aurkitu dezakezu web-orrian edo gure egoitzaren batekin harremanetan jarrita. (2. or. IKUSI)

www.hezkuntza.alboan.org

Helburuak: Ikusaraztea zer eragin duten mineralek eta elementu kimikoek gure eguneroko bizimoduan. Denbora: 90 minutu. Materiala: Elementu kimikoen taula periodikoa. Aipatutako lau mineralen erabilera nagusiei buruzko PDF bat: http://bit.ly/1geq6n6 Garapena: 1.- Banatu ikasleak 4 laguneko taldetan. 2.- Banatu taula periodikoa ikasgelako talde-kopuruaren arabera. Elementu kimiko batzuk esleitu talde bakoitzari. Gatazka-iturri den mineralen bat, gutxienik, egon behar du talde bakoitzeko elementu kimikoen artean. 3.- Hamabost minutu izango ditu talde bakoitzak honetarako: egokitu zaizkien elementu kimikoekin egin daitezkeen produktu eta azken erabilera guztiak bilatzeko Interneten. 4.- Eman bost minutu produktu eta erabilera horiek irudikatzeko moduak aurki ditzaten (marraztu, ebaki...). Horretarako, elementu kimiko bakoitzeko orri zuri bat hartu behar du talde bakoitzak eta han ipini elementu horri buruzko informazio guztia (produktuak eta azken erabilerak). 5.- Informazio hori orrietan jarri ondoren, osatu taula periodiko bat, non orri bakoitza elementu bat izango den. 6.- Gatazka-iturri diren mineraletatik orri bat baino gehiago egongo denez elementuko, orri batean bildu behar dira talde desberdinen ekarpenak, elkarrekin ados jarrita.

Batxilergoa
Irudien katea
Helburuak: 1.- Ezagutzea gailu elektronikoen ekoizpen-katea, lehengaiaren erauzketatik hondakindegira artekoa. 2.- Ekoizpen-fase bakoitzak zer inpaktu eragiten duen jakitea. Denbora: 90 minutu, gutxi gorabehera. Materiala: Inpaktu-orria eta argazkiak (PDF): http://bit.ly/1ftU46I Garapena: 1.- Banatu ikasleak 4 edo 5 laguneko taldetan. 5 minutu. 2.- Eman argazkiak talde guztiei. Argazkiak aztertuz, telefono mugikor baten ibilbide osoa egin behar dute ikasleek, haren jaiotzatik heriotzara artekoa. 10 minutu. 3.- Ibilbide guztiak elkarri azaldu, taldeen arteko ordena-aldeak kontuan hartuta. 15 minutu. 4.- Banatu inpaktu-orriak. Inpaktu bakoitza argazki bakoitzarekin uztartu behar dute. 15 minutu.

Elkarri azaltzen

ts egin neten zer urra - Jabetzen al zi ikatzeko? br fa t ugikor ba m n re di r ha be i lotutako n prozesu horr - Ba al zenekite i? inpaktuen berr horien duzue inpaktu - Zer sentitzen ro? berri izan eta ge ezioak ugikorraren pr m , ez ust en Zu n prozesu osoare jasotzen al ditu kostu guztiak? mugikorra? abiltzen dugu - Zertarako er datzen oratik behin al - Zenbat denb rak? 30 minutu ditugu mugikor

EDUKALBOAN // 7

Material guztiak ALBOAN-en Baliabide Zentroan aurkitu daitezke: centroderecursos.alboan.org/eu edo gure egoitzaren batekin harremanetan jarrita. (2. or. IKUSI)

ELKARRIZKETA

Natura baliabideak
Iraunkortasun Hezkuntzarako Eskuliburua. Josu Sanz, Nekane Viota Bilbo: UNESCO Etxea, 2009.

Meatzaritza-enpresak kontrolatzeko lege bat onar dezan eskatu behar diogu Europar Batasunari
Miren Mendizabal, ALBOANeko boluntarioa.
2005az geroztik da Miren Mendizabal ALBOANen laguntzaile, Donostian Hegoaldera gerturatuz ikastaroa eman zenetik, alegia. Harrezkeroztik, bazkide eta boluntario gisara jardun da ALBOANen. ALBOANen Mineralak gatazka-iturri ikastaroan izan zen, abenduan, eta itzultzaile hasi zen laster abiaraziko dugun Mineralak gatazka-iturri kanpainarako. Hona hemen arazo horri buruz egin dizkigun gogoetako batzuk. Zer zenekien gatazka-iturri diren mineralei buruz ALBOANen kanpainan hasi aurretik? Orain urte batzuk irakurri nuen, ALBOANen aldizkarian, zer izugarrikeria gertatzen diren Kongon industria teknologikorako koltan-eskari handia dela eta. Orduan ohartu nintzen jende askok ez dakiela nondik datozen bere mugikorretako lehengaiak. Kolonbiako eta Estatu Batuetako ikatz-meatzeek ingurumenean eta gizakiengan duten eraginari buruzko dokumental bat ere ikusi berria zuen. orduan jakin zuen zergatik den merkeagoa ikatza herrialde haietatik ekartzea Alemanian erauztea baino.. Qu es lo que ms te impacta de esta problemtica? Kongon hainbat talde armatu egoteak harritu nau, eta ezinegona eragiten dit herrialde hark, hain aberatsa izanik, azpiegitura egokirik ez izateak eta neurririk ez hartzeak baliabide naturalen salmenta arautu eta herritarren mesederako izan dadin. ALBOAN ere partaide duen EurAC-en (Erdialdeko Afrikaren aldeko europar sarea) proposamen honek bultzatu ninduen lanera: meatzaritza-enpresak kontrolatzeko lege bat eskatzea Europar Batasunari, beste zenbait neurrirekin batera, herrialde hari laguntzeko. Oso garrantzitsua izan zen hori. Ez nekien GKE asko EBko politikariekin hitz egiten ari direla eta gatazka-iturri diren mineralen jatorria kontrolarazteko araudi edo direktiba bat onar dezaten eskatzen dietela. Zenbait ekimen, esperientzia, kanpaina, nazioarteari buruzko hainbat txosten eta abar jorratu ziren ikastaro hartan. Esango al diguzu zerbait han entzundakoaz? Izugarri gustatu zitzaidan Enough GKEk (AEB) gazteak nola erakartzen dituen eta nola egiten dieten presioa politikariei. Izan ere, irudi publikoa asko zaintzen dute han politikariek, eta horretaz baliatzen dira GKEak. Unibertsitateetan errekrutatzen dituzte gazteak boluntario-lanetarako, tantalioa, eztainua, tungstenoa eta urrea direla-eta Kongon duten arazoaren berri heda dezaten. Horrez gain, fakultateei exijitzen diete erosten duten teknologia kausa horrekiko nolabaiteko konpromisoa azaldu duten enpresetakoa izatea, hots, mineralak ez izatea gatazka armaturik pairatzen duten herrialdeetako meategietakoak. Mugikor- eta ordenagailu-enpresen jarraipena ere egiten du Enoughek, eta, zenbat eta gehiago kontrolatu lehengaien jatorria, orduan eta puntu gehiago ematen dizkiete. Ari da fruituak ematen, pixkanaka, urtetako lan hori. Hainbat alderdi (kontsumitzaileak, fabrikatzaileak eta harreman komertzialetan eragina duten politikariak) hartzen dituzte kontuan gizartea kontzientziatzeko eta aldaketa eraginkorrak sustatzeko.

Zabaldu Mundura. Garapen iraunkorra. Getxo: Zabalketa, 2011.

Bazen behin baso bat. Fox, EITB, 2010.

Uala maitasuna. Frei Betto Tafalla: Txalaparta, 1993.

EDUKALBOAN // 8