cidos e bases

CONTIDOS:
1.- Caractersticas de cidos e bases. 2.- Evolucin histrica do concepto de cido e base. 2.1. Teora de Arrhenius. Limitacins. 2.2. Teora de Brnsted-Lowry. 3.- Forza de cidos e bases. 4.- Equilibrio de ionizacin da auga. Concepto de pH. 4.1. Medida de pH. Indicadores. 5.- Reaccins de neutralizacin. Valoracins cido-base. 6.- Reaccins de hidrlise de sales. 6.1. Hidrlise dunha sal procedente de cido forte e base forte. 6.2. Hidrlise dunha sal procedente de cido dbil e base forte. 6.3. Hidrlise dunha sal procedente de cido forte e base dbil. 6.4. Hidrlise dunha sal procedente de cido dbil e base dbil. 6.5. Clculos en hidrlises. 7.- Disolucins reguladoras, amortecedoras ou tampn. 8.- Importancia dos cidos e bases. 9.- Prcticas 9.1. pH de disolucins acuosas de cidos, bases e sales. 9.2. Valoracin cualitativa do carcter regulador dunha disolucin. 9.3. Valoracin dun cido forte cunha base forte.

1.- Caractersticas de cidos e bases.

Os cidos e bases son coecidos dende a antigidade. Os alquimistas, p. ex., usaban o cido sulfrico, ao que chamaban aceite de vitriolo, e o cido ntrico, ao que chamaban auga forte. Ata o sc. XIX, para definilos utilizronse as sas propiedades: cidos: Teen sabor agre. Son corrosivos para a pel. Arrubian certos colorantes vexetais. Disolven substancias Atacan aos metais desprendendo H2. As disolucins acuosas conducen a electricidade. Perden as sas propiedades ao reaccionar con bases. Bases (ou lcalis): Teen sabor amargo. Suaves ao tacto pero corrosivas coa pel. Dan cor azul a certos colorantes vexetais. Precipitan substancias disoltas por cidos. Disolven graxas. As disolucins acuosas conducen a electricidade. Perden as sas propiedades ao reaccionar con cidos.

2.- Evolucin histrica do concepto de cido e base.

A primeira explicacin rigorosa sobre a natureza dos cidos e bases dbese a Arrhenius, quen para explicar a conductividade das disolucins acuosas de cidos, bases e sales, postulou, en 1884, que certas sustancias (electrlitos) en disolucin, se disocian en catins e anins.

2.1. Teora de Arrhenius. Limitacins.

Segundo Arrhenius: CIDO: Substancia que en disolucin acuosa se disocia dando catins H+ (protns): HA (en disolucin acuosa) A- + H+ Exemplos: - HCl (en disolucin acuosa) Cl- + H+ 2

- H2SO4 (en disolucin acuosa) SO4-2 + 2H+ Os cidos que liberan un protn reciben o nome de monoprticos, os que liberan dous, diprticos e os que liberan mis de dous, poliprticos. BASE: Substancia que en disolucin acuosa se disocia dando anins OH(in hidroxilo, oxidrilo ou hidrxido). BOH (en disolucin acuosa) B+ + OHExemplos: - NaOH (en disolucin acuosa) Na+ + OH- Ca(OH)2 (en disolucin acuosa) Ca+2 + 2OHAs bases que liberan un in hidroxilo reciben o nome de monobsicas, as que liberan dous, dibsicas e as que liberan mis polibsicas. Neste curso traballaremos, fundamentalmente, con cidos monoprticos, que representaremos como HA, e bases monobsicas que representaremos como BOH. A teora de Arrhenius tia varias limitacins: unicamente consideraba disolucins acuosas (non pode haber cidos en acetona ou alcohol?) e non era capaz de xustificar o comportamento bsico de substancias, como o NH 3, que non teen OH na molcula.

Exemplo 1: Representa as ionizacins dos seguintes compostos: cido ntrico, cido sulfuroso, cido fosfrico, hidrxido potsico, hidrxido ferroso, hidrxido de aluminio.
Solucin: a) HNO3 NO3- + H+ b) H2SO3 SO3-2 + 2H+ (Realmente: H2SO3 HSO3- + H+; HSO3- SO3-2 + H+) c) H3PO4 PO4-3 + 3H+ (H3PO4 H2PO4- + H+; H2PO4- HPO4-2 + H+; HPO4-2 PO4-3 + H+) d) KOH K+ + OHe) Fe(OH)2 Fe+2 + 2OH- [Fe(OH)2 Fe(OH)+ + OH-; Fe(OH)+ Fe+2 + OH-] f) Al(OH)3 Al+3 + 3OH- [Al(OH)3 Al(OH)2+ + OH-; Al(OH)2+ Al(OH)+2 + OH-; Al(OH)+2 Al+3 + OH-] ATENCIN!: As reaccins de ionizacin deben estar axustadas tanto en tomos como en cargas, dicir, se ten que haber o mesmo nmero de tomos de cada elemento nos dous membros, a suma das cargas dos reaccionantes ten que ser igual suma das cargas dos produtos. Vmolo no exemplo b) (H2SO3 SO3-2 + 2H+). esquerda a carga cero ( unha molcula neutra); dereita o sulfito ten carga -2 e hai 2 protns de carga +1, polo tanto -2+2(+1)= -2+2= 0, igual que esquerda.

2.2. Teora de Brnsted-Lowry.

O dans Brnsted e o ingls Lowry, de forma independente, propuxeron en 1923 unha definicin mis xeral, aplicable a calquera disolvente: CIDO: Substancia que en disolucin cede H+. Exemplo: HCl (g) + H2O (l) H3O+(ac) + Cl- (ac) [o in H3O+ o H+ solvatado (unido a unha molcula de auga) e chmase oxonio ou hidronio] BASE: Substancia que en disolucin acepta H+. Exemplo: NH3 (g) + H2O (l) NH4+ (ac) + OH- (ac) Destes exemplos imos sacar varias conclusins: 1) O carcter cido ou bsico relativo: unha substancia cida porque enfronte hai unha base, e viceversa. As a auga acta como base (aceptando un protn) fronte ao HCl, pero acta como cido (cedendo un protn) fronte ao NH3. O que sempre teremos que considerar sern parellas cido (d protn) base (acepta protn). 2) A existencia dun equilibrio indica que tamn se pode producir o proceso contrario, o que nos leva a considerar parellas cido/base conxugada e base/cido conxugado. Vexmolo nos exemplos anteriores: O HCl (cido) ao perder o seu protn convrtese en Cl-, que tende a gaar un protn (acta, polo tanto, como base) para formar de novo HCl. As pois, un cido (HCl) d unha base conxugada (Cl-). O NH3 (base)ao gaar o protn convrtese en NH 4+, que tende a perder o protn (acta, polo tanto, como cido) para formar de novo NH 3. Logo, unha base (NH3) d un cido conxugado (NH4+).

Exemplo 2: Completa os seguintes equilibrios cido-base de Brnsted-Lowry, caracterizando os correspondentes pares cido-base conxugado: (a) ........ + H2O CO3-2 + H3O+ (b) NH4+ + OH- H2O + ........ (c) ........ + H2O H3O+ + SO4-2
Solucin: (a) Vemos que a auga acta como base aceptando un H +, que tia que provir do carbonato, logo sumndolle ese protn carbonato, obtemos (H+ + CO3-2=) HCO3-, o cido inicial: HCO3- + H2O CO3-2 + H3O+. (b) Aqu acepta un H+ o in hidrxido, que acta como base, logo o in amonio perder ese protn, convrtese en (NH4+ - H+ =) NH3, e as: NH4+ + OH H2O + NH3. (c) A auga de novo acta como base aceptando un H +, que antes estara unido sulfato, logo sumndolle ese protn sulfato, obtemos (H + + SO4-2=) HSO4-, o cido inicial: HSO4- + H2O H3O+ + SO4-2. Polo tanto, os pares cido-base conxugado sern:

Reaccin (a) (b) (c)

cido HCO3NH4+ HSO4-

Base conxugada CO3-2 NH3 SO4-2

Base H2O OHH2O

cido conxugado H3O+ H2O H3O+

3.- Forza de cidos e bases.

Como vimos, o concepto de cido e base relativo, o que d idea de que os cidos a as bases poden clasificarse como FORTES ou DBILES e hai substancias, como a auga, que poden actuar como cidos ou como bases; estas substancias reciben o nome de ANFLITOS ou ANFTERAS. En disolucin acuosa, (son as que estudiaremos este curso) considrase que un cido forte cando o equilibrio de ionizacin est desprazado dereita : Son cidos fortes o perclrico (HClO4), clrico (HClO3), iodhdrico (HI), bromhdrico (HBr), clorhdrico (HCl), ntrico (HNO 3) e sulfrico (H2SO4). Os demais cidos (sulfuroso, nitroso, fosforoso, actico...) son dbiles, polo tanto, ionzanse parcialmente. P. ex. o cido actico: CH3COOH + H2O CH3COO- + H3O+ Isto xustifcase dicindo que un cido forte (como o ntrico) da unha base conxugada dbil (o nitrato) que non capaz de producir o proceso contrario; sen embargo un cido dbil (como o actico) da unha base conxugada forte (o acetato) que capaz de producir o proceso contrario. Os equilibrios producidos por cidos dbiles quedarn determinados por unha constante de equilibrio, que chamaremos CONSTANTE DE ACIDEZ, K a, que, para o CH 3COO H 3O Ka exemplo considerado, ter por expresin: (recorda CH 3COOH que os lquidos e slidos non se teen en conta). Se representsemos o proceso de ionizacin segundo Arrhenius, obteramos unha expresin semellante, co H+ en vez do H3O+ CH3COOH CH3COO- + H+
Ka CH 3COO H CH 3COOH

Os cidos poliprticos non ceden dunha vez e coa mesma facilidade tdolos protns, senn que o fan de forma graduada e cada vez con maior dificultade, presentando varias constantes de acidez, que se designan como K 1, K2, K3... cada vez mis pequenas. P. ex., para o cido fosfrico: H3PO4 H2PO4- + H+ K1= 7,510-3 H2PO4- HPO4-2 + H+ K2= 6,210-8 HPO4-2 PO4-3 + H+ K3= 2,210-13 O mesmo podemos razoar para as bases:

En disolucin acuosa, considrase que unha base forte cando o equilibrio de ionizacin est desprazado dereita :

Son bases fortes o hidrxido sdico (NaOH) e potsico (KOH). As demais bases (hidrxido clcico, ferroso, amnico...) son dbiles, polo tanto, ionzanse parcialmente. P. ex. o amonaco ou hidrxido amnico: NH3 + H2O ( NH4OH) NH4+ + OHIsto xustifcase dicindo que unha base forte (como o hidrxido sdico) da un cido conxugado dbil (o in sdico) que non capaz de producir o proceso contrario; sen embargo unha base dbil (como o hidrxido amnico) da un cido conxugado forte (o amonio) que capaz de producir o proceso contrario. Os equilibrios producidos por bases dbiles quedarn determinados por unha constante de equilibrio, que chamaremos CONSTANTE DE BASICIDADE, Kb, que, NH 4 OH Kb para o exemplo considerado, ter por expresin: NH 4 OH Canto mis altos sexan os valores de K a ou Kb, mis ionizado estar o cido ou base correspondente e, polo tanto mis forte . ATENCIN!: importante que saibas de memoria cales son os cidos e bases fortes, porque cando representes a sa ionizacin debers indicar que se disocian por completo (HI H+ + I-; KOH K+ + OH-), mentres que no resto dos casos alcnzase un equilibrio (HBrO2 H+ + BrO2- ; CuOH Cu+ + OH-)

4.- Equilibrio de ionizacin da auga. Concepto de pH.

A experiencia mostra que a auga ten unha pequena condutividade elctrica o que indica que est parcialmente disociada en ins: H2O (l) + H2O (l) H3O+(ac) + OH- (ac) KC= [H3O+][OH-] / [H2O]2

Como a [H2O] constante por tratarse dun lquido, chamaremos Kw a KC[H2O]2 Kw = [H3O+][OH-] coecida como produto inico da auga. O valor do devandito produto inico da auga a 25C : KW=10-14 M2. No caso da auga pura, [H3O+] = [OH-] = X 10-14 = X2 [H3O+] = [OH-] = 10-7 M. Isto significa que nun litro de auga hai 10-7 moles de hidronios e hidroxilos, logo a auga est moi pouco ionizada.
pH DALGUNHAS SUBSTANCIAS A 25 C Substancia HCl comercial HCl 1 M Zume limn Refresco cola Vio Caf pH -1,1 0 2,2 2,6 3,5 5 Substancia Leite Auga pura Sangue Lixivia concentrada NaOH 1M NaOH saturado pH 6,9 7 7,5 10,7 14 15

Cando botamos na auga un cido aumenta a [H 3O+], que pasar a ser, p. ex., 10 , 10-2...M e revs, cando botamos unha base, aumentamos a concentracin de OH- e diminumos a de H3O+ (o seu produto segue sendo 10-14), que pasar a ser 10-8, 10-10...M. Polo tanto, pode haber variacins moi grandes no valor da concentracin de H3O+. Para evitar traballar con cantidades tan variables e, sobre todo, simplificar as representacins grficas, o dans Srensen (en 1909) propuxo utilizar o concepto de pH (pehache): pH= -log[H3O+]
-6

Como na auga pura, [H3O+]=10-7 M pH = -log 10-7 =7. Se a disolucin cida, [H3O+]= 10-6, 10-2...M pH = 6, 2... dicir, < 7. Se a disolucin bsica, [H3O+]= 10-8, 10-10...M Do mesmo xeito se define o pOH1: pH = 8, 10... dicir, > 7.

pOH= -log[OH-]

Como nas disolucins acuosas [H3O+] [OH-] = 10-14, aplicando logaritmos: log([H3O+] [OH-]) = log(10-14) log[H3O+] + log[OH-]= -14. Cambiando todo de + signo: -log[H3O ] - log[OH ]= 14 pH + pOH= 14 Resumindo,segundo o valor da [H3O+] e do pH, temos os seguintes tipos de disolucins: [H3O+] pH -7 cidas: >10 M <7 -7 Bsicas: <10 M >7 Neutras: =10-7 M =7

Exemplo 3: O pH dunha disolucin acuosa 12,6. Cal ser a [H3O+] e o pOH

temperatura de 25C? Solucin: pH = -log [H3O+] =12,6, de onde se deduce que: [H3O+] =10-pH = 10 M = 2,5110 -13 M Como Kw = [H3O+][OH-] =10-14 M2, entn: [OH-] =10-14/2,5110 -13= 3,9810-2 M pOH = - log [OH-] = - log(3,9810-2) =1,40 Comprobamos que pH + pOH =12,6 + 1,40 = 14
-12,6

Exemplo 4: Calcular as concentracins dos ins, o pH e o pOH dunha disolucin acuosa: a) 0,02 M de cido clorhdrico, b) 0,02 M de hidrxido sdico
Solucin: a) Para representar as ionizacins podes utilizar a notacin de Brnsted e Lowry (HCl + H2O Cl- + H3O+) ou a de Arrhenius (HCl Cl- + H+) que a que utilizarei habitualmente, por ser mis sinxela. A continuacin hai que razoar se o cido ou base forte ou dbil, pois se forte ionzase por completo
1

En realidade p debe entenderse como un operador matemtico que equivale a - log e as pka= -log(ka) ou pkb= log(kb).

e se dbil non. O HCl forte, logo ionzase por completo: HCl Cl - + H+. Isto significa que todo o HCl desaparece para ionizarse; como cada mol de HCl d un mol de Cl- e un mol de H+, os 0,02 mol/L que temos, darn 0,02 mol/L de Cl - e de H+: HCl Cl- + H+ [Inicial]: 0,02 0 0 [Final]: 0 0,02 0,02 [H+] = [Cl-] = 0,02 M, entn: pH= -log0,02 pH= 1,7 Como pH + pOH = 14 pOH= 14 1,7= 12,3. b) O NaOH forte, logo ionzase por completo: NaOH OH - + Na+. Isto significa que todo o NaOH desaparece para ionizarse; como cada mol de NaOH d un mol de OH- e un mol de Na+, os 0,02 mol/L que temos, darn 0,02 mol/L de OH- e de Na+: NaOH OH- + Na+ [Inicial]: 0,02 0 0 [Final]: 0 0,02 0,02 + [Na ] = [OH ] = 0,02 M, entn: pOH= -log0,02 pOH= 1,7 Como pH + pOH = 14 pH= 14 1,7= 12,3.

Exemplo 5: Calcular as concentracins de [H+], [NO2-] e [HNO2], o pH, o pOH

e o grao de ionizacin, nunha disolucin 0,0200 M do cido, se Ka= 4,510-4. Solucin: O cido nitroso non forte, por conseguinte alcanzar un equilibrio cos seus ins: HNO2 NO2- + H+. Para estudiar o equilibrio deberamos facer unha tboa coas concentracins iniciais, as que reaccionan e as finais, pero como imos a considerar unicamente especies monoprticas e monobsicas, as concentracins de reaccin de todas as especies van a ser X ( dicir, desaparecen X mol/L do cido para dar X mol/L de protns e X mol/L do anin), por ser todos os coeficientes estequiomtricos iguais a 1, polo que podemos simplificar a tboa prescindindo da fila de reaccionan: HNO2 NO2- + H+. Aplicando a expresin de ka: [Inicial]: [Final]: 0,0200 0,0200-X 0 X 0 X
Ka NO 2 H HNO 2

obtemos:

4,510-4= XX / (0,0200-X) logo:

X2= 4,510-4(0,0200-X) X2 + 4,510-4X 910-6= 0 X= 2,810-3 M X= [H+] = [NO2-] = 2,810-3 M; [HNO2] = 0,0200-X= 0,0200-2,810-3 = 0,0172 M pH= -log[H+] = -log(2,810-3)= 2,6; pOH= 14 pH= 14 2,6= 11,4. = X/C0 = 2,810-3 / 0,0200= 0,14 = 14%.

Exemplo 6: Calcula a [NH4+], [OH-] e [NH3], o pH, o pOH e o grao de

ionizacin, nunha disolucin 0,201 M de amonaco se K b= 1,81.10-5. Solucin: O amonaco, ou hidrxido amnico disolto en auga (NH3 + H2O NH4OH), non forte, por conseguinte alcanzar un equilibrio cos seus ins: NH4OH OH- + NH4+. 8

Utilizando a tboa simplificada, como no exercicio anterior: NH4OH OH- + NH4+. Aplicando a expresin de kb: [Inicial]: [Final]: 0,201 0,201-X 0 X 0 X
Kb NH 4 OH NH 4 OH

obtemos:

1,8110-5= XX / (0,201-X) logo:

X2= 1,8110-5(0,201-X) maneiras:

A partir de aqu imos resolver o exercicio de das

a) Da maneira habitual, resolvendo a ecuacin como no exercicio anterior X2 + 1,8110-5X 3,63810-6= 0 X= 1,9010-3 M b) Desprezando o valor de X que resta a C 0, porque cando a constante de equilibrio menor que 10 -4 (10-5, 10-6...) a ionizacin tan pequena ou, o que o mesmo, o equilibrio est tan desprazado esquerda, que practicamente C 0 non cambia e, polo tanto, 0,201-X 0,201. As a nosa ecuacin convrtese en: X2= 1,8110-50,201 de resolucin inmediata: X= 1,9010 -3 M. As pois, en calquera equilibrio, cando a constante de equilibrio menor que 10-4 (10-5, 10-6...), podes facer a simplificacin C0 X C0. X= [OH-] = [NH4+] = 1,9010-3 M; [NH3] = [NH4OH] = 0,201-X= 0,199 M pOH= -log(1,9010-3) = 2,72 pH= 14 pOH= 11,28 = X/C0 = 1,9010-3 / 0,201= 0,0095 = 0,95%.

Exemplo 7: Queremos preparar unha disolucin de cido hipocloroso (K a= 3,2.10-8) de pH 4,11. Cal debe ser a concentracin da disolucin?.
Solucin: pH= 4,11 -log[H3O+]= 4,11 [H3O+]= 10-4,11 = 7,7610-5 M Substitundo na tboa simplificada e aplicando a expresin de k a: HClO ClO- + H+.: [Inicial]: C0
-5

0
-5

0
-5

Ka

NO 2 H HNO 2
8

danos:
2 5

[Final]:

C0-7,7610

7,7610

7,7610

3,210

7,7610 5 C0 7,7610

Como a constante de equilibrio moi pequena (<10 -4), a ionizacin do cido moi feble e podemos considerar desprezable o que se ioniza respecto da concentracin inicial (C0-7,7610-5 C0), polo tanto: 3,2.10-8 C0 = (7,7610-5)2 C0 = 0,19 M

4.1. Medida de pH. Indicadores.

O pH mdese con gran exactitude e rapidez con aparatos chamados pHmetros (pehachmetros); de xeito aproximado con indicadores.

Os indicadores son cidos ou bases dbiles, normalmente de natureza orgnica, que presenta distinta cor na forma molecular e na forma in conxugado: HIn + H2O In- + H3O+ forma cida forma bsica A aplicacin dun indicador depende Indicador Cor cida Cor bsica Intervalo viraxe do seu intervalo de Amarela Violeta 0,0 2,0 viraxe que a zona de Violeta de metilo pH en que o indicador Amarelo de metilo Vermella Amarela 2,0 4,0 cambia de cor. A tboa Vermella Amarela 4,2 6,3 que acompaa este Vermello de metilo Vermella Azul 6,0 8,0 apartado mostra o Tornasol intervalo de viraxe e as Fenolftalena Incolora Rosada 8,0 9,5 cores dalgns Timolftalena Incolora Azul 9,3 10,5 indicadores. Violeta 10,0 12,1 P. ex, a Amarelo de alizarina-R Amarela fenolftalena ten por intervalo de viraxe 8,0 9,5, o que significa que a pH inferior a 8 ser incolora e a pH superior a 9,5 ter cor rosada. Hai mesturas de indicadores que permiten abarcar un intervalo de pH grande. Tamn se fabrica papel indicador universal, como o da figura, que unha tira de papel impregnada dunha mestura de indicadores e que presenta distintas cores a distintos pH. Coecer o valor do pH fundamental na maiora dos procesos industriais porque moitos s teen lugar a un pH determinado. Pero tamn na agricultura moi importante coecer o pH do solo porque certos cultivos danse mellor en solos lixeiramente cidos (habituais en sitios onde chove moito), mentres outros en solos lixeiramente bsicos (habituais en sitios ridos). Como curiosidade, as hortensias son de cor azul en solos cidos e de cor rosa en solos bsicos.

5.- Reaccins de neutralizacin. Valoracins cido-base.

Cando un cido reacciona cunha base prodcese unha reaccin que se chama NEUTRALIZACIN, na que se forma auga (H+ + OHH2O) e unha sal, que normalmente soluble polo que queda disociada no anin do cido e no catin da base: NaOH + HCl H2O + Cl- + Na+ (NaCl) Tdalas reaccins de neutralizacin son anlogas o que queda probado porque a entalpa de neutralizacin practicamente constante (H = -13,6 kcal/mol), sexa cal sexa a parella cido - base empregada. Saber que un cido neutraliza a unha base e viceversa, pode resultarche moi til. As, se por accidente salpicas algo cun cido concentrado (como o sulfrico que 10

teen as bateras dos coches, que moi corrosivo) debes neutralizalo o mis axia posible cunha substancia bsica como o bicarbonato sdico, ou lixivia moi diluda, e lavar con moita auga. Ao revs se unha base a responsable da salpicadura, como a lixivia concentrada, debers usar un cido como vinagre diludo e lavar con moita auga. Incluso pode axudarche se che pica unha abella ou unha avespa; a abella ten unha picadura cida que poders neutralizar con amonaco diludo ou bicarbonato de sodio, sen embargo a avespa ten picadura bsica que debers neutralizar con vinagre diludo ou zume de limn. Imos a ver como vara o pH longo dun proceso de neutralizacin dun cido forte cunha base forte: HCl con NaOH. Supn que nun recipiente introducimos 25 ml de HCl 0,1 M e pouco a pouco imos engadindo NaOH 0,1 M: 0, 10, 20, 25, 30, 40 e 50 ml. Na tboa seguinte resumimos os clculos correspondentes, dos que pomos como exemplo os que corresponden a engadir 20 ml de NaOH: 25 ml de HCl 0,1 M supoen que hai (M= n/V n= MV) 2,5 mmol (milimoles porque tomei o volume en ml) de HCl. Como o HCl un cido forte, est totalmente disociado (HCl H+ + Cl-), logo temos 2,5 mmol de H+ e de Cl-. 20 ml de NaOH 0,1 M supoen que hai (M= n/V n= MV) 2,0 mmol de NaOH. Como o NaOH unha base forte, est totalmente disociada (NaOH Na + + OH-), logo temos 2,0 mmol de Na+ e de OH-. Os H+ reaccionarn cos OH- dando auga (H+ + OH- H2O), logo 2,0 mmol de OH- reaccionarn con outros 2,0 mmol de H+ e sobrarn 0,5 mmol de H+. Polo tanto (M= n/V): [H+]= 0,5 mmol / (25+20) ml= 0,011 M [H+][OH-]= 10-14 [OH-]= 10-14 / 0,011 = 910-13 M De xeito anlogo podes facer os demais casos. Agora ben, cando se engaden 25 ml, punto de equivalencia (igual nmero de moles de H+ que de OH-), prodcese a neutralizacin polo que nese momento parecera que a [H+] cero; sen embargo hai que ter en conta que a auga sempre est, anda que moi debilmente, ionizada. Por iso nese momento a [H+] ser a que corresponde auga, dicir, 10-7 M. Cubrindo, entn, a tboa obtemos: ml NaOH 0 10 20 25 30 40 50 mmol NaOH 0 1 2 2,5 3 4 5 [H+] 0,1 0,043 0,011 10-7 1,110-12 4,3310-13 310-13 [OH-] 10-13 910-13 10-7 9,110-3 0,023 0,033 pH 1 1,37 1,95 7 11,96 12,36 12,52

11

Se representamos a variacin do pH fronte volume engadido de NaOH, obtemos unha grfica como a da figura, na que podemos apreciar que no punto de equivalencia se produce un salto moi grande 14 no valor do pH. Este salto permite que se pH poidan utilizar os indicadores para saber cando 12 se produce a neutralizacin. As, observando a grfica e a tboa de 10 indicadores da px. 9, podes apreciar que polo 8 intervalo de viraxe, tanto o vermello de metilo, como o tornasol ou a fenolftalena, poderan 6 ser usados para coecer o punto de equivalencia; sen embargo o violeta de metilo 4 non servira.
2

Dado que os indicadores permiten determinar o punto de equivalencia, este proceso pode utilizarse para calcular a concentracin dun cido, cando coecemos a dunha base e viceversa, recibindo o procedemento o nome de valoracin cido base. Se se valora un cido recibe o nome especfico de acidimetra e se se valora unha base, alcalimetra. A valoracin unha tcnica analtica que pertence grupo das volumetras (en particular, volumetras de neutralizacin; en temas prximos vers volumetras redox), porque os clculos se realizan a partir de medidas de volumes. Ao final do tema ts unha prctica sobre como se realiza.
0 0 20 40 60 m l NaOH

Exemplo 8: 100 ml dunha disolucin de cido sulfrico neutralzanse con 25 ml

dunha disolucin 2 M de hidrxido de aluminio. Cal a concentracin do cido sulfrico? Solucin: A reaccin : 3H2SO4 + 2Al(OH)3 3SO42- + 2Al3+ + 6H2O Segundo a estequiometra: n(H2SO4) 2 = n[Al(OH)3] 3. Como n= MV 100 ml x Ma x 2 = 25 ml x 2 x 3, de onde: Ma= 150/200= 0,75 M

6.- Reaccins de hidrlise de sales.

A hidrlise a reaccin inversa da neutralizacin, dicir, a reaccin dunha sal coa auga. Dependendo da fortaleza dos cidos ou bases correspondentes, obteremos disolucins cidas, bsicas ou neutras. S apreciable cando estes ins proceden dun cido ou unha base dbil.

6.1. Hidrlise dunha sal procedente de cido forte e base forte.

Consideremos, p. ex, o cloruro sdico (NaCl). Cando disolvemos o NaCl en auga, disciase nos seus ins: NaCl Na+ + Cl-. O in sdico un cido dbil porque provn do hidrxido sdico, que unha base forte, polo que non capaz de reaccionar coa auga e desprazar dereita o equilibrio Na+ +2H2O NaOH + H3O+ 12

Outro tanto ocorre co in Cl-, que unha base dbil porque provn do cido clorhdrico, que un cido forte, e non capaz de reaccionar coa auga e desprazar dereita o equilibrio Cl- + H2O HCl + OHAs pois, a hidrlise dunha sal que provea de cido e base fortes dar unha disolucin neutra.

6.2. Hidrlise dunha sal procedente de cido dbil e base forte.

Consideremos, p. ex, a hidrlise do acetato sdico (NaCH3-COO). Ao disolver o NaCH3-COO en auga, disciase nos seus ins: NaCH3-COO Na+ + CH3-COO-. Xa vimos que o Na+ un cido dbil porque provn do hidrxido sdico, que unha base forte, polo que non capaz de reaccionar coa auga. Sen embargo o in acetato unha base forte porque provn dun cido dbil o cido actico- e ser capaz de reaccionar coa auga segundo o proceso indicado: CH3-COO- + H2O CH3-COOH + OHno que se forman ins hidrxido e, por conseguinte, obtense unha disolucin bsica.

6.3. Hidrlise dunha sal procedente de cido forte e base dbil.

Consideremos, p. ex, a hidrlise do cloruro amnico (NH4Cl). Cando se disolve o NH4Cl en auga, disciase nos seus ins: NH4Cl NH4+ + Cl-. Xa vimos que o Cl- unha base dbil porque provn do cido clorhdrico, que un cido forte, e non capaz de reaccionar coa auga O ion NH4+, sen embargo, un cido forte porque provn dunha base dbil o hidrxido amnico- e ser capaz de reaccionar coa auga segundo o proceso indicado NH4+ + H2O NH3 + H3O+ no que se forman ins hidronio e, polo tanto, obtense unha disolucin cida.

6.4. Hidrlise dunha sal procedente de cido dbil e base dbil.

Consideremos, p. ex, a hidrlise do cianuro amnico (NH4CN). Ao disolver o NH4CN en auga, disciase nos seus ins: NH4CN NH4+ + CN-. Neste caso, tanto o catin NH4+ como o anin CN- son fortes, porque veen de base e cido dbiles, respectivamente. Polo tanto, mbolos dous van reaccionar coa auga: NH4+ + H2O NH3 + H3O+ ; CN- + H2O HCN + OH-. Aqu obtemos tanto H3O+ como OH-, polo que o resultado pode ser unha disolucin cida, bsica ou neutra. Para coecer a condicin final teremos en conta, por unha banda, as conclusins dos apartados 6.2 e 6.3, e, por outra banda, os valores da Ka e Kb correspondentes. Dos apartados 6.2 e 6.3 deducimos que o carcter cido ou bsico da disolucin depende de quen sexa forte: cido dbil e base forte dan disolucin bsica; cido forte e base dbil dan disolucin cida. A Kb do amonaco 1,810-5 e a Ka do cido cianhdrico 4,910-10. Logo o amonaco, como base, moito mis forte que o cianhdrico como cido (Kb >> Ka). Entn, segundo vimos no pargrafo anterior, a disolucin ser bsica. Resumindo: Se Ka do cido > Kb da base disolucin cida. Se Ka do cido < Kb da base disolucin bsica. Se Ka do cido Kb da base disolucin neutra.

13

6.5. Clculos en hidrlises.

Para realizar clculos nas hidrlises de sales, deberemos ter en conta que no equilibrio que forma o cido/base conxugada, a constante de equilibrio K H= KW /Ka ou KH= KW /Kb como veremos no seguinte exemplo.

Exemplo 9: Sabendo que Ka(HCN)= 4,010-10, calcular o pH e o grao de

hidrlise dunha disolucin acuosa de cianuro sdico 0,01 M. Solucin: O NaCN soluble polo que se ioniza por completo NaCN Na+ + CN- de xeito que 0,01 mol/l convrtense en 0,01 mol/l de Na + e CN-. O CN- por ser un anin procedente dun cido dbil, unha base forte que interaccionar coa auga segundo: CN- + H2O HCN + OH- e a constante de HCN OH equilibrio ser K H . Para calcular esta constante teremos en CN conta que na ionizacin do cido e KW Ka que
H

HCN H+ + CN-

Ka

CN H HCN

KW=
OH

[H+][OH-], HCN HCN OH CN H CN

porque
KH

se

facemos

obtemos o valor de KH.

Substitundo na tboa simplificada e aplicando a expresin de KH: Hidrlise: CN- + H2O HCN + OH10 14 4,010 10 X X 0,01 X

[Inicial] 0,01 0 0 [Equilibrio] 0,01-X X X -4 menor que 10 , podemos simplificar (0,01-X) 0,01 pOH= -log(5,010-4)= 3,3 pH= 14 pOH= 10,7 -4 = X/C0= X= 5,010 /0,01= X= 5,010-2 = 5%

2,510-5= X2/(0,01-X) Como a constante X= 5,010-4 M.

7.- Disolucins reguladoras, amortecedoras ou tampn.

Reciben o nome de disolucins reguladoras, buffer, amortecedoras ou tampn, as disolucins formadas por un cido dbil e unha das sas sales, (cido actico e acetato sdico) ou ben por unha base dbil e unha das sas sales, (amonaco e cloruro amnico). O seu nome ven de que son capaces de manter o pH despois de engadirlles pequenas cantidades tanto de cido como de base. Vexamos como funcionan, tomando como referencia o primeiro exemplo citado: cido actico e acetato sdico. O acetato sdico soluble, polo que se disocia por completo (NaCH3COO Na+ + CH3COO-); o cido actico dbil, polo que est parcialmente ionizado (CH3COOH CH3COO- + H+), pero ademais moi pouco, porque o equilibrio est desprazado esquerda debido presencia dos acetatos proporcionados pola sal (Le-Chatelier: se aumentamos a concentracin dunha substancia o equilibrio desprzase para consumila). Se engadimos agora un cido, aumentamos a [H+], polo que o equilibrio se desprazar esquerda para consumilos, o que non ser problema algn, dado o exceso de acetatos proporcionados pola sal, e o pH non cambiar. Se engadimos unha base, os seus OH - neutralizarn H+ e o

14

equilibrio desprazarase dereita para producir mis, o que non ser problema porque, como dixemos, o cido estaba moi pouco ionizado, e o pH non cambiar. De xeito anlogo poderamos razoar se a disolucin estivese formada por unha base dbil e unha das sas sales. As disolucins reguladoras teen grande importancia tanto na qumica industrial, como na bioqumica. As o pH do noso sangue debe manterse aproximadamente en 7,5, se baixa a 7,1 pode producirse un estado de coma e se chega a 6,9 pode producirse a morte.

8.- Importancia dos cidos e bases.

A industria qumica emprega grandes cantidades de cidos e bases. Nas FAQs que acompaan a este tema tes informacin sobre os principais cidos e bases de interese industrial e sobre a denominada chuvia cida, de efectos danios no medio.

9.- Prcticas
9.1. pH de disolucins acuosas de cidos, bases e sales.
Mediante papel indicador universal, ou mellor un pHmetro, poders comprobalos pH de diferentes disolucins. interesante que comprendas a utilidade do concepto de pH, (pH = -log[H3O+]) que simplemente un nmero que nos indica que por debaixo de 7 a disolucin ten carcter cido e por enriba carcter bsico. En realidade, un nmero moi baixo indica un valor alto da concentracin de hidroxenins e un alto un valor baixo da mesma. Ao mesmo tempo vas a comprobar que un cido mis forte dar un pH mis cido e unha base mis forte un pH mis bsico, as como o pH que corresponde hidrlise de sales de cidos fortes e bases dbiles... Material e reactivos Pousatubos Papel indicador universal ou pHmetro Tubos de ensaio Varia de vidro Vidro de reloxo

cido clorhdrico 0,1 M (1) cido actico 0,1 M (2,9) Cloruro amnico 0,1 M (5,1) Cloruro sdico 0,1 M (7) Acetato sdico 0,1 M (8,9) Hidrxido amnico 0,1 M (11,1) Hidrxido sdico 0,1 M (13)

Procedemento Preparamos disolucins, procurando que tean a mesma concentracin, de diversos cidos, bases e sales, por exemplo cido clorhdrico, cido actico, cloruro de amonio, cloruro de sodio, acetato de sodio, hidrxido de amonio, hidrxido de sodio... e introducmolas en tubos de ensaio, que previamente etiquetamos, para non confundirnos. A continuacin podemos operar de das maneiras: 15

1) Con papel indicador universal: Sobre un vidro de reloxo invertido colocamos tantos anaquios de papel indicador como disolucins teamos preparadas. Introducimos unha varia de vidro no primeiro dos tubos, mollmola na disolucin e logo con ela mollamos un dos anaquios de papel, comparmo-la cor que adquire coa escala de cores que acompaa ao papel indicador e anotmo-lo pH. Tras lavar ben a varia con auga destilada ou desionizada imos repetindo a operacin coas outras disolucins. 2) Cun pHmetro: Imos introducindo o electrodo en cada unha das disolucins e anotando o pH que marca. Debemos te-la precaucin de lava-lo electrodo con auga destilada ou desionizada despois de que o usemos con cada disolucin, para que non se contamine a seguinte. Se puideses aplica-los dous mtodos, poderas comparar os resultados obtidos, para observa-la diferencia entre unha determinacin na que se usa un mtodo aproximado e outra cun mis preciso. Se colocas os reactivos na orde que che indico, comezaras cun cido forte, seguiras cun dbil, logo cunha sal de cido forte e base dbil... ata rematar cunha base forte, polo tanto o pH vai ir aumentando. Se realizas os clculos tericos do pH de cada disolucin debes obte-los valores indicados entre parnteses, ao lado de cada un, na relacin de reactivos. Tamn che recordo que en vez de cido clorhdrico podes usar calquera outro cido forte (ntrico, bromhdrico...), en vez de cloruros poderas usar nitratos, bromuros... en vez de hidrxido sdico o potsico, en vez de cido actico outro dbil (nitroso, cloroso...) e, polo tanto, en vez de acetatos poderas usar nitritos, cloritos...

9.2. Valoracin cualitativa do carcter regulador dunha disolucin

Unha disolucin reguladora aquela que presenta a propiedade de manter o valor do pH cando se lle engade un cido ou unha base. Poden estar formadas por un cido dbil e unha das sas sales de base forte (cido actico e acetato de sodio), ou por unha base dbil e unha das sas sales de cido forte (amonaco e cloruro amnico). Material e reactivos Contagotas ou pipeta Pasteur Pousatubos Papel indicador universal ou pHmetro Pipeta de 5 ml Tubos de ensaio Varia de vidro Vidro de reloxo

cido clorhdrico 0,1 M cido actico 0,1 M Acetato de sodio 0,1 M Hidrxido de sodio 0,1 M

16

Procedemento En dous tubos de ensaio botamos 10 ml de auga destilada ou desionizada e numermolos como 1 e 3. Nun tubo de ensaio mesturamos 5 mL de cido actico con 5 mL de acetato, co que teremos preparada a disolucin reguladora. Repetimos o mesmo en outro tubo de ensaio e numermolos como 2 e 4. Medimos o pH do tubo 1 (co indicador universal ou o pHmetro seguindo o procedemento da prctica anterior) e anotmolo. A continuacin engadimos das gotas de disolucin de clorhdrico a ese tubo e medimos de novo o pH. Facemos o mesmo co tubo 2. Medmo-lo pH e anotmolo e a continuacin engadimos das gotas de disolucin de clorhdrico a ese tubo e medimos de novo o pH. Compara a variacin do pH no tubo 1 coa variacin de pH no tubo 2. Repite tdolos pasos cos tubos 3 e 4 pero usando a disolucin de sosa en vez do clorhdrico..

9.3. Valoracin dun cido forte cunha base forte.

Valorar un cido consiste en calcula-la sa concentracin a partir da concentracin coecida dunha base e a cantidade desta que reacciona cunha determinada cantidade de cido. Da mesma maneira valorar unha base consiste en determina-la sa concentracin a partir da dun cido xa coecida. Este tipo de valoracins cocense como volumetras de neutralizacin. O problema reside en saber cando finaliza a reaccin. Para resolvelo axudmonos dun indicador que unha substancia que por debaixo dun pH determinado presentar unha cor e por enriba presentar outra. Como se indica no esquema adxunto coa bureta engdese gota a gota o reactivo sobre o Erlenmeyer ata que se produce o cambio de cor. As valoracins cido-base teen o seu fundamento no cambio brusco da concentracin de ins H3O+ que se produce no punto de equivalencia. Material e reactivos Bureta Contagotas ou pipeta Pasteur Matraz Erlenmeyer Pipeta Soporte e pinzas

Disolucin de HCl problema Disolucin de NaOH de concentracin coecida Alaranxado de metilo

Procedemento Mdese de forma precisa (cunha pipeta) o volume do cido que queremos valorar e pomolo nun Erlenmeyer que lle engadimos unhas pingas de fenolftalena. Nunha bureta pomo-la base de concentracin coecida, que imos empregar como axente valorante (reactivo). Engadimos lentamente o reactivo sobre o cido ata que o indicador cambia de cor. Anotmo-lo volume gastado.

17

Repetimos tres ou catro veces a experiencia e tomamos como volume gastado a media aritmtica dos tres ou catro valores obtidos. Clculos A ecuacin qumica correspondente proceso : HCl + NaOH NaCl + H2O Segundo a estequiometra da reaccin: n de moles de cido = n de moles de base nA =nB VAMA =VBMB (1) Na ecuacin (1) coecidos os dous volumes e unha das molaridades podemos despexa-la outra.

18