Está en la página 1de 9

:l tl

1 *,
I

Raa e cultura

/ tu'rv ij't'L/"Lr\.v -.v


\l

!tr'riJ''!
/

r. c l\ Cl :-

U' rJN

Faiar da contribuio das raqas humanas para a civiizao mundial poderia essumir um aspecto surpreendente nunra coleo de blochuras destinadas a lutar conlra o preconceito racista. Resutaria nuin esforo r'o ter consa-erado tanto talento e tantos esforos para demonslrar que nada, no estado atual da cincia, permite afirmar a superioridade ou a inferiolidade inteectual de uma raa em relao a outra. a no ser que se quisesse restiuir sub-repticiamente a sua consisrencia noo de raca, parecendo demonstrar qr,e os grandes grupos tnicos que compoem a humanidade trouxeram, e'tqLtunro rais, contribuioes especficas para

o patrimnio comum. Mas nada est mais onge do nosso objetivo do que uma tal empresa

que

llenas conduziria formuao da doutrina racista ao contrrio. Quando procura1nos caracterizar as raas bioigicas mediante propriedades psicolgicas particulares. aastamo-nos da verdade cientfica. quer as definamos de uma maneira positiva quer de uma maneira negaliv:j, No devetnos esquecer que Gobineau, a quelr a histria ez o pai das teorias racistas. no concebia. no entanto, a "desigualdade das raEas humanas" de uma maneira quantitati\/a mas sim qualitativa. Para ele, as grandes raas primitivas que fortriavam a humaniCade nos seus prino eram s desiguais em valor absoluto, $1sn6, amarela. negra mordos particulares. A tara de degenerescncia suas ptidoes mas rambm diversas nas estava, segundo eie. igada mais ao fenmeno de mestiagem do que posio de cada uma das raas numa escala de vajores comum a todas; destinava-se, pois. a atingir toda a humanidade. condenada sem distino de raa a uma lnesiiagen- cada vez mais desenvolr'ida. Mas o pecado original da antropoogia conssle na confuso entre a noo puramenie biologica da raa (supondo, por outro ado. que. mesmo rreste campo imitado. esta noo possa pretendei atngir qr,ralquer objetividade, o que a genetica moderna contesta) e as produes sociot-sicas e psicoiogicas das culturas rumanas. Bastou a Gobinea,.i ter eor:retido lste pecado para se ler enceirado no crcuo urlerna que cor.tciuz de um erro rrelecua]. no exclurndo a boa-f. ie.'eltimao involurrtria cie iodas' as tentatrvas de cliscrimlnao e de explorac..,. Tanrbem. quando faiamos- nesre esrudo. de contlibujc'ti das ia(-s llitna:

:l:.
s,
i

:-s.c.-.,;l-r:.,..-.... --":-; ;:-i:

,.:.4 e c.r.:iriziaa. :c ,-]j:3i.! cl _a FJ:.:rra. c4 ,1:i:ije .: ::: .{".e:,.a":.--:.,",

-l-l- ""].

n,

a,q,,,

ou des brancos.

;: :' :;:1,*:.:d:,,:
.r;;-;;;;:":::::,..
an

'.,,0*. ,;;. :

ccr:i:.a,jirj c,rj::i:i :: _{j,e al eiii:::r c.rarcus'::;'-lr:r::.cac. Jc:.rc.:ll

j*ffi*.1**

fi: ;:: : ; ;' ffi ffi ; l ou tisiorgica "* dos nesrcs. dos
;

,"...

;llu'.

i'1"" := iic::::
^

rar;ot:

j;j,::;i.:::".T:::
i*p*,.n,."
-

amaretos

no est r'**;ff":';J"X1;;ijr':e'sioao. ;..',i,'i,,r,,.a, u causa bioeico. enlre

; ; ;; .H. ffi:"i.1n" '':il:*:* ;:rt;:i:r.orona. _*, ,,rrlri 0.,*"031 .",,uoroinu.irenre


i

ica da

huin

j,rJde.

ou

diu.,sficados, socioisica

-rr,
l)iversidade

,1"r",-;;;:::'^:t""

e efeito quela qr

"ufr*.

,'_:J ;;,;;J:"rl:,,';;:J'i:;::"

que apresenru*''

fo,,'l'jff,"t:r:'o .u,rr^ ;i;;;;;""ttrn raca podem dife ou mai s, ;;'.,tii,ii;:"t,,1::':: m re ara "" oo;n:,un,o tpeas unidades: ciuas
en
sr a

i'*unu..

outr ordem

:-:;:'J::dixr,l:li;:r;iF+'ru:'',';;,*;x o. r.r*. iiljTl,.Em primero lusar, -n,;;,.,


esia sirua-se numa mais culruras do que raas pcr mihares' as cras .""rrr:r.
segundo ugar. ao con:rrio cia diversidad a sua orisem rristrica

*..,f::t.::preender
mar um conjunro

Mas aqui ,u. que as curur^


p an

:,:n ffi,:
;11:

o, E sr a

:::;,i

manece

e fundamentahnenre deven cr'ersidade. com en que conslste esra ]os.,perguntar-nos racisras. .o.n", .,.n,aizados sua base o,",ur"i da 1"",H:;;nceitos conse-euico que calpo. Porque seria o homem o" r,o ter a atribuir um signir'icado ou moraj ao fato intelectuai

; ;;;;, ,fi i, : por iim


:

";:,,::

''

:, Lll

.: ;i,, :.ffi:;;"f ,*

::,:;

esre se ug".,u

",

nos de,.r1arncs tr :rrbm sobre o da desjsualdaa. __-"r'oi,.,,..*ro"oe tuiura-t hu;i:anas seno ce d]reito, est cior:acio. co;: ee

,"r**L*:#*ir***i,iffi ,1,,:ii'13i
ro ..p;ri,o 5,|;:

alrasacas. uinas a meio

ii+

;,,.,.ii' 'y'** ;l:"* "ii''":,ffi,:';:: i:: """: iijr #..*Fx,: # :*::ffi ::* cor
dc.r''..,"i^"],.'-:-":_."t:
.povos
cie
penanecerair
das

,irndl

,.. , 0.,.-iJg*;;:ttt

*.."*".r:::^*".?

o umas ;:.::::, g J:ir;,]1 .,: .,;;""i;;:j::nk,,""::-1i,itr; #:, "",.*po x:1 :: mem se pode transfor*u.;;;'-,;;*"':::: o"l.experinca djreta. em eingrafo e ir panijhr. euatquer hosocjedace 1"..,'.".,en.iu de 0".;;;;:t'ar pelo eonrrrio. urna "" rn, roriador que ele se rransforme *;;;:ltssc: num iiis"r' t"otn''",.lsmo Jizao d.rup.r..,du]g: em conlalo direto :uttl con uma cil'to pt-'der t"* lrrr" dos documenlci escritos :.onurn3:'*cs liguruc. ' )ta ou dos seu respeiro. Enfir.r. .qe. '"t;;;;;;' -''ts
e

j]lli'ouot' to*t,l"' u" 0"""i* .';{^{i , rn",. ;;::i- "


n,

culruras humanas diferem en_ ou se concorrem para a'f*t" forr prmejro ugar traar o seu inventrjo' .rt1llnl:t:.d";;*.'ontradizem'
-uuc

como crn

se anuam ou y,ou,.r, ct

;;il'* iT'il",': J lf i:'

,1'fi.:':n:*j
#
spa

::-: pnmttt\.as...

j:'l-:,a;l-;;",",':1.,"'J,
foram.
;

esra

.,r..r.,.n.nr.

..i.-

,^ ,,_atut- mesmo cenet:ados FCr un: scriir]eniL


enconrimos

il: # : I :; :, :: J " t*:*:i:::::' de er li:'J:^fr:j'J: ::"sraiacc:, ;;;;;,io:'es ;:i'"'li:i': j:'.,' f;' m: mos a ;:;".:;raa:'j':
o,

*,

mento praricamenre ciencioso d.u.r

l , "

..rrr]possve.

tiou'. .t.-t' ;.'..'.;a .;r;-;;

j:'::,i**Jl"::#iXi que
por outras formas' cuio
inscrer

ns chamamos ''seJ'agens"

ou

conhecj-

quarque:- cosa

cjesrin a cios

*r:,.

;;;;,.:,: ::::".1::":.:,. em nenrum momenio oo seu o anri-so in-.f.,.,o o". ,].",'si de ;;;':-":.t.'r e c ic o,"..l;,';;,, entre manjra mat; a:u:r Inpraterra;.' ;.;" Lnjdos de hole' se ":;;,,::ffj;:5:: bein
'ari
tambnr

;J:i:; .::: ,ult:ttt.tiu mesma orma que o"r-a."""r]"-jl;r-tem desenrojrjne","

^i-liTll"i"

^';;;

;;:;::'iT "r,;;. ;::;.' i::, j'i:*.

humirdace e cc,'\,encidos ";:;, :',o.''',o' -.n,.";;;

des-

de ur,r tronco .iomum. ro

u iiu

,.r ,rrrudulof s corilo sociedades

que

ciistintas. In_

f ir:lmente. soai3ddes q:.r: muiia igcentein3nte estabslecerem ilrn conlato j11,Jilc ntimc parecem cierecer e imager: de uina e aes1a cir,ilizac. ainda que a

renham aringido por caminhos ciieientes. que no iemos o direiro de negligenciar. operarn simultaneamenle. nas sociedades humanas, foras que auam em dreoes oposts. urnas tendendo para a rnanuteno e mesn]o para centuao dos par_ tcuarismos. outras agindo no sentido ca convergncia e da afinidade. o estudo da inguasem olerece exempos surpreendentes de rais enmenos. Assim. ao mes_ mo rempo que as neoas da mesrna origem tm tendncia para se diferenciarem umas das ourras (tais como o russo, o rancs e o inges). lnguas de origens diversas. mas faiadas em rerritrios contguos. desenvolvem caractersticas comuns: por exempo, o russo diferenciou-se. sob determinados aspecros, de ouras 1nguas esia'as par se aproximar. pelo mencs poi determinados traos forrticos, das nguas ugro-finlandesas e urcas Ialadas na sua imediara vizinhana geo-erfica. Quando estudamos tais faros e outros domnios da civilizao. lais como as instituies sociais. a afie, a relieio que forneceriam facilmente exemplos semelhantes acabamos por pergunar-nos se as sociedades humanas no se detinem, face s suas relaes mtuas, por um determinado optnum de diversidade para am do qua elas no poderiam ir, mas abaixo do q.ai tambm no podem descer sem perigo. Este opntum variaria em funco do nmero das sociedades. da sua mportncia nurnrica. do seu afastamenio geogrfico e dos meios de co_ municao (mareriais e inteectuais) rle que dispoem. Com efeito, o problema da dr'ersidade no se pe apenas propsito das cuituras encaradas nas suas relaces recprocas. e-riste no seio de c-ada sociedade, em todos os grupos que e constiluem: casses. meios profissicnais ou confessionas. etc.. desenvolvem determinadas diferencas s quais cacia uma dela: atribui uma extrema importncia. pocercs persunrar-nos se esta diversta((i0 intetna no iende a aumentar quancio a sociedade se torna. sob outras reaces. mais'oumosa e mais homognea: esse foi aivez o caso da adia antiga, com o seu sistema de castas a desenvover_ se aps o estabelecimento da hesemonia ariana. Vemos, pois. que a noco da diversiciade das cuturas humanas no deve ser concebida de uma maneira esitica. Esta di'ersidace no a mesma que dada por um core de amosrras inerie ou por um catlo-eo dissecado. E indubitvel que os homens elaboraram culuras diferentes em do seu afastamento 'irtude geogrfico. das oropriedades parricurares do rneio e da ignorncia em que se encontravam ern reao o resto da liumaniciacie, mas isso s seria rigorosamente verdaceiro se cada culura ou cada sociedade esli'esse ligaoa e se tivesse desen_ i'ol'idc rro isolameno de todas as outras. ora. isso nunca acoriteceu. saio ral\:ez er casos excepcionais comc o cios Tasmanra:ros (e ainda a, para um periccic imiiadc). As scciedacjes hunanas nunca -ie enconria-, isoiadas: quando parecejl ais lepafades. ainda sob a ioirra cie erupos ou ce feixes. Assim nc e,xagero !ll]cr q,Je a: cultuias ncrie-a:nericanas e a; su!-arl:ricanas le:lhain perrianecido to-rr-;. - co]lilc -^.-.,,! \!clc :r.. ruu; o -_tsciaJa: .Clli c restc, dc;nundc dufariie unf perc.,Cc

des e pequens, que mantinham entre si conlaros muto esrreitos. E ao acio das diferenas de'idas ao isoamenro. exisrem aquelas, tambm imporrantes. de'i<ias proximidade: desejo de oposio. de se distinguirem, de serem eas prprias, Muitos cosumes nsceram, no de quaiquer necessidade interna ou acidente fa_ vorvel' mas apenas da vontade de no permanecerem alrasados em relao a urr grupo que subrneria a um uso preciso um ciomnio em que nem sequer s 'izinho havia sonhado estaberecer reis. por cnseguinte, a diversidade das cuhuras hu_ manas no nos deve induzir a uma observao traementria ou fragmentada. Ea menos funo do isoramento dos grupos que das reraes qr. , un.-.

l-,.

Ju--,.

r-i,qi.tiliai

:;:j'-i? t:..:: :z :_.: \-.lr L CinCa::l a:C.. _\i:::i.:9:-?lC: ct' h':i::tttace !ei]4l'a.lc cc,nsislrr_l r,lna nulticc de socie dades. gial-

()

ct(Jcentrismo

E' no entanto. pafece que a diversiriade das cu.rturas raramente surgiu homens tal como : unr fenme"" aos nut";;1. ;;surranre das reaes reles entre as sociedades: diretas ou indi_ sepre ,a uiu nafo, p.o contrrio, uma espcie de tmosidade ou de escndalo: mons_ nesias consistiu tanro em di
em
ace

j,a,,

no parricipa'a da ;il;'-;;;r; (depois greco_romana) scb o nome de brbaro: em seguida, a cvirizao utrrizou o rermo de servagem nesmc senlido. Ora, por.detr.s no desres".t""1"r

iir::'ff :.|j::.',tr';;,j:"' :l.'' "- ;;; ;il.;" de reaes ,,o,,.i,u, oue rradi,de crer o. f l; ll il.:.jr:: Ji J:j: *nn..;;:*, dia tudo ", o que ",,,.
brbaro

atitude mais antiga e que repousa, sem <ivjda. sobre fundamentos lgcos slidos' p.is que psico_ ende a ,..pur"r* em cada um de ns quando somos c.locados numa stuao inesperacia,' ;";r;;r; . simpesmenre as formas currurais. .oru;.. religiosas, .o.,iri,'^t_.1:,1::t,t lutl cm qe nos icientiricamos. "cosrum.,

",

;;*"1** : :;:: :n:,l: Jfi,:#:


* roJ.!lJ::':,fft:#"Tff

;.rni:,r"".,*t""'l::i'lf:.

oij l; iJ li1l, l'.J;::' por oposco".,,r" cultura_ humana.


e
sei

:::n;j:;j:':J
vasein.
n

'. *t'.

epitetos dis_cirnul6_r.

.'**oogi.u*.n,. a
-ru,rro nun.' repetir o.

Raauru_ra.

:lffi,:l.,#1

a,',rar,.-Ce hu:::r"iiac: englober;..1c. i:.:,::-:.:, dc :ur;r ,,ii ,. i.;,.ij;z scnt ir_i.. *ja. ,."rr.-_,, o, esJ.i1, hl:1--lai. e\3 it.r
a1ra

menre enraizacio na maioria lffens' no necessira ser discutido dos ,*; r.;-;;. esia brochura precisamente sua retuac' Bastar oLrse.'ar a aqu que u,n pu.udoo-lurrrrrr. rig_ ;ifi331i1r1: ESia atituce dc p"nsarnento, "1. "n.oirr. da quai se expr.risan: os .,seir.ags;''_ lcll rcios acueies que "",- "o*a escolhemos ccr:side '.anidaie' ii::tacre:rie a atir'de rui, :e1\dfft?s. S:i:u-1r,. ni \et.CaC.

*:i:fi:;; findc Esie poirto rie vista ,nu,


in.gnuo.

"*,,*'" jffii iu]ffin,r:i*' como nouro


caso,

", ;;r;"

juzo:

desar-

.*r,",,-,dc o que

p.nfunou

our*nr*;i:i:ii1,.i""11i,?ilji;

J**

I E\.'t-\

rt? a! t!-\

K.a,!

b.

tlts oRlA

aparecirnento muito tarciio e uma expanso limitacia. Mesmo onde ela parece te aiingidc o seu mais alto grau cie desenvolvimento, no existe qualquer cerleza de se ter estabelecido ao abrigo de equtai como a histria recente o prova vocos ou de regresses. Mas para vastas fraes da espcie humana e durante dezenas de milnios, esta noo parece estar tofalmente atsente. A humanidade acaba nas fronteiras da tribo, do grupo lingstico, por vezes mesmo. da aldeia; a tal ponto que um grande nmero de populaes ditas primitivas se designam por um nome que significa os "homens" (ou por vezes digamos com mais discrio os "bons", os "excelentes", os "perfeitos"), implicando assim que as -, gupos ou aldeias no participem das virtudes outras tribos, ou mesmo da natureza hun3n6s. mas so, quando muito, compostos por "maus", "perversos-", "macacos terrestres", ou "ovos de pioLho". Chegando-se mesmo, a maior parte das vezes, a privar o estrangeiro deste ltimo grau de realidade fazendo dele um "fantasma" ou uma "apario". Assim acontecem curiosas situaes onde os interlocutores se do cruelmente rplica. Nas Grandes Antilhas, alguns anos aps a descobefta da Amrica, enquanto os espanhis enviavam comisses de investigaco para indagar se os indgenas possuiam ou no alma, estes ltimos dedicavam-se a afogar os brancos feitos prisioneiros para verificarem atravs de uma vigilncia prolongada se o cadver daqueles estava ou no sujeito putrefao. Esta aneciota, simultaneamente barroca e trgica, ilustra bem o paradoxo do

relativismo cultural (que vamos enconrar mais adiante revestindo outras formas): na prpria medida ern que pretendemos estabeiecer urna discriminao entre as culturas e os costumes, que nos jdentificamos mais compietaaene com aqueles que tentamos negar. Recusando a humaniciade queles que surgem como os rrais "selvagens" ou "brbaros" cos seus repesentanies, mais no fazemos que copiar-lhes as suas atitudes tpicas. O brbaro em primeiro lugar o homem que cr rra barbrie.

verdade que os grandes sistemas filosficos e relgiosos da humanidade sejam eles o buciismo, o cristianismo ou o islamismo, as doutrinas estica, kantiana ou marxist se insurgirarn constanemente contra esta aberrao. Mas a - da igualdade natural ente todos os homens e da fraternisineples pioclamao dade que os deve unir, sem distino de raas ou de culturas. tem qualquer coisa de enganador para o esprito. porque negligencia uma diversidade de fato. que se impe observao e em relaco da qual no basta dizer que no vai ao fundo do pioblema para que sejamos teiica e praticamente autorizados a auar como se esie no exisiisse. Assim o prembulc segunda declarao da UNESCO sobre o problema das iacas observa judiciosamenie que o que convence o homem da rua cia existncia das racas "a evicincia imediata dos seus sentidos, quarido v .juntos um arjcano. um europeu. um asitico e um ndio americano". As giances GeclzaQas dcs Ci:eitc: dc hoaren tii:, elas ttrrbn- esra forca e sia f;aqueza de enu;iciat un-r icjeai rnuitas vezes esquecicio. que c honer. no realiza a sua \eivieza nuna hui-naniiade absirata. fiias nes cultulas iraCicicnais c:.ir z.: :.:ia,i-'as na,: r:ioluclo:te!,"1 de:)ia:. :l-:sisil: in;ai;: a::sctcs ;-no:i:ries e a:;slj:a;r-:e a si orpiias en fu:ic dz trnz situao estriiaatei-rte ceiirica

,., a exiressc simrlar apl,tcaaa aos fenmencs bioigicos. ;_;;,".:,:::_:,^ u Lru: !:l-cac3ii,l :ar3 cs o;\jelc: t::zr,=rizis cu;a piesena fs.;ca lesigtlunhaCa no sclo' p"'" delerminveis. -s ainc,a n";s para as instiiuices. as cren"o"ru, !t: ."i gosios c,:c passado serar'"enie riesccnheceincr. A ;;.t;-;- evor:rco i:na r,;res: oo,r.. c, i"";";;..'.;, ;;_;;_: l:_.-,:;:S::":pc::ie .e -. r,\acl.li:C:i: a. r c
:a::,.i'':-l:1.(: :,^ C i:.::_:: :i: :::i:i:-S fi:Ufa:S.
g_:r_

orgsn e ouiro ;;;;";;, ;;; ccil o an::'ai Diztr- ro r.,it;no auro. ou. un machado ...tri- a p,tilf urna rmrra rnetafrjca e aproximaiiva. ciespro,vida do ::j,"::,:^.,lll
acon"ece

hiptese de trabarho. baseada em 'asta "D. lu,ear resei'ado interpretaa" ;" ;;;;;;. u.ordn com ela os ciferentes tipos que constituem a -eeneal0gia dc cavaio podem ser ordenados numa srie e'orutiva por duas razes-. primeiro, necessrio um ca'a10 para engendrar outro cavaro; segundoas camadas de terierrc sobrepostas, oec historicamente mais antigas. contrn esqueretos que graduamente desde a 'ariam forma mais recenie at a mais arcaica. Torna-se assim atamente provver que o Hipparion seja o i'erdadeiro antepassado o Equtts caballus.Indubitavelmente o mesmo raciocno aplica_se espcie hurnana e s suas raas. vas quarcio passanos dos fatos biogicos para os fatos culturajs. as coisas complcam-se durca maneira singuar. podelos ,."iir., ;; ;;,;;;:.; rnateriais e ccnstatar aue a forma cu a tcnica cie fabricc de um determinado objetc i,aria progiessivarnenie de acordo com a picfundiciacje das ..*";;;-;;;*"llur. r.. no entarrc. un macl:aCc nlo fisicaaiente cbse^,aes e'n qe

entre estes pros contraditrios. e para aperceber a diversidade das culturas. pro.u.unoo suprimir nesta o que ela contm, para ee, de escandaloso e de chocanle. Mas' por mais diferentes e por vezes bizarras que possam ser. todas estas especulaes se reduzem a uma nica e mesma receita, gue o lermo de ,arso evo_ lucionismo , sem dvida. mais adequado para caracter,tzar. Em que consiste eia? Muito exalamente. trata-se de uma tentativa para supiimr a di'ersidade das cur_ compleramenre. porque, se rratarmos os diferentes esa_ ::it:]lao-conhecJa uu) 'r que se encontram as sociedades hurnanas, tanto antigas como ongn_ guas, como estdios ou etapas de um desenvolvimento ni.o ;;., ;arrindo do mesmo pontc, deve conversir para o mesmo fim, vemos u.m qu. a diversidade apenas aparente. A humanidade roina-se una e idntica a si mesma, s que esta unidacie e esta icientdade no se podem reafizar seno progressivamenle e a va_ riedade das curturas ilustra os de um processo que dssimula uma rea-o*.n,o, lidade majs profunda ou retarda a sua manifestao. Esta definio pode parecer sumria quando temos presentes as imensas conqusias cio darwinismo. Mas este no est em causa, porque o e'olucionismo biogico e o pseudo-e'oiucionismo que aqui r,samos so duas doutrinas muito diferentes' A primeira nasceu como uma

ntregou_se a roda a espcie de especuraes *::ii:t:,":^l?::i ''|ururrLd5 s socloJoplcas para estabeecer r os compromissos

no tempo e no espao. Preso entre a dupa tentao de condenar experncias que o chocam aietivamente e de regar as diferenas gue ee no compreende nte_
,"oderno

Lts Vl.-)It{r!t.u)5

quanro

qi a noo de evoiuo social ou cultsral ao constitui, quancio murio.

seno urn processo seciutor. mas perigosamente cmodo. de apresentao dos fatbs.

A1is, esta diferena, a maior parte das vezes negiigenciada, enre o verdadeiro e o falso evolucionismo expiica-se peias suas espectivas ciatas de aparecimento. verdade que o evolucionismo sociolgico deveria receber um vigoroso impulso da parte do evoiucionismo biolgico, mas -ihe anterior nos fatos. Sem remontar at s concepes antigas, retomadas pcr Pascal, assrmilando a humanidade a um ser vivo que passa por estdos sucessivos da inncia, da adolescncia e da maturidade. foi no scuio XVIII que assistimos ao florescimenro dos esquemas fundarnentais que viriam a ser depois objeto de tantas manipulaes: as "espirais" cie Vico, as suas "trs idades" anunciando os "trs esiados" de Cornie, a "escada" de Condorcet. Os dois fundadores do evoiucionismo social. Spencer e Ty1or. elaboram e publicam a sua doutrina anteriormente Origern das espcies ou sem ter lido esta obra. Antericr ao evolucionismo biolgico, teoria cierrtfica. o evolucionismo social nao , a maior parte das vezes. seno a maquilagem falsamente cientfica de um velho prclbiema filosfico para o qual no existe qualquer eetieza de que a observao e a nduo possam um dia fornecer a chave.

Culturas arcaicas e culfuras primiilas

as que se manifestaram aproximadamente no mesmo ugar, mas que prececieram no tempo, e fi'almenie as que erisiiram num tempo anterior ao seu e num iugar diierente daquere em que esta se situa. Vimos que esres trs grupos so desiguarmente cognoscveis. No itimo caso e quan<io se trata de culturas's.m sem arquitetura e co,,i tcnicas .udi"sc.iti menaies (tai como acortece com metade da lerra habitada e para g0 a ggva, conforne as regies. do rapso de terpo ciecorrido desde o conieo da cviiiza.o), pcciemos ciizer que naca podemos saber deles e que tudo o que tenramos apresentar a seu respeilo se reduz a hipteses gratuitas. Pelo contrrio, extremamente rentador procurar estabelecer. entre as dicultulas cio primeiro grupo. reiaces que corresponciam a uma ordem de 'ersas sucesso no tempo. como que sociedades contempcrneas. que continuam a ignorar a eletricidade e a mquina e vapor. no evocariam a fase coirespondente cio riesenvolvimento da civilizao ocicental? como no ccmparar as tribos ind_ genas' sem escrita e sem metaiur-eia, gra'ancio iiguras nas paiecies rochosas e fa_ bdcancjo utenslios de pedra. con as forrnas arcaicas desta rnesma civjltzaco. cula senehanca atestada pelos'estgios enconrados na,q gruias de Franca e de Espanha-? Foi a scbretudo que o iaiso evolucionisnc se deu 1i.,,re curso. E, no entatio' este iogc seiutcr a qr:e nos eltregemcs quase irresisiiveli:nen1e rodas as vezes qre reinos oc.sio para isso (nc se carnpraz o ocidentar er. en'iajalte ccniraf a "Lcad.* ]v{cia no o;iente, c "scuc cre l-as xIV,, em pequirn cie antes da P:ir.reira Guerra Mundlal. a "Iciade ca pedra,, eniie os indsenas da eu-<irtz' c. da \oa Guin?) extiaorii'ariarnenie rerniciosc. n", c'eszpa't'-c:o"-s- cai.ii:ec-r:t3s ap-ra5 aieu:rs "i.,ir,,uio.. aspecrc: 3 esaes dlmiluerr rnzdiiz ':e z ci'''':tzzcc cor:sicieraca nais andga. cg asectcs co:rhecdos so cs fcis 'r;--::ci c ,. r _ c3i?.-. >ctt"?,.r:: i 1:St:lif;. cjc ..c::,oc. c n:rce::c consisie p,cr, ?:::aita:. a ?:ra pe.l :ci:. aa:! ::ci,.::J::, Z lz:l::. i: aic c: iua: cit::,itzz.:-.*: i .i *. -:,:r--..:--... :.--::.-?-.:- ,_,.,<- ;., ;..:.,.--. t<7t=7:- .
:

que qualquer sociedade pode, ssgundo o seu prprio . ponto de vista' repartir as culturas em rrs categorias: as que so suas contemporneas, rlas que se enconram siiuacias num outro lugar do gobo,

Sugerimos

:;:4

| ,"1_SRL,_S3
R-AA E HSTORjA
65

;:-rJr"rr.ntr,ei,

a''rgia de torios os spectos. o;a, esta maneira de raciocinar no s iogicamas, ainda, nuin bcm nmero de casos des;nenrida

pe_

J ; ; : tecnoiogia' iorna-se rifci,ir mais "il de ronee: o princpio reaiizao ; :r""J; os ripos de insirumentos. rogo uuu ilailcJJe, eram riiferentes e nesre aspecto sies ensnam_nos nuito oouco" sob:e os ouiros. Como pcCe:am enrc ersinar_ nos
rura inspjra. rfara as pinturas
m

--

de osso cie rena? Qua poderia ser a tecnol0gia das cuturas tardenoisenses que deixaram atrs cieias um nmero inacreditver de minuscuros pedaos c" p"Jru potida. com formas gec:niricas infiniramente diversificadas, mas muito p*"o. utenslios escara da mo huma_ na? Todas estas inceriezas nosrrain .;;; as sociedades paleoiticas e deier_ ininadas sociedades i '. "". s er,' ra m -,. o. u *oi,',ll;.

estandardizacia, de uma maneira rgida ciurante cem ou duzenros rni anos e num terri;rio que se estendia da Inglaterra frica do sui, da Frana china? Fara que se^,iam as exiraordinrias peas levailoisenses. triansurares e achatadas. que encontramos s centenas nos jazigos e que,nenhuma hiptese consegue erpicar competamente? o que eram os prelensos "bastes de comanrio,,

ausrralianas e americanas aincia aeora os fabricam. \as o esrudo ces:es instrum.n,or rlu,iu-nos muio pcuco e compreender o uso dos utenslios da poca paleo1tica. Comc eram. ento, usa_ dos os famosos coups de poing cuja urii)ac de'ia, no enranto, ser de tar forina precisa qrle a sua forma e tcnci de fabrico permaneceam

A1 uma poca relativamente recente. os Tasnanianos e os patagnios possuiam insirumenios de pedra rascada e certas tribcs

cada

ver nesta ltima dilao a origem da ane europia, mas isso mesmo sera ine_ xto, uma que: no mesmo territrio, a arte pareortica foi seguida por 'ez outras formas que no apresenram as mesnas';r.";.;;,;; ffi;ade do rugar geogrfico nada muda ao fato de, scbre o'*.r.no soro, se terem sucedido diferentes popuaes, ignorantes ou alheias obra dos seus antecessores e trazendo

wa

;;:.:,','-:,,":..:;:lt:"":i,": l"o* am am e m s ;';';, j'.'';ff ii, :. :' :::l; ;J ::l":,,:.il #"" cionai da primeira acompanhado
c
i

Pelo estado das suas civilizaes. a Amrica pr_colombiana, na i,.spera da Mas rambm esta assimlao
h
d

consigo crenas, tcnicas e estilos opostos.

iitl.1?;iil. '""'-a
cio da metalurgia.

peia quase cornpleta ignorncia (ou, de quarlimitao) a segunda. Na mrica. a utens'agem ma economia agrco1a que- na Europa, u..o.;uj.;;:;;-

"rta

;::''J

: ;',

:fj*:

a'unia coisa sobre a iinguagem. as irisiituies sociais ou es crens reigiosas? Una cias i:iierpieta.es mais popular-r,-.rrtr"

ciio como

'=:", iz, :,-au,,'. rralrl=..r*".,."a,.,', . :,,_ i.,.,'-:"t:o i.-, ,:-.. *., J-;;*;,,-:':...,,::]'.: :. -!ir'ii.) ;-':..!i?s), at :.,:t_",'":',.t:",,,:*-:rt "r:-ii:,,:-,-,-2.:, :.!'::, :=: zie:.c lc aia:racas a. erra *;;;r-.ljeli3nSg e alii::hacerse cc:.-ic 2:::-. a-.'jr.\.;:, ..^-.i------.-,:- ^, ^ da

;itcs ,i. ..... Er;,; ;;.;;:; ;.:;;.;;l ctr:npiicir.a pera se a..ecie:.a:u. lr.on."ofincia. Al.r: Cis:c. e scbieruCo ire os no-especiaistas cue era tem ci_ sada. oornu. os etngiafos, que tm. eles prprios' experii:c;a destas popuiaes priniti'as enrregues- c: bci:: Era.ia ..<^i. ir.as ei ic;-m.s", -= .rni.Lrn-.. orri.. .,.r,,r=" ..r.,.;",:;,_t:: graaat das cuiuias hunaias, "r." gue esio ce a.ardc eil afirrnar nada. ncs fatci cbser'aios' pzrzi:e fs:'uiar.guaiquei iipolese sclre os docun:nics em .i..rr. u. t^ l-zi'r.-.,::

sua ocaiizao no mais profun<i ,r.rlr, nc aparentam quaquer.raioi urjri:ri"; ;;-;--r, autores eran: cacadores. oso as o:n:uras :::f:s:;es se:.,.iar ;a:a

nos aprecem cssprovjdos de'aror tano pero seu nmerc coino pela

as populaes primirivas atuais tra ritos de

lie,,..,' *

ig ;,'. ,-i,;: :;i:: ;:-..0,


c

.up..ir.,

i.luO,

as que o evoluconismo cui_

"*ii*:", ;:1"ffirtri1.i:: rr:,::

"o:

J::.

-.

;;';;";rl,l'0. ,,uro '.--.:,1:r.: _-f,:;r-a ccrs3_:: r1i.::i_st u"r"..,,",.=o"lr'arol prin-,i::ra. ccrcepcc apaiece-ncs ilulto ;r.iais te>-ier e rtatzacz que as iises :- -sra a oue :t;:.plislas fizenc: justca ros pzragrelcs p:.._6.",=r. a"O..rll, ."r_.r,"r_ .a, i,L-- :! i,-s!r l::.:r,.:-.: .a i;,,.;=,r. ' ci ,... C,,::s::ac: ca. cu;:.::a.. c .::: Sii: sai:rr:: r:r:t:tc::,a,a q.:ii:__. lr{aS. a:te: ie: a aze::':'. leCe,._ .:.. . l-:- ::i"aiar. r::j:c;isscr-,'er-se-ia Lt..: a,::--:,.

Durarrte dezenas e mesmo cen_ ienas de rrrilnios. tambm nelas existiram io*rn, que amaramj odiaram, sofre_ ram, inventararn, combateram. Na uaa.uOa, ,rao exisiern povos crianas. todos sc aducs, aquees que no tiu..u,n'rio ae infncia e de adoescncia. ''es'"o Poderamos' na dizer que u-. ,o.i.dud., humanas utilizaran desiguali:rente um tempo'erdacie. passadc qrr.. pu.a utgu*as, teria sido mesrno um tempo perdidc; que -:ms meriam aceierarir u f";;; enquanro que es outras dii,aga_ ao iongc do caminho. seramos urri- .o*durios a riistingrt.-;;;, escres 'a'n Cl h:s:r:as: una h:s:ria p,-.cgres:ira .q",r,Urr. cue acuinula os achados e as in_ paia coEsrruir grandes civiiizaoes. . uJu ourr. hjstria. rarez iguarmenie ]-:::urr aiil"'a e einr;egando cutios 1encs taecs. mas a 0., l.r,rrr. ." c" ,;"r;*, r i..::.r ca Drir,,i-. pri, Caia. iioi.acc. en \_z d_ * ua,araarta; a ;::or.aces antericres e criei'1iaies o mes'',o seriido.

os exemplos. porque as tentativas feitas para conhecei -,^-^-tlott'mutiplicar ^ lqueza a e a origrnalidade das culturas rumanas, e para as reduzir ao estado de rplicas desiguamente da civilizao ocidentai. chocam-se ,arasadas com uma outra dificurdade que muito mais profunia. De uma maneira gerar (e exce_ ruando a Amrica' quar voitar.ror;. ,oau, as sociedades humanas tm atrs celas um passado, aproximadamene da;;;. ordem de graneza. para consi_ j.r";.* derar dererminadas sociedacies como dc desenvoriimento Je outras. se_ ria pieciso admitir que. enq.ranto com estas itimas se passava quaquer coisa. com aqueias ao aconlecia nada, ou muito poucas coisas. E, na verdade. falamos cie bor:r grado dos '.Dol,os. sem histria,, era dizer. por vezes, que so os mais felizes)' Esta frmua efetlla si-snifica .0.;;;;". a sua hisrria e conrinuar a ser desconhecicia. no significa u ruu inorriancia.

\ A
idia de progresso

ncvameili postas

Europa atuai foi habirade por r,rias espces do gnero " ctc-uiensrros ct Qttt s se1rrn silex grcsseiramerrie tarhaccs; que a esias prir':ei;"a: cui.uras se suceireram oui:ser-j q'ue o tarhar da peara apereoacio, pois e arc;::p:rnhadc peo polir e peo trabaLc efi cssc e en marim; ue a ora_ iia' a recelageir. a agricriiura. a criai: rie aniiirais a'aiec3rrr ;;, associadas picgr-qslarente metaiurga, onde tar:rbni podenos distinguir etapas. Estas fo;:rr,as sucesll\:as ordenam-se, pois, no se:lriii, dr ,ima .r"i;;;- r-J* ur" Oroeresso, senrio umas supericres e as oulrar init:i*res. Jvas. se tucio isso verdade. ccr:io qe -sas distinces nc iria;ri n:r,ii2...-;1,-,."1e reagir sobre o mcdo cornc tl:iafio3 as fornas conten:pornees. mas q:j apl,esenta* enire :i afastamentos anl.tcs? s nossas cc,nciuses anrsricies aor.an.r. deste moco. o risco de serein
11'';1t1"

O:".":t.1;{.t.:,-::-:

histoiicarnente a c'1qualouer que.esia seja sob cujo ponto cie vista nos corocarnos. A sua 'rro, - muito niais cornplicadasituecc que .uro, anteriormenre consderados. Porque a hiptese de uma evouo, que parece to incerta e to frgii quancio a uiilizamor para uerarcuizar sociedades ccnremporneas afastadas no espao. oarr'le acui dificiinrente contestr,ei rnesfilo c!irerameate tsteaunhad peos faics sabernos perc testernunhc concordante cia argueoogia. da pr-histria e da
lur:a

Devemos considerar eni primeiro rugar as curturas pertencentes ao segundo grups pg1 ns disti'guicio. isto . aquelas que precederam

caus.

os

cla:':': e i.-. ,i::;; rri qri i lalc;e; reni:r;r,: pea o: .,r.uirl. ,1.0",,r,. , .= e:i'c!''io de te::ica. F- ic ena;:tc - ric tc rcir,, comc :e pen:a. cider-os nlma s.'r: r:guiar e cortt-;ua. H. pc:tcc :i,ais cr, rrdrios ciqiienta eros. cs s'ij'.r; uijrrza-' aijt. p':ia o3 :fpie53nrar-. esqilenles de u;:ra si:npijcicaie aon:irr,er: z ;r:z(.rt ria. rert: iascar^ z tczde z pzcta:clica a: li;.;;:;;";;_. i'" l.on_. ""-ie i::tt:. Tu.dl isio i-.,:,i: c?rlcia_ :i:j: su:c;:li;s que. DCi \,azas. i ucir e c

piogresscs reaiizircos pea. hu;nanidaie desd: as siias origens o to

:.,. '-,,-

11,:t.-, .

z:a.::e.{:a cci_ic ie:,_lj:::_l de .:n ptalie'lc z:n.tct esco;lne: L:. : ,_; _--.-:-._' ii:: af,::.,. a_a.a i?:.:t.+--.,a ,-.::a :C:,a_ : i,ii.i. Z::: Zl:2,.

^ rr- it "

le:': j

et

i,'::::,. :ri:::'i .. :i-tti

:c:; :a :-',;.: :.cr-,ll=.t:.*-rtr, I

':

D 1r F tt,e.A

amenre, a alar ia, e se i:#f j:ffiJ ,:fi jil:..,? rnvers associada ao ascar da pedia mas
qu

HiSToRIA
Y..^*

69

ensa'a

regies cio none cia Europa. para conside apenas o perodo

em agu-

caracterizando

'a_se

h ui.rdu

cas,,e

ast"oo*i"',',1ii:,:'ji::as
u*
estas

,,t.I ,.r::,,"*s

o.-f.0,1:

anos, que as diferentes

ascada, dito paeoltico, pensa_

"de nceo'",

ro.,n..'.r,u tcnica t,t,,,,as ,,ce as-

u'oii"'o:;::,1i'':i;',:',:';.::fi:, ;:*:'-1;;**:p"f que trs formas tenharn coexistido,


etapas de se sirua entre o'250.0 e

"'

;:111:ij::;;::.i,:ilff :, ."H:I es muito compexas. De fato


que " s viria a

,...* ""*,

o.onno"

constituindo, no

zo.;

" "r,rir"irl -ii"i";'.1:'":t:,1";'":'r::r..: 'n.o*u,-.. mii anos

:iln
e

cedeuas*,,,"",,r,,0"i*1,;*:i:i:;:*,r;[.ii*if.:1"#;
nr" manidade,",u,"onoidu*o;;;;;,_,;;L::,l;
"pigmeus,' da rnca do sur, uma vez, tudo irto ,ia .4ais uiru

Tudo o que verdade para as culturas o que se possa estabelecer (devjdo a Ur.r_ reJao entre os do:

;:"::::'i ir::T muita dificuld;; *,

:tt

r";jt"to

rnais tarde,

no rim do neortico, duzenros -rro1"

. qu.

reramos

tambm no pano das raas, sem

o" "no. En primeiro lugai, a baata, a borracha' o tabaco e a coca (base "-r,rro da anestesia moderna) que, a ttulos sem dvica diversos, constituem ouatro pilares da cuitura ocidenta; o milhc e o amendoim que de'eriam revoiucionar a economia africana anles tarvez de se generar zarem no regime alimentar
anans'

(ao rado ae ceterinacls espcies animais) as espcies vegetais mais variadas para a sua aiimentao, os seus remdics e os seus venenos fato nunca nres iguarado proro'-#o suustancias venenosas como a mandioca ao papei de aiimento -, base, outras ao de estimulante ou de anessico; coecionando certos venenos ou estupefacientes em funo das espcies animais sobre as quais exerce uma ao eletiva: finalmente, e'ando determnadas indstrias como a iecelagem, a cermica e o trabaho dos metais preciosos ao mais ato grau de perfeio. para apreeiar esta obra imensa, basta medir a contribuio da Amrica

atravessando o estreito de Behring favorecido peras ltimas graciaoes. numa daa talvez no muito anerior ao :0lo m'nio. Em ou vinte e cinco mir anos. estes homens conseguiram 'inte urna das mais admirveis demonstraes de histria cumulativa que existiram no mundo: exprorando a fundo as fontes do novo meio natural' domesticam

para s civilizaes

i:i1

i:i':4ru:*1*:iffi ro:' ,?t;;;;,;;"

E finatmeate

pimenta, vrias esici.r

n'oi"'

",iio,

J;':1r:#r:f::

,' ui,, u. no espao:

j;":_:.,::,i.:

L'.i':,',,1il:'..,._x*i"jt=:,:"0.;;;;;;;espaoas
apicado) nem salios, ou, tal ccmc d; os bitogos, em r sempre roi'iu*
.

:,j3".::":;:;,;:::;*. tinha primeiir*.n* no


*ri,

j,::"J:?:.::::'::",:' :i:":,!:"

t;;;;:rl.:1Xt"#::"ff*

n".t

-utto

diferene daquela a que

se

fosse mais exato que o do Mundo' A questo de saber se o regiine potico dos Incas era socia'eiho Ista ou totalirrio j fez correr rnuita tinia. Apresenta'a de quaiquer maneira as orraas mais modemas e tinha em r,ano o,a.ioi ,E"uto, sobre os fenmencs euro_ P,efs do mesmo tipc. A atenc renovada. de que a ,,e,urzye., foi recenremente objeto' embiaria, se ne..rrro. *-;;, .;;;cirnenros cientficos dos incigenas americanos, que se apricam a tanias substrrcias vegetais no ttilizades no resto do muncjo, podem anda fornece._fi.. i-"i""ie,

!as! era conhecido e utiizado pelos ", Maias pelo menos meio minio antes da sua descoberta pelos sbios indianos. o" ;;;;;rropa o recebeu por intermdio dos rabes' Tavez por esia nesma ,i,o o seu caiencirio

da.Europa,.*,"guir,-o cacu. a baunilha, o romate, o o.-j"r;t, de aleodes e de cucurbitceas. o zeto, base da arttr:ttica ,"0,."i._.r", ;:: ;","ras moder_

"ont.iuui.r.

para caia

ro mesmo sentido. A humaaidade progresso ttun.u ,* ern ;'--:":: pessoa que sobe ,*u ^tt"-.ii" .r.uar-l.ir."rr,urco uir dos ,""r"::i:l:-u''a
'i!-se

i:{{Ji';::}#i:iy:1x:;'.".r'";r{:*:tl*i

rC:-l!

a,.r=Oi"rnrc favci_..e.]. , Qr: tir: nixfir- , :':r.'t:'e::li :l': :e.;a l::rile-i.l ;:r. =?=a-J: ;. ,:::...r;lr_ oa ..,=a ci';i,ze-lal cl :t _.--.. - J Jt^,;r-^ 5:: ,aa:tj...I=s Ei;cs : :t=;ziz.:

-..ilr. ji ; ff : 1 ff : :;; :,,= ",t ino tabulejrc. lc:n :; : :::. dje: e s .e,;-;,:i*.::1*t;#t':= :r* sie z,itci,::iz:t icn:iai ,_a
: ires tlrJles rcnas
pa:-a

También podría gustarte