Está en la página 1de 11

REA TEMTICA: Usos, significados e contextos de utilizao da Internet e dos no os media !

or crianas e

"o ens#

$ "ogo, a Internet e o %undo das crianas

ARA&'$, Maria 'os( )outoranda e% Ci*ncias da Educao Uni ersidade do +orto %"arau"o,f!ce-u!-!t

Resu%o +ara as crianas %ais "o ens, a literacia co%!utacional e o acesso 6s Tecnologias de Infor%ao e Co%unicao na escola so 7uase se%!re !recedidos de u%a a!rendizage% infor%al, e% casa e co% os a%igos- Esta%os !erante u% no o conceito de literacia, 7ue "unta e integra i%agens, sons e !ala ras, s8%9olos isuais e artefactos- $ n8 el de con/eci%ento exigido !ara lidar co% esta no a realidade !arece a %uitos educadores %uito co%!lexo- +or 7ue ( 7ue 6s crianas no !arece: A %aioria das crianas so %uito !r;ticas, 7uere% ex!eri%entar e ex!lorar- 1a realidade, elas faze% isso co% u%a finalidade 7ue no ( exacta%ente a %es%a 7ue os adultos aloriza%, faze%.no !ara seu !razer, !ara 9rincar e "ogar- E u%a caracter8stica interessante desse 9rincar ( 7ue ele ( ta%9(% u%a a!rendizage%, u% con/eci%ento, u%a ex!eri*ncia natural da ida- 1este sentido, ( !reciso 7ue os educadores con/ea% a cultura infantil e tente% !erce9er o 7ue ( 7ue as crianas desco9re% atra (s dela- Esta co%unicao resulta do tra9al/o 7ue te% indo a ser realizado, no <%9ito de u% !rogra%a de doutora%ento, co% crianas entre os = e os 4> anos de idade e% contexto escolar e co% os educadores?as 7ue co% elas con i e% diaria%ente

+ala ras.c/a e: Tecnologia, Internet, Cultura, 'ogo, 0iteracia digital

1&MER$ )E 23RIE: 455

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

C de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

Mais do que censurar - educar para o online

As Tecnologias de Infor%ao e da Co%unicao DTICE esto a !ro ocar u%a %udana a todos os n8 eis, educati o, cultural e social, e a entrada no %undo da infor%ao digital, o ensino a dist<ncia, o e-mail, o egovernment, o e-banking, a 8deo.confer*ncia, as co%!ras online, etc- esto a %udar significati a%ente a nossa for%a de i er e, !ortanto, a nossa for%a de aco%!an/ar as no as geraFes- $ a!elo deste a ano tecnolGgico (, co%o refere% @alentine e HalloIaJ DC>>4E, a !ro%essa de %aior ra!idez, !oder, controlo, con/eci%ento, !razer e desen ol i%ento- Todos nGs "; con/ece%os ;rios !ro"ectos !ara a educao, ;rios %(todos !edagGgicos, ;rias for%as de a!render e ensinarK %as ainda no est; de ida%ente estudada e ex!lorada a for%a co%o, nos es!aos escolares, os !rofessores?as inter *% nos !rocessos de a!ro!riao do online !or crianas e "o ens nos seus usos for%ais e infor%ais D0encastre e AraL"o C>>=E+ara os %ais "o ens, a literacia co%!utacional e o acesso 6s TIC so 7uase se%!re !recedidos de u%a a!rendizage% infor%al, e% casa, no "ardi% de inf<ncia ou no AT0 e atra (s da cultura do "ogo electrGnico offline M co%o o Game boy Dconsola !ort;til lanada e% 45N5E, entre outras- Ali;s, o acesso %assi o das crianas a este ti!o de dis!ositi os ( anterior ao seu acesso ao co%!utador e te e se%!re u%a grande i%!ort<ncia na indLstria do entreteni%ento- $s "ogos de 8deo?consolas constitue% !ara os %ais no os o !ri%eiro contacto e treino no %undo IT DInformation TechnologyE- $ 7ue se considera a7ui erdadeira%ente i%!ortante ( 7ue foi !oss8 el, atra (s deste ti!o de e7ui!a%ento, "untar o ecr tele isi o e a tecnologia co%!utacional, isto (, controlar o 7ue at( ento era i%!oss8 el DCasas, C>>4E)e facto, !or u% lado, a tele iso ( u% dis!ositi o !assi o, as crianas !ode% er e ou ir %as no !ode% interagir, ao contr;rio do 7ue acontece co% os "ogos de 8deo?consolas ou co% o acesso 6 Internet, u%a ez 7ue estes dis!ositi os !er%ite% u%a grande interacti idade- +or outro lado, co%o refere +aul Aee DC>>=E, esta%os !erante u% no o conceito de literacia ou, !elo %enos, !erante u% conceito %ais glo9al, u%a ez 7ue a linguage% escrita deixou de ser o Lnico siste%a de co%unicao- A i%age%, os s8%9olos, os gr;ficos, os artefactos e %uitos outros s8%9olos isuais so ta%9(% i%!ortantes e %uito significati osMais ainda: as i%agens e as !ala ras "usta!Fe%.se e integra%.se neste no o conceito- 1os li ros, co%o na Internet e nos "ogos, as i%agens cada ez ocu!a% %ais es!ao, t*% %ais i%!ort<ncia e ne% se%!re !recisa% de u%a ex!licitao escrita1o discurso do%inante, o 9rincar e "ogar, so9retudo 7uando relacionados co% a escolarizao e a instituio escolar, a!arece% 7uase se%!re co%o acti idades secund;rias- 1o entanto, a criana 9rinca !ara desco9rir o %undo, as !essoas e as coisas 7ue esto 6 sua olta- 2e esti er%os co% ateno 6s 9rincadeiras das crianas, !ode%os !erce9er a es!ontaneidade, o e%!en/a%ento olunt;rio, a regularidade e a consist*ncia do acto de 9rincar- $ 9rincar ( u% co%!orta%ento 7ue !er%ite o con/eci%ento de si !rG!rio, do %undo f8sico e social e dos siste%as de co%unicao, o 7ue !oder; le ar a considerar a acti idade lLdica co%o inti%a%ente relacionada co% o desen ol i%ento da criana e, assi%, co% a a!rendizage%- Muitas ezes as 9rincadeiras das crianas !ode% !arecer fr;geis e encantadoras, ruidosas ou tur9ulentas, no entanto, este 9rincar faz !arte da cultura da inf<ncia e, !ara as crianas, ele ( u% acto %uito s(rio, constituindo inclusi e u% ele%ento fundacional da sua cultura- #$ 9rincar ( a condio da a!rendizage% e desde logo da a!rendizage% da socia9ilidade# D2ar%ento, C>>O:CPE- Qoi !ensando nisto 7ue !edagogos co%o Qroe9el, )ecrolJ, Montessori, entre outros, !ro!usera%, /; ;rias dezenas de anos, u%a estrutura !ara a escola de %odo a 7ue as crianas nela i esse% u%a ida de "ogo DAraL"o, C>>=E-

O de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

O trabalho de pesquisa
3 assi% 7ue, !ara a9ordar estas 7uestFes e tentar entender co%o se desen ol e% estes !rocessos de relao das crianas co% o %undo da cultura digital, e% 7ue os?as !rofessores?as so %ediadores !ro ; eis D%as no LnicosE, te%os indo a desen ol er u% tra9al/o de in estigao 7ue !ossa dar !istas !ara !erce9er se ( ou no !oss8 el, no actual contexto educati o, !ers!ecti ar u%a !r;tica !edagGgica 7ue no se confine ao es!ao e 6s lGgicas do tra9al/o escolar do%inante, !ro%o a u%a literacia no uso dos %edia e no se su!orte nu%a !artici!ao !assi a, isto (, u% ti!o de !artici!ao e% 7ue as regras e as for%as de tra9al/o !ossa% no ser ditadas e !r(.for%atadas de acordo co% lGgicas e o9"ecti os dos adultos- +erce9er se ( !oss8 el criar dis!ositi os !edagGgicos 7ue %o9ilize% as TIC, !ensados a !artir daDsE culturaDsE das crianas e 7ue !ossa% constituir.se co%o contri9utos !ara a realizao de acti idade social significati a D!or o!osio ao tra9al/o escolar, %uitas ezes social%ente descontextualizadoE, na 7ual as crianas se en ol a% oluntaria%ente e se ex!ri%a% cultural%ente, desse %odo constituindo.se de u%a for%a acti a co%o autores- )e facto, u% instru%ento 7ue !ri ilegia a oz e os interesses dos seus autores !ode constituir u% factor de introduo de no os ele%entos e significados na cultura escolar, atenuando o exerc8cio da iol*ncia si%9Glica, ine ita el%ente !resente nas !r;ticas escolares do%inantes e nos conteLdos curriculares)o !onto de ista %etodolGgico, a!Gs ter%os recol/ido dados a !artir da o9ser ao directa, de %olde a !er%itir a!reender co% autenticidade os aconteci%entos no %o%ento da sua !roduo, ela9or;%os, co% a a"uda de "o ens 7ue t*% "; u%a !r;tica de uso da tecnologia e% contexto escolar Dfor%al e infor%alE, u% !e7ueno in7u(rito !or 7uestion;rio 7ue realiz;%os co% as crianas 7ue fre7uenta% u%a escola do 4R ciclo do Ensino S;sico inserida nu% Agru!a%ento de Escolas do centro ur9ano do distrito do +orto1esta !ri%eira fase, in7uiri%os N> crianas entre os = e os 4> anos de idade Dex!licando e ela9orando co% elas o 7uestion;rioE e, nu%a segunda fase, o 7uestion;rio ser; !assado 6s restantes crianas 7ue fre7uenta% a escola- )o tra9al/o 7ue fo%os desen ol endo erific;%os 7ue P4T t*% co%!utador e% casa e 5OT t*% consola Dalgu%as %ais do 7ue u% %odeloEK U5T "oga% todos os dias e as restantes "oga% !elo %enos u%a ez !or se%ana e ainda no fi%.de.se%ana- 1o entanto, so%ente NT destas crianas t*% Internet e% casa, e%9ora todos?as a con/ea% e use% na Escola !elo %enos u%a ez !or se%ana- $ 7ue isto significa ( 7ue o 8ndice de info.excluso est; de facto %ais concentrado no acesso 6 Internet, !or7ue esse acesso e o nL%ero de e7ui!a%entos 7ue o !er%ite ainda no esto generalizadosA escola 7ue se dis!oni9ilizou !ara este estudo te% u%a 9i9lioteca e di ersos e7ui!a%entos: co%!utadores, !ro"ector %ulti%(dia, tele iso, 8deo, )@), %;7uina fotogr;fica, gra adores e i%!ressora1as salas de aula no /; co%!utadores co% acesso 6 rede !ara uso 7uotidiano, no entanto, estas crianas t*% de%onstrado estar fa%iliarizadas co% estas tecnologias e ;rias ezes faze% tra9al/os e% 7ue o co%!utador e a Internet so /o"e 7uase i%!rescind8 eis Dde 7ue ( exe%!lo o "ornal escolar e a !roduo de !e7uenas /istGriasE1u%a con ersa co% os !rofessores so9re se sa9ia% !or 7ue razFes as crianas no tin/a% Internet e% casa ne% acesso generalizado na escola foi.nos ex!licado 7ue, no 7ue res!eita ao es!ao !ri ado DcasaE, o contexto sGcio.cultural dos !ais !ode ser a !rinci!al razo, %as o uso generalizado do tele%G el e, !ortanto, a falta de telefone fixo ( ta%9(% a!ontado !elos !rG!rios !ais nas reuniFes da Associao de +ais co% os !rofessoresVuanto 6 escola, os !rofessores afir%a% li%itaFes tecnolGgicas e algu%a %arginalizao das escolas do 4R ciclo no <%9ito do !lano !ara a educao- 1as !ala ras de u%a !rofessora: Temos ligao Internet em todas as salas, o que no temos com utadores! " #scola tem $%& alunos mas somente nove com utadores com acesso rede! 'ecebemos uma oferta de mais quatro mas no t(m laca de rede! )uando necess*rio fa+er alguma a resentao, os rofessores usam o seu r, rio ort*til D---E- $ -'I#i nunca foi ara o &. -iclo, eventualmente os rofessores do agru amento odem candidatar-se e incluir esta escola, mas n,s so+inhas no odemos concorrer /!!!0 isto muito constrangedor orque ou fa+emos e nos esforamos ou no temos! "li*s, como sabe, quase todas as actividades de endem sem re da nossa boa
U de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

vontade! )uanto aos recursos materiais, h* muitos ro1ectos mas estamos sem re a 2 edinchar3! 4 5lano Tecnol,gico de #ducaoii6 "inda no chegou aqui!3

+aralela%ente 6 falta de recursos %ateriais /; outros factores, %encionados !elos !rofessores?as, 7ue dificulta% o acesso 6s TIC4 . A Internet ainda no ( considerada !or todos os !rofessores?as co%o u%a acti idade i%!rescind8 el, u%a necessidade di;ria !ara estas crianas nas suas acti idades lecti asK C M A for%a co%o est; organizado o !lano curricular !ara o 4R CES e os conteLdos !rogra%;ticos no inclue% as TIC- +ode fazer.se u% tra9al/o no <%9ito de u%a disci!lina M !or exe%!lo, HistGria . ou so9re u% te%a Da sexualidade ou o a%9ienteE, %as este ti!o de tra9al/o ( feito %ais fre7uente%ente co% as crianas dos OR e UR anosK O M As crianas 7ue fre7uenta% o 4R ano ainda esto a fazer u%a a!rendizage% da leitura e escrita e, !ortanto, assu%e.se 7ue a leitura e a escrita de e% anteceder a %ani!ulao dos co%!utadoresK U M A relao !edagGgica Dcriana?!rofessor?crianaE no 4R CES ( %uito !rGxi%a: o tra9al/o no co%!utador isola cada u% no !rocesso de a!rendizage%, li%itando o te%!o e a 7ualidade das relaFes !rofessor?aluno e aluno?alunoK W M 1os te%!os no lecti os as crianas no esto na escola- 2G /; u%a tur%a co% /or;rio nor%al-

$s !rofessores entre istados no <%9ito desta !es7uisa, referira% 7ue usa% co%!utador essencial%ente co%o %eio de co%unicao co% os colegas e a%igos?as- Usa% ainda ferra%entas de escrita co%o o Xord e fol/as de c;lculo co%o Excel- +re!ara% a!resentaFes e% +oIer +oint e faze% !es7uisas na Internet de for%a regular, e%9ora so%ente u% %encione 7ue o faz co% os seus alunos?as- Qaze% for%ao co% fre7u*ncia e esto dis!on8 eis !ara no os !ro"ectos, desde 7ue os considere% u%a antage% !ara os?as alunos?as)o tra9al/o 7ue fo%os desen ol endo nesta escola, 7uer co% as crianas, 7uer co% os !rofessores, e ainda da nossa ex!eri*ncia co%o docentes na for%ao !Gs.graduada, !ensa%os 7ue os !rofessores 7ue no so utilizadores /a9ituais no sa9e% 9e% o 7ue est; e% causa, !elo 7ue fica% %uito inti%idados co% a tecnologia, e, co%o no consegue% ultra!assar u% con/eci%ento 9;sico M do%8nio da ferra%enta . nu%a ;rea e% 7ue tudo est; se%!re e %uito ra!ida%ente e% %udana Dno os soft7ares, no os e7ui!a%entos, no as soluFes, etcE, te%e% ser deixados !ara tr;s- Co%o eles !rG!rios o afir%ando: D---E so novos desafios mudana da r*tica edag,gica e isso demora muito tem o a fa+er! "s solicita8es a que estamos su1eitos todos os dias so imensas 9 a relao com os ais, a elaborao de ro1ectos, as reuni8es, etc! 9 no temos tem o ara a e: lorao, temos vontade mas no temos tem o! #, s ve+es, mais f*cil edir em casa ou a um colega que 1* sabe do que ir a render /!!!0- Ali;s, as TIC no so !or todos?as !erce!cionados?as co%o tecnologias trans ersais ao curr8culo e 7ue !er%ite% acesso e !roduo de infor%ao original, u% %eio !ri ilegiado de co%unicao, e confunde.se Tecnologia de Infor%ao e Co%unicao co% aulas de infor%;tica, o 7ue no a"uda e !erce!cionar a necessidade de ter u%a !r;tica %ais a%!laEstes !rofessores faze% !ro"ectos !ara a7uisio de e7ui!a%entos !ara a escola, !arcerias co% e%!resas e instituiFes da co%unidade, no sentido de no sG de ad7uirir %ateriais, %as ta%9(% de %el/orar o a%9iente da escola e a 7ualidade do tra9al/o 7ue se faz, %as no consegue% ainda 7ue a ex!eri*ncia did;ctico.!edagGgica tire %uito !artido disso, !ois continua% a usar o %odelo did;ctico de ensino. a!rendizage% nor%al, !ara o 7ual a infor%ao ( ainda 7uase sG trans%itida !ara u% estudante !assi o- A for%a co%o organiza% o tra9al/o ( discutida e% gru!o, %as a for%a co%o de!ois cada u% o !erce!ciona ( diferente, !elo 7ue os %odelos de ensino.a!rendizage% e os %eios 7ue coloca% 6 dis!osio dos

W de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

estudantes, !ara 7ue estes a!renda%, esto condicionados !ela ontade e sa9er de cada u%, co%o referia Rui Ar;cio D455W.455PE- Co%o esto so9 !resso, fica% relutantes !ela sua falta de con/eci%ento e !r;tica no uso da Internet e no consegue% tirar !ro eito das TIC- Estas angLstias so ta%9(% diferentes de !rofessor?a e% !rofessor?a, !ois de!ende% dos seus !rG!rios contextos e interesses de ida-

2e, !ara algu%as crianas, a falta de uso das TIC no <%9ito das suas rotinas escolares !ode no constituir !ro9le%a, !ois t*% essa ex!eri*ncia facilitada e% casa, !ara outras, 7ue no t*% outro acesso 6 tecnologia, ( u%a o!ortunidade !erdida- Ali;s, 6 %edida 7ue a sociedade da infor%ao se ai desen ol endo, os "o ens t*% %uito a !erder ou a gan/ar co% o desen ol i%ento de co%!et*ncias tecnolGgicas de for%a a estare% !re!arados !ara a ida nu% mundo em rede# D0encastre e AraL"o, C>>=EA falta de acesso !r;tico 6 tecnologia e a falta de /a9ilidade no uso de diferentes ti!os de %ensagens !ode% !ri ar as crianas de sere% cidados %ais acti os, !elo 7ue /; necessidade de se fazer u% tra9al/o siste%;tico de discusso, co% e entre os !rofessores?as, de %odo a 7ue fi7ue% sens8 eis 6 di%enso da cidadania e !erce9a% 7ue as crianas t*% de sa9er gerir e no so%ente acu%ular infor%ao- )e facto, %uito !ara al(% dos o9"ecti os curriculares definidos !ela escola, de eria estar !resente a noo de desen ol i%ento !essoal# e a noo de co%unicao e coo!erao efecti a entre todos os actores da instituio escolar-

A necessidade de educar !ara o online !rende.se co% a necessidade de educar !ara o uso e acesso 6 Internet co% algu%a !rofundidade, ex!licitando e ex!lorando os 9enef8cios da tecnologia %as ta%9(% os seus riscos e des antagens- A!render a usar efecti a%ente os co%!utadores e e7ui!a%entos cong(neres ( ad7uirir co%!et*ncias tecnolGgicas 7ue !ossi9ilita% e alarga% o exerc8cio da cidadania- +ensa%os 7ue seria u%a antage% !ara as crianas D%es%o !ara a %ais !e7uenas e de acordo co% as suas !refer*nciasE ter acesso di;rio 6 Internet, aos "ogos e ao uso de diferentes a!licaFes online Dblogs, fGruns, XiYis, Messenger, 2YJ!e etcE, a!licaFes 7ue t*% estado afastadas da sala de aula e das crianas 7ue fre7uenta% o 4R CES- +ensa%os, da nossa ex!eri*ncia de tra9al/o co% as crianas e co% os !rofessores?as, 7ue ( %uito redutor ac/ar 7ue o co%!utador ( !ara fazer u% texto, "ogar u% "ogo ou ser u%a interface !ara !es7uisa !ara u% tra9al/o escolar- 3 cada ez %ais i%!ortante educar !ara o uso da Internet Dou onlineE a ;rios n8 eis, for%al e infor%al e e% todas as suas di%ensFes, !es7uisar, con ersar ir ao mail, !artici!ar e% co%unidades irtuais DHiW, MJs!ace ou outrasE, ou ir %Lsica, etc- 1o fundo, e so9retudo nestas idades, o i%!ortante ( deixar as crianas ex!lorar, e ex!lorar co% elas, no sG co% o intuito de a"udar, !re er e controlar, %as ta%9(% co% a ontade de co% elas a!render e desco9rir o %undo irtual- U%a !artil/a 7ue !ode no ser feita !or todos?as da %es%a for%a-

Pesquisar pra escola e pesquisar pra ns prprios


E% con ersa co% as crianas, 7uando elas esto a !reenc/er o 7uestion;rio, elas refere% 7ue na escola !es7uisa% na Internet coisas im ortantes ara a escola# e e% casa coisas r;a escola e ara n,s r, rios#- Esta di iso entre o 7ue ( da escola e o 7ue ( da ida !essoal ( %uito interessante, !ois deixa adi in/ar 7ue o 7ue ( da escola?escolarizao !ode no ir necessaria%ente ao encontro dos seus interesses !essoais- +or u% lado, /; nestas duas frases u%a !reocu!ao e% dar res!ostas 7ue l/es !arece% ser %ais a!reciadas !elos adultos Da Internet no ( !ara o entreteni%entoE e o ex!licitando: desde que no re1udique as aulas#,mas rimeiro fao sem re os trabalhos de casa3, no se ode 1ogar muitos 1ogos que fa+ mal aos olhos#- +or outro lado, !erce9e.se 7ue interioriza% o seu estatuto e funo de aluno?a !ara al(% da sua condio de ser antes de %ais criana- +ensa%os 7ue a criana a 7ue% sG do es!ao !ara ser aluna ( u%a criana diferente da criana acti a cultural%ente, ( u%a cliente do %undo dos
P de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

adultos e !reenc/e os interesses dos adultos, ( u%a criana 7ue se define %ais e% ter%os do 7ue l/e falta e %enos do 7ue ela "; te% e "; (, 7ue ( co%o todos sa9e%os u%a grande acti idade criadora e u%a enor%e ontade de !erce9er e cola9orar, co%o indica +errenoud D455WEA este !ro!Gsito, 2ar%ento DC>>>E refere 7ue as dificuldades das crianas neste ti!o de con ersas se !rende% co% o facto de elas ac/are% 7ue esto a fazer %ais u% exerc8cio escolar e, assi%, dare% as suas res!ostas de for%a exclusi a%ente narrati a ou 9aseare%.se e% estereGti!os- 1este sentido, a leitura 7ue se faz do 7ue as crianas dize% !ode estar condicionada !elas t(cnicas 7ue se usa%, u%a ez 7ue u% in7u(rito ( u% dis!ositi o t8!ico do %undo dos adultos, a 7ue as crianas se tenta% ada!tarA ateno 7ue os adultos !resta% 6s crianas no sentido de !erce9ere% e alorizare% as suas culturas ( u% desafio 6 for%a tradicional co%o se encara o sa9er, a escola e a escolarizao- Co%o refere 1iels ZrJger DC>>4E, a escola ( ista co%o u%a autoridade nas 7uestFes do sa9er, assegurando a trans%isso de u%a cultura ;lida, e as acti idades 7ue se faze% fora da escola ou fora das orientaFes curriculares so consideradas de %enor 7ualidade ou %ais !o9res- Esta for%a de ol/ar a escola ainda !re alece e no a"uda a ol/ar !ara as crianas e a alorizar o 7ue elas gosta% de fazer- 1este sentido, a tend*ncia ( au%entar o grau de exig*ncia e% funo da escola, no atendendo 6s !articularidades das crianas e aos seus contextos es!ec8ficos de ida- 2e%!re 7ue os !rofessores consegue% !erce9er a i%!ort<ncia educati a das coisas 7ue as crianas gosta% de fazer e 7ue faze% !arte da sua cultura, do 9rincar e "ogar M 7ue, %uitas ezes, so secundarizadas e des alorizadas, so9retudo no 7ue diz res!eito ao !rocesso de a!rendizage% na escola M, cria% condiFes !ara ultra!assar algu%as das 9arreiras 7ue os i%!ede% de ter cu%!licidades educati as co% as crianas)e facto, ao contr;rio dos adultos, neste contexto da a!ro!riao de co%!et*ncias tecnolGgicas, as crianas no esto !reocu!adas co% as TIC, ne% co% a 2ociedade de Infor%ao, ne% e% cu%!rir nen/u% !rogra%a de a!rendizage% es!ec8fico, %as to.so%ente e% se exteriorizare%, e% 9rincar- Co%o elas !rG!rias er9aliza%: fi:e3, 2adoro3, 2fascina-me3, 2gosto de brincar comigo# D7ue !oder; ser u% la!so, %as ta%9(% !ode ser ex!licado co%o sinGni%o de gosto de %e entreter#E, 2gosto de estar com os amigos3, 2 divertido3, muito bom ara esquecer#, etc- +erce9e.se 7ue as crianas ten/a% estas ex!ressFes e no ex!licite% %uito %ais do 7ue isto, !ois c/ega co%o ex!resso da sua !ersonalidade, da sua %aneira de serMuitas ezes, as dificuldades dos !rofessores e% entender e integrar nas rotinas di;rias da escola os dis!ositi os electrGnicos !rende.se co% o facto de, !or u% lado, nunca os tere% usado na sua ida di;ria e, !or outro, os usare%, %as no sa9ere% e?ou no ere% nen/u%a utilidade educati a no seu uso co% os?as alunos?as- A este !ro!Gsito, +aul Aee M 7ue te% feito u%a in estigao de grande rele <ncia nesta ;rea so9re os efeitos !ositi os dos "ogos de 8deo . ex!lica 7ue co%eou a !erce9er as antagens dos 9ons "ogos de 8deo 7uando co%eou a "ogar co% o fil/o- Zaren, u%a "o e% aluna do Ensino 2u!erior 7ue entre ist;%os, ex!lica 7ue co%eou a "ogar aos tr*s anos e 7ue, a!esar da sua %e odiar a consola#, /o"e estuda co% o intuito de ir a integrar u%a e%!resa 7ue fa9ri7ue estes "ogos$ discurso do%inante so9re o !a!el da tele iso, dos "ogos de 8deo, do tele%G el e de outros e7ui!a%entos electrGnicos, no 7ue se refere 6s crianas, ta%9(% no a"uda a 7ue os educadores?as tente% !erce9er as antagens de os usar !ara os con/ecer e !oder con ersar so9re eles co% os seus educandos, e% ez de negar a sua i%!ort<ncia e?ou !roi9ir o seu uso- Ali;s, os e7ui!a%entos electrGnicos, es!ecifica%ente a tele iso e as consolas, so ainda a!ontados !or estes !rofessores?as co%o !oss8 el causa da falta de interesse das crianas !elos li ros e !ela leitura de texto escrito- 3 fre7uente ou ir%os falar da noci idade dos %edia !ara as crianas e da ontade destas se ligare%# todo o dia aos ecrs das no as tecnologias, res!onsa9ilizando esta ontade das crianas !ela falta de concentrao e %oti ao 7ue re ela% na sala de aula !ara a %at(ria 7ue o !rofessor?a esforada%ente tenta darSroug[re DC>>WE, no seu li ro 'ouer et A!!rendre#, faz u%a an;lise so9re a relao entre o "ogo e a a!rendizage% e, 9aseando.se no tra9al/o de C/ris CraIford, 2t(!/ane 1atYin e 'as!er 'uul,

= de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

es!ecifica%ente no 7ue se refere ao "ogo de 8deo, ex!licita 7ue o 7ue est; a7ui e% causa ( a !ossi9ilidade do "ogador?a i er a a entura 7ue o "ogo !ro!Fe: desco9rir o ini%igo, !assar n8 eis, trocar !eas, definir estrat(gias, !artil/ar, controlar e ter a iluso de entrar na aco- Ainda so9re a interacti idade 7ue o "ogo !ro!orciona, e 9aseando.se e% @incent Ma9illot, Sroug[re refere 7ue essa interacti idade te% n8 eis diferentes e ( !reciso reflectir e !erce9er o 7ue est; e% causa neste ti!o de "ogo: interacti idade reflexi a . 7ue te% se%!re o %es%o ti!o de res!osta, !or exe%!lo, na egao online e acesso a %enusK interacti idade relati a . e% 7ue o nL%ero de res!ostas ( li%itado e aria segundo a situao criada, de 7ue ( exe%!lo o %o i%ento do co%ando D1oystickE co% os seus di ersos efeitos nos "ogos de 8deoK interacti idade decisGria DgnratriceE . caracter8stica da relao /u%ana e 7ue %ais rara%ente est; !resente nestes dis!ositi os electrGnicos DSroug[re, C>>W:4OPE- Ho"e, o n8 el %ais i%!ortante da interacti idade ( o da co%unicao e da a!rendizage% 7ue ela !ro!orciona, na %edida e% 7ue a res!osta "; no ( sG a da %;7uina, %as a do "ogador co% 7ue% a %;7uina interage e ( neste sentido 7ue a !resena e os usos das TIC no es!ao escolar t*% de ser istos co%o funda%entais1o 7ue res!eita 6 tele iso, o seu !a!el educati o, e%9ora contestado, foi i%!ortanteK o %es%o aconteceu, ali;s, co% a 9anda desen/ada, 7ue co%eou !or ser negada !ela escola co%o o9"ecto de leitura- $s di ersos dis!ositi os electrGnicos, co%o os "ogos, ainda no gan/ara% es!ao na instituio escolar, %as, %es%o no sendo %uito recon/ecidos, t*% "; a adeso de alguns, a a aliar !ela 7uantidade de !ro"ectos de in estigao Dco%o se * na 9ase de dados do +ro"ecto EU Zids $nline, !or exe%!loE e textos !roduzidos relati a%ente ao seu alor educati o- 1este caso, "; no se trata de sa9er se este alor educati o ( erdadeiro ou no, %as de incenti ar os educadores?as a con/ecer a cultura infantil !ara tentar !erce9er o 7ue ( 7ue as crianas desco9re% atra (s dela1o estudo $ er ieI of Media 0iteracJ# !u9licado !ela Co%isso de Cultura e Educao do +arla%ento Euro!eu de A9ril de C>>N, )a id SucYing/a% refere 7ue a educao !ara os %edia no de ia ser feita condenando ou a!oiando o !oder indu9it; el dos %edia, !ois o seu i%!acto te% de ser aceite, %as de eria antes ir no sentido de a"udar o cidado a usar os %edia da %aneira 7ue %el/or contri9ua !ara o seu !rG!rio desen ol i%ento e !ara a sua !artici!ao na sociedade- A educao !ara os %edia ( %uito %ais acerca da educao do 7ue dos %edia# Dcit in Macedo C>>N:4CE-

iTICeracia dos professores/as


Tal co%o fo%os ex!licitando %ais aci%a neste texto, a iliteracia digital !arece.nos u% !ro9le%a 7ue de%orar; %ais te%!o a resol er nos adultos do 7ue nas crianas, 7ue "; nascera% na era do %undo digital1u% %undo onde o texto ( u% %eio funda%ental de co%unicao e con/eci%ento, a iliteracia %ede a dificuldade de ada!tao- Constatara%.se ;rias for%as de iliteracia, desde a inca!acidade total de ler e escre er, at( 6 dificuldade de inter!retar o 7ue se l* ou de ex!ressar correcta%ente u%a ideia- Mas /; %uita gente 7ue, no sofrendo de 7ual7uer for%a de iliteracia, a!resentando at( co%!et*ncias liter;rias aci%a da %(dia, a!resenta sinto%as gra es de inu%eracia- Acontece 7ue a gra idade desta inu%eracia te% sido !or ezes des alorizada, e%9ora se"a ta%9(% u%a %edida i%!ortante de falta de ada!tao cogniti aA dificuldade a 7ue nos referi%os ( de u% terceiro ti!o, !ara a 7ual te%os indo a !ro!or a designao de iTICeracia# D0encastre e AraL"o, C>>=E- 3, e%9ora a!enas !arcial%ente, u%a conse7u*ncia da inu%eracia 7ue "; afecta a !arte da nossa !o!ulao letrada- Esta iTICeracia# ( u% !ro9le%a s(rio, cu"a gra idade au%enta de for%a ex!onencial 6 %edida 7ue as TIC o au%entando da %es%a for%a a sua !resena e i%!ort<ncia na configurao da nossa ida social e dos nossos /;9itos 7uotidianosA iTICeracia# entre o cor!o docente !ode desinteressar os alunos?as, u%a ez 7ue a ex!ectati a destes e% relao a estas ;reas ( enor%e, dificulta a relao aluno?!rofessor, !or7ue os afasta dos interesses das crianas, e !ode ainda i%!edir algu% ti!o de desen ol i%ento nas escolas-

N de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

@e"a%os u% exe%!lo de u% outro sector de acti idade- +ode ser gra e 7ue u% cliente de u% 9anco no sai9a utilizar o %ulti9anco ou o acesso 6 sua conta !ela Internet, %as isso ( a!enas u% !ro9le%a seu- 1o entanto, se for u% funcion;rio 9anc;rio a a!resentar essas li%itaFes, o !ro9le%a reflecte.se no sG na instituio co%o e% todos os clientes 7ue so atendidos ou tratados !or ele- Todos sa9e%os o 7ue as TIC fizera% !elo siste%a 9anc;rio e co%o alterara% as nossas idas nesse ca%!o- 2e ti era% este i%!acto, 7ue todos recon/ece%, no siste%a 9anc;rio, no nos ser; dif8cil entender 7ue %uito %aior de er; ser o seu i%!acto no siste%a educati o, desde 7ue se consiga ultra!assar o 9lo7ueio de orde% %aterial e o de orde% !essoal 7ue esto a tra ar o seu desen ol i%ento D0encastre e AraL"o, C>>=E-

Basta pressionar qualquer tecla pra co e!ar


Vue% usa nor%al%ente as TIC e "oga u% "ogo de 8deo?consola sa9e 7ue, !ara co%ear, 9asta !ressionar 7ual7uer tecla- Algu% de nGs i%agina u%a criana a ler u% %anual de instruFes !ara fazer u% docu%ento Xord ou "ogar u% "ogo no co%!utador: 0er as instruFes 7ue aco%!an/a% os tele%G eis ou o i+od: Isso ( 7uase i%!ens; el- $s %anuais destina%.se aos adultos e isso no acontece !or acaso- As crianas, ali;s %uitas ezes criticadas !or isso, no 7uere% sa9er co%o funciona, 7uere% fazer, 7uere% usar e, !ara isso, no !recisa% de instruFes- Co%o elas %es%as dize%: 2a rendi!!!3 2 or tentativa3 2o meu amigo 1* tinha3 2o meu colega tem#- A ex!lorao e a a!rendizage% inter.!ares !redo%ina% nas suas res!ostas- Ali;s, %uitas ezes esta ex!lorao no se li%ita ao tra9al/o ou "ogo 7ue esto a fazer e aca9a% a desco9rir funFes e usos ini%agin; eis !ara nGs adultos- $s %anuais no faze% !arte da cultura das crianas, faze% !arte da cultura de %uitos adultos 7ue !recisa% de sa9er co%o ( 7ue as coisas funciona%- Mas, co% a e oluo da t(cnica, isso ( cada ez %ais dif8cil- +ode%os tentar sa9er co%o funciona u% candeeiro ou u%a %;7uina de la ar De%9ora esta "; se"a %ais co%!lexaE, %as noutro ti!o de tecnologia este sa9er no ( acess8 el 6 cultura cient8fica co%u%- A diferena ( 7ue as crianas no 7uere% sa9er, t*% u% uso %era%ente !r;ticoU% adulto %ais racional * u%a tecla diferente !ara cada funo, u% 9oto !ara cada coisa e 7uer sa9er 7ual de e utilizar- +or isso, face a u% no o e7ui!a%ento ou !rogra%a, %uitas ezes no consegue %es%o co%ear, ficando 9lo7ueado !or7ue no do%ina as funFes, no !erce9e co%o funciona e no arrisca !enetrar no descon/ecido se% u%a ideia %8ni%a 7ue l/e sir a de guia e de a%!aro- Contraria%ente, face a u% no o a!arel/o, as crianas liga% e co%ea%, fal/a% e tenta% no a%ente, e o acu%ulando con/eci%entos co% essa ex!eri*ncia desco%!lexada, o !enetrando de for%a intuiti a na lGgica desse no o %undo, entendendo.se, assi% co% %ais facilidade, co% os criadores dos e7ui!a%entos e do softIare, 7ue os cria% !recisa%ente !ara !odere% ser utilizados facil%ente e !odere% ser desco9ertos desta for%a-

"

s#ntese

A cultura %edi;tica coloca os "o ens e% constante interaco co% outras culturas, incenti a as trocas, o consu%o, a ra!idez e efic;cia da co%unicao e infor%ao- Eles rece9e% e res!onde% ra!ida%ente a sinais, i%agens e sons trans%itidos ou %ediados !ela Internet, !ela tele iso, co%!utadores ou outros e7ui!a%entos e, no entanto, fre7uenta% u% es!ao educati o onde no ( f;cil a utilizao de ferra%entas, %ateriais !edagGgicos e conteLdos ade7uados 6 sua cultura e for%aoEste tra9al/o de !es7uisa est; ainda nu%a fase inicial, nu%a fase de a%!liao !ara 7ue se !ossa% tornar %ais claras as 7uestFes 7ue se o colocando- $s !rofessores?as co% 7ue% te%os indo a tra9al/ar esto conscientes de 7ue a !lena integrao das TIC nos !rocessos de a!rendizage% constituir; u% !otente factor de ino ao !edagGgica, !ro!orcionando no as %odalidades de tra9al/o na escola- 1o entanto, ta%9(% esto conscientes 7ue esto e% !resena de u%a no a for%a de literacia 7ue l/es exige !or u% lado, u% in esti%ento !essoal %uito grande e !or outro, u%a grande ca!acidade !edagGgica !ara !oder

5 de 44

@I C$1ARE22$ +$RTUAUB2 )E 2$CI$0$AIA

tirar !artido da t(cnica no contexto escolar, 7uer se"a dentro, 7uer se"a fora da sala de aula- $s !rofessores? as !odero fazer a diferena !ois, so a %ola# i%!ulsionadora !ara se !ensar a escola co%o es!ao de a!rendizage% %Ltua, na ex!ectati a de 7ue !or %eio da interaco esta9elecida co% os alunos a a!rendizage% acontea !ara a%9os-

$efer%ncias biblio&r'ficas

ARA&'$, Maria 'os( DC>>PE- -rianas sentadas< 4s =trabalhos de casa= no "T>!+orto: 0i !sic CA2A2, Qerran DC>>4E, @8deo Aa%es: SetIeen !arents and c/ildren#, e% C/ildren Tecn/ologJ and Culture- T/e I%!acts of Tec/nologies in C/ildren\s E erJdaJ 0i es, 1eI ]orY, Routledge Qal%er, !!-UC.W=AEE, 'a%es +aul DC>>=E, ?hat @Adeo Games Bave To Teach Cs "bout >earning "nd >iteracy , 1eI ]orY, +algra es Mac%illanARCI$, Rui D455W.455PE, 4bra -om leta, 0is9oa: Qundao Calouste Aul9enYianZR]AER, 1iels DC>>WE, C/ildren\s %edia use and neI ret/oric of learning, e% Menezes et all The affective dimension of educationD #uro ean ers ectives, !!-U4.W=0E1CA2TRE, 'os( Al9erto e ARA&'$, Maria 'os( DC>>=E, I%!acto das tecnologias e% contexto educati o for%al#, e% Sarca, A-, +eral9o, M-, +orto, A-, )uarte da 2il a, S- e Al%eida, 0- DEds-E, >ibro de "ctas do -ongreso Internacional Galego-5ortugus de 5sico edago:Aa, A-Coru^a?Uni ersidade da Coru^a: Re ista Aalego.+ortuguesa de +sicolox8a e EducaciGn, !!-PCU.POCMACE)$, Aonalo DCC>NE, "n 4vervie7 of Eedia >iteracy, Srussels: +olicJ )e!art%ent 2tructural and Co/esion +olicies Euro!ean +arlia%ent, Co%isso de Cultura e Educao+ERRE1$U), +/ili!!e D455WE, 4fAcio de "luno e Fentido do Trabalho #scolar, +orto, +orto Editora2ARME1T$, Manuel 'acinto DC>>>E >,gicas de "co nas #scolas- 0is9oa: IIE@A0E1TI1E, Aill et H$00$XA], 2ara/ DC>>4E, +arents\and c/ildren\s fears a9out infor%ation and co%%unication Tec/nologies and t/e transfor%ation of culture and societJ#, e% -hildren Tecnhology and -ulture! The Im acts of Technologies in -hildren;s #veryday >ives, 1eI ]orY, Routledge Qal%er, !!-W5.==-

4> de 44

Co%!utadores, Redes e Internet na Escola?CRIE#, isa a conce!o, desen ol i%ento e concretizao de iniciati as %o9ilizadoras e integradoras no do%8nio do uso dos co%!utadores e redes nas escolas e nos !rocessos de ensino a!rendizage%#ii Co% este !lano, o Minist(rio da Educao d; conta da sua !retenso de criar condiFes !ara %odernizar as escolas !ortuguesas, alargando o acesso 6 Internet, %el/orando os siste%as ad%inistrati o e de segurana, facilitando o contacto co% as fa%8lias, e7ui!ando as escolas co% co%!utadores, i%!ressoras, 7uadros interacti os e ideo!ro"ectores, !latafor%as de acesso 6 infor%ao e ao con/eci%ento, entre outras %edidas-

También podría gustarte