TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

EMULSI (renew and recheck by Rosa) Telah menjadi ketent an m m !ah"a #an$ di%e! t %e!a$ai %ediaan &em l%i' adalah men nj kkan (ada %ediaan )ai* #an$ dimak% dkan nt k (en$$ naan +*al, Em l%i nt k (en$ naan ek%te*nal !ia%an#a lan$% n$ di%e! t %e!a$ai )*eam -%ediaan %emi%+lid./ l+ti+n ata liniment -%ediaan li0 id., -TP1/ hal 22., I. DEFINISI SEDIAAN FI IV, Hal 6 Em l%i adalah %i%tem d a 3a%a/ #an$ %alah %at )ai*ann#a te*di%(e*%i dalam )ai*an #an$ lain/ dalam !ent k tete%an ke)il, 4ika min#ak #an$ me* (akan 3a%e te*di%(e*%i dan la* tan ai* me* (akan 3a%e (em!a"a maka %i%tem ini di%e! t em l%i min#ak dalam ai* -+il in "ate*5O6. dan %e!alikn#a/ jika ai* ata la* tan ai* #an$ me* (akan 3a%e te*di%(e*%i dan min#ak ata !ahan %e(e*ti min#ak me* (akan 3a%e (em!a"a/ %i%tem ini di%e! t em la%i ai* dalam min#ak, Ansel, Hal 376: Em l%i adalah % at di%(e*%i dimana 3a%a te*di%(e*%i te*di*i da*i ! latan-! latan ke)il 7at )ai* #an$ te*di%t*i! %i ke %el * h (em!a"a #an$ tidak !e*)am( *, Dalam !ata%an em l%i/ 3a%a te*di%(e*%i dian$$a( %e!a$ai 3a%a dalam dan medi m (endi%(e*%i dian$$a( %e!a$ai 3a%a l a* ata 3a%a k+ntin , Lachman ( Teori dan Praktek Farmasi Industri, Hal 1 !"# Se)a*a kimia 3i%ika8 em l%i adalah )am( *an #an$ %e)a*a te*m+dinamika tidak %ta!il/ #an$ te*di*i da*i d a )ai*an #an$ tidak te*)am( *kan, Ba$i ahli tekn+l+$i (en$em!an$an (*+d k/ em l%i me* (akan )am( *an d a )ai*an #a$ tidak %alin$ !e*)am( */ #an$ men nj kkan % at %hel3-li3e #an$ da(at dite*ima/ mendekati tem(e*at * kama*, $artin, Ph%sical Pharmac% ,Hal 11&! Em l%i adalah %i%tem #an$ %e)a*a te*m+dinamika tidak %ta!il %e)a*a te*m+dinamik #an$ men$and n$ (alin$ %edikit d a 3a%e )ai* #an$ tidak !e*)am( */ dimana %at dianta*an#a didi%(e*%ikan %e!a$ai !+la-!+la dalam 3a%e )ai* lain, 'PP ('emin(ton Pharmaceutical Practice#: hlm : !&! Em l%i adalah %i%tem hete*+$en #an$ te*di*i da*i tete%an-tete%an )ai*an #an$ te*di%(e*%i dalam )ai*an lain, 'P) ('emin(ton Pharmaceutical )cience ed* !1th#, Hal 3!+ Em l%i adalah %i%tem 2 3a%e #an$ me* (akan $a! n$an 2 )ai*an #an$ tidak te*)am( *kan/ dimana %alah %at n#a te*di%(e*%i dalam )ai*an lainn#a dalam !ent k $l+! l-$l+! l #an$ mem( n#ai k *an %ama ata le!ih !e%a* da*i(ada (a*tikel k+l+idal te*!e%a*, Em l%i adalah %i%tem 2 3a%e dimana %at )ai*an te*di%(e*%i dalam !ent k d*+(let-d*+(let ke)il dalam )ai*an lainn#a lainn#a, 1ai*an #an$ te*di%(e*%i di%e! t 3a%e inte*nal5 di%k+ntin / %edan$ medi m (endi%(e*%in#a di%e! t 3a%e ek%te*nal5 k+ntin , TP1/ hal 22 Em l%i te*di*i da*i d a )ai*an #an$ tidak !e*)am( * -immi%)i!le./ dimana %alah %at di anta*an#a te*di%(e*%i %e!a$ai d*+(let dalam )ai*an lainn#a, Si%tem #an$ %e)a*a te*m+dinamika tidak %ta!il ini !ia%an#a di%ta!ilkan +leh % at a$en (en$em l%i -em l%i3#in$ a$ent.,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

II.

TEORI UMUM a. ATURAN UMUM/ ERS!ARATAN/"ARA"TERISTI" Uk *an 9l+! l Em l%i TP1/ hal 228 0/1 mik*+mete* - 100 mik*+mete* Ma*tin 11::8 0/1 ; 10 mik*+mete*< Slide k liah I! Ninet -200=.8 100-100,000 nm me%ki( n demikian k *an > 0/01 dan ? 100 mik*+mete* j $a ada te*tent , Mi)*+em l%i+n TP1/ hal 228k *an$ da*i 0/1 mik*+mete* Ma*tin/ hal 11@= 810-200 nm Slide k liah i! Ninet -200=.8 10-100 nm

nt k %ediaan

Penent an Ti(e Em l%i -TP1/ 2=. Ada A )a*a (enent an ti(e em l%i 8 1, Uji K+!al Kl+*ida -1+1l. Ba%ahi ke*ta% %a*in$ den$an la* tan k+!al kl+*ida dan !ia*kan ke*in$/ lal tete%kan em l%i #an$ akan di ji, Unt k emulsi min%ak dalam air akan te*jadi (e* !ahan "a*na ke*ta% %a*in$ da*i !i* ke me*ah m da, Uji ini tidak da(at di(akai (ada em l%i #an$ tidak %ta!il ata (e)ah ka*ena adan#a elekt*+lit, -La)hman/ Te+*i dan P*aktek Ba*ma%i Ind %t*i/ hal 10:0. 2, Uji K+nd ktiCita% Em l%i di ji te*hada( (en$hanta*an li%t*ik, Em l%i M5A da(at men$hanta*kan a* % li%t*ik/ %edan$kan em l%i A5M tidak da(at men$hanta*kan a* % li%t*ik, Uji ini da(at mem!e*ikan ha%il (al% (ada em l%i M5A n+n i+nik, D, Uji Pen$en)e*an Ean#a da(at di$ nakan nt k men$ ji em l%i )ai* %aja -La)hman d#%( hal 201., Uji ini dilak kan den$an meman3aatkan mi%)i!ilit# -kete*)am( *an. anta*a 3a%e k+ntin# %aat dik+)+k dalam min#ak ata ai*, 1+nt+hn#a/ em l%i M5A da(at te*la* t dalam (ela* t a0 e+ %/ %edan$kan em l%i A5M tidak da(at la* t den$an (ela* t a0 e+ %, Pen$ jian ini ha* % dilak kan den$an hati-hati ka*ena inCe*%i 3a%a da(at te*jadi, :, Uji A*ah 1*eamin$ Uji ini da(at dilak kan a(a!ila den%ita% -!+!+t jeni%. da*i 3a%a ai* dan 3a%a min#ak telah diketah i, 1*eamin$ (ada em l%i A5M akan te*jadi ke a*ah !a"ah ka*ena !ia%an#a min#ak mem( n#ai den%ita% #an$ le!ih *endah da*i ai*/ %edan$kan (ada em l%i M5A akan te*jadi )*eamin$ ke a*ah ata%, F, Uji Pe"a*naan Em l%i M5A 8 jika di)am( * den$an (e"a*na la* t ai* -mi%, Ama*anth. lal dilihat di !a"ah mik*+%k+(/ maka akan 3a%a k+ntin n#a -3a%a (endi%(e*%in#a. akan te*lihat !e*"a*na, Em l%i A5M 8 jika di)am( * den$an (e"a*na la* t min#ak -mi%, S dan III. lal dilihat di !a"ah mik*+%k+(/ maka 3a%a k+ntin 53a%a (endi%(e*%in#a akan te*lihat !e*"a*na, Pen$ jian ini da(at mem!e*ikan ha%il (al% jika te*da(at em l$at+* i+nik, -G La)hman d#%(/ hal 201. Da(at j $a di$ nakan ji den$an 7at "a*na !*illiant !l e B1B -Ma*tin/ Ph#%i)al Pha*ma)# hal, 11::.8 Em l%i A5M8 Hat "a*na akan te*la* t dan !e*di3 %i me*ata Em l%i M5A8 Pa*tikel 7at "a*na akan !e*$e*+m!+l di (e*m kaan

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

@, Uji Ke*ta% Sa*in$ M5A 8 akan men#e!a* den$an )e(at ketika %etitik em l%i M5A diletakkan dalam ke*ta% %a*in$, A5M8 Pen#e!a*an dalam ke*ta% %a*in$ te*jadi lam!at, Se!aikn#a tidak di$ nakan nt k )*eam #an$ te*lal kental, A, Uji Bl +*e%en%i Setitik %am(le em l%i #an$ akan di ji di(a(a*kan (ada %ina* UI dan dilihat di !a"ah mik*+%k+(, Ka*ena ke!an#akan min#ak !e*3l +*e%en%i di !a"ah lam( UI/ maka em l%i A5M men nj kkan 3l +*e%en%i (ada 3a%e k+ntin n#a dan em l%i M5A !e*3l +*e%en%i han#a (ada $l+! ln#a %aja, b. EN##OLON#AN Be*da%a*kan 3a%a te*di%(e*%in#a em l%i te*!a$i ($artin, Ph%sical Pharmac%, hal* 11&&#: a, Em l%i min#ak dlm ai* -M5A ata O56.8 3a%a min#ak te*di%(e*%i dlm 3a%a ai*, !, Em l%i ai* dlm min#ak -A5M ata 65O.8 3a%a ai* te*di%(e*%i dlm 3a%a min#ak, Ba%e (endi%(e*%i di%e! t j $a 3a%e k+ntin , $ulti,le emultion adalah8 em l%i M5A ata A5M #an$ te*di%(e*%i dalam 3a%e )ai* lainn#a, 1+nt+h8 em l%i M5A5M -TP-, hal* " ., Pada ! k Ma*tin hal 11@2 di%e! t em l%i $anda, $ikroemulsion (emulsi miselar.micelles# adalah %i%tem di%(e*%i )ai*-)ai* dalam !ent k mi%ela* den$an k *an (a*tikel 10-100 nm -slide kuliah I/u 0inet. c. TU$UAN% "EUNTUN#AN DAN "ERU#IAN T j an (em! atan !ent k %ediaan em l%i -)lide kuliah I/u 0inet.8 Menin$katkan kela* tan Menin$katkan %ta!ilita% E3ek +!at di(e*lam!at Men t ( *a%a min#ak Mem(e*!aiki (enam(ilan Ke nt n$an !ent k em l%i (Ansel, Hal 377 1 Art o2 -om,oundin(, Hal 31&# a, Pemakaian +*al -!ia%an#a ti(e M5A., Ti(e M5A !e*t j an nt k8 Men t (i *a%a min#ak #an$ tidak enak, Le!ih m dah di)e*na dan dia!%+*(%i ka*ena k *an min#ak di(e*ke)il, Menin$katkan e3ika%i min#ak mine*al %e!a$ai katali%at+* !ila di!e*ikan dalam em l%i -min#ak mine*al %e!a$ai kata*tik., Kete*%ediaan ha#ati le!ih !aik ka*ena % dah dalam !ent k te*la* t, -m dah dia!%+*(%i k *an (a*tikel min#ak ke)il., !, Mem(e*!aiki (enam(ilan %ediaan ka*ena me* (akan )am( *an #an$ h+m+$en %e)a*a Ci% al, ), Menin$katkan %ta!ilita% +!at #an$ le!ih m dah te*hid*+li%a dalam ai*, d, Pem! atan %ediaan #an$ de(+te*a(i -RPS. Penet*a%i dan a!%+*(%i da(at dik+nt*+l Ke*ja em l%i le!ih lama e, Men$hinda*i i*ita%i k lit den$an mema% kkan 7at akti3 dalam 3a%e l a* #an$ k+ntak lan$% n$ den$an k lit,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Ke* $ian !ent k em l%i8 a, Da(at te*jadi ketidak%ta!ilan em l%i !, B+*m la%i le!ih % lit D. S&ab'('&as Sed'aan E)*(s' Em l%i dikatakan %ta!il jika8 -TP1/ hal 22. Tidak ada (e* !ahan #an$ !e*a*ti dalam k *an $l+! l ata di%t*i! %i $l+! l 3a%a dalam %elama li3e time (*+d k, 9l+! l 3a%a dalam te*di%t*i! %i h+m+$en, Memiliki ali*an tik%+t*+(ik -m dah men$ali* ata te*%e!a* teta(i memiliki Ci%k+%ita% #an$ tin$$i nt k menin$katkan %ta!ilita% 3i%ikn#a. Em l%i dikatakan %e!a$ai %i%tem #an$ %e)a*a te*m+dinamik tidak %ta!il ka*ena $l+! l-$l+! ln#a mem( n#ai ke)ende* n$an nt k !e*%at , Em l%i dikatakan %ta!il jika tidak adan#a (en$$a! n$an 3a%e dalam/ tidak adan#a )*eamin$ dan mem!e*ikan (enam(ilan/ !a / "a*na/ %e*ta %i3at 3i%ik lainn#a #an$ !aik -$artin, Ph%sical Pharmac%, halaman 11+&., Ketidak%ta!ilan em l%i da(at !e*%i3at *eCe*%i!el -3l+k la%i dan )*eamin$. %e*ta i*eCe*%i!el -k+ale%en/ dem l%i3ika%i., Be*ik t adalah !ent k ketidak%ta!ilan em l%i8 +. "e&'daks&ab'(an re,ers'be(- F(ok*(as' dan crea)'n. $artin, Ph%sical Pharmac%, hal 11+&, )lide 3uliah I/u 0inet: Bl+k la%i adalah % at (e*i%ti"a te*!ent kn#a kel+m(+k-kel+m(+k $l+! l #an$ (+%i%in#a tidak !e*at *an, Bl+k la%i te*jadi ka*ena adan#a d a $l+! l #an$ !e*%at / nam n la(i%an (elind n$ ma%ih ada, Bl+k la%i !ia%an#a di%e!a!kan ka*ena k *an$n#a em l$at+* dalam em l%i te*%e! t, 1*eamin$ adalah % at (e*i%ti"a te*jadin#a la(i%an-la(i%an den$an k+n%ent*a%i #an$ !e*!eda-!eda di dalam em l%i, Eal ini te*jadi ka*ena (en$a* h $*aCita%i %ehin$$a $l+! l den$an k *an %ama )ende* n$ !e*%at , Laj )*eamin$ te*$ant n$ (d (a*amete* E k m St+ke% -Ma*tin/ :20.8 2$ -41 ; 42. *2 CJ =K I J laj %edimenta%i 1 J !+!+t jeni% d*+(let R J ja*i -ja*i d*+(let 2 J !+!+t jeni% )ai*an K J Ci%k+%ita% )ai*an 4ika 41 > 42 maka I menjadi ne$ati3 L te*jadi )*eamin$ #an$ men$a*ah ke ata%, Pada keadaan ini 3a%e (endi%(e*%in#a le!ih !e*at da*i(ada 3a%e te*di%(e*%i/ !ia%an#a ini te*jadi di em l%i min#ak ai* -M5A., 4ika 41 ? 42/ maka I menjadi (+%iti3 te*jadi )*eamin$ ke a*ah !a"ah, Pada keadaan ini 3a%e te*di%(e*%in#a le!ih !e*at da*i(ada 3a%e (endi%(e*%in#a, Bia%an#a te*jadi (ada em l%i ai* min#ak -A5M., Tam!ahan 8 d2 -4% ; 4+. $ CJ 12K+ d J diamete* (a*tikel -m. K+ J Ci%k+%ita% -(+i%e.

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

$ J $*aCita%i TP-, hal 53: Em l%i M5A8 )*eamin$ te*jadi ke a*ah ata% -$l+! l te*ak m la%i di ata%., Em l%i A5M8 )*eamin$ te*jadi ke a*ah !a"ah -$l+! l te*ak m la%i di !a"ah., Ketidak%ta!ilan ini da(at te*di%(e*%i me*ata kem!ali den$an (en$+)+kkan, Teknik nt k men)e$ah )*eamin$8 Red k%i k *an (a*tikel, Pada (en * nan k *an (a*tikel hin$$a di !a"ah 2-F mik*+mete* (ada % h kama* akan te*jadi e3ek 9e*ak B*+"n #an$ ) k ( mem(en$a* hi %ta!ilita% di mana )*eamin$ akan te*jadi le!ih lam!at da*i(ada #an$ di(*edik%i %e% ai den$an E k m St+ke%, ($artin, hal +13# Penin$katan Ci%k+%ita%/ den$an )a*a8 h+m+$eni%a%i menin$katkan k+n%ent*a%i 3a%a te*di%(e*%i menin$katkan k+n%ent*a%i em l$at+* menam!ah thi)kenin$ a$ent ata Ci%)+)it# im(*+Ce* -T*a$a)ant/ meth#l)el l+%e/ Na al$inat. 2, /oa(esence dan break'n. ($artin, Ph%sical Pharmac%, hal +1&#: 1+ale)en)e me* (akan (*+%e% !e*$a! n$n#a d*+(let #an$ akan diik ti den$an !*eakin$ #ait (emi%ahan 3a%a te*di%(e*%i da*i 3a%a k+ntin , Eal ini di%e!a!kan hilan$n#a la(i%an 3ilm #an$ men$elilin$i $l+! l-$l+! l #an$ ada (ada 3a%e te*%i%(e*%i, P*+%e%n#a i**eCe*%i!el ka*ena la(i%an em l$at+* #an$ men$elilin$i )ai*an % dah tidak ada, B*eakin$ di TP1 di%e! t den$an )*a)kin$, Pe)ahn#a la(i%an anta*m ka $l+! l te*di%(e*%i #an$ da(at men#e!a!kan )+ale%en)e, 1+ale%)en)e da(at men#e!a!kan (emi%ahan %em( *na ked a 3a%a dalam em l%i %e)a*a i**eCe*%i!le, Pemi%ahan ini di%e! t )*a)kin$, Ke* %akan la(i%an m n#a di%e!a!kan +leh ink+m(ati!ilita% kimia anta*a (en$em l%i den$an !ahan lain di dalam %i%tem ata di%e!a!kan +leh (en$ !ahan % h ata aki!at mik*++*$ani%me -TP- hal 53., P*+%e%8 3l+k la%i )+ale%)en)e !*eakin$5)*a)kin$5dem l%i3ika%i -)lide kuliah I/u 0inet#, D, In,ers' 0asa (TP-, hal 53# InCe*%i 3a%a adalah (*+%e% (e* !ahan/ dimana 3a%a te*di%(e*%i !e* !ah 3 n$%i menjadi medi m (endi%(e*%i dan %e!alikn#a -em l%i ti(e M5A menjadi ti(e A5M/ dan %e!alikn#a., Pen#e!a! ketidak%ta!ilan ini adalah8 -%e)a*a te+*iti%. Ba%e te*di%(e*%i mele!ihi A:M C+l me t+tal em l%i, Adan#a (e* !ahan % h Adan#a (enam!ahan !ahan #an$ men$ !ah kela* tan em l$at+* P*+%e% (em! atan em l%i dilak kan den$an (*+%ed * (en)am( *an #an$ tidak %e% ai Bakt+*-3akt+* #an$ mem(en$a* hi %ta!ilita% em l%i8 a, Uk *an $l+! l, !, Pe*!edaan !+!+t jeni% ked a 3a%a, ), Ii%k+%ita% 3a%a (endi%(e*%i, d, M atan (a*tikel -!e*kaitan den$an te+*i DLIO., e, Si3at/ e3ektiCita%/ dan j mlah em l$at+* #an$ di$ nakan,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

3,

K+ndi%i (en#im(anan % h -den$an !e* !ahn#a % h / em l$at+* * %ak em l%i * %ak./ ada5tidakn#a a$ita%i dan Ci!*a%i, $, Pen$ a(an ata (en$en)e*an %elama (en#im(anan, h, Adan#a k+ntamina%i dan (e*t m! han mik*++*$ani%me !akte*i akan men$ha%ilkan (*+d k-(*+d k #an$ da(at me* %ak em l%i, B kti-! kti ketidak%ta!ilan em l%i8 a, Ba%a te*di%(e*%i )ende* n$ mem!ent k a$*e$at, !, 9l+! l #an$ !e%a* -a$*e$at. naik ke (e*m kaan ata la(i%an #an$ te!al -k+ale%en%i.

t * n ke da%a* dan mem!ent k

Bakt+*-3akt+* #an$ %eda(at m n$kin dihinda*i dalam (a#a mem(e*tahankan ke%ta!ilan em l%i adalah8 a, 1aha#a, !, S h #an$ ek%t*im men#e!a!kan em l%i menjadi ka%a* dan kadan$-kadan$ !*eakin$, ), Ok%ida%i dan hid*+li%i% men#e!a!kan min#ak menjadi ten$ik, d, Pem!ek an dan (en$en)e*an em l%i menjadi ka%a* dan kadan$-kadan$ !*eakin$, E. 1L2 (1'dro3hy(4L'3o3hy(42a(ance) ELB adalah ke%eim!an$an anta*a !a$ian hid*+3il dan li(+3il (ada % *3aktan #an$ di$ nakan %e!a$ai da%a* (emilihan em l$at+*, S *3aktan den$an nilai ELB N @ - anta*a D-@. !ia%an#a di$ nakan %e!a$ai em l$at+* dalam (em!ent kan em l%i ai* dalam min#ak -A5M./ %edan$kan % *3aktan den$an nilai ELB O 2 -anta*a 2-12. !ia%an#a di$ nakan dalam (em! atan em l%i min#ak dalam ai* -M5A. -TP- hal* 56, 6is,ersed )%stem Vol !, hal +!. , Ea*$a ELB makin !e%a* !e*a*ti % *3aktan makin !e*%i3at hid*+3il, A(a!ila % *3aktan dima% kkan ke dalam %i%tem min#ak-ai*/ maka $ $ % (+la* -hid*+3il. akan te*a*ah ke 3a%a ai* %edan$kan $ $ % n+n(+la* -li(+3il. te*a*ah ke 3a%a min#ak, erh'&*n.an 1L2 s*r0ak&an Mar&'n% ha( 567)8 a, /ara .r'00'n Unt k % *3aktan #an$ me* (akan e%te* alk+h+l (+lihid*at da*i a%am lemak/ mi%al $li%e*il m+n+%tea*at8

Dimana/

S J an$ka (en#a! nan e%te*

A J !ilan$an a%am da*i a%am lemak

Unt k % *3aktan #an$ e%te*n#a % ka* di%a! nkan -S % ka* ditent kan.8 ELB J E G P Dimana/ E J M !5! $ $ % etilen +k%id P J M !5! $ $ % (+lialk+h+l Unt k % *3aktan #an$ !a$ian hid*+3iln#a han#a te*di*i da*i $ $ % etilen +k%ida8

1a*a 9*i33in tidak !e*lak nt k8 S *3aktan n+ni+nik #an$ mem( n#ai $ $ % (*+(ilen +k%ida %e*ta n% * N dan S, S *3aktan ani+nik, b. /ara kasar 1a*a8 % *3aktan dima% kkan ke dalam ai* dan dik+)+k, -La)hman hlm, F1F th 1=2@.,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

c. /ara Moore dan 2e(( Unt k % *3aktan ti(e n+ni+nik8

Dimana/ E5L J ELB / E+ J P etilen +k%ida dalam m+lek l, Penent an ELB ! t h min#ak dida(at da*i (e*)+!aan, 1a*an#a8 Di! at %at %e*i em l%i -ELB :-1D. den$an 3+*m la %ede*hana/ mi%al8 R5 Min#ak 20M Em l$at+* DM Ai* ad 100M Em l%i #an$ % dah jadi dima% kkan ke dalam ta! n$ %edimenta%i #an$ ditem(eli ke*ta% $*a3ik, Tin$$i enda(an #an$ te*j adi di k *, Setelah di(e*+leh ELB (ada em l%i #an$ %ta!il/ lan$i (e*)+!aan (ada *an$e #an$ le!ih ke)il/ mi%al ELB = %ta!il/ maka di! at *an$e8 2 < 2/2F < 2/F en.h'&*n.an 1L2 2*&*h ELB ! t h min#ak me* (akan nilai ELB % *3aktan ata )am( *an % *3aktan #an$ di$ nakan nt k men$em l%ikan min#ak den$an ai* %ehin$$a mem!ent k em l%i #an$ %ta!il -Pet nj k P*aktik m Ba*ma%i Bi%ika hal D2., Pe*hit n$an ELB ! t h han#a dilak kan !ila em l$at+* #an$ di$ nakan adalah % *3aktan/ te* tama % *3aktan n+n-i+nik, Um mn#a di(akai k+m!ina%i 2 em l$at+* den$an ha*$a ELB *endah dan ELB tin$$i -ELB ! t h min#ak ada dianta*a 2 em l$at+* #an$ akan di(akai., K+m!ina%i 2 em l$at+* akan mem!e*ikan ha%il #an$ le!ih !aik ka*ena da(at te*!ent k 3ilm #an$ le!ih *a(at %e*ta di(e*+leh ha*$a ELB #an$ %ama den$an ELB ! t h min#ak, erh'&*n.anmi%al R5 Min#ak 20M ELB ! t h min#akJ mi%alkan A -ha*$a ELB ! t h ma%in$-ma%in$ min#ak da(at dilihat di EOPE. Em l$at+* DM Ai* ad 100M Em l$at+* #an$ di(akai8 T"een 20 ELB J 1@ S(an 20 ELB J :/D Mi%al/ T"een 20 J Q/ maka S(an 20 J -D ; Q. 4adi8 1@ R 7 G :/D -D ; 7# J A R D 7 J 0/@=2 Maka 8 T"een 20 J 0/@=2 S(an 20 J 2/D02 erh'&*n.an E)*(.a&or (/ara A('.as') 8 Diket 8 mi%al R5 Min#ak 20M ELB ! t h J A -mi%al. Em l$at+* DM Ai* ad 100M

Em l$at+* #an$ di(akai8 T"een 20

ELB J 1@

2/A

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

A S(an 20 ELB J :/D = 11/A

Maka em l$at+* #an$ ditim!an$ 8 T"een 20 8 -2/A511/A. R D $*am J 0/@=2 $*am S(an 20 8 -=511/A. R D $*am J 2/D02 $*am III. FORMULA a. FORMULA 2A"U Se!el m men# % n 3+*m la ha* % diketah i dah l 8 a, Si3at-%i3at 3i%ika dan kimia 7at akti3, !, Pen$$ naan em l%i - nt k +!at l a* ata +!at dalam., ), Ti(e em l%i #an$ akan di! at -M5A ata A5M., d, K+n%i%ten%i em l%i, B+*m la m m %ediaan em l%i8 a, Hat akti3 Ea* % mem(e*hatikan8 Si3at 3i%ika -kela* tan/ titik leleh/ %i3at akti3 (e*m kaan/ (E., Si3at kimia -anta*ak%i kimia., Sta!ilita -)aha#a/ (ana%/ +k%ida%i-*ed k%i/ hid*+li%a., !, Pem!a"a -min#ak dan ai*. Pemilihan 3a%e min#ak te*$ant n$ (ada (e*tim!an$an8 4eni% min#ak8 min#al alam5%intetik K+n%i%ten%i min#ak8 en)e*5(adat Ra%a ), Em l$at+* d, Hat (en$a"et e, Bahan (em!ant %e% ai ke! t han8 anti+k%idan/ (enda(a*/ (emani%/ (e"an$i/ (e"a*na/ dll, B+*m la em l%i +*al5inte*nal8 a, Hat akti3 !, Pem!a"a -ai* dan min#ak. ), Em l$at+* d, Pen$a"et e, Bahan (em!ant 8 Anti+k%idan Pemani% BlaC+* Pe"a*na Anti! %a B+*m la em l%i (a*ente*al8 a, Hat akti3 !, Pem!a"a -ai* dan min#ak. ), Em l$at+* d, Pen$a"et B+*m la em l%i t+(ikal5ek%te*nal8 a, Hat akti3 !, Pem!a"a -ai* dan min#ak. ), Em l$at+* d, Pen$a"et e, Bahan (em!ant 8 Anti+k%idan Em+lient Pe"an$i Pe"a*na

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

e, Anti+k%idan b. /ONTO1 FORMULA DI 2U"U +. For)*(a S&andar Fornas 89 a, Em l%i min#ak ikan -Eal8 21A. R5 Ole m le)+*i% A%elli 9l#)e*+l m 9 mmi A*a!i) m Ole m 1innam+mi A0 a de%tillata hin$$a 100 ml !, Em l%i (a*a3in -Eal8 22A. R5 Tia( 100 ml men$and n$ 8 Pa*a33in m li0 id m 9 mmi A*a!i) m Si* ( % %im(leR Ianillin m Aethan+l m =0 M A0 a de%tilata hin$$a 100 ml ), Em l%i Pa*a3in Ben+l3talein -Em l%i (en)aha*. -Eal8 222. R5 Tia( 100 ml men$and n$ 8 Phen+l(hthalein m D00 m$ Pa*a33in m li0 id m F0 ml 9 mmi Aa!i) m 12/F m$ Sa))ha*in m Nat*i) m F m$ A)idi Ben7+i)i %+l ti+ 2/F ml Ianillin m F0 m$ A0 a de%tilata hin$$a 100 ml 7. US ::II &h 5;% 1a(- +<< R5 Ben7#l Ben7+at TEA Olei) a)id P *i3ied "ate* T+ make a!+ t

200 ml F$ 20$ AF0 ml 1000 ml

=. Lach)an Em l%i O*al -Eal8 20D. R5 1+tt+n%eed +il "inte**i7ed S l3adia7in S+*!itan m+n+%tea*at P+l#+R#et#lene -20. %+*!itan M+n+%tea*at S"eetene* 6ate* (+te!el BlaC+ * +il :, I>. 2 7;;+ Li0 id (a*a33in -22=2. Li0 id (a*a33in dan Ma$ne%i m hid*+k%ida -22===.

EN$ELASAN FORMULA Eal #an$ (e*l di(e*hatikan dalam (enam!ahan !ahan (em!ant 8

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Elekt*+lit8 (enam!ahan elekt*+lit da(at men#e!a!kan k+ale%en, Penam!ahan elekt*+lit da(at men$ind k%i te*jadin#a %altin$ + t em l$at+* ata men$ !ah %i3at em l$at+* -mem!ent k (*e%i(itat., -Bennett/ P*a)ti)al Em l%i+n%/ halaman F1. Hat !e*%i3at a%am8 (enam!ahan 7at !e*%i3at a%am ha* % di(e*hatikan ka*ena da(at men#e!a!kan em l%i menjadi (e)ah, Penam!ahan 7at #an$ men#e!a!kan (e* !ahan em l$at+* da(at men#e!a!kan te*jadin#a inCe*%i 3a%a, 1+nt+h8 em l%i M5A #an$ di%ta!ilkan den$an em l$at+* nat*i m %tea*at akan !e* !ah menjadi em l%i A5M !ila ditam!ah 1a1l2, Em l$at+*8 k+n%ent*a%i em l$at+* #an$ tidak %e% ai akan mem(en$a* hi ke%ta!ilan em l%i, Pilih em l$at+* #an$ %e% ai den$an t j an (emakaian em l%i dan t+k%i%ita%n#a, Pen$a"et8 (ada (em! atan em l%i (e*l ditam!ahkan (en$a"et nt k men)e$ah (e*t m! han mik*+!a #an$ hid ( dalam 3a%e ai* dan #an$ da(at men#e!a!kan ke* %akan ata (en$ *aian em l$at+* alam ata min#ak alam %ehin$$a em l%i (e)ah, +. E)*(.a&or Unt k men)e$ah (en$$a! n$an kem!ali $l+! l-$l+! l di(e*l kan % at 7at #an$ da(at mem!ent k la(i%an 3ilm dianta*a $l+! l-$l+! l te*%e! t %ehin$$a (*+%e% (en$$a! n$an menjadi te*halan$/ 7at te*%e! t adalah 7at (en$em l%i -em l$at+*., Em l$at+* #an$ di(ilih ha* % memen hi (e*%#a*atan -TP- hal* 5&.8 a, Da(at te*)am( *kan den$an !ahan 3+*m lati3 lain, !, Tidak men$$an$$ %ta!ilita% ata e3ika%i da*i 7at te*a(etik -ine*t., ), Ea* % %ta!il, d, Ea* % tidak t+k%ik dan men$i*ita%i (ada (en$$ naan #an$ dimak% d j mlahn#a, e, Ea* % tidak !e*!a / tidak !e*a%a/ dan tidak !e*"a*na 3, Pada k+n%ent*a%i *endah % dah da(at men%ta!ilkan em l%i , Da%a* (emilihan dalam men$$ nakan 7at (en$em l%i 8 (Lachman, Teori dan Praktek Farmasi Industri, hlm* 1 +1# a, Sta!ilita% %hel3-li3e #an$ dikehendaki !, Ti(e em l%i #an$ diin$inkan Em l$at+* da(at di!edakan !e*da%a*kan mekani%me ke*ja dan % m!e*n#a, a. 2erdasarkan )ekan's)e ker?anya'. #o(on.an s*r0ak&an Memiliki mekani%me ke*ja men * nkan te$an$an (e*m kaan5anta* (e*m kaan min#akai* %e*ta mem!ent k la(i%an 3ilm m+n+m+lek le* ada (e*m kaan $l+! l 3a%e te*di%(e*%i, Bilm #an$ te*!ent k idealn#a !e*%i3at 3lek%i!el -lent *./ %ehin$$a tahan !ent *an dan m dah kem!ali ke keadaan %em la !ila te*jadi !ent *an, S *3aktan j $a mem!ent k la(i%an 3ilm #an$ !e*m atan #an$ da(at menim! lkan $a#a t+lak-men+lak anta*a %e%ama $l+! l, 4eni%-jeni% % *3aktan -TP-, 5&856.8 Be*da%a*kan 4eni% % *3aktan Se)a*a kimia"i % *3aktan te*di*i da*i $ $ % hid*+3ilik dan li(+3ilik den$an !a$ian li(+3ilik da*i m+lek l men#e!a!kan aktiCita% (e*m kaan da*i m+lek l te*%e! t, -An%el teRt !++k/ hal 2:D. S *3aktan Ani+nik

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

9 $ % li(+3ilik 8 ne$ati3 1+nt+h 8 Na-la *il % l3at/ Na-+leat/ Na-%tea*at, S *3aktan ani+nik tidak )+)+k di$ nakan nt k em l%i (en$$ naan inte*nal5+*al ka*ena *a%an#a tidak enak dan akan men$aki!atkan i*ita%i (ada m k+%a inte%tinal S *3aktan Kati+nik 9 $ % li(+3ilik 8 (+%iti3 1+nt+h 8 )et*imide/ !en7alk+ni m kl+*ida/ d+mi(hen !*+mida S *3aktan N+n I+nik 9 $ % li(+3ilik 8 n+n i+nik -tidak !e*m atan. 1+nt+h 8 T"een-20/ S(an-20 S *3aktan Am3+te*ik 1+nt+h 8 Am+ni m K"ate*ne* Be*da%a*kan ELB -Eid*+(h#l-Li(+(h#l-Balan)e. Kla%i3ika%i 3 n$%i % *3aktan men * t ELB-n#a -$artin, Farmasi Fisik, ed*3, 9ol !, hal* "&1. ELB Pen$$ naan 1-D Anti ! %a D-2 Em l$at+* em l%i ai* dalam min#ak A-= Hat (em!a%ah -"ettin$ a$ent. 2-1@ Em l$at+* em l%i min#ak dalam ai* 1D-1@ Dete*$en 1@-1= SS+l !ili7in$ a$entT -menin$katkan kela* tan 7at. Kla%i3ika%i 3 n$%i % *3aktan men * t ELB-n#a -TP- hal 56. ELB Pen$$ naan 1-D Anti ! %a :-@ Em l$at+* em l%i ai* dalam min#ak A-= Hat (em!a%ah -"ettin$ a$ent. 2-12 Em l$at+* em l%i min#ak dalam ai* 1D-1F Dete*$en 10-12 SS+l !ili7in$ a$entT -menin$katkan kela* tan 7at. AktiCita% dan Ea*$a ELB % *3aktan -Ansel hal 35!. ELB Pen$$ naan 1-D Anti ! %a D-@ Em l$at+* em l%i ai* dalam min#ak A-= Hat (em!a%ah -"ettin$ a$ent. 2-12 Em l$at+* em l%i min#ak dalam ai* 1D-1F Dete*$en Nilai ELB ! t h !e!e*a(a min#ak -La)hman hlm F1@ tah n 1=2@. Min#ak O56 Em l%i+n -Bl id. 65O Em l%i+n -Bl id. 1et#l al)+h+l 1F Stea*#l al)+h+l Stea*i) a)id Lan+lin anh#d*+ % Mine*al +il/ li$ht 1+tt+n heaC# %eed +il Pe)idat m Bee%"aR 1: 1F 10 12 10 12 12 2 F F :

and

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Pa*a3in "aR

11

Nilai ELB ! t h min#ak dan "aR -TP1/ hal 2A. Min#ak O56 em l%i+n Bee%"aR 12 1a%t+* +il 1: 1et#l al)+h+l 1F 1+tt+n%eed +il = Pa*a33in/ ha*d 10 Pa*a33in/ li0 id 12 Pa*a33in/ %+3t 12 Stea*i) a)id 1@ 6++l 3at 10

65O em l%i+n F : : : 2

Nilai ELB ! t h !e!e*a(a min#ak -Ma*tin/ 1==D/ Ph#%i)al Pha*ma)#/ hal,DA2.8 Min#ak +5" em l%i+n "5+ em l%i+n 1+tt+n%eed +il @-A Pet*+lat m 2 Bee%"aR =-11 F Pa*a33in "aR 10 : Mine*al +il 10-12 F-@ Meth#l %ili)+ne 11 Lan+lin/ anh#d*+ % 12-1: 2 1a*na !a "aR 12-1: La *#l al)+h+l 1: 1a%t+* +il 1: Ke*+%ene 12-1: 1et#l al)+h+l 1D-1@ Stea*#l al)+h+l 1F-1@ 1a*!+n tet*a)hl+*ide 1@ La *i) a)id 1@ Olei) a)id 1A Stea*i) a)id 1A -

Ma*tin/ 1==D/ hal, :=08 Pada m n#a/ em l%i +5" akan te*!ent k ketika ELB em l$at+* dalam *entan$ =-12, Dan em l%i "5+ akan te*!ent k jika ELB !e*ada (ada *entan$ D-@, RPS/ 21%t ed,/ hal, A@0-A@18 ELB Cal e 1-D A-10 1D-20 1D-1F 2-1@ D-2

B n)ti+n Anti3+amin$ a$ent 6ettin$ a$ent S+l !ili7e*% Dete*$ent +5" em l%i+n "5+ em l%i+n

Nilai ELB !e!e*a(a em l$at+*8 -M+d l P*aktik m Ba*ma%i Bi%ika/ hlm, FD-F:.

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Em l$at+* Pa*%ial e%te* a%am lemak da*i %+*!itan8 S+*!itan m+n+ la *at -S(an 20. S+*!itan m+n+ (almitat -S(an :0. S+*!itan m+n+ %tea*at -S(an @0. S+*!itan t*i %tea*at -S(an @F. S+*!itan m+n+ +leat -S(an 20. S+*!itan t*i +leat -S(an 2F. Pa*%ial e%te* a%am lemak da*i (+li+k%i etilen%+*!itan8 P+li+k%ietilen %+*!itan -20. m+n+ la *at -T"een 20. P+li+k%ietilen %+*!itan -:. m+n+ la *at -T"een 21. P+li+k%ietilen %+*!itan -20. m+n+ (almitat -T"een :0. P+li+k%ietilen %+*!itan -20. m+n+ %tea*at -T"een @0. P+li+k%ietilen %+*!itan -:. m+n+ +leat -T"een @1. P+li+k%ietilen %+*!itan t*i %tea*at -T"een @F. P+li+k%ietilen %+*!itan -20. m+n+ +leat -T"een 20. P+li+k%ietilen %+*!itan -F. m+n+ +leat -T"een 21. P+li+k%ietilen %+*!itan -20. t*i +leat -T"een 2F. Nat*i m la *il % l3at Nat*i m +leat A%am +leat Set+%tea*il al)+h+l Ete* alk+h+l lemak da*i (+li+k%ietilen8 P+li+k%ietilen ete* la *at -B*ij D0. P+li+k%ietilen ete* la *at -B*ij DF. P+li+k%ietilen ete* %etil -B*ij F2. P+li+k%ietilen ete* %etil -B*ij F@. P+li+k%ietilen ete* %etil -B*ij F2. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -B*ij A2. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -B*ij A@. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -B*ij A2. P+li+k%ietilen ete* +leat -B*ij =2. P+li+k%ietilen ete* +leat -B*ij =@. P+li+k%ietilen ete* +leat -B*ij =2. S+*!itan %e%k i +leat -A*la)el 2D. 9li%e*il m+n+ %tea*ate E%te* a%am lemak da*i (+li+k%ietilen8 P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij :F. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij :=. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij F1. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij F2. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij FD. P+li+k%ietilen ete* %tea*at -M#*ij F=. P+li+k%ietilen ete* -:00-m+n+-%tea*at -1*em+(h+* AP (adat. P+li+k%ietilen ete* *i%in+leat -*em+(h+* EL. T*ietan+l +leat -Ma*tin/=:2.

ELB 2/@ @/A :/A 2/1 :/D 1/2 1@/A 1D/D 1F/@ 1:/= =/@ 10/F 1F/0 10/0 11/0 :0/0 12/0 1/0 1/2 =/A 1@/= F/D 12/= 1F/A :/= 12/: 1F/D :/= 12/: 1F/D D/A D/2 11/1 1F/0 1@/0 1@/= 1A/= 12/2 11/@ 1D/D 12

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

''. #o(on.an ko(o'd h'dro0'( Em l$at+* ini mem!ent k la(i%an 3ilm m ltim+lek le* di%ekelilin$ $l+! l #an$ te*di%(e*%i, La(i%an 3ilm #an$ di!ent k !e*%i3at *i$id dan k at, Selain it $+l+n$an ini j $a !e*%i3at men$em!an$ dalam ai* %ehin$$a da(at menin$katkan Ci%k+%ita% %ediaan #an$ %ekali$ % akan menin$katkan ke%ta!ilan em l%i, 1+nt+h8 a)a%ia/ t*a$akan/ 1M1/ t#l+%a/ a$a*/ ka*a$eenan/ al$inat/ $ m Ranthan/ %el l+%a -metil-/ hid*+k%ietil-/ hid*+k%i(*+(il ; ete*./ $elatin, -slide kuliah I/u 0inet. '''. #o(on.an @a& &erba.' ha(*s Em l$at+* ini mem!ent k la(i%an 3ilm m+n+ dan m ltim+lek le*/ +leh adan#a (a*tikel hal % #an$ te*ad%+*(%i (ada anta* (e*m kaan ked a 3a%a, 1+nt+h8 !ent+nit/ al mini m ma$ne%i m %ilikat/ atta( l$ite/ %ilika anhid*at k+l+idal/ dan he)t+*ite, 1la# da(at men$a!%+*!%i ai* %ehin$$a da(at mem!ent k $el, Pada k+n%ent*a%i 2-FM/ )la# da(at menjadi em l$at+* %i%tem M5A, Bent+nit da(at di$ nakan %e!a$ai %ta!ili%at+* em l%i M5A dan A5M -TP- hal 55. La(i%an 3ilm #an$ men$elilin$i $l+! l 3a%e te*di%(e*%i mem!ant men)e$ah (en$el+m(+kkan $l+! l dan idealn#a la(i%an te*%e! t !e*%i3at 3lek%i!el %ehin$$a da(at di!ent k kem!ali den$an )e(at jika te*$an$$ ata %edikit (e)ah, b. 2erdasarkan s*)bernyai, 2ahan a(a) (Na&*ra( rod*c&) P+li%aka*ida8 a)a%ia -$+m a*a!./ t*a$akan/ Na-al$inat/ Sta*)h5amil m/ )a*a$en/ (ektin dan a$a*, Sen#a"a #an$ men$and n$ %te*+l8 Bee%"aR/ 6++l-3at, #o) Arab Ke nt n$an8 Penam(ilan !a$ %/ *a%a enak/ *elati3 %ta!il (ada (E 2-11, Ke* $ian 8 Mahal/ (ada (en#im(anan m %ila$+ $+m a*a! akan !e*%i3at a%am ka*ena adan#a akti3ita% en7im #ait en7im +k%ida%e #an$ akan men$ *aikan 7at akti3 #an$ %en%iti3 te*hada( +k%ida%e, Pen$$ naan8 a, Bent k %e*! k 1 $* %e*! k dalam : mL min#ak !ia%a 1 $* %e*! k dalam 2 mL min#ak at%i*i Men$ha%ilkan em l%i #an$ le!ih %ta!il !, Bent k m %ila$+ 1 $* m %ila$+ dalam 2 mL - m m. Tra.akan 4a*an$ di$ nakan %endi*i ka*ena mem!ent k em l%i #an$ k *an$ %ta!il dan ka%a* di!andin$ $+m a*a!, Men#e!a!kan menin$katn#a Ci%k+%ita%/%ehin$$a menjadi le!ih %ta!il Di$ nakan (e*!andin$an 1 8 F0 den$an min#ak -le!ih m *ah da*i $+m a*a!., Penam!ahan alkali/ nat*i m !+*at/ alk+h+l dan la* tan $a*am alkali ha* % ditam!ahkan %e)a*a hati-hati/ nt k men)e$ah )*a)kin$, Bia%an#a em l$at+* $+l+n$an ka*!+hid*at mem!ent k em l%i min#ak dalam ai*,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Em l%i %ta!il dalam a%am/ net*al dan tidak dalam alkali, Pen$$ naan tama %e!a$ai (en$ental den$an aka%ia den$an (e*!andin$an 0/1 $* t*a$akan nt k 1 $* aka%ia,

A.ar Em l$at+* #an$ lemah teta(i da(at men$ha%ilkan $el ata m %ila$+ #an$ Ci%k+%, Te*kadan$ di(akai %e!a$ai em l$at+* nt k min#ak mine*al Se!a$ai (en$ental dan !ia%a di$ nakan !e*%ama aka%ia nt k menin$katkan %ta!ilita% dan men)e$ah )*eamin$ A$a* m %ila$+ di%ia(kan den$an mela* tkan a$a* (ada ai* mendidih, 1a*an#a 8 1, Em l%i tama #an$ men$and n$ min#ak mine*al/ aka%ia di!ent k dah l 2, Den$an %ti**in$ k+n%tan/ 2 M a$a* m %ila$+ ditam!ah nt k mem!ent k D0-F0M da*i C+l me akhi*, "ara.enan Em l$at+* #an$ le!ih e3ekti3 nt k menin$katkan Ci%k+%ita%, Em l$at+* lain #an$ !e*a%al da*i * m( t la t te*ma% k $a*am da*i a%am al$inat %e(e*ti nat*i m al$inat te*%edia dalam !e!e*a(a tin$kat Ci%k+%ita%, Um mn#a di$ nakan (ada k+n%ent*a%i 1M %e!a$ai (en$ental dan %ta!ili7e*, 1ende* n$ men$enda( (ada (E di !a"ah F ata jika ada l+$am !e*at, Sen#a"a %te*+l 6++l 3at dan "++l al)+h+l di$ nakan (ada %ediaan t+(ikal/ men#e*a( ai* dan mem!ent k em l%i "5+, 6++l al)+h+l le!ih e3ekti3 %e!a$ai em l$at+* di!andin$ den$an "++l 3at,

''. o('sakar'da Se)'s'n&e&'k 1+nt+h8 Met#l %el l+%a/ Na-1a*!+R#meth#l%el l+%a -1M1., Met#l Sel l+%a Te* tama di$ nakan dan e3ekti3 nt k (en%ta!il em l%i min#ak dalam ai*, (E +(tim m D-11, Be*%i3at n+ni+nik, La* t !aik dalam ai* din$in, Te*k+a$ la%i +leh elekt*+lit den$an k+n%ent*a%i tin$$i, 1M1 Ii%k+%ita% %an$at tin$$i %ehin$$$a di$ nakan nt k (en%ta!il em l%i, K+n%ent*a%i #an$ di$ nakan 0/F-1M, (E F-10, Sta!il (ada ai* din$in, '''. E)*(.a&or s'n&e&'k8 S *3aktan/ %a! n Ualkali -ke* $ian 8 ink+m(ati!el te*hada( a%am./ alk+h+l -)et#l alk+h+l/ $l#)e*il./ )a*!+"aRe% -PE9./ le%itin -3+%3+li(id. 7. en.awe&

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Pen$a"et di(e*l kan dalam %ediaan em l%i ka*ena8 Ba%a ai* me* (akan media t m! h #an$ !aik !a$i !akte*i5mik*++*$ani%me Pen$a"et te* tama di(e*l kan (ada %aat %ediaan M5A/ ka*ena ai* me* (akan 3a%a #an$ j mlahn#a le!ih !e%a* -3a%a ek%te*nal., Sem a em l%i meme*l kan !ahan antimik*+!a ka*ena 3a%e ai* mem(e*m dah (e*t m! han mik*++*$ani%me -FI IV hal 7# Pen$$ naan em l$at+* alam #an$ m dah te* *ai +leh mik*++*$ani%me, K+ntamina%i da*i mik*+!a %elama (*+%e%/ !aik da*i da*a/ (e*alatan/ ma ( n da*i (e*%+nel, Men$hinda*i (e* !ahan #an$ tidak diin$inkan da*i %ediaan em l%i -%e(e*ti (e* !ahan "a*na/ te*!ent kn#a $a% dan !a / (e* !ahan %i3at *he+l+$i/ (e)ah >$artin, 1161? #an$ di%e!a!kan +leh +*$ani%me -%ta!ilta%. >$artin, hal 1161? Bakte*i da(at men$ *aikan em l$at+* n+n i+nik dan ani+nik/ $li%e*in/ $ m t m! han %e!a$ai (en$ental ($artin, 1161# Pe*%#a*atan (en$a"et -TP- hal 5&. La* t dalam ked a 3a%a -te* tama dalam 3a%a ai*., Te*)am( *kan den$an k+m(+nen lain dalam %ediaan dan mate*ial (en$ema% -"adah. E3ekti3 dalam k+n%ent*a%i *endah/ %ta!il (ada *entan$ (E dan % h #an$ l a%, Tidak t+k%ik dan tidak me*an$%an$5tidak men$i*ita%i, Tidak menim! lkan *a%a/ "a*na/ dan !a #an$ tidak enak5tidak %e% ai, Tam/ahan dari $artin, +16 Pen$a"et te*!a$i le!ih !an#ak dalam 3a%e ai* Pen$a"et ha* % dalam keadaan tidak te*i+ni%a%i a$a* da(at !e*(enet*a%i ke dalam mem!*an !akte*i Tidak te*ikat +leh k+m(+nen lain ka*ena (en$a"et e3ekti3 dalam !ent k !e!a% E3ika%i (en$a"et te*tent da(at di(en$a* hi+leh ti(e em l%i/ de*ajat ae*a%i/ jeni% "adah, Pemilihan ,en(a:et ter(antun( (TP-, hal 5&# R te/ d+%i%/ dan 3*ek en%i (em!e*ian Si3at 3i%ika dan kimia (en$a"et/ 7at akti3/ dan !ahan (em!ant lain/ %e*ta mate*ial (en$ema%-"adah. Adan#a kem n$kinan anta*ak%i anta* (en$a"et dan k+m(+nen lain/ te* tama % *3aktan/ men#e!a!kan ha* % dilak kan (emilihan k+n%ent*a%i #an$ te(at, Kee3ekti3an (en$a"et le!ih ditent kan da*i k+n%ent*a%i (en$a"et #an$ tidak te*ikat5!e!a% #an$ te*da(at dalam 3a%a ai*, /on&oh 3en.awe&8 Menurut FI IV, hal 7, (en$a"et #an$ !ia%a di$ nakan dalam em l%i adalah8 metil-/ etil-/ (*+(il-/ dan ! til (a*a!en/ a%am !en7+at/ dan %en#a"a am+ni m 0 a*tene*, a, A%am +*$anik A%am !en7+at/ di$ nakan (ada (E F/ k+n%ent*a%i 0/1M di$ nakan 1E1lD nt k em l%i (a*a3in )ai*,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

A%am %+*!at/ di$ nakan (ada (E @/F/ da(at men$i*ita%i k lit dan k *an$ e3ekti3/ k+n%ent*a%i 0/1 ; 0/2M, ($odul Praktikum Teknolo(i )ediaan Likuida dan )emisolid, re9isi ! 3: Asam sor/at di(unakan dalam sediaan %an( men(andun( sur2aktan non ionik# !, E%te* da*i a%am (-hid*+k%i !en7+at Sta!il/ ine*t/ tidak t+k%ik/ tidak !e*a%a/ e3ekti3 (ada (E A ; =/ te*di%(e*%i (ada ked a 3a%a/ k+n%ent*a%i 0/1 ; 0/2M, 1+nt+h metil (a*a!en/ etil (a*a!en/ (*+(il (a*a!en/ ! til (a*a!en/ dan $a*am-$a*am nat*i mn#a, $odul Praktikum Teknolo(i )ediaan Likuida dan )emisolid, re9isi ! 3: Metil-(-hid*+k%i!en7+at den$an k+n%ent*a%i 0/1-0/2M nt k ti(e M5A, Unt k !ent k e%te* #an$ le!ih tin$$i -(*+(il dan ! til. di$ nakan k+n%ent*a%i mendekati la* tan jen hn#a, AktiCita% (en$a"et !e*k *an$ den$an adan#a % *3aktan n+n i+nik ata di dalam %ediaan k*im den$an k+n%ent*a%i min#ak tin$$i, Da(at diata%i den$an menin$katkan k+n%ent*a%i (en$a"et, K+m!ina%i (en$a"et da(at di$ nakan nt k menin$katkan kela* tan (en$a"et/ k+n%ent*a%i t+tal menin$kat/ dan e3ekti3 te*hada( *an$e mik*++*$ani%me #an$ le!ih !e%a*, K+m!ina%i metil (a*a!en dan (*+(il (a*a!en #ait den$an *a%i+ 281 -k+n%ent*a%i 0/0@M dan 0/0DM., ), Sen#a"a am+ni m 0 a*te*ne* K+n%ent*a%i 0/002 ; 0/01M, 1+nt+h8 !en7al k+ni m kl+*ida/ %etil(i*iini m kl+*ida/ dll, d, Sen#a"a me*k *i +*$anik K+n%ent*a%i 0/00: ; 0/01M e, Pen$a"et lainn#a -M+d l P*aktik m Tekn+l+$i Sediaan Lik ida dan Semi%+lid/ *eCi%i 200D. Ben+l 0/FM dan kl+*+k*e%+l 0/1M, Ked an#a di$ nakan j $a (ada (em! atan k*im, 1atatan8 Unt k %etia( (en$$ naan 1M em l$at+* n+n i+nik %an$at men$ nt n$kan !ila dilak kan (enam!ahan 0/01M ni(a$in -metil (a*a!en. dan 0/0FM ni(a%+l -(*+(il (a*a!en., =. An&'oks'dan Anti+k%idan di(e*l kan te* tama nt k men)e$ah te*jadin#a *eak%i +k%ida%i !ahan !e*kha%iat dan +k%ida%i 3e%e min#ak #an$ menim! lkan keten$ikan da*i 3a%a min#ak -k+n%ent*a%i 0/01-0/1M., S#a*at anti+k%idan8 Da(at %e$e*a te*di%(e*%i (ada %ediaan, S#a*at lain %ama den$an (en$a"et, 1+nt+h8 BET -! til hid*+k%i t+l en./ BEA -! til hid*+k%i ani%+l./ t+k+3e*+l5Cit E/ d+de%il $alat/ alkil $alate/ nat*i m meta!i% l3it, $odul Praktikum Teknolo(i )ediaan Likuida dan )emisolid, re9isi ! 3: Unt k i+n l+$am !e*at #an$ da(at men$katali%a%i te*jadin#a *eak%i +k%ida%i/ da(at diikat den$an T%e0 e%te*in$ a$entT %e(e*ti a%am %it*at dan a%am ta*t*at, Be*ik t k+n%ent*a%i #an$ da(at di$ nakan nt k !e!e*a(a anti+k%idan (-ode7, !"1#: "e(ar*&an / An&'oks'dan A'r A(koho( M'nyak La'nnya (A) "e&eran.an &a)bahan

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

V-t+k+3e*+l a%etat

in%+l %+l

%+l

%,d 0/001 Ein$$a 10 ((m %e!aikn#a ditam!ahkan (ada (a*a3in lik id %+l dlm 0/0F-0/0F ADIJmaR 2m$5k$ a%et+n/ kl+*+3+*m, BB, Sta!il te*hada( Ete* (ana% dan !a%a, S+l dlm a*aki%/ min#ak/ kl+*+3+*m/ (*+(ilen ete* $lik+l 0/00F0/02 ADIJmaR 0/Fm$5k$ BB, Memiliki aktiCita% antimik*+!a, 1aha#a dan l+$am da(at me* !ah "a*na dan men$ *an$i aktiCita% anti+k%idan, Di$ nakan nt k mem(e*lam!at dan men)e$ah +k%ida%i lemak dan min#ak %e*ta men)e$ah men * nn#a aktiCita% Citamin la* t min#ak, ADIJmaR 12FW$5k$ BB,Memiliki aktiCita% antimik*+!a,

d8 V t+k+3e*+l -nat *al. BEA

in%+l S+l

S+l

in%+l S+l

S+l

BET

in%+l S+l

S+l

S+l dlm

0/00F-

P*+(il $alat

%l %+l

S+l

Sl %+l

kl+*+3+*m/ 0/02 ete*/ (a*a3in lik id S+l dlm 0/001ete*/ (*+(ilen 0/1F $lik+l

ADIJmaR 2/F m$5k$ BB,Men)e$ah keten$ikan min#ak ata lemak,

A.en A%am a%k+*!at 3ered*ks'

S+l

S+l

In%+l S+l dlm $li%e*+l/ (*+(ilan $lik+l

0/01-0/F Tidak %ta!il dalam la* tan/ %ta!ilita% mak%im m da*i la* tan (ada (E F/:,Ok%ida%i di(e*)e(at den$an )aha#a/ (ana% dan dikatali%a%i den$an !e%i dan tem!a$a, 0/2-0/:

A%et+n %+di m !i% l3it

S+l

In%+l

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

S+di m meta!i% l3it

S+l

Sl %+l

In%+l S+l dlm $li%e*+l

0/01-1/0 ADIJmaR A00 W$ 5k$ BB,Ink+m(ati!el den$an k+m(+nen %im(at+mimetik dan kl+*am3enik+l, Sta!ilita% !e*k *an$ den$an adan#a $l k+%a, Memiliki aktiCita% animik*+!a, Te*dek+m(+%i%i di da*a, 0/01-0/2 ADIJmaR A00 W$ 5k$ BB,Tidak %ta!il dalam la* tan, 0/1-1/0

S+di m thi+% l(hate Thi+$l#)e*+l

S+l

In%+l

S+l

Sl %+l

S'ner.'s an&'oks'dan A%am %it*at S+l S+l 0/00F0/01 0/0020/1 Ink+m(ati!el den$an (+ta%i m ta*t*at/ !a%a/ a%etat/ dan % l3it, Ink+m(ati!el den$an i+n l+$am (+liCalen/ tem!a$a/ !e%i/ dan man$an,

EDTA dan $a*amn#a

Sl %+l

Sl %+l

E#d*+0 in+lin % l3at

S+l

Sl %+l

A%am 3+%3at Nat*i m %it*at A%am ta*t*at

Sl %+l S+l %+l

Sl %+l In%+l %+l

0/00F0/01 0/010/02

6. F(a,or/ e)an's Pemani% (e*l ditam!ahkan nt k men t ( !a #an$ tidak enak/ +leh ka*ena it di(ilih !a #an$ tahan lama teta(i tidak te*lal me* !ah 3a%a %ediaan, BlaC+ * ditam!ahklan (ada 3a%a l a* %etelah %ediaan jadi, 1+nt+h8 %+*!it+l -(emani% 3a%a ai*./ Canilin -3a%a ai*., er)asa(ahan yan. D'hada3' da(a) eny*s*nan For)*(a 1, Pemilihan em l$at+* 2, Menda(atkan k+n%i%ten%i #an$ te(at K+n%i%ten%i % at %ediaan em l%i kadan$-kadan$ tidak %e% ai den$an a(a #an$ diha*a(kan, Unt k menin$katkan k+n%i%ten%i em l%i )ai*/ #ait 8

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Menin$katkan kekentalan 3a%a l a*, Menin$katkan (e*%enta%e C+l me 3a%a te*di%(e*%i, Mem(e*ke)il k *an (a*tikel/ menin$katkan h+m+$enita%n#a, Menam!ah j mlah em l$at+*, Menam!ah (en$ental ata em la$at+* hid*+3+!, D, Pe*%ia(an men$ata%i kem n$kinan te*jadin#a +k%ida%i ata *eak%i mik*+!i+l+$i -(emilihan anti+k%idan dan (en$a"et #an$ )+)+k. :, 1a*a (em! atan/ te*ma% k alat #an$ di$ nakan, F, Pemilihan "adah ',. METODE EM2UATAN +. Men*r*& The ar& o0 /o)3o*nd'n.% +5<8% 5&h ed.% 1() =784=75 B en.an&ar 2en&*k Sed'aan Far)as'% 1owar& /. Anse(% ed. 6% +595 Ada D )a*a/ #ait 8 a, Met+de K+ntinental -9+m ke*in$. (*+%e%n#a )e(at Mem! at em l%i (*ime*5a"al5 tama te*le!ih dah l den$an (e*!andin$an min%ak : air : emul(ator ; & : ! : 1* 1a*a mem! atn#a %!! 8 Ma% kkan em l$at+*5$+m dalam m+*ti*/ tam!ahkan min#ak, Ad k hin$$a te*)am( * !aik, Tam!ahkan %ekali$ % ai*/ ad k )e(at hin$$a te*!ent k em l%i tama #an$ en)e*/ %ta!il dan men$el a*kan ! n#i kha% (ada (e*$e*akan al , Tam!ahkan !ahan 3+*m lati3 lain -7at (en$a"et/ (en%ta!il/ (e*a%a/ dll dila* tkan dah l dalam %edikit 3a%e l a* !a* di)am( * den$an em l%i tama., Hat #an$ men$$an$$ %ta!ilita% em l%i ditam!ahkan te*akhi* -mi%aln#a elekt*+lit/ $a*am l+$am/ alk+h+l., Bila %em a !ahan % dah ditam!ahkan/ em l%i di(indahkan ke $ela% k * dan %i%a 3a%e l a* ditam!ah hin$$a C+l me #an$ diin$inkan, !, Met+de In$$*i% -9+m !a%ah. (*+%e%n#a lama 1+)+k nt k mem! at em l%i da*i min#ak-min#ak #an$ %an$at kental, Em l$at+* -mi%al 1M1/ Til+%a/ Iee$ m/ Bent+nit. %e!an#ak %ej mlah te*tent dikem!an$kan te*le!ih dah l %e% ai den$an %i3at ma%in$-ma%in$ em l$at+*, mem! at em l%i (*ime*5a"al5 tama te*le!ih dah l den$an (e*!andin$an min%ak : air : emul(ator ; & : ! : 1* 1a*a mem! atn#a %!!8 1 !a$ian em l$at+*5$+m di)am( * den$an 2 !a$ian ai* hin$$a te*!ent k m )ila$e, Tam!ahkan min#ak %edikit demi %edikit/ ad k )e(at dan kekentalan dija$a den$an menam!ahkan ai*, Setelah te*!ent k em l%i (*ime*/ te* %kan (en$+)+kan %elama 1-D menit, Bahan 3+*m lati3 lainn#a -7at (en$a"et/ (e*a%a/ dll. ditam!ahkan den$an )a*a dila* tkan te*le!ih dah l ke dalam %edikit 3a%a l a* !a* kem dian di)am( *kan den$an em l%i tama, Hat #an$ men$$an$$ %ta!ilita% em l%i ditam!ahkan te*akhi* -mi%aln#a elekt*+lit/ $a*am l+$am/ alk+h+l., Si%a ai* ditam!ahkan %edikit demi %edikit %am!il diad k )e(at %am(ai men)a(ai C+l me #an$ diin$inkan, ), Met+de B+t+l -shakin(. 1+)+k nt k mem! at em l%i min#ak #an$ m dah men$ a( -min#ak at%i*i. dan mem( n#ai Ci%k+%ita% *endah -min#ak #an$ tidak kental ka*ena (e*)ikan5%em! *an da(at di)e$ah,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Sat !a$ian em l$at+* ke*in$ dima% kkan dalam !+t+l dan tam!ahkan 2 !a$ian ai*, K+)+k den$an k at hin$$a te*)am( * !aik, S at C+l me ai* #an$ %ama den$an min#ak ditam!ahkan %edikit demi %edikit %am!il te* % men$+)+k )am( *an te*%e! t tia( kali ditam!ah ai*, 4ika %em a ai* % dah ditam!ahkan/ em l%i tama #an$ te*!ent k !i%a dien)e*kan %am(ai men)a(ai C+l me #an$ te(at den$an ai* ata la* tan 7at 3+*m lati3 lain dalam ai*, Tam!ahkan 3a%e l a* %i%a %edikit demi %edikit/ k+)+k %etia( (enam!ahan, Met+de !+t+l !ia%an#a di$ nakan den$an em l$at+* %intetik, P*+%e% (em! atan em l%i #ait k+m(+nen di!a$i menjadi d a 3a%a/ 3a%a min#ak dan ai*, Ma%in$-ma%in$ 3a%a di(ana%kan (ada % h @0-A0, Ba%a dalam ditam!ahkan ke dalam 3a%a l a*, 1atatan 8 Pen$+)+kan #an$ tidak te*at * le!ih !aik da*i(ada (en$+)+kan #an$ te*at *, Penim!an$an !ahan -te* tama ai*5min#ak. ha* % ak *at dan men$$ nakan "adah #an$ ke*in$/ demikian j $a m+*ti* #an$ di$ nakan ha* % ke*in$, 7. Men*r*& R S% +9&h ed.% 1(). +<=<4+<=C% 7+s& ed.% h(). 8C7 T j an dalam mem! at em l%i adalah men$ *an$i k *an 3a%e inte*nal menjadi d*+(letd*+(let ke)il dan da(at te*di%(e*%i dalam 3a%e eRte*nal, Eal ini da(at dilak kan den$an men$$ nakan !ant an m+*ti* dan %tam(e* ata den$an em l%i3ie* ke)e(atan tin$$i,Penam!ahan em l$at+* tidak han#a nt k t j an diata%/ teta(i j $a nt k men%ta!ilkan em l%i, Em l%i da(at di(e*%ia(kan den$an : met+da8 a, Penam!ahan 3a%e inte*nal kedalam 3a%e ek%te*nal 4ika 3a%e inte*nal ai* dan 3a%e ek%te*nal min#ak -A5M. La* tkan !ahan la* t ai* dalam ai* %e) k (n#a La* tkan !ahan la* t min#ak dalam min#ak Ma% kkan 3a%e min#ak kedalam 3a%e ai* %am!il diad k Ma% kkan %i%a ai* kedalam em l%i #an$ telah te*!ent k !, Penam!ahan 3a%e ek%te*nal kedalam 3a%e inte*nal Mi%al8 em l%i M5A Penam!ahan 3a%e ai* -3a%e ek%te*nal. kedalam 3a%e min#ak -3a%e inte*nal. akan mem!ent k em l%i A5M/ ka*ena 3a%e min#ak le!ih !an#ak, Setelah %i%a 3a%e ai* ditam!ahkan akan te*jadi inCe*%i %ehin$$a te*!ent k em l%i M5A, Met+da ini te* tama di$ nakan (ada (en$$ naan em l$at+* hid*+3ilik %e(e*ti aka%ia/ t*a$akan/ ata metil%el l+%a #an$ a"aln#a di)am( * den$an 3a%e min#ak, 4adi mem(en$a* hi di%(e*%i tan(a (em!a%ahan, Teknik dr% (um ini me* (akan met+da #an$ )e(at nt k (em! atan em l%i dalam j mlah ke)il, Pe*!andin$an min#ak8 ai*8 $+m adalah :8281, Em l%i da(at di)ai*kan dan dit*it *a%i den$an ai* nt k k+n%ent*a%i #an$ te(at, 1+nt+h8 (em! atan em l%i min#ak mine*al, ), Pen)am( *an 2 3a%e %etelah ma%in$-ma%in$ 3a%e di(ana%kan Met+da ini di$ nakan nt k "aR ata !ahan lain #an$ mem! t hkan (ele! *an5 (elelehan dalam (en$$ naann#a, Met+da ini %e*in$ di$ nakan dalam (em! atan %ale(/ k*im, Em l$at+* la* t min#ak/ min#ak/ dan "aR di)am( * dan dilelehkan !e*%ama

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Bahan la* t ai* dila* tkan dalam ai* dan di(ana%kan %am(ai den$an tem(e*at * %edikit diata% tem(e*at * 3a%e min#ak Kem dian )am( * ked a 3a%e dan %ti*e* hin$$a din$in Unt k (enam(ilan #an$ le!ih !aik -ta(i tidak %elal ./ 3a%e ai* da(at ditam!ahkan ke )am( *an 3a%e min#ak

d, Penam!ahan 2 3a%e %e)a*a !e*$antian ke em l$at+* Mi%al8 em l%i M5A Se!a$ian 3a%e min#ak dima% kkan dan di)am( * dalam em l$at+* la* t min#ak Ba%e ai* -dalam j mlah #an$ %ama den$an 3a%e min#ak. #an$ men$and n$ em l$at+* la* t ai* ditam!ahkan kedalam 3a%e min#ak, Sti*e* %am(ai te*!ent k em l%i Si%a ai* dan min#ak ditam!ahkan %e)a*a !e*$antian %am(ai te*!ent k (*+d k akhi* Met+da ini )+)+k (ada (en$$ naan em l$at+* %a! n, Pada (*in%i(n#a (em! atan %ediaan em l%i te*!a$i menjadi 2 !a$ian/ #ait 8 1, Taha( de%t* k%i 8 Dalam taha( ini dilak kan (eme)ahan 3a%a min#ak menjadi $l+! l$l+! l ke)il/ %ehin$$a 3a%e te*di%(e*%i te*%e! t da(at le!ih m dah te*di%(e*%i dalam 3a%e (endi%(e*%i, 2, Taha( %ta!ilita% 8 Dalam taha( ini dilak kan %ta!ili%a%i $l+! l-$l+! l #an$ te*di%(e*%i dalam medi m (endi%(e*%i den$an men$$9 nakan em l$at+* %e!a$ai %ta!ili%at+* dan !ahan (en$ental nt k men)e$ah (en$$a! n$an $l+! l-$l+! l te*%e! t, -#an$ !a$ian ini $a nem nih ( %takan#a d* mana. Pem! atan k+*( % em l%i )a*a ke*in$ Didihkan ai* #an$ akan di$ nakan %e!a$ai (em!a"a/din$inkan %e!el m di(akai, Di! at k+*( % em l%i den$an (e*!andin$an Min#ak8Em l$at+*8Ai* J :8281 Ad k )e(at den$an men$$ nakan %ti*e* %elama 2 menit hin$$a te*!ent k ma%a T+(a0 eT #an$ menandakan !ah"a k+*( % telah te*!ent k, Tam!ahkan %i%a ai* %ekali$ % %am(ai C+l me #an$ diminta %am!il diad k den$an ke)e(atan tin$$i Pem! atan k+*( % em l%i )a*a !a%ah Didihkan ai* #an$ akan di$ nakan %e!a$ai (em!a"a/ din$inkan %e!el m di(akai, Em l$at+* %e(e*ti 1M1/ Til+%a/ Iee$ m/ Bent+nit %e!el m di$ nakan %e!a$ai em l$at+* dikem!an$kan te*le!ih dah l dalam ai*, Tam!ahkan em l$at+* %e% ai den$an k+n%ent*a%i #an$ di! t hkan %e!a$ai %ta!ili%at+* ata den$an (e*!andin$an %e(e*ti (ada (em! atan k+*( % em l%i ke*in$, Ad k )e(at men$$ nakan %ti**e* %elama 2 menit %am(ai te*!ent k ma%a o,a<ue #an$ menandakan !ah"a k+*( % te*%e! t telah te*!ent k, Ti(e k+*( % em l%i adalah A5M, Tam!ahkan %i%a ai* %edikit demi %edikit %am(ai C+l me #an$ diminta %am!il diad k den$an ke)e(etan tin$$i, 1a*a (em! atan em l%i den$an men$$ nakan em l$at+* % *3aktan -Pet nj k P*aktik m Ba*ma%i Bi%ika 2002/ hal :1. Dihit n$ j mlah % *3aktan den$an (e*hit n$an ali$a%i %e% ai den$an ELB ! t h

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

min#ak #an$ di(akai Bahan #an$ la* t min#ak di)am( *kan di dalam 3a%e min#ak/ %edan$kan !ahan #an$ la* t ai* di)am( *kan di dalam 3a%e ai* Pana%kan ma%in$2 3a%e (ada % h @0X1 diata% (enan$a% ai*/ kem dian di)am( *kan ked a 3a%a %am!il di%ti*e* den$an ke)e(atan tin$$i %elama F menit Ma% kkan ke dalam ta! n$ %edimenta%i dan amati (emi%ahan #an$ te*jadi da*i ked a 3a%e, rosed*r 3en.e)ban.an 3en.en&a( -Sk*i(%i B Eeni Ra)hma"ati/ 1==D. 8 1M1 Na Dita! *kan (ada ai* mendidih -100X1. di$+#an$kan (e*lan-lahan U di!ia*kan %emalaman/ ad k ad h+m+$en, 2, Met+l+%a Dita! *kan (ada ai* !e*% h A0X1 -%e!an#ak da*i j mlah t+tal #an$ di$ nakan. ad k ad h+m+$en,Diamkan %am(ai din$in %am(ai la* tan kelihatan !enin$,Tam!ahkan ai* !ia%a %e!an#ak kek *an$ann#a, D, Al$inat Na Ta! *kan (ada ai* !ia%a dalam m+*ti*/ $+#an$ (e*lan-lahan dan diamkan ad men$em!an$ kem dian diad k -t*it *a%i. ad h+m+$en dan di(e*+leh la* tan !enin$ 1, ,. ROSEDUR EM2UATAN Se!el m mem! at %ediaan em l%i ha* % di(e*hatikan hal-hal !e*ik t ini8 1, Sediaan #an$ akan di! at adalah em l%i +*al den$an kek atan %ediaanYY,, 2, Sediaan em l%i akan dikema% dalam !+t+l ka)a den$an C+l me ma%in$-ma%in$ !+t+l adalah Y,, D, 4 mlah %ediaan #an$ di! at %e!an#ak,,,,!+t+l - nt k dik m( lkan G nt k eCal a%i., 4adi j mlah C+l me em l%i #an$ di! at %e!an#ak J -,,,,!+t+l Q C+l me Z !+t+l. :, Sem a !ahan #an$ di(e*l kan ditim!an$ %e!an#ak #an$ di! t hkan, F, Didihkan ai* #an$ akan di$ nakan %e!a$ai (em!a"a/ din$inkan %e!el m di$ nakan, @, Lanj tkan %e% ai met+de (em! atan em l%i #an$ di(ilih, Di j *nal dit li% 8 Sakan di! at %ediaan em l%i YQY,/ den$an C+l me a ml (e* !+t+l, Kek atan %ediaan #an$ di! at adalah ,,,,,,,,,,/ den$an j mlah D !+t+l -)+klat.,T rosed*r e)b*a&an 1, B+t+l di ) )i/ dike*in$kan dan dita*a %e% ai den$an C+l me %ediaan #an$ akan di! at, 2, Sem a !ahan #an$ di(e*l kan ditim!an$ %e!an#ak #an$ di! t hkan, D, Didihkan ai* #an$ akan di$ nakan %e!a$ai (em!a"a/ din$inkan %e!el m di$ nakan, :, Lanj tkan %e% ai met+de (em! atan em l%i #an$ di(ilih, ,'. ER1ITUN#AN Pe*hit n$an ELB % *3aktan (/aca di ,erhitun(an emul(ator (HL=# # erh'&*n.an

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

4 mlah %ediaan #an$ akan di! at D !+t+l Z a ml/ ditam!ah nt k ke(e*l an ji m t %ediaan akhi* %e!a$ai !e*ik t 8 Peneta(an ti(e em l%i (enent an k *an $l+! l 1 !+t+l Peneta(an (E Penent an !+!+t jeni% ECal a%i %ta!ilita% 3i%ik em l%i 2!+t+l Peneta(an Ci%k+%ita% dan *he+l+$i Y!+t+l I+l me te*(indahkan -tidak de%t* kti3. D0!+t+l Identi3ika%i D!+t+l Peneta(an kada* D!+t+l Uji e3ekti3ita% (en$a"et F!+t+l -jika "adah %ediaan da(at ditem! % %e)a*a a%e(tik men$$ nakan ja* m % ntik melal i % m!at ka*et., 4ika "adah %ediaan tidak da(at ditem! % %e)a*a a%e(tik/ (indahkan 20 mL %am(el ke dalam ma%in$-ma%in$ F ta! n$ !akte*i+l+$ik !e*t t (, Penjela%an le!ih lanj t !a)a BI II Uji E3ektiCita% Pen$a"et Antimik*+!a >@1? halaman 2F:, Ka*ena da*i %el * h ji diata% ada ji #an$ tidak de%t* kti3 %ehin$$a da(at di$ nakan nt k ji eCal a%i #an$ lain. 4adi j mlah em l%i #an$ akan di! at adalah D G =; J ! !+t+l I+l me tia( !+t+l dile!ihkan DM nt k menjamin kete(atan C+l me %ediaan %etelah dit an$ da*i !+t+l, Pe*%enta%e (enam!ahan C+l me men$a) (ada FI I> E++=+F% ha( +;66, I+l me %ediaan tia( !+t+l J a ml G (= A H a ml. J d ml T+tal C+l me %ediaan #an$ akan di! at 8 ! !+t+l R d ml J b ml ,''. ENIM2AN#AN B+*m la #an$ akan di! at 8 Tia( F ml men$and n$ 8 R5 7at akti3 Hat tam!ahan 1 Dll

) m$ nM

Penim!an$an 8 - nt k m dahn#a/ di * tkan !e*da%a*kan 3+*m la %ediaan. N+ Bahan #an$ Unt k C+l me F Unt k C+l me c , ditim!an$ ml ml 1, Hat akti3 ) m$ m mg x c ml 5 ml 2, Hat tam!ahan 1 n M R F ml n M R c ml D, Dll ,'''. I / +. e)er'ksaan Or.ano(e3&'k Se)a*a +*$an+le(tik/ %ediaan em l%i #an$ di%im(an (ada tem(e*at * kama* di(e*ik%a "a*na/ !a / dan *a%an#a, Selama di%im(an (ada tem(e*at * kama* tidak !+leh te*jadi (e* !ahan te*hada( !ent k 3i%ik -"a*na/ *a%a/ dan !a . %ediaan em l%i/ #an$ da(at men#e!a!kan !e*k *an$n#a (enam(ilan dan (ene*imaan (a%ien -a))e(ta!ilita%., 7. 1o)o.en'&as Melihat h+m+$enita% %ediaan %e)a*a Ci% al D, ene&a3an 31 -BI II/ 10D=.

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Peneta(an (E dilak kan jika dalam %ediaan ditam!ahkan (enda(a*, T j an8 men$etah i (E % at !ahan ata %ediaan dan nt k men$etah i ke%e% aiann#a den$an (e*%#a*atan #an$ telah ditent kan Alat8 (E mete* P*in%i(8 (eneta(an (E )ai*an ji men$$ nakan (E mete* #an$ telah dikali!*a%i, P*+%ed *8 Elekt*+da (E mete* di) )i men$$ nakan a0 ade%, (E mete* dikali!*a%i den$an la* tan da(a* !ak , La* tan da(a* !ak #an$ di(ilih ada d a/ dimana (E la* tan ji di(e*ki*akan !e*ada dianta*a ked ala* tan da(a* !ak te*%e! t dan mem( n#ai (e*!edaan (E tidak le!ih da*i : nit den$an (E la* tan ji, 4ika (E da*i ked a la* tan da(a* !ak te*%e! t telah %e% ai/ maka (E la* tan ji da(at di k *, Setia( %e!el m dilak kan (en$ k *an/ elekt*+da (E mete* di) )i men$$ nakan a0 ade% dan dike*in$kan, 'H. E>ALUASI SEDIAAN Be!e*a(a eCal a%i #an$ (e*l dilak kan te*hada( %ediaan em l%i adalah (modul ,raktikum Teknolo(i )ediaan Li<uid dan )emisolid, re9isi ! 3, hal 35#* >9aluasi 2isik sediaan: A. e)er'ksaan Or.ano(e3&'k Se)a*a +*$an+le(tik/ %ediaan em l%i #an$ di%im(an (ada tem(e*at * kama* di(e*ik%a "a*na/ !a / dan *a%an#a, Selama di%im(an (ada tem(e*at * kama* tidak !+leh te*jadi (e* !ahan te*hada( !ent k 3i%ik -"a*na/ *a%a/ dan !a . %ediaan em l%i/ #an$ da(at men#e!a!kan !e*k *an$n#a (enam(ilan dan (ene*imaan (a%ien -a))e(ta!ilita%., 2. enen&*an T'3e E)*(s' -(*+%ed *n#a ada di a"al TS ini. /. ene&a3an 31 -BI II % (lemen >10A1?/ hal 1FA2. jika %ediaan men$and n$ (enda(a* D. enen&*an Uk*ran #(ob*( ($artin hal &3 8&31? Lachman Practice ed III, hal +31# [tidak dilak kan +leh an$katan %e!el mn#a E. ene&a3an bobo& ?en's -BI II >=21?/ hal 10D0. F. enen&*an S'0a& A('ran dan >'skos'&as Sed'aan Pendekatan nt k men$etah i %ta!ilita% %ediaan #an$ !an#ak di$ nakan adalah (eneta(an %i3at ali*an -*he+l+$i. dan Ci%k+%ita% %ediaan, Eal ini !e*man3aat ka*ena %alah %at 3akt+* #an$ mem(en$a* hi %ta!ilita% 3i%ik %ediaan em l%i adalah Ci%k+%ita% -%e% ai h k m St+ke%., Em l%i #an$ !aik memiliki ali*an tik%+t*+(ik -m dah men$ali* ata te*%e!a*/ teta(i memiliki Ci%k+%ita% ) k ( tin$$i nt k menin$katkan %ta!ilita% 3i%ikn#a., Em l%i ha* % mem( n#ai Ci%k+%ita% #an$ tin$$i (ada %hea* #an$ da(at dia!aikan #akni %elama (en#im(anan dan mem( n#ai Ci%k+%ita% #an$ *endah (ada laj %hea*in$ #an$ tin$$i #akni ha* % !e!a% men$ali* %elama (en$+)+kan/ (en an$an/ dan (en#e!a*an, Eam(i* %el * h %i%tem di%(e*%i -te*ma% k %ediaan-%ediaan 3a*ma%i #an$ !e*!ent k em l%i/ % %(en%i/ dan %ediaan %emi %+lid. mem( n#ai %i3at ali*an #an$ tidak men$ik ti h k m ne"t+n -n+n-ne"t+ni+n. ($odul ,raktikum Farmasi Fisika se,tem/er ! 6, hal 3#* Shel3-li3e (*+d k em l%i da(at di(*edik%i den$an )a*a men$ k * Ci%k+%ita%n#a (ada %elan$ "akt te*tent -0/0:-:00 ha*i., Be*k *an$n#a Ci%k+%ita% me* (akan indikat+* !e*tam!ahn#a diamete* (a*tikel -te*jadi k+ale%en%i.,Makin )e(at te*jadi (e* !ahan Ci%k+%ita% !e*a*ti makin (endek %hel3-li3e (*+d k te*%e! t,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

Bakt+*-3akt+* #an$ !e*h ! n$an den$an den$an 3a%e te*di%(e*%i meli( ti (e*!andin$an C+l me 3a%e/ di%t*i! %i k *an (a*tikel/ dan Ci%k+%ita% da*i 3a%e dalam it %endi*i, 4adi/ jika k+n%ent*a%i C+l me da*i 3a%e te*di%(e*% *endah -k *an$ da*i 0/0F./ %#%tem te*%e! t adalah ne"t+n, Den$an naikn#a k+n%ent*a%i C+l me/ %#%tem te*di%(e*%i te*%e! t menjadi le!ih tahan te*hada( ali*an dan men nj kan ka*akte*i%tik ali*an (%e d+(la%ti%, Pada k+n%ent*a%i #an$ ) k ( tin$$i/ te*jadi ali*an (la%ti%, 4ika k+n%ent*a%i C+l me mendekati 0/A:/ m n$kin te*jadi inCe*%e 3a%a den$an !e* !ahn#a Ci%k+%ita% %e)a*a n#ata, Pen$ *an$an k *an (a*tikel *ata-*ata akan menaikkan Ci%k+%ita%, Makin l a% di%t*i! %i k *an (a*tikel/ makin *endah Ci%k+%ita%n#a jika di!andin$kan den$an %#%tem #an$ memiliki k *an (a*tikel *ata-*ata %e* (a teta(i den$an di%t*i! %i k *an (a*tikel #an$ le!ih %em(it, Pen$ *an$an Ci%k+%ita% den$an (enaikan %hea* %e!a$ian !i%a di%e!a!kan +leh (en * nan Ci%k+%ita% da*i 3a%e k+ntin ka*ena ja*ak (emi%ahan anta*a !+la-!+la menin$kat -$artin, Farmasi 2isika ed* 3, hal 1163. Unt k men$etah i %i3at ali*an em l%i da(at dilak kan den$an (en$ k *an Ci%k+%ita% (ada !e*!a$ai *ate +3 %hea*,A%(ek 3l+k la%i diamati (ada *ate +3 %hea* #an$ *endah/ %edan$kan kehilan$an Ci%k+%ita% da(at diamati (ada *ate +3 %hea* #an$ tin$$i, Met+de #an$ dianj *kan nt k di(ilih8 a, Ii%k+mete* St+*me*, ($odul Praktikum Farmasi Fisika, )e,tem/er !

6, hal 5#

1a*a ke*ja 8 1, I%i man$k k den$an )ai*an #an$ akan di k * Ci%k+%ita%n#a, 2, Naikkan ala%5) ( %edemikian * (a %ehin$$a %ilinde* (em ta* !e*ada te(at di ten$ah-ten$ah man$k k %ilind*i%, D, At * %kala %ehin$$a men nj kkan an$ka n+l, :, Be*ikan !e!an den$an !e*at te*tent kem dian ! k k n)i %ehin$$a !and l t * n dan men$aki!atkan %ilinde* (em ta* !e*( ta* (e*lahan %am(ai men)a(ai %kala te*tent , F, 1atat "akt #an$ di(e*l kan +leh !and l nt k men)a(ai %kala te*%e! t, Eit n$ ( ta*an (e* menit -RPM,. @, Den$an menaikkan dan men * nkan !e!an maka di da(at (en$ k *an (ada

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

!e*!a$ai RPM, Pe*hatian 8 %etia( kali (en$ k *an ha* % dim lai da*i %kala n+l, Unt k men$hit n$ Ci%k+%ita% di$ nakan (e*%amaan %e!a$ai !e*ik t 8

Aliran Newton:

W = Kv x RPM W - Wf = Kv x

Aliran Plastik: !,

RPM

Kv = konstanta alat W = beban yang diberikan W f = beban ada yield value Ii%k+mete* B*++ke3ield, ($odul Praktikum Teknolo(i )ediaan Li<uid dan )emi )olid RPM = !"#la$ "taran er #enit semester II ! 7.! 5, hal 3!# % = viskositas lastik &nt"k #eng$it"ng Kv biasanya dig"nakan 'airan e#banding yang tela$ diketa$"i viskositasnya(&nt"k #engeta$"i sifat alirannya) diga#barkan k"rva antara RPM vs beban yang diberikan(

1a*a ke*ja 8 1, Pilih %(indel %e% ai den$an Ci%k+%ita% )ai*an #an$ hendak di k * 2, Pa%an$ %(indel (ada $ant n$an %(indel, D, T * nkan %(indel %edemikian * (a %ehin$$a !ata% %(indel te*)el ( ke dalam )ai*an #an$ akan di k * Ci%k+%ita%n#a, :, (a%an$ %t+( k+ntak, F, n#alakan m+t+* %am!il menekan t+m!+l, @, !ia*kan %(indel !e*( ta* dan lihatlah ja* m me*ah (ada %kala,

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

1atat an$ka #an$ dit nj kkan +leh ja* m me*ah te*%e! t, Unt k men$hit n$ Ci%k+%ita%/ maka an$ka (em!a)aan te*%e! t dikalikan den$an % at 3akt+* #an$ da(at dilihat (ada ta!el #an$ te*da(at (ada !*+% * alat, 2, den$an men$ !ah- !ah RPM/ maka dida(at Ci%k+%ita% (ada !e*!a$ai RPM, Unt k men$etah i %i3at ali*an/ di! at k *Ca anta*a RPM dan %aha #an$ di! t hkan nt k mem ta* %(indel, U%aha da(at dihit n$ den$an men$alikan an$ka #an$ te*!a)a (ada %kala den$an A/12A d#ne,)m-1 - nt k Ci%k+mete* B*++k3ield ti(e RI. dan @AD/A d#ne,)m-1 nt k ti(e LI, #. enen&*an >o(*)e Ter3'ndahkan >12@1?/ FI IV, hal 1 5"* 1. enen&*an T'n..' Sed')en&as' Pen$amatan te*hada( em l%i aki!at (en$a* h "akt dan tem(e*at * me* (akan hal #an$ * tin dilak kan nt k mem(*edik%i %hel3 li3e (*+d k em l%i, 1a*an#a8 Sediaan em l%i #an$ di ji di%im(an dalam ta! n$ %edimenta%i %elama !e!e*a(a "akt (ada tem(e*at * kama* dan tem(e*at * di ata% tem(e*at * kama*, Selan$ "akt te*tent dilak kan (en$amatan te*hada( %ediaan em l%i #an$ di ji den$an melihat te*jadin#a (em!ent kan la(i%an %e(e*ti % % , Sta!ilita% 3i%ik em l%i ditent kan den$an !e*da%a*kan (e*!andin$an ha*$a E dan E+ %elama (en#im(anan, E J tin$$i la(i%an %e(e*ti % % E+ J tin$$i %el * h %ediaan Em l%i dikatakan %ta!il jika ha*$a J 1 ata mendekati 1

A,

E3ek (en#im(anan (ada tem(e*at * tin$$i adalah (e*)e(atan laj k+ale%en%i ata )*eamin$/ #an$ la7imn#a j $a diik ti den$an !e*k *an$n#a Ci%k+%ita%, Ke!an#akan em l%i akan menjadi en)e* jika di%im(an (ada tem(e*at * tin$$i dan akan menjadi ke*a% jika dikem!alikan (ada tem(e*at * kama*, Pen$e*a%an ini akan le!ih inten%i3 jika (endin$inan te*%e! t tidak di%e*tai den$an (en$ad kan, Um mn#a (endin$inan akan le!ih )e(at me* %ak em l%i di!andin$kan den$an (emana%an/ka*ena la7imn#a kela* tan em l%i le!ih %en%iti3 te*hada( (endin$inan, Be!e*a(a em l%i diketah i %an$at %ta!il (ada tem(e*at * :0-:F +1/ teta(i tidak da(at ment+le*an%i tem(e*at * di ata% F0 +1 ata di ata% @0 +1 %elama !e!e*a(a jam, Pe* !ahan tem(e*at * da(at menim! lkan e3ek te*hada(8 Ci%k+%ita%/ (a*ti%i em l$at+*/ inCe*%i 3a%a dan k*i%tali%a%i jeni% li(id te*tent , I. en.*?'an S&ab'('&as D'3erce3a& Sta!ilita% %ediaan em l%i da(at dilihat %etelah (en#im(anan %ediaan %elama "akt %im(ann#a -%hel3li3e.< nam n )a*a ini mem! t hkan "akt #an$ lama, Sehin$$a di$ nakan (en$ jian %ta!ilita di(e*)e(at nt k mem(e*+leh data %ta!ilita% jan$ka (anjan$, Pen$ jian %ta!ilita di(e*)e(at dilak kan den$an )a*a mem!e*ikan tekanan te*tent (ada %ediaan< den$an a$ita%i/ %ent*i3 $a%i/ ata teknik mani( la%i % h , (The Pharmaceutical -ode7, 1!th ed, hal 53# A$ita%i da(at menin$katkan ke)e(atan dimana $l+! l !e*tem %ehin$$a men * nkan %kala "akt %ta!ilita%n#a, Sent*i3 $a%i da(at men$ind k%i )*eamin$ ata k+ale%en%i (ada %i%tem #an$ tidak %ta!il, K+ndi%in#a ha* % di(e*tim!an$kan !aik-!aik nt k men)e$ah di%t+*%i $l+! l ata ke* %akan la(i%an 3ilm anta* m ka, Mani( la%i % h / %e(e*ti me* !ah % h tin$$i ke % h *endah dan %e!alikn#a te* % mene* %/ adalah

TEORI SEDIAAN

APT ITB OKT 2011-2012

EMULSI

met+de #an$ (alin$ %e*in$ di$ nakan,S h #an$ ek%t*im ha* % dihinda*i, Be!e*a(a (a*amete* 3i%ika te*ma% k 3a%e (emi%ahan/ Ci%k+%ita%/ electro,horetic, k *an (a*tikel/ dan j mlah (a*tikel !ia%an#a di$ nakan nt k memanta %ta!ilita% em l%i %elama ji ini dilak kan,(The Pharmaceutical -ode7, 1!th ed, 53# Me&ode yan. d'an?*rkan - den$an %ent*i3 $a%i ($odul Praktikum Teknolo(i )ediaan Li<uid dan )emi )olid, re9isi ! 3, hal 35#* Sent*i3 $a%i (ada DAF0 RPM dalam ta! n$ %ent*i3 $a %etin$$i 10 )m %elama F jam da(at dikatakan ekiCalen den$an (en$a* h $*aCita%i %elama G 1 tah n, Sedan$kan %ent*i3 $a%i (ada ke)e(atan #an$ %an$at tin$$i -2F,000 RPM. da(at mem(*edik%i (en#e!a! ketidak%ta!ilan em l%i/ #an$ tidak te*lihat (ada (en#im(anan n+*mal, IeCal a%i ini tidak dilak kan +leh an$katan %e!el mn#a $. "esera.a)an Sed'aan E5++F ha(a)an +<6=4+<66 Ke%e*a$aman %ediaan da(at diteta(kan den$an %alah %at da*i d a met+de/ #ait kesera(aman kandun(an ata kera(aman /o/ot, Uji ke%e*a$aman kand n$an di(e*%#a*atkan nt k %ediaan % %(en%i dan em l%i, Ke%e*a$aman kand n$an nt k em l%i +*al8 Teta(kan kada* 10 %at an %at (e* %at %e(e*ti #an$ te*te*a (ada Peneta,an 3adar ke) ali din#atakan lain (ada ji ke%e*a$aman kand n$an ma%in$-ma%in$ m+n+$*a3i, Eit n$ nilai (ene*imaann#a %e!a$ai !e*ik t8 Unt k em l%i +*al/ lak kan (eneta(an kada* da*i %ej mlah !ahan #an$ telah di)am( * %em( *na dan dit an$ da*i %etia( "adah tidak le!ih da*i F detik/ ata nt k %ediaan %an$at kental/ lak kan (eneta(an kada* (ada %ej mlah !ahan #an$ te*)am( * %em( *na dan dikel a*kan i%in#a %e)a*a k antitati3 da*i ma%in$-ma%in$ "adah dan n#atakan ha%ikn#a %e!a$ai d+%i% te*(indahkan, P*+%ed * len$ka( da(at dilihat di S (lemen I BI II hal 1F:D-1F:F, >9aluasi kimia (men(acu ,ada mono(ra2i sediaan#: A. Iden&'0'kas' 2. ene&a3an kadar >9aluasi =iolo(i: A. enen&*an E0ek&','&as en.awe& >@1? (ada FI IV, hal 5+&85++ 2. ene&a3an o&ens' An&'b'o&'ka -jika 7at akti3 !e* (a anti!i+tik. (ada su,lemen FI IV hal 1+1"