Manual Aula de Galego 4 Libro Completo

Nivel
Marco europeo comn de referencia para as linguas
C1
CURSO DE GALEGO
Margarita Chamorro Ivonete da Silva Xaqun Nez
4 Aula de
Galego
I
NC
LUE CD
4 Aula de
Galego
Aula de 4 Galego
Edita XUNTA DE GALICIA. PRESIDENCIA. Secretara Xeral de Poltica Lingstica Autores Margarita Chamorro, Ivonete da Silva, Xaqun Nez Coordinacin editorial Jaime Corpas Coordinacin pedagxica e edicin Pablo Garrido Correccin Dina Moreira e Celia Rozas Deseo Enric Font Documentacin Olga Mias Estudio de gravacin Soundub (Santiago de Compostela), CYO Studios (Barcelona) Locutores Carlos Caneda, M. Rosa Fernndez, Jos Garca, Pablo Garrido, Dina Moreira, Celia Rozas, Inmaculada Seage. Ilustracins Roger Zanni excepto px. 13, 52, scar Domenech; px. 17, 30, 49 (act. 4), Javier Andrada; px. 49 (act. 3), David Revilla; px. 101, Caraman/Dreamstime. Fotografas
Cuberta: Carmen Sedano/Alamy/ACI; Unidade 1 px. 9 Juanma Rivera Martnez; px. 10 Mohamed Azibou, Fotgrafos Gayo, PATRICK HERTZOG/AFP/Getty Images; px. 11 Juanma Rivera Martnez; px. 12 papinou47/ickr; px. 13 Xabier Martnez/ ickr, ROBY FERRARI/ickr; px. 16 Jelenko, Jos Antonio Gil Martnez/ickr; px. 18 Thomas Picard/sxc.hu, Xavi Llinares/ickr, Jo Simon/ickr; px. 19 Real Academia Galega. Arquivo; px. 20 Jos Manuel Casal/La Voz de Galicia; Unidade 2 px. 21 Xurxo Lobato; px. 22 Regina Gispert, Pavel Losevsky/Dreamstime, Dreamstime Agency/Dreamstime, Ron Chapple Studios/Dreamstime, Andrei Calangiu/Dreamstime, Kati Neudert/Dreamstime, Sai.chan/Dreamstime; px. 23 Dimitrii/Dreamstime, Rafa Irusta/Dreamstime; px. 25 Ivonete da Silva; px. 28 Sefton Billington, Lisa Turay/Dreamstime, Chris Hodgson, Dreamstime, Yang Xiaofeng/Fotolia; px. 29 Xurxo Lobato, Dario Alvarez/ickr; px. 31 Javier Albertos/www.vigoenfotos. com, dorfun/ickr, www.viajeporindia.com/ckr, TURGALICIA (Castro Caldelas, Combarro, Corcubin, Muros, Pontedeume e Tui), Xurxo Lobato, Jos Antonio Gil Martnez/ickr, TeamGeist/ickr, Ismael Valladolid Torres/ickr; px. 32 Albert Galiza; Unidade 3 px. 33 Ghislain & Marie David de Lossy/Taxi/Getty Images; px. 34 e 35 MARCO/Enrique Tourio; px. 36 e 37 pipo; px. 42 Juliana Restrepo/ickr, Matt Riggott/ickr, Richard Thorp/Dreamstime, Picter, Hernan Herrero/sxc.hu, Desyree Valdiviezo/sxc.hu, Brith-Marie Warn/sxc.hu, Pam Roth/sxc.hu; px. 43 Fundacin Luis Seoane; px. 44 Edicins Xerais de Galicia; Unidade 4 px. 45 Centro Dramtico Galego/AGADIC; px. 46 Luis Rosendo/Getty Images, Edicis do Castro; px. 47 Real Academia Galega. Arquivo; px. 48 Editorial Galaxia, Editorial Illa Nova, A nosa terra; px. 52 Mira Pavlakovic, Charles Blakechica, Bob Smith, Rhphoto/Fotolia; px. 53 Edicins Xerais de Galicia/IGAEM. Xunta de Galicia; px. 54 Editorial Galaxia, Real Academia Galega. Arquivo; px. 55 Xurxo Lobato; px. 56 Alal/CRTVG; Unidade 5 px. 57 Alberto Paredes/Alamy/ACI; px. 58 TURGALICIA; px. 59 Alfonso Fontan/ickr, Damir Karan/Dreamstime, Anirudh Koul/ickr; px. 64 Xurxo Lobato, Ginaellen/Fotolia, Guillaume Duris/Fotolia, Peter Skadberg, Danijel Micka/Dreamstime, Tomasz Trojanowski/Dreamstime; px. 65 Roxana Gonzalez/Dreamstime, Svilen Milev; px 67 CRTVG; px. 68 Drx/Dreamstime.com, Fundacin Carlos Casares; Unidade 6 px. 69 Robert Harding Picture Library Ltd/Alamy/ACI; px. 70 Arturo Nikolai/ickr; px. 71 Consellera de Medio Ambiente/Xunta de Galicia; px. 72 Consellera de Medio Ambiente/Xunta de Galicia, Jos Antonio Gil Martnez/ickr; px. 73 Pedro Simes/ickr; px. 76 Dantadd; px. 77 Dario Alvarez/ickr, Fotogranada-Jose Manuel/ickr; px. 78 Gabriel Millos/ickr, TURGALICIA, Jason Rogers/ ickr, iheup/ickr, Joo Alves/ickr, Luis Argerich/ickr, Hank LeClair/ickr; px. 79 TURGALICIA, Lorena PLS/ickr; px. 80 Editorial Galaxia, Real Academia Galega. Arquivo; Unidade 7 px. 81 Dorfun/ickr; px. 82 Frederic Fahraeus/Dreamstime, Alfonso Fontan/ickr; px. 83 Bill Davenport; px. 84 Xabier Martnez/ickr; px. 89 Henk Leerssen (wwwpsysom.nl), Jorge Felix Costa/Dreamstime, Stuart Gray, Raul Comino Caballero/Fotolia; px. 90 Juan Freire/ickr, J. Alberto/ickr, Cristina/ickr; px. 91 Carlos Puga/Adega Condes de Albarei; px. 92 Rafa Villar, Henrique Neira, William Warby/ickr; Unidade 8 px. 93 Chris Craymer/Stone +/Getty Images; px. 94 Dreamstime, Jess Lista Neira, Marcelo Brito Filho, Edward Webb/ickr; px. 95 Nara Vieira da Silva Osga, Tanya Weliky/Dreamstime, Jose Antonio Nicoli/ Dreamstime, Flavia Bottazzini/ Dreamstime; px. 96 Christy Thompson (justmacros. com); px. 100 Andrs Rodrguez/Dreamstime, William Stall; px. 102 Zsolt Nyulaszi/Dreamstime; px. 103 Arquivo Histrico Provincial de Lugo, Xurxo Lobato; px. 104 Editorial Galaxia, Xurxo Lobato; Mis exercicios px. 105 Bryan Gosline/ ickr; px. 107 Juanma Rivera Martnez; px. 112 MARCO/Enrique Tourio; px. 113 Elena Elisseeva/Dreamstime, Olga Abolinya, Phil Date/Dreamstime, Tadija Savic/ Dreamstime, Rui Vale de Sousa/Dreamstime, Martin Garnham/Dreamstime, Andres Rodriguez/Dreamstime, Jason Stitt/Dreamstime, James Blanco/sxc.hu, Vinicius Tupinamba/Dreamstime, Dreamstime; px. 126 Rob Marmion/Dreamstime, Miroslav Tomasovic/Dreamstime; px. 128 Christy Thompson (justmacros.com); Resumo gramatical px. 129 Ivonete da Silva; px. 153 Margarita Chamorro; Nivel C1 en lingua galega px. 161 pipo; Transcricins px. 165 fffriendly/ickr.
Agradecementos
Javier Albertos/www.vigoenfotos.com; Marilar Aleixandre; Celia Alegre Maceira; Carlos Alonso; Arquivo Histrico Provincial de Lugo; Manuel Bragado Rodrguez/ Edicins Xerais de Galicia; Carlos Caneda; Mar Carnero, Margarita lvarez, Diario Cultural/CRTVG; Centro Cultural de Valadares; Jorge Corcuera; Nlida Cosme/Real Academia Galega (RAG); Cursos Internacionais da Universidade de Santiago de Compostela; Isaac Daz Pardo; M. Carmen Domnguez; Galera Sargadelos Barcelona; Marcos Garca; nxeles Gonzlez Porto; Elisa Gmez; Marta Horjales/ Asociacin de Actores e Actrices de Galicia; Mara Lema e Soly Patricio/La Voz de Galicia; Juan Carlos Gonzlez; Jess Lista Neira; Marisol Lpez Martnez; Francisco Juan Martnez Sagredo; Carmela Montero/Fundacin Luis Seoane; Xos Neira Vilas; Cndido Pazos/TURGALICIA; Helena Nez; Mara Victoria Penas Murias; Carmen Rodrguez Prez; Ana Rosales/AGADIC; M. Cristina Rubal Gonzlez; Euloxio Ruibal; Jos Sabars Casal; Xan Sabars Sardn; Pilar Sampil e Alba Pernas/Editorial Galaxia; Inmaculada Seage Freire; Nuria de la Torre Sayns/Adega Condes de Albarei; Marta Viana/MARCO; Xos Lus Vila Faria; Rafa Villar.
Queda prohibida calquera forma de reproducin, distribucin, comunicacin pblica e transformacin desta obra sen a previa autorizacin dos titulares de propiedade intelectual. A infraccin dos dereitos mencionados pode ser constitutiva de delito contra a propiedade intelectual (arts. 270 e ss. do Cdigo penal).
Este curso est baseado nunha concepcin didctica e metodolxica da perspectiva orientada accin, desenvolvida polos creadores do manual AULA de Difusin, Centro de Investigacin y Publicaciones de Idiomas, S.L. Os autores e Difusin, Centro de Investigacin y Publicaciones de Idiomas, S.L., Barcelona 2008 Desta edicin: Xunta de Galicia ISBN: 978-84-453-4666-2 Depsito legal: B-47250-08 Impreso en Espaa por Novoprint
CURSO DE GALEGO
Margarita Chamorro Ivonete da Silva Xaqun Nez
4 Aula de
Galego
O Proxecto Aula de galego nace da constatacin de que non existe ningn material que responda adecuadamente s necesidades expostas nos distintos cursos de galego que se levan a cabo na actualidade dentro e fra de Galicia: tanto os preparatorios para os distintos niveis do Celga como os que ofrecen as distintas universidades do mundo onde hai un lectorado de galego.
O resultado desta falta de materiais especcos motivou ata agora unha situacin que todos coecemos: en cada centro ou curso os profesores foron sorteando as dicultades da carencia dun bo manual con materiais propios ou con material adaptado. Ningunha das solucins contenta o alumnado nin o profesorado, os cales, cando se lles pregunta, declaran abertamente que preren a coherencia e seguridade que conre un manual ben deseado. Desta situacin xorde a idea de publicar Aula de galego. Un equipo de autores, con ampla experiencia no deseo de materiais didcticos, asesorados por expertos e colegas de diversos mbitos do ensino da lingua que lles axudaron a ter unha visin de conxunto das caractersticas e das necesidades dos cursos de galego, abordaron a elaboracin de Aula de galego co obxectivo de lles dar resposta s esixencias deste sector, en particular atendendo aos seguintes aspectos:
equilibrio entre as propostas novas que presenta cada unidade as como o reforzo e aanzamento de aspectos lingsticos e comunicativos xa abordados en unidades ou niveis anteriores. De igual xeito, a orientacin das unidades pretende ser funcional para o heteroxneo grupo de alumnos que van utilizar Aula de galego: tanto para aqueles que se encontran en situacin de inmersin, como para os que acceden a travs dun curso fra de Galicia e, asemade, para os que teen o galego como lingua propia ou ambiental. Prtese, polo tanto, do coecemento da realidade sociolingstica do galego e da pretensin de lles dar resposta tamn s necesidades daqueles galegos que queren consolidar a sa competencia lingstica no uso do galego estndar.
Respecto s caractersticas metodolxicas do material

Nos cursos preparatorios dos distintos niveis do Celga, mis que en calquera outro tipo de cursos, precsase un traballo especialmente compensado entre a prctica de destrezas comunicativas e a reexin gramatical. Unha carga horaria como a dos cursos preparatorios dos distintos niveis do Celga reclama, ademais, un material que tea moi en conta a inevitable tensin que viven profesorado e alumnado neste tipo de cursos: as actividades deben ser moi variadas tanto nos seus contidos como nas dinmicas de aula que propician. As destrezas implicadas en cada actividade e os procesos cognitivos que impulsan deben estar habilmente combinados para que cada da de traballo resulte un todo coherente e equilibrado: debe haber momentos para o ldico e tempo para a reexin, actividades en grupos e tarefas individuais, atencin a aspectos formais e interaccin signicativa entre os membros do grupo, tempo para o estudo e para a prctica da lingua, e materiais para o descubrimento da cultura.
Desde o punto de vista da organizacin do material

En moitos casos, debido ocialidade dos certicados e a non obrigatoriedade na asistencia s clases, permtese a incorporacin de novos alumnos cando xa se realizaron algunhas sesins, de forma que non todos os alumnos permanecen o mesmo nmero de semanas no curso. Na maiora dos manuais para a aprendizaxe do galego existentes ata agora, as unidades didcticas teen un enfoque basicamente estrutural e abordan un contido pouco variado, tanto dende o punto de vista lingstico, como do temtico e do cultural. O material debe estar estruturado de tal maneira que facilite o labor de coordinacin dos diferentes profesores a cargo dun mesmo curso. O material Aula de galego procura contribur como un elemento normalizador do galego estndar, sen por iso sacricar o emprego de materiais autnticos, adaptados s necesidades comunicativas do alumnado.
Respecto programacin
Como en calquera contexto de aprendizaxe, nas distintas modalidades dos cursos de galego a presentacin e a exercitacin de novos contidos debe adecuarse s expectativas e s necesidades do alumnado. O material debe, polo tanto, articularse para gardar un coidado
Aula de galego concibiuse como un material axustado estrutura horaria dos cursos preparatorios dos distintos niveis do Celga e s expectativas e s necesidades dun alumnado que realiza estancias breves en Galicia, podendo anda adaptarse perfectamente aos diversos contextos e realidades do alumnado que estuda galego a travs dos programas de lectorado.
Cada nivel cobre arredor de 75 horas lectivas (inclundo actividades complementarias e avaliacins) e presntase en forma dun s volume, cunha serie de unidades didcticas estruturadas do seguinte modo:
portadia
Na primeira pxina de cada unidade atpanse o ttulo desta e unha imaxe que gardan relacin cos contidos que se van aprender. Eses dous elementos permiten realizar actividades introdutorias para mobilizar os coecementos previos dos estudantes. Ademais, indcase cal vai ser a tarefa nal da unidade, as como os contidos lingsticos necesarios para levala a cabo.
comprender
Presntanse textos e documentos moi variados que contextualizan os contidos lingsticos e comunicativos bsicos da unidade, fronte aos que os alumnos desenvolven fundamentalmente actividades de comprensin.
explorar e reflectir
No segundo bloque o alumnado realiza un traballo de observacin da lingua a partir de novas mostras ou de pequenos corpus. Trtase de ofrecer un novo soporte para a tradicional clase de gramtica, co que os alumnos, dirixidos polo material e polo profesor, descobren de modo indutivo o funcionamento da lingua nos seus diversos niveis (morfolxico, lxico, sintctico, funcional, discursivo). dicir, trtase de ofrecer ferramentas alternativas para potenciar e para activar o coecemento explcito de regras.
consultar
Ofrcense das pxinas nas que se presentan esquemas gramaticais e funcionais a modo de cadros de consulta. Con eles, perseguiuse ante todo a claridade, sen renunciar a unha aproximacin comunicativa e de uso gramtica.
practicar e comunicar
Este bloque est dedicado prctica lingstica e comunicativa. Incle propostas de traballo moi variadas, pero que sempre consideran a signicatividade e a implicacin do alumno no seu uso da lingua. Nunha primeira parte, o obxectivo experimentar o funcionamento de regras en actividades que focalizan unha ou outra forma lingstica no que poderiamos chamar microtarefas comunicativas. Na segunda parte desta seccin, propense tarefas cuxo obxectivo exercitar verdadeiros procesos de comunicacin no seo do grupo, que implican diversas destrezas e que se concretan nun produto nal escrito ou oral (unha escenicacin, un pster, a resolucin negociada a un problema etc.). Cabe resaltar as novas propostas comunicativas que encontramos nesta parte do manual, baseadas na experiencia do alumno nun contexto galego-falante: as sas observacins, a sa percepcin do contorno convrtense en material de reexin intercultural e nun potente estmulo para a interaccin comunicativa dentro do grupo-clase.
cultura
Incle materiais (textos informativos, imaxes) que lle axudan ao alumno a achegarse e comprender mellor a realidade coti e cultural galega. Dentro desta seccin, na ltima pxina de cada unidade, ofrcense polo xeral textos de diferentes pocas cos que se pretende achegar o estudantado producin literaria* en galego.
* Os textos literarios reproducidos nesta seccin (e noutras do libro na que puntualmente aparecen) non sempre reicten a normativa actual do galego. S nos casos de A estra valdeira (Rafael Dieste) e Zardigot (Euloxio R. Ruibal) se realizou unha adaptacin s normas actuais.
Aln diso, o libro compltase coas seguintes seccins:
Mis exercicios
Propense novas actividades de prctica formal que estimulan a reexin e a xacin dos aspectos lingsticos presentados na unidade, deseadas de modo que o alumnado as poida realizar de forma autnoma, anda que tamn poden ser utilizadas na clase a modo de recapitulacin de aspectos gramaticais e lxicos da secuencia.
Resumo gramatical
Ademais da seccin de gramtica includa en cada unidade, o libro conta cunha seccin que aborda brevemente, pero de forma mis detallada, os contidos gramaticais das diferentes unidades, anda que se poida precisar do apoio do profesor para aclarar algns aspectos.
Nivel C1 en lingua galega

Ofrcese unha descricin por competencias do nivel C1, segundo o establecido no Marco europeo comn de referencia para as linguas do Consello de Europa, que se corresponde coas esixencias do Celga 4.
Transcricins
Por ltimo, proporcinanse as transcricins de todo o material auditivo que se atopa no CD que acompaa o libro.
Con Aula de galego pretendemos encher un baleiro evidente cun material dctil pero coherente; actual dende o punto de vista das novas tendencias metodolxicas, pero, ao mesmo tempo fcil de usar e rico, pero non complexo. un material que lles dedicamos a todos os colegas que realizan esa apaixonante, e s veces non sempre sucientemente valorada, tarefa de ensinar a lingua galega dentro e fra de Galicia.
ndice
4 O proxecto Aula de galego 9 UNIDADE 1 E foi as como cho conto...
Nesta unidade imos escribir a crnica dun acontecemento. Para iso, imos aprender:
marcadores e construcins temporais: xusto nese momento/estar a punto de/entn o copretrito xornalstico usos do imperfecto de subxuntivo a combinar tempos do pasado a comprender e referir eventos pasados a transmitir peticins e advertencias a colocacin do adxectivo vocabulario do mbito das crnicas (musicais, deportivas, xornalsticas, de sociedade...) nos medios de comunicacin
57 UNIDADE 5 Dixeches que o faras

Nesta unidade imos reclamar por algo co que non estamos de acordo. Para iso, imos aprender:
algunhas partculas temporais: ata que, cando, tan pronto como + presente/imperfecto/futuro de subxuntivo usos de se e dos pronomes me/che/lle... para expresar a involuntariedade a aludir a promesas en estilo indirecto a reclamar o cumprimento dun compromiso a formar palabras: adxectivos con prexos, suxos e compostos vocabulario do mbito dos medios de comunicacin a forma e algns usos do imperativo os demostrativos
69 UNIDADE 6 Lugares con encanto

Nesta unidade imos redactar un texto descritivo sobre algn lugar que nos guste. Para iso, imos aprender:
as oracins de relativo: o emprego de que, quen, cuxo/a/os/as o participio nas oracins relativas: a voz pasiva algns verbos de percepcin e de opinin a falar de cidades: describilas e comentar as sas calidades a falar de crenzas e informacins previas sobre algn tema a expresar sentimentos positivos, negativos ou neutros sobre algo vocabulario para describir cidades e do mbito das viaxes
21 UNIDADE 2 E ti, que opinas?

Nesta unidade imos levar a cabo unha asemblea popular. Para iso, imos aprender:
a dar a nosa opinin: creo que + indicativo, non creo que + subxuntivo a valorar diversas opcins: unha tolara/ impensable... + innitivo/que + subxuntivo a poer condicins: (s) se/sempre que... a expresar acordo ou desacordo o innitivo conxugado a argumentar opinins a aludir a temas ou a intervencins doutras persoas: iso de... a secuenciar argumentos: en primeiro/segundo/... lugar, por ltimo... vocabulario para falar do modo de vida, do ocio, do turismo e das caractersticas de cidades e vilas
81 UNIDADE 7 Antes de que sexa tarde

Nesta unidade imos crear unha campaa de concienciacin social sobre algn tema de interese comn. Para iso, imos aprender:
casos especiais de exin de xnero e nmero o/a/os/as dito/a/os/as, o/a/os/as citado/a/os/as diferentes recursos lxicos e gramaticais para cohesionar textos: uso de sinnimos, hipernimos, hipnimos, pronomes... distintos procesos de formacin de substantivos vocabulario do mbito do medio
33 UNIDADE 3 Valorarase a experiencia

Nesta unidade imos establecer as condicins para unha convocatoria. Para iso, imos aprender:
usos de se en oracins impersoais: valorarase... construcins relativas: quen, aqueles que, todo aquel que, o/a/os/as que... a expresar condicins: imprescindible + innitivo/que + subxuntivo algns usos das oracins pasivas a establecer condicins e requisitos algns usos do futuro de subxuntivo valores de ter + participio algunhas diferenzas entre a lingua oral e a escrita unicamente, exclusivamente, necesariamente vocabulario do mbito das convocatorias e da arte
93 UNIDADE 8 Vivir para traballar

Nesta unidade imos escribir unha pxina de presentacin para a web dunha empresa. Para iso, imos aprender:
a establecer distintas relacins no enunciado: oracins concesivas, causais, modais, nais e consecutivas casos do obxecto directo coa preposicin a a darlle coherencia e cohesin a un texto a describir unha empresa a falar dun traballo: calidades, funcins, problemas e sentimentos algunhas das caractersticas dos textos escritos formais vocabulario do mbito do traballo e dos sentimentos
45 UNIDADE 4 A vida puro teatro

Nesta unidade imos escribir unha escena para unha obra de teatro. Para iso, imos aprender:
marcadores e construcins temporais: mentres, mentres tanto, ao + innitivo algunhas perfrases verbais: volver + innitivo, seguir + xerundio... a describir accins con adxectivos, xerundios e adverbios verbos pronominais a describir os movementos e a situacin de persoas e cousas a describir estados de nimo a falar da postura corporal algns usos de pr/poer, botar e quedar vocabulario do mbito do teatro e de actividades cotis
105 Mis exercicios 129 Resumo gramatical 161 Nivel C1 en lingua galega 165 Transcricins
UNIDADE 1
E foi as como cho conto

Nesta unidade imos escribir a crnica dun acontecemento. Para iso, imos aprender: marcadores e construcins temporais: xusto nese momento/estar a punto de/entn o copretrito xornalstico usos do imperfecto de subxuntivo a combinar tempos do pasado a comprender e referir eventos pasados a transmitir peticins e advertencias a colocacin do adxectivo vocabulario do mbito das crnicas (musicais, deportivas, xornalsticas, de sociedade...) nos medios de comunicacin
comprender
1. CRNICAS
A. Mira as fotografas que acompaan os seguintes textos aparecidos hai uns anos en diferentes tipos de prensa. Coeces as persoas que aparecen? En grupos de tres, poede en comn a informacin que tendes.
O xogador do Depor Makaay. Anda me lembro de ver ese partido pola televisin...
la dio abarrotou onte po gaiteiro Xos Manuel Bu , tou lei de e es Air s de Bos noite o teatro Bambalina do s in sic po com s coa ecidos e cos seus xitos mis co lega terra, a colectividade ga de me Zu co, dis o seu ltim Mis . o rte gregou no teatro po de Arxentina que se con legas Ga ras Let s da raron o Da de 600 persoas conmemo eesp ite no ha un foi , declarou e para Budio, segundo a. ad nte da sa familia emigr cial por poder tocar dia s leitou coa fusin de son O msico do Morrazo de , ita ga a al: posta music e coa sa innovadora pro o baixo e a percusin or, ad en ord o , a pandeireta ra ofrecer a sa atractiva electrnica unronse pa dicional, mesturada con proposta da msica tra Verde, o o mundo, como Cabo achegas de sons de tod Brasil ou Escocia. xa n grandes emocins, Pero a noite deparou tam iro ite ga rio estaba o octoxena que entre os asistentes a, un rel Va ez Cesreo Rodrgu da or fes pro foi e padrons qu os sic m s do rte pa e meirand galegos de Bos Aires. Un emocionado Rodrguez ido Varela recibiu o merec as lia ma e, nto me recoece tocar de u ixo de n no as, go b eira a do co moas a Mui o, ori dit au O a. de Chantad a ab est xa , tn para en entregado e rematou bailando o certame a son de muieira.
A Corua foi testemua da XII premiado edicin dos pr s, a ilusin por emios de teatro ser este un regale- coece go Mara Casa mento que prov res do 2008, i a dos propios nu nh a profesiona cerimonia moi is do teatro. especial, xa qu e, ademais, se conm Foron precisa emorou o 30. mente os pr aniver- siona sario do teatro ofeis do teatro os profesional galeg grandes protao. O gonistas espectculo co da noite. O te mezou s porta atro galego s do est m Teatro Rosala aduro, est viv de Castro: cunh o, proclamou a es- a actri cenografa holly z Mabel Rivera woodiense, po durante a gala r unha con alfombra verm , continuas hom ella pasaban en axes a todos os ca n- os ocio didatos aos pr s das artes es emios, que foro cnicas, con n che- pequ gando en pequ enas representa enos grupos e cins de danz a bordo cant dunha quilomt a, o e msica en rica limusina br directo, entre as anca, que ho mentres unha ch ubo amais oco aranga ameniza para mensaxes ba o reivind percorrido. icativas como a m orte do teatro Dentro da max en Palestina, un ia teatral da no ha das mis ap ite, das de to laudia obra Noite de da a noite. Reis. Ou o que queirades, representada O es critor Suso de polo Centro Dram Toro, autor do ti- manifest co Galego (CDG o co gallo do ), acaparou gran 30. aniverparte sario da atencin, xa do teatro galeg que conseguiu o profesional, catro puxo premios: mellor un colofn de escenografa, m ouro, reivindiellor cando espectculo, m a dignidade ellor director e da profesin: mellor Non actor secundario deixedes nunc . O seu director, a de brincar Quico como Cadaval, das rapaces, de an antes da cerim oxar os malon ia xa vados e adiantara, ante de usar as m a posibilidade de scaras para seren desenm ascarar os impo stores.
Deportivo 4 PSG 3
As noites mxicas e heroicas volveron a Riazor e o Deportivo engrandeceu de novo a lenda deste estadio. O Depor remontou onte un 0-3 que o deixaba fra da Liga de Campins, tirando de orgullo e liderado por un maxistral Pandiani. Comezou o partido segundo o guin previsto e, as, o PSG xo o xogo que mis lle convia: con tres contragolpes conseguiu outros tres tantos na portara coruesa .O Dpor non daba crdito e tampouco mereca este castigo, xa que desde o primeiro minuto impuxera o seu dominio. Pero nin o xogo de bandas nin as ocasins de Vctor, Makaay e Fran obtiveron os froitos esperados. O PSG defenda con todo e saa rapidamente contra. As chegou o primeiro gol, nun disparo do nixeriano Okocha dende lonxe. E logo Leroy anda perforara das veces mis a meta de Molina. Pero desde o banco local chegou a revolucin e a solucin do Dpor, cando mis baixos estaban os nimos. Entrou Pandiani e pxolle n ao dominio estril do equipo local. Por n o baln quixo entrar cando o uruguaio cabeceou maxistralmente un centro de Manuel Pablo, que xo que as bancadas comezasen a soar. Deseguido, case sen dar tempo a sacar de centro, Tristn faca o propio e enviaba o baln rede, tamn cun remate coa testa. O Dpor nalmente comezou a crer no milagre e o PSG a asustarse, temendo o que poda pasar. De xeito que o bombardeo seguiu polas bandas e o Rie Pandiani, facendo honra ao seu alcume, conseguiu dous tantos mis, o ltimo case co partido a piques de nalizar. O charra logrou a fazaa de inverter o resultado, Riazor toleou e o Dpor lograba unha remontada decisiva e inesquecible.
B. Lede as crnicas e, en parellas, inventade un posible titular para cada unha. C. Decide cal das seguintes frases podera cerrar cada un dos textos anteriores.
1. Noite festiva, noite reivindicativa. 2. Un autntico colofn de ouro, un regalo impagable. 3. Emocin e espectculo ata o nal.
10
dez
UNIDADE 1
2. UNHA MAREA NEGRA
A. Lembras algn desastre ecolxico? Que pasou? Cando ocorreu? Entre varios compaeiros, comentade os feitos.
NCA A R B A E R A AM branca
Eu lembro o afundimento do Casn nas costas de Fisterra...

B. A que asocias o termo marea negra? Le estas das crnicas relacionadas co naufraxio do petroleiro Prestige en 2002 e sublia as informacins clave.
onda Limpeza. A r todo o litoral galego o la estendeuse p curecronse po
mbro con enorme tristeza, pois Os galegos lembran cada 19 de nove ige, nas difciles augas da Costa Prest o o, oleir petr aquel da afundiuse un das de navegacin errtica, sete da Morte. Naquela xornada, despois de punto comezou un drama nese e s auga as o baix o buque desapareceu e sucedida en Galicia. strof cat ecolxico considerado como a maior de ftbol, transportaba pos cam dous que o long O petroleiro, mis Petersburgo ata un San e desd do 77 000 toneladas de chapapote pesa ida. Era un buque vend fora a carg a ue porq ar, destino sen determin o claros. O Prestige pouc ios ietar vello, de dubidosa reputacin, con prop ciencias que se de as moit das tura mes osa curi a era, polo tanto, unh dan no transporte martimo. a das costas de Fisterra e s O barco atopouse cunha tormenta cerc alarmas: o capitn lanzou as ron 15:15 do mrcores 13 de novembro salta o comezou a inclinarse barc o e, golp un itar esco un SOS cando, tras e en marcha todos os rons pux rapidamente. A partir dese momento mento. Non obstante, o accidente mecanismos para a accin de salva converteuse nun desastre. ediata e non admitiu rplica: A decisin das autoridades foi inm do mar para evitar a ameaza ro o buque deba ser afastado cara a dent outra posible decisin. Nun a cont en ou tom se da marea negra. Non e fose remolcado, pero buqu o principio, o capitn resistiuse a que uinas e entre varios mq as novo de ncar arra ron nalmente consegui ro do mar. Mentres dent a cara remolcadores e un helicptero levrono fuel. Afastado e, de a estel me enor a unh si tras se afastaba, deixaba o todo o perigo exad desp creu posteriormente, afundido, o Goberno As costas galegas apareceron de contaminacin. Pero non foi as. popular. Circularon por todo ira a manchadas de chapapote e xurdiu ban contra a marea negra loita que es ador pesc dos o mundo as escenas dun pas industrializado. opia impr coas sas propias mans, unha imaxe A costa cou tinxida de negro.
is de 70 000 O litoral galego contaminado por m io do Prestige toneladas de chapapote tras o naufrax
DESASTRE ECOLXICO EN GALICIA
chas es praias e as ro E con ela a De speto, as lo petroleiro. po a id rt itica ve ra cu mensin med substancia es pola ampla di l, s na do io o ac im rn n te posto, o conciencia in a ter e, por su rba la ta pu es po re st do que o desa el leo, coeci an como o fu macabro com galegos que v saba a ser un pa , te ao po te pa on fr cha Pero mente como una galegas. e da ora e fa ax branca, que vi ea de ar iro m e a iu pa rd xu a gr os s ne do marea ariedade de to desnimo e a onda de solid s. As ou ga in le m ga no as de st como se par as co lim a n iro orcioud op ac pr e que lles voluntarios qu iforme branco un anca br do r ea co ar la m ntarios, a lu chamada po vo de os nt nt os e ce n. Os volu anaron aos cent contaminaci a ra nnt co e l diqu is diversos: de foi o principa e os lugares m s nd i de m s do co an xeogr rios foron cheg ata os puntos an es m of tr za pe lim s lim lo de os concel nos labores de e contriburon i un xito, insospeitados, A campaa fo s. go le ga s ro iei s, incluso de a man cos mar zonas afectada as n ro ra aba pe cu re e Galicia cont tanto que se ano mis tard un tes. e , an es e or qu ri as praias mareas ante s azuis nas s ra ei nd ba s i xa con m verteran ulou que s se goberno calc conxelara o se o pi o ci st in re pr o Nun leo e que el fu rda de s da e fallaron a pe 17.000 tonela as previsins das ro % Pe . 80 ar o m e lclase qu no fondo do ca e, nt ta ns co le foi aron costa de combustib o buque cheg a ti ns e qu s da adoptar decisi 77.000 tonela toridades en au se s d da da za ci s an as protesta galega. A tard on ar iv ot m evisins da para pedir e o erro nas pr ca Mis, crea un N a m or af plat a aparicin da es polticas. ad lid bi sa on resp ado pesadelo gr icia foi sando al G ou o, ed uc qu po e a a Pero, pouco ralizou a negr anca, que neut un exemplo zas marea br lectiva como co ia or em m na a. inmortalizada ncia ecolxic de e de concie da ie ar lid so de
C. Escoita as testemuas de das persoas que viviron de cerca a catstrofe: un xornalista e unha voluntaria. Que nova informacin engaden que che pareza relevante?
CD 1-2
D. Con todos os datos que tes, que opinas ti da catstrofe? E da reaccin dos voluntarios? Participaches nas tarefas de limpeza das costas galegas ou nalgunha outra accin de recuperacin dunha zona devastada?
Eu teo colaborado a mido en apagar os lumes preto da casa onde vivo...
once
11
3. FESTA MARTIMA
A. A partir do seguinte texto sobre a Festa Martima de Brest vas coecer algunhas das semellanzas entre Galicia e a Bretaa francesa. Antes de lelo, en que cres que consisten? Coeces algunha informacin sobre a cidade de Brest? B. A crnica sobre a Festa Martima Internacional de Brest foi redactada por un xornalista novo sen experiencia. O redactor xefe sublioulle algns aspectos que necesitaban ser modicados. En grupos, discutide os criterios que levaron o redactor xefe a subliar as palabras.
Festa martima do noroeste europeo

co carpas e das ocinas que o festival reservou para a delegacin galega. Nin que dicir ten que a presentacin da dorna foi un dos feitos mis aplaudidos en terras bretoas. Pero o acontecido neste festival non pretenda ser un acontecemento illado, senn que a Consellera de Cultura e a Federacin Galega pola Cultura Martima puxeron en marcha un programa de colaboracin para promover o noso patrimonio martimo mediante a presenza de Galicia no festival. Barcos croatas, irlandeses, bretns e, como non, galegos dronse cita na Festa Marttima Internacional de Brest. Na Festa Martima Internacional de Brest citronse mis de 2.000 barcos de 30 pases e 15.000 marieiros, al houbo tamn 25 barcos galegos. O da da tripulacin galega foi o 16 de xullo, da do Carme, patroa do mar. Este festival amosa a conexin entre as terras bretoas e galegas polos lazos marieiros e histricos que unen a Galicia e Bretaa: unha lingua propia, a actividade marieira e as das sterras que integran Galicia e Bretaa son algns dos elementos que comparten. En denitiva, Brest foi centro de conuencia da cultura martima galega, dos marieiros mis novos cos mis veteranos, os cales ergueron unha dorna que un carpinteiro de ribeira construu no Village Galicia: un espazo de 1.500 metros cadrados, cinPero as persoas que non se desprazaron ata Brest tamn puideron ver as actividades que se desenvolveron al, xa que o Museo do Mar de Galicia en Vigo acolleu en das previos ao Festival de Brest un adianto das actividades que an representar a Galicia, ademais dunha presentacin das tripulacins propias do noso pas. O Museo do Mar de Galicia ofreceu, por tanto, un repaso pola historia martima de Galicia dende o sculo XVI ata os nosos das: as artes de pesca, os sistemas de extraccin, as embarcacins e as tcnicas de conservacin e comercializacin. Pero o museo pretende presentar o mar como unha fonte de vida e de riqueza, xa que o que se pretende en Brest non presentar un patrimonio morto, senn dinmico e vivo, de maneira que a pesca tradicional en Galicia se perciba como un elemento vivo da nosa cultura, xa que nunca chegou a desaparecer.
C. Tenta agora refacelo substitundo os elementos subliados polas expresins do seguinte cadro.
a cidade bretoa mostrar a exposicin encontro tenta embarcacins do noso pas a organizacin reunronse
no certame aclamados navos das mostras entre os cales da nosa terra ambos os territorios evento
D. Fxate tamn nas palabras que estn en grosa e que serven para enlazar as ideas do texto. Tenta de novo substitulas polas seguintes.
por suposto co n de as e todo porn posto que en suma pois de xeito que dado que por conseguinte non obstante
12
doce
UNIDADE 1
4. MENSAXES NUNHA BOTELLA
A. Hai das semanas, os concursantes do programa A illa enviaron unha serie de mensaxes nas que pedan algunhas cousas para afrontar os tres meses que van pasar nunha illa deserta. Onte chegou todo o que pediran. En parellas, mirade a ilustracin e escribide nun papel tres das peticins razoadas. Empregade verbos como mandar, traer, enviar...
5. A ESAS ALTURAS
Nos textos que narran acontecementos, xeralmente emprganse expresins para referirse data ou ao momento no que sucederon. Nos seguintes textos, sublia os elementos que fan referencia a momentos xa mencionados.
Por favor, tradenos unha placa solar, que as poderemos utilizar algn aparello elctrico...
O 30 de xullo, sobre as 18 h, o corpo de bombeiros de Santiago recibiu unha chamada de alarma: minutos antes detectrase un incendio nunha localidade vecia. Os bombeiros forestais chegaron ao lugar en menos dunha hora, pero, a esas alturas, o lume xa alcanzara a zona de eucaliptos da ladeira sur. A partir dese momento, todas as tentativas de vecios e brigadas antiincendios por controlar o lume foron intiles e as chamas continuaron estendndose imparables pola rexin durante todo o da.
B. Agora, pasdelle o papel a outra parella, que lle contar ao resto da clase as peticins e as razns que argumentastes. Todos pensastes as mesmas?
Pediron que lles levasen unha placa solar para poder utilizar aparellos elctricos.
C. E ti? Que pediras nesa situacin? Envalle tres mensaxes a un compaeiro, que llas referir ao resto da clase.
que subiu ao esO 15 novembro conver- Varela, para congraturio cena iteuse nun da inesquec nizadores. O orga os lar ela daqu e ble para a xent via, caracchu a e vila. Aquel da produciu- vento perodo, dese s tico se un dos maiores es- ters cientes su n foro non pectculos pirotcnicos que os edir imp para s todo e s xamais visto res de Paradela estaban contentos e or- morado a sa casa e asen gullosos da comisin de deix uela xornadaq sen goza a festas. Daquela, and festa. viva al don Sebastin da de
trece
13
consultar
O imperfecto de subxuntivo
(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR andase andases andase andsemos andsedes andasen BEBER bebese bebeses bebese bebsemos bebsedes bebesen VIVIR vivise vivises vivise vivsemos vivsedes vivisen
Cando transmitimos o dito por algun, non adoitamos repetir exactamente as sas mesmas palabras, senn que comunicamos o esencial da mensaxe. Enunciado orixinal
Cmprasme o xornal? Podes comprarme o xornal? Cmprame o xornal, por favor. Necesito que me compres o xornal. Importarache comprarme o xornal?
Discurso referido
Pediume que lle comprase o xornal.
Algns verbos irregulares:

ESTAR estivese estiveses estivese estivsemos estivsedes estivesen DICIR dixese dixeses dixese dixsemos dixsedes dixesen FACER xese xeses xese xsemos xsedes xesen IR/SER fose foses fose fsemos fsedes fosen PR/POER puxese puxeses puxese puxsemos puxsedes puxesen
Non vos dixen que ordensedes o voso cuarto?
Discurso referido
Nas narracins de sucesos, con frecuencia inclumos frases que dixeron as persoas relacionadas cos feitos. Perdronse pola montaa, pero, por sorte, conseguiron chamar polo mbil e pediron que os fosen rescatar. Nos relatos de feitos pasados, as peticins, instrucins, invitacins etc. adoitan referirse en imperfecto de subxuntivo. Atencin: desaloxen o edicio inmediatamente. A xefa da brigada de bombeiros ordenou que se desaloxase o edicio. Queremos que se respecten os horarios pactados. Os traballadores reclamaron que se respectasen os horarios pactados. Tamn utilizamos o imperfecto de subxuntivo no estilo indirecto para referir accins pasadas que no seu momento estaban nun plano futuro. Protestarei ata que se resolva esta situacin. Ameazou que protestara ata que se resolvese a situacin. As desinencias do imperfecto do subxuntivo son -ase, -ese e -ise, para as conxugacins -ar, -er e -ir, respectivamente. As formas terminadas en -ara, -era e -ira corresponden s conxugacins do antepretrito de indicativo e tamn se empregan no discurso indirecto, pero non nos contextos mencionados anteriormente para o imperfecto de subxuntivo. Non fun seleccionado para a obra. Pedro dixo que non fora seleccionado para a obra.
Nos mis diversos textos, para introducir as palabras doutras persoas, aditanse empregar diferentes verbos para evitar a repeticin do verbo dicir.
expoer precisar manifestar armar declarar destacar insistir expresar negar recoecer rexeitar asegurar
O director da empresa armou que tiveran uns resultados excelentes. Numerosos elementos deben cambiar cando o contexto espazo-temporal diferente do momento no que se dixo o texto orixinal. Vinde sobre as nove e media. Pediunos que fsemos sobre as nove e media. Traede algo para beber. Eu poo a sobremesa. Pediunos que levsemos as bebidas, que el poera/pua a sobremesa. Gstache vivir aqu? Preguntoulle se lle gustaba vivir al.
O copretrito xornalstico
O copretrito xornalstico consiste nun emprego dese tempo con accins que normalmente se expresaran en pretrito. A intencin do xornalista ao empregalo a de mostrar o feito dende unha perspectiva mis prxima, mostrndolle ao interlocutor o transcurso do feito que describe, como se o puidese ver. No minuto 78 Nelinho marcaba o gol que aseguraba a vitoria do seu equipo.
14
catorce
UNIDADE 1
O mesmo feito podera ser descrito co pretrito, pero as xa non habera a implicacin de aproximar o interlocutor ao proceso do feito descrito, senn que sera presentado desde fra, como algo acabado e completo. No minuto 78 Nelio marcou o gol que aseguraba a vitoria do seu equipo.
Seica e disque
Son elementos moi caractersticos do discurso oral. Xeralmente emprganse cando o falante enuncia unha informacin sen responsabilizarse dela, presentndoa como algo referido por outros. Disque este ano van subir os impostos municipais. Seica o deixou a muller.
Colocacin dos adxectivos

Os adxectivos poden colocarse antes ou despois do substantivo. Cando aparecen despois, teen unha funcin especicativa, dicir, serven para diferenciar un substantivo doutro.
Precisar cando sucede unha accin

Xusto naquel momento/Xusto ese da... Xusto ofrcelles un sentido de maior precisin a outros indicadores de tempo.
Deime de conta de que non tia as chaves. Naquel momento deime de conta de que non tia as chaves. Xusto naquel momento deime de conta de que non tia as chaves.
A condesa levaba unha saia negra.

(= non levaba unha saia vermella nin branca...)
Nun rexistro culto, frecuente colocar adxectivos cualicativos antes do substantivo.

Un excelente gol de Ral O exquisito gusto da deseadora venezolana A sa impresionante forza no escenario
s veces, xusto engade un matiz de oportunidade (positivo ou negativo).

O outro da, no traballo, san un momento e xusto cando non estaba veu a inspectora. Que rabia! (= non era un momento oportuno)
Algns adxectivos non poden colocarse antes dun substantivo. un dicionario bilinge un bilinge dicionario (refermonos a un tipo de dicionario) a auga mineral a mineral auga (refermonos a un tipo de auga) Os adxectivos que indican orixe ou procedencia tampouco poden antepoerse ao substantivo. un escritor espaol o queixo manchego un espaol escritor o manchego queixo
Estar a punto de/a piques de + innitivo Indican a inmediatez ou a inminencia dunha accin. A punto de e a piques de teen o mesmo signicado, pero a segunda achega un matiz mis coloquial c primeira.
Estou a punto de acabar un informe. Agora vou. Estaba a piques de sar cando chegou Alberte.
Algns adxectivos teen signicados distintos segundo se coloquen antes ou despois do substantivo. o pobre home ( = desgrazado) o home pobre (= sen cartos) unha boa amiga (= moi amiga) unha amiga boa (= boa persoa) Algns adxectivos cambian de forma segundo a sa posicin respecto ao substantivo: Antes gran* mal Despois grande malo
Referencias a momentos xa mencionados

Aquel da foi inesquecible. Todo o mundo recordar aquela xornada histrica. Nesa ocasin, o vencedor foi o equipo arxentino. Naquel intre/momento, chegou Xulio e descubriuno todo. A partir daquel instante, todo cambiou entre ns. Ata ese da, non souben que a quera tanto. A esas alturas, xa non haba solucin para o noso.
Entn
Estabamos comendo tan tranquilos e, entn, entrou Marcos berrando coma un tolo. (Valor temporal) Carme e eu traballabamos xuntos e levabmonos moi ben. E, entn, un da decidn invitala ao cine e comezamos a sar. (Valor temporal e consecutivo)
* S diante de substantivos en singular que comezan por consoante.
un gran queixo
un queixo grande
s veces, entn s establece unha relacin consecutiva e non temporal: engade unha nova informacin que consecuencia da anterior. Os pais dedican moi pouco tempo aos seus llos e, entn, quixanse de que estn maleducados.
quince
15
6. QUE EXPERIENCIA!
A. Escoita a conversa na que Natalia conta a sa experiencia na ltima carreira pedestre na que participou. Cres que vai gardar un bo recordo dela? Anota os feitos principais que rere.
CD 3
B. Agora, cos datos que tes da actividade A, escribe un texto xornalstico no que se dea conta do acontecido no maratn. C. Comparade entre os compaeiros os textos que escribistes e comentade co voso profesor as semellanzas e diferenzas que atopades nas vosas producins.
7. EVENTOS
A. Hai algn evento ao que fuches e que recordes por algunha razn? Poderas relatalo como unha crnica? O seguinte cadro pdeche axudar.
Vaia maratn, anotranse unhas 10.000 persoas...
Un partido Unha voda Un concerto Unha manifestacin Unha festa ... Cando: data, poca do ano... Onde: detalles do lugar, os asistentes, a roupa... Que pasou: acontecementos Declaracins Valoracins Conclusin
B. Agora,cntallo a un compaeiro, que pode facerche preguntas para que a crnica sexa mis completa.
Unha vez, cando estaba na praia, vin caer unha avioneta ao mar. Foi horrible porque todo mundo empezou a berrar... Pero foi moi cerca da praia? Pois si, vase bastante ben e...
16
dezaseis
UNIDADE 1
8. DECLARACINS
A. Onte viviuse unha xornada catica neste aeroporto, debido a unha protesta dos controladores areos e a un temporal de neve. Mira o debuxo, localiza as seguintes persoas e escribe cada nmero no seu lugar correspondente.
Pilotos Auxiliares de voo Persoal de limpeza Pasaxeiros Controladores areos
Mozos de pista Persoal de terra Camareiros Xornalistas
4 6 3 1 8 5 9
2 7
B. Estes dous textos falan das declaracins realizadas por algunhas das persoas que aparecen no debuxo. Por quen?
Os ....................., que quedaron incomunicados dentro do avin, desesperados pola longa espera, esixiron que lles devolvesen o importe do billete. Os ........................ insistiron en que esgotaran as reservas de comida para tanta xente e solicitaron que lles levasen mis caixas de alimentos de primeira necesidade.
C. En parellas, escribide nun papel cinco textos como os anteriores que reran o que puideron dicir persoas de diferentes colectivos. Non poades quen o dixo! Despois, pasdelle o papel a outra parella, que intentar adiviar a quen pertencen as declaracins.
Os .......................... declararon que ...........................

D. Agora, utilizando os verbos que serven para introducir as palabras doutras persoas, transformade os vosos textos, de maneira que poidades inclulos nunha crnica que empeza do seguinte modo.
Caos no aeroporto Onte viviuse un da nefasto no aeroporto de...
dezasete
17
9. EXCURSIONISTAS PERDIDOS
A. Na seccin C, ides escribir unha crnica periodstica baseada na informacin que obteredes nas seccins A e B. Lede o seguinte titular e respondede as preguntas que aparecen debaixo. Comentade as respostas en grupos de tres. Podedes utilizar o dicionario se o precisades.
Tres excursionistas perdidos no Courel

Segundo os rumores, atopronse unhas estraas pegadas na neve que poderan ser dalgn animal de grandes dimensins.
Practicaches montaismo algunha vez? Viches/Liches algunha nova sobre algn rescate? Que palabras e informacin relevante cres que pode aparecer nunha crnica deste tipo?
Como se di cando cae moita neve? Iso unha nevarada, non si?
B. Vas escoitar das persoas implicadas no suceso. Toma nota dos datos relevantes que creas necesario inclur na crnica.
CD 4-5
Que aconteceu? Cando Por que? En que circunstancias?

C. Para nalizar, compara as tas notas coas dos teus compaeiros de grupo. Podevos de acordo na informacin que queredes contar e inventade un nal para o suceso. Logo, escribide a crnica como se fose aparecer nun xornal (200 palabras).
Na crnica debedes engadir: os feitos mis relevantes, as circunstancias nas que aconteceron, as declaracins dos implicados, valoracins, unha conclusin.
18
dezoito
cultura
10. CULTURA CELTA
A. Que saberas dicir acerca da cultura celta? Oches falar algunha vez do parladoiro da Cova Cltica? No seguinte texto encontrars informacins relativa a este grupo e historiografa da cultura celta en Galicia.
UNIDADE 1
unha vez que abandonou o seu ton sarcstico. O parladoiro que se reuna no nmero 30 da ra Real da cidade herculina asentou as bases terico-idelxicas do galeguismo. Fixaban a orixe da nacin galega nos asentamentos celtas e, polo tanto, o elemento celta era o denidor do pobo galego como tal, xa que caracterizaba unha alma colectiva propia. O poeta Eduardo Pondal foi o bardo encargado de incorporar a pica que a empresa esixa, e, por iso, non de estraar que o seu poema Os Pinos terminase convertndose na letra do himno galego. Nas ltimas verbas do poema que constiten o himno dene a Galicia como fogar de Breogn, aludindo ao rei celta ao que miticamente se lle atribe a fundacin do pobo galego. A ideoloxa rexionalista do grupo non cou s reducida ao mbito dos encontros na Librera Regional, senn que, entre 1895 e 1907, publicaron a Revista Gallega dirixida por Galo Salinas para que servise de canle de difusin das innovadoras ideas do grupo.
A COVA CLTICA
Cova Cltica foi o termo que denominou o grupo de intelectuais rexionalistas da Corua, de nais do sculo XIX, que tian un parladoiro na Librera Regional de Eugenio Carr. Entre os asistentes guraban nomes importantes da cultura galega como Eduardo Pondal, Manuel Lugrs Freire e, sobre todo, Manuel Murgua, o idelogo do grupo. O nome da Cova Cltica tivo inicialmente unha orixe irnica, xa que con este alcume tentaban ridiculizar as ideas propagadas polo grupo, pero terminou por impoerse como nome denidor,
B. No texto mencinanse guras importantes da intelectualidade galega do sculo XIX e de comezos do XX. Sabes algo deles? En grupos, podedes buscar informacin sobre a sa vida e obra e tamn sobre a orixe celta da cultura galega. Despois das vosas investigacins, discutide o que hai de verdade e de mito no celtismo de Galicia. C. A cultura celta en Galicia foi motivo de vnculo entre galegos, irlandeses, escoceses ou bretns por compartiren tradicins semellantes ou expresins artsticas comns. Unha mostra desta conexin celta o Festival Intercltico de Moaa. Oches falar del?
FESTIVAL INTERCLTICO DE MOAA

a organizou o festival co obxectivo de dar a coecer a actividade da escola e de nanciar unha viaxe a Lorient, na Bretaa francesa, para poder participaren no seu festival. A este primeiro encontro acudiron grupos senlleiros do folk galego, como Muxicas, Lembranzas Galegas ou Milladoiro. Nos seus inicios a organizacin do festival corra a cargo da escola e reducase a unha n de semana, pero mis tarde o Concello de Moaa pasou a ser o responsable de realizalo e ampliouno a dez das, anda que nos ltimos anos se ten reducido a duracin do evento. Con todo, o paso do anos non xo mis que consolidar a entusiasta iniciativa da escola de gaitas e situar a Moaa como un dos ncleos de referencia de encontro intercltico, no que tanto teen que dicir as expresins artsticas e musicais galegas.
pennsula do Morrazo convrtese durante os mesos de xullo e agosto no centro da msica celta, pois durante unha semana, no Paseo Martimo de Moaa, danse cita grupos musicais galegos, irlandeses, escoceses ou bretns no Festival Intercltico. Cando se est case a cumprir un cuarto de sculo desde o inicio do certame, o festival estase a consolidar como
un dos eventos mis importantes de encontro celta. O 15 de agosto de 1985, pouco sospeitaban os organizadores do I Festival Nocturno Celta do Morrazo que a sa iniciativa sera o alicerce dun certame de maior envergadura e amplitude. Sen dbida que os motivos iniciais da sa primeira edicin foron mis modestos. A Escola de Gaitas Semente Nova de Moa-
D. Coeces outras iniciativas musicais semellantes? De ser as, comprteas cos teus compaeiros.
dezanove
19
cultura
11. RIANXO: ENTRE O MAR E A LITERATURA
A. Que sabes da vila de Rianxo? Comntao cos teus compaeiros.
SS
Fomos cando ss o Mar o barco e mais ns. Roubronnos o Sol O paquebote esmaltado que cosa con lias de fume xiles cadros sen marco Roubronos o vento Aquel veleiro que se evadiu pola corda frouxa do horizonte Este ocano desatracou das costas e os ventos da Roseta orientronse ao esquenzo As nosas soedades veen de tan lonxe como as horas do reloxe Pero tamn sabemos a manobra dos navos que fondean a sotavento dunha singradura No cuadrante estanto das estrelas cou parada esta hora: O cadver do mar xo do barco un cadaleito Fume de pipa Saudade Noite Silencio Fro E camos ns sos Sen Mar e sen o barco ns.
Pois Rianxo moi coecido por

B. Seguro que comentastes que Rianxo o berce dalgns dos escritores mis celebrados das letras galegas. Un deles Manuel Antonio. Le SS, extrado do seu libro De catro a catro, e tenta comprender cal o sentimento que predomina ao longo do poema. C. No poema estn subliadas as palabras que non se encadran na normativa actual do galego. Busca, coa axuda de dicionarios ou do teu profesor, a correspondencia correcta no galego contemporneo. D. Os textos relacionados co mar continan a ser fonte de inspiracin da literatura actual. Le a biografa cticia dun marieiro que o escritor Xos Neira Vilas elaborou para a seccin A lombos do Atlntico, do xornal electrnico Vieiros.
Manuel Antonio Prez Snchez (Rianxo 1899 1930). Naceu en Rianxo, anda que aos dous anos foi vivir a Padrn, por causa da enfermidade e morte de seu pai, o cal motivou que se criase coa avoa materna. Estudou bacharelato en Compostela, onde entrou en contacto co republicanismo e iniciou a sa militancia galeguista. Nas sas estadas en Rianxo aanzou a sa amizade con Rafael Dieste e ambos consolidaron a sa vocacin literaria e as sas inquedanzas polticas. Comezou tamn a carreira de Filosofa e Letras, pero abandonouna para estudar na Escola Nutica de Vigo. A actividade poltica acompaou sempre o seu interese pola literatura. Da man de Vicente Risco coeceu os movementos de vangarda europeos, os cales aplicara sa propia obra. En 1922, xunto co debuxante lvaro Cebreiro, asinou o manifesto Mis al!, onde reivindicaban a autonoma do sistema literario galego respecto do espaol. Morreu moi cedo e, polo tanto, non puido deixar unha abundante producin literaria. O seu nico libro publicado en vida foi De catro a catro (1928). A ttulo pstumo Garca Sabell reunira os seus escritos inditos. Xos Neira Vilas naceu en Gres, Vila de Cruces, o 3 de novembro de 1928, pero moi cedo, en 1949, emigrou a Bos Aires, onde entrou en contacto coa intelectualidade galega e mantivo unha intensa actividade cultural e poltica. En 1959 casa coa cubana Anisia Miranda e, dous anos mis tarde, trasldanse Habana, onde xo xornalismo literario, investigou sobre a emigracin galega en Amrica e lle deu un importante pulo ao seu labor literario. En 1994 regresou a Galicia, sa aldea natal, Gres. En canto sa producin literaria cmpre salientar a publicacin en 1961 de Memorias dun neno labrego, que se converteu no libro mis lido en literatura galega. Con Cartas a Lelo (1971) e Aqueles anos do Moncho (1977) completaba a triloxa sobre a temtica infantil e rural. Cultivou tamn o relato curto na coleccin de contos Xente no rodicio (1967).
Eu son home de mar

Eu nacn en Ares, e mira ti, desde cativo xa botei a rede de cerco. Pero un da, con s trece anos, marchei a Cuba con meu to Samuel, que viera dar unha volta. Asentei na Habana Vella e enroleime nun viveiro, eses barcos de vela que tian un estanque no medio e o peixe chegaba vivo porque a auga do mar entraba e saa por uns furados. Andei pescando cherna e pargo al polas augas de Iucatn e da Florida, e paseinas cabronas, gaando primeiro media parte e pasado un tempo xa era un marieiro coma todos, aturando os abusos dos armadores, e aturando os ciclns que aparecan cada tanto e viamos todos na cuberta, a todo dar, sobre montaas de auga, amarrados s paus e tendo man as machetas de abordaxe por se haba que derrubar o velame. Podera contarche... de Lourenzo, analfabeto que coeca o Golfo metro a metro e dronlle o diploma de patrn; de Otero, que foi xuz popular cando chegou a Revolucin do ano 59; de Desiderio, de Pontedeume, que era boxeador e gaoulle a un capitn da Marina e uns soldadios querano mallar por ter vencido seu xefe; de Rosendo, o marieiro que levaba cans e gatos no barco e xulgbaos cando se portaban mal e disparballes un tiro ou guindbaos mar. Tantas cousas... Folgas, ciclns, naufraxios. Pero o compaeirismo era total. Todos para todos. Un da xubileime, viva s, pxenme mal, e mia irm arre con que viese, e aqu estou. Contento beira dela, pero fltame o mar. Un da levronme a Noia, e vino pero subome a pouco. Terei que afacerme s pieiros, s leiras...
E. E a ti, gstache o mar? Ascialo con algns dos sentimentos ou vivencias descritos nos dous textos? Elabora un pequeno texto no cal expreses as tas sensacins.
20
vinte
UNIDADE 2
E ti, que opinas?

Nesta unidade imos levar a cabo unha asemblea popular. Para iso, imos aprender: a dar a nosa opinin: creo que + indicativo, non creo que + subxuntivo a valorar diversas opcins: unha tolara/ impensable... + innitivo/que + subxuntivo a poer condicins: (s) se/sempre que... a expresar acordo ou desacordo o innitivo conxugado a argumentar opinins a aludir a temas ou a intervencins doutras persoas: iso de... a secuenciar argumentos: en primeiro/segundo/... lugar, por ltimo... vocabulario para falar do modo de vida, do ocio, do turismo e das caractersticas de cidades e vilas
comprender
1. PROBLEMAS DE ESPAZO
A. En xeral ests conforme coa ta vivenda? Adptase ao teu modo de vida? Que calidades che gustara que tivese?
BRICOFOG AR
Vistenos e co mpre os mobles m is confortables e que mellor optim izan o seu espazo. F ciles de montar. D urante o mes de xuo , SEMANA FCIL, con gr andes descontos.
Eu, desde que casei, preferira que fose un pouco mis ampla...
B. Aqu tes unha serie de anuncios. Que tipo de vivenda cres que teen as persoas s que van dirixidos? Fai hipteses sobre o modo de vida que levan e o tipo de produtos que pretenden.
CINTA ANDADORA
MODELO SR-6653
e iana idad d e m e d Seora servizo de a r a p e s ofrce r horas. o p a z e p lim venres. a s n lu e D
958 989 471 958 989 471 958 989 471 958 989 471
SISTEMA DE INCLINACIN DE DAS POSICINS 6 PROGRAMAS DIFERENTES SELECTOR DE VELOCIDADE VENTILADOR INCORPORADO PANTALLA DE PLASMA CON CONEXIN PARA DVD
C. A continuacin vas escoitar algunhas opinins respecto dos anuncios anteriores. Coincides con algunha delas?
CD 6-10
A CINTA IDEAL PARA TODA A FAMILIA
Viveiros As Cortias
a sa horta: Todo para o seu xardn ou sementes produtos de mantemento fertilizantes sistema de regado te tamn o mantemento Contacte connosco e contra ano. do seu xardn para todo o w.ascortinas.com Mis informacin: ww
1. Anxo e Adela 4. Paco
FISTERRA SOLAR
APNTESE S ENERXAS RENOVABLES!
Instalacin de placas solares. Asesora tcnica. Mantemento. Electrodomsticos.
Visite a nosa pxina web www.sterrasolar.com ou contacte connosco no 902 824 119
2. Mara
3. Fermn e Eva
5. Celia
Eu creo que Celia non ten razn. A cinta andadora un aburrimento e, ao nal, non a usas nunca.
22
vinte e das
UNIDADE 2
2. VIVENDAS SUSTENTABLES, VIDAS SUSTENTABLES
A. Nestas entrevistas, das persoas expoen as sas opinins sobre os modelos de vivenda. A metade da clase ler o texto da esquerda e a outra metade, o da dereita. Cales son as ideas principais das entrevistas?
Entrevista coa arquitecta Asuncin Cercas, autora do libro Solucins de habitabilidade para o futuro: as vivendas unipersoais.
A tese do seu libro foi acollida con divisin de opinins. Son os minipisos a solucin para o problema da vivenda? unha pregunta de difcil resposta. Obviamente, os minipisos non van resolver o problema da vivenda, que crecente e complexo, pero si creo que poden axudar. Tampouco algo tan innovador, xa que se ten experimentado noutros pases, o problema valorar como e para que se fan. En todo caso, e para non parecer que me evado da resposta, moitos arquitectos non estamos, de ningn modo, contra este tipo de vivendas. Minipisos e calidade de vida non son conceptos antagnicos? Por suposto que non. certo que o aumento da calidade da vida vai acompaado da supercie habitacional da que dispn cada cidadn. Pero por iso dica na anterior pregunta que temos que ter claro o obxectivo dos minipisos, xa que, cos parmetros de supercie media que temos, 30 m2 unha supercie mis que razoable para un fogar unipersoal. Estamos abocados, entn, a vivendas unipersoais? O que si certo que estamos nunha sociedade, sobre todo nas cidades, constituda por fogares unipersoais. Ben porque cambiaron os hbitos de vida, ben porque se valora mis a independencia, o certo que existe unha demanda crecente, que non se pode ignorar, a menos que esquezamos as necesidades reais dunha franxa importante da poboacin. Os prezos das vivendas e o modelo urbanstico actual non lle dan moita marxe de accin a, por exemplo, un mozo que se quere emancipar. Vostede fala tamn de mudar os hbitos de consumo habitacionais? Si, isto ten que ir acompaado dunha nova mentalidade por parte do consumidor e tamn dunhas iniciativas mis decididas por parte da Administracin. En principio, cando unha persoa decide vivir soa, esa decisin non ten porque ser inmutable, senn temporal e, para iso, como dica, unha vivenda de 30 m2 satisfai as sas necesidades. Agora ben, isto non implica ser o propietario, senn dispor temporalmente dela e por iso sera importante que as administracins incentivasen unha bolsa de vivendas deste tipo en alugamento, que desen resposta a unha necesidade temporal, pero bsica, nas demandas da sociedade actual.
(DE)CONSTRUR O MEDIO
O ltimo libro de Olga Moares
A activista ecolxica Olga Moares ofrcenos o seu punto de vista sobre a incidencia do urbanismo no medio e a habitabilidade das vivendas.
Parcelle que a habitabilidade das vivendas e a harmona co medio preocupan cada vez mis a sociedade galega?
Sen dbida. unha cuestin que atinxe a toda a sociedade. Cmpre que comecemos por apostar por vivendas integradas na paisaxe, xa que esta non s debe estar reducida ao contorno natural, como os montes, o mar, os prados etc., senn tamn ao espazo habitable que, dende logo, debe ser moi respectuoso co medio. En Galicia non podemos derrubar a riqueza natural que temos, senn conservala. Non estou falando, tampouco, da conservacin do medio como dun paraso perdido, senn de algo tan sinxelo como que as actuacins urbansticas sexan harmnicas co seu contorno, algo que a construcin, en ocasins especulativa, non sempre respectou.
No seu libro tamn critica o abandono de hbitos de salubridade nos novos tipos de vivenda.
Efectivamente. A mido o encarecemento do solo urbanstico impn unhas restricins de espazo que acaban determinando a aptitude da vivenda para unha vida sa, xa que con frecuencia se constre sen unha adecuada ventilacin dos cuartos e sen unha axeitada orientacin solar que permita a recepcin de luz natural. En n, que son eivas que non axudan a contribur sade fsica e psquica. Unha casa ben osixenada e soleada axuda enormemente a que teamos unha vida saudable e tamn, non esquezamos a sa importancia, a poder realizar un aforro enerxtico considerable. Creo, por todo isto, que debera haber unha maior intervencin e vixilancia das administracins na habitabilidade das vivendas que se constren.
Tamn fala de que sexan habitables para quen sofre discapacidades, non?
Claro. A aptitude dos espazos para quen sofre unha discapacidade non debe estar regulada s no mbito pblico. Creo que se terminou o tempo no que unha persoa con discapacidades, as sexa no seu fogar, tia que estar connada no seu cuarto, ou imporlle limitacins que lle poden facer mis difcil o seu da a da. Na medida do posible, as vivendas deben prever estas situacins, por exemplo, con corredores nos que poida pasar facilmente unha cadeira de rodas, portas largas e cuartos de bao apropiados para situacins deste tipo. Non esquezamos, ademais, que un dos grandes retos da sociedade galega facerlles fronte s doenzas que proveen dunha poboacin envellecida como a nosa. Garantirlles unha boa calidade de vida tamn responsabilidade de todos.
B. Faille un resumo do texto que liches a un compaeiro que leu o outro, comentndolle as principais ideas expostas na entrevista. C. Buscade as ideas dos textos coas que esteades os dous de acordo. Podedes engadir argumentos para reforzar cada unha delas?
A min parceme ben o de fomentar os minipisos; cando fun vivir s tiven dicultades para atopar vivenda...
vinte e tres
23
3. QUE CONSTE EN ACTA
A. Sabes cando e para que se adoita escribir unha acta? Escribiches algunha vez un texto deste tipo? Se agora tiveses que escribir a acta dalgunha reunin ou xuntanza na que participases, seras capaz de facelo? Comenta cos compaeiros como o faras. B. Le agora este modelo de acta. Contn elementos similares aos que dixestes no punto anterior? Sublia no texto aqueles (palabras, construcins, frmulas) que che parezan propios deste tipo de documento.
local social ril de 2008, no ab e d 4 1 a d o s da d os os membro as 18:00 horas id n n u so re o , d 0 n 4 ca , n n En Padr tnez Alba, Gmez , da ra de Mar de D. Leandro sa a in ci av en C d o si ci re p i do ed olveuse a s, baixo a de Propietario Garca, desenv a v ez ti l ec V ir o D ar ta lv n Xu ario D. do como secret an tu ac e o st u X do da: revisto na orde p o o d n u g se , reunin or. ar a reunin anteri d ta ac a d imidade, renov n an i n u ac b r o ro p , ap e se u 1. Lectura in, acordo mellor rtas de reparac que ofreceu a fe a o a as p m as co ad d u 2. Est n orzamento e solicitarlle u s re so n ce as s o . Marcelino e-prezo. a peticin de D se u o m ti es relacin calidad es d teresado, a Marcelle. gumentos do in s edicios da r o 3. Odos os ar ar ur os d an n u n ada e redistrib ampliar iz e al d tr o n x ce u o n L i as cc Ari stalar calefa endas. por maiora, in , se u o rd tamao das viv o co d A n 4. ci n fu bilidade de ionalmente, en xurdico a posi e et in ab g o gastos proporc d de n semblea Xeral consideraci A er et n m i so ac b se ro iu 5. Decid var a sa ap nos ticos e le s t en v ar it il hab Propietarios. tos: s seguintes pun o s o ad er ib el d , aprobouse o da, foron eza dos garaxes Fra da orde d p m li a ab ic ed a se d cia, para que x empresa que se en a rx d u ra a eb im u q x a m a 6. Dad mpaas coa aio. tos a outras co en am rz es do mes de m o ax ir ar ed g p s o d to Xon. en bo o mantem a festexar o San ar p 0 2 e d ta poida levar a ca da co s preparativos a vivenda unha o d d r ca o a ad ar iz p an se o rg x 7. Prop ez como o os Mndez D X . D a se u eo 8. Nom os mados, asinan to s o festa. rd o ac s o ar, e lidos untos para trat as s i m er ab h Ao non 0:00 horas. se a sesin s 2 ta n v le e s te n asiste O secretario, O presidente,
CTIVA DE UNTA DIRE X A D A T C A
PROPIETARIOS
Padrn, 14 de
abril de 2008.
24
vinte e catro
UNIDADE 2
4. NEGOCIAMOS?
A. A varias persoas que traballan na mesma empresa propuxronlles a posibilidade de deixar de traballar en horario partido (de 9 a 14 h e de 16 a 19 h) para pasar a traballar en horario exible. Escoita a conversa e di cal a postura da maiora. Que vantaxes e inconvenientes encontran en cada opcin?
CD 11
B. Escoita outra vez e fxate nos recursos que usan as persoas para tomar a quenda de palabra. Antaos.
CD 11
5. ISO QUE DIS...

E ti, que opinas sobre as armacins que seguen? En parellas, discutide o tema para expresar cada un a sa opinin. Podedes empregar as expresins do cadro de abaixo.
Agosto o mellor mes do ano para ir de vacacins. O extremado uso de Internet s nos serve para complicar mis a vida. Sen deixar lugar a dbidas, o cine europeo o que ten mellor calidade. Eu iso non o vexo as... Niso estou/non estou de acordo... Iso (que dis) unha tolara... Iso tamn certo...
6. CON CONDICINS
A. Logo dunha longa negociacin sobre condicins laborais, o comit de traballadores dunha empresa estableceu algunhas condicins. Le a lista e observa as estruturas que usan. B. Fxate nas formas verbais subliadas na actividade A. En que modo e tempo estn? Saberas dicir por que e cando se empregan? Comntao co teu compaeiro e logo aclardeo co voso profesor. C. Agora, decide que estruturas poden completar as condicins das seguintes frases. Compraas logo coas que seleccionou o teu compaeiro e comentade todas as alternativas vlidas.
taremos o De nos pagaren o transporte, acep traslado ao novo edicio. se a empresa se Asinaremos o novo convenio s anualmente. rios sala os sar compromete a revi avanzada que Faremos o curso de informtica de que non n dici propn a direccin, a con . ana sem de sexa durante a n pola ma, a Negmonos a traballar os sbados se con algn pen com non ser que a empresa o . da libre entre semana idas s Renunciariamos ao bono de com se un tala ins no caso de que a empresa gastos dos os rise cub e restaurante autoservizo es. dor mens dos traballa cobrarmolas Caso de facermos horas extras, inmediatamente.
Fariamos gardas de noite ............ nos pagasen un suplemento. Faremos gardas de noite ..............nos pagaren un suplemento. Faremos gardas de noite ................ nos pagan un suplemento. Faremos gardas de noite .............. nos paguen un suplemento. Non faremos gardas de noite ..... nos pagasen un suplemento. Asistiremos ao congreso ............. nos cubran todos os gastos. Asistiriamos ao congreso .......... nos cubrisen todos os gastos. Non asistiremos ao congreso .... non nos cubran todos os gastos. Asistiremos ao congreso ........... nos cubriren todos os gastos.
vinte e cinco
25
consultar
A oracin participio
Consiste na asociacin dun participio e un substantivo, ou dun pronome que o substita. Neste caso o participio concorda co substantivo en xnero e nmero, xa que funciona como un adxectivo, e sempre o precede. Aclarada a situacin, todos volveron aos seus quefaceres. Finalizado o prazo, decidiron facer a protesta. Respondidas as preguntas, cerrouse a reunin. Analizados os expedientes, pasouse votacin do tribunal.
Facer propostas
INFINITIVO O que propoo discutir o tema cos outros socios. (eu) (todos) SUBXUNTIVO O que propoo que nos reciba o director. (eu) (el)
Poer condicins para negociar

(s) se + INDICATIVO me convidan.
O innitivo conxugado
andar andar andares andar andarmos andardes andaren beber beber beberes beber bebermos beberdes beberen partir partir partires partir partirmos partirdes partiren sempre que sempre e cando (s) no caso de que a condicin de que con tal de que a non ser que caso de de
Irei cea
+ SUBXUNTIVO me conviden.
A exin do innitivo non ten un emprego obrigatorio, pero recomndase o seu uso principalmente nos seguintes casos: cando a forma de innitivo ten un suxeito distinto ao do verbo principal: De aceptaren(eles) as nosas condicins, asinaremos(ns) o contrato cando queiran. cando, malia teren o verbo principal e o innitivo o
+ INFINITIVO CONXUGADO me convidaren.
mesmo suxeito, a oracin de innitivo vai anteposta:
Ma chega o meu amigo Roi. Espero que esta vez sexas un pouco mis amable con el.
Est ben! Prometo intentalo, sempre e cando el non se meta comigo.
Para facermos(ns) mis rapidamente este traballo, necesitamos(ns) unhas ferramentas mis axeitadas. cando, coa oracin de innitivo posposta e tendo o verbo
principal e o innitivo o mesmo suxeito, o innitivo vai distanciado do verbo principal:

Temos que ler moi ben as instrucins que acompaan estes mobles para podermos montalos.
Valorar
Cando valoramos unha situacin xeral que afecta a todos, inclundo o que emite a opinin na oracin principal, na oracin subordinada emprgase o innitivo.
Parceme mal ter que madrugar tanto. (a min) (calquera) A Virxinia parcelle mal ter que madrugar tanto. (a ela) (ela)
Aludir a temas ou a opinins: iso (de)

Usamos a forma neutra iso (de) para presentar unha situacin ou un feito xa coecidos.
Iso de que apracen a viaxe non xusto. (= xa se dixo que aprazan a viaxe) Niso de facer s todo o traballo, non estou de acordo.
Cando valoramos unha situacin que afecta a outra ou outras persoas diferentes do falante, na oracin subordinada emprgase o subxuntivo.
A Virxinia parcelle mal que o seu home madrugue tanto. (a ela) (el)
Para aludir ao que algun dixo.

A arte contempornea non ten ningn interese. Iso parceme unha tolara. Eu creo que mellor que lle contemos a verdade. Niso non estou de acordo. Vaino tomar moi mal.
26
vinte e seis
UNIDADE 2
Xestionar as quendas de fala
Cederlle a quenda a outra persoa Para permitirlle a outra persoa a entrada nunha conversa, dispomos de diferentes recursos.
Ti, que opinas, Maruxa? E a ti, Maruxa, que che parece todo iso? Parcelles (a vostedes) ben esta proposta? Ti, como o ves? Como vedes o que propn Pedro? Que pensan/opinan (vostedes) sobre isto? E ti, ests de acordo?
Dar unha informacin sen responsabilizarnos da sa veracidade

Segundo din, Din que Segundo parece, On que Seica/Disque van comezar as obras do novo hospital.
Engadir argumentos ou insistir nun aspecto da nosa argumentacin

No fondo, A verdade que O certo que n de contas, todos estaban de acordo coa sa decisin.
Iniciar unha quenda de fala

frecuente iniciar unha intervencin con algunha das seguintes expresins.
Eu quero/quera dicir unha cousa Gustarame engadir algo Teo algo que engadir Eu teo unha proposta En relacin con isto que dixeches Respecto a iso que acabas de dicir
+ OPININ
Engadir unha nova informacin negativa

E E E E para cmulo, enriba por se fose pouco, o que faltaba, converteron a ra nun paseo peonil.
Polo xeral, as expresins anteriores van acompaadas dun ton de voz decidido (mis alto, mis rpido...) e dalgn xesto de entrada discusin. En galego, cando se discute, frecuente roubarlle a quenda ao interlocutor, dicir, interrompelo antes de que nalice a sa intervencin. Anda que isto non se considera unha descortesa, recomndase evitalo nas situacins de mis formalidade. Pois eu creo que deberiamos falar con eles e... Nada, nada... o que hai que facer conseguir un avogado e xa est.
Para resumir e conclur

En resumo, Total, que En n, que tivemos que deixarlles o coche uns das mis.
Ordenar a informacin
En primeiro lugar, Por unha banda, Por un lado, o espazo dispoible insuciente para instalar un ascensor. a comunidade de vecios non podera asumir un gasto tan alto neste momento. a maiora dos vecios non o ven necesario.
Organizadores da argumentacin e conectores

Introducir unha opinin persoal
Na mia opinin, Para min, Tal como o vexo eu, Estou convencido/a de que
En segundo (lugar), Por outra (banda), Por outro (lado), (E) por ltimo, E ademais,
esta a mellor proposta.
Apoiar/Rexeitar unha proposta

Eu subscribo/apoio a vosa proposta. Eu estou a favor do que propuxo o alcalde. Eu vxoo coma ti. Eu non subscribo/apoio a vosa proposta. Eu estou en contra do/non estou a favor do que propuxo o alcalde. Eu non o vexo coma ti.
En ocasins, podemos inverter a orde no modo de dar as opinins.

tal como o vexo eu. para min. estou convencido/a. na mia opinin.
Iso unha grande inxustiza,
vinte e sete
27
7. DEFENDER OPININS
En grupos de catro, ides facer unha cadea de opinins. Cada un de vs ten que expresar unha das seguintes. Os demais teen que reaccionar mostrando acordo ou desacordo. Non vale repetir o mesmo tipo de respostas.
Os videoxogos son cada vez mis violentos, cmpre prohibilos.
A piratara un delito, deberiamos comprar todo orixinal.
bir o prezo Deberan su ente non x da auga, a uro que g e a valora. S s moito mo consumiria s. n me o
Deberiamos impulsar o teletraballo; perdemos unha chea de horas e de ener xa desprazndonos ao lugar de traballo.
Deberiamos impulsar o teletraballo, perdemos unha chea de horas e de enerxa desprazndonos ao lugar de traballo. Pois a min non me parece unha boa idea, necesitamos relacionarnos cos demais. Eu tampouco o vexo claro, a verdade...
Estara ben que houbese mis redes de intercambio, de roupa, de libros, de CD etc. e que se creasen bancos de tempo, onde invistes co que sabes facer e podes obter outro tipo de axuda a cambio.
8. S SE ANDAS AO XEITO
Pensa nunha ou das cousas s que lles teas un aprecio especial. Despois, ti e os teus compaeiros dirdesllas ao voso profesor, que as anotar no encerado xunto co nome do propietario. Cada un poder escoller un obxecto que lle interese e pedirllo ao seu dono. Este emprestarallo, pero poendo condicins.
A min intersame a bici de Xabier. Dixasma para a n de semana? Vale, pero s se andas ao xeito e non te metes polo monte.
...se... ...s se... etes que... ...s se me prom de que... ...s a condicin e... ...a cambio de qu
28
vinte e oito
UNIDADE 2
9. FESMO
A. A que pensas que se rere o termo fesmo urbano? Podes dar exemplos concretos? Pensas que algo que s se d en Galicia? B. Agora le este texto e comntao cos compaeiros.
10. VILARIZ: UNHA VILA DE CULTURA E TRADICIN

A. Aqu tes un fragmento de informacin turstica sobre Vilariz, unha vila cticia galega. Le o texto. Recrdache algunha outra vila que coezas? Ten cousas en comn co lugar onde vives?
Feo!
O fesmo entndese como un conxunto de accins no mbito da vivenda e do patrimonio que degradan dalgn xeito o contorno no que se realizan. O termo non fai referencia s a construcins habitables, senn que tamn engloba outro tipo de obras humanas, como as verteduras ilegais de lixo, a colocacin descontrolada de antenas de televisin e de telefona mbil, os cables polas paredes dos edicios, as fbricas enclavadas entre a vila e o rural ou as pontes nas que importa mis a forma e a esttica que a funcin que cumpren. Desgraciadamente doado atopar numerosas mostras de fesmo en Galicia. Unha das que mis chama a atencin a manifesta presenza de das clases de edicios: os que carecen de acabado exterior, deixando vista ladrillo ou bloque, e os que, anda que estn rematados no seu exterior, non teen cabida no lugar de edicacin nin pola sa forma, nin pola composicin, nin polo tratamento dos seus elementos exteriores. O fesmo inciase na etapa preindustrial (primeira metade do sc. XX), momento no que xorde un urbanismo de proporcins desmesuradas e desordenadas sobre o que as autoridades non exercen ningn control: os promotores e construtores poden construr como lles cadra, e son cmplices e partcipes da deterioracin do noso medio xunto con arquitectos, aparelladores, tcnicos, entidades municipais e propietarios. Dada a importancia deste fenmeno e en prol de buscar solucins dende varias frontes, naceu o Foro do Fesmo, do que ata o momento xa se levan realizadas das edicins. O resultado da primeira, levada a cabo en Ourense en 2004, foi o libro Fesmo? Destrur un pas, un extenso material de reexin e documentacin fotogrca. O lema da segunda, que tivo lugar en 2007, foi Construr un pas: a rehumanizacin do territorio. Dende o foro, sinlase que o fesmo non un problema s da nosa terra, xa que pode considerarse que estamos ante unha consecuencia sistmica, non autctona, que presenta caractersticas similares en todo o mundo. concello de Vilariz atpase na metade occidental da provincia de Ourense e ocupa unha extensin de 56 km2. En 1971 foi declarado Conxunto Histrico Artstico. A sa zona histrica ofrece un bo estado de conservacin, grazas ao esforzo rehabilitador dos ltimos anos, traballo que se viu recompensado co Premio Europeo de Urbanismo polo Proxecto de recuperacin integral do conxunto histrico artstico e do seu ro en 1997. Isto fai que a visita ao ncleo urbano sexa unha cita imprescindible. Facer referencia a un s monumento non posible en Vilariz; toda ela en por si un monumento que merece ser paseado. Nel existe unha conxuncin admirable de elementos militares, relixiosos e civs. Anda hoxe se conserva a esencia do seu carcter nos monumentos e nas ras de trazado medieval. Un paseo por esta vila d conta da sa beleza. Achegarse ao Convento de Santa Elvira, o barrio xudeu, o campo da Xesta, o Penedo da Fraga e o castelo, que unha atalaia natural no antigo asentamento cunha preciosa vista panormica, son algns dos moitos lugares que se poden visitar en Vilariz. O Parque Etnogrco est composto por tres interesantes infraestruturas que son: o Muo do Crechas, o Museo do Tecido O Fiadoiro e o Museo da Curtidura. Todos eles evidencian o que nun tempo signicou o modo de vida e a economa desta zona, claramente ligada ao ro que baa as sas terras. Entre as festas mis importantes da vila cabe destacar a Festa da Besta, que se celebra dende o sculo XIV, e que ten na sa orixe a disputa entre cristins e xudeus; a Festa de San Bieito, que celebra as festas patronais no mes de xullo. Vilariz dispn dunha ampla variedade de ocio, dende a visita aos museos ou ao ncleo histrico, ata o gozo das amplas zonas verdes, praias uviais, piscinas, onde, ademais do encanto do bao, se pode practicar piragismo ou dar agradables paseos en barca, dende o embarcadoiro situado na Alameda. Un paseo pola riqueza natural que pose, a travs dalgunha das rutas de sendeirismo, mostra outras posibilidades de gozo tan impresionantes en beleza como as da sa zona histrica.
C. En parellas, pensade en catro medidas que se deberan ter en conta dende diferentes mbitos sociais, institucionais ou empresariais para evitar que o fesmo siga medrando. D. Entre toda a clase ides facer unha exposicin das vosas ideas e tedes que redactar un declogo contra o fesmo.
B. Agora escoita a nova que a radio local de Vilariz difundiu hoxe. Anota os datos mis relevantes: que?, cando?, quen? Cales son os grupos mis enfrontados? Que argumentos expoen?
CD 12
vinte e nove
29
11. A ASEMBLEA
A. Estas son algunhas das persoas que viven en Vilariz e que asisten asemblea. Quen cres que se posicionar a favor e quen en contra? Quen dubidar? Por que? Tende en conta o texto informativo repartido ao comezo da asemblea.
Informacin para os asistentes asemblea
lvaro Ramos: o construtor. Nita Pereiro: a alcaldesa. O presidente da asociacin de Amigos do Castelo. Adriana: venezolana, ve moi ben a posibilidade de que haxa traballo na vila. Bieito: ecoloxista. Algns vecios: ven a posibilidade de vender algunhas das sas terras. Outros vecios: non queren vender as sas terras. Miguel: un vecio no paro. Nuno Castro da Silva: o dono dunha axencia de viaxes con sucursal en Portugal. Outros...
laia natural no Penedo da Fraga e castelo: ata dende onde se , telo antigo asentamento do cas panormica. a pode gozar dunha fermosa vist entre 1072 Comezou a construcin do castelo cipios do XV e 1078. Entre nais do XIV e prin Tia unha planta sufriu unha forte reconstrucin. dous cadros, rectangular, divisin interior en coas das correspondentes posiblemente circulares, unha es torr ro plataformas actuais. Cat l estado dende en cada esquina. Xa en moi ma e a mediados rec tempo atrs, o castelo desapa zacin de Madoz. do XIX por efecto da desamorti in das tropas O sculo XIX comeza coa ocupac ortizacin de napolenicas e segue coa desam o desmonte do mediados do sculo que supuxo n dunha ponte e castelo e acabou coa desaparici os. En 1900 Vilariz boa parte dos tramos amurallad chegando a ter vive momentos de prosperidade, 10.000 habitantes.
B. Entre todos, decidide que personaxe ides adoptar cada un de vs na asemblea. Formade grupos coas persoas que van defender a mesma postura (a favor, en contra e indecisos) e preparade os vosos argumentos. C. Realizade a asemblea e votade ao nal dela se se vai permitir a construcin do hotel. Expoede os vosos argumentos e recordade que vai haber un grupo de vecios indecisos que debern tomar parte ao nal da votacin.
Pois a ns parcenos inconcibible que se faga unha cousa as na nosa vila, porque, en primeiro lugar....
D. Para rematar, escribide a acta da asemblea, segundo o modelo visto na actividade 3, para recoller os principais acordos aos que chegastes.
30
trinta
cultura
Muros
UNIDADE 2
unha das fachadas atlnticas mis fermosa da costa galega e mellor conservada, grazas ao plan de proteccin que ten dende o ano 1966. De todos os xeitos, non pasa polo perodo econmico mis puxante, o que impide unha rehabilitacin mis ambiciosa.
12. PATRIMONIO HISTRICO

A. Unha reportaxe xornalstica analizou a situacin da zona antiga de diversas vilas galegas. Le e comenta co compaeiro se coeces algunha das seguintes vilas e o estado da sa zona histrica.
Pontedeume Baiona
O enclave turstico galego, aln dos encantos martimos, ten un grande atractivo arquitectnico, xa que foi declarado Conxunto Histrico Artstico. Carece dun plan especial para a sa proteccin e iso ocasiona que non todas as construcins gocen de boa sade. A zona histrica acolle fundamentalmente negocios relacionados coa hostalara, pois o comercio mudou a outros barrios da vila. Os soportais e as galeras fan de Pontedeume unha das estampas mis recoecibles da paisaxe galega. Est bastante ben conservada e un espazo bastante dinmico grazas ao asentamento da hostalara. Con todo, presenta zonas susceptibles de ser melloradas.
Ribadavia
O atractivo cultural de Ribadavia vai paralelo ao seu encanto histrico. Os plans de proteccin motivaron a conservacin e beleza do seu patrimonio arquitectnico. De todos os xeitos, btase en falta unha maior actividade no ncleo xa que presenta escasa poboacin e carece practicamente de vida comercial. Por causa disto, algns edicios mantense en mal estado.
Betanzos
unha das vilas mis entregas de Galicia e pose unha das zonas histricas mis visitadas. A pesar de que conta con inmobles en mal estado, unha zona bastante dinmica, con abundante vida comercial, especialmente de hostalara.
Cambados
Conserva intacta a parte mis antiga da vila marieira que . A proteccin urbanstica do ncleo urbano permitiulle conservar a zona histrica e hoxe un dos lugares mis atractivo das Ras Baixas, onde abundan os locais nos que se pode degustar un bo albario.
Ribadeo
unha das pedras angulares do Cantbrico, pola sa situacin xeogrca, na fronteira con Asturias. Ten prohibida as edicacins no ncleo histrico. A densidade de poboacin e a crecente vida comercial na zona histrica, ademais dos plans de proteccin, manteen a parte mis antiga da vila en bo estado.
Castro Caldelas
A zona histrica xira en torno ao castelo, cuxas obras de restauracin promoveron a recuperacin de inmobles. Porn, a cada demogrca diculta a recuperacin da zona e implica que anda haxa moitas construcins en mal estado.
Sarria
unha da vilas importantes do Camio de Santiago. A pesar de conservar bastante o seu patrimonio histrico, este apenas un reexo do que foi, xa que foi desaparecendo pouco a pouco. De feito, hoxe en da a vida da vila transcorre nos seus barrios mis novos.
Combarro
unha das xoias da costa galega. A combinacin do mar coa agricultura, que simboliza a ringleira de hrreos fronte ao mar, fai de Combarro un lugar de grande atractivo turstico. Este espazo tivo varias fases de rehabilitacin, o que motivou unha estimable mellora do ncleo.
Tui
O paso a Portugal esixe parada obrigatoria en Tui. A histrica vila conserva o seu patrimonio arquitectnico en bastante bo estado. Ten, ademais, unha vida comercial e social moi intensa, anda que a auencia de locais de hostalara s veces ocasiona queixas polos rudos nocturnos.
Corcubin
Da Costa da Morte a vila que conserva un maior patrimonio histrico. Conta cun plan especial de proteccin e, anda que perde poboacin e a vida comercial escasa neste ncleo, foi mellorando considerablemente o seu aspecto.
Mondoedo
A cidade episcopal unha das que maior historia agocha. O seu ncleo histrico sofre as consecuencias da decadencia, que non deixan de darlle certo encanto, malia que se agradecera unha maior actuacin na recuperacin dos inmobles mis antigos.
B. Tendo en conta o que acabades de ler e a vosa propia opinin, que caractersticas pensades que debe ter a zona histrica ideal. Faldeo en pequenos grupos e logo discutdeo entre todos. C. A partir do que acabades de discutir, e do voso modelo de zona histrica ideal, tendes algunha idea para mellorar a situacin dalgunha das vilas do texto?
trinta e unha
31
cultura
13. O MISTERIO DAS GRANDES CONSTRUCINS
A. As catedrais constiten un dos principais atractivos arquitectnicos, culturais e relixiosos dunha cidade. Se ests de viaxe nunha cidade e hai unha catedral, adoitas visitala? Que motivos te animan a facelo? Poderas expor as sensacins que tiveches durante unha visita a unha catedral? B. Le o seguinte fragmento de Trece badaladas, de Suso de Toro. Como poders comprobar, hai moitas referencias a elementos da Catedral de Santiago. Cocelos todos? Comntao cos compaeiros e co profesor.
Suso de Toro naceu en 1956 en Santiago de Compostela. coecido fundamentalmente polo seu labor como novelista, anda que colabora frecuentemente en radio e prensa escrita e cultivou o ensaio. Polaroid (1986), Calzados Lola (1997), Trece badaladas (2002) e, a mis recente, Home sen nome (2006) son algns dos seus principais tos narrativos, anda que a que mis proxeccin exterior tivo foi Trece badaladas (2002) que obtivo un ano mis tarde o Premio Nacional de Narrativa. Escribiu tamn libros de xornalismo e ensaio como Espaois todos (2004), Outra idea de Espaa (2005) ou Madeira de Zapatero. Retrato dun presidente (2007).
ra daquela igrexa en obras de restauracin, fra daquel espacio baleiro, pareca que os rudos da vida se reanudaran, o zumbido do trco, unha voz pola ra, os seus propios pasos sobre as lousas. Camiou cara catedral, sentase ben, recuperarase de todo e o seu corpo responda con vivacidade. Os seus pasos eran cada vez mis lixeiros, guiados por unha ansia de coecer o n daquel soo que a tragara naqueles das. Xa era a noitia e brillaban as lousas da Quintana dos vivos, ludas e hmidas. Dirixiuse porta das Prateras, entrou no portal, atenta a calquera pegada do paso de algo extraordinario, Mais todo estaba igual, a baslica resplandeca alumada nas bvedas por potentes focos, o brillo do altar, currunchos en penumbra, algunhas mulleres sentadas nos bancos. Cheiro a cerrado, s suores dos centos de persoas que pasaran por al aquel da, ao alento do hmido. Camiou cara ao Prtico da Gloria, os confesionarios cerrados. E o Prtico sen xente, escuridade, guras en penumbra, nada. Non haba ningun. Todo estaba en orde. Sentiu unhas voces, as dunha muller e mais un home, que se achegaban falando baixo. Ela era da limpeza, vesta un mandiln azul e levaba unha vasoira nunha man e un recolledor na outra. O home que a acompaaba vesta traxe escuro, cun galn dourado na manga. O home indicballe algo en direccin ao p do piar central do Prtico, xunto estatua do santo dos Croques. Ela achegouse ao sitio cando xa chegaban eles tamn; no chan, unha morea de algo como cal, ou cemento. -Mira ti, o que veen botar aqu... e a muller con movementos precisos e compasados empurrou o po coa vasoira no recolledor. Pois acababa de varrer. Isto foi algun que veu aqu a ltima hora deixar a cagada, dispensando.
Ela atreveuse a suxerir: -E logo iso, que ? Parece cemento... O home do traxe escuro ollouna e non contestou nada; a muller da limpeza acabou de pasar a vasoira. -Pois como faria. Faria non , parece como unha borralla moi mida ou pedra moda... dixo e deu volta cargando con aquilo no recolledor. Isto xa vai polo vter, que mido. Tiro pola cadea e, ala, xa marcha polo Sar abaixo. Ao mar. Xa marchaban os dous. -Pero quen tirara iso aqu...? insistiu en voz alta cara a eles. O home do traxe escuro deu volta e animouse a contestar: -Antes vin pasar algun cara aqu, pareceume algo raro e vin atrs del. Cando cheguei, xa non o vin, pero a estaba esa miseria. Debeu tirar iso a e marchar pola porta do Obradoiro. A estatua do santo dos Croques axeonllado ollaba para o altar maior, que refulxa en pan de ouro. Ela parouse ao seu carn, de par daquela gura con face xuvenil, case infantil, intentado ver o que aqueles ollos estaran vendo, mais s contemplou a altura daquel espacio, o esplendor do altar, persoas espalladas polos bancos en silencio. Algn home maior, mulleres de distintas idades, o chuvasqueiro brillante dun peregrino. Unha hora comn, un momento cotin na catedral. Supuxo que logo haban ser as nove e fechara a baslica. E sau daquel lugar onde se senta allea. Ela non tia un lugar as ao que agarrarse, s tia a sa vida, unha vida que entn lle pareceu insignicante. Foi sen nimo para a sa casa. Trece badaladas, Suso de Toro.
C . A continuacin tes o argumento de Trece badaladas; despois de lelo, discute co teu compaeiro en que parte do argumento cres que se pode encontrar este fragmento. Cres que pode ser unha novela interesante? Animaraste a lela?
acobe, un produtor de cine, recibe a visita de Celia, unha escritora que lle vn presentar un guin. Malia frialdade inicial de Xacobe, unha vez que le a historia comeza a se interesar por ela. A razn que o relato se parece moito sa vida e, sobre todo, aos misterios que lle estn a suceder ultimamente. Celia termina achegndose a Xacobe e aos seus problemas, que parece que teen que ver co son de trece badaladas que a camp da Berenguela d na hora do demo, relacionada con misteriosos ritos pagns. Xacobe, mentres xanta con Celia, recibe unha nota e invitado a unha misteriosa cita s doce na Alameda. A treboada, o forte vento e o medo fan que Xacobe e Celia terminen deitndose xuntos. Celia ca durmida e cando esperta ve que Xacobe xa non est, vai de prsa para o lugar da cita e contempla a discusin entre o seu amigo e o misterioso home, pero antes de reaccionar cae fulminada por un mal agoiro. rescatada por Miguel Ramrez, un prateiro membro da Confrara do Aps-
tolo que segua o protagonista, xa que este expresara o seu desexo de entrar na Confrara. Ramrez pretenda observar se Xacobe responda aos parmetros de conduta que se esixan para ingresar, pero descobre que algo misterioso agocha Xacobe, cando repara que naceu o mesmo da que morrera un irmn seu, campaneiro da Berenguela, trinta anos atrs. Celia xa nunca mis ver a Xacobe, pero non se detn ata topar resposta aos misterios que xuntos viviron nas ltimas semanas. Visita ao cengo da catedral e indcalle que a situacin de Xacobe ten que ver cunha relixin pag vinculada ao gremio dos escultores de pedra. Por n Celia comeza a recompor o quebracabezas, cuxa explicacin ten que ver co que lle conta o cengo e cunha sorprendente historia arredor do mestre Mateo e a sa vinganza pola negativa dun bispo a enterrar na catedral o seu llo primoxnito morto en accidente. Todo iso planea sobre o desenlace dunha novela repleta de intriga, misterio e terror.
32
trinta e das
UNIDADE 3
Valorarase a experiencia
Nesta unidade imos establecer as condicins para unha convocatoria. Para iso, imos aprender: usos de se en oracins impersoais: valorarase... construcins relativas: quen, aqueles que, todo aquel que, o/a/os/as que... a expresar condicins: imprescindible + innitivo/que + subxuntivo algns usos das oracins pasivas a establecer condicins e requisitos algns usos do futuro de subxuntivo valores de ter + participio algunhas diferenzas entre a lingua oral e a escrita unicamente, exclusivamente, necesariamente vocabulario do mbito das convocatorias e da arte
comprender
1. ARTE CONTEMPORNEA
A. Le esta informacin sobre a inauguracin dun museo en Galicia. Gustarache visitalo? Existen museos deste tipo na ta cidade ou na ta rexin?
Vigo cunha Inaugrase o Museo de Arte Contempornea de pornea mostra do grupo que creou en Galicia a arte contem
das consFoi un crcere, smbolo da represin, do castigo, , de credade tricins, pero desde hoxe un exemplo de liber portas sas atividade e de imaxinacin. O MARCO abre as cin xera a cunha exposicin sobre o seu cambio e sobre . ia que inaugurou a arte contempornea en Galic
Vigo pasar unha Cando se consume a visita tcnica e ocial, a cidade de denitivo no seu e mis paso un dar de Acaba pxina na sa historia. da arte. Coa paso interese por constiturse nun lugar de parada e non de a poupouco rtendo conve apertura do MARCO, a cidade de Vigo vaise en anda as, Palabr das Casa A al. cultur co nun incuestionable referente o e n elaci remod a Mar, do Museo urado inaug te proxecto, o recentemen sede a , ucin constr cambio de orientacin do Teatro Fraga e, en vas de ncia obrigada. Toda olvica da Fundacin Barri, converten Vigo en refere nes de Len e unha nova oferta que se suma xa existente: o Pazo Quio ao mundo levase que o espaz un ter aba precis Vigo a Casa das Artes. Pero mundo ao dar da arte o que xa se iniciara noutros campos, dicir, trasla de Gaada trializ indus e creativo realidades como ser a cidade mis nova comeque ica atlnt arte da a fachad na licia. E decidiron facerse un oco aba remat e nea, mpor Conte Arte de o Galeg o Centr zaba en Santiago, no O. no Museo Serralves de Porto. E o resultado foi o MARC na dcada dos A idea do MARCO non nova. O proxecto acariouse debates e pede das xorna en pouco a noventa e foise amasando pouco a favor ata on soprar non as stanci circun as Pero e. quenos foros de anlis o e se expux se , decembro de 2000, cando o proxecto foi tomando corpo apue frons s prazo os entn lle deu a coecer opinin pblica. Desde museo o que anda hoxe, de a tcnic rando ata dar lugar presentacin abre as sas pornon se regularizar como tal ata o venres, que cando llo de Vigo, Conce tas ao pblico. Un museo que nace como iniciativa do nova. Caixa e a a Deputacin de Pontevedra, a Xunta de Galici arte, asentnO MARCO constite en si mesmo toda unha obra de remodelacin A . social e co artsti al, cultur Vigo do dose nun dos vrtices r do 1880), arredo s dos antigos xulgados e crcere municipal (construdo arte, dimetade lo exemp sitos na cntrica ra Prncipe constite un elacin remod de so proce seu O arte. cir, en si mesmo unha obra de recrea s, Portol e Fraga a, Quijad por do forma o encargado a un equip a sa toda que unha estrutura panptica moi efectista, o que quere dicir muesta van en Non . punto estrutura interior se pode ver desde un nico das unha a orixe d cio edi do uso e pto tacin e transformacin do conce por ariada Comis . inales Card , museo o abre que primeiras mostras coas dar para co ectni Bartomeu Mar e Dirk Snauwert, recrea o cambio arquit de o espaz de e museo de conta do novo uso do edicio e dos conceptos xunto que l, aciona intern er carct de a exhibicin e liberdade. Unha mostr
urar este novo cunha homenaxe xeracin Atlntica serven para inaug ao proxecto dobre nto eceme reco un selle rnde ica Atlnt centro. Con ea (as porn contem arte a deste museo, que o de fomentar e divulgar invesde lias unhas ecer establ e producins artsticas mis recentes) re cump ica Atlnt E icos. histr entos movem de tigacin e recuperacin tica Atln de ento estes requisitos. Por unha banda, porque o movem por unha vontade s unido ctuais intele e s artista de ivo colect dun o foi vo radicalmencreati ue enfoq cun comn de renovacin, que traballaban porque, seoutra, por E, o. mund do resto co te innovador e integrador unha exposicin gundo a directora do museo, Carlota lvarez Bass, coleccionistas e de de os que estivemos investigando en arquivos privad particulares desde hai un ano. o ano 2003, Anda que a programacin do museo est pechada para a direcfeito, De . que stico muse to proxec ao me confor existen lagoas eiro prim que ca clari s, tora do museo, escollida por concurso de mrito tos. proxec os volver desen a s aremo teremos que existir, e logo xa comez en ARCO este mes O museo presentarase cos nicos cadros que mercou o. Logo de anunde febreiro, cando se presentou ocialmente ao pblic museo, infornovo ao an ciarse que os fondos do Quiones de Len pasar n, o MARCO uraci inaug da as seman macin desmentida a escasas catro museo, de e arte de centro de ma dicoto a abre as sas portas entre ao clara respecto dicir, entre producin e exposicin. Carlota lvarez centro de arte, como lar fundamentalmente os primeiros anos trabal lia de prounha crear e ica dinm porque o que queremos crear unha . E as, hbito un crear e museo ao ir a ns cidad gramacin que invite os ou catro de dentro pouco a pouco faremos unha coleccin, anda que ata itivo. expos cinco anos non se poder desenvolver ese corpo poltica de E nese interese de educar os cidadns, engdense unha mas esprogra algns e euros) 3 ata 1 desde van prezos reducidos (que ns para as e famili peccos de pedagoxa musestica, dirixidos a nenos de semana.
B. Escoita das persoas que comentan a noticia anterior. De que aspectos da informacin que aparece no artigo falan? Mrcaos no texto. Que opinin teen esas persoas respecto deses temas?
CD 13
C. E ti, tes algunha idea formada ao respecto? Comntaa cos teus compaeiros.
E a min, a verdade que non me parece...
34
trinta e catro
UNIDADE 3
2. UNHA EXPOSICIN
A. Sabes cal o papel dun comisario nunha exposicin de arte? Le esta entrevista realizada a un comisario e resume coas tas palabras cal a funcin destas persoas na organizacin deste tipo de evento.
Urbanitas
Graftis, intervencins urbanas, fotografa, vdeo, escultura, instalacins plsticas e sonoras, pintura. Os artistas galegos nados despois de 1970, e que centran o seu traballo nas cidades, posen unha ampla gama de propostas expresivas. Por vez primeira no noso pas esta xeracin renese no Museo de Arte Contempornea de Vigo, nunha heteroxnea mostra de creatividade bautizada como Urbanitas. Iaki Martnez Antelo, director do centro e un dos comisarios da mostra, flanos desta exposicin.
De onde parte a idea de tratar a arte urbana combinando artistas de ra con artistas consolidados? A idea xurdiu a partir das visitas a galeras e centros de arte, da consulta de informes, das conversas con profesorado e alumnado de Belas Artes, do que aconteca na ra, e do que se reecta nos medios de comunicacin. Tiven a sensacin de que era necesario sacar luz moito do traballo que estaban a facer estes novos creadores. Porn, cmpre salientar que estes artistas non estn includos na exposicin por seren galegos, senn porque estn a desenvolver un traballo interesante. Cal o aspecto artstico da exposicin que mis salientara? O proxecto fai ncap no aqu e no agora: o seu principal compoente a inmediatez, tanto espacial como temporal. Urbanitas tmalle o pulso ao contexto mis inmediato e a un momento no que se dan as condicins para que, como xa se dixo, a carn de artistas cunha traxectoria slida, xurdan novas xeracins de creadores que empezan a desenvolver un traballo continuado dentro e fra de Galicia.
Entrevista con Iaki Martnez Antelo

Achgase esta exposicin idea de museo que vostede ten? Por suposto. Un aspecto fundamental a idea do museo ou centro de arte como lugar de encontro, que esta exposicin est a potenciar: tanto na fase de preparacin como na de montaxe, favorece o encontro e o intercambio. Moitos dos artistas optaron por desenvolver creacins exclusivas para a mostra; moitas das pezas fronse creando paralelamente ao deseo e execucin da montaxe, un traballo en proceso durante o que artistas e obras invaden as salas de exposicin e os espazos de trnsito de visitantes: vestbulo, tenda-librara e ras adxacentes. Tentouse certa harmona, entn, entre o museo e a propia exposicin? Sen dbida, moitas das obras inciden sobre a propia funcin do museo, a arquitectura do centro ou o propio mundo das artes. Dentro das nosas posibilidades orzamentarias, intentouse que tivesen a posibilidade de desenvolver proxectos que seran difciles de levar a cabo noutras condicins ou circunstancias. Apostan, ademais, por integrar formatos diversos, non? As . Establcense tres mbitos separados para a iniciativa. Aln do espazo dedicado exposicin principal, o Espazo Anexo do MARCO acolle, de xeito paralelo, Videourbanitas, unha mostra de traballos desenvolvidos en formato audiovisual. Pola sa banda, o patio da planta baixa deste centro o escenario de Urbanitas a escena, un exemplo de accins, concertos e performances que se desenvolver unha vez ao mes. O grupo Telmaco de Lugo, xunto co Dj Ningunos, abrir este espazo o mesmo da da inauguracin. A eles seguiranos os grupos O Fillo Pausado e mais Jimnez del Oso, acompaados de DJ Dose. Por se fose pouco, unha das sesins do Festival de Inverno Sinsal desenvolverase tamn neste patio, co que se completa un panorama multidisciplinar. Representa, en consecuencia, esta mostra o rumbo que se lle quere dar ao MARCO? Un centro de arte contempornea ten a obriga de estar atento ao que acontece na creacin do seu tempo e do seu contexto, de investigar e mostrar o que est a suceder aqu e agora, de asumir riscos, de encher certos baleiros na percepcin, no coecemento ou na difusin da obra de artistas emerxentes. Por iso, en breve, convocaremos un certame para novos comisarios, prestando as atencin a outros mbitos non estritamente creativos do mundo artstico. Iso implica que a formacin ter cabida na futura programacin do centro. A mia intencin facer mis talleres de artistas, que son un bo soporte para futuros creadores e unha oportunidade para o contacto directo con profesionais. Continuaremos coa lia de programacin do Espazo Anexo, ao que quero darlle mis proxeccin. Ademais, o Proxecto_Edicin, que acaba de se pr en marcha en colaboracin co CGAC e coa Fundacin Lus Seoane, outro dos avances das futuras lias de programacin do centro. Por ltimo, est a satisfacer as expectativas dos comisarios a exposicin? Teo que dicir que a mostra est suscitando un enorme interese dentro e fra de Galicia. Xa son moitos os comisarios, directores doutros museos e galeristas que amosan o seu interese e que pensan achegarse ao MARCO para ver a exposicin. de agardar que o eco desta actividade permita ademis que moitos destes creadores se dean a coecer tamn no exterior.
B. Intersache a arte contempornea? Na entrevista comntanse varias cuestins relacionadas coa arte. Localiza no texto onde se tratan e resume o que se di ao respecto.
Os temas e preocupacins dos que tratan da arte. En que se debe centrar a arte contempornea. Como deben ser os museos. Os formatos e os materiais utilizados para facer obras de arte.
trinta e cinco
35
3. CANDIDATOS
A. Unha empresa de telecomunicacins galega puxo en marcha un programa de intercambio cunha empresa uruguaia. Aqu tes algns fragmentos da convocatoria. As formas verbais subliadas estn no futuro de subxuntivo. Recocelas? Poderas mencionar algn exemplo do seu emprego en contextos similares? C. Este o informe do proceso e do resultado da seleccin dos candidatos convocatoria. Coincide coa vosa opinin?
Alfonso Huarte Lpez Director de Recursos Humanos TECnitel
O programa vai dirixido a persoas de idades comprendidas entre 30 e 45 anos e darselles preferencia s que nunca traballaron no estranxeiro. O candidato deber achegar toda a documentacin acreditativa dos cursos e congresos aos que asistiu. Pasarn segunda fase da seleccin unicamente aquelas persoas que demostraren coecementos e/ou experiencia na rea das telecomunicacins. Valorarase a participacin en proxectos internacionais (principalmente en Amrica Latina). O programa est dirixido exclusivamente s persoas que tean estudos superiores. Valorarase o coecemento doutros idiomas, pero darase preferencia aos candidatos que tiveren un nivel mis avanzado de ingls.
Asunto: seleccin de candidatos para programa de intercambio.

O pasado da 3 de setembro na Sala de Reunins de TECnitel tivo lugar a seleccin dos candidatos nalistas para o programa de intercambio con Uruguai. Os currculos seleccionados foron os de dona Xoana lvarez lvarez e de don Antn Varela Daz. Logo do proceso de anlise e valoracin dos perfs acadmicos e laborais, obtvose como resultado a seleccin nal de dona Xoana lvarez lvarez. Malia que non resultou fcil a decisin nal, os motivos que levaron a preferir a candidata seleccionada radicaron, fundamentalmente, na sa idade e na sa interesante traxectoria acadmica. certo, no que experiencia laboral se rere, que don Antn Varela Daz amosa unha interesante credencial, xa que participara nun importante proxecto en Arxentina. Tendo en conta que coecer de preto a realidade empresarial de Latinoamrica, a sa participacin podera ser de interese para a nosa empresa, toda vez que a outra candidata carece de experiencia en proxectos internacionais. Con todo, decidiuse obviar este aspecto, dado que, no tocante formacin acadmica, a de dona Xoana lvarez lvarez moi superior. Aln de ser enxeeira na rea de telecomunicacins, continuou a se formar dentro do seu mbito de estudos e presenta un alto grao de coecemento de ingls, considerablemente superior ao do outro candidato. Como a rma uruguaia lial dunha internacional americana, presenta un perl interesante para garantir as relacins a diversos niveis e entre diferentes pases. O outro motivo aducido, a idade, ten que ver co plano estratxico da empresa. Anda que don Antn Varela Daz se encontra dentro dos requisitos establecidos na convocatoria, decidiuse darlle prioridade maior xuventude da candidata, pois o programa pretende desenvolverse en dous anos e establecer das prrrogas de dous anos cada unha, ata un mximo de seis. Se dona Xoana lvarez lvarez amosa un desempeo correcto ata o nal do total das prrrogas, estara nunha idade interesante para incorporarse ao cadro de persoal da nosa compaa. Porn, e como observacins nais, recomndase ter en conta o currculo de don Antn Varela Daz para vindeiros proxectos, xa que presenta un perl interesante que, nun futuro, pode resultar de proveito para a empresa. Asemade, cmpre rexistrar que dona Xoana lvarez lvarez non certicou todos os mritos que alega e, polo tanto, tal como se comprometeu cando lle foi comentada a situacin, deber completar toda a documentacin nos prazos estipulados. De modo que, cando o proceso estiver completo, enviarselle a informacin ao director xeral de TECnitel, quen deber validar ocialmente a decisin tomada. Feito isto, iniciaranse os contactos coa persoa seleccionada para ultimar as condicins da sa integracin en TECnitel. Ferrol, 7 de setembro de 2008 Alfonso Huarte Lpez
B. Observa agora os perfs de Xoana e de Antn. En parellas, decidide cal dos dous pasar mis facilmente a seleccin. Por que?
Xoana lvarez lvare
30 anos unicacins. enxeeira de telecom proxectos Nunca colaborou en . ais internacion (C1) e Fala alemn (B2), ingls italiano (B1). tranxeiro. Nunca traballou no es os Asistiu a oito congres ia e ter ma a co os ad relacion o. impartiu un minicurs
Antn Varela Daz

39 anos Participou nun proxecto en Arxentina. Asistiu a cinco congresos relacionados co tema. Nunca traballou no estranxeiro. Fala ingls (B2) e un pouco de francs. Licenciouse en Enxeara de Telecomunicacins.
36
trinta e seis
UNIDADE 3
D. Volve ler o texto e identica en que partes se mencionan os puntos da convocatoria. E. Un informe non pose unha rxida estrutura textual, senn que adoita axustarse nalidade do que se desexa informar. Tenta, co teu compaeiro, deducir cales son as distintas partes das que consta este informe e logo comproba se se axusta que che presentamos.
Remitente Asunto:
5. Sern seleccionados unicamente os candidatos que xeron prcticas nalgn establecemento hoteleiro. 6. Tes que ter feitas prcticas nalgn hotel.
7. Admitirn solicitudes s ata o 25. 8. Sern admitidas unicamente as solicitudes recibidas antes do 25 de febreiro deste ano.
1. Introducin e motivacin do informe. 2. Organizacin da informacin. 2.1. 1. argumento: mritos do candidato: experiencia en proxectos. 2.2. 2. argumento: vantaxes da candidata: formacin e idiomas. 2.3. 3. argumento: vantaxes da candidata: idade. 3. Observacins/peche.
9. Sern considerados mritos os coecementos de alemn ou francs. 10. Danche mis puntos se falas alemn ou francs.
Lugar e data. Sinatura.
10 PRAZAS PARA ANIMADORES DE TEMPO LIBRE

HOTEIS SOLPLAN
F. No texto faise referencia, como argumentos, experiencia laboral, formacin acadmica e idade. Como se introducen estes elementos temticos? Sublaos. Ocrrenseche outras maneiras semellantes de introducilos?
4. DIFERENTES FORMAS DE DICIR O MESMO

A. Unha cadea hoteleira publicou na prensa un anuncio no que se ofrecen varias prazas de animador de tempo libre. Dos seguintes pares de frases, cal cres que corresponde a un fragmento do anuncio e cal a unha conversa informal que tiveron das persoas sobre este?
B. Escoita a conversa entre das persoas que comentan a convocatoria e comproba se acertaches.
CD 14
1. Non podern presentarse a concurso aquelas persoas que non tean carn de conducir. 2. Os que non tean carn de conducir non van poder presentarse.
3. S poden presentarse os que acabaron o primeiro curso de animador. 4. Ser requisito indispensable ter rematado o primeiro ano de animador de tempo libre.
C. Volve actividade A e fxate nas palabras e nas estruturas destacadas. A eleccin dunhas e doutras est determinada polo tipo de texto no que aparecen. Que diferenzas atopas?
trinta e sete
37
consultar
Futuro de subxuntivo
Verbos regulares ANDAR andar andares andar andarmos andardes andaren BEBER beber beberes beber bebermos beberdes beberen PARTIR partir partires partir partirmos partirdes partiren
Recorda que, nas construcins pasivas, o participio concorda en xnero e nmero co suxeito. O resultado... ser publicado A relacin... ser publicada Os candidatos sern entrevistados As decisins... sern anunciadas
VERBO EN FUTURO EN 3. PERSOA + SE

Valorarase a experiencia. Premiaranse as obras inditas. Non se admitirn as persoas que non leven gravata.
Algns verbos irregulares DICIR dixer dixeres dixer dixermos dixerdes dixeren ESTAR estiver estiveres estiver estivermos estiverdes estiveren FACER xer xeres xer xermos xerdes xeren IR/SER for fores for formos fordes foren SABER souber souberes souber soubermos souberdes souberen
Home, o salario non est mal e ademais din que se valorar a experiencia.
Pois poderiamos presentarnos, non? Non perdemos nada por intentalo.
O futuro do subxuntivo utilzase na maiora das veces en oracins temporais e condicionais, xeralmente para falar de hipteses ou de previsins relacionadas co futuro. mis comn na lingua escrita, principalmente na literaria e nalgns rexistros formais, como a documentacin xurdica e administrativa. Cando as pedras deren gritos e o sol parar de andar e o mar non tiver auga heime de ti apartar Cando souberen o que xen, xa non me irn axudar. S podern solicitar a axuda os que foren residentes na comarca. Repara que a conxugacin dos verbos regulares no futuro do subxuntivo idntica do innitivo conxugado. Ter + participio Empregamos ter + participio nalgunhas construcins para falar de feitos rematados anteriormente a algn momento mencionado. Ter neste caso mantn un signicado semellante ao de posur e o participio concorda en xnero e nmero co complemento directo.
Para presentarte a estas oposicins, xa debes ter a carreira universitaria rematada. Os candidatos debern ter os seus estudos realizados nalgunha universidade europea. Para conseguir un posto nese hospital, tes que ter feita a especialidade. Antes de comezar a reunin, debes ter preparadas as tas intervencins.
Construcins pasivas e impersoais en futuro

Nun rexistro culto (convocatorias, normativas, programas etc.) habitual o uso de oracins pasivas en futuro. SER + PARTICIPIO
O resultado das eleccins ser publicado no boletn da empresa. Todos os candidatos sern entrevistados polo xefe de recursos humanos. A relacin dos gaadores ser publicada no panel electrnico da entrada principal. As decisins dos directores da empresa sern anunciadas na prxima reunin.
Estas construcins danse tamn co verbo ter exionado. Xa teo lidas 30 pxinas do libro. Cando volvas xa teremos terminados os relatorios. Cando ter aparece como verbo auxiliar dun participio inmobilizado (que non se exiona), constite con el unha perfrase verbal que expresa a repeticin da accin indicada. Xeralmente ntrase pola porta de diante, pero temos entrado algunhas veces pola lateral.
38
trinta e oito
UNIDADE 3
Expresar condicins indispensables
Se non resides na Corua, non podes USO presentarte a esa praza. EXCLUSIVO Unicamente/soamente tern acceso ao PARA SOCIOS recinto os nenos acompaados por adultos. Uso exclusivo para socios. imprescindible que traiades chndal para as clases de ioga. Os candidatos tern que pasar necesariamente cinco probas eliminatorias. Os candidatos debern achegar toda a documentacin antes do 30 de xuo deste ano. Para presentarse a ese posto imprescindible ter experiencia de dous anos na rea.
Quen unha partcula invariable. Como relativo, s se emprega con antecedentes e verbos en singular. Fala con quen poida aclarar as dbidas que teas. Onte vin a Lus, quen me contou sobre o concurso. Non obstante, en interrogativas, anda que se mantea invariable, quen admite formas verbais en plural, pero s co verbo ser. Quen sodes vs para dicirme isto? Quen eran estes que preguntaban por ti? tamn moi frecuente na lingua o emprego da expresin ser quen de co valor de ser capaz de. Pois aqu estn os paquetes que deixaron. A ver se es quen de levalos s.
Uso de pronomes relativos

Existen diferentes construcins de relativo para aludir a persoas. A eleccin dunhas ou doutras depender do tipo de texto no que aparezan. O/A/OS/AS QUE
O que non acabou de facer os deberes non pode sar xogar. De entre todas as candidatas, escollern a que tea o mellor currculo. Os que estean acreditados poden pasar; os que non, dirxanse sada, por favor. De entre todas as cidades que se presentaron, seleccionaron as que nunca acolleran unhas olimpadas.
Calquera
Empregamos calquera para referirnos a un individuo indeterminado dun grupo ou dunha categora, acompaando un substantivo (adxectivo) ou substitundoo (pronome), sempre en singular.
ADXECTIVO Estou pensando presentarme a unha oposicin calquera para ter dunha vez un traballo xo. (non se rere a unha oposicin concreta) PRONOME A ese concurso pode presentarse calquera. (poden presentarse todas as persoas)
QUEN
Para a admisin primeira fase do concurso darase preferencia a quen tea unha carreira universitaria. Non poder presentarse proba nal quen non supere a entrevista persoal.
Observa que ambas as formas se utilizan para referirse tanto a substantivos masculinos como femininos. Que revista queres? igual, psame calquera/unha calquera. (non sinalo ningunha revista en particular) Que libro queres? igual, psame calquera/un calquera. (non sinalo ningn libro en particular) Isto pode facelo calquera. (=isto poden facelo todas as persoas)
AQUEL/AQUELA/AQUELES/AQUELAS QUE
Aquelas persoas que desexaren recibir un diploma acreditativo podern solicitalo nas nosas ocinas centrais. Soamente intervirn no ensaio xeral aqueles que superen as tres primeiras audicins. Todo aquel que non cumpra a normativa interna do club ser sancionado.
Introducir unha informacin nova

No tocante a Outro motivo aducido En relacin con No que se rere a Respecto de En canto a
As construcins con quen e aquel/aquela... que son as preferidas en textos formais, orais e escritos, de tipo administrativo, cientco, acadmico, xurdico etc.
Os que remataron o exame xa poden marchar.
En canto aos gastos da reforma, cubrronse co orzamento previsto. No que se rere proposta do director xeral, ten absoluta viabilidade. Respecto da organizacin do evento, hai que mencionar que houbo graves deciencias.
trinta e nove
39
5. INTERCAMBIOS
A. Imaxinade que a vosa clase vai participar nun programa de intercambio. Un grupo de estranxeiros que estuda galego vir vosa escola para ter clases de conversacin convosco e vs, a cambio, ides aprender un pouco do seu idioma. Debedes establecer os criterios para seleccionar esas persoas, tendo en conta os seguintes aspectos.
a personalidade, o tipo de experiencias, as sas capacidades, as tarefas que debern cumprir etc.
6. ORGANIZAR UNHA EXPOSICIN

A continuacin tes a convocatoria para organizar unha exposicin de arte. Escrbelle unha mensaxe electrnica a un amigo que poida estar interesado nela e comntalle os aspectos mis salientables das bases e o lugar onde poden atopar a informacin completa.
Premio MARCO 07 Novos Comisarios

Para a realizacin dun proxecto expositivo no Museo de Arte Contempornea de Vigo
A proposta atender creacin artstica contempornea e contemplar a participacin de dous ou mis artistas. A exposicin do proxecto premiado contar cun orzamento de 15.000 euros e ter lugar entre setembro de 2008 e xaneiro de 2009. BASES
Deberan ser persoas que sigan a actualidade, non? Si, e que poidan falar de temas moi variados...
B. Tendes que lle enviar axencia que organiza os intercambios as vosas condicins para admitir os candidatos para o programa. Esta informacin vai aparecer na sa pxina web e podedes usar os seguintes tipos de expresins:
S se aceptarn aquelas persoas s que ............................................................... ............................................................... Unicamente sern admitidas as persoas que ......................................................... ............................................................... Non seleccionaremos, baixo ningn concepto, as persoas que ....................... ............................................................... ............................................................... Non se admitirn aquelas persoas que .... ........................................................ ags ............................................................... Valorarase .............................................. ............................................................... Seleccionaranse aquelas persoas que preferiblemente ...................................... ............................................................... ............................................................... Ser requisito indispensable .................... ...............................................................
Requisitos:
Poderanse presentar ao concurso os comisarios que nacesen a partir de 1969, e non podern participar na condicin de artistas.
Condicins: Os proxectos que concorran debern ser inditos, contemplar a participacin de dous ou mis artistas, e non se poder presentar mis dun proxecto por autor. Documentacin: Deberase presentar, en sobre pechado: Formulario de inscricin Currculo Fotocopia do DNI ou pasaporte Informe que incla ttulo da exposicin, sntese do proxecto, listaxe de artistas includos/as na mostra, cha tcnica e imaxe das obras, deseo expositivo axustado s condicins da primeira planta do MARCO, e orzamento detallado do proxecto (mximo de 15.000 euros). Xurado:
O xurado seleccionar no mes de outubro o proxecto gaador e dous nalistas. Se o estima, o premio poder ser declarado deserto. Estar integrado por: Jrgen Bock, crtico de arte e comisario independente, Lisboa Mara de Corral, crtica de arte e comisaria independente, Madrid
Alberto Ruiz de Samaniego, profesor de esttica e crtico de arte Teresa Velzquez, responsable de contidos de Matadero Madrid Iaki Martnez Antelo, director de MARCO. A sa resolucin farase pblica durante o mes de novembro de 2007 e comunicarselles a todos os participantes.
Funcins do comisario:
O comisario gaador asinar un contrato coa Fundacin MARCO que o compromete a atender as funcins derivadas do comisariado dunha exposicin.
Honorarios:
O comisario do proxecto gaador recibir 5000 euros. Aboaranse en dous prazos: o 50% no momento da sinatura do contrato e o 50 % restante no momento da sinatura da inauguracin da exposicin.
Prazo de presentacin dos proxectos:

Ata o 5 de outubro de 2007
Lugar:
A documentacin entregarase persoalmente no MARCO ou enviarase por correo certicado ao seguinte enderezo: MARCO, Museo de Arte Contempornea de Vigo - R/ Prncipe, 54 36202 Vigo
Para mis informacin: www.marcovigo.com
40
corenta
UNIDADE 3
7. ASUNTO: PRIMEIRA EXPOSICIN DO MUSACC
Imaxina que un museo que se acaba de inaugurar che pediu que elaborases un informe sobre a sa primeira exposicin, co n de mellorar vindeiros eventos. Para facelo tomaches as seguintes notas, as cales debers utilizar, anda que antes de poerte a escribir debers pensar a estrutura que lle vas dar ao texto.
Ttulo: Vieiros da escultura contempornea
a: Lugar e dat Corua MUSACC da t.) (23 set.-14 ou
Finalizacin das obras boa en xeral, algunha mellorable.
e, Contido interesant actual (problemas sociais e ambientais). s mo veces dun simbolis demasiado obvio.
tas Elenco de artis arriscado: vangardistas e interesantes, co pero algns pou fns signicativos (a ao comisario?).
Estrutura da exposicin pouco cmoda: a disposicin das obras dicultaba o acceso para persoas con discapacidade.
Interesante acto inaugural con escasos erros de coordinacin.
Lixeiramente cara para ser a primeira exposicin: incidencia negativa na divulgacin do museo e da arte contempornea.
As ns de semana, excesivo barullo nas salas.
Orzamento mal distribudo: escaso para a contratacin de obras e artistas.
corenta e unha
41
8. UN CONCURSO PARA A CLASE
A. En grupos, tendes que escribir as bases (oito condicins como mximo) para unha das seguintes convocatorias. Pensade nas condicins que debern cumprir os candidatos, as obras presentadas ou as tarefas que deben realizar, as como nos criterios nos que se basear a seleccin das obras e dos candidatos.
Bolsa de n. investigaci ara Pr oxecto p a mello ra ns das r elaci humanas.
e actriz para r to c a s o m a Busc a obra do im lt a r ta e r interp . tico Galego m a r D o tr n e C
Con curs o de relato brev e. Tem a: tra izn s e amiz ade s.

cantante
Orquestra busca
Concurso gastron mico
COCIA GALEGA DE AUTOR
FAMILIAS SELECCIN DE IDA DE PARA A ACOLL EGO DE GAL ESTUDANTES NO VERN.
para xira de festas no vern.

Bolsa de escolar intercambio . con Per
Conc
de Entr o s o ur
o pr
opio
colas Programa es s. viaxeira
AA REALIZA CIN DUN PR OXECTO CINEMA TOGRF ICO NA FRO NTEIRA CO PORTUGALN .
BOLSA PAR
ido
or
42
Mode
l os
B. Cando teades preparados os textos, podedes colgalos na clase. C. Lede as bases das diferentes convocatorias. Tendo en conta as condicins, a cal te poderas presentar? Gustarache facelo?
ixin
ais, de
s de
corenta e das
cultura
9. DESCRIBIR A ARTE
A. Mira atentamente o cadro do pintor galego Lus Seoane e tenta describilo nun texto breve. Que cres que representa?
specialmente atractiva a mostra que at o 29 de abril ofrece o Auditorio de Galicia en Santiago, Lus Seoane. Da Costa de Circe Costa da Morte, un conxunto excepcional de pinturas que permiten repasar a prctica totalidade da evolucin da obra do gran creador desde a dcada dos corenta deica o seu falecemento en 1979. Cmpre salientar, en primeiro lugar, a gran calidade das obras expostas, pertencentes todas coleccin Alcalde Varela, que son resaltadas por unha intimista e atractiva montaxe na que a comisaria Rosa Espieira Pan consegue un ambiente ptimo para a contemplacin dos leos. Comeza a mostra cun lenzo de grandes dimensins, A costa de Circe (1948), que, xunto con outros leos de nais dos corenta e comezos do cincuenta, amosa as iniciais inuencias picassianas en Seoane. A montaxe cronolxica permtenos observar como o pintor acaba por singularizar o seu estilo co uso de cores planas, simplicadas ao longo das dcadas dos cincuenta e sesenta. A paisaxe, a natureza morta e a gura humana constiten a base gurativa da pintura de Seoane, alicerces para unha construcin dun intenso rigor formal, na procura dunha linguaxe singular con esteos na tradicin plstica galega e na experiencia das vangardas histricas. Mais para Seoane a arte sempre unha maneira de estar nun tempo e nun lugar, o seu xeito de vivir e comprender o seu pas, Galicia, e de ligarse a el desde un compromiso tico e esttico.
UNIDADE 3
tureza plstica, que desde a modernidade suxiren o valor simblico da pintura e escultura medievais. Seoane consegue nestas guras depurar a linguaxe at convertelas nun novo universo propio, que dalgn xeito resume a memoria grca do noso pas. As naturezas mortas e as paisaxes, dous xneros fundamentais na conguracin do seu estilo, locen tamn en todo o seu esplendor nesta coleccin. Son xneros e obras que nos permiten un pormenorizado achegamento evolucin da sa pintura, que percorre un rigoroso camio cara a un sintetismo que vai ser o elemento denidor dos seus logros formais. A paisaxe na obra de Seoane un campo de experimentacin fundamental. As primeiras paisaxes delatan a inuencia de Torres Garca (Paisaxe urbana de Bos Aires, 1953; Figuras e azoteas, 1953) na sa composicin e na vontade construtiva. Son tamn interesantsimas as realizadas a comezos de 1952, nun momento decisivo da transformacin do estilo de Seoane. Nas paisaxes andinas, como Paisaxe de Neuqun e Paisaxe de Necochea, percbese o seu singular sintetismo e a forza e maxia da cor, captando nas paisaxes a esencialidade lumnica, todo froito dun proceso depurativo, que se pode observar no conxunto da sa obra desde comezos dos cincuenta, e que o vai levar a unha singular sntese dalgns dos logros da vangarda histrica (Picasso, Matisse, Leger...). O resultado vai ser unha linguaxe propia, que fusiona as diversas inuencias, que as pon en relacin coa tradicin galega, para atinxir unha persoal modernidade, que chega ao seu cume en obras dos anos setenta como Maria (1972) ou Preamar (1974).
Carlos L. Bernrdez Faro de Vigo. Faro da cultura. Xoves, 22 de marzo de 2007.
B. A continuacin presentmosche a recensin dunha exposicin de Lus Seoane. En parellas, un ler a primeira parte e o outro, a segunda. Cales son as ideas principais do texto? C. Agora faille ao teu compaeiro un resumo da parte que liches. D. Fuches algunha vez a unha exposicin? Tenta realizar unha recensin do seu contido. Se non te lembras, podes facelo de calquera obra de arte que che guste.
Lus Seoane (1910-1979) naceu en Bos Aires, pero de neno trasladouse a Galicia e viviu al ata a sa xuventude. Foi membro do Partido Galeguista, onde se iniciou na actividade poltica que non abandonara ata a irrupcin da Guerra Civil. Por mor do inicio da contenda blica, a nais do 1936 exliase en Bos Aires. Na capital arxentina entra en contacto con artistas galegos de renome, como Maruja Mallo ou Colmeiro, e empeza a colaborar en xornais e a debuxar. Comeza a consolidar a sa obra como artista grco e plstico e a sa sona adquire relevancia internacional, expoendo en Caracas, Pars ou Londres. En 1994 dedicuselle o Da das Letras Galegas.
Neste sentido, as repetidas guras femininas, fantasticamente representadas na coleccin Alcalde Varela, convrtense en emblemas de Galicia, cunha intensa na-
corenta e tres
43
cultura
10. PREMIOS LITERARIOS
A. Presentcheste algunha vez a un premio literario? Coeces algn dos existentes en Galicia? A continuacin tes a portada de tres dos libros gaadores do Premio Xerais de Novela. Liches algn deles ou algn outro que fose premiado?
Galvn en Saor, 1989 Daro Xohn Cabana A velocidade do fro, 1996 Manuel Ameixeiras Concubinas, 2002 Inma Lpez Silva
B. Utilizas a mido as recensins para coecer o interese dun libro? Le as recensins que a editorial realizou das tres novelas e discute co teu compaeiro con cal das tres se corresponde cada unha.
vinganzas que su ria de amores e de t es e qu e esta unha histo po m do espazo e do te peran as fronteiras a familia esquivada nh du es er ull m las protagonizada po rio moi coidado, a s dun estilo litera polo amor. A trav ntstico de perso un escaparate fa aot pr os novela constite do lan s s polo que van de o naxes e ancdota n escenario mtic du r rti pa a as vid as s as e e n s re ta or gonis s non m Eirs, onde os frade denominado San de xullo. Neste 18 da ca a ell ga verm tecementos o ro baixa con au ac rsonaxes e os on pe as s, zo pa es libro, os de sabores e cctel de olores, so ro bo sa un an form un gran relato imentan a novela. colores que cond tempos de paz, e s de guerra e en de amor en tempo en ser libres. daqueles que quer tamn a historia
O protagonista, prncipe das terras do norte, compaeiro de Artur nos reinos da Bretaa, viaxa mis al da xeografa e do tempo e, como aquel Merln de Cun queiro, aparece entre ns, pois acaso o destino de todos aque les seores e cabaleiros do Graal e das antigas fazaas. Nov ela de humor e de amor, de aventuras e de tenrura, homenax e aos antigos mesteres da narrativa cabaleiresca e medieval que o autor tan ben coece, tradutor de Dante, A divina comedia , e de Petrarca, Cancioneiro, entre outros textos. A palabra na sa medida xusta, o idioma en todo o seu frescor e gala nura, a imaxe lrica ben medida para que non apague a histo ria senn que a potencie e eleve. Estas son as artes e as sabe doras do seu autor.
Esta unha novela feita sen contemplacins, que pode tanto resultarlle aborrecible ao lector nunha primeira aproximacin como doada e comprensible, pero dicilmente, en ningn dos casos, vai provocar indiferenza, porque as sas voces, as voces que se van facendo cargo do relato ao longo das 296 pxinas, sexan as dos protagonistas principais en forma de monlogo interior, ou sexa a do narrador en terceira persoa omnisciente na segunda parte da novela resoan todas, como di o propio escritor, dende un recanto interior, autente, visceral e, dende logo, nada fro. Esta novela foi escrita sen ltros formais, de xeito que o seu autor aborda unha historia singular, especialmente orixinal, sen preocuparse de cometer excesos nas recorrencias expresivas, procurando o cerne das accins e reexins das sas personaxes mesmo a expensas de calquera estilo previsible ou supostamente correcto e decoroso. Aqu vaise ao directo sen miramentos. Aqu nrrase unha historia, que impregna a mente do lector con imaxes ben denidas, anda que, por suposto, abertas recreacin personalizada. Neste relato hai moito instinto criminal e polo tanto moita culpa, porque, de partida, os seres humanos viven na frustracin, atrapados polas turbias consecuencias do seu baleiro interior e dos seus impulsos irracionais. Os nicos que non sofren por darlle satisfaccin ao seu instinto asasino maquinal son o coches, que aparecen nesta novela como seres malignos dotados dunha vontade allea a toda moral. Pero quizais os coches, inimigos dos seres humanos, non sexan outra cousa que a expresin dun estilo de vida baseado no consumo, na supervivencia individual, egosta e insolidaria, na cra oposicin de intereses materiais, no culto s aparencias e na falta total de sentimentos.
C. Agora pensa nun libro que liches ou nunha pelcula que viches e elabora unha recensin seguindo os modelos vistos.
44
corenta e catro
UNIDADE 4
A vida puro teatro

Nesta unidade imos escribir unha escena para unha obra de teatro. Para iso, imos aprender: marcadores e construcins temporais: mentres, mentres tanto, ao + innitivo algunhas perfrases verbais: volver + innitivo, seguir + xerundio... a describir accins con adxectivos, xerundios e adverbios verbos pronominais a describir os movementos e a situacin de persoas e cousas a describir estados de nimo a falar da postura corporal algns usos de pr/poer, botar e quedar vocabulario do mbito do teatro e de actividades cotis
comprender
1. A FIESTRA BALDEIRA
A. Le o resumo e a escena da obra A estra valdeira, de Rafael Dieste, que aparecen a continuacin. En que cres que consiste o cadro? Que motivos pode haber para que non lles guste aos protagonistas? Comntao cos teus compaeiros. DON MIGUEL: E coidas ti topar outro pintor que, en sabendo a historia ou en vendo o cadro, queira remendalo? Mira Balbina que os artistas de hoxe poden non ter moi listas as loanzas para a obra dos demais, pero poerlle man... Como non queiras que chame a calquera pintaportas...! DONA BALBINA: Eu o que digo que non fuches dabondo enrxico. Dndolle a razn en todo, como haba de che facer caso? Cando vea outra vez, falo eu con el. DON MIGUEL: (Alarmadsimo) Non, Balbina, non. Falareille eu do xeito mis arroutado que poida, pero ti non. (Mira o reloxo) Coido que xa non tardar en vir. (Pausa) Como non vira hoxe Baldomero? Nin onte, nin noutronte. Cantos das hai que non vn? (Cismando) Catro. Si, catro. A ltima vez que falamos non era o de sempre. Nin sequera me quixo aconsellar niso da emenda. Foise escapulindo, escapulindo, e nada me dixo. DONA BALBINA: Que falla nos fai o seu consello? Ese Baldomero vaime parecendo mis raposo e, sobre todo, mis grusmia, do que sempre coidei. DON MIGUEL: Grusmia! Onde se lle veu endexamais a envexa a Baldomero? Grusmia de que e de quen? DONA BALBINA: Ben sei o que falo. DON MIGUEL: E que diaos tera que ver iso que dis que sabes con ese cadro? DONA BALBINA: Ben sei o que falo. DON MIGUEL: Remataredes virndome tolo. As cousas runs, que non se poden dicir ben claras porque a vergoa non deixa dicilas, deixdelas abicar e agachdelas deseguida co empeo de que eu pola mia conta entenda o que non quero entender. Porque non quero ter ese entendemento, Balbina! (Preocupadsimo) Grusmia, grusmia... DONA BALBINA: Xa sei que non queres entender nada. Vivir s escuras e moi contento o que fai a ta gloria. E mentres... DON MIGUEL: Outra vez... Mentres, que! DONA BALBINA: Mentres, vante rodeando os afagadores, rabuando os grusmias e desprezando a xente soberbia. DON MIGUEL: Coidars que te entendn. Afagadores, grusmias, soberbios... DONA BALBINA: Xa me dar a razn o tempo. (Silencio longo e resentido).
Non sei, seguro que un retrato da familia de don Miguel.
DON MIGUEL, antigo marieiro que xo fortuna no Brasil encrgalle un cadro ao pintor Antonio. Conversa coa sa muller Balbina acerca do contido do cadro. SEGUNDO LANCE Na casa de don Miguel e na mesma sala. Vai caendo o sol e, cando rematen as escenas derradeiras, ser xa anoitecido. Don Miguel e dona Balbina. Ela sentada. El, caviloso, vai dunha banda outra. DON MIGUEL: Eu coido que o pintor ten razn en se opoer. Un pintor non un xastre remendafoles. DONA BALBINA: Faiche o retrato de balde? DON MIGUEL: Que xeito tes de discorrer, Balbina. Non me fai o retrato de balde, pero cando llo encarguei non lle puxen esas condicins que agora se vos antollan. DONA BALBINA: Pois que cobre o seu traballo, o que xo e mailo que agora se quere que faga. Pero empearse en nos deixar un cadro que non nos guste... DON MIGUEL: Se el non se empea, Balbina! El, xa o dixo, est disposto a levar o cadro, mais non a emendalo, anda que lle enchamos os petos de ouro. DONA BALBINA: Levalo el! Para mostrarllo a quen se queira rir nosa conta! Non. Primeiro pgaselle e rchase. Ou chmase outro pintor para que faga a emenda.
B. Agora le o seguinte fragmento e descubrirs en que consiste o cadro. Coincide con algunha das tas predicins?
PRIMEIRO LANCE Na casa de don Miguel, vello de boa planta que foi marieiro na sa mocidade e xo despois fortuna no Brasil. A sa indumentaria traxe azul, botinas longas e esguas, camisa ocre de punto con gravata do mesmo tecido, e boina que ata na casa leva posta recorda, o mesmo que as sas estreitas patillas wagnerianas, a moda marieira do seu tempo. Non lonxe dunha grande estra por onde se ve a ribeira, as lanchas coas velas ou as redes postas a secar, o peirao vello e os montes esvaecidos por unha brtema livi galope azul da outra banda do mar parola don Miguel co seor Baldomero, antigo e sabio marieiro que hai moitos anos foi con el escola. (...)
46
corenta e seis
UNIDADE 4
DON MIGUEl: (Mirando o cadro de preto, despois de obter algn convencemento ntimo) De preto, ben. (Afstase e repite o xogo) De lonxe, ben. (Como xa non se pode afastar mis mira o cadro polo anteollo do revs) Dende mis lonxe, ben. (Entra dona Balbina) Balbina! Balbina! (Lvaa preto do cadro. Interrogante) De preto, ben, non? DONA BALBINA: (Como se non estivese moi convencida, pero compracente) Non est mal, non. DON MIGUEL: (Arredando sa muller do cadro) E de lonxe? Dona Balbina: Non me desgusta. DON MIGUEL: (Dndolle o anteollo) Mira agora dende mis lonxe, (Dona Balbina colle o anteollo asombrada) si, co anteollo. (Vndoa perplexa) Do revs.... (Dona Balbina rise, mais como ten algo que lle pedir ao seu home, cede con resistencia agarimosa) DONA BALBINA: (Mirando polo anteollo) Non che abonda toleares ti. Queres que os demais toleen tamn. Vaia, sgueme gustando, (Deixa o anteollo) pero poida que non lle viese mal unha emenda... DON MIGUEL: (Entre inquedo e ledo) Cal? DONA BALBINA: Cal ha de ser? A que che dixo Donosia. A que che acaba de dicir hai un pouco. DON MIGUEL: (Con sorpresa) Donosia non me falou de ningunha emenda! DONA BALBINA: Faraste o desentendido, que ela ben claro falou... DON MIGUEL: Escoita, Balbina. Eu xa vos teo dito que son moi rudo de entendemento. Eu sei que das e das son catro, pero se para mo dar a entender vos contentades con chiscarme un ollo, abof que non entendo lisca. Son moi rudo. DONA BALBINA: Raposn! Vaia, ti queres ou non que lle quiten a estra ao cadro? DON MIGUEL: Donosia non me falou de lle quitar a estra. DONA BALBINA: (Fuxindo de preitos) Supoamos que non. Floche eu. Canto mellor non lle quedara un fondo de xardn dalgo ou cousa de xeito semellante! Ademais esa estra, vndose as lanchas, o peirao, as redes... DON MIGUEL: Gstame moito. DONA BALBINA: (Seria, reconcentrada e agarimosa) Porque tes os ollos pechados. Ningun, non sendo ti que se non es rudo es conado de mis ignora o que o pintor vn dicindo con esa estra. DON MIGUEL: E que vn dicindo? DONA BALBINA: (Reprochadora e cariosa) Babin, babin... Vaia dunha vez: vn dicindo que fuches marieiro. Iso . DON MIGUEL: (Moi abraiado pola dialctica, pero comprendendo) E non o fun? E non o son anda por dentro? DONA BALBINA: Contigo non hai quen poida. Mellor veras a casa asolagada polas bgoas de Donosia que darlle gusto en cousa tan pequena. (Condencial) Ti coidas que sera ben, cando deamos consentimento para que Marias entre na casa, ao lle mostrar ese retrato con esa estra que o est dicindo todo? Ben certo que Marias est perdido pola nosa nena, pero as cousas... DON MIGUEL: (Serio. Serio de vez) Abonda. Que vea Donosia. DONA BALBINA: (Agradecida, pero non moi segura) Xa saba eu que... DON MIGUEL: Abonda. Que vea Donosia. DONA BALBINA: (Indo buscar a Adelaida) Porque ela non o fai por ela. Faino tamn por ti. O seu triunfo ao n teu... O seu seoro... DON MIGUEL: (Furioso, contndose) Abonda! Que vea Donosia! (Mentres desaparece dona Balbina, don Miguel pasea alporizado. Detense cando entra Adelaida coa nai). DON MIGUEL: Di, Donosa, o que queres. ADELAIDA: Cantas veces quere que llo digan? DON MIGUEL: Di Donosa, o que queres. DONA BALBINA: Do, rapaza. ADELAIDA: (Medio a cantar como por burla mimosa) Quero que en troques desa estra, que xa sabemos o que vn dicindo, leve o cadro outro fondo mis seor. (Cun falar mis espido e cortante) Ter fachenda da pobreza de onte ou de hoxe ter fachenda ben cativa. E mis cando hai outras cousas por diante... DON MIGUEL: Non fagas frases enleadas e bonitas a conta do que me custou deixar de ser pobre para que ti aprendeses, con mestres que eu non tiven, a facer frases enleadas e bonitas. Eu non teo fachenda da pobreza. Nin sequera do esforzo que me custou sar dela. Sinto, si, un certo orgullo al por dentro, pero bah!, ben pouco, Deus ben o sabe, e que a ningun ofende. Escoita: ter sido marieiro para min algo mis, moito mis, que ter deixado de ser pobre. Pero iso ti non o entendes, porque tampouco os teus mestres, pobre de min, o entenderon nunca. (Vendo a Donosia chorar) Non chores, non chores, que iso non ser tenra nin boa. Se o foses, non me faras endexamais ese agravio que... Abonda! Vaite.
C. En grupos, por que non facedes unha lectura dramatizada do fragmento que aparece na seccin B?
Rafael Dieste (Rianxo 1899 Santiago de Compostela 1981) foi un dos grandes dramaturgos galegos, xa que tentou a renovacin da escena galega. Con quince anos interrompeu os seus estudos para viaxar a Mxico, onde viva un irmn seu. De volta a Rianxo, iniciouse na literatura xunto co seu amigo Manuel Antonio e, da man de Vicente Risco, no federalismo e nacionalismo. Colaborou con varios xornais como o Faro de Vigo ou El Pueblo Gallego e en 1926 publicou o libro de relatos Dos arquivos do trasno. En 1932 trasladouse a Madrid e, durante a Guerra Civil, formou parte da Alianza de Intelectuais Antifascistas e foi director do Teatro Espaol. Ao nal da Guerra Civil, despois de estadas en diversos pases, instalouse en Bos Aires e, de 1948 ata 1952, aceptou un posto de lector de Lingua e Literatura Espaola na Universidade de Cambridge. En 1954 regresou a Bos Aires, onde apareceu a versin denitiva da sa obra de teatro A estra valdeira (1958). En 1961 volveu a Rianxo onde permaneceu ata a sa morte. En 1970 ingresou na Real Academia Galega.
corenta e sete
47
2. FRAGMENTOS
A. Estes fragmentos pertencen a diferentes obras de teatro galegas. Fxate nas didascalias e completa o cadro.
FRAGMENTO 1. Don Hamlet, de lvaro Cunqueiro. XORNADA PRIMEIRA () O coro baixa despacio polas escadeiras. Un fato de xentes escuras, sin idade nin sexo, que visten roupas pardais ou da color do fume e do mofo, que arrimadas s paredes se confunden coela. A parte do Coro vana decramando, como por turno, as xentes estas, adiantndose do mesto grupo pra decila, e voltando presto a annimo. Voces, as do Coro, spetas unhas, apaixoadas outras, outras graves e refrexivas. ESCENA I O CORO Detndose na mitade da escadeira, apoiando as mans na varanda. Benvidos a Elsinor, seores! Aqu en Elsinor todo temos pechado por mor do vento. Non hai no mundo lugar mis venteado que Elsinor. FRAGMENTO 2. Zardigot, de Euloxio R. Ruibal. Subitamente, entran o Capitn e mais o Sarxento. Pense a cheirar pola casa. Logo silencio. Xaqun: Non teen dereito... Capitn: Chissss... (Nesta escena, falar sempre con voz montona, sen subila xamais) Hai un anaco, estivo aqu o Lagorcio... Xaqun: Aqu non estivo ningun. Sabela: (Moi medoenta) Que foi pap? Que queren? Sarxento: Ti vn para aqu, bolboretia. E cala... As rapazas estades mis boniteiras as... (Aprtalle os beizos con forza) FRAGMENTO 3. Comedia bda, de Manuel Nez Singala. San Pedro: (Rpido, sen apenas escoitar o seu interlocutor) Non seora, isto non unha lavandara industrial. Tan difcil entendelo? (...) Eu que sei, pois merque unha lavadora. (Colga, brusco, a punto de perder os papeis.) Ben... (De speto, vendo o Arcanxo que contina en transo.) E ti que fas a de xeonllos? Levanta, ho. (Fai un par de inspiracins profundas para recuperar a calma e retomar o fo). Ben, sendo as deixmolo visto para sentenza. A acusada pdese retirar. (Entran un par de anxos que custodian a Dia e a acompaan ata a sala) Agardar fra ata que o xurado tome a sa decisin. (Aos membros do xurado) Advrtolles que, para axilizar os trmites, non se pronunciarn agora, senn ao nal da vista, cando xa tean pasado por esta sala todos os acusados. Iso tamn lles proporcionar tempo para a reexin. As xentes estas van declamando a parte do coro O coro detndose na metade das escaleiras O Capitn e mais o Sarxento entran O Capitn falar FRAGMENTO 4. As actas escuras, de Roberto Vidal Bolao. Entra Rosarito Rosarito: Xa est ben, Casiano! Dixao tranquilo! Don Mauro (a Casiano): Nen caso, sobrio. Mira se garda o que eu penso. Rosarito: Tanto sentido ten un coma o outro! Abre a carpeta e mira o que contn. Son unha chea de papeis soltos, escritos prsa. E un fato de folios lacrado de caligrafa coidada e aliacin precisa.
COMO? O coro baixa polas escaleiras
Sabela pregunta
San Pedro contesta ao telfono San Pedro colga o telfono Os papeis soltos foron escritos
B. Recolle as palabras que escribiches en B e clasifcaas, no teu caderno, segundo a sa categora gramatical.
ADVERBIO/LOCUCIN ADVERBIAL ADXECTIVO XERUNDIO PREPOSICIN + NOME PREPOSICIN + INFINITIVO
48
corenta e oito
UNIDADE 4
3. CON SE, SEN SE OU CON LLE?
A. A partir dos debuxos, inventa unha continuacin para cada unha das seguintes frases.
9. Susa tralle ......................................... ..........................................................
1. Susa agchase ................................... ..........................................................
B. Lembras algn outro verbo que pode funcionar como os da actividade anterior? En parellas, creade frases nas que se evidencien os tres signicados. Logo, contrastdeas coas dos demais compaeiros.
4. NO ESCENARIO
2. Susa agocha ...................................... ..........................................................
Entre estes dous momentos dunha obra teatral s pasaron uns segundos. Que cambiou? Que non?
3. Susa agchalle ................................... ..........................................................
4. Susa rguese ...................................... ..........................................................

Poerse de xeonllos/Axeonllar Arrimarse/Achegarse Poer/Quitar algo Botar(se) a rir/chorar Seguir facendo algo Deixar de facer algo Erguer/Levantar
5. Susa ergue ......................................... ..........................................................
6. Susa rguelle ...................................... ..........................................................
7. Susa trase ........................................... ..........................................................
8. Susa tira .............................................. ..........................................................
Na primeira escena, o home est de p; na segunda...
corenta e nove
49
consultar
Describir accins
Para precisar como se realiza unha accin, podemos empregar varios recursos. ADVERBIOS
Sau amodio en canto nos viu chegar. Arrimouse e bicoulle rapidamente a cara. Levar + xerundio (= ocorrer unha accin dende hai certo tempo) Antn e Ana levaban vivindo tres anos xuntos e decidiron casar. Levar + participio (= indicar que unha accin ocorreu en varias ocasins ou que se trata dun proceso continuado) Levo visitado esta vila unhas cantas veces. Como Ana levaba feita s a metade dos deberes, sa nai non a deixou ir xogar. Dar + participio (= indicar a imposibilidade ou dicultade de rematar ou cumprir unha accin) Non sei se darei feito isto antes do xantar. Vir a + innitivo (= indicar a solucin ou o resultado nal dunha accin ou proceso) Pois o rapaz que coecemos naquelas vacacins en Cangas veu a ser un grande amigo meu. Ter + participio (= indicar a reiteracin dunha accin) Toche dito mil veces que non vaias a esa discoteca.
ADXECTIVOS
Sempre volve triste do traballo. Iria miraba curiosa a todos os invitados. Impaciente, colle o telfono e marca. Recolle os folios desconcertada e volve poelos no escritorio.
XERUNDIOS
Entra don Camilo pola dereita levando varios paquetes. Chorando, abandona a escena e mtese no camerino.
CON/SEN + SUBSTANTIVO
Con desgana, rguese e marcha. Mrao sen medo e dille toda a verdade.
SEN + INFINITIVO
Nunca cruces a ra sen mirar. Decidiuno sen pensar.
Perfrases verbais
Volver + innitivo (= facer outra vez) Se volves falarme as, marcho. Acabar de + innitivo (= ocorrer nun pasado moi recente) Acabas de chegar e xa pensas sar de novo? Deixar de + innitivo (= interromper algo) Dende que deixei de fumar sntome moito mellor. Botar(se) a + innitivo (= comezar a facer algo) Poerse a + innitivo Nada mis chega ocina, Suso ponse a dar ordes a todos. En canto lle dixen que marchaba, botouse a chorar. Seguir + xerundio (= continuar cunha accin) Xaime segue sando con Marisol, a sa primeira moza. Dar en + innitivo (= coller o costume de facer algo) Agora Eva deu en chamarme todas as noites para contarme a xornada. Andar a + innitivo (= prolongar unha accin no tempo) Andar +xerundio Filipe anda a botar/anda botando o millo.
Nas perfrases con participio, posible que este se exione, concordando co complemento. Levo lidas trinta pxinas deste libro. Non dars rematada a tese antes da voda. Non obstante, co verbo ter, cando o participio concorda co complemento, non se trata dunha perfrase, senn do seu emprego como adxectivo. Teo feito esta ruta outras veces. (perfrase) Xa teo terminados os informes. (adxectivo). Tampouco se consideran perfrases as construcins nas que o participio concorda co suxeito, funcionando como un predicativo deste. Mia nai leva ocupada todo o da. Os nenos seguan espertos cando volvemos da festa.
Estados de nimo
Para expresar sentimentos ou estados de nimo podemos empregar, entre outros, os seguintes adxectivos, que poden aparecer co verbo estar ou acompaando unha accin.
desolado/a impaciente amouchado/a tmido/a malhumorado/a enfadado/a apesarado/a alarmado/a contrariado/a sorprendido/a alegre triste nervioso/a ledo/a descomposto/a entusiasmado/a alterado/a molesto/a
Enfadada, levntase e marcha. Ana estes das est moi nerviosa. Non sei o que lle pasa.
Postura corporal
estar sentado/a, agachado/a, deitado/a boca arriba, boca abaixo de p, de xeonllos de crequenas
50
cincuenta
UNIDADE 4
Mudanza de postura Usos de botar
Por que non botas esa saia no cesto? (= deixar caer algo nalgn sitio) A roseira do xardn acaba de botar novos abrochos. (= producir ou xerar unha nova parte) Botrono da empresa porque sempre se meta nalgn enleo. (= obrigar ou facer marchar dalgn lugar) Ma pola tarde a nova canle bota un concurso que nos gusta. (= emitir algo un medio de comunicacin) Botou tres das na aldea cuns parentes. (= permanecer ou investir algn tempo en algo/algn lugar) Terei que botar un discurso na festa de inauguracin da tenda. (= proferir, dicir ou pronunciar) Btalle esta crema ferida da perna. (= aplicar) En canto viu que a lla corra perigo, botouse auga para salvala. (= lanzarse ou precipitarse bruscamente) Cantos aos lle botas a Brais? (= supoer ou calcular) A vindeira semana xa comezaremos a botar o millo. (= plantar, sementar) Este ventilador non bota moito aire, non? (= deixar sar de si, desprender)
Est sentado/a
Ponse de p/Levanta
Sntase
Queda sentado
Dous usos de quedar

Quedar, parte doutros valores e signicados, pdese combinar con adxectivos e participios en funcin de adxectivos, expresando o paso a un novo estado. Cando viu a serpe, Marta quedou paralizada de medo. Cando Xulia marchou, quedei moi triste. Polo xeral, quedar non se usa co pronome reexivo, anda cando tea o signicado de permanecer. Os meteorlogos recomendan que a xente quede na casa debido aos fortes ventos previstos. (= permanecer nun lugar) Onte quedei estudando na biblioteca ata as doce. (= permanecer desenvolvendo unha actividade)
estar/quedar
de p, de xeonllos, de perl, de costas... sentado/a, deitado/a... de p, de xeonllos boca arriba, boca abaixo en crequenas
poerse
Moitos verbos que expresan movemento e mudanza de postura son reexivos, polo que se combinan cos pronomes me/te/se/nos/vos/se.
achegarse deitarse sentarse* inclinarse arrimarse poerse de p... tirarse axeonllarse afastarse erguerse moverse darse a volta
Marcadores modais e temporais

Para indicar que unha accin se produce de maneira inesperada ou brusca, empregamos de pronto, de repente ou de speto. Marta est lendo cando, de speto, aparece unha gura misteriosa en escena. Para falar de accins que ocorren simultaneamente podemos empregar mentres, mentres tanto ou ao + innitivo. Mentres cea, ve o telexornal. Esperei media hora na consulta do mdico e, mentres tanto, lin o ltimo acto da peza. Ao sar da ocina deime de conta de que me quedaran as chaves.
* O verbo sentar admite o emprego con ou sen o pronome reexivo: Sentou(se) no sof e botou varias horas lendo.
Usos de pr/poer(se)
Este verbo, entre outros usos, combnase con adxectivos para expresar mudanzas que adoitan ser temporais e referirse sade, ao estado de nimo ou ao aspecto fsico. Xeralmente ten un emprego reexivo, pero nunca cando equivalente a vestir.
Ponse de p e comeza a andar. Sempre se pon enfermo cando chega o outono. Por que non pos esa camisa?
cincuenta e unha
51
5. E TI? QUE FAS?
Estes son algns dos costumes de Antonio. Coincides con el en algo? Comntao cun compaeiro.
6. COMO O INTERPRETAS?
A. En parellas, interpretade por quendas as seguintes frases nas diferentes situacins que se propoen. O compaeiro ter que adiviar a cal corresponde a vosa interpretacin. 1 Abres a vent?
a. Ests morrendo de calor. (Irritado/a) b. Non queres que abran a vent porque tes fro. (Sorprendido/a) c. Acabas de erguerte, tiveches un pesadelo e o cuarto est a escuras. (Angustiado/a)
2 Por que non

marchas? a. Acabas de pelexar cun amigo. (Enfadado/a) b. Un amigo ten moitos problemas e aconsllaslle cambiar de aires. (Amable) c. A un amigo ofrecronlle un traballo fantstico noutro pas e non quere ir. (Estraado/a)
3 Non me asustes!
a. Un amigo sorprndete polas costas dando un berro. Ti odias ese tipo de bromas. (Malhumorado/a) b. Dinche que che tocou a lotara. (Alegre) c. Acbaste de mudar a unha casa moi antiga e dinche que hai pantasmas. (Angustiado/a)
O primeiro que fago ao erguerme poer as lentes. Lavo os dentes mirndome ao espello. Poo a cafeteira ou a teteira e, mentres tanto, dchome. Sempre almorzo de p escoitando as noticias da radio. Ao sar da casa, sempre pecho a porta con chave. Acostumo facer pasatempos mentres vou en tren ou en autobs facultade. Ao chegar clase, sempre sado aos meus compaeiros dndolles a man. Ceo sentado no sof vendo a tele. Cando me deito, normalmente quedo durmido lendo un libro. Adoito falar mentres durmo.
4 Non podo mis!

a. Acabas de comer tres pratos de callos. (Farto/a) b. Queres divorciarte. (Desesperado/a) c. Estiveches facendo deporte toda a tarde. (Derreado/a)
Pois eu ao erguerme, o primeiro que fago ...
CD 15
B. Agora vas escoitar as frases anteriores. A que situacins corresponden?
52
cincuenta e das
UNIDADE 4
Limpeza de sangue
7. DIDASCALIAS
A. En grupos de tres, escollede un destes fragmentos da obra Limpeza de sangue de Rubn Ruibal e escribide as didascalias nos vosos cadernos. Dous sern os intrpretes e un o director. Preparade a escena para representala na aula.
Escena 1
Limpeza de sangue
Escena 2
s esteamos Don Anselmo: O que non pode ser que algn vez Cada . pesos catro arriscando o nome para sacar E isto cios. bene os s meno son e tir somos mis a repar ente. ntem evide o, abaix e dend zar empe ten que todos os Pantalen: Claro que si, pero eu non podo levar ataron contr que ctor inspe o e , asuntos pola mia conta ipar. partic quere non este trimestre no. CanDon Anselmo: Iso pasado, dxencho por telfo do se lle acaba o contrato? Pantalen: Antes do vern. os das Don Anselmo: Pois non se lle renova, faise todos en centos de empresas. Non fcil? quen o rePantalen: Non tanto, o director da ocina foi inspecos estam al, perso falta fai ais Adem . comendou imos o reduc Se o. cionando moi preto do lmite mnim emas probl ter imos s olado contr nmero de parmetros esa. empr da o dentr verse resol r pode van que xa non adaptar ao Don Anselmo: Coeces algun que se poida cias? nstan posto e, sobre todo, s circu n. Pantalen: Agora mesmo non se me ocorre ningu de carga ta a ntar aume que s temo Pois : lmo Don Anse traballo. Pantalen: Estou...! ta porcenDon Anselmo: Dixame rematar! E tamn a taxe. Ou tes algunha idea mellor? Pantalen. Si. Don Anselmo: A ver. vernos. Pantalen. Por iso lle dixen que tiamos que . tando escoi Estou Don Anselmo. Pois aqu me tes.
Clemente: Que pasa, neno? Viches un fantasma? Fernando: Case, case. Como che vai? iro. Clemente: Vea, colle. De balde, por ser o prime Fernando: Dende cando ests fra? Clemente: Hai xa das semanas. Fernando: E onde estiveches metido? Clemente: Aqu. Fernando: Nin baixaches a dicir ola. a distancia. Clemente: Nin ti subiches. E estamos mesm o. abaix para pisos catro ou a arrib para pisos Catro non ais adem Eu Fernando: Non saba que estabas fra. subo para nada. as. Falei Clemente: Si que baixei, neno. Pero non estab con Mucha. E vin a pequena. Est moi curria. me dixo Fernando: Esa ta est fodida da cabeza, non nada. Clemente: Pasaraselle. Fernando: Pasara, si. Clemente: Onde te metes ti, a que andas? vieches. Fernando: A nada. Estara no hospital cando Teo que ir tres veces semana. mdicos. Clemente: O bicho? Eu tamn. Pero paso de r. mello o niso. penso Nin lo. Pastillas e ao caral ril. do ria histo unha . bicho o non Non, : Fernando o. inuch Paso horas enganchado a un maqu Clemente: Traballas? Fernando: Non. Estou buscando. As.
Escena 5
Limpeza de sangue
B. Cal foi a mellor representacin?
Alicia: Ola, Carme. Moi cedo cheg aches. Mucha: Dixchesme que visem os s oito e media e xa son as nove menos cuarto. Alicia: Ai, pois si. Esquecn avisarvo s. E creo que don Lus non te vai atender, est con outro paciente novo e vai tardar. Pero se non queres esperar moi to non te preocupes, que en canto remate isto xa che digo eu os resultados. E logo Fernando non veu? Mucha: Non. Alicia: Non estar ingresado? Mucha: Non Alicia: Estaba ocupado? Mucha: Non sei onde est. Supoo que na da sa nai. Alicia: E logo? Mucha: Discutimos. Alicia: Don Luis, est aqu a muller de Fernando... Fernando Snchez, o... Fernando Sn chez... Ese. Quere que espere ou podo mirarlle eu as ana lticas? Ah. Non. Vale. Alicia: Est aberto. Mucha: Abrino eu. Alicia: Pois moi malo. Mucha: Que mis ten, non entendo nada. Alicia: Para iso est o persoal sani tario. Se todo o mundo entendese as analticas ns estabam os no paro. Ou ti non sabes dar vez por telfono e apuntar nunha axenda? Oh. Aqu saen algunhas cousas estraa s. Mucha: Si. Alicia: Quero dicir que hai ndices que poden ser provocados pola sa doenza ou ser efecto dalgn axente externo. Alicia: Sabes se recaeu ultimame nte?
cincuenta e tres
53
8. OS VELLOS NON DEBEN DE NAMORARSE
Aqu tes a sinopse, o primeiro acto e o nal da primeira peza das tres que forman esta obra teatral de Alfonso Daniel Rodrguez Castelao. Tras lelos, imaxinade unha escena desta obra e escribdea en pequenos grupos. Na nota da dereita, atoparedes algunhas suxestins por se non sabedes moi ben sobre que escribir.
Saturio, o Boticario tenta namorar con Lela, unha moza nova. A Morte, disfrazada de mendicante, pdelle ao boticario un remedio para curar a sa doenza: namorouse dunha rapaza nova. Lela e o Caribineiro namoran diante das mulleres da vila. Saturio morre e conversa coa Morte sobre os consellos desta.
OS VELLOS NON DEBEN DE NAMORARSE

Foi estreada en 1941 en Bos Aires e , posiblemente, a obra teatral galega mis representada. Sinopse: Saturio, vello boticario, d en namorar con Lela, unha moza guapa e engaiolante. Lela, anda que se entende co Carabineiro, dille que o ha de pensar malia que recea do que poidan pensar as irms solteiras do boticario. A Morte, disfrazada de mendicante, visita a botica e dille a Saturio que anda con mal de amores, por ser vello e namorar unha rapaza nova. Saturio non quere entender o consello e ao nal da peza morre queixndose Morte de que non o avisase a tempo. LANCE PRIMEIRO Personaxes O BOTICARIO Vello namoradizo, que ten, ademais, a desgracia de chamarse Saturio. LELA Moza requentada na sa propia malicia. O CARABINEIRO Catador de lupanda, disposto a unha nova vida. AS IRMNS DO BOTICARIO Catro nimas do purgatorio, envrulladas en roupa negra. A MORTE O mis tirn de todos, disfrazado de mendicante. MULLERES Dez bocas con alferrn. Tdolos persoaxes levan careta. ESCENA I A escena desenrlase na botica. Cando se ergue o pano, aparece Lela debruzada no mostrador, apreixando unha botellia na man, e o boticario tamn debruzado a falar con Lela. Trtase de representar un palique amoroso. LELA Eu non sei que me d este home... porque xa fai moito tempo que deba estar na casa. O BOTICARIO Pois calisquera da douche un feitizo de namorar e vlvoche tolia. Como me chamo Saturio que o fago! LELA Eso sera unha traidura...! O BOTICARIO As Deus me salve como che reviro o sentido cun bebedizo! LELA Con non tomar xaropes desta botica...! O BOTICARIO Tamn che podo dar polvos seguidores, ou pldoras de malicia, que son mis ardentes.
LELA Vaites, vaites con Don Saturio, que quer chegar polo atallo...! I entn, vostede xa non atopa maneira de me namorar polas boas...? O BOTICARIO Os peixes e as mulleres cllense con artimaas. E como eu xa vou indo algo vello...! LELA Un vello raposo e con moita experiencia; pero a min non me colle, non. Se fose un boticario legal e honrado... veramos. O BOTICARIO Pois... querndome polas boas xa non che fago a traidura. Ti escolle! LELA Tanto como querer anda non o dixen eu; pero, quen sabe...! Desprecei moitos mozos ai, eso si! porque os amoros gastan o corazn e chuchan o siso. A min gostarame un home... un home... O BOTICARIO Un home feito e dereito, con cabeza ben asisada. LELA Para casar non me levara ningn tulitates. O BOTICARIO Entn eu son o tal. ESCENA VII (...) TODAS Ai, Saturio! Saturio! Saturio!! A msica vaise afastando. As irmns do boticario a penas teen folgos para choraren enroquecidas. IRMN 1 Adeus para sempre, quentura do noso inverno! IRMN 2 Adeus para sempre, puntal da nosa vellez! IRMN 3 Adeus para sempre, pan e vio da nosa mesa! IRMAN 4 Adeus para sempre, botica dos nosos pesares! As catro irms do boticario can esmorecidas no peitoril das estras, saloucando as derradeiras verbas de despedida. TODAS En desorde. Adeus irmn! Saturio! Saturio! Adeus para sempre! Irmancio querido! Adeus! Adeus! A msica xa est lonxe. Cae o pano
Alfonso Daniel Rodrguez Castelao (Rianxo 1886- Bos Aires 1950), llo de marieiro, foi o grande intelectual de Galicia e un artista comprometido e polifactico, xa que cultivou o debuxo, a caricatura, o ensaio e a narrativa. Anda que naceu en Rianxo en 1890, emigrou a Arxentina coa sa familia. Volveu, non obstante, a Galicia e estudou Medicina na Unviersidade de Santiago de Compostela, malia que apenas exerceu a profesin. En 1912 adheriuse ao movemento Accin Gallega e comezou a colaborar cos xornais
El Liberal, El Gran Bufn ou La Ilustracin Gallega y Asturiana entre outros. En 1916 foi un dos fundadores das Irmandades da Fala e en 1920 fundou a revista Ns, xunto con Vicente Risco e Otero Pedrayo. Seis anos mis tarde foi nomeado acadmico da Real Academia Galega. En 1936 foi elixido por segunda vez deputado e participou activamente na elaboracin do Estatuto de autonoma de Galicia que foi aprobado ese mesmo ano. Coa chegada da ditadura exiliouse en 1940 en
Bos Aires, onde morreu o 7 de xaneiro de 1950. Os seus restos mortais foron trasladados en 1984 ao Panten de Galegos Ilustres. Aln da sa actividade como debuxante, publicou as obras narrativas Un ollo de vidro, Cousas, Retrincos e Os dous de sempre. No teatro publicou en 1941 Os vellos non deben namorarse, pero fundamentalmente, coecido polo seu ensaio Sempre en Galiza (1944), texto de referencia do nacionalismo galego.
54
cincuenta e catro
cultura
9. MOSTRA INTERNACIONAL DE TEATRO DE RIBADAVIA
A. Asistiches algunha vez a algn certame teatral? Lembras ver algunha obra que che gustase moito? B. Le o programa dun dos das da Festa Internacional de Teatro de Ribadavia. Cal das tres obras che gustara ver? Explcallo ao teu compaeiro.
s 18:00 h na praza Maior Galicia
UNIDADE 4
Teatro de Ningures - Bailadela da mo
rte ditosa
Fran Paredes, Sonia Ra, Autor: Roberto Vidal Bolao. Con iago Cortegoso, Salvador Sant eiro, Barr Pepa ao, Mnica Cam ino Vzquez. Etelv n: del Ro, Casilda Garca. Direcci
seis encontros coa morte noutros Bailadela da morte ditosa presenta as sempre polas personaxes e por tantos cadros. Son citas procurad ia morte para fuxir do sufrimento, diferentes motivos: adiantar a prop ade ou o fracaso, abrazala para achegarse a ela para matar a soid seus brazos como remate natural alimentar outra vida ou acabar nos dun camio xa andado. s 21:00 h na Igrexa da Madalen Galicia
Fran Godn, Alda Lozano. Actores: Alba Pazos, Fran Riveiro, cAdAbrA. dA-c AlbA o: Text no. Direccin: Alda Loza
A min gustarame ver a peza Sen tren, porque me gustan as obras onde se mesturan varias historias
C. Coeces algunha das compaas teatrais que participan? E algunha outra que non gure neste folleto? Se queres, busca informacin sobre unha compaa teatral galega e fai unha presentacin na clase sobre ela. D. Agora, en grupos de tres, ides idear unha obra de teatro. Para participar no concurso debedes enviar o elenco de personaxes e o resumo da obra. O xurado decidir cal a obra gaadora e xusticar o seu veredicto en funcin dos criterios.
Os Containers Sen tren
as fotos anecdticas de Sen tren unha obra coral, pequen edidas, de destinos bloqueados, coincidencias, de encontros e desp cen, de medos, historias de pare lle se que de amor ou sentimentos busca entre vas baleiras. vidas marcadas pola espera, pola s 23:00 h no Castelo Galicia
al e Vanesa Sotelo. Direccin: Autora: Jacobo Paz, Rubn Ruib e, Xos Manuel Esperante, Dani Salgado. Elenco: Xavier Deiv Tasende. a Mar a, Clara Gayo, Vicente de Souz
Centro Dramtico Galego - Estigma
vese ameazada polas pegadas do Na illa volcnica de Estigma a vida seo dunha parella, dous irmns pasado. A desconanza ania no cado na pel, unha persoa acabada afrontan o destino que levan mar e do remoto continente chega un de chegar investiga un masacre, de suspense. descoecido, nunha trama chea
cincuenta e cinco
55
cultura
10. REGUEIFANDO
A. Sabes o que a regueifa? Le o seguinte texto e comntao cos compaeiros.
A regueifa
artstica e como elemenA dramatizacin como expresin lar, dende os albores do to ldico ten unha tradicin secu da de pasaxes bblicas oga dial teatro, ata a representacin de dilogo dramtico ou histricas. Pero tamn a mestura pocas pretritas. con ritmos musicais se remonta a ns deste tipo das que En Galicia son moitas as expresi s coa cultura popuada cion rela se ten noticia, sempre desta conexin entre lar. Pero o exemplo mis singular modalidade dialogada dilogo e ritmo a regueifa. Esta que das persoas im unha disputa discursiva oral na acomodan o parlamento provisan as sas intervencins e e remota cfrase nas ao do adversario. Malia a sa orix as, sobrevive anda celt civilizacins romanas ou incluso funcin social que e rent dife hoxe en da, anda que con era un bo elemeneifa regu a que lle deu o esplendor, xa todo, para amenizar as to para alegrar as vodas e, ante terminar coas disputas tarefas do campo, que adoitaban dialcticas improvisadas. rente a outras modaliNeste sentido non resulta moi dife ns como pode ser o dades de expresins musicais curm cticas dos troveros hip-hop ou rap ou as disputas dial l que estas ltimas, a cubanos ou andaluces. E, ao igua , para converterse ular regueifa trascendeu o mbito pop perar. Unha boa recu a nunha arte, que en Galicia se est e Vecial de ural Cult tro Cen mostra disto a iniciativa do
leva xa mis dunha Valadares, no concello de Vigo, que rnacional de Improdcada organizando o Certame Inte ida s modalidades anvisacin Oral, no que lles dan cab tagonismo importante tes referidas, por suposto, cun pro para a regueifa. importante exercicio E como a regueifa tamn un s, idearon o I Cerde creatividade, tamn en Valadare de secundaria. Os seus tame de Regueifas para alumnos eifeiros Lus Caruncho promotores, os coecidos regu un boa actividade e Pinto de Herbn consideran que eo e a lingua. Nin enx o para que os rapaces exerciten as teen como preiativ inic s que dicir ten que todas esta es modalidades rent dife as lgar tensin consolidar e divu resins artsticas e que de improvisacin oral como exp Pinto de Herbn e Lus teen os referidos regueifeiros, tico musiclogo Xurxo Caruncho, as como o polifac lidades mis destacaSouto, como algunhas das persona das na actualidade. cada vez mis mbiAs que a regueifa vai ocupando nciar sa natureza tos do espazo cultural e, sen renu ina mesturndose con autctona e popular, a mido term non adoita ser nada xa o, xneros semellantes. Deste xeit rap e rap a ritmo de o ritm extrao escoitar regueifas a rlle un pouco de teatro de regueifas. Todo sexa por bota vida.
B. Buscade exemplos de regueifas en Internet. Atreveridesvos logo a improvisar unha na clase? Tamn podedes escribila antes.
56
cincuenta e seis
UNIDADE 5
Dixeches que o faras

Nesta unidade imos reclamar por algo co que non estamos de acordo. Para iso, imos aprender: algunhas partculas temporais: ata que, cando, tan pronto como + presente/imperfecto/futuro de subxuntivo usos de se e dos pronomes me/ che/lle... para expresar a involuntariedade a aludir a promesas en estilo indirecto a reclamar o cumprimento dun compromiso a formar palabras: adxectivos con prexos, suxos e compostos vocabulario do mbito dos medios de comunicacin
comprender
1. TELEGA
A. Que canles de televisin adoitas ver? Que opinin tes sobre elas? Que tipo de programas preres? Por que? Comntao cos teus compaeiros. B. Le o texto de presentacin que aparece na web cticia da nova canle galega TeleGA. Gustarache que houbese unha canle as? Verala? Por que?
Case sempre vexo concursos. O que mis me gusta ...
http://www.telega.ga
Busca Rexstrate | Contacta | TeleGA carta
A TA CANLE, A NOSA
A partir da prxima semana, TeleGA comezar a sa emisin en todo o territorio galego, ademais dunha canle internacional que se poder seguir en Arxentina, Mxico e Brasil. TeleGA un proxecto que pretende ofrecer algo diferente para todas as franxas de idade, e na que o espectador o autntico protagonista da oferta televisiva.
En TeleGA apostamos fundamentalmente polo telespectador e pola interaccin con el. Estimularemos a sa participacin: quen tea algo que contarnos (unha crnica, unha reportaxe ou o seu punto de vista sobre a actualidade informativa) poder enviarnos o seu vdeo, que formar parte da nosa programacin semanal. Queremos tamn que a nosa televisin vaia vangarda das novas tecnoloxas e poida chegar ao maior nmero de persoas posible. Para iso, a programacin poder seguirse en internet e, polo tanto, ser accesible para quen prera acompaarnos a travs da rede ou para quen, lonxe de Galicia, non poida seguirnos por televisin.
mulando os programas de contido cultural e de informacin poltica e social. Os nosos telexornais combinarn a actualidade informativa coa valoracin e o punto de vista dos nosos principais analistas polticos. Faremos unha oferta de programacin variable, na que fuxiremos da monotona e da programacin estable. Procuraremos a sorpresa do pblico con programas novos, diferentes e creativos, que cubran contidos televisivos inexistentes no sector audiovisual. Contaremos cun comit de regulacin deontolxico, formado por personalidades importantes do mundo audiovisual, acadmico e cientco. Eles sern a principal garanta de que todos os contidos que se ofrezan posuirn a calidade que os nosos espectadores merecen.
A nosa programacin ser sometida constantemente valoracin dos E, por ltimo, TeleGA fundamenespectadores. A grella televisiva est talmente unha televisin pensada re estar pensada para eles e, por por e para os galegos, sen esquece vique tal motivo, recollerase todo tipo de nos, por suposto, dos galegos a informacin, a travs de enquisas e ven no estranxeiro. unha iniciativ patrocuestionarios, para saber se a ofer- integramente autctona, con ta televisiva do agrado do pblico. cinios e investimentos de capital gaAdemais, habilitaremos unha caixa lego que nos permite, ademais, unha de mensaxes do Defensor do Espec- reducin considerable das pausas tador, para que os nosos seguidores por publicidade. Aln diso, os cone, poidan realizar todas as achegas que tidos centraranse na nosa realidad as da que pretendemos ser testemu consideren oportunas. e cronistas. televiunha por tamn os Apostam sin con carcter formativo, esti- Espermosvos en TeleGA!
58
cincuenta e oito
UNIDADE 5
2. PROGRAMACIN SEMANAL
A. Mira a programacin de TeleGA para tres das diferentes. Cres que responde s intencins que declararon na sa presentacin? Por que? E ti, basendote na ta programacin ideal, que suprimiras e que engadiras?
LUNS 7.00 Informativos 9.00 Vida saudable: os alimentos transxnicos 10.00 Bo da Galicia (magazine) 13.00 O tempo 15.00 Ilusins (cap. 64) Sabela coece por Rosario a traizn de Xos Mara 16.00 Na sobremesa (revista de actualidade) 17.00 Queixo con marmelo. Para os mis pequenos 20.00 Atrapados na cocia (concurso)
MARTES 7.00 Grandes documentais (Galegos en Chicago) 9.00 De compras 10.00 Primeira impresin: entrevista co conselleiro de Economa e Facenda
MRCORES 7.00 Con lupa (Andrs Lpez fai o comentario poltico da semana) 10.00 Bo da Galicia (magazine) 12.00 O Comps (hoxe visitamos Baos de Molga) 13.00 Infomativos 13.30 O tempo 15.00 Ilusins (cap. 66) A sogra de Sabela ten unha cita con Andrs Eduardo. Ser unha trampa? 16.30 O teu taller (programa sobre bricolaxe)
12.00 A cocia de Antn Mourelos 13.00 O tempo 13.30 Informativos 15.00 Ilusins (cap. 65) Sabela decide verse con Andrs Eduardo 17.00 Volta Ciclista do Apstolo 20.30 Os Ferreira (comedia) 21.50 Saber e correr (concurso de cultura xeral) 23.00 A debate: a Lei de solo urbano 1.30 A mellor sintona (programa dedicado msica clsica)
21.00 Fra de xogo (anlise da liga de ftbol) 22.00 A pelcula 0.30 Os teus vdeos 1.30 la de Sanxenxo
18.00 Concerto 20.00 Os teus vdeos 22.00 Tolos pola msica (concurso)
Eu creo que, en principio, cumpre a losofa, anda que...
B. Imaxina que TeleGA comprou un espazo nos xornais para anunciarse. En parellas, creade a pxina publicitaria da canle.
cincuenta e nove
59
3. OS TELESPECTADORES RECLAMAN
A. Un ano despois da presentacin da canle, unha espectadora escribiulle unha mensaxe ao Defensor do Espectador na que se queixa da programacin de TeleGA. Logo de lela, di cales son os aspectos que mis lle molestan. C. A mesma espectadora decidiu enviarlle a mensaxe anterior ao director xeral de TeleGA e tivo que reestruturala, tal cal aparece a continuacin. Co teu compaeiro, compardea coa versin anterior e comentade as diferenzas que atopedes.
tor xeral Estimado Sr. direc
de TeleGA:
amaliagarcia88@mailio.com defensordoespectador@telega.com primeiro aniversario teleGA
Seor Defensor do Espectador: A semana pasada celebraron o primeiro aniversario da sa canle con todo tipo de festexos. E non quero ser eu quen amole a sa ledicia, pero, como espectadora desencantada que son da sa televisin, non podo deixar pasar a ocasin para expresarlles a mia queixa. En primeiro lugar, porque cando vostedes dixeron e se publicitaron como unha canle galega non deixaron moi claro a que se referan con isto. Se unicamente ao nome da televisin, non teo mis que dicir, pero, se ao que se referan era aos contidos, teo que dicirlles que non teen nada de galegos. Non son mis ca unha mala copia dos programas convencionais das demais televisins. E, por certo, era esa a programacin innovadora que tanto divulgaron? Porque nin innova nada, nin ofrece alternativas diferentes semana tras semana. En segundo lugar, pregntolles: todo o protagonismo que lle an dar ao espectador esa trapallada de vdeos caseiros cos que nos aburren a mido? esa a televisin interactiva? Ou ese ton entre desenfadado e pedante que teen os presentadores do telexornal? Vostedes realmente seguen a informacin que os espectadores lles proporcionan cando preparan a grella de TeleGA? Porque non creo que un programa de manualidades media tarde, mentres os rapaces merendan, ou o ensimo captulo dunha comedia que non divirte nin s ovellas tean o apoio do pblico. E, por ltimo e talvez o que mis me molesta, onde est a regulacin de contidos? E xa non falo s polo humor de trazo groso que invade todos os magazines e concursos, calquera que sexa a natureza, nin polo ridculo de moitos vdeos, senn pola orientacin dalgns programas que estn na fronteira do eticamente tolerable. Polles, a modo de exemplo, os contidos machistas do programa De compras. Quen son os membros dese comit tico do que tanto se gaban e do que tan pouca informacin temos? Era esa a televisin formativa e informativa que prometan? De verdade non nos merecemos os galegos unha oferta televisiva mis digna? Espero que este ano de vida da canle non sexa paradigmtico e de aqu en diante comecen a concienciarse dos seus erros e poidan reparalos. Cando cumpriren de veras todo o que prometeron no da da inauguracin de TeleGA, creo que todos sairemos gaando. Un sado, Amalia Garca
aa, rio da sa comp primeiro aniversa sobre a in in Con motivo do op a mi a para expresarlle quero escribirlle n. Anda que debo espectadora que so mo co sa televisin leGA desencantaTe espectadora de ha un n so tivas e qu le dicirl raron as sas atrac ctativas que me xe ar lam rec de r da, dadas as expe do deixa nseguinte, non po ten a r, ve de do promesas. Por co mo u me contidos que, ao polos decientes . in sa programac r pola e o meu malesta quero trasladarll Malia . in ac m Antes que nada, ra og galega da sa pr nada ten n no escasa orientacin e, m no o e como tal, ags as cit das bli is pu na se cio e en qu s conv das programacin dor va no in da que a diferencie na bo feito, non perci De s. n isi nos ev e tel qu demais mente ao semanal, contraria na programacin prometeron. que sto protagonismo e discrepar do supo asos esc s ro sei Asemade, teo qu ca s eo vd or. Coido que uns es lle dan ao espectad o dos presentador falsamente prxim ton o blip o r cta pe de interese e res de son a mellor forma in do telexornal non e se seguen a opin tom n eg pr n, ci ua sit as a n est na te cio An or . op co e lles pr que supostament nte, me ior ter an dos espectadores do presa que, na lia do ex sas enquisas, xa
B. As frases subliadas expresan relacins temporais. Poderas identicar cales se reren ao presente, ao pasado e ao futuro? Logo, en parellas, discutide se hai outras combinacins verbais posibles.
nualidades media un programa de ma dubido moito que rida se encontren ur ab longa como tan ie ser ha un e tarde s da audiencia. entre as prioridade slado al pola que lle tra mo razn princip ulareg de cia Por ltimo e co ren o que engadir a ca te , in miac eli n lam esta rec tendo como no posto que non en s, e ido es nt co zin s ga do ma n s ci iora do e que exhiben a ma menca eti do a nan a vulgaridad eir nt fro rsos que estn na chistas concursos ou discu , os comentarios ma o pl em ex r po , para n tam ito te tolerable, como , aprove compras. Dito isto citan bli pu to do programa De tan e qu est o comit tico preguntarlle onde sabemos. o uc po e do que tan n non esa a televisi ento dicirlle que baera esp e qu En conclusin, lam e n etero mativa que prom rta formativa e infor recemos unha ofe me os leg ga os e qu a ro est ide a ns or Co ag s. de mo a partir na, e desexo que televisiva mis dig rnola. canle poida ofrec despdome trasla ncin dispensada, ate a lle ser do ob n as ec Agrad os de que mis sinceros desex de in ac ram og dndolle os meus rar a pr sirvan para mello vacins sinaladas iremos gaando. sa os tod e qu ido co TeleGA. De ser as, Atentamente, Amalia Garca
60
sesenta
UNIDADE 5
D. Os elementos que aparecen en grosa son organizadores discursivos. Sabes para que se utilizan? Poderas clasicalos no cadro de abaixo segundo a funcin que desempean na carta? Logo, compara a ta clasicacin coa dun compaeiro e aclardeo co voso profesor.
Ordenar Expresar causa Conclur Expresar consecuencia
5. UN FUXEFUXE!
A. Nas frases de abaixo, identica e sublia os adxectivos que aparecen. Logo, comenta co teu compaeiro como cres que se formou cada un deles.
1. Xurxo un cara lavada. Sempre marcha cando lle toca a el pagar a rolda. 2. Non intentes convencer a Marcos de que non ten razn. un teimoso e nunca o vai recoecer. 3. Sabela non ten moitos amigos e prere a soidade. moi insociable.
antes que nada
Matizar
Expresar contraste
Exemplicar
B. Algns dos adxectivos desta lista frmanse da mesma maneira. Podes facer diferentes grupos? Coeces outros adxectivos que se formen igual? Intenta ampliar a lista cos teus compaeiros.
desconsiderado/a abusn/ona inxusto/a malfalado/a mentireiro/a fachendoso/a comecartos altivo/a desorganizado/a impaciente falabarato irresponsable festeiro/a fuxefuxe desaxeitado/a
4. LINGUAXE PUBLICITARIA
A. A continuacin, relaciona os slogans de anuncios publicitarios do cadro amarelo cos contidos das respectivas campaas que guran no cadro branco.
C. Agora completa as seguintes frases cos adxectivos da lista anterior que consideres mis axeitados.
1. Sempre lle deixo libros e lle axudo cos traballos do instituto. E agora que lle pido que me faga unha traducin, dime que non ten tempo. En n, que unha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OBTN UN PURA SANGUE

CO S P S N O CH A COS AN N
2. Que neno mis ............... . . . . . . . . . . . ! Non para quieto en todo o da. 3. Dixo que nos esperara. Atrasmonos dez minutos en chegar e resulta que xa marchara. Que . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..........................! 4. Dixo que preparsemos ns a cea, que ela non se atopaba moi ben, pero Antonio viuna pola ra cun amigo. unha ................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Pero que ........................ . . ! Nunca est na casa os sbados pola noite, non perde un aniversario e, nas verbenas, baila mentres toca a orquestra.
TODOS IGUAIS, TODOS DIFERENTES
Nas mellores mans

INTEGRACIN DE PERSOAS CON DISCAPACIDADES PLAN DE PENSINS COCHE ALTO DE GAMA UNHA MARCA DE XOIAS
6. A Fortunato con frecuencia lle desaparecen os papeis importantes na ocina e, ademais, a sa axenda prdese a mido. un ..........................
B. Despois de efectuar a relacin, discutide en grupo o signicado de cada unha das frases e a tcnica de persuasin que utilizan. Ademais, que slogan alternativo proporas en cada caso?
D. Na ltima frase da actividade anterior atpanse das formas de expresar a involuntariedade da accin indicada. Poderas identicalas? Sabes en que consisten? Comntao co teu compaeiro e, entre os dous, intentade poer outros exemplos.
sesenta e unha
61
consultar
Organizadores do discurso
MATIZAR
l Sempre apoiei o traballo social; de feito, colaboro con varias
Ademais de cando, existen outros conectores temporais que seguen as mesmas regras respecto aos tempos verbais, pero con usos mis especcos. SIMULTANEIDADE Para indicar que unha accin ten lugar ao mesmo tempo ca outra ou que se contrapn a ela, emprgase mentres.
Por que os gobernos non fan nada mentres os bosques tropicais desaparecen? Mentres en Europa os homes vivan en covas, en Exipto oreca unha sosticada civilizacin. Mentres puideron, os bombeiros evitaron que o lume se estendese. Mentres non protestemos/non protestarmos de verdade, seguirn emitindo ese tipo de programa.
entidades como voluntario.
ORDENAR
En primeiro lugar, quero darlles a benvida nosa comunidade. Asemade, non podemos esquecer que as decisins as debemos tomar entre todos. Dito isto, quero lembrarvos que o comit est vosa disposicin para esclarecer o que faga falla. Por ltimo, comntolle que tampouco lles gustou o atraso na entrega dos materiais.
EXPRESAR CONTRASTE
Non ten nada de seu, malia os cartos que xo cando emigrou a Amrica. Estivo estudando ata moi tarde, malia que/anda que tia/tivese que madrugar ao da seguinte.
SUCESIN INMEDIATA Se un feito inmediatamente posterior a outro, sanse frecuentemente en canto, tan pronto como ou ao.
En canto me digan algo, chmote. Tan pronto como saiba algo, dgocho. Ao chegarmos casa, chammoste/chamarmoste.
CONCLUR
En conclusin, debo dicir que o programa nos defraudou moitsimo.
LMITE TEMPORAL Se un feito o lmite temporal de outro, emprgase ata que.

Espereino ata que veu do traballo. Esperarei aqu ata que chegue o autobs.
EXPRESAR CAUSA
Non chegaremos a tempo para a apertura, xa que non nos traen o coche antes das nove. Posto que non colle o telfono, irei falar con el persoalmente.
EXPRESAR CONSECUENCIA
A xente pareca satisfeita con todo durante o seu primeiro mandato. Por conseguinte, volveu presentarse s eleccins.
Nalgunhas construcins, se os suxeitos coinciden, o segundo verbo pode aparecer en innitivo. Na voda do meu irmn comn ata non poder mis. (= ata que non puiden mis)
Correlacins das formas verbais nas construcins temporais

Refermonos ao presente ou a algo habitual
Cando sae da casa, sempre pecha con dous ferrollos.
Vs ao cine?
Non podo. Teo que quedar na casa ata que volva a mia irm.
Refermonos ao pasado
Cando sau da casa, atopou o paquete. Onte, cando estaba comendo/coma no bar da esquina, atopou un antigo compaeiro do colexio que non va haba vinte anos. Antes, cando me ergua, sempre pua a radio para escoitar as noticias.
Refermonos ao futuro
Cando saias/sares da casa, apaga as luces, por favor. Cando saibamos/soubermos o que ocorreu, dicmoscho/dirmoscho.
Formacin de cualicativos
Moitos adxectivos en galego frmanse a travs dos recursos de prexacin, suxacin e composicin.
62
sesenta e das
UNIDADE 5
PREFIXACIN Consiste na colocacin de elementos, denominados prexos, diante dunha palabra ou raz, formando unha nova palabra cun signicado distinto. Coa prexacin, a nova palabra xeralmente pertence mesma clase de palabras que pertenca a que lle serviu de base.
desfeito = des + feito (adxectivo) intil = in + til (adxectivo) interurbano = inter + urbano (adxectivo) extrano = extra + no (adxectivo)
Expresin da involuntariedade: uso dos pronomes me/che/lle...

En ocasins, expresamos a involuntariedade dunha accin por medio de oracins pronominais. Nestes casos, o suxeito gramatical non a persoa, senn o obxecto. ACCIN VOLUNTARIA
Para entrar na casa, os ladrns romperon a vent do saln.
ACCIN INVOLUNTARIA
A Anxo rompeulle a camisa no medio da festa. A min unha vez rompronme os pantalns nunha voda.
SUFIXACIN Trtase da colocacin de elementos, denominados suxos, detrs dunha palabra ou raz para crear unha nova palabra ou modicar o signicado da palabra que se une. As palabras formadas por suxacin poden pertencer ou non mesma clase da palabra base.
or (substantivo) + al = oral (adxectivo) falar (verbo) + deiro = faladeiro (adxectivo) abusivo/a chorn/a
Pero que pasou?
COMPOSICIN a unin de dous ou mis elementos que xa existen na lingua como palabras, para formar unha nova.
mal + educado/a = maleducado/a agre + doce = agridoce cara + de + pau = cara de pau
Contraccins con indenidos

O indenido un (e as sas variantes), cando acta como adxectivo, presenta as mesmas contraccins ca o artigo indeterminado: dun, dunha, duns, dunhas; nun, nunha, nuns, nunhas; cun, cunha, cuns, cunhas. Non obstante, no seu emprego pronominal, contrae con de e en, pero non coa preposicin con. Cunhas reclamacins estamos de acordo, con outras non. (= adxectivo) Cada n de semana sae con unha, non quere volver namorarse.(= pronome) Asemade, ambos contrae coa preposicin entre, formando entrambos e entrambas. Entrambos os socios levaron a empresa runa. Os indenidos algn e outro (e as sas variantes) contraen coas preposicins de e en, da seguinte maneira:
algn de en dalgn, dalgunha dalgns, dalgunhas nalgn, nalgunha nalgns, nalgunhas outro doutro, doutra doutros, doutras noutro, noutra noutros, noutras
Non o xen adrede. Caeume.
s veces, a involuntariedade s pode expresarse cun cambio de verbo. Berta tirou as fotos ao chan, estaba moi enfadada. A Helena caronlle as fotos ao chan. (sen intencin de facelo, por descoido)
Moitos verbos aparecen co pronome se para presentar un proceso ou o resultado dunha accin sen aludir intervencin de ningunha persoa.
perder ensuciar manchar mollar perderse ensuciarse mancharse mollarse
Mira como se manchou outra vez o mantel. Estou farto! Este ascensor avarase cada dous por tres.
sesenta e tres
63
6. AUDIOVISUAL GALEGO
A. Un xornalista da axencia de informacin Fisterra Express redactou un texto sobre o contido dunha entrevista a Antn Reixa, do programa Diario Cultural da Radio Galega, para divulgalo nos medios de comunicacin. Logo de ler o texto, escoita a entrevista e tenta engadirlle polo menos tres informacins que non aparezan na redaccin do xornalista.
CD 16
7. PUBLICIDADE ENGANOSA
A. Algunhas persoas cren nas mensaxes publicitarias ao p da letra. Le os seguintes anuncios e di que expectativas cres que se poderan ter en cada caso.
Unibanca
Todo empeza por ti
O noso compromiso est claro: facer que os teus envos cheguen a tempo e en perfecto estado. Sempre ters a garanta de que o teu envo est en boas mans.
O sector audiovisual galego encntrase de para bns esta semana. O motivo foi o acordo ao que cheg aron co presidente da Xunta de Galicia para a dotacin de 13 mill ns de euros co n de impulsar a producin cinematogrca nos anos 2008, 2009 e 2010. O colectivo acolleu con enorme satis faccin a iniciativa, tal como lle expresou Antn Reixa, presiden te do Clster Audiovisual Galego, Radio Galega. Reixa amosous e moi satisfeito polo acordo alcanzado e armou que axudar a gara ntir e potenciar a iniciativa cinematogrca galega. O polifactico artis ta lembrou que a dotacin se circunscriba nunha normativa euro pea, segundo a cal as televisins pblicas e privadas deban dest inar o 5% dos seus ingresos para a producin cultural. Isto, segundo o ex-lder de Os Resentidos, tia que reverter na parte da televisin que ten mis que ver coa cultura: producins de longametraxes, tele lmes ou documentais. Asemade, insistiu en que nos lmes de produci n e coproducin propia onde mellor cristaliza o valor cultural da televisin. Reixa enmarcou o acordo nun dec logo que o sector lle xera chegar ao presidente da Xunta de Galicia e que recolla a peticin do cumprimento deste 5% e a solic itude dunha maior coordinacin entre o sector audiovisual dado o seu carcter estratxico e os diferentes departamentos da Xun ta, para evitar, deste xeito, a actual poltica de dispersi n relacionada coa actividade audiovisual. Finalmente, concluu insistindo no alivio que para o colectivo supn este acor do e animou os axentes do sector para que resp ondan a esta iniciativa coa elaboracin de contidos culturais atractivos para o telespectador.
Escoitmolo, cntenos o seu problema. Temos a solucin.

SEGUR. Expertos en nais felices.
Ximnasio Olimpo
Ven facer amigos nun ambiente san e agradable. Aberto toda a semana con acceso a calquera hora e a todas as instalacins: piscina, sauna, sala de tness.
B. Agora fxate nos verbos que introducen o discurso de Reixa. Poderas marcalos? Busca un sinnimo para cada un deles.
en 1957 e quizais Antn Reixa naceu en Vigo res da Galicia actual. Fillogo de un dos artis-
tas mis polifacticos e innovado ir inquietude pola creacin poformacin, axia comezou a sent unicacin Potica Rompente, tica e, en 1975, creou o Grupo de Com o da turbina. Logo increbari Sila ctivo co que publica o libro cole ario As ladillas do travest. mentar a sa producin co poem musical viguesa e lanzar en ida mov Nos oitenta participa da erter a cancin Fai un sol 1982 o grupo Os Resentidos que conv odo comeza a compaxinar per Nese as. de carallo nun xito de mas s musicais e convrtese nun a creacin coa producin de videoclip , xa que comeza a colabopas do os dos personaxes mis meditic isin. rar en programas de radio e telev TVG e como director a serie Neste medio, en 1998 estrea coa audiencia na canle autonmica. Mareas Vivas que bate marcas de n (hoxe en da Filmanova). Visi ozs Un ano mis tarde funda Port ltimos traballos como direcEsta produtora realizar os dous inteiro (adaptacin da obra carp do tor de Reixa, os lmes O lapis l Tvoli. homnima de Manolo Rivas) e Hote
Atraccin asegurada para ela e para el. Efecto 24 horas cunha soa aplicacin.
Zas
B. Elixe un dos anuncios e inventa un motivo para sentirte enganado. Cntallo ao teu compaeiro, que tentar defender a posicin da empresa.
Eu comprei o desodorizante ZAS e, nada, saio o sbado a un concerto e...
64
sesenta e catro
UNIDADE 5
8. A GRAN FINAL
A. Le o avance de como ser a nal dun concurso de televisin en TeleGA. Gustarache participar nun programa deste tipo?
22.00 Quen cumpre, gaa. A FINAL DE QUEN CUMPRE, GAA

Este venres s 22 h, chega a hora da verdade: o desenlace en TeleGA do concurso Quen cumpre, gaa. Hai seis meses, das persoas presentronse a un concurso para tentar darlles un cambio s sas vidas. Un equipo formado por dous amigos dos concursantes e dous psiclogos idearon un plan de accin, unha serie de cambios destinados a mellorar as sas vidas. Cada concursante comprometeuse a cumprir un declogo de recomendacins que preparara o seu equipo e, ademais, a ser observado durante eses meses. A canle puido seguir parte da sa evolucin a travs das cmaras, pero a parte mis decisiva ser a das testemuas que participaron nesta edicin: persoas que forman parte da producin e que os concursantes non identicaron. Eles explicarannos ata que punto Lois e Sonia cumpriron co seu programa e coa sa promesa. O que mis cumpra gaar un premio de 30.000 euros e un coche.
B. Le os perfs dos concursantes Lois e Sonia e, en grupos de catro persoas, escribide cinco cousas que credes que debe facer un deles para mellorar a sa vida.
1.
Para relacionarse con mis xente, Lois ten que apuntarse a un ximnasio.
LOIS
Vive s, tradutor e traballa na casa. moi individualista. Gstalle dar paseos solitarios, xogar moitas horas no ordenador ou estar conectado a Internet. Pasa horas lendo, algns das non fala con ningun. Apenas sorr. Viste sempre de negro. Come comida pouco sa. un pouco ron e moi crtico. Os seus amigos de toda a vida chmano para sar, pero el acepta moi poucas veces e vaise afastando deles. Leva unha vida moi metdica.
2.
3.
4.
5.
SONIA
n de vdeos espordicos de produci Vive soa. Ten traballos Inter net. e que realiza a travs de musicais e de publicidad unha vida da que ten amigos. Leva Non moi sociable an s. Sae con in quere) compromiso moi activa e non ten (n actividades: o e fai moitos tipos de amigos de vez en cand u vestiario er tos, ao cine etc. O se vai ao ximnasio, a conc mesmas leva o mesmo estilo e as pouco vistoso, sempre ras e moi persoa de poucas palab cores escuras. unha s para nada: regulares nin saudable seca. Non ten horarios Dorme deitarse ou erguerse... nin para comer nin para us das er o mesmo durante do pouco e abr rese ao fac rsa e desorientada. seguidos. Sntese dispe
1.
2.
3.
4.
5.
sesenta e cinco
65
9. QUEN CUMPRE, GAA
A. A continuacin, ides ver a listaxe de propostas que xo o equipo de psiclogos e amigos para Sonia e Lois; o problema que estn desordenadas. Co mesmo grupo no que traballaches a actividade anterior, tentade asignarlle a cada un a proposta que mellor lle acaia.
se apuntase 1 Fixeron que para que coecese xente,
nun grupo de
excursionismo idese coa natureza e non pu estivese en contacto na. ma en toda a n de se conectarse a Internet
2 Comprronlle un acuario e tres peixes tropicais aos
que tia que coidar e alimentar cada da para que se sentise responsable deles.
3 Gardaron baixo chave toda a sa rou
pa escura e comprronlle camisas e pantalns de cores claras para que cambiase de hum or e de imaxe e para que a xente apreciase o cambio. plans 4 Quedaron en que lle proporan rutina diaria. que supuxesen un parn na sa imprevistos
5 Fixeron que se matriculase nun curso intensivo de solfexo e msica para que
6 Preparronlle un plan semanal no que debera
saltar o seu horario xo de actividades.
reforzase a disciplina e a vontade. Durante ese tempo, deba ensaiar polo menos das horas diarias.
tia 7 Comprronlle varios libros que de ler en catro semanas.
que acabar
8 Comprronlle a serie de Comida sa para toda a semana en DVD para que aprend
pratos saudables e para que se axese a comer de forma tranqu ila e relaxada. va e cham 9 Fixeron unha listaxe de amigos aos que haba tempo que non deles. menos das veces por semana, sase cear ou tomar algo con algn
ese a preparar
ronos para que, polo
10 Fixeron que se apuntase a un curso de

salsa e merengue para que se solt ase un pouco e puidese desinhibirse.
teuse a falar pol 11 Ademais, comprome s cada da, anda que
o menos
con tres ou catro persoa ha tenda etc., e fosen vecios, dependentes dun falase. a sorrirlles s persoas coas que
LOIS
SONIA
B. Continuade traballando nos mesmos grupos. Agora ides escoitar as testemuas. Credes que Lois e Sonia cumpriron a maiora dos seus compromisos? De que maneira? Discutide os vosos puntos de vista sobre quen cumpriu mellor coas sas promesas. Para rematar, imos facer unha votacin entre todos os grupos da clase para ver quen gaa o concurso.
CD 17
C. Unha vez que xa sabes quen o gaador, imaxina que ti es o outro concursante e non ests de acordo co resultado. Escribe unha carta de reclamacin dirixida ao xurado do concurso na que exps o teu desacordo.
66
sesenta e seis
cultura
10. TELENOSTALXIA
A. Ves moito a Televisin de Galicia? Que sabes da sa historia? Lembras con nostalxia algn programa que xa non se emite? B. Le agora o seguinte texto e comntao cos teus compaeiros e co profesor.
UNIDADE 5
A TVG: historia sentimental de Galicia
24 de xullo de 1985, vspera do Da de Galicia, a maiora dos galegos agardaban expectantes fronte ao televisor a primeira emisin da Televisin de Galicia (TVG). E, en efecto, tralos discursos institucionais, a curtametraxe do director Chano Pieiro, Mamasuncin, daba inicio programacin da primeira canle en galego. Deseguido, un captulo da coecida serie Dallas incrementaba anda mis a capacidade de sorpresa dos galegos, que nunca antes viran a J.R. ou a Suellen expresarse na lingua de Castelao. Desde ese momento, a TVG entrou denitivamente nos fogares galegos como unha das actividades favoritas de lecer. A partir de entn, a TVG foi consolidando e ampliando a sa oferta televisiva e, o 29 de setembro dese mesmo ano, comezou a sa programacin regular con 39 horas de emisin semana. Do mesmo xeito, foi integrando programas de producin autctona, que pronto se converteron en lderes de audiencia. Estes programas algns deles anda en antena foron cimentando a memoria audiovisual dos galegos. O concurso Supermartes e o Luar, na noite dos venres, foron e no caso do segundo anda contina a ser o pasatempo preferido de moitos galegos. Por non falar do incombustible En Xogo, que n de semana a n de semana segue traendo a informacin deportiva aos televisores galegos. E, se grande foi o xito dos programas autctonos, non o foi menos o das series de producin galega. A audiencia seguiu sen pestanexar o da a da dos vecios de Portozs, vila marieira imaxinaria que lle daba nome serie. Pratos combinados, Libro de familia ou, mis recentemente, Padre Casares captaron e continan a captar masivamente a audiencia galega. Con eles, persoeiros televisivos como SuperPieiro, Galloso, Pampn, Pemn, o home do tempo, ou Morris fan xa parte da historia da TVG. Pero a historia da Galega tamn reicte a proxeccin internacional e o interese polos galegos do exterior. As, o 29 de decembro de 1994, coa emisin do programa Galeguidade foi a primeira canle autonmica do estado espaol que emitiu regularmente va satlite. En 1997, no Da das Letras Galegas foi pioneira en Europa ao iniciar as emisins regulares por Internet en tempo real. Actualmente, non cou allea s novas tecnoloxas e comezou a operar con tecnoloxa dixital terrestre.
C. As das grellas de programacin da Televisin de Galicia que vas ler a continuacin correspndense con dous momentos diferentes da canle, con vinte anos de diferenza. Cres que nestes vinte anos cambiaron os gustos televisivos dos galegos?
Pois para min...
2008 1988
11:30 12:00 12:03 13:00 13:30 13:33 14:30 15:00 15:15 16:00 16:03 Mira de axuste Bos das Adianto informativo Vivir aqu Adianto informativo Kung-Fu Os Hoots Telexornal-1 Deportes Amazonas. Telenovela Adianto Informativo Sesin continua O gran Gatsby Direccin: Elliot Nugen Intrpretes: Allan Ladd, Betty Field, e Barry Sullivan (US. Cor). 17:30 Os supersnicos. Debuxos animados 18:00 Batman. O paiaso sen gracia 18:30 Adianto informativo 18:33 Arestora. Telerrevista do sern 20:00 Dallas.O herdeiro perdido 21:00 Telexornal-2 21:30 Venres Show 23:00 Hitchock Persecucin de pesadelo 23:45 Telexornal-3 00:05 O tragaluz 00:15 Remate
Xabarn Club mas. Espazo infantil e xuvenil 8:30 Bos das. Espazo conducido por Raquel Domnguez e Xaime Airas 10:00 Walker, ranger de Texas 10:45 Diagnstico asasinato. O doutor Mark Sloan traballa no Hospital Xeral da comunidade, ademais de colaborar co departamento de polica. Gazas sa afeccin por resolver casos relacionados coa morte, axdalle ao seu llo, o detective Steve Slogan. 12:15 Cocia para todos 12:30 A revista. Espazo informativo conducido por Xess Peleteiro. 13:45 Galicia noticias. Presentan Irene Lamas e Ral Quin 14:15 Natureza 14:25 Telexornal medioda. Presentan Alfonso Hermida e Begoa Fontenla 15:25 O tempo 15:30 Cifras e letras. Concurso presentado por Paco Lodeiro. 16:00 Acompenos. Programa diario de actualidade presentado por Xos Manuel Pieiro. 18:00 Pillados 18:10 Acurralada. Coproducin venezolana e estadounidense. Apaixonada historia de amor, odio e vinganza. 20:00 Galicia noticias sern. Presenta Tati Moyano 20:30 Telexornal sern. Presenta Marga Pazos 21:35 O tempo 21:40 Alal 22:15 Padre Casares 23:50 Hai debate. Presenta Ana Rodrguez. Espazo de anlise, opinin e debate da actualidade social e poltica. 00:50 Telexornal noite 01:00 O tempo 01:05 Cinema de noite. Vern sanguento 02:40 A sentinela
7:30
sesenta e sete
67
cultura
11. XORNALISMO E LITERATURA
A. De Cunqueiro a Mndez Ferrn, son varios os escritores galegos que colaboraron con artigos na prensa escrita. A continuacin tes un artigo de Carlos Casares, un dos escritores que mis destacaron por combinar ambas as facetas. Le o texto e discute co teu compaeiro que problemas actuais se tratan nel. Cal a mensaxe do texto? Argumenta a ta opinin.
VER A TELEVISIN ANDANDO

Hai uns anos, os viaxeiros que chegaban en avin de Europa a Nova York, nada mis desembarcar no aeroporto quedaban asombrados da devocin enfermiza que os americanos sentan pola televisin. Nas salas de espera, nas cafeteras e nos mesmos corredores que levaban dunha parte outra daquela inmensa terminal area, vanse miles de persoas botando moedas sen parar nuns pequenos televisores individuais instalados nos asentos, totalmente concentrados na pantalla para seguir os seus programas preferidos. Hai xa tempo que se deixou de ver este espectculo. Algun me dixo que foi a consecuencia dunha nova moda: eses aparatos porttiles que permiten escoitar msica a travs dun auricular. Polo visto, atan menos porque deixan os ollos libres e permiten observar o que ocorre arredor, includos os movementos dos cacos. Para loitar contra esa desercin, os fabricantes de televisores acaban de presentar un aparato que combina as vantaxes dos dous sistemas: ver a televisin mentres se pasea ou se gua un coche. As primeiras probas, segundo lin onte pola tarde, non foron anda moi satisfactorias, non pola calidade da imaxe, que parece que fantstica, senn porque se trata dunhas gafas que obrigan a utilizar soamente o ollo esquerdo, mentres que o outro se emprega para mirar de fronte, o cal require adestramento. Haber cola para facer cursos de aprendizaxe.
Carlos Casares (1941-2002) foi un escritor e intelectual galego, que trabou amistade moi cedo co grupo de galeguistas vinculados editorial Galaxia e con Ramn Pieiro. Como escritor, as sas principais obras foron Vento ferido (1967), Xoguetes para un tempo prohibido (1975), Ilustrsima (1980) ou Os mortos daquel vern (1987). Compaxinou a sa actividade literaria coa xornalstica, colaborando co xornal La Voz de Galicia, onde tia unha columna diaria titulada marxe. Foi, dende 1996, presidente do Consello da Cultura Galega.
B. Lembras como era o teu primeiro televisor? Cales son as innovacins no terreo audiovisual que mis te sorprenderon?
Eu lembro que na mia casa haba un grande en branco e negro
68
sesenta e oito
UNIDADE 6
Lugares con encanto

Nesta unidade imos redactar un texto descritivo sobre algn lugar que nos guste. Para iso, imos aprender: as oracins de relativo: o emprego de que, quen, cuxo/a/os/as o participio nas oracins relativas: a voz pasiva algns verbos de percepcin e de opinin a falar de cidades: describilas e comentar as sas calidades a falar de crenzas e informacins previas sobre algn tema a expresar sentimentos positivos, negativos ou neutros sobre algo vocabulario para describir cidades e do mbito das viaxes
comprender
1. DOUS LUGARES PARA DESCUBRIR
A. Aqu tes dous textos descritivos sobre diferentes lugares da xeografa galega.Trata de identicar neles os seguintes elementos: situacin, propiedades, partes, caractersticas, compoentes e relacin con outros.
Situadas no arquiplago das Illas Ces, no Parque Nacional das Illas Atlnticas de Galicia, ao que pertencen tamn as illas de Ons, Slvora e Cortegada, as Illas Ces estn localizadas na entrada da ra de Vigo, na provincia de Pontevedra. Na cara leste destas illas podemos atopar fermossimas praias, como a de Rodas, a de Figueiras ou a cala das Cantareiras. A beleza destas praias ten tanta sona que o xornal ingls The Guardian considerou a praia de Rodas como unha das dez mellores do mundo, pola beleza das sas augas azuis turquesa, en contraste coa brancura do seu areal. A sa historia remntanse Idade de Bronce, cando houbo o primeiro asentamento de poboacin. Na poca romana, foron denominadas Illas dos Deuses, xa que se consideraban lugares paradisacos. Durante a Idade Media instalronse dous conventos: o de San Martio e o de Santo Estevo, mantendo unha relacin feudal coa poboacin, que abandonara o territorio a mediados do XVI, debido aos ataques dos piratas, entre eles o famoso Francis Drake que asolou as Ces e a ra de Vigo. Mantiveron unha pequena poboacin, que foi decaendo cara a mediados do XIX, e a medida que a aumentando o interese turstico, a partir da segunda metade do sculo XX, o despoboamento era mis latente. Dende hai varias dcadas o turismo masivo comezou a ser un problema para a proteccin dos valores naturais deste arquiplago, que foi declarado parque natural en 1980. Hoxe en da, as Illas Ces teen a entrada restrinxida a un nmero determinado de persoas por da para protexer o seu contorno.
1.
70
setenta
UNIDADE 6
2.
O Parque Natural Fragas do Eume o bosque atlntico costeiro mellor conservado de Europa. Est encaixado no profundo cann que forma o ro Eume e ocupa unha supercie de 9393 hectreas nos concellos de Cabanas, A Capela, Monfero, Pontedeume e As Pontes de Garca Rodrguez na provincia da Corua. un dos mis prezados tesouros botnicos de Galicia, xa que alberga algunhas especies de eitos case exclusivas, que unicamente se poden atopar en moi contados enclaves da nosa xeografa. S por iso merecente de ser unha zona de especial proteccin dos valores naturais. Est formado por un bosque de carballos, castieiros, abeleiras, freixos, bidueiros e rbedos, onde as ramas dicultan o paso da luz e do vento. Dese xeito manteen unha humidade e unha temperatura case constantes no chan, dando lugar a unhas condicins idneas para a multitude de especies de ora e de fauna. O visitante verase abraiado polas cores que o arrodean, xa que os carballos cobren as abas que ascenden cara ao alto, e un impoente bosque de galera acompaa o ir da auga camio do mar. Sombra, humidade e unha exuberante vexetacin: o hbitat ideal para moitos seres vivos, como a salamntiga ou o leirn. O paso do home ao longo da historia evidnciase nos restos que estn repartidos polo parque: varias mmoas e castros, os mosteiros de San Xon de Caaveiro e Santa Mara de Monfero, ou a Torre de Andrade. Neste espazo natural pdense facer diversas rutas, con diferente duracin e intensidade. A mis lixeira parte do refuxio de Cal Grande, dende onde se pode continuar ata o mosteiro de Caaveiro. Outra posibilidade a ruta dos bosques, con itinerarios a travs das fragas, dende o refuxio de pescadores de Cal Grande, pasando polas Neves, A Capela, a Ventureira, e polo mosteiro de Caaveiro. A excursin ten unha duracin dunhas catro horas. En ambas o monitor acompaa os visitantes, explicndolles pola senda os valores naturais protexidos do parque.
B. Ponlle un ttulo a cada un dos textos. Escrbeos nos cadros brancos. C. Pensa nalgn lugar que coezas e prepara unha pequena descricin. Os teus compaeiros tern que adiviar de que lugar se trata.
Pois no lugar onde eu nacn hai unha muralla romana que d a volta a toda a cidade e...
D. Pensa no lugar de onde ti procedes. Que ttulos poderan encabezar un texto descritivo sobre el? Escrbeos e comntaos co teu compaeiro.
Eu son de Santiago e creo que unha gua sobre a cidade podera titularse O camio que construu Europa.
setenta e unha
71
2. VILAS PINTORESCAS
A. Le as informacins extradas dunha revista de turismo sobre Combarro e Mondoedo, das vilas galegas. A partir das diferentes informacins, que adxectivos ou expresins relacionaras con cada unha?
orixinal literaria limpa monumental gastronmica antiga histrica
despoboada chea de vida unha xoia chea de cor episcopal un encanto ancorada no pasado
ben conservada un gozo para os sentidos atractiva illada donosa agropecuaria animada
Combarro
Combarro, en cuxa postal se contempla unha impresionante beiramar de hrreos, unha das vilas pesqueiras mis fermosas da costa galega. A vila, que chegan turistas curiosos de todas as partes, constite un conxunto de interese artstico e encntrase en perfecto estado de conservacin. Os mis de 30 hrreos de pedra, ao longo dos cales se congura un belsimo paseo, delimitan a fronteira entre o mar e a principal ra da vila. As casas marieiras, nas cales destacan as solainas balconadas de pedra, son de estilo barroco e datan dos sculos XVII e XVIII. Os bares e restaurantes de Combarro, onde se pode saborear un marisco moi fresco acompaado dun bo albario, eran vellas casas marieiras de poucas estancias e pequenas dimensins. O turista, para quen a vila un precioso agasallo, descobre en cada recuncho os detalles dunha poboacin que soubo manter, de forma bastante el, a sa estrutura e o seu modo de vida.
Mondoedo
A vila, na cal anda se conservan dolmens e petrglifos da Idade de Bronce, asntase nun val e conserva unha importante cultura castrexa. A sa catedral, cuxa construcin data dos sculos XIII e XIV, pose trazos romnicos e foi declarada monumento nacional en 1902. A Fonte Vella, sobre a que escribiu o famoso escritor lvaro Cunqueiro, foi construda no ano 1548 e representa un dos principais atractivos do lugar. Carlos Folgueira Garca ou o Rei das Tortas, quen xo viaxar a torta de Mondoedo a todo o mundo, foi un dos personaxes mis curiosos nacidos nesa vila. Na segunda n de semana de agosto a praza da Catedral e as principais ras da vila convrtense nun gran mercado medieval, onde os artesns lles mostran s persoas asistentes como se traballaba na Idade Media. Mondoedo conta con varios monumentos, entre os cales destaca o Seminario Conciliar, que foi construdo en 1583, sendo, entn, o terceiro de toda Espaa.
B. Observa o que vai destacado en grosa e marca as palabras s cales se reren. Entendes como funcionan e por que se utilizan? Comntao cos teus compaeiros.
3. A PARTE DO TODO
Observa estes pares de frases. Como interpretas cada unha delas? En que consiste a diferenza? Comntao logo cun compaeiro e comparade as vosas interpretacins.
a. A igrexa que est no centro da vila gtica. b. A igrexa, que est no centro da vila, gtica. a. Os homes, que an vestidos con traxe, non foron admitidos na festa. b. Os homes que an vestidos con traxe non foron admitidos na festa. a. Os traballadores de Perru S.A., cuxos contratos se asinaron no 2000, recibirn un aumento de salario. b. Os traballadores de Perru S.A. cuxos contratos se asinaron no 2000 recibirn un aumento de salario.
72
setenta e das
UNIDADE 6
4. QUEDEI ALUCINADA
A. Nunha web sobre viaxes, algns turistas colgaron os seus testemuos sobre as cousas que mis os sorprenderon de Lisboa. Que che parecen as sas opinins? Anda que nunca estiveses al, seguro que sabes moitas cousas sobre esa cidade.
ww.amiaviaxe.com http://www.amin
5. PARTICIPIOS
A. Observa os fragmentos do seguinte cadro. Sabes o que teen en comn, por que e para que se empregan?
construdo na mesma boca da ra en 1577 baada polo ro Mio construdos no alongamento da cidade a mediados do sculo vinte publicado por primeira vez o 3 de novembro de 1853 situado beira da praia homnima bautizada polos romanos como a cidade de ouro celebradas entre o segundo sbado e o terceiro domingo de agosto
meu espazo inicio fotos relatos vdeos testemuos ancdotas contacto o
QUE TE SORPRENDEU DE LISBOA? Eu pensaba que a atopar moito trco e moito rudo, pero pareceume unha cidade bastante tranquila. Eu esperaba que a poder gozar dunha oferta cultural moi tantos non haba quehaba vernon ver que deume deume Sorpren Sorpren e variada. e variada. moi ampla ampla di. o xente di. a xente como a ns como ns exposici e s exposici e s concerto tantos concerto Eu tia a idea de que era unha cidade cinza, pero en absoluto tiven esa sensacin. Sorprendeume que houbese tantos parques e tantas zonas verdes. Eu lera moitos libros sobre a cidade e desde sempre quixera ir al. Cando cheguei, sorprendeume que fose tan familiar; sentinme como na casa. Eu ora que en Lisboa haba edicios altsimos, pero a verdade que non me pareceron mis altos cs da mia cidade. Defraudoume moito a comida. Eu esperaba atopar unha chea de restaurantes de todo o mundo e a moi bo prezo, pero os que probei parecronme carsimos e non me gustaron. Pero o .Pero Ten fama de cidade cosmopolita e, de feito, o. estraoume que o transporte pblico funcionase peor ca noutras cidades. Non esperaba que houbese tantos estranxeiros en Lisboa. Quedei alucinada coa variedade de idiomas que se escoitan polas ras.
B. As seguintes frases conteen datos sobre diferentes cidades galegas. Fala co teu compaeiro e, entre os dous, escollede no cadro anterior o fragmento mis axeitado para completar a informacin que falta en cada unha.
a. O castelo de San Felipe, ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............ , defenda o estratxico porto de Ferrol, impedindo o paso dos navos hosts. b. Lugo, ........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , a cuarta cidade galega en poboacin, despois de Vigo, A Corua e Ourense. c. O xornal Faro de Vigo, ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... , o diario decano da prensa galega e espaola. d. O Orzn, ........................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , a denominacin popular da zona de ocio nocturna por antonomasia na cidade da Corua. e. Ourense, ....................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , unha cidade termal por excelencia, xa que alberga fontes de augas termais como as Burgas, o balneario da Chabasqueira, O Tinteiro, Muo da Veiga e Outariz. f. As festas da Virxe da Peregrina, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...................... , son as que teen mis sona na comarca de Pontevedra. g. Os edicios do Ensanche, ........................................................, representan hoxe o ncleo comercial de Santiago de Compostela.
B. Fxate nas correlacins verbais destacadas en azul. Sabes por que se xeron desta maneira? Cres que hai outras alternativas vlidas? Comntao co teu compaeiro e, logo, aclardeo co voso profesor. C. Poderas facer comentarios similares sobre algn lugar que visitaches?
Eu recordo que cando fun a... pensei que a encontrar...
C. Agora, pensa en lugares da ta localidade ou doutra que coezas e crea frases como as que acabas de ler.
setenta e tres
73
consultar
Oracins de relativo
ORACINS ESPECIFICATIVAS As oracins de relativo permtennos conectar unha oracin co substantivo ao que se rere (antecedente) e evitar as a repeticin de elementos xa mencionados. Cando unha oracin deste tipo permite distinguir un ou varios elementos dentro dun conxunto, denomnase oracin especicativa.
Oracin 1 Algunhas casas da vila teen subministracin de auga. Oracin 2 Algunhas casas da vila estn preto do ro.
As oracins de relativo explicativas poden ter como antecedentes unha oracin. Disque as grandes cidades poden resultar un pouco abafantes, que certo, pero teen moitas outras cousas boas. Non parou de chover en todo o da, o que obrigou a suspender o concerto de Man. USO DO INDICATIVO/SUBXUNTIVO Nas oracins especicativas, cando nos referimos a algo coecido ou que sabemos que existe, o verbo vai en indicativo.
Vouche mostrar unha foto que me enviou a mia irm.
Oracin de relativo As casas da vila que estn preto do ro teen subministracin de auga.
Pero cando nos referimos a algo cuxa existencia ou identidade concreta non coecemos, o verbo vai en subxuntivo.
Necesitamos un gua que coeza moi ben a cidade.
As oracins de relativo explicativas necesitan, na inmensa maiora dos casos, un verbo en indicativo. O emprego do subxuntivo moi pouco frecuente.
Partculas relativas
As oracins relativas poden referirse a substantivos que cumpren diferentes funcins na oracin. Por iso, moitas veces as partculas relativas necesitan preposicins ou outros elementos para indicar esta funcin. Cando isto ocorre, os artigos o/a/os/as colcanse entre a preposicin e o relativo. QUE Cando o substantivo ao que se rere a oracin especicativa xa coecido polo contexto, pode non aparecer. Os que foron ao concerto din que foi incrible. (= as persoas que foron ao concerto) Quen viu o lme arma que o mellor do ano. (= calquera que viu o lme) ORACINS EXPLICATIVAS As oracins de relativo que s engaden unha informacin sobre o antecedente, que non necesaria para distinguilo, denomnanse oracins explicativas.
A cidade, que a mis importante do pas, conta con excelentes comunicacins e unha situacin privilexiada. A alcaldesa de Bueu, que ocupaba o posto desde hai oito anos, anunciou a sa retirada da poltica. (que = suxeito) Estou buscando un restaurante que me recomendou un amigo. (que = obxecto directo) Lembras o hotel no que quedamos cando fomos a Lima? (que = complemento circunstancial de lugar)
Recorda que o artigo concorda en xnero e nmero co substantivo ao que se rere. O rapaz co que... A rapaza coa que... Os rapaces cos que... As rapazas coas que...
Moitas veces omtese o artigo coas preposicins a, con, de e en.

Iremos a unha festa no colexio en (o) que estudamos. Este Xon, un dos rapaces con (os) que traballo.
Con este tipo de relativas engadimos unha informacin adicional que consideramos oportuno mencionar, pero que non constite a parte esencial da nosa mensaxe
As cidades europeas, que teen un alto nivel de vida, tamn teen problemas.
74
setenta e catro
UNIDADE 6
O CAL/A CAL/OS CALES/AS CALES Nun rexistro mis culto, frecuente o uso de o cal, a cal, os cales e as cales.
O material co cal foron construdas as estatuas da praza Maior irrompible. A terraza do edicio, dende a cal se pode contemplar toda a cidade, un dos seus maiores atractivos. Os motivos polos cales marcho non son profesionais. As construcins prehispnicas, as cales visitaremos esta tarde, teen fama mundial.
Onde pode ir precedido de preposicins, pero non de artigos.

Ningun sabe o lugar de onde provn unha rocha encontrada en Mxico.
Cando o antecedente de onde un substantivo, pode ser substitudo por no/na/nos/nas + que ou por no/na/nos/nas + cal/cales.
onde Esta a casa na que naceu Picasso. na cal
QUEN Este relativo tamn aparece normalmente en rexistros cultos e s pode ter un antecedente humano, en singular.
O rapaz a quen vin onte coa ta nai teu irmn? O presidente, quen ten a ltima palabra, decidir en caso de empate.
Construcins pasivas con participios

O hotel, (que est) situado fronte praia, ten unhas vistas preciosas. A igrexa, (que foi) construda no sculo XII, un exemplo tpico da arquitectura romnica. Eses edicios, (que foron) deseados por Gaud, son unha xoia do Modernismo. As cartas, (que foron) enviadas esta ma, chegarn nun par de das.
Cando o antecedente est en plural, recomndase o emprego de os/as que ou os/as cales.
Estas son as compaeiras de traballo das que/cales che falara o outro da.
CUXO/CUXA/CUXOS/CUXAS Empregamos estas formas de relativo como substitutas da combinacin de + substantivo (con carcter posesivo ou de pertenza), principalmente no rexistro culto.
Oracin 1 O alcalde dixo que a dimitir. Oracin 2 A administracin do alcalde foi criticada polos moradores.
Falar de ideas previas ou expectativas

A pasada n de semana fun ao Cebreiro.
cra Eu pensaba que saba me gustara. a gustarme, pero que incrible. formaba parte do camio. me gustara tanto. me a/fose gustar tanto. era/fose tan bonita.
Oracin de relativo O alcalde, cuxa administracin fora criticada polos moradores, dixo que a dimitir.
non cra Eu non pensaba que non saba
Cuxo/a/os/as concordan en xnero e nmero co substantivo que acompaan, non co antecedente. cuxo emprego... cuxa vivenda... cuxos ingresos... cuxas ocupacins...
Sorprendeume moito que fose tan pequena. Quedei de pedra coa cantidade de turistas. Defraudoume o restaurante onde comn.
As persoas
Falar de sentimentos
En Bos Aires...
... sentinme como na casa/moi a gusto. ... namoreime dalgunhas zonas dende o primeiro momento. ... quedei alucinada cos parques/alucinronme os parques.
ONDE Serve para expresar localizacin no espazo e pode ter un antecedente explcito ou non.
Por que non volvemos vila onde estivemos o ano pasado? A min encantoume. Vaias onde vaias, eu seguireite.
setenta e cinco
75
6. A TA ESTRELA DAS VIAXES
En parellas, cada un de vs (A e B) ten que completar unha estrela coas informacins correspondentes ao voso compaeiro.
7. QUEIXAS E PROTESTAS
A
1. Un ano en que xeches unha viaxe importante para ti. 2. O nome da primeira persoa da que te namoraches e coa que fuches de viaxe. 3. O nome da cidade/vila na que estudaches. 4. Unha palabra relacionada coas viaxes que che guste. 5. A viaxe da ta vida que anda est por facer. 6. O nmero de pases que coeces. 7. O nome dunha cidade que nunca iras/volveras de vacacins. 8. ..............................................................................
A. Agora vas escoitar unha viaxeira que tivo un problema no aeroporto. Comenta co teu compaeiro que faras ti na sa situacin.
CD 18
B. A continuacin tes unha serie de informacins que deberas ter en conta hora de viaxar. Sabas que tias dereito a estas compensacins? Comntao co teu compaeiro.
Calquera deciencia no servizo do transporte areo pode ser reclamada polos pasaxeiros, xa que teen dereito a facelo. A aerolia que denegue un embarque, cancele un voo ou sufra un atraso de mis de das horas ter que facilitarlle a cada usuario un impreso coas normas sobre compensacin e asistencia. Como reclamar: cubrir a queixa na ocina da aerolia (se un voo combinado con mis dunha compaa entn hai que facelo na axencia de viaxes onde foi comprado o billete). Para queixas sobre a equipaxe hai que cubrir un parte de irregularidades no aeroporto. Compensacins: se por atraso de polo menos cinco horas, ser efectuado un reembolso por parte da compaa. Se de das horas ou mis en voos de entre 1500 e 3000 quilmetros, o pasaxeiro ser informado das normas sobre reembolso e asistencia, ademais dun bono de comidas e refrescos. Se por sobrereserva (overbooking), ser compensado con ata 250 euros por voos de ata 1500 quilmetros, 400 euros en voos de entre 1500 e 3000 quilmetros e 600 euros en voos de mis quilometraxe. No caso de cancelacins por parte da compaa, ser reembolsado o importe do billete e facilitado o transporte ata o destino nal.
B
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. O nome dunha persoa coa que nunca viaxaras. Unha cidade na que viviras. Das razns polas que che gusta/gustara viaxar. O nome dunha persoa coa que te sintas a gusto para viaxar. Un produto que sempre leves na ta maleta. Tres cousas sen as que non saes de viaxe. O ano en que empezaches a viaxar. .................................................................
76
setenta e seis
4
5
Pois eu non pensaba que fosen reembolsar o importe do billete por cancelacins. Nin eu, eu cra que
UNIDADE 6
8. FELICIDADE ALTERNATIVA
A. Unha serie de organizacins deron a coecer una lista de pases clasicados segundo o grao de felicidade dos seus habitantes. Le o texto e di se ests de acordo cos criterios. Como cres que se vive no teu pas ou na ta comunidade atendendo s ideas do texto? B. Agora, en parellas, ides establecer os criterios para determinar a calidade de vida ou a satisfaccin dos habitantes dunha cidade. Despois podeos en comn co resto da clase e, nalmente, elaborade un cuestionario basendovos nos criterios que escollestes. Logo, facdelle as preguntas xente da ra ou que coezades. Est satisfeita coa cidade na que viven?
Vanuatu o paraso
O arquiplago de Vanuatu atpase no Pacco Sur, entre Australia e as illas Fidxi, e est formado por 83 pequenas illas. A sa poboacin (uns 200 000 habitantes) vive maioritariamente da pesca, non ten reservas de petrleo e ademais dende hai pouco o lugar mis feliz da Terra. Ese o resultado dun estudo baseado en tres factores para decidir o ndice de felicidade: a esperanza de vida, o benestar humano e as condicins ambientais. Estas son algunhas das conclusins do dito estudo, que pode converterse nunha gua para acadar a felicidade alternativa. Vivir nunha illa: as illas puntan mellor o ndice. Quen vive nelas mostra mis autosatisfaccin, ten unha esperanza de vida maior e ocpase mis do seu contorno. Fuxir do G8: os oito pases mis poderosos (EEUU,
Eu creo que un dos criterios o do tamao, se a xente pensa que moi grande ou pequena, non? Si, pero tamn importante a cantidade de servizos. Se ten bibliotecas, ximnasios, hospitais... eu creo que poderiamos preguntar algo as como...
Rusia, Francia, Xapn, Alemaa, Italia, Reino Unido e Canad) non son, nin moito menos, os mis felices. En parte dbese ao baixo nivel de satisfaccin persoal dos seus habitantes e a ansiedade polo status que confunde ter mis con ser mis. Conformarse con pouco: os dominicanos, por exemplo, cuns niveis de consumo moi baixo, acadan o posto 27 na escala da felicidade e sitanse moi por riba doutros pases nos que os niveis de consumo son moi altos. Valorar o grupo: as sociedades onde a vida comunitaria desempea un papel importante considranse mis satisfeitas. Vivir en democracia e valorar mis a lealdade ou a creatividade que a riqueza axuda a ser mis feliz. Mudarse a Centroamrica: unha esperanza de vida de 70 anos, unha actitude positiva ante a vida e un uso racional dos recursos naturais converten a esta rexin na mis feliz do planeta.
9. NO VERN
A. Como a cidade/vila onde vives durante a poca de vacacins de vern? Cambia con respecto ao resto do ano? Comntao con dous compaeiros.
No lugar onde vivo tamn se consome moito, as que...
B. Escoita agora unha persoa que conta como eran as vacacins nunha vila de Galicia. Coincide coa ta experiencia? Que cousas cambiaron? Comntao co teu compaeiro.
CD 19
setenta e sete
77
10. SABES DE QUE SITIO CHE FALO?
A. Observa estas fotos de diferentes lugares? Cal che gusta mis? Que emocins ou sensacins che provocan? Comntao co teu compaeiro.
Montevideo
Santiago de Compostela
Bos Aires Vigo
Porto
Ro de Janeiro
B. Agora escribe un texto descritivo sobre algn dos lugares das fotos ou outro que ti coezas. Podes buscar informacin sobre eles na web ou en revistas de viaxes, pero recorda que ten que ser un texto que invite o lector a visitalo.
A Corua
78
setenta e oito
cultura
11. QUE FACEMOS ESTE VERN?
A. Le o seguinte texto e ponlle un ttulo que resuma o seu contido.
UNIDADE 6
is da metade dos galegos enquisados arma que non ten vacacins segundo os datos recollidos nun estudo sobre o clima social en Galicia. O mis salientable deste estudo que o 55,5% dos galegos asegura que non vai de vacacins durante os meses de vern, neste grupo inclense as amas de casa, os xubilados e os parados, que non cambian de hbitos durante os meses de vacacins (xullo e agosto). Ademais, hai que ter en conta que o 75% dos enquisados asegura que non gozaron das vacacins por non teren dereito a elas. Pero as tres cuartas partes dos galegos que si teen vacacins normalmente psanas fra do seu lugar de residencia: o 38,6% en Galicia, o 28,1% noutros lugares de Espaa e o 14,6% nun lugar xo do estranxeiro. Os destinos favoritos dos galegos que quedan na comunidade son as zonas de costa, maioritariamente as Ras Baixas, onde vilas como Sanxenxo pode ver incrementada a sa poboacin, de case 20.000 habitantes, ata os 100.000 durante os meses de vern. Outra opcin para pasar as vacacins en Galicia a das visitas s distintas festas que hai durante todo o vern pola xeografa galega, algunhas delas con gran sona, como a Romara Vikinga de Catoira, o Entroido de Vern de Redondela, o Apstolo de Santiago, a Peregrina de Pontevedra, a Maruxaina de San Cibrao (Lugo), a da Historia de Ribadavia ou as do Carme en todas as vilas marieiras de Galicia. Todas elas fan que miles de galegos e visitantes se despracen para asistir aos diferentes eventos que os concellos propoen para a diversin estival. Pero se hai algo que, de verdade, lles gusta aos galegos nas vacacins ir de festa casa dun familiar ou un amigo, porque en moitas vilas e aldeas celbranse festividades na honra de santos da tradicin catlica e nas casas agasllanse os invitados con xantares que se alongan ata a hora da cea.
B. Comenta co teu compaeiro a vosa opinin sobre o contido do texto. Estades de acordo co que se di sobre os gustos dos galegos para pasar as vacacins?
setenta e nove
79
cultura
12. AURIA
A. O seguinte fragmento pertence ao conto O Estreno, do libro de relatos Os Biosbardos, de Eduardo Blanco Amor. Despois da sa lectura, imaxina o seu nal. Animaraste a lelo? Se as, comproba as tas hipteses. B. Auria o nome cticio de Ourense que o novelista Eduardo Blanco Amor emprega nas sas obras e tamn neste relato. Coeces algn dos lugares mencionados no percorrido que realiza o protagonista? Verica se os lugares citados son reais ou tamn cticios e tenta trazar sobre un mapa de Ourense o percorrido realizado. C. Os elementos subliados no fragmento, como adoita pasar con outros textos literarios de Aula de Galego 4, afstanse da normativa actual. Antes de adaptalo norma, decide se as palabras marcadas non se adecan por motivos lxicos, gramaticais ou ortogrcos.
ina na Praza Maior. Nin daquela nin dempis, repari tanto en ningun. Levaba unha grande pamela con mapoulas de raso, cereixas de vidro, longa brida. Era branca, moi loira, curta de nars, os ollos gazos; beizos grosos, plidos. (...) Xa non me puiden desapartar; non puiden, non. Seguina todo o tempo, aloeado, parvo, alleo de min. (...) Na ra da Paz, cruzronse con uns sibilantes, xa maores (os da tenda de Bobillo i outros), que se deron de cbado, como coendose delas, e non sei que lles dixeron pasar que se puxeron seriosas e buliron o paso. Entraron na catedral, ateigada de xente, e sortiron de contado. Na praza da Verdura, detivronse nos postos onde venden as olas i os cazolos de gis que fan en Leo. Tamn se pararon nos latoeiros da ra das Tendas, nos aadores e parafuseiros da Praza Maior, nos zapateiros de banquilla da Fonte Nova, i asimade nos degraos da fonte, onde venden os queixos de teta i as manteigas frescas en follias de repolo. Arreparaban en todo o que non era de arreparar; nas casas vellas, nas fechaduras, ferrollos e chamadores das casas vellas; at nas de pallabarro, todas esfoladas, e non lle botaban nin xiquera unha ollada de paso, s edicios novos dos comerciantes maragatos, erguidos a catro pisos nos seus bancos perpiaos, que eran a fachenda da cibdade. Metronse en Santa Mara la Madre, na Trinidade, en Santa Eufemia e caron moito tempo, decorrendo todo moi de vagar. A dona asinalballe mocia, chamndolle a atencin de non se saba qu: as paredes, os teitos, algns santos (non todos), as lousas do chao... Co esboirar das bombas (estabamos na eirexa de Santo Domingo) deime conta de que a a perder a procesin, que me rifaran sin non chegaba a tempo pra vla pasar; pasaba propiamente por embaixo das nosas estras, i a mia irm Mara del Carmen i a mia prima Obdulia, an vestidas de angelitos. Pero non fun. Logo subiron a San Francisco, entraron no camposanto. Eu xa non aturaba o calor. Baixaron de novo, metronse pola Travesa, mercronlle gos ta Delna, no remate da ra de Alba, colleron pola carretera do Progreso. Dalle que dalle; eu abafado, elas tan campantes... Pola pouca xente que se va, deprocatime que xa era hora de xantar, pro non me importu. Seguiron pola carretera, baixaron perto da Ponte Maior, sentronse nun penedo, quitaron as luvas, refrescaron as maus na iauga do ro e puxronse a debullar os gos, a comelos... Vanme ben andar por al, atoutiado, como un abesouro, pro como si non me visen. Ranse moito, a rapariga tiraba coos ro. Non ollaban pra min, deban de coidar que era un tolo. Eu segua alleo a min, senta dentro de min un abraiamento, un longo pasmo, un enlevo dce que nunca sentira, e non era qun pra me desapartar, anda que me berrasen, anda que me tirasen pedras. Pro nin me miraban. Dempis botronse a andar pola beira do ro, i eu, como xa esmoreca de fame, deixinas ir e volti pr mia casa.
LXICOS
GRAMATICAIS
ORTOGRFICOS
D. Escoita agora das persoas que leron algunha das obras de Blanco Amor e que comentan como imaxinan Auria. Ven a cidade de xeito parecido? Como a describen?
CD 20-21
Eduardo Blanco Amor (1897-1979) naceu en Ourense, cidade na que pasou a sa infancia e adolescencia e na que se iniciou no xornalismo, como secretario de direccin no xornal El Diario de Orense, e na vida cultural e literaria, xa que frecuentou os parladoiros de Vicente Risco. A cidade das Burgas tamn deixou unha importante pegada na sa obra, sendo o espazo literario -co nome cticio de Auria- no que trascorren as sas novelas en galego. En 1919 emi-
grou a Bos Aires, onde continuou practicando un galeguismo activo. Tamn no eido xornalstico colaborou na fundacin das revistas Terra e Cltiga e, en 1926, pasou a formar parte do xornal La Nacin, onde coeceu a escritores como Leopoldo Lugones, Borges ou Sbato. Asemade, na capital arxentina fundou e dirixiu o Teatro Popular Galego. En 1928 volveu a Espaa como correspondente de La Nacin, actividade que repetiu entre 1933 e 1935. Nesta segun-
da estada coeceu e trabou unha grande amizade co poeta Federico Garca Lorca. En canto creacin literaria, anda que xa comezara a publicar en 1936, ata o 1959 non saiu o seu primeiro libro en galego, A Esmorga. Tres anos despois publicou o libro de relatos Os biosbardos e, en 1965, regresou a Galicia. Instalouse en Vigo e, en 1970, viu a luz a novela Xente ao lonxe. Tamn cultivou o teatro con das obras: Farsas para Tteres (1973) e Teatro pra a xente (1975).
80
oitenta
UNIDADE 7
Antes de que sexa tarde

Nesta unidade imos crear unha campaa de concienciacin social sobre algn tema de interese comn. Para iso, imos aprender: casos especiais de exin de xnero e nmero o/a/os/as dito/a/os/as, o/a/os/as citado/a/os/as diferentes recursos lxicos e gramaticais para cohesionar textos: uso de sinnimos, hipernimos, hipnimos, pronomes... distintos procesos de formacin de substantivos vocabulario do mbito do medio
comprender
1. INNOVACIN E CRECEMENTO SUSTENTABLE
A. O crecemento sustentable e a proteccin do planeta son dous dos grandes retos aos que se enfronta a humanidade neste sculo. Cales son para ti os principais problemas e riscos? B. Agora vas ler un texto informativo, extrado da pxina web da Consellera de Innovacin e Industria, acerca dunha iniciativa empresarial a prol da proteccin do medio. Segundo a entrada do texto a continuacin, cal cres que o seu mbito de actuacin?
A falta de planicacin de solo industrial provocou que moitas empresas galegas fosen absorbidas por ncleos urbanos. Agora, a normativa esxelles adecuar as sas emisins sonoras calidade necesaria nese contorno.
Pois para min un deles a emisin de gases que deterioran a atmosfera...
C. Le agora o texto e sintetiza o seu contido. Para axudarche a facelo, podes realizar un resumo de das ou tres lias de cada un dos pargrafos. Logo facede unha posta en comn toda a clase.
postela, 23 de maio de 2006.- A calidade acstica o grao de adecuacin das caractersticas acsticas dun espazo s actividades que se van levar adiante nese mbito. As a dene a Lei do rudo, do 17 de novembro de 2003, desenvolvida por un regulame nto do 16 de decembro do 2005. Esta denicin marca o punto de partida para unha clasicacin do solo en funcin do seu uso e para facer plans de obxectivo s que tern como nalidade a adecuaci n legalidade dos niveis de emisin (rud o xerado) e inmisin (rudo ambiental percibido nun lugar, nun determinado intre ), empregndose para isto os ndices acsticos homoxneos que ponderan a contribucin calidade acstica das diferentes franxas horarias das 24 horas do da.
En Galicia, a falta de planicacin do solo industrial provocou que algunhas industrias fosen absorbidas por ncleos urbanos. Agora, coa entrada en vigor da nova normativa, estas empresas deben adaptar as sas emisins sonoras calid ade necesaria do contorno urbano no que se atopan. A compaa coruesa Serv izos de Enxeera e Montaxe Aln est a traballar no deseo e desenvolvemento dunha ferra menta informtica para facilitarlles a estas emp resas a sa adaptacin nova Lei do rudo . O sistema achegaralles respostas prcticas reais adecuadas a cada caso concreto e ofrec er solucins ptimas para o desenvolvemento de parq ues industriais mellorando a calidade acs tica co emprego de novas solucins de amortecemento. O proxecto de investigacin conta co apoi o econmico do Plan galego de I+D+i da Consellera de Innovaci n e Industria, a travs do Programa de tecno loxas ambientais. Esta reportaxe forma parte dunha serie sobre proxectos de investigacin nos que o inves tigador principal unha muller. O obxectivo que persegue a Direccin Xera l de I+D+ i promovendo estas informacins aumentar a visibilidade da muller no mbito da investigacin, especialmente no sector privado.
Santiago de Com
A DE DECISINS ADECUADAS O primeiro paso de Servizos de Enxeera e Montaxe Aln para levar adiante este proxe cto de investigacin foi a elaboracin de que acometeu no ano 2005. Estes mapas mapas de rudo, traballo son as ferramentas que lles van permitir tomar as decisins correctas en materia medicin, como os sonmetros, os acele de calidade acstica. Equipos de rmetros ou as mquinas de impacto; equip os de integracin de datos como o softw e sistemas de transmisin en lia gura are de anlise e representacin n tamn como ferramentas a empregar polos investigadores na elaboracin dun estudar a posibilidade de inclur materiais proxecto no que se prev tamn atenuantes do rudo na paisaxe urbana. Blanca Benedicto, investigadora principal do proxecto, explica tamn que esta ferra menta informtica integrar a tecnoloxa simulacin, e ofrecer respostas sobre de medicin coa tecnoloxa da cal, como e onde deben empregar cada solucin material. DESTINATARIOS DO PRODUTO As empresas e as administracins pblicas guran como os principais destinatarios do produto que resulte deste proxecto de tamn poder utilizalo calquera particular investigacin, anda que que estea interesado en avaliar as posib ilidades de reducin de rudo, segundo respecta s empresas, Blanca Benedicto matiza a investigadora. Polo que matiza que, mis que de sectores, habera que falar daquelas localidades nas que non o uso do solo. Non obstante, podemos se planicou axeitadamente pensar en empresas que empregan maq uinaria pesada, sistemas de extraccin forza entre outras. Os traballadores destas comp da ou compresores frigorcos, aas deben ser atendidos nos seus dere itos, recollidos nunha lei do 10 de marzo da sade e da seguridade dos traballado do ano 2006 sobre a proteccin res contra os riscos relacionados coa expo sicin ao rudo, polo que a nosa experienc construcin de prevencin e reducin acs ia no uso de materiais e tica ser de enorme axuda para atender esta necesidade, arma. Os empresarios, xa que logo, estn obrigados
MAPAS DE RUDO COMO SOPORTE PAR AA
TOM
EMPRESAS E ADMINISTRACINS, PRIN CIPA
IS
82
oitenta e das
UNIDADE 7
sicin sonora e deben tomar a facer unha planicacin do risco expo ncin, tanto colectiva como medidas no eido da atenuacin e na preve ido por Aln axudaralles na nvolv dese co mti individual. O programa infor problemtica concreta. toma das decisins mis axeitadas sa
2. ANTES DO MBIL
A. Le o seguinte artigo sobre a telefona mbil. Ests de acordo coas armacins que nel se fan? Veste reectido nalgn aspecto?
A poboacin que vive ca nun gran problema de sade contaminacin acstica, o que desembo , provocado polo crecemento pblica, como o dene Blanca Benedicto s, senn tamn das vas stria indu as dest urbano no contorno non s gar solucins ptimas para o de comunicacin. Este proxecto ache is e de vas de comunicacin stria desenvolvemento de parques indu regar novas solucins de emp ao tica, acs mellorando a calidade es onde se debe actuar polo amortecemento e detectar aqueles lugar ora. tigad ben da cidadana, explica a inves ccin acstica especial, Todo isto sen esquecer as zonas de prote portos e aeroportos que in, nicac comu de dicir, zonas como as vas unha vez elaborados e postos fosen absorbidas por unha urbe e nas que, da Administracin pblica, cin en funcionamento os plans de actua A investigadora explica que . rudo de nivel o uar non se conseguiu adec ctoras especcas dirixidas a nestes lugares aplicaranse medidas corre . Para iso, desearn plans prazo longo mellorar a calidade acstica a tica e a adaptacin calidade zonais especcos que melloren a acs a cada caso concreto e irn s desexada. Os plans sern adecuado a modicacin de trazados ou ata es uant aten dende o uso de materiais a elaboracin dos mapas de o cambio nas formas de circulacin. Tras fase de aplicar as solucins na a rudo, os investigadores atpanse agor ins que esperan ter listas soluc , ados atop s lema construtivas aos prob menta informtica trataremos para nais deste ano. Con esta ferra problemas que nos presenten os xar arran arma Blanca Benedicto de materia de rudo, dndolles as empresas e as administracins en ado. axeit resultados en pouco tempo e cun custo
SADO POL A UN PROBLEMA DE SADE PBLICA CAU CONTAMINACIN ACSTICA a sa preto destas empresas sofre tamn
COMPAEIRO INSEPARABLE
mbrase vostede de como era a sa vida antes de ter mbil ou talvez tan novo que case naceu na era do mbil? Resistiuse moito tempo e foi deses que s compraron o seu primeiro telfono mbil despois de que todos os seus amigos e familiares tivesen un? Foi un dos primeiros adeptos? Ou para vostede algo totalmente natural, xa que ten un dende que ten uso de razn? Tanto ten, porque seguro que vostede, resistente, adepto ou mozo da xeracin mbil, ten un deses aparellos. Son moitos os aspectos da vida coti que cambiaron grazas popularizacin da telefona mbil. Pero, como acontece a mido cos grandes inventos ou avances tecnolxicos, os mbiles impuxronse de tal xeito que xa case non nos lembramos de como era a vida antes de comezar a levar sempre o noso telfono no peto. Sen dbida, un dos aspectos da nosa vida social que mis cambiou despois de que todo o mundo tivese un mbil a maneira de quedar e, en certo modo, o valor das citas. Mozos e non tan mozos ctanse (para tomar algo, para ir ao cinema, para verse na casa etc.) cunha forma diferente a como se faca hai tan s dez anos e antes de, nalmente, chegar a encontrarse frecuente que se enven numerosas mensaxes, falen ou se fagan as populares (e anda gratutas) chamadas perdidas. Pero hai un aspecto talvez mis importante da revolucin mbil, e o feito de que, en moitos pases en vas de desenvolvemento, a telefona mbil xa lle adiantou xa e chegou antes ca esta s clases populares. As, en cidades nas que a instalacin dunha lia xa estaba (polo seu elevado prezo) fra do alcance de moitsimas persoas e nas que s se consegua ter un telfono na casa despois de agardar anos, os mbiles trouxeron unha solucin rpida, exible e, se non tan barata, polo menos accesible.
naceu no ano 1999 Servizos de Enxeera e Montaxe Aln, SL a sa actividade nos e nvolv dese e en Santiago de Compostela do campo ambiental, ro Dent xa. ener a e stria indu campos do medio, a ambiental e ade calid da tamn desenvolveu traballos de mellora a experiencia de cunh n tam a cont aa estudos de viabilidade. A comp homologada est e de rudos mis de cinco anos na medicin e control tica e acs acin amin cont de pola Xunta de Galicia para a medicin dos e a rega emp vinte de o cadr cun a cont e, vibracins. Na actualidad euros. sa facturacin anual de 1,2 millns de
D. A continuacin tes unhas armacins polmicas sobre diferentes aspectos relacionados co texto anterior. En parellas, escollede unha e discutide e argumentade a vosa opinin respecto dela. Ambos tendes que chegar a un consenso e, logo, transmitirllo clase.
Sempre se penaliza as empresas serias e non os lugares de ocio que son os que fan realmente rudo. As empresas non teen porque pagar as consecuencias da urbanizacin masiva. Este tipo de iniciativas s serve para captar dieiro pblico porque, ao nal, non solucionan nada.
B. En que outros aspectos cres que a telefona mbil cambiou a vida das persoas? Que novas cousas nos permite facer? C. Pensa nalgn outro invento ou avance tecnolxico que cambiase a vida das persoas. Cal? En que e de que xeito o xo?
oitenta e tres
83
3. INVENTORES DE PALABRAS
A. Os nomes de moitos obxectos frmanse xuntando dous termos xa existentes na lingua. Sabes como se chama ese tipo de palabras? Fxate en como estn formados os seguintes exemplos. Podes dicir outros que se formen igual?
Paraugas Montacargas
Montar Parar
Abrir Limpar
Tirar Gardar
C. Exemplos como coche cama ou ferrocarril amosan outra posibilidade de combinar palabras. En parellas, imaxinade que sodes inventores de obxectos peculiares e creade palabras para nomealos. Logo, explicdelles aos demais compaeiros a utilidade dos vosos inventos.
Pois ns inventamos o garfo-abano, que serve para...

B. Seguindo o mesmo proceso, utiliza os verbos do cadro da dereita para formar outras palabras.
4. UN INCENDIO
A. Le a seguinte noticia sobre un incendio en Galicia. Como sabes, cada vern os incendios representan un grave problema ambiental. Viviches de cerca algn suceso similar? Comntao cos teus compaeiros.
Churrascada con incendio en Monte Lobeira

B. Saberas explicar os mecanismos empregados para formar o plural das palabras subliadas no texto? Como faras o plural das que aparecen no seguinte cadro? Coeces exemplos semellantes?
croissant sof cama non-fumador foie-gras peme
ovni rcord moble bar dvd porco teixo
C. Respecto ao xnero, podes identicar no texto algns casos nos que a formacin do feminino se fai dun xeito particular? Mrcaos e comenta co teu compaeiro que outros casos especiais de exin de xnero coeces.
Monte Lobeira. declarouse un incendio no e, ont de te noi da h 12 ecer, xeron uns Cara s dun churrasco que, ao par dos cal res cos use cio ini e O lum tisa Carla Goldar. Os os que se encontraba a poe re ent ra, bar bis da zos mo e apagadas, apartronse zas estaban completament cin as que o nd cre s, ace rap se desen conta, o lume n o lume e antes de que do lugar no que prendera volveu aparecer. s de que o grupo mas espallronse despoi Afortunadamente, as cha a arriscada accin pol a en boa medid ar, lug do do sta afa is m to do foco onde xa estivese aproximou o seu coche pre que , res edo arr dos ller dunha mu mente os mozos. O que puido evacuar rapida to xei de e, lum o u cio se ini a boscosa de difcil eridade e alcanzou unha zon cel con e ous pag pro io end inc eder zona e tentou ro garda civs procurou acc acceso. Unha patrulla de cat land rover, dotados e, pero non o conseguiu. Os dominar a extincin do lum resultaron insucientes de auga con mangueiras, unicamente duns bidns de Vilagarca para apagar as lapas. po municipal de bombeiros cor do o itiv pos dis o o com As foi dirixiu ao lugar os propios involucrados, se pol do rta ale a for xa que , de Arousa ra, o que obrigou gar, sufriu unha grave ava che de es ant o, per o, istr do sin alidade mis prxima. Vilanova de Arousa, a loc de ros bei bom aos dir acu a orables extincin: o s meteorolxicas foron fav Non obstante, as condicin acin de bombeiros de co despois de chegar a dot vento era case nulo e, pou se propagase. nta axudou a que o lume non de importancia, Vilanova, unha forte torme iais ter entar danos ma lam que bo hou non a, las, SA. Polo Por fortun to da construtora Lobarner pilo os pis nos to fec per des ags algn adoras tanto para do incendio si foron devast s cia uen sec con as , rio contra o alertaron diversas a fauna da zona, tal com ers div a a par o com e sax a pai que o Monte Lobeira onados ornitoloxa, posto cci afe de bs clu e s egu oen rulas ou paporrubios, como pombas torcaces, o hbitat de especies ar extintos coa accin ablemente puideron result cuxos exemplares lament o o incendio devastadora das lapas. do sol, deuse por extinguid da sa da es ant a, gad dru Esta ma orar a Isolina do concello, estuda condec n aci ent res rep en , esa e a alcald ilitar o salvamento herona da xornada ao fac na a tid ver con al, Ru ro Outei dos rapaces.
84
oitenta e catro
UNIDADE 7
5. UN INFORME
A. Le o seguinte texto que o comezo dun artigo sobre un tema relacionado coa auga. Coeces algn outro lugar onde a xente tea limitacins dalgn recurso natural? Cal? Comntao co teu compaeiro.
10. A reciclaxe de residuos orgnicos axuda enormemente conservacin do medio.
B. Agora, completa este cadro cos substantivos, verbos e adxectivos correspondentes.

VERBO SUBSTANTIVO DE PROCESO/ACCIN a realizacin a perda decidir restrinxir descubrir a proba a compra suprimir o aumento a diminucin contaminar
a rexin andina tradicionalmente as aldeas indxenas xestionaron a auga e resolveron os conitos arredor deste recurso seguindo sistemas propios, mediante o que poderiamos chamar unha cultura da auga indxena. Non obstante, na actualidade os ditos sistemas de xestin estn en grave perigo, xa que os gobernos estatais destes pases impuxeron novas leis e regulacins que ignoran o dereito auga do que gozaron durante sculos os pobos nativos da rexin. Os estados e as empresas privadas, ao non recoeceren tales dereitos, poen en perigo a supervivencia das comunidades indxenas campesias. (...)
actuar
B. Agora fxate nas palabras subliadas. Son sinnimas doutras que aparecen anteriormente no texto e empregmolas xustamente para non repetir. A que palabras equivalen en cada caso? C. As palabras en grosa serven, polo contrario, para sinalar que o substantivo que as segue se rere ao mesmo substantivo que xa se citou antes. Coeces algn outro recurso para facer o mesmo?
reciclar a proteccin cambiar ADXECTIVO belo/a a igualdade a tranquilidade sociable tmido/a escaso/a a sinceridade escuro/a capaz no/a largo/a alto/a certo/a SUBSTANTIVO DE CUALIDADE/PROPIEDADE
6. A ESCASEZA DA PRODUCIN
A. A linguaxe tcnica e divulgativa adoita ser moi sintticas grazas ao uso de substantivos que, de certo xeito, poden sintetizar frases. Cales cres que resumen os substantivos en grosa destes enunciados? Fxate no exemplo.
1. A escaseza de alimentos provoca unha suba nos prezos.
Os alimentos son escasos; isto provoca que os prezos suban.

2. O crecemento da poboacin diculta a recuperacin das zonas naturais e a reproducin da ora. 3. A viabilidade do proxecto depende da aprobacin da lei. 4. A elaboracin do regulamento impedir a emisin de gases contaminantes. 5. As ONG dan unha resposta mis rpida a algns problemas grazas sa exibilidade. 6. A rapidez da resposta ante o lume esencial para evitar a queima de grandes extensins. 7. A realizacin deste estudo ser custeada por fondos europeos e axudar ao desenvolvemento da rexin. 8. O goberno xa demostrou a sa incapacidade ante estes novos fenmenos. 9. O investimento nas reas afectadas polas inundacins paliar as carencias conxunturais ocasionadas.
C. Fxate nos suxos que emprega o galego para crear substantivos. De que xnero son os substantivos creados desta forma? Coeces outras palabras formadas cos mesmos suxos? D. As palabras do seguinte cadro frmanse mediante a prexacin. Segundo os modelos, podes achegar outros exemplos de palabras que se forman con estes ou outros prexos?
a) indisciplina b) desequilibrio c) posdata d) coautor e) anteollos f) contraluz g) prehistoria h) recada i) antiheroe
oitenta e cinco
85
consultar
Nominalizacin
NOMES DERIVADOS DE VERBOS Estes nomes poden substitur unha frase na que a accin a designada polo verbo de orixe. Moitos substantivos frmanse a partir de verbos aos que se lles engaden suxos. Os mis frecuentes son os seguintes.
-CIN/-CCIN/-SIN A actuacin dos equipos sanitarios tralo accidente foi enormemente ecaz. (= os equipos sanitarios actuaron moi ecazmente logo do accidente) Os substantivos terminados en -cin/-ccin/-sin son femininos e normalmente indican o proceso ou o resultado dunha accin. elaborar - a elaboracin reducir - a reducin cocer - a coccin revisar - a revisin -ADO/-ADA/-IDO/-IDA O envasado dos produtos alimenticios debera estar mis controlado. (= os produtos alimenticios non se envasan co suciente control) lavar - o lavado retirar - a retirada roncar - o ronquido sar - a sada -MENTO O descubrimento de novas enfermidades que afectan os bosques un sinal da degradacin do medio. (= descbrense novas enfermidades que afectan os bosques) investir - o investimento desenvolver - o desenvolvemento derribar - o derribamento sentir - o sentimento
-IDADE Os nosos ros dependen da nosa capacidade para defendelos. (= somos capaces de defendelos)
Palabras formadas por prexacin

Na prexacin, antepense elementos, denominados prexos, a unha base para crear un novo vocbulo. Neste proceso, a nova palabra adquire un signicado distinto da orixinal, mantndose na mesma categora gramatical desta.
impaciencia (substantivo) = im- + paciencia (substantivo) anormal (adxectivo) = a- + normal (adxectivo) reler (verbo) = re- + ler (verbo)
Palabras formadas por composicin

Son palabras que teen mis dunha palabra como base e que poden pertencer a distintas categoras gramaticais. Presentan unha orde xa dos elementos que as constiten e non se poden suprimir nin substitur.
salvavidas = salva (verbo) + vidas (substantivo) lingua de can = lingua (subst.) + de (preposicin) + can (subst.) tempo morto = tempo (substantivo) + morto (adxectivo)
O plural das palabras compostas

As palabras compostas comprtanse de distintas maneiras para a formacin do plural. Cando se trata dun composto grco, que se escribe como unha soa palabra, s se fai o plural do ltimo elemento.
beirarra/beirarras cartafol/cartafoles quefacer/quefaceres ruxerruxe/ruxerruxes
Nalgns casos, o substantivo presenta algunha alteracin con respecto ao verbo. disolver - a disolucin inscribir - a inscricin pedir - a peticin
-AXE A reciclaxe do papel permite aforrar grandes cantidades de auga. (= reciclar o papel permite aforrar grandes cantidades de auga) drenar - a drenaxe almacenar - a almacenaxe embalar - a embalaxe aterrar - a aterraxe
Algns compostos grcos s teen unha forma. Neste caso, sabemos se estn en singular ou en plural a travs dos determinantes que os acompaan: o/os limpachemineas, o/os garda-agullas, o/os gardacostas, o/os quitamanchas, o/os sacamoas etc. Nas palabras compostas que se escriben con guin, s vai en plural o ltimo elemento.
pico-lrico/pico-lricos non-fumador/non-fumadores
Outros substantivos emparentados con verbos non presentan os suxos anteriores e, polo xeral, son masculinos.
consumir - o consumo cultivar - o cultivo transportar - o transporte usar - o uso citar - a cita probar - a proba
S se fai o plural do primeiro elemento nos compostos formados por dous substantivos.
sof cama/sofs cama moble bar/mobles bar piso piloto/pisos piloto
NOMES DERIVADOS DE ADXECTIVOS Estes nomes poden substitur unha frase na que se expresa unha calidade (polo xeral, frases con ser e estar).
-EZ/-EZA Parece que as administracins non son sensibles beleza das nosas paisaxes naturais. (= as nosas paisaxes naturais son belas) -URA A altura daquelas rbores indica que o bosque moi antigo. (= aquelas rbores son mis ou menos altas)
Asemade, cando nos compostos hai un nexo entre as bases, s se exiona o primeiro elemento.
paso a nivel/pasos a nivel pita do monte/pitas do monte ferro de pasar/ferros de pasar
Faise o plural de todos os elementos cando a palabra composta por un substantivo e un adxectivo.
86
oitenta e seis
UNIDADE 7
porco bravo/porcos bravos p dereito/ps dereitos garda civil/gardas civs
En textos mis formais, estes nomes poden ir acompaados de expresins como o/a/os/as dito/a/os/as, o/a/os/as citado/a/os/as ou o/a/os/as mencionado/a/os/as.
Memorias dun neno labrego, de Neira Vilas, un clsico da narrativa do sculo XX. A dita obra , ademais, unha das mis vendidas...
A palabra que vai en plural faino segundo a regra de formacin do plural que pertence: ra/ras, fol/foles, facer/faceres, civil/civs etc.
Outros casos especiais na exin de nmero

Hai palabras non patrimoniais, xeralmente chamadas estranxeirismos ou cultismos, que presentan a formacin do plural dun modo particular. Aos estranxeirismos, palabras doutros idiomas que, a pesar do frecuente emprego, manteen a sa forma orixinal, engdeselles s: club/clubs, pub/pubs, clip/clips, robot/robots, croissant/croissants etc. O mesmo ocorre cuns poucos cultismos que se conservan na lingua: lbum/lbums, rquiem/rquiems, tndem/tndems etc. As marcas non se deben pluralizar, xa que son nomes propios. Algunhas pasaron a designar obxectos comns e fan a exin de nmero a travs dos determinantes que as acompaan: o land rover/os land rover, o kleenex/os kleenex etc. As siglas non se pluralizan. Non obstante, atpanse na lingua algunhas cuxo emprego est moi sistematizado, de xeito que se comportan como palabras comns, presentando incluso algunha transformacin morfolxica (como o acento grco). Todas elas se escriben en letras minsculas e admiten a exin de plural, segundo as regras para as palabras patrimoniais: peme/pemes, ovni/ovnis, lser/lseres, radar/radares etc. Hai tamn casos nos que o plural deste tipo de siglas presenta formas diversas, como ocorre, por exemplo, con CD e DVD: cd/cds; o/os CD; ced/ceds.
Cando se empregan estes recursos, non estrao repetir o mesmo nome.

Un informe sobre o estado da rede ferroviaria desatou a polmica. No citado informe recllense datos que...
Cando un nome (circunstancias, caso, condicins etc.) retoma e resume unha parte do discurso dito anteriormente, frecuente que vaia acompaado de tal(es).
Ides ir montaa? Sabedes que se prevn fortes choivas? Si, sabmolo, pero decidimos ir igual. En tal caso, levade un mbil e bateras de reposto. As temperaturas seguan subindo e a humidade era moi baixa. En tales circunstancias, un grande incendio poda ser devastador.
Estes recursos pdense aplicar tamn a frases, a ideas ou a fragmentos completos do xa mencionado anteriormente.
As autoridades do pas anunciaron que non van renovar o tratado internacional sobre a pesca da balea. A citada/esta/a dita/tal decisin xa provocou diferentes reaccins da comunidade internacional.
RECURSOS GRAMATICAIS Como xa sabes, os pronomes persoais tonos emprganse para referirse a persoas, cousas e frases xa mencionadas que reaparecen en funcin de obxecto directo ou de obxecto indirecto.
Estiven con Eva; encontreina moi cambiada. Dixronme que estabas de vacacins en Creta. Non o saba. Onte vin a Xon e a Marta e deilles o teu recado.
Xnero: casos especiais

Hai palabras cuxas formas de feminino son moi peculiares: heroe/herona, tsar/tsarina, sacerdote/sacerdotisa, profeta/profetisa, poeta/poetisa, xudeu/xuda, rei/raa, galo/ galia, prncipe/princesa, abade/abadesa, barn/baronesa, actor/actriz, emperador/emperatriz.
Cohesionar textos
RESURSOS LXICOS En moitos textos necesario retomar partes do discurso xa mencionadas e, en numerosas ocasins, non queremos repetir coas mesmas palabras aquilo que xa dixemos. Para iso, podemos empregar varios recursos.
SINNIMOS O incendio propagouse rapidamente. As causas do lume son anda descoecidas. NOME REFERIDO A UNHA CATEGORA QUE PERTENCE O NOME CITADO OU A UNHA CARACTERSTICA DESTE O accidente estragou o coche. Non obstante, os ocupantes abandonaron o vehculo polo seu propio p. Ir fro en Santiago: as temperaturas na capital de Galicia non pasarn dos cero graos. Frida Kahlo tivo unha vida difcil. A pintora mexicana, recluda nunha cadeira de rodas...
En ocasins, emprganse os pronomes persoais tnicos para facer referencia a persoas e, con menos frecuencia (sobre todo en textos de rexistros mis cultos), a obxectos ou a enunciados.
Nunca detiveron a Alberte Ferreiro, a pesar de que el fose o nico sospeitoso do crime. As rapazas do equipo arxentino saban que podan gaar. Ademais, o pblico estaba con elas. Os fondos recadados usaranse con ns humanitarios: con eles compraranse medicamentos e alimentos que sern enviados a zonas castigadas por conitos blicos.
Para retomar unha frase ou un fragmento do discurso, aditase preferir iso. A nota mnima para entrar na Facultade de Medicina de 8,6. Iso fai que moitos alumnos non escollan esta carreira.
oitenta e sete
87
7. RECICLA
Unha das cuestins mis importantes para o desenvolvemento sostible o tratamento de residuos. En parellas, escribide un texto nun rexistro culto propoendo o problema e ofrecendo solucins. Podedes apoiarvos nos seguintes datos. Case un milln de toneladas de residuos ao ano en Galicia. Mis de 2 millns de habitantes. 70% dos residuos non tratados van directamente aos vertedoiros producindo gas metano e provocando un efecto invernadoiro. 50% dos residuos = materia orgnica. Materia orgnica = utilizable para a recuperacin do solo. Unha tonelada de papel reciclado = 15 rbores que non se cortan. 94% do plstico reciclable.
9. PERIGOS E AMEAZAS
A. Os perigos que ameazan o medio son moitos e moi variados. En parellas, pensade en cales son os que afectan os seguintes mbitos e facede unha pequena listaxe.
OS MARES
A contaminacin. En moitos lugares os barcos verten os residuos dos motores ao mar.
AS SELVAS TROPICAIS
8. NON ESTOU DE ACORDO

Aqu tes unha serie de armacins que poden resultar polmicas. Podedes discutilas toda a clase poendo en comn as informacins que teades ao respecto.
OS R OS
Cando as reservas de petrleo se esgoten, o planeta entrar nunha enorme crise enerxtica e todo cambiar. Antes de que se acaben as reservas de petrleo, descubrirase a maneira de facer funcionar os motores con auga. Cando os gobernos decidan actuar realmente contra o efecto invernadoiro, ser demasiado tarde e as cidades da costa de todo o mundo desaparecern. A selva amaznica continuar desaparecendo mentres os gobernos da zona non tomen medidas serias e prohiban totalmente a corta de rbores. Debera penalizarse os consumidores que non reciclan o plstico que botan ao lixo.
O CLIMA
B. Cres que hai outros mbitos nos cales se pode poer en perigo o coidado do medio? Comntao co teu compaeiro e anotdeos na vosa folla. C. Pasdelle a vosa folla a outro grupo. Eles debern decidir cales son as mellores ideas e solucins para cada un dos perigos nos que pensastes.
88
oitenta e oito
UNIDADE 7
10. O XOGO DO ABECEDARIO
Que cousas se poden atopar nos lugares das fotografas? O voso profesor diravos unha letra do abecedario. Cada un deber buscar algo que comece por esa letra e que se poida atopar neses lugares. Quen acaba primeiro?
NAS MONTAAS
NO MAR
NAS SELVAS E NOS MONTES
NOS ROS
12. QUE PASARA SE...? 11. UNHA CAMPAA

A. As campaas publicitarias de concienciacin social empezan, en ocasins, cun primeiro anuncio cuxo obxectivo non totalmente evidente. Vas escoitar un anuncio correspondente a unha campaa deste tipo. Cal cres que o seu obxectivo? Discteo cos teus compaeiros.
CD 22 CD 23
En parellas, creade a cadea de causas e consecuencias mis longa que poidades a partir de cada un dos feitos propostos.
A suba radical da temperatura do planeta. A destrucin das selvas tropicais. O esgotamento das reservas de petrleo. O estoupido dunha guerra nuclear.
B. Escoita agora o anuncio que seguiu ao anterior. Eran acertadas as hipteses?
Se a temperatura da terra subise radicalmente, producirase o desxeo dos polos. Se se producise o desxeo dos polos...
oitenta e nove
89
13. CREAR CONCIENCIA
A. En grupos de tres ou catro, ides crear unha campaa de concienciacin cidad sobre un problema ou cuestin prxima a vs que vos pareza importante, interesante ou divertida. Podedes escoller unha destas tres posibilidades ou pensar noutra.
UNHA CIDADE MIS LIMPA, HARMONIOSA E ELEGANTE

Como conseguir unha cidade mis bonita, que cambios propoemos, que cousas prohibimos, como incentivamos a persoas, comercios, institucins etc., para que todo sexa mis belo.
UNHA CIDADE OU UN BARRIO MIS SILENCIOSO

Como crear un contorno menos ruidoso e evitar que as persoas, os transportes, os establecementos de ocio etc. interran na paz acstica.
AFORRAR AUGA E/OU ENERXA

Que facer para gastar menos, reciclar mis e non desperdiciar. Como podemos actuar para aforrar auga nas nosas cocias, baos, xardns. Que poden facer as institucins e as empresas con respecto subministracin de auga, ao mantemento de parques, xardns, fabricacin de material vinculado ao consumo de auga...
B. Decidide que tipo de campaa ides crear. Podedes darlle forma de pxina web (cunha pxina de entrada e, na seguinte, varias seccins que desenvolvan os diferentes aspectos da cuestin) ou de cartel publicitario (con textos que expliquen diferentes aspectos do problema que queredes tratar). C. Agora, presentdelle a vosa campaa ao resto da clase.
90
noventa
cultura
14. AGRICULTURA RENDIBLE, AGRICULTURA SOLIDARIA
A. Unha das historias mis convulsas da Galicia actual a do Pazo Bain. Sabes algo del? Despois da lectura do seguinte texto, sabers por que se xo famoso.
UNIDADE 7
placidez que transmite o pequeno val onde se estenden as 22 hectreas de viedos do Pazo Bain e a calma que irradia contemplado dende o alto que d lugar ao adro da igrexa de San Xon de Bain pouco fan sospeitar a convulsa historia deste pazo. Os focos mediticos comezaron a proxectarse sobre el cando, en 1985, foi adquirido polo, daquela, presunto narcotracante Laureano Oubia e moi pronto a sona e o esplendor dos terreos traspasaron o mbito local para nutrir as novas do mbito estatal. A fastosidade das reformas, o incremento da plantacin vincola e a escasa discrecin do seu propietario non pasaban desapercibidas para ningun que aterraba nas Ras Baixas. Por iso, non foi unha sorpresa cando, como se dun thriller se tratase, en 1990 unha espectacular operacin policial, con helicpteros rodeando o lugar, deu con Oubia no crcere. A actuacin da polica inscribase na operacin Ncora que, levada a cabo polo xuz da Audiencia Nacional, Baltasar Garzn, tia por obxecto abater as actividades relacionadas co narcotrco.
ende ese momento, o colectivo de nais de llos drogodependentes, lideradas pola asociacin rguete, non deixou de manifestarse diante do pazo e de pedir que fose expropiado en benecio da loita contra a droga. E as foi cinco anos despois da detencin de Oubia. Co propietario en prisin e xulgado, a Audiencia comisou o pazo e os benecios orixinados pola explotacin dos terreos iran en parte destinados ao Plan Nacional sobre Drogas, para plans sobre prevencin de drogadiccin. No ano 2001 Freixenet arrendou os terreos e comezou a traballar os viedos. A propia empresa catal quixo concorrer poxa de venda do pazo que, nalmente, foi adquirido, en xullo de 2008, pola cooperativa galega Condes de Albarei, dedicada producin de vio albario. este xeito, por n parece que a lenda negra sobre o pazo comezou e remitir e a cooperativa Condes de Albarei xa anunciou, entre os seus proxectos, a constitucin dun centro de enoturismo no pazo, coa creacin dunha bodega de vios de alta gama e a construcin dunha sala de congresos e un hotel. A cooperativa destinar o 5% dos ingresos que xere o pazo para a prevencin e atencin a drogodependentes e dar traballo a persoas que estean a se reinserir laboralmente, ata cubrir un mnimo de catrocentas xornadas de traballo ao ano. Ser o modo de que o pazo chegue a ter unha nalidade mis nobre ca a que tivo no seu pasado.
B. Sabes dalgunha historia similar ou dalgn caso onde a actividade produtiva vaia destinada a accins sociais? Comntao coa clase.
noventa e unha
91
cultura
15. NATUREZA NTIMA
A. A natureza un dos elementos que mis presenza ten na literatura galega e, en moitos casos, serve para proxectar nela diversos sentimentos ou estado de nimos. Aqu tes catro poemas de poetas de diferentes pocas. Leos e tenta captar a mensaxe que transmiten. Cal dos seguintes temas cres que se pode relacionar con cada un deles?
Soidade Desamparo Paso do tempo Saudade Abride, as frescas rosas brilade, os caraveles; do seu xardn os rbores, vestidos cas lindas follas verdes; parras que un tempo sombra nos prestaches, a cubrirvos de pmpanos volvede. Natureza fermosa, a mesma eternamente, dille s mortais, de novo s loucos dille que eles nomais perecen! Rosala de Castro
Rosala de Castro (18371885) gran poetisa das letras galegas. Foi a gura central do Rexurdimento galego, no sculo XIX, e unha das guras centrais do romanticismo tardo peninsular. Casou co intelectual galego Manuel Murgua, grande impulsor da sa obra, e a sa vida contivo etapas de agudo sufrimento tal como reectiu nos seus poemas, motivado pola morte de dous llos e pola sa delicada sade. Os seus libros mis salientables son os libros de poemas Cantares Gallegos (1863) e Follas Novas (1880). Uxo Novoneyra (1930-1999) foi denominado o poeta do Courel pola gran pegada que esta rexin xeogrca deixou na sa obra. Viviu entre Madrid e Santiago de Compostela, onde arribou denitivamente en 1983 e al cou ata a sa morte. Foi o presidente da Asociacin de Escritores en Lingua Galega e entre os libros de poemas mis destacados guran Os Eidos (1955) ou Elexas do Caurel (1966). Rafa Villar (1968) naceu en Cee e foi cofundador do Batalln Literario da Costa da Morte. Combina a sa actividade literaria coa poltica xa que foi portavoz da plataforma Nunca Mis. un dos escritores novos de poesa mis laureados e coecidos, o cal non bice para que non posa unha extensa obra, na que se poden destacar libros como A sotavento dunha singradura (1995), Casa ou sombra (1997) ou Das de Sherezade (2000). Marilar Aleixandre (1947) unha poetisa polifactica, xa que, biloga de profesin, tamn tradutora e escritora. Ademais, na sa faceta literaria, combina a lrica coa narrativa, tanto para adultos como para rapaces e mozos. Escribiu os libros de poemas Catlogo de velenos (1999) e Desmentindo a primavera (2003).
B. Agora escitaos recitados. Axudouche a entender mellor o poema? Por que non recitas un dos poemas diante da clase? Leralo ou faralo de memoria?
CD 24-27
Ei ven o tempo de mazar o lio! COLGAN as mazorcas das solainas. Cain as castaas nos soutos reprexados. Chega o lonxe ruxir das augas entre o trupele-trupele dos mazos... / SON das augas! Doado vir do lonxe! Expostas coor i o son do Outono as nembranzas logo sern pouso sin nome. Uxo Novoneyra
C. No teu caderno, recrea polo menos das estrofas do poema que preras. Busca, para algunha das palabras do poema escollido, sinnimos ou expresins que expliquen o seu signicado. Que che parece o resultado?
Coas fermosas follas novas...

D. Imaxinade que traballades para unha editorial que vai publicar os catro poemas e o comit de redaccin decidiu editalos segundo a norma do galego actual. En grupos, distribudevos os poemas e vericade se se axustan normativa vixente. Se non, facede as correccins que consideredes oportunas.
ningunha rosa do xardn recoece xa os meus pasos que regresan ss Rafa Villar
QUEN RBORE
cando outono te abra como un libro e perdas folla a folla e a seiva a rastro tronco arriba sen azos para turrar con todo freixo para ti chega con espreitar por marzo bulir unha vez mis desenguruar follas brancas tirar fra rebentos quen rbore e nacer en primavera trocar afns por races quen freixo termando do vento sen este fro Marilar Aleixandre
92
noventa e das
UNIDADE 8
Vivir para traballar

Nesta unidade imos escribir unha pxina de presentacin para a web dunha empresa. Para iso, imos aprender: a establecer distintas relacins no enunciado: oracins concesivas, causais, modais, nais e consecutivas casos do obxecto directo coa preposicin a a darlle coherencia e cohesin a un texto a describir unha empresa a falar dun traballo: calidades, funcins, problemas e sentimentos algunhas das caractersticas dos textos escritos formais vocabulario do mbito do traballo e dos sentimentos
comprender
1. O TRABALLO SADE
A. Que profesins cres que producen mis estrs? Entre ti e un compaeiro, elaborade unha lista de posibles causas de estrs no traballo. B. Le agora o seguinte artigo sobre traballo e estrs. Compara o que se di coa lista que elaborastes na seccin anterior. Hai coincidencias?
Eu creo que unha das profesins con mis estrs a de mdico, porque...
is irreconciliable da ta Custos laborava n da empresa un inimigo ci iza an org A ? llo ba tra lo do po s estar sendo vtima dun
desmoti as , pode Algunha vez te sentiches ente pola ta profesin? Se lm cia so o ad lor sva nu mi ste lizados. realizacin persoal? Snte enza dos pases industria do de a us ca ira me pri a estrs, trastorno relacionado co
Por Lola Seaxe.
Ensino sen brillo
Outras profesins co
n estrs
sas de
estr ido en As sociedades cambian vinculacin coa empresa, deb e adoita haber unha gran des importancia a e liza e con elas as profesins. rea se o produto que ao descoecemento sobre tense perdidos sn Pero as mellores condies dor alla trab tes des do seu papel. Por iso, moitos cins tecnolxicas e as . Poden realizar, ademais, seu traballo non ten sentido o n que foro n cre iais e soc as, co que o tas quis con as e acumular moitas hor xornadas laborais maratonian tamn acompaadas de ior. anda ma desgaste fsico e psicolxico s: caixeiros e alteracins na posicin icas e despersonalizada cn me s in fes tes pro ren ras dife Out social das tradas. persoal da peaxe de autoes ocupacins profesionais. que, s veces, as sociedades nal ocio es do mar unha em sin pre a os En moitos cas s: vivir baixo a ameaza dos golps. Cada vez que fairo a diferente carga be rou alte rce n Pe tam os, vidu indi eiro resin dos perceb posmodernas exercen nos incremento de das principais causas de dep un descoido a profesin. Deste xeito, o permanente, sabendo que ta de aler de psicolxica que pose cad ns do fesi esta pro en con n ula est n vinc ena se engdese a l non soa xa per s e estr mais, inseguridad s baixas relacionadas co pre que pode ser fatal para eles. Ade n con aquelas relacionada sem sen , ndo cas rda poli aga ou a, os terr beir en bom risco como a de quen o est esperando pblico: traballadores usti co o ang tact con en n est co sector servizos que res destaios. cheguen sanos e salvos. s e profesores ocupan os luga cas e brigadas antiincend sociais, enfermeiros, mdico ral. profesins perigosas: poli labo ras in res Out dep ou s estr de cados nas estatsticas s de manexar en condicins s: os pilotos civs son responsable , coa enorme presin psicoo o dos docentes que oto cad Pil i sign is m o os ctiv ga e pasaxeiros De todos estes cole uicas relade seguridade avins de car volume de opeis ndices de doenzas psq . En lias areas cun gran que sigo pasaron a ocupar os principa con sas cau leva As l. isto ona que fesi ca pro lxi de diarios de curto vida s acti voo o da o cinc pe ata cionadas co desem tos poden chegar a facer pero apntase pilo as, os , plex ins com rac e s da que fagan rsa An . dive a de voos transocenicos motivaron esta situacin son el do profesor cambiaron percorrido ou un se se trat vacacins, pap o as e unh in o ituc com inst n o vive o com a que o ensino res paradisacos, non entalmente o luga dam en Fun . alas ben esc a xornada a ar par pez pre em sem oso antes de volver nos ltimos anos, e non n como un descanso forz gura valorada e estimada sen a unh ser de ou pas r, as. mestre, o profeso sociedade que que os devolva s sas cas anas: controladovaloracin social. Nunha e que dependen vidas hum ent a decaer nos ndices de das doc s us in stat fes o pro ica, ras nm Out eco sin gre pro a e ido rp prima o xito unda nunha res areos e cirurxins. nestes parmetros, o cal red allo en niveis dicilmente pode encaixar dos o ent em incr nun e, de alta mar viven o seu trab conseguint Marieiros: os marieirosa eles non existe o concepto de xornabaixa consideracin e, por o. Par o. situacins de connament . Durante ese de inseguridade do colectiv estre ou semestre de traballo o ent trim de prim o n cum sen bo o ral, nte labo lme da ecia compaeiros s esp n seu tiga cos o cas Outros dos motivos que estn exe das casas, s teen contact que lonx n ade est po orid aut tem de non pode ia in ausenc a lia do mar. A sensac da actividade docente a de poder aplicala na teen outro horizonte que ade non eiros, de e cult pa di a com to, dos tan a pa polo postos os alumnos e, unha cade non poder evitar a com a co, ino bar ens do r no fuxi mo nimo, der no aris ar orit pes de aut intimidade acaba por escola. Pasouse dun exceso as lamentables conter espazo fsico para a sa ten non os, cas ns nalg , n. que resi as dunha dep rencia de autoridade a profesores ata poder chegar a ser vtim lantes e permis frecuentes, agresins lican un connamento: vixi os imp , secuencias das, cada vez isto que a s in ado fes Sum . pro nos ras Out alum de es iliar fam ou n. de investigaci por parte de alumnos en ocasins, soal de centros de risco ou de, da falta de apoio que, me docentes quixanse, asema cir odu intr non por a , a mido, opt senten da Administracin que ulares. ipop ant ser an poid que s dida a sa profeC. A cal das profesins anteriores non poderas dedicarsoas que deciden dedicar Con todo, a vocacin das per tudes tiles acti o com as ra, edo sab e te? Por que? Que te estresa mis no traballo ou nos estunto me ece co tir sin a transmi Fundamentaldas persoas, non decaeu. dos? Comntao cos teus compaeiros. . para a formacin humana todos ns ue sendo a segunda nai de mente porque a escola seg
dea: unha das principais cau Traballadores en ca te tipo de traballos non se esixe pensar s o traballo en cadea. Nes parte
A min o que mis me estresa ...
94
noventa e catro
UNIDADE 8
2. CONCILIACIN LABORAL
A. Oches falar algunha vez de conciliacin no mundo do traballo? En parellas, anotade as palabras que asociades a ese concepto. Logo, podeas en comn co resto de compaeiros e, entre todos, intentade dar unha denicin de conciliacin laboral. B. Agora, lede este texto que recolle as experiencias de empresarios e empresarias galegas no mbito da conciliacin. Que idea destacariades de cada un dos entrevistados? Por que?
De Ana Outes, eu destacara o de que os homes non teen que escoller entre traballo e familia, porque...
Mulleres e homes conciliadores Por Telma Barros.
s medidas de conciliacin laboral (isto , o equilibrio entre traballo e familia) demostraron ser rendibles en numerosos pases. Con todo, o empresariado galego, maioritariamente masculino, anda non ve as sas vantaxes. Son as mulleres, sobre todo as directivas, as que mis as aproveitan. Estas son algunhas experiencias.
Ana Outes: Saber conciliar require unha certa actitude mental

Hai uns anos dirixa unha empresa con mis de 60 empregados, pero, co nacemento do seu segundo llo, as cousas comezaron a complicarse. Nese momento apareceron as dicultades para equilibrar unha vida laboral plena coa familia, confesa. As que decidiu abandonar a rma que dirixira durante mis de oito anos e, en 2004, fundou concilia@.com, unha consultora especializada en organizacin laboral e en desear plans de conciliacin para outras empresas. Dende o seu actual posto, ve con satisfaccin o crecemento da sa empresa e o dos seus llos, pero quixase da desigualdade que anda existe entre homes e mulleres: a eles nin se lles pasa pola cabeza ter que escoller entre traballo e familia.
Carlos Hermida: Hai que asumir riscos

Hai anos que na empresa que dirixe Carlos tentan ofrecerlles certa exibilidade horaria aos traballadores. Estamos convencidos de que moito mis rendible traballar con xente que sabe equilibrar as sas necesidades persoais coas esixencias do seu posto. unha reaccin en cadea; dicir, canto mis se aumenta a satisfaccin persoal do traballador, mis aumenta a sa motivacin e o seu compromiso co traballo. Ademais, grazas tecnoloxa, resulta moito mis fcil organizar o traballo doutra maneira.
Raquel Davila: Non hai garanta de que anda que un traballe moitas horas, o seu traballo sexa mellor
As novas xeracins empezan a cuestionarse as longas xornadas laborais. En palabras de Davila, Por que promover a quen necesita mis horas para facer o traballo? O malo que dende a direccin da empresa tradicional as cousas non adoitan verse as. Segundo esta empresaria nova, moitos directivos educronse na idea de que hai que estar aqu, na ocina para traballar, ou sexa, se non te vexo, non te creo. Tampouco serve de nada que a empresa implante unha poltica de conciliacin se ao empregado que se vai antes casa o seu xefe o mira mal. Vin casos de traballadores que se acolleran a medidas conciliadoras, pero o certo que non se atreven a facelo por temor s represalias. A mensaxe das empresas debera ser intersasme como profesional e como persoa e intersame o que fas. S as se pode contar con bos profesionais.
Asuncin Garca: Anda que educar sexa cousa de dous, acabamos conciliando as mulleres
Como compaxinar traballo e familia cousa de dous, anda que, de feito, acabamos sendo as mulleres as que cedemos ou renunciamos a certas aspiracins profesionais para dedicarnos familia. Malia que teamos certo protagonismo biolxico hora de traer os llos ao mundo, non creo que debamos asumir en exclusiva a tarefa de crialos: os homes saben e poden exercela tan ben coma ns. O que pasa que, agora mesmo, o tema da conciliacin non est pensado para a maiora da clase traballadora, dicir, que est ideado de tal maneira que s o poden aproveitar os altos cargos. Deberanse crear e potenciar mis postos con xornada parcial de catro a seis horas. Desta forma, moitos traballadores poderan sentirse laboralmente activos, independentes economicamente e satisfeitos como nais ou pais de familia, anda que non gaasen moito dieiro, claro.
C. Escoita as queixas de catro persoas acerca da sa situacin laboral. As sas reclamacins teen que ver cos problemas que acabas de ler. Relaciona cada intervencin cos comentarios efectuados polos empresarios e empresarias do texto anterior.
CD 28-31
D. No teu contorno, como se resolve o problema de conciliar o traballo coa vida privada? Entre todos, comentade casos que coezades.
noventa e cinco
95
3. ANDA QUE
A. Le as frases de abaixo. En cada caso, que relacin cres que establece a parte en grosa co resto do enunciado? Relacinaa co concepto mis axeitado do cadro de mis abaixo.
4. APRENDER A ESCRIBIR
A. Un universitario est facendo un estudo sobre o proceso de escritura. Escoita a entrevista que lle fai a unha compaeira da facultade e completa o cadro.
CD 32
1) Anda que estea sacando o carn, non teo ningunha intencin de conducir. 2) Tern que mudar de cidade, porque o pai non atopa traballo aqu. 3) Fixronme unha proposta salarial mis xusta, as que decidn seguir na empresa. 4) Acatei a sa decisin para seguirmos mantendo unha boa relacin laboral. 5) Fixen a torta tal como me dixeches e quedou de maravilla. a) nalidade, propsito b) oposicin, contraste c) causa d) consecuencia e) modo
Escribe moito ou pouco?
Que tipo de texto?
Resltalle fcil ou difcil?
Pois eu creo que na primeira pode haber unha relacin de causa...

B. Fxate nas palabras subliadas. Que funcin cres que desempean en cada un dos enunciados? Co teu compaeiro, podedes enumerar outras palabras ou expresins que as poidan substitur en cada caso? Logo, aclardeo co voso profesor. C. Agora, no voso caderno, xuntade cada par de frases do cadro seguinte, formando oracins complexas que indiquen relacins similares s que aparecen na actividade A (empregade as palabras e expresins que sinalastes en B). Ao nal, comparade as vosas oracins coas dos demais compaeiros. Fixstelo moi parecido?
Que estratexia ou tcnica utiliza?
a) Agora est prohibido fumar nas dependencias da empresa. Agora a xente fuma menos. b) Botei moito tempo falando co avogado. Cando volvn ocina a reunin xa comezara. c) Podes ter unha vida mis sa. necesario diminur o consumo de frituras e bebidas gasosas. d) Merquei un novo ordenador. Teo que facer proxectos mis avanzados. e) A recepcin non debe estar moito tempo sen persoal. As recepcionistas deben participar na reunin.
B. E ti? Que tipo de textos escribes normalmente? Cales che resultan mis fciles de escribir? Cales mis difciles? Tes algunha estratexia ou tcnica para facelo? Pnsao e comntao cos teus compaeiros.
96
noventa e seis
UNIDADE 8
5. DE PROFESIN, INVENTOR
A. Le o seguinte texto. Trtase dun artigo acerca dun certame sobre inventos.
6. DAS CRNICAS
A. As seguintes crnicas son case idnticas. Porn, presentan algunhas diferenzas respecto informacin que transmiten. Sabes en que consisten? Cres que o obxectivo informativo o mesmo nos dous textos?
O saln dos inventos Imaginaria exhibe os seus produtos

Vilagarca de Arousa convrtese un ano mis no ncleo neurlxico da innovacin enxeosa e no centro de exposicin das creacins mis imaxinativas e orixinais. O saln dos inventos Imaginaria, no recinto feiral de Fexdega, acolle a exposicin e demostracin de varios produtos presentados polos seus creadores, utilizando varios soportes: maquetas, sistemas informticos ou, directamente, a mostra de como funciona o produto. Asemade, a exposicin cobre unha dobre nalidade: pr en contacto os inventores con fabricantes e comercializadores e exhibir as sas descubertas a un pblico que tamn poder votar e escoller os inventos que lle parecen mis creativos. Durante a visita ao certame, non deixa de sorprender a capacidade de inventiva amosada nas patentes mostradas. Por exemplo, as solucins que se achegan para sortear as catstrofes: un lucense ideou un portn inchable que se adhire s portas e impide a entrada de auga en caso de riada; ou un aparello cun arns incorporado que se coloca no balcn ou na vent e que permite a evacuacin en caso de incendio. Pola sa banda, os problemas domsticos tampouco quedaron marxe das preocupacins dos inventores e presentronse produtos para acabar coas fugas de gas, cunha chave intelixente que reduce o risco nun 98%. Ou o invento chegado de Ourense que consiste nunha lmpada industrial de baixo consumo que pretende realizar unha achega para evitar o dano da capa de ozono. E, como non poda ser doutro xeito, tamn o motor tivo o seu protagonismo na feira. O mis visitado foi un artefacto que serve para quentar a auga e, deste xeito, eliminar con facilidade o xeo do parabrisas. Pero as patentes mostradas non s provian do mbito ibrico, senn que dende Mxico viaxou unha parella para expor a sa idea. un tipo de calzado que permite modicar a cor e a forma sen maior investimento econmico, xa que o zapato ou sandalia basase nunha sola de alta calidade e apenas desgaste, que se lle incorporan diferentes modelos na parte superior. En denitiva, a exposicin constite un itinerario de interese polos inventos mis sorprendentes ideados polo maxn humano e que fai bo o dito de a grandes males, grandes remedios. O pblico asistente poder ter unha idea de cara a onde camian os aparellos do futuro, ademais de participar na eleccin dos creadores galardoados na entrega de premios, que servir como colofn do evento. B. Os textos cambian dependendo do interlocutor e da intencin do emisor. Como expresaras as mesmas informacins que aparecen no texto se llas contases a un amigo? Ten en conta estas cuestins.
1) 2) 3) 4) Empregaras o mesmo vocabulario? Faras frases igual de longas? Estruturaras a informacin de xeito tan ordenado? Empregaras os mesmos conectores?
nha parella de 33 e 32 anos resultou ferida na noite de onte, con lesins de certa consideracin, nunha nova convulsa xornada da movida nocturna. Os acontecementos tiveron lugar na discoteca Onda de mar, e orixinronse cando o mozo de 18 anos F.G.T. golpeou a A.S.Z. e a sa moza, ao parecer, por mollalo ao verter a sa copa. Ante a reaccin violenta do agredido, F.G.T., que tamn resultou lesionado, golpeou de novo a parella e comezaron a pegarse uns aos outros, inicindose, deste xeito, unha pelexa co resultado xa coecido. Segundo o parte sanitario, o mozo e a moza magoados evolucionan favorablemente das sas lesins e, polo momento, descocese se a polica iniciou accins legais contra o iniciador da pelexa. Interrogouse a Antonio Canido, o xerente da discoteca, sen transcender anda o resultado deste interrogatorio. Pola sa banda, O Expreso tamn entrevistou o xerente, quen lamentou os acontecementos da pasada noite, anda que salientou que non eran nin moito menos habituais no seu local, xa que non deixan entrar a calquera.
nha nova convulsa xornada na movida noctu rna acabou cun saldo de tres feridos de certa cons ideracin. Os acontecementos tiveron lugar na discoteca Onda de Mar e orixinronse cando un dos impl icados golpeou outro cliente e a sa moza, ao parec er, por mollalo ao verter a sa copa. A partir dese mom ento, iniciouse unha pelexa e comezaron a pegarse uns aos outros, ata que se chegou ao coecido resul tado. O nico que se sabe ata agora que todos evolu cionan favorablemente das sas lesins e ata o mom ento descocese se a polica iniciou accins legais dalg n tipo, a pesar de que interrogou o xerente da disco teca, Antonio Canido, sen transcender anda o resul tado deste interrogatorio. Pola sa banda, ao citado xeren te entrevistouno O Expreso e salientou que o acontecid o non era nin moito menos habitual no seu local, xa que non deixan entrar persoas de dubidosa reputacin, e destacou o carcter pacco da diversin nocturna da cidade.
C. Volve ler o texto e contesta as seguintes preguntas.

1) Cales son os temas de cada pargrafo? 2) Cales son as palabras clave en cada pargrafo? 3) Cantas palabras ou expresins encontras no texto para referirse a invento e saln do invento? Cales?
B. Agora, co teu compaeiro e tendo en conta o que discutistes en A, podelle un titular a cada unha das crnicas. C. Le de novo os dous textos e, coa axuda do teu profesor, sublia todos os complementos que funcionan como obxecto directo. Cal cres que o criterio para a ausencia ou a presenza da preposicin a no complemento directo?
noventa e sete
97
consultar
Vnculos entre oracins
Moitos enunciados constrense relacionando das oracins, onde unha delas restrinxe, completa ou modica o signicado da outra, que xeralmente achega a informacin principal.
Oracins modais
As oracins modais serven para establecer o modo como se realiza a accin expresada na oracin principal. O conector mis caracterstico para introducilas como, pero tamn se emprega o xerundio, ademais doutros conectores: as como, tal como, ben como, como se, sen que, conforme, segundo, consonte e tal cal. Comportouse na entrevista como llo dixeran no curso. Podes axudarme buscando no dicionario estas palabras.
Oracins concesivas
As oracins concesivas serven para expresar unha dicultade ou unha oposicin que non impide o cumprimento do que se di na oracin principal. Anda que o conector mis frecuente para introducir este tipo de oracins, pero tamn o fan outros como malia que, a pesar de que e mesmo que. Anda que obtivo unha boa puntuacin nas probas, Carlos non conseguiu o traballo. A pesar de que os prezos soben, o consumo non baixa.
O obxecto directo coa preposicin a

Por regra xeral, o obxecto directo non leva preposicin, anda que se rera a persoas. Non obstante, hai algns casos nos que se debe colocar a preposicin a.
Oracins causais
As oracins causais serven para enunciar a causa do que se di na oracin principal. O conector que mis frecuentemente as introduce porque, seguido doutros como xa que, posto que, unha vez que, visto que, por mor de (que), a causa de (que), por culpa de(que), debido a (que), pois, que e como. Mercamos o peixe no mercado porque hoxe non veu a peixeira. Como non vindes agora, vou seguir estudando un pouco mis.
Se o ncleo do obxecto directo un nome de persoa ou un pronome persoal. Chamei a Xoana, pero non estaba na casa. Feliciteinos a eles polo aniversario. Cando o complemento directo antecede o suxeito (orde non habitual) ou se pode confundir con el. Ao equipo do barrio derrotrono aqueles rapacios. A rapaza bicou avoa. Con un como pronome de indeterminacin e co pronome todos/ as referido a persoas. Miran a un como se fose culpable. Coecers a todos no meu aniversario. Co identicador calquera sen antecedente. unha cerimonia moi familiar. Non vou invitar a calquera. Na construcin de reciprocidade un a(o) outro. Insultbanse mutuamente un ao outro. Nas estruturas de comparacin entre OD, para evitar confusin co suxeito (neste caso, a colocacin da preposicin opcional no primeiro elemento da comparacin, pero obrigatorio no segundo). Queran tanto a/ nai coma ao pai.
Oracins nais
As oracins nais explican a nalidade da accin da oracin principal. O conector mis utilizado para (que), pero hai outros posibles, como a que, co gallo de, a n de (que), co propsito de (que), co obxecto de (que), con tal de (que)... Vounos chamar para que me digan o resultado. Atrasamos o comezo do evento co propsito de que todos estivesen na apertura.
Oracins consecutivas
As oracins consecutivas expresan o resultado ou a consecuencia dos feitos narrados na oracin principal. Os conectores mis frecuentes para introducilas son: as que, logo, por tanto, por conseguinte, en consecuencia, de modo/ maneira que, de a que, que (xeralmente combinado con tanto(s)/tanta(s) ou tal/tales). Dixrame que s non traballaba as ns de semana, as que planeei a visita para a ma do sbado. Tal foi a dor que sentiu que se agarrou ao primeiro que pasaba para non esvaecerse.
O pronome de solidariedade
Familiar Cortesa che lle vos lles
O pronome de solidariedade corresponde forma de pronome persoal de obxecto indirecto e emprgase cando se
98
noventa e oito
UNIDADE 8
lle quere dar ao interlocutor unha participacin afectiva ou un trato familiar especial. A presenza destes pronomes non produce ningunha alteracin na informacin que transmite o enunciado. vos unha situacin ben delicada. Pois xa non che sei nada. Vaille un fro que arrepa. A COHESIN GRAMATICAL Nun texto ben cohesionado, aparecen diversos mecanismos que permiten facer referencia a elementos que xa apareceron antes ou que aparecern despois. ARTIGOS (determinados ou indeterminados) SUBSTITUCIN MEDIANTE PRONOMES ELIPSES (palabras que se omiten porque anda permanecen presentes no contexto inmediato do texto) Ademais, necesario establecer relacins entre as diferentes partes do texto mediante conectores, que poden ser dos seguintes tipos: CAUSAIS (porque, por iso, como...) TEMPORAIS (primeiro, logo...) CONCESIVOS (anda que, a pesar de (que), malia (que)...) CONSECUTIVOS (da informacin ou da argumentacin: por iso que, as que, por tanto...) etc.
E logo como non viches o outro coche, home?
Pois mira... ache despistado e...
MARADINHO LESIONADO Un xogador clave do Brasas F.C., Maradinho, lesionouse no partido de onte ante o Atltico Dridma. Miles de espectadores viron caer o dianteiro despois de loitar por un baln alto contra Rua Ness, o defensa do equipo contrario. Ao parecer, a cabeza de Maradinho chocou de forma brusca contra o ombro do seu adversario. O astro brasileiro permaneceu inconsciente durante mis dun minuto e, posteriormente, dado que non mostraba sinais de recuperacin, os padioleiros saron herba collelo. Non me dei de conta de que Maradinho via cara a min, senn intentara evitalo, comentou Rua Ness, moi afectado, na rolda de prensa posterior ao partido. O equipo mdico que atendeu a estrela do Brasas F.C. dar esta tarde un parte (mdico). Ao peche desta edicin, o xogador, a pesar do aparatoso do choque, xa abandonara o hospital. Paco Lpez, adestrador do Brasas, declarou que, moi probablemente, Maradinho deber quedar fra da convocatoria do prximo domingo. As pois, Lpez non ter mis remedio que inclur no once inicial a Lupetti, que leva seis partidos sen xogar.
Cando na oracin aparece un pronome de OI, o de solidariedade sempre vai diante del. Non che lle darei este desgusto.
Darlle coherencia e cohesin a un texto

Como xa sabes, un texto algo mis que unha sucesin de frases. Para escribir un bo texto, debemos ter en conta unha serie de aspectos. A COHESIN LXICA Con frecuencia precisamos retomar un mesmo concepto, polo que, en moitas ocasins, conveniente empregar sinnimos ou palabras dun mesmo campo semntico.
BAIXAN AS TEMPERATURAS Este ano os termmetros van rexistrar as temperaturas mis baixas dos ltimos 10 anos. Este descenso dbese a unha onda de fro polar que nos visitar ata o prximo mes de febreiro, cando...
noventa e nove
99
7. ENTREVISTA DE TRABALLO
Escoita o audio no que se fala de Marisa e Pedro, das persoas que se presentaron a unha entrevista de traballo para un posto de directivo nunha empresa editorial. Quen cres que obter o traballo? Tomade notas e, en parellas, comentade cal dos dous credes que pode ter mis posibilidades de conseguir o posto.
CD 33
C. Agora, tedes que ler as vidas laborais dos compaeiros e discutir a quen contrataredes en funcin das necesidades da vosa empresa. D. Por ltimo, facede unha exposicin na clase sobre a vosa empresa e os vosos traballadores xusticando a seleccin que xestes.
9. XEFES
A. Rosa e Xan comentan as sas experiencias laborais cos seus xefes. Escoita e anota no teu caderno as respostas de cada un a estas preguntas.
CD 34-35
PILAR
IGNACIO
Como era o xefe ou a xefa? Aprenderon algo deles? Teen un bo ou mal recordo?
B. E ti, tes bos ou malos recordos dos teus xefes ou profesores? Pensa nun e comntao cos teus compaeiros. Quen tivo o xefe/profesor mis liberal, prximo, agradable..?
8. EMPRENDEDORES
A. Imaxinade que ides crear unha empresa e que ides contratar algns compaeiros para traballar nela. Primeiro, para saber de que recursos humanos dispoedes na clase, cada un de vs vai escribir nunha folla a sa vida laboral (os traballos que xo ata agora), expoendo a informacin do xeito mis atractivo posible. Despois, colgade os textos na parede.
Eu lembro un xefe moi simptico que nos invitaba cada da a tomar algo despois do traballo. Supoo que era unha compensacin polo noso esforzo.
C. En pequenos grupos, elaborade unha listaxe coas seis caractersticas mis importantes dun bo xefe. As expresins do cadro pdenvos axudar, pero podedes engadir outras.
SER Accesible Organizado/a Emprendedor/a Tolerante/a Dinmico/a Creativo/a Seguro/a ........... SABER Transmitir mensaxes de forma positiva Traballar de forma autnoma Tomar decisins Dar a cara Delegar Dar/Inspirar conanza Transmitir entusiasmo/seguridade Recoecer os seus erros ......... TER Capacidade de anlise Moita experiencia Unha boa formacin acadmica Capacidade de mando Capacidade de identicarse coa empresa/ equipo/proxecto Capacidade de traballar en equipo Moita seguridade nun/ nunha mesmo/a ...................
en Inglaterra Traballei dous anos pblica. no sector da sanidade rama da Estiven empregado na to con clientes hostalara en contac varios anos. estranxeiros durante
B. Buscade unha parella e, como socios, decidide cal das seguintes empresas queredes dirixir, anda que tamn podedes crear outras diferentes.
Empresa de servizo de restauracin para acontecementos internacionais. Empresa de dinamizacin de zonas rurais abandonadas ou pouco desenvolvidas. Empresa de ocupacin de tempo libre para centros de acollida de adolescentes.
Eu creo que un xefe non ten que ser unha persoa moi prxima aos seus traballadores porque ten que marcar as distancias, senn a xente non o toma en serio. Pois eu creo que non, un xefe debe...
100
cen
UNIDADE 8
10. EST BEN ESCRITO?
Agora ides escribir unha carta de presentacin para un traballo. Que che parece a que escribiu unha alumna? Que nota lle poras? Ests de acordo co que marca e comenta a profesora? Detectas outros erros? Fai as correccins que consideres necesarias e reescribe o texto.
Demasiado informal.
Ola seores:
Reformular.
+++ Ben explicar que queres no primeiro pargrafo.
Como vin o seu anuncio o pasado venres 9 deste mes no xornal O correo galego, decidn escribirlles para solicitar o posto de relacins pblicas na sa empresa.
Demasiado directo.
No meu currculo vern que teo a formacin e a experiencia que piden. Gstame o dinamismo e son capaz de afrontar os retos dun traballo como o que vostedes ofrecen e son moi sociable. Gstame o traballo en equipo e son capaz de integrarme en calquera contorno de traballo. Responsabilidade e iniciativa son outras das aptitudes que me caracterizan, as como a capacidade de planicacin e organizacin das mias tarefas. Dende que me licenciei en Psicoloxa en 1999, traballei no departamento de recursos humanos en diferentes empresas. Dende 2006 traballo para INFOCIT. Non obstante, sinto que o traballo me parece rutineiro e creo que chegou a hora de idear novos obxectivos.
Este pargrafo encaixa aqu? Que informacin ofrece? mis importante que a experiencia?
Hai pouca informacin sobre INFOCIT.
(Reformular. D a impresin de que es unha persoa inconstante, aptica. Di o mesmo de forma positiva).
(con que idea da frase anterior se contrapn a informacin que introduce non obstante? Non se entende a oposicin)
Escrbolles o meu telfono persoal e o meu enderezo de correo electrnico por se queren preguntar algo. En caso de que o meu currculo sexa do seu interese, estarei encantada de defender a mia candidatura nunha entrevista persoal. Agardo as sas novas. Ata pronto, Elvira Daz
Ollo!
Tenta atopar expresins mis axeitadas para este tipo de texto.
cento unha
101
11. TRABALLO TEMPORAL
A. A empresa de traballo temporal TT LABOR est construndo a sa pxina web para darse a coecer entre os seus posibles clientes: as empresas que precisan cubrir un posto e os candidatos que buscan traballo. En grupos, decidide a parte da pxina que vos gustara desenvolver (a que vai dirixida a empresas ou a candidatos) e escribide o texto de promocin. Debaixo tedes algunhas ideas, pero podedes pensar noutras. B. Cando acabedes de redactar o texto, facede unha primeira revisin e entregdello a outro grupo. Vs tamn ides recibir un texto: analizade a correccin gramatical e a distribucin da informacin e include as notas que vos parezan convenientes para que o outro grupo poida melloralo. Cando recibades as correccins do texto que escribistes, reelabordeo e escribide a versin denitiva.
http://www.ttlabor.gal
Pxina principal
Presenza
Ocinas
Quen somos
Contacto
Quen somos
TT Labor
Benvidos a TT LABOR, a compaa lder en traballo temporal de mbito autonmico. Cada da case 300 persoas son contratadas a travs das nosas 24 ocinas situadas noutras tantas cidades e vilas da xeografa galega. Avalados por mis de 10 anos no sector dos recursos humanos, prestamos servizos en todos os sectores. Mis de 400 empresas en toda Galicia confan nos nosos profesionais altamente cualicados e nos nosos exclusivos mtodos de seleccin e asignacin de persoal. O noso maior obxectivo estar sempre preto dos nosos clientes. Candidatos Empresas
Historia Traballar connosco doado Que vantaxes tes como colaborador de TT LABOR Coidamos da ta seguridade no traballo Asumimos a ta formacin
Historia Entendemos mellor ca ningun as tas necesidades Como traballamos: formamos e identicamos habilidades dos nosos candidatos Orzamentos e pedidos sen compromiso
102
cento das
cultura
12. UN MUNDO QUE SE VAI
A. Coeces algunha profesin que xa non se desempee? Le o seguinte texto acerca dalgns traballos que xa se extinguiron ou que apenas se exercen. Coecalos todos?
UNIDADE 8
as persoas encargadas de aar calquera : eran res ado A tamn de ferramenta cortante (tesoiras, coitelos...) e a mido exercan
por toda a paraugueiros. Curiosamente, anda que estenderon o seu labor camente, pennsula Ibrica a sa procedencia estaba moi localizada xeogra to, do concre xa que case todos provian da provincia de Ourense e, en o seu e e concello de Nogueira de Ramun. Era unha profesin nmad a. madeir de instrumento de traballo era unha roda inserida nunha estrutura unha olver Foron un colectivo moi solidario que incluso chegou a desenv a unha vila xerga propia: o barallete. Eran inconfundibles cando chegaban polo caracterstico son do seu chifre, feito de madeira de buxo. son as persoas que se dedican fabricacin de : ros sei Na propia das nasas ou que pescan con elas e, polo tanto, unha ocupacin
baixura e zonas martimas. As nasas son instrumentos asociados pesca de Tanto polbo. o ou s ncora as son moi aptas para a pesca do marisco, como a. destrez al especi unha ter quen faena con elas como quen as constre debe al, artesan ade habilid grande Para a construcin de nasas preciso ter unha Son de xa que son construdas con vimbio, barrotes de madeira ou arame. e na funil de forma en ra forma cilndrica e nunha base teen unha abertu outra unha tapadeira para pechar. coa perda de vigor das feiras, a ocupacin de : recend tes ran Fei o pouco a pouco, e foi substituda polos feirante tamn foi desapa
gando nas modernos gandeiros. Os feirantes dedicbanse compravenda de aqueles todos a inar denom a pasou nome o feiras, anda que por extensin mente normal es feirant Os feiras. nas o produt que comercializaban algn ico econm ial potenc maior de os todo, con criaban o gando nas sas casas; se estes que dado e, reses as ban compra tian criadores aos que lles era cando cios bene os rtan compa , animal ocupaban da alimentacin do vendido na feira. Galicia o labor de tecer era desempeado exclusis: s en el Tec concellos vamente por mullere e, anda que hoxe o seu traballo contina en
do Bolo, o da comarca de Bergantios ou noutros como Chantada ou Viana la que inia certo que est case extinto. As tecels traballaban o lio ou ao longo an cialmente se divida nunha serie de fos paralelos entre si que prima do tear ata constitur un lenzo de 260 fos. A partir de a, a materia para a elaboracin de colchas ou mantas xa estaba lista.
B. Agora comentade en parellas se coecedes outras profesins que xa non se exerzan ou que apenas se desempeen na actualidade.
cento tres
103
cultura
13. A LINGUA DAS BOLBORETAS
A. A continuacin vas ler uns fragmentos de A lingua das bolboretas, un relato de Manuel Rivas onde se recrea a Galicia de 1936. No seguinte fragmento vas descubrir como foi a experiencia na escola de Pardal, o protagonista do conto, e a relacin co seu mestre. Gardas lembranzas parecidas sobre os teus das de escola? Algn dos profesores que tiveches lmbrache a don Gregorio?
mestre dixo hoxe que as bolboretas tamn teen lingua, unha lingua nia e moi longa, que levan enrolada como o resorte dun reloxo. Vinola ensinar cun aparello que lle teen que mandar de Madrid. A que parece mentira iso de que as bolboretas tean lingua? Se el o di, certo. Hai moitas cousas que parecen mentira e son verdade. Gustouche a escola? Moito. E non pega. O mestre non pega. Non, o mestre don Gregorio non pegaba. Pola contra, case sempre sorra coa sa cara de sapo. Cando dous pelexaban no recreo, el chambaos, parecedes carneiros, e faca que se desen a man. Logo, sentbaos no mesmo pupitre. As foi como xen o meu mellor amigo, Dombodn, grande, bondadoso e torpe. Haba outro rapaz, Eladio, que tia un lunar na meixela, no que mallara con gusto, mais nunca o xen por medo a que o mestre me mandase darlle a man e que me cambiase de xunto a Dombodn. O xeito que tia don Gregorio de mostrar un grande enfado era o silencio. Se vs non calades, terei que calar eu.
E a cara ao ventanal, coa mirada ausente, perdida no Sina. Era un silencio prolongado, desacougante, como se nos deixase abandonados nun estrao pas. Sentn pronto que o silencio do mestre era o peor castigo imaxinable. Porque todo o que tocaba era un conto engaiolante. O conto poda comezar cunha folla de papel, despois de pasar polo Amazonas e a sstole e a distole do corazn. Todo enaba, todo tia sentido. A herba, a ovella, a la, a mia friaxe. Cando o mestre se dirixa ao mapamundi, cabamos atentos como se se iluminase a pantalla do cine Rex. Sentiamos o medo dos indios cando escoitaron por vez primeira o rincho dos cabalos e o estoupido do arcabuz. Iamos ao lombo dos elefantes de Anbal de Cartago polas neves dos Alpes, camio de Roma. Loitamos con paus e pedras en Ponte Sampaio contra as tropas de Napolen. Pero non todo eran guerras. Faciamos fouces e rellas de arado nas ferreras do Incio. Escribimos cancioneiros de amor en Provenza e no mar de Vigo. Construmos o Prtico da Gloria. Plantamos as patacas que vieran de Amrica. E a Amrica emigramos cando veu a peste da pataca.
B. No texto da actividade 1 desta unidade flase das dicultades que atinxen o desempeo laboral dos profesores hoxe en da. Lede, a continuacin, o fragmento seguinte de A lingua das bolboretas e comprobade cales eran os problemas que tian os mestres da poca na que est ambientado o conto. A partir do lido, discutide en parellas, como credes que a situacin das respectivas sociedades afecta a educacin e o labor dos docentes. C. No ltimo pargrafo, flase dunha tormenta que vai vir. Que cres que vai pasar? Fai hipteses sobre o nal da obra se non o coeces.
ara os meus pais, esas atencins do mestre eran unha honra. Aqueles das de excursin, a mia nai preparaba a merenda para os dous. Non fai falta, seora, eu xa vou comido insista don Gregorio. Pero volta, dica: Grazas, seora, exquisita a merenda. Estou segura de que pasa necesidades, dica a mia nai pola noite. Os mestres non gaan o que tian que gaar, sentenciaba, con sentida solemnidade, o meu pai. Eles son as luces da Repblica. A Repblica, a Repblica! Xa veremos onde vai parar a Repblica! O meu pai era republicano. A mia nai, non. Quero dicir que a mia nai era de misa diaria e os republicanos aparecan como inimigos da Igrexa. Procuraban non discutir cando eu estaba diante, mais s veces sorprendaos. Que tes ti contra Azaa? Esa cousa do cura que vos anda quentando a cabeza. Eu misa vou rezar, dica a mia nai. Ti, si, mais o cura non. Un da que don Gregorio veu recollerme para ir buscar bolboretas, o meu pai dxolle que, se non
tian inconveniente, lle gustara tomarlle as medidas para un traxe. Un traxe? Don Gregorio, non o tome a mal. Quixera ter unha atencin con vostede. E o que sei facer son traxes. O mestre mirou arredor con desconcerto. o meu ocio, dixo o meu pai cun sorriso. Respecto moito os ocios, dixo por n o mestre. Don Gregorio levou posto aquel traxe durante un ano e levbao tamn aquel da de xullo de 1936 cando se cruzou comigo na alameda, camio do concello. Que hai, Pardal? A ver se este ano podemos verlles por n a lingua s bolboretas. Algo estrao estaba a suceder. Todo o mundo pareca ter prsa, mais non se mova. Os que miraban cara adiante, daban a volta. Os que miraban para a dereita, viraban cara esquerda. Cordeiro, o recolledor de lixo e follas secas, estaba sentado nun banco, preto do palco da msica. Eu nunca vira sentado nun banco a Cordeiro. Mirou cara arriba coa man de viseira. Cando Cordeiro miraba as e calaban os paxaros era que via unha treboada.
Manuel Rivas (A Corua 1957), xornalista, novelista, ensasta e poeta, un dos escritores de maior relevancia do panorama galego contemporneo. Foi socio fundador de Greenpeace en Espaa e, tras a catstrofe do Prestige, participou na creacin da plataforma Nunca Mis.
A sa obra narrativa obtivo diferentes premios e recoecementos: o Premio da Crtica por Un milln de vacas (1990), o Premio Nacional de Narrativa por Que me queres amor? (1996). Outras novelas de alcance importante foron O lapis do carpinteiro (1998) ou Os libros arden mal (2006)
104
cento catro
Mis exercicios
mis exercicios
UNIDADE 1
E foi as como cho conto...

1. Volve aos textos da pxina 10 e reexiona sobre os seguintes aspectos. Podedes traballar con dicionarios ou buscadores de Internet.
Texto A 1. Que palabras se usan para facer referencia a Xos Manuel Budio. Habera outras que poderas empregar? 2. Haba moitos ou poucos espectadores? 3. Cal o sinnimo empregado para cancin. Poderas pensar noutros sinnimos? 4. Botas de menos algunha informacin que esperaras atopar na crnica dun concerto? Texto B 1. Que palabras se empregan como sinnimo de portara? Que outras poderan aparecer co mesmo valor? 2. Que palabras fan referencia a marcar un gol? Cales outras poderas empregar no mesmo lugar? 3. Como diras doutra maneira as seguintes expresins? Desde o primeiro minuto tentou impor o seu dominio. Cabeceou maxistralmente. O bombardeo seguiu polas bandas. O Dpor lograba unha remontada decisiva e inesquecible. Texto C 1. Mediante que palabras se fai referencia ao evento? 2. De que maneira se citan as persoas relacionadas co mundo do teatro? 3. Botas de menos algunha informacin que esperaras atopar na crnica dunha entrega de premios?
3. Conecta os pares das frases con algn dos seguintes marcadores temporais. Nalgns casos pode haber varias opcins.
naqueles anos estar a punto de daquela xusto nese momento entn
1. O barco empezou a afundirse tralo choque. A xente pxose histrica e comezou a correr. ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................
2. Despois da Guerra Civil, a situacin de Espaa non era nada doada. Moitos galegos vronse obrigados a emigrar. ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................
3. Xan e Marta eran superamigos ata que comezaron a traballar xuntos. A sa relacin foise deteriorando. ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................
4. Os equipos galegos enfrontronse na nal da copa da liga
2. Escribe tres pequenos textos que acaben coa informacin que che damos en cada caso. Aquela xornada foi para moitos o momento social mis importante da historia recente do pas. Naquel preciso intre, Xavier decatouse de que se equivocara. Foi entn cando os seareiros se levantaron dos asentos e comezou unha ovacin que durou mis de cinco minutos.
por primeira vez en 1997. O equipo corus gaou por 1-0. ............................................................................................... ................................................................................................ ................................................................................................
106
cento seis
mis exercicios
4. A. Le os seguintes substantivos e adxectivos que aparecen no texto Desastre ecolxico en Galicia na actividade 2. Cales combinaras entre si? Trata de formular enunciados onde aparezan e antaos no teu caderno.
Substantivos tristeza augas navegacin drama chapapote reputacin marea estela ira escenas Adxectivos dubidoso/a viscoso/a grande ecolxico/a macabro difcil negro/a impropio/a tremendo/a
5. Nas seguintes frases, a palabra xente pode substiturse por palabras mis especcas. No teu caderno, escribe as frases coas palabras adecuadas facendo os cambios oportunos cando sexa necesario.
1. O avin comezou a moverse bruscamente por culpa da treboada e, claro, a xente pxose histrica e empezou a gritar. 2. Cando Carlos Nez anunciou a ltima cancin da noite, a xente pxose a asubiar e a berrar que quera mis. 3. Cada vez hai mis concursos de televisin nos que a xente decide quen gaa, non? 4. O novo presidente seica prometeu mellorar a calidade de vida da xente nun prazo de dous anos. 5. Durante a comida, os noivos aproveitaron para agradecerlle xente a sa asistencia cerimonia.
B. Volve aos textos da catstrofe do Prestige, marca onde apareceron os substantivos e os adxectivos anteriores e contesta estas preguntas.
1. Os adxectivos aparecen antes ou despois do substantivo? 2. Cres que hai casos nos que se podera inverter a colocacin? 3. En que casos pensas que imposible alterar a orde?
6. A. Agora, como se foses un reporteiro, crea ti o contido da seguinte nova inventada a partir da introducin do presentador. Ten en conta todo o que sabes sobre este tipo de novas e emprega o dicionario.
Presentador: e agora, no mbito cultural, destacamos a entrega, onte, dos premios do festival de cine mis importante do noso pas.
B. Na clase, compara a ta versin coa de dous compaeiros. Xuntos, reexionade sobre as seguintes cuestins.
Usastes as mesmas palabras ou outras novas? Descubristes vocabulario novo?

C. De cales dos adxectivos que aparecen na actividade A son sinnimos os seguintes?
xigante complicado espeso cuestionable escuro forte inadecuado magnco

D. Anda que das palabras sexan sinnimas, non sempre se poden usar indistintamente. Intercambia os adxectivos anteriores e os seus sinnimos nos exemplos dos textos e nos que pensaches ti. Funcionan? Observas diferenzas de uso? Toma notas para comentalo na clase.
Usastes ben os tempos verbais de pasado? Empregastes algn copretrito? Co valor que se lle d nas novas xornalsticas ou con outro?
C. Agora, podedes redactar un nico texto a partir dos que elaborastes individualmente?
cento sete
107
mis exercicios
UNIDADE 2
E ti, que opinas?

1. Unhas persoas xronlles unha serie de peticins a outras. Imaxina que lles puideron dicir para que llelas aceptasen con condicins ou para que llelas rexeitasen. Sara, 22 anos. Dependenta. Pediulle o coche sa nai para marchar fra a n de semana cos seus amigos (ten o carn de conducir dende hai unha semana). A sa nai Acepta con condicins:
Euxenio, 43 anos. Construtor. Nunha reunin co alcalde da sa vila propxolle construr 200 vivendas de baixo custo para xente nova, pero para facelo teen que ocupar unha parte dun parque. O alcalde Acepta con condicins:
Rexeita:
Abel, 40 anos. Empresario. Reuniuse cos vecios dunha praza para que cheguen a un acordo para a apertura dunha discoteca. Rexeita: O voceiro dos vecios Acepta con condicins:
Rexeita: Ana, 26 anos. Deseadora grca. Pediulle a Alfredo, o seu mellor amigo, que lle deixe o piso para celebrar a sa festa de aniversario. O ano pasado deixoullo e rompronlle varias cousas. Alfredo Acepta con condicins: Helena, 22 anos. Estudante de Enxeara. Pediulle permiso sa comunidade de vecios para poder facer unha festa no seu piso o martes da semana que vn. Estela. Presidenta da comunidade. Acepta con condicins:
Rexeita:
Rexeita:
Santiago, 34 anos. Profesor. Pediulle a Marta, a sa cuada, que lle empreste 2000 euros para investir en bolsa. Santiago anda lle debe 500 euros que lle prestara hai uns meses. Marta Acepta con condicins: 2. A. Que substantivos ou verbos lles corresponden s seguintes palabras? preservar ....................... organizacin .................... Rexeita: apoio ............................ adscricin ...................... promocin ...................... protexer ........................ convivir ......................... usar ............................ recuperar ...................... construr .......................
108
cento oito
mis exercicios
coidar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gozar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . crecemento . . . . . . . . ............ consumir . . . . . . . . . . . ............ 3. Le as anotacins dun experto sobre como deben ser as cidades do futuro e decide cales seran as vantaxes e desvantaxes de cada unha delas.
As cidades deberan ter un sistema de transporte funcionando de maneira continua e abranguendo toda a cidade. Isto permitira que as persoas non tivesen que empregar os seus autombiles. O permetro exterior das cidades debe estar dedicado ao cultivo agrcola de carcter hidropnico (que non precise de solo), para poder abastecer as necesidades de mercado de produtos frescos das cidades mediante a modicacin e producin de clulas vivas e sen ocupar grandes extensins de terreos. O concepto de cidade tal e como o entendemos hoxe desaparecer e dar lugar a asentamentos urbanos unidos entre si por medio dun corredor viario de comunicacin, sen un permetro urbano denido e sen un centro tal e como o concibimos na actualidade. Aproveitaranse ao mximo as enerxas alternativas, como o sol, o vento, o gas, en detrimento do uso de enerxa elctrica e nuclear. A domtica ser o mecanismo empregado para controlar e aforrar na iluminacin, climatizacin e seguridade nas vivendas, que sern autnticos edicios intelixentes. As vivendas estarn construdas con materiais renovables e reciclables que permitan un desenvolvemento sustentable sen destrur a natureza. Os novos materiais, como o titanio, as bras de carbono e o poliestireno, deixarn atrs a pedra, a madeira e os ladrillos de arxila cocida como elementos bsicos da construcin.
B. Agora, utiliza as palabras anteriores para completar as declaracins aparecidas nun diario local dunha cidade galega (s veces posible mis dunha opcin). Carlos Surez, presidente da asociacin Unha Cidade para Todos.
Tentamos favorecer a....................................entre os novos e a xente maior. Pensamos que non bo que as novas xeracins esquezan certos valores e, ao tempo, cremos que os maiores poden....................................do contacto cos novos e sentirse moito mis tiles.O noso traballo consiste basicamente en.................................... actividades e eventos para promover o contacto entre as distintas xeracins.
Mnica Martnez, concelleira de Medio.

Estamos traballando para concienciar a cidadana da importancia de facer un .................................... razoable dos recursos dos que dispoemos: o....................................de auga e electricidade disparouse e por iso moi importante crear plans axeitados de sustentabilidade. En moitas ocasins, trtase simplemente de ter un pouco de ....................................: non deixar billas abertas, apagar a luz cando non a precisamos.
Francisco Lpez, novo director do museo da cidade.

Entre os obxectivos que nos propuxemos levar adiante atpase un plan de .................................... do patrimonio artstico da cidade e a creacin dun departamento para.......................... .......... a novos artistas, aos que ata agora lles custaba atopar unha sada para o seu traballo. A ....................................do antigo e a ....................................do moderno son claves para que a vida artstica da cidade goce de boa sade.
4. Substite as formas en grosa pola forma mis axeitada do innitivo conxugado.

1. Cando saiamos de casa, chammoste para que xa baixes ao portal. . 2. Se sae a convocatoria, presentmonos ao concurso de contratacin. . 3. Hai que saber moi ben cales son as vas que estn menos transitadas para que poidamos sar mis rpido da cidade. . 4. Cando falaron con ela decatronse de que non dica toda a verdade. .
Margarita Crespo, empresaria.

Os empresarios estamos moi preocupados pola poltica do concello: a ....................................do medio est moi ben, pero a nosa cidade necesita medrar e para iso necesaria a .................................... de novas vivendas. as de simple, por iso non vemos con bos ollos a proposta de .............................. ..... ao movemento de cidades tranquilas.
cento nove
109
mis exercicios
5. Aqu tes os apuntamentos que tomou o secretario da comunidade de vecios. Redctaos dun xeito mis formal, segundo o modelo de acta que tes na actividade 3 da unidade.
UNIDADE 3
1. A. Conxuga os seguintes verbos en futuro de subxuntivo. ser entregar poer solicitar
1. En Laln , s 20 h do 12 de novembro de 2008, reunmonos no local social do edicio Cooperativa Deza, que est na ra do Alcalde Ferreiro n 5, baixo a presidencia de don Gonzalo Chamorro Gonzlez. Acta como secretario don Antonio Arturo Daz. 2. Aprobamos a acta anterior. 3. Estudamos o cambio da porta do garaxe por outra electrnica para evitar accidentes como o que aconteceu hai uns das. 4. Escoitamos as peticins dos vecios do portal n. 3 que se queixan de que a porta do portal sempre est aberta por culpa do saln de peiteado e da clnica que estn nese portal. 5. Unha vez que acordamos a data para a seguinte reunin, levantamos a sesin.
estar
poder
querer
facer
6. Agora, co teu compaeiro, opinade se estades de acordo ou non coas seguintes declaracins. Pois mira, a min iso de que s porque teas un llo teas mis vantaxes ca min na exibilidade do teu horario laboral parceme inxusto. E que pasa cos que non queremos ou non podemos ter llos? Que temos menos dereito ca vs? Ou que non temos vida persoal por non ter llos? Pois non creo que se estean respectando os meus dereitos persoais, eh?
B. Seras quen de construr algunha frase na que aparecese o futuro de subxuntivo? Na seccin de Consultar tes axuda ou tamn podes pedirlla ao teu profesor.
2. Coloca a forma verbal correspondente.

1. S podern optar adxudicacin das prazas aquelas persoas que non (vivir)............... nunca na Arxentina. 2. As bolsas van dirixidas ao estudantado que demostre (vivir)............... na actualidade na UE.
A min parceme unha tolera o dos minipisos, porque que xa parece que vivimos coma as pombas, metidos en gaiolas, que non temos dereito a un espazo mnimo. que nos tratan como se fsemos animais, a verdade.
3. Todas aquelas persoas que (presentarse)............... ao concurso en edicins anteriores debern volver achegar toda a documentacin requirida. 4. Esta convocatoria vai dirixida a todos aqueles que (termi-
Eu creo que debera existir unha lexislacin moi clara sobre o deseo das casas. que non normal que ti no medio dunha aldea galega, se queres, podes facer unha casa con deseo xapons. Estase acabando coa arquitectura patrimonial.
nar)............... os seus estudos superiores nos ltimos dous anos. 5. Todos aqueles que decidan (presentarse)............... ao exame poden deixar os seus datos na conserxara.
110
cento dez
mis exercicios
3. Completa cada unha das seguintes oracins con algn destes tres elementos. B. Como seran os anuncios de traballo para os seguintes postos? O ltimo decdeo ti.
aquelas persoas
quen
aqueles
Precsase condutor
1. A convocatoria vai dirixida a ........................ nacidas entre 1980 e 1985 2. ........................ non tea experiencia recibir formacin a cargo da empresa. 3. ........................ que pasen as tres primeiras fases da seleccin debern desprazarse s nosas ocinas centrais de Santiago de Compostela para realizar a derradeira proba. 4. S podern acceder seleccin nal........................ que superen todas as probas cunha media superior a 85. 5. ........................ que fosen premiadas en edicins anteriores do concurso non podern presentarse. 6. ........................ que pasen a primeira fase sern entrevistados por un tribunal de expertos.
Precsase relacins pblicas
Precsase dependenta
Precsase
5. Escribe o substantivo relacionado con cada un dos verbos que aparece entre parntese.
1. O (servir)........................ de atencin aos usuarios estar restrinxido nos prximos das ao seguinte horario.
4. A. Para que cres que se poden esixir os seguintes requisitos? REQUISITOS Experiencia en conducin de furgonetas Capacidade de relacin TRABALLOS
2. Unha vez que a (sentenciar) ........................ foi ditada polo xuz, debe ser executada.
3. Os (producir) ........................ orgnicos que se
Dotes de venda Coecemento de omtica Boa condicin fsica Boa presenza Dispoibilidade para traballar as ns de semana Capacidade de comunicacin Vehculo propio
obteen no agro galego anda non teen moita sada nos mercados diarios.
4. Quero darlle as (agradecer)........................ polo ben que se portou comigo.
5. Ma non podo ir contigo. Teo que facer unha (substitur) ........................ no instituto.
cento once
111
mis exercicios
6. Transforma as seguintes frases noutras impersoais.
1. Durante o partido a polica tomar medidas preventivas para evitar que os seareiros mis exaltados poidan provocar disturbios.
8. A. A continuacin tes o informe que elaborou a coordinadora dun congreso sobre arte contempornea. Reordnao segundo a lxica da informacin que presenta.
Asunto: Congreso Internacional Reorientacins da Arte Contempornea
2. Para resolver este caso, os investigadores levarn a cabo unha serie de investigacins que permitan reconstrur todo o proceso.
Conseguido o obxectivo da participacin, no que se rere ao desenvolvemento das sesins, todas elas (conferencias, comunicacins e talleres) responderon s expectativas xeradas, en canto calidade cientca e artstica, e ao clima de debate, discusin e intercambio de ideas que se orixinaron nos tres das de duracin. Todo isto foi posible debido excelente predisposicin de relatores e asistentes. Ademais, por ser considerados os relatorios do mximo interese, propxose a sa publicacin na revista Arte Crtica, cuxo consello de redaccin xa lle deu o seu visto e prace proposta.
3. Para todos aqueles que precisen dun xusticante de asistencia a esta convocatoria, o presidente do tribunal expedir as certicacins correspondentes.
4. Non sern admitidas aquelas persoas que non presentaren o DNI ou calquera documento que permita a sa identicacin.
En resumo, o resultado do congreso foi positivo, anda que hai marxe de mellora para futuras edicins, para o cal convia ter en conta algunhas observacins. En primeiro lugar, cmpre establecer unha taxa de inscricin mnima para saber con exactitude o nmero de asistentes cos que se conta, xa que, ao ser de asistencia libre, moitas persoas cubriron a cha de inscricin, pero logo non participaron no evento. E, en segundo lugar, reducir o tempo dos seminarios e aumentar o das mesas redondas, as como o nmero de comunicacins, posto que lle dan mis versatilidade e axilidade ao evento. De todos os modos, para incidir neste aspecto abrirase un espazo para suxestins no sitio web do congreso, que continuar activo, polo menos, durante os prximos doce meses.
7. Cres que as formas verbais subliadas teen todas o mesmo valor? Comntao co teu compaeiro.
1. Ola, ti es Pablo, non? Xa te teo visto moitas veces pola cafetara da escola, eu son Maruxa, a irm de Xacobe. 2. Cando teas estudada toda a leccin podes xogar coa play. 3. Canto mis llo teo dito, menos caso me fai este rapaz, vai acabar comigo! 4. Quen leva emigrado moitos anos sabe o que botar de menos a terra.
A consecucin dos obxectivos adquire maior importancia ao tratarse dun congreso indito e non contar con antecedentes previos neste formato. Neste sentido, un dos factores que inicialmente causaba maior incerteza era a asistencia do pblico, dado o carcter minoritario da arte contempornea, pois o congreso non a dirixido s a especialistas, senn tamn a alumnado universitario ou a calquera persoa que puidese estar interesada. Con todo, preciso destacar que a asistencia foi considerable no total da programacin, incrementndose incluso a medida que avanzaba o evento.
112
cento doce
mis exercicios
UNIDADE 4
O Congreso Internacional Reorientacins da Arte Contempornea tivo lugar o 23, 24 e 25 de maio no Pazo Internacional de Congresos de Ferrol e a comisin organizadora estivo composta por profesorado universitario, directores de museos de arte contempornea e comisarios. O balance do congreso permite unha valoracin positiva, por canto se desenvolveu con absoluta normalidade e se conseguiron os obxectivos inicialmente propostos.
A vida puro teatro

1. Con que persoa de cada parella te identicas mis? Xustifcao. Paco cocia de vicio. A Andrea a cocia dselle fatal. A Ana encntalle estar s escuras. Carlos pasa o da vendo lmes a esgalla. Mnica sempre come devagar. Marcos sempre come presa. Carme sempre fala aos berros. Toni fala moi baixio, custa entendelo. A Alicia gstalle conducir amodo. Breixo sempre conduce como unha bala. Cristina traballa arreo. Xaime sempre traballa a ralent.
Respecto viabilidade econmica do congreso, cubriuse o orzamento previsto que quedou estipulado nas cantidades que se indican no anexo. O conxunto dos gastos cubriuse coas axudas da Fundacin Imaxe&Arte e as universidades e centros de arte contempornea que participaban no comit de organizacin. Tamn se contou coa axuda das administracins pblicas e da Imprenta Carabela, que realizou de forma gratuta os carteis e os folletos divulgativos do congreso.
A coordinadora do congreso Mercedes Alonso Cancela Ferrol, 30 de maio de 2008
B. Marca agora no texto os elementos que che axudaron a ordenar a informacin.
2. Decide cal o mellor nal para cada frase.

1. A semana pasada a canle autonmica botou 2. Meu pai non descansou ata botar 3. Estaba inspirado e, ante todos os asistentes, botei 4. Esa porta est botando 5. Est afeito a non estar na casa, xa que botou 6. Vstete mellor e bota 7. Protestou e botrono
a. un aire fro que me xea as costas. b. todo o millo. c. do campo. d. captulos antigos da serie Mareas Vivas. e. dunha vez esa roupa no lixo. f. o mellor discurso da mia vida. g. un ano enteiro navegando polo mar do Norte.
cento trece
113
mis exercicios
3. Agora, reescribe as frases anteriores substitundo as construcins co verbo botar por un destes verbos.
4. E que de Marta que xa hai que non a vexo? Pois hoxe tamn quedou ..................................... A verdade
EXPULSAR SEMENTAR REPOER DESPRENDER PERMANECER TIRAR PROFERIR
que leva un mes pechada na casa cos exames. 5. Que marabilla! Quedei moi .................................... coas noticias tas que me foron chegando! Parabns! Grazas. Vea, convdote a unha cervexa!
5. A. No teu caderno, redacta doutra maneira as ideas expresadas coas perfrases en grosa.
1. Que lle pasou a Mara o outro da? Quedei preocupado. Pois non o sei, de speto pxose a chorar e ningun soubo a razn. Non o estar a pasar ben. Estou farto das reaccins de Modesto. Non o entendo. Eu tampouco. Sen mediar palabra, botou a andar. Esperemos que nos dea algunha explicacin. Que cambio o de Carlos, non? Si, menos mal que lle baixaron os fumes. Desde que deu en comportarse como un tipo normal outra persoa, agora xa se pode falar con el. E Uxa que dela? Pois coma sempre. Anda a latricar todo o da, pero non fai nada de proveito. E ti non te aburres da ta cidade? Pois s veces un pouco, pero levo vivindo nela toda a vida e agora xa non sei se podo ou se quero cambiar. Que tal che foi nos exames Antn? Pois non moi ben e non mo explico. Co que levo estudado todo o ano. Ultimamente vexo moi triste a Andrs. Que lle pasa? Pois anda moi preocupado porque non d terminado a casa e xa queren ir vivir para al. Ao nal compraches o coche, Iria? Comprei, dubidei moito porque, ao nal, cos complementos via a custar bastante mis do estipulado no prezo de sada. Eu non consigo entender a Pedro, e ti? Eu tampouco. Mira que volver sar con Adela, co mal que sempre lles foi. Non o vas crer!, acabo de ver a Lus sando da fbrica. Pero non dixo que o deixara, que nunca mis a entrar nela. Marcos, deixa de molestar a ta irm! Foi ela a que primeiro se meteu comigo. E eu non lle xera nada.
2.
3.
4.
4. Completa as conversas coas palabras adecuadas do cadro. ledo/a resgardado/a no/a abraiado/a estudando
5.
6.
1. Que lle pasa? Que raro anda hoxe? 7. Coa reprimenda que lle caeu hoxe do director quedou .......... .......................... . Non creo que volva facer outra. 8. 2. Realmente estas sorpresas s poden pasarche unha vez na vida. Quedei totalmente ...................................., non esperaba 9. isto del. Pero tampouco deberas facerlle tanto caso. 10. 3. Parece ser que ma se interrompern as clases, non? Si, si. No telexornal aconsellaron que a xente quede .............. ...................... na casa, por mor de posibles temporais. 11.
114
cento catorce
mis exercicios
12. Viches ultimamente a teu primo? Sabes se anda ten a mquina de embotellar que lle deixei? Pois ao mellor si, porque falei con el a n de semana e dxome que segua embotellando.
6. A. Escribe cada un dos substantivos da lista ao lado da sa denicin. Logo, escribe o adxectivo correspondente para describir a unha persoa.
desgana enfado tristura desacougo fastidio timidez estraeza agarimo desolacin ansiedade angustia ledicia sorpresa inquedanza tranquilidade relax nerviosismo afervoamento
B. Agora, expresa as ideas que aparecen en grosa utilizando adecuadamente as perfrases que saron na actividade A.
1. Parece que agora Anta non lles fala aos pais. Iso parece. E algo inexplicable porque con todas as cousas que xeron por ela. Estou moi indignado. O televisor que comprei nalmente foi tan malo como me dixeran. Non sei porque non xen caso. Non te lamentes tanto, que s veces nin todo o que se di certo. Que tal onte no parque? Passtelo ben? Si, moito. Est moi ben pensado para rapaces. Os nosos divertronse moito ata que o pequeno comezou a ter sono e comezou a chorar por todo e xa non parou. Oes, mndalle sados a Camilo cando o vexas, eh! Por suposto, ademais agora vxoo a mido porque xoga outra vez con ns, no noso equipo de ftbol sala. Que triste vexo a Andrs estes das. Xa cho creo, hai pouco deixouno a moza depois de varios anos. Que raro verte a ti por aqu! Si. Estou esperando a Alicia para dar un paseo, pero non acaba mis as tarefas da casa. E xa levo media hora. Onte dxome Sara que xa hai moito tempo que non a chamas. Nin penso. Porque fala todo o da de min e sempre s costas. Estou esperando toparme con ela para ver se quen de dicirme esas cousas cara. Empezamos a comer xa? Si, porque Xon durmiu toda a ma e anda segue e non creo que se levante, porque onte sau ata as 8. Chegamos todos xuntos ao monte Castrove, menos Mara. De speto comezou a andar mis rpido e xa non a vimos mis ata chegarmos. Si, e co lixeira que anda, non creo que fsedes capaces de atrapala. Que ben vexo a teu pai! Si, dende que xa non fuma, outro home. Que histrico o menio de Sabela e Xurxo! Por nada, comezou a berrar como un tolo e non deu tregua. Va. Son cousas de bebs. Hai que ter paciencia con eles. E ti anda saes por Muros? Ou cambiaches de zona para andar de marcha? Non, por al sigo. Xa sabes que son un incombustible.
Substantivo Estado de repouso Efecto provocado por algo que se sae do normal ou do esperado. Estado de angustia extrema. Medo a falar ou a actuar, sobre todo en presenza de estraos. Alteracin do nimo acompaada de ira. Desgusto provocado por un contratempo. Exaltacin positiva do nimo. Incapacidade para saber esperar. Estado de excitacin provocado pola falta de tranquilidade. Sensacin opresiva de medo ou padecemento. Impresin provocada por algo que non se espera. Sensacin que provoca un suceso favorable. Sensacin que deprime o nimo, provocada normalmente por un suceso negativo. Calidade que implica a ausencia de nerviosismo, inquedanza ou excitacin. Estado de axitacin que pode ir acompaado dun movemento fsico que a reicte. Estado de nimo no que a unha persoa non lle apetece facer nada ou ningunha actividade en concreto. Preocupacin ou impaciencia provocadas por algo que vai ocorrer. Sentimento de amor ou afecto cara a algun ou algo.
Adxectivo
2.
Relax
relaxado/a
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
cento quince
115
mis exercicios
B. Que relacins podes establecer entre os substantivos anteriores? Completa os cadros.
................................. Cando as ten todas no regazo, ...................... .......... por todo o escenario, igual que se as estivese sementando
Ideas contrarias
tranquilidade/inquedanza
de novo. ................................ nunha esquina, mira para un lateral e fai un ................................. De al a pouco entra un home, todo vestido de ................................
B. Que cres que pasa despois? Contina a descricin indicando con detalle como e cando suceden as cousas. Se queres, podes empregar algunhas das palabras ou expresins que che suxerimos a continuacin.
Ideas similares
levantarse aperta lentamente aproximarse sen dubidalo
recoecer temor fuxido esvaecer inesperadamente
8. Que situacins ou feitos concretos cres que poden provocar que unha persoa quede das seguintes maneiras?
Causa-efecto
tranquila
derrubada
7. A. Completa coas palabras da lista esta descricin do inicio dunha obra teatral. Non te esquezas de conxugar os verbos. senta a eito abanea maceira chea pasenio cscaas escenario de speto aceno abraiada arredor escuro ensimesmada
sen fala
durmida
O ................................ representa un campo cunha rbore ................................ de froitos. Unha muller dorme e ............... ................. esperta. Entre asustada e ................................, mira ................................ de si e logo contempla a ................................. ................................ o tronco e as mazs comezan a caer a ................................. Vainas recollendo ................................, como
queda
116
cento dezaseis
mis exercicios
preocupada
UNIDADE 5

1. A. Aqu tes unha serie de palabras relacionadas co mbito da televisin. Trata de enlazalas mediante un diagrama (axudmosche a comezalo).
de pedra
nos sos
televisin
canle televisor
9. Que problemas relacionados coas posturas nas que traballan e cos movementos que realizan cres que poden ter os seguintes profesionais? Se se che ocorren outros, escribe os seus posibles problemas no teu caderno.
Camareiros: ....................................................................... ............................................................................................... Albaneis: .............................................................................. ............................................................................................... Deseadores grcos: ...................................................... ............................................................................................... Emisin Condutores de autobuses:............................................... ............................................................................................... Profesionais da limpeza: .................................................. ............................................................................................... Azafatas de congresos: .................................................... Concurso
os camareiros pasan moito tempo de p
e iso non bo para...
audiencia espectadores emisins grella programacin estudio concurso presentador reportaxe duracin anuncio
B. As seguintes palabras poden ter signicados similares ou diferentes en contextos non relacionados co mbito da televisin. Completa as chas con outros signicados.
Podera aparecer nun texto escrito ou nunha conversa sobre a contaminacin ambiental para referirse a
............................................................................................... Espectador
cento dezasete
117
mis exercicios
Programacin Exposi cin do problema
Grella
Exemplos do problema
Espazo
Conclusin
2. A. Aqu tes un fragmento dunha carta de reclamacin escrita por un cidadn ao Defensor do Telespectador. Resume o contido de cada pargrafo nunha idea e clasifcaas no cadro que est a continuacin.
A semana pasada celebrouse o primeiro aniversario da Canle 10 e festexrono con moito entusiasmo. A min parceme que a cadea non ten ningn motivo de celebracin, xa que moitas das grandes promesas que xeron na sa presentacin aos medios agora soan a verdadeira tomadura de pelo. En primeiro lugar, dixeron que os seus programas estaran cargados de humor, pero de que tipo de humor? Do mis vulgar e ordinario e, ademais, estendido de xeito esaxerado a calquera tipo de programa. Un programa de cocia ten que estar presentado con humor? E un informativo de actualidade, cando as novas non dan ningn motivo para a gargallada? O humor vulgar da cadea unha ofensa contra o bo gusto. En segundo lugar, as tan prometidas e gabadas producins do pblico, que son? Aseguraron que pasaran por un comit que se encargara de seleccionar as mellores, pero... con que criterios acta o comit? A maiora son verdadeiras trapalladas e, o que peor, en moitas delas faise publicidade explcita de certos produtos malia estar prohibido. Canto cobra a cadea por emitir eses supostos documentos reais? Quen os gravou e con que intencin? De feito, non son mis que anuncios publicitarios da peor calidade, publicidade encuberta que dubido moito de que sexa legal. En conclusin, anunciaron unha programacin variable coa intencin de que o espectador quedase abraiado semana tras semana. Pois ben, consegurono: imos de sorpresa en sorpresa e a cada cal peor, isto , podemos sorprendernos con programas de contido violento ou adulto na franxa da tarde cando os rapaces volven da escola. Onde est o prometido cdigo de regulacin? esa a televisin de calidade que desexamos todos? Espero que de aqu en diante consideren os seus erros e tenten cumprir as sas promesas. Non necesitamos telelixo, grazas.
B. Agora busca no texto as expresins ou palabras segundo as seguintes funcins que realizan.
Ordenar ideas:
Presentar unha opinin persoal:
Explicar con mis detalle:
Matizar:
Expresar contraste:
Xusticar:
Conclur:
C. Poderaslles atopar algn sinnimo a esas palabras e expresins? Consulta algn dicionario ou pdelle axuda ao teu profesor.
118
cento dezoito
mis exercicios
D. Como expresaras as seguintes ideas cun ton diferente ao do texto? Compara as tas ideas coas do teu compaeiro.
1. Moitas das grandes promesas que xeron na sa presentacin aos medios agora soan a verdadeira tomadura de pelo. 2. O humor vulgar da cadea unha ofensa contra o bo gusto. 3. A maiora das producins do pblico son verdadeiras trapalladas. 4. Non son mis que anuncios publicitarios da peor calidade.
6. Para levar sempre un bo recordo. Produtos: Pblico:
3. A. Le os seguintes anuncios publicitarios. Que produtos poderan anunciar? A que pblico cres que podera ir dirixido cada un? Completa as chas. 1. Para que ti e os teus sintades a calor do inverno. Produtos: Pblico:
B. Pensa en tres anuncios mis seguindo a mesma frmula dos anteriores. Podes xogar s adivias cos teus compaeiros para saber de que produto se trata.
4. Agora fai con estes adxectivos e os prexos des- , im-, in- e i- o maior nmero de combinacins posbles.
considerado/a consciente corts paciente
prudente honesto/a competente xeneroso vlido amable perdoable
ordenado/a
2. Para mimar o que mis che importa. Produtos: Pblico:
responsable organizado/a transixente
el
3. Para que a ta msica vaia onde ti vas. Produtos: Pblico:
5. A partir das seguintes palabras, constre todos adxectivos que se che ocorran empregando os seguintes suxos: -eiro/a, -n/-ona,-ado/a, -ido/a,-n, -axe, -ante. Nalgns casos pode haber mis dunha combinacin.
chorar
4. Para facer da ta xubilacin unhas vacacins. Produtos: Pblico:
chorn
falar comer mentir festa durmir
5. Para que os anos pasen mis devagar. Produtos: Pblico:
lamber
cento dezanove
119
mis exercicios
UNIDADE 6
4. A antiga muralla romana, .................................... se atopa en moi bo estado de conservacin, atrae numerosos turistas na cidade galega de Lugo.
Lugares con encanto

1. A. Cales das seguintes palabras podes relacionar co lugar onde vives? Sublaas.
5. Hai algns riscos .................................... o viaxeiro debe ser consciente antes de visitar certos lugares. 6. Nunca me atopei nunha situacin .................................... a mia vida correse perigo. 7. A Torre de Hrcules, .................................... hai unha vista fantstica da Corua, visitada por miles de turistas. 8. Na actualidade hai moitas compaas de baixo custo, ........... ......................... favoreceu que a xente viaxe mis. 9. Recordas todo .................................... che dixen onte sobre Marcos e Ana? Pois resulta que era mentira. 10. Cando fun a Alemaa, os da compaa area perdronme
costa campo de ftbol pazo torre merendeiro mercado fortaleza contedores de lixo catedral convento parque transporte pblico avenida fachada
museo balcn capela restaurante paseo beirarra templo porto igrexa trco edicio hotel xardn
B. Compara con algn compaeiro se tedes as mesmas ou non. Comentade se considerades que hai algunha deciencia ou falla dalgn deses elementos.
a maleta e claro, como non tia nada .................................... abrigarme, comprei un montn de roupa.
Pois, por exemplo, na mia vila hai un pazo cunha fachada preciosa que est sen limpar.
2. Completa as frases cos elementos necesarios do cadro. Nalgns casos hai varias posibilidades. 3. A. Aqu tes algunhas intervencins nun foro de viaxeiros nas que as persoas piden consello. Xunto co teu compaeiro escribide as respostas que consideredes oportunas. 1. Non sei a onde ir de la de mel. Gustarame algo extico e paradisaco, pero, ao mesmo tempo, un lugar onde ver algunha cidade bonita e interesante. O idioma non importa, porque tanto a mia parella coma min falamos ingls. Miguel. 2. Espero que me poidades axudar, porque estou farta de mirar pxinas e pxinas de Internet e non atopo nada que acaia co que busco. Caso dentro de dous meses, concretamente o 12 de novembro, e anda non sabemos a onde imos de la de mel. Preocpannos das cousas: a primeira a cuestin econmica; a segunda o idioma, porque ningn dos dous falamos moi ben o ingls. En n a ver se algun me d un consello. Grazas a todos. Bea. 3. Somos unha parella de mozos que casamos no mes de decembro. Que lugar nos recomendariades para ir nesas datas de la de mel? Preocpanos o clima e que poidamos facer cousas variadas. Paco.
con de dende en por
o a os as
que cal cales
1. Ningun sabe os motivos .................................... dimitiu o alcalde. 2. Na cidade atpase unha das fbricas dunha coecida marca de coches, ...................................... d traballo a miles de persoas. 3. Viches o ltimo anuncio de TeleGA? Cal? Ese .................................... sae un can falando?
120
cento vinte
mis exercicios
B. Estes son algns consellos para escribir un diario de viaxes. Podes completalos cos elementos relativos que faltan. 4. A. Aqu tes informacin moi esquemtica sobre un concello de Galicia que consta de seis parroquias, algunhas delas moi coecidas polos seus produtos ou polas sas festas. Tenta construr un pequeno texto descritivo do concello. Trata de empregar construcins de relativo, pasivas e con participio.
Como escribir un diario de viaxe 1. Facer unha breve presentacin

poltico-econmica. fales da historia do lugar, da sa xeografa e da situacin
Provincia: Lugo. Comarca: Maria occidental. Concello: Cervo. Parroquias: Castelo, Cervo, Lieiro, Ra, San Romn de Vilaestrofe e Sargadelos. A San Cibrao (lugar da parroquia de Lieiro) chmanlle pennsula da Paz. Ten arredor nos e brancos areais, como as praias do Torno e Cubelas (bandeiras azuis da UE). O Parque Natural de Sargadelos est na parroquia de Sargadelos . Dende Cervo pdese chegar a Sargadelos polo Camio Real, bordeando o ro Xunco onde hai fervenzas. No Parque Natural de Sargadelos est o conxunto histrico patrimonial cos restos das antigas fundicins e fbricas de louza (propiedade de Antonio Raimundo Ibez, marqus de Sargadelos, sculo XVIII). No Parque Natural de Sargadelos pdese camiar polo Paseo dos Namorados ata o nal, onde hai unha fervenza. Maruxaina o nome da protagonista da lenda mis famosa desta vila. A festa na sa honra celbrase dende o 1985 e, no 2002, proclamouse de interese turstico. A lenda conta que nas illas dos Farallns, fronte a San Cibrao, vive unha serea que toca o corno. Algns vecios pensan que o fai con boas intencins (avisalos da proximidade dun temporal) e outros pensan que o fai por mal (para tolealos e que embarranquen nos Farallns). A celebracin comeza pola ma do segundo sbado do mes de agosto co seguinte itinerario: Ma: todos os vecios na praza da vila vestidos ao xeito dos marieiros antigos e percorrido polas ras da vila co son das gaitas e dos cornos. Tarde: comida na praia e xogos populares. Noite: apganse todas as luces da vila e bixase praia, onde chega a Maruxaina dende os Farallns nas chalanas. Lvase praza e represntase un xuzo para decidir queimala ou indultala; indltase todos os anos e para celebralo inciase unha gran festa, na que se reparten miles de litros de queimada.
2. Explicar a razn ou razns

visitar ese lugar.
decidiches
3. Propoer os lugares
rada obrigatoria, dicir, aqueles
consideres paun
viaxeiro non debera perderse ao visitar ese lugar.
4. Falar dos lugares

(recomendaralos?) e doutros
quedaches a durmir fuches
(restaurantes, museos etc.) Se o recordas, poderas falar dos prezos e dar os enderezos e os telfonos dalgns dos lugares.
5. Explicar como fuches: tren, avin, autobs Podes falar dos custos e facer advertencias ou recomendacins creas oportunas.
6. Facer recomendacins de tipo xeral como, por

exemplo, se hai que levar algo en particular (algn obxecto che resultar moi til ou te arrepentiches de non levar contigo, como repelente de mosquitos , algn medicamento).
7. Comentar a experiencia da viaxe: cambioute nalgn

sentido? Aprendiches algo novo? Que te sorprendeu mis? Sufriches algunha decepcin?
C. Agora, seguindo as pautas anteriores, escribe un diario dalgunha viaxe que xeches. Se non recordas todos os detalles ou se non queres falar dunha viaxe ta, podes inventala.
cento vinte e unha
121
mis exercicios
UNIDADE 7
Inscribir Transvasar Acabar Seguir
1. Escribe os conceptos sinnimos das palabras subliadas nos seguintes contextos. Ten en conta que nalgns casos hai varias posibilidades.
1. Existen enerxas alternativas que provocan un impacto mnimo no medio. 2. O quecemento global da Terra pode ter graves consecuencias. 3. Debemos xestionar ecientemente o uso da auga. 4. As necesidades de auga son cada vez maiores. 5. A demanda de enerxa contina a medrar. 6. Deberase impulsar o uso de certos materiais na construcin. 7. Todos debemos tomar en serio os problemas do medio, tamn as grandes potencias.
Restablecer/ restabelecer Producir Conducir Construr Destrur
2. Aqu tes unha serie de expresins que pertencen a un rexistro coloquial. Cmbiaas a un rexistro mis formal.
4. Crea redes de palabras ou expresins que asocies aos conceptos do cadro (repara no modelo). Compraas coas que xeron os teus compaeiros e xusticade as relacins que establecestes. reservas de petrleo impacto ambiental modelo de vida fontes de enerxa suba de prezos corta de rbores investigacin e desenvolvemento
1. 2. 3. 4. 5. 6.
O efecto invernadoiro por culpa dun gas que lle chaman CO2. O quecemento da Terra por culpa do efecto invernadoiro. Hai que buscar outras fontes de enerxa antes de que se acabe o petrleo. Mis de mil millns de persoas teen problemas porque cada vez hai menos auga que se poida beber. O plstico que botamos ao lixo cada da en todo o mundo un problema ben gordo. Hai que reciclar nas casas todo o lixo para que as cousas non empeoren no medio.
3. A partir dos seguintes verbos, constre o substantivo correspondente.
Elaborar Fabricar Xusticar Reducir Derribar Amontoar Reciclar Aprender

fbricas
emisin de gases
chemineas
122
cento vinte e das
mis exercicios
5. A. Le cada unha destas frases. Podes dicir o mesmo con outras palabras? Para facelo, emprega os substantivos correspondentes aos adxectivos subliados. Se cmpre, ters que facer algn cambio de estrutura, de orde, de lxico
1. Moitos turistas viaxan ao Caribe para baarse nas sas clidas augas. 2. A comunidade internacional est preocupada porque as reservas enerxticas son moi escasas. 3. Os estados deben ser rmes nas sas actuacins para castigar os atentados contra o medio. 4. Algunhas das mellores ideas para evitar a contaminacin sorprenden polo sinxelas que son. 5. As rbores da Amazonia son moi altas.
B. Agora que xa sinalaches todos os elementos que fan que un texto estea cohesionado, poderas reescribilo cambiando aqueles elementos lxicos fundamentais como accidente, incendio, coche por sinnimos ?
Contra as tres horas da madrugada declarouse un incendio en Aldn (Pontevedra)... Contra as tres horas da madrugada declarouse un lume en Aldn (Pontevedra)
B. Fai agora o mesmo, pero empregando os adxectivos correspondentes aos substantivos que estn en grosa.
1. A rolda de prensa que ofreceu o presidente destacou pola sa brevidade. 2. Os ltimos estudos indican que a delgadeza esixida debido presin social pode provocar nas persoas adolescentes numerosos trastornos da alimentacin. 3. O seguimento dos protocolos na reciclaxe fundamental para conseguir un medio equilibrado co desenvolvemento industrial. 4. Un dos puntos fortes deste proxecto de reciclaxe a rigorosidade no seu desenvolvemento. 5. A reducin das emisins de CO2 sera unha das metas que teriamos que acadar. 6. As vtimas do clima irn aumentando nos prximos anos. 7. Para evitar mis desastres na natureza deberiamos ter unha conduta responsable.
6. A. No seguinte texto, sinala os elementos lxicos e gramaticais que permiten cohesionar o texto. Recorda a axuda que tes na seccin Consultar desta unidade.
7. No seguinte cadro hai vinte palabras. En parellas, tentade unilas adecuadamente e obteredes como resultado dez palabras compostas cun signicado diferente. Sabedes o signicado de todas elas?
ACCIDENTE CON INCENDIO EN ALDN

Contra as tres horas da madrugada declarouse un incendio en Aldn (Pontevedra). Polo que parece, o lume iniciouse nun coche que sufriu un accidente na estrada PO-551. O vehculo chocou contra unha rbore e, antes de que o condutor puidera evitalo, o motor prendeu lume. Afortunadamente, as lapas comezaron despois de que o nico ocupante do turismo lograse sar polo seu propio p do interior do autombil. O citado accidente provocou un incendio que se propagou rapidamente e alcanzou unha zona boscosa de difcil acceso. Un dispositivo do corpo de bombeiros de Pontevedra, alertado polo propio accidentado, dirixiuse ao lugar do sinistro, pero antes de chegar al sufriu unha grave avara, o que obrigou a que acudisen no seu auxilio os bombeiros da prxima localidade de Cangas. Estes, alertados polos seus compaeiros de Pontevedra, puxeron en accin un dispositivo de actuacin que, xunto coas condicins meteorolxicas vento frouxo e unha repentina treboada, axudaron a unha rpida extincin. As ditas condicins impediron que o lume se propagase. Esta madrugada, antes da sada do sol, deuse por extinguido o incendio.
porta lambe tira ruxe vaga carta louza
borda lava fora cruz (r)ruxe croios ollo
mol monas pinta cs fol lume
8. Escribe de forma adecuada o plural das seguintes palabras.

1. Hoxe tiven que quentar o leite nunha cazola porque tia os dous (microondas) .................................... avariados.
cento vinte e tres
123
mis exercicios
2. No accidente vronse involucrados dous (golf) ...................... .............. e un camin dunha empresa de transporte.
UNIDADE 8

1. A. Clasica as seguintes palabras ou expresins relacionadas co mundo do traballo en columnas segundo tean para ti unha connotacin positiva, negativa ou neutra. Positiva Nin positiva nin negativa Negativa
3. Os (gardamontes) .................................... evitaron que o lume fose a mis.
4. unha zona moi animada, est chea de (pub) ...................... ..............
5. Ceamos uns (peixe sapo) .................................... que estaban riqusimos.
o soldo as vacacins as horas extras
6. Eramos tantos na viaxe que ocupamos dous (coche cama)
os colegas
....................................
o xefe
7. unha supercie para pasatempos espectacular, incluso
o horario exible
teen das (pista americana) ....................................
as comisins
para nenos.
a formacin
8. Participou en varios (csting) .................................... para presentador de televisin, pero non tivo xito.
o contrato xo a promocin profesional as axudas de custo a competitividade
9.
Non xo dous (stop) .................................... e sacronlle catro puntos do carn.
10.
Tia tanta sede que bebn dous (Nestea) ............................ ....... seguidos.
o estrs un ascenso o despedimento a conciliacin o aumento do soldo a desigualdade laboral a paga extra B. Ocrrenseche outras palabras relacionadas co mundo do traballo? Clasifcaas na columna correspondente.
124
cento vinte e catro
mis exercicios
2. Escribe todas as profesins que se che ocorran para completar cada unha das categoras 4. Pensa en tres profesins que coezas ben. Escribe unha lista das aptitudes mis importantes para desempealas. Ser Profesin 1 Ter Saber
Profesins en vas de extincin
Profesins perigosas
zapateiro
Profesin 2
Profesin 3
Profesins moi ben pagadas
Novas profesins
5. A. Tenta descubrir a que profesin se rere cada unha das diferentes testemuas. Sublia as palabras clave que che axuden a descubrilo. 1. Nesta profesin, s veces snteste con pesadume polos continuos cambios de horario. Ademais, o contacto directo coa xente, as sas esixencias e os temores por voar fan que sintas unha gran presin. Durante unhas horas estamos a tope de traballo pero ao chegar ao destino podemos descansar un ou dous das. 2. O feito de que unha vida humana dependa de ti faiche sentir unha gran presin e unha gran responsabilidade. Pero tamn fai que te sintas moi motivado. Anda que s veces esteamos a tope, tentamos que a xente sinta que est en boas mans. 3. A maiora dos que facemos este traballo pensamos que facemos algo que est por debaixo das nosas capacidades, un traballo de subsistencia. Ademais, cando chamas xente, sentes que invadiches a sa intimidade. E cando che colgan sen escoitarte, snteste frustrado. s veces, nin eu mesmo me creo que o que lle conto xente para vender o produto. Sntome moi pouco identicado co que fago.
Profesins do futuro
Profesins solidarias
B. Agora inventa dous testemuos de persoas que se dediquen a profesins diferentes. Podes levalos clase para que os teus compaeiros adivien cal a profesin desas persoas. 3. Tenta denir as seguintes aptitudes. Despois, compara as tas denicins coas dun dicionario. a. autoritario/a b. accesible c. tolerante d. comprensivo/a e. exible f. organizado/a g. dinmico/a h. creativo/a i. emprendedor/ra
1.
2.
Autoritario/a: persoa que lle gusta mandar e impoer sempre o seu criterio.
cento vinte e cinco
125
mis exercicios
6. A. Neste fragmento dun artigo sobre Figgle, unha empresa cticia, faltan algunhas palabras ou expresins. Cales cres que poden ser? Anota as tas hipteses para cada caso. 7. Cal destas das persoas cres que soubo venderse mellor para conseguir o mesmo traballo? Compara a maneira en que presentan as sas respectivas experiencias. Elsa. Teo certa experiencia coidando nenos de entre 1 e 6 anos. Encrgome de todo o referente ao seu coidado e manutencin, anda que tamn podo darlles clases de reforzo das materias escolares e organizarlles xogos, entretemento e sadas culturais. No meu ltimo traballo consegun que os dous nenos ao meu cargo aprobasen o curso sen problemas. Roco. Teo unha amplsima experiencia como asesora pedagxica infantil. As mias funcins non s se limitan ao coidado e manutencin dos nenos, senn que, grazas mia formacin acadmica, podo impartir clases de reforzo de todas e cada unha das materias do currculo espaol. Realicei cursos de psicoloxa infantil, polo que entre as mias tarefas tamn se incle a de organizar xogos, entretementos e actividades que favorecen a socializacin e a motricidade dos nenos. No meu ltimo traballo, nunha familia de dous nenos hiperactivos, logrei incrementar as habilidades cognitivas dos meus alumnos nun 50% e ambos conseguiron superar as probas de nal de curso con excelentes resultados.
PARA OS TRABALLADORES DE FIGGLE non hai xefes nin empregados. Requrese un perl determinado para traballar aqu. Se non (1) cos outros, podes pasalo bastante mal porque a relacin moi estreita. Aos traballadores de Figgle non lles gusta dicir canto (2), anda que confesen que estn ben pagados. Tampouco lles gusta que os artigos sobre Figgle falen dos luxos dos que dispoen na empresa: billares, masaxes, xoguetes e ata patinetes para ir polos corredores. Eses cren que non dan unha boa (3) deles ante o mundo, pero o certo que esas comodidades contriben a rebaixar o nivel de (4). A verdade que en Figgle non te sentes angustiado nin tes a sensacin de estar facendo algo por encima das tas (5). Non vivimos o traballo como unha condena, senn que nos implicamos para sacar adiante un proxecto. Non hai horarios de traballo, cada cal entra e sae cando se lle (6). Poden vestir como lles pareza, incluso en pixama ou bermudas. E todos os venres, a empresa, includos os fundadores, se rene para comer ou facer algunha actividade xuntos. Figgle unha empresa esixente, pero vez sabe ser (7) e xenerosa cos seus cerebros. Teen claro que a xente (8) mis nun contorno laboral no que se sente cmoda.
8. Nas seguintes frases decide se o obxecto directo debe levar a preposicin a ou non. Non esquezas realizar a contraccin co artigo cando sexa conveniente.
1. Detestaba tanto .................... o curmn como .................... sa muller.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
2. Baou .................... o neno, peiteouno, durmiuno e logo xa puido sar. 3. Chamei .................... nxela por telfono, xa que estaba de aniversario. 4. Atopou .................... o home que tanto desexaba. 5. Non ten ningn sentido, imita .................... calquera. 6. unha persoa moi educada, cumprimentou .................... todos e logo deu un magnco discurso. 7. Entrevistou .................... a cantante de rock mis coecida do momento. 8. Levaron .................... os cans todo o da de caza.
B. Compara co teu compaeiro se coincidistes coas mesmas palabras. Se as, tentade buscar sinnimos para cada unha delas.
126
cento vinte e seis
mis exercicios
9. .................... o neno de Xon, castigrono xa das veces no colexio. 10. O alcalde acusou .................... os vecios de teren reivindicacins demagxicas. 2. Realicei un bo traballo,............................ non segun as indicacins do meu profesor. 3. Obtiven unha mala valoracin na entrevista ............................ non lle xen caso aos consellos do meu antigo xefe. 4. Pasei o vern traballando e aforrei bastantes cartos, ............... ............. no mes que vn xa poderei facer a viaxe que sempre soei. 5. Esforceime moito na carreira ............................ contentar a meus pais.
9. Imaxina que queres ir de vacacins a Cuba cun compaeiro ou compaeira da clase que, cando llo props, non para de poer inconvenientes. No teu caderno, escribe posibles argumentos para rebatelos.
1. Vai moita calor
Xa, pero anda que vai moita calor, as praias son incribles e estase moi ben.
2. Pdennos picar os mosquitos.
11. A. Despois de ler este titular, trata de imaxinar que palabras ou expresins cres que vas encontrar na noticia que vas ler despois. Fai unha lista no teu caderno.
3. Temos que sacar un visado.
Unha de cada dez parellas frmase no traballo

namorarse pasar moito tempo xuntos
B. Le agora a noticia. Encontras moitas das palabras que hai na ta lista? Hai palabras ou expresins sinnimas das que pensaras?
4. Hai moitsimos turistas.
5. A gasolina al moi cara.
6. moi caro alugar un coche.
7. Sempre hai furacns nesa zona.
10. Coloca nas seguintes frases os conectores que che presentamos no cadro que est a continuacin.
para
anda que
porque
como
as que
1. Fixen todas as probas atlticas ............................ me indicou o meu adestrador.
Anda que o traballo poida non parecer o lugar ideal para namorarse, o certo que entre asistir a reunins, redactar informes e facer orzamentos, hai quen encontra tempo para iniciar unha relacin sentimental. Segundo un recente estudo, o 13% da poboacin activa coeceu a sa parella no lugar de traballo ou estudo. No 67% dos casos, a atraccin xurdiu ao ir coecndose. Nas profesins liberais, onde o traballo realizado por equipos mixtos de xente nova, aumentan as probabilidades de idilio. Compartir intereses, asistir a festas e comidas de empresa ou compartir viaxes de negocios favorece o acercamento. Anda que en moitas ocasins estas relacins poden evolucionar de forma positiva, non son poucos os casos nos que xorden graves problemas, sobre todo cando se trata de traballadores de diferente categora profesional. Non estrao que, tras a n dunha relacin, un dos membros denuncie ao outro (o seu superior) por acoso sexual.
cento vinte e sete
127
mis exercicios
12. A. Este o anuncio dun dos produtos estrela dunha cadea de comida rpida. Poderas transformalo nunha entrada de dicionario para denir bocadillo de hamburguesa? 13. Imaxina que ests buscando algn profesional para realizar unha actividade (podes elixir un na lista ou pensar outro). Elabora un anuncio para poelo na prensa.
Posibles postos.
Bocadillo O Tixolazo O rei de Baguette

Hamburguesas da mellor carne, feitas a fogo de lea e aliadas con aceite de oliva virxe. Cubertas con nas lminas de queixo fundido, toradas de zumarentos tomates verdes e aros de cebolas tenras acabadas de cortar. E todo dentro dun par de deliciosas rebandas de pan crocante e aderezado coas mellores salsas que Baguette pon ta disposicin.
Un gua turstico para visitar Galicia. Un animador cultural que organice actividades para coecer a cultura galega.
REQURESE
VALORARASE
B. Agora, transforma nun anuncio a seguinte denicin.
Barra de labios. Cosmtico usado para colorear os labios, en forma de barra, que se garda nun estoxo.
OFRCESE
128
cento vinte e oito
Resumo gramatical
resumo gramatical
Procesos de formacin de palabras
Derivacin A derivacin consiste na creacin de novas palabras a travs da colocacin de axos nunha base. Pode ser por prexacin (cando o axo se coloca antes da raz) ou por suxacin (cando o axo se coloca detrs da raz). Estes axos denomnanse, respectivamente, prexo e suxo. Prexacin Os prexos poden pasarlles s bases os mis variados signicados. Xeralmente a nova palabra pertence mesma clase gramatical da base. Os mis frecuentes son os seguintes: negacin, carencia, privacin, ausencia: indecisin, incapaz, incumprir, amoral disimetra, deformar... simultaneidade, compaa, unin: coautora, coexistente, sincronizar... contrariedade, oposicin: contraataque, contradicir, reaccionar, antinatural... (movemento para) fra de: excomun, exclamar... exterioridade, intensidade elevada: extraversin, extrano... por riba de, superioridade, intensidade elevada: hipermercado, hipersensible, sobrevoo, sobrepoer... posicin intermedia, participacin conxunta: interlingua, interurbano... posterioridade: posparto, posverbal, posdatar... anterioridade: preescolar, predicir... repeticin: reconto, readaptable, refacer... posicin inferior ou secundaria: subclase, subtitular... Suxacin o proceso mis comn de formacin de palabras e, ao contrario da prexacin, a palabra creada por este modo pode ter unha categora gramatical distinta da que lle serviu de base. Os suxos mis frecuentes son: Substantivos e adxectivos derivados de verbos -ado/-ada/-ido/-ida: aglomerado, partida, sada, resultado, chamada... -axe: reciclaxe, hospedaxe, almacenaxe, aterraxe, abordaxe, drenaxe... -ble: abarcable, apetecible, adquirible... -cin/-ccin/-sin/-zn/-in: elaboracin, actuacin, reducin, redaccin, revisin, doazn, opinin... -deiro/a: duradeiro, sabedeiro, faladeiro, regadeira, adeiro -doiro/a: pagadoiro, abrigadoiro, sumidoiro, apartadoiro, vertedoiro -dor/-dora: falador, vendedor, cumpridor, secadora, produtora, abridor -dura/-tura: roedura, mordedura, cocedura, apertura -ivo/a: consultivo, impulsivo, abusivo... -mento: nomeamento, ofrecemento, impedimento... -ncia/-nza: militancia, asistencia, doenza... -n/-ona: abusn, respondn, chorn, durmin... -or/ora: revisor, clamor, fervor, delator... -tivo/a: narrativo, cualicativo, negativo, estimativa, tentativa -torio/a: satisfactorio, circulatorio, reformatorio, dormitorio -tura: lexislatura, abreviatura -ura: fervura, untura...
ATENCIN
Os substantivos terminados cos suxos -axe, -cin/-ccin/-sin/-zn/-in, -ez/-eza, -idade/ -edade, -ura, dura/-tura e -uxe son femininos: a hospedaxe, a seccin, a doazn, a timidez, a acuosidade, a dozura, a lanuxe... Nalgns casos, a raz do verbo sofre cambios: disolver/a disolucin pedir/a peticin inscribir/a inscricin elixir/a eleccin
Substantivos e adxectivos derivados doutros substantivos e adxectivos -al/-ar: oral, fenomenal, xenial, mortal, bestial, espectacular... -n/-, -ana: livin, alden, compostel, ourens... -ario/a, -itario/a: utilitario, falsario... -axe: follaxe, ancoraxe, bandidaxe, linguaxe, plumaxe, estiaxe, barcaxe, equipaxe... -eiro/a: careiro, neneiro, obreiro, pasteleiro, pataqueiro, agasalleiro, aduaneiro... -ara (-era): tolara, librara, reloxara, cafetara, bruxara, bichara... -s/-esa: burgus, xapons, francs, vigus... -ez/-eza: riqueza, beleza, natureza, acidez, timidez, altivez... -idade/-edade: acridade, abortividade, acuosidade, notoriedade... -ivo/a: altivo, festivo, instintivo... -a: mellora, alegra, burguesa, valenta, reitora... -ismo: individualismo, culturismo, absentismo, xornalismo, africanismo... -ista: accionista, abolicionista, trapecista, especialista, artista... -on/-ona: solteirn, cabezn, narign, barracn, cun, abanen... -oso/-osa: custoso, perigoso, carioso, bondadoso, poderoso, desexoso... -udo/-uda: rabudo, cabezudo, orelludo, forzudo, veludo... -ume: agrume, arume, cerume... -ura: negrura, dozura, brandura, espesura, candidatura, amargura... -uxe: ferruxe, peluxe, lanuxe...
ATENCIN
Anda que a norma prera -ara, o suxo -era tamn correcto e moi frecuente en galego: tolera, librera, reloxera etc. Ademais, hai palabras, como batera e galantera, que non admiten o suxo -ara.
130
cento trinta
resumo gramatical
Verbos a partir de adxectivos e substantivos -ear: mornear, fermosear, tolear, escasear, barbear, follear, varear,... -ecer: madurecer, palidecer, favorecer... -exar: branquexar, clarexar, negrexar, festexar, formiguexar, pestanexar, lagrimexar... -icar: claricar, amplicar, certicar, exemplicar, pacicar... -itar: capacitar, debilitar, habilitar, levitar, felicitar... -izar: contabilizar, europeizar, paganizar, socializar, caricaturizar, aromatizar, sintetizar... Composicin As palabras formadas por composicin teen mis dun radical ou palabra como base, que poden ser de distintas clases gramaticais (substantivos, verbos, adxectivos, preposicin, conxuncin...). As palabras que constiten un composto forman xuntas unha unidade sintctica e lxica, cun nico signicado. As, a orde na que se dispoen xa. Tampouco se poden substitur nin suprimir estes elementos, nin intercalarse outros entre eles. As palabras compostas poden ser grcas (cando os elementos se funden nunha soa palabra) ou sintagmticos (cando presenta das ou mis palabras separadas). Algns exemplos dos tipos de combinacins mis frecuentes son os seguintes:
Compostos grcos vagalume = vagar (verbo) + lume (subst.) cabodano = cabo (subst.) + de (prep.) + ano (subst.) malnacido = mal (adv.) + nacido (adx.) medioda = medio (num.) + da (subst.) bocanoite = boca (subst.) + noite (subst.)
Son femininos: os nomes acabados en -axe (a mensaxe, a viaxe, a equipaxe... ags o traxe, o paxe, o garaxe) e os nomes das rbores froiteiras cando a froita que dan feminina (a maceira, a laranxeira... ags o castieiro). Formacin do feminino En xeral, frmase o feminino dos substantivos e adxectivos cambiando o -o nal por un -a ou engadindo un -a s terminacins -r, -n, -z (no caso de substantivos) e vogal tnica: alto/alta, traballador/traballadora, bailarn/bailarina, rapaz/rapaza, xuz/xuza, nu/na, cru/cra etc. Os substantivos e adxectivos rematados en -n forman o feminino en - (curmn/curm, irmn/irm, composteln/ compostel, cataln/catal, cidadn/cidad, san/sa, trun/tru); ou en -ana (folgazn/folgazana, larpn/larpana, paspn/paspana, papn/papana etc.). Os rematados en -s fano en -esa: fregus/freguesa, vigus/viguesa, chins/chinesa; ags corts, que invariable. Dos substantivos rematados en -n, algns fan o feminino en -oa, pero tamn poden presentar outras formas: anglosaxn/anglosaxoa, len/leoa, patrn/patroa, ladrn/ladroa ou ladra etc.; e algns substantivos e adxectivos fano en -ona: lambn/lambona, chorn/chorona, papaleisn/ papaleisona, pasmn/pasmona etc. Os adxectivos xentilicios rematados en vogal tnica presentan a mesma forma para o masculino e o feminino: o/a marroqu, o/a somal, o/a israel, o/a hind etc. Formas especiais de xnero Hai palabras cuxas formas de feminino son moi peculiares: heroe/herona, tsar/tsarina, sacerdote/sacerdotisa, profeta/profetisa, poeta/poetisa, xudeu/xuda, rei/raa, galo/galia, prncipe/princesa, abade/abadesa, barn/ baronesa, actor/actriz, emperador/emperatriz. Asemade, hai casos nos que o cambio de xnero implica un cambio de signicado, anda que algunhas veces moi sutil: o ro/a ra, o bolso/a bolsa, o prato/a prata, o pozo/a poza, o caldeiro/a caldeira, o horto/a horta, o leiro/a leira, o saco/ a saca, o manto/a manta, o coitelo/a coitela, o peto/a peta etc.
Compostos sintagmticos sala de estar = sala (subst.) + de (prep.) + estar (verbo) porco bravo = porco (substantivo) + bravo (adxectivo) arco da vella = arco (subst.) + da (prep.+ art.) + vella (subst.) capitn xeneral = capitn (subst.) + xeneral (subst.) paso a nivel = paso (subst.) + a (prep.) + nivel (subst.)
Xnero
En galego s hai dous xneros: masculino e feminino. En xeral, son masculinos os substantivos rematados en -o e femininos os rematados en -a, pero hai excepcins: o fantasma, a moto, o diadema, a tribo etc. Os substantivos que terminan en -ista ou -e teen a mesma forma para o masculino e o feminino: o/a artista, o/a dentista, o/a estudante, o/a cantante, o/a intrprete etc. Os adxectivos que rematan en -ista, -e ou -z tamn teen a mesma forma para os dous xneros: optimista, individualista, intelixente, alegre, feliz, capaz, perspicaz etc. Son masculinos: os nomes das letras (o xe, o hache); os substantivos de orixe grega terminados en -ema e -oma (o problema, o cromosoma); os nomes que acaban en -me (o acedume, o abdome... ags a servidume, a mansedume, a negrume e a pesadume) e os nomes das rbores froiteiras cando a froita que dan masculina (o plataneiro, o marmeleiro... ags a gueira).
Nmero: regras de formacin do plural
Palabras rematadas en vogal, ditongo ou -n, engdeselles -s: cadeira/cadeiras, marroqu/marroqus, xersei/xerseis, limn/limns etc. Palabras rematadas en -r e -z: engdelles -es: muller/ mulleres, fogar/fogares etc. No caso de -z, este cmbiase por -c antes de facer o plural: vez/veces, luz/luces, capaz/capaces etc. Palabras agudas rematadas en -s: forman o plural engadindo -s: deus/deuses, autobs/autobuses etc. Palabras rematadas en -s ou -x, ben sexa grave, esdrxula ou que formen grupo consonntico, permanecen invariables hora de formar o plural: mrcores, lapis, lux, unisex, luns... Palabras rematadas en -l: se son graves ou monosilbicas, forman o plural engadindo -es: sol/soles, difcil/difciles, tnel/tneles etc. Se son agudas, con mis dunha slaba, forman o plural substitundo o -l por -is: papel/papeis, espaol/espaois, civil/civs, caracol/caracois etc.
cento trinta e unha
131
resumo gramatical
Casos especiais de exin de nmero Hai palabras non patrimoniais, xeralmente denominadas estranxeirismos ou cultismos, que presentan a formacin do plural dun modo particular. A algunhas palabras estranxeiras, cuxa grafa pode estar ou non adaptada ao galego, engdelles -s para formar o plural: club/clubs, pub/pubs, clip/clips, robot/robots, lbum/lbums, rcord/rcords etc. Noutras, recocese a forma de plural polos determinantes que as acompaan: o land rover/os land rover, o kleenex/ os kleenex etc. O plural nas palabras compostas Nos compostos grcos, que forman unha soa palabra, a exin de plural s se fai no ltimo elemento: socioeconmico/socioeconmicos, cartafol/cartafoles, mapamundi/mapamundis, pasatempo/pasatempos, lavalouza/lavalouzas, beirarra/beirarras, benvida/benvidas, benfalado/benfalados, branquiazul/branquiazuis, quefacer/quefaceres etc. Outros casos especiais na exin de nmero Hai palabras non patrimoniais que presentan a formacin do plural dun modo particular. Aos estranxeirismos, palabras doutros idiomas que, a pesar do frecuente emprego, manteen a sa forma orixinal, engadmoslles -s: club/clubs, pub/pubs, clip/clips, robot/robots, croissant/croissants etc. O mesmo ocorre cos poucos cultismos que se conservan na lingua: lbum/lbums, rquiem/rquiem, tndem/tndems etc. As marcas non se deben pluralizar, xa que son nomes propios. Algunhas pasaron a designar obxectos comns e fan a exin de nmero a travs dos determinantes que as acompaan: o land rover/os land rover, o kleenex/os kleenex etc. Sobre as siglas, cmpre indicar que estas tampouco se pluralizan. Non obstante, atpanse na lingua algunhas siglas cuxo emprego est moi sistematizado, de xeito que se comportan como palabras comns, presentando incluso algunha transformacin morfolxica (como o acento grco). Todas elas se escriben en letras minsculas e admiten a exin de plural, segundo as regras para as palabras patrimoniais: peme/peme, ovni/ovnis, lser/lseres, radar/radares etc. Hai tamn casos nos que a formacin do plural deste tipo de siglas presenta opinins encontradas, como o que ocorre, por exemplo, con CD e DVD: cd/cds, o/os CD, ced/ceds.
ATENCIN
Algunhas palabras compostas presentan unha nica forma (co segundo elemento en plural): tirapedras, altibaixos, limpabotas, trabalinguas, abrelatas, gardarros etc. Nestes casos, s sabemos se estn no singular ou no plural polo contexto, ou polos determinantes que as acompaan: o paraugas/os paraugas, o portafolios/os portafolios, o microondas/os microondas etc.
Acentuacin
De acordo coa posicin da slaba tnica, as palabras que teen mis dunha slaba clasifcanse en agudas, graves e esdrxulas e a sa acentuacin faise da seguinte forma: Agudas: son as palabras nas que a slaba tnica a ltima. Levan acento grco, chamado acento agudo, cando rematan en vogal, vogal + n, vogal + s e vogal + ns: ma, pat, refn, francs, compostelns... Graves: son palabras nas que a slaba tnica a penltima. Levan acento cando rematan en consoante que non sexa -n ou -s ou en grupo consonntico distinto de -ns: difcil, lbum, carcter, trax... Esdrxulas: son palabras nas que a slaba tnica a antepenltima; sempre levan acento: mdico, bgoa, cnxuxe, vido, slaba... Outras regras de acentuacin Os estranxeirismos mis correntes en galego seguen as devanditas regras de acentuacin: popurr, xamps, accsit, cmping, prkinson, crdigan etc. Os monoslabos non se acentan, ags nos casos do acento diacrtico: da, das (contraccin preposicin + artigo)/d, ds (formas do presente indicativo do verbo dar); pe (nome da letra)/p (parte do corpo) etc. Cando un verbo leva pronomes complemento ou a segunda forma do artigo, o conxunto que forman considrase unha nica palabra para ns de acentuacin: vmolos no parque, xmo-la cea, deixullelos aos llos... Acentanse as vogais i, u tnicas, se estas van precedidas ou seguidas doutra vogal, para indicar que forman parte de slabas distintas: rudo, sade, or, incle, da...
Nos compostos sintagmticos formados por substantivo + substantivo, onde o segundo elemento funciona como un modicador do primeiro, s recibe exin de nmero o primeiro elemento: home araa/homes araa, neno prodixio/nenos prodixio, palabra clave/palabras clave, caf teatro/cafs teatro, porco espio/porcos espio, moble bar/mobles bar etc. Tamn s exiona o primeiro elemento dos compostos sintagmticos que teen un nexo entre as das bases: sala de estar/salas de estar, ferro de pasar/ferros de pasar, paso a nivel/pasos a nivel, mesa de levante/mesas de levante etc. Nas palabras que se escriben con guins, s recibe exin de plural o segundo elemento: non-fumador/non-fumadores, poltico-econmica/poltico-econmicas, manacodepresivo/manaco-depresivos etc. Nos compostos sintagmticos formados por substantivo + adxectivo, as das bases fan a exin de plural: garda civil/ gardas civs, porco bravo/porcos bravos, pomba torcaza/ pombas torcaces, p dereito/ps dereitos etc.
ATENCIN
A palabra que vai en plural faino segundo a regra de formacin do plural que pertence: ra/ras, fol, foles, facer/faceres, civil/civs etc.
132
cento trinta e das
resumo gramatical
ATENCIN
En galego NON se acentan: Os monoslabos, salvo nos casos que leven acento diacrtico ou diferencial: son, voz, po, nu, cru... As palabras agudas rematadas en ditongo decrecente, seguidas ou non de s: falou, cantei, metais, aneis, anzois... Os adverbios en -mente: tranquilamente, rapidamente, facilmente, habilmente... Os interrogativos e exclamativos: Que queres? Cantos somos? Que sorpresa! Vs estudades Dereito, non? Ela si, pero eu estou en cuarto de Bioloxa. Coas preposicins ags, ata, entre, excepto, fra, incluso, menos, salvo e segundo sanse os pronomes suxeito. Segundo ela, todos estabamos convocados reunin. Entre ti e eu terminaremos o traballo esta tarde. A forma o, ademais de complemento directo (CD) masculino singular, pode substitur partes enteiras dun texto ou predicativos dos verbos ser, estar e parecer. Administrar unha casa non tan difcil. Si que o ! Est enfadada Mara? Non, non o est. que un pouco seria. Suso parece moi boa persoa, non? Pois a verdade que non o . Ao nal, aprobaches os exames? Anda non o sei porque as notas s saen para a semana. A serie de pronomes reexivos ten varios empregos. Cando o suxeito e o complemento directo coinciden: Paula estase mirando no espello todo o da. Con suxeitos inanimados o uso dos reexivos indica moitas veces a ausencia dun suxeito animado coecido. A porta pechouse de golpe e deume un tremendo susto. Mira como se mollou o coche durante a noite. Tamn se utilizan, nas formas de plural, coas accins recprocas. Malia as sas diferenzas, Ana e Suso qurense moito.(ela a el e el a ela) Os dous condutores baixaron dos coches e comezaron a insultarse. (un ao outro) Pronomes en construcins valorativas En galego moitos verbos combnanse cos pronomes de CI en construcins cuxo suxeito o que provoca o sentimento ou a valoracin (subliado nos exemplos). Igual que pasa co pronome suxeito, se queremos marcar o contraste con outras persoas ou evitar a ambigidade, usamos tamn as formas cos pronomes tnicos a min, a ti, a vostede, a el/ela, a ns, a vs, a vostedes, a eles/elas. Molstame que non me digas a verdade. Fascnanche os espectculos en vivo, verdade? A vostede intersalle a arte? A Elisa os avins danlle pnico, pero a min non. Horrorzannos os grandes almacns. A vs non vos molesta este barullo? A vostedes apeteceralles descansar un pouco, non? A elas non lles importa esperar que cheguemos tarde. Contraccins dos pronomes CI e CD
CI me che lle nos vos lles CD CONTRACCINS mo, ma, mos, mas cho, cha, chos, chas llo, lla, llos, llas nolo, nola, nolos, nolas volo, vola, volos, volas llelo, llela, llelos, llelas
Principais casos de acentuacin diacrtica ou diferencial

(a prep. + a artigo) bla (esfera) c (ca + a) c (ca + o) cmpre ( mester) d (pres. e imp. de dar) d (compaixn) (pres. de ser) fra (adv.) m (run) mis (adv. e. pron.) n (subst.) ns (pron. tnico; pl. de n) (a + o) so (do corpo) p (parte do corpo) pr (poer) prsa (apuro) s (sede eclesistica; imp. de ser) s (adv. e adx.) t (infusin) vn (pres. de vir) vs (pres. de vir) vs (pron. tnico) a (artigo; pron.; prep.) bola (peza de pan) ca (conx.) co (con + o) compre (merque) da (de + a) do (de + o) e (conx.) fora (antepret. de ser e ir) ma (me + a) mais (conx.) no (en + o) nos (en+ os; pron. tono) o (artigo; pron.) oso (animal) pe (letra) por (prep.) presa (prendida; presada) se (conx.; pron.) so (prep.) te (pron.; letra) ven (pres. de ver; imp. de vir) ves (pres. de ver) vos (pron. tono)
Pronomes persoais
A forma dos pronomes persoais cambia segundo a sa funcin na oracin.
Suxeito eu ti vostede el/ela ns vs vostedes eles/elas COD me te o/a o/a nos vos os/as os/as COI min che lle lle nos vos lles lles Reexivo me te se se nos vos se se Con preposicin min (comigo) ti (contigo) vostede (consigo) el/ela, si (consigo) ns (connosco) vs (convosco) vostedes (consigo) eles/elas, si (consigo)
Os pronomes suxeito emprganse para resaltar a persoa por oposicin a outras ou cando a sa elisin pode levar a algunha confusin.
o a os as
cento trinta e tres
133
resumo gramatical
Posicin dos pronomes obxeto Por regra xeral, a orde de colocacin dos pronomes tonos : verbo + CI + CD. Os pronomes colcanse sempre despois do verbo e unidos a el. Truxome todo o que lle pedira. Non obstante, hai determinados contextos nos que o pronome se coloca diante do verbo e separado deste. Despois de palabras que marcan subordinacin (que, anda que, sempre que, xa que, posto que, se...): Dixo que me deixara todos os apuntamentos. Dixoche a moto se me fas este traballo. Despois de adverbios ou expresins que indican negacin (non, nunca, xamais, tampouco...) e dbida (quizais, talvez, seica, disque): Nunca o vin por esta zona. Xamais che dir a verdade. Seica lle deron un premio de poesa. Despois dalgns outros adverbios (xa, anda, mentres, tamn, sempre, ben, mal, s, axia, logo, mis, menos, aqu, a, al...): Sempre me ducho pola noite. Queras este libro? Pois aqu o tes. Xa lle dixen que non dispoo deste material. Despois dalgns pronomes indenidos (algo, nada, ningun, algun, calquera, mesmo, bastante...): Ningun me deu a resposta correcta. Algo me di que isto non est ben. Despois de interrogativos (que, por que, como, quen, onde, cando, canto, como...), exclamativos (que, como, canto...), ou frases desiderativas: Quen che dixo esta barbaridade? Cando lle daremos o regalo? Canto me alegro por ti! Deus me valla! Hai casos nos que a posicin do pronome variable: Diante de preposicins, o pronome pode ir despois da preposicin ou despois do verbo: Os profesores temos o compromiso de lles axudar aos alumnos./Os profesores temos o compromiso de axudarlles aos alumnos. Nas perfrases verbais os pronomes poden colocarse despois do verbo principal, despois da conxuncin ou preposicin que forma parte da perfrase ou detrs do innitivo: Tesme que facer un favor. Tes que me facer un favor. Tes que facerme un favor. Estiven chamndote toda a ma. Estvente chamando toda a ma. Nas perfrases de participio, o pronome s se coloca despois do verbo auxiliar (ou conxugado), ags nos casos de excepcins mencionados anteriormente: Too visitado al algunhas veces. Non che dou feito isto ata ma.
Cuanticadores
Cuanticadores + substantivos non contables
demasiado sal/demasiada comida moito sal/moita comida bastante sal/comida un pouco de sal/comida* pouco sal/pouca comida* nada de sal/comida
* Con un pouco (de) enunciamos a existencia de algo; con pouco subliamos a sa escaseza. Queda caf? Si, anda hai un pouco na despensa. Queda pouco caf. Temos que ir mercar mis.
Cuanticadores + substantivos contables

demasiados coches/demasiadas horas moitos coches/moitas horas bastantes coches/horas algn coche/algunha hora algns coches/algunhas horas ningn coche/ ningunha hora ningns coches/ningunhas horas
Marta sempre leva moitas xoias. Necesitamos algns libros novos. Non teo ningn DVD desta banda. Cuanticadores + adxectivo
demasiado alegre/alegres moi alto/alta/altos/altas bastante tmido/tmida/tmidos/tmidas un pouco caro/cara/caros/caras pouco atraente/atraentes nada simptico/simptica/simpticos/simpticas
Esa casa demasiado grande. Breixo moi alto. A mia curm bastante tmida. Este chapeu un pouco caro, non che parece? O home dela non nada simptico. Verbo + cuanticadores
traballa traballa traballa traballa traballa non traballa demasiado moito bastante un pouco pouco nada
Comes demasiado. Augusto fala moito. A mia lla non fai nada.
134
cento trinta e catro
resumo gramatical
RECORDA
Demasiado sase para expresar un exceso, polo que ten sempre un matiz negativo. Esta casa demasiado vella. Non me gusta ese rapaz: fala demasiado. Utilizamos un pouco diante de adxectivos que expresan calidades negativas. Cos que expresan calidades positivas, podemos empregar pouco, co sentido de non suciente. Este dicionario un pouco caro, non? Si, ademais moi pouco prctico.
debaixo do moble sobre o moble enriba do moble
detrs do moble
diante do moble
Preposicins e locucins preposicionais/adverbiais

Referencias espaciais
a: destino, distancia. Imos a Rianxo. Allariz est a dez quilmetros. Atopmonos ante o Palacio Real. Camiamos ata/at a entrada da catedral. Imos deica Santiago. Coloca as botellas baixo a mesa. Apoiouse contra a parede para evitar a cada. a contra o vento. Somos de Celanova. Barrantes est preto de Vilanova de Arousa. Veu andando dende o centro. Ribadeo est en Lugo. Iremos en tren. Encontrei unha postal entre os meus libros. O saln de peiteados est onda a parada de autobs. Foi onda as llas e anda non volveu. Marchou para Suza cando era moi novo. Gstame pasear por esta alameda. O ladrn entrou por un burato no teito. Estenda a masa sobre unha supercie fra. A sa aldea est tras aquela montaa. Deixei a carteira xunta o ordenador.
en fronte do moble ao lado do moble
ante: diante de ata/at/deica: punto de chegada. (deica precisa o punto de partida = de aqu/al). baixo: posicin inferior. contra: contacto; direccin contraria. de: procedencia (lonxe/preto de) dende/desde: punto de partida. en: localizacin, medio de transporte. entre: localizacin no medio de das ou mis cousas. onda: proximidade; o mesmo lugar.
dentro do moble
fra do moble
Referencias tamporais
a + hora. ata + punto lmite no tempo. antes/despois de contra + hora imprecisa. de + da/noite. de + inicio a + n. Levntome s oito. Esprote ata as cinco. Sempre chamo a mia nai antes de deitarme. Din que chegan contra o medioda. Prero descansar de da e estudar de noite. Traballamos das* 9.00 s 15.00 h. Non vexo a Xavier dende o inverno pasado. Durante o curso acadmico case non vn por aqu. O aniversario dela en xullo. Estarei na casa entre as das e as sete da tarde. Para Nadal xa estaremos de volta. Temos conversa para toda a tarde. Nunca traballo pola** tarde. Chegou sobre as das da madrugada.
desde/dende + punto no tempo. durante + tempo que dura ou no que transcorre algo. en + mes/estacin/ano. entre + dous puntos de referencia temporal que determinan un intervalo. para + tempo exacto ou aproximado; duracin.
para: direccin. por: movemento dentro ou a travs do espazo.
sobre: localizacin nun espazo superior. tras: detrs de, mis al de. xunta: ao lado de, preto de.
por + parte do da. sobre + hora aproximada.
cento trinta e cinco
135
resumo gramatical
Outros usos
A Modo: lete prancha, linguado ao forno, fun a cabalo. AGS/EXCEPTO/FRA/MENOS/SALVO Exclusin: Todos xa tiamos algunha nocin do tema, ags esa parella. ANTE En presenza de: Ante tantas dicultades decidiu regresar ao seu pas. BAIXO Inuencia ou dependencia: Non lle fagas caso porque est baixo os efectos do alcohol. CANDA Coincidencia temporal e compaa: Iremos canda os outros rapaces. CON Compaa: Fun ao cine con Mauricio. Acompaamento: Polo con patacas. Instrumento: Cortei as chas con aquelas tesoiras. Compoentes: unha casa con moitos cuartos, unha cadeira con repousabrazos. Modo: breo con coidado. CONTRA En oposicin a: Non faremos nada contra a sa vontade. DE Material: un abrigo de la. Xnero, especie: un libro de xeografa, un lbum de fotos. Pertenza ou posesin: Esta a casa de Adolfo. Finalidade/utilidade: mquina de escribir. Causa: Chorou de susto. Modo: Fxoo de malas maneiras. ENTRE Cooperacin: Entre todos acabaremos todo antes do previsto. Relacin ou comparacin: Non atopo ningunha diferenza entre un e outro. PARA/POR Para + nalidade: Necesito dieiro para o alugamento deste mes. Para + destinatario: Este paquete para o teu irmn. Por + causa: Viaxa moito polo seu traballo. SEGUNDO Concordancia, opinin: Segundo as leis, isto un delito. Simultaneidade: Segundo escoita a gravacin, anota no caderno os puntos mis interesantes. SEN Ausencia: Eu prero o caf sen azucre. SOBRE Tema: Estiven nunha mesa redonda sobre a situacin dos minusvlidos. Valoracin aproximada: O cativo tera sobre catro anos.
e/ou nmero: todo/toda/todos/todas; outro/outra/outros/ outras; certo/certa/certos/certas; un/unha/uns/unhas; algn/algunha/algns/algunhas; ningn/ningunha/ningns/ ningunhas; pouco/pouca/poucos/poucas; demasiado/demasiada/demasiados/demasiadas; abondo/abonda/abondos/abondas; varios/varias; tal/tales; ambos/ambas etc. Poden funcionar como pronomes, cando substiten o substantivo, ou como adxectivos, cando o modican. Se chama algun, dgalle que volvo axia. (= pronome) Podes deixarme calquera libro de poesa? (= adxectivo) Contraccins O indenido un ( e as sas variantes), cando acta como adxectivo, presenta as mesmas contraccins ca o artigo indeterminado: dun, dunha, duns, dunhas; nun, nunha, nuns, nunhas; cun, cunha, cuns, cunhas. Non obstante, no seu emprego pronominal, contrae con de e en, pero non coa preposicin con. Cunhas reclamacins estamos de acordo, con outras non. (= adxectivo) Cada n de semana sae con unha, non quere volver namorarse.(= pronome) Asemade, ambos contrae coa preposicin entre, formando entrambos e entrambas. Os indenidos algn e outro (e as sas variantes) contraen coas preposicins de e en, da seguinte maneira:
algn de en dalgn, dalgunha dalgns, dalgunhas nalgn, nalgunha nalgns, nalgunhas outro doutro, doutra doutros, doutras noutro, noutra noutros, noutras
Conectores e organizadores do discurso

Informar sobre causas e razns
Porque + oracin Foi vivir a Inglaterra porque a sa parella de al. Por + substantivo/innitivo Este director recibiu moitos premios polas sas obras. Nos meus tempos, castigbannos por non facer os deberes. Como + oracin Como ningun me avisou, non souben que Carlos faca unha festa para celebrar o seu ascenso. Debido a + substantivo/Debido a que + oracin Debido a un error informtico, as actividades nas ocinas de Facenda estiveron paralizadas durante das horas. As compaas telefnicas estn baixando as sas tarifas, debido a que a competencia cada vez maior. A causa de/Por causa de/Por mor de + substantivo Moitos animais sufriron mutacins a/por causa da contaminacin. Por mor das clases do llo, non poden viaxar fra do perodo de vacacins escolares.
Indenidos
Son palabras que expresan conceptos como cantidade, intensidade, identidade, existencia ou distribucin dun xeito vago e impreciso. Os indenidos son invariables cando s teen unha forma: algun, ningun, algo, nada, cada, cadaqun, calquera, demais etc.; e variables cando admiten exin de xnero
cento trinta e seis
136
resumo gramatical
Se a causa presenta efectos positivos:
Grazas a substantivo/Grazas a que + oracin A calidade de vida de moita xente pode verse mellorada grazas prctica habitual dalgn deporte. Non quedaban entradas para o concerto, pero puidemos entrar grazas a que Ana coeca o rapaz da portara.
Construcins enfticas con valor causal/consecutivo Cando a causa se asocia intensidade de algo, dispomos de varios recursos para expresala. Tan + adxectivo + que A proposta era tan absurda que todo o comit a rexeitou de seguida. Tanto/a/os/as + substantivo + que Cando xubilei, tia tanto tempo libre que non saba que facer. Preparei tantas xudas que seguro que sobra unha chea. Tiven tantos bos profesores na carreira que non poda dicirche cal era o mellor. Poen tantas series na televisin que xa non sabes cal seguir. Verbo + tanto + que Habitueime tanto a vivir s que non sei se podera compartir o meu espazo con outra persoa.
Se a causa presenta efectos negativos:

Por culpa/mor de + substantivo/Por culpa/mor de que + oracin As discogrcas arman que os seus benecios diminuron por culpa/mor da piratara. Chegamos moi tarde reunin por culpa/mor de que haba retencins na estrada.
Retomar causas coecidas Cando unha causa unha informacin coecida polos interlocutores, adoitamos expresala antes da consecuencia cos conectores como, ao + innitivo, dado que, xa que, posto que. Como O uso de como obriga normalmente a colocar a causa antes da consecuencia. Como aos nenos non lles gusta nada a praia, normalmente imos de vacacins montaa.
ATENCIN
Na lingua oral, frecuente engadir a causa de algo con como despois dunha informacin. Neste caso, a entoacin da oracin causal queda en suspenso. Ui! Non reservei cuarto para ti. Como non saba que as vir... Cando como introduce unha oracin cun verbo en subxuntivo, esta ten un valor condicional (a mido cun matiz de ameaza). Como me volvas levantar a voz, xroche que marcho.
Con/de Co caro que estn os pisos, imposible mercalos ultimamente. Co pouco ingls que falo, non me van dar o traballo. Con todo o que xeches por ela, non entendo como puido tratarte tan mal. Con tanta calor, o que mis me apetece estar na praia. Do rpido que pasou todo, a verdade que non me xei na cara do ladrn. Do fro que faca, non poda mover os dedos. Tia os ollos vermellos de tanto chorar.
A SUBORDINACIN
Moitos enunciados constrense relacionando das oracins, onde unha delas restrinxe, completa ou modica o signicado da outra, que xeralmente achega a informacin principal.
Oracins de relativo
Ao + innitivo Esta construcin ten un valor similar ao das construcins con como. mia irm facalle moita ilusin participar na carreira, pero, claro, ao poerse enferma, non puido ir. (= como se puxo enferma...) Xa que, posto que, dado que... Estes tres conectores introducen exclusivamente causas que se presupoen coecidas polo interlocutor. Xa que non che caen ben, deberas rexeitar a invitacin que nos xeron, non? Nun rexistro mis formal (prensa, informes etc.) frecuente o emprego de dado que e posto que. Dado que parece difcil que as das partes cheguen a un acordo, o goberno decidiu actuar de mediador. Posto que anda hai moitas incgnitas sobre o caso, o tribunal aprazou o xuzo para intentar xuntar mis probas. Oracins especicativas As oracins de relativo permtennos conectar unha oracin co substantivo ao que se reren (antecedente), para evitar, deste xeito, a repeticin de elementos xa mencionados. Cando unha oracin deste tipo permite distinguir un ou varios elementos dentro dun conxunto, denomnase oracin especicativa.
oracin 1 Algns pescadores foron condecorados polas autoridades locais. oracin 2 Algns pescadores participaron no rescate do barco afundido.
oracin de relativo Os pescadores que participaron no rescate do barco afundido foron condecorados polas autoridades locais.
cento trinta e sete
137
resumo gramatical
ATENCIN
Cando o substantivo ao que se rere a oracin especicativa xa se presupn polo contexto, pode non aparecer. Para o posto de comercial van contratar soamente os que falen, como mnimo, ingls, francs, alemn e italiano. (= as persoas que falen...) Quen xa traballou nun restaurante sabe perfectamente o duro que . (= calquera persoa que traballou...)
Presente de indicativo verbo en indicativo (pretrito) e subxuntivo (presente, imperfecto, futuro...) Quero falar coa persoa que estea/estiver ao mando.* Necesito entrevistar algun que xa estivo en Bolivia. para un traballo de clase.* Este xornalista busca algun que vivise aqu a principios dos anos sesenta.*
* En ningn dos casos se coece a identidade da persoa. Se o verbo da oracin principal aparece en pasado, o da relativa vai, normalmente, en antepretrito de indicativo ou imperfecto de subxuntivo.
Verbo en pasado verbo en antepretrito de indicativo ou imperfecto de subxuntivo Intentei localizar a familia que vivira antes nesa casa, pero foime imposible. Busquei algun que me axudase coa mudanza, pero todos os meus amigos estaban ocupados.
Oracins explicativas Son explicativas as oracins de relativo que s engaden unha informacin sobre o antecedente, sen ser necesaria para distinguilo. Na lingua escrita, van sempre entre comas e, na oral, mrcanse con pequenas pausas. O museo, que se encontra ente os mis importantes do mundo, o principal atractivo turstico da cidade. Con este tipo de relativas engadimos unha informacin adicional que consideramos oportuno mencionar, pero que non constite a parte esencial da nosa mensaxe. O Celta, que onte volva xogar na primeira divisin, derrotou de maneira clara o seu rival.
ATENCIN
Se o expresado pola oracin de relativo anda segue vixente, o verbo aparecer no tempo necesario: presente de indicativo/subxuntivo, condicional, futuro... Estiven buscando algun que me poida substitur, pero non o atopei.
ATENCIN
As oracins de relativo explicativas poden ter como antecedente unha oracin. Algns dos manifestantes comezaron a provocar disturbios, o que obrigou a intervir a polica.
Uso do indicativo/subxuntivo Nas oracins especicativas, cando nos referimos a algo coecido ou que sabemos que existe, o verbo vai en indicativo. Queres ver o vestido que merquei? Pero cando nos referimos a algo cuxa existencia ou identidade concreta descoecemos, o verbo vai en subxuntivo. Necesitamos unha persoa que fale ruso e chins. As oracins de relativo explicativas necesitan, na maiora dos casos, un verbo en indicativo. O emprego do subxuntivo moi pouco frecuente. Correlacin temporal nas oracins de relativo Cando o verbo da frase principal est no presente de indicativo, o tempo do verbo da oracin relativa pode variar en funcin do que queremos dicir.
Presente de indicativo verbo en indicativo (presente, pretrito, copretrito, antepretrito) Estou lendo un libro que est moi ben.* Estou buscando un libro que deixei onte nesta mesia.* Quero o libro que estaba na mochila de La.* Procuro o libro que me regalaran os compaeiros da empresa.* * En todos os casos sei de que libro se trata.
Verbo en condicional verbo en presente/imperfecto de subxuntivo Gustarame encontrar algun que me dea o cario que merezo. (= non coezo a sa identidade, pero vexo posible o cumprimento da situacin) Gustarame encontrar algun que me mimase moito. (= vexo pouco probable ou imposible que suceda)
Se o verbo da oracin principal est en futuro de indicativo, o da relativa vai en presente ou futuro de subxuntivo.
Verbo en futuro verbo en presente/futuro de subxuntivo Sern premiados todos os espectadores que chamen/ chamaren ao nmero indicado. O director da empresa recibir persoalmente os traballadores que queiran/quixeren aclarar a sa situacin.
ATENCIN
En todos os casos anteriores, o verbo da oracin relativa pode ir en innitivo se o seu suxeito coincide co da oracin principal ou o incle. Necesito algo co que axeitar a billa. Necesitaba un amigo con quen falar. Gustarame atopar algun con quen compartir uns bos intres.
138
cento trinta e oito
resumo gramatical
Partculas relativas As oracins relativas poden referirse a substantivos que cumpren diferentes funcins na oracin. Por iso, moitas veces, as partculas relativas necesitan preposicins ou outros elementos para indicar a dita funcin. Cando isto ocorre, os artigos o/a/os/as colcanse entre a preposicin e o relativo. Que
O petrleo, que xa se estendeu por boa parte da costa, ameaza a supervivencia de numerosas especies marias. (que = suxeito) Necesito o desaparafusador que che emprestei onte. (que = obxecto directo) Lembras da casa na que viviamos cando eramos nenos? (que = complemento circunstancial de lugar)
Estas son as compaeiras de traballo das que/cales che falara o outro da. Nas oracins especicativas, quen sempre vai precedido de preposicin, pero sen artigo. O rapaz a quen detivo onte a polica xa quedou en liberdade. Cando funciona como suxeito, vai sempre sen preposicin Quen non estiver de acordo coas normas establecidas pode marchar.
RECORDA
A pesar de ser unha partcula invariable, quen admite formas verbais en plural, pero s co verbo ser, nalgunhas interrogativas. Quen sodes vs para dicirme isto? Quen eran estes que preguntaban por ti? tamn moi frecuente na lingua o emprego da expresin ser quen de, co valor de ser capaz de: Pois aqu estn os paquetes que deixaron. A ver se es quen de levalos s.
Recorda que o artigo concorda en xnero e nmero co substantivo ao que se rere. O edicio no que... A casa na que... Os edicios nos que... As casas nas que... Moitas veces, omtese o artigo coas preposicins a, con, de e en. Mira, este o libro a(ao) que me refera. Este Xan, un dos rapaces con (cos) que traballo. Recordas o lugar de(do)que che falei o outro da? Gustarame volver algn da vila en(na) que me criei. O cal/a cal/os cales/as cales Nun rexistro mis culto, frecuente o uso de o cal, a cal, os cales e as cales. O material co cal foron construdas as estatuas da praza Maior irrompible. A terraza do edicio, dende a cal se pode contemplar toda a cidade, un dos seus maiores atractivos. Os motivos polos cales marcho non son profesionais. As construcins prehispnicas, as cales visitaremos esta tarde, teen sona mundial.
Cuxo/cuxa/cuxos/cuxas Empregamos estas formas de relativo como substitutas da combinacin de + substantivo (con carcter posesivo ou de pertenza), principalmente no rexistro culto.
oracin 1 O concurso ser en xuo. oracin 2 A convocatoria do concurso xa foi publicada.
oracin de relativo O concurso, cuxa convocatoria xa foi publicada, ser en xuo.
ATENCIN
Cuxo/a/os/as concordan en xnero e nmero co substantivo que acompaan, non co antecedente.
cuxo emprego... cuxa vivenda... cuxos ingresos... cuxas ocupacins...
As persoas
ATENCIN
O cal/a cal/os cales/as cales nunca aparecen nunha oracin de relativo especicativa sen preposicin. Neste caso, dbese empregar que. Coeces algun que dea clases de piano? que me gustara aprender a tocar. Onde Serve para expresar localizacin no espazo e pode ter un antecedente explcito ou non. Por que non volvemos vila onde estivemos o ano pasado? A min encantoume. Vaias onde vaias, eu seguireite. Pode ir precedido de preposicins, pero non de artigos. Ningun sabe o lugar de onde provn unha rocha encontrada en Mxico. Cando o antecedente de onde un substantivo, pode ser substitudo por no/na/nos/nas + que ou por no/na/nos/nas + cal/cales. onde Esta a casa na que naceu Picasso. na cal
Quen Este relativo tamn aparece normalmente en rexistros cultos e s pode ter un antecedente humano en singular. O presidente, quen decide en caso de empate, votou en contra da proposta. Esta a escritora sobre quen xen unha biografa comentada. Cando o antecedente est en plural, recomndase o emprego de que ou os/as cales.
cento trinta e nove
139
resumo gramatical
Oracins subordinadas substantivas
Existe un grupo de oracins subordinadas nas que o suxeito do verbo principal expresa algn tipo de inuencia sobre o suxeito da frase subordinada: emtese un xuzo, exprsase un sentimento ou unha orde, manifstase un desexo ou unha prohibicin etc. Nestes casos, o verbo da oracin subordinada vai en subxuntivo. O meu pai quere que estude (eu) Medicina. Prohboche (eu) que sigas vendo (ti) ese rapaz. A algunhas persoas molstalles que teamos (ns) xito. Ao ministro non lle importou que miles de familias perdesen a sa nica fonte de ingresos. Pero cando o suxeito de ambas as accins o mesmo, empregamos o innitivo. Quero (eu) estudar (eu) Filosofa. A moitos homes molstalles (a eles) ter(eles) que ocuparse (eles) das tarefas domsticas. Non me importa perder (eu) este posto de traballo, prero (eu) durmir (eu) tranquilo. Cando na oracin principal se emite un xuzo ou unha valoracin impersoal sobre unha accin que realiza un suxeito determinado, o verbo da subordinada tamn vai en subxuntivo. normal que esteades un pouco nerviosos. lxico que a xente espere un cambio positivo. probable que volvan gaar as eleccins. Non pareca posible que a xente aceptase semellantes medidas. Pero cando na oracin principal se emite un xuzo vlido para calquera individuo, o segundo verbo vai en innitivo. normal non querer quedar sen traballo. (= normal para todo o mundo) triste ter que emigrar por razns econmicas. (= triste para todo o mundo) Cando na oracin principal armamos que un feito verdade, na oracin subordinada utilizamos o indicativo. Creo que os animais teen sentimentos. Din que algo vai cambiar. Estou convencido de que aprobar o exame. Perdoa, pensaba que eras outra persoa. En cambio, cando na oracin principal negamos ou cuestionamos a veracidade do expresado, na oracin subordinada empregamos o subxuntivo. Non creo que Xavier queira vir connosco. Dubido que aprobe o exame. Non vexo que esteas preparado para ocupar ese cargo. Eu non dixen que a situacin fose cambiar.
1) aproveitas/aproveitars mellor o da. 2) aproveitars mellor o da. 3) consegues/conseguirs o ascenso na empresa. 4) conseguirs o ascenso na empresa. 5) merca o xarope do neno.
Para falar dunha condicin cuxo cumprimento imposible ou consideramos pouco probable, emprgase o pretrito imperfecto do subxuntivo. Para falar das consecuencias desa condicin, sase o pospretrito ou o condicional.
1) Se tivese mis tempo, 2) Se me desen un aumento de soldo, 1) ira ao ximnasio todos os das. 2) pedira a hipoteca do piso.
Ademais de se, o nexo mis frecuente para introducir a oracin condicional, hai outros nexos que tamn o poden facer, como, por exemplo: a menos que, a non ser que, a condicin de que, con tal que, con tal de que, (no) caso de que, salvo que, salvo se, sempre que.
No caso de que non consiga un traballo nas prximas semanas, terei que regresar aldea.
A condicin tamn se pode expresar co verbo en innitivo, introducido por de, caso de ou con. Neste caso, a consecuencia pode aludirse en presente ou futuro de indicativo, imperativo e pospretrito.
1) Caso de faceren a festa o mrcores, 2) Con sarmos de casa s nove e media, 3) De chegares antes ca min, 4) De casarmos daquela, 1) non poderemos ir. 2) chegamos a tempo para o comezo da peza. 3) comeza a facer o xantar. 4) agora seriamos unha parella feliz.
Oracins concesivas
As oracins concesivas serven para expresar unha dicultade, oposicin ou contraste que non impide o cumprimento do que se di na oracin principal. Anda que o conector mis frecuente para introducir este tipo de oracins, pero tamn o fan outros como malia que, a pesar de (que) e mesmo que. Anda que o coche lles funcione fatal, non pensan cambialo. A pesar de que teen moito traballo, van encargarse do noso caso. Malia que xese moitos cartos en Amrica, non ten nada de seu. A pesar de emprgase cando o suxeito o mesmo nas das oracins. Neste caso, o verbo da oracin concesiva vai en innitivo. A pesar de non ter (eu) un traballo estable, nunca tiven(eu) problemas econmicos.
Expresar condicins e consecuencias

En galego, para falar dunha condicin cuxo cumprimento posible ou probable, empregamos o presente de indicativo e o futuro de subxuntivo. Para falar das consecuencias deste tipo de condicin, podemos usar o presente e o futuro de indicativo e tamn o imperativo.
1) Se te ergues cedo, 2) Se te ergueres cedo, 3) Se fas o que che digo, 4) Se xeres o que che digo, 5) Se pasas/pasares pola botica,
140
cento corenta
resumo gramatical
En canto ao modo verbal deste tipo de oracin, temos o seguinte esquema: Para introducir feitos cos que queremos informar o noso interlocutor, o verbo vai en indicativo. Merquei unha casa preciosa, anda que est un pouco lonxe do centro. Malia que lle dixen que era un segredo, contouno a todo o mundo. Non puiden falar con Xaime, a pesar de que o chamei varias veces. Se consideramos moi probable o cumprimento futuro dun feito, normalmente empregamos o futuro ou ir + innitivo. Anda que ma estarei/vou estar esgotada, hoxe vou traballar ata bastante mis tarde. Cando queremos presentar feitos que non sabemos se se cumprirn ou se cumpriron, empregamos, respectivamente, o presente e o imperfecto de subxuntivo. Anda que ma vaia fro, iremos de excursin. Anda que dixese a verdade, non pareca nada sincero. Para falar de feitos que consideramos moi pouco probables no futuro ou no presente, empregamos o imperfecto de subxuntivo. Anda que Eva se opuxese, aprobariamos o novo orzamento. Anda que tivese moitos cartos, non mercara un coche
Oracins modais
As oracins modais serven para establecer o modo como se realiza a accin expresada na oracin principal. O conector mis caracterstico para introducilas como, pero tamn se empregan outros conectores: as como, tal como, ben como, como se, sen que, conforme, segundo, consoante e tal cal. Atendeunos como se xa nos coecese. Segun as instrucins conforme vian no manual. A oracin modal tamn pode presentarse sen ningn conector. Neste caso, leva o verbo en xerundio. Non resolvemos nada escondndolle a verdade.
Discurso referido
O discurso referido, tamn chamado estilo indirecto, a transmisin, polo xeral nun novo contexto espacial e temporal, das palabras ditas por outros ou por ns mesmos. Teo moito sono. Perdoa, que dixeches? Que teo moito sono. Chmame o xoves pola ma. Dxome que o chame o xoves pola ma. Se o que referimos indirectamente unha pregunta introducida por unha partcula interrogativa, esta volve aparecer no discurso referido. Onde mercaches este colete? Preguntoume onde mercara o colete. Pero cando se trata dunha pregunta de resposta pechada (si/non), introducmola con se no estilo indirecto. Tes o enderezo de Eulalia? Preguntoume se tia o enderezo de Eulalia. As accins que se expresan en presente en estilo directo, transmtense, en moitas ocasins, en copretrito.
luns s 14 h Alba: Agora estou xantando. luns s 14 h Ramn: Estudo chins. o da seguinte s 10 h Alba dxome que estaba comendo naquel momento. (= xa non est comendo) o da seguinte s 10 h Ramn dxome que estuda chins. (= anda estuda chins)
Oracins causais
As oracins causais enuncian a causa do que se di na oracin principal. O conector que mis frecuentemente as introduce porque, seguido doutros como xa que, posto que, unha vez que, visto que, por mor de (que), a causa de (que), por culpa de (que), debido a (que), pois, que e como. Mercamos a tele pequena porque a grande pareceunos moi cara. Como non estn os nenos, imos sar cear fra. Tamn podes atopar mis informacin sobre este tipo de oracins consultando o tem Informar sobre causas e razns, na seccin Conectores e organizadores do discurso.
Oracins nais
As oracins nais explican a nalidade da accin da oracin principal. O conector mis utilizado para (que), pero hai outros posibles, como a que, co gallo de, co n de (que), co propsito de (que), co obxecto de (que), con tal de (que)... Vounos chamar para que me digan o resultado. Atrasamos o comezo do evento co propsito de que todos estivesen na apertura.
Oracins consecutivas
As oracins consecutivas expresan o resultado ou a consecuencia dos feitos narrados na oracin principal. Os conectores mis frecuentes para introducilas son: as que, logo, polo tanto, por conseguinte, en consecuencia, de modo/ maneira que, de a que, que (xeralmente combinado con tanto(s)/tanta(s) ou tal/tales). S sairemos despois do xantar, as que non chegamos antes das seis. Padeceu dunha enfermidade moi grave, de a que agora leva unha vida moi sa.
Cando referimos accins que se expresan en pretrito, empregamos o antepretrito. Preparei o material para a reunin. Dxome que preparara o material para a reunin. Nos relatos de feitos pasados, as peticins, ordes, instrucins, invitacins etc., adoitan referirse en imperfecto de subxuntivo. Ddeme outra oportunidade. Pediunos que lle dsemos outra oportunidade. Deixen espazo para os novos estantes. Ordenounos que deixsemos espazo para os novos estantes. Cando transmitimos o dito por algun, non sempre repetimos exactamente as sas mesmas palabras, senn que comunicamos o esencial da mensaxe, a intencin.
cento corenta e unha
141
resumo gramatical
Enunciado orixinal Tresme a correspondencia? Podes traerme a correspondencia? Treme a correspondencia, por favor. Necesito que me traias a correspondencia. Importarache traerme a correspondencia? Discurso referido O que sei Presente Pretrito Copretrito O que supoo Futuro de indicativo Condicional Condcional
Pediume que lle levase a correspondencia.
ATENCIN
Coa forma interrogativa convidamos o noso interlocutor a especular. Que lle pasar a Amanda? Onde aprendera Carlos a bailar tan ben?
Anda que o verbo mis frecuente para introducir o discurso referido sexa dicir, dispoemos de moitos outros para facelo.
aclarar comentar destacar expresar manifestar pedir propoer lembrar armar contar explicar insistir negar precisar rexeitar repetir asegurar declarar expoer convidar ordenar preguntar recomendar suxerir
O VERBO
Formas nominais Os verbos teen tres formas nominais, tamn chamadas non persoais, porque son formas que non se conxugan: o innitivo, o participio e o xerundio. Estas formas combnanse con outros verbos conxugados para formar as perfrases verbais. Por si soas, teen as mis diversas funcins. Innitivo Funciona como substantivo e, polo tanto, pode ser suxeito ou complemento directo dunha oracin. Fumar malo para a sade. Odio estudar pola noite. Tamn nestes casos, pode ter complementos propios do verbo. Estudar idiomas moi necesario hoxe en da. (CD) fundamental explicarlles claramente as cousas aos nenos. (Complemento de modo, CD e CI) Participio Funciona como adxectivo e concorda en xnero e nmero co substantivo ao que se rere. Cando queremos presentar este adxectivo como o resultado dunha accin, empregmolo co verbo estar. A impresora est quebrada. (= algun a quebrou) Por que estn todas as vents abertas? (=algun as abriu) Nun discurso formal, frecuente o uso do participio para substitur toda unha construcin verbal pasiva.
(Foron) Detidas seis persoas por un delito de piratara. O vehculo, (que foi) roubado hai uns meses en Vilalba, fora utilizado polos ladrns noutros delitos. A obra, (que foi) composta a principios do sculo XX, reicte uns valores que anda seguen vixentes. Estes xardns, (que son) coecidos como o viveiro, foron unha encomenda dunha das familias mis podentes da cidade. As vents, (que estn) orientadas cara ao leste e ao oeste, permiten a entrada de luz durante todo o da.
O presidente asegurou que o goberno intentara darlle unha solucin ao problema dos artilleiros. Os representantes sindicais manifestaron abertamente o seu desacordo coas medidas adoptadas polo goberno. Ademais da forma e modo verbais, no discurso referido numerosos elementos deben cambiar cando o contexto espazo-temporal diferente ao do momento no que se dixo o texto orixinal. Ven sobre as oito e media. Dxome que fose sobre as oito e media. Trae un pouco de pan. Eu porei o demais. Dxome que levase un pouco de pan, que ela pora o demais. Gstache vivir aqu? Preguntoulle se lle gustaba vivir al.
Expresin da conxetura
Existen varios recursos para facer suposicins.
supoer que + indicativo quizais/tal vez + indicativo/subxuntivo ao mellor/igual + indicativo probable que/ posible que/pode (ser) que + subxuntivo o mis seguro/o mis posible que + subxuntivo seguramente/probablemente/posiblemente + indicativo
seguro que/estou seguro de que + indicativo Tamn podemos empregar o futuro de indicativo para facer suposicins sobre o presente. Sabes onde est Paula? Non a vin en todo o da. Estar traballando, como sempre. (= supoo que est traballando.) Do mesmo xeito, utilizamos o condicional para facer suposicins sobre o pasado. O outro da non vin a Mario no partido. Ah, non? Pois estara enfermo, porque non adoita perder ningn. A correspondencia entre os tempos verbais a seguinte:
Xerundio Expresa o modo en que algun fai algo ou a simultaneidade de das accins. Marchou chorando. Adoito traballar ondo msica. Nesta funcin de adverbio, o xerundio tamn admite complementos.
142
cento corenta e das
resumo gramatical
Entrou falando moi alto para chamar a atencin dos asistentes.
TEMPOS DO MODO INDICATIVO Presente

(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR ando andas anda andamos andades andan BEBER bebo bebes bebe bebemos bebedes beben VIVIR vivo vives vive vivimos vivides viven
ATENCIN
O xerundio non se emprega na forma negativa. Nestes casos, sase sempre sen + innitivo. Fxoo sen querer.
O innitivo conxugado
Tamn denominado innitivo persoal ou exionado, esta forma verbal representa unha das principais peculiaridades da lingua galega. Frmase engadndolle ao innitivo impersoal as seguintes desinencias.
ANDAR andar andares andar andarmos andardes andaren BEBER beber beberes beber bebermos beberdes beberen PARTIR partir partires partir partirmos partirdes partiren
Empregamos o presente de indicativo para: facer armacins atemporais: A auga H2O. falar de feitos habituais: Vexo os meus pais todas as ns de semana. falar do presente cronolxico: Vai moito fro hoxe, verdade? pedir cousas e accins en preguntas: Dixasme cinco euros? falar de accins futuras relacionadas con intencins rmes: Esta noite chmote e dgoche algo. relatar en presente histrico: Logo da invasin napolenica, as colonias de ultramar independzanse. dar instrucins: Primeiro refogas a cebola, logo botas a carne e o vio branco.
A pesar de non ter un emprego obrigatorio, recomndase o seu uso principalmente nos seguintes casos: Cando a forma de innitivo ten un suxeito distinto ao do verbo principal: De aceptaren (eles) as nosas condicins, asinaremos (ns) o contrato cando queiran. Cando, tendo o verbo principal e o innitivo o mesmo suxeito, a oracin de innitivo vai anteposta: Para facermos (ns) mis rapidamente este traballo, necesitamos (ns) unhas ferramentas mis axeitadas. Cando, coa oracin de innitivo posposta e tendo o verbo principal e o innitivo o mesmo suxeito, o innitivo vai distanciado do verbo principal: Temos que ler moi ben as instrucins que acompaan estes mobles, para podermos montalos. Cando o innitivo indica a indeterminacin do suxeito. Neste caso vai na terceira persoa do plural. A pesar de todo, o xuz non permitiu entrevistaren os acusados.
Copretrito
(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR andaba andabas andaba andabamos andabades andaban BEBER beba bebas beba bebiamos bebiades beban VIVIR viva vivas viva viviamos viviades vivan
ATENCIN
Na primeira e na segunda persoas do plural, prodcese un cambio de slaba tnica.
Algns verbos presentan formas irregulares no copretrito:
ATENCIN
Na maiora dos casos, o innitivo conxugado aparece despois dunha preposicin, pero tamn pode encontrarse fra dese contexto. Convn esclarecermos todas as dbidas antes de asinarmos o contrato. Lamentas non conseguires un traballo, pero tampouco te empeas tanto en buscalo. Cmpre recordardes o amable que sempre foron convosco.
(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes)
SER era eras era eramos erades eran
PR pua puas pua puamos puades puan
TER tia tias tia tiamos tiades tian
VIR via vias via viamos viades vian
ATENCIN
Os verbos derivados dos anteriores tamn presentan as mesmas irregularidades: repor, compor, supor, recompor, sobrepor, antepor, ater, reter, conter, previr, intervir, sobrevir etc.
cento corenta e tres
143
resumo gramatical
Os principais usos do copretrito son: describir calidades en pasado. Antes, mia nai levaba o pelo moito mis longo. presentar accins habituais nunha etapa do pasado. De neno, agachbame cando via algunha visita. describir a situacin en torno a uns acontecementos que relatamos (normalmente en pretrito). Adoitamos escribir cousas como a data, a hora, o lugar, o estado ou o aspecto das persoas etc. Estaba mirando pola vent cando vin pasar o meu irmn. Levaba unha roupa un pouco rara... Esta ma apetecanme tanto uns churros que fun almorzar ao bar de abaixo. Tamn empregamos o copretrito para referirnos a accins que se interrompen ou se modican durante o seu inicio ou o seu desenvolvemento. a casa de Iolanda, pero topeime cun amigo e fomos tomar algo.(= non fun casa de Iolanda) Noutros casos, mediante verbos como pensar, querer ou ir, o copretrito serve para expresar a nosa intencin de levar a cabo unha accin que nalmente non chega a ter lugar. Pensaba quedar na biblioteca, pero ao nal marchei. a pasar as vacacins cuns amigos, pero enfadmonos e ao nal decidn ir de viaxe s. A semana pasada queriamos pintar toda a casa, pero chegaron uns amigos por sorpresa e, claro, non puidemos. Os verbos ir e ser teen a mesma forma no pretrito: fun,
fuches, foi, fomos, fostes, foron.
Antepretrito
(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR andara andaras andara andaramos andarades andaran BEBER bebera beberas comera beberamos beberades beberan VIVIR vivira viviras vivira viviramos vivirades viviran
Algns verbos irregulares

DICIR dixera dixeras dixera dixeramos dixerades dixeran ESTAR estivera estiveras estivera estiveramos estiverades estiveran FACER xera xeras xera xeramos xerades xeran IR/SER fora foras fora foramos forades foran TER tivera tiveras tivera tiveramos tiverades tiveras
Pretrito
(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR andei andaches andou andamos andastes andaron BEBER bebn bebiches bebeu bebemos bebestes beberon VIVIR vivn viviches viviu vivimos vivistes viviron
Empregamos este tempo para marcar que unha accin pasada anterior a outra accin tamn pasada, xa mencionada. Cando Alfredo chegou ao hospital, a sa muller xa dera a luz. (= a segunda accin anterior primeira: Alfredo non estaba cando naceu o beb)
Alternancia dos tempos do pasado no relato

Nun relato podemos utilizar varios tempos do pasado. Facemos avanzar a historia con cada novo feito que presentamos en pretrito. Aquel da Xan non ou o espertador e espertou media hora tarde. Sau da casa sen almorzar e colleu un taxi. Por sorte, conseguiu chegar a tempo ao aeroporto. En cada feito podemos deter a accin e mirar as circunstancias que a rodean. Para isto, usamos o copretrito. Aquel da Xan estaba moi canso e non ou o espertador, as que espertou media hora tarde. Como non tia tempo, sau de casa sen almorzar e colleu un taxi. Por sorte, non haba moito trco e conseguiu chegar ao aeroporto a tempo. A eleccin que facemos entre pretrito e copretrito non depende da duracin das accins, senn da maneira na que queremos presentalas e da sa funcin no relato. Onte, como estaba chovendo, non san. (Non interesa o n da chuvia: presentmola como unha circunstancia de non sar) Onte estivo chovendo todo o da e non san. (Informo da duracin da chuvia e do feito de non sar) Co antepretrito marcamos que unha accin anterior a outra xa mencionada. De novo, o relato non avanza: damos un salto atrs, en xeral para explicar algunha circunstancia pasada.
O pretrito emprgase para relatar accins pasadas, relacionadas ou non co presente. Esta semana coecn moita xente interesante. O mes pasado descubrn un restaurante xenial. Verbos con terminacins irregulares Os seguintes verbos presentan irregularidades propias na raz e teen unhas terminacins especiais no pretrito, independentemente da conxugacin que pertenzan.
estar dicir facer ter poder poer querer traer saber estivdixxtivpuidpuxquixtrouxsoub-
-en -eches -o -emos -estes -eron
ATENCIN
Na primeira e na terceira persoas do singular dos verbos regulares, a ltima slaba tnica; nos irregulares, en cambio, a slaba tnica a penltima. 144
cento corenta e catro
resumo gramatical
Aquel da Xan estaba moi canso porque estivera estudando ata a madrugada e non ou o espertador, as que espertou media hora tarde...
Pospretrito
Obtense o pospretrito engadndolle ao innitivo as terminacins -a, -as, -a, -iamos, -iades e an.
ANDAR andara andaras andara andariamos andariades andaran BEBER bebera beberas bebera beberiamos beberiades beberan VIVIR vivira viviras vivira viviriamos viviriades viviran
Futuro
O futuro frmase engadndolle ao innitivo as terminacins -ei, -s, -, -emos, -edes e -n.
ANDAR andarei andars andar andaremos andaredes andarn BEBER beberei bebers beber beberemos beberedes bebern VIVIR vivirei vivirs vivir viviremos viviredes vivirn (eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes)
Son irregulares os mesmos verbos que en futuro, tamn cunha irregularidade que afecta raz.
DICIR dira diras dira diriamos diriades dira FACER fara faras fara fariamos fariades faran
Hai moi poucos verbos irregulares. Estes presentan un cambio na raz, pero teen as mesmas terminacins cs verbos regulares.
DICIR direi dirs dir diremos diredes dirn FACER farei fars far faremos faredes farn
ATENCIN
Todos os verbos compostos dos anteriores tamn teen formas irregulares de futuro: desfacer, predicir, refacer...
Empregamos o futuro para referirnos ao futuro cronolxico dunha maneira neutra. Utilizmolo para facer predicins ou para expresar que algo ocorrer inexorablemente. Ma far sol en todo o pas. As cartas din que ters moitos llos. O sol sair ma s 6.42 h. Tamn usamos este tempo para formular hipteses sobre o futuro ou o presente, algunhas veces acompaado por marcadores como seguramente, probablemente, posiblemente etc. Non sei onde deixei as chaves do coche. Pois estarn sobre o moble da entrada, coma sempre. Que vas facer esta noite? Pois seguramente quedarei na casa. E ti? Eu creo que sairei tomar algo por a.
Usamos o pospretrito para expresar desexos difciles ou imposibles de realizar. Que sono! Ira durmir agora mesmo se puidese. Para aconsellar: Deberas empezar a estudar. Falta moi pouco para os exames. Para pedir cortesmente que algun faga algo. Importarache axudarme cos deberes? Poderas suxeitar isto un momento, por favor? Para evocar situacins imaxinarias. Se soubese tocar un instrumento, tocara nun grupo. Para opinar sobre accins e condutas. Eu nunca me casara por dieiro.
Imperativo
Imperativo armativo O imperativo armativo en galego ten catro formas: ti e vs (informal); vostede e vostedes (formal).
ANDAR anda andade ande anden BEBER bebe bebede beba beban VIVIR vive vivide viva vivan
(ti) (vs) (vostede) (vostedes)
As formas para ti e vs obtense eliminando o -s nal da forma correspondente en presente. estudas = estuda comes = come estudades = estudade comedes = comede
ATENCIN
Para falar de plans, intencins e accins futuras emprgase mis frecuentemente o presente de indicativo ou a perfrase ir + innitivo. Ma temos a comida na casa. Axdasme? Pois non podo.Vou falar co propietario do piso s 12 h e non sei a que hora volvo.
cento corenta e cinco
145
resumo gramatical
ATENCIN
Algns verbos irregulares non seguen esta regra para a segunda persoa do singular. poer/pr = pon facer = fai vir = ven ter = ten As formas para vostede e vostedes obtense cambiando a vogal temtica da forma correspondente do presente. estuda = estude estudan = estuden come = coma comen = coman
ATENCIN
s veces empregamos o imperativo para dar ordes ou pedir accins, pero s en situacins moi xerarquizadas ou de moita conanza. Adoitamos suavizar este emprego con elementos como por favor, vea etc., ou xusticando a peticin. Por favor, Francisco, fgame dez copias destes documentos. Ven comigo de compras... vea, que logo non podo con todas as bolsas.
ATENCIN
Os verbos que son irregulares na primeira persoa do presente teen, no imperativo armativo de vostede e vostedes, a mesma raz irregular. poo = poa/n saio = saia/n fago = faga/n veo = vea/n vexo = vexa/n teo = tea/n oio = oia/n digo = diga/n traio = traia/n
O SUBXUNTIVO
No modo subxuntivo, a nocin temporal de presente, pasado ou futuro non depende da forma verbal como tal, senn, en moitos casos, da estrutura na que aparece. Por exemplo, o presente de subxuntivo pode referirse ao presente ou ao futuro; o imperfecto, ao pasado, ao presente e ao futuro; e o futuro, ao presente e ao futuro. Cando veas, falaremos. (Suceder no futuro) Non quero que o tomes mal. (Agora) Dxome que calase. (Pasado) Se puidese, ma mesmo ira verte. (Pode suceder no futuro) E se procursemos outro avogado? (Agora) Chmame cando chegaren os teus pais. (Futuro) Se quixermos gaar o premio, temos que ser os mellores. (Agora)
Os verbos ser e ir presentan formas especiais no imperativo armativo:

SER s sede sexa sexan IR vai ide vaia vaian
(ti) (vs) (vostede) (vostedes)
Imperativo negativo As formas do imperativo negativo son as mesmas do presente de subxuntivo para todas as persoas.
ANDAR non andes non ande non andedes non anden BEBER non bebas non beba non bebades non beban VIVIR non vivas non viva non vivades non vivan
Presente de subxuntivo
A conxugacin case idntica do presente de indicativo: s se inverte a vogal temtica.
-ar -er/-ir e a ANDAR ande andes ande andemos andedes anden COMER coma comas coma comamos comades coman ESCRIBIR escriba escribas escriba escribamos escribades escriban
Recorda que co imperativo negativo os pronomes van diante do verbo, ags nas perfrases onde a sa posicin pode variar. Non me esperes para cear. Vou chegar moi tarde. Non te vaias esquecer da reunin!/Non vaias esquecerte da reunin! Empregamos o imperativo para: Dar instrucins. Retire o plstico protector e coloque o aparato sobre unha supercie estable. Conceder permiso. Podo entrar un momento? Si, claro. Pasa, pasa. Ofrecer algo. Toma, proba estas galletas. Estn bosimas. Aconsellar. Non sei que poer para a cea de traballo de ma. Pon o vestido azul, non? Qudache moi ben.
Algns verbos irregulares

DAR dea deas dea deamos deades dean DICIR diga digas diga digamos digades digan ESTAR estea esteas estea esteamos esteades estean FACER faga fagas faga fagamos fagades fagan
146
cento corenta e seis
resumo gramatical
IR vaia vaias vaia vaiamos vaiades vaian TER tea teas tea teamos teades tean SER sexa sexas sexa sexamos sexades sexan VIR vea veas vea veamos veades vean
Fxate en que moitos verbos que presentan unha irregularidade na primeira persoa do presente de indicativo teen esa mesma irregularidade no presente de subxuntivo. o caso, por exemplo, dos verbos pr, facer, ver, ter e ir. Sobre o emprego do presente de subxuntivo, podes atopar mis informacin na seccin A subordinacin.
Pretrito imperfeto de subxuntivo

(eu) (ti) (el/ela/vostede) (ns) (vs) (eles/elas/vostedes) ANDAR andase andases andase andsemos andsedes andasen BEBER bebese bebeses bebese bebsemos bebsedes bebesen VIVIR vivise vivises vivise vivsemos vivsedes vivisen
Algns verbos irregulares:

ESTAR estivese estiveses estivese estivsemos estivsedes estivesen PR/POER puxese puxeses puxese puxsemos puxsedes puxesen DICIR dixese dixeses dixese dixsemos dixsedes dixesen QUERER quixese quixeses quixese quixsemos quixsedes quixesen FACER xese xeses xese xsemos xsedes xesen TER tivese tiveses tivese tivsemos tivsedes tivesen IR/SER fose foses fose fsemos fsedes fosen VIR viese vieses viese visemos visedes viesen
Insistirei ata que me solucionen este problema. Onte prometeu que insistira ata que lle solucionasen o problema. Cando saren os resultados do balance, volveremos falar. A semana pasada dixo que, cando sasen os resultados do balance, volveriamos falar. Os que quixeren un xusticante de asistencia, debern pedilo na secretara. Informou que os que quixesen un xusticante de asistencia, deberan pedilo na secretara. Asemade, empregamos este tempo verbal para referir peticins, ordes, instrucins e invitacins, nos relatos de feitos pasados. Non abrades a porta a ningn descoecido. Dxonos que non abrsemos a porta a ningn descoecido. Treme os documentos para asinar. Pediume que lle levase os documentos para asinar. Nas oracins subordinadas nais (introducidas, por exemplo, con para que), o verbo vai en imperfecto de subxuntivo cando se alude a un momento pasado. De pequeno, meus pais levronme a Arxentina para que coecese o lugar no que nacera. Recorda que, en galego, as nicas terminacins vlidas para o imperfecto do subxuntivo son -ase, -ese e -ise, para as conxugacins -ar, -er e -ir, respectivamente.
Futuro de subxuntivo
O futuro do subxuntivo frmase engadndolle ao innitivo impersoal, ou s races das formas irregulares, as mesmas desinencias do innitivo conxugado.
ANDAR andar andares andar andarmos andardes andaren BEBER beber beberes beber bebermos beberdes beberen VIVIR partir partires partir partirmos partirdes partiren
Fxate na coincidencia destas formas regulares coas do innitivo conxugado. Algns verbos irregulares
DICIR dixer dixeres dixer dixermos dixerdes dixeren POER puxer puxeres puxer puxermos puxerdes puxeren ESTAR estiver estiveres estiver estivermos estiverdes estiveren QUERER quixer quixeres quixer quixermos quixerdes quixeren FACER xer xeres xer xermos xerdes xeren TER tiver tiveres tiver tivermos tiverdes tiveren IR/SER for fores for formos fordes foren SABER souber souberes souber soubermos souberdes souberen PODER puider puideres puider puidermos puiderdes puideren
Observa que, na maiora dos casos, a irregularidade que presenta a raz a mesma das formas irregulares do pretrito de indicativo.
Pretrito indicativo estivo dixo xo etc. Imperfecto subxuntivo estivese dixese xese
O imperfecto de subxuntivo emprgase nas construcins condicionais para falar dunha accin cuxo cumprimento consideramos imposible ou pouco probable. Se estudases un pouco mis, non che sera difcil aprobar o curso. Tamn o utilizamos no estilo indirecto para referir accins pasadas que no seu momento estaban nun plano futuro (en presente ou futuro de subxuntivo e innitivo conxugado).
cento corenta e sete
147
resumo gramatical
ATENCIN
Un truco para facer a forma irregular do futuro do subxuntivo coller a mesma raz das formas irregulares do pretrito de indicativo. Pretrito indicativo estivo dixo xo etc. Futuro subxuntivo estiver dixer xer Andar + xerundio/a + innitivo Indica que a accin est en proceso, reiterativa ou prolongada no tempo. Anda buscando/a buscar un piso no centro.
Botar(se) a/Comezar a/Empezar a/Poerse a + innitivo Emprganse para indicar o comezo dunha accin. Cada vez que vexo ese lme, btome a chorar coma unha tola. O partido suspendeuse porque comezou/empezou a nevar. Nada mis chega ocina, ponse a dar ordes a todos.
O futuro do subxuntivo emprgase con mis frecuencia en oracins temporais e condicionais, xeralmente para falar de hipteses ou de previsins relacionadas co futuro. mis comn na lingua escrita, principalmente na literaria e nalgns rexistros formais como a documentacin xurdica e administrativa. Os que anda non estiveren matriculados non podern presentarse aos exames. Cando quixeres de min saber, lembra que tiven que te esquecer. Se as reclamacins presentadas foren denegadas, seguirn vlidos os actuais resultados. Cando as pedras deren gritos e o sol parar de andar e o mar non tiver auga heime de ti apartar
Dar + participio En frases negativas e interrogativas, indica a imposibilidade ou a dicultade de rematar ou cumprir unha accin. Con frases armativas, indica a capacidade de realizar algo, pero pouco frecuente neste tipo de contextos. Non darn chegado antes das nove. Cres que ds feito todo o traballo ata ma?
Dar en + innitivo Expresa o comezo dunha nova accin, hbito ou costume. Agora deu en chamarme todas as noites para contarme a xornada. Nada mis tiveron o neno, deron en pasar as ns de semana na aldea. Dar en chover en calquera momento. Colle o paraugas.
Perfrases verbais
As perfrases verbais son construcins que se forman con dous ou mis verbos: un conxugado (cuxo signicado se ve modicado) e outro na forma nominal ou non persoal (innitivo, participio ou xerundio). Nalgunhas perfrases, estes verbos estn conectados por algn elemento de relacin (preposicin ou conxuncin). Anda que xa cumpriu setenta anos, segue traballando. Este vern imos matricularnos nun dos cursos que ofrece o centro social do barrio. Teo que falar cos pais dos rapaces sobre a prxima excursin. As perfrases poden encadearse: Di que est deixando de fumar. (estar + xerundio/deixar de + innitivo) Vas seguir indo a ese restaurante despois do que pasou? (ir + innitivo/seguir + xerundio) A continuacin, lstanse as principais perfrases verbais do galego e a relacin do que poden indicar.
Deber (de) + innitivo. Pode indicar, por unha banda, obrigatoriedade ou deber e, por outra, hiptese ou probabilidade. Debedes visitar os vosos avs mis a mido. Debeu (de) conseguir un ascenso no traballo porque dixo que nos invitar a unha copa.
Deixar de + innitivo Indica a interrupcin da accin expresada polo innitivo. Deixei de fumar cando quedei embarazada.
Estar + para + innitivo Indica que unha accin est a piques de ocorrer: Acabar de/Rematar de + innitivo Indica o remate dunha accin. Acabas de chegar e xa pensas sar de novo? Por n rematei de poer o pavimento! Estaba para sar cando chegaron os meus tos.
Estar + xerundio/a + innitivo Utilzase para indicar que unha accin est en proceso. Estaba rematando/a rematar a cea cando soou o telfono.
148
cento corenta e oito
resumo gramatical
Haber (de) + innitivo Indica obrigatoriedade, cun matiz de futuridade, e probabilidade. Has (de) facer o que che digan. Anda hei de mercarche un cabalio. Os nenos han (de) estar na eira xogando. Seguir + xerundio Indica que unha accin non se interrompeu. Suso segue sando con Marisol, a sa primeira moza.
Ter + participio Expresa a reiteracin dunha accin. Ten colaborado coa comisin de festas da localidade en varias ocasins.
Hai que/Ter que (de) + innitivo Utilzanse para indicar a obrigacin ou a necesidade de facer algo. Hai que expresa a obrigatoriedade dunha forma mis xeral e impersoal, mentres que ter que o fai de xeito mis persoal. Hai que baixar o lixo, quen pode facelo? Teo que/de axudar ao meu irmn cos deberes. Teo que/de conseguir unha parella para as clases de baile.
Vir (a)/Acabar por/Chegar a + innitivo Indican a solucin ou o resultado nal dun proceso ou dunha accin. Apenas se relacionaban de mozos, e logo vieron (a) ser moi bos amigos. Despois de mirar en varias tendas, acabou por mercar o primeiro coche que vira. Fixo moitos cartos en Amrica, anda que non chegou a ser millonario.
Ir + innitivo Utilzase para falar de accins futuras vinculadas ao momento presente ou de algo que planicamos como unha intencin. Para a semana imos ter outra reunin. Vou chamalo hoxe mesmo e (vou) contarlle todo o que ocorreu.
Volver + innitivo Indica a repeticin da accin expresada no innitivo. Se volves sar con eses rapaces, poders ter serios problemas. Cando me xubile, volverei estudar idiomas.
Ir/Vir + xerundio Emprganse para indicar o desenvolvemento progresivo ou gradual dunha accin. Fun lendo estes libros ata rematar toda a coleccin. Veen traballando niso dende hai seis anos.
ATENCIN
Nas perfrases con participio, posible que este se exione, concordando co complemento. Levo lidas trinta pxinas deste libro. Non dars rematada a tese antes da voda.
Levar + participio Indica que a accin expresada polo innitivo ocorreu en varias ocasins ou que se trata dun proceso continuado. Levo ido al moitas veces e nunca o vin. Xa levaba escritos varios folios cando nos mandaron cambiar o tema do traballo.
Non obstante, co verbo ter, cando o participio concorda co complemento, non se trata dunha perfrase, senn do seu emprego como adxectivo.
Teo feito esta ruta outras veces. (perfrase) Xa teo terminados os informes. (adxectivo).
Levar + xerundio (+ cantidade de tempo) Expresa o tempo transcorrido dende o comezo dunha accin. Levaban vivindo tres anos na casa da aldea. Levan mis dunha semana preparando o exame.
Tampouco se consideran perfrases as construcins nas que o participio concorda co suxeito, funcionando como un predicativo deste.
Mia nai leva ocupada todo o da. Os nenos seguan espertos cando volvemos da festa.
Poder + innitivo Emprgase para expresar probabilidade ou hiptese. Como anda non conseguiron os billetes, pode ser que non vean para o Nadal.
cento corenta e nove
149
resumo gramatical
Impersonalidade
A impersonalidade pdese expresar de varias maneiras. Se + verbo en terceira persoa do singular/plural Adoitamos empregar esta forma cando damos instrucins ou cando nos referimos a cousas que son vlidas para todo o mundo. Primeiro, frtense as patacas. Dbese pedir permiso antes de entrar. Verbo en terceria persoa do plural Trtase de accins realizadas por unha persoa concreta (ou varias), cuxa identidade non ten importancia para o que fala: a atencin cntrase na accin e non no axente. Que partido botan hoxe na nova canle? Abriron un supermercado de gran supercie no noso barrio. Din que haber eleccins anticipadas. Verbo en segunda persoa do singular Trtase de accins que afectan a todo o mundo, includos os interlocutores. Non obstante, anda que empregamos a forma ti, non nos referimos ao noso interlocutor. unha forma moi caracterstica da lingua oral que equivale a un/unha + terceira persoa do singular. Con este trco, sabes a que hora saes, pero non a que hora chegas. Con este trco, un/unha sabe a que hora sae, pero non a que hora chega.
150
cento cincuenta
resumo gramatical
Modelos de conxugacin verbal
cento cincuenta e unha
151
resumo gramatical
Conxugacin verbal
Paradigma dos verbos regulares ANDAR
INDICATIVO Presente ando andas anda andamos andades andan SUBXUNTIVO Presente ande andes ande andemos andedes anden Imperfecto andase andasen andase andsemos andsedes andasen Futuro andar andares andar andarmos andardes andaren Copretrito andaba andabas andaba andabamos andabades andaban Pretrito andei andaches andou andamos andastes andaron Antepretrito andara andaras andara andaramos andarades andaron IMPERATIVO AFIRMATIVO anda ande andade anden andar andares andar andarmos andardes andaren Innitivo: andar Xerundio: andando Participio: andado Futuro andarei andars andar andaremos andaredes andarn INF. CONXUGADO Pospretrito andara andaras andara andariamos andariades andaran FORMAS NOMINAIS
BEBER
INDICATIVO Presente ando andas anda andamos andades andan SUBXUNTIVO Presente beba bebas beba bebamos bebades beban Imperfecto bebese bebeses bebese bebsemos bebsedes bebesen Futuro beber beberes beber bebermos beberdes beberen Copretrito beba bebas beba bebiamos bebiades beban Pretrito bebn bebiches bebeu bebemos bebestes beberon Antepretrito bebera beberas bebera beberamos beberades beberan IMPERATIVO AFIRMATIVO bebe beba bebede beban beber beberes beber bebermos beberdes beberen Innitivo: beber Xerundio: bebendo Participio: bebido Futuro beberei bebers beber beberemos beberedes bebern INF. CONXUGADO Pospretrito bebera beberas bebera beberiamos beberiades beberan FORMAS NOMINAIS
152
cento cincuenta e das
resumo gramatical
PARTIR
INDICATIVO Presente parto partes parte partimos partides parten SUBXUNTIVO Presente parta partas parta partamos partades partan Imperfecto partise partises partise partsemos partsedes partisen Futuro partir partires partir partirmos partirdes partiren Copretrito parta partas parta partiamos partiades partan Pretrito partn partiches partiu partimos partistes partiron Antepretrito partira partiras partira partiramos partirades partiran IMPERATIVO AFIRMATIVO partir partires partir partirmos partirdes partiren Innitivo: partir Xerundio: partindo Participio: partido Futuro partirei partirs partir partiremos partiredes partirn INF. CONXUGADO Pospretrito partira partiras partira partiriamos partiriades partiran FORMAS NOMINAIS
parte parta partide partan
cento cincuenta e tres
153
resumo gramatical
Principais verbos irregulares DICIR
INDICATIVO Presente digo dis di dicimos dicides din SUBXUNTIVO Presente diga digas diga digamos digades digan Imperfecto dixese dixeses dixese dixsemos dixsedes dixesen Futuro dixer dixeres dixer dixermos dixerdes dixeres Copretrito dica dicas dica diciamos diciades dican Pretrito dixen dixeches dixo dixemos dixestes dixeron Antepretrito dixera dixeras dixera dixeramos dixerades dixeran IMPERATIVO AFIRMATIVO di diga dicide digan dicir dicires dicir dicirmos dicirdes diciren Innitivo: dicir Xerundio: dicindo Participio: dito Futuro direi dirs dir diremos diredes dirn INF. CONXUGADO Pospretrito dira diras dira diriamos diriades diran FORMAS NOMINAIS
ESTAR
INDICATIVO Presente estou ests est estamos estades estamos SUBXUNTIVO Presente estea esteas estea esteamos esteades estean Imperfecto estivese estiveses estivese estivsemos estivsedes estivesen Futuro estiver estiveres estiver estivermos estiverdes estiveren Copretrito estaba estabas estaba estabamos estabades estaban Pretrito estiven estiveches estivo estivemos estivestes estiveron Antepretrito estivera estiveras estivera estiveramos estiverades estiveran IMPERATIVO AFIRMATIVO est estea estade estean estar estares estar estarmos estardes estaren Innitivo: estar Xerundio: estando Participio: estado Futuro estarei estars estar estaremos estaredes estarn INF. CONXUGADO Pospretrito estara estaras estara estariamos estariades estaran FORMAS NOMINAIS
154
cento cincuenta e catro
resumo gramatical
FACER
INDICATIVO Presente fago fas fai facemos facedes fan SUBXUNTIVO Presente faga fagas faga fagamos fagades fagan Imperfecto xese xeses xese xsemos xsedes xesen Futuro xer xeres xer xermos xerdes xeres Copretrito faca facas faca faciamos faciades facan Pretrito xen xeches xo xemos xestes xeron Antepretrito xera xeras xera xeramos xerades xeran IMPERATIVO AFIRMATIVO fai faga facede fagan facer faceres facer facermos facerdes faceren Innitivo: facer Xerundio: facendo Participio: feito Futuro farei fars far faremos faredes farn INF. CONXUGADO Pospretrito fara faras fara fariamos fariades faran FORMAS NOMINAIS
HABER
INDICATIVO Presente hei has ha, hai habemos habedes han SUBXUNTIVO Presente haxa haxas haxa haxamos haxades haxan Imperfecto houbese houbeses houbese houbsemos houbsedes houbesen Futuro houber houberes houber houbermos houberdes houberen Copretrito haba habas haba habiamos habiades haban Pretrito houben houbeches houbo houbemos houbestes houberon Antepretrito houbera houberas houbera houberamos houberades houberan IMPERATIVO AFIRMATIVO ----haber haberes haber habermos haberdes haberen Innitivo: haber Xerundio: habendo Participio: habido Futuro haberei habers haber haberemos haberedes habern INF. CONXUGADO Pospretrito habera haberas habera haberiamos haberiades haberan FORMAS NOMINAIS
cento cincuenta e cinco
155
resumo gramatical
IR
INDICATIVO Presente vou vas vai imos ides van SUBXUNTIVO Presente vaia vaias vaia vaiamos vaiades vaian Imperfecto fose foses fose fsemos fsedes fosen Futuro for fores for formos fordes foren Copretrito a as a iamos iades an Pretrito fun fuches foi fomos fostes foron Antepretrito fora foras fora foramos forades foran IMPERATIVO AFIRMATIVO vai vaia vamos ide vaian ir ires ir irmos irdes iren Innitivo: ir Xerundio: indo Participio: ido Futuro irei irs ir iremos iredes irn INF. CONXUGADO Pospretrito ira iras ira iriamos iriades iran FORMAS NOMINAIS
PODER
INDICATIVO Presente podo podes pode podemos podedes poden SUBXUNTIVO Presente poida poidas poida poidamos poidades poidan Imperfecto puidese puideses puidese puidsemos puidsedes puidesen Futuro puider puideres puider puidermos puiderdes puideren Copretrito poda podas poda podiamos podiades podan Pretrito puiden puideches puido puidemos puidestes puideron Antepretrito puidera puideras puidera puideramos puiderades puideran IMPERATIVO AFIRMATIVO pode poida podede poidan poder poderes poder podermos poderdes poderen Innitivo: poder Xerundio: podendo Participio: podido Futuro poderei poders poder poderemos poderedes podern INF. CONXUGADO Pospretrito podera poderas podera poderiamos poderiades poderan FORMAS NOMINAIS
156
cento cincuenta e seis
resumo gramatical
Conxugacin verbal
Paradigma dos verbos regulares no modo indicativo POER/PR
Presente INDICATIVO Presente ANDAR ando poo/poo andas pos/pos anda pon/pon andamos poemos/pomos andades poedes/pondes andan poen/pon BEBER bebo SUBXUNTIVO bebes bebe Presente bebemos bebedes beben poa poas PARTIR poa parto poamos partes poades parte poan partimos partides parten Pretrito Copretrito andei poa/pua andaches poas/pua andou poa/pua andamos poiamos/puamos andastes poiades/puades andaron poan/puan bebn bebiches bebeu Imperfecto bebemos bebestes beberon puxese puxeses puxese partn puxsemos partiches puxsedes partiu puxesen partimos partistes partiron Copretrito Pretrito andaba puxen andabas puxeches andaba puxo andabamos puxemos andabades puxestes andaban puxeron beba bebas beba Futuro bebiamos bebiades beban puxer puxeres puxer parta puxermos partas puxerdes parta puxeren partiamos partiades partan Futuro Antepretrito andarei puxera andars puxeras andar puxera andaremos puxeramos andaredes puxerades andarn puxeran beberei IMPERATIVO bebers beber AFIRMATIVO beberemos beberedes bebern pon poa partirei poede/ponde partirs poan partir partiremos partiredes partirn Imperativo armativo Futuro anda poerei/porei ande poers/pors poer/por andade poeremos/poremos anden poeredes/poredes poern/porn INF. CONXUGADO bebe beba bebede beban poer/pr poeres/pores poer/pr poermos/pormos parte poerdes/pordes parta poeren/poren partide partan Formas nominais Pospretrito Innitivo: poera/pora andar poeras/poras Xerundio: poera/pora andando poeriamos/poriamos Participio: poeriades/poriades andado poeran/poran Innitivo: FORMAS NOMINAIS beber Xerundio: bebendo Participio: bebido Innitivo: poer/pr Xerundio: poendo/ In nitivo: pondo partir Participio: posto Xerundio: partindo Participio: partido
Principais verbos irregulares QUERER

Presente INDICATIVO SER Presente son es quero queres somos quere sodes queremos son queredes ESTAR queren estou ests SUBXUNTIVO est estamos estades Presente estamos queira FACER queiras fago queira fas queiramos fai queirades facemos queiran facedes fan SABER sei sabes sabe sabemos sabedes saben Pretrito Copretrito Futuro Imperativo armativo Futuro s sexa quererei querers sede querer sexan quereremos quereredes querern est estea INF. CONXUGADO estade estean querer quereres fai querer faga querermos quererdes facede quereren fagan Formas nominais
Copretrito fun fuches quera foi queras fomos quera fostes queriamos foron queriades queran estiven estiveches estivo estivemos estivestes Imperfecto estiveron quixese quixeses xen quixese xeches quixsemos xo quixsedes xemos quixesen xestes xeron souben soubeches soubo soubemos soubestes souberon
Pretrito era eras quixen era quixeches eramos quixo erades quixemos eran quixestes quixeron estaba estabas estaba estabamos estabades Futuro estaban quixer quixeres faca quixer facas quixermos faca quixerdes faciamos quixeren faciades facan saba sabas saba sabiamos sabiades saban
Antepretrito serei sers quixera ser quixeras seremos quixera seredes quixeramos sern quixerades quixeran estarei estars IMPERATIVO estar estaremos AFIRMATIVO estaredes estarn quere queira farei fars querede far queiran faremos faredes farn saberei sabers saber saberemos saberedes sabern
Pospretrito Innitivo: ser querera Xerundio: quereras sendo querera Participio: quereriamos sendo quereriades quereran Innitivo: estar FORMAS NOMINAIS Xerundio: estando Participio: estado Innitivo: querer In nitivo: : querendo Xerundio facer Participio:querido Xerundio: facendo Participio: feito Innitivo: saber Xerundio: sabendo Participio: sabido
sabe saiban sabede saiban
cento cincuenta e sete
157
resumo gramatical
SABER
INDICATIVO Presente sei sabes sabe sabemos sabedes saben SUBXUNTIVO Presente saiba saibas saiba saibamos saibades saiban Imperfecto soubese soubeses soubese soubsemos soubsedes soubesen Futuro souber souberes souber soubermos souberdes souberen Copretrito saba sabas saba sabiamos sabiades saban Pretrito souben soubeches soubo soubemos soubestes souberon Antepretrito soubera souberas soubera souberamos souberades souberan IMPERATIVO AFIRMATIVO sabe saiban sabede saiban saber saberes saber sabermos saberdes saberen Innitivo: saber Xerundio: sabendo Participio: sabido Futuro saberei sabers saber saberemos saberedes sabern INF. CONXUGADO Pospretrito sabera saberas sabera saberiamos saberiades saberan FORMAS NOMINAIS
SER
INDICATIVO Presente son es somos sodes son SUBXUNTIVO Presente sexa sexas sexa sexamos sexades sexan Imperfecto fose foses fose fsemos fsedes fosen Futuro for fores for formos fordes foren Copretrito era eras era eramos erades eran Pretrito fun fuches foi fomos fostes foron Antepretrito fora foras fora foramos forades foran IMPERATIVO AFIRMATIVO s sexa sede sexan ser seres ser sermos serdes seren Innitivo: ser Xerundio: sendo Participio: sendo Futuro serei sers ser seremos seredes sern INF. CONXUGADO Pospretrito sera seras sera seriamos seriades seran FORMAS NOMINAIS
158
cento cincuenta e oito
resumo gramatical
TER
INDICATIVO Presente teo tes ten temos tendes/tedes teen SUBXUNTIVO Presente tea teas tea teamos teades tean Imperfecto tivese tiveses tivese tivsemos tivsedes tivesen Futuro tiver tiveres tiver tivermos tiverdes tiveren Copretrito tia tias tia tiamos tiades tian Pretrito tiven tiveches tivo tivemos tivestes tiveron Antepretrito tivera tiveras tivera tiveramos tiverades tiveran IMPERATIVO AFIRMATIVO ten tea tende tean ter teres ter termos terdes teren Innitivo: ter Xerundio: tendo Participio: tido Futuro terei ters ter teremos teredes tern INF. CONXUGADO Pospretrito tera teras tera teriamos teriades teran FORMAS NOMINAIS
TRAER
INDICATIVO Presente traio traes trae traemos traedes traen SUBXUNTIVO Presente traia traias traia traiamos traiades traian Imperfecto trouxese trouxeses trouxese trouxsemos trouxsedes trouxesen Futuro trouxer trouxeres trouxer trouxermos trouxerdes trouxeren Copretrito traa traas traa traiamos traiades traan Pretrito trouxen trouxeches trouxo trouxemos trouxestes trouxeron Antepretrito trouxera trouxeras trouxera trouxeramos trouxerades trouxeran IMPERATIVO AFIRMATIVO trae traia traede traian traer traeres traer traermos traerdes traeren Innitivo: traer Xerundio: traendo Participio: trado Futuro traerei traers traer traeremos traeredes traern INF. CONXUGADO Pospretrito traera traeras traera traeriamos traeriades traeran FORMAS NOMINAIS
cento cincuenta e nove
159
resumo gramatical
VIR
INDICATIVO Presente veo vs vn vimos vindes/vides veen SUBXUNTIVO Presente vea veas vea veamos veades vean Imperfecto viese vieses viese visemos visedes viesen Futuro vier vieres vier viermos vierdes vieren Copretrito via vias via viamos viades vian Pretrito vin vieches veu viemos viestes vieron Antepretrito viera vieras viera vieramos vierades vieran IMPERATIVO AFIRMATIVO ven vea vinde/vide vean vir vires vir virmos virdes viren Innitivo: vir Xerundio: vindo Participio: vido Futuro virei virs vir viremos viredes virn INF. CONXUGADO Pospretrito vira viras vira viriamos viriades viran FORMAS NOMINAIS
160
cento sesenta

Habilidades e contidos adaptados ao Marco europeo comn de referencia para as linguas (MECRL)
Os contidos lingsticos e gramaticais presentados e traballados neste libro atenden ao compromiso de fornecer os recursos necesarios para que unha persoa acade un nivel C1 en lingua galega, segundo a descricin do Marco europeo comn de referencia para as linguas do Consello de Europa, que se corresponde coas esixencias establecidas no Celga 4. Malia isto, e como xa se dixo na introducin, este libro non dispensa a orientacin dun profesor que acompae o alumno no traballo cotin e compartido que esixe cada unha das unidades, e as facer a aprendizaxe mis completa e dinmica. Segundo a descricin xeral deste nivel de competencia, as persoas que o superen deben posur un alto dominio da lingua, de xeito que lle permita desenvolverse en distintos contextos comunicativos (persoal, pblico e acadmico), sen mostrar moitas dicultades para encontrar as expresins mis axeitadas. As, ser capaz de comprender textos mis extensos e cun alto grao de dicultade, tanto orais coma escritos. Asemade, poder producilos cun uso correcto da norma ortogrca e morfosintctica e dos mecanismos mis comns de organizacin e cohesin textual. Entre outras cousas, poder, logo de acadar este nivel, falar de cambios e transformacins e tamn valorar experiencias propias e alleas, poder expresar distintos graos de coecemento e certeza e ser capaz de transmitir desexos e preferencias, desilusin, fasto, nostalxia, rexeitamento ou indignacin. Ademais, ser quen de facer invitacins e suxestins e de dar instrucins con bastante precisin, as como de argumentar e negociar. En canto ao control da comunicacin ser capaz de valorar a capacidade comunicativa propia e allea e, respecto interaccin oral, poder indicar que a intervencin est sendo mal interpretada e saber pedir un cambio de tema ou empregar os mecanismos lingsticos pertinentes para o control da quenda de palabra.
De xeito mis pormenorizado, un falante que posa o nivel C1 ter as seguintes habilidades:
Vs ao cine?
Comprensin oral
Ser capaz de seguir sen apenas dicultades un discurso extenso sobre temas moi diversos e ter poucas dicultades para entender e seguir os discursos descontextualizados e pouco estruturados. Poder comprender mensaxes relacionadas coa vida coti, acadmica e laboral como conversas, interaccins e debates, textos informativos con pouca calidade acstica, explicacins sobre o funcionamento de aparellos, discursos televisivos e radiofnicos de diversos tipos e presentacins, conferencias e debates sobre temas de actualidade.
Non podo. Teo que quedar na casa ata que volva a mia irm.
162
cento sesenta e das

Comprensin escrita
Posuir capacidade para ler e entender textos escritos extensos e de bastante complexidade que traten temas xerais ou da sa especialidade, anda que algunhas veces tea que volver sobre as partes mis difciles. Ser quen de extraer a informacin mis relevante de textos expositivos e a tese e argumentos de textos de opinin e poder, en todos eles, identicar a estrutura e as partes en que estn organizados. Estar tamn en condicins de entender correspondencia persoal e profesional especializada, instrucins extensas e complexas sobre o funcionamento de aparellos domsticos, textos literarios cun nivel medio de complexidade lingstica, estrutural e temtica e textos xornalsticos de tipoloxa diversa.
Churrascada con incendio en Monte Lobeira
Expresin oral
Utilizar oralmente a lingua de maneira correcta, ben estruturada e uda e demostrar o dominio dunha serie de recursos lingsticos que lle permiten expresarse con claridade sobre unha gran variedade de temas xerais, profesionais e acadmicos. Saber defender o seu punto de vista e argumentar con convencemento e participar nunha entrevista como entrevistado e como entrevistador. Saber tamn poer as sas opinins en relacin coas expresadas por outras persoas. Ser quen de manter unha conversa con uidez, espontaneidade e adecuacin, mostrando algunha dicultade unicamente nos temas que lle resulten alleos. Poder realizar presentacins claras e detalladas sobre temas diversos, negociar unha solucin de conitos (desculparse, reclamar, pedir responsabilidades etc.) e intervir en debates nos que se traten temas de certa complexidade e pouco coecidos.
no Monte Lobeira. onte, declarouse un incendio Cara s 12 h da noite de ao parecer, xeron uns , que co rras chu dun s aldo O lume iniciouse cos resc tisa Carla Goldar. Os os que se encontraba a poe mozos da bisbarra, entre gadas, apartronse apa nte ame as estaban complet rapaces, crendo que as cinz en conta, o lume des se n o lume e antes de que do lugar no que prendera de que o grupo volveu aparecer. mas espallronse despois Afortunadamente, as cha arriscada accin pola ida med do lugar, en boa to do foco onde xa estivese mis afastado pre he coc es, que aproximou o seu os mozos. O dunha muller dos arredor ente idam o que puido evacuar rap se iniciou o lume, de xeit a boscosa de difcil zon a unh u nzo alca e de rida incendio propagouse con cele eder zona e tentou o garda civs procurou acc acceso. Unha patrulla de catr land rover dotados Os . uiu seg e, pero non o con on insucientes dominar a extincin do lum ltar resu de auga con mangueiras unicamente duns bidns para apagar as lapas. beiros de Vilagarca do corpo municipal de bom As foi como o dispositivo s, se dirixiu ao lugar ado lucr invo tado polos propios de Arousa, que xa fora aler ra, o que obrigou ava e chegar, sufriu unha grav do sinistro, pero, antes de lidade mis prxima. loca a , usa Aro de a nov Vila a acudir aos bombeiros de rables extincin: o meteorolxicas foron favo de bombeiros de Non obstante, as condicins cin dota a gar co despois de che pagase. pro vento era case nulo e, pou se non e axudou a que o lum Vilanova, unha forte tormenta is de importancia, eria mat os dan r enta lam Por fortuna, non houbo que Lobarnerlas S.A. Polo pisos piloto da construtora ags algn desperfecto nos doras tanto para asta dev n foro si do incendio taron diversas contrario, as consecuencias aler o com tal rsa fauna da zona, a paisaxe como para a dive to que o Monte Lobeira pos xa, itolo orn s ado oenegus e clubs de afeccion rulas ou paporrubios, como pombas torcaces, o hbitat de especies extintos coa accin ltar resu eron blemente puid cuxos exemplares lamenta devastadora das lapas. nguido o incendio sada do sol, deuse por exti Esta madrugada, antes da condecorar a Isolina da estu o, cell con do ntacin e a alcaldesa, en represe facilitar o salvamento na herona da xornada ao Outeiro Rual, convertida dos rapaces.
cento sesenta e tres
163

Expresin escrita
Posuir capacidade para escribir textos de certa complexidade de forma correcta, clara, uda e adecuada ao interlocutor e nalidade do discurso. Non ter dicultade para destacar as ideas principais dun texto e para expoer axeitadamente as sas opinins, as como para describir con precisin obxectos, persoas e situacins e expresar experiencias e sentimentos nun estilo adecuado nalidade e ao destinatario. Ser quen de redactar notas, cartas, mensaxes electrnicas dirixidos a distintos destinatarios e con diferente nalidade, redactar exames e traballos acadmicos de distinta natureza e elaborar resumos, parfrases e comentarios crticos de textos informativos e expositivos.
no local social abril de 2008, ros da ras do da 14 de nidos os memb son as 18:00 ho reu , do 40 can n n, ba, dr ez Al En Pa Gmez da ra de Martn de D. Leandro sa, ia vin enc Ca sid cio pre a a do edi ios, baixo desenvolveuse a de Propietar Vlez Garca, Xunta Directiv ario D. lvaro do como secret : da Xusto e actuan orde do do o previsto na reunin, segun n anterior. renovar da acta da reuni n unanimidade, aci ob apr e acordouse, por llor n, 1. Lectura ci ara rep e ofreceu a me rtas de qu a ofe as pa s com ada 2. Estud orzamento e solicitarlle un s ore ens asc os lino n de D. Marce de-prezo. imouse a petici relacin calida eresado, desest ra Marcelle. umentos do int da arg s os cio s do edi O 3. ar os redistribur os ampliar nun and centralizada e Arias Louxo de talar calefaccin ins , as. a ior end ma viv r po ao das 4. Acordouse, ade de funcin do tam ico a posibilid onalmente, en gabinete xurd gastos proporci sideracin do blea Xeral de con em As r ete n som aci 5. Decidiuse ar a sa aprob nos ticos e lev habilitar vents . ios tar Propie tes puntos: rados os seguin da, foron delibe s, aprobouse Fra da orde do peza dos garaxe lim ba ica ded a que xa se que se sa par pre ia, em enc da urx a a coa mxim 6. Dada a quebr io. tras compaas ou ma a de os s ent me am pedir orz dos garaxes do n Xon. o o mantemento a festexar o Sa poida levar a cab cota de 20 par s da a vivenda unha dos preparativo cad or a zad par ani se xo org 7. Prop Dez como Xos Mndez D. a se ou me 8. No ados, asinan os festa. os acordos tom a tratar, e lidos par s nto asu is m . Ao non haber s 20:00 horas ntase a sesin asistentes e lev O secretario, O presidente,
ACTA DA XUNTA
DIRECTIVA DE P
ROPIETARIO
Lingua e sistema: coecemento do cdigo

Os contidos relacionados co cdigo lingstico gramaticais, fonticos, ortogrcos e lxicos que se consideran necesarios para desenvolver de xeito satisfactorio as devanditas funcins comunicativas son os que se atopan nas seccins de gramtica distribudas ao longo das unidades do libro e no resumo gramatical.
Padrn, 14 de
abril de 2008.
VERBO actuar
SUBSTANTIVO DE PROCESO/ACCIN a realizacin a perda
decidir restrinxir descubrir a proba a compra suprimir o aumento a diminucin contaminar reciclar a proteccin cambiar ADXECTIVO belo/a SUBSTANTIVO DE CUALIDADE/PROPIEDADE a igualdade a tranquilidade sociable tmido/a escaso/a a sinceridade escuro/a capaz no/a largo/a alto/a certo/a
Lingua, cultura e sociedade: contidos socioculturais

Os contidos culturais cumpren a funcin de servir como soporte para a comprensin do universo sociocultural no que se desenvolve a lingua galega. Polo tanto, neste nivel realizarase un achegamento a algns aspectos da historia ou da actualidade de Galicia, a travs da indagacin sobre acontecementos relevantes de tipo social, cultural, ambiental, deportivo etc. Esta aproximacin apoiarase en fontes diversas e en informacins fornecidas en diferentes modalidades de lingua e en formatos variados: textos impresos, imaxes, grcos, material audiovisual etc.
164
cento sesenta e catro
Transcricins
cento
165
transcricins
UNIDADE 1
E foi as como cho conto

2. UNHA MAREA NEGRA
PISTA 1 1.
Noticias de ltima hora. Seguimos cubrindo as noticias que nos chegan desde Fisterra. Para iso, imos conectar co noso correspondente na zona, Xurxo Ares. Xurxo, hoxe, vinte de novembro, conrmronse os peores presaxios. Onte, nalmente, rompeu o Prestige fronte costa, como se vive a noticia a en Fisterra? Pois con desolacin, con tristura e con moita rabia. Levabamos seis das expectantes observando o percorrido do barco deriva e onte, realmente, ocorreu o peor. E a rabia aumenta a medida que se coecen mis datos do petroleiro: por exemplo, que era un barco moi vello, que fora construdo en 1976, e que xa tivera algn accidente anterior, como un en Italia en 1991. Segundo os tcnicos, era un barco que non reuna as condicins para viaxar. Xurxo, como comentas, foron seis das de incerteza ata este desenlace. Podes resumir os feitos mis salientables destas xornadas de tensin? Si. Todo comezou o da 13 de novembro cando se recibiu unha chamada de socorro do barco. A media tarde, os helicpteros de Pesca de Galicia rescataron a 24 dos 27 tripulantes que viaxaban al. O capitn e dous tcnicos quixeron car a bordo. Ao da seguinte, os remolcadores comezaron a levar o barco cara a dentro do mar, lonxe da costa, e, nese punto, as condicins do barco an empeorando porque xa tia unha rotura nos tanques. O da 15 desaloxaron os tripulantes que quedaban. O capitn, en concreto, foi arrestado porque non colaborara nos labores de rescate. Despois, outros barcos frono remolcando ata o sur, cara a Portugal, e xa a perdendo fuel. Finalmente, o da 19, onte, o barco partiu en dous polos tanques centrais.
Ben... Pois imos facendo como podemos. Dronnos uns traxes e tamn mscaras, por sorte!, porque o olor insoportable, o olor do chapapote. E algns tamn traballan con luvas, pero non hai para todo o mundo. Seica estn a piques de solucionalo. O problema nas rochas, que hai que coller o chapapote coas mans. E na praia, anda, con palas, pois imos limpando... o que podemos. E onde estades aloxados? Estamos durmindo no pavilln municipal. Trouxemos sacos de durmir e al estamos. Polo menos estase ao quente, porque vai un fro estes das... E a xente est colaborando moito. A xente da vila est moi pendente de ns. Encrgase de preparar a comida para os voluntarios, tamn trouxeron toda a louza das sas casas: pratos, cubertos... E a verdade que cando chegas despois dun da as de traballo e topas o prato de lentellas quentio, agradcese. Canto tempo vos quedaredes pola zona? Temos que irnos xa dentro de dous das porque traballamos xa... e non sei como vai quedar isto. Disque as autoridades estn tomando cartas no asunto, pero de momento non sei de que tipo... Hai algo que creas que se pode facer para mellorar a situacin? Home, o que hai que facer sobre todo parar, parar o fuel, porque limpamos de da, a praia queda ben pola noite, pero desalentador: chegamos pola ma e encontrmolo todo igual. Hai que pr unha barreira no mar e paralo dunha vez e... Xa. Dalgunha maneira hai que parar isto. Moitas grazas, Nuria, e moita sorte.
6. QUE EXPERIENCIA!
PISTA 3
Como foi o maratn? Vaia maratn! Mira, apuntranse unhas 10.000 persoas, creo que o dobre do que esperaba a organizacin, e claro, xuntmonos todos mesma hora na sada. Un descontrol! Claro, xa imaxino... Igual pensaron que a xente ira chegando de forma graduada, pero, se din que empeza s 12, normal que a xente chegue s 12. Non sei que esperaban! Pois claro... En n..., ademais outros anos an dando botellas de auga durante todo o percorrido, e agradecalo moito, a verdade, e este ano, nada. E mira, o peor foi ao nal, que xa estabamos chegando e aquilo non se mova, formouse un tapn impresionante porque a xente de atrs segua chegando, e algunhas persoas coa calor e a presin, e non sei se a deshidratacin, o caso que empezaron a caer coma mos-
PISTA 2 2.
Noticias de ltima hora. Estamos informando sobre o desastre do Prestige e temos ao telfono a Nuria, unha voluntaria que est na zona para axudar nos labores de limpeza da costa. Ola, bo da, Nuria. De onde es? Eu son de Silleda. Como estades traballando? Hai algn tipo de organizacin?
166
cento sesenta e seis
transcricins
cas, desmaios, de todo, e as ambulancias anda por riba non podan chegar ata al. Pero que desastre, non? Eu pensei que iamos morrer todos esmagados, que medo! Ao nal tiveron que chamar a polica local, que empezou a indicarlle xente que collese unha ra alternativa. Home, normal! E ata vimos un helicptero tentando seguir o percorrido. Por sorte foron freando os que vian cara meta e ao nal aquilo non acabou tan mal como podera acabar, pero creo que houbo varios feridos. Anda ben que non foi tan grave. Ben, eu ben, un pouco cansada e asustada, claro. O que me preocupa como estarn eles. Eu puiden volver onte, cheguei vila s catro da tarde e avisei o servizo de rescate. E saron enseguidia cara a al, pero non tivemos noticias en toda a noite. Pero como foi, que pasou? Pois... perdmonos e o vento era moi forte e estabamos moi cansos. E a verdade que xa non tiamos folgos para seguir e o que pasou foi que o estado da neve era moi malo. Pareca que non podiamos nin dar un paso mis e Xess, un compaeiro, tivo unha escordadura de nocello e non poda camiar da dor. E, claro, asustmonos porque non viamos nada nin a dez metros, e por sorte levabamos mantas e puidemos protexernos durante a treboada. E estabamos asustados porque escoitamos uns rudos que parecan dun animal, pero non sei, era algo moi raro, que non eran lobos, non sei.. E logo a que se pareca? A nada, era un son moi forte e co eco da montaa anda peor. E que xeron? Pois eu que son a mis nova do grupo agarrei o comps e marchei. Dixen que a buscar axuda e arranquei. Tardei tres horas en chegar vila e avisei para que os rescatasen. E teen os seus compaeiros comida para aguantar moitas horas? Pois levabamos o imprescindible, pero si, teen chocolate, barras enerxticas e algunhas mantas co que poden tirar un par de das mis, pero espero que os atopen antes.
9. EXCURSIONISTAS PERDIDOS
PISTA 4
1. Bos das. Estamos cubrindo a nova dos excursionistas perdidos no Courel. Agora imos entrevistar a Xos Gonzlez. Vostede forma parte do equipo de rescate, non si? Si, efectivamente, eu estou no equipo. E a busca comezou onte tarde, non? Si, pero durante a noite non atopamos nada, e agora xa estamos a medioda e seguimos sen atopar nada. E que se sabe do rescate? Pois a cousa est mal. Os servizos meteorolxicos avisaron de que haba risco de temporal, pero a xente, nada, non fai caso ningn, arrisca demasiado e pasa o que pasa. Ademais, esta zona moi perigosa, non para novatos, o cambio de tempo foi moi rpido e tivemos que atender varias hipotermias. A xente moi imprudente, anda non sabemos cal a magnitude do accidente. Xa pero, os vecios de al din que outra cousa... Si, pois o que pasa que ultimamente se atoparon unhas pegadas na neve como dun animal descoecido que non podemos identicar ou que non desta zona. Non quixemos dicilo antes para non alarmar a xente, pero xa hora de que se saiba. Hai quen di que poden ser criaturas doutro planeta, extraterrestres e tal, non sei... Hai quen di que viron naves e luces e que incluso son as causas destes temporais, non sei, a xente fala...
UNIDADE 2
E ti, que opinas?

1. PROBLEMAS DE ESPAZO
PISTA 6
1. Parceme un absurdo que teas un terreo ou un xardn e non poderte ocupar del. Para iso, mellor vivires nunha urbanizacin. Ah, pois eu penso que non, porque anda que non poidas coidalo sempre, non deixa de ser un espazo teu, que o tes como queres. Ademais, haille que dar un peso a gaar xente que se dedica a iso.
PISTA 5
2. Seguimos coa nova dos tres desaparecidos no Courel. Temos connosco a persoa que conseguiu volver e avisar o servizo de rescate: Tareixa Neira, compaeira dos montaeiros perdidos. Ola, Tareixa, como se atopa?
cento sesenta e sete
167
transcricins
PISTA 7
2. Iso de facer investimentos para conservar o medio est moi ben, pero a ver quen se pode permitir os custos. Pois eu creo que poderiamos negociar entre todos unha franxa horaria na que todos coincidsemos, quero dicir, que nos fose ben a todos. As si que estara ben a proposta de horario exible. Iso poderiamos falalo, digo eu. Outra cousa que podemos facer negociar uns das concretos nos que todos esteamos aqu para coordinacin e consultas. Si, tamn podera ser, pero... Eu quera propoer algo. Mirade, exibilidade s no horario de entrada e de sada. Se en vez de entrar s nove, algun entra s once, pois logo sae das horas mis tarde, pero polo menos estariamos parte da ma ou da tarde todos xuntos. Que opinades? Home, eu nese caso estara de acordo. Si, si, si, eu tamn. Pois eu anda non o vexo moi claro. que non vai haber ningn control... eu creo que haber xente que vai facer menos horas das que debera. Quen se vai poer a controlar o tempo que traballa cada un? Xa, iso tamn certo. Se hai xente que chega tarde agora ou que sae tomar un caf cando quere... se ademais ten horario exible, uf! A ver o que far. Claro, a quera eu chegar. que, enriba, esa xente a que pide o horario exible. Eu non acabo de ver nada claro, eh? Eu tampouco.
PISTA 8
3. A verdade que, co ritmo de vida que levamos, fainos falla algun que nos bote unha man coas cousas da casa. Pois eu creo que todo cuestin de organizarse. Podemos ter tempo para todo, incluso para deixarmos as tarefas feitas e termos momentos para o ocio.
PISTA 9
4. Para min, iso dos mobles montables un conto. Moi bonitos por fra, pero o material psimo e terminan gastndose moi pronto. Ao nal gastas mis dieiro que se encargases mobles bos medida.
PISTA 10
5. A min o da cinta andadora parceme unha marabilla, eh? Gase moito tempo facndoo todo na casa. E, por exemplo, podes ler ou escoitar msica mentres andas.
10. VILARIZ: UNHA VILA DE CULTURA E TRADICIN

PISTA 12
4. NEGOCIAMOS?
PISTA 11
E vs, como vedes iso do horario exible? Pois eu s vexo vantaxes, xa que traballas as mesmas horas semana, pero podes organizar mellor os teus horarios e... verdade, e segundo s tas necesidades persoais, por exemplo, de acordo cos horarios do colexio dos nenos ou se queres facer calquera curso ou ir ao ximnasio... Claro, e, ao nal, seguro que lle sacas mis proveito ao teu tempo. Xa, iso si. Pero a min o que me preocupa a organizacin no traballo. Isto vai ser un enredo se cada un vn hora que quere, pois nunca vas saber con quen podes contar. E como moitas cousas aqu temos que decidilas en equipo... Non sei, que vos parece? Ben, creo que podemos organizarnos entre todos; e ademais, se non nos poemos todos de acordo, isto non vai ser posible. Non van facer uns horarios exibles e outros non. Iso si que sera un verdadeiro caos. Nos seguintes das vaise realizar na nosa vila unha asemblea vecial na que se decidir se a proposta de construcin dun hotel con campo de golf preto do castelo, que chegar ata o Penedo da Fraga, ser unha realidade ou non nos prximos anos no noso concello. A empresa construtora considera que unha boa maneira de activar un turismo de nivel medio alto na zona, que dar p creacin de moitos postos de traballo e que deixar na vila moitos ingresos. Por outra banda, a asociacin Amigos do Castelo considera que a proposta o nico que far ser danar o patrimonio histrico en benecio da construtora e dos propietarios da instalacin deportiva e do hotel. A asemblea, de carcter multitudinario, ter lugar o vindeiro mrcores s 9 da noite no auditorio da Casa da Xuventude.
168
cento sesenta e oito
transcricins
UNIDADE 3
1. ARTE CONTEMPORNEA
PISTA 13
A min parceme unha barbaridade que as institucins pblicas anden a nanciar este tipo de iniciativas que s lles interesan a uns poucos. Coa de cousas que hai que facer na cidade, podan gastalo en transporte pblico, en parques... Ou en mis bibliotecas se queren facer algo cultural, algo que poida estar disposicin de todos. Pois eu creo que foi unha boa decisin. o que lle faca falla a esta cidade, algo que non sei, que de repente se fale dela. E a xente vn vela. E se vn mis turismo, pois mellorar a imaxe da cidade. Haber mis dieiro e poderanse construr mis bibliotecas desas que dis. Non sei, non sei... que ademais fesimo. Se ata foi un crcere! Home, ao principio pode resultar un pouco estrao. Pero a min gstame agora. Ademais encntame a combinacin da arquitectura antiga coa moderna. E est moi ben que se recuperen edicios antigos nas cidades. Xa, un xeito de velo. Pero ti cres que xente lle gusta a arte moderna? Se non se entende! Mira, non sei se lle gusta ou non, pero queren coecela. As visitas aos museos aumentan cada ano e os museos cada vez son mis accesibles para todo o mundo. E ademais, necesitamos a arte. Os humanos somos creativos, necesitamos crear. En serio, eu creo que acabar gustndoche.
Non estou seguro, pero creo que s sau no xornal local. E imaxino que piden experiencia, non? Pois, mis que experiencia, tes que ter feitas prcticas nalgunha empresa, dicir, nun hotel. Pua algo as. E que estudos piden? O curso de animador de tempo libre, pero poden presentarse os que anda non o remataron. Bah! Pero ao nal o que mis conta se falas idiomas e iso... Si, claro... o nico que piden o ingls, pero se falas outro, moito mellor. Si, iso seguro. De feito, no anuncio poen que tern puntos para obter as prazas os que falen alemn e francs, parte do ingls, claro est. Pois eu creo que me vou presentar. Si, eu tamn. Total, por probar... Pero non te despistes, porque me parece que admitirn solicitudes s ata o da 25. Ah, si. Se podo, xa o fago ma. Ah, espera! Agora que lembro, os que non tean carn de conducir non se poden presentar. Pero se eu o teo. Ai, si? E dende cando? Pois aprobeino en febreiro. terceira, pero aprobei. Que ben. Non o saba.
UNIDADE 4
A vida puro teatro

6. COMO O INTERPRETAS?
PISTA 15
4. DIFERENTES FORMAS DE DICIR O MESMO

PISTA 14
Viches o anuncio de Solplan? Pois non. Para que ? Para prazas de animadores de tempo libre. Mm... e cantas? Non sei. Non o poen. Buf, pero se sau o anuncio no xornal presentarase unha chea de xente.
1. Abres a vent? 2. Por que non marchas? 3. Non me asustes! 4. Non podo mis!
cento sesenta e nove
169
transcricins
UNIDADE 5

6. AUDIOVISUAL GALEGO
PISTA 16
Trece millns de euros, con esa cantidade dtase o plan de apoio e potenciacin da producin cinematogrca, que acaba de presentar o presidente da Xunta. Un plan para os anos 2008, 9 e 10 que garante un marco estable para o sector, segundo declaracins do titular do goberno galego. Dxoo, trala reunin con representantes do sector audiovisual, entre eles o presidente do Clster do Audiovisual Galego: Antn Reixa. Moi boas tardes. Ola, boas tardes. E as, garante a estabilidade do sector nese perodo, o plan? un elemento que dende logo vai garantir e potenciar a continuidade dunha actividade. Refrese fundamentalmente ao que se chama o 5% e que existe unha normativa europea que tanto as televisins pblicas como privadas deben investir en producin europea o 5% dos seus ingresos. E haba unha certa alarma no sector en Galicia polo cumprimento que disto estaba facendo a Televisin de Galicia. Con estes fondos adicionais se garante o cumprimento dese 5%. E explicarlle aos ontes que fundamentalmente iso se rere parte da televisin que mis ten que ver coa cultura, que a producin de pelculas e longamentraxes, de telelmes e documentais. Ese tipo de producins que para as cadenas supoen unha programacin a medio prazo, porque normalmente existen ademais uns tempos que hai que respectar, de estrea en salas, distribucin en DVD e, despois, emisin en televisin. E ese tipo de producin, que, digamos, un pouco a Frmula 1 da nosa actividade e o que se ve positivamente afectado por esta decisin do Goberno de Galicia. Daquela, vai incidir moi directamente no desenvolvemento de proxectos concretos, non? Si, si, si. Porque, xa digo, fundamentalmente, a inquietude do sector via por separar o cumprimento deste 5%, que unha obriga legal, separado, digamos dos orzamentos ordinarios de explotacin da tele. dicir, todos sabemos discernir na programacin dunha televisin o que son os informativos, os programas de entretemento. E outra cousa son as pelculas, non as pelculas de producin allea que se emiten dobradas, senn as pelculas que se producen e coproducen en Galicia e que iso, obviamente, onde
maiormente de forma mis clara cristaliza o valor cultural que ten a televisin. No pasado mes de maio as asociacins empresariais e profesionais do sector audiovisual presentaran ao presidente da Xunta un declogo de prioridades. En que medida este plan responde a ese declogo? Nese declogo recollase precisamente a necesidade do cumprimento do 5% e a necesidade de coordinar a poltica audiovisual na Televisin de Galicia, e isto incide a. Incide directamente nese aspecto. Haba que darlle unha forma tcnica que ten que ver con xestin nanceira e con procedementos lexislativos e administrativos, e logrouse unha moi boa solucin. O que pasa que se dica onte dica na reunin que esperemos que este sexa o inicio dun bo camio que necesariamente haber que percorrer, e esperamos percorrer todos xuntos. Claro, porque nese declogo falbase, por exemplo, dunha poltica audiovisual nica. E da segunda canle... Pouco a pouco, por exemplo, a segunda canle eu creo que este ano si entrar en funcionamento. E mis que dunha poltica nica falbase dunha coordinacin, dicir, hai que ter en conta que o sector audiovisual un sector estratxico e, polo tanto, debe ter un apoio transversal dos departamentos da Xunta e, neste momento, hai unha certa disparidade na xestin destas competencias. importante que converxan nunha poltica mis sistmica. E trala presentacin do plan, onte, como contempla o sector os vindeiros anos, con respecto xa non s a concrecin destes presupostos? O sector contempla con alivio porque realmente era un problema que ademais estaba empezando a afectar actividade. Eu creo que a dotacin incluso supera ese mnimo legal do 5% e eu creo que ademais agora a pelota est no tellado dos axentes do sector, dos produtores de Televisin de Galicia en identicar contidos que realmente alimenten esa obrigatoriedade legal e a convertan no disfrute e culturalizacin dos espectadores da Televisin de Galicia. Moi ben, pois Antn Reixa, presidente do Clster do Audiovisual Galego. Moitsimas gracias. Gracias.
9. QUEN CUMPRE GAA

PISTA 17
Pasamos agora s testemuas do concurso. A travs dos seus testemuos poderemos valorar mellor ata que punto Lois e Sonia levaron a cabo o plan co que se comprometeron. Por favor, a testemua de Lois: Patricia. Si, a ver, como testemua de Lois, pdovos resumir o que observamos entre todos. Algunhas cousas ben, pero ou-
170
cento setenta
transcricins
tras non tanto. Por exemplo, eu fun no grupo de Lois s excursins, e pareca que quera relacionarse pero sempre acababa s, debaixo dun pieiro, e supoo que xogando co mbil. E sobre as clases de baile pois a verdade que si, que foi das veces por semana, que se esforzou moito, pero non sei... se cadra que non ten demasiado ritmo. E o da roupa pois... Si, por certo. O da roupa que tal foi? Pois mira, o da roupa bastante ben, porque xa sabemos que Lois acostumaba vestir de negro. Pois puxmoslle un vestiario de cores que lle campaba moito, a xente di que est mellor, mis guapo, un cambio de estilo que lle sentou de marabilla. E o de sorrir o que non acaba de facer ben, a verdade que a xente o ve tan serio que deixa de falarlle, pero mira, xa demos un paso. Mm... E que mis? Que mis? Pois outra cousa que compre valorar que sau mis cos amigos, que foi moito mis ao cine... e anda que a verdade o do cine non sei se o mellor para relacionarse cos amigos, pero mira, xa cambiou as relacins porque coa xente da ra ten mis contacto, co da librara, co da panadara... Que forte, pero que foi o peor de Lois? Pois mira, o peor foi o de romper a rutina. que unha cousa que non ten xeito, mira que o chamamos, que lle propoemos plans, pero nada, el sempre dando escusas: que se estaba enfermo, ou que se tia traballo, e as. O caso que esta parte non a cumpriu. Mm, ben Patricia, grazas, agora dmoslle paso persoa que fala en nome das testemuas de Sonia, que Roi. Pois a ver, ns tamn observamos que Sonia cumpriu algns compromisos, ou case todos, o que pasa que a forma en que os cumpriu... pois, s veces, non sei... eu expoo e a xente ten que valoralo. Claro, claro. Pois mira, en acorden xo bastantes progresos, pero falando coa profesora dxome que s veces se notaba que practicara moito e outras nada, pero foi clase tres veces semana e non fallou nunca. Ah, iso est ben. Si, e cos peixes, pois, sobreviviron, coidounos e estn ben. E o que puidemos observar que pasa o tempo enteiro colgada do mbil falando cos seus amigos. E eu non sei como puido ler os libros, porque cada das pxinas paraba e poa msica ou chamaba a un amigo... Que forte, que forte, o dos mbiles moi forte. Ai, tanto mvil e tan pouco libro! Parece que os acabou, pero non sei se os leu moi supercialmente. Co de comer, vale, preparou pratos sans e seguiu o curso de Comida sa, pero que coma de p e facendo cousas mentres tanto. De relaxarse nada. Nin ns, que estamos moi nerviosos por saber quen vai gaar esta gran nal!
UNIDADE 6
Lugares con encanto

7. QUEIXAS E PROTESTAS
PISTA 18
Pois o que pasou foi que eu tia previsto voar de Santiago a Madrid, porque tia que realizar varios trmites legais. Entn pensei en sar con tempo para dedicarlles toda a ma. Ademais tia unha cita marcada cun avogado, as que comprei un billete para o voo das 7 da ma. E total para nada, porque o avin sau con catro horas de atraso. Toda a ma perdida! Entn decidn queixarme e a empezou todo o problema: primeiro porque os folletos cos dereitos para os pasaxeiros non estn vista e tes que solicitarllos ao persoal e non che poen moi boa cara. Despois pedn un vale para a comida, que algo que a compaa est obrigada a ofrecer, pero que moi reticente a facilitarlles aos pasaxeiros. Despois cubrn a reclamacin e, aos poucos das, coa resposta da compaa quedei de pedra: respndenme que, segundo o regulamento, non teo dereito a unha indemnizacin, pero que a cambio me van recompensar con puntos na mia tarxeta de viaxeiro frecuente. As que decidn facer outra reclamacin porque xa me parece unha tomadura de pelo, vaia!
9. NO VERN
PISTA 19
Pois cando eu era as un mozo, nos anos oitenta, por a, na mia vila, que de interior, durante o vern, pois o que pasaba era que se encha cos emigrantes que vian pasar as vacacins. E na mia terra vian sobre todo de Venezuela e de Arxentina, e as rapazas que vian de Venezuela parecannos moi boas mozas porque vestan dun xeito moi diferente ao das rapazas de aqu. Vian as coa roupa moi axustada e tal, e falaban daquela maneira. E eses emigrantes, que eran llos ou netos dos galegos que emigraran, pois estaban durante os meses de vern e era unha nota moi extica na nosa vila. E o que faciamos era pois durante o da ir piscina e polas noites pois ir s festas, que as haba case cada da. as as facendo a ruta polas aldeas de festa en festa, e haba moita xente, estaba todo moi animado. E agora o que se ve nesta vila e que mudou a xente que vn pasar o vern: xa case non veen de Arxentina ou
cento setenta e unha
171
transcricins
de Venezuela, e os que veen fano para quedar, pero non veen de vacacins. E agora os que si veen no vern pois son todos os emigrantes que estn en distintas partes de Espaa: moitos do Pas Vasco, de Catalua, de Madrid e tal. E a xente xa non vai tanto s festas, agora sese mis na vila, nos bares, nas terrazas e tal, e van ao centro comercial facer as compras... Non sei, mudou todo. estn moi ben caracterizadas. Parece que es ti tamn o que anda por al, o que vai andando pola cidade. E por non falar do estilo narrativo tan innovador. Si, ademais descrbense moi ben as relacins sociais, verdade? Por suposto, non podas dar un paso adiante sen que ningun o soubese, era moi difcil manter o anonimato e, xa non digamos, a clandestinidade. Supoo que sera moi difcil vivir e relacionarse con esa vixilancia continua sobre o que facas. Menos mal que hoxe se cambiou un pouco. Nin tanto, eh! Anda contina a haber bastante hipocrisa nas sociedades de hoxe, e as desigualdades sociais cada vez acentanse mis. certo que en cousas avanzamos bastante, pero noutras... Anda ben!
12. AURIA
PISTA 20
1. lida, ti liches Xente ao lonxe, non? Si, lina, lina. E gustouche? Pois non sei que dicirche. A verdade que cando comecei deume algo de preguiza, unha novela longa, ambientada noutra poca, con tantas personaxes. Ademais s veces ten un ritmo narrativo un pouco lento. Xa... E despois que, s veces, os contidos son un pouco desagradables d a entender que a madurez dunha persoa s se cumpre cando ten relacins sexuais plenas. E, anda por riba pagando. Ademais, imaxineime unha cidade con excesivos prexuzos, anda moi dominada pola igrexa, cos rituais relixiosos dominando a vida da cidade. Ben, pero era talvez a mentalidade da poca, non? Si, pode ser, pero, claro, unha vese xa un pouco afastada de todo iso. E cando les tamn buscas algo mis propio do teu tempo. Logo, tamn me pareceu moi maniquea: os seoritos, moi seoritos, o proletariado moi proletariado, coido que debera haber moita mis diversidade. Entn, non che gustara vivir en Auria, non? De ningn xeito, ese clima social tan abafante. Afortunadamente, creo que as sociedades de hoxe son moito mis abertas e moito mis plurais.
UNIDADE 7

11. UNHA CAMPAA
PISTA 22
A. (Este partido molo gaar...) Moi boas tardes a todos, hoxe imos xogar unha nal a morte, comeza o partido.
PISTA 23
B. (Este partido molo gaar) Gaar o partido depende da puntara de todos. Recorda depositar envases de plstico, latas e envases tipo brick no contedor amarelo, os envases de cartn e o papel no azul, e as botellas de vidro, frascos e tarros no verde. Separa para reciclar.
PISTA 21
2. Xaime, a ti gstache Blanco Amor? Encntame. Lin case todas as sas obras. E iso? Pois porque creo que fai de Auria todo un espazo literario. Como consegue ser un cronista da cidade e do seu tempo. Os baixos fondos que aparecen en A esmorga, os conitos sociais en Xente ao lonxe: o inicio do movemento obreiro, o poder da Igrexa nunha cidade episcopal como Ourense. E algns dos relatos de Os biosbardos, con ese recendo a cidade provinciana. unha gozada, incluso as personaxes
172
cento setenta e das
transcricins
15. NATUREZA NTIMA
PISTA 24
1. Abride, as frescas rosas brilade, os caraveles; do seu xardn os rbores, vestidos cas lindas follas verdes; parras que un tempo sombra nos prestaches, a cubrirvos de pmpanos volvede. Natureza fermosa, a mesma eternamente, dille s mortais, de novo s loucos dille que eles nomais perecen! bulir unha vez mis desenguruar follas brancas tirar fra rebentos quen rbore e nacer en primavera trocar afns por races quen freixo termando do vento sen este fro
UNIDADE 8
PISTA 25
2. Ei ven o tempo de mazar o lio! COLGAN as mazorcas das solainas. Cain as castaas nos soutos reprexados. Chega o lonxe ruxir das augas entre o trupele-trupele dos mazos... / SON das augas! Doado vir do lonxe! Expostas coor i o son do Outono as nembranzas logo sern pouso sin nome.

2. CONCILIACIN LABORAL
PISTA 28
1. Pois estouche moi descontenta. Traballo por quendas nunha conserveira e resltame moi difcil compaxinar o traballo co coidado da mia nena de tres anos. Menos mal que che teo a meus pais que me botan unha man, pero ao non ter un horario regular, non sei, dme a sensacin de que algo do seu crecemento se me escapa. Non me importara traballar menos horas ou ter as mas ou as tardes libres, pero non son as normas da empresa...
PISTA 26
3. ningunha rosa do xardn recoece xa os meus pasos que regresan ss
PISTA 29
2. Co primeiro llo conseguiamos ir tirando, pero co segundo as cousas fronse complicando, sempre tiamos que depender de terceiros. E unha persoa para coidalos levbanos todo o salario dun. Houbo que optar e a mia muller, anda que levaba mis tempo no traballo ca min, terminouno deixando.
PISTA 27
4. quen rbore cando outono te abra como un libro e perdas folla a folla e a seiva a rastro tronco arriba sen azos para turrar con todo freixo para ti chega con espreitar por marzo
PISTA 30
3. Eu estou moi decepcionado coa empresa. Despois de tantos anos de servizo e anda que por antigidade e formacin me tocaba a min, ascenderon a outro compaeiro. A razn que el est horas e horas no traballo, anda que non faga nada. Pero como non ten nada mellor que facer, o director pensa que est moito mis implicado.
cento setenta e tres
173
transcricins
PISTA 31
4. A verdade que para min non sei se cambiar de empresa foi unha boa decisin. Na anterior o xefe conaba moito en min, tia un horario exible, porque saba que terminaba o traballo na casa. Con Internet, o que resolva na ocina tamn o poda resolver na casa, e iso permitame, por exemplo, dar un paseo e aproveitar a tarde. Ademais, a min gstacheme ben traballar pola noite. O xefe que teo agora moito mis estrito cos horarios e, francamente, vexo que renunciei a unha boa parte da mia liberdade. ou ideas asociadas. Logo, comezo a escribir e vou visualizando como pode quedar. Mm. Despois, fago algunhas modicacins sobre a estrutura e reviso ou corrixo se hai erros ou repeticins, ou tamn vou cambiando pequenos detalles...
7. ENTREVISTA DE TRABALLO
PISTA 33
Buf! A verdade que despois de entrevistar a tanta xente, anda que pareza doada a cousa, non o . Si, falamos con xente moi vlida. Para min, por exemplo, os dous ltimos son os mellores, ela... como se chamaba ela...? Pilar, pareceume moi espelida e unha persoa con moita iniciativa. Si, si A min o que me pareceu mis interesante que estivo a traballar no departamento de recursos humanos, ou sexa que ten moitsima experiencia nese sector. Si, ademais tia que ser moi boa porque en moi pouco tempo pasou a dirixir o departamento: en menos de dous anos! Si, si, que non me estraa. Fxate nestas referencias que ten: os seus antigos xefes destacan que, grazas sa xestin, a empresa incrementou ous seus benecios e chegou a ser a primeira no sector. As que parece unha persoa moi vlida. Si, desde logo, notbaselle na entrevista que lle pon ganas ao traballo e que se esforza moito, non si? Si, si. Ademais ten un currculo brillante. Si, si, pero non sei... o problema que ten pouca experiencia no sector das editoriais. Boh!, pero dixo que anda que tia pouca experiencia no ramo, que lle interesaba moito o traballo. E d a ver que aprende rpido. Xa, xa. E como se chamaba o mozo? Ignacio. Iso, Ignacio. Pois a min gustoume, e ten de bo que traballou nunha editorial. Si, pero pensa que era unha editorial pequena, cunha facturacin de menos de dous millns de euros. Si, pero anda que fose unha empresa pequena tamn me parece moi capaz e ademais formouse no mundo editorial desde abaixo. Si, iso si. Se te xas no seu currculo, a pesar de empezar promovendo as novidades editoriais, aos tres meses de estar na empresa subiu ata xefe de proxectos. Isto que est afeito a emprender proxectos; de feito, entre as
4. APRENDER A ESCRIBIR
PISTA 32
Ola, perdoa. Estou facendo un traballo sobre a composicin de textos para a materia de Lingua. Podera facerche unhas preguntas? Si, claro. Pois parece que, polo xeral, a xente escribe cada vez menos. Ti escribes moito ou pouco? Pois a verdade que escribo mis agora ca antes, porque co do correo electrnico, pois, claro, agora temos mis correspondencia, non? Mm. E, parte de escribir varias mensaxes ao mesmo tempo, tamn participo en foros e, ben, xa sabes. Ademais, como estudante, en cada materia temos que entregar traballos escritos: resumos dalgns artigos, presentacins de proxectos... Mm. E resltache fcil ou difcil escribir? Pois, depende do texto: as mensaxes electrnicas, non, claro; escribir resumos, tampouco moito; e os textos que teen unha estrutura moi marcada, como un currculo, por exemplo, tampouco me resultan difciles, porque teen moitas frmulas e o que hai que facer copialas e conectalas coa ta informacin. Claro, claro. Por exemplo, un texto informativo resltame moi fcil. O que de verdade me resulta difcil queixarme ou protestar a travs dun texto. Un da tiven que escribirlle unha carta compaa telefnica para reclamar e non souben atopar o ton. A verdade que ese tipo de texto mtame. Ah, si? E como escribes: preres facer unha primeira versin e logo revisala, ou falo doutro xeito? Non, non. Eu son moi ordenado en todo. Para escribir sigo unha serie de pasos: fago un esquema, penso as ideas xerais que quero explicar e logo penso posibles subtemas
174
cento setenta e catro
transcricins
sas tarefas est o coordinar a todo o equipo, ou sexa, que sabe dirixir equipos. Anda que non falaba ingls, non si? Non, non o fala. Creo que os idiomas eran o seu punto feble, anda que ten unha formacin excelente: mster en edicin, varios cursos e seminarios Se a sa formacin boa, pero o seu punto feble... que o ingls... E non sei... E non che pareceu un pouco prepotente? Mm... Non sei... Si, como demasiado seguro de si mesmo. Pois non. Pareceume un rapaz ambicioso e que sabe o que quere. E a rapaza, Pilar, pareceume mis fra e distante, non sei se encaixar na empresa.
PISTA 35
2. E ti Xan, tes algn recordo dalgn xefe que tiveches? Pois si, tiven un xefe que era un seor moi serio e moi distante que, a pesar de que todos sabiamos que era moi boa persoa, nunca se achegou a ns. E era mis vello ca ti? Si, tera uns dez anos mis ca min. E era moi distante. Ese o recordo mis grande que teo del. E custballe comunicarse? Si, e que eu creo que o noso traballo sera mis efectivo se el deixase aberta unha posibilidade de comunicacin. E ao longo desa experiencia hai algo que che ensinase? Pois si, por casualidade tiven que substitulo, fun eu quen o substituu cando deixou o cargo. E decateime de que era bsico o establecer ese nexo de unin entre o traballador e o xefe para facer mis efectivo o seu traballo. Ou sexa, que ao nal aprendiches dos erros doutra persoa? Si, si. Foi unha gran leccin. E, ao nal, que diras que tes: un bo ou un mal recordo desa persoa? Pois un bo recordo, porque era moi boa persoa.
9. XEFES
PISTA 34
1. E ti, Rosa, tes algn recordo dalgn xefe en especial que tiveses? Pois si, sobre todo do meu xefe, mellor dito, da mia xefa, que era a dona dun bar onde comecei a traballar. Ah! Nun bar traballaches? Si, pois o tpico, para pagarme os estudos. Xa. Pero que era unha seora moi riquia, moi boa, que te deixaba ao teu. E valoraba o traballo, a verdade e que lle teo moito aprecio. E que era moi novia e axudoume moito a crer en min mesma, a valorar as mias capacidades. Diras que iso foi o que che ensinou, o que aprendiches desa xefa? Si, si, pois agora, eu, cando estou nun traballo e non dou feito, digo: non, teo que facelo ou son quen de facelo. E iso dbollo a ela.
cento setenta e cinco
175

Manual Aula de Galego 4 Libro Completo

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Manual Aula de Galego 4 Libro Completo

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Nivel

Marco europeo comn de referencia para as linguas

Margarita Chamorro Ivonete da Silva Xaqun Nez

Margarita Chamorro Ivonete da Silva Xaqun Nez

Respecto s caractersticas metodolxicas do material

Desde o punto de vista da organizacin do material

Aln diso, o libro compltase coas seguintes seccins:

Nivel C1 en lingua galega

57 UNIDADE 5 Dixeches que o faras

69 UNIDADE 6 Lugares con encanto

21 UNIDADE 2 E ti, que opinas?

81 UNIDADE 7 Antes de que sexa tarde

33 UNIDADE 3 Valorarase a experiencia

93 UNIDADE 8 Vivir para traballar

45 UNIDADE 4 A vida puro teatro

E foi as como cho conto

Eu lembro o afundimento do Casn nas costas de Fisterra...

onda Limpeza. A r todo o litoral galego o la estendeuse p curecronse po

DESASTRE ECOLXICO EN GALICIA

Eu teo colaborado a mido en apagar os lumes preto da casa onde vivo...

Festa martima do noroeste europeo

Algns verbos irregulares:

Non vos dixen que ordensedes o voso cuarto?

Colocacin dos adxectivos

Precisar cando sucede unha accin

A condesa levaba unha saia negra.

Nun rexistro culto, frecuente colocar adxectivos cualicativos antes do substantivo.

s veces, xusto engade un matiz de oportunidade (positivo ou negativo).

Referencias a momentos xa mencionados

* S diante de substantivos en singular que comezan por consoante.

Vaia maratn, anotranse unhas 10.000 persoas...

Pilotos Auxiliares de voo Persoal de limpeza Pasaxeiros Controladores areos

Mozos de pista Persoal de terra Camareiros Xornalistas

Os .......................... declararon que ...........................

Caos no aeroporto Onte viviuse un da nefasto no aeroporto de...

Tres excursionistas perdidos no Courel

Que aconteceu? Cando Por que? En que circunstancias?

FESTIVAL INTERCLTICO DE MOAA

Pois Rianxo moi coecido por

Eu son home de mar

E ti, que opinas?

e iana idad d e m e d Seora servizo de a r a p e s ofrce r horas. o p a z e p lim venres. a s n lu e D

A CINTA IDEAL PARA TODA A FAMILIA

CTIVA DE UNTA DIRE X A D A T C A

5. ISO QUE DIS...

Poer condicins para negociar

+ INFINITIVO CONXUGADO me convidaren.

mesmo suxeito, a oracin de innitivo vai anteposta:

Est ben! Prometo intentalo, sempre e cando el non se meta comigo.

principal e o innitivo o mesmo suxeito, o innitivo vai distanciado do verbo principal:

Aludir a temas ou a opinins: iso (de)

Para aludir ao que algun dixo.

Dar unha informacin sen responsabilizarnos da sa veracidade

Engadir argumentos ou insistir nun aspecto da nosa argumentacin

Iniciar unha quenda de fala

Engadir unha nova informacin negativa

Para resumir e conclur

Organizadores da argumentacin e conectores

esta a mellor proposta.

Apoiar/Rexeitar unha proposta

En ocasins, podemos inverter a orde no modo de dar as opinins.

Iso unha grande inxustiza,

Os videoxogos son cada vez mis violentos, cmpre prohibilos.

A piratara un delito, deberiamos comprar todo orixinal.