Está en la página 1de 64

Direccin Xeral de Educacin, Formacin Profesional e Innovacin Educativa

Educacin secundaria
para personas adultas

mbito de la comunicacin
Educacin a distancia semipresencial

Mdulo 2 Unidad didctica 8

La descripcin

Pgina 1 de 64

ndice
1. 2. Introduccin...............................................................................................................4
1.1 Descripcin de la unidad didctica................................................................................ 4

Secuencia de contidos e actividades en lingua galega .........................................5


2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 Comunicacin oral ........................................................................................................ 5 Good night, mon ami ............................................................................................... 5 Comunicacin escrita.................................................................................................... 6 A cohesin (aspectos tericos) ..................................................................................... 6 A pascua de Kamil Moravk .................................................................................... 7 Presentacin de textos escritos en soporte impreso e dixital (aspectos tericos) ......... 8 Coecemento da lingua .............................................................................................. 11 Normas ortogrficas: uso do h .................................................................................... 11 A formacin de palabras. Composicin e derivacin (aspectos tericos) .................... 13 No lugar equivocado no momento xusto................................................................ 15 Funcionamento sintctico do verbo. Suxeito e complementos (aspectos tericos) ..... 17 Amor dos quince anos, Marilyn................................................................................... 19 Lingua e sociedade..................................................................................................... 21 Cine e literatura .......................................................................................................... 21 Educacin literaria ...................................................................................................... 22 A descricin. Os textos descritivos (aspectos tericos)............................................... 22 O ro Tins .............................................................................................................. 23 Elementos fundamentais do relato literario (aspectos tericos) .................................. 25 A serea grega ........................................................................................................ 26

3.

Contenidos y actividades en lengua castellana ...................................................27


Comunicacin oral ...................................................................................................... 27 A libro abierto ........................................................................................................ 27 Comunicacin escrita.................................................................................................. 28 El hereje ................................................................................................................ 28 Conocimiento de la lengua ......................................................................................... 29 Normas ortogrficas: uso de h (aspectos tericos) ..................................................... 29 La formacin de palabras en castellano (aspectos tericos)....................................... 30 La salud a una llamada ......................................................................................... 32 Funcionamiento sintctico del verbo en castellano. Sujeto y complementos (aspectos tericos)...................................................................................................................... 34 Lengua y sociedad...................................................................................................... 36 3.7 Cine y literatura: La lengua de las mariposas ........................................................ 36 Educacin literaria ...................................................................................................... 38 3.8 La descripcin ............................................................................................................ 38 3.9 La nave blanca ...................................................................................................... 38 3.10 Elementos fundamentales del relato literario (aspectos tericos)................................ 41 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

4.

Resumen de contenidos .........................................................................................43


4.1 4.2 Contidos en lingua galega .......................................................................................... 43 Contenidos en lengua castellana ................................................................................ 45
Pgina 2 de 64

5. 6.

Ejercicios de autoevaluacin .................................................................................46 Solucionarios...........................................................................................................51


6.1 6.2 6.3 Solucins das actividades en lingua galega................................................................ 51 Soluciones a las actividades en lengua castellana...................................................... 55 Soluciones de los ejercicios de autoevaliacin ........................................................... 60

7.

Bibliografa y recursos............................................................................................64

Pgina 3 de 64

1.
1.1

Introduccin
Descripcin de la unidad didctica
Esta unidad se denomina La descripcin. Es recomendable que diariamente trabaje con ella entre una y dos horas. Adems, debe tener en cuenta las siguientes cuestiones: La unidad contiene textos y ejercicios en gallego y en castellano, separados en dos partes bien diferenciadas. Ambas lenguas, junto con la extranjera, se integran en el mbito de la comunicacin. La unidad consta de dos tipos de textos o contenidos: unos llevan la etiqueta de "aspectos tericos", que son los que debe comprender y memorizar; y otros que carecen de esa etiqueta, que son los que debe leer, comprender y comentar (aparecen precedidos del smbolo ). Los contenidos y ejercicios van clasificados en bloques o partes, relacionados con distintos aspectos del estudio de la lengua: comunicacin oral, comunicacin escrita, conocimiento de la lengua, lengua y sociedad y educacin literaria. Despus de finalizada la unidad, deber ser capaz de: Valorar la importancia de la lengua oral como modo de comunicacin universal. Identificar en un texto descriptivo las caractersticas que lo definen como tal. Componer textos haciendo descripciones fsicas y psicolgicas de personajes. Componer enunciados y textos con una cohesin adecuada. Cuidar la presentacin formal de trabajos y textos escritos, en soporte impreso y digital. Identificar y reconocer familias de palabras regulares e irregulares en ambas lenguas. Saber la funcin sintctica de la clase de palabra verbo en las dos lenguas del mbito. Reconocer el sujeto, el predicado y los complementos de la oracin en las lenguas del mbito. Manejar una terminologa sintctica bsica. Identificar los elementos fundamentales del relato literario. Reconocer algunas de las transformaciones necesarias cuando se adaptan textos narrativos para convertirlos en guiones de obras audiovisuales.

Pgina 4 de 64

2.

Secuencia de contidos e actividades en lingua galega


Comunicacin oral Good night, mon ami
Se ten acceso a internet, vexa a curtametraxe titulada Good night, mon ami no seguinte enderezo: [http://www.cmg.xunta.es/visor/dspace.asp?TIPO=VIDEO&COD=674]

2.1

Actividades propostas S1. Logo de ver a curtametraxe responda s seguintes cuestins:

Cal o tema principal? Cantos personaxes interveen e que idiomas falan? Como se decatan de que todos son galegos? Por que a curtametraxe se titula Good night, mon ami? Razoe a resposta.

Pgina 5 de 64


2.2

Comunicacin escrita A cohesin (aspectos tericos)


Para construrmos un texto adecuadamente unha das caractersticas que debemos cumprir a cohesin lingstica.
Elementos de cohesin mis utilizados

Pronomes: permtenos referirnos a algun ou algo que xa foi nomeado sen repetilo. Por exemplo, Anta moi boa estudante. Ela sempre aproba todo. Cohesin lxica: o tipo de cohesin conseguida a travs da escolla do lxico. o feito de utilizarmos nun texto as palabras adecuadas ao tema do que se fale. dicir, se falamos de libros, empregaremos un campo semntico relacionado con ese tema, repetindo palabras, utilizando sinnimos ou hipernimos. Exemplos: O av deulle vinte euros ao neto para comprar un libro. Mais o rapaz gastounos en lambonadas. Haba un cogomelo moi grande debaixo daquel castieiro. A rapariga arrincou o fungo con coidado e levouno para a casa.
Outros procedementos para compor textos con cohesin adecuada

Insercin de expresins explicativas: este tipo de explicacins aclara un ou varios conceptos aos que xa se fixo referencia con anterioridade noutra parte do texto. Pdense dar de dous xeitos. Preste atencin aos exemplos: El non estudou nada, dicir, vai suspender o exame (suspender o exame consecuencia de non estudar). El msico, dicir, toca un instrumento (aclrase o que ser msico). Uso do xerundio: nun texto o xerundio pode achegar diferentes valores segundo como se empregue (darlle nfase ao dito, prolongar unha accin no tempo, etc.). Exemplos: Dbese ao celo da Autoridade, quen tendo como ten unha tenda no lugar Sendo galego non debo ser mis que galeguista. Non me amoles, vale, fixen o que puiden. Sendo as Andando xa. Uso do participio: igual que co xerundio, o participio pode adquirir diferentes valores dependendo de como se use. Fxese nos exemplos (valor expresivo, intensificador): Perdidos un polo outro Ou sexa o troco da carga cargada e virada. Como era as do meu corpo, can na tentacin de a pr. Pensado e feito. Cando Pedrio sau do leito pareca un longueirn: chuchado, esgumiado,

Pgina 6 de 64

2.3

A pascua de Kamil Moravk


Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos. Quixo darlle o seu regalo, mais non foi capaz de xuntar folgos e s puido tatexar que faca fresco. Logo, el s, foinos comendo, pero facanselle amargos na boca e por iso botou o resto ao sumidoiro. Como era sensible, a partir de entn s mercou bombns. Durante algn tempo, namorouse de Kamil Morvek a loura que viva enfronte. Amosballe o seu agarimo e fxolle perder a cabeza. Un da tentou apertalo pero Kamil ceibouse dela, fuxiu sa casa, pechouse e tirou dos pelos porque a loura de enfronte gustballe moito. Despois dalgns meses decidiu pedirlle perdn. Buscouna, mais xa era tarde. Xa era nai e o seu marido mirouno con mala cara. Dende entn, Kamil s amaba de xeito platnico e moi de vez en cando [...]. Such Ji, Cen contos, ou sexa, un plan incumprido, Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 2000

Actividades propostas S2. Lea o texto. Identifique agora algns dos elementos que favorecen a sa cohesin textual e anteos: pronomes, sinnimos, expresins explicativas, xerundios e participios.

Sublie os pronomes que aparecen neste fragmento: Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos. Tamn se utiliza no texto a elipse, dicir, non utilizar palabras que se sobreentenden, nomeadamente o suxeito dos verbos. Localice aqu as elipses: Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Quen se afastaba e axudaba aos demais?
S3. Redacte un texto de intencin literaria (narrativo) mantendo a cohesin textual e utilizando os datos que se lle indican. A extensin mxima unha cara dun folio; pode redactalo en galego ou en casteln, en soporte dixital.

Tema: chegou tarde. A onde?: empresa en que traballa (mais de noite a empresa non abre). Quen?: Xaime. Que sucedeu?: caeulle un lstrego; das persoas foron testemuas do milagre, pois Xaime segue vivo; as testemuas e Xaime comezan unha pelexa. Onde?: na periferia da cidade, s tres da madrugada.

Pgina 7 de 64

2.4

Presentacin de textos escritos en soporte impreso e dixital (aspectos tericos)


Un bo texto aquel que recolle perfectamente os contidos aos que ten que facer referencia e que ten unha presentacin ordenada, limpa e atractiva. Pense que debe haber un equilibrio entre o contido do texto e a sa presentacin, o aspecto externo un factor que, sen dbida, ha favorecer a comunicacin e ha beneficiar a sa cualificacin. A adecuada presentacin do texto escrito implica unha serie de elementos que deben organizarse dunha maneira comunmente aceptada. Agora estudaremos eses aspectos formais que deber ter en conta para a presentacin dos seus traballos.
Deseo de pxina: tipo de papel, marxes, espazamento entre lias, xustificacin e confeccin do pargrafo

Tipo e orientacin do papel: o primeiro que ten que decidir o tipo de papel que vai empregar. A non ser que o seu texto requira un tipo de soporte especial, o normal empregar un tamao de papel DIN A4 (210 x 297 mm) con orientacin vertical. Tamn se pode utilizar a orientacin horizontal, mais non se debe abusar deste recurso, pois obriga o lector a estar modificando a posicin para a sa lectura, o que resulta incmodo. Normalmente, emprgase papel de 0,80 gramos. O seu grosor faino mis cmodo, pois soporta moi ben tanto a escrita man como a impresin, anda que se poden usar papeis doutro peso. Tamao: o de todas as follas que ocupe o texto debe ser igual, mais no caso de que ese texto sexa un traballo acadmico e leve portada e contraportada, estas das pxinas si que poden ser uns milmetros mis grandes que o resto. Marxes: para a correcta presentacin do traballo moi importante prestar atencin s marxes. Para un tamao DIN A4 as marxes superior e inferior poden ser de 2,5 cm, e a esquerda e dereita de 3 cm. Se vai encadernar o seu traballo cunha espiral ou con calquera outro medio, pode deixar unha marxe un pouco maior esquerda. Daquela, logo de encadernado, a marxe visible ha ser igual aos dous lados do papel. Por exemplo, pode elixir 3,5 para a marxe esquerda.

Espazamento entre lias: o espazo vertical que se establece para separar as lias de texto. Os mis usados son o sinxelo, o de 1,5 lias e o dobre. O normal establecer un espazamento sinxelo, que se adapta ao tamao de fonte (tipo de letra) utilizado. Tamn podemos usar un espazamento de 1,5 lias, equivalente a 1,5 veces o sinxelo. Ou en determinadas ocasins un espazamento dobre, que duplica o sinxelo. O espazamento sempre est en relacin co tamao de letra usado.

Pgina 8 de 64

Vexamos uns exemplos de espazamento entre lias: Espazamento sinxelo.


Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Espazamento de 1,5 lias.


Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Espazamento dobre.
Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Logo de ver os exemplos, decatarase de que o normal e mis correcto para a presentacin dos seus textos e traballos o espazamento sinxelo (pode usar o de 1,5 lias ou o dobre para a confeccin de ttulos e subttulos). A xustificacin: a disposicin do texto na lia en relacin coas marxes. Hai catro tipos de xustificacin: esquerda, dereita, centrada e completa. Esquerda: neste tipo de xustificacin aparecen ao final da lia, dereita, espazos en branco que varan segundo a lonxitude do texto e d a sensacin de que falta texto para completar as lias. Este tipo de xustificacin reflicte a escrita manual.
Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Dereita: este tipo de xustificacin bastante habitual en trpticos ou noutro tipo de textos publicitarios para facilitar a insercin de imaxes. O seu emprego resulta artificial para un tipo de texto de carcter formal.
Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Centrada: sase en textos de creacin, normalmente lricos.


Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

Pgina 9 de 64

Completa: a que produce un efecto esttico mis agradable. Xa que logo, a mis recomendable para aplicala nun texto ou traballo que faga.
Kamil Moravk era mis ben unha persoa introvertida. Afastbase da sociedade pero cando poda, axudaba aos demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos.

A confeccin do pargrafo: o normal que a primeira lia do pargrafo (excepto no primeiro pargrafo) posa unha sangra. Isto significa que a primeira lia comeza un pouco metida dereita, o que non debe ser inferior a tres espazos. Tamn normal (anda que non sempre se produce) que entre cada pargrafo se estableza unha maior separacin que entre as lias.
Durante algn tempo, namorouse de Kamil Morvek a loura que viva enfronte. Amosballe o seu agarimo e fxolle perder a cabeza. Un da intentou apertalo pero Kamil ceibouse dela, fuxiu sa casa, pechouse e tirou dos pelos porque a loura de enfronte lle gustaba moito. Despois dalgns meses decidiu pedirlle perdn. Buscouna, mais xa era tarde. Xa era nai e o seu marido mirouno con mala cara. Desde entn, Kamil s amaba de xeito platnico e moi de vez en cando. [...]

Actividades propostas S4. Revise o texto que creou na actividade anterior e mire se a sa presentacin segue os parmetros establecidos no texto terico que acaba de ler. Se non as, corrixa o aspecto formal do texto modificando o necesario: marxes, pargrafos, espazamento de lias, xustificacin... Cando remate de corrixilo, imprmao. Acceda Biblioteca Virtual Galega [http://bvg.udc.es/index.jsp] e faga o seguinte:

S5.

Pinche na opcin Obras dispoibles para lectura. Deseguido, pinche na opcin Ttulos de narrativa. Busque o seguinte autor: Reigosa, Carlos G. Pinche na obra do autor que leva por ttulo Crime en Compostela. Agora pinche no recadro verde a carn da palabra texto que ten nesta pantalla actual e vexa detidamente o documento. Describa o deseo de pxina que ten diante tendo en conta o lido no texto terico: orientacin do papel, marxes, espazamento, tipo de xustificacin e confeccin do pargrafo.

Pgina 10 de 64


2.5

Coecemento da lingua Normas ortogrficas: uso do h


O h un signo ortogrfico que non representa ningn son, pero mantense na lingua escrita, en posicin inicial, en interior ou final de palabra (horta, prohibir, oh, ah). Escrbense con h todas as formas dos seguintes verbos e derivados: haber, habitar, herdar, honrar, hospedar e humillar. Exemplos: haba, haberes, habitamos, habitante, hai, herdanza, herdarn, honradez, honraran, hospedara, hospedaxe, humillante,... Escrbense con h os seguintes prefixos:
Hecto-: hectolitro... Hemero-: hemeroteca... Hemi-: hemisferio, hemiplexia... Hemo-: hemofilia, hemorraxia... Hepta-: heptaslabo... Hetero-: heterosexual... Hexa-: hexgono... Hidro-: hidrxeno, hidrografa... Hiper-: hipermercado, hipermetropa... Hipo-: hipdromo... Homo-: homosexual, homoxneo...

As seguintes palabras que levan o h intercalado: adherir, adhesivo, anhdrido, coherente, cohibir, deshidratado, deshonesto, deshonra, exhausto, exhibir, exhortar, inhbil, inhumano, prohibir, rehabilitar, vehculo... Por motivos etimolxicos escrbense con h palabras como harmona, hasta e helmo. Tamn por razns etimolxicas non levan h palabras como: a, ala!, ola!, baa, ermida, irmn, inchar, ombro, orfo, oso, ovo, mero...

Actividades propostas S6. Busque no dicionario e escriba das palabras que leven os seguintes prefixos:

halo-; hecto-; heli-; hemat-; hemi-; hepat-; hepta-; hetero-; hexa-; hidro-; hipno-; hipo-; homoS7. Escriba das palabras derivadas das seguintes (pode consultar o dicionario);

adherir; hbil; habitar; hbito; harmona; herba; heroe; historia; hora; humano-; humidade
S8. Complete as frases que veen a continuacin colocando as seguintes palabras no lugar que lles corresponda: hipdromo, inhumano, exhausto, ermida, inchei, a, orfos, ola!

[_________] balsa e agora estou [_________]. Atoparmonos [_________], na porta da [_________]. [_________] non axudar aos [_________]. [_________]! Pedro, queres vir comigo ao [_________]?

Pgina 11 de 64

Pode reforzar e ampliar o uso do h realizando as actividades propostas nestas direccins

[http://centros.edu.xunta.es/iespintorcolmeiro/galego/exercicios.htm] [http://enredandocoaspalabras.blogspot.com/search/label/Ortograf%C3%ADa] [htp://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/ortografia.htm]

Pgina 12 de 64

2.6

A formacin de palabras. Composicin e derivacin (aspectos tericos)


O lxico non inalterable nin fixo; ao longo do tempo vai experimentando transformacins. Hai palabras que deixan de utilizarse, outras evolucionan e modifcanse, e tamn se incorporan palabras novas. Para a formacin de palabras novas a partir das xa existentes hai tres procedementos: derivacin, composicin e parasntese. Ns imos centrarnos nos dous primeiros: derivacin e composicin. Derivacin. Fxese neste grupo de palabras: pan, panadeiro, panadara, empanar, empanada, panificadora... Como ve, todas elas teen unha parte comn (pan) que o seu lexema ou raz. As demais palabras formronse engadindo a este lexema prefixos (se van diante) e sufixos (se van detrs). A derivacin un procedemento de formacin de palabras consistente en engadirlle a un lexema prefixos e sufixos. Composicin. Fxese agora na formacin destoutro grupo de palabras: Xordo + mudo = xordomudo Tapa + cubos = tapacubos Afa + lapis = afialapis A composicin un procedemento de formacin de palabras novas consistente na unin de das ou mis palabras. Familia lxica. Todas as palabras que teen un mesmo lexema e, polo tanto, unha parte do seu significado comn, forman unha familia lxica. Exemplo: pan, panadeiro, panadara, empanar, empanada, panificadora... s veces, dentro da mesma familia lxica aparecen palabras con lexemas diferentes, porque un de orixe culta e outro non. As, por exemplo, a familia lxica de oito est formada, entre outras palabras, por: oito, oitenta, oitocentos, octoxenario, octgono, etc. Todas estas palabras teen que ver co significado oito, pero unhas proceden da palabra patrimonial galega (oito oitenta, oitocentos) e outras directamente do lexema latino octo-, que tamn significa oito nesa lingua (octoxenario, octgono).
Derivacin: prefixos

Como dixemos, os prefixos colcanse diante do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns prefixos e o seu significado.
Prefixo abibibliopreretriSignificado
Negacin, privacin Das veces, dous Relacionado cos libros Anterioridade Repeticin Tres veces, tres

Exemplos Amoral, ateo Bilinge, bgamo Bibliografa, biblioteca Predicir, prehistoria Refacer, retorcer Trimestre, trpode

Pgina 13 de 64

Derivacin: sufixos

Lembre que os sufixos van detrs do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos algns sufixos galegos e o seu significado.
Sufixo -ame -edo -ara -n
Conxunto de Colectivo Lugar Profesins

Significado Dentame, enxame Arboredo

Exemplos

Panadara, confeiaera Teceln, artesn

Tamn son sufixos de uso moi frecuente os seguintes: Para expresar diminucin (diminutivo): -io/a rapacia -echo/a gordecho -elo/a cadelo -ete/a banqueta Para expresar aumento (aumentativo): -n/ona mullerona -azo/a cochazo Para expresar desprezo (despectivo): -aco/a paxarraco -acho/a fiacho -exo lugarexo -uco/a casuca -ucho/a cuartucho -allo/a espantallo -oupo/a casoupa
Cambio de categora gramatical

Na formacin de palabras por derivacin sucede con frecuencia que, ao lle engadir ao lexema sufixos ou prefixos, se obteen palabras de distinta categora gramatical pertencentes todas elas mesma familia lxica. Fxese nos exemplos:
Substantivo Pan Conversa Lousa
Empanado Conversador Lousado

Adxectivo Empanar Conversar Lousar

Verbo

Pgina 14 de 64

2.7

No lugar equivocado no momento xusto


Empecei a experimentar Palestina xa no propio avin. Ao facer escala en Barcelona un pasaxeiro israel esixiu que o cambiasen de asento porque de repente se atopara rodeado de viaxeiros que falaban o rabe. Logo, sobrevoando Sicilia, unha muller palestina suscitou unha pequena alarma ao pedir un coitelo para pelar unha maz; e a dez mil metros sobre Chipre foron uns xudeus arxentinos quen se enfureceron ata ameazar cun motn se non se lles proporcionaba unha cea kosher. Ningun pareca ir cmodo naquel avin, e isto deba servirme de advertencia. Tampouco a eu demasiado cmodo, xa postos. O vio que servan de aperitivo deume dor de cabeza e, ao chegar, o noso voo coincidiu con tres jumbos procedentes de Nova York cargados de centos de ultraortodoxos, con hashidim que, coma unha marea negra de sombreiros nos inundaban o vestbulo do aeroporto e facan imposible chegar ata a aduana. Este era o aeroporto Ben-Gurion... Todos os aeroportos son lugares en certo modo mxicos. Un chega polo ceo e marcha polo ceo. Polo menos a maior parte das veces. Pero o aeroporto internacional Ben-Gurion, preto de Tel Aviv, mxico se cadra noutro senso: un lugar polo que osman as pantasmas. Miguel Anxo Murado, Fin de sculo en Palestina Galaxia, 2008, Vigo

Actividades propostas S9. Lea o texto e conteste s seguintes cuestins:

Mediante a adicin de sufixos e prefixos escriba palabras que pertencen familia lxica destas que aparecen no texto (se o necesita, realice o exercicio coa axuda dun dicionario, que poder atopar en calquera biblioteca ou en internet en: http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html.
Coitelo Enfureceron Cmodo Asento

Que significado teen os seguintes prefixos destas palabras extradas do texto?


Ultraortodoxo Internacional Sobrevoando Aeroporto

Diga a que categora gramatical pertence cada unha das seguintes palabras (as da columna esquerda estn extradas do texto).
Experimentar: Motn: Dor: Viaxeiro: Experimento: Amotinado: Doente: Viaxar: Experimentado: Amotinar: Dodo: Viaxe:

Pgina 15 de 64

S10.

Elabore un pequeno texto en galego coa familia lxica de local: localidade, localizacin, localizar, ilocalizable... Nas das linguas do mbito existen tamn as chamadas familias lxicas irregulares, dicir, que teen diferente raz. Exemplos: en casteln: oculista, ojo, oftalmlogo...; en galego: oito, oitenta, oitocentos, octoxenario, octgono... Indique dous exemplos mis de familias lxicas irregulares.

S11.

Pode reforzar e ampliar o referente formacin de palabras e familias lxicas facendo as actividades propostas nesta direccin de internet:

[http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/lexico/lexico1.htm]

Pgina 16 de 64

2.8

Funcionamento sintctico do verbo. Suxeito e complementos (aspectos tericos)


Suxeito

Na oracin gramatical, o suxeito un substantivo ou pronome que concorda en nmero e persoa co verbo que acompaa; sintacticamente o que realiza a accin indicada polo verbo. Para recoecer o suxeito dbeselle preguntar ao verbo quen realiza a accin indicada por este: Os autobuses pararon pola folga. Quen parou pola folga?: os autobuses. Os autobuses pararon pola folga Suxeito Predicado
Predicado

O predicado o que se di do suxeito. Sintacticamente o verbo a nica palabra que pode realizar a funcin de ncleo do predicado. Pode estar formado unicamente por un verbo ou por un verbo mais unha serie de elementos que o acompaan, os complementos.
Os complementos mis importantes

Complemento directo (CD): un complemento que obrigatoriamente deben levar os verbos transitivos para completar o seu significado (eu teo un autombil). O CD non leva preposicin excepto cando un nome propio ou un pronome (vin a Ins). Para recoecer o CD dun verbo dbeselle preguntar a este que ou que o amado, querido, regalado Pdese substitur polos pronomes persoais tonos de CD (ver punto 2.16.1 da unidade 4, bloque 2 do mdulo I). Exemplo: Eu teo unha casa/Eu toa. Complemento indirecto (CI): a persoa ou cousa que recibe o dano ou proveito da accin verbal (eu escribo cartas a Xabier). Sempre leva preposicin, normalmente a. Para recoecer o CI dun verbo dbeselle preguntar a este a quen ou para quen vai dirixida a accin que indique o verbo. Pdese substitur polos pronomes persoais tonos de CI (ver punto 2.16.1 da unidade 4, bloque 2 do mdulo I). Exemplo: Eu escribo unha carta a Anta/Eu escrbolle unha carta. O complemento circunstancial (CC): expresa as circunstancias en que se desenvolve a accin do verbo (Ma vou ao banco). Ao ser un complemento opcional, para recoecelo chega con comprobar se ao eliminalo da oracin esta segue a conservar o seu significado esencial. Ademais non concorda con ningn elemento da oracin. Atributo (Atr.): un complemento que normalmente aparece cos chamados verbos copulativos (ser, estar, parecer e semellar). Exemplos: Mara est enferma; O viaxeiro pareca canso.
Outros complementos

Complemento de rxime preposicional (ou suplemento): un complemento esixido por determinados verbos e introducido por unha preposicin (por calquera, ata a).

Pgina 17 de 64

Para recoecer o complemento de rxime preposicional dun verbo dbese substitur ese complemento de rxime por un pronome tnico (ver punto 2.16 da unidade 4, bloque 2 do mdulo I) precedido de preposicin (acrdome de Pedro/acrdome del). Se a substitucin non posible significa que non se d un complemento de rxime preposicional. Complemento axente (Cax.): este complemento aparece nas oracins en voz pasiva e indica quen realiza a accin do verbo. Exemplo: A estacin foi inaugurada polas autoridades; Os marieiros foron rescatados por un gardacostas. Complemento predicativo (CPvo): complementa o verbo, o suxeito e o complemento directo (Xela durmiu tranquila toda a noite). Para recoecelo debemos ter en conta que unha funcin realizada por adxectivos e que responde cuestin Como? feita ao verbo: Como durmiu Xela? tranquila. Ademais o CPvo concorda co suxeito ou co CD. (non confundir co complemento circunstancial de modo, onde quen responde pregunta como un adverbio, non un adxectivo).

Pgina 18 de 64

2.9

Amor dos quince anos, Marilyn


Mara agardou, coa cara pegada aos vidros da fiestra, ata que o coche do polica se perdeu na ltima volta da estrada e desapareceu da sa vista. Logo, afastouse da vent, recolleu a cafeteira e as tazas que haba encol da mesa, e levou todo ata o vertedoiro da cocia. Anda estaba en tensin, despois daquela entrevista na que fixera esforzos por aparentar unha normalidade que distaba moito de sentir. Tia a seguridade de que o inspector non sospeitara nada, de que marchara coa sensacin de ter perdido o tempo, logo dun dilogo cheo de preguntas e respostas previsibles. Pero tema que Xon, o seu home, reparara nalgn detalle que o fixese sospeitar e o levase a continuar coa conversa, aproveitando calquera pretexto. Mentres lavaba as tazas, os pratios e as cullerias, e secaba todo meticulosamente, lembrou o xogo de preguntas e respostas que se acababa de producir entre ela e mais o polica. As palabras volvan agora sa mente, coma se lle quedasen gravadas no cerebro e unha forza a obrigara a reproducilas, quizais para comprobar se houbera algn fallo ou algunha contradicin que a delatase nas sas respostas [...]. Fernndez Paz, Agustn, Amor dos quince anos, Marilyn, Xerais, Vigo, 1995.

Actividades propostas S12. Lea o texto detidamente e responda s cuestins:

Nas seguintes oracins tomadas do texto, sublie con cores diferentes o suxeito, o predicado e os ncleos verbais de cada predicado. Mara agardou. O coche do polica perdeuse na ltima volta da estrada. O inspector non sospeitara nada.

As palabras volvan agora sa mente. Nas seguintes oracins do texto localice e sublie os complementos que forman parte do predicado e diga que tipo de complementos son. Mara recolleu a cafeteira e as cuncas. Lembrou o xogo de preguntas e respostas. Afastouse da vent.
S13. Nas seguintes oracins diga que funcin desempea o pronome tono subliado (CD ou CI):

Qurote moito. Non me trouxo o encargo. Cada bocado que traga sbelle anda peor. Xan viuno en clase.
S14. Nas seguintes oracins localice os complementos circunstanciais.

Lavei a roupa coas mans. Ma irei ao cine con Ana. Onte cheguei tarde ao traballo. Merquei o coche con tres mil euros.
Pgina 19 de 64

S15.

Sublie o atributo nas seguintes oracins.

O neno estaba peiteado. O home estaba espido. Aquela muller era ferrol A cantante estaba afnica.

Pode atopar mis exercicios nesta pxina:

[http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/morfoloxiaexercicios.html]

Pgina 20 de 64

Lingua e sociedade

2.10 Cine e literatura


Desde a sa aparicin a finais do sculo XIX, o cine inspirouse nas novelas para a realizacin de pelculas e anda que literatura e cinematografa son dous xneros diferentes, teen en comn que ambos presentan unha historia con personaxes, dilogo e accin. O que os diferencia principalmente a maneira en que se consumen: a novela, en solitario, imaxinando o lector escenas e personaxes. O cine, normalmente en grupo, con imxenes e sons fabricados por outras persoas. Os dous, cine e literatura, influronse un ao outro: o cine toma historias da literatura e adptaas; un guin cinematogrfico un instrumento literario. En canto literatura, hai que sinalar que a estructura narrativa de moitos autores contemporneos copia o estilo cinematogrfico: as frases curtas e directas ou a forma de ver aos personaxes, como se moven e o seu entorno. A adaptacin dunha novela a guin cinematogrfico comporta unha serie de transformacins. As, a novela consta do relato dos feitos, do dilogo (directo ou indirecto), das descricins e dos retratos. O guin cinematogrfico consta dos papeis ou designacins dos personaxes, as rplicas (dilogos) e das didascalias (indicacins sobre o decorado, as accins, o ton...o que en teatro chmase anotacins). E. Coromimas, C. Rubio, Tcnicas de escritura, editorial Teide, 1989 (adaptacin).

Actividades propostas

A curtametraxe do apartado de comunicacin oral est baseada nun relato de Castelao titulado Unha ra nun porto lonxano, do seu libro Cousas. Pode achegarse a unha biblioteca para ler o relato ou acceder a algn destes enderezos de internet: [http://asvangardas.blogspot.com/2008/03/unha-ra-nun-porto-lonxano.html] [http://manuelrivas.com/cousas/unha-rua-nun-porto-lonxano/] [http://www.blogoteca.com/literalingua/index.php?cod=80658]
S16. Que diferenzas atopa na curtametraxe con respecto ao relato de Castelao?

Pgina 21 de 64

Educacin literaria

2.11 A descricin. Os textos descritivos (aspectos tericos)


A descricin consiste na representacin mediante a linguaxe de persoas, lugares, obxectos ou procesos. Cando queremos falar sobre como unha persoa (o seu aspecto fsico, a sa psicoloxa, etc.), un animal (se carnvoro, omnvoro, a cor da sa pel, etc.) ou un obxecto inanimado (grande, pequeno, cadrado ou circular) realizamos a sa descricin. Nelas empregamos sobre todo unha clase de palabras, o adxectivo, que nos permite expresar as calidades dese obxecto ou desa persoa.
Tipos de descricin

Retrato: a caracterizacin fsica e moral dun personaxe, normalmente encadrado no seu tempo e lugar. Descricin topogrfica: a descricin de lugares e ambientes. Adoita ter moita importancia nos relatos literarios. Anuncio: estamos diante doutro tipo especial de descricin que se caracteriza por describir dun modo mis implcito ou suxerido que de forma expresa. O seu propsito persuasivo, dicir, orientar o comprador cara a un determinado artigo.
Caractersticas dos textos descritivos

A descricin organzase seguindo un criterio, que pode ser espacial: de arriba a abaixo, de dereita a esquerda, etc. Uso de substantivos pertencentes ao mesmo campo semntico. Uso frecuente de adxectivos. Uso de verbos en presente e en pretrito.

Pgina 22 de 64

2.12

O ro Tins
Este ro o mis importante do concello, non tanto pola sa lonxitude, igual que o Donas, nin polo seu caudal, o maior de todos os que percorren Outes, senn por ser o que articula o seu territorio. O ro, que nace en termos de Mazaricos, onde lle chaman Ro de Santabaia, xa baixa ben cargado de auga polas barranqueiras de Chacn antes de recibir a importante achega acufera do Ro Denosio, que o que forma a espectacular fervenza de Santa Leocadia. () Pero ademais arrastra grande cantidade de arxilas, areas, gravas e cantos que vai arrincando das lousas, os xistos, os gneis, as arescas e cuarcitas que conforman a lingua de rochas metamrficas que penetra desde as terras de Santa Comba ata o inicio do val do ro, polo que este se foi abrindo mis facilmente camio a travs delas que entre as rochas granticas, mis duras, que predominan na costa galega. () Transita, por este frtil val, o Ro Tins, cambiando segundo as estacins: No vern, refulxe a sa superficie espellando os raios de sol que penetran intermitentemente polas innmeras aberturas que o manto perenne de follas apertadas deixa na bveda arbrea que cobre o seu palpitante curso e escintilan como alfinetes dourados os reflexos de luz no fondo das sombrizas devesas. No outono interpretan unha sinfona acutica as pingas da chuvia repenicando sobre o cristal da auga, tamborilando nos seixos e arrancando acordes vibrantes ao premer as altas herbas, ao tempo que o vento asuba entre as copas. No longo inverno faise un silencio trmulo arredor do ro para que no aire s resoe o brado paralizante da irrefreable corrente que, cal besta xurdida dos infindos caborcos de Chacn, pasa ruxindo entre as casas da Serra (). Na primavera, a sinfona musical do outono convrtese en puro espectculo de luz, cor e son: locen como nunca os verdes prados, sementados de centos de vermellos amorodos, zoan as redivivas abellas entre as brancas inflorescencias dos sabugueiros, as margaridas, os pampillos amarelos, as prpuras campaas e as violetas, cruzan escintilando, dun tremo a outro, os polcromos cabalos do demo (). Mario, Xon X., O Ro Tns, en Terra de Outes, Revista da A.C.C., n3, xullo 2008

Actividades propostas S17. Lea o texto (O ro Tins) e responda s cuestins:

Coa axuda do dicionario busque o significado das palabras do texto que estn en negra: arxilas, xistos, escintilan, alfinetes, repenicando, seixos, brado, amorodos, polcromos. Que obxecto ou ser se describe neste texto? Que tempos verbais predominan no texto (presente, pretrito...)? Que clase de palabras son as mis utilizadas (substantivos, adxectivos, adverbios...)? Por que?
S18. Lea este texto tomado da obra Os dous de sempre, de Castelao.
A ta Adega vive nunha casa pequerrecha, sempre ben encaleada, cunha balconeta de madeira entre das fiestras xemelas e unha porta de das follas. A casa ten fisionoma de moneco, con ollos, nariz e boca, e logo un caparuchete de tellas na cabeza. Cando a ta Adega cerra unha fiestra, a casa chisca un ollo. Rodrguez Castelo, Alfonso, Os dous de sempre

Escriba coas sas palabras e sen copiar o texto como era a casa da ta Adega. Con que compara o autor a casa? Por que di que a casa chisca un ollo?

Pgina 23 de 64

S19.

Neste texto, o gran escritor francs Honor de Balzac describe o pai da protagonista da sa obra Eugne Grandet. Lao e responda s cuestins.
No fsico, Grandet era home de cinco ps, repoludo, cadrado, cunhas pernas de doce polgadas de circunferencia, grandes rtulas e anchas costas; a sa cara era redonda, curtida e marcada pola varola; a sa barba era recta, os seus labios non ofrecan ningunha sinuosidade e os seus dentes eran brancos; os seus ollos tian a expresin tranquila e devoradora que o pobo atribe ao basilisco; a sa fronte, chea de engurras transversais, non careca de significativas protuberancias; e os seus cabelos, louros e brancos... O nariz, gordo pola punta, sostia un vulto listado que, segundo dica o vulgo, e non sen razn, estaba cheo de malicia. Esta cara anunciaba esa astucia perigosa, esa fra probidade e ese egosmo do home afeito a concentrar os seus sentimentos no nico ser que lle foi sempre querido, a sa filla Eugne, a sa nica herdeira. Por outra parte, a actitude, os modais, o paso, todo nel confirmaba esa crenza en si que d o costume de comprobar que un sae sempre airoso das sas empresas; as, pois, anda que o seor Grandet era, en aparencia, home de costumes sinxelos e efeminados, tia un carcter de ferro. Honore de Balzac, Eugne Grandet

A quen se describe neste texto? Describa s caractersticas fsicas ou tamn trazos morais del?
S20. Redacte man ou mediante un procesador de textos un texto de carcter descritivo sobre unha persoa do seu mbito que coeza ben. Descrbaa fsica e psicoloxicamente. Primeiro, debera dar unha impresin xeral e logo pasar aos detalles. Mximo, quince lias. Pode axudarse destas indicacins:

Contorno da face: ancho, estreito, ovalado... Ollos: cor, tamao, forma (avultados, estirados...) Boca: curvatura, beizos (grosos, sensuais, finos...) Nariz: tamao, forma (recto, chato, aquilino...) Orellas: posicin, tamao, forma... Fronte: ampla, despexada, estreita... Aspecto xeral: altura, robustez, peso...

Pgina 24 de 64

2.13 Elementos fundamentais do relato literario (aspectos tericos)


Cando estudamos o xnero narrativo, falabamos dos elementos fundamentais das narracins: personaxes, accin (presentacin, n e desenlace), espazo e tempo. No relato literario un elemento fundamental tamn a voz do narrador. s veces, este fala en primeira persoa; outras, en terceira persoa, sabndoo todo da accin e dos seus personaxes... Nun relato literario, o narrador pode ser: Protagonista: cando o relato se narra en primeira persoa. Testemua: cando o relato se narra, polo xeral, en primeira persoa. O narrador testemua dos feitos relatados. Omnisciente: cando o relato se narra en terceira persoa. O narrador sitase fra da historia e refrese a ela omniscientemente, sabendo todo sobre os personaxes. Observador: cando o relato se narra en terceira persoa. O narrador sitase fra da historia pero limtase a describir as accins dos personaxes sen ser coecedor dos seus pensamentos, as sas emocins, etc. En segunda persoa: o narrador pdese dirixir ao protagonista da historia ou ben recorrer estrutura epistolar.

Pgina 25 de 64

2.14

A serea grega
Cando espertei xa lle sobraba un algo s doce, e xa tia na mesa o caldo botado, e el era ben do meu gusto aquel caldo de cabazo doce que faca a seora Marcelina polo outono; tanto me saba, que adoitaba recuncar. Pasei unha hora en contarlles a historia de don Pars e a cativa de Tule, e anda seguira se non chamara por min o meu seor amo, canto mis que estaba meu carn pelando castaas a mia Manuelia de Carlos e pareca que me espertaba os prrafos con aquel seu mirar que en min pousaba; estampa de merlo deba de facer eu, tal cando o paxaro namora merla co asubo do seu canto... Acudn mando e estaba don Merln con Xos do Cairo pondo no medio e medio da cmara a tina grande da colada, que era a metade dun bocoi valdorrano de doce cntaras, e viera botar unha man a costureira de Pacios, que se puxo a colgarlle tina unha faldra de pregues, dunha tea moi lucida e floreada en verde e rosa. Baixou mi ama dona Xenebra a mirar aquela funcin, e cando Xos do Cairo e servidor demos mediada de auga a tina, a seora verteu nela un pomio de alcanfor que recenda a canela. Don Merln estaba contento e risoo, e botou nmeros no encerado e dxolle a dona Xenebra, que tamn sorra: Se non engordou mis de das libras, ten na tina a auga xusta para que non verta nin unha cullerada. De seguida souben, e non houbo outra conversa en Miranda aquel sern, que agardabamos unha serea grega, de nome dona Teodora, a quen lle morrera un vizconde portugus que tia por amigo, e coa coita quera pasar a un mosteiro destas fminas que hai asolagado na lagoa de Lucerna, e via para que mi amo lle botase as proclamas no Tribunal de Ponte Matilde na cidade de Ruan, que o que rexe estas anabolenas, e lle tinguise as escamas da cola de loito dobrado. Non lle bote vosa merc loito perpetuo dixo dona Xenebra a mi amo, que calquera da se d por arrepentida e igual cata en Lucerna novo namorado. Nesto estou respondeu don Merln, que non doado que estas perdan o puteo, anda que figuren de conversas. Unha coecn que se quera envelenar porque lle morrera tamn o amigo, tiple segundo que fora na Capela Romana, e a dona serea dica que non podera vivir sen aquel do que facan, e os tallarns que o seu home lle cociaba os domingos. Mandoume recado escrito pedndome un xarope resolutivo e, cando lle mandei dicir que non, xa estaba amancebada co axudante de Maria de Honfleur, quen lle puxo unha cetrea, e daquela a hoxe xa mudou mis de catro capataces, e todos con cama desfeita, perdoando. Inda me quixo trasegar a min un vern en que fun areal de Calais a tomar un pediluvio! [...] Cunqueiro, lvaro, A serea grega, en: VVAA, Antoloxa da literatura fantstica en lingua galega. Galaxia, Vigo, 1993

Actividades propostas (textos 2.13 e 2.14) S21. Lea o texto e identifique nel os elementos fundamentais do relato literario. Paos por escrito: narrador, personaxes, accin (estrutura), espazo e tempo.

Pgina 26 de 64

3.

Contenidos y actividades en lengua castellana


Comunicacin oral A libro abierto
Si tiene acceso a internet, vea el video de Javier Maras hablando de dos pelculas basadas en dos grandes novelas en la siguiente direccin: [http://www.canaltcm.com/peliculas/javier-marias-libro-abierto-lolita-y-doctorzhivago-]

3.1

Actividades propuestas S22. Despus de verlo, responda a las siguientes cuestiones:

Segn Javier Maras, en que consiste una buena adaptacin de obra literaria al cine? Es Lolita una buena adaptacin, segn Javier Maras? Por qu? Por qu el espacio de cine se llama A libro abierto? Razone la respuesta. Qu opina del uso del lenguaje verbal, no verbal y de elementos paraverbales que emplea este escritor?: correcto, incorrecto, inadecuado... Por qu?

Pgina 27 de 64


3.2

Comunicacin escrita El hereje


Lgicamente, la relacin con don Gonzalo Maluenda y con Burgos se iba debilitando. Las dos expediciones anuales se convirtieron en una y los diez carromatos en cuatro. Maluenda admiraba en secreto la iniciativa de Salcedo pero se senta mortificado por aus xitos. Anteponer una prenda tan basta como el zamarro al comercio con Centroeuropa hablaba por s solo del mal gusto y la baja extraccin social de Cipriano Salcedo, por mucho que adornase con el doctor-hidalgo sus tarjetas de visita, deca. En el fondo, Maluenda envidiaba a Salcedo que haba sabido prever la decadencia del comercio de la lana y encontrar una salida airosa para la mercanca. Pero lleg un da, pasados los aos, en que la naturaleza impuso su ley. Las alimaas no soportaban la presin cinegtica y las presas empezaron a disminuir. Mas Salcedo, que era ya un mercader avezado y rico, constat este hecho al tiempo que las ventas del nuevo zamarro y las ropillas aforradas empezaban a decaer. Es decir, cuando la demanda disminuy, l ya haba rebajado la oferta de manera que no tuvo que pasar por el amargo trance de los excedentes. Cinco aos despus de nacer, la venta del zamarro del canes se estabiliz de modo que bastaba un turno en el taller de la Judera para mantener abastecido el mercado. Pero para entonces la fortuna de Cipriano Salcedo se calculaba en quince mil ducados, una de las ms fuertes y saneadas de Valladolid. Fue en el tercer ao de iniciciado el negocio cuando Cipriano Salcedo, desbordado por el feliz resultado de la empresa, envi un correo a Estacio del Valle, a Villanuela, pidindole ms vellones. Estacio le contest con un correo urgente, dicindole que, salvo un nuevo ganadero de Peaflor, don Segundo Centeno, con ms de diez mil ovejas, y algunos pequeos pastores en otras localidades, la lana del Pramo segua bajo su control. Miguel Delibes, El hereje, Ediciones Destino, 1998

Actividades propuestas S23. Lea el texto, identifique los elementos que proporcionan cohesin textual y antelos: referencia, sustitucin y cohesin lxica; expresiones explicativas, gerundios y participios.

Pgina 28 de 64


3.3

Conocimiento de la lengua Normas ortogrficas: uso de h (aspectos tericos)


Como se dijo en el apartado correspondiente de lengua gallega, tambin en castellano la h es un signo ortogrfico que no representa ningn sonido, pero que se mantiene en la lengua escrita, tanto en posicin inicial como en el interior o al final de palabra (huerta, prohibir, oh!, ah!). Las reglas vistas para la lengua gallega son, en general, vlidas para el castellano: Se escriben con h: Todas las formas de los siguientes verbos y sus derivados: haber, habitar, heredar, honrar, hospedar y humillar. Los siguientes prefijos: hecto-, hexa-, hidro-, hiper-, hipo-, homo-. hemero-, hemi-, hemo-, hepta-, hetero-

Las palabras que empiecen por hia-, hie-, hue-, hui-: hiato, hierro, hueso, huidizo. Algunas interjecciones: oh, eh, ah, uh, bah, hala, hola. Las siguientes palabras llevan h intercalada: adherir, adhesivo, ah, anhdrido, baha, coherente, cohibir, deshidratado, deshonesto, deshonra, exhausto, exhibir, exhortar, inhbil, inhumano, prohibir, rehabilitar, vehculo ... A diferencia del gallego, se escriben con h palabras como hasta (preposicin), hermano, hinchar, hombro, hurfano, hueso, huevo, hmero ...

Actividades propuestas S24. Escriba tres palabras derivadas de cada una de las siguientes: hombre, habitar, hallar, hierro. Busque y escriba el significado de estos prefijos; despus escriba una palabra con cada uno de ellos: hemo-, hemi-, hipo-, hiper-, hecta-. Empareje cada palabra con su significado o procedencia.
Hecho Echo Hasta Asta Cuerno. De echar. De hacer. Preposicin. Has As Habra Abra Carta nmero 1. Del verbo haber. Del verbo haber. Del verbo abrir. Hora Ora Hala Ala Del verbo orar. Interjeccin. Sesenta minutos. Para el vuelo.

S25.

S26.

Puede realizar ejercicios de refuerzo y ampliacin de ortografa en estas direcciones: [http://www.aplicaciones.info/ortogra/ortogra.htm] [http://www.xtec.cat/~jgenover/ortoh.htm]
Pgina 29 de 64

3.4

La formacin de palabras en castellano (aspectos tericos)


En castellano, la formacin de palabras sigue los mismos procedimientos que en gallego. Existen, por lo tanto, los tres procedimientos antes citados: derivacin, composicin y parasntesis (vamos a estudiar slo los dos primeros). Derivacin. Recuerde que la derivacin es un procedimiento de formacin de palabras consistente en aadir a un lexema prefijos y sufijos. Fjese en este grupo de palabras: monte, montero, montera, monts, remonte... Como ve, todas ellas tienen una parte comn (mont) que es su lexema o raz. Gracias a esa parte comn todas tienen un significado relacionado con monte. Las dems palabras se han formado aadiendo a este lexema prefijos (si van delante) o sufijos (si van detrs). Composicin. Fjese ahora en la formacin de este otro grupo de palabras: Monte + po = montepo. Cubre + cama = cubrecama. La composicin es un procedimiento de formacin de palabras nuevas consistente en la unin de dos o ms palabras.
Algunos prefijos en castellano

Busque en el diccionario las palabras cuyo significado desconozca.


Prefijo a-, ana-, adab-, absanaanteantiarchiautobi-, bisSignificado privado de proximidad separar, evitar contra, separacin delante contra el ms, el mejor uno mismo dos o doble Ejemplo amorfo adyacente abstemio analgesia antesala anticuerpo archisabido automocin bifurcacin Prefijo cataco-, col-, con-, comcircudia(s)disenendoextramultiSignificado hacia abajo unin, colaboracin alrededor a travs de con dificultad dentro internamente que rebasa, fuera de numeroso, muchos Ejemplo catarata colegir circunvalar diagonal disconforme enamorada endocarpio extramuros multicolor

Pgina 30 de 64

Algunos sufijos en castellano

Busque en el diccionario las palabras cuyo significado desconozca.


Sufijo -algia -arca -atra -cfalo -ciclo -cida -cola -cosmo Significado dolor poder curacin cabeza algo circular que mata cultivo mundo Ejemplo neuralgia patriarca pediatra acfalo hemiciclo homicida agrcola macrocosmo Sufijo -cultura -crata, -cracia -edro -duccin -fero -forme -fuga o -fugo -or Significado artede cultivar que tiene poder cara o base que conduce que lleva que tiene forma de que huye o evita formacin de nombres Ejemplo agricultura aristcrata hexaedro deduccin mamfero deforme prfugo doctor

Pgina 31 de 64

3.5

La salud a una llamada


El Servicio Gallego de Salud est a punto de llevar a todos los ciudadanos un servicio telefnico de cita previa para el mdico de cabecera. La central de llamadas sirve para que cualquier paciente pueda pedir una consulta en su centro de salud. Todos lo harn a travs de un nmero nico, de manera que no sea necesario llamar a cada centro de salud. Hasta ahora, los habitantes de las reas sanitarias de Ourense, Lugo, Santiago y Pontevedra ya tenan esta posibilidad. Sumaban 1,4 millones de personas (el 52% de la poblacin gallega), a los que ahora se une el resto de Galicia. As pues, se incorporarn las reas de Vigo, A Corua y Ferrol. En pocas semanas se pondr en marcha, porque el Sergas ya ha adjudicado el contrato a la unin de empresas Contacnova-Centro de Atencin de Llamadas. Esta firma tiene el encargo de contratar operadores telefnicos que atiendan las llamadas de los ciudadanos para gestionar las citas. Recibir por ello 1.659.788 euros durante un ao. El telfono del que se har cargo es el 902 077 333, un servicio que se conoce como Sade en lia. Aunque es un 902, y por tanto de tarifa elevada, hasta ahora existan otros nmeros asociados: 988 398 350 (Ourense), 982 269 893 (Lugo), 981 952 950 (Santiago) y 986 806 350 (Pontevedra). La Administracin pretende ir automatizando las llamadas, de manera que el paciente sea atendido por una centralita y no por una persona, gracias a un sistema de reconocimiento de voz. As consta en el contrato ya adjudicado por el Sergas, que dice que es necesario reducir el nmero de personas que deban ser atendidas personalmente por operadores. Adems, quiere que est operativo las 24 horas del da, ya que ahora slo se puede solicitar una consulta con el mdico de cabecera entre las 8 y las 21 horas, de lunes a viernes. Actualmente, el servicio de cita previa que atiende a 1,4 millones de personas cuenta con 80 trabajadores a tiempo parcial y dos a tiempo completo. Gracias a este sistema, se sabe que el lunes es el da en que se producen ms llamadas en Galicia para pedir cita con el mdico de cabecera. En concreto, una de cada tres llamadas. Y de ellas, la mitad se gestionan entre las ocho y las once de la maana. Los profesionales de atencin primaria de Galicia pasan ms de 100.000 consultas diarias. (La Voz de Galicia, edicin digital del 7-01-2011)

Actividades propuestas S27. Lea el texto y conteste a las siguientes cuestiones.

Escriba las familias lxicas a las que pertenecen las siguientes palabras extradas del texto. Si lo necesita puede recurrir a un diccionario en castellano tanto impreso como digital: (http://www.rae.es/rae.html).
Ciudadano Cabecera Poner Persona

Qu significado tienen los sufijos de las siguientes palabras extradas del texto?
Operativo Posibilidad Habitante Operador

Cambie la categora gramatical de las siguientes palabras extradas del texto e indique a qu clase de palabra pertenece la que usted ha escrito. Fjese en el ejemplo inicial:

Pgina 32 de 64

Cita (sustantivo) Persona (sustantivo) Sumaban (verbo) Parcial (adjetivo)

Citar (verbo)

S28.

Escriba la familia lxica de estas palabras (utilice un diccionario si lo necesita): pan, flor, tierra, carne, blanco, libro. En el texto que tiene a continuacin, seale las palabras que pertenecen a la misma familia lxica y separe con un guin el lexema de los morfemas.
Este verano fui de excursin al campo. Llegamos a media maana y encontramos a un campesino muy agradable. Como llevbamos una tienda de campaa, acampamos cerca de su casa y amablemente nos indic las rutas campestres ms tpicas. Al da siguiente recorrimos la campia y regresamos al campamento al atardecer.

S29.

Puede realizar ejercicios de refuerzo y ampliacin en estas direcciones:

[http://roble.pntic.mec.es/msanto1/lengua/-derivad.htm] [http://www.xtec.cat/~jgenover/lexico.htm] Apartado Estructura de las palabras: clasificar


palabras por su estructura, formar palabras derivadas, formar palabras compuestas, los compuestos cultos.

Pgina 33 de 64

3.6

Funcionamiento sintctico del verbo en castellano. Sujeto y complementos (aspectos tericos)


Cuando realizamos el anlisis sintctico de una oracin en castellano utilizamos los mismos conceptos y la misma terminologa que utilizamos en gallego. Distinguimos en una oracin gramatical sujeto y predicado. Dentro del predicado, identificamos como complementos los siguientes: directo, indirecto, circunstancial, atributo, predicativo y agente.

Actividades propuestas S30. Analice estas oraciones sealando sujeto y predicado, y dentro de ste, sus complementos.

Pedro llev el coche al taller. Hazlo ya! Esa chica es prima de Antonio. El telfono se inaugurar pronto.
S31. Clasifique las siguientes oraciones atendiendo a la intencin del hablante.

Marcos cont varias medias verdades. Deja de gritar! Cundo es la fiesta de Baiona? Cunto he llorado en la pelcula!
S32. En estas oraciones, sustituya los complementos directos por los pronombres correspondientes: lo, la, los, las.

Canta una cancin, por favor! Vimos una esplndida coleccin de relojes antiguos. Comer el bocadillo ms tarde. Has terminado las actividades de Matemticas?
S33. Escriba de nuevo estas oraciones corrigiendo la falta de concordancia.

Haban muchos invitados el da de la inauguracin. El resto de la clase se quedaron sin recreo. A ese abrigo le falta dos botones. Para qu le sirven a tu marido esa caja de herramientas? La multitud no podan pasar entre las carrozas del desfile. Por mucho que me exijas no doy ms de s.

Pgina 34 de 64

En estas direcciones puede encontrar actividades de refuerzo y ampliacin:

[http://www.xtec.cat/~jgenover/index.htm] En el apartado Sintaxis: el orden de la oracin, la correccin sintctica, la oracin simple. [http://roble.pntic.mec.es/msanto1/lengua/] En el apartado Gramtica (1 y 2) repaso y profundizacin [http://personal.telefonica.terra.es/web/apuntesasr/ESOIndEjGramatica.htm] Apartados sobre la oracin simple: sujeto, CD, CI, diferenciacin CD CI.

Pgina 35 de 64


3.7

Lengua y sociedad Cine y literatura: La lengua de las mariposas


Como ya ha ledo en el apartado correspondiente a lingua gallega, adaptar una novela a guin cinematogrfico comporta una serie de transformaciones, que dan lugar a los papeles, o designaciones de los personajes, las rplicas o dilogos, y las didascalias o indicaciones sobre el decorado, las acciones, el tono, etc. Lea el fragmento de novela y el del guin cinematogrfico y realice las actividades.
Rezaches?, preguntou mam, mentres pasaba o ferro posa roupa que pap cosera durante o da. Na cocia a pota da cea despeda un arrecendo amargo de nabiza. Pois si, dixen eu non moi seguro. Unha cousa que falaba de Can e Abel Iso est ben, dixo mam. Non sei por que din que ese novo mestre un ateo Que un ateo? Algun que di que Deus non existe, mam fixo un aceno de desagrado e pasou o ferro con enerxa polas engurras dun pantaln. Pap un ateo? Mam pousou o ferro e miroume fite. Como vai ser pap un ateo? Como se che ocorre preguntar esa parvada? Eu escoitara moitas veces a meu pai blasfemar contra Deus. Facano todos os homes. Cando algo a mal, cuspan no chan e dican esa cousa tremenda contra Deus. Dican as das cousas_: Cagho en Deus, cagho no Demo. Parecame que so as mulleres cran de verdade en Deus. E o Demo? Existe o Demo? Por suposto! O fervor faca bailar a tapa da pota. Daquela boca mutante saan bafaradas de vapor e gargallos de escuma e verza. Unha avelaa reovoaba no teito arredor da lmpada elctrica que colgaba do cable trenzado. Mam estaba enfurruada como cada vez que tia que pasar o ferro. A sa cara tensbase cando marcaba a raia das perneiras. Pero agora falaba nun ton suave e algo triste, como se se referira a un desvalido. O Demo era un anxo, pero fxose malo Manuel Rivas, A lingua das bolboretas, Galaxia

Interior noche. En casa, la madre est preparando la cena mientras Montxo est haciendo los deberes en la mesa de la cocina. Llega el hermano mayor... (...) La madre: Habis rezado? Montxo: Dnde? La madre: En la escuela! Montxo: Eh s, una cosa de Can y Abel. La madre: (dirigindose al hermano mayor) Eso para que te cierre las habladuras. Ya me extraaba a m que don Gregorio fuera un ateo. Montxo: Qu es un ateo? La madre: El que no cree en Dios. Montxo: Pap es ateo? La madre: Cmo se te ocurre preguntar semejante cosa? Montxo: Pap se caga en Dios... (El hermano mayor empieza a rerse por lo bajo pero la mirada de reproche de la madre le hace reprimir su risa) La madre: Bueno... eso es... eso es un pecado. Pero pap cree que Dios existe como toda persona de bien. Montxo: Y el demonio?

Pgina 36 de 64

La madre: Y el demonio qu? Montxo: Si existe... La madre: Pues claro que existe. Era un ngel pero se hizo malo, se rebel contra Dios. Camino del infierno se iba poniendo plido, por eso lo llaman el ngel de la muerte. Rafael Azcona, La lengua de las mariposas, guin http://www.uhu.es/cine.educacion/cineyeducacion/temasmariposas.htm

Actividades propuestas S34. Responda estas cuestiones:

Cuntos papeles hay en el fragmento correspondiente al guin? Copie tres didascalias de las que aparecen. Qu diferencias aprecia entre el fragmento de novela y el de guin cinematogrfico? Localice algn ejemplo de transformacin debida a la adaptacin al guin.

Pgina 37 de 64


3.8

Educacin literaria La descripcin


Como se dijo en el apartado correspondiente de lengua gallega, la descripcin consiste en la representacin mediante palabras de personas, lugares, objetos o procesos. En las descripciones empleamos sobre todo una clase de palabras, el adjetivo, que nos permite expresar las cualidades de ese objeto o de esa persona.
Tipos de descripcin

Retrato. Descripcin topogrfica. Anuncio.


Caractersticas de los textos descriptivos

La descripcin se organiza siguiendo un criterio, que puede ser espacial: de arriba a abajo, de derecha a izquierda, etc. Uso de substantivos pertenecientes al mismo campo semntico. Uso frecuente de adjetivos. Uso de verbos en presente y en pretrito

3.9

La nave blanca
[...] Del lejano sur sola llegar la Nave Blanca cuando la luna llena resplandeca en lo alto de los cielos. Desde el lejano sur se deslizaba con suavidad y en silencio sobre los mares. Y ya estuviera el mar agitado o en calma, ya fuera el viento favorable o adverso, siempre navegaba con suavidad y en silencio, las velas henchidas y sus largas hileras de remos movindose rtmicamente. [...]. [...] Y al romper la aurora, rosada y resplandeciente, divis las verdes costas de unas tierras lejanas, hermosas y claras que me resultaban completamente desconocidas. Muy por encima del mar se erguan terrazas seoriales llenas de verdor y tachonadas de rboles, entre los que se distinguan retazos de luminosos tejados blancos y columnatas de inslitos templos. Segn nos fuimos aproximando a la verde costa, el anciano de larga barba me dijo que en aquella tierra, la Tierra de Zar, moran todos los sueos y pensamientos hermosos que en algn momento tienen los hombres y luego son olvidados. [...] Cathuria sola decirme a m mismo- es la morada de los dioses y tierra de innumerables ciudades de oro. Sus bosques son de sndalo y aloe, como las perfumadas florestas de Camorin, y entre los rboles revolotean alegres pjaros de dulces trinos. Sobre las montaas verdes floridas de Cathuria se yerguen templos de mrmol rosa, adornados con pinturas y grabados deliciosos, y en sus patios hay fuentes frescas y plateadas en las que murmuran cantarinas las aguas aromticas procedentes del ro Narg, que nace en el interior de una caverna. Y las ciudades de Cathuria estn flanqueadas por murallas doradas, y sus calles tambin son de oro. Lovecraft, H.P., Narrativa completa, Volumen I, edicin de Juan Antonio Molina Foix, Valdemar Gtica, Madrid, 2008

Pgina 38 de 64

Actividades propuestas S35. Lea el texto y responda a las siguientes cuestiones.

Busque el significado de las palabras del texto que estn en negrita: resplandeca, henchidas, sndalo, yerguen. Qu objetos o seres se describen en el texto? Qu clase de palabras son las ms utilizadas (sustantivos, adjetivos, adverbios...)? Por qu?
S36. Al lado de cada texto, indique qu tipo de descripcin es (retrato, descripcin topogrfica, anuncio).
El pobre chico de este modo burlado se llamaba Luisito Cadalso, y era bastante mezquino de talla, corto de alientos, descolorido, como de ocho aos, quiz de diez, tan tmido que esquivaba la amistad de sus compaeros, temeroso de las bromas de algunos, y sintindose sin bros para devolverlas. Siempre fue el menos arrojado en las travesuras, el ms soso y torpe en los juegos, y el ms formalito en clase, aunque uno de los menos aventajados, quizs porque su propio encogimiento le impidiera decir bien lo que saba o disimular lo que ignoraba. (Benito Prez Galds, Miau). Tras mi ventana, a unos trescientos metros, la mole verdinegra de la arboleda, montaa de hojas y ramas que se bambolea y amenaza con desplomarse. Un pueblo de hayas, abedules, lamos y fresnos congregados sobre una ligersima eminencia del terreno, todas sus copas volcadas y vueltas una sola masa lquida, lomo de mar convulso...Si estos rboles se echasen a andar, destruiran a todo lo que se opusiese a su paso. Prefieren quedarse donde estn: no tienen sangre ni nervios sino savia y, en lugar de la clera o el miedo, los habita una obstinacin silenciosa. Los animales huyen o atacan, los rboles se quedan clavados en su sitio. Paciencia: herosmo vegetal. (Octavio Paz, El mono gramtico). Y como vern Ustedes, les voy a relatar las mltiples cualidades de este producto sin par. Es el Cola Cao desayuno y merienda. Es el Cola Cao desayuno y merienda ideal. Cola Cao, Cola Cao! Lo toma el futbolista para entrar goles, tambin lo toman los buenos nadadores. Si lo toma el ciclista, se hace el amo de la pista y si es el boxeador, (bum, bum), golpea que es un primor. Es el Cola Cao desayuno y merienda. Es el Cola Cao desayuno y merienda ideal. Cola Cao, Cola Cao!

S37.

Qu criterio espacial se ha seguido al describir a estas personas, objetos, etc.? (de arriba abajo, de derecha a izquierda)
Comienzo por los cabellos. Ves t las madejas de oro delgado que hilan en Arabia? Ms lindos son, y no resplandecen menos. Son tan largos que le llegan hasta sus piesLos ojos verdes, rasgados; las pestaas luengas; las cejas delgadas y alzadas; la nariz mediana; la boca pequea; los dientes menudos y blancos; los labios, colorados y grosezuelos; el torno del rostro poco ms luengo que redondo; el pecho alto; la redondez y forma de las pequeos senos, quin te la podra figurar?, que se despereza el hombre cuando las mira Las manos pequeas en mediana manera, de dulce carne acompaadas; los dedos luengos; las uas en ellos largas y coloradas, que parecen rubes entre perlas. (Fernando de Rojas, La Celestina).

Pgina 39 de 64

La torre Eiffel se asienta en un cuadrado de 125 metros de lado. Tiene 325 metros de altura con sus 116 antenas. Los cimientos: los dos pilares situados del lado de la Escuela militar de Francia reposan sobre una capa de hormign de 2 metros Los dos pilares de la parte del Sena se sitan incluso por debajo del nivel del ro. Los arcos: tendidos entre cada uno de los cuatro pilares, los arcos se elevan a 39 metros sobre el suelo y tienen un dimetro de 74 metros. El primer nivel: situado a 57 metros sobre el suelo, puede soportar la presencia simultnea de aproximadamente 3.000 personas. Una galera circular colocada en el primer piso permite una vista de 360 sobre Pars. El segundo nivel: situado a 115 metros por encima del suelo, posee una superficie de 1.650 metros cuadrados aproximadamente, puede soportar la presencia simultnea de alrededor de 1.600 personas. Se considera que es el piso que posee la mejor vista, debido a que la altitud es ptima con relacin a los edificios que se encuentran abajo. El tercer nivel: situado a 275 metros sobre el suelo, con una superficie de 350 m, puede soportar la presencia simultnea de alrededor de 400 personas. El acceso se hace obligatoriamente por un ascensor (la escalera est prohibida al pblico a partir del segundo piso) y se llega a un espacio cerrado lleno de mapas de orientacin. (Adaptacin de Wikipedia). La aldea se asienta en las faldas de una colina situada al amparo de la mole de Monte Neme, la altura ms considerable de la comarca. A la izquierda, la mancha parda que las explotaciones mineras dejaron en la cumbre. Conforme nos desplazamos hacia la derecha, aparecen las primeras casas, guardando un equilibrio inestable sobre el terreno inclinado y recordando el poblamiento ah presente desde hace ochocientos aos. Ms a la derecha, alternndose con las ltimas casas, el bosque de pinos y eucaliptos dejan pasar a duras penas el camino que se dirige hacia la costa. (Luis Canosa, Descripcin de Bergantios).

S38.

Piense en un lugar que haya visitado alguna vez y que le guste especialmente. Puede ser un paisaje natural, una ciudad, un lugar concreto de un puebloHaga una descripcin de ese lugar, de unas quince lneas.

Escoja un orden para realizar esa descripcin (de arriba abajo, de izquierda a derecha, etc. Seleccione nombres y adjetivos que le pueden ser tiles. Redacte y corrija.

Pgina 40 de 64

3.10 Elementos fundamentales del relato literario (aspectos tericos)


Como se dijo en el apartado correspondiente de lengua gallega, un elemento fundamental en el relato literario es la voz del narrador. A veces, habla en primera persona; otras, en tercera persona... En un relato literario, el narrador puede ser: Protagonista: cuando el relato se narra en primera persona. Testigo: cuando el relato se narra, por lo general, en primera persona. El narrador es testigo de los hechos relatados. Omnisciente: cuando el relato se narra en tercera persona, el narrador se sita fuera de la historia y se refiere a ella omniscientemente, es decir, sabindolo todo sobre los personajes (la palabra omnisciente procede del latn omnis, todo, y sciens, -entis, que sabe). Observador: cuando el relato se narra en tercera persona. El narrador se sita fuera de la historia pero se limita a describir la accin de los personajes sin ser conocedor de sus pensamientos, de sus emociones, etc. En segunda persona: el narrador se puede dirigir al protagonista de la historia o bien recurrir a la estructura epistolar.

Actividades propuestas S39. Escriba a la derecha de cada texto en qu persona habla el narrador de estos textos.
Nuestra expedicin haba sido cuidadosamente planeada. Dos grandes cargos haban transportado nuestras provisiones y nuestro equipo desde la base lunar del Mare Serenitatis, a ochocientos kilmetros. Disponamos adems de tres pequeos cohetes destinados al transporte a cortas distancias en regiones en las que era imposible servirse de los vehculos de superficie. Afortunadamente, la mayor parte del Mare Crisium es llana. ..Yo era el gelogo, o selenlogo, si quieren ser ustedes pedantes, jefe del grupo destinado a la exploracin de la zona sur del Mare. Habamos recorrido un centenar y medio de kilmetros en una semana, bordeando los contrafuertes de las montaas que dominaban la playa de lo que, muchos millones de aos atrs, haba sido un antiguo mar. Cuando la vida se haba iniciado en la Tierra, aquel mar estaba ya moribundo. Clarke, Arthur C., El centinela. Edicin digital en [http://librostauro.com.ar/] Sin embargo, hay quien asegura que era ms llevadera esta mujer inaguantable, que su hija Carpia, moza ya metida en los diecinueve, tan desaliada y puerca como su madre, pero ms baja de estatura, ms morena, ms chata, tan recia de voz y tan larga de lengua, y, adems, cancaneada. Era de oficio sardinera, y cosa de taparse la gente los odos y los ojos, y aun las narices, cuando ella pasaba con el carpancho lleno, encima de la cabeza, chorreando la pringue sobre hombros y espaldas, cerniendo el corto y sucio refajo al comps del vaivn chocarrero de sus caderas, pregonando a gaote limpio la mercanca. Pereda, Jos Mara, Sotileza, Biblioteca Virtual Instituto Cervantes.

Pgina 41 de 64

Presten atencin ahora. Ustedes me toman por loco. Pero los locos no saben nada. En cambio... Si hubieran podido verme! Si hubieran podido ver con qu habilidad proced! Con qu cuidado... con qu previsin... con qu disimulo me puse a la obra! Jams fui ms amable con el viejo que la semana antes de matarlo. Todas las noches, hacia las doce, haca yo girar el picaporte de su puerta y la abra... oh, tan suavemente! Y entonces, cuando la abertura era lo bastante grande para pasar la cabeza, levantaba una linterna sorda, cerrada, completamente cerrada, de manera que no se viera ninguna luz, y tras ella pasaba la cabeza. Oh, ustedes se hubieran redo al ver cun astutamente pasaba la cabeza! La mova lentamente... muy, muy lentamente, a fin de no perturbar el sueo del viejo. Me llevaba una hora entera introducir completamente la cabeza por la abertura de la puerta, hasta verlo tendido en su cama. Eh? Allan Poe, Edgar, El corazn delator [Wikisource.org]

Pgina 42 de 64

4.
4.1

Resumen de contenidos
Contidos en lingua galega
Bloque de comunicacin oral

Aprendemos a valorar a importancia da comunicacin oral e xestual como xeito de comunicacin universal.
Bloque de comunicacin escrita

As caractersticas dun texto con cohesin adecuada son: emprego de pronomes e de vocabulario acorde co tema do que se fala, insercin de expresins explicativas, e emprego do xerundio e participio. Estes son os requisitos formais que debe cumprir a presentacin dun traballo ou un texto en soporte impreso ou dixital: tipo e orientacin do papel (vertical ou horizontal), marxes, espazo entre lias (sinxelo, de 1,5 ou dobre) e xustificacin ou disposicin do texto (dereita, esquerda, centrada e completa). Aprendemos a buscar libros e fragmentos de textos na Biblioteca Virtual Galega.
Bloque de coecemento da lingua

Empregamos h en todas as formas de haber, habitar, herdar, honrar, hospedar e humillar. Tamn nos prefixos de orixe grega e latina como hecto-, hemero-, hemi-, hemo-, hepta, hetero-, hexa-, hidro-, hiper-, hipo- e homo-. As mesmo, intercalado en palabras como adherir, anhdrido, coherente, cohibir, deshidratado, deshonesto, exhausto, exhibir, exhortar... Por motivos etimolxicos, hai palabras que levan h en galego: harmona, hasta ou helmo. E que polos mesmos motivos hainas que non o levan: a, ola!, baa, ermida, irmn, inchar, ombro, ovo... Podemos formar palabras: por derivacin, engadindo a un lexema prefixos (van diante) e sufixos (van detrs) e composicin, unindo das ou mis palabras para formar unha nova. Tanto os prefixos coma os sufixos engaden ao lexema diferentes significados (negacin, repeticin, lugar, profesin... e expresins de diminucin, aumento ou desprezo). En moitos casos, tamn producen un cambio na categora gramatical da nova palabra. Na oracin gramatical o suxeito quen realiza a accin indicada polo verbo. O seu ncleo un substantivo ou pronome que concorda co verbo. O predicado o que se di do suxeito e o seu ncleo s pode ser un verbo. Os complementos mis importantes son: Complemento directo (CD), obrigatorio para os verbos transitivos. Non leva preposicin, ags cando se refire a seres animados. Pdese substitur polos pronomes tonos.

Pgina 43 de 64

Complemento indirecto (CI), quen recibe o dano ou proveito da accin verbal. Sempre leva preposicin, xeralmente a. Complemento circunstancial (CC), opcional, expresa as circunstancias nas que se realiza a accin verbal. Non concorda con ningn elemento da oracin. Atributo (Atr), aparece cos chamados verbos copulativos: ser, estar, parecer, semellar, etc. Complemento preposicional, esixido por determinados verbos e introducido por unha preposicin. Recocese substitundoo por un pronome tnico. Complemento axente (Cax), propio das oracins en voz pasiva, indica quen realiza a accin do verbo. Complemento predicativo (CPvo), formado sempre por un adxectivo, complementa o verbo, suxeito e complemento directo. Concorda co suxeito ou co CD.
Bloque de lingua e sociedade

Literatura e cine teen en comn que presentan unha historia con personaxes, dilogos e accin. No guin cinematogrfico hai papeis ou designacins dos personaxes, rplicas, que son os dilogos e didascalias, indicacins sobre o decorado, as accins, o ton, etc.
Bloque de educacin literaria

As caractersticas que definen os textos descritivos son: organizacin, uso de substantivos pertencentes ao mesmo campo semntico, de adxectivos e de verbos en presente e pretrito. Tipos de descricin: retrato, ou caracterizacin fsica e moral dun personaxe; descricin topogrfica, de lugares e ambientes; anuncio, cuxo propsito orientar o consumidor cara a un determinado artigo. Compuxemos textos facendo descricins fsicas e psicolxicas de personaxes. Identificamos en dous textos os elementos fundamentais do relato literario: personaxes, accin (presentacin, n,e desenlace), espazo, tempo e narrador. A narracin pode estar en primeira persoa: cando o narrador protagonista ou testemua. En terceira persoa: o narrador omnisciente sabe todo dos personaxes; o observador limtase a describir as accins, sen sabelo todo. Cando a narracin est en segunda persoa, o narrador dirxese ao protagonista ou recorre estrutura epistolar.

Pgina 44 de 64

4.2

Contenidos en lengua castellana


Bloque de comunicacin oral

Valoramos la importancia de la comunicacin oral, adecuando el tono y volumen de voz, la utilizacin de vocabulario comprensible, as como el uso de elementos paraverbales que resulten adecuados.
Bloque de comunicacin escrita

Identificamos en un texto los elementos que proporcionan cohesin textual: referencia, sustitucin, expresiones explicativas, uso de gerundios, participios y cohesin lxica.
Bloque de conocimiento de la lengua

Uso de h en todas las formas de haber, habitar, heredar, honrar, hospedar, humillar y sus derivados. En prefijos como hecto-, hemero-, hemi-, hemo-, hepta-, heetro-, hexa-, hidro-, hiper-, hipo- y homo-. Palabras que comienzan por hia-, hie-, hue-, hui-. Interjecciones: oh, eh, ah, uh, bah, hala, hola... Llevan h intercalada: adherir, ah, anhdrido, baha, cohibir, exhibir, inhbil... A diferencia del gallego, llevan h: hasta (preposicin), hermano, hinchar, hombro, hurfano, hueso, huevo, hmero... La formacin de palabras sigue los mismos procedimientos que en gallego: Derivacin: aade prefijos y sufijos al lexema o raz. Composicin: unin de dos o ms palabras para formar una nueva. Estudiamos el significado de algunos prefijos y sufijos. Para el anlisis sintctico de oraciones simples utilizamos los mismos conceptos y terminologa que en gallego: Primero diferenciamos el sujeto del predicado. A continuacin distinguimos los siguientes complementos dentro del predicado: directo (CD), indirecto (CI), circunstancial (CC), atributo (Atr), predicativo (Pvo) y Agente (Cag).
Bloque de lengua y sociedad

En el guin cinematogrfico hablamos de papeles o designaciones de los personajes, rplicas, que son los dilogos y didascalias, indicaciones sobre el decorado, las acciones, el tono, etc.
Bloque de educacin literaria

Analizamos los tipos de descripcin: retrato, descripcin topogrfica y anuncio. Analizamos las caractersticas de los textos descriptivos: organizacin siguiendo un criterio, uso de substantivos del mismo campo semntico, empleo frecuente de adjetivos y verbos en presente y pretrito.
Pgina 45 de 64

5.

Ejercicios de autoevaluacin
1.
Cundo empleamos con ms abundancia la clase de palabra adjetivo?

Cuando queremos hablar sobre cmo es una persona (su aspecto fsico, su psicologa). Cuando queremos hablar sobre cmo es un animal (si es carnvoro, omnvoro, qu color de piel tiene) o un objeto inanimado (grande, pequeo, circular). Cuando queremos hablar sobre cmo es una persona (su aspecto fsico, su psicologa), un animal (si es carnvoro, omnvoro, qu color de piel tiene) o un objeto inanimado (grande, pequeo, cuadrado, circular). Cuando queremos hablar sobre cmo es un objeto inanimado (grande, pequeo, cuadrado, circular) 2.
Qu tipos de descripcin existen?

El retrato, la descripcin de lugares y ambientes, y los anuncios. Solo el retrato. Solo los anuncios. El retrato, los anuncios y la narrativa. 3.
Qu caractersticas tienen los textos descriptivos?

Organizar la descripcin segn un criterio temporal, uso de sustantivos pertenecientes al mismo campo semntico, uso frecuente de adjetivos y uso de verbos en presente y en pretrito perfecto simple (en gallego, pretrito). Organizar la descripcin segn un criterio subjetivo, uso de marcadores textuales que sirven para fijar la situacin de los elementos en el espacio, uso de sustantivos pertenecientes al mismo campo semntico y uso frecuente de adjetivos. Uso de sustantivos pertenecientes al mismo campo semntico, uso frecuente de adjetivos y uso de verbos en presente y en pretrito perfecto simple (en gallego, pretrito). Organizar la descripcin segn un criterio espacial, uso de marcadores textuales que sirven para fijar la situacin de los elementos en el espacio, uso de sustantivos pertenecientes al mismo campo semntico, uso frecuente de adjetivos y uso de verbos en presente y en pretrito perfecto simple (en gallego, pretrito). 4.
Cules son los elementos de cohesin ms utilizados?

La referencia, la sustitucin y las repeticiones. La referencia, la sustitucin y la cohesin lxica. La referencia y los adjetivos. La sustitucin y los adverbios.
Pgina 46 de 64

5.

Qu otros procedimientos hay para alcanzar la cohesin de un texto?

La insercin de expresiones explicativas, el uso del gerundio y el uso del participio. La insercin de expresiones explicativas y el uso de la preposicin. El uso del gerundio, el uso del participio y de las interjecciones. La insercin de expresiones explicativas y el uso de la voz pasiva. 6.
Qu elementos influyen en un diseo de pgina correcto y adecuado?

El tipo de papel y su orientacin, los mrgenes, el espaciado entre lneas, la justificacin y la confeccin del pargrafo. El tipo de papel y su orientacin, los mrgenes, el color de las letras y la confeccin del pargrafo. Los mrgenes, el color del papel, el espaciado entre lneas, la justificacin y la confeccin del pargrafo. El tipo de papel y su orientacin, los mrgenes y el espaciado entre lneas. 7.
Qu tres procedimientos hay para la formacin de palabras?

Derivacin. Derivacin y composicin. Composicin y parasntesis. Derivacin, composicin y parasntesis. 8.


Qu es el lexema o raz?

Es la parte comn que tiene un grupo de palabras y que transmite su significado bsico comn. Es una clase de sufijo. Es una clase de prefijo. Es una clase de palabras. 9.
Qu es la derivacin?

Es un procedimiento de formacin de palabras consistente en aadirle a un lexema prefijos y/o sufijos. Es otra acepcin por la se conoce al lexema. Es un proceso de formacin de palabras que se da raras veces en la lengua. Es un proceso de formacin de palabras propio del castellano.

Pgina 47 de 64

10. Qu es la composicin? Es el resultado de aadirle sufijos a un lexema. Es un procedimiento de formacin de palabras nuevas que consiste en la unin de dos o ms palabras. Es el resultado de aadir prefijos a un lexema. Es el o resultado de aadir prefijos y sufijos a un lexema. 11. Cundo se produce el cambio de categora gramatical? No se produce nunca. Cuando tenemos un prefijo en una palabra. Cuando se produce al mismo tiempo derivacin y composicin. En la formacin de palabras por derivacin. 12. Qu elementos forman una familia de palabras? Est formada por algunas palabras que comparten el mismo prefijo y que, por tanto, tienen cierta relacin de significado. Est formada por todas las palabras que comparten el mismo lexema o raz y que, por tanto, tienen cierta relacin de significado. Est formada por todas las palabras que comparten las mismas desinencias y que, por tanto, tienen cierta relacin de significado. Est formada por todas las palabras que comparten el mismo lexema o raz y que, por tanto, no guardan ninguna relacin de significado. 13. Qu tipo de familias de palabras hay? Solo regulares (con el mismo lexema). Solo irregulares (con lexemas diferentes). Regulares (con el mismo lexema) e irregulares (con lexema diferente). Regulares (con el mismo lexema), irregulares (lexema diferente) y semiirregulares.

Pgina 48 de 64

14. Por qu se caracteriza la oracin simple? Por tener como ncleo del predicado un verbo, alrededor del cual se sitan otros componentes que cumplen diferentes funciones: preposiciones, adverbios, CD, CI, complemento de rgimen preposicional o suplemento, complemento circunstancial, y atributo (si el verbo es copulativo). Por tener como ncleo del predicado un sustantivo, alrededor del cual se sitan otros componentes que cumplen diferentes funciones: sujeto, CD, CI, complemento de rgimen preposicional o suplemento, complemento circunstancial, atributo (si el verbo es copulativo) y complemento predicativo. Por tener como ncleo del predicado un verbo, alrededor del cual se sitan otros componentes: nombres, adjetivos, CD, CI, complemento de rgimen preposicional... Por tener como ncleo del predicado un verbo, alrededor del cual se sitan otros componentes que cumplen diferentes funciones: sujeto, CD, CI, complemento de rgimen preposicional o suplemento, complemento circunstancial... 15. Qu es el complemento directo? Es un complemento obligatorio para ciertos verbos. Se puede sustituir por los pronombres tonos. Es un complemento obligatorio para ciertos verbos. Se puede sustituir en gallego por los pronombres te y che. Es un complemento obligatorio para ciertos verbos. Se puede sustituir por los pronombres tnicos. Es un complemento formado por un adjetivo. 16. El complemento indirecto... Es el complemento que recibe el dao o el provecho de la accin del verbo. Es el complemento que tienen que llevar los verbos copulativos. Es el complemento que llevan los verbos en voz pasiva. Es el complemento que indica las circunstancias de tiempo, lugar, modo... 17. Qu es el atributo? Es el complemento propio de los verbos en voz pasiva. Es el complemento que llevan los verbos copulativos. Es el complemento que indica una circunstancia de tiempo, lugar, modo... Es el complemento que recibe el dao o provecho de la accin del verbo.

Pgina 49 de 64

18. Dentro del guin cinematogrfico, las rplicas son... Las indicaciones sobre cmo debe filmarse la escena. Los dilogos. Los nombres de los personajes. Los personajes secundarios. 19. En el guin cinematogrfico, las didascalias son... Las indicaciones sobre cmo debe filmarse la escena. Los dilogos. Los nombres de los personajes. Los personajes secundarios.

Pgina 50 de 64

6.
6.1

Solucionarios
Solucins das actividades en lingua galega
S1.

Tema principal: a comunicacin xestual, porque falan diferentes linguas. Personaxes e idiomas: os dous bbedos (un fala ingls; outro, francs), o ladrn e o taberneiro (alemn). Como se decatan de que todos son galegos? Porque o ladrn di unha expresin galega e a se dectanse os bbedos. En canto ao taberneiro, cando se marchan os tres clientes. O ttulo unha mestura de ingls e francs, que son os idiomas que mis se escoitan e que falan os dous bbedos.

S2.

Pronomes: Ao principio baixaba os ollos diante dela (contraccin) pero, mis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos. Afastbase el, Kamil Moravk.
S3.

Resposta libre.
S4.

Resposta libre.
S5.

Lembre que o espazamento entre lias depende do tamao da letra e que a xustificacin completa a mis adecuada para a presentacin.
S6.
halo-: halxeno, haloide, halfito... hecto-: hectolitro, hectogramo, hectrea... heli-: heliporto, helicptero. hemat-: hematocrito, hematoloxa, hematoma... hemi-: hemisferio, hemiplexa, hemistiquio... hepat-: heptico, heparina, hepatite... hepta-: heptaedro, heptgono, heptmetro... hetero-: heteroxneo, heterosexual, heternimo... hexa-: hexaedro, hexgono, hexpodos... hidro-: hidrosoluble, hdrico, hidroloxa... hipno-: hipnotizar, hipntico, hipnose... hipo-: hipocondraco, hipoacusia, hipoclorito... hipo:- hipdromo, hpica, hipoptamo... homo-: homeopata, homosexual, homocigoto...

Pgina 51 de 64

S7.
Adherir: adherencia, adhesivo. Hbil: habilidade, habelencia. Habitar: habitacin, habitante. Hbito: habitual, habitualmente. Harmona: harmnico, harmonioso. Herba: herbario, herbal. Heroe: heroico, herona. Historia: historial, histrico. Hora: horario, horaria. Humano: humanizar, humanista. Humidade: hmido, humidificar.

S8.

Inchei a balsa e agora estou exhausto. Atoparmonos a, na porta da ermida. inhumano non axudar aos orfos. Ola! Pedro, queres vir comigo ao hipdromo?
S9.

Coitelo Enfureceron Cmodo Asento

Acoitelar, coitelada, acoitelado, coitela Furia, enfurecido, enfurecer Comodidade, comodamente, acomodar, incmodo, acomodado Asentamento, sentarse, asentado, sentada

Ultraortodoxo Internacional Sobrevoando Aeroporto

Que vai mis al, en exceso (ortodoxo en exceso) Entre (que concirne a varias nacins) Por enriba de (voando sobre un lugar) Do ar (lugar de chegada e partida dos avins)

Experimentar: verbo Motn: substantivo Dor: substantivo Viaxeiro: substantivo ou adxectivo

Experimento: substantivo Amotinado: participio ou adxectivo Doente: substantivo ou adxectivo Viaxar: verbo

Experimentado: participio ou adx. Amotinar: verbo Dodo: participio ou adxectivo Viaxe: substantivo

S10.

Resposta libre
S11.

Vogal, voclico, vocalizar, vocalista... Ollo, ollar, ollomol, olludo, oculista, ocular...
Pgina 52 de 64

S12.

Mara agardou. Sux Predicado e ncleo O coche do polica perdeuse na ltima volta da estrada. Suxeito Predicado (ncleo: perdeuse) O inspector Suxeito non sospeitara nada. Predicado (ncleo: sospeitara)

As palabras volvan agora sa mente. Suxeito Predicado (ncleo: volvan)

Mara recolleu a cafeteira e as cuncas. CD Lembrou o xogo de preguntas e respostas. CD Afastouse da vent. CC

S13.
Qurote moito. (Complemento directo). Non me trouxo o encargo. (Complemento indirecto). Cada bocado que traga sbelle anda mis mal. (Complemento indirecto). Xan viuno en clase. (Complemento directo).

S14.
Lavei a roupa coas mans. Ma irei ao cine con Ana. Onte cheguei tarde ao traballo. Merquei o coche con tres mil euros.

S15.
O neno estaba peiteado. O home estaba espido. Aquela muller era ferrol. A cantante estaba afnica.

S16.
Non hai ladrn que lles roube e son eles os que se decatan de seren galegos ao botar unha cantiga.

Pgina 53 de 64

S17.

Significados: Arxilas. Tipo de rocha branda formada por sedimentacin, de diversas cores e texturas segundo as variedades, que se desfai con facilidade e que, mesturada con auga, forma unha pasta que endurece ao cocela. Xistos. Rocha de orixe metamrfica que se presenta en forma de lminas paralelas que se separan facilmente coma follas. Escintilan. Que brillan, resplandecen ou despiden raios de luz . Alfinetes. Peza de metal, de forma, tamao e grosor similares aos da agulla, acabada en punta nun dos extremos e nunha cabeza no outro. Repenicando. Tanxer unha camp, en especial rpida e repetidamente e en sinal de alegra e, por extensin, calquera instrumento de percusin. Seixos. Pedra dura de pequeno tamao, que a erosin tornou lisa e arredondada.

Brado. Voz dos animais coma o boi, a vaca, etc. Amorodos. Froito da amorodeira. Polcromos. De varias cores. Descrbese o ro Tins. Predomina o presente de indicativo. Utilzanse mis os substantivos pertencentes ao mesmo campo semntico (sedimentos, rbores que rodean o ro, etc.) e adxectivos, pois estamos diante dun texto descritivo.
S18.

Resposta libre. Compraa cun boneco. Do porque as vents son como os ollos da casa. Cando se pecha unha, parece que chisca un ollo.
S19.

Describe o seor Grandet. Caractersticas fsicas (grande, de cara redonda, etc.) e morais (cheo de malicia, astuto, egosmo, etc.).
S20.

Resposta libre
S21.
Narrador Narrador protagonista Personaxes Varios: o narrador protagonista, a seora Marcelina, Manuelia de Carlos, Don Merln, Dona Xenebra... Accin: estrutura A accin est no seu inicio Espazo A accin desenvlvese en diferentes espazos xeogrficos Tempo O desenvolvemento temporal lineal

Pgina 54 de 64

6.2

Soluciones a las actividades en lengua castellana


S22.

Consiste en provocar emocin cinematogrfica trascendiendo la emocin que provoca la obra literaria. S. Lo es porque no se queda corta con respecto a la obra literaria, tiene su propia profundidad y desarrollo dramtico. Se llama as porque habla de adaptaciones de diferentes novelas al cine. El lenguaje es adecuado y correcto. Se entiende perfectamente lo que dice, pues utiliza un tono y volumen de voz adecuados para la situacin. El uso de elementos no verbales es tambin adecuado: utiliza las manos para reforzar los argumentos que expresa verbalmente.
S23.
Referencia Una de las ms fuerte y saneadas (fortunas), constat este hecho (que las ventas disminuan). Sustitucin Se convirtieron en una (las expediciones), en cuatro (los acrromatos), l (Cipriano Salcedo). Cohesin lxica El vocabulario es el adecuado: rico, atinado, expresivo, coherente.

Expresiones explicativas Es decir, de modo que.

Gerundios Pidindole, dicindole.

Participios Pasados (los aos), iniciado (el negocio), desbordado (por el feliz resultado).

S24.

Hombre: hombrear, hombra, hombrecillo, hombrada, hombracho. Habitar: habitculo, habitacin, habitante. Hallar: hallado, hallador, hallazgo. Hierro: herraje, herradura, herrar, hierra.
S25.

Hemo-: sangre. Hemocultivo, hemodilisis, hemoderivado. Hemi-: mitad. Hemisferio, hemistiquio, hemipleja. Hipo-: debajo de, escasez. Hipotermia, hipoglucemia, hipocalrico. En algunas palabras, como hpica, hipoptamo, etc. el elemento hip- significa caballo. Hiper-: superioridad, exceso. Hiperactivo, hiprbole, hipermercado. Hecta-: cien. Hectmetro, hectrea, hectolitro

Pgina 55 de 64

S26.
Hecho Echo Hasta Asta De hacer. De echar. Preposicin. Cuerno. Has As Habra Abra Del verbo haber. Carta nmero 1. Del verbo haber. Del verbo abrir. Hora Ora Hala Ala Sesenta minutos. Del verbo orar. Interjeccin. Para el vuelo.

S27.
Ciudadano Cabecera Poner Persona Ciudad, ciudadana, ciudadela, cvico, civilizado Cabeza, cabezn, cabezonera, cabecear Ponedor, poniente, reponer, deponer Personarse, personal, personalizar, personalmente

Operativo Posibilidad

-tivo: permite formar adjetivos a partir de verbos. Operar, operativo; punir, punitivo; afirmar, afirmativo -idad: permite formar nombres abstractos a partir de adjetivos. Posible, posibilidad; real, realidad; terco, terquedad -ante: permite formar nombres que realizan la accin del verbo del que proceden. Habitar, habitante; cantar, cantante; pensar, pensante -ador: permite formar nombres que realizan la accin del verbo del que proceden. Operar, operador; comprar, comprador; controlar, controlador; vender, vendedor

Habitante

Operador

Cita (sustantivo) Citar (verbo)

Persona (sustantivo) Personal (adjetivo)

Sumaban (verbo) Suma (sustantivo)

Parcial (adjetivo) Parcialmente (adverbio)

S28.

Pan: panadero, panadera, panificar, panecillo, empanar Flor: florecilla, florista, floristera, floracin, floral Tierra: terrapln, terrqueo, terruo, terrestre, terroso Carne: carnal, carnicero, crnico Blanco: blancura, blancor, blanquear, blanquecino Libro: librero, librera, librillo
S29.

Este verano fui de excursin al campo. Llegamos a media maana y encontramos a un campesino muy agradable. Como llevbamos una tienda de campaa, acampamos cerca de su casa y amablemente nos indic las rutas campestres ms tpicas. Al da siguiente recorrimos la campia y regresamos al campamento al atardecer.

Pgina 56 de 64

El lexema es camp-: camp-o; camp-esino.


S30.
Pedro llev el coche al taller. Suj. Nc. CD CC Predicado Hazlo ya! (Sujeto elptico: t) Predicado Haz: ncleo del predicado; lo: CD; ya: CC. Esa chica es prima de Antonio. Suj Atributo . Predicado El telfono se inaugurar pronto Sujeto Ncleo CC . Predicado

S31.

Marcos cont varias medias verdades: enunciativa. Deja de gritar!: volitiva. Cundo es la fiesta de Baiona?: interrogativa. Cunto he llorado en la pelcula!: exclamativa.
S32.

Cntala, por favor! La vimos. Lo comer ms tarde. Las has terminado?


S33.

Haba muchos invitados el da de la inauguracin. El resto de la clase se qued sin recreo. A ese abrigo le faltan dos botones. Para qu le sirve a tu marido esa caja de herramientas? La multitud no poda pasar entre las carrozas del desfile. Por mucho que me exijas no doy ms de m.
S34.

Papeles: Moncho, la madre, el hermano (aunque en este fragmento slo aparece indicado).

Pgina 57 de 64

Didascalias: Interior noche En casa, la madre est preparando la cena mientras Montxo est haciendo los deberes en la mesa de la cocina. Llega el hermano mayor... (dirigindose al hermano mayor) (El hermano mayor empieza a rerse por lo bajo pero la mirada de reproche de la madre le hace reprimir su risa)

Diferencias con el guin. En el relato no aparece el hermano, la madre est planchando, no preparando la cena. El nio recuerda cmo su padre y los hombres, en general, blasfeman. En el fragmento de guin la madre est preparando la cena, el hermano acaba de llegar, la escena es un dilogo entre Moncho y su madre, con el hermano de testigo.el didioma no es una diferencia, porque hay una versin del texto en castellano.
S35.

Significados: Resplandeca. Dicho de una cosa: despedir rayos de luz. Henchidas. Llenas, repletas. Sndalo. Planta herbcea, olorosa, vivaz, de la familia de las Labiadas, con tallo ramoso de cuatro a seis decmetros de altura, hojas pecioladas, elpticas, y lampias, con dientecillos en el borde, y flores rosceas. Es originaria de Persia y se cultiva en los jardines. Yerguen. Levantar y poner derecho el cuerpo o una parte de l; estar una cosa en situacin elevada sobre un lugar.

Objetos o seres descritos: La Nave Blanca, la Tierra de Zar y Cathuria. Se utilizan ms sustantivos y adjetivos, pues estamos ante un texto descriptivo.
S36.
El pobre chico ... Tras mi ventana, ... Retrato. Descripcin topogrfica.

Es el Cola Cao ....

Anuncio.

S37.
Comienzo por los cabellos ... La torre Eiffel... De arriba a abajo. De abajo a arriba.

La aldea se asienta ....

De izquierda a derecha.

Pgina 58 de 64

S38.

Recuerde que debe organizar la descripcin siguiendo un criterio espacial, que debe usar sustantivos del mismo campo semntico, verbos en presente o pasado y adjetivos.
S39.
Nuestra expedicin ... Sin embargo, ... Primera persona. Tercera persona.

Presten atencin ....

Segunda persona.

Pgina 59 de 64

6.3

Soluciones de los ejercicios de autoevaliacin


1. Cundo empleamos con ms abundancia la clase de palabra adjetivo?

Cuando queremos hablar sobre cmo es una persona (su aspecto fsico, su psicologa), un animal (si es carnvoro, omnvoro, qu color de piel tiene) o un objeto inanimado (grande, pequeo, cuadrado, circular).

2. Qu tipos de descripcin existen? El retrato, la descripcin de lugares y ambientes, y los anuncios.

3. Qu caractersticas tienen los textos descriptivos?

Organizar la descripcin segn un criterio espacial, uso de marcadores textuales que sirven para fijar la situacin de los elementos en el espacio, uso de sustantivos pertenecientes al mismo campo semntico, uso frecuente de adjetivos y uso de verbos en presente y en pretrito perfecto simple (en gallego, pretrito). 4. Cules son los elementos de cohesin ms utilizados?

La referencia, la sustitucin y la cohesin lxica.

5. Qu otros procedimientos hay para alcanzar la cohesin de un texto? La insercin de expresiones explicativas, el uso del gerundio y el uso del participio.

Pgina 60 de 64

6. Qu elementos influyen en un diseo de pgina correcto y adecuado? El tipo de papel y su orientacin, los mrgenes, el espaciado entre lneas, la justificacin y la confeccin del pargrafo.

7. Qu tres procedimientos hay para la formacin de palabras?

Derivacin, composicin y parasntesis. 8. Qu es el lexema o raz? Es la parte comn que tiene un grupo de palabras y que transmite su significado bsico comn.

9. Qu es la derivacin? Es un procedimiento de formacin de palabras consistente en aadirle a un lexema prefijos y/o sufijos.

10. Qu es la composicin?

Es un procedimiento de formacin de palabras nuevas que consiste en la unin de dos o ms palabras.

Pgina 61 de 64

11. Cundo se produce el cambio de categora gramatical?

En la formacin de palabras por derivacin. 12. Qu elementos forman una familia de palabras?

Est formada por todas las palabras que comparten el mismo lexema o raz y que, por tanto, tienen cierta relacin de significado.

13. Qu tipo de familias de palabras hay? . Regulares (con el mismo lexema) e irregulares (con lexema diferente).

14. Por qu se caracteriza la oracin simple?

Por tener como ncleo del predicado un verbo, alrededor del cual se sitan otros componentes que cumplen diferentes funciones: sujeto, CD, CI, complemento de rgimen preposicional o suplemento, complemento circunstancial, atributo (si el verbo es copulativo) y complemento predicativo.

15. Qu es el complemento directo? Es un complemento obligatorio para ciertos verbos. Se puede sustituir por los pronombres tonos.

Pgina 62 de 64

16. El complemento indirecto... Es el complemento que recibe el dao o el provecho de la accin del verbo. . .

17. Qu es el atributo?

Es el complemento que llevan los verbos copulativos.

18. Dentro del guin cinematogrfico, las rplicas son...

Los dilogos.

19. En el guin cinematogrfico, las didascalias son... Las indicaciones sobre cmo debe filmarse la escena.

Pgina 63 de 64

7.

Bibliografa y recursos
Bibliografa

Alarcos Llorach, Emilio, Gramtica de la lengua espaola, Espasa, Madrid, 1999. Balzac, Honor de, Eugen Grandet. Corominas, E. y Rubio, C., Tcnicas de escritura, Editorial Teide, 1989. Cunqueiro, lvaro, A serea grega, en: VVAA, Antoloxa da literatura fantstica en lingua galega, edicin de Antn Risco, Galaxia, Vigo, 1993. Delibes, Miguel, El hereje, Ediciones Destino, 1998 Fernndez Paz, Agustn, Amor dos quince anos, Marilyn, Xerais, Vigo, 1995. ILG y RAG, Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, ILG y RAG, Vigo, 2003. ILG y RAG, Vocabulario ortogrfico da lingua galega, ILG y RAG, 2004. Lovecraft, H.P., Narrativa completa, Volumen I, edicin de Juan Antonio Molina Foix, Valdemar Gtica, Madrid, 2008. Mario, Xon X., O Ro Tns, en Terra de Outes, Revista da A.C.C., n3, julio 2008. Murado, Miguel Anxo, Fin de sculo en Palestina, Galaxia, Vigo 2008. RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais y Galaxia, Vigo, 2000. RAE, Diccionario de la lengua espaola (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008. Rojas, Fernando de, La Celestina. Such Ji, Cen contos ou sexa, un plan incumprido, Universidad de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 2000. VVAA, Literatura galega 3 BUP, Xerais, Vigo, 1991.
Enlaces de internet

[http://bvg.udc.es] [http://centros.edu.xunta.es/iespintorcolmeiro/galego/exercicios.htm] [http://enredandocoaspalabras.blogspot.com/search/label/Ortograf%C3%ADa] [http://roble.pntic.mec.es/msanto1] [http://www.aplicaciones.info/ortogra/ortogra.htm] [http://www.canaltcm.com/peliculas/javier-marias-libro-abierto-lolita-y-doctor-zhivago] [http://www.cmg.xunta.es/visor/dspace.asp?TIPO=VIDEO&COD=674] [http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html] [http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/ortografia.htm] [http://www.rae.es/rae.html. ] [http://www.uhu.es/cine.educacion/cineyeducacion/temasmariposas.htm] [http://www.xtec.cat/~jgenover]
Pgina 64 de 64

También podría gustarte