Digitized by the Internet Archive

in

2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/grannnnaticilatini01keil

GRAMMATICI LATINI
EX RECENSIONE

HENHICI KEILII

VOL.

FLAVII SOSIPATRI CHARISII

ARTIS GRAMMATICAE LIBRI V

DIOMEDIS
ARTIS GRAMMATICAE LIBRI
III

EX

CHARISII

ARTE GRAMMATICA EXCERPTA

P S
B.

AE

IN

AEDIBVS
A.

G.

TEVBNERI

MDCCCLVII.

FLAYII SOSIPATRI CHARISII

ARTIS GRAMMATICAE LIBRI

DIOMEDIS
ARTIS GRAMMATICAE LIBRI
III

EX OHARISII ARTE GRAMMATICA

EXCERPTA
EX RECENSIONE

HENRICI KEILII

IN

LIPSIAE AEDIBVS B. G. TEVBNERI

A.

MDCCCLVII.

^T. IWICHAei.\
,

OOLLEQE

'\p

SO

51

FRIDERICO RITSCHELIO
PRAECEPTORI SVO
D.

HENRICVS KEIL

PRAEFATIO

v^harisii artem

graramaticam edidi e libro

manu

scripto qui

Neapoli inter codices bibliothecae Borbonicae est IV A 8. is codex in membranis formae oblongae, quam vulgo in folio minore dicimus, vel ineunte octavo saeculo vel exeunte septimo Bobii scriptus est

Longobardicum dicere solcbant, nunc Merovingicum cursivum vel Anglosaxonicum technici appellant. Bobii autem olim fuissc librum cum ea quac in schedae ti'icesimae octavae margine summo manu recentiore adscripta sunt docent, 'liber sancti Columbaiii ', tum ex indice intellegitur codicum Bobiensium
fere

scripturae genere eo quod olim

a Muratorio antiq.
ita,

Ital.

III p. 817 sqq. edito saeculo decimo, ut

illi

videbatur, scripto, in quo p. 821 Neapolitanus

codex indicatus

est

Miber

Sosipati^i I. in

quo continetur Liber DifFerentiarum

Plinii'.

eodem pertinere possunt haec quamvis minus accurate indicata in *inventario librorum monasterii S. Columbani de Bobio, quod renovatum fuit in 1461', quod Amedeus Peyron post Ciceronis orationum
pro Scauro
etc.

fragmenta edidit,
et

p.

45 cod. 165 'de subtilitatibus

grammaticalium

metrorum compositione. Quedam de poetis. Cronica quedam brevis de imperatoribus romanorum. Gesta summorum pontificum incompleta. in littera longobarda obscura et difficili ad legendum'. aliquot annis autera postquara haec scripta sunt codex
e Bobiensi bibliotheca ablatus et lani Parrhasii Cosentini factus est.

quod quo tempore quove casu factum sit quamquam non reperio a quoquam memoriae traditum esse, tamen, quoniam de libris Bobiensibus quos olim Parrhasius possidebat saepius mihi dicendum esse video, quae ea de re explorata sunt hoc loco exponam. primum igitur Georgium Merulam, qui iussu Ludovici Mariae Sfortiae ducis Mediolanensis anno 1493 Bobium profectus est, bibliothecae Bobiensis

famam
-

inter Italos suscitavisse constat: cf. Sax. histor. typogra-

phico
sqq.

litter.

Mediol.

p.

CC Peyron

de bibl. Bob. comment.

p.

XVIII

eo auctore

cum

ibi

conplures libri grammaticorum Latinorum

qui antea ignoti erant inventi essent,

eorum librorum pars Mediola-

PA

viu

PRAEFATIO
translata est.

num

habemus loeupletissimos duas editum Mcdiolani exprcssas, altcram Tcrentiani Mauri a. 1407 a Gcorgio (Jaibiato, altcram Probi, Maximi Victorini aliorumquo grammaticorum a. 1504 a Parrhasio factam. et Tercntiani quidcm exemphiri practor epistuhim cditoris, qua Bobii
cuius rei testes
tiones e libris liobicnsibus
in

ex carcerc perpetuo
quis grammaticos

coenobio divi (!olumbani multa nobilium scriptorum vohimina a se ct tenebris in hicem educta et ad vitani revocata
a Galbiato, Merulae amanucnsi, inventos
atque
litteris

esse scribit, additac sunt publicae littcrac Sfortiae, quibus cavit ne

transcriptos inprimeret.

quonim scriptorum nomina indcx

'

Tcrentianum de mctris et syllabis Horatii, Fortunatianum de carminibus Horatii, Vclium Longum de orthographia, Adamantium de orthographia, Catholica Probi, De Probi autcm libris Parrhasius in Cornelii Frontonis elegantias'. epistula ad M. Antonium Cusanum data 'ea autem opera' inquit sexcentis et amplius abhinc annis in altissimo pulvere iacucrunt incognita, doncc a situ Georgius primum Merula vindicavit in usum tantum suum. mox eo defuncto unicum quod extabat excmplar emptum cst auxilio Patris Amplissimi Stephani Poncherii Lutcciae quare nos Parisiorum Pontificis, indulgentissimique patroni mei. iisdem, quibus autea Merula vestigiis ad interceptae praedae cubile deducti, iibros aetate iara putres exci'ipsimus incredibile quanto labore, propter obsoletas veterum literarum notas, et iam temporum iniuria vanescentium'. unde iam certo adparct non apographa solum librorum sed etiam ipsas membranas Mediolanvim adlatas esse. aliam autcm librorum Bobiensium partem Romam travectam esse auctor est Raphael Volaterranus qui in descriptione coenobii Bobiensis commentar. urban. 1. IV f. LVI ed. Roman. a. 1506 enumeratis
Sfortiae subiectus exhibet ita conprehensos,
'

libris

qui ibi anno 1493 reperti essent 'quorum bona pars' inquit 'his

annis proximis a

meo Municipe Thoma Phaedro bonarum artium

Mediolanum

pro-

fessore est aduecta in urbem'.

atque hoc ipso tcmpore cuni Bobienvenit,

ses libri distrahi coepti sunt lanus Parrhasius exul

ubi octo annos conraorabatur ab anno

annum
vixit;

1507.

1499, ut videtur, usque ad deinde per paucos annos Vicetiae Patavii Venetiis

anno 1510

demum

Neapolim, inde Cosentiam

rediit:

cf.

C.

lanelli de vita et scriptis Auli lani Parrhasii p. 35 sqq. multos

Laet

tinorum scriptorum codices vir antiquis scriptoribus eraendandis

libris

manu

scriptis excutiendis in primis deditus

tum cum
illa

in ea re-

gione Italiae versabatur pretio sibi parabat.

tate usus

itaque

opportuniet

hoc potissimum tempore

et alios codices

Bobienses

ipsum

Charisii videtur.

codicem
esse
his

sibi

parasse

praeterea

cum Thoma
diximus,
libris

eosque in patriara secum abstulisse Phaedro a quo libros Bobienses Ro,

mam

ablatos

familiariter

uteretur

Parrhasius,

fieri

potuit ut ex

quoque

vel

tum cum per duos

fere annos,

PRAEFATIO

IX

priusquam Mcdiolaunm proficisceretur, Romae versabatur, vel cum a. 1514 publice accitus ibi por aliquot anuos litteras docebat, quo tempore Pliaedius luortuus est a, 1516, quidam ad Parrhasium pervenirent. et Charisii quidem librum et ipse Parrhasius saepius usurpavit in quaesitis per epistulam et eo praebcntc loannes Picrius Valerianus in castigationibus in Vcrgilium a. 1521 Romac editis multa inde attulit: cf. castig. in Verg. Aen. II 90. mortuus est Parrhasius libros autem legaverat familiari suo atque discicirca annum 1 520. pulo Antonio Seripando , qui cum raoreretur , heredem reliquit fratrem Hieronymum. is porro hac ipsa hereditate largissima motus in monasterio S. loannis in Carbonaria, quod crat Ncapoli ordinis
Augustinianorum, cuius ordinis ipse praefectus erat, bibliotheca condita anno 1550 libros conlocavit: cf. Andres. anecd. Graec. et Latin. sqq. A. lanelli praef. in Cataldi lanellii librum de vita I p. Parrhasii p. VII sqq. eius autcm bibliothecnc codices, qui quidem post varios casus, quos narraverunt Andresius et lanellius 1. c, reliqui erant, anno 1799 in rcgiam bibliothecam Borbonicam translati

XXX

sunt.

atque in

iis

fuit Charisii

codex.

Sed cum a Cataldo lanellio in catalogo bibliothecae Latinae veteris et classicae mauuscriptae quae in regio Neapolitano museo Borbonico adservatur p. 5 sqq. Charisii codicem non co studio quod huius editionis rationes postulant dcscriptum essc vidcam, de ea quidem partc quae ad grammaticos pertinet accuratius cxponere visum est. nara in finc codicis unus membranarum quaternio adiectus est a reliquo libri arguracnto alienus in quo vitae pontificum eodem tempore scriptae sunt, de quibus diligenter disputavit G. H. Pertzius
,

archiv. societat. hist. Germ. antiq. V p. 70 sqq. de iis igitur non magis hic dicendi locus est quam do fragmentis digestorum ct Lucani et Gargilii Martialis quac in chartis deleticiis latent, de quibus fragmcntis post Pertzium dixerunt E. T. Gauppius in commentatione de -quatttior foliis antiquissimi alicuius digestorum codicis rescripti Neapoli nuper reperti Vratislaviae a. 1824 edita et A. Maius class. auct. ea autem codicis pars de qua dicturus sum primo loco I p. 387. habet tres merabranarum quaterniones, deinde undecim schedas una conpagc iunctas, denique duo raembranarura paria scparatira posita, qui est nuracrus schedarura triginta novem. scriptura librarius usus est admodura rainuta eaque perra.ultis scribendi conpendiis referta ct ita omnino rem gessit ut membranaruni parcissimura fuisse hominem videas. paginis enim bifariam divisis in forma merabranarum non ita raagna plus quinquageni, interdura etiara septuageni versus in diraidia parte paginac vel colurana quara vulgo dicunt
scripti sunt.

praeterea, siquid spatii in fine versuura relictura erat,

quod saepe accidit in arguraento propter rerum varietatera crebris versuum initiis distincto, eo ita usus est librarius ut duabus lincolis
id

lir\EFAT10
ibi

iuterpobitis post finem sequentis versus

continuaret scripturaiu.

coutiuent auteui priinac sclieclae viginli quattuor,

teruionibus dispositas esse dixi,
teni

quas tribu quased eae paucis

factis graviter

Charisii libros tres et priorcm parp.

quarti usque ad

ea quae edita sunt

in niarginibus in

287.

excoptis

omnes lacunis

membranarum

prima codicis scheda et in secunda humore forte contracto extemi membranarum marginos prorsus deleti sint, tum ad reliquas schedas ita hacc labes pertinuit ut in media tere regione marginum qui in laterc libri longiore extrorsum spectant
vel

corruptae sunt.

nam cum

membranae tenues

et vetustate

conlapsae corroderentur vel scrip-

tura pallida et subrufa omnino evanesceret.

accedunt aliae subinde

similiter

lacunae, quibus in inforiore

maxime membranarum regione

margines corrupti sunt. quibus robus factum est ut in plurimis membranis de binis versuum commatibus quae exteriorem partem membranarum occupant in aitcra pagina exitus, in altera initia multorum versuum perircnt, in quibusdam etiam aliis locis, ut casu
iactura

membranarum

accidit, scriptura deficeret

paucae, in quibus

vel scriptura longius a marginibus remota erat vel

minus

late

lacuna

pertinebat,

omni labe vacarent.

praeterea vicesima quarta scheda,

(juamquam incolumis

fere scrvata est,

tamen margines non adpareant.

alio

ita

litteris

oppletos habet ut schedis artissime conligatis

in ultima pagina in

omnibus

fere versibus

extrcmae

litterae

sequitur in
iis

codice undecim schedarum fasciculus, cuius satis divcrsa ab

quae

praecedunt natura
partira

etiam
ita

nam minores quam

est.

ut ipsae

membranae

fere habitu,

reliquae neque ulla lacuna confectae

sunt,

scriptura conpluribus versiculorum commatibus distincta

eandem quidem manum, diversara tamen speciem praebet. scriptae autem in iis sunt variarum dictionum formulae ordine litterarum dispositae, quas lexica vel indices lanellius dicit. quarum rerum quia nihil una cum Charisio cditum est, indicem subiecimus. sunt autem haec: 25 incipit de laUniiaic. Ardua res. anima iua quod cupit. anti
quac
ueiustatis

instar

limet

infamiam

25 *

(h.

e.

in scheda 25

aversa) Expliciunt
ficantes.

latinitates.

incipiunt glossulae multifariae idem signi-

Ad

hoc negotium non accedo. abstineo

me hac
te

re.

non interuenio
non me uinces

huic

rci.

non adiungo me negotio

uicem

tibi

reddam. beneficium idem

meritis.

repraesentabo.
heneficiis.

parem gratiam refcram. aequabo

rcpendam tibi meritum. conpensabo gratiam. gratum me esse dices. non experieris ingratum. referam aequale meritum. beneficiis tuis inferior non ero. Expliciunt glossidae multif. incipiunt synonyma
ciceronis ordine litterarum conposita.

Amor ardor
uacilla.

31

ueru ensis gla-

dius spatha sica

mucro hasta lancea

Expliciunt feliciter synonyma

ciceronis ordine litterarum conposita.

Jtem sunt idiomata nominatiua quae

ordine exponcmus quae apud latinos

per genera efferuntur quae

et ipsa

masculina apud grecos feminina sunt.

Hic aduentus ^ naQovOta accen-

PIIAEFATIO
tus
7]

XI

TiQoGrpdia arcuit
latinos

tjjaXig

aipig

amplexus

tcsqijcXox'^

3 1 * qiinc

apud

masculina apud grecos neutraiia. Hic articulus xo aQ^&Qov -

32 quae apud latinos feminina apud grecos tieutra haec aqua ro v8coq 32* quae apud latinos nexUra apudgrecos foeminina. Hoc acnmen tj o^vrtjg
33 (lerba actiua quae passiua uoce primi ordinis efferunlur
sunt.
in

quihns

etiam quaedam communia

Adulor latus sum.

auersor satus sum.

(1.

aemulor latus sum.

33* // ordinis

aesculor latus
Tertii ordinis
latinc

sum xakxoXoya

jjaAxoAoycj)

//// ordinis

Uerha quae uocr

significatiofeci.

tantum actiua proferuntur

apud grecos autem passiuam

abstineo.

nem

habent.

pareo

Ardeo

arsi. aresco.

abortum facio ahortnm

ap~

Uerba quae declinationc acliua tam apud grecos quam apud

latinos feruntur

adfectum tamen habent passiui.

Deficio

desum Innguesco

Uerba quae praepositionibus additis aliam significationem habent moueo

Umnes partes orationis sunt hae. Nomen ovo^a commoueo remoueo 34* mu/a littera acpcovov. Uerba acliua coniugationis primae. Ausculto
coniugationis II

coniugationis III

35 coniugationis IIII

quac media appellantur.

Adloquor adulor

Uaec
sunt

Uerba

uerba IIII coniugatio-

num

sine praepositionihus udnotauimus.

nam

quaedam qmie

adiectis

praepositionihus aliam

significationem habent quae idcirco non adtiotaici ut

studentibus labor adiectus iucunditatem aliquam in requirendo hahere uideatur.

ceterum exempli gratia

unum

et item

alterum interponamus.

aya
finit.

sXxg} ahduco aTcdyco deduco xa^t6Ty]^L

Duco

inleruenio

deo graiias amen amen amen.

Incip. latinitat.

Cvvzvyidvco ardua res anima

tua quod cupit antiquae uetustatis instar.

loco posui scripta sunt in

et haec quidem quae ultimo extrema pagina schedae 35, cuius pars aversa restat ut dicatur de quattuor membi-anis quac ultiscriptura vacat. mum h)cum in codice occupant. in iis autem, si ordincm qui nunc est sequeris, scripta sunt haec: 36 De alcmanio. alcmanium constal

dimeiro hypercatalecto
lupiaiis

magis prohabis
V

si iibi

usu scribendi preiium uo-

MARII SERUII GRAMMATICI DE CENTUM METRIS FELICITER cxpli. (Serv. de cent. metr. p. 1822, 21820,
exsoluat.

32 ed. Putsch).
lictum
est.

paucorum versuum spatium

Incipit
lih.

in

extrema pagina
12).

re-

SG*

nostri sermonis

de hidiomatibus.

Hidiomata quae sunt

fuit haec res (Charis. p.

casus.

Ordior hanc
.

291294,
est

37 Accusa

puieo siercus et stercore.

liem sunt hidiomata

nomin.

quae per genera efferuniur diuersa id

sunt generis ei alterius

beti

ordinem digesla
agnoscat.

apud graecos aUerius apud latinos quae suni satis pauca et per alphaqicae nos quasi non necessaria nunc praeiermisisse
digesta

lecior

sed in alio loco eo quo

sunt

ordine a
e.

nobis
*in-

transcripta repperiei. incip nc

pV Secuh

diffe

uerho ei nominu, h.

nunc plura secundum differentiam verborum et nominum*, non ut olim editum est, 'incipiunt nunc Plinii Secundi differentiae verborum et nominum' (Charis. p. 294, 12 296). iterum paucorura versuum spatium in extrema pagina relictum est. 37 * Inier ultione?n
cipiunt

xri

PHAKFATIO
uindiclam
ullio

el est

uindicat faclum

ilaque illud uecligale hoc

honoralum

(Cora. Front. do different. vocabul. p.

21912194,

38).

38 De

suturnio. sunl ilem saturnii

stagna capacis uisere auerni (Charis. p.

parte abscisa alterum versuum extrema uerba quae rcstant posui continebat, practer paucas raenibranarum lacinias dcletum est. in illis tamen laciniis haec adparuerunt: Albino seruius grammaticus. tibi hunc. quibus verbis Servii libellus de centum metris (p. 1815 ed, Putsch) indicatur. ad eundem librum pertinent quae in 38* scripta

288

290).

diniidia

fere

schedae

comma, quod

finera capitis cuius

sunt, e quibus

cum

prius

comma eodem damno

praeter paucas

litte-

ras deletum sit, in altero habentur haec:

constat ielrnmetro cataleclico

De

hipponactio. hipponactium

cent. raetr. p. 2819,

462822,
maior

fuge moenia iam telamoniade (Serv. de inter uictiI). 39 Pedale et pedule

mam

et

hostiam.
p.

uictima

vocab.

2194, 39

2204,

est hostia

minor (Corn. Front. de

ita

diff.

25).

haec igitur, quae

ut

nunc

in

codice se excipiunt indicavi, siquis paullo accuratius examinaverit,

ordinem schedarum errore in conligandis membranis turbatum olim fuisse hunc ut schedis 36 et 37 inter 38 et conmisso ita membranae inter se cohaerent) interpositis sic se exci39 (nam perent singulae schedae, 38 36 37 39. itaque primum posita sunt duo capita de versu Saturnio et de rhythmo (38) sequitur Servii de centum metris libellus (38. 36); eum autem quintus liber Charisii
facile perspiciet
;

37) excipit huic denique subicitur Frontonis qui dicitur liber de differentiis (37*. 39). in qua quidem conpage cum ita omnia et
;

(36 *

argumenti
nionis,
in
libri

et

schedarum continuitate inter

illas

se cohaereant ut nihil deesse

adpareat, sequitur

quattuor schedas interna esse paria quateratqui tertium quaternionem

cuius paria externa perierunt.

quarti Charisii capite

quod inscribitur de lectione, terminari diximus. post quem locum quae scripta erant usque ad eum qui est de idiomatibus, a quo quinti libri initium factum est in
sexto,

scheda 36
sunt ita,

*,

ea in indice capitulorum in fronte codicis posito indicata

et posiiuris,
,

de accentu

de discretione, de pronuntiatione , de de
distinctione,

modulatione,

de continuatione
,

de separatione, de mora,
,

de subdistinctione

de rhythmo, de metri versi/icatione

his titulis

de basi, de pedi-

bus, de versibus, de metris.

quantum membranarum spatium

tribuendum sit quamquam certo iudicari nequit, tamen parum credibile est integrum quaternionem vel hoc amplius etiam periisse. quare eo potius adducimur ut i!lam conpagem cuius duo schedarum paria interiora superesse, exteriora item duo periisse demonstravimus tertio quaternioni sUbiectam et quarto ioco positam fuisse dicamus. unde
simul illud consequitur, undecim membranas de quibus

antea dixicodicis

mus

olim post quartum quaternionem positas

extremum

locum

obtinuisse.

ergo quarti quaternionis schedae duae quae in initio peet quartae sche-

rierunt, item tertia, cuius dimidia pars relicta est,

PRAEFAirO

xm

dae pagina prior respondent iis quae ex indice capitulorura supra adscripsimus. sed quod in quinto libro se instituisse dicit librarius
iis

quae

capiti

de idiomatibus verborum subscripsit, ut utilitatem

scilicet ipse forc

potius rerum,

quam

existimabat,

quam

fidem de-

scribendi secutus a prisco exemplari reeederet, idem in quarto libro

factum esse videtur.

et metris

nam

sive

omnia quae

in

eo libro de versibus

a Charisio disputata erant transcripsit sive quaedam tam

necessaria ibi quoque praetermisit , in fine libri libellum

quam minus

Servii grammatici de

adcommodatus

centum metris, qui usui disccntium in primis ne quis enim id ab ipso grammatico ita institutum esse existimet, multa quidem Charisius ab aliis grammaticis petita in suos libros recepit Servii tamen librum ni fallor, nec potuit recipere nec integrum, ita ut in codice factum est, recepisset. huic librarius subiecturus erat quintum Charisii librum. cuius cum partem priorem, quae est de idiomatibus verborum, in duabus paginis quae sequebantur transcripsisset, reliquis quasi non necessariis, ut ait, omissis primum quidem finem scribendi fecisse videtur, si quidem quae proxime secuntur in ista adnotatione non eodem tempore scripta esse videntur; deinde vero in quintae schedae pagina altera et in sexta scheda plura de difFerentiis verborum et nominum scripsit. atque de his quidem video dubitari posse utrum a Charisio, qui in fine universi operis, si modo fides habenda est indici titulorum, ea de re dixerat, an ab alio auctore petita sint. quamquam ab illo quidem, quae est eius disserendi ratio, aliam sane eamque aliquanto doctiorem disputationem de tali argumento expectabamus. non magis constat quid in duabus schedis quae post haec perierunt scriptum fuerit. sed quae in ultimo membranarum fasciculo scripta sunt ea non videntur omnino a Charisio aliena esse. qua de re certius, opinor, iudicari poterat, nisi index titulorum is de quo saepius diximus quem ducem in hoc genere sequi par erat, in extremis verbis aut minus diligenter transcriptus aut membranacrat,

addidit.

rum

iactura truncatus esset.

nam

quinti certe libri initium perverse

ab editoribus indicatum prorsus omissum est. quo fit ut quam fidera habeant ultimi tituli iam non satis intellegatur. illud constat, idiomata nominativa vel potius nominum quae per genera efi^eruntur, quae post synonyma Ciceronis posita in scheda 32 sqq. supra indicavimus, haec ipsa idiomata esse quae in quinto libro praetermissa
alio

loco a se transcripta esse

dixerat

librarius.

tametsi in tanta

librarii licentia,

usus est, ne haec quidem integra ex Charisii libro transcripta sed vel excerpta vel cum alienis mixta atque inmutata esse existimo.
fine operis

qua in

Haec habui quae de

risii

pristina codicis

conditione quae nunc est dicerera.

forma deque librorum Chaquae idcirco uberius fuerunt

exponenda, ut praeter minores quidem plurimarum membranarum

XIV

IMIAEFATIO

lacunas ct quattuor scheilas

nihil (leesse in codice

quae in quarto quaternione perierunt eaquc quae in extrema libri parte scripta sunt
a Charisio
,

non omnino quidcni aliena mixta cum alienis et varie esse demonstrarem. itaque de differcntiis vocabulorum

sed neglegentia librarii

et

mutata atque a genuina forma deflexa Servii quidem librum et commentarium consulto omisi, alterum, quia utique a
si

Charisii libris alienus est, alterum, quia,

forte

de quinto libro ex-

ceptus esset, tamcn non satis causae esse videbatur cur nunc editus a
reliquis cius generis commcntariis,

quos

alii

loco dcstinavimus, dis-

iungeretur.

contra dictionum formulae in oxtrcmo codice congestae,

quarum aliquam partem Charisio deberi probabile ost, suo quodam iure sibi locum in oditione Charisii vindicabant. verum tamen haec omnia
vel propterea nece.ssario

mihi omittcnda fucrunt, quia neque adhuc

edita a

quoquam

sunt neque mihi,

cum reiiquam

codicis

partem Nea-

oxemplaribus contulissem, ad haec describenda otium sufficiebat*). his igitur quao aut ratione ductus aut necessitatc coactus
poli cTim editis

praeterii exceptis reliquam libri

partem quam accuratissime

fieri

po-

terat excussi.

nam

in tanta vetustate codicis, culus fidem raro alio-

rum librorum
raavi

auctoritate sublevare liceret, nihil

quod

in

scripturae discrepantia omittendum esset.

tam leve esse existiqua in re

difficultatem in primis parabant lacunae membranarum per universum codicem, ut supra dixi, propagatae. nara ut rcs taedii plena erat quid quoque loco in raerabranis corrosis legeretur acriter
oculis dispicere,
in
ita

magnam

in primis

difficile

quantus litterarum nuraerus

accurate indicare, prae-

scriptura deesset vel certo definire vel

sertim in eo scribendi genere qaod et conpendiis abundaret neque

in

omnibus versibus vel paginis

satis

aequaliter curreret.

nec alia

ratio tutior esse visa est

quam

ut versus lacunosi ita e codice descri-

berentur ut

quae in singulis versibus vel ante vel post defecsicut suum quaeque locum in laccris merabranis obtineret, dispositis et figurae et spatia lacunarum significarentur. itaque, ut quae esset conditio raembranarum ubique
litteris

tura scripturae adparerent accurate

prima unius cuiusque versuum comraatis vocabula una cum numeris quaternionum schedarum paginarum anteposita N littera, quod signum esse codicis volui, in imis marginibus adnotavi,
certo intellegi posset,

eoderaquo loco, siquid per conplures versus in scriptura periit, totos versus eo quera dixi raodo transcriptos eadera littera anteposita exhibul.

sod nt certis finibus

liis

uni cuique versui constitutis scriptura

nam Georgius
enim
Tiiilo

*) Soro aliquam partem ex

accepi.

cum

alia

quaedam quae

maxime digna
tum ea
.'351

esse

memoria

ci

visa sunt (pleraque

\n vili

argumento versantur)

qiiae

de

idiomaiibus

nominum supia

indicavi a se descripta ad

me
aiiud

tramisit.

inde video aliquanlo pleniorem cdi potuisse indicem

p.
('xliibitum.

nominum

in

excerptis Bobiensibns
in

sed liaec quoniam suo loco edere iam non

instar adicere nialui.

liruit,

tempus

difTerre

quam uuac snppiemcnti

PUAEFATIO
eontineretur,
fieri

XV
in codice

non potuit quin notae conpendiorura quac

posset,

snnt, quod eius

fieri

exprimerentur.
ut
fit,

quaeque

significet, etiamsi

quaedam,

quarum notaruni (|uid minus accurate expres-

sae sunt, taraen, quoniam satis ex

illis

quae quovis loco exhibita

sunt puto intcllcgi posse, non videtur hoc loco

exponcndum

esse.

hoc genere meraorabilia sunt conposuit Pcrlzius 1. c. p. 72. praeterea, siquae minus certo in codice mihi adparcbant, liteodera litterarura gcnere ubi in ipsa teris inclinatis cxpressa sunt.
in

quae maxirae

continuitate

verborum usus sura, ea quae praeter

fidera codicis ad-

dita sunt indicari volui.

in adnotatione indicatae,

nam

ne iterum raohjstiain crearent lacunae

si

ea quae deesse videbantur,

modo cum
quae qui-

aliqua probabilitatc suppleri dcfectus poterat, interposui.

dem supplementa ut non tara quid scriptura fuerit a grammatico quam quid scribi potuerit ostendunt, ita, si quando minus probabiliter facta sunt, cum legentibus usum praestabunt, ut quot fcre litterae,
facili

quarum numerus ubique servatus

negotio perspiciatur.
si

est, mihi pcriisse videantur

quando, id quod raro accidit, nullo raodo probabiliter restitui verba scriptoris poterant, punctis interpositis nuraerura litterarura quae intereiderunt exaequavi. Sed in reparando codicis damno omittenda non fuit princeps editio Charisii ex hoc ipso codice tum cum quibusdara in locis eius editionis, quae est forplenior adparebat scriptura expressa.

mae maximae
ticarura

vel in iblio,

hic est

titulus,
,

*FI.

Sosipatri

Charisii,

natione Carapani,

Grammatici uetustissirai Institutionura GramraaLibri Quinque, ab A. lano Parrhasio olira inuenti, ac nunc
editi'.

priraura a lo. Piei'io Cyrainio lani auditore, in gratiam adulescentiura

Cosentinorura

in

scheda 108 ante indicera rerura et verbo-

rura in fine libri pnsitum Icguntur haec, ^lmpressura est hoc Charisii

de graramatica opus Neapoli apud loannem Sulsbacchiura Hagenouensera Gerraanura,

anno ab orbe rederapto, M. D.

Max.'

XXXK.

XI. Kalend.

Febr. regnante Augustissimo Caesare Karolo eius nominis Quinto.

cum

priuilegiis Caesaris et Pont.

Pierius Cyminius, qui huic

codicem Charisii ait, priapographo amisso post Parrhasii mortem, cum a duobus eius ex fratre filiis, priusquam hereditas ad
editioni praefuit, bis a se descriptum esse

mum

vivo Parrhasio, deinde

illo

Seripandura perveniret,

librum

iterura

transcribendura accepisset.

dc conditione autera codicis

ita queritur in epistula nuncupatoria ad

Coriolanura Martyranum data, 'Sed reuocandus est orationis fluxus

ad Charisium,

Is est raultis ut uides in locis rautilatus,

quod accidere

necesse fuit uetustatis et teraporis iniuria, uerura hoc

me

minirae

ab editione deterruit, quura uiderera me id, non sine clarissimo exemplo fecisse. Nara et Attilium Fortunatianura Donatianumque ei yv^,

Glov laxl, et Caesii Bassi opera

inscribitur)

cum Probi

institutis (sic

enim

liber

Parrhasius

quum Mediolani bonas

literas

profiteretur

XVI

PMEFATIO
uelut e postliminio mortis in lueem
* notata

tinearuin iniuria pene corrosa,

reduxit.

Quao

igitur

hoc signo

uidebis, non

integra de-

multa iam obliterata, adeo ut ne uestigia quidem elementorum enim erant quamquam igitur membranas tum quoquo lacunis corextarent'. ruptas fuisse adparet, tumen principe editione cum codicis scriptura conlata saepe plura quam nunc adparent olim lecta fuisse intellexi. neque vero ea diligentia usus cst Pierius ut ubique diligenter quae nam et in primo libro tria capita in codico scripta erant exhiberet. omisit, eum de tertio certe capite nunc quoquc tantum supersit ut
certissime scias,

scribi potuisse ex

antiquissimo lani codice

maxima

pars probabiliter restitui possit, et in ceteris lacunis

reli-

quias veteris scripturae quae mihi adparebant vel ueglexit vel minus

accurate descripsit vel omnino coniecturam potius

aciera et describendi fidem

quam oculorum
supplevit.

secutus

lacunas suo

arbitrio

quo
et

exiguum sit principis editionis in hoc genere praesidium suspecta fide ambiguum. itaque ut nec deesset quicquam de fide
fit

ut et

codicis nec diutius coniecturis mixta ferrentur ea quae certo testimonio

tradita sunt, versibus lacunosis

codice transcriptis adnotationem

in codicis scriptura haben-

subicere placuit, qua principis editionis discrepantia, quae quidem ad

lacunas pertinet,
tur ibi leguntur
,

si

modo

plura

quam quae

referretur.

praeterea ubi meliore codicis conditione

in supple-

usus est Pierius in principio adnotationis ea de re monui.

editione recepta essent

mentis autera lacunarum eam legem secutus sum ut quae ex principe

,

ubicumque pleniore scriptura usus esse vide-

batur editor, pariter atque ea quae codicis fide niterentur haberem.

utilitatera quam princeps editio attulerunt duo coapographa sexto decimo saeculo facta, quae una cum ipso codice in bibliotheca Borbonica servantur numeris inscripta IV B 9 et IV B 10. ea enira cum inter se plane consentiant, ita ut id quod

Non maiorem

dicis

priore loco dixi e posteriore,

exhibet,

quod pleniorem interdum. scripturam descriptum esse videatur, tum lacunas (nam de reliquis

non quaesivi) eodem

bent.

fere modo atque princeps editio indicatas haquare altero quidera prorsus neglecto ex posteriore apographo

pauca quaedam in initio libri adnotavi et in duobus libri quarti capitibus quae in principe editione omissa sunt eiusdem libri discrepantiam adieci, in reliquis vero omisi. Ad Neapolitanum codicem, quo uno omnia quae ex arte grammatica Charisii aetatem lulerunt continentur, in
libri

secundi parte
for-

postrema

et in tertio libro

accedit

fragmentum codicis Pariqui liber est

sini 7560, olim Colbertini 4827.

membranaceus

mae oblongae

saeculo undecimo, ut videtur, scriptus. continet autem post Charisii partem eam quam dixi (224, 24 Coniunctio est 264, 16 inputandum est) artem gramraaticam de octo partibus orationis, Prisciani dc nomine pronominc ct verbo librum, commentarium de

PRAEFATIO
pronoraine et verbo, Servii de ultimis syllabis librum, de

XVII

litteris,

de generibus nominum, Phocae artem grammaticam. ex his ea quae ad Charisium pertinent eadera manu atque reliqua in primis schedis
novera scripta sunt, nulla inscriptione vel
iis

indiciis

quibus

initia

codicum ornari solent significata.

quamquam

igitur aliud detrimenti

indicium non praebent membranae, tamen non nuUae schedae, quibus quae de reliquis partibus orationis in primo et secundo libro a
Charisio tradita sunt similiter conprehensa fuerint, deesse videntur,

eaque causa
libri

fuit

cur fragmentum codicis esse dicerem.

scriptura

ita

cum

Neapolitano consentit ut,

cum

obiter

rem

iudicanti ex

eo ipso Parisinus descriptus esse videri possit, habeat tamen quae

rectius ex
rei

communi utriusque archetypo servata esse adpareat. cuius unura luculentissimum exemplum adferre sufficit supplementum

quod

in fragmento Calvi 229, 9 sqq. praestitit: cf. praeterea 224, 27. 233, 11. 236, 30. 248, 19. verum tamen ut exiguus eius libri usus

esset insignis neglegentia effecit librarii.

nara non solum omnia vitio-

sissime scripta et foedis erroribus inquinata sed conplura etiam pravo

consilio omissa sunt.

post ea enim quae de coniunctione et de prae,

illis quae tantum interiectionum breviter rettulit librarius, exempla scriptorum quae adscripta sunt prorsus neglexit, deinde in tertio libro ad maiorem fidem se revocavit, sed in fine libri iterum plurima omisit. in tanta igitur libri depravatione ne cum summa raolestia, usu autera nullo, scripturae vitia exscriberem , eam rationem secutus sura ut ea tantum quae aliquam utilitatem habere viderentur adnotarem, reliqua omitterem. quare de his dumtaxat quae quera ad modura in codice legerentur ipsis verbis adpositis indicatum est certum esse iudicium volui, de reliquis vero in quibus nihil adnotatum est nullam ex silentio coniecturam capi, praeter illam quidem, nihil quod meraoria dignum sit

positione vitiose

quidem

at plene

tamen transcripta sunt

in

de interiectione a lulio

Romano

excepta secuntur

titulos

in eo libro inveniri.

Alia emendationis praesidia studiis

sunt.

recentium graramaticorum,
Latinae linguae

qui inde ab octavo fere saeculo libros Charisii exscripserunt, parata

nara

cum

excitato

in

Francorum imperio
,

studio et veteres graramatici acrius tractarentur et novi libri, quibus

vel discentiura vel docentium usui consuleretur
tur, in

a multis conponerenfuit

eorum scriptorum numero qui tum maxime tractabantur

quo factum est ut
in

Charisius.
fectis

grammaticis

libris illo

tempore con-

redacta reciperentur.

multa e Charisii arte vel descripta vel in breviorera formam quae quia aliter ab aliis constituta sunt, nominibus codicum quibus debentur adpositis excerpta appellare con-

suevi. e quibus excerptis primum locum tenent ea quae in analectis grammaticis ab Eichenfeldo et Endlichero Vindobonae a. 1837 editis -124 6 codice Vindobonensi 16 saeculo septimo vel ineunte p. 75

ORAMMATICI LATINI

1.


XVIII

PRAEFATIO

ut illis visum est, scripto exhibita sunt, ipse, propterea quod Bobii scriptus esse dicitur codex, Bobiensia excerpta dixi. codicem accurate descripsit Endlicherus catal. cod. philoi. Latin. bibl. Palat. Vindob. p. 215 sqq. (cod. 322). fuit autem olim Parrhasii, post cuius mortem cum NeapoHm translatus esset, iisdem excerptis adscripto falso nomine Sacerdotis, cuius artium grammaticarum libri duo in eodem codice leguntur, usus est Hieronymus Columna Enn. fragm. p. 203. postea quom ad raodum Vindobonam ablatus sit docet Kollarius in Lambec. comm. bibl. Caesar. Vindob. I p. 7()4. in eo igitur libro quae de nomine et pronomine et verbo 155 omnia fere e Charisii arte excerpta sunt. atque scripta sunt f. 142 cum eodem loco haec, ut dixi eodemque fere tempore quo Neapolitanus codex scripta sint, idem archetypum quod in illo expressum est videtur is qui excerpta conposuit secutus esse. sed quoniam in universo hoc genere non accurata describendi fide uti solebant librarii, non solum his quae in Neapolitano codice corrupta fuerunt opem attulit Vindobonensis liber, sed praeter ea etiam quae ad Charisium emendandum adhibui quaedam praebuit quae ita a Neapolitani scriptura recedunt ut neque adnotatione conprehendi satis commode neque prorsus omitti potuerint. quare non veritus molestam saepe eorundem verborum repetitionem integra excerpta in fine huius vo-

octavo,

luminis repetivi.

His aetate paria sed genere diversa sunt Parisina excerpta scriptus est, deprompta. 123* inter varios libros grammaticos, quorum in eo enim f. 80* indicem a me confectum exhibuit Ecksteinius in anecdotis Parisinis rhetoricis Halis a. 1852 editis p. HI sqq., legitur ars grammatica a
e codice Parisino 7530, qui saeculo octavo

Diomede Prisciano excerpta. cuius artis summa est haec. grammaticae definitionem maxiraam partem a Diomede brevem post 23 sqq. petitam sequitur expositio nominis, et primum quidem 426, 82* uhi contionantur (p. 320, secundum Diomedem f. 80* Nomen est
Charisio
11 328, 11). deinde a Prisciano receptus est liber tertius et sef. 99 diriuatiue (Prisc. I p. 82, 2 cundi pars, Conparatiuum est secuntur excerpta Charisii, Ebria generis 116, 2. 56, 2859, 10).

est

communis.

saturnalium
littera

et

saturnaliorum ueteres dicehant

est.

f.

104*

Sed particula d
militer sat

terminanda
52, 11

sedu enim antiqui pro sed poneTores pro torques pomponitus

hant demptaque nouissima parte litlerata inmuta mutari non patitur si-

dixit

pro

satis (p.

112,

7).

Uolucresnon uolucer

ait

plenius dici dehere (p. 145, 29. 147, 9).

soliti
f.

Prime

declinationis

nominum

ueteres

erant

...

datiuum per ai ut

haec aula huius aulas huic aulai

syllahu minor

105* Nutrix solum nomen una

ah eo est unde oritur quod nutritur (p. 18, 17 44, 8). de pronomine commentarius membranarum iactura, ut videtur, in

codice

truncatus

est.

restat

autem

finis

commentarii a Pompeio


PKAEFATIO
grammatico p. 248 201 cd. LinJ. mus dicere nisi magis demonslraUuu
pronomina.
finit.
f.

XIX

suraptus ita,
f.

f.

106

106* qnoniam nomina sunl sed secuntur de verbo primum pauca a Charisio deet

nihil possu-

prompta,
enim

106* Acceo aces acvi

accno acuis acui

f.

107 deest

se ut sit uolutans se.

se ut sit praecipifans se (p.

mede

descripta sunt, JJe

omnia deest enim 247, 22 262, 24); deinde conplura a Dioordinaiione uerhi id est temporum iunciione.
simililer praecipilans traxit

Qualitas uerhorum quihus tempora copulaia sermone concctuntur

f.

111

patitur et de aliis quoque diuersa repperiuntur exempla

400, 22). haec excipit Prisciani libri 126, De ordinatione uerbi. Infinitiuum

(p. 388, 10 duodevicesimi pars 55

f.

117 posuit.

quae restant

de adverbio, de participio, de couiunctione, de praepositione, de interiectione, ea partim ex Diomedis partim ex Charisii disputationi-

quae antecedunt, ubi Diomedem sequitur scriptor, integra fere verba repetivit, in Charisio brevitatem secutus omnia paucioribus verbis conplexus est. itaque ea quae aliquam vim habere videbantur ad scripturam emendandam adscripsi. quibus delibatis non erat cur reliqua ederentur,
bus petita sunt.
atque ut in his
ita in
iis

praesertim
sint

cum

et

neglegenter a scriptore conposita et vitiose seripta

omnia.

Aliud excerptorum genus ex tribus codieibus sumpsi, uno Bernensi, altero Leidensi, tertio Sanctamandino. e quibus

codex Berolim Floria-

nensis 123 formae maxiraae saeculo

censis
,

decirao scriptus,

continet libros grammaticos recenti aevo conpositos quinque

litteris,

de syllabis, de accentibus, de posituris, de 31 de apud lalinum unde orta maior populus ut a de deorsum de praepositionibus. nara a super sursum.
hos:
f. 1

octo partibus orationis, est

latinitas

est

et

finit

expositio interiectionis, quae sequi debebat, omissa est. initium autera

libri

uno merabranarura quaternione perdito

f.

priraa pagina addita est inscriptio

PARTIBVS ORATIONIS.
cuini de arte
et
tio

interiit. recenti manu in CLJEMENTLS SCOTI LIBER DE 31-53 eiusdem argumenti liber 'lege
f.

interrogationis ex Donati arte promulgata' conscriptus.

53

grammatica
f.

liber.

f.

78

117 coramentarius de

78 AInomine

pronoraine maximara partera a Donato Isidoro Augustino Consen-

Prisciano sublatus.
aliquot

117 de partibus orationis

g?iusco quia tertia correpta est et infinitiuo

sis

122 inde amodo antepe, ubi reliqua absci-

membranis

in fine codicis perierunt.

codex Leidensis,
tricesiraus
tertius,

qui est inter Vossianos formae quadratae

diversis

numero

membranarum

fasciculis

cerptis conpositus est. e

ex conpluribus codicibus olim dequibus unus quaternio f. 75 82 comraenta.

riura de quattuor partibus orationis, de adverbio coniunctione

prae-

positione interiectione, saeculo decirao scriptum continet cipit de aduerhio. Aduerhium est pars orationis 81 * f.

ita,

f.

75 In-

nam diximus

accentus solidis debere dari partibus orationum interieclio autem confusa est

b*

XX

PRAEFATIO
fiiiit.

smo.

addita sunt in eadein pagina pauca de ordine partiuni orain

tionis.

nam

una scheda quae de eo quaternione

ante

restat alia quaein

dam

diversi argumenti scripta sunt, ita ut illae

membranae olim
eiis

tine codicia alicuius positac luisse videantur,

autem

reli

quarum partium

orationis enarratio scripta fuerit. commentarii de ad

verbio partem aliquam edidit Fridericus LindemannuK in ineditorum

Latinorum particuia 1 Zittaviae a. 1832. de reliquis codicis partibus dixit idem in praefatione ad Prisciani opera minora p. XVllI sqq. ex eodem codice deprompta sunt excerpta quibus usus est Bondamus var. lect. p. 239. codex Sajic tamandinus formae minoris, quam in octavo dicere consuevimus, saeculo nono vel decimo scriptus nuuc est Valentianis in bibliotheca publica M. 7, 3. hunc Sanctamandinum proptei-ea dixi, quod antiquissimos eius bibliothecae codices ex monasterio S.
constat:
cf.

Amandi Elnonensis in istam civitatem translatos esse Bethmann archiv. societ. hist. Germ. antiq. VIII p. 95. eo
f.
1

continentur haec:
capiiula libriprimi.

68 Albiui

in

Priscianum

libri

duo, Incipiunl
uerbi.

Definitio orationis etc.

Albini in Piiscianum incipit li-

ber primus.

Befinitio

oralionis et quid

sit

proprium nominis quid

Oratio est ordinalio

strans

neque unum assem praestat

ei decel.
f.

dictionum cougruam sententiam perfectamque demonille

egenii nec hic abnegai petenii ali1

quid prorsus quod potesi

suni VIII
doleniis

69

15 commentarius in Donatura,
dicit

Jncipit de partibus orulionis.

Donaius arligraphus
et ceterae

partes orationis
graiulantis heu

nomen pronomen uerbum

tux

pax

ua optantis aiatehi

fugienlis. explicit de parfibus oraiionis.

Inci-

piuni pauca de barbaiismis collecia de muliis.

Quid

est
fuii.

barbarismus ?

Pompeius ostendii
Donati pleniier.

iia dice?is
f.

(de tropis) iroia capia

Incipiunt glossae de
et posiiuris.

116

134
acceniu

libris

finii de arte grammaiicorum

de
pii

liiiera ei syllaba et

Disciplina undc
ulieriores

nomen acceactus.

(de
f.

modo
134

inpersonali) quod passio

non habct

explicit.

144

Reiraciaiio reciproce inierrogatio vel responsio de pe-

dum

regulis aldhelmi.

Exposiiis

trorum melodia

aenigmaUm

propQsitionibus et digesta
f.

me-

e lerra distare nubes

de quibus funduniur.

144

148

Incipii conlaiio de generibus metrorum. cipalia

f.

bona

Quoi sunt genera meirorum prinaffert.

iusiis

sua semper deus

iiem bona iustis deus affert.

148 sqq. ars mauri seruH grammaiici de cenium meiris. ex his igitur
in

(]!harisii adhibui, ea deprompta sunt Sanctamandino codice post Albini libros ex arte grammatica quae posita, quia disserendi ordinem a Donato institutum sequitur *de Donato' scripta esse dicitur, in Bernensi autem codice nescio qua auctoritate*) Clementis Scoti nomine inscripta est, in Leidensi denique

codicibus quae ad emendationem

*)
et

pueris

Clementem quendam una cum Alcuino ex Hibernia ad Kaioium Magnum venisse erudiendis scholisque instituendis in Gallia operam dedisse scribit monachus

Sangallensis de gestis Karoli Magui

monum. Germ.
bibl.

ed.

Pertz

II

p.

731.

eum quo
vel

iure

Claudium Cleiuentem dicat Fabricius

med.

et iuf. Latin. p.

1082 sq.

qua auc-

PRAEFATIO
eiu8 fragmenta de quattuor

XXI

extremis partibus orationis extant.

ita

enim

inter se tres codices quos dixi consentiunt ut,

quaravis multa

tamen unura cundomque librum esso reliquis Tiuius modi libris memorabilis est, quod scriptor plurima artis praecepta ex antiquiorum grammaticorum libris collecta interpositis auctorum nominibus rettulit. neque tamen illi ad reconditos antiquitatis fontes aditus patebat, sed eorum grammaticorum quorum tum maxime libri lectitabantur, Cominiani Consentii Donati Isidori Pompeii Prisciani
diverso
sint,

modo conprehensa

adpareat.

qui liber ea re

maxime prae

toritate

usus

sit

is

qui Clementis

nomen Bernensi

codici adscripsit,
el

quam
in

inscriptionem

probaverunt Putschius in praefatione ad gramm. Lat. auct.

nuscript. bibi. Bern.
I

Sinnerus

p.

343

sqq., mihi

non constat.

est

quidem

cod. maeodem Leidensi

catal.

codice qui eius libri de quo dicimus partem

ceterisque
vitiis

commentarius huic

arti

grammaticae

postremam continet Clementis de barbarismo simiiis, f. 159 Indpiunt pauca de

Pompeius

barbarismo collecia de multis.

capta
fuil.
finit

Quid

esi

barbarismus.

quia posiea Troia

anliquo-

expositio Clemeniis.

qui commentarius ipse quoque excerptis

rum grammaticorum,
regii

Victorini Donati Eutychii Consentii

Pompeii Hieronymi
est.

Isidori Sein

Maximiani (nam Cominiani nomen non inveni), conpositus

idem porro

Sanctamandino codice, omisso tamen Clementis nomine, priori

ex his quidem certam de auctore
libri

iibro subiectus est.

sed ne

coniecturam capi posse vel inde adparet, quod,

cum ex
nique
in

diversis codicibus petitae sint Leidensis codicis

membranae, ad alium codicem

olim Clementis commentarius, ad alium ars grammatica de qua dicimus pertinebat. de-

hac quaestione de Clemente grammatico non omittendus est Bambergensis coscriptus, de

dex saeculo decimo

gensis
I

qno

dixit laeckius in descriptione bibliothecae-Bamberillis

p. 57.

eo enim continetur Clementis liber ab

quidem excerptis quae ad

de barbarismo ceterisque vif.

Charisium pertinent diversus, sed extrema parte, quae

tiis

est

sermonis,

cum commentario

illo

cuius
et

mentionem fecimus consentiens,

pariibus eius

In dei

nomine pauca incipiunl de pkilosophia

f.

70 Troia capla
reliqua in

fuit. finit.

paucis de philosophia deque artium genere

diverso preemissis

grammatica

exponenda versanlur
tor profitetur,

ei

autem

libro

subiecti sunt versus hi, quibus

nomen suum auc-

pauca

tibi,

Caesar, de multis, magne Hlothari,

iure tuus Clemens saepe legenda dedi,

cetera quo valeas per te peneirare sophiae

calle velut veterum scita

profunda virum.
hausta peiuni;
vigescunt,

namque prius pueri pascuntur ab ubere mairum

lactis et irrigui nectaris

sed cum

vita solers pubei,

cum membra

tunc solidos solida educat esca viros.

sic tuus eximius crescat

dum

sensus et aeias,
tibi.

dogmaia disiribuam tunc potiora

his

tamen

his

gradibus paulatim, Caesar, inormis

culmina doctrinae scandere

indolis ul surgunt

summa

poies.

camalis pondera quantum

menlis in arce luum.

surgat

et ingeniian
viiis

non etenim

staiim feri fronde cort/mbos

nec latices pingues fundit oliva suos,

sed prius infiguni radices alque inde virescuni,

floribus hinc redolent, post sua liba ferunl.

XXII

PKAKFATK)

Probi Sercgii Vergilii, rarius etiam Augustini Eutychii Hieronymi Maximinni Paperini Victorini, cxc^rpta posuit. quo fit ut, cum nihil,

quod quitlcm alicuius momenll sit, praebeat, quod non idera ab aliis traditum sit, hoc fere cius libri usus contincatur, quod quaedam ad emendationem eorum librorum quibus usus est non inutilia praestat. et in Cliai-isio quidem, a quo ea quae Cominiani nomen prae se ferunt petita sunt, ut

maxime cxoptata

esse debebat novi testis aucto-

ritas, ita graviter accidit illud, quod,

quae erat

illius aetatis
,

consue-

tudo et eorum quorum usui prospiciebatur ratio

rebus, definitionibus
scriptoris

in h'vioribu8 fere

maxime vocabulorum

et regulis tritissimis,

omne

studium versabatur, ea vero quae ad usum antiquorum probandum pertinent pleruraque oraisit. nam in coramentario de adverbio, in quo plura Cominiani excerpta quam in reliquis partibus extant,

cum ea quae de

vi adverbii

deque diversis significationibus

ct

generibus adverbiorura Charisius disputavit exscripsisset, ex locupletissiraa lulii Romani disputatione nihil nisi indicem adverbiorum
larga exemplorum copia, quae ab
liquit.
illo

adposita erat, destitutum requi

Eiusdem

fere goneris sunt ea quae, quia e Vaticano codice,

Reginae Sueciae est 1442, deprompta sunt, Reginensia excerpta dixi. is codex autem, qui in membranis formae maximae saeculo undecimo exeunte, ut mihi videbatur, scriptus cst, duos continet libros, alterum de philosophia ita inscriptum, de philosophia et partibus f. 1 In dei nomine pauca incipiunt f. 5
inter codices bi])liothecae

horatius posuii linquimus insani ridentes praemia scribae. finit de philoso-

phia; alterum dc octo partibus orationis

ita,

f.

5 In dei nomine
latinitatis

pauca

de octo partibus oralionis incipiunt.

titiam habere uolentibus

Omnibus octo

partium no-

ut sciant

unde linguarum

diuersitas orta est

reliquae partes.

finit

de

octo partibus orationis.

in

posteriore codicis

parte similiter atque in eo libro de quo ante diximus

cum aliorum

grammaticorum

his pauca Cominiani 'nomine inscripta edidit Maius class. auct. V p. 150, plura a Vergilio grammatico petita ad eius grammatici libros eodera volumine a se editos idem Maius adnotavit. auctorera autem libri quo iure Gainfredum Anglicum hominem, qui duodecimo saeculo clarus mihi satis fuit et fuerit, dicat Maius ibid. p. XI et p. 18 nescio. ex his excerptis et ex illis quae supra dixi ea quae ad emendationem Charisii pertinere videbantur adponere*).

tura

Cominiani excerpta congesta sunt. ex

*) In excerptis
facile

Cominiani, quibus multi olim usi esse

videntur,

non dubito

quiii

angeri possit numerus codi.cum.

mihi praeter eos dc quibus dixi unus notus est

Sangallensis 876, in quo anteposito Cominiaui uomine

tant in librum de octo partibus orationis

quaedam de adverbio excerpta ex-

nono saeculo scriptum recepta. eiusdem autem

generis fuissc puto eos libros in quibus integrani Cominiani artem extitisse temere non

PRAEFATIO
In parva parte operis usus

xxiii

sum codice Leiclensi,

in

qui inter

Vossianos formae minoris est tricesimus septimus.

gilera

eo enim post

commentarium Sergii de litteris et syllabis {HUera dicta est quasi learma uirumque cano Iroiae anal. gramm. p, 473 488 ed. Vind.) et brevem de soloecismo disputationem duo commentarii de

tropis et de metaplasrais leguntur

f.

38

41,

qui ita

cum

iis

quae de

eodem argumento

in Charisii libro quarto

scripta sunt p. 272

279,

quamvis magna sit scriptorum de hoc loco simiitaque in litudo, tamen ex his potissimum excerpti esse videantur. illis Leidensem codicem ad emendationem adhibui et discrepantiam praescripturae, quae quidem digna memoria videbatur, adnotavi. tei'ea quaedam scripturae supplementa mihi praebuerunt excerpta orthographica, ea quae Bedae nomine inscripta Putschius p. 2775 sqq. edidit. quorum excerptorum maxima pars in consuetudine infimae aetatis et usu Christianorum scriptorum explicando versatur restant tamen multis locis antiquac eruditionis reliquiae, quae omnes in iis autem quae fere Charisio, paucae Diomedi acceptae debentur. usus duobus sum codicibus, altero Parisino 5730, de inde adscripsi quo supra dictum est, altero Montepessulano H 306 saeculo nono
21 consentiunt, ut,
nulii crediderunt, Brit.

alteium Alcuini versibus de bibliotheca Eboracensi apud Galeunfi

script.

liist.

Saxon. Anglo-Dan.
artis

Oxon.

a.

1691

p.

730 indicatum,

grammalicae

vel quid scripsere magistri,

quid Probus atque Focas Donatus Priscianusve

Servius Euticius Pompeius Coniminianus
(cf.

Hertz praef. Prisc. p. VIIII)

alterum

quem

in

monasterio Cenlulensi (S. Richier en

Picardie)

oHm

fuissc narratur in chronico Centulensi edito a Dacherio spicil. vet. script.,

II

qui in Gailiae bibliothecis delituerunt ed. nov. Paris. a. 1723

p.

310 sqq.

ibi

cnim

anno 831

hi fuisse libri dicuntur,

'Donatus, Pompeius

Probus, de pedibus

et syllabis,

Priscianus,

duivus (Alcuinus?), TuUius Cicero Rhetoricorum

Comminianus, Servius, Victoriuus Marius, Diomedes, Verus Longinus, Talibri 11'-. quamquam hos quidcm siquod opponam.
certa
res
est

quis ipsius Charisii codices fuisse malit, non habeo

illo

de

de quo olim fraudem

fecit

Goldaslus.

qui

cum quaedam Cominiani nomine

cita-

visset

ad Paraenet. vet. p. 37, 'Cominianus vetus grammaticus, ordinis deinde deinceps tum ante post sic', eum habere integrum eius grammatici codicem multi credideruut. in quibus fuit Helias Putschius, qui a. 1603 de illo codice haec ad Goldastum scripsit
clar. et doct.
a.

(vir.

ad Melch. Goldastum

epist.

ex bibliotheca Thuleiuari Fraucofurli

ita nie in

et

Spirae

1688

p. 101),

'nunc tuarum desiderium vix fero,

inlerim rogo te per
postea,

spem

locasti

Com-

minimi
opus ad
pectavi

et

Eutychetis

Musas tuas

Clariss.

Dn.

transmittas illud

me prima

eliam occasione'.

cum

librum non accepisset, facile eo se

,

carere posse intellcxit praef. in

gramm.
qui se

Lat. auct.

'Comminianum quem hactenus ex-

nondum accfipi ab illo, mala fide eundem in plerisque

quae apud Cleni.

missurum sancte reccperat. sed postea didici versari, adeo ut putem nihil illum habere praeter illa Scotum leguntur; inter quae nihil repperi quod non in Charisio lelabore'.
ni

geram.

supersedebimus ergo supervacaneo

niirum

iste

usurpaverat Lei-

densem codicem, cuius partem eam quae Cominiani excerpta

continet (ex diversis

enim

membranarum

fasciculis

librum conpositum esse supra diximus)

olim Goldasti fuisse

testantur haec quae in scheda sexagesima prima adscripta suut, 'ex bibliotheca Goldasti'.

xxnr

PRAEFATIO
similem
cuius

scrlpto.

num,
dit

usum praestitit libellus de generibus nomimaximam partem e Vindobonensi codice post Ovidii
a.

Halieutica ct Gratii et Nemesiani Cynegetica p. 74 sqq. primus edi-

Hauptius

1838; integrum librum e Laonensi codice protulit

Clericus in catalogo codicum Gallicorum (catalogue g^neral des manuscrits des biblioth^ques des d^partements) 1 p. 649 sqq. nam in eo libro quoque quae de antiquorum scriptorum usu adnotata sunt fere omnia Charisio debentur. semel vel bis mentionem feci frag-

menti quod

Donatiani nomine
a.

inscriptum ex codice Bobiensi Par-

rhasius edidit Mediolani

1504, e quo discrepantia scripturae, quae

quidem memorabilis esse videbatur, adposita est p. 52 et 53. denique pauca e codice Lavantino 24, eo dc quo analectorum grammaticorum editores Vindobonenses p. XXIV dixerunt, adscripsi. ix} eo codice enim extat ars grammatica saeculo octavo scripta, in qua quaedam e Charisii libris recepta esse inveni.
His libris igitur, de quibus dixi, ita usus sum ut Neapolitanus codex fundaraentum csset rcccnsionis eiusque scriptura, si quando minus diligenter habita esset, ex reliquis quantum fieri posset corrigeretur et suppleretur. et Bobiensia quidem excerpta et ea quae ex libello de generibus nomiuum et ex Donatiani fragmento recepta sunt ex editis exeraplaribus descripsi, reliquorum libros manu scriptos ipse
excussi. restat ut dicatur de

codice lani Dousae, quem

et olim

ad hunc grammaticum corrigendum adhibuerunt conplures et ipse eo nomine aliquotiens memoravi. eius libri primura mentionem factam esse inveni a Paulo Merula, qui cum in Ennii annalium fragmentis a. 1595 editis non nulla veterum scriptorura fragmenta a Charisio citata aliter atque in editis exeraplaribus tum legebantur proferret p.
libri, quem apud lanum Dousam legisset, emendasse professus est. deinde Franciscus Dousa lani filius in Lucilii satirarum reliquiis a. 597 editis ea quae

53 187 237 424 626, haec se ex vestigiis antiqui

ex Lucilii satiris a Charisio citata sunt ex vetere codice, ut tim ipse emendavit partim a patre emendata exhibuit: cf. not.
sat.

ait,

par-

in Lucil.

XIX
ita

fragm. inc. 128 p. 106, fr. 150 p. 107, 110 p. 111, IX 7. 12 p. 123, 10 p. 131. tum Helias Putschius, qui Charisii libros multo emen-

datiores

quam

ante ferebantur edidit,

eodem codice

se

usum

esse dicit.

enim

scribit in praefatione in grammaticae Latinae auctores an-

tiquos, Charisii libros se ex codice nobilissimo lani

locis auctos suppletos et

Dousae

infinitis

emendatos
ilio

edidisse.

denique Petrus Bonda-

mus

varias scripturas ex

libro descriptas,

easdem quas Putschium

usurpasse docet var.

quoque a B. Vulcanio accepisse

lect. p.

et loco codicis

15, pretio sibi paravit et

lect. p.

inde attulit var.

13 sqq.

quaedam a Putschio praetermissa 120 230 sqq. ipsius autem codicis

quae esset ratio atque auctoritas frustra quaesivi. nam cum Leidenses, apud quos vel Vulcanii schedas vel ipsius Dousae excerpta

PRAEFATIO
extare speraveram
,

XXV

litteris
est.

adiissem, nihil quod huc pertineret ibi su-

peresse rescrjptum

itaque rursura ad ea quae

cum Merula

ct

Dousa et Bondanms de singulis locis aduotaverant tum per universam editionem novaverat Putschius redactus, quamquam plurima sane e codice manu scripto petita esse videbara^ tamen, cum illi non ipsuni veterem codicem quem dictitabant usurpavisse sed ex edito exemplo
ad fidem codicis emendato sua hausisse vidcrentur, coniecturas doctorum virorum ita cum vetere scriptura mixtas esse intellexi ut unde quaeque profecta essent certo iudicari non posset. quare tam incertae auctoritatis libro ad veram lectionem constituendam nihil tribuendum esse putavi, praesertim cum ad ea quae ipse incorruptam codicum fidem secutus inveneram vix quicquam novi, quod quidem inceterpolationis suspitione vacaret, ex isto libro accedere viderem. terum quae raaxime digna memoria esse videbantur adscriptis nominibus auctorum quorum fide nituntur in adnotatione exhibui. sed praeter opinionem accidit ut re peracta, cum iam formis litterarum hoc volumen grammaticorum exscriptum esset, novo subsidio parato egregie eius codicis notitia augeretur. nam eodem fere tempore quo priraum Dousae nomine codicem Charisii usurpatum esse supra dixi vel non multo ante loannes Cauchius Traiectinus novam grammatici editionem paraverat. qua de re Paulus Manutius ad Laevinum Torrentium scribit epist. V. 4 p. 261 ed. Venet. a. 1595, duos Cau-

exemplum a patre eniendatum ad se detulisse seque ut illud ederetur optare et ei rei operam daturum esse. et editio quidem Cauchii nescio quo casu omissa est, notas autem ineditas postea a Graevio emptas esse testimonio cognovi C. Burmanni Traiect, litterat. p. 82. hinc nata spes fore ut Heidelbergae, quo Graevii libros delatos esse constat, schedae reperirentur.
chii filios in Italia peregrinantes Charisii

itaque a Christiano Baehrio viro illustrissimo petivi ut ea de re quaereret

et,

quae

est eius

humanitas singularis, paucorum dierum spaaccepi.

est

tio interiecto librura

quem quaerebam

autera

exemplum

principis editionis cui discrepantia libri irianu scripti ab ipso Cauchio,

aliis eiusdem Cauchii libris ex quo exemplo accuratiorem notitiam eius codicis de quo antea frustra quaesiveram peti posse statim intellexi. nam ita haec quae Cauchius adscripsit cum iis quae e Dousae libro excerpta feruntur consentiunt ut dubitari nequeat quin ex uno eodemque fonte orania ducta sint. continebat autem ille codex quo usus est Cauchius raaxiraam partem libri primi Charisii et librum secundum et tertiura. nam in reliquis libris duobus nihil adnotatum est. et ex primo quidem libro, cuius index adpositis titu-

cuius se

manum

probe cognoscere conlatis

est.

Baehrius adfirraabat, adscripta

lis et

nuraeris schedarura subiectus est a Cauchio,

f.

aliis

omissis, in aliis

ordine rerura rautato recepta erant haec,

minum

et diversis quaestionibus

sonus

74

de extremitatihus no-

uocis admittit (p. 50, 7

112,

12),

Kvi
iibi p. 51,

PRAEFATIO
21 adscripta cst rubrica
</e

polysyllabis polysyllaborumque
f.

qnaeauclo-

stionibus et p. 94, 11 tieqI OQd^oyQaq^Cag:

rilate,

74

77 de

analoyiu

et

quo
29

titulo

pauca tantum ex

iis

quae de analogia scripta sunt

p. 116,

16 excerpta fuerunt: f. 77 131 de ordinibus nominum reginum (p. 18, 7 50, 6), ubi p. 42, 4 addita est rubrica de mo-

147,

nosyllabis ei monosyllaborum quaeslionibus et p. 42,

22 catholica uaga

vel

uaria:

f.

131137

de ablatiuo casu usque ad finem

libri p. 147, 17 sqq.

neque tamen integram veteris cuiusdam codicis fidem ea quae adnam ne dicam non nullas coniecturas ab ipso scripta sunt referunt. Caucbio intei*po8itas esse, quae quidem anteposita f littera satis a reliquis discretae sunt, ea quoque quae e codice petita esse dicuntur, quae partim in marginibus scripta sunt anteposito plerumque al., partim in ipsam verborum continuitatem inlata, aperta quaedam conduobus rei exemplis perfungar. in Afraiecturae indicia continent.
nii

fragmento 204,

citato

cum

in

Neapolitano codice scriptum

libro factura

sit

R em
lente:

lentus lente, inde in

Cauchiano

est Sextus Aemilius

244, 26 cum posui et posiui uet dix. Neapolitanus praebeat, inde factum est posui et posiui dixcc. ne ordo quidem primi libri in Cauchiano codice mutatus, cum habeat quo se conmendet conparanti ea quae grammaticus praefatus est 51, 18, ex vetere codice propagatus sed coniectura inductus esse videtur. ad quem ordinem defendendum
74, 8 pro definitum est in superioribus scriptum fuit definietur in posterioribus et 85, 18 et 87,
in posterioribus

14 definietur pro definitum

est in superioribus.

est et 88,

33 dicetur

unde adparet non ipsum antiquura codicem sed apographum recenti aetate factum, id quod vel ex indice supra adscripto cuivis elucere puto, a Cauchio adhibitum fuisse. ac ne illud quidem constat, utrum uni codici omnia debeantur an ex diversis librorum excerptis conflata sint. sed quod antea de Putschio ceterisque qui Dousae copias usurpaverunt non sine aliqua dubitatione suspicabar, veterem quendam librum ab iie qui nunc noti sunt diversum iis praesto fuisse, id Cauchiano libro invento nam cum pleraque ab iis quae mihi vel Neacerto mihi constitit. politanus codex vel excerpta reliquorum codicum praebuerunt non dififerant, alia coniectura, ut dixi, haud dubie novata sint, sunt tamen quaedam quae, quia neque ab illis peti neque coniectura invepro dictum
niri

potuerunt, alius codicis

vestigia demonstrant.

atque ni

fallor,

ipsum librum ex quo haec profecta sunt nobis indicat Ludovicus

Carrio, qui in scholiis in Sallustii historiarum libros Lovanii a. 1564
scriptis et saepius postea in editis Sallustii

exemplis repetitis (utor

editione

1659) p. 441 de Sallustii fragmento a Charisio 107, 12 citato dicens 'verba autem' inquit 'Carisii aliter vulgo, alia.

Thysii

ter in

membranis, quarum usus, ut reliquarum Coloniensium omnium, in Ubiis essem, vir eruditione singulari et eximia humanitate Melchior Hittorpius libenter expensum ferebat.' eiusdem libri
mihi,

dum

PRAEFATIO
iterum mentionem fecit Carrio
*de veteri libro'
ib. p.

xxvii

417, ubi Charisii verba 93,24 sqq.

emendata exhibuit.

ex

lior

igitur

codice descripta
ot

esso puto qua('(!umque in isto libro

quem Cauehius

Dousa

secuti

sunt ex antiquiorc memoria recepta fuerunt*). praetcr hos Laevinus

Torrentius, cuius

manu conlatum cum manu

societatis

scripto libro

Charisium
Fabricius

Lovanii

in

bibliotheca

lesu extare narrat A.

bibl. Lat. I p. 782,

eodem

libro usus esse videtur, nisi potius Toi*-

rentii notae,

de quibus nihil praeterea mihi constat, ex Cauchiano

fuerint.

exemplo petitae
qui in

his addi poterat quartus

Andreas Schottus,

Observationibus humanis I 14 p. 19 sqq. 'meliores nactus copiosioresque membranas', ut ait, duo capita Charisii quae sunt

de observationibus nominum et de monoptotis 30, 31 36, 16 edidit. verum haec ita plane cum Cauchii excerptis consentiunt ut non dubitem adfirmare ex
iis

ipsis

sua hausisse Schottum, praesertim

copiis Cauchianis
liber,

cum
con-

eum
stet.

in aliis

quantum quidem nunc existisum, similis fuisse. nam quaecumque ille ad supplendam scripturam Neapolitani codicis attulit in Cauchianis quoque excerptis inveniuntur. quare si vel ipsum librum inspicere licuisset vel ii qui olim inspexerunt discrepantiam scripturae adnotare quam emendandi munere fungi maluissent, certius puto de quibusdam quae nunc persanari non potuerunt iudicari potuisse. in tara incerta vero traditae scripmai*e licet, maxirae Parisino 7560, cuius fragmento usus

quoque scriptoribus videtur autem Coloniensis

usum

csse

turae fide non ita raulta inveni quae hac auctoritate

vel

vel

corrigenda

addenda viderentur, quae in fine huius voluminis conposui. in his omissa sunt ea quae vel Putschii vel Dousae nomine antea a me relata erant. quae cum eadem ratione in Cauchiano libro scripta essent non maiore quam apud illos auctoritate, non erat cur iterum deseriberentur. quamquam pauca ex hoc genere, in quibus rectius ille communis fontis scripturam expressisse videbatur, recepi. erant
praeterea alia quae vel nullius momenti esse videbantur vel ita conparata ut dubitari posset utrum e codice profecta an coniectura invecta essent. quo pertinet illud, quod in iis quae de observationi-

bus nominum
scriptae sunt,

et

de monoptotis

p. 31,

25 sqq. scripta sunt Graecae

glossae in Neapolitano
et

modo

additae

modo omissae

constanter ad-

quae proxime secuntur de nominativis ad regulam redactis exempla nominum in en terminatorum 38, 9 et in es 40, 1 et in er 46, 2, cum pauca tantum adposita sint in Neapoliin
iis

*) Hinc (oiTigendum
ipse usus

quod subinde adnotavi Putschium ex iisdem excerptis quibus

sum lacunas supplevisse. quamquam de quibusdam etiam nunc dubito au ex his potius quam ex Carrionis libro recepta sint. velut ea quae 73, 20 a Putschio ex Parisinis excerptis addita esse propterea adnotavi, quod in miros quosdam errores vlros doctos se induci passos esse vidi, cum ex Dousae codice restituta esse testelnr
Bondamus, tamen non leguntur
in Cauchii excerptis.

XXVIII

PR.4EFAT10
deducta
in
et

tano, per universum litterarum ordinem

instnicta sunt;

Graecis glossls

itemque

aliis

locis,

maxime

exemplis verborum

interpretatio.

Graeca quae quidem omnia ut nullam utilitatem habent, si fide antiquitatis destituuntur, ita non dico omnino inventa a Cauchio, sed tamen ne integra quidem e codice recepta sunt. denique in suppieraentig lacunarum, quae maxime animum advertebant, quamquara quaedam haud contemnendae fidei repperi, tamen, cum ne in his quidem omnia e codice petita esse viderem, leviora quaedam, quae quem ad modum scriberentur nihil intererat, omisi. his igitur
in tertio libro sunt, Latinis vocabulis saepe adscripta est

quae

sine

sit fides istius libri

incommodo, opinor, omissis reliqua ita relata sunt ut et quae adpareat et quae ad emendationem Charisii per-

tinent recepta sint omnia.

ritas et

nam quae

singulis tribuenda esset aucto-

quo modo illis ad verba raro adnotandura esse videbatur.

Eraendationi
Charisii

scriptoris restituenda

utendum

esset

Cyminium, qui manifesta operam dedit Georgius Fabricius, cuius editio facta est Basileae a. 1551. is autem ita principem editionem secutus est ut conlatis maxime iis quae de eodem argumento ab aliis grammaticis disputata sunt quaedam corrigeret conpost Pierium

quaedam

vitia sustulit,

primus

iectura interdum probabili,

saepius

nimia corrigendi licentia usus.

Fabricii novae editionis fa-

sed praeter ea quae in inpresso exemplari correcta sunt mihi praesto

fuit

exemplum

principis

editionis

manu

ciendae causa adnotatum, quod nunc regiae bibliothecae Dresdensis

est.

ex eo petita sunt quae ex *notis manu

huius inventa retinuit

scriptis'

Fabricii ad-

scripsi.

Helias Putschius

tura

cum Cha-

risium multis modis mutatum in

edidit.

sed quaecumque ille Dousae, de quo antea dictum est, recepit. nam ipse perpauca addidit. quo factum est ut praeter multa verissime ex vetere exemplari restituta alia item satis multa commenta temerarii correctoris recipenis praesidio instructus, Neapolitano codice

Grammaticae Latinae auctoribus post Fabricium nova^it e codice lani

ret.

praeclaro emendatioa B. G. Niebuhrio excusso, in grammaticorum Latinorum volumine quarto Lipsiae a. 1840

postremo Fridericus

Lindemannus

Charisium edidit eique pro bonitate codicis, cuius copia facta fuit, nam multa quae olira a Pierio oraissa erant primus addidit, quae perperam a Fabricio et Putschio invecta erant removit, denique omnia ad auctoritatem libri manu scripti revocavit. sed idem cum his quae a Niebuhrio accuratissime exscripta fuerunt, ut adfirmari audivi ab iis- qui eius excerpta viderunt, prudenter uti nesciret, neque emendationem corruptae scripturae magno opere adiuvit neque quid in codice scriptum esset satis accurate rettulit. ex quo siqui forte mirantiir quod saepe a Lindesalutarem sane operam praestitit.

manni testimonio ea quae

ipse in codice scripta esse dixi dissentiunt,

PRAEFATIO
id mihi iure videor postulare posse ut mihi potius quara
illi

XXIX

credant.

atque etiam, ut

omnem

dubitationem tollerem, quoniam

aliter in

ambiguum

saepe et incertum scripturae genus proclive esse ad errorem intellexi,

eam curam adhibui

adnotatione scripta

ut quae aliter a

me exhibita viderem iterum cum codice

Lindemanni

conferrem.

Diomedis grammatici quaravis multi hodie extent libri manu scripti, tamen tanta est eoruui omnium similitudo ut quasi pro uno codice habendi sint. nam quod in his potissimum grammaticae artis scriptoribus saepe usu venit , ut uno exemplo ex antiquiore memoria ad posteritatem libri eorum propagarentur , idera Diomedi contigit. cuius unicum octavo saeculo supererat exemplar, quod cum proxima aetate saepius deinceps describeretur, crevit quidem numerus librorum, sed duravit per omnes satis manifestis vestigiis comraunis oriex istis apographis autera tria nune supersunt ginis propinquitas. nec tempore quo scripta sunt nec loco, nisi rae fallit species membranarum et litterarura, longe inter se diversa, quae sive ipsum priscum exempiura librarii expresserunt , sive alius aliud exeraplum ex illo descriptum fideliter repetivit proxime ab illo abesse videntur. sunt autem nono saeculo exeunte, ut videtur, in membraeorum librorum igitur unus est nis forma quadrata rainore scripta. Parisinus 7494 (A), qui fuit olim Claudii Puteani, cuius nomen titulum codieis idem iibrarius qui rein initio libri adscriptum est. liqua scripsit ita in prima pagina indicavit, BIOMEDIS CORPORIS
,

HUIUS ATQUE
rum.
piunt
libri.
\

PROBI OPUS CLARE FORE LUCIBEQ. PATET

et

Biomedes de oratione
libri

partibus

orationis.

et

de

uario genere metro-

IIL Probi lib^ I. in altera eiusdem schedae pagina inciDiomedis, qui schedis perscripti sunt centura et viginti

duabus

ita,

INCP PROLOGOS DIOMEBIS.

his in

Biomedes
versus

athanasio
subiecti

consecuturum.

sequenti scheda

viginti

sunt

maioribus

litteris

exarati,
redeuntes septies annos

dum mundus centum

et decies forte felix

expleverat octo

ex quo Christus lesus secla beaverat oriu,

bissenosque annos

Francorum sceptra*)

leneres,

hunc

tibi,

care deo Caroie rex, scripserat

Adam

nempe tuus famulus librum devotus in urbe Wormatia, soboles Haynhardi, A/satia felix est propria fecunda bono cui patria Baccho**); luncque fuit scribens annorum certe triginta,
quo scripsit servulus anno. tu
illi
,

rex pie Carle

dedisti.

coenobium***) Masunvilare
tibi

hoc

regna dei solvanl mercede perenni.

**) bacho cod,

*) screpia cod.

***)

ilico

enobium cod.

XXX
salve,

PIUEFATIO
rex Carole armipolens
lui

vir inuyne,

ralequc

atque

humitis .idae viemorare per

respice de celso

servulum
gloria

Adam

aevum populorum culmine princeps humilem tibimet servire paralum.

ytoiia raelis

magna

libi tcrris et

constat, ut aetherium capias

per secula reynum,

pacis ubi iugiter perpes concordia regnat,

dulcia stetiigeri gaudens per pascua
celi.

deinde soquitur
lato editus

f.

124

2J8

liber Probi,

qui hoc ipso codice con-

est in analectis grammaticis Vindobonensibus,

\

TRACTATUS PHOBI GRAMMATICI

nam
reliqua una

DE UOCE
si

eodem
430

JNCIPIT
Vind.).

modo temadditum
in

pore futuro numeris singularis cum uel

(p.

229

ed.

membrana

abscisa perierunt.

in fine libri

est fi-aginentum Prisciani saeculo tertio

ante expositis libris

decimo scriptuni, (Juoniam

1

istius

similem se dici uellei (p. 1035

154, 21 P.).

saepius ea quae prior librarius scripserat secunda manu correcta sunt, neque satis certo mihi tum cum librum tractabam adparebat utrum ab uno homine omnia profecta essent an a pluribus. quamquam alia antiquiorem alia recentiorem aetatem referre videbantur. de aetate autem codicis falsa olim narravit Gaisfordius script. Lat. rei

metr. p. XI, cum versus supra scriptos secutus anno 780 eum scriptum esse diceret. illis enim non Parisini codicis scriptorem genus

nomen suum profiteri, sed potius ex antiquiore exemplari, quod in Diomede scribendo secutus est, versus transcriptos esse non solum scriptura codicis, quam centum fere annis recentiorem esse
et
ille

certum
ris

est, sed etiam ipsi versus, ni fallor, docent, quibus si de sua opera librarius praedicare voluisset, vix eos in media parte ope-

itaque illud exemplum quod hic librarius expresnon ipsum Parisinum codicem Wormatiae ab Adamo Alsato anno 780 scriptum esse conperimus. coenobium autem Masunvilare, quod ille sibi a Karolo rege datum esse scribit, Hauptius ea de re interrogatus me docuit esse monasterium in Alsatia situm, quod Latino nomine abbatia in valle Masonis diceretur, hodie Masunval vel Massevaux a Gallis, Masmiinster a nostris appellatum, eundemque locura Mazoniwilare dici in traditionibus Wizenburgensibus a Zeussio editis n. 188 p. 176; fuisse autem olim monasterium virginum Augustinianarum cuius praefectura Adamo data esse videretur. unde Puteanus Parisinum codicem acceperit non constat, nisi forte eum librum quem olim Corbeiae fuisse indicat 'breviarium codicum Corbeiensium' a Maio editum in Specilegii Romani volumine quinto ab hoc non diversum fuisse suspicari volumus. in eo enim p. 211 ^Diomedis et Probi graminatica' uno codice conprehensa refertur. quo tempore haec scripta sint non indicavit Maius, nisi quod et hunc et reliquos priscarum bibliothecarum indices quos eodem loco exhibuit ex duointerposuisset.
sit,
,

PRAEFATIO

XXXI

bus pervetustis codicibus se sumpsisse scribit ib. p. X. aliura codicum Corbeiensium indicem ex codicc Anglico sacculo duodecimo scripto, qui olim Puteani fuit, edidit Haenelius in Serapei volumine secundo p. 107 sqq., in quo item 'Diomedes grammaticus' indicatus
est p. 109.

id

num ad eundem codicem referendum

sit

dicere non pos-

sum, propterea quod mihi non constat utrum ad Germanicum monasterium, cuius libros Maius indicavit, an ad Gallicum eodem nomine appellatum is index pertineat. ceterum Puteaneus codex saepius ad emendationem Diomedis adhibitus est. ex hoc enim petita sunt ea quae adnotaverunt Scaliger in CatuU. 17, 3 p. 22 et Ludovicus
Carrio emend. I 14 (Grut. lamp. t. III) p. 117, quamquam is quised schedas Petri Danielis usurpasse videtur, et Casaubonus de sat. poes. p. 96 ed. Ramb. Scaliger excerpta sua

dem non ipsum librum

utenda concessit Putschio, qui postea a lacobo Bongarsio eundem librum a Petro Daniele conlatum accepit v. gramm. Lat. auct. praef.
:

et p. 271.

Alter codex est itera

in

Parisinus 7493
aliquot raembranis
aul

(B), qui Diomedis libros

abscisis

principio
f.

tinet,

104
105'

et

in fine
uel

mutilatos conte

quantilaie

corpore
(p.

ne

aut longam pro breui aui breuem pro longa

321, 22

518,

moueat com
31).

Diomedem
scriptae
f.

excipiunt

uulgares

notae

Romanorum ab eodem
codicis

librario

167.

denique
Topica
sic

in fine

addita est expositio

anti-

Petri Abaelardi super

saeculo
ut

quarto

decirao scripta.

quiorem codicis partem

tam
libro

Puteaneum decimo saeculo scripesse iudicavit Fridericus Dubnerus, cuius opera in hoc nam ipse solum Puteaneum excusseram. ego usus sura.
librura
,

utrumque
est,

ut dixi , etiam ad extreraos saeculi noni annos perscriptura autera pari fere in utroque specie
litterae exaratae, in decursint.

tinere posse putabara.

quamvis

in

Puteaneo minus accurate

tato

summa

aequalitate

omnia perscripta
tertio

versus

in singulis

paginis habent tricenos et trinos.

recentiore

sed in hoc libro de quo diciraus

manu, quam Diibnerus

in

decimo saeculo antiquiorem

libri illud

esse indicavit, multa quae olim prave scripta esse videbantur correcta
sunt.
et

maxime quidem

prima parte

factum

est.

nam

post ea quae de coniunctione

temporum

scripta sunt p. 388, 10 sqq.

rara correctoris vestigia adparent.

transcripta sunt in

hunc librum olim, cura iam de-

curtatus erat, usurpaverat Ranconetus, ex cuius excerptis quaedara

exemplum

editionis Rivianae

quod nunc

in Lei-

densi bibliotheca servatur.

nej^ue praeterea a quoquara

eum

librura

ad emendationem gramraatici adhibitum esse inveni ante Gaisfordium, qui et hoc et Puteaneo libro usus tertiura librura Diomedis edidit in scriptoribus Latinis rei metricae. eosdem libros in usum Friderici Linderaanni Dubnerus cum Putschii editione contulerat. quae excerpta una cura reliquis schedis Lindemanni, quae ad grammaticos

xxxii

PBAEFATIO
ille

Latinos pertiuent, post mortem eius a F. G. Ottone, eui

suas dono concesBerat, ad

eopias

me

tranii3.sa stint.

Tertius codex est

Monace nsis

Ratisbonensis fuit:
dict.

cf.

bibl. princ. eccles. et

(M), qui olim S. Emraerami monast. ord. S. Bene-

ad

S.

P^mmeramum

II p. 142 cod. 850. is

et

Diomedis

libros con-

tinet schedis

perscriptos ducentis

duabus.

quarum cum ultima

olim abscisa osset, eius loco inserta est ulia, ia qua extremi versus 529, 2028 saeculo quarto decimo vel quinto decimo scripti sunt.

ipsum librum item ut Parisinos nono saeculo scriptum esse puto. ver8US in una quaque pagina habet vicenos et quinos.
in prisca scriptura

multa recentiore tempore correcta sunt, quae neque uno tempore omnia ncque ab eodem homine scripta esse adparet; quamquam non alia satis certo quaeque discerni et suis auctoribus tribui possunt.

enim eaque pauUo antiquiora satis accurate scripta ei; in continuitatera verborum inlata sunt, deleta saepe priore scriptura, ita tamen ut quid olim scriptum fuerit plerumque cognosci possit, alia festinanter scripta et in marginibus vel inter versus posita sunt. ex his omnibus nihil quinto decimo saeculo antiquius esse videtur, non nulla etiam ex editis exemplaribus petita esse puto. in quibusdara loannis Aventini manum se agnoscere adscripsit Docenus.
His tribus codicibus maxime similis est quartus quem unum integrum quidem Diomedis codicem pari fere antiquitate atque illos superesse novi, Harleianus 2773, si modo omnes Diomedis libros est autem in indice codicura eo codice contineri recte statuimus. Harleianorum (a catalogue of the Harleian manuscripts a, 1808) t. II p. 711 ita indicatus ' Servii grammatici vocabularium latino - graecum Ciceronis epist. libri VIII saec. X et Diomedis gramraatica de eo quamquam nihil conpertum habeo praeter quasdara XIII*. scripturas ex libro tertio excerptas, quas Gaisfordius p. XII sqq. exhibuit, tamen eas ipsas ita cum illis libris de quibus dixi et maxime cum Puteaneo consentire video ut dubitari nequeat quin ex eadem stirpe codex ductus sit. Quintum exemplar aetate paullo antiquius, genere non diversum olim extabat Fuldae, quo nono saeculo usus est Rabanus Maurus, abbas Fuldensis, in libris duobus quos de arte grammatica scripslt, qui, quia prior liber fere totus ex Prisciano descriptus est, in Coloniensi editione operura Rabani a, 1627 facta, qua usus sum, t. I p. 28 *excerptio Hrabani Mauri de arte grammatica Prisciani' inscripti sunt. nam et ex primo et secundo libro Diomedis pauca Priscianeis interposuit et ex tertio ea quae de poetica scripta sunt 473, 15 20 et de poematibus 482, 13 491, 19 ad verbum
,

expressit, a quibus
dixit Hertzius

ille

secundi

libri initium fecit p. 46:

de reliquis
a Rabano

praef.

Priscian.

p.

X.

septingentis fere

annis Fuldensem librura excussit Franciscus Modius, cuius

manu

PRAEFATIO

xxxin

conlatum cum codice exeinphxm a lano Grutero se accepiese dicit Putschius gramra. Lat. auct. praef. et p. 271. neque enim videtur dubitari poese quin eodem codice uterque usus sit, quamquam sexto

duos Diomedis codices indicari video in 'catalogo librorum omnium bibliothecae maioris ecclesiae Fuldensis ' a Kinderlingio edito in (ibello de bibliotheca Fuldensi p. 85 et 87. praeterea
decirao saeculo

ex eodem Modiano libro excerpta quaedam habuit Marcus Velserus Augustanus, quae item et Putschio utenda concesserat et antea Gaspari Scioppio, qui in suspectis lectionibus a. 1597 editis cum multa ex Diomede emendat additis saepe coniecturis Modii, tum schedis quas Velserus ex bibliotheca sua prolixe secum conmunicasset se adiutum esse scribit susp. lect. V 12: cf. I 5. haec igitur omnia quae et ex ipso codice Rabanus et ex Modii excerptis Scioppius adscripserunt
ita

cum

nostris

codicibus
illi

consentiunt

librum ex eodem archetypo quod

nifestum
detur.
sit*).

secuti sunt

ut Fuldensem expressum esse ma-

proxime autem ad Monacensem librum accedere vicerte temere suspicatus est Gaisfordius p. XI, Puteaneum codicem ab hoc non diversum esse. Aliud apographum antiqui libri ad quem omnes codices referendos esse dixi quinto decimo saeculo in Italiam ablatum esse videtur, ex quo recentes libri conplures illa aetate scripti propagati sunt. nam ex illis libris autiquis qui nunc supersunt nullum videntur Itali usurpavisse. eius generis igitur libros extare novi hos , Parisinum 7538, Vaticanum 1491, Vrbinatem 308, Laurentianum bibliothecae aedilium 168 (cf. Bandini catal. bibl. Leopold. Laurent. I p. 475), l^feapolitanos bibliothecae Borbonicae tres IVA 13. 14. 16 (cf. lanelli catal. ex his accuratius cognovi duos, bibl. Lat. mus. Borbon. p. 11 sqq.). Parisinum, cuius dlscrepantiam scripturae in tertio libro exhibuit Gaisfordius, et Vaticanum, cuius aliquam partem me rogante Georgius Thilo contulit. ex quo de illis iam certo adfirmare possum

nam

illud

communi originis vinculo eos cum antiquioribus libris coniunctos esse omnemque scripturae discrepantiam in neglegentia librariorum,
quae maior
f ere extitit in

recentibus libris , et in libidine correctorum

in reliquis,

Italorum versari.

neque

inveni quod huic iudicio repugnaret.

*) In
iis

quos obiter inspexi, quicquam ex hoc codicum genere aliquem

quaedam
inveniri scio quae, quia

quae Rabanus ex Fuldensi

codicibus
vel

libro exscripsit

vel omissa in nostris

minus

recte

scripta sunt,

specie

veritatis

fallere

possint.

enimvero

in tanto

rerum omnium consensu dubitari nequit quin haec conieclu-

rae potius Rabani

,

quam

codici

quem

secutus est tribuenda sint.

sunt auteni fere liaec,

483 5 coeni vel communis poematos species sunt duae , quarum prior heroica 486, 1 apud priscos deferebatur 487, 30 alii a vino arhitrabantur , propterea quod olim tryx
dictitabaiur

489, 13

in personis

parasiium pronuniiabat

ib.

31 privatae

domus

iniro-

ducuntur, quae

cum

olim tabulis iegerentur ,

iabernariae vocabantur 490,

,

13 in prae-

texiata autem, qua inscribuntur nomina Latina, ut Bruius vel Decius

vel

item Marcellus

Africanus

et his similia

ib.
I.

15 Laches Sostrata Geta Demipho.

aRAMMATICI LATINI

XXXIV

PRAEFATIO
is

secutus est

cuius opera in

son, qui primus hunc

Diomede edendo usus est Nicolaus lengrammaticum una cum Phoca Capro Agrootio
,

Donato Servio 8ergio

edidit Venetiis

ut putant, circa

annum

1476.
indi-

nam
catus

in ipsa editione
est.

neque locus neque annus quo facta esset

Denique non diversa ab liis omnibus libris origine sunt exquaedam quae in conpluribus extant codicibus. ex his antiqulsslmus est Parisinus 7530 octavo saeculo scriptus, in quo fragmenta Diomedis cum exccrptis Charisii iuncta osse supra dictum est. deinde Sangallensis codex 876 saeculo nono scriptus cum aliorura
cerpta
libellis maximam partem libt-i tertii quae de extremitate nominura scripta sunt 492, 16 sqq. continet. ab hoc diversus fuit is qui in indice codicum Sangallensium saeculo nono facto, qui in Serapei volumine

scriptorum de metris et versibus

his

Diomedis inde ab

in quo praeter alios quosdam secundo editus est, indicatur p. 21 leguntur in isto, non qui *Diomedis libros, de metro' liber fuisse item in alio Sangallensi 822 saeeulo decimo scripto quaedicitur. dam ex primo libro Diomedis de nomine et pronomiue descripta sunt
,

addita inscriptione, excerptum de lihro Diomedis.

tum Venetus codex

bibliothecae Marcianae 497 saeculo duodecimo scriptus post

et alios

Donatum

quosdam

reccntioris

aetatis gramraaticos

ea quae in primo

Diomedis de consensu verborum cum casibus scripta sunt 311, praeterea in Ambrosiano codice N 338 char8 continet. taceo saeculo quinto decimo scripto post Servii de centum metris libellum tertius liber Diomedis legitur. postremo in codice Neapolitano bibliothecae Borbonicae IVA 34 saeculo undecimo vel duodecimo scripto, quem ipse non vidi, cum aliis permultis gramraaticorum libris *Diomedis partem de verbo' extare indicat lanellius catalog. bibl. Lat. mus. Borbon. p. 27. alia quaedam excerpta saeculo quinto
libro

320,

ceptis reliquos

decimo vel sexto decirao in Italia facta sciens omitto. quibus exDiomedis codices, ni fallor, omnes enumeravi. Verum ut redeam illuc unde profectus sum, tres codices quos primo loco posui optime priscae lectionis vestigia, ut dixi, mihi indicabant eiusque tam certam praestabant fidem ut reliquis quorum
post
illis

mentionem feci facile me carere posse viderem. itaque operam meam contineri volui. adsumpsi tamen excerpta codiillos

cis Parisini antiquissimi et ea

pius exscripsit,

quamquam ne

his

quae cx Fuldensi codice olim Sciopquidem indicia trium librorum vel

sed in Parisinis excerptis ipsa

confirmari egregie vel corrigi scio.

me

antiquitas libri

movit, siquidem non inutile videbatur exemplo

docere
Scioppii

ad quam aetatem persequi stirpis communitatem liceret. autem scripturas non solum propter bonitatem codicis, cuius
recepi, sed ea de causa etiam

aliquam memoriam extare par erat,

omittere nolui, quia his saepius usos esse viros doctos videbam, ne

PRAEFATIO
aliunde quid
ille

XXXV

adnotasset quaerendum esset.

feci.

vix

umquam mentionem

sed in

illis

ipsis

reliquorum librorum quos duces ad vetuid

stae lectionis

memoriam restituendam

secutus

stiam huic negotio parabat, quod, quamvis propius

fide archetypi

abesse videi-ontur, tamen ipsi

reperiuntur, ex

maxime molequam ceteri a quoque admodum vitiose

quod peraeque

sum

scripti

sunt.

e quibus vitiis alia quidem, propterea

iibris

communi stirpe propagata esse in adparet, alia vero, quae diverso modo in singulis libris corrupta sunt, recentiore tempore, cum alius aliter a proposito exemplo aberomnibus
raret, nata esse ipsa codicum dissensio docet.

quare ne in his qui-

dem

libris,

quamquam

eos accuratissime conlatos habui,

omnem

scrip-

turae discrepantiam exhibere volui, sed illud egi ut quid quoque loco in vetusto exemplari ex quo expressi sunt scriptura fuisset

eorum testimonio constaret

scriptore in
et

diligentia raemoriae prodere inutile esse iudicavi,

recentium librariorum errores operosa praesertim in eo

itera-

quo raulta

et

mutari semper inter scribendum solerent,

scriberentur nihil omnino interesset.

vero

quem ad modum

que quod plurima in codicibus posteriore aetate correcta esse dixi, quoniam nihil ex melioribus codicibus, quibus ne correctores quidem uti poterant, profectum esse intellexi, sufficiebat plerumque priorem scripturam indicare, rarius ea quae postea substituta erant addidi.
ubi cognosci non poterat quid prius scriptura fuisset , asteriscis interpositis defectura litterarum notavi.

itaque siqui sunt, qui conplures

silentio praeteritos, nuUius propositam esse querantur, scio

libros

inque

iis

satis

antiquos

me

prorsus

integram scripturara
difficile

sibi

equidem non

esse erroribus librariorum et

coniecturis cor-

rectorum molem variarum scripturarum augere, sed idem nego quicquam quod ex prisco exemplari, quo omnium librorum fidem circumscriptam esse dixi, propagatura
vel ex
illis

sit

vel ex his libris quibus usus

sum

quorum nullam rationem habui addi posse. nara ea diligentia hac in re rae usura esse raihi conscius sum ut vel in levissimis rebus quidquid in dissensu librorum antiquiori meraoriae deberaaxime vero in his quae ex antiquioribus scripretur adnotarera.
toribus graramaticus adscripsit, et siquae praeterea fuerunt in quibus

cupidius circumspici librorum discrepantia solet, curavi ut

alicuius raomenti

tiihil

quod

esse videretur ad verara

scripturam inveniendara

desideraretur, et,
sius fere quara
riis

dum

suura cuique iudicium relinquere volo, copio-

mei

instituti ratio ferebat

ea quae a recentibus. libra-

iam vero quae singulis libris tribuenda sit auctoritas et quara vim unura quemque ad vetustam lectionem investigandam habere voluerim ut facile quovis loco ex commentariis meis intellegi potest, ita universa res generatim certa aestiniatione definiri nequit, quia erroribus in uno exemplo describendo conmissis omnis librorum diversitas conpeccata vel a correctoribus rautata fuerunt adscripsi.

XXXVI

PRAEFATIO
quocirca singulis lociB quid quisque peccaverit, quid recte
adhibito
iudicio

tinetur.

descripserit

existimandum

est.

plerumque tamen

similitudo librorum et manifosta errorum natura effecit ut extra pericvdum positum esset iudicium. vitiia autem quamquam certam le-

gem

scribi

via et ratione destituta est, tamen,

prisci exemplaris conditione
et

non posse adparet; quoniam neglegentia hominum per se cum magna eorum pars ex ipsa
natura orta esse videatur, de hoc

pauUo uberius disputare placet. qua in re non magis propositum habeo ut omnes errores, quorum infinitus cst numerus, per genera describam quam ut eorum quae ipse emendavi rationem reddam, sed exempla quaedam proponam, quibus quae fuerit ratio antiquissimi codicis, ex quo omne recensendi et emendandi munus
loco

pendet, cognosci possit.

Primum igitur sciendum est multis scripturae conpendiis antiquissimum librarium usum fuisse, quorum vim cum non satis perspicerent recentiores, multa in hoc genere alius alio loco peccavit. scripsit, qui minus peritus priscae scriptumaxime autem is qui

rae fuisse videtur, in hoc genere erravit.

inde factum e8t ut,

lineola

cum

littera

in terminationibus

vocabulorum
lineolae

super scripta insingulis

litteris

dicata

esset,

itemque

sirailes

interdum
in
est.

casu

quodam additae essent, saepissime m littera modo addita prave modo omissa

eo

peccaretur

quod
syl-

idem valet de

quae apice ad t litteram addito significata fuit, qui ipse non nuUis locis quo minime pertinet etiam in nostris libris relictus est, ut 346, 14 exeuni^ A, 347, 34 cohereni^ M. hinc accidit ut saepissime t pro tur vel contra scriberetur, non numquam etiam non intellecto compendio io, ut 320, 21 adferioM., 321, 12 demonstraio M.
laba iur,
similiter er syllaba saepius lineola super scripta indicata fuit, cuius
restitit in 367, 28 matamixii pro ma^ ex eodem conpendio ortum esse puto 313, 12 ui celius A pro ugilius. deinde pro rum terminatione fuit f, unde 488 23 pro miseriarum AB scriptum est miserias in M. tum s. pro sed, n pro non fuit, unde orta sunt talia, ut 325, 10 numeri sed AB numeris M,
ier amixii.

vestigium, ut alia omittam,

403, 3 furenii sed A B fureniis M, 402 1 5 iuraui sed A B iurabis 394, 12 iiem ne A B item non est M, 406, 2 coepi non A B coepin M. porro pro cum scriptum fuit c, unde saepissime in M, rarius in A B
, ,
,

pro eo
6
loci

scriptum est, ut 318, 27 circidat 320, 31 circiscripiam 337, j)ro locum et 460, 8 c^rc., locuiio; interdum cui pro cum positum,
ci

non numquam etiam cum g littera illud conpendium mutatum est, ut 383, 18 ^ litieram AB cum liiteram M, ib. 20 cognovi dicenies AB cum novi dicebant M, 449, 21 cum utique AB guttique M. simili conpendio debetur quod saepius illi pro illum vel contra scriptum invenitur. praeterea sic pro sicut,
dic et fac pro dicit vel dicunt et facit vel faciunt
in

scriptum

fuit,

unde frequens horum

omnibus

libris

conmutatio

PR.4EFAT10
est.

XXX vii
in

etiam

casus

pronorainis relativi qui et demonstrativi hic,

quibus saepissime peccatum est, vulgo non plene scripti sed certis
notis significati

fuerunt.

item

cum

pro quae

pro quod, d pro

quoque saepe in errorem induxerunt librarios, ut 325, 25 quae B aui cum A, 488 11 uel quod in ea B uela enea AM. praeterea nomina casuum modorum temporum, alia id genus non plene scripta sed conpendiis indicata fuerunt, unde magna dcnique ex rarioin his omnibus librorum diversitas nata est.
aut scriptum esset, haec

ribus priscae scripturae conpendiis inveni haec,

Vv

pro autem

-ft"

pro

quae cum paucis locis ex prisco exemplari ad nostros libros translata sunt, tum interdum erroribus ansam praebuerunt, ut 312, 23 h^ pro autem est in M. his conpendiorum exemplis, quorum facile augeri poterat numerus, satis puto patefactum esse omnibus qui genera priscae scripturae perspecta habent antiquissimum codi(;em ex quo nostri libri ducti sunt non uncialibus litteris quas 'dicunt sed scriptura Merovingica cursiva perscriptum fuisse. quare eum octavo saeculo, quo primum tractari a librariis coeptus est, non multo superiorem fuisse existimo. idera ex forma singularum litterarum, quarum similitudine invitati maxime in errores inciderunt librarii, intellegi licet. ex quo genere omnia enumerare infinitum est; pauca exempli causa proferam. frequentissiraum autem est iliud, quod a et u litterae inter se conmutatae sunt. quod cum innuraeris aclocis in levioribus rebus , in quibus facile errorera deprehendas cidit, tum graviora quaedam non raro peperit, ut 373, 2 a tergo B ut ergo AM, 411, 22 aeneas Kl^ ueniai M, 413, 6 antandro ponitur AB unitam proponitur M. deinde a pro t vel contra rarius quidem, sed taraen certis quibusdam exemplis positura reperitur, ut 483, 18 da
enim Hu pro
uelui,
,

dt

BM,

442, 30 impete

AM
ut

imprae B, 485, 13
ea

alite

AB

alia

M.

praeterea

maxime

in r littera,
est,

quae minus certo in

q,

illa

scriptura
ri

exarata

fuit,

peccatum
,

modo pro

modo

s,

raodo

pro p
,

scriberetur , ut 309

8 opis

opem ope

AB

oroes

oriem orie

328,

10 lumina apud uergilio

iure

luminaria uirgilium

lumina*** B, 407, 9
se

AB

ius

M;

et

saepissirae finitus pro finitur et talia,

pro

re, interdura

quibus pro rebus scripta reperiuntur.

est illud,

denique

cum hoc
libris or

vitio

coniunctum

quod frequentissime

in

omnibus

pro ur et ar vel contra positum est, ut contemplatur pro conismplator,

furtior

pro fortior merear pro mereor. augebatur autem in his vitiorum generibus quae modo persecutus sum ea re raaxime errandi
,

periculum, quod tum

cum priscum exemplum

ut iam

describebatur scriptura

non

nullis locis

detrita fuit,

quid scriptum esset;

interdum etiam
eius rei
in

interceptae fuisse videntur.

non adpareret membranis litterae certissima argumenta sunt ea

certo librariis

corrosis

quae indicatis lacunis

vero integra servata sunt.

uno altorove codice omissa, qua in re iterum eum qui

in

reliquis
scripsit

x\xviu

PRAEFATIO
defecisse repcrimus,
sivc quia
is

diximus, rainus pcritus fuit, sive quia tum cum ille priscum excmpluin tractabat oo pcrtincnt haec, in quibus quac uncis plura iam deleta fuerunt. circumscripta sunt, lacuna qua dcfectus litterarum indicaretur relicta,
artis, ut
ille
illis]

maximo

omisit, 332, 12 uestrapte [mecum lecum secum nobisciim uobiscum

cum

generis, 333, 22 qualis pot[aposios opios] masculi, 376, 4 idem [pro

l.ce]su(io,

389, M.uerebar [quorsum] euuderet, 402, 10 cenatus [subi-

tum] cum, 410, 16 pro [fratre] prae, 4IG, 23 coniunciio[nes re]cognosceris.

notat cerium

praeterea incertam archetypi scripturam produnt haec, 329, 7 nota incertum A, 330, 1 ut cum diciB nota certum

mus
redit,

aut

dicimus

ut

si

dicamus

B,

349,

28

ad

regulam

ubi redit omissum est in

ita

in

B autem

lacunae indicio relicto in M, perperam suppleta scriptura, a regula recedit. dearchetypi in

AM

fectum
sqq.,

autem

ipsius

primis coguoscere licet 491, 9

ubi et deesse

pertinere vitio

quaedam et eam lacunam per conplures versus membranarum, ut videtur, facto non solum Horatii

versus in media parte mutili sed etiam ea quae proxime secuntur item 525, 9 in definitione metrorum Horatii manifcste docent.
descriptio unius carminis in archetypo lacuna intercepta fuit, cuius

lacunae indicium spatio duorum versuum relicto restitit in M. non minus iactura membranarum orta csse puto haec, 330, 1 Cicero invecti sed latius hoc lacunarum genus patet quam et 410, 9 Nepos inlustri.
librario

quod pertractari hoc loco possit. nam non solum ab ipso antiquissimo quem non nimis diligentem hominem fuisse multis exemplis
,

adparet, conplura onilssa esse videntur, sed quaedam etiam sine dubio

grammatico neglegentius auctores quos sequebatur describenti itaquc haec omittam; illud addam, praeter ea etiam quae ex antiquiore memoria propagata sunt multa saepe a receutibus librariis errore omissa esse, quod tum maxime accidebat, cum eodem vel simili verbo post breve spatium repetito ab interiacentibus oculi aberrabant. de cuius modi lacunis, si raodo ea quae in uno libro omissa fuerunt recte in reliquis scripta extabant, non erat cur monesed pergo ad reliqua quae ad rationem vetusti codicis accuraretur. in quibus illud maxirae animadvertentius cognoscendam pertinent. dum est conpluribus locis quaedam super scripta vel in marginibus addita fuisse quibus librarius vel correxit ea quae prave scripta esse
ipsi

tribuenda sunt.

cognovit vel supplevit, inde enim memorabilis

locis conspicitur

siquid

neglegentia

praeteritum esse vidit.

quaedam librorum

diversitas,

quae singulis

nata esse videtur.

faceta
b

clarissima autem eius rei exempla

sunt haec, in quibus archetypi scripturam brevitatis causa

indicavi, 463,
1

littera

satis

rbanitate

facet aut satis superuanitate

AM faceta

satis superuaniiale

X, 467,

26 quaestura

quaesturam

guae structura

structura

X, 492, 5 cedere mimisB cedere Remimis

PRAEFATIO
cedere
se

XXXIX

mimis

cederere mimis

X,

461,

11
n

ilcrum

AB

iterum

]\I

m
itef

X, 464, 24 consedere B coredere eodem perticosedere X. nent haec quae in oraissa solus B servavit, 326, 16 cromene polyeromenos polythridachos iridachodes, 328, 11 nec in ioium /ixa, 341, 7

AM

AM

exerciiatione ducenda, 476, 9 Radamantho vel in margine quae quidem ouinia in vel super versus scripta unus librarius advertit, duo praeterviderunt. item quae de k littera scripta sunt 424, 27 29, sive ab ipso grammatico olim duplex definitio posita fuit, sive alteram postea alius adiecit, cum in X in fine paginae addita essent, solus B suo loco inseruit, in alienum transposuerunt AM. simili casu accidit ut 460, 3, cum in versibus Vergilianis quaedam prisca lacuna intercepta essent,
iaculari,

467, 18 sed usu

et

autem

consiiiutiis iradiiur.

solus

verae scripturae vestigia tinnitusque

iinniius

cie

servaret,

BM

vero

pro eo

quod ab antiquo correctore in X adscriptum esse videtur, exhiberent. praeterea ex duplici archetypi scriptura
aeris,

quam ex recentiorum

librariorum emendatione, cuius certa indicia

non invenio, huius modi varietates repetere malo, 299, 19 cum tempore A concepius M, 301, 27 opifex A efficax M, 371 3 puram denique non nullis locis utraque scriptura ad omnes libros solam B.
,

AM

propagata est, 469, 3 clausula uel clausulis , 473, 12 inteprchensibili quamtraclaiu senientia, 492, 26 per uliimas litteras syllabas finiuntur. dubitari posse, quam de his quidem quae postremo loco posui video uti-um in archetypo correcta fuerint an ipse duplicem scripturam ex
antiquiore codice propagatam in continuitate

verborum habuerit.

a nostro proposito, frequentius

Nulla autem re, ut hoc addam, quamvis paullum diversum sit in prisco exemplari peccatum fuit
in perturbato

in quo illud in ab iis quae proxime scripta fuerunt aberrantibus ad ea quae sequebantur properaret, mox errore animadverso relictis iis quae male praeceperat ad priora quorum nihil non receptum rediret et suo ordine omnia repeteret. est a recentioribus librariis fideliter exemplum propositum sequenti-

quam quae
primis

verborum ordinc versatur.

,

librarium

conmisisse videmus

ut oculis

bus.

manus.

luculentissimum autem huius erroris exemplum habes 307, 27 genetiuum uero pluralem. ex alio scribendum esi Neuirali.
1

similiter 409, 8 et 478, 3

verba quaedam quae brevi spatio interiecto

libris interposita sunt.

suo loco repetita extant prave in omnibus

rius

ra-

accidit

ut

relapsus ad ea quae ante

librarius,
aliier

scripta fuerunt

quaedam
scripla.

perperam repeteret

ut 304, 7, ubi post terminaiur ex v. 5

addita fuerunt haec,

declinaiur

quam duo nomina supra

corrigi

hac autem consuetudine observata

facile

poterant ea

quae

483, 6 sqq. cum in libris manu scriptis inverso ordine scripta tum magis etiam in editis exemplai*ibus perturbata erant. neque enim

quicquam peccatum

fuit, nisi

quod

librarius

primum

omissis

iis

quae

XL

PRAEFATIO

de poematis characteribus Bcribenda fuorunt ad proxima, quae sunt de epico carmine, aberravit, deinde, cum rein intellexisset, non delequae tis illis quae interposuerat ad iustum ordinem se revocavit.

cum

ita sint,

non vereor ne

licentius

rem gessisse
345,
1.

dicar,

quod pertur3.

bato sententiarum nexu ductus quaedam transpositis verbis corrigere

Btudui: cf. 311, 24. 314, 30. 319,
2.

371, 22. 445,

462,

2.

e quibus alia ex hac librarii

neglegentia

quam

dixi repetenda esse

puto, alia in margine adscripta alieno loco interposita esse videntur. certius causa erroris adparuit 457 1 , ubi in indice~troporum, cum
,

daobus versiculorum commatibus nomina olim perscripta essent, ordinem non recte adsecutus est librarius. postrerao ab hoc loco non longe aliena sunt ea quae post primum librum 'de memoria' itemque post secundum 'de qualitate structurae' addita sunt. quamquam enim per se non indignam hoc grammatico utramque disputationem dicas, tamen neque in illis locis in quibus nunc haec leguntur recte posita esse adparet, neque alium locum in quem probabiliter transferantur in eo rerum ordine quem Diomedes secutus est dispicio. quare a librario, qui spatio raembranarum quod finitis libris relictum erat uti vellet, haec corollarii instar subiecta, dfeinde a posterioribus librariis ex archetypo repetita esse existimo. unde simul illud factum
est, ut et tertii libri initium alieno loco
titulo inscriberetur

poneretur

et ipse liber falso

*de qualitate structurae'.

Sed video de orthographia mihi quaedam addenda esse. in quo genere cum id maxime curandura esseputarem, ut reiectis illis quae olim contra fidem et consuetudinem veterum librorum parum prudenter novata
certa res fuit

sunt quid codicibus traditum esset ostenderem,

;

in

Charisio quidem certum

in

ducem habui unum veterem codicem minus Diomede, in quo scriptura codicis quem sequimur
eorum discrepantia
alius
aliter

tribus libris conlatis indaganda fuit, quos non satis accurate prisci
librarii

morem

imitatos esse ipsa

docet.

praeter

ea autem quae solita librariorum neglegentia peccata sunt in primis

diversa pronuntiandi ratio,
scribendi
effecisse videtur.
,

quam

expressit, varietatem

quae cum

ita essent,

neque continuam
constat,
instituere

scribendi aequabilitatem

quam numquam
secutus

fuisse

neque

rarioris

scripturae exerapla passim per libros

dispersa cupi-

dius sectari volui,

tiquiore

sed

eam legem

sum

ut quidquid ex an-

raemoria proditura esse vel codicum consensus doceret vel

siquid minus usitatura, uno aliquo codice reperiretur, vulgarem scribendi rationem, eam dico quae veterum librorum usu probata est, reciperem, discrepantiam autem in adnotationem conicerem; siquid denique vel errori recentium librariorum tribuendum vel ex oris vitio natum esse videretur, omitterem. quamquam ne de his quidem rebus quicquara omisisse mihi videor quod alicuius momenti esse possit. sed quo

ipsa scripturae ratio persuaderet reciperem;

in

PKAEFATIO
certius He usu librorum constet,

xLi

quaedam quae maxime memoranda

saepissime ae
<;

videntur conponam.
posita,

itaque ut

et

e inter se

rautata

sunt, ita praecipue his librariis usitata est

diphtliongus proebrevi

ut caecidi caecini praeces maedeor praemere expraessa paenes

paenitus aepistula quaerella praeiium interpraetor praehendo quaeat ae-

quo quae caedo pro equo que cSdo.

quibus sonum quo olim

syllaba

pronuntiata

sit

indicari constat: cf.

Lachm.

in Lucret. p.

339 lahn

de posterioris aetatis consuetudine praecipit grammaticus qui est in codice Lavantino saec. VIIII f. 55, ^ quando e corrcptum esi sic sonat quasi diphthongum, equus; quando
in Flor. praef. p.
,

XXXL

productvm
est de e
in

est,

sic

sonat quasi

i,

ut

demens'.
id

in his

quod additum
i

et

litterarum

cognatione,

latius

patet in codicibus, po-

quibus non solum pro longa sed etiam pro brevi e saepe
ut
loquilta

situm invenitur,

uindo dinarius

aduliscens

coniicisco

arcon-

disco lentisco euanisco lucisco diffinitio discendo distino diriuo, item dicenter elimenta eligantia

mimini medior nausiaui decim et dicem

est

sattim.

tra e pro

non minus raro positum

in talibus,

dedici corregitur

deregimus iteneris possedent collegitur relegio eocpremit

absteneo abdedi
eo-

duodecem ireginta accepit

defecit accedit pro

et diminutiua,

accipit deficit accidit.

dem pertinent deminutiua tivi modo e modo i littera

retinui.

spondeus et spondius et abla-

terminati, in quibus inconstantiam librorum

Vergilius et genetivus, in

quibus non minus saepe

scripsi
;

littcram
,

quam

adhibitam inveni
i

semper

item neglego

intellego

in

quibus rara est

littera.

item soni similitudo

in

effecit ut

promiscue

saepe o ei u ponerentur.

constantiam et librorum
alia

quibus quaedam propter antiqui usus inconsensum eadem varietate expressi, ut

,

iocundus rohor tripodium Laumedontius

quibus addi poterat luxorior.

consolitur
insola

recentioribus librariis tribuenda esse visa sunt, ut mosae puret

poreus

porporeus taholis

ridicolus

consolans

inboo

conmoto commonis oriondus nomero cognusco furtunatus tundeo expulivit

quod in verbis cura con praepositione cum scriptum est, ut cumparo. magna fuit librariorum licentia in aspiratione vel addenda vel omittenda. neque soluin in initio vocabulorum aspirationem omiserunt ubi addenda fuit, ut umane asta ortalus alare ortus, et constanter fere oratius scripserunt, quod adnotare supervacaneum duxi, sed etiam in mediis vocabulis ut inueor trauntur incoatiua inerens exortor exibeo rediheo, quod 366, 30 in omnibus libris est, quorum similia collegit Lachmannus in
conpositis interdura
,

inculae suffucare prumptus, item

Lucret. p. 176, et contra vitiose interposita h littera habundans

nihil-

hominus inhertem ahhominandus perhiodus et perihodus.

rarius pecca-

tum

est in consonantibus, thedas cartha scola.

in Graecis vero voca-

bulis post r litteram vix

umquam additum

vidi aspirationis signum,

ut constanter scribatur Pyrrus pyrrichius rythmus murra.

scribitur baratrum erus umerus umor.

item recte

orreo habet

366, 24: contra

xui

PRAEFATIO
tujrdea ct harena.

plerumquG

non minorein varietatem observare

,

li-

cet in geminatione consonantium

cum sono

vocis,

ut videtur,

in-

ducti vel geminarent quae semel

tius,

poncndae crant, ut repperio

territur

terren-

quae semper fere

ita scripta indicare nolui,

dimminuo ammitiunt

appo/lo suppellex

oppinio

sepeUio

ussus

accutus nummantinus,

446, 27 conncxu A, 375, 2 connixus rent ubi bis scribenda

M
,

(nam praeter haec constanter

vel eimplicem litterara poneacusativus acomodare apellare
in Sallustii nominej

simplici n scriptum est conitor conecto)

fuit,

ut

acuso

diferel adita admito gramatica, 458, 5 paricida B.

quod geminata
his,
liens

littera scripsi,

libri

plerumque Bcmel positara con-

sonantera habent.

contra constantem librorum

usum

secutus

sum

in

immo quattuor luppiter reppuli

sollicilus litus

paulatim milia (mil-

oranes 475, 20). sollers duplici / scriptum defendunt ea quae 431, 2i, de positione dicta sunt 430, 20, quamquam solers hahci solertiae 299, 3. littera et dissyllahus plerumque, rarius litera et

AM

disyllabus scribitur.
stituta in
rii,

in vocabulis t littera exeuntibus interdum sublocum eiue d littera molliorem sonum expresserunt librain aliib ut capud inquid relinquid velud quod pro quot, ad pro at.

asperiorem sonum secuti sunt, ut aput set haui atfero animatverto, et rara haec et ea plerumque dissensione librorum acciderunt, ut vix umquam rarior forma recipienda videretur. eadem

quamquara
est h
ei

p consonantiura natura, in quibus duriorem sonum non

libri

numquara oranes

servaverunt in his

Puplius puplicus pleps, item

457, V4. apruptum B, 437, 3 ampiguiiatis B; moUiorera sonura in his plerumque secutus est A, scribsi scrihtus nuhsi, non numquam etiam illud satis vulgare, quod et 6 obto ohtatiuus, 510, 32 ohtime BM.
litterae
lavas.

promiscue ponuntur, ut
frequentissima est
di et
ti

lihius lauerius nominatihus labas pro syllabarum, quando sequitur vocalis,

si

permutatio.

de qua apertos et innumerabiles librariorum errores,

raodo ex antiquo codice non videbantur propagati esse, indicare

utile fuit,
aspitio conitio

in-

ut amititia pertinatia audatior prouintia fartio uintio adfitior

discrutior
tercius

commertium

offitium inditia speties

sotius nestio

et cercior forcior

saciatus gracia

recia

uicia licencia proporcio

spacium quociens pronunciare eciam pocius.

nera
adferre vel a

ea quae aliquam dubitatioaliena esse vidi,

communi usu non prorsus

ut

328, 29 concionantur AB 345, 6 concio B, 385, 23 praecio B, quod nuper defensum est, 451, 3 suspicio AM, 328, 1 induciae B, 328, 24 in aliis inconstantiam librorura exditione M, indicare satis habui.
priraere praestitit, ut 313,

haud raro c
aguitur
neclego,

21 conuicior AM, 327, 35 dilitiae BM. consonantes locum inter se mutaverunt, ut agutus ^ laguna grateras agris pro acris et arcutus uncunt. nam
et

quod aliquotiens
est.

offendi, fortasse

ex antiquiore memoria

re-

lictum

paucis exemplis utramque litteram coniunctam inveni,

ut iuncgitur aliquotiens in

est.

saepius ante

litteram interposita

PUAEFATIO
est c,

xiiii

puncxi pancxi cincxi necxui necxabant, interdum ante q, 432, maximc autera pervulgatum cst illud, quod in c et qu litteris adhibcndis discrepant libri, ut non solum scquuius eloquutio quur quibus origo verborum defensionem adferre potcrat, sed etiam /o</MO pro loco (B 429, 33. 445, 11), inquomodo pro incommodo
12 utracque B.
,

(A

313, 3) invcniantur.

contra non

numquam

Htteram scrvavcrunt
ra-

librarii

ubi nunc vulgo qu poni solet,

secuntur oblicos propinco.

rius sola q littera usi sunt, 401, 31 et 471, 23 sequtus B, 395, 24 qur B.

frequentius idcm in g littera accidit, ut post

distingunt ungunt, in

eam

u omitteretur,

ut

quibus inconstantiam librorum retinui.

vocabulis
,

post ex

praepositionem
sitam plerumque
stra B.

cum

ab

littera

incipientibus

conpo-

s omittitur

ut exequiae exors execror extat expecto;

rara durioris soni cxempla restiterunt, 366, 9 exsto

in n littcra ante s

M,

407, 20 exlibri,

addita quaedam ex antiquiore consueturecentiori

aetati

dine servata tunt, ut quotiens miliens, in quibus raro n omittunt

item

uicensimus /"ormonsus.

cansio,

quod sacpe

ita

scriptum invcnitur in

tribucndum vidctur ocM. in terminationibus

22

participiorum n omissum inveni 401, 19 criminas B, 402, 21;

praecipitas

M,

429, 23 ostentas

M,

446, 29 armipotes

AM,

quac quam-

non prorsus aliena csse tamcn ut librariorum potius neglegentiae tribuercm ipsa discrepantia librorum effecit. eodem pertinet quod frequenter contigit pro contingit, non numquam accendo pro accedo, conuinctus pro convictus
antiquissima quideui consuetudine
scio,

quam ab

scriptum
nui.
adftigo

est.

in verbis conpositis varietatem

codicum,

cum ultima

praepositionis littera

modo mutatur modo quae ad constantem usum revocavi,

intcgra relinquitur, retiut adloquor adfirmo adfero

adgredior adsido adsumo adtendo adplico,

item inlustro

inlicio

inludo inlatus inperfectum inpersonale , et contra appellare

appositus ac-

cumbo eadem constantia vel paucis

bris scripta sunt.
tini

locis exceptis ita in

omnibus

li-

in

illis

vocabulis quae a Graecis grammaticis La-

receperunt, ut in appellationibus quibus genera

et in

nominum

discer-

nuntur

nominibus pedum

et

figurarum,

magnam

esse librorum

varietatem facile existimari potest. in qua varietate dici nequit quid quoque loco ex calami errore ortum, quid oris vitio tribuendum sit. sed cum nihil in his invenerim in quo verioris scripturae vestigia laterent, inutile esse duxi indicare quo modo singulis locis iustam

formam librarii corruperint. unum pertinaciae consuetudinis concedendum videbatur ut in synalipha aliisque eius generis nominibus i pro Graeca diphthongo reciperetur. nam quae praeterea maxime
usitata librariis sunt,
sustote

ut analempsis vel

anaiemsis zeuma polisundeton

/ et pli litterarum eadem constantia scripta sunt. Editum esse Diomedem primum e codice his qui nunc supersunt simili supra dictum est. sed cum is qui editioni praefuit codicem
onomatopia patronomica,
et frequentissima

mutatio, aut per se falsa aut non

xiiv

PHAEFATJO

et

qui antea huic

priscis

neglegenter exprimeret et teinere corrigeret vel correctam ab iis rei operam dederant haberet, adinodum diversa a

exempLiribus

facta est

principis

editionis

scriptura.

eam

postea repetiverunt quicumque quinto decimo saeculo hunc gramniaticum ediderunt. neque proximis annis sequentis saeculi, quamvis
sit, quicquam quod maioris momenti esaet mutatum esse inveni. magnifice de opera sua pollicitus est loannes Rivius, qui multa praefatus de mendosis depravatisque codicibus et de difficillimo emendandi officio ab amicis sibi inposito Venesed ne is quidem nisi in paucis iisque tiis a. 1511 Diomedem edidit. rebus a prioribus exemplis recessit, pleraque autem ita levissimis

saepe Diomedes editu^

repetivit ut vix
se

paullo accuratius lecta esse adpareat.

simili studio

continuit

loannes Theodericus Bellovacus,

illustres

cuius opera

emendati *grammatici

duodecim*

editi

sunt in officina

As-

censiana

Parisiis a.

1516.

in

quibus in Diomede menda quaedam

priorum exemplorum, quae quidem facili negotio corrigi poterant, novam recensionem sublata, pauca etiam licentius inmutata sunt.
instituit

Hermannus Buschius Pasiphilus

sum
editione altera,

Monasteriensis,

quae Coloniae a. 1523 facta est; priorem, quae a. 1516 facta esse dicitur, non vidi. nam cum in prioribus exemplaribus ita pleraque depravata essent ut multa intellegi omnino non possent, Buschius, id unum secutus ut legi aliquo modo ea quae ederentur possent, plurima suo arbitratu novavit, adcuius

usus

Arnoldi Vesaliensis. qua ex his quae de studio suo praefatur existimari licet, 'sed adeo deprauatum omnibus pene locis offendi, ut susceptam in eo proiiinciam, non semel deserere, atque omittere passim enim non labes quaedam aut mendae tantum incogitarera. sidebant, sed portenta potius, et monstra, nec ea quidem calamo expungenda sed solius uindicis claua Herculis repurganda , atque toliutus in Graecis
in re
scribit, studio

maxime, ut

quanta licentia usus

sit

lenda'.

in

eadem

via paucis annis post perstitit

loannes Caesa-

rius, cuius opera correctus quater editus est Diomedes, Haganoae a. 1526, Coloniae a. 1533 et 1536, Lipsiae a. 1541. ego usurpavi editionem Coloniensem priorem. pari autem consilio usus atque ante eum Buschius non solum quae ab illo novata erant retinuit omnia sed etiam alia quae intellectui obstare videbantur correxit. quare cum eius studio iam multo politior prodiret grammatici scriptur^, ut legi atque intellegi omnia facile possent, mirum non est quod magnam apud posteros famam adsecutus est; magis mirum illud quod
,

nostra

memoria

speciosa
iudicio

inventa

doctis
I.

quamquam sano
scriptis libris

usus olim G.

hominibus inposuerunt, Vossius de hist. Lat. I. 2

audacem nimis Diomedis interpolatorem

Caesarius non magis

eum dixerit. nam manu quam quisquam priorum usus est. salutarem operam tandem Diomedi attulit Putschius qui commen-

PRAEFATIO
tis

xLv

Caesarii (eius enim editione usus est) remotls ita ad fidem codiei

cum quorum
viam qua
tori

copia facta erat scripturam revocavit ut non solum

in

praeiret

recensendo grammatico ingrediendum essot futuro edised plurima etiam ipse praeciperet. hinc intellegitur

quo iure Bondamus var. lect. p. 267 Diomedem post Putschii editionem ex veteribus exemplaribus suppleri posse existimaverit. ni mirum quae ex istis peti possunt ita conparata sunt omnia ut, siquando
recte

emendata

est

codicum scriptura, haec

facile a quovis inveniri

possint;

magis remota praebent, ea licentius quam ut probari possint excogitata sint. adscripsi tamen multa ex bia, non quo iis cognitis magno opere adiuvari emendationem putarem, sed quia eam auctoritatem olira nacta sunt interpolata exemplaria, ut non inutile sit scire quid in illis feratur. sed a quo quaeque priraum inventa essent accurate indicandum non videbatur. itaque comrauni signo quo interpolatorum exemplarium scriptura maxima autem pars eorum a principe edisignificaretur usus sum. tione propagata, quaedam a Buscbio reliquisque editoribus inventa raro atque tum maxime cum magis exemplaria dissentiebant sunt. quaedam nominibus eorum a quibus inventa sunt adpositis adscripsi. Res a duobus grammaticis traditas pertractare et adnotatione explanare a meo consilio alienum fuit. sed quia omnem horum scriptorura auctoritatem, sicut reliquorum qui ex hoc genere litterarum ad nostram aetatem pervenerunt, ex antiquioribus grammaticis, quos ilU in libi*is scribendis secuti sunt, pendere constat, non videtur ea quaestio hoc loco praetermittenda esse. quamquam illud ita cum aliis grammaticis qui i.isdem fontibus usi sunt coniunctum est ut sine longa disputatione res confici nequeat. itaque nunc summam rei attingam et quae maxime in proraptu sunt explicabo quam brevisCharisius igitur tres gramraaticos nominat, quorum se non sime. singula quaedara praecepta probasse sed longiores disputationes ex
sin rariora et a
intellectu
libris

communi

eorum trauscriptos

lium

in suum usum oonvertisse profitetur, C. luRomanum, Cominianura, Palaemonem. et a C. lulio Ro-

mano

quidem haec recepta

adverbio 190, 8 positione 236, 16

224, 22, de
238,
61,
16,

sunt, de analogia 116, 29

147,
2,

16,

de

coniunctione 229, 6230,

1

de prae-

de interiectione 239,

242, 12.

huc acce5.

dunt pauca quaedam eiusdem Romani nomine inscripta, 51,

53,

5-14. 114, 16; 25-28. 232, 710. e quibus illud quod postremo loco posui olim in comraentario de praepositione scriptum fuisse videtur, reliqua ex his ipsis quae antea indicavi repetita sunt. vario autem dicendi genere Charisius in his excerptis indicandis usus est, 230, 1 libro dq^oQnav sub titulo de coniunctione, 236
56,

1218.

47.

16 de praepositionibus libro cccpoQiiav^ 238, 16 libro atpoQfiav sub

titulo

de praepositione, 190, 8 de adverbio sub

de adverbiis, 56, 4 et 114,
1

titulo ccq)OQficov,

114, 28 in libro

in libro

de analogia, 116, 29 conl. 51, 5 et

XLvi

PHAEFATIO

117, 6 de analogia; in reliquis soluin nomen grammatici posuit. neque tamen dubitari potest quin ex uno eodemqu(! libro, quem eortis titulis ipseKomanus distinxisse, eommuni autem aqpop^ojvnomineinseripsisse videtur, hacc omnia petita sint*). et ne illud quidem ab eo libro diversum est quod disertissimus artis scriplor Romanus dicitur 232, 7. ucpoQ^iav nomine qui in inscriptione libri usus sit inter grammaticos praeter Romanum novi neminem, ex diverso litteraruin genere unum Porphyrium, cuius a(pOQiial Ttgog xa vorjxd et aStobaeo saepius citatae suntetin libris manuscriptis sic inscriptae extant. eum titulum autem recte interpretati essevidentur ii quiquasi principia et elementa philosophiae sum,

mis quibusdara sententiis conpi-ehensa, quibus institutus aliquis ad perfectiorem veritatis cognitionem pervenire possit, indicari existimaverunt: cf. Holsten. de Porphyr. vit. et script. p. 52 (yreuzer praefat.

XXVII ed. Paris. hoc manum quoque nomine satis singulari

in Plotin. p.
ticae,

igitur
initia

exemplum secutus Roquaedam artis gramma-

care voluisse suspicor.

pretatio

quibus aditus ad perfectam artis scientiam pararetur, signifihabetque aliquam conmendationem ea inter-

ab usu eius vocabuli apud recentes scriptores

eos

in primis fre-

quente, quod a(poQ^ag Xa^^dvetv dixerunt

qui ab aliis mate-

riem scribendi, quam longius persequebantur, petiverunt et d<poQiidg Sidovai hos qui aliis materiem praebuerunt; quem usum explicavit Valckenarius de Aristobul. lud. p. 65. neque haec ipsa quae Charisius ex libro Romani rettulit a tali consilio aliena sunt. quamquam enim vel de omnibus vel de plerisque partibus orationis Romanus in libro suo exposuerat, tamen non certis definitionibus vel
regulis disciplinam graramaticae artis circumscripsisse sed illud potius

egisse videtur, ut observatione diligenti et

multarum rerum copia

eos-

qui Latinae linguae rationem plane

cognoscere vellent adiuvaret.

itaque de universo genere quod singulis titulis

bat pauca praefatus

fectus
*)

cum maxime tractamagnam copiam excmplorum ex omni genere

scriptorum collectam et ordine litterarum dispositam congessit. pro-

autem a vetere grammaticorum controversia, qua diu quaesiNon

persuasit niiln vir doctissimus Osannus symbol.
litter.
,

II

p.

327

sq.

duos

Romaui
afiaiv,

libros

Charisinm usurpavisse

alterum dq>OQ(icov vel

ut ipse coniecit, dcpofi-

aherura de analogia scriptum.

nam

sicut
illis

ea quae 'in libro de adverbiis'

Roma-

nus rettulisse dicitur uon diversa sunt ab

vel potius sub titulo

quae 'de adverbio sub non

est

titulo dcpoQficov^

de adverbio

libro dcfOQiicSv exposuit, ita

cur ea quae de

analogia scripta sunt potins e libro singulari, qui eo nomine inscriptusfuerit, petita
in libro

quam

dcpOQiJicav posita fuisse credantur.

unum

video in dubitationem vocari potuisse,

tis

utrum universum librum, ut supra dixi, dcpOQudg inscripserit Romanus, an singulis argrammaticae partibus titulos dcpoQ^cov addiderit, quod praeter titulum de adverbio
poterat his quae in ipsis

modo adlatum commendari

ex his quae Charisius

Romani

excerptis scripta sunt 209,

21 de consorlio praeposilionum quem adaeque sub

rettulit

iitulo ctcpogutSv

dedimus.

sed quoniam

vix intellegi potest quae fuerit

illa artis

et cccpoQiiav dif-

ferentia, reliqua potius recte,

haec minus accurate scripsisse

Charisius

iudicandus

est.

PRAEFATIO
tura est

xivii

licentia valeret, illud

ciis

ret',

usu dicendi rationis necessitas an consuetudinis ipsum sibi proposuerat, ut ^quid sit cum offirationis quidve licentius proditum requireconstitutaeque rectae et 'ut interdum tacente ratione quantum sibi deut ait 194, 13,

utrum

in

derit auctoritas colligeret'

J17, 7.

hinc nihil frequentius in his ex-

quae cum ratione dicta sunt vel quae ratio et natura sermonis flagitat opponuntur ea quae excepta sunt, quae regulam non tenent, quae vetus dignitas vel veterum licentia vel aucex hoc igitur Romani toritas veterum vel suavitas aurium probat. libro maxima pars earum rerum quae de usu veterum satis subtiliter apud Charisium adnotatae sunt deducta est. iam si quacris num quid praeter illa quae ipso nomine inscripta supra conposui ex eodem
cerptis

quam quod

iis

duobus maxime locis etiani antiquae docillis quae de extremitatibus nominum scripta sunt 50, 7 sqq. et in iis quae istum comraentarium excipiunt de inaequalitate sermonis et de differentia vocabulorum 93 , 3 sqq. ex his pauca quaedam praeter ea quae paullo ante indicavi ex eodem titulo de analogia quem in fine libri Charisius exhibuit deprompta sunt. plura ex titulo de consortio casuum peti potuerunt. e quo titulo quae ipse Romanus indicavit 132, 31 minus accurate descripta esse videntur 89, 24 sqq. quamquara nec onmia ex hoc fonte repetenda sunt nec quicquam omnino pro ceito proponi potest ea maxime de causa, quia non satis constat quid ab ipso Romano mutuatus sit Charisius, quid ab iisdem auctoribus quibus ille usus erat receperit. duos autem potissimum antiquiores grammaticos Romanus
libro Charisius receperit,

trinae

reliquiae extant,

in

secutus esse videtur, Plinium, cuius libros dubii sermonis saepissime

citavit, et

Suetonium, cuius nomen

in Charisii excerptis

tribus

tan-

tum

locis relictum est, 194, 15. 200, 25, et adscripto titulo libri *de

rebus variis' 236, 17. ipse Romanus, cuius nemo veterum scriptorum praeter Charisium nientionera fecit, qua aetate vixerit, nuper sibi
invenisse visus est Osannus in
dissertatione de

grammaticis

a.

1849 edita

p. 7.

nam ex

eo

Capro et Agroecio quod Hadrianum im-

Romanum haud multo

les fuissent vel certe

peratorem divum appellat 209, 12; 18 et 222, 21 demonstrare voluit post eum imperatorem vixisse. solere enim scripiis Caesaribus tribuere qui aetate aequaprope ab ipsorura temporibus afuissent. in quo

tores illum honoris titulum

ego miror cur non illud potius argumentum posuerit vir doctissimus,
appellatione

quod Romanus, cum Hadrianum divum constanter appellaret, eadem numquam usus est in Marco Aurelio, cuius ad Frontonem epistulas semel citavit 223, 20, saepius Frontonis ad imperato197,
3.

rera 127, 3,

206,

1.

223,

8; 27, ut intellegi possit vixisse

Aurelium tum cum haec scribebantur.

rei

multum tribuo praesertim in erat ut post mortem imperatoris

titulo libri, in

verum taraen ne huic quidera quo certe necesse non

factum

titulus lionoris adderetur, ut

XLviii

PRAEFATIO

aane est in Annii Flori libro ad divum Iladrianum 53, 14. 123, 17. quam ob rem non video certura aetntis indiciuni reijctum 140, 6.
esse nisi hoc,

quod
et

in

magno scriptorum
iis

nunicro nullum citavit his

quos inodo dixi

cui iudicio

Apuleio, qui

aetate fere par erat, recentiorem,

non puto repugnare

et Festo' citatus
est.

illud,

ex Verrio
Ceisi,

quod serael 220, 2S 'Porphyrio neque raagis conperta est Arruntii

sed quia neque stu-

quem

saepius

Romanus

appellavit, aetas.

diorura ratio neque dicendi genus quod Roraanus sectatur subobscu-

rum

et artificiosum ab illorura scriptorum aetate alienum est, ne ipsum quideni multo inferiorem fuisse et sub finem fere secundi sae-

culi vel initio tertii vixisse suspicor.

A Romano
nomine haec
18

longe diversus fuit

Cominianus,
dt-

a quo adscripto

se recepisse indicavit Charisius,

de coniugationibus 175, 29 178, 35, de participio et de 11 181, 15, de coniunctione 224,24 225,4, de praepositione 230, 4 31, de interiectione 238, 19 22, de barbarismo 265, 2 22, de soloecismo 266, 15 267, 22. praeterea autem nemo,
13,

148,

ablativo casu 147,

adverbio 180,

qui quidem ipsum Cominiani librura vidisset, huius gramraatici men-

tionem

fecit.

quamvis enira

aetatis scriptores reperiatur,

id nomen haud raro apud posterioris tamen eorum omniura quae ei adscripta

sunt nihil est quod non Charisio potius

ceptura debeatur.
tea dictum est.

quara

ipsi

Corainiauo

ac-

de excerptis quae Corainiani noraine feruntur anei

sed non minus siquae

ab

aliis

tribuuntur, ad Cha,

risium referenda sunt.

in bucol. 3, 21,

velut quae a comraentatoribus Vergilii

Serv.

schol. Leidens. in georg. I

215

apud Suringarum

hist. crit. scholiast. Lat. II p.

310, schol. Bernens. in georg. II 311

apud Miillerura comment. lunilii Flagrii etc. IV p. 8, exscripta sunt, ea ex Charisio 229, 19. 34,25. 95, 12 petita esse adparet. fuit enira hic posterioris aetatis raos ut Corainiani nomine libros Charisii nuncuparent. cuius rei haud scio an haec fuerit causa quod ea a
libri fecerat de grammaiica et de quae nostri codicis defectu perierunt, pariter atque ea quae supra indicavi Cominiani nomine inscripta fuerunt. quo fieri potuit itaque, si ea ut postea reliqua oninia ab eodem scripta putarentur. sequimur quae Charisius Cominiano tribuit, adparet non solum de octo partibus orationis (nam de pronomine quamquam nihil indicatum est, tamen eam partem omissam non fuisse certum est) sed etiam de vitiis

quibus Charisius initium prirai

,

voce

orationis quae

graramatici dicebant hunc scriptorem exposuisse, ea

ratione

usum

ut brevi et simplici oratione suae aetatis consuetudinem

doceret omniaque quae

ad usum

antiquitatis pertinerent vel paullo

doctiorem disputationem requirerent a suo consilio aliena putaret. nam in eo fere haec omnia versantur ut definitione unius cuiusque partis orationis proposita quae cuique accidant explicetur et ad certas regulas usus dicendi revocetur.

quae quidem disserendi

ratio in

PRAEFATIO

XLix

eam me adducit opinionem

maticuiu
fuisse
ct

ut

Cominianum non valde antiquum gramsed pueris

libmni suum non doctis hominibus

destinavisse putem.

Rarior aliquanto

Palaemonis
partibus

nam de

tribus

tantum

orationis

mentio apud Charisiupi extat. eius se commentarios

transcripsi&se testatus est, de coniunctione 225, 5

positione 231,

addam quamvis nomen

statim

de interiectione 238, 23 25. ea quae de adverbio scripta sunt 186, 30

1

236,

15,

229,

2,

de prae-

his

nunc
or-

189, 24,

dinem

in

Palaeraonis non extrema parte secundi

sit

adpositum.

nam cum eum

sit

libri

Charisius secutus

ut de sin-

gulis partibus orationis

tio loco

primum

Corainiani, deinde Palaemonis, ter-

Roniani coramentarium poneret, de adverbio

quamquam duae

disputationes sunt mediae inter Cominiani et

men dubitari nequit quin haec quae dixi enim ea quae de adverbiis ex praepositionibus ortis disputata sunt 189, 10 sqq. iterum in Palaemonis commentario de praepositione 231, 25 sqq. leguntur. nec minus quae ibi de nominibus civitatium praecepta sunt 232, 3 et 28 illis quae 188, 18 indicata sunt respondent. deinde suum nomen in exemplo posuit grammaticus 187, 1 Palaemon docet. postremo disserendi genus simillimum est illi quod in his quae supra indicata sunt observatur. habet autera Palaemon, ut in his quattuor orationis partibus nunc subsistam, multa cum Cominiano, de quo antea dixi, communia, quippe quera ipsum quoque pueris instituendis operam dedisse constet, sed ita tamen ut
doctiorem aliquanto et

Romani excerpta, taPalaemonis sint. primum

antiquiorem

grammaticum

facile

agnoscas.

nam

in

una quaque parte orationis primum quidem

significationis

varietatem et
sedulo

usum raultiplicem suis generibus descripsit, qua in re cum Latino sermone consuetudinem Graecorum conparavit de;

inde vero observationes varias subiecit, quibus de usu optiraorum

scriptorum praeciperet.
se continuit.
dicit 232,

atque

in his

paucorura scriptorura numero

nara e poetis Terentiura et Vergilium,

12, et

Horatium, e prosae orationis scriptoribus

quem poetam unum Ci-

ceronem usurpavit.
in Catilinam,
libri

porro Ciceronis exempla oninia ex orationibus

pro Milone, pro Roscio Amerino petita sunt. titulum numquam addidit, nisi quod semel 234, 24 Ciceronis de amici-

tia

liber nominatus est, si modo illud a Palaemone profectum ac non potius a Charisio aliunde additura est. Sed de his duobus graraniaticis de quibus raodo dixi ad fincm perduci quaestio non poterit, nisi illud explicatum fuerit, quae ratio constat enim rauitis locis inter Charisiura et Dioniedem intercedat. tam ^similem esse utriusque doctrinara ut verba verbis respondeant. quem jionsensum cura alii sic interpretarentur ut Charisii iibros a DiomedtT exscriptos esse dicerent, alii Diomedera scribendi materiem

GUAMMATICI LATINI

1.

"i

1'RAEFATiO

praebuisse Charisio arbitrarentur,

alterura quidem,

neutrum oninino verum est. et quod olim Georgio Fabricio placuit in epistula quam

suae editioni Chai-isii adiecit,

Charisii,

Diomedem

auctoritatem secutum esse

vix

puto

quemquam

hodie defensurum esse, qui paullo

horum grammaticorum libros inter se conparaverit. nam apud Charisium tam multa perturbata et quasi soluto rerum ordine disiecta sunt, coutra apud Diomedem omnia tam certo consilio disposita, ut credi nequeat hunc quae apud illum multis locis dispersa
accuratius
invenerit collegisse
redegisse.
et

iisdem
ii

verbis expressa

in

iustura

ordinera
anti-

rectius igitur

qui Charisiura,
et

quem pleraque ab
esse

quioribus
suisse

grammaticis
ille

descripsisse
libris ita

neglegenter interdum conpo-

constat,

Diomedis

usum

existimaverunt

ut

ordine
nibus.

quem

instituisset

neglecto pro

suo arbitratu quaedam

modo digereret. at ne illud quidem valet de omquamvis enim multa sane copiosius a Diomede exposita sint, ita ut haec ab eo exscribere Charisius potuerit, a Charisio vero Diomedes omnino' non potuerit tamen in aliis plenior et rectior Charisii ratio. velut, ut uno exemplo rem conficiam, quae de nominibus vel singulariter vel pluraliter tantum dictis scripta sunt apud Charisium 31,25 sqq., cum multa habeant cum iis quae de eodem argumento Diomedes scripsit 327,16 sqq. communia, tamen et accudecerperet et novo
,

ratius scripta et pleniora sunt

quam

illa et

certo ordine, cuius pauca,

restiterunt,
disposita.
nisi

sed satis manifesta vestigia apud

Diomedem

haec igitur non potuit a Diomede Charisius transferre,

quis

Diomedis libros ampiiores olim quam nunc feruntur fuisse dicat, cuius tamen rei nullam certam causam esse video. itaque tertium relinquitur, ut utrumque grammaticum ex communi fonte suam doctrinam derivasse dicaraus. iam vero cum conplura ex iis in quibus cum Diomede Charisius consentit ab hoc vel Cominiano vel Palaeraoni

tribuantur,

147,18.

175,29.

180,11.

181,15.

224,24.

225,15.

230,4 conl. 303,30.

346,30.

401,26. 403,16.

415,12 et 392,1. 408,25,

serael vero etiam Palaemonis mentionem fecerit Diomedes 415,16, non videtur dubitari posse quin iisdem grammaticis quibus multa se debere Charisius indicavit Diomedes quoque usus sit, eaque causa

fuerit cur et in in

illis

locis

quos dixi

et in

magna

parte reliquorum,

rerum et verborum consensus extat, tam similis utriusque grammatici doctrina evaderet. nam in non nullis certe, ex ut dixi, fieri potuit ut ipsum Diomedera Charisius sequeretur. his iara intellegi potest quam multa praeter ea quae solum Charisium secuti Cominiano et Palaemoni vindicavimus et ille et Dioraedes ab his grammaticis receperint. nam orania fere quae de universa
quibus
idera
artis disciplina et

de vulgari consuetudine Latine loquendi praecepeistis

runt ita inter se consentiunt ut ea ab

tam quam communi

fonte

PRAEFATIO
transtulisse

I.I

videantur*).

qua

in

re memorabilis

cxtitit

utriusqne

nam Charisius nihil aliud fere in iis quae diversitas. nit mutavit quam quod in breviorem formam pleraque
observationes
adscripsit.

scripta invc-

rcdegit, raro
auctoris

aliunde

petitas

interposuit,

saepe

noraen

Diomedes contra, quo aptius omnia conectcret et certo ordine digereret, duorum grammaticorum commentarios in unum coniunxit, aliaadiecit, nomina auctorum raro et velut in transcursu sed haec nunc per singula genera explicare nolo, praeseraddidit. tim cum de consensu grammaticorum suo quaeque loco adnotata
sint.

hinc, siquis accuratius de Cominiani et Palaemonis libris quae-

rere velit, saepe ab utro quaeque petita sint investigare poterit.

de

Palaemone unum addam,

libro Charisius

'observationes verborum' quas in tertio

conposuit vel omnes vel plurimas ab eo receptas autem ea quae et in fine eius libri 262, 25 sqq. et copiosius apud Diomedein 388, 10 sqq. de qualitatibus Latini sermonis vel de coniunctione temporum scripta sunt ab hoc translata
videri;
certo

esse constat.

Atque haec quidem non minus iam ad Diomedem quam ad Charisium pertinent. videamus nunc de reliquis aiictoribus quos in ea igitur operis parte in qua pluriraa ex Comiille secutus est. niani et Palaemonis libris petivit neminem saepius nominavit quam Scaurum, cuius definitiones quasdam ab ea doctrina quam ipse
probavit diversas adposuit 300, 19 de oratione, 300, 27 de partibus
orationis, 318, 14

de septimo casu, 320, 4 de nomine, 403, 20 de

adverbio, 421, 16 de littera, 444, 29 de hypozeuxi, 449, 26 de macro-

de tropo. eidem Scauro in reliquis quoque schematibus quae dupliciter, ita ut in hypozeuxi factum est, definita sunt alteram definitionem probabiliter tribuas. videntur autem ea omnia ex arte grammatica Scauri, cuius mentionem fecit Romanus apud
logia, 456, 27

quamquam Charisium 133, 1. 136, 16. 146, 36 deprorapta esse. haec quidem, quoniam fere in definitionibus verborum et controverilla vero graviora quae siis grammaticorum versantur, leviora sunt
;

de usu veterum exposita et exemplis antiquorum scriptorum confirmata sunt. ex hoc genere autem non ita multa Diomedes exhibet,

eaque paucis exceptis omnia quasi in unum locum constipata. nam quaecumque ea de re memoriae prodidit illis fere continentur quae
de speciebus temporis praeteriti perfecti 364, 9 sqq. et de diversa

verborum positione 381 , 20 sqq. scripta sunt. quae quidem omnia cum continuitate rerum et disputationis ita inter se conexa sint ut non ex diversis locis a Diomede collecta sed ab uno aliquo auctore petita esse adpareat, tum iis quae de eodem argumento Priscianus
*) His ratiooibus ductus in incerta codicis scriptura 50, 8 Cominiani

nomen

latere

posse dixi, propterea quod eae res quae

254, 8 in
iliis

ibi

referuntur Diomedi notae fueruni.

contra

quae a Diomede omissa sunt Romani nomen restituere conatus sum.

d*

Ln

PRAEFATIO
iisque eo ut saepis-

in expositione verbi tradidit valde similia fiunt,

sime iisdem exeinplis uterque utatur.

ex hoc fons et origo eoruni

quae apud Diomcdem adnotata sunt demonstrari potest. quamquam enim Priscianus ea quae ante eum Diomedes scripserat legit atquo etiam in hac ipsa parte dc quibusdam verborum forrais nomen eius adscripsit, 470, 12. 485, 19. 515, 16. 499, 10. 535, 12, tamen parum considerate rem egerunt ii qui Friscianura haec onmia de quibus cuni Diomede consentit ab hoc transtulisse omnemque fidem recentiori grammatico abrogandara esse cxistimaverunt, quod ct olim Maiansio comm. ad iuri.scons. fragra. p. 34 et nuper Hertzbergio in Propert. 1. 1 p. 229 et t, IV p. 290 accidit. id si antea minus constabat, nunc certe t,x iis quae et ipse in Dioraede adnotavi et in Prisciano Hertzius elucet. multa enim quae vehementer corrupta et perturbata snnt apud Diomedem integra servavit Priscianus. quorum magna pars ita conparata est ut causa erroris non possit omnino a librariorum neglegentia repeti, sed ipsum grammaticum minus accurate ea quae sequebatur repetentem peccasse adpareat. viderat illud olim Lachmannus in Propert. p. 263 in illis quae de verbo necto

XXX

exposita sunt a Prisciano 536, 5 sqq.

et

parem rationem cum

aliis

exemplis deprehendere

a Diomede 369, 16 sqq. licet tum ea maxime

ostendunt quae de verbis adolesco et sallior et deleor tradiderunt

Diomedes

373, 16. 375, 16; 26 et Priscianus 488, 26. 546, 9. 490, 8.

est

manifestum ergo
repetitas esse

non ipsas Diomedis observationps a Prisciano

est

sed utrique antiquiorem auctorem ante oculos fuisse,

in

quem unum
hibuit.

hac parte ducem secutus

Diomedes, Priscianus

vero minus constanter quidem sed diligentius saepe

atque etiam quis
est.
ille fuerit satis certo

quam

ille

ad-

ind'2atum
bis
vel aliud

nam

ct

Diomedes

in initio

ab utroque grammatico eius partis de qua dicimus

Probum

appellavit, 364, 30 ideoqne Probus negat recte dici piscem

tenerum quiJ manduco et 365, 19 praefoco praefocavi Probus

,

et Priscianus in quibusdam observationibus in quibus cum Diomede consentit eiusdem Probi auctoritate usus

quasi novam vocem miratur

est 469,12. 470, 12. 485, 19. 490, 8. 499, 17. 529, 7. 535, 21. 539, et paullo accuratius quara in reliquis locis, in
,

quibus nomen tantum

grammatici posuit, 541 18 sic enim Probus de, duhio perfecto tractans Naevium protulisse. itaque cum Diomedem haec omnia de quibus agitur ex illo Probi libro petivisse dico, quo is de dubio perfccto, ut ait Priscianus, tractaverat itemque de sirailibus verborum
ostendit

quaestionibus exposuisse videtur, satis puto

qui
tus

rem probatam esse iis qua ratione hic grammaticus in indicandis auctoribus quos secuaccedit vero etiam haud conest utatur bene cognitum habent.
Gellii,

temnendum testimonium

qui noct.

Att.

VI

9 de perfectis

temporibus gerainatione syllabae factis Probum adnotasse et veterum

scriptorum exempla posuisse
dicit.

unde adparet

illura

de

iis

rebus

PRAEFATIO
in

Mii

quibus

maxime Diomedis
illis

observationes versantur quaesivisse.

et

quae Probi nomine recentiorcs grammatici citant saepe dubitatum esse video, utrum ea M. Valerio Probo Berytio an posteriori euidam artis grammaticae scriptori tribucnda sint, rectius aliquanto quam vulgo fieri solet ea de re ex Diomodis excerptis iudietenim quod Suetonius in vita Probi narrat eum cari posse confido. multa exemplaria contracta emendare ac distinguere et adnotare cu-

quoniam de

ravisse, soli huic nec uUi praeterea grammatices parti deditum', eo

quidam homines ita abusi sunt, utquidquid ad grammaticam doctrinam pertineret a Probi studiis alienum esse existimarent atque illud ipsum tam quam normam ponerent, qua quid recte ad eum referri posse videretur iudicarent. quo factum est ut sintestimonio docti
gulari inconstantia,

dum nihil relictum esse de doctrina nobilissimi grammatici queruntur, ea ipsa quae in conspectu omnium posita sunt ab eo abiudicarent. videant autem ne nimis angustis finibus operam nerape, sicut summum criticum decebat, et studia Probi coerceant. instrumenta artis reliqua diligenter circuraspiciebat et morera ille et
dicendi accurate observabat, ut certo fundamento in critica arte factitanda uteretur. hinc nata esse videtur illa *non mediocris silva

observationum sermonis antiqui', quam ab eo relictam esse Suetonius in eo igitur negotio quam rationem Probus secutus sit testatur.
optime ex Diomedis excerptis perspici posse dico, quandoquidem is ita observationes Probi expressit ut vix quicquam aliunde additum
esse videatur.

plurima enim exempla quibus usus est ex antiquisille

simis poetis et historicis, ad quos

volebat, pctita sunt, pauca ex recentiore

lus

maxime opcram suam pertinere memoria interposita, nulex-

denique scriptor citatus est qui Probi aetate inferior esset,

,

cepto quidem uno Suetonio

cuius semel mentio facta est 365, 19,

in
libello

Tranquillus quoque his adsentiens

suo.

sed tantum abest ut

uno exemplo

fides antiquitatis labefactetur ut certius

etiam reliquoruni

origo demonstretur.

nam

ipsa verba
est

quibus in eo testimonio ad-

ferendo grammaticus usus

quem Diomedi notum

fuisse postea

ostendunt illud cx libello Suetonii, docebimus, ipsum addidisse ad

confirmandam Probi observationem. praeterca vero nihil invenio quod non esse a Probo profectum certo indicio constet, nisi quis ea quae de Plinii sententia breviter adnotata sunt 368, 1 a Diomede addita esse existimat. quamquam Probus, quem ad Domitiani aetatem vitam produxisse certum est, Plinii libros legere potuit. recentioris autem aetatis scriptores quorum verba adposita sunt quo consilio Probus adhibuerit luculento exemplo ostendunt haec quae de Pomponio, Neronianae aetatis poeta, scripta sunt 371, 18, sed novitas hrevitatis
causa cuncta permiscuit.
quippe sancio sancii faciebanl, ut Pomponius

ad

Thraseam.

similiter ea

quae ex Senecae de
libro
tertio

officiis libris

366, 14 et

ex Fabiani causarum

375, 22 protulit eo consilio ad-

I.IV

I'RAEFATIO

cum vetere ioquendi consuetudinc, de qua maxime novorum scriptorum morem conponeret. falsum vero est numcn Titiani, quod ex interpolatis exeraplaribus propagatum olim lescripsisse videtur ut

quaesivit,

gebatur 3GS, 26, Tilianus etiam dc agri adtura primo. pro eo nunc cor-

ruptam librorum scripturam lyrannus

restitui,

quae ipsa quem ad

modum emcndanda
taraen constat,

sit

quamquam
saeculi

nescio nec sciri posse puto, illud

in

tertii

scriptori

hoc commentario locum

non

esse.

Neque vero

his

excerptis omnia quae Probo

Diomedes debuit

continentur, sed per reliquas etiam partes quibus de verbo praecepit

quasi frustula quaedam ex illius copiis recepta videntur dispersa esse. primum enim de participiali modo 342, 9 eius auctoritate utitur, dum

ea quae ipse participialia dicit a Probo supina appellari

si

ait.

deinde,

modo ex genere exemplorum quae

adscripta

sunt

et

universa

disputandi ratione coniecturam facere licet, in his quae de inchoa-

verborum specie 343, 1 sqq. et de iterativa verborum forma 344, 28 sqq. e veteribus scriptoribus adposuit Probum ducem sequi videtur. porro quae de verbis corruptis ad usum veterum inlustrandum
tiva

adnotata sunt 385, 2 1

386,

6.

386,

22.

haud
ter a

scio

an eidem auctori debeantur.

388, 7 387, 4 9 29 denique ea quae *de his

;

quae apud veteres diversa reperiuntur enuntiata declinatione' brevi-

Diomede exposita sunt 400, 1 401, 9 tam similia sunt illis de quibus antea dictum est ut haec quoque Probo tribuere non duet in his certe

bitem.

quae postremo loco posui fortasse aperto quolicet.

dam
tatis',

testimonio rem confirmare

nam

in

expositione Latini-

Lavantino codice f. 21 sqq. nono saeculo scripta, adposito Valerii nomine eadem quae Diomedes tradit citantur, sed Valerius ait consuetudinem antiquitatis etiam fuisse ut paene alios sermones
est in

quae

tunc dicai fuisse aliosque nunc.

dicens,

sed per physicam similiiudinem

atlulil

^postera' inquit

aetas
ei

mundi

ut discipUnam pristini saeculi ita et

sermones fastidiare coepit

nova parturire verba quae iuvenum ritu ipsa

modo
et

florent et

viyent\

qui etiam Horatium dixisse ait Ut silvae flores

et

pronos mutantur in annos nova iuvenum

ritu floreni

prima caduni, ita verborum veius interit aetas, modo nata vigenique (Jloreni moiai augentque
et

cod.) ei rel.

In

tertio

libro

tionis disputatio est

Diomedis memorabilis de poematibus 482, 13

plena antiquae erudi-

492,

Suetonio, quem

in fine eius capitis 491, 30

eam totam a 14. Diomedes appellavit,

nam quod
]ius

petitam esse docuit O. lahnius Mus. Rhenan. noviss. VIIII p. 629. satirici poetae tres tantum appellati essent 485, 32, Luci-

Horatius Persius omisso nomine luvenalis, id non posse intellegi,

nisi

ab antiquiore aliquo auctore, qui aetate superior fuisset quam deinde quia Suetonium in libris suis maxime Varronis auctoritate usum esse constaret, ea quoque quae
luvenalis, haec recepta essent.

FRAEFATIO

lv

Varronis nomine Diomedes adscripsisset 486, 8. 487, 15. 488, 7. 489, 18 Suetonio deberi. ea vero quae de origine bucolici carminis 486, 17 sqq. tradita essent, quoniam cuni iis fcre consentirent quae de eadem
re

Probus ante commontarium

loco

in Vergilii bucolica scripsissct,

ex eo

ipso

videri.

a Suetonio, qui saepius Probi copiis usus esset, recepta quem autem Suetonii librum Diomedes ^xscripserit non madefiniri
sit.

gis

certo

potest,

Suetonius usus

quam quo potissiraum ex Varronis libris nam quod Varronis de satura sententia ex se8,

cundo

libro

Plautinarum quaestionum adfertur 486,

credi vix pot-

quamquam illud est alium librum a Suetonio non esse adhibitum. conicctura sit genere docet. in hoc Suetonii inccrta ipsum quam
librum

eum

Diomede usurpatum

esse adtirmavit

lahnius qui a

Suida V. TQccynvXXog hoc nomine indicatur, 71qI rav Ttaga Pa^aiois d-ecoQiav xal ayavav /3t/3Ata j3, et brevius a Gellio noct. Att. VIIII poteet satis probabiliter illud quidem. 7 ludicra historia dicitur.
rat

tamen

talis

disputatio

non minus commode

in

libris

Pratorum,

quos in
conlocari.

primis

a posterioribus grammaticis tractatos esse constat,

mentario addidit,

ceterum ut ipse Diomedes vix quicquara antiquo comita Suetonius in plerisque satis accurate Varronis
esse videtur.

auctoritatem secutus

sed Varronianae doctrinae

reli-

quiae in ea quoque parte libri quae de metrorum disciplina scripta cuius rei certa testiraonia sunt ea quae de nuraeri et est restant.

rythmi differentia 513, 1 et de certis versuum generibus 515, 3; 9; haec ex Varro14. 518, 14 Varronis nomine inscripta referuntur. nis ad Marcellum de sermone Latino libro septimo petita esse conlatis iis

quae ex eodem
coniecit

libro Rufinus p.

2708

et

2709
35.

rettulit

proba-

biliter
licet

Ritschelius

quaest. Varron. p.

hinc

progredi

longius.
ita

quaedam
petita

nam et ex his quae proxime antecedunt et secuntur cum illis rerum natura conexa sunt ut ex eodem fonte
libri

esse

adpareat, et in initio
his

ea quae ante Suetonii ex-

cerpta posita sunt Varronianae doctrinae vestigia continere videntur.

non magis nunc quaeram quam de reliquis metricae auctoribus quos Diomedes secutus est. nam illud quod voleesse videtur, bam abunde demonstratum quae ex antiquiore eruditione apud hunc grammaticum restiterunt, eorum maximam partera gravissimis auctoribus Varroni et Probo acceptam deberi. Qua aetate Charisius et Diomedes vixerint nullo testimonio constat. utrumque saepius conmemoravit Priscianus et qui hoc paullo antiquior esse videtur Rufinus in commentario de metris eomicis, Charisium Servius in Verg. Aen. VIIII 329 et falso Cominiani nomine in Verg. bucol. 3, 21. ab altera parte apud neutrum invenio certum recentioris aetatis indicium quam illud, quod Terentiani Mauri libello de raetris Dioraedes usus est. eius rei argumentum Lachmannus in Terentian. p. XIII petivit ex Terentiani versu 1701

verum de
artis

Lvi

PRAEFATIO
longa remiserat

quae pujc
tur.

eo ipso exenipli causa

ita retictus sit,

arma novare parabant. qui versujs cum ab idem a Diomede 498, 6 poni-

non minus certum est in definitione pedis versus Terentiani una longa non vulebit edere ex sese pedem, Ictihvs qui fil duobus, non gemello tempore expressos esse a Diomede 475, 3 ergo una longa pedem non valebit efficere, quia ictibvs duobus arsis et thesis, non
1342
sq.

gemello tempore perquirenda

est.

Terentiani versus 1361

de pentametro 503, 9
tulit.

ex Terentiani versibus 1721 sqq. transquarti vero saoculi grammaticos Donatum et Marium Victo-

22

et

iteni de pedibus 475, 11 et 476, 17 1380 exscripsit et alteram disputationem

rinum, quorum frequens cum Charisio et Diomede consensio est, utrum ipsos legerint an ab iisdem auctoribus quos illi secuti sunt hi quoque doctrinam derivaverint non videtur certo dici posse. ex quibus rebus adparet quam latum coniectandi spatium in temporibus definiendis relictum sit; nisi forte isti similitudini, quam duo grammatici et inter se et cura illis scriptoribus quos dixi habent, id tribuenduni esse putamus, ut nec ipsos aetate longe diversos nec ab illis procul remotos esse dicaraus. certioribus quidem finibus Osannus symbol. litter. II p, 339 sq. utriusque aetatem circumscribere conapostquam enim Cominiano grammatico inter Donati et Sertus est. vii aetatem locum adsignavit, propterea quod et in Servii commen-

conmemoratus esset et ipse in excerptis quae eius 12 ed. Lindem. Donati mentionem fecisset, illud ad Charisium quoque, quoniam is Cominiani librum usurpavisset, nam quia a Prisciano, qui non ita multo ante anpertinere voluit. num quadringentesimum quinquagesimum libros suos edidisset, appellatus esset, consentaneum esse huius grammatici aetatem exeunte
tariis Vergilianis

nomine feruntur

p.

Diomedem porro Chaaequalem, paullo tamen antiquiorem fuisse. sed quanto opere haec argumentatio a meis rationibus abhorreat, ut taceam de reliquis quae mihi minus probavit vir doctissimus, satis adparet ex iis quae de Corainiano supra dixi. ceterum Charisium inter artis grammaticae doctores in aliquo honore fuisse indicant ea quae in epistula ad filium data eius nomiui adscripta sunt, ' vir perfectissimus magister urbis Romae'. ita enim haec ex vestigiis priscae scripturae restitui. viri perfectissimi autem dignitas non inaudita est in hoc genere hominum. nam et Marcius Salutaris grammaticus eo
saeculo quarto
et

ineunte quinto contineri.

risio

nomine appellatur in excerptis Romani 229, 19 et ex iis qui agri metiendi artem profitebantur non nullos eundem honoris gradum obtinuisse constat:
cf.

Mommsen. de

libr.

colon. grom. vet. II p. 175.

in codice

Titulus quo Charisii libri inscriberentur

non

est re-

lictus. nam quod vulgo institutiones grammaticae dicuntur, quae inscriptio in summis marginibus huius editionis meinvito, cum minus

adtenderem

et sero

remconmissam

esse animadverterem, repetita est,

PRAEFATIO
nulla antiquitatis fide ex principe editione propagatum
est.

Lvii

itaque

quod ipsa Charisii verba eundem 1, 4 conmendare videntur, artem grammatlcam inscripsi. titulura Diomedi restitui, cuius libri post Putschiuin de oratione et partibus orationis et vario genere metrorum vulgo dici solent. nam in exemplaribus antea inpressis simpliciter de arte grammatica opus vel grammaticae opus tripartitum vel Diomedis grammatici opus inscribi solebat. Putschius autem novum titulum ex codice Puteaneo sumpsit, in quo haec ita ut ille edidit in prima pagina scripta sunt. videntur tamen ea verba librario potius, qui argumentum librorura indicare volebat, quara ipsi grammatico deberi. artem grammaticam vero non solum librarii dixerunt in iis quae singulis libris subscripserunt sed Rufinus etiam p. 2715 eo nomine usus est.
Scripsi Berolini

hac auctoritate remota communi nomine,

mense Septembri anni

MDCCCLVII.

d**

GRAMMATICI LATINI
EX RECENSIONE

HENRICI KEILIL

VOL.

FLAVII SOSIPATRI CHARISII ARTIS GRAMMATICAE LIBRI V

DIOMEDIS ARTIS GRAMMATICAE LIBRI

III

EX CHARISII ARTE

GRAMMATICA EXCERPTA

GRAMMATICI LATINI
EX RECENSIONE

HENRICI KEILII.

UPSIAE

IN

AEDIBTS

B. G.

TEVBNERI.

JDiu multorum desiderio efflagitatum est ut grammatici Latini

egregio studio atque industria olim
editione repeterentur. itaque

ab Helia Putschio

editi

nova

cum

olim Fridericus Lindemannus

eam

curam

in se suscepisset,

mox

vero vix susceptum opus omisisset, iam

maioribus copiis instructi novam grammaticorum Latinorum editio-

nem, quae magis

esset

ad horum studiorum rationem adcommodata,

qua in re hoc nobis sequendum
libris

de integro parare constituimus.

proposuimus, ut verba scriptorum non solum e

accurate
conlatis

manu

scriptis

quara

maxime emendata exhiberentur sed etiam

una cum emendationibus virorum doctorum
critico

discrepantia scripturae

adnotata commentario

instruerentur ,

interpretatione

autem

rerum nos abstineremus.

praeterea
et

singulis voluminibus prolegoin textu

mena accedent, quibus

ditione

ratio

quam

verborum recen-

sendo secuti sumus explicetur et de ipsis scriptoribus deque conlibrorum

exponatur.

indiccm rerum

et

scriptorum

suum

cuique

grammatico aut volumini parabimus, communem omnium

gramraaticorum indicem, quo magis commodo doctorum

consulatur, in iine universi operis addituri.

hominum

sed ut modicis finibus

labor cohiberetur,
artes

nunc quidem

ad eos tantum auctores qui vel

libellis

grammaticas conposuerunt vel singularibus

partem

artis

tractaverunt, qui oliin a Putschio cditi, postea

cum ab

aliis

tum a Vin-

dobonensibus analectorum grammaticorum editoribus aucti suut, ope-

ram nostram
omnino

pertincre voluimus: ex his quoque paucos, qui nullam

utilitatem
si

habere videntur,

omitteraus.

nova autem cura

a communi usu

et consilio,

res ita tulerit,

his grammaticis scriptoribus postea et

Festi Nonii Isidori libri,

inpediti

qui minus

quam

reliqui

sunt,
eos

et

glossariorum Latinorum
scriptores

coUectio diu desiderata

editio

addentur.

igitur

quorum nunc

paratur

ita

disponere visum est, ut his voluminlbus distributi se excipiant:

I.

Charisius.
cerpta.

Diomedes.

ex Charisii arte graramatica ex-

II.

III.

Prisciani institutiones ex reccnsione Martini Hertzii. eius-

dem
IV.

scripta minora.

Probus.

Donatus.

commentarii in Donatum qui ferun-

tur Servii Sergii Cledonii Pompeii.

V.

Claudius Sacerdos. Palaemon. Asper. Consentius. Phocas.

Eutychius.
et

Macrobius.

incertorum auctorum frag-

menta

oxcerpta grammatica.
libri

Arusianus Messus.
verborum.

in-

certorum auctomm
VI.

de

differentiis

Scriptores orthographiae et artis mctricae, Velius Longus,

Caper, Agroetius, Terentius Scaurus, Cassiodorus, Beda,

Tercntiauus Maurus, Marius Victorinus, Plotius, Caesius

Bassus, Atilius Fortunatianus
lius
,

Rufinus, Servius, Mal-

Theodorus.

incertorum auctorum fragmenta.

FLAVII SOSIPATRI CHARISII

ARTIS GRAMMATICAE
LIBRI
V.

codcx Bobiensis, nunc Neapolitanus Borbon. IV A.

adnotata
c.st

8,

cuius et integra

scriptura et, siquae iactura

membranarum

pcrierunt, ver-

sus iu imis marginibus adscripti sunt

fragmentum codicis Parisini 7560

p. 224

264
279

B
L
p
10

excerpta codicis Bobiensis, nunc Vindobonensis 16 cxcerpta codicis Leidensis Voss.

cxcerpta codicis Parisini 7530
editio princeps
37. 8 p. 272

Neap.

a.

1532

FL.

SOSIPATER CHARISIVS
MAGISTER VRBIS ROMAE

V. P.

FILIO KARISSIMO

SALVTEM

DICIT.

p. 3 cd. Lind.

Amore
5

Latini sermonis obligare te cupiens

fili

karissime

arlem gramin libris

maticam

sollertia
tibi

doctissimorum virorum politam

misi.

et a

me

digestam

quinque dono

qua penitus inspecta cognosces quatenus Latinae

quae multorum
consensione convaluit,
recepta
variis
est.

facundiae licentia regatur aut natura aut analogia aut ratione curiosae observationis

aut consuetudine,

aut

certe auctoritate,
10

quae prudentissimorum

opinione

erit

iam

tuae diligenliae frequenti recitatione studia

mea ex

artibus

inrigata

memoriae tuisque sensibus mandare,

ut

quod

originalis patriae natura de-

;v

1.

Amore
5
arlem
et

latin

gramma soll me digestam iii

libris

do

nosces quatenus latine facund

a analogia a suasione
q niultof osensione ouaiuil a certe auctoritate

10

simorum
ta
ti

opiiiione

recepta
.

eiit

iam tuf diligenti^ frequen

recitione studium.

.ex uariis artibus inrigata memori^ tuisq.

i^

sensib:

mandare

ut

originali

patri^

natura

denegauit

4 Primi versus , quorum exlrevuie litterae iactura memhranarum delelae sunt iiitegri exstabant saeculu sexto decimo. ilaque piincipis editionis (lo) supplementa adscripsi, quibuscum praetcr cxiyuam quundam discrepantiam , quam adnolavi, conscntit iipogruphun Borbonicum IV A JO. fl. sosipater charisivs vP. magister, amore Latiui sermonis obligarc te cupieus, fili charissime, artem Grammaticam sollertia doclissimornm uiioruni politam, ct lu 6 douo tibi misi. Qua penitus inspecta, cognosces id: cum iiosces apographum Borbonicum 7 facundiae licentia regatur, aut nalura, aut ana,
|

logia, aut ralioiie

quae prudeniissimorum quod addita et super

i

curiosae obseruationis, aut consuetudiue, quue w 9 aucloritate, lu 10 lectione sludium meum ex lo. in codice fuit rectioue,
scriptis ta litteris

correctum est

FL.

dicit,

tuerunl

allera paginae parte 11 originalis i*j

I.

sosipater charisivs, vr. Magistcr, ai FiWnm Fabricius- quoe addidi, laliis ante scxtum decimum saeculum dcleta locum hahere po-

GRAMMATICI LATINI

2
iiegavit

CHARISII
p. 3 L.

virlute
lili

anirni

adfectasse videaris.
tuo karissime.

valeas floreas vigeas aevo

quam

longissinio,

palri

CONTINET LIBER
I

(ic

grannnatica
5

II
III

de voce
de
litteris

IIII

de syllabis
syllabis

V de communibus
VI de dictione
VII de casibus
VIII de generibus
VI
III

,j

nominum
pronominibus

de numeris

et

de ordinibus seu decbnationibus

nominum
et

XI de observationibus nominum quibus genera

XII de monoptotis

numeri discenumtur
ik

XIII de nOmiuibus quae hypocorismata non recipiunt

XIIII de nominativis ad regulam redactis

XV de extremitatibus nominum et XVI de gradibus conparationis seu

XVII de analogia
XVIII de ablativo casu
XVIIII de formis casualibus

diversis quaestionibus

conlationis
^q

LIBER
I

II

de defmitione de genere

II III

de specie

IIII

de oratione
de partibus orationis VIII

VI de nomine
VII de pronomine
VIII de verbo
Vllll de ordinibus

verborum

A
.
.

N
karissime:
fili

uirlute animi adfectasse uidearls //

leas floreas uigeas
.
. .

^uo

longissimo

patri

tuo

Continet lib.
I

De grammatica

De

perfeclis ordinu.I...

.V

asyndetoii

rum initia quam cum

8 de

ualeas ui 3 Contiiiel Liber I U). rubricae tribus versiculorum columnis, quaadscripsi, in codice perscriptae sunt. his in fine addita est quarta columna, lacunis quibus et haec et extrema pars tertiae adfecta est , infra exhibui.
,

commu

sylla ^V

13 declina

24 de

diffinitione

INSTIT. GRAM.
p. 3. 4 L.

X
XI

de
(le

(leclinationibiis

verborum

coniiigalionibus

XII de parlicipio
XIII de adverbio
5

XIIII de coniunctione

XV

de praepositione
interiectione

XVI de

LIBEIl
I

III

de perfectis ordinum

IIII

10

II

de

defectivis

III

de incboativis de inpersonalibus
frequentativis

IIII

V de
15

VI de paragogis
VII de confusis
VIII de quabtatibus Latini sermonis ct temporibus

LIBER
I

IIII

de barbarismo

n de soloecismo
20

ni

de

vitiis ceteris,

id est

mi de acyrologia
V de cacenphato
VI

de pleonasmo
ellipsi

VH de
25

vm
viiii

de perissologia de macrologia

X de tautologia
XI

de tapinosi
|

xn de cacosyntheto
30
II
XIII

de ampbiboha
id est

de tropis XII,
I

metaphora
catachresis

II

m
35
iiii

metalepsis

metonymia

de
1.
I

deciiiia

De
,

declin.
A^

cap.

De

perfeclis ordinu I...

nerborum ordinum

u) IIII
U)

7 Expt
1'.)

lib.

II

Incip. lib.

III

in

numcris rubricarwn

noiui fidem codicis relinquere quamquam errasse librarium adparel, cum /taec tam quam 24 de enlypsi et de perisologia e codice adnotavil parles barbarismi disponeret Lindcmannus 29 He cacosinlheto N 32 I metafora II catncsis nietalensis N
]
|

*
1

CHARISII
,..

4 L.

V
VI

antonomasia

synecdoche

vu onouiatopoeia
vui peripiirasis
viiii

hyperbatou

X hyperbole

III

Illl

cum speciebus suis Vli xu homoeosis cum speciebus suis tribus de metaplasmo cum speciebus suis Xllll dc schemate lexeos cum speciebus suis XVllI, quae
\i

ailegoria

sunl

10

prolepsis

II

zeugma
tiypozeuxis

in
lui

syniepsis

V asyudeton
VI
VII

is

anadiplosis

anaphora

vni epanalepsis
vuii epizeuxis

X paronomasia
XI
XII

schesis

onomaton

parhomoeon
homoeoteleuton

xm
xiiu

homoeoptoton
25

XV polyptoton
XVI
xvii

hirmos
polysyntheton

xvra diaijlon

de scliemate dianoeas
i

et

speciebus suis, quae sunt istae

30

per dialogismon

u per mycterismon

m
lui

per paraiipsin

per ethoiogian

v per prosopopoeian
VI

per apologismon sive ultro dando

35

vn per hyperbolen

vm

per confessionem

2 sinecdoche
zeusis
10

8 homoeusis

10 scemate

iV

13 ypozeu...
h

hypoi

14

synleitisis

18 epanalemsis
h

21 scesis

26 xvi hyr33 ethomolo-

mos
giam

XVII polysynteton
A'

29 scemale

31 mysterismon A^

34 prosopoeian

INSTIT. GRAM.
4 L.

vrm por cooniutalionem

X
XI
XII

negando
de Irausilu sive transmutatione personaium

per apoclisin

XHi per aporian

xini

per epitropen

XV per anlimetabolen
VI de lectione et partibus eius IIII, id esl
I

de accentu et posituris

II

de discretione
de pronuntiatione
de modulatione

ui
iiu

6,

14

N
negando
de transitu siue

VIIII per conmutationem

XI transmutatione
XII personamm
Xill per apoclysin
III

De coniinnatione
separatione

V Ue

XIIII per aporian

XV
XVI
UI

per epitropen
per antimetabolen

De

one et
:

VI De mora VII De dislinctione VIII De subdistinctione VIIII De rhythmo

ii

rtib

IIII

// ris tu
et

De metri XI De basi
XIII

sifica

positu

XII De pedibus
XIIII

10

Xr
1

De uersibus De metris De hidioraatib. synonyma

o

cice

ne

Liber V.
I

De

lectioue et partibus eius contrariis IIII.

j

id
|

est

De

accentu

et

positu.

De
|

scriptione.
et

De pronuntiatione.
llll

VI De leclione
cretione III

partibus contrariis

id est

De modulatione. I De Accentu
|

et

Ue continuatione w posita 11 De dis|

De pronuntiatione

Ilil sqq.

omissa

libri quinti indicatione, et

numeris usque

ad extremum iitulum, qui est De differentiis XVII, conlinuatis apographtim Borbonicum 1 De idiomatibns. Synouyma Ciceronis. IndilTerenter glossemata per literas latinas ordine coposita, Glossemata idem significantia. De differentia. finis u). in apographo
| |

Borbonico. quod bis descripta exhihct capitula, altero loco scriptum est XV de hicliomalibus omissis iis quae priore loco ita ut in u) scripta secuntur. mihi de numero XV non satis cons!abat

8 in tilulo de lectione omisi v. contrariis post eius in U) additum, qnod ex signo pronominis non recte intellecto ortum esse videtur. quamquam plura quam quae dedi in codice 1'uisse non inprobabile reddunt spalia membranarum 12 de modulatioae, quam partem lectionis ponunt grammatici quos secutus fuisse Charisius videtur, Maximus Viciorinus p. 1938 et Diomedes p. 434, ex w recepi. in codice nec vestigium eius tiluli super est et omissum euin fuisse persuadet numerorum continuatio in sequenti titulo facta, nisi potius lihrarium in numeris conputandis errasse dicas. nam quod quispiam coniciat tria capitula simid cum quinti libri indicio lacuna intercidisse, nec renm naiura conmendatur nec per spatia membranarum rredibite est

CIIAHISII INSTIT.

(".n.VM.
I>.

4 L.

Illi

de conlinuatione
separatione

V de

VT de inora
VTI de distincliune
VTII

de subdislinclionc

VTIII de rliythmo

de metri versificatione

XI de basi
XII de pedibus
XIII de versibus
XIIII dc metris

XV De

idiomatibus.

synonynia (Mceronis indinerenter.

ordine
conposita.

gltisseniata

per

litleras

Latinas

giossemala idem

signiticanlia.

de diderentiis.

12 titulim de idiomalibus et quae secuntttr ex auvtoritate codicis quum uj et apographa liuvbonica praestaut, praecedciitiOus continuuvi cum quinti lihri initium quod aute lilulum de modulatione non recte indicatum est in u, ab Ids capiendum csset
.

LIBER PRIMVS.
I

DE GRAMMATICA

II

l)E

VOCE

III

DE

LlTTEllIS

Nomen

est

quo adpellatnr
et

figura qua notatur, potestas qua valel.

litleraruni aliae simt vocales^

aliae cohsonantes.

vocales sunt quae per

se proferuntur
10

per se syllaham faciunt: sunt autem

et
i

numero quinque,
(iuotl

u.

hae omnes
oc

producuntur
v,
fit.

et corripiuntur,

apud Graeseptem
sunl.
el

cos in tribus tantum,

unde apud eos haec

aliae productae.

est divisio

vocalium^

quod aliae

correpfae.,

aliae

mediae
i]

praeterea aulem Latina hngua e et o

iam pro

e et o

quam pro

Graecis utitur^ quae obseryari non possunt temporihus, msi accedat pro-

N
licet,

\,

Oclo fere versiis,

qiiantum

quidem e scriptura prioris columnae conici

toli

perierunt; reliquorum fcre omnium

tria capita
,

extrema pars delela

est.

in

et

apo-

grapho Borbonico
ter

ad quae

illa

iactura pertinuit ,

omissn sunt.

niihi

prae-

numerum 11 secundi
III

capitis titido adpositum

haec adparuerunt.

De

solu

Nomeii e q uppe
LUlerar
alie sl

6
10
et
If

pr

se syllam

corripiuntur t^ ap grecos
e diuisio.
.

.uo

preterea

latina lingua

...uari n posst temporib; n ads

11 in lacuna posl
diuisio

indicaia litterae

quaedam adparuerunt,

qiiae

et

vel

Nec

legi poterant

7 Nomen 8, 20 admiilimus Mar. Victurin. p. 2452, unde supplementa ad spatia 10 liae omues 14 pronuntiatio omissa sunt a lacunarum adcommodata interposid Fictorino. lacunas, ut numerum litterarum quae perierunt oslenderem, supplevi sentcntia petita a Prisciano p. 541 et Sergio in Don. p. 1828 de arte gramm. p. 197 ed. Vindob.

s
nuntiatio.
et

ciiAfusn
ha\w\\\ diUH',
i

u, traiisciint in

consonanlinm poteslnlem.^ cum

aliis

aut ipsae inter se (jeminantiir aul nim

rocalibus

iiirigiiriliir,

iil

luno vita lanus iecur rates relox vox.

snnl enim aliae seniirocales
(|iiidem
.,

(ousoMaiiliuni species est duplex.

aliue mntae.

seinivocales sunl quac per se

\\roierunlur

.,

sed pcr se .syllabam

non faciunt: sunt autein nu1

mero

septem., f l m n r s x. quae propterea liqnidae dictae

ex his liquidae sunt quattuor,

snnt.,

r,

quod

minus

aridi

haheant el in

pionuntiatiorte liquescanl et syllabam positione longani faccre non possint,

si

in

eadem syllaba ponuntnr cum muta.

r consonan* plena liltera
accipi dclict
(\\\iisi

nam

in

illo

pcde qui est

et vyQcc dicialia
lo

'Phoebe yraves'
tur,
id est liquida,

non hahetur
x,

et

sola g littera vel

consonans

vocali correptae subiecla esset.

ex his una duplex est

et
s.,

constat enim

aut ex g
littera a

et

s.,

nt

rex

regis.,

aut ex c

nt

pix picis, ideoque haec

h c d g h k

quihusdam ncgatur.
ex his supervactiae
possit

mutac sunt quae neque proferwn/7/r per se

simt autem numero novem,
videntiu"
15

ncque per se syllabam faciwnf:

p q
t.

quibusdam
ul

ct

horum locum
quotiens
a
alia vocali

inplere,

puta Carthago.
quantus

q, quod c httera praeponitur autem k

sequitur,

ut kalendae;

q scribitur quotiens u coniuncta

et his similia.

cum
h auio

subsequitur,

ut quercus questio
y
el z

tem non

littera existimatur.

propter riiaeca noinina admeftimus.

N
..f du
.i.

&

u transeunt

iuiiguntur

tct

nouia et ianus
st

osonanliu species e duplex

4+

Semiuo

st

pr

se

quidem
I.

pfer
n.
r.

Ex

his liquide

st.

IIH.

m.
et

qu

miuiis

aridi

habeant
ii

in

pronuntiati

positione

longam facere
pede qui
Ide

possint

Nam
hf
alia

in illo
et

e girie
et

gra .... osona

accipi

YfPAN

liquida

debel

10

osonans uocali
his

Ex

una duplex

est

X
c.

a quib:da negatur // b.

d.

g. h. k. p. q.

t.

ex
faci

neq. pr se syilabam Mute sunt q neq. pferr uidentur k et q. q' c littera hof locuni possit

15

pponit'
iuncta

W
c'

k quotiens a sequitur
aiio uocali

ut kaleiid^

subseqr ut quercus.questio
et z

ali

Ti

littera

existimatur.y

pp greca

nija

ad

20

8 possint

vel

possunt legi poterat

10 3 exempla litterartm i et u posui ea quibus usus est Diumedcs /;. 41(3 Verg. Aen. VI 5G. eodem exemplo in eadem re utilur Maximus Vicloririus ut scribendum 14 fortasse in codice fuit neque proferri possunt nequc p. 1903 fuisset neque per se proferri possuiu neque
Plioebe]
,

INSTIT. GRAM. LIB.

9
facit

A
el

littera

est vocalis,

quae quidcni pcr se

syllabam et

brevem
finiense
lil-

lougam^

iteniqne conexa

cum

aliis

tam pracposila quam media

que^ ut Ahala: nola eliam praenominis,

tcra per se
3 et

cum Aulum
iuncla
facit

sola si<;nificat.

nominata itemque cum

o
littera

aliis

sylla6am et hrerem
et

longam. *
copulata.

(am corripilur quam producitur

corripilur
(^t

sola

et

aim

aliis

liltera

i)roducitur

et in

polestalem conso-

nanlis transit:
sylhiha
cocali.,
10

notani facit,

praeposita lam vocali

ut efric7 officit.
:

cum quinque significat. f litlera incipit in quam semivocali^ ut facit., ilem subiuncta liltera tam praeponitur vocalibus quani sublilteram

iungilur

praeponitur,

cum laudm
tellus

legem

et

liis

similia

scribi-

mus; subiungitur item, nt

cuni Claudium

tolie.

subiungitur

item

consonantibus,
cuni sola

clemen^m

clientem, sed et Clodium nominamus.

numerum, cum quinquaginla significal. m lillora taiii praepoiiitur quam subiungilur iiocalibus, nt monet commounet: snh'\m\^\im consonantibus Uquidis cum agmiwn et pigmenta dicimus:
ponilur,

Lucium

significat;

item

item nota praenomi/i?*,

cum

sola

Marcum
quam

significat

h littera tam praeponitur vocalibus

semivocalibus,
ut in blae^o;

subiungitur:

praeponilur

et

praeponitur quoque p lilterae,

qua saepe

N
A
liUera e uocalis q

quidem p se
tam pposita

facit
q,

syllabam

itemq. oexa

cum
se
litta

aliis
c'

Nota ctiam pnomrs

aulum
corripit*

sol.i

signif
facit sylia
aliis c

E
5

littera

nominata

itemque
Ci

tam

producit"

V
V.
10

litta

corrl et pdiTr
//

Nota
ut
effi

facit

signifi

F L

litiera incipit in syllaba pposita

littera.

tam

quam
laudat

.pponilur uocalj
et liis similia

g,

subiungitur pponitur c

litte

scribimus subiungitur item.

cii
c'

tellus tolle.

subiungit' item osoB

et

ciaudiii

clemen...

clientem

s.

claud^m uominam:
c'.
I.

sola ponitur lucius

// iuilf

signif Item

numef

significat.

consol)
et

15

M
na
7V
I

litta

ta pponitur q,

sub*r

com
perierunt,
ta
e

&

pigmenta

pnomi
toti,

1',

In prima pagina decem fere versus

proximorum

initia

quihus haec mihi adparuerunt

tere

17

ntur et semiulJ t in ble

5 quarta capitulorum columna adposita versus usque ad finem paginae exstiterunt 12 utrum claudium an cludium legerem duhitavi paullo breviores quam qui antecedunt 5 ante o litteram dcfinitio litlerae 1 k littera 11, 7 exuvias ZJipw. p. 418,9(7<7. 12 clientemque ei Clodium Clusiiimque Dioiiiedes p. 419 a lihrario omissa est 19 duodecim fere versihus qui in codice perierunt dc quattuor Hlteris n r s x, quae de
,

seinivocalibiis reliquae crant

exposilum fuil

10

CHAmSII
iil
iil.

miitatur,
iim^iliir,

SMppomml.
capit accipil:

c liltera

lam jiraeponitur cocalibus (juam

('.aim siynificat;

.sub-

nota praeiiorninis,
<i

numeri,

cum centum
* /y

sifjniftcat.

litlera

cnm ilem tam praeponitur rocalibus

et
litteris

(juam subiungikir, ut datur additur: praeponitur

c

consonantilnis
5

p r

quae saepe succedunt

asside
a//('nde:

in

locwm

eius,

ut accipe aggere
signi-

alliga
licat;

appete arripe
item numeri.,

nota

praenominis Decimum
<j

cum

(juinyentos scribimus.
.,

lillera

tam praeponi-

tur vocalibus

quam
in

subiungitur

ut

gere
giire.

aggere:

praeponitur et conso-

nantibus,

ut

agmine magno grege

in

littera

proprie conlinens
lo

adspiralioncm recepta vulgo

numerum mutarum omnibus vocalibus

ut in Tbrasea Tbracia

praeponitur
et

.,

nulli subiungitur nisi consonanfibus,

nominibus Graecis.
sola

littera

notae tantum causa ponitur,

cum

ka-

leiidas

aut

Kaesonem * ^woque kalimmiam

praeponitur vocalibus
consonantibus duobus r
et
l,

aut Kartbaginem

scribi-

nms.

littera et
et

et subiungitur, ut ponit deponil:

praeponitur

ut plaudit

prandit

nota

i5

praenominis, cum sola Publium

signilicat,

et

cum r posita popiikim Uoet

maniim,

et subiuncta

r litterae

rem publicam.,
el

praeposita

litterae

patres conscripti.

q litlera ex c

litteris

conposita: * Quintum sola

ta

oinint

//

pnoriis

claudi

iungitur
litteris
subiuTit'"

ut

capita

accepit.
c.

no
I.

osonauiib.
ut ut

g.

datus
accipe

additur

cum
ut
in ut

eius

aggere

...
gere
osb'

ende:- nota pnominis declum signifi

agmine
gere
recepta

magno
uulgo

gr^ce
et

aggere

pponii"

nem
iisi

innumer
thrasea

mutaf
athra

10

osonai)

ut

in

kalumpniam

karthagine

ponit'

cum kalendas solas akasonem

deponit |scribimus
nota
et

et subiiint" ut ponit
1.

15

ut

plaudil

prandit

paomis

signif

populum rom.
imposita

subiuncta

positac. litterspeosocrinii:-iiemhonorisques

quintum

sola

signifi

11 num thrasea

atlira

an thraset athra scriptum esset non adpariiit

13 post Kaesonem quot litterae perierint in codicis scriptura non satis constat. nam quae in antecedente versu deleta sunt cutn maior pars ad h litterae definitionem perlineret, eo quod reliquum erat spatii ad conlinuandum proxiinum versum usus est liquare cum duodecim fere litterae, quae quidem huc pertineant, deesse possint, brurius. qTj vel l\i\ h. e. quoque vel quaqua sufficit tamen hiatui Kaesonem cf. Diom. p. 420. plura vel librarius vel grammaticus omisisse videtur. sententiam autem ita refingere lieadem quoque a litlerae praeponitur, quando kalumniam cuit, Kaesonem signiticat. 18 Q consouans mula ex c et aut Karthaginem scribimus: cf. f^el. Long. p. 2218 u litteris composita snperuacua, qua utimur, quando u et altera uocalis in una syllaba nta praenominis quiutum significat Diomedes p. 420: unde iiinguntur, ut Uiii'''!'"*non codicis vitio factam lacunam librarii errore ad quam pertinere videntur quae in fine addila sttnt, u iitterae praeponitur, indicavi

ex

iis

INSTIT. GRAxM. LIB.

|).
I

I
1'.

11
J
I..

imI.

I'uts,li.

siguilicat,

ilciii

hoiioris,

([moslorem indicnns
u
litto-ac

ncc lumis pnpnlnm^ cmii ea

t

sola uotainus Quirites.

jtraopouitur.

littera

lam pracponitur
et

vocalihus (luain

suhiungilur,

ut talis taliler:

pracponitur

consonantihus,
his
^

ul trabea:
5 est,

nola praenoininis, cuin sola Tituni significat.

ut dictuni

accedunt propter Graeca

i

nomina duae^

y ct z,

ut in Hyacintho Zenone.

ex his

duplex est,

sic uti x, et

apud Vergilium cadeni posita invenitur, ut

Mezenti ducis exuvias.

IIII

DE SYLLABIS.
aut litterarum coitus

Syllaba
10

est Httera

vocalis

per aliquam vocalem

conprehensus.
(laza,

syllahae dicuntur a Graecis

Latine
vel

conexiones

vel
,

naQa xo avXXa^i^aveiv ra yQa^quod litteras concipiunt atque conceptiones

,

conectimt;

conprehensio

hoc est htterarum iuncta enuntiatio.

breves correpta vocalis
cllicit,

syllabae

aut breves sunt aut longae.

aut

cum

ante-

cedente consonante vocalis in fine syllabae corripitur;

15

longas

producta vosyllabae aut

calis

facit.

in

brevi syllaba

tempus

est

unum,
aut

in longa duo.

natura

longae

sunt aut

positione.

syllabae natura

longae,
ut

cuni

singulae

vocales htterae producantur,

tres,

ut a aut e,

cum duae,
ut ars

ua, aut

cum

utuae; positione, cum correpta

hae aut
aut
in in

vocalis segucntes habeat

,

duas con-

sonantes.
20

eadem
loco

syllaba solent esse,

aut in proxima,

ut amnis,

duas syllabas divisae,

fungitur.

ut arma.

sed et duplex httera x

duarum consonantium
solet

haec quoque aut in eadem syllaba

ut axis.
et

esse,

ut nox,

aut in proxima,
i

praestant idem et vocales

litterae loco

consonantium positae,

u,

ut

servus iniustus: item cum||

y ^
nota

sola

nec minus c

ea.

n.

tamq. quintus
ut talis
talit

liUe pponitur
et consl):

pponituoca^: qua

suljt*

pponilur
acint'

pnoms

sola

tytium

signif //

ho zenone

dictu

ji ei z in dn die accedunt pp z duplex e siculi.x.et ap uerg eadem posita inuenit* el me

yllabis: // opiiensus syllab^ dnr a gre |zentii ducis exuuias

Syllaba

est

liUera uocalis

litterar coilus

per aliquam uocalem

20 20

23
illera

iV

sed

et

duplex

sonantium
et

gif h qq a in eadem sylia solei

uocales iitter^ loco consonantium
loco fungitur
lo 2 solet e&se ut nox, aut in 3 consonantium positae i. et u. ut semus,

ut axis
1

littera x.

duarum cousoiiantium
Praestant idem et
desinil
lu

proxima
iniustus.

ut axis.

lo

Item

quum

Aen. XI 7. fortasse aliud exemplum, quod de z Utlera poni solet, scrihendum esset ut uemorosa Zacyntluis {yerg. Aen. III 270) et Mczenii 15 syl8 Syllaba l(i, 27 graium /)eo;. p.iTisr/q. Mar. Viclor. p. 247U sqq. laba "unnm tempus est in 16 aut positione iiunl Marius Victurinus p. 2473 6 Vergilium]
ut

excidit,

et

Diomedes

p.

422

12
p. 2.

CHARISII
3 P.
p.
5.

L.

desinit in

consonantem

qua pars uratiunis

flnitur el excipilur a vocali,

ul

hoc eral alnia parens.

haec
in raetris facilius <leprehendunlur.

AUis

ita

de syllaba placuit

(lefinire.

syllaha est conccptio el congre-

gatio aut vocalium litterarum aut consonanlium,

coniuncta tamen

cum

ra-

.>

tione vocahbus,

ut Irans prae.

dicitur

autem per catachresin syllaba

c.

et is

sonus qui de singulis vocalibus redditur, ut a

aut breves.

syllabae aut lungae sunt

longas lacit producta vocalis,

ralio

breves correpta.
|

omnes autem
in

vocales,
syllaba

ut

postulabil,
est,
in

aut

produci aut
duo.

corripi

possunt.

brevi

tempus unum

longa

natura

longae

syllabae

aut ex

lo

una producta
correpta

vocali sunt, ut e vel o,

aut ex duabus iunctis, ut ae vel oe,

quas Gracci diphthongos vocant.

si

syllabae positione longae fiunt his modis.

et

vocahs

desinat

in

unam consonantem

excipiatur ab

altera

consonante, ut

arma virumque cano:

aut
si

is

desinat in duas consonanles, ut

est in secessu longo locus:

aut
si

excipiatur a duabus consonantibus, ut

Acrisioneis Danae:
aut
a
si

desinat

in

duplicem litteram x, ut
si

'nox erat':
aetherio'.

aut

si

excipiatur 20
el

duphci httera, ut

facias

*axe

sub

||

idem hoc

in

z,

ut

'Mezenti ducis'; quae apud Graecos

duplex est, ut supra,

cum de

12

N
s

iniu

desiiiit

osonanlem

c.

qua pars

cali ut

rens h in metris facilius dephen

|ti..

7V

l*.

osonantium
yllaba et
is

coniuncta

sonus qui de singulis uocat

produci a corripi posst

ratio postulabit a

ngas

facit

producta uocalis breues correpla

//

ia

longa

tis

ut

ae
ii

ii

oe

quas

10

Na

labe a ex

una producta uocali

st ut e

a ex duabus iunc

gr^ci dypthongos
1 pars oiationis finitur, excipitur a uocali. ut, hoc erat alma parens lo 3 deprehenduntur. Aliis ita de syllaba placuit diffinire. Syllaba est conceplio et congregatio, aut uocalium iitterarum, aut consonantium, coniuncla lamen cum ratione uocalibns. ut trans, prae, dicitur haec per catachresin syllaba lu 7 uocalibus redditur ut a. e. Syllabae aut longae sunt aut breues, longas to 8 correpta, omnes hae uocales, ut ratio w 9 possunt. In breui syllaba tempus unum est, in longa duo. Natura longae syllabae w

cepi

5 coniuncta tamen cum ratione uocalibus recum uocalibus 12 syllabae 13, 15 iter Proi. p. 1-131 15 arma] Verg. Aen. I 1 17 est] Verg. Aen. I 159 19 ut sacrisioneis N. Verg. Aen. VII 410 20 nox] Verg. Aen. III 147 VIII 26 21 idem hoc fit et Fabricius 22 Mezenti] Verg. Aen. VIIII 7

2 hoc erat] Verg. Aen.

II

664

ex w.

rectius fortasse coniunctarum

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 3 v.

1
p.
t;

13
I..

litteris

loqueremnr,

ostendimus.

item

si

desinat

in

consonantem

et

exci-

piatur a vocali vicc posita consonantis,

i

ul

nVen

gc rm

ua via

m
et

aul
5

si

desinat in consonantem in qua pars orationis linilur, ut est

omnia vincit amor,

aut
si

nos cedamus amori:

correpla vocalis ipsa per se partem orationis inpleverit, ut

horresco relerens
et

dei;
aut
si

liminaque laurusque
10

quae syllaba
quatur
i

et inter

communes

haberi potest:
,

vocalem breveni se-

httera vice posita consonantis

ut

Ilarpyiaeque colunt aliae.

item
si

post brevem vocalem subiuncta

,

sit

consonanti vocalis et correplam

vocalem habeat consequentem

15

ut

parietibus lextum caecis

iter.

DE COMMVNIBVS SYLLABIS
fiunt

Communes
brevis
20

syllabae

modis quinque.
,

primo,

si

correpta vocahs

excipiatur a duabus consonantibus

quarum

prior sitmuta, sequens htpiida:

enim

esl in lioc,

lune Clytaemnestrae foedasti viscera ferro;

longa autem in hoc,

Cyclops, Aetnaeus cultor, Neptunia proles.

at si

duae consonantes in duas syllabas fuerint divisae, non

fiet

communis,

sed longa, ut supra retulimus,

25

hoc erat alma parens

et

arma virumque cano:

nec
si

semivocahs

in unitatem
c.

venit
.30

cum

httera
:

altero

cum hquida veniat, ut sors modo fiunt communes, cum

sic,

fors;

nam

supra

vocalis producta

excipitur a vocah

est

enim brevis

insulae lonio in
longa vero
sic,

magno quas

dira Celaeno;

ulla
tertio
35 est

moram
in hoc,

fecere neque Aouiae Aganippae.

orafionis a vocali excipitur:

modo,

ubi brevis syllaba finiens partem

enim longa

hic, ait, et nostris inluserit

brevis in hoc.

advena regnis;

3 invtni] 2 posita om. N, add. Marius Fictorinus p. 2474 ei Probus p. 1431 7 liorresco] Verg. Aen. 11 Ferg. Aen. IIII 478 5 omuia] Verg. bucol. X 69 12 Harpyiaique] Verg. Aen. III 212 204 9 limiiiaque] Verg. Aen. III 91 22 cyclops ^liincus N 20 lune clyteniestre N 15 parielibus] Verg. Aen. V 589 1 31 insulae] Verg. 27 arma] Verg. Aen. 25 hoc] Verg. Aen. II 6(54 Aen. III 211 33 ulla] Ferg. bucol. X 12 36 liic aitj Verg. Aen. IIII 591
I

14
p.
.1.

CHARISII
4 P.
p. 6. 7 L.

itiir in

c^tnliquam silvaui et slahula

allr>

reraruin.
li:

quarlo,
vis
sic,

si

dfsinat in consonantein et excipiatur a litlcra

cst

cnim bre-

hic vir, hic est, tihi

longa vero
sic,

quem promitti saepius

au||dis;

tcrga fatigamus hasta, nec tarda senectus.

quinto,
litfera

quo correpta vocalis desinit

u: cst enim in hoc longa,

ifl

consonantem

et

excipitiir principali

invalidique patrum referunt ieiunia

Aliis ila

nati. *

placuit de

syllahis

communihus
et

definire.

communes
hoc longa,

syllahae

lo

sunt ex his quae nalura longae fuerint

si

ex his quae positione.

natura,

producta vocalis excipiatur a vocali.

est

enim

in

Glauco
nam
et pedis

et

Pauopeae

et

Inoo Melicerlae.
tertii

primi secunda syllaba longa perseverat et

(it

pedis secunda
I5

brevis

cfficitur.

aulem
o

in lioc brevis,

te
in lioc
in
illo,

Corydon,

Alexi, trahit sua

pedis

quemque

voluptas:
et

enim versu secundi

secunda syllaba pro hrevi accipitur.

ipse
pedis
ultimi

nemus linquens patrium saltusque

a

I
,

ycaei,

prima syllaba longa perseverat.

item natura

cum geminae
est

lo

vocales,

quas Graeci diphthongos vocant,

vocah excipiuntur.

enim

longa syllaba in hoc versu,

ulla
fit

moram

fecere neque Aoniae Aganippae.

115

autem

in

hoc brevis,

insulae lonioin magno, quas dira Celaeno.

ex his vero quae posilione longae fiunt communis est quae excipitur a duahus

consonanlibus,
19

ita

ut prior sit niuta

quam

liquida.

est

enim longa

in

hoc,

2G
lycei

N
pe
timi prima syllaba

longa

perseuerat //
h

li

excipiuni*

20

Item na....c' gemin^ uocales quas

Est
fit

gr^ci diptongos uocant a noca

fecere neq, aoni^ aganipp^

+1-

lon

li.

usu

ulla

moram
in
iiunt

W
1

ionio

magno quas
communis
est

dira

cel^no

25

26

2,
i

excipitur

a duabus
ui

20 pedis ultimi hoc ueisu brenis to

nalura,

quum

ui

25 celaeno. De

iis

22 longa syllaba in lioc uero quae positione longae w

vir]

24

fil

in

6 terga] Verg. yerg. Aen. VI 792 referunt // iV III 128 referuut ieinnia nati et in illo breuis lu indicata lacuna qua correpiae syllahae exemplum a librario oniissum esl. Horatii versu epod. 13 1 'nunc mare nunc siluae^ in eadem re bis usus est Priscianus p. 546 et 1039. nati et in illo breuis, Ac prior, heus inquit, iuuenes, monstrate (^f^erg. Aen. I 321) Fabricius 13 Glauco] Verg. georg. I 437 .Melicertae Marius Victorinus p. 2474 melicertes 16 le] Verg. bucol. 2, 65 19 ipse] Verg. georg. I 16 25 Insulae] 23 ulla] Verg. bucol. 10, 12 Verg. Aen. III 211 27 liquida longa liquida. Est enim longa uj
1

itur]

Aeu. VIIII 610

Ferg. Aen. VI 179 9 invalidique]

liic

^erg. georg.

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 4.

I
p.
7.

15
S
I..

5 P.

inmemores
at in

socii vasto Cyclopis in antro;

hoc brevis,

lustra (lomosque traho vastosque ab rupe Cyclopas.

ideo autem excipi dictum
est^

quod,

si

in

mutam
sit,

desinat et
f

'xcipiatur a
si

sliquida,

non

cst

ex

numero cominunium
excipit

syllabarum.

quoque Httcra,

praeposita

fuerit

hquidae,
si

quamvis semivocalis
vocalem
correptam,

mutae tamen
facit.

ol)tinet

locum.
praeterea
et
10

itaqm,

communem

potest

conununis videri ea syllaba quae apud Vergilium

est,

et

pro longa

pro brevi posita

hic vei hoc,

si

a vocaU excipialur.

est

enim pro

longa

omnibus hic
pro brevi autem

erit

unus honos, tres praemia primi,

hic vir, hic est, tibi

sed pro brevi bis
15

quem
nam

promitti saepius audis.

sit

fe||re

tanlum.

ut longa

et ipsi et

omnibus

usi-

tatum

est.

consideranda ergo est in his dumtaxat pronominibus

et quasi

natura c

litterae,

quod crassum quodam modo

si

et hoc.
sit,

autem nec coniunctionem inspiciamus,

geminum sonum reddat, hic licet eadem httera fmita

diiudicabitur,
est
si,

diversum tamen sonabit.

quod

ita

facilius

quoniam

alterum habemus, etiam alterum notemus in versu.

enim *hoc erat

et nostris'.

2oaIma parens'
si

et

*pro luppiter,

ibit',

Hiic, ait,
ait

autem

facias '^nec erit

alma parens' aut *nec

et

et nostris',

iam speciem

suam versus
reptas.

amittet,
illae

cum aeque
et in

hanc

et illam syllabas constet esse cor-

ergo

non ideo longae

hac

fiunt,
effici

quod pars orationis

posset;

finitur,

ut

putant plurimi;
25

nam idem
sonum

sed, ut dixi, in pronoi

minibus c

littera

efficit

crassiorem et naturam

litterae inter voca-

les positae ac

per hoc sonum geminantis imitatur.

species rara

Praeter has

sunt quae

per

synaliphen aut

systolen aut

etiam ectasin sanari necesse

est.
|

quae
illa

non probantur.
30

ex his quoque

cum ratione fiant, aurium iudicio est, cum correpta vocahs desinit in
,

consonantem qua pars orationis

finitur

ut

omnia vincit amor,

quis enim non videat

nos cedamus amori. iambum spondei in loco positum *mor et'?

et

plerum-

que etiam structui-am prosae habet, ut

1 inmemores] Verg. Aen. HI 617 Marius Victorinus p. 2474 dumosque

q.

3 lustra] P^erg. Aen.

IJI

G47

4 ideo aiitem excipi

]

domosque Dictum
|

et
.

mutam desinaiit excipiantur a liquida coi est ex communiuin syllabarum : iV. exlremo versu posl excipi membranis corrosis aliquot Utlerae cvanuisse videnlur. quarc scribi potuit excipi a duabiis consonantibiis, nisi polius niimero, quod in fine sequentis versrut praeler fidem codicis addidi, in Ulo loco scriptum fuit. ideo hoc excipitur. dictum cst quod si in mulam desinat, et excipialur a liquida, communis est ex commtinium syllabarum ratione lu 11 omnibusj Verg. Aen. V 308 13 hic virj hoc Verg. Aen. VI 792 19 notemusj teinptemus Marius f^ictorinus p. 2475 cral] f^er-g. Aen. II 064 20 pro] f^erg. Aen. IIII 590 25 naturain Marius Victurinus natura N 28 iudicio coinprobantur coniecit Bondamus var. lectl. p. 119 31 omnia] Verg. bucol. 10, 09
q- si in in

16
1.

CIIARISIl
5.

P.

|>.

S L.

noD
iteni

to

nuliius exercenl numinis iruc.

et veriia pulviis inscribitur iiasta.

quis enim uon videat structuram *nullius excrceul' et 'puivis inscribilur * ?

etiam

iliutl

magiia
o

cura videndum est

liniuntur,
,

quod veteres omnia

vel

verba

vel r

nomina quae

litlera

item

adverhiu vel coniunctioncs

pro<iucta

extrema syllaba prolerebant

aiiis

adeo ut Vergilius ((uoque idem servaverit, in

vetustalis iiorrorem
et

aulem relugeiit incuitae

levigaverit.

carmen contra morem

in

veterum
sita,

inveuitur

tamen apud Vergilium

verbo brevis po10

ut

nunc scio quid sit amor, hoc sat erit, scio me Danais
quod quia
vetustatis
in

ciassibus unum.
con|jtraliunt qui

uno

verbo videtur,

episynaliphc

servandam
et
sit 15

consueludinem putant.
scio',

cum

sit

'nunc

volunt

fieri

spondeum ergo pro dactyio faciunt, 'nuuc sco', quod quam absurdum
autem opinor
iittera

perspicuum omnibus puto.

teres secuti Graecos,

iilam

fuisse rationem,

quod veest,

apud quos m

ubique quidem natura longa

etiam in

plerumque tamen

in ultima verbi syiiaba ponitur,

ita

communi
et

ser-

mone prosae
obtinuit.
et

simiiiter proferebant.

dum

id

usurpavit prosa,

versus
20

paulatim autem usus invertit,

ut in

sermone nostro scribo dico

sit

item taiibus, ubi

non soliim correpta ponitur, sed etiam ridicuius

qui

eam
fere

produxerit.

mirum ergo non

est,

si

consuetudinem sequitur et
sane monosylfinita

versus, nisi sicubi poeta maiorem sibi licentiam viudicavit.

laba

quaecumque sunt verba

Ttqtoxoxvna

littera

tam versu
,

quam
do.

etiam prosa simiiiter productam liabent :

necesse non corripi

ut sto

-'5

quibus

si

couferatur dico curro disco item producta

sit

iittera, diiudi-

cari poterit

quam

aliud

absurdum, ahud per euphouiam gratum.

VI

DE DICTIONE
cura
signilicatione
,

Dictio

est

ex

syilabis

finita

certa iocutio,
,

ut

est
30

dico facio.

quaedam
2

dictiones sunt simplices

ut

facio

quaedara conpo-

29

iV

2,

Dictio est ex

syllabis

fioila

cum

significatione
ut
f

qdam

diciiones

sunt

siniplices

simplices

30

Ex
titm

quadraginta septem versibus, qui in universa pagina scripti sunt, novem tanex his primos versus qui medii sunt integri restant; reliquorum exitus perierunl.

5 etiam 23 Verg. Aen. III 15 cum "nunc 21 sit scio absordum N 17 co] o iV 19 obseruauit corr. usurpauit N om. N, add- Diomedes 22 est si eonsuetudinem sequiiur uersus Diomedes est consuetudinem. .qr el uersus iV est consuemdinem sequi et uersus lo 25 23 sane 25 liabent Diom. p. 428 24 sunt] in sinl codices Diomedis protwtypa A' necesse non est corripi Fubricius. fortasse nec possunt corripi 28 de dictione] Diom. p. 431 29 cum significatione ceria Diomedes
,

3 et versaj Verg. Aen. I 478 1 non te] f^erg. georg. IIII 453 vindicavit Diorn. p. 430 11 nunc] f^erg. bucol. 8 43 12 hoc] clasibus 13 episynaiipiie Diomedes in synaiiphen C02

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 6. 7 P.

1
p.

17
S
I..

sitae,

ut

conficio.

ex conpositis (liclionihus

perlectis,

ut est sinciput,

cum

inperfecto et integro, ut est

quaedam fiunt o\ duobus insematum capul, quaedam ex cismare, quo significatur cilra mare; quaedam
inlellcf^alur

ex integro et inperfecto,
5

ut est

conuicen,

ut intellegatur cornu

canens;

quaedam ex duobus

integris, ut est Sacravia.

VII

DE CASIBVS
genetivus
dativus

Casus

sunt

sex,

nominativus

incusativus,

qui

et

accusativus, vocativus ablativus.

VIII
10

DE GENERIBVS NOMINVM
tria

Genera nominum sunt

vel,

ut quibusdam placet,

culinum, ut hic Cato, femininum, plum. est

et

ut haec

quinque, masMusa, neuj|trum, ut hoc tem-

commune

aut duobus generibus, ut hic et haec canis, aut tribus

felix.

generibus, ut hic et haec et hoc

adicitur

quintum genus quod Graece

iniKOcvov dicitur, Laline promiscuum, ut haec mustela aquila.

15

nam

etsi

mas

sit

mustela vel aquila, famen feminino genere tantum dicitnr.

item luc passer

signiiicat.

quamvis masculino genere proferatur, tamen etiam femininum genus

N
5

Ex

conpositis dictionibusqdamfiunt ex.II. imperf

sematum
ficatur

caput

citra

inteliegatur

quaedam ex imperfecto et quaedam ex integro et cornu canens quaedam ex duob:

mare
.

UII
UIII
10
est
et et

De De

casibus
generib:

Casus

sunt

sex

//

Nominatiuus

genetiuus

genera

nom

nominum
u
ut

//
1

st tria

qb:d
ut

commune
felix

a duob;

generi

et h.

adicitur .v. genus

et

qg

ut

hc mustela aquila nam

Item

15

no gencre tm df:-

liic

passer

iniegros legit Pierius: inde a duodevicesimo versu quae nunc restant ei adparuerunt. praeterea in

De ordinibus
illis

decem

et

sqq. paullo plura septem versibus

quam
quae

desunt 'serius in decerpto membranae frustulo'' a Niebuhrio inventa esse narrat Lindemannus. quare utriusque supplenienta adscripsi ea ratione observata, ut ubi won adnotata esset discrepantia , Niebiihrius cum u consentire existimaretur 16, 29 significatione finita, certa locutio ut est dico facio. Quaedam w 30 facio, quaedam compositae ut conficio. ex ui confido Niebuhrius quaedani ex integro el 1 imperfectis ut sinciput cum intelligitur semiatum caput. imperfecto ut est cornicen, inteliigalur cornu canens, quaedam ex duobus integris ut est sacrauia tu oniisso uno versu. ea quae in contextu verborum dedi legit Niebuhrius , nisi quod ut anie intellegatur addidi 7 Genitiuus. Datiuus. Causaiiuus, qui et accusaiiuus. Vocatiuus. AblatiuusLu: incusatiuus i\\i\ Niebiihrius 10 quibusdam placet quinque. Mas12 ut culinum, ut hic Cato, femininum ut haec musa. neutruni ut hoc templum. estui
:

hic et haec canis, a tribus generibus ut liic et haec u 13 graece Epicoenon dicitur, latine promiscuum, ut uj 15 passer et si mas sit mustelia, ut aquila. foeminino ui

quamuis masculino genere proferatur, tamen etiam foemininum genus

2 ut
est sinciput

significat

uj

NERiBvs] Charis. p. 120

Diomedes 4 cornucen ut inteliegatur Diomedes Diom. p. 275 sq.

I.

9 de ge-

GRAMMATICI LATINI

18
p. 7 P.

CHARISn
p. 8. 9
r,.

VIIII

I)E

NVMERIS ET PRONOMIMBVS
dualis

Nunieii

sunt duo, siugularis et pluralis.

euim apud Romanos

hic Imius
singularis,

non
et
I

est.

pronomina masculini generis numeri siugularis,

huic

cetcra usque ab his.

pronomina feminini generis numeri

his.

haec

huius et cetera usque ah

pronomina neutri generis numeri

pluraUler haec

singularis, 5
his.

hoc huius huic

et

reliqua,

et

horum

his

haec o ab

X DE ORDINIBVS SEV DECLINATIONIBVS NOMINVM

Ordines omnium nominum, qui quidem ratione
et observatione inve-

niuntur^ numero sunt quattuor vel, ut quibusrfam placet,

quinquc.

quolo

rum

declinationes sunt hac.

Primae decHnationis nominativi sunt hi^ as a es, quorum genetivus

facit ae, item dativus similiter ae, accusativus in
calivus in a vel
e.

am

vel

an

vel en,

vo-

masculini

generis,

hic Aeneas huius Aeneae huic Ae-

neae, hic poeta huius poetae huic poetae, hic Achates huius Achatac huic
Achatae.
feminini generis, haec Minerva huius Minervae huic Minervae, haec
is

Diana huius Dianae huic Dianae.

neutrale prima declinatio non hahet.

solitos

Dicunt quidam veteres in prima declinatione

casu per as proferre,
item dativo per
i,

nomina genetivo

veluli

haec aula huius aulas huic

aulai; etiam inde perseverasse pater familias, item

adhuc morem esse poe-

N
UIIII

De numeris
st
.II.

et

pronoml)

NumerL
hic

singularis et pluralis du

Pronoa masc generis num sing

pronoa neut. generis
nii

X De
Or
ratione

or

huius

sing

huic//usq, ab his hoc huius

et cetera

et

obseruatione

huic et rellqua

numero

sl IIII uelut quib:

S^t

pronoa

feml

geii

et

pluf
his
his

V. quor declinali

10

nu sing
5
h
tl

h hof h o ab
en

Prime declinationis nomi

as.
a.

//

usq, ab his

es.

quoi"

gene
ia

et cetera

Item datiu:
ii
.

similiter
in
tl

//

accusati

uoc

uel

huic
hic

poe
poeta
fl

Masculini
hic

gene

hic

neas

^ne

huic

ene.

achates

h achat^ huic

achat^:-//

neutrale

prima decll

n hab

15

Feminini gene
Drit

h minerua h u huic u h diana ft an huic an qiiidam ueteres in prima decll solitos noa gene casu per as proferr
datiuo

Item

per

uuti h

aula h aulas

huic aulai etiam

inde per

rasse pat familias

7 De ordio. Ordines no2 dualis enim apud romanos non est. Pronomina w ratione et obseruatione numero ui 11 no9 quibusdam placet quinque u minatiiius desiuit as U) nominatiui sunt as 'ex codice' Lindemannus genitiuus ae. Itera ou 12 in am aut en u) 14 huius poetae, huic poetae. Foeminini w omisso tertio exemplo 18 proferre ui 19 perseuerasse w

minum

7 DE ORDiNiBvs] pleraquc descripta exsiant in excerptis Bobiensibus (B) p. 83 sqg. ed. Vindob., pauca in Parisinis codicis 7530 (p) /".105 14 post liuic poetae in co dicc fortasse additum fuU Iiunc poetam

INSTIT. GKAM. LIB.

p. 7.

I
p. 8. 9
I..

19

I'.

tis

in

dativo
in

casu,

ut

'aulai uicdio' Vergiiius, 'lcrrai frugiferai'

Ennins

annalihus.
lecliualiojiis
,

Multa sunt sane uomina similia primae et tertiae

ul Aesit

neas
5

et

Maecenas.

de quibus

quid

dici

potest,

nisi

quod gcnelivus

arbiter ulriusque dcclinationis discernens

nomina?

quare ergo Aencas Ae[|

neae

Maecenas vcro Maecenatis

vel

faciat?
flexa,

quia nomina Graeca in ag

pro-

ductam terminata
habent syllabam
in

dissyllaba

cum apud

cos

per gcnetivum ov
veliit

extremilate,

apud nos primae sunl dccliuationis,

10

AvGiag Av0lov, ^Afivvtag 'Afivvrov, Lysias Lysiae, Amyntas Amyntae et dissyllaba ilexa, Antas Antae, Menas Menac, quia et apud Graecos 'Avxag ^Avva, Mevag Meva. nam Dryas Dryantis et Tboas Thoantis, quia
nec flectuntur nec ov hahenl apud Graecos,
8og apud Graecos genetivo
et

omnia

vel

in

xog vel in
i

mutato elferuntur,
isDiyantis,

ut

eodem casu apud nos o Graeco in z/^vag jQvavTog, EvTtoXig Evnohdog; nos Dryas
exeuntia
dicimus.
similiter
et et

Eupolis

Eupolidis

in

femininis.

ilem

Oi'ontes Orontae, Achates Acbatae facit,

efferuntur.

quoniam

quae autem conposila sunt

et

apud Graecos per ov genetivo apud Graccos per ovg

Aco-

extremam syllabam habent

yevijg

tertiae sunt

apud nos declinationis, ut

Jioyevovg, 'AQtavoxilrjg 'AQtGxoxekovg, apud nos Diogenes Diogenis,

iV

10

- 19
Na
et

MeNac
omnia
0.

MCNAe

ct

ap
<t

giecos
thoas

antas

ant

mcnac

mcna

dpYAC
ii

dryantis

quia

nec

(lecluntur

in

toc

ii

in
.i.

aoc ap grecos geue exeuntia eodem ca

mutato efferuntur ul

nos.

greco in

Jpyac
oron

apya

,.

15

KYTTOAic
siniiliter

ETnOAiAoc uos dtias driantis

et

in

femininis

ilem

orontes
:

qm
q
Vv'

&
1

ap grecos per oyc efferuni'

//

ap nos

conposita s et genetf ap grecos

per oyc ex
//totelis

2',

OTEAOYC ap nos diogenes

aristoteles aris

In extrema pagina I 2 quae perierunt fere iniegra legit Pierius 13 casu apud nos w 14 dQvuvtog evicoXiq tu 15 dryantis, eupolis eupolidis dicimus. Simiiileru 16 orontae. Acliates Achatae fiicit. Quouiam w 17 Qualiter composila sunt et sectindae apud graecos ovq, tertiae sunt apud nos declinationis. nUioysvrjSy Jioysveog xcl rovs, AQiaroxslrig, 'AQictozsXsog v,(x.l iou?. apud nos Diogenes nis lo. in nova pagina ex quadraginta novein versibus integri restiierunt decem et septem, qui sunt medii. reliquorum initia perierunt. hos omnes legit Pierius praeter paucos, 21, 10 a in us sqq. 11

ev hic puer

m
5 arbiter discernens utriusque declinationis nosupplementum haud scio an ex margine membranarum nunc deleto petiverit Pierius. in codice enim v. declinationis extremum quidem versus locum occitpat, sed ita ut nihil ad explendam scripturam deesse adpareat 6 in as producta N in us productam B 9 Lysias Lysiae Amyntas Amyntae nm. N, add. B 11 Thoantis add. B 12 uec ov habent apud Graecos praeter fidem codicis, in quo 16 per ov cfTerunlur B nViil deesse videbaiur in exiremo versu post flectunlur, addidi 17 per OYC extremam syllabam habent teriiae sunt apud nos declinationis B 19 Diogenis add. B
Vergiiius] Aen. lil 354 mina B: discernens nomina om.
l

add. w.

2*

20
,..

CIIARISIT
8.

9 P.

"

'

'

Aristoteles
exit aut

Arislotelis.

incusativus .uitem primae declinalionis aut

erit

per

am

per an.

per an

ex noininihus Graecis, velut hic Callias

hunc

Callian,

per

am
si

ex Latinis, (piae aut in a aut in es exeunt, ut hic Seneca

hic Oronta,

hunc Senecam.
cimus.
nani

cum

Latine reformatur, et hunc Orontam diVergilius,

5

non reformetur, Oronten poterimus dicere, ut fidumque vehel>at Oronlen.

declinalionis

Exempla primae
hic

masculini
in
a
,

j^eneris.

in

as

singulariler,

Aeneas huius Aeneae.

pariter decliualur

siniililer

hic poeta

hiiius

poetae,

hoc

nomen
tivum.

aim supra

declinato noniine praeter nominalo

hic vero Anchises ut Orontes diiplicem dicitur hahere nominativelut hic Anchisa et hic Anchises.
ct
si

vum,

quidem

erit

nominativus

hic Anchisa,

declinalur

ut hic poeta.

si

vero hic Anchises hahiieril noscripta.

illa

ininativum, aliter declinalur

in as aut in a elTerunlnr,

quam duo nomina supra

in es.

enim aul

hoc autem

hoc

si sic declinatur, hic

Anis

chises,

inmutat ([uattuor casus singulares,

[]

dativum incusativum vocalivum

ablativiim,

veluti

huic Anchise hunc Anchisen o Anchise ah hoc Anchise,

scriptis

ut

tantum modo genetivum singularem supra

nominihus similem

iV

a p

am

exit a jr an p* an erit

ex noib: grecis
es

tiu

ex
ac

lalinis

in

a
et

in

exeant

ut

hic dins

laline

reformalur

liunc

orontam

poterimus dicere ut uerg Qdumq, uehebat oronten

nc
.a.

in as singuiariter //hic ancliises

inmutat

efferuntur

\v'

in

es

h.

sic

declinatur
uii
till

tl

incusa

uocatl

abla

huic

15

anchise ab h anchise ut
tis

mu

nomb*

similem

hnbeat

callias

huius primae deciinationis , ant u) 2 ut hic Per am ex to .3 hic Seneca hunc Senecam, bic oronta latine lo: ac guod descripsi videtur potius a c' fuisse 4 dicimus. nain ciunnt non retormetur oronten poterimus w si 5 oronten. Exempla pnmae decliPlunaiionis masculini geneiis in as, singulariter. hic Aeneas. ae. am. a. a.
1

Aristoteiis.

Incusatiuus

hunc

callian.

raliter
ta.
ta,

ae.

arum,

is.

as.

ae.

is.

Similiter

in

a sunt,

hic Poela.

tae,

tae.

tam.

tarum tis. tas. tae. tis. habere nominativiim. ut hic Ancliisa, et hic Anchises. et siquidem erit nominatinus. hic Anchisa declinatur, ut hic poela siue hic Anchises habuerit nominatiuum aliier declinatur, quam duo nomina stiprascripla, llla enim aut in as. aut in a. efferuntur lu. in confimo duorum versuum posl 7 singulariter librarius quaedam omiserat, qune deinde in margine addidii. ex eis hi vcrsicuU mihi adparuerunt sub finem payinae ante ipsorum versuum iniliu adscripli, haberet nomltiij et siquidem .... nomiu. nec uii hic anchisa et hic anchises inlegra omnia leyisse videtur Pierius 15 immutal quatuor casus singulares datiuum lu 16 huic Anchisae hunc Anchisen, o Snchise lo 17 tantummodo genitiuum singularem snprascripiis itj
Pluraliter tae
| |

3 exeunt B 5 Vergilius] Aen. I 11.3 1-3 supra scripta in 8 hic Aeneas margine codicis adscripta fuerunt. e quihus cum pauca, quae supra adnotavi, nunc super sint, plura oHm Pierio adparuerint ea quue praeterea interposui, hoc nomen diciiur, petivi ex B et Diomede p. 280 14 ad hoc el sic declinatur B Diomedes 16 huic Anchisae B: c.f. Priscian. p. 731
,

IINSTIT.
p.
'J

GRAM. LIB.

I
p.

21
10
I-.

!'

habeat.

fciniiiinorum noininuni nominativus,

(leclinatur eodeni

ul supra (lixinuis,
velut

in

ofrer-

tur et

modo

siciit

poeta,

haec lortuna

et

cetera

usque ab his
in
6

lortunis.
in

sunt (luaedam nomina reminina priini onhnis quae

dativo

plurah

bus syllabam eireruntur, ut haec dea, pluraliter his

similiter

deabus, et hacc liberta, pluraliler his libertabus.

raliter his filiabus.

haec

lilia

plu-

ORDINIS SECVNDI

Secundae declinalionis nominativi

efferuntur autem secundae declinationis
10

sunt hi

quorum genetivus
ir

facit.

mascuhna per us er

eus,

femi-

mwa
vir

in

us, neutralia in

um

et us.

et in

us mascuiina qiiidem, velut hic

huius Pelei.

Augiistus huius Augusti; item in er, hic puer huius pueri; item in ir, hic

huius
velut
in

viri;

item in eus,

velut hic

Peleus

feminina in
lauri.

us,
tralia
15

haec cypressus huius cypressl,

et us,

haec laurus

huius

neuvulgi,

um

velut
,

hoc donum huius doni, hoc virus huius

viri.

hoc vulgus huius

hoc pelagus huius pelagi

gus

sed haec duo nomina, vul-

et pelagus, pluraliter

non declinantur, quamquam multi vulgus mascu'in vulgurn ambiguas.'

haec humus

line extulerunt, ut Vergilius,

Longe

solent

errare qui secundae declinationis feminina negant esse,

cum

plura inveniantur, velut haec colus coli,

haec alvus

alvi,

tiuus

ut supra
et

dixs in a effert" et declinat"'

his

h fortuna
ordinis q
et
II.

cetera usque ab
dati

fortunis
effe

in

plu

in

b.

syllam

h
//

liberta
.i.

Iiis

libertab:

similil"

facit

efferuntur
st

W
ir.

secufi

declina
decii

nominatiui

hi
.us. in

quof
er,

genetiu:

mascut
in

per

eus
us

10
er

us.

neotralia
uii

.um.

et

mascut quidem
hic

hic
ite

augustus
ir

puer

h pueri

hic

h augusti uir h uiri

lauri

m
inina

eus uu hic peleus h pelei.

us

uu
et

h
us

cypssus

h cypssi
s.

h laurus h

eutralia in

um

uu

h.

donum h
h

doni h. uulgus h uulgi

15

elagus h pelagi h, uirus h uiri

.11.

nomina uujgus

et

pe

gus
iigit

plii

non declinantur

q,g,

multi uulgus mascut extulerunt

res

in

uulgum ambiguas

//

iuueniantur uu h colus

li

Longesolenterrarequi secundaedeclinatfeminegantce cum plu

1 habeat foeminorum nominum nominatiuus u) 2 decllnatur eodem modo sicut '6 fortunis. poeta, ut haec fortuna u) Sunt quaedam nomina foeminini primi ordinis U) 4 efferuntur ut haec dea Pluraliter his deabus ut haec w 5 similiter filia. pluraliter his filiabus. Ordinis II. Secundae declinationis u) 9 eus. aliqua in us UJ 10 et in us masculina quidem w 11 augusti item ethicpuerui 12 uiri. Item eus uj Pelei. Foeminina w 13 lauri. Neutralia uj 14 uulgi. hoc pelagus U) 16 pelagus w 17 extulerint. Virgi. uj

17 Vergilius] Aen.

11

99

19 plura

22
1.

CIIARISII
9.

10 P.

p.

10.

II

I..

Iiiiini.

itein

siniiliter

errant qui omnia genera

arborum quartac dcdinaliuni

solcnt atlsignare inventis ipsis apud Vergilium,

et vos, o lauri,

carpam

et te,

proxima myrte.
conten6

ilcm

fagus

pirus

ulmus cypressus taxus buxus cerasus platanus.

nulii dicentes

dunl tamen non

el

lauriim et

myrtum
casu.

csse quarlae declinalionis

tantum auctorilate mutari

in vocativo

item Vcrgilius dixit

qui tripodas Clari laurus, qui sidera sentis.

sane,
ut breviter
||

dicam,

in

us exeuntia nomina ea

demum

secundae deilla

clinationis sunt
pellativa

quae propria videntur, ut Marcus Antonius; item

veliit

aplo

quae feminina in a faciunt,

superbus superba, celsus

sunt declinationis,

celsa.

nam

si

non
hic

faciunt feminina,
.

sine

dubio quartae

velul

sonatus ascensus.
tracti,

item

illa

quae ex

participiis veniunt,
el

bic tractus huius

pressus huius

pressi;

item

quae

nominativo corripiuntur,
ut
is

velut locus,

mundus

xotfjttoj,

somnus; item pleraque civitatium nomioa,

siqua autem masculina
|

Damascus Berytus Byblus Tyrus.

hic senatus huius senatus.

nominativo pro-

ducuntur nec feminina faciunt, haec omnia

qiiartae sunt decUnationis, ut

quamquam

veteres omnia quartae declinationis

ut secundae extulerunt, sicut Sallustius,

lis',
et Tercntius,

'nam duobus senati decre'nihil

'questi gratia'

et

tumulti'.
et

excipiunlur
20

haec sola quae

sunt declinationis

lertiae,

quoniam

crescunt geneti\o,
vetus ve-

masculina quidem, hic Ligus Liguris, lepus leporis^

teris,

mus mwris,

quod

est

conimune trium gcnerum; feminina autem, haec iuventus

salus salutis,
vir-

iuventutis, haec servitus servilutis, senectus senectutis,

tus

virtutis,

Vcnus Veneris,

tellus

telluris,

palus paludis,

fraus

fraudis,

15-22

N
SL

qua

W
na
t

mascut noniina producunr uec femiuina

llllt st

faciunt

declina ut hic senal: h senatus

ut

q, q.

ueteres
sajlus

declina
:

secund^
et

extulerunt
terentius

sicut

senati

decretis

questi

gratia et
terti

excipiuntur
t

sola

sunt

declina

20

genetiuo masculina quidem hic ligus. guris

ris

uetus uetisq^est communetrivj generura:-

2*,

Feminina.

.iuuentus

videtur, legit Pierius

versuum quae in extrema pagina perierunt praeter uUimum versiim, ut 17 ueteres omnia quartae w 16 faciunt, haec omnia w 18 Sallustius. Nam duobus u) 19 gratia uei tnmulti. Excipiuntur u) 20 tertiae, quoniam et crescunt w 21 ligus liguris, hic lepus leporis, uetus to 22 Foeminina haec. haec iuuentus uj
15
iTiltia

4 fagus B fagi N 6 Vergiiius] Aen. Ili 360 KOCMOC 10 superbus superua N 14 mundus somnus N 15 tyros 18 Saliustius] Catil. 36 19 Terentius] Hecyr. V 3, 38 Andr. II 2, 28 et nihil lumulti B 20 quoniam et crescunt genetiuo et sola inueniuntur ia teriia deciiiiatione in us ter2 Vergilium] bucol. 2, 54

minata masculina
lepus leporis

mus muris

21 masculina uetus

23,

suis Charis. p. 30.

57

hic ligus liguris

INSTIT.
p. 10.
II

(.HA!\1.

LIB.

I
,,.

23
11

V.

L.

laus laudi.s, sus

sitis.

item sccundi sunt ordinis

liic

<|iiae

in evg

apud Graecos
item
ea

proferuntur,
niina secundo

velul

Tydeus.

enim Tydeus huius Tydei.

no-

ordini

attribuunlur quae

apud Graccos gcnetivo casu

TtJito-

voovXkaa sunt, velut 'Axtl^evg 'y^%tkUag, 'OdvGOsvg ^Odvaamg, velut Achil5

les

AchiHi,

Vhxes

Vlixi.

sed
alii

quidani

dicunl hic .Achilleus huius Achillei,

tertii

hic

Vhxeus huius Vhxei.

vero

ordinis

dicunt esse,

velut hic

Achilles huius Achilhs,

hic Vlixes huius Vlixis.

Nomen masculinum proprium

ita
10

singulare
singulari

simplex declinationis secundac

hic

utroque numero

declinatur,

Marcus

huius

Marci huic
his

Marco hunc Marcum

cis.

o Marce ah hoc Marco et cctera usque ah

i

Mari

item quae ante us syliabam

habent

sic

dechnantur gcminala

in

genetivo,

ut hic Concordius huius Concordii.

item feminina,

haec laurus

huius

lauri,

neutrum nomen
uin,

in

us

correptum,

quod

singulariter
virus ab

tantum
viro.

declinatur, hoc vi||rus huius viri huic viro

'

hoc virus o
in genelivo,

hoc

neutrum
habent
sludii
i

in

hoc bellum

huius

belH et reliqua.
i

item

quae ante

um

similiter

deolinantur geminata
iilud
i

hoc sludium

liuius

et

reliqua.

memineris, quod omnia nomina masculina

haec genetivo singulari eandem
vero,
i

quae

ante us syllabam

habent,
in

lilteram gesingulari,

minatam
-2u

recipiunt.

vocativo

ne

similis

sit

genetivo

unam
dativi

recipiunt,
ablativi

velut hic

Concordius huius Concordii o Concordi.

litteram

item

el

plurales

eandem

geminatam recipiunt,
nihil

velut his
est,

et

ab his Concordiis.

sciamus

nam de vocativo plurali omnium nominum vocativum pluralem

hi Concordii

dicendum

cum
syllai

similem

esse nominativo

plurah, velut
25

o Concordii.
et

item neutra quae ante

um

bam

habent genelivo singulari

recipiunt,
velut

dativo et ablativo pluraU

eandem

ge-

minatara

hoc studium

huius studii his et ab his studiis.

nomen quod apud Graecos

raliter
30

in svg profertur sic declinatur, singulariter hic

Tydeus huius Tydei huic Tydeo hunc Tydeum o Tydeu ab hoc Tydeo, pluhi Tydei

Tydeorum Tydeis Tydeos

in

et

Tydeas Tydei

a Tydeis.

item

Graeca noraina

us terminata quae apud Graecos aut crescunt aut per og

i

efferuntur, haec o htterara in

tionis,

mutanl

et

declinabuntur ut tertiae declina-

velut

Melampus Melampodis, item Eunus Eunois, Euplus Euplois.

declinatione.

In er vero tantum raasculina inveniuntur hac

nam quae

feminina aut neutralia, sine dubio tertiae declinalionis sunt, velut feminina
3 KXsovoGvXlu^a sunt PtUschius rrAeoNOCYAAAEei (om. sunt) 1 iii eus A' hic achiiles huius achilli hic 4 OAiccevs OAYCceiuc uu achilleus achilii olixes oli.xi N Anchilles anchilli ulixes ulixi p 5 hic achilles huius achillei ulixes huius ulixi liic acchillens achic achilles huius achillei ulixes ulixei hic ulixes huius ulixei 8 simplex] similiter ui 9 huius marci chillei ulixeus ulixei p cf. Charis. p. 52 pronomen in reUquis etiam nominibus interdwn omissum non adc' ce co et cetera N: 16 hoc studium .d. et 14 huius viri huic viro hoc viriis om. N add notavi Euuus Euuois Euplus Euplois, 32 melampus B nielampos 27 in eus rt de quibus nominibus diversa dociiit Priscianns p. 720, tueri se possunt Graecis exemplis 33 inueniuntur in hac nani quae a Lobeckio in Phryn. p. 4.^3 conlalis
:

nanque

24
p.
II.

CIlARISll
12 P.
if-

11-

12

I..

qiiuiem,
pavcris,

liacc

niatcr

huius

nialris,

uculralia veru, liuc papavcr liuius pa-

cadaver cadaveris.

niasculiua

aulein
aul

haec quae a Graecis proUper yQog aut per xQog aut

auiissa

ciscuntur.

omnia euim quae apud Graecos

haec

pcr dQog aut per nQog cneruntur,

et

omnia

Gracca exlrciuilate
velut

per

er. clata

ut

secumlae

declinationis

declinantur,

ayQog

ager

agri, ^AvxCnaxQog .\ntipater Anlipalri, MivavdQog Menander Menandri, Tev-

KQog Teucer Teucri:

quainquam

Vcrj,Mlius

e.xlulit

Tcucrus
gongrus:

et

E||uandrus.
di-

duo haec nomina suo slatu pcrmancnt, Godrus

citiir

et

non enim

Coder nec gonger.

item ea nomina quae per fer aut pcr gcr conpoi

nimlur genetivum faciunt per

geri.

litteram,

ut

lucifer

armiger

luciferi

arini-

10

item ea nomina quae, ut supra dictum est,

femininum
et

in a

faciunt

sinc dubio

secundac sunt dcclinationis, velut piger pigra

niger nigra.

reliqua vero raasculina quae neque

a Oraecis proficiscuntur neque

ex con-

positione veniunt neque femininum faciunt in a,

haec omnia

tertiae

sunt
15

decliuationis, ut pater patris, frater fratris; exceptis his solis, cancer liber

gencr socer auster aper puer ager caper oleaster,

in
i

quae utique genetivum

in er,

litteram faciunt.

exempla secundae declinationis

hic piger hu-

ius pigri huic pigro et reliqua.

In
culina,

ir

vero quae fmiuntur haec tantum

levir

modo

inveniuntur et ipsa mas,

vir

hir.

et

hir

quidem indeclinabile

levir

autem

leviri facit 20

et vir viri,

et

quae ab eo conponuntur, velut duumvir duumviri, triumvir

triumviri et similia.

Graeca quae genetivo Graeco aut crescunt aut per og efferuntur, haec
o litteram in
i

conmutant

et declinantur ut tertiae declinationis

ut

Melam23

pus Melampodis.
Scito
ferri,

autem

in

hac declinatione vocativum singularem quadrifariam

per
ir,

ef-

per e, per er,

velut
litteras

per

i.

et

quidem per
niger

e eoruni

quae in us

terrainantur,

Marcus
profertur,
vir.

Marce;

per cr

eorum quorum nominalivus

niger.
similiter
et

per easdem
ir,

velut hic

per
us
30

velut hic
i

vir

item

per

eorum
hic

quomm
Caelius

nominativo ante

syllabam
dius

littera

interposita est,

velut

o Caeli,

hic Concor-

Concordi.

Exempla secundae
et cetera.

declinationis

in

ir,

hic vir

huius

viri

huic viro

ORDINIS TERTII
Tertiae 9
declinationis

35

nominativi

sunt hi

quorum

genetivus

is

facit.

3,

Ilem

20 hir pj-iore loco om. N \r B et hir 3 per poc a tpoc a per apoc N 23 per oc enTerunlur B qnidem indecllnabiW leuir N el ir quidem indeclinabile B podis N .Melampos melampodis lu melam24 mel per us cfferuntur N 26 Scito B Scio N 30 quorum nominaliuo B quorum simipus melampodis B cetera pos^25 Melampodis vel post 22 inyxm-vm iiter n nominatiuo 33 Exempla et similia transponenda censuit Bondamus in no/is mss.

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
().

25
Vi.

12

14

1'.

la

I..

efrerunlur

autem ordine litlerarum

on or os ox, per

sic,

per

al

||

an ans ar ars as ax,

per
il

per e
per

cl

en ens er es correptam, es productam, item ex,

ul

in is ix,

ol

ur us uis ul ux.
iVIars

item nominativi qui in

lanx lancis,
et

duas consonantcs tcrminantur, velul

5

Marlis,

municeps
nominativi

municipis

neglegens neglegentis

liietns

hiemis.

siqui
tertii

alii

sunt qui in

ceteris declinationibus

locum non

liabent,

ordinis erunt.

agamus
ut

igitur per supra scriplos nomiiiativos!>ic.

10

A littera termiiiata singularia iieiitra nulla inveniuntur nisi percgrina, poema toreuma eniblema. de ipiibus dubitatur, quem casum genetivum et ablativuni habeaiit pluialiler. legimus enim toieumatuin et toreumalorum, item toreumatis et toreumatibus et sic similia, de quibiis ple,

nius

sub

titulo

De

extremitalibus

nominuin

explanatum

est.

exemplum

tertiae

declinationis in
et cetera.

a neulri generis,

hoc poema huius poematis huic

poemati
15

Al neutralia tantum inveniuntur, velut hoc animal liuius animalis, hoc

tribunal tribunalis, boc bidental bidentalis.
velut ab hoc

horum

ablativus per

ellertur,

animali tribunali bidcntali.

iit

multi autem

voluerunt nominatisiqua auteni

nias-

vum per
20 et siqiia

efterri,

hoc animale

tribiinale bidentale.

culina iuveniuntiir,
alia
al

haec barbara sunt,

paruni sunt:

ut Hannibal Adherbal Mastanabal,

Romana

quod
iocum
hac
25

iii

terminatiu-,

quod quaeritur
sal

unum autem nomen Latiiium invenitur quo modo debcat declinari. alii
huius sahs et hi sales * sales

enim dixerunt nominativum hic

signihcat.
sai

autem
iii

aiilem
sale
et erit

non

est

dicendum, quia nullum Latiiium

finilur

extremitate.

igitur

iit

mare
et

et lacte;
||

ut maris et lactis

ita

et salis dici debet,

sdnpcr

singulare.

An

nulla Latina,
liic

sed

omnia

(jlraeca

masculina

inveniuntur, velut

singulariter

Tilan
lii

huius Titanis Titani Titanem et Tilana o Titan TiTitanes Titanum Titanibus Titanes et Titanas Titancs

tane, et pluralitcr
Titanibus.
30

in

an quae veniunt, ut supra dictum est, fere sunt Graeca, ut

haec nomina
in

paean Alcman.

uno casu

liabent quaestionem

id

est

in

accusativo plurali.
qui errant.
tivo

paeanas enim

et Titanas et in as

Alcmanas dixerunt plerique,

in

nullum enim nomen

prius

extrcmitatem venire potest accusaa

pluraU, nisi
litteraruni

nominativus singularis
ars om.

venerit,

ul hic Pansa

om.

7 supra h

a scripto^ noiiii""

perigriiia

19 aderbal A'^ 20 sint A'^: et siqua aiia om. iV, add. Lindemannus nomina sunt parum Romaiia Charisiusp. 24 et siqua alia sunt. Exempla tertiae deciiuationis neuiri generis in al lioc animal huius animalis. item barbara masculina liic annibal anni!)alis et si alia sunt B. decUnaiionem animalis et Hannibalis ^iubiecit Pulschius, quam additam fuisse a grammatico fidem facil etiam adnotatio librarii in murnn lalinum ilii iuanni|bal gine codicis h. l. adscripta, hic declT animal ueuilur, dcleto posteriore loco m\ 22 lacuna quam indicavi ita suppleri potuit, alii singulurLter lantum hoc sal huius salis, ea sententia, de qua a midtis quaesitum quamquam etiam 7iominativi 'salis^ , quem Plinium posuisse narrat gratnessc constal. maticus s codicr ^'indoltonensi editus anall. gramm. p. 134, memoria latere potest, ut scriptum fuerii hic sal huius salis, aiii autem hic salis ct lii sales 32 iu as ex.1rcmitate 33 in sa iV in has cxtremitates uj
13
in
|
|

26
1'.

CHARISII
IJ.

IJ

I'.

p.

13

I..

iios

Punsiis.

hic Calilina
is

hos Calilinas.
,

cl

quaocumque
iu

nomina genelivis
plurali as lille-

singularihus
ras

lilleras
el

acceperiiif

ea nuniqiiain acciisativo

accipiunl.

(luaecuuique

ahlativo

casu

e venerinl

necesse cst

adquisita accusativum fuciant, ut ab Icge legem, ab rege regeni.

ergo paeproferii. 5

ancm et Titanem nam quae ahlativo

lia

(liceinus,

cum non

possint paeanas

et Titanas

a accipiunt, ea per as accuKalivuni laciunt,

ut a Caeci-

has Caecilias, a Sempronia has Sempronias.

ergo hos paeancs el hos

Tilanes, ut hos reges et has leges.

Ans

commune

triiim

generum

inveniliir,

vclul

hic

et

haec et hoc
10

stans stantis.

Ar masculina tantum

et ncutralia inveniuntur;

masculiua, ul hic Caeinveniuutur

sar Caesaris, lar laris; neutraUa, ut hoc lucar [ro kvxocpcog].

et

communia trium generum, horum autem duorum par.

ab

ut par inpar.
,

faciunt
,

cnim hic

el

hacc et

lioc

paris el inparis

ahlalivus dupliciter efTertur,

is

velul

hoc pare

et

pari.

praecipue autem iiuaeritur iu neutralihus cur

lorcular torcularis pulvinar pulvinaris producta a litlcra, at lucar lucaris a

littera

correpta elYeralur.

scilicet torcular ideo [^roducilur,

quod quibusdam

)tlacuit

hoc torculare

dici,

non torcular,
in ar,

et

lioc piilvinare,

non
,

pulvinar.

exempla masciilini generis

hi

hic Caesar Caesaris et cetera

et pluraliter
(|

Caesares Caesarum Caesaribus.

hic
et

communia irium generum

et

in ar sic 20

declinantur,
et

haec

et

hoc par huius paris

rehqua usque ab hoc

ab hac
et

et

ab hoc parc
et

et paii,

pluraliter hi et hae pares et haec paria

et

horum

harum

horum parum
el

parium

et

cetera.

item neutri gene-

ris singulare,

hoc torcular

rehqua usque ab his torcularibus.

artis et

Ais fcminini gcneris invenitur, ut haec ars Imius

celera.

'25

As masculina tantum

et feminina

invenies, velut hic Maecenas Maece-

natis, haec dignitas dignitatis et cetera.

item Graeca quae genelivum per

A^

3,

et

qcmq, ablaiiuo

25-27

iV
et ceta // tis
et

Ars feminini gene inueuitur ut haec

cetera

As mascii tantum

et

femi inuenies

iiu

h dignitas dignita

Primos versus tres uitegros legit Pierius, in reliquis paucae iilterae posi ea quac 25 haec ars huius artis et uj 26 hic maecenas maenunc restant ei adparuerunl cenatis. haec w
2 acciperint N 4 accusatiuum faciant singularem, ut ab lege legem, ab rege regem. Nam si Paeancm et Titanem dicemiis, non poterit Paeanas Putschius: nexus senlentiarum ita corrigi potest, s adquisita accusatiuum faciant, ut ab lege leges, ab rege reges. ergo paeanes et Titanes dicemus, cum non possint paeana et Tilana proferri. probabilius tamen est omissa esse quaedam sive librarii sive grammatici vilio, TO AYKAAOC 12 neulrii ut h. lucar inueniuntur N: quibus de accusativo singulari quaerebatur zb Xvv.a(foq ui: mihi de littera a non constahal ro XvKOtpcog Lindemannus et ante eum H. Stephanus in excerptis v. lucar unde falsa intei-pretatio r-ecepta esl in glossaria 16 Labbaei. cf. Charis. p. 25 Lips. in Tac. unnaL I 77 Scalig. in Fest. v. lucar liicaris om. N, add. Charis. p. 65 18 an dici opoilere? cf. Charis. p. 65\ i^- 22 et ui Yi 26 As] Charis. /?. 50 ab hoc om. N 23 et horum om.
,

t,

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I P-

27
13 14 L.

15 r.

rog,

Laliiic per

lis

faciunt, veliit

Thoas Thoantis, gigas

gigantis,

cum

ergo

oninia gcnelivjm faciant

tur, vas vatlis,

per

tis,

haec soIa monosyllaba divcrsc

elTeriin-

mas

maris, as assis.
vclut

invemuntiir alia tria^ neutralia quilioc

(lcm duo,
5

sed indccUnabiiia,
licet

fas hiiiiis
sit,

fas et

hoc nefas huius

triiim

uefas.

nugas autem,

indcclinabile
et

tamen commune

gene-

rum
liter

est,

dicimus enim hic

haec

et

hoc nugas.

exempla declinationis
et reliqiia,

masculini gcneris in , hic

hi

Maecenas huius Maecenatis

et cetera.

plura-

Maeccnates Maecenatum
et reliqua.

item feminini gencris siugula-

riter,

haec dignitas

ncutralia quae

mveniuntur
nugas,

sicut
cst

supra

di-

\oximus, fas et nefas trium gencrum.

indcclinabilia

sunt,

et

quod

communc

Ax masculina tantum et feminina inveniuntur, neutralia propria milla., ea quae ex communione rieninnt^ vclut masculina, hic Aiax huius fcminina haec fax hu|ius facis haec pax huius pacis communia .Aiacis
nisi
;
,

isvero,

hic

et

haec

et

hoc
e

audax.
et

sed
i,

horum
ab

comnumium
hoc
audace
et

ablativiis

dupliciter

ejfertur,

per

per

velut

audaci.
cetera.

exempla dcclinationis masculini generis in ax, hic Aiax Aiacis

item
feminini

et

generis,

haec

fax

facis

et

reliqua

usque

ab

hac face.

greca q genetiuum per tos. lat gigas gigantis cum ergo omnia genetiu
Itein

hoas
la
.

tlioantis

niono

diuerse efferuntur uas uadis

neutralia

mas maris
sit
tii

ass
h.

quidem duo sed indeciinabilia uu

fas

huius

nefas nugas

licet

indeclinabile

commune trium g
m^cenatum

hic et h et hoc nugas.

exempia declinationis masculini gen

piii

huius

m^cenatis

et

reliqua

hi

m^cenates

Ttem feml gene singu h dignitas

et reliqua.

Neutralia q inu
.

10

indeclinabilia st et nugas

quod e commune trium

ne

Ax
uii

masculina
mascii

tt

ct

feminina inueniuntur neutralia pro

huius aiacis feminina

hic

aiax
hic et

haec fax
abl

15

Communia uero
per eet per
i

et h.

audax sed hor

et

commu

uii

ab hoc audace

audaci exempl. declinati

hic aiax aiacis et cetera item feminini gene h fax facis et

uj 2 genitiuo diuerse u; 3 as assis. 5 generum hic u) 7 generis, hic maecenas huius u) 8 maecenatum et cetera. Item u) 9 Neutralia indeclinabilia w 12 propria aut masculina uj 10 trium generum. Ax w 14 fax, huius facis. Communia ui 15 ablatiuus por e u) 17 declinationis masculini hic ui 18 et reiiqua. Item u)
1

latinum per
ui

tis

faciunt. ut thoas

Neutralia

liuius fas.

nefas

uj

supplementa 1 ciim ergo omnia genetiuum faciunt per tis haec sola disyllaba B. petivi et numero liltescriplurae ul in hoc ita in sequenlihus versibus plerumque ex qui rarum quae in interciderunt adcommodavi , praecedente in quihusdam Putschio iisdem excerptis usus est 9 neutra non inueniuntur nisi illa quae indeclinabilia sunt fas et nefas B: inueniuntur sicut supra diximus fas et ncfas Putsrfiins. in codice et veniunt duorum versuum exiaddita sitnt propria nulla haec et quae postea ex

tus occupabant, ul locus

non desit numero litterarum

2S
|).

CIIARISII
15.
II)

).

|>.

14

I..

ilein cuuiinuuia

Iriuni f(oncrun),
ct

liic

el

haec

el

hoc audax

el

rchqua usque

ab hoc et ah
In

liac

ab hoc audore vel andaci.

tanluui

neutraha

inveniuntur,

hoc sedile sedihs, hoc praesepe

praesepjs.

EI neutralia taiituni inveniuntur (^auca adinoduni et sine uUa varietale

monosyllaba., velul hoc

nantur ut cetera neutra
siut transire in pluralein

lel

lelhs,

hoc

niel niellis,

quae

siniih in

modo
illis

dech-

tertii

ordin||is.

est

autem quaestio

an pos-

numerum, quod plerisque

displicuit eo

quod quac-

dam nomina monomere sint in nuineris. IVisus autem eleganter nominalivum pluralem tantuin in his., mella et vina, secunduni consuetudinem dici posse ail ita, cum in genera recipiuntur, ut Attica mella, Italica vina. En mascuhna tantum et neutralia inveniuntur. el masculina quidem
haec
cen
sola, hic rien
fidicinis,

lo

rienis, lien lienis,

flamen flaminis, pecten pectinis,

,

fidi-

tibicen tihicinis,

tuhiccn tubicinis ex luba longa

cornicen corcetera vero

i5

nicinis,

liticen lilicinis ex lituo,

quod

est

genus tubae minoris.

neutraha
sciipta

sunt,

velut

hoc certamen cerlaminis.

dechnantur autem supra

nomiua

ut tertii ordinis.

Ens cominunia trium generum

mens, hic
tur
et

invenies
et

ut hic et haec
et

et

hoc vehepatientis, 20

haec

et

hoc patiens, hic

haec

hoc

cliens.

et declinan-

eodem modo
chentis.

ut supra scripta,

vehemens vehemenlis, patiens

cliens

Er omnium generum nomina inveniuntur; masculini,

ininini, ut

ut hic pater, feinvenitur

haec mater, neutri, ut hoc papaver.

unum aulem
itineris.

quod

genetivo

crescit

duabus

syllabis,

velut iter

apud veteres autem

hic pater patris, haec 25

invenimus hoc

itiner.

exempla declinatiouis

in

er,

mater matris, hoc papaver papaveris

et cetera.
nisi

In es correptam masculina et feminina, neutraha nuUa,

quae per
teres.

communionem

veniunt.,

inveniuntur,

velut

hic et haec et

hoc

et

1-6 N
Item
Iii

commu

III

genef hic

el

et

1).

audax

et

ret usq, ab h. et
sedilis
et

e neutralia

tantum

inueniuntur hoc sedile

lioc

psepe

1 neutralia tantum iaueniuntur pauca

h.
fel

admodum

sine ulla uarietate

20

N
2
U)

3',

Er omnium
In

el

Ei

ab hac et ab hoc audace, uel audaci. 5 uarietate. hoc fel ut

10

praesepe

praesepis.

10 his om.
cinis tibicen
]

libicinis

13 fidicen fidi11 ait om. N: dici posse ail cum Fabricius ex tuba longa cornicen cornicinis litlcen liticinis ex liluo quod

tubae minoris tubicen tubicinis. celera N: tibicen lubicen coroicen liticen tubae minoris cetera B tibicen ex tuba longa liticen ex lituo quod genus est tubae maioris uenitp. tibicen liblcinis media longa ex tibia cormctn sqq. ui: In es correpta Ui: 27 In es corrcp 24 iter iteneris cf. Charis. p. 24. 67 28 veniunt om. N: nulla per se nisi quae per communionem uecf. Charis. p. 53 niunt uelut
est

genus

ex

lituo generis

INSTIT. (;RAM.
p.
Ifi.

LII}.

I
P-

29
'4 '-

17 P.

sunt masciilina, hic rnilos comes, feininina, haec seges.

tur quae genelivum diversum
velut miles mililis,
faciunt,

quattuor inveniuntis,

nam

cuni omnia elferanfur per

comes comitis, haec

qiiod

sola genetivum per dis faciunt, et

sunt haec, pracses praesidis, reses aqyoi rosidis, deses desi(hs, ohses ohsi-

sdis; ideo per dis,

ex verbis trahunlur.

exempla declinalionis

iu

es

correptam,
nisi

hic miles militis,

et

haec seges segetis.

et

neutrum non invenitur

trium generum, hic

haec

hoc
et

teros.

Es producta mascuhna tanlum

Hercules, feminina, haec lahes.
10

fominina inveniuntur; mascuhna, hic

in

exempla dech||nationis

es

productam,

hic Hercules huius Herculis, haec lahes huius labis.

Ex mascuhna
lex legis.
II

et

feminina

inveniuntur,

hic

senex

senis

seni,

haec

masculina inveniuntur, hic

vigil

vigilis,

mugij mugilis, pugil pugilis

et
15

cetera;

femininum unum,

Tanaquil

Tanaquilis;

neulrum nullum

in-

venilur.
In

Latinum nullum, Graeca ianlum, inveniuntur, vehit delphin Telchin

Telchinis.

delphinis

horum

incusativi

secundum Graecam

declinationem

terminantur, ut apud Vergilium,

Orpheus
20 Is

in siivis,

inler delphinas Arion.

hic
et

masculina

et

feminina tantum inveniuntur,

ignis

ignis,

haec
hic et

puppis puppis.

communia utriusque generis, hic

ef

haec suavis,

haec

facilis.

Ix masculina,
25

feminina
et

ct

communia
felix

invenies,

hic calix calicis,

haec pix picis, hic et hacc

masculina
et

hoc

et

pernix.

feminina et neutra inveniuntur, hic Cato ordo. haec

emptio, hoc tabo pondo, quae inter monoptota sunt.

14-26

A^

i.anaquilis

neutru
nullQ

null

incusatiui
ii

secufi

greca decliiia tminant"' ut

deipliinis

In latinii

g.ecQ

delphin
arion

telchin

teichinis
q,

ap

uerg

orph

phinas
hic

//

mCi

utri

generis

masc
et

ignis

ignis

h
et

piippis
et

puppis

com
felix
tis
:

//et perix:-

mascu
inter

feml

nentra inueniuntnr
et
:

mmu
mptio

iiiuenies hic calix. icis h pix.

cis iiic

h
//

et

h.

h.

tabo

pondo q

monoptola

coon

In primis iantum versihus quattuor integra scriptura nec ea satis certa adparuit Pierio ; reliqitos quos non multo pleniores quam nunc habentur leyisse videtur, co?iiectura supplevil 16 graecum inuenitur ut delphiu nis. 14 Neutrum nuilum. In ui Teichiii nis. horum incusatiiii uj 19 Orpheus in siluis, inter delphinas Arion. Is masculina et foeminina tantnm inueniuntur, liic U) 21 generis. Ix. masculina, foeminina et communia iuuenies u) 25 inueniuntur. hic ordo. haec descriptio, hoc tabo uj 26 sunt. 01. masculinum inuenies ui
,

Aproc
rep

Lindemannus 5 in es cor18 Vergilium] bucol. 8, 21 communia dnorum generiim hic et haec siiauis B: cf. Charis. p. 08 com56 munia ;itiiusque generis hic et haec canis, hic ct haec cinis Fabricius 24 pernix B
4
reses.

dis deses di
in

reses dis deses dis ccgyog

A'

16 In

latiua nulla graeca aiitem delphin

30
|>.

flHARISH
17.

IH

1'.

p.

14.

15 L.

01 masvulinuni iiwemes laiilum,

Oii
iiiasculina
iiiv('|iiiuiUur
cl

liic

sul.
liic

ip-sa

(r.ieca,

Laucoon Laucoonlis,
praetor,

Hippocoon HippocitouUa.

Or masculina
Os masculina
ius oris.

el

feminina

et

neutra inveniuntur,

liic

liaec
s

uxor, hoc marnior rohor aequor.

et feminina
liic

et

communia inveniuntur
el
lioc

.,

Iiir

flos
lioc

floriSy

haec arhos arhoris,

et

haec

custos.

est

neutrum,

os hu-

Ox
et

feminina tanlum
et

et

com/wwnia trium generum inveniuntur

.,

hic
in

haec

hoc ferox., haec

Suthul.
et

vox.

VI mascuiina

tanlum innemes,

hic

exul,

hic consul.

hic

praesul;

unum harharum,

Vr masculina
genetivum duplicem

feminina invenies

et neutra,

communia quin
et feminis, iecur,

etiam,

ut hic fur, haec turtur; neutra,

facit.

hoc femur femorh

et iecoris et

quod
r,

nam

iodneris facit.
hic

Vs masculina
ris,

et

feminina

et neutra inveniuntur,

slercus

sterco-

haec Ve||nus Veneris, hoc nemus nemoris.

Vis masculina et ieminina invenies,
hic sanguis

sanguinis,

haec na-

vis navis.

Vt neutra sunt et pauca, ut hoc caput capilis, hoc sinciput

sincipitis. 20

Vx masculina

et

feminina

invenies

et

communia,

hic Pollux PoIIucis,

haec nux nucis., lux lucis, crux crucis; commune,

trux.

es

tm hic
//

sol.

coontis
et

quor.
innenii'

ON mai OS
liic

inuenli

et

ipsa

greca hic lan

et

mas
h
h. et

el

femiiiina
h.
esl

comniu
5 10
us

neutra

pr^lor

uxor
custos

manmor robor
iieutru h.

h arbos arboris hic

et

el

com
hic
et

h uox |haec ora

exul
neutra
hic

ies

consul

hic

psul

unum barbaru
hic

siithul.

es

commii
hic

quin

eliam

ut

fur

turtur

ris et feminis iecur q^ genetl duplice facit

nam
nis

et iecoris et ioci

15

mas
st

femt

inuenies

sanguis.

h
ris

nauis
li.

nauis
ris

neutra inueniuntur hic stercus stercoris h uen:

et

nem:
//

pauca

ut

capul
et

capitis

h.

sinciput.

cipilis

crux

20

Ux mas

et

femi inuenies

commu

hic pollux pollucis h

nux bux bucis

2 Laocoon tis. hippocoou tis. Or. masculina et foemiuina et ncutra ui 6 comniunia inueniunlur, hic os ossis, haec arbos w 10 ora. VI. masculinum inuenies. hic 12 Suthul. Vr. masculinum inuenies et neutra u; 14 turlur * et foemiexul w 15 et iecinoris. Vis, masculina ui 19 nauis. Vs. mas. foeminina et neunis U) 17 nemus ris. Vt neutra sunt u; tra uj 22 crux. Commune w

13 In ur masculina hic turtur huius lurturis commune fur hic et haec et hoc fur huius furis neiitrum iecur iecoris B. dedi quod in codice scripium fuisse fidem faciunt en quae restant, qiiamvis de turture dissenliat Charisiusp. 00: unde suspiccris, Vr niasculina tantum iuiienles et neutra, communia qnin etiam, nt hic et haec fur, hic et 22 lux B dux w haec turtur cf. Serv. in Verg. hucol. 1, 59
:


INSTIT. GRAM. LIB.
p.
18.

I
]j.

31
5 L.

19 P.

ORDINIS QVARTI
Quarta declinatio nominativum
line,
et

gcnetivum

in

us facit, velut mascu-

hic senatus huius senatus,

feminine,

haec porticus Imius porticus,

habet
in
et neutrale,

haec anus hnius anus, liaec domus huius domus.

5 in

quod

singulari

quidem numero monoptotou

cst per u,

plurali

vero recipit

casus suos, veiut hoc cornu huius cornu, pluraliter haec cornua et cetera. item hoc genii huius genu.
similiter veru gelu tonitru scru.

Est et alius ordo declinationis,

tinere dicunt,
10

quem
i

alii

ad sccundun ordincm
facit,
alii

i)er-

quoniam gcnetivum
in

in

htteram
et

tertii

putaverunt,

quoniam accusativum
facit;

em

item

dativum

ablativum pluralem in bus

quem

idco nulli parti tribuentes

quintae declinationis dicendum csse

pulavere.

profertur autem per es,

pluraliter feminine

velut hic et haec dics huius diei;

dum

tamen sciamus
dicere,
15

hae dies

et

has dies

non oportere nos

quamvis singulariter feminine dicamus.

proferentur tantum,
velut

cetera tamen similia femi-

nino

modo

haec

species speciei, haec materies

materiei,

haec luxuries luxuriei.

non

similiter observabis sicut in

quarum specierum pluralem genetivum die et meridie per rum, sed per um sylscd veteres in hac specie deinde inve-

labam,

ut

specieum materieum hixurieum'.

genetivum
singularem

clinationis
20

similem nominativo dicebant.

,

nimus

in

quibusdam pernicies pro perniciei

ut

sit

haec pernicies huius

pernicies, haec luxuries huius luxuries.

et celera eius

modi

similiter decli-

nabantur.
Conpletis quinque ordinum declinationibus veniamus ad ipsas

nominum

observationes per quas et genera et numeri discernuntur.

||

Q5

XI

DE OBSERVATIONIBVS NOMINVM QVIBVS GENERA ET NVMERI DISCERNVNTVR

Sunt quaedam nomina quae singulariter tantum proferuntur,
sunt et

quae plurahter tantum.

ordine subiciemus.
30

haec paene maiore ex parte collecta suo quoque

Masculina semper singularia, hic clavus,

id

est.inpurpurata vestis iv-

N
commQ
Quarta
ticus
ti

trux

ORdinis
et

IIII.

//

huius
facit

feminine

por

declina
iT

nominatl
tl

genetl

in

us
:

uu

mas

hic

senalus

cus

anus

anus h domus.

mus

17

iV

3*.

non

similiter

2 Quarta Tseru exc, Bob.p.05 8 F.st 6 huius cornu in marg. add. 22 declinabantnr exc, Bob. p. 0(5 dum 20 12 pulauerunt ueteres grammatici huius pemicies Diom. p. 281 25 de observationibvs] 16 quarum specieum exc. Bob. p. 9G sqq. exc. Paris. f. 105 Diom. p. 314 sqq. excerpta quaedam et in ordinem lilterarum redacta cxtant in libello de orthographia p. 2775 sqq. 28 suo quoque Diomedes sub qTj (7/. e. sub quoqtie) 30 uestis o eNnopsuo quaeqiie

H
(})YPoc

ecoec

A'

: ;

32
|>.

CHARISII
19.

20 P.

I>.

13.

10

n6^q>vQ0g
slercus,

iaiftjg

xat 6 /Aoj,
17

hic

cnior o
liic

kv&QOg, hic
liic

ruiniis,

liic

liiniis
iii

hi(;

geiiius

xvxrj

fxaorou,

liiniis,

muscus

liciba

qiiae

parietibus vel corlicihiis arboruiii nascitur vel hacrcl, hic pulvis.

Item feminina semper singularia,

haec barha 6 nayav,

r}

haec culpa, haec galla

7/5

haec eloquentia, elegantia, lames, haec Graecia

KrjKlgy

'Ekkdg,

haec hara, haec labes, haec lux, memoria, mahtia, pax, prosapia,
|

rabics, supellcx, sanies, socordia, sitis, tabes, vecordia, vis.

Item neutra semper singularia, alicuin

At/I

et alice aAt^,

hoc

allec 6

dk-

ix^vg zciQixev6(.uvog ,
fel,

hoc baralrum, hoc callum, caenum

stat,

6 6Q^oQog,
o

crocum, faenum,
(log xo

ingenium, iustitium quando ius

et

hoc ius o fwletum mors,

(J/xoftov,iuscellum ^cofiog;

lura

et iuribus
yijg GcoQog,

legimus:

hoc mormur, hoc pelagus, rudus ruderis

gilius et pluraliter dixit

robor, rus; sed Versinapi,

'per florea rura': sulphur, scrupulum,

,

hoc

siler kvtisiqov, siser ciyQtoaikivov

vulgus, virus, viscum;

sed Plautus
'5

viscus dixit.

Item masculina semper pluralia

et

hi

antes

hi

carceres

coercendo

carcere,

'pronique

in

Qav^avsg, cani, Vergihus

carcere pendent' Vergilius: hi caelites ov'cana Fides'; sed ibi deam dixit: lii casses,
fori

hicancelli, foci, furfures,

vibus ,

loca spectaculorum.;
:

item fon sunt in na-

quo nautae sedentes remigant

01 xcov oqcov ki^oi,

freni
inferi,

sed et frena et frenum inve- 20

lendes K6vi,Ssg,
hi
Iiidi,

nimus: hi grumi
sod legimus
et

liberi

lares;

lar laris,

sic

uti

mas maris:

lociili;

legimus el

loculus: hi lemores wkxsqivoI daifiovsg, mores; sed et

iorcs,
tra||tes

mos legimus: ma-

[inferni et inferi]
;

manes

daifiovsg, hi natales, id est nobilitas, nos-

sed huic singulare quidam dant,

vclut nostras nostratis, ut potes- 25

tas potestatis,

magistralus et magistrates invcnimus:

optimates;

sed inve-

Kal ivrjlog Fabricius

lu

cnioris inquinalio

liic

1.

okv&QOV cruor oa fumus fimus liic stercus .uus ^V liic limus w 3 lilc puluis posi 2 hic limus
a

4 nor^N uecordia habei N, suo ioco 6 nialilif 7 suppellex post socordia hahct N, suo loco 8 singnlaiia hoc callum baralrum c^num o BOPBOPOC crocura faenum fel alicum el alice (in marg. add. aai|) .b. genum. h. alAAAH^ ixoYC TAPixeioMEN. iuslitiuni qiiando ius stiit hoc ius zwmoc 'iuscellu lex ct iura N: ordinem nominum ex B reslitui allec ZJfomerfes p. 314 zioMOC ''to AiKON hoc allex ullri^ txQ^v^ xszaQijsvfisvog B. hoc ailex ei-rori grammatici trihuit G. I. Vossius de anal. I 23 p. 474. allex uXii, , alec Ix^vq ruQixsvoiisvoq alicum 6 aXki^
|

UJ U)

N B

coniecit

Lindemannus conl. Plin. N. H. XXI 8, 44 et XVIII 11, 20. duhitari potest annon alicum et alice ex femininis nominibus huc translata sint, ut scriptum olim fuerit 10 ingeniiim Diomedes genium B hoc genu lu penum Phocas p. 1708 alica et alicae
lllOIS

II letum h. mormur A^ siser ArpiOCeAINON

siler

12

reccujroc

Yergilius] Aen.

430

14

platus N. Poen. II 1,33. Bacch. l 1, IG (50 R) 17 pronique] KvniPON Verg. Aen. V 145 ruuntque effusi carcere currus Nec sic iumissis aurigae undantia iora Concussere iugis pronique in uerbera pendent 18 cana] Verg. Aen. I 292
s

21 inferi post invenimus conlocatum in Biomedes p. 315 Charis. p. 21 luculi

tates

N N

huc transposui

23

luciilus

loctili 22 mar maris N 24 natales id est nobili-

natales geiieris nobilitas

Diomedes

25 ut potestas

potestaiis

et

magistras

magistrates inuenimus

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 20. 21
P.

I
p. 17 L.

33

nimiis oplimas,

et infimates legimus:

pugillares TctvaytlSsg, primores, pro-

ceres e^ciQx^i TtqaxdQxovxeg ,

posteri,

plures,

pleriquc,
oi alsg,
;

penates,

Quirites,

Quinquatres Ilavad^i^vaia , sentes, singuli, sales

superi, vepres.

Item feminina semper pluralia

sargutas: hae angusliae, arae pro
|

liae

arguliae

et facit

penalibus; dicimus

verbum arguto namque ara singulasi

riter:

hae Alpes

xa

oQ-r]

raXXiag, aedes domus;

antiae, crates;
blanditiae,
ct
:

nam

aedis
trigae,

dixeris,

templum

significas:

antennae,

bigae,

caulae,
divi-

caerimoniae, conpedes,
tiae
10
,

cunae,

cratem dixerunt:

copiae,
,

deliciae

dapes

el

haec daps dixerunt

hae dirae

exuviae

exsequiae,

Esquihae roicog ivPcoiir], excubiae, fauces, fruges, fores, fasces;

cero dixit

sed Ci-

'fascem unum
dici et

si

nanctus esses',
,

per quod intellegimus

facetiae svoiiiXia
,

mascuhno genere
fila
,

non esse tantum plurale:

falerae

svoto-

fortunae bona vTiaQxovTa ovaia , feriae

genae

grates et gra,

tiae, gingivae,

gerrae %Xs%xa xiva xa nQoacpsQOfisva xsixsGiv

indutiae,

in-

isferiae, insidiae, inimicitiae, ineptiae, liae Idus eWot, inlecebrae, Kalendae,

litterae,

latebrae,

lutinae TcrjXcoiiaxa

niinae

ansiXai, manubiae,

nuptiae,

nares,
libro

nundinae-,

Nonae,

neniae

sTtixacpia,

nugae,

opes;

sed

Vergihus

primo 'non opis est nostrae Dido': plagae, preces, primitiae,

quisquiliae cpQvydvcov
x^^'^'^

praestigiae,
20

GKv^aXa, reliquiae, retes dinxvov;

nam

et

in

consuetudine dicimus
a

Mn

retes

dixeris,

pluralem facis

nominativo rete,
,

meas quod
copae

incidisti';

retia

enim

si

est weutri
GciQog',

generis:

sar-

cinae, sortes, suppetiae oriQsva

sordes,

dicimus tamen et
vires, vindi-

scopa: scalae

xAr|tta|,

salinae dhy.ai,

tcnebrae iivxog GKOxia,

ciae xaQTiLGxsia S7,8ty.ia sksv&SQiag.

25

Item

neutra

semper

pluralia

liaec
[iusta]

arma

avia

arbitria

battualia,

bona vndQxovxa, brevia, besalia,

haec cete
xiJtjj,

Bacchanalia, castra,
matri
||

crepundia,
sacrificia

haec Conpitalia,

Carmentalia

Euandri

instituta, appellafa a

nomine
donaria,

ipsius: diaria,

Cereaha
exta,
itttcov

Jr]iit]xQia

cunabula, cibaria,

comitia

aQxaiQsGia,

gaesa slSog dzovxiov [caesa],

3oGeniaIia, iuga dr.QcoQsca;

10
excubi^

iugum enim

^vyov: iusta s&ifia, intestina,

A'^

4,

1
S

iiifimatem G. I.
A'

nsyiiata B 16 neAtuMA 15 iaoi A' exeqoi^ VergiliusJ 17 87iixa(pioi B epitaphia exceryt. orth. p. 2792 AniAAi A" UJ K 21 a noniina.... (pvYTMioN xaith cxybaaa A' Aen. I 001 10 pslrigi^ ^orjd^ia scop 22 bohoia eutri a nominatiuo qui est rete ncutri w 26 yttapeACYoePiA A' 24 kapttictia A' 23 aaikai A^ sortes scopae u)
13 bon^

Vossius de anal. Y I

42 p. 602

3 hi quinquatrus
H

ocya

Pul.<ichiano

beilaria C. L. Schneiderus gramm. Lat. H 1 p. 405 ex iiidice 27 conpitaiia id est ubi eos qui peregre Gronov. de sestert. Ifl 11 28 institula carmenmoriimtnr coiunt parentarium dicitur carmentalia A'; cf. 34, 4

konta

besalia]

cf.

talia instituta appeliata deleto posteriore loco v.

\i
''^

instituta

A'^

AHMeTPiA

29 ap-

xiePeciA A'

exsta A^

30 genialia p genealia
cf.

A^ geneaiia
in

et
_

Charisii

codexp. 28
U)

Genialia xd tvxia glossae Phitoxeni:

Lachm.

Lucret. p. 15

akpopia A'

GRAMMATICI LATINI

I.

34
p. 21.

CIlARISir
22
I'.

p.

17.

IK L.

idgera;

sed ct iugcrum dicimus:

laulla

supcllex, Liheralia, liuuina;

apui
y.a-

Vorgiliiim

lumen legimus: nioeuia,

magalia xakv^uL 'AcpQuvj

.,

mapalia

Xviiai ayQcov,

haec ^eplunalia rioGSLdiovia

haec orgia jdiovvGov

{xvarrJQia,

haec palaria,

cum

milites ad palos exercenlur: haec Parentalia vsnvoia, ubi

;

eos qui percgre moriimliir colunt

vTToxovdQia,
&(OQiai,

et parcntariiim dicilur:

haec praecordia

haec rostra locus in

urhe

uhi

conlionantur, haec spectacula

Saturnalin
;

spoHa,

sponsalia (iviJGTQa.,
,

haec

KQovia,

haec serta

arefpavoi atscpavco^axu

Tcrminalia

tempora xQoracpoi

sed Vergilius teniet

pus

dixit:

haec verbera ^dariyeg^ viscera, vada ^Qaxri; sed

vadum

dixelo

runt: Vulcanalia 'Hcpalaria.

Quae semper
si

pluralia
.sint

sunt,

si

plus
,

quam unum

significare velimus,
,

quidem masculina

semper
si

pluralia

ut puta hi loculi

ita
ita

dicemus,
dicemus,

binos ternosque ioculos;

vero feminina, nt puta hae scalae,

binas ternasque scalas: et neutralia similiter, ut puta haec spectacula.

Elementa semper singularia sunt, velut caelum ovQavog,

&i]Q,

aether tet

15

aer a^Q,

sol

iijhog,

iuhar,
|

terra yrj,

mare ^dlaaaa, autumnus

pluraliter,

autumnum.

maria

tamen

quamvis dicanlur
et

attamen nec ma-

rium nec maribus dicenuis.

terras pro terrae regionihus accipimus.

ut puta

Item metallica semper singularia sunt,

aurum stagnum argenaera

tum cassiterum feirum orichalciun aes aurichalcum plumhum.

vis dicantur,

quam-

20

lamen

cetcris casibus

non utimur.

Item quae mensura constant, arida dumlaxal, quae numerari non possunt, semper singularia sunt, velut triticum,

frumentum ; quamvis
inusitata
,

et fru-

menta dicamus: boc

oQvtci,

far,

hoc ador adoris frumenti species, haec oryza

haec faba;

Vergilius

'vere fabis satio',

declinatio

25

haec lens, hoc cicer, hoc milium, hoc

mmium

Kivvd^aQtg

hoc paniceum,

hoc

git

monoptotum ixskav&iov, hoc ordeum.|j

^iski;

Item haec scmper singularia sunt, mel

dixerit:

quamvis Vergilius mella

dixerit:

oleum skaiov, vinum oivog; quamvis Vergilius vina

defrutum
eijjrjiia,

oivoiish,

acetum o^og,

lac

ydla

lactis,

mulsum garum muria

30

suppellcx

N
111

liimeu

ademptum,

2 VergirmmJ Aen. III G5 monstrum liorrendum ingeiis, cui 363 iuminis efTossi fluidum lavat inde cruorem, e quibus exemUJ

plis illud

a<})Pon A^ adscriptum est in B, hoc a Diomede p. 315 3 ArpoN A^ 4 ubi 5 dicitur hoc loco omissa post 33, 27 Conpitaiia habet N: parennociAWNiA

peregrem moralur solet parentari et colcre terram p 7 oeopiAi 9 bpxh 8 VergiiiusJ Aen. VIIIl 418 iit hasta Tago per tempus utrumque OYPANOC AIGHP AHP 12 semper pluralia delevit Fabricius 15 c^lum aeter aer. sol. 10 H(})ecTiA A"^ OAAACCA 17 ulrum dicantur an dicuntur esset in HAioc. iuuar. terre re mare autumnus N non satis adparuit 20 aurichalcum et orichaicum excerpt. orth. p. 2776 cf. Diom.p. 315 2rt Vergilius] georg. I 23 frumentum om. N, add. B et Diomedes 21 dicuntur N 215 26 pauicium Diomedes p. 316 Isidoius XVII 3, 13 panicum Fabricius 28 Item*
talia ubi is qui

liquida semper singularia

iiis

MCAI eAAION OINOC mel quamuis uerg mella dixeiit oleum uiuum quam-

30 e*eMA

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 22. 23 P.

I
1>.

35
IS I-

liqnamen.

et siqua

horuin nominalivo pluraliter efferunfur,

[fol
sic

cetens
et
si

lamen

casibus cessahunt.
declinata fuerint,

(lecHiiatiu'

quo modo mel|.

piuraliter

non ad quantitatem sed ad genus referuntur, velut mella,

quasi locale,
velut Atticuin

ut sint multae species,

Rhodium.

similiter et

slanae, ut

sint variae species lanae,

quasi Milesia Hispana.

et

Ilem noniina
simt,
nisi

fluminum
natura

et

monlium
hi

civilalium
ut

somper

singularia

quae

pluraliter

enuntianlur,
Argi.

Athenao Thehae Baiae

Cumae
10

Puteoli Ostia Brixae Ahellae,

Item singularia soinpor sunt quae nec videri nec tangi possunt, vonmi ab
his
in

alteriitram

partcm doloris aut gaudii

adficimur,

iit

gaudium;

quamvis Vergilius

et gaudia dixerit,

Latonao tacitum pertemptant gaudia pectus:

vigor, metus, lotum,

timor,

terror,
stultitia,

insania,

sopor, ius et pluraliter

senilis

iiira

tantum,

iustitia,

maestitia,

senium

morhiis,
niacioi,

scrupulum,

issapientia, salus,

MesniGng,
,

perfidia

amazia, macios
pigritia,

maeror mae-

roris, misericordia

inertia, segnilia,

velocitas.

sed auctores non

usque quaque haec ohservaverunt.

XII

DE MONOPTOTIS
in declinatione et

Sunt quaedam nomina

20

to.la

singulari et plurali

mo-

noptota.

in

quihus

et

communia trium generum

frugi
nihili

sunt

veliit

mascuiini

feminini neutri,

nequam
dici
:

nugas
in
et

pondo

m.

f.

n.

quaniquam
puta
id

unum pondo non

libram
,

sciamus, sed

libram referamus,

ut

unam

duas libras

duo enim pondo

deinceps obsorvamus.

quoque
dicamus

observabimus ut, quotiens de neutro loquamur, correpta o

25

littera

duo milia;
dicimus.
[|

in

accentu longo duo homines,

ambo homines, amhac mulieres

quae pluralia
instar

Sunt quaedam nomina singulariter

tantum monoptota
git

non habent,

et sunt

neutraha, velut fas hir taho

nefas

pus

si-

napi virus, unde vir appellatur: caepe, et haec caepa huius caepao.
.10

Sunt quaedam neniralia singularifer tantum monoptota ([uae

hus casibus naturalem dechnationem admittunt
velut gelu, genu, testu oavQaKov,
ot

pliirali-

appollantur heteroclita,

sed Vergihus haec testa in georgicis; et

4,

Fel sic

8 Brixiae U) 4 sint ui sit 7 bai^ A' rodium 5 sint u) sit iV Argi] Arpi Phocas p. 1707 sonium 14 seiiium 11 Vergilius] Aen. I 502 15 niaeror maeroris] macer macri maeror Xvnri B. fortnsse macor macoris: cf. Priscian. p. 699 de monoptotis] ea^c. Bob. 16 iT usquaque 18 XII o?. nuga A" 21 nugas p. 102 sq. exc Paris. f. 105*. cf. Dioi. p. 288. 314 quamqiiam in iibram referri 26 dicimus Phoc. p. 1692 22 in libra referamns et Phocas 28 sinapi \\\res unde xnr sinapi * unde ir ui: virns unde vir coniecit Lindemannus conl. Isidor. XI 1, 103 29 huius cpe 30 sinoxilaiiler om. N: S"nt nuaedam siii^-^ulnriio'- tanluni nionoptola 32 in georgicis] I 391 testa cum ardente viderent Scinlillare oleum, II 351 ingentis pondere test.ie. priorem ver.fum ad-

scripsii Cliarisius p.

49

3*

36
p.

CIIARISII

P.

p.

18.

19 L.

veru
inlVa

opsXlaxog,

seru

oqoc,

toniini,
:

cornu,
et

ossu oaxiov, et os ossis, ut

apparebit intor nionosyllalia

' ,

pecu

pecus pecoris, sicut apud Sal-

lustium

el alihi

domiti pecoris' el apud Veryilium ftl sucus pecori et lac subducilur agnis, 'pecorisque magistro,' et pecus pecudis, ut
haec
alii

Cicero.
in

Sunt quaedam pluraliter tantum monoptota communia

sita, velut tot quot aliquot quotquot.

niimeris po-

posuere inter adverhia.

,

Sunt quaedam quae

sirut apud Vergilium

singulariter

non

in

omnihus casibus cadunt

,

ve-

ruin pluralem declinationem

sollemnem arfmittunt

velut

frondem

et

fronde,
potest:
lo

'fronde super viridi'; frugem,

in

et fruge

vicem

et vice.

Sunt quacdam quae declinationem non admittunt,

bus tamen inveniuntur
est
et

qiiibusdam rasi-

dicuntur aptota.^ velut sponte.

nulla praeter
et

septimus casus
et cei5

sponte,
velut

et

huic declinatio
ut
sit

ablativuni accidit *

lera,

opem,

auxilium,

vicem

cum

dicimus.,

nominativos

non habent.
2

IG

N
et

monosyllaba pecu
et

pecus pecoris sicul ap sallust

subducilur agnis
el aiibi

sucus pecori

et lac

pecorisq,
iii

ut cicero st qda plu lantum monoptola commuiiia

aliquot

numeris

quotquot

fl

alii

posuere inter aduerbia

// miltunt uii

sunt

qdam

q singularit n in omb' casib. cadunt uef pluralem

uiridi
fi

ap uerg fronde super

st

frugem
huic

et

fruge

potest

uicis

et

10

qdam

q declinatio

admittunt in quib:
et

dam

casibus

sepiim:
et c^tera

casus est

sponte
ut sit

declinat
et

uu opem

auxilium

nlcem

15

In prbiiis versibus vix plura quam quae nunc restant adparuerunt Pierio, sequena 37, 6 Numeri pleniores legit, ultimos inde a 37, 18 sic in Ruileute integros 2.sallustium de* et apud Virgilium, et succus lu 5 pecoris quam lactis abundans*ut Cicero lu 10 fruge potestates 9 pluralem numerum admittunt apud Vergiiium w in codice in inilio 14 declinatio nulla, praeter ablatiuum et caetera w. * sunt uj novi versus snper scriptum est aliquid, quod non satis tnifn adparebat : genitiuus vei .tiquus legi posse videbatur 15 uicem nam haec nominatiuum non habent.
tes inde
.

Sunt

u)

2 infra] p. 27 3 domiti pecoris Putschius. Sallust. lug. Ib 4 et sucus] 5 alibi] Verg. bucol. 3, 101 pecorisque magistri. et, pecoris Verg. bucol. 3, 6 quam lactis abundans. hoc algu, xo v.qvoq et algor algoris, ut Cicero Pulschius. ut iustum litterarum numerum explerem et pecus pecudis addidi: cf. Charis, p. 113. pe(> in cuda ex libro III de re publica adfert Nonius p. 159 numeris posila tot quot aiiq\iot B, unde in reliquis etiam versibus lacunis membranarwn supplementa ad numerum Ulterarum adcommodata petivi 10 Vergilium] bucol. 1, 81 11 uicis uicem et uice Putschius 13 et dicuntur uittazaj ut dicis causa, Jiic fantum genitiuus est: uerum plurali numero deficiunt. septimus casus est sponte et huic declinatio nulia, praeter ablatiuum. opis et uicis ut caetera. item accusatiuum ut opem, ut sit auxiliuni et uicem: ope et uice: nam haec nominatiuum non habent Putschius. Frondem et frugem et uicem absque nominatiuis dicimus. Causa tantum ablatiui casus est cum dicimus uerbi causa. Opem cum signiQcat auxilinm et nicem cnm dicimus nominatiuos non habent p: unde suspiceris in lacuna quam indicavi omixsum esse caiisa; quod nomen inler aptota referri non memini

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 23.

I
p.
19.

37
iO
I..

24 P.

Siint

(juaedam

quae singulariter cum declinantur

phiraliter

in

p\urali
hic

mutant

genera, velut hic lorus^

haec ioca
5

haec

loca

et

hi

loci,

pomarius,

pluraliler haec pomaria, hic tarlarus^ pluraliter haec lartara^ hic iocus
et hi ioci,

hoc porium hi porri, hoc frenum hi freni

et

haec

frena.

Numeri non declinantur praeler unum

Elementa litterarum indeclinabilia
XIII
In
iti

et
[|

duo

et Ires.

sunt.

DE NOMINIBVS QVAE HYPOCORISMATA NON RECIPIVNT

primis

monoptota hypocorismata non recipiunt, item haec quae

nalura singularia smd., item elementa, item lluminum montiumque no-

mina
festi

et

urbium, item propria nomina deorum hominumquc, item dies

elementa, item numeri.

et litterarum

Hypocorismata semper generibus suis unde oriuntur consonant, pauca

dissonant.,
13

velut

haec rana hic ranunculus, hic unguis haec ungula,

et

hoc glandium haec glandula, hic panis hic pastillus

Varro dixit:

hoc pastillum, ut

haec

})eta

hic betaceus,
ut Terentius

haec malvgi hic malvaceus, hoc pisAdelphis:

hic
ensis

trinum haec
et

pistrilla,

haec ensicula

ensiculus; sic in Rudente PlaUtus.

iV
st

(Jdam

q
et

singu
hi

cum
loci

declinantur

in

plu

pt h loca

liic

pomarius p

liic

iocus h ioca et lii ioci h. porrii h Numeri n declinantur pr^ter unii et litterarum indeclina Elementa

inprimis

moiioptota hypocorismata

10

elementa item fluminum montiumq.

hominumq, item

dies fesli et litlerar e

:

Ypocorismata semper generib

a

suis

und
h

ang^uilla

15

hic

ranuncul

hic

ungis h ungula.

h. pastiilum ut uarro dixit h beta hic betace

h.
sic
pistrinii
in

pistrilla

ut terenlius
:-

in

ad

rudente

plautns

De

nominatiuis

ad

3 Pluraliter haec pomaria. hoc 1 in pluralibus mutant genera. Pluraliler ui fraenum. hic iocus 5 porrum et hi porri. Numeri to 6 et duo et tres, ex quattuor usque ad centum a centesimo. Elementa w 7 indeclinabilia sunt. Nomina Hypocorysmata. In primis monoptota hypocorysmata non recipiunt, neq^ie elementa u) 10 montiumque nomina et urbium. Item hominumque w 12 elementa. Item numeri hypocorysmata u) 13 unde oriuntur consonant. hic u) 15 hoc glandium, haec glandula, hoc pastillum u; 16 betaceus, haec malua, hic maluaceus. hoc pistrinum w 17 Adelphis, hic ensis ensioulus. sic w

nn^ms

8 DE NOMiNiBvs] Choris. p. 128 exc. Bob, p. 103 exc. Paris. f. 105* 14 hic hvLeQ, \xn^\\\ai tuentur Bp Charisiusp.\2% Diomedes p Z\Z, anguis anguilla unguis ungula Priscianus p. 618 15 hic pastillus, quod spatium lacunae requirere videhatur, 17 Adclphis] IIII 2, 44 apud ipsum lacum Est addidi ex Charisio p. 69 et 73 pistrilla 18 Rudente] IIII 4, 112 ensiculust aureolus
.

39
|).

CHARISII
J4.

la P.

p.

-0

I..

XIllI

DE NOMINATIVIS AD REGVLAM REDACTIS

eii

Oimiia nomiiia qiiae in

nelivo
ellenintiir

lerminantiir in nomiiiali\o casu, oa in ge-

per

is

miitata
liis

praecedente

syllal^a

in

i,

et

sunt

iaene
el

oinnia

neutralia

exceplis

tantuni

novem, quae masculina

cornicen

viiientur;

sunt masculina in en hic tubicen ex luba longa tubicinis,

liticen ex

lituo, 5
ti-

quod

est

tubae genus minoris,

liticinis,

ex cornu cornicinis,
lien anfn^v lienis,

bicen ex tibia tibicinis, fidicen ex fidibus fidicinis,

vecpQog
neulral.ia

rien

rienis
in

et

ren,

tlainen

uQsvg KaiauQog tlaminis, pecten

bilumcn aatpakxpv;

peclinis.

en,

ab a,

abdumen Xu%aQa abduminis, acumen

;

acuminis,

agmen

agminis, aluinen axvnxriQia

6,

c,

coliuiien axs- lo

Qsco^a; d, discriinen discriminis; et similiter per reliquas litteras.

Onmia nomina quac

littera

terminantur neulralia sunt,

proconsul, exul,
vigil,

iit

tribunal,

animal, bidcntal, exceptis his, consul,

pugil vxn;g,

praesul, sol solis; simiUter et barbaris, Annibal Suuil Mastanabal, et siqua

alia

noinina sunt paruin Romana.

eadem nomina

neutralia quae per

ut

ter-

15

rninantur
bidentale.

etiam
||

per e litteram terminari

invenimus,

tribunale animale

Omnia nomina quac

lucar
&saxQt.K6v

ar syliaba terminantur neutralia sunl,

ut

exem-

plar, iubar, inslar, exstar, bustar locus ubi

crcmantur mortuorum corpora,

exceptis his,

aQyvQtov,

lucunar

et

similia;

Caesar

lar 20

par; commiine cst enim, et quae ex eo conponuntur, ut dispar conpar.

Omnia nomina quae

2

terminanlur

aiit

masculiua aut ferainina sunt.

11

N
iii

Omnia noinina q
Iiis

en terminantur
in
.1,

in

nominall ca

mutata pcedente syllaba

tnj

et et

sunt p^ne sunt

om
iii

noiiem

rj

mas uidentur

maS

eii

hic

tubicinis liticen ex lituo tub

genus

liticinis

cornicen ex

cornicinis tibicen ex tibia tibicinis fidicen ex fidib: f

lienis

riea

Ne(})Poc

rienis

et

rena
in

flamen
ab.
a.

lepeyc kaic

flaminis

pecten pcctinis neutraiia

en.

abdumeii

AAn.^^p

AC4)AAT0N

abduminis acumen. nis agmen agminis bitumen

alumen CTYnrHPiA
as litteras

10

columen CTepcujMN\
10
A'
I

d discrimen

nis et

4*,

Eadem

ad rcgulam redactis. Omnia lo 2 casn, ea in genitiiio efl"eiuntur per is. u: 4 omnia neutralia, exceptis his 10 5 liic tiibicen tuba longu, tubicinis Lu 6 ex cornu minore, cornicinis w 7 fidicinis, lien onlrjv lieiiis w 8 flameii KcciGaQog, t^QSvg, flaminis U) 9 XanccTQa abdoniinis 10
1

nintata

2 Omnia 11 litteras Charis. p. 10.67 6 minoris, quod in extremo versu posUim posl cornu forlasse non integrum legit Pierius, in suuin locum revocavi H et
10 b litteram coniectura addidi, c in e.vtremo versu locum hahere 21'(oiipar Charis. 12 Omnia 17 bidentale Charis. p. 13 18 Oninia 19 bustar corpora hoc loco omissa post'l\ conpar habet N: bustar biisp. 14 sq. taris lociis ubi coricrcmantur mortuorum corpora exc. Paris. f. 105* 20 lucar om.. N, add. Putschius omisso exstar, quod in perturbata codicis scriptura Graecam glossam pruccedit 22 Omnia 39, 12 lunonis Charis. p. 47 sq.
renis Fabricius
potuit

INSTIT. GRVM. JJB.

p.

39
|).

25 r.
iit

iO. 21

l,.

haec neutralia invenimiis,

adnotavimus.

lioc

pondo,
scu

hoc

talto,

qiiae
siint,
i

intcr

monoptola

quac autem masculina

Jeminina

haec genelivum

per

is

habent praecedente o, quam non

numqnam
scd
quia

in

mutant^ non numforti-

quam
5

servant, Cicero Ciceronis, .\pollo Apollinis,

emptio emptionis,

tudo lortitudinis,

turpitudo

Jurpitudinis.

rationem niinus habent

tunc enim

masculina, qiiando mutent,

femiuina scrvant
veJut deminutio
alia
10

femininorum rationem exponemus.

siquandc
sit
ti

lilleram,

ante

novissimam o syllabam,
sin

deniinutionis,
,

subscriptio subscrii)tionis.
i

autem

fucrit

littera

coniuncta

lunc utique o in
(]uis

mutant, velut valetudo valetudinis,

,

cupido cupidinis.

ne autem

reprehendere possit
,

necessc habemus
habeat

hoc observare
o

quod unum proprium soluni nomcn

quamquam
el

cum

aham

litteram,

tamen o non mutat, luno lunonis.

si

praeterea quae in o

terminantur masculini generis,

tamen reripiant

fcmininam naturam,

erunt communia, velut hic et haec latro, nebulo eiKaiog^

15

homo

et

similia,

exceptis his

leno lena

leo lea

et siqua

alia sunt.
j

his,

Omnia nomina tertiae declinationis accusativum puppis; puppim enim facit: sitis sitim facit,

in

em

faciunt cxccptis

securis securim, turris

turrim, pelvis pelvim: et turrem tamcn habes apud Vergilium libro secundo,

turrem
20

in praecipiti
,

slantem.
ut Ileliupohs Heliupolim, Neapolis Nea-

item civitatium nomina eius modi

polim,
i

Scythopolis

Scythoi>oIim

Chrysopolis

Chrysopolim.

ahlalivus in

/iicit.

Omnia nomina quae

25

in es tenninanUir gcnetivum faciunt in i,

si

ta-

raen pura fuerit syllaba, ut acies aciei, almities almitiei evTCQmeia: item et

cetera similiter.

si

vcro adiecta fuerit littera

confundit declinationcm et

19-25
20

N
pili

pci //lim
staiilem
e/zrt
.

scylliopolis
.

scyUiopolim

chrysopolis

chrysopo

em

noa.
acit

modi
ut

nt heiiupolis heiinpolim neapolis

neapolim
eYTTPeTTiA

//

acies

aciei
in
i

aimities
si

almitiei

ant''

genc faciunt
u
adiecla

tameu pnra
confundit

fucrit syliaha

25

si

fuerit

iittcra

declinatione

In primis versibus non plura pleniores legit Picrius 20 Item

quam quae

7iunc restant,

cusaliuum

in

im

faciunt.

ncmina couiposila eiusniodi w 21 Clirysopolim, Omnia nomina quae in es terminautiir w

reliquos inde a 40, 3 indolcs ac-

2 admotauimus N:
apolio apollonis emplio
.

cf.

p. 22. 23
di
.

3 non

numquam
.

in

niutant om.

nis fortitudo

nis tnrpitudo
lia
.

dinis

7 siquando o litteram

littera praecedit Charis. p. 48 i 8 fueril a littera 15 alia 12 praeterea sunt exc. Bob. p. 92 sq. 14 eizcciog Lindemannus cofil. gloss. Philoxeni v. nebulo iKeoc N. 6v.ieoq editum fuil in lo unde a^iSQog H. Stcphanus in. eoccerptis v. nebulo 15 sunt om. N, add. 22 facit exc. Bob. p. 92 accu.... 16 Omnia em N acciisatiuum iu em lu 18 Vergilium] Aen. II 460 20 ilem ciuitatinm nomina 21 ablatiuus horum pcr i eifertur 23 Omnia 40, 17 seges Charis. p. \^2sq. cxc. Bob: p. 96
. ,

40
1..

CHARISII
iS.

26 P.
iil

|,.

-11

L.

in is facit (jenetitum,
\;\(jes,

amhages
indoles
,

7tototfo(j

lades, cautes, conpages, con-

caedes
,

.,

caues., corbcs, dapes, (aelcs ailovQog faelis, frii||ges xaQnog

frncjis

fides fidis

XvQa,

iiidolis,

lahes, nioles,

nubes

vi(pog, upes,

suboles iniyovri, sudes

sedes 'idQa, stragcs,

liaec
tria,

sepes,
spes

valles,

verres,
res

et rei 3

siqua alia suut.

nQayfia
,

sed corrunipuntur

spei

ikmg,
luis,

fides fidei

nlarig.

itein

corrumpuntur haec duo, lues

structio
est.

sirues
facil

structionis;

sed

huius tiominativus

et

plebes,

(piod

plebis

et

non nuinquam genetivum plebei habel: sed duplex huius geneti-

vus

et

nominativus: dicitur eniin cliam plebis,

quod nominativum
ilem,

plebs,
lo

non

plebes

nec

[debis

postulare

perspicitur.

de fame am6igitur.
sunl
ttetn

(piidam eiiim fainis, quidam fame dixerunl genetivo.

in

alia
,

quae
velnt

genetivo adaugentur

syllaba

licet

praecedens pura
[alis]
,

sil

necne

abies abietis, aries arielis, ales

pilis.,

alitis

antistes antistitis, cespes cescoclitis,

comes comilis
pes,
,

.,

cocles

(lovo^p&ak^og

Ceres Cereris, dives

i.s

divilis, eques.,

bospes, beres, intcrpres, limes, locuples, miles, obses Z^iqQog,

poples.,

paries,

praeses,

pedes,

quies,

reses,

satelles,

superstes,

sospes
xV

seges.

sunt ilem alia quae in es quidem exeunl^ genetivo autem

ut

ambages nepiOAOC
dapcs
faeles

clades

cautes
f^lis

conpages
fruges

conta

coibes

eAVPOC

K.\pnoc

dolis

labes moles nubes Ne<i>oc suboles

slrages
1-

s^pes

ualles
ei

uerres
ei

rupes

.111.

spes eATTic.
is

res rrPArMA
s.^d

II,

lues.

strues.

sU'uctionis.

facit et

plebis et n

nuquam

geneli.iu

nominatiuus Jf

etia

pleMs
10

ebis postulare perspicilur

quidam

fam
autistes

dxnt
sit

genetiuo

licet

pcedens

pura

nec

iie

alietis alis.

antistitis // tis

AAMOC

coclitis ceres.

reris diues

OMHPOC
es locuples. miles obses paries pes

15

ses satelles superstes sospes seges

u) 4 soboles, sedes sSqa, slrages u) rnpes. 6 nQdyfi-a. Item corrumpuntur haec duo uj 7 sed 8 genitiuum * duplex hic geniliuus ei w * struclio. est el plebes quae facit 9 plebis * plebs, non plebes nec plebis poslulare perspicitur * igilur quidam lu: ebis sg(]. in codice posterius adscripta esse videntur. nam et minoribus litleris exarata 11 genitiua adaugent syllabaiii iicet ut: nec ad finem mcmbranarum perscripta sunt 12 nec iie abies abietis. aries arietis, ales ^Q\\t\\y\VLin codice correctum est geneliuo
,

2 KUQnog

indoles indolis
tria
uj

Corrumpuntur

liaec

antistes aiitistitis, cocles (Jbovo^p^aliiog uj alitis alis, 14 diues, diiiilis, hospes, 16 pes, praeses , pedes, quies, reses, satelles u) heres interpres, limes, locuples w 17 seges, leges, teres, tranies. Sunl praeterea nomina quae in es. quidem literas exeunt nominaliuo casu, genitiuo Iiuius per ae lo. minor omnino codicis lacuna est quam quae haec capiat, nisi quaedam in margine adsciipta fuerunt

10

nt fidei decliuauerunt

de fame ambigitur quidam enim liaec fames liuius faniis quidam huius famei 17 sunt item B: cf. Charis. p. 40 41, 13 faciunt exc.

Bob. p. 92

Charis. v. 8

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
'-'6.

I
p. 21.

41
22 L.

-27

V.

per ae
chisae,

lilteras

efferuntui",

et

sunt primae tleclinationis

ut

velut Anchises

An-

Achates Achatae,

Acesles Acestae.

autem iaciUus

intellegatur,

observabimus quod Graeca noniina quae in es terminanlur genetivum faciunt in is, si genetivo apud Graecos ovg habuerint, vehil ^rjfioa&ivrig
5

Jrjfioad-ivovg

Demosthenes Demostlienis.
IlrjXeidrjg

sin auteni in

Graeco genetivo ov
Ajiiarrjg Ayiiaxov,

habuerinl,

ut

nrjXsidov,

Aiaxlvrig

Alaxivov,

laciunt Lafine genelivum per ae, ut PeHdes Pehdae, Aeschines Aeschinae,

Acestes Acestae.
Atrida Atridae,
10

jjossunt

tamen etiam Latinum hahere noniinativum,

velut

Achata Achatae, Pylada Pyladae,

Oresta Orestae, Anchisa

Anchisae.
proleruntur.
lis

haec nomina genetwo apud veteres auctores sine observatione

nam

et Aristidis et Aristidae et Aristidi

etiam dixerunt, Achil-

et Achillae

et Achillei;

et

per hoc pluralem dativum et ablativum tani

ex tertio
eunlia
15

quam

ex secundo ordine faciunt.

et

nominativo singulari
velut

in es ex-

eundeni faciunt nominativum

vocativum,

hic

Hercules

Hercules.

Omnia nomina quae per eus

ciunt, velut Pentheus
||

efferuntur genetivum per

ei

syllabam fa-

Penthei, Nereus Nerei, Mnestheus Mnesthei, Tydeus

et

Tydei,

Peleus

Pelei.

quamvis regula dicat Peleum, lamen Pelea

Tydeu.
sed in

dici-

mus
20 tio

in accusativo; in istis

similiter et in vocativo o

magis

casibus praeponitur.

nam Graeca dechnaablativo Romanam sequimur

regulam, quoniam apud Graecos ablativus non

est. dicimus enim ab hoc Tydeo Peleo secundum Roma|nos, ut sine dubio Pentheus Nereus Mnestheus Peleus Tydeus sint secundae declinationis.

Omnia nomina quae per

25

is

terminantur genetivum quoque similem nohis

mmativo faciunt, velut hic suavis huius suavis; exceptis

1

quae
.1.

in gene-

.V

per
q
in

litteras

efferuiitur et

st

tes achat^ acestes acest ut

decliiiar

facilius intellegatur

es

terminantur

geneliuum

faciunt

in

is.

AeMOCGCNHC
5

OYC
h ostenis

habucrint
sin

uQ- demosthenes
genetiuu
.

dcMOCeeNOic
habuerint
ut

W
latine

in

greco

oy

nn

TTHAIAOY
KecTOY
nes ^scin^
faciunt

AICXINHC
genetiuii

.'VICXINOY
per
ut

AKeCTHC
peiid^
aesci

pelides

13

iV

4,

Nominatl singulari

dociinalionis. ut Anchises anchisae, Achatesu)

uj

nomiiia qune
ciunt

is,

si
U)

Demostlieues Demostheuis

2 inlelligatur disiincru), giaeca genitiuum apud pvaecos ovg, ul u) 5 drj^ioo&ivovg, 6 ut nolLXfjg lovg, aCaxtvrjg, vov. dnioxrjg oxov fa-

10 genetiuo coniectura scripsi. incodice enim littcrae nort salis adparebant; gene vel propria vel peregrina legi posse videbutur: haec non numquam apud auctores siiie obseruatione efferuntur 11 nam et etiam et 13 quam ex primo ordine B

ei

16 per

18 dicet 42, 3 dicitur Charis. p. 68. 106

.is.

syllabam

A'

B N

N
o

19

Tvdeu

uj

o tydeus

24 Onmia

12
p. 27.

CIIARISIl
'W
1'.
|i.
->.>

1..

tivo crescuiU, licel

per

is

elVerantur, velut cuspis cuspidis, cinis, cncuniis,

lapis,
{,'Iis

lis,

pulvis,
el gliris

|)ollis

yvQig pollinis,

semis

scniissis,

sauguis,

vomis,

giiris;

iioniinalivo dicitur.
is

Moiiosyllaha

quoque per
hic

syllabam

genelivos
hovis,

habenl |(aenc onu)ia,

lucis,

\olul masculini generis,

as assis,
lar,

hos
nions,
ros,

dux
iiuis,

dens,
nias,

(los, s

Ibus,

lur

Kks7ttr)g,

gre.x,

glis,
i'Gog,

Mars,

uios,

pes,

praes praedis,

pons, par

rex,

sal salis;

ciiiu

aiilciu

iuramus,

'per lios sales' dicimus:

sol, sons,

vas vadis.

reminini generis, haec arx

fax
Xainrcxg,

uKQonoXig, ars rixvrj, calx, cos cotis,

frons frontis,
nis;
alii

crux, dos,

laex, falx,

fraus,

glans,

gens,

glos audQog adeX^pri

lis,

gloris,

glus

gliiti- lo

hoc gluten dixerunt: lanx, lex, lens, laus,

lux, niens,

merx;

Salluslius nierces dixit: niors, nix, nox,

nux, nex, nar ^wt>cov naris, ops,

pax, pars, praex, plehs, pix, slips eQavog stipis, stirps, sors, sus, traps,
vis /3/a vis,
fel,

vox, urbs, vix

hirris,

vicis.

neutri generis, lioc aes, cor, crus, far,

lac,

hir

d-ivaQ

ius iuris,

mel, 6s axoiia nQoaconov oris,

ex

6s

I5

ooxiov ossis, par ^evyog, pus, rus, tus, vas, vcr.

nosyllahis,

omnihus aulem motria

quac contracta ordine diximus, corrumpuntur haec

faciunt,

et

per

genetivum

spes spei,

res rei,

vir

viri.

ohservabimiis

autem

in

monosyllabis quod
netivo
alia

ea quae singulari ablativo per e exeunt

necesse est ge20

pluraU per ium cadant, ut a monte montiuni, a ponle pontium; et

plura sunt, exceptis his quae repugnant regulae.

Dicrum sacrorum
ter neutralia

et

soliemnium appellationes,
inseruimus,
tertio

quas iam suo loco inpluralcm duplicem

||

scmper

pluralia

genetivum
ordine, velul

habent,
liiim et sic

tam ex secundo quam ex

Saturnaliorum
,

Saturnalia Salurna;

INeptunaHa Neptunalium et Neptunaliorum

et

cetera 25

observabimus, Vulcanalia, Tcrminalia, Conpilalia, Carmentalia, Bacchadicimus autem

ct

nalia, Liberalia, Genialia, Parentaha.

Saturnale et Nep-

tunale

donum
illae

et

templum

et res

Saturualis,

Item

appellationes

quae etiam

cum

Latine

dicuntur natura sunt

3o

Graecae duplicem genetivum pluralem habent,

lertio

tam ex sccundo quam ex

poema diadema loreuma duploma ceroma. dicimus enim poematum et poematorum, diadematum diaderaatorum toreumatum toreumatorum, duplomalum duplomatorum, ceromatum ceroinatorum. sed
ordine,
velut
,

sunt qui distingunt haec

ignorantes et
pluralis

et errorcm quendam essc ostendunt diflerentiam non esse unam appellationem ex qua elationem genetivus

35

duphcem habeat, sed duas

tertii

appellationes idcm significantes

alteram
dalur.

secundi, alteram

ordinis.

et

secundi haec est quae

antiqiiitati

4 Monosyllaba 16 ver exc. Bob. p. 94 sq. Mouosyllaba Monosyllaba quaeque per is syllabam genitiuos ui 5 ina
ICOC mascnlini generis iiic as w 7 par rex et \iuum neutruni liir, quod est indeclinabiie, declinaverint Priscianus p. 698 22 Diernm

qti

......... genelT
s liic

as .V

indeclina

8 sol soiis uas u) 15 liirris ius A''. quamvis quidam, ut Charisius, ir iris 43,5 simililer exc. Bob. p. 92 solV

lcmpnium

suo loco] p. 21

27 genealia

35 genetiuos plQ dupll

INSTIT.
p. 28. 2!) P.

GMM.

LIB.

[
'2>.
-'3

43
p.

L.

nam

anliqui hoc pocinatiim

huiiis

poemali,

ut nienlo phiraht(;r haec poe,

mata horum pocraatorum

diademati,

dicerent ct pocmatis
tertii

^t

hoc (hadematum
esl

liuius

ct cctera simihter.

autcm ordinis hacc

quam

in

con-

suetudine obscrvamus, hoc poema luiius poematis, pluralitcr haec poemata horum poematum, el cetera simiiitcr. Omnia nomina in is htteris lerminata quae dativo i exierint, nccesse
,

est

genetivo

et

accusativo

antc ultimam

rccipianl,

ut agrestis agrestium

hos agrestis, caelestis caelcstium hos

in is terminantur nominativo
10

caelestis.
i

item eadcm vocabula quae

ablalivo casu in

exeunt

et

accusativum plu-

ralem casum shnilem nominativo singuhiri faciunt.

minativo
is

item in vo(;abuhs no-

terminatis

quando

genctiviis

plurahs

ium quando
per
i

um

haberc
is

debeat, dcfinilio brevis est, quod, (|uoticns accusativum phiralem in

buerint,
gejnctivuin
in

ha-

ium hal^ebunt.
altqra,

sed

triplex

ium declinandi
terminantur,
littera

causa est; prima,

13

cum

dativus et ablativus singularis

littera

ul

peUis puppis

mcs||sis;

cum, quamvis
per
acris
is

ablativus

finiai

tur,

tamen,

qiiia

accusativus
ut

plurahs

elTertur,

etiam

genelivus

ante

um
per
lis.

habcbit,
is

crinis crinium,

acrium, hostis hostium;

cst,

lertia,

cum
nine
20

mascuhne ghs, temicommunes etiam gcnetiyum pluralcm per ium agunt. Graeca voproductam ncmiinativus inclusus
deducta,
Thessalis,
ut
ut

cabula a

pairia

Dardanis Ihas,
exeunt
et

aut a

genere, ut
sunt.

Tantalis, Acolis, genetivo phirali per

dum

omnia rcminin^

interdum
u\

et

masculina in candein dcchnationem cadunt, ut Damis

et Paiis,

dicatur genetivo

Damidum ct Paridum. Omnia nomina quae in or syllabam terminantur nominativo, mascuiina

si

25

seu feminina,
litteram

quidem Lalina
proferuntur,
coior;
h(jnor,

fuerint,

genetivo circumducuntur

el

pcr o

productam
splendor,

veluli venator

venatoris, gladiator, tutor,

sudor,

exccptis

his

quae non producunlitr,

sed
si

sed

corripiuntur, velut
fuerint,
30 similia.

memor memoris,
,

arbor arboris.

natura (iraeca
et

corripiuntur

ul Ilector Hectoris,

Theomnestor Theomncstoris

nam

neutralia

ulique

genctivo

corripiunt o htteram,

ut marnior

marmons, robor rohoris. Omnia uomina quae

rali

ante

um

nominativo habent
ut

ncutralia dativo plii-

et

ablativo

litteram

geminatam habent,

armarium

conpendium

supplicium; ut puta hoc armarium haec armaria his armariis el ab his ar-

12

iV

5,

in is

habuerit

(coi'r. -tiuos) iV 13 sed tricuni daliuus et accusatiuus singularis .i. littera termiuantur p cum datiuos et aldatiuos singulares i littera terminaut A^, nisi quod non satis adparuit utrum lerminant an terminant scriptum esscl: termiiiantur w foeiiiinc lis lo: 18 produclam p productas in codice non satis adparncruyit litterae 21 genetiuum plQ [)cr dum exeunt gene piu per dum aguut p 22 ut

plex

23

12

accusatiu:

plu

in is habuerit
/1

genetiuum
1-1

Paridum exc. Paris.

105*

daphnis daphntdum paris paridum p

minativo] nomina

24 omnia

31 roboris Cfiaris. p. 66

no-

44
p.
l^).

CHARISII

P.

p.

-'3.

L.

iiiariis,

ct cetera simililer.

scd de insumiiio quaesitum e^t, quuniam apud

Vergiiiiim

non geminatiir.
nunien masciilinuin quod per tor syllabam nominativo casu tertrix

Omne

minatur tVmininu per

(inietur nihilque ex

numero syllaharum

iransla^

tiim aniiltet, velul orator oralrix, vcnalor venatrix, hcllator hcllatrix, actor
actrix,

accusator accusatrix, reccptor rcceptrix,

,

domitor domitiix, cnalor

nutriti-ix
,

crcatrix

tractator tractatrix

et

similia

ac per hoc nutritor

quam-

(luain in usu nutrix dicalur;

excejjto auctorc,
cst,

cum

ctiam haec auctor dici

ultimo terminata maslo

dchcal.
culina,
si

verum observandum
pcr verba
|1

quod or

littcris in

nascuntur, una
,

littera in

femininum adcrescunt, ut veoalittcris

turvenatrix, viclor victrix

plus
tur,
effic-ict
:

tonsor tonsrix, non tonslrix; duabus cnim

,

fossor fossrix

cursor cursrix.

si

vero sua pruprietale censehun-

non

ut superiora,

quae proficiscuntur a verbis, necessario communia

spectare tam feminis

erunt, quando nihil pro indiviso per administrationcm acceperint vcrborum.

nam
ille

legere respondere
agitator
illa

quam masculis
viator
nihil

vindicatur, ut

is

agitatrix,

faenerator faeneratrix.
accipienda.

vero et institor et

tutor ac sirailia pro

communibus
auctor
si

enim quasi praecipuum quod [augerej ge-

per

verba habent.

quidem proplerea

dicitur

neravit, auctricem dicemus,

quod pariter augere possit; cum vero ad auc20

toritatem referatur, pro

communi recipiendum. Omnia nomina quae per us syllabam nominativo

i

casu

terrainantur,
is et

haec genetivo aut per

tertii

exeunt

et

sunt secundi ordinis,

aut per

sunt

ordinis

aut per us similem nominativo

proficiscitur et in

et sunl quarti ordinis.

omnis

appellatio quae ex verbo

lini

us syllabam terminatur mascu25

generis est, vclul descendo descendis hic descensus, coeo cois coitus,
adficio
adficis adfectus.

ambio ambis ambitus,

et

sunt autem quarti

ordinis

genetivo
i

per us efferuntur.

sed

per

genetivo proferetur, velut hic

secundi erit ordinis et si nomen erit, magnus huius magni, hic lulianus hused,
si

ius luliani,

hic Augustus huius Augusti.

non

fallor,

omnium

ver30

borum
tio,

appellationes

etiam

in

terminantur.

quae cum in

terminatae

fuerint, genere feminino declinantur, haec coitio, haecambitio, haec scrip-

adfectio, uUio, descensio, accersio,

tertii

decessio, evictio

et

cetera.

sunt

etiam

ordinis et per
,

is

genetivo proferentur, velut [coitio coitionis et

,

cetera] masculina
tus
veteris;
facit

hic Ligus Liguris

et

hic lepus leporis

|

hic

mus muris

ve-

haec

et

hoc vetus

Irigenes:

feminina,

haec Venus

2 Vergirmm] Aen. II 270 in somnis ecce anle ocuios maestissimus Hector Visus adesse a grammalicis quaesitum esse, utrum in somnis legendum esset an insomnis pro insomniis dictum, docet Servii adnotatio. cf.praetcrea Serv.in f^erg. Aen. I 353 III 151 IIII 353. 466 3 Omne 9 debeat exc. Bob. p. 91 qnamuis w. 7 quam
milii, ubi

quamquam 10 adcrescunt 12 fossor fossrix to fessor 18 augeret et generaret Fabrifessrix 15 quam masculis U) tam mascuiis cius. codicis scripturam defendil Lindemannus , ut augere generavit dictum sit pro ' augere feciV aut 'ita generavit ut augeretur\ cf. Serv. in Verg. Aen. XII 159 21 omnia 23 oninis appeilalio 32 cetera exc. ob. 45, 4 nemoris Charis. p. 56 sq. lii descensus 25 liic descensus p. 95 sq.
coniecit

Lindemanmts

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
.10.
.31

I
P-

45
2^
'

P.

Veneris, haec

telliis

telluris,

liaec iiiventus invenlutis,

haec pahis paludis,

haec scrvitus servitutis, haec senectus senectulis, haec fraus fraudis, haec
laus laudis, haec virtus virtutis, liaec salus
|1

sahilis: neutraha,

hoc nenius
lia-

nemoris.
5

quae autem per us exeunt

et

genetivuin siniilem nominativo

bent et sunt quarti ordinis, haec infra ostenduntur, quibus exccptis rehqiia

per

proferentur, velut hic acus acus,

artus

hic artus arlus;

sed singulari nuar-

mero

non dicimus: adventus advcntus, accentus acccntus, arcus

conmeatus conmeatus, currus
nutus, occasus dv6ig
currus,
cultus,

cus, aestus acstus, caestus caeslus, casus casus, contextus contextus, colus colus rjXaKccTri,

domus,

loUuctus, fructus, fetus, gradus, hahitus, ictus, iactus, lacus, inpetus, ma-

nns,

magistratus,

obtutus, partus, passus, portus,

porticus, principatus,

prospectus, quaestus,

quercus, risus, ritus, saltus,

senatus, sexus, sinus, situs, status, sumptus, tractus, tribus, versus, victus, vultus.
15

item omnia nomina quae ante us littcras habent

in i, velut hic pius o
pii,

i,

haectersimili-

minantur per vocativum casum

tcr declinantur.

et cetera

nullum aiitem neutrale dissyllabum us Utteris terminatum

ultima
exit

genelivo

in

syllaba.
est.

unde vulgus masculini generis potius

quam
teras
20 in

neutralis
exierit,

dicendum
dativus

item

ultimam u habebit.

quorum genetivus singularis in us litquaecumque autem nominativo

us exeuntia genetivo plurali u geminalum ante

plurali
in

habuerint, ea accusa-

tivo

us

terminabuntur,
fluctus,

ut

anuum has anus,

domos.

luctus et

manus manuum has manus, anus cetera. ergo melius has domus quam

item quae in us cadentia plurali genetivo

litteras

rum ultimam

habuerinl,

accusativo plurali os

ultimas habebunt,

iit

pinorum pinos, ficorum

item us terminata,
genetivo plurali gemi-

25ficos, et cetera simiUter; ac per hoc

si

domorum domos.
ut anus ab

dativo el ablativo

singulari

u ultimam habuerint,

natum u ante

m
et

habeant necesse est, cetera; ac per

/ioc.

manu manuum

domus

anu anuum, manus a domu domuum, non, ut

quidam putant, domorum.

iV

5,

ir laiis

24-29
25
ul

N
pinorum pinos ficonim
ficos
et

et

cetera

similit

ac p

i"

ilomos
plij

//.

ii.

Ilem us tminata
anle

si

datiuo

abialiuo singu .u. uilimam

genl

geminatuni

liabebunt necesse est ut anus ab anu anuu

doni: a

domu domuum

n ut

quidam putant dom

legit
ui

Non nuUos versus hic illic pleniores quam nunc sunt 26 ultimam liabuerinl. Kenitiuum domoruni domos to
ir

Pierius

25 ac per iioc 29 domorum. Omnia lo

ueneris
iV

tellus

N N

c.ns:

s:
liabitns

t:t:
ictus

casus sus

9 HAeKATH

ctillus

fructus fetus

iaclus inpetus

conteslus lus u; manns magislradis

AYCIC

domns dnclus

gradiis niitns lacns occasus obtutus

12

quereus hoc loco omissurn

A'

post 14 nultiis hahet

19 datib:

20 geminanle. m.

40
p.
.11.

r.IURISII
32 P.
p.
"24

L.

Oinnia noinina qiiae

neliro aul per
terlii ordinis.
i

|M'r

er lilteras asn noniinativo fcxfmu,

et

haer geis et

termimtnlur
r[uae

sunt serundi ordinis

i

aut per
et

sunt

cl siint
et

pcr

exount ager agri

sie

celera per oris

ilinein

liMeraruin,

sunt omnia viasculina.

venler
yccsx{]o

quac aulern per

itein

ex||eunl
.,

liaec,

pater patris,

ventris.,
liis,

el

celera similiter

aiit 5

inascnlina aut feininina sunt exceptis

iter,

cicer,

paparer, cadarer.,

tuber, cancer.
elleruntur

haec enim utique neutralia sunt.

ilcm omnia nomina quae

Graece

per

Qog

et

antc

Qog syllabani

consonantem litteram
siqua alia sunt.
si
o

habent,

liaec Latinc in

cr exeunl., nelnt

'AXii,av&Qog Alexander., Kliager.,

et

av6Qog Cleander, ovayQog onager,

Oinnia

uyQoq
litteras

nomina quae per as

terlii orrfjni^

terniinantur,

quidem fuermf
ali-

Latina, haec

sunt, velut

mas

maris.

sin

autem Graeca

(piando inciderint, aut tertii ordinis sunt aut primi.

jfenelivo

aestimantur autem
terlii

casu Graeco; et

si

quidem lerminantur

in og,

ordinis sunt,
is

velut Graece

&6ag &6avrog, Laline Thoas Thoantis,

autem Graece
in

sicut

Maecenas Mae-

cenalis.

si

ou, primi ordinis sunt,

velut (iraece Aiveiag

Aivsiov, Latine Aeneas Aeneae.

Omnia noinina quae

dita

singulari

ablativo in

litteram cadunt, haec advelut

in
i

um

syllaha

faciunt genetivum

pluralem
ea

ab hoc omni horum

lilteram cadunt

omnium.

ablalivo

autem

singulari

denuim

quae

20

Omnia
et st

wTax
i

pc

cr

lilteias
ri.

casu iioml
sic
tris

exeiiiit

4 p*

exeunt ager.

et
.

c^tera pr

per

is

cxeunt h^c pater

uen

a mascQ a femi sunt exccpti

h +t

utiq,

neutraiia st //
et

llem omuia noa q efTeruni' gr^ce os

ante os s

KAeANAPOccleanderoNArpoc
t)mnia noa q per. as. liuas terminant'' siquide fner greca nis sunt iiu mas maris sin V\'
^stimantur
ufi

10

W
0OAC

gene

casu

g
latine

gr^ce

OOANTOC

thoas

thoantis

15

Si

grece in oy primi ordinis st uu grece aini

abla in
.i.

Omnia nua q sing

plu

cadunt h addita ium syl

omnium

abla

singu ea

demum

in

.i.

20

5 uenler yaaxriQ, aut lu 3 caetera per ordinem literarum. quae ui 6 ex8 syliaba haec laiine iu er. KXiavSQO^ Clercptis his. iter cicer, passer. haec lu

12 graeca aliquando * aestimantur hoc eniin goovuyQoq Onager. Omnia U) uere geuitiuo casu graeco et siquidem terminantur in 05, ut graece 10 17 alvBiov. pluraii ui Oinuia 10 19 syllaba
aiider

unde supplemenla lacunarum petivi 18 Omnia 8 49, 2 excepimus exc. Bob. iu i litlera caduiit 19 ueiut ab hoc omiii horum praeter fidem cop. dicis addidi ex B, wide supplemenla duorum versuum petila sunt
1

Oninia

11

Omniu 93 .sq.

sunt Charis. 10 17 Acneae Charis. p. 50.

aiia

p. 62. 11,

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
.T2.

I p. 24.

47
25 l.

Xi P.

commnnia snnt
Sunt autem
et
5

triiim

generum, ut
et similia,
iit

felix a felici

felicium, veliemens a ve-

lieinenli veliememiiun
alia

conslans atrox rapax priulens.

triiim

generiim nomina,

quae quamvis

in

masculino

feminino
in

in

is

syllaham nominalivo terminentur, tamcn neulraliter nomiut

et
liic el

nativiim

e
lioc

faciunt,
agile

haec
in

salutaris

hoc salutare, item

liic
,

et
si
si

liaec agilis

similia.

his

lamen omnihus observahimus

in
i

appellatioiies

fiierint,

quod

tunc ahlativum

htteram faciunt.

nam

propria nomina fuerint,

tunc ahlativum in e litteram hahere dehehunt, ut

a Feiice Veliemente Salutare. nihilo

10

minus tamen pluralem genetivum eunin

dem

servant

tantum ahlativum singularem variant

aeque
e
illa

differentia proprii noi

miuis et appellativi.

quoque

ahlativum per

litteram

Iiahent

quae nominativo
tertii

in

correptam terminantur, quae sunt utique neutralia

sediie monile rete et similia.

ordinis, ut

mare
i

Item
15

illa

per

litteram

dativum et ablativum hahent quae sunt hoc

incusativum
sitis
illa

eodem
ante

li||hro

supra excepta, quae

tertii

per im faciunt,
felis

id

est

m,

et

sunt

ordinis,

puppis

securis turris

pelvis

He-

liupolis Scythopolis et cetera

similia.

quoque quae similem genetivum

e,

nominativo hahent per

vis
20

litteram ahlativum habebunt et per

et

ut Iiaec na-

huius
:

navis

ab hac navi
turris

nave;

duplicem' enim haec regula Iiahet

illa

ablalivum

item ignis
in
1

ratis.

item

per

litteram ablalivum Iiaut

bent quae

litteram

nominalivum habent
vectigali.

et

sunt neutralia,
,

trihunal

ah hoc trihunali,
tavimus,

vectigal

sed in monosyllabis

ut supra

adno-

regulam istam non servant, ut ars pars.

faciunt

enim genetivum
hac parte.
i

pluralem artium partium,

25

ahlativum vero ab hac arte

ah

item

quae genetivo plus quam una syllaha crescunt ablativum per

cesse est haheant,
ut haec supellex huius supellectilis ab

litteram

ne-

hac

supellcctili,

hic praeceps praecipitis praecipiti, hic anceps ancipitis ancipiti, hehes hebetis hebeti; plurali genetivo habent ium.

Omnia masculini
30 clinatione

et

feminini generis vocabula singulari

numero

in de-

non plus quam una syllaha increscunt, unde mihi videtur non

supellex, sed supellectilis- esse dicendum, et ancipes ancipitis

quam

anceps.

1.

2 iV
tiium
geiiei"

ut

felix a felici felicium

iiebemens

et siitiilia

17

iV
1

5*,

illa

qTi

ueliemens uehcmenli nehemenlium

et

siniilia

4 tamen neutra

tamen

in neutraii

17 scytopoiis p. 25 facit seruaiit nt u;

B
27

N 20 est arte uero ab iiac arte uj om. N, add. Fabricius haec supellex huius supellectilis ab liac supellectili lo hic suppellex huius suppellectilis ab h. snppellectiii A' 30 non suppelex sed superlectilis iV 31 aucipes om. N: et ancipiiis potius quam anceps Fabricius. ancipes nominativum posuit Charisius p. 67. 96

22 supra] 24 uero

p.

14 Jtem illa 23 istam

illa
|

N
ut A'

15 supra] istam non

48
p.
3.1.

CTIARISII
34 P.
p.

25

r..

Oniiiia

nomina
pluraliter
,

quac

<'ns

teiminantur,
intellegi
el

si

inodo

non

sinl

participia,
<leri\ari

possnnt

et

nontraliter

sinj,MiIaiiler

feniinine

ad appellatioiiein
feniinine

veliit

vehenien.s,

neutraliler

phnaliter
prutlens

haec

vehenienlia,

singulariter
similia.

haec veheinenlia.

item

prudentia, sapiens

sapientia et

unde

igitur

tlinoscitur

et tliscernitur
et

nomen
,

|)arli- 5

cipio?

quod nonien
derivatur,

recipit

conparationem

supeilationem

unde eliam

appellatio

parlicipium autem

non

recipit.

sed evenil saepenu-

inero ul ex ipsis participiis

lur; velut ex eo
patiens.
||

noinen sive appellatio similis parlir/p/o derivepalior j)arlicipium facimus paliens,

est
fil

quod

est

ilem similiter ex eo quod

fit

sapio sapiens,

fit

et

et nomen nomen sa-

lo

piens:
riter

hinc

cx nomine
itein

dumtaxat plurali neutro sapientia

patientia
untle
et

el

singula-

sapientia;

pluraliter

singulariter

palienlia.

sed
in-

non numquam
venimus
raliler
silentia.

ex

participiis,

conparatio

esse
,

non
ut

potest,

derivari

ad feminina etiam

appellationes

audiens,

pluis

audienlia, femininc audientia;

silens,

pluraliter silentia,

feminine

Nomina quae
laha

genetivo

crescunt non

invenimiis

plus

quam una

syl-

crescere

praeter pauca,

ex quihus quae suggesta

memoria sunt

inse-

ruimus, quae duabus syllabis crescunt, praeceps praecipitis, anceps ancipitis, iecur iecinoris;

sed quidam dicunt hoc iocinus iocinoris,

iter iti- 20

neris, supcllex supellectilis;

lectilis

quamquaiu sane mulli contendunt haec supelet

huius

supellectilis

hoc

itiner

huius itineris dici debere.

in his

22N
similis
fit

part

uu

fix

eoquod

e patior parlicipium facimus paliens

fit

et

im pali

exeoq esapio

sapiens

et

irii

sapiens hinc

fil

ex no 10

*'"? sapienlia et sapientia item pt pat ienlia et singpatientia

....

unde comparalio esse

audiens
//

ii

potest inuenimus deriuari

pt

audientia

feminine
st

audientia 15

ex quibus q suggesta memoria

plus

inseruimus

quam una
ppeliex

syliaba crescere pler pauca

suppellectilis

pceps

pcipitis

a
unt hic

diJt

hoc iocinus iocinoris quamquam 20

suppellectilis
et

snppellectilis

huius

hoc itener

10 8 similis partis deriuetur lo 14 deriuari * ut audiens 10 15 audientia + foemine silentia * uon inuenimus plus u) 18 panca. Iter ileneris supellex uj 19 praecipitis, anceps ancipitis, iecur iecuris. quidam dicunt w 22 21 quinquam multi contendunt U) itiner huius itineris. quaedam ablatiuum uj
nullos versus pleniores legit Pierius
tu

Non

paiiens * ex eo

1 si modo non sunl 8 similis partici4 sapiens om. N, add. Fabricius pio /?, unde reliqtiorum etiam versuum supplementa petita sunt 17 in omnibus qiiae geneliuo crescuul non inueuies 19 in codice ila haec scripta fuisse suspicor, qnae duabus syllabis crescuul iter ileneris snppellex suppelleclilis praeceps praecipi-

tis

anceps

aucipitis
etc.

iecur

iecuris
iter

quam sane
vocati

in

quihus

iteneris

sed quidam dicunt hoc iocinus suppeliex suppellectilis in

iuciuoris

quamre-

suum

locum


INSTIT. GRAM. LIB.
p.

49
I>.

:M V.
i

25. 2G L.
,

qiiacdani al)laliviiin per

cle

litleram facere ohscrvaliimiis

i

qnac

ctiani

cum

ablativo

adnotaremus qui

littcra lit,

exccpimus.
|

Sunt eliam nomina quae multi a participiis

veliit
.5

figurata appellaverunt,
liiulcus,

lacriniabuiKlus anlielabuntlu.s,

laudahundus furibundus., ilem

pronunlialione
inlellectu

id

est qui liiat, petulcus qui pclit;

quae conparalionem non habenl.

,

liem

sunt

tria

tantum

simili

dissonantia,

odorus ^onorus canorus.

Ilem quaedam nomina nominativo
nominativo dcclinationem
10

dui^Iicia sunt,

quac non ex utroque

accipiunt,

sed ex altero, velut satias ct salielas.

verum tamcn non ex eo quod

satictatis facil.

est salias^

sed ex eo quod
est iter,

est salietas,

item

iter ct itiner

non ex eo quod

sed ex eo quod
causa sulliciunt.

est itiner^ itineris facil.

et alia

sunt, sed haec exempli

Be
satis
15

declinationihus hinis
sit,

litteris

quae increscunt,

licet

suo quoque loco

et

dictum

tamen
1

et in

summa

referenda videntur.

sunt ea quae

praelata

a liltera in

exeunt,

ut trihunal tribunalis;

item quae in ar, lu-

cunar pulvinar; item quae in ns, spons pons; item quae in er, puer socer.
sed haec nomina
*.

creber enim

et

pater non crescunt nisi una.

vir.

item

crescit in eo vocabulo

quod unicum
dicitur,

est,

Rex communi genere

primum ab etymologia, rex

litteram obseruabinius q etiam

ut regens;

lA

abla per
tera

.i.

cum de

abla

fit

excepimus

//

bundus
luat

anebelabuudus

figurata
5

appellauerunl
est

uu
:

lacrima
qui
petit

em

hiulcus

id

qui

petulcus

orus canorus
e

inteUectu dissonantia
ii

nominatiuo duplicia sunt q

ex ulroq, norainatiuo dc
satias
et

10

accipiuut
salietatis

sed
Item

ex

altero

uu

satietas

uer

tietas facit.

iter et itener

n ex eo quod e iteneris facit

empli

causa

sufficiunt

//

tum
licet

sit

tii

et

in

sum

alionibus binis

iitteris

q increscunt

suo qqloco satis dic

ma
1 ablatiuo

referenda uidentur

4 ane*helabundus, itemu) *quod i litera fit excepimus. +quae figurata lo ut canonis w 10 uetantum simiii pronuntiatione intellectu dissonantia rum * satietas lo haec exempli causa sufliciant * declinationlbus to 12 iteneris 5
petit.

tria

Vindobonensis 3 Sunt 5 non habent Charis. p. 129. exc. Bob. p, 81. in supplendo prirno versu recessi a fide codicis , ad quam pro12 pius accedi poterat ita, sunt item alia a participiis quae 8 Item quaedam sufficiunt] supplementa lacunarum praebuerunt exc. Bob. p. 94 9 iielut satias et satietas uerum tamen non ex eo quod est satias sed ex eo quod est satieias satietatis facit item iter et itiner uerum tamen ex eo quod est itiner itineris itineri facit B. unde plura quam quae in codice scripta fuerunt addidi. poteram etiam brevius sic, uernm
1 lacere addidit editor

158

uerum tamen ex eo item iter et itiner 13 suo quodque loco satis dictum sit Fabricius: fortasse in declinationibus 17 in lacuna quam indicavi dictum suo quaeque loco satis dicla sint fuisse videtur de e litlera in dcciinationibus vd servata vel ahiecta; quum quaestionem cum ultcra (luue est de incrcmento Hllerarum in casibus facto confudil yrainmaticus
tanien ex eo

quod

est satietas satietatis facit.

quod

est itiner

GRAMMATICI LATINI

I.

50
]>.

CIIAKISII
U. 35
P.
p. 2. '27
I..

deiiiclc

quod sunl
(|uam ab

(luaiMlani

vcrlia est
,

(|iiae

ex

se

Iriuin

genenun nomina
||

cre-

ant,

lani
,

eo (juod

interpretor

Iiic

interprctalor
interpres.
sic et

liaec

inter-

pretatiix

ex diverso genere

et ex

communicalo
et vindex;

el

ab eo quod

est vindico vindicator et vindicatrix

ficatrix

carniOcator et carniregina uullo

et carnifex
nisi

sic et

regnator regnatrix rex.

et

nam

modo

recipiendum,

reciperemus

reginum.

XV

DE EXTREMITATIBVS NOMINVM ET DIVERSIS QVAESTIONIBVS

Ne ipsa quidem rerum natura tain finila est iit nobis quoqiie, nt diximus^ novissimuni sui adsignet, ne dum artes, quarum consummationibus
inbecillilas
vel sola

Iiumana non

sufy?cit,

vel propter et

extremum
quid

diKicuItatis

laborem
esse,

lo

earuin invenlione

satiata.

sane

potest

absolutum

quod adsidue pro

nulla

sublilitate cuius(iue ingenii

adstruitur?

non ideo tamen

quare
artes
i3

sunt quac

aliis

subinde adiectionibus tuta csse non patimur.

in

sumus eo quod repertum est, cum quoque mensuram sui habeaut et naluram nec
contenti

omni rerum ralione

ipso

aliter

profectum esse videa-

mus quod

interim

est.

Latinus vcro sermo

cum

homine

civitatis

suae

natus significandis

intellegundisque

quae diceret
artifices

praestitit. et solertiae

sed postquam
nostrae obscrdis'jo

plane supervfinicnlibus

saecuhs accepit

vationibus captus est, paucis

sentientibus
vituti
,

admodum
ratio

parlibus orationis

nomiae suae

regendum se regulae
addixit.

tradidit et

iilam loquendi licenliam seripsa loquella generata est ut

rationis

quae

adeo

cum

hodie nihil de suo analogia inferat.

ea enim quae ad explicandam elocudis-

tionem iam apud sensus nostros educta sunt a confasione universitalis

semi|navit et a disparibus paria coaluiU

adprobatur autem defectionis regula

23

argumento similium.
tudine auctoritate.

constat ergo

Latinus sermo natura analogia consue-

natura verborum

nominumque

inmutabilis est nec quic-

10

5',

uel propter
ei

2 ab eo quod

est hic interptator h interpiator

ex diuerso genere interptatrix

ex

communicato intps N ab eo quod est interpretor hic interpretator luiius interpretatoris, 7 XV ovi. N: cf. ex diuerso genere inteiprelatrix et ex communi inlerpres Fabric-us 104* 8 ut diximus non satis in codice adparuii: dxiSs vel doms super exc. Paris. f. 99 scripto ut esse videbatur: an ut Cominianus dicit? nobis + nouissimum lu nobis terminum 10 suf. .citiV suspicit to 12 pro subtilitate PiUschius nouissimum Lindemannus 13 null^ N: nuliae sunt, quia illas subinde adiectionibus tutas propter subtilitatem N artes] partes N 14 simus Putschius 15 uideamur N non patimur Putschius uideatur Putschius: nec omnino perfectum esse uideamus coniecit Lindemannus 16 17 sed om. N: dicere praesu signilicandis iV suae natus significandis lu 19 paucis N: cf. Diom. p. 285 18 accepit Fabricius accipit N stitit. postquam uj explicandam lo explicandum N 23 educta suut a confusione 22 analogi^

educata snnt iam confusione lo 24 et u disPuischius educta st: ii confusione et disparibus paria copulauit Putschius. coaluit defenparibns et ut disparibus u) fortasse et dit gloss. Paris. ed. Hildebr. p. 56 'coatescit, concrescit vel conglutinat". adprobatur a {h. e. aut) difectiouis a disparibus paria dissociauit et coaluit 25 Conslat 51, 12 confiterentur Diom. p. 434. ut Comminianns dicit constat ergo 26 uerboiatinus sermo 51 , 14 depellal excerpta codicis Bernensis 123 f. 21 rum 'nominumque inmotabilis, in marg, ''alias uerborum omnium

mSTIT. GRAM.
p. 35

LIB.

I
p. 27
I,.

51
accepif.

37 r.

qiiam aut

j^Ius

aiU

niinns liadiilit nohis

quam qnod

nam

siquis

dicat scrimlio pro co quod cst scriho,

non

analof^iac virtutc

scd naturac||

ipsius constitutionc convincitur.

tio

analogia sermonis a nalura proditi ordinaa pluinbo

est

neque

alitcr

barbaram linguam ab erudita quam argcntimi

in

5 dissociat.

plcnins autcni dc analogia

sequentibus

Romanum
illi

disscnnsse
ideo

invcnies.

consuctudo non

arte

analogiae

sed viribus par cst,

ita

solum

recepta, quod multorum consensionc convaluit,

accedat

sed indulgeat.

auctoritas in rcgula loquendi novissima cst.

sic

que
10

ubi

omnia dclcccrint,

ad

illani

quem

non namad modum ad aram satamcn ut

ratio

cram
secuti

decurritur.

non enim quicquam aut

luisscnt

ralionis aut natnrae aut consuccst,

ludinis

habet;
esscnt
si

tantum opinionc oralorum rcccpta

interrogati,
liaec vulgaris

qui et

ipsi

cur id
ergo

ncscire confiterentur.

ex his
cst,

omnihus consueludo non

horridiorem rationem
15

nec sordida recipienda

sed quae
iu-

sono blandiorc depcllat.

adsiduitas
et

interdum cnim ulilibus

vel

cunda gratiora sunt.

per

consuetudo verba quaedam

sufficient,
si

nomina

usque ad persuasionem proprietatis

tractabimus ergo

tamen eadem non aspere

analogiam enuntientur; alioquin rationem njallem

quam

adsiduitatcm.

primum nomina

polusyllaba

polusyllahorumque quaestio-

nes
20

deinde verba verborumque quaestiones, novissime catholica vaga, quae

dissipent.
dictionis
silva

multarum conlroversiarum veterem caliginem

Omnia
plus

igitur

nomina quihus universa

copiosa
,

est

non
i

quam per duodecim

I

ultimas litteras fmiuntur, quinque vocales

s

a e

o u,

sex semivocales,
tes aut per
^5

n r

x,

unam mutpm,

t.

sequemur ergo

Iias

exlremita-

omnia genera nominum aut per ea c U3

a litteram veniunt

in quibusdaif; neq^inibus

sunt, singulisque exlremitatibus quaestiones suas et su-Keciemus^ ej^J[vemus.

A.

mascuhna quae
inperturbata
is,

in

||

sedecim plus .mintfs sunt,

Sisenna Perperna Catiiina.

ex quihus exempli causa

tria

interim ponemus,
est.

horum
ablativo
.10

dechnatio
as

nam

pluraU genetivo arum,*>!af;vo 'et

accusativo

litteras

accipiunt,

tam quam Perpernarumffi^Catilinarum Catiiiuis Casunt, Diana

pern:s Perpernas, Sisennarum Sisennis Sisennas,

tilinas.

feminina quae in a veniunt plus

quam quinquaginta

Dlomed^s accipit A' 3 a natura N a natura exc. Bern. 4.a plurnbo anipiummo ilissociat exc. Bern. 5 diseruisse N G arte] ratioUR Diomedes, quod recepit Putschius 7 inultorum consuetudine uel tonsensionc connaluit "exc. Bern. ad anchoram saeram exc. Bern. ad ancoram Diontedes 9 sic ad .V
I accepit

disociat

II opinione aulliorum Pulschius: cf. Quintil.

o

6,

12 confcterenltir

13
.

Vulgaris iV 14 biandiore ea.'c. ^crw.ef /afty-tcjiAS blanditur ore xV utilibus iungenda gratiosa 'sunt Putschiits 18 polysyllaborumque quaesliones: deinde monosyllaba, monosyllaborumque quaestioncs: deinde uerba uerborumque quaestiones Putschins
o

20 contruuersiarum N desipent N 21 Omuia cupiosa N 23 unani mutam Fabricius una mula qulmur N cxtrimitates N 25 extrimitatibus. N
'

N
n

23 mulam t Diom. p. 490 sequemur Putsc/dus,se28 plu27 perpenna iv

n n
A'

rali.genl.aru datiuum ct abla.

,
1

is

accusa
uoniuiil

A'

29 perpernarum perpernis perpernas

dina

30

calaliuis calinas A"

31 exeunt

A'

52
,).

CIIARISIl
37.

38 P.

p. IT.

2S L.

Mincrva aurora

ct

cclera.

liacc

omnia
quae

et

liuiiis

inodi ad (leclinationem su-

periorum
sunt,

diriyiuitur.

nculralia
velut

in a

veniunt plus

quam
plurali

(juinquaginta

sed omnia Gracca,

diadema emblema schema,

faciunt

haec a sujie-

riorum declinationc

dissonant:

enim genetivo

schematum,
s

item dalivo et ablalivo schemalibus.

Et ut brevius dicamus,
ct feminina.

a liltcra

finiuntur

Romana nomina masculina

masculino
et

sunt

et neutralia,

sed in mullitudinc, hoc csl pluraii numcro;

singularia

peregrina sunt.

item
in

communia
Auctorato
|

ex

feminino,

ut

adsccula conviva.

Pomponius

postquam convenio omnes convivas meas.

ebria masculino in eodem Pomponius,

lo

neque enim ego sum Memmi neque Cassi neque Munati Ebriae.
neutralia pluraliter,
ut

Saturnalia

Conpitalia;

quorum genetivus quamvis

et

vane

elatus

sit

aput auctores (Saturnalium enim

dixerunt),
dativi

Saturnaliorum

Conpisyl-

i5

talium et

Conpitaliorum

tamen mausit rcgula ut bus

pliu-alia

laba fmiretur.

nam

neutra quae semper

sunt,
dativo

si

ante novissimam
[er

syllabam

litteram

habeant,

genetivo per

um^
casu

bns syllabam
castra exta,

finientur, veluli Saturnalia Saturnalium Saturnalibus.

nam arma
:

quia non habent

et

ante

a syllabam

dativo

is finientur

armis enim
terminata

20

castris

et

extis

dicemus.

singularia

autem neutra

a httera

nulla

inveniuntur nisi peregrina, ut toreuma emblema

poema; de quibus
legijmus toreusic similia.

dubitatur

quem casum genetivum

toreumatorum
,

et

ablativum

habeant.
et

matum
runt,

et

toreumatibus ct torcumatis,
et

modius tamen senserunt qui toreumatum

compoematum dicendum putave-

23

primum quod haec magis ad Romanum colorem videntur accedere; quod dein quaecumque nomina genetivo plurali apud Graecos per tov littetranslata in

ras terminantur,

Lalinum

(ov in

um

mutant, ut 'EKxoqa/v Ns-

15

iV

6,

satiirnalium

scemaiV 6 a littera 53, 12 cetera 1504 editum, repetitum a Gaisfordio commo scHpi. Lat. rei meir. praef. p. "VIII sq. 7 foeml N 8 perigrina N 9 Pomponius Donatianus et Priscianus p. 642 pompeiiis N ex masc et foemi N 10 conueni Donatianus et Priscianus omnis Donatiarius : senarium iambicum consiituerunt Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 105 postquam conuiuas omnes conueni Munkius de fab. Alell. p. 139 postquam conueni conuiuas omnes meas recte meas Ribbeckius com. Lai. rel. p. 193 postquam conveni omnes conviviis meas 11 Pomponius Donatianus pompeius N 12 neque sum meni neque casli;i neque Mimacius ebria Donatianus neque ego sum Memnius, neque Cassius, ueque Mimalius ebria lu. iieque enim ego Sum Memmi neque Cassi neque Munati Ebriae coniecit Lindemannus
2 plusquam. i. sunt 3 deadema similia cf. Donatiani fragmentum Mediolani a.
, ;
.

probante Ribbeckio com. Lat.

re

rel. p.

192

menni ^V

13 ebrea iV

15 aput

iio17 finiatur 21 extis dicemus Charis. p. 116 nam neutra uisimam 21 dicimus ld 27 Dein qnod'18 per iim om. N, add. Putschius cumqiie (in marg.'(\,') quaecumque deinde quod qimecumque Donatianus 53, 5

auctores

11

pegmaiis Prob. de nom. p. 224 ed. Findob.

28 terminalur

.V

niotaut

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
|>.

53
28.

38.

.'59

P.

29

I..

aioQcov, Hecliirum Nostoriim.

IJLccTcov

notTjfiarcov.,

nos

recle

cmn iili dicani, iix^lrjixaxcov roQivemblematum toroumatum iioomalum dicimus.

sic

ergo,

similiter in genetivo juoque .singulari og ul iii(Ui](ic(rog

5

Graecum

in

is

Latinum nuitamus,
jrr/-

emblcmatis,

%7]QcoiJLccrog

ceromalis, mnri[iatog poematis,

yfiarog pegmatis.

nam nomiuativum
esl

iihiralem Graece proferemus,

poemata

ceromata pegmata emblemala

blematibus cliccntlum
ris
,

et similia.

item poematibus schematibus em-

quoniam quaecumque nomina cuiuscumque geneablativo

singuiari

nunicro casu
et

per e lilteram exeunt, ea in genetivo

litteras

plurali

um

et dativo

ablativo

bus

habent, ut a

parictc parietum
liomini-

loparietibus,

muliere
lilorum

muUerum
htoribus:

mulieribus,
sic
Illi

ab

homine horainum

bus,

litore

cetera similia.

Cicero in Verrem

poemafe poematum poematibus, et tantum emblematum. Romanus poefaciat.

matis refert,
in libro suo,

quamvis

ratio

poematibus
et

nam

et

Varro

sic inscribit

^de poemalis',
Plautus

Annius Florus ad divum Hadrianum 'poedixit in

i5malis dilector'.

schema pro schemate

Amphitruone,

huc ergo processi cum servili schema. Phnius sermonis dubii VI de Varrone 'quam ma|xime vicina Graeco Graeca dicit, uti uec schematis quidem dicat sed schemasin.'
Communia duorum generum quae
20

in

veniunt plura

quam

triginta

duo sunt,
sola ab

veiuli

verna coliega nauta.

sed haec ex eadem observatione deneutralia

clinationum qua superiora femiuina et masculina dechnantur.

enim

horum

declinaijtione

deOectunt, quia genelivo pluraU schematum,

dativo et ablativo sciiematibus faciuut.

venit nequa.
25

commune
et

tfium generum in a

unum

idem istud

et

singulari

plurah numero monoptoton est;

propter quod multum errant qui dicunt acUecta

httera '^nequam hominis

propositum habent'.
Masculina in e litteram
taha, Crotale Eriphyle Calpe.
nulia

veniunt neque feminina

nisi

peregrina

haec

cum

sint

Graeca,

Graeca analogia de-

clinantur, veiuti Crotale Crotales Crotalen, Calpe Calpes Calpen.

30

Romana sane nomina nominativo

ram
ct

casu in a exeuntia accipiunt e

litte-

faciunt

genetivura el dativura

singularem,

ut haec amicitia huius

1 nectorutn sic N cnbahmation 2 toreomatum dicemus DonalianUS 4 e.NBAHMATLUC KHPLOMATWC TT0IHMATU'C TtHrMATUIC 5 profer^mus N proferimus Donatianus 8 cassu 9 habent .... pariete A'^ habent ut a pariete w 10 a mulierere. rum 11 sic a poematum poematibus 12 Cicero iu Verrem quarta Populi Romani emblematis refert Putschius : cf. Priscian. p. 680. 774 romani poematis referunt N: cf. Charis. p. 113 13 inscribit libro suo Charisius l. c. inscribit librum suum Putschius 14 de poematis et u) Charisius l. c. de poemati: et 15 scemate amphitrione N. prol. 117 1(5 huc ego processi Charisius p. 117 17 Plinius U) pleuius N: ef. Charisius p. 106

N N

greco grece dt N 19 Commonia 25 nequam homiuis w neq, hominis N:

21 foeminina

23 Commone

Putschius 27 masculina foeminina 29 Calpen Charis. p. 44. 46 perigrina 28 sint greca ea analogia N: Graeca analogia Fabricius p. 44 Graeca ratione Claudius Sacerdosp. 48 30 Romana 54, 5 terminatur Donatiani fragm. p. IX ed, Gaisf.

adiecta e litera nequae habere,

cum masculina

54
l>.

CHARISII
.(9,

I'.

!>.

W
ul

L.

aiiiictliae

liuic

amicitiae

accipiunt
tanluin
scii

ni

et

ruciiinl

accusativum
([iioniam

hanc
a

ainiciliani.

(|uui'iini

iihlativus

prodiicitnr,
plurali

omnia
(.>!

qiiae
iil

lillcra

lcriiiiuanlnr,
nisi

sou sinyulari

niini(!r<,

neccssc
nisi

cor-

ripiantur

ablalivu

casu,

qui

num(iuain corripiUir,

ciim

e litlera
5

terminalur, ncc lainen in omnibus:

nam

in

mullis et produciliir, vckiti ab

lilleris

hac re

(ide

specie acie.
itaque

neccsse est autem ablalivus vucalibus

senilacit

per terminetur.

cum

a vel o

littera

terminetur, runi accipil et

genetivum pUiralem.
dpctoruni ductis;
sitale
nisi

dalivus et ablativus
(juod

per

is

exeunt,

ut ab hoc docto

non numquam
ambiguitatis

ratio ista aucloritalc vel necesto

corrumpitur; veluti
iuris perili

cum

dicimus his deabus et hberlabus liliabusque,

qiiod

insliluerunt,

secernendae

scilicet

gratia,

ob

quod

niulta
II

surdide

ab

auctoribus dicla videntur liabere

rationem.

nani

'deabus' inquit 'supplican s', et in eodem 'miillitudo puerorum iam crat ex raptabus', et in tertio 'capite cum aliis paucabus consilium', et in V puellabus, et in Vll '{tro duabus
Gellius in

is

piidicabus'.

qiiae, ut di.\i, sexus oslendendi causa defendi possunt.

at

cum
de
et

nulla causa cogentc (|uid tale dicilur,

errore,
1'Iaulus

ut
in

ideni

Geliius

in

XCVII
et

Curculione
videnliir.
i

hibus,

tunc ni mirum confitendum est portabus, el nio.v oleabus, Ennius in Protreplico pannibus;
1|

quae notanda

20

Cum
facit

vero e vel

vel

u terininetur ablativus
dativus
et

singuiaris,

um

accipit et

genelivum

pluralem.

ablativus

bus syliaba terminantur,

\eluti

ab hoc regc regum regibus, ab hac navi navium navibus, et ab hoc

porliium
porlibus.

portu
traria.

invenimus tamen apud auctores etiam his con-

niiccrum enim Coelius dixit, Lucilius naverum^ Gellius k vero rcgcriim et lapiderum, cum rum syliabam numquam accipiat abiativus e liltera terminatus, nisi cum producitur, ut ab hac re rerum,
die
lioc

dierum, specie specierum,

ablativo

facie facienim.

sed genetivus singularis de

observatur.
ut

nam

sive

sive u habuerit, in fine s accipiet et

30

faciet

genetivum,

ab hac navi huius navis, ab hoc porlu huius porlus.

quainvis ncc

hoc auctores observaverint.

nam

et

Terentius huius

anuis

21

A'

c,

Cum

erffo

1
c

huic amicitiae om. N, add. Putschius

4 excepto ablatiuo casa Donatianus

13 gallius

suplicans

16 difendi posunt

N
V

17 nimirum
V

ui

ne mirum

19 corcolionc N: llll 2, 20 parissumi 18 iu XCUll. .V: fortassc in XXVII protreptrico N 21 Cura uero Pulschiics et I. Duusa Lucil. sat. rel. hibus itic. 157 p. 10 cum ergo 22 datiuo et ablatiuo bus sjllaba terniinatur {in marg, datiuus et ablatiuus bus syllaba finiuntur /. Dousa l. c. et omisso bus Put'linitur)
estis

V
schiits

24 portu porlum portibus

correclum a Lachnutmo
'vetus codex'
3,
in
l.

.V

portu portuum portubus

nuccerum
in
U),

vel nicterum in codice esse videbatur;

Lucret. p.
I

ui 25 nauerum vel iugerum quidem, quod ex])ressum est 363 iugererum , non adparuit. Caecilius

.nec

Xaterum
Heant,
II

Dousae

c.

gelius

31 quamuis

hoc

Terentius]

46 cius auuis causa

INSTIT. GRAM. LiB.

p. 40.

I p. 29.
;!0

55
L.

41

I'.

dixil et S.illiislius hiiius

scnati,
eorrepta
liiiius

cum

ratio exigat huius

in
i

anus,

hiiius se-

natns

dicere.

si

ven

finiatur e,

mutat

et

adiuncta s facit
ossis.
sic

genetivum, ut ah

lioc rej.;e

regis, ab

hoc osse huius

dicit

enim

debct declinari, non ab lioc osso, sicut Varro

5

'osse scribebant',

Titinius

velim ego osse arare

campum cereum.

huius nominativus est hoc os, quamvis Gellius libro XXXIII dixerit 'cal-

variaeque eius ipsnm ossum expurgarunt inauraveruntque.'

Si producta e littera
10

finiatur ablativus,

accepta faciet genetivum, ut

,

ab hac die huius

ciei,
scilicet

diei

ab

hac acie
in

huius aciei

ab hac specie huius spei

manente

productione,

quod

ante

se

habet.

nam

si

non habeal, corripietur

in genetivo,

ut ab hac spe spei, re rei, fide fidei;

dixerit,

quamquam
15

in

Aulularia Plautus
i,

fide

fame

tamen

producitur,

quamvis non habeat

Plautus in Sticho

et ideo

auctores etiam huius fami dixerunt, ut idem

fami

dativo

casu, et Varro genetivo huius

est

fami, cum
suo loco
acin

famis

sit

rationis.

adnotandum

autem feminina tantum invenin quae e

producta finiuntur, masculinuin nullum.

dicetur.
|j

nam de

diei controversia
s

oinnis

autem ablativus singularis semper

littera^

accipit

el

facil

cusativum pluralem, producta eiiam e

20

quae non

numqaam

ablativo casu conipitur, ut ab

hoc rege; hos reges producte dicemus.

Amforum an amforarum dicendum sit quaeritur. amforum in consueest. sed cum eadem suavitas in utraque enuntiatione sit, non mquare quis 6arbarum malit, cum aures simili pretio recta dilectent. deo quia quaecumque nomina dicemus igitur amforarum exceptis neutralitudine
,
,

15

24 N
datiuo
dii -f-

plaustus in sticho fa..

casu

et

uano geue huius

controuersia

fami

cum famis
finiu.
//
et
.

sit
.

ralionis

adnotan

W
de

foeminina tm inueniri q es producta

diei

.masculinum nullum
q',

Nam
20
in

suo

loco
.s.

dicetur
accipit

nnumqua

Omnis
abla

VV

abla singu
corripitur

semper
ut

casu

ab h. rege hos
sit

An.fof an
sed

anforar

dicendu

queri

cum eadem suauitas barum mailet cum aures

q',cumq,

in utraq, enuntiati simili pretio recta diiect singii

noa exceptis neutralib:

litteris

num.ca
15 fami datiuo uj 22 enuntiatione * barum
17
tu

Plurimos versus aliquot

pleniores legit Pierius

masculinum lo quaecumque 23 delectent

fiiiiunlur,

21 quaerilur
tu

sed

lu

p. \\'l

N 2 motat N 3 ab hoc ossc 8 inauraveruntque Charisius 4 Varro Charisius l, c. uarrus N 5 Tilinius Cliarisius l. c. et etinius N 7 iioc os Neukirchius de fab. tog. p. 151 conl. Charis. l. c. hoc osse N libro XXX Priscianus p. 750 Aulula13 quanquam uj -]quam (hoc cst conquam) ria] II[ 6, 1 Fidei censebam maximam multo fidem: c/'. Charis. p. 53 14 huius famis Putschius 15 in Sticho] I 3, 4 (158 R) quam ego matri refero meae Fami invitissumus 1(5 e prodncta Putschius 18 lacunas codicis maximam partem probabiliter explevit Putschius, quem exceptis paitcis, in quibus numerum litierarum quae perierunt non aequatum vidi, secutus sum
1

salustius

50
[,.

CIIARISn
41
l'.
[>.

30.

:ti

I..

biis,

singiilari
pliirali
,

miiiicro

vnsii

nominatiro a

lillcra finiuntiir^
ariiin
i-.virc,

iioii

possiiiil

gcnclivo

pcr alias lilhnas ([uain pcr

tam quam Sisenna

sic

S^isonuarinii

Minerva

Minfrvarnni

colloga collcyarum.
lihro

eryo amfora

amforarum
milia

.,

non amforuni.
item

Ilomanus aulcin in

de analojfia
si

adsidue amforum,

coniunctiin,
at
si

iit

'Xs
am-

amforum';
Ilaec

modium

sestertium

nummum:

j^er

se,

forarum.

ritur.

pleri(jue

cyma feminino an nentro genere hoc cyma iMcendum sit quaeputanl neutri generis esse hoc cyma^ idque nobis per-

suaderc temptant, (fuod cyma coliculi

summum

esse \\deatur velut xvfia.

lo

scd ego omnium ineptissiimuni duco Latino

nomiiii

Graecam etyino/o</m/
dicant quod iios

adcommodavc. nam cum Giaeci nQifivov

inmitli?
itaqite

et oQ(ievov

cynm

Latine appellamus., quo modo potesl Romano nomini peregrina cognatio

mihi simplicius videtur nescire quod nescio quain fingere
aliquid iaclatioA'^ causa.

hoc enim nomen cuni

ads(?r/.

sit

nalurae inconstantis,

is

non potest ab analogia

et

cum

humilitaie sua
inciderit.,

mimquam

aul in
ali-

orationum aut in historiarum iMgnitatem

ne auctorem saltem

n iiosunt gene plu

jr alias

liuas

(j.

sennaf
n anfoi"
.

minerua

mineruarum

Romanus
si

W
//

in libro

de an

adsidne anfor
si

coniuuctim ut
plerique

X milia

per se auforar
u

putaut ne

hc cyma feminino an neutro genere h u persuadere temptant t^ cyma coliculi su

10

omnium ineptissimum duco

dare.

latino

nomini
q-

nam
potest

cum. greci.

TTipeMNON ex opmcnon dicunt

nos

qmo
cum
te

romano nomini perigrina cognatio inmi

uidetur nescire quod nescio

sit

quam
iT

fingere aiiquid iect

ai>

15

natur^ inconstantis

potest

analogia ad
historiaf

sua

numquam^
1

aut

in

orationum

aut

ne aiictorem satem aliquem quo constituatur inuenit qua

2 quam per arum exire * Sennarum w 3 collcga coilegarum. sic amfora amforarum non amforum lu 5 amforum si uj 8 hoc 4 Analogia * assidue uj cuuma dicatur, plerique putant neutri generis * persuadere uj 10 sui esse ui omnium ui 11 nomini graecum etymum dare w 12 nos cuni quomodo tu 15 iactat quum ui 16 ad s te uj 17 hisioriarum d*ne U)

4 Romanus 7 amforarum Charis. p. 11 Romaous autem in VII. refert sic. Amforum ut Pliuius eodem iib. VI. el Liuius. Sed ut caeteri assidue amforum dicuut si coiiiuiiclini ul decem miliia ainforum modium sestertiiim nummum, sic si per se
,

amforarimi Pulschius serutus Charisium p. 11 el 103, sed ut iustuin litterarum numeruin excederet, quo servato ita ferc lacuna quam reliqui supplcri poterit amfora, iuquit, i declines facit vel sic refert, ex amforu dicimus 10 in orationem Putschius
,

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
!'

57
'il

41.

42

P.

I-

(|neni i\no

consliliialur invciiit.

qiiare

cum ulroqna genere

Mfrumcnnniue

noniinis

liuiiis

sine

forniidine
esl.

barharisnii

lo(iui

liteat,

dixeris,

inohiurga-

Uim
5

Canilia

an ranilies dicenda
et ideo

sit

quaeritur.

canilia

nec

inrationahililcr

nec abhorride dicitur,

non

est

ab

||

analogia recedendum.

canities

autem poclico dccore

Tte^cp

in levitatem soni corrupta est

porro prosae orationi,

Xoya,

cum

poeti(ia mollilia

panun
^^it

convenit.

Senecta an

senectus diconda

quaeritur.

quotiens

igitur

plura in

eundem
10

significatum devertuntur, sed oninia sna regula tuta sunt * utrumet suis declina-

que ergo de quo quaeritur inreprehenso scrmone dicetur.

tionihus

magna ampla, nt facial quem magnae magnam, amsenectam, ad modum doctam sencclae doclae salus pahis, ut faciat seplae amplam; senectus quem ad modum virtus
curret senecla sic

quem ad modum

docta

nectulis senectuti senectutem, queni ad

15

moduin

virtus virtutis virtuti virtu-

tem

et salus salutis saluti

sahitem et palus pahidis pajudi paludem.

Merula an merulus [yiOGGvqjog]

dicendum

sit

quacritur.

merula

dife-

cenda
minina

est.

avium enim nomina quacdam tantum masculina,

ita

quacdam
potius

extremitate

olim consuetudo possedit

ut

signata

quam

usurpata videatur;

masculina, tam

quam

corvus, gragulus KoXoiog, psittafulica

20CUS; feminina, tam quam aquila, ciconia nskaQyog,

XaQog.

hoc quo-

que de quo quaeritur inpensius in a merula potius quam per us merulus

enuntiabitur.

Ilaec
trali

ostrea
sit

feminino
quaeritur.

genere singulari
et

numero an hoc ostreum neu-

dicendum
ita

dicenda haec ostrea feminine singnlari nu-

25mero, quia
ciale

ab eruditis non vane adnotatum est, nullius animalis spe-

nomen

inveniri

quod neulrale

sit.

Margarita

an margarilum dicendum

sit

quaeritur.

et

ferunt periliores

3 N
nominis huius sine fonnidiiie barbarisnii
(iixeris

loqui

liceat

rucuni

inobiurgalum
quia ita

est

25

A'^

6', 1

qui

nominis

ui

5 ab om. N, add.

lu
:

in lenitatem

soni corrupla est Pulschius: correpla .V

coniccit

diucriuiit oninia Putschius

liiuertunt ea oniiiia

Bondaiuus

in

notis mss. vi-

dentur potius excidisse quaedam , quibus qua raiione ei 'senectus'' ei 'senecta^ dicerelur explicatum erat: cf. Serv. in Verg. Aen. XI 165 ^ senectue] deest aeiati. nam seneeia aetas dicitur. Sallustius senecta iam aetate. per se autem plenum est si senectus di, ,

KOAOYOXC
cumus''
t

16 Moffffuqpos

in

marg. add.

18 ollim

putius

19 coruus granPA/VProc AAPOC

gulus psitacus cornus graculus xoAoios, psittacus ui cicoiiia futica 20 foeml A' 21 a om. N, add. w pulius A^ 25 adnola23 foenn N 24 foeml A^ tum Puischius adnotandum N : cf. Cledon. p. 1897 Cap. p. 2249 27 an margare-

tum

58
(..

CHARISII
-12.

43

I'.

p.

.tl.

.ii

I..

liiiitis

coiicliae

i|isiiiii

rurpus

(|uu

{tlena est aniuiale esse, et ideo

niarf^aritain

secunilum

superius
<|ueni

ciillioli* iiin

[canunem] ieminino genere

ego
(l(;

|irofercn(liini,

ad

niuduin
(|ua
liic

ostroain.

niarf,'arilo

contra

seiilio.

non cnim
illi

ipsa

carnis
cal|

conclia praegnans

esl niargaritum est,

sod diiilur

in-

esse

culus

(luem nos margarilum vocamus; sicut in (crehris piscium s

lapilli

(|uidam sunl,

nec idco animales sunt.

ipse

(juare,

cuin maleria in

(]ua

niargarilum nascilur animalis,

sit,
trali

autem calculus qui nascitur inanimalis

longe suavius salva

observationc superioris catholici, margaritum neu-

genere

dicitur.

Pervigilia

neutrali

genere

plurali

numero an
et

pervigiliae

leminino ge-

lo

nere plurali nunieru dici

debeant quaeritur.

dicendae sunt pervigiliae;

se vigiliae dicantur,

nec hoc laboriosa

ratione adprobatur.

nam cum per

praepositione adiecta non naturam mutant,

sed accipiunt temporis diuturni-

tatem, et qui vigilant pervigilare dicuntur.

Calumnia prima syilaba correpta

hoc
est frustror.

effertur.

venit

enim a verbo

calvor,

i5

auctores

Mensam sine n littera dictain Varro ait, quod media poneretur; sed cum n littera protulerunt, Vergilius saepe. sed et mensam cum n
ait,

posse dici idem Varro

ponerentur.
Palilia dicuntur.

quod

et

mensa

[^(icorcf]

edulia in ea [escolentaj
20

Pales enim dea pastoralis est, cuius dies festus Paa partu lliae Parilia dicere maluerunt.

lilia; nisi

quod quidam
dicitur,

Camara
Lucretius

ut Verrius Flaccus adfirmat,

non camera per

e.

sed

*cameraeque caminis exterritibus'

posse ostcndit.
propria
in

dicendo etiam came25

ram

dici

E.

neutralia

quae veniunt plura undecim sunt, rete So-

ntannus foeminino rus de yalg. p. 217

siiperiorem catholicum canonem Linde4 ipsa caro w: carnis defendit R. Ungemo10 foeminino 13 ppossitione tant 14 ut qui dicantur PutscMics 15 caiuor Putschius calumnior N: calumnia a uerbo caluor hoc frusto descendit p 17 Varro] de l. l. V 118 p. 123 Sp. quod medio poualur p. fortasse in medio 19 meus 18 protullerunt .V AbpujTA dulia in uescolenta {vel aescolenta) poneretur mensa a^qcoxa. Kdiilia et escuienta ponereiur lu mensa edulia, ra ^QCord, siue escolenta ponerentur coniecit Lindemannus 21 Pales lu palus malluePalilia om. 22 parlu ilyc runt 23 camara dicitur exc. orthogr. p. 2779 camara dicuntur N: Camaram Haccus lucretius cameram dixerunt p Verrius Flaccus] cf. Paul. Fest. p. 43 ed.

2 superioris catholici canonem Putschius

margaretam 8 margaretum A^

Miill.

non camera per

codex Montepessulanus exc. orthogr.

libri sexti revocavit

l.

c.

non

camarii

per c

24 Lucretii verba ad lacunam

Lucilii esse coniecerat
Philol. II p.

p. 399.
/.

Cramerus comm.
e

vet.

in

luv. p. 509,

Lachmannus in Lucret. quem secutus est

Beckerus

52

sq.
10

camaraq, caminis {vel cumiuis) extritibus

cameris ex tereiibus exc. orthogr.
e
l.

ca-

meraeque caminis ex cralibus

c.

eliam ca-

meram

exc. orthogr.

l.

c.

etiam camaru

26 Reate Fabricius. fortasse Reale So-

racte Caere, appellatiua

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 4:?.

I
P- *- L.

59
praesepe mare;
,

44 r.

lacte
pliira
aliis

raepe

kq6(ivov;

appellativa
(lehile.

talia,

monile

faclicia

talia, vilale

lioslile

facticia (liciintur
,

quod non ex se sed ex

ilehile a

nascuntur.

vilale

enini

a vita

hostile ah hosle,
a

tletu

deri-

vatuni est.
5

sed proprioium
illa

ct appellativorum

iacUciis dirersae declinarele.

tiones sunt.

enim

ila

dcclinahuntur,

hoc rete reiis reli ah hoc

simile

est

hoc Soracte Soractis Soracti ah hoc Soracte, hoc caepe caepis

,

caepi ah hoc caepe

sejje

hoc monile monilis monili ab hoc monile

ah hoc praesepe.
cUHerunt.
faciunt
sit

hoc praedeclihostili

praesepis praesepi
ahlativo

facticia

autem ab hac
ab hoc
vitali

natione
10 flebi\\
;

singulari

enim

|j

cuius

diversitatis

quae
per
is

ratio

plenius etiain

infra explicahitur

in

liis

nominihus

piae

exeunt.

hoc praesepe neutraliler dicimus

sed Plautus in Curculione fenii-

ct

hoc praesepiu7H^

pluraliter praesepia.

nine
,

esum ad praesepem suam.

scicndum autem
nisi

et

\'ano in Nepote Iiaec [)raesepes dixit.

est in e littetalia.,

ram neque masculina neque feminina venire

Crotale

propria peregrina
est,

Calpe

Ephyre.

quae,

ul

supra

dictum

cum Graeca

sint,

llN
mare
fact
. . .

plura

talia

itilale

liostiie

tleuile

faticia

diTrf|'iTexse
fleuile a

exaliis nascanturuitale ff a uita hostiie ab hoste

riuatii

est

sed

proprioi-

et

appciiatiuof a
h.

fac
rete

tiones

sunt

illa

+t

ita

declinabuutur

est h.soracte soractis soracti ab h. soracte h.

nile.lis.
li

cpe

abh.monilih.psepe. pis. pi.abh.psepe

ablatiuo

natione

singu
q"

defferunt

faciunt

10

li

cuius diiiersitatis

ratio sit plenius

etiam

his nominibus

q per
et

is

exeuot h. pscpe ncutralit

in

sepia

sod

plautus

curculione
in

foeminine

15

ad psepen sua
q,

uarro

nepole h psepes
nisi

masculina neq,

foeminina uenire

calpe

ephyre q ut supra dictum est

cum

se,

Plurimos versus aliquot liiteris pleniores legit Pierius 1 factitia lo 2 ex sed ex w 3 a flelu deriuaium tu 6 caepe. lioc moniie lu 8 ab hoc praesepe, declinatione U) 10 cliani In his w 11 neutraliter IMuraliter praeseest cum iu pia tu 12 foeminiiie 15 praesepcs * litera neque u) 16 nisi a + Crotale, Calpe w analogia declinanda to 17 cuin

diuersae declinationes Putschius a fictiliis non aliae declinationes Fa5 hoc Reate Fabricius 10 plenins etiam supra ostendimus Fabricius plenius alio loco explicabitur Putschius: infra scripsi, quod vel ad ea quae de terrniuatione is p. 08 dicta sunt vel ad titulum de analoyia p. 93 sqq. referri poterit 11 praesepe ct praesepium neutro genere dicimus licet plaiitus praesepem sua dixerit p, unde praesepium rccepi. praesepiis dixit rarro r. r. II 15, 10 12 in Curculione] II 1 quue rerepit Fabricius 13 quin reciperet se hiic esimi ad praesepem suam foeminine 15 sciendum 10 foemi60, 1 declinanda sunl Charis. p. 39. 46 niiia 17 Ephyre] Eriphyle Putschius. fortasse in codice scriptum fuit nisi perigrina talia eriphylc crotale calpe ephyre cum Graeca sinl, Gracta analogia Fa-

factitiis

bricius'

bricius

60
[..

CHARISII
44 P.
P-

^i-

3-J

L.

Graeca
huius

analogia

declinainla

.^unt.

neulra igilur tanlum in e,

in
is

hoc torale
toralis
facili.

hoc facile;
\Aciliii;
si

qnornm

^MMielivus

singularis
i

exil,

velut
torali

huius

ablatirns autein in

caiHt,

ut ab hoc

ah hoc

nam

rumiieinus,

ab hoc torale ab hoc facile^ manenle tamen ratione supra scripta. erunl enim cacuin traditum sit ab eruditis oinnia neulra triptota sus quattuor siiniles, litfera terminaablatirus igitur a neutro nomine esse, non tetraptota.
ilicemus
regulani
salva
|

ncHitrorum cor-

tus

accipil et
et

facit
lacili

toralia

ah hoc
el

ex se nominaimim pluralem, ut ah lioc torali haec haec facilia. unde manireslum fit vetera dici, uoii
et plura,

veteria,
tius in

maiora^ non maiorid,

sed

non pluria; quamvis Terenquoruin ahlativus

lo

AMphis 'nova hic conpluria'

dixeril.

non

in

terminatur,
veteri
in
i,

e.

dicimus enim ab hoc vetere maiore plure,

non ab hoc
plurali,

maiori pluri.

quare autem horum ablatims

narn veterum maiorum
et

in e ter-

minetur, non

conprehendi potest ita: intellegi sane potest de genetivo

qui ante

um non
tamen

habct
vel

i.

pku'um

dici-

i5

mus.

de maiore

minore possumus
i

dicere e terminari oporlere,

quod quae conparativi gradus sunt

Httera ahlativo casu finiuntur.

finiri

non possunt.

semper enim e

16

iV

anda sunt neutra

ilg in is

igilur

lanlum
toralis
si

in

e.

exiit

uu huius

huius fa

h. torali ab h. faciali

nam
sahia

dicemus

trof

corrumpemus
.1111.

manente
letraptota
et

Erunt +t casus
neutra
triptota
i

similes

cum traditum

esse

non

nomine
ii

littera

terminatus a accipit

ut ab .h. torali
fit

toralia et ab h. faciali
dici
ii

anifestum

uetera

ueteria

el

10

riaet plura n pluria quamuis ttenlius in adel

ia dixerit

quof abia

ti

in

.i.

terminatur sed

.e.

maiore plure non ab h. ueteri maion pluri

ablatiuus in.e.termineturn
in.

i.oprehendipot-^

6 pot-f- de genitiuo plurali qui ante

u n habel

.i.

15

maiorum et plurum dicimus de maiore tn t minore

possumus dicere
1
in
.e.

terminari

Genitiuus singularis

dicemus * regulam neutrorum lo 7 tetraptota omnia neutra u; feciali fecialia. undc manifestum rum, maiorum w

3 huius faecialis * ut ab hoc toraii lu 4 5 manente * scripta. erant ui 6 traditum triuin pluralem u) neutro nomine u; 8 et 9 sit w 11 in Adelphis pluria ui 15 i ui ueteu)

ablatiiius igitur

Torale facile neutraliter et faciunt genitiuo toralis. facialis. plu facialia p 7 a neulro Putschius 8 facit nominaliuum Fahricius 10 maiora 11 noua hic conpluria ex Phormione Terentii (IIII 3, 6) non maioria Fabricius 13 quare autem horum ablatiuus Putschius 14 non adfert Charisius p. 56, 100 in i deprehendi potest et in nominibus quae comparandi sunt, etiam potest de Fabricius non iu i comprehendi non potest, intelligi sane potest. potest de Putschius
1
s

]5 ueterum enim Puischius: fortasse

nam

ut ueterum

17 non posunt A^

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 44. 45 r.

I
p.
3,3
r,.

61
qnoniani (inacfiniuntur
rcte,

Al)

hoc niare an ab
neutralia

Iioc niari

dici

debcat qnaeritur.
c
liltera

cumqne
ab hoc
5 ita

non

laclicia

nominativo casu
ut

ablativo

quoque eandern
(1

litteram

servabunt,

hoc rete ab hoc

mari

hoc Soracte

Soractc, hoc praesepe ab hoc praescpe, hoc ancile ab hoc ancile,

tlici

hoc mare ab hoc marc, non ab hoc

'Mare.

oportel.

Romanus

ila

refert.

Varro de gente populi Romani

III

*a

mare operta op-

pida',

pro a mari, ut relcrt Plinius.

idem, inquit, anliquitatium humain

naruni XII "^ab

Erythro mare

orti' ct

Fundanio 'in niare

aquam

frigidam oriri'; Atacinus quoque cingitur Oceano, Libyco marc, flumine Nilo'. 10 locuta est contra dcllnitionem quam sub titulo consuetudo vero per
i

ruris

dixit.

Plaulus in Cistellaria,

secundo vento vcctus

tranquillo mare.
15

est
quaerilur,
ut in

Rete neutrali genere an

neutrali

retis

masculino dicendum

sit

quidem pluraU numero

ut hic reticuhis, aut

faciat

haec retia, in masculino hi retes.

,

feminine enim nullam capit adfirmationem

cuhnum

sit,

ncutrum, ut hoc reticulum.

cum per deminutionem aut masnemo autem

hacc reticula huius
huius naviculae.

tam obstinatae inpudentiae

2oreticuIae,

est ut dicat feminino gencre

quem ad modum haec ergo singulari numero hoc rete,

altaria,

navicula
plurali

dicendum

est

haec relia, tam

quam hoc

altare

haec

mare maria, monile

monilia.

quamquam enim

ncutralibus

mascnlina
gilii

suavitate

enuntiandi simiha sint, aliquid tamen auctoritati Vcr-

nostri

tribuendum est dicentis

25

retia rara plagae et lato venabula ferro,

et alio

loco

quippe

ego retia servo; cum in conparatione certaminis non potest nihil esse quod plus est. Hoc tapete dicimus, ut hoc facile, et sic simihter per omnes casus
hoc tapeti
,

30

huius tapetis huic et ab

tibus;

pluraliter haec tapetia

tapetium tape-

quam

declinalioncm Vergilius sequitur,

cum dicit qui forte tapetibus altis.

20

6, 2

haec naiiicula

hoc Cere ab lioc cere, hoc Soracte Putscliiiis 14 5 Romanus 111. cf. Priscian. p. 759 de genie p. r iV 6 inare ui maiei operta Charisius l. c. operata separata lo 10 oceano Libyco 7 plenius N Charisius et Priscianus l. c. ocrano iimbeico 11 sub sub titulo ruris : p, 115 12 dixi Fabricius in notis mss. cystellatia N. 13 ueniu lu 1, 115 14 mari w hii retes foemine .V 19 foemi10 in om. add. Pulschius nino neutrali suauitate {om. mascuhna) 23 Vergiiii] 22 quanquam
3 ab
lioc rele:

mare Charis.

p.

N N

Aen.

IIII

131

25

lata

uenabula

26

alio loco] bucol. ut

3,

75

29 hoc tapete]
feciale et sic

cxc. orthogr. p. 2803 Proh. p. 218. 343 sq. ed. Vindob. Pulschius 30 topelia p ct exc. orthogr. tapeta 32 tapetibus exc. orthogr. tapltibus

hoc

facile,

31 VergiliusJ Aen. VIIU 325

62
P''5.

CIIARISII
4G
l>.
,,.

3j. 34

I,.

se<l

et

lioc

lapctiun,
liuic

ul

straj,'uliun

siniililmiue
|

declinaliir,

lioc

ta|icluin
liis (;ipc-

huius tapeli
tis,

tapclo,

pluralilcr liacc

tapcta lionmi t;ipclonim

nam

et sic

quoquc

Vergilius dcclinat diccns

iiistratos ostro alipcdcs pictisquc lapclis.

scd et masculino
{,'enere

dicit

pictos(iu(! tapetas.
cuius

nominativum faciunt quidam hic tapes, qui

Vectigale ratio poscit, iion vcctigal.

facit lios

tapetas; quod

ego, quia nusquam scriptum puto, nequaquam proho,

[j

nomiiialivus cniin pluralis a sin(|ui

si

gulari plus

una syllaba crescere non dehet.

iucij>i;it

duahiis syllahis

lo

crescere, vectigal diccmus; quod tamen consucludini cxtoi(picri non potnit,

quin vectigal ct cervical et capital el Irihunal animalque contempta ratione

dicamus.

Lucretius tamen

ait

unde animale genus.

genetivus

quoque

pluralis

cum
el

ratione

vectigalium

faciat,

auctorcs tamen
cii-

r>

vectigaliorum dixerunt,

ut Asinius

'vectigalioniin rei puhlicae

et togae;

ram esse hahendam',

anciliorum
ut

Horatius

ct

nominis
et

Bacchanaliorum
modo,
et

Salluslius

Volcanaliorum.
sujira

Feminina quoquc hltera liniuntur, sed, ut

tantuni

diclum est, Graeca

Ilelene

20

(|uidem

producta,

veluli

Andromache

Agave

Circe Danae Crotale Calpc Ephyre; quae quoniam Graeca sunt, Graecc declinari

dehent, huius Andromaches Helenes Agaves Circcs Danaes Crotales

scd
si

Calpes Ephyres.
tare

Latine quis volet,

Graecuin c in a nostrum

mu25

dehet

dicetque

haec Andiomacha

Ilclcna

Agava Circa Danaa Crotala

grainmatica rhetorica; quae

Calpa Ephyra, ut grammatice

et rhetorice facit

declinantur Latine ex forma a littera termiiialorum nominum.

I.

maseuhna
et et

in

litteram nulla veniunt

Latina;
,

neutraJe

unum
hoc

venit,
frugi,
lit- 30

nihih

commune

trium generum

unum

invcnies

hic et haec et
,

quod omnihus
tera
frugi

generibus et numeris monoptoton est

casus

hoc

est nulla

mutata

per omnes

eadem

scriplura

dccurrit,

tam quam
ego

hic

huius frugi

et cetera.
illud

verum quod ad

nihili

pertinet,

in alia

opinione sum.
quia

non enim

nomen, sed adverhium

quantitalis existimo,

nec genus ullum nec casum recipil et adverhium potius ex nomine

3>

factum est, sicut domus domi, Antium Anti, Karthago Karthagini, nihilum
nihih.

contra vero hoc nihilum

nomen

esse arhitror,

cum

casus quoque
sicut

admittat,

tam quam hoc nihilum huius nihih huic

nihilo,

hoc mo-

4 instratos exc. orikogr. intratos A'^ 6 pictos3 Vergilius] j4en. VII 277 12 et post ca11 extorceri que] Verg. Aen. VIUI 358 pulchrosqne tapetas add. Fabricius contempta ratione \*i 13 pital om. N, contempta ....tione Lvicretius] I 227 15 facil A^ 10 leip. coraui esse habendam N: curam esse liaben17 Horatius] carin. III 5, 10 19 salustius iV; cf. Non. p. 489 20 Foemidum w supra] p. 39. 44 29 commone nina 22 dane 26 relhorice facit A' putius A^ 37 admitat 31 molata 34 cassum 33 exeslimo

N N

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 40.

I
p. 34. .15
1..

63
*oxistimationom tuam

47 P.

menluin
nihili

luiius

momonfi Imic momoiito.

itom

[|

nam dicimus
le

duco'.
sic

dicimus
in

'nihilo

mimis

haboo tam quam inopfiim',

frugi
et nihiii

atque

'iiihihun

ea

ro

dicimus'.
llecti.

quibusdam placet
Plautus

figura proferri ncc in

5

dccHnationom
Graoca sunt;
s

Cumini
cuius

ot

sinapi

et

di.xit

'teritur sinapi'.

genetivus

cum

profertur, huius sinanis; ceteri casus similos sunt

nominativo.
httera

terminantur

tam masculina quam fominina,

veluti

sod o corropta
Cicero Cice-

nominativo,
loronis,

circumducta vero genetivo,

Cato Catonis,

Nero Neronis, Juno lunonis, rogio regionis:

fullo

commimia, cupo cuinscripserit.

ponis,

fullonis;

quamvis Vergilius Hbrum suum Cupam

in
i

item

corrcpta o

nominaiwo, mtitala

genetivo,

ordo

ordinis,

cardo

cardinis,

turbo turbinis,

Apollo Apollinis,

margo marginis,

virgo virginis,

harundo harundinis, cupido cupidinis.

15

haec varie declinantur omnia.

aut o in
i

nam,

ut supra

memoratum

est,

aut producunt o in genetivo

mutant.

huic

aulem formae
adnotantur.
voluti Ino

qiiod

non pareant caro carnis

et

Anio Anienis, quasi

finitiir

debilia

nullum

autem nomen o producta

sed

nisi peregri-

num,
runt,
20

Sappho Dido.
huius

quae ideo quidam Graecc declinaro maluemelius

dicere.

huius

Didus Sapphus Inus.

esset

secundum Latinam
et

consuetudinem
declinat,
{

Sapphonis

Didonis

nam

Pacuvius

sic

filios sibi

procreasse eundem per Calypsonem autu-

man
et
25

Accius,

cnstodem adsiduum loni adposuit

Vergilius

virgini.

autem hanc Dido

et Allecto

dicere maluit, ut

et

nomine Dido

saepe vocaturum,
pt
30

luctificam Allecto dirarum ab sode dearum.

Quare ergo Cicero Ciceronis, turbo turbinis?
elata,
si

omnia nomina o
ut

littera

quidein propria sint,

per onis genetivo eirerunlur,

Zeno Zeno-

2 nihilomiinis uj nihili niinus A' 5 Cummi 1 exeslimationem iV 7 nominatiuo exc. orthogr. p. 2801 Charis. p. 116. 117. 83 Cymmini et sinapi Sinapi et gummi p Sinapi sicut et gummi exc. orlhogr. teritur sinapis scelera sqq. e Psendulo Plauti (III 2, 28 v. 817 /{) posuil Charisius p. 117 8 sed correpta o i mutant, circumducta uero genitiuo seruant o, uehiti w 9 nominatiuo] nma {h. e. no-

12 nominativo mutata in i om. 10 commonia 15 motant 25 virgini Priscian. p. 684 sq. perigrinum 17 nullum 18 uehUi lo quidam Fabricius quidem safTo malluerunt Fabricius 19 saffus A' 22 filios Tris sibi procreasse eundem per Calypsonem autumant 20 saffonis A^ Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 110. ad niptra Pacuvii rettidit Dclrius synt. p. 174 eandcm w, delevit Bothius poet. scen. Lat. V 1 p. 148 24 Accius in lone Priscianus assiduum Inoni lo 25 adsiduum loni Priscianus adsiduu minoi adpos30 dearum Charis. p. 93 malluit suit 26 Vergilins 27 et] Ferg.

mina)

30 luctificam] Ferg. Aen. VII 324 caliginis Charis. p. 25. 94

Aen.

IIII

383

alecio

31 Quure

64, 9

64
|..

CIIAIUSII
47.

4S P.

p.

:)5

I..

iiis,

Plalo IMiitonis cl cclera;

ciiin
sil

exceptis

liis

tliiubiis,
racil
,

.Vpollo Karlhago.
iteni

nam
Kar-

Apollo,

propriiini,

non Apolionis

sed Apollinis;
si

thago non Kartliagonis, ut luno lunonis, sed Karliiaginis.

lativa
riicrint,
iluplici

autein appel-

gciietivo

efleruiUur.

aut

enini

per
i,

||

o,

ul

pracco
ordinis,

praeconis,

latro

lati'onis,

inucro

inucronis,

aut

per
si

ut ordo

cardo cardinis, margo niarginis.

liltera praeccdil
,

ergo in feniininis,

iiuando o litleram iz
se-

tunc gcnetivus serval o litleram, velul regio regionis,

superstilio superstitionis
,

ditio

seditionis,

einptio cinplionis; exceptis debii

libus supra scriptis

i,

Anio et caro.

si

autem sine

fuerit,

tunc

vertit

per
liaec
lo

velut consuetudo consuetudinis, caligo caliginis.

excipiuntur auteni

quattuor, quae et pluralilcr eireruntur et ralionem confundunt, octo pondo,

quac indeclinabilia sunt

et

tantum pluraliter efreruntur;

item duo ct ambo,

de quibus infra dicetur, quae declinantur hoc modo,

duo duorum duobus,

qiiod ut

ambo amborum ambobus

item cxcipiuntur et Graeca
est, flexo accentu,

et

dcinccps;

iteni

caro,

carnis

facit.

quae noininalivo o cflerunlur,

praedictuni
la

non gravi, ut apud Ilomanos, vclut Sapplio Erato Dido

statu

Manto.

nain suo

permanent

et

dcclinantur

secundiim (Iraccam de-

linitioncm, velut
tus, ut

Sappho Sapphus, Dido Didus, Manto Manlus, Erato Era-

apud Vergihum

fatidicae Mantus.
Item quaeritur quare Sino Sinonis,

Memno

Meninonis.
et

omnia noinina
Kovcov

20

Graeca Graecam rationem

litteram

et

apud Latinos secuntur

lunc producunt o
velut
K-'<-

genetivo,

cum

cLiam apud Graecos producunt,

si

vavog

et

apud nos Cono Cononis.

et

autem apud Graccos corripiunt, eanos

dem
ubi

similiter

apud nos,

Mi^vayv Me^vovog,
et

Memno Memnonis.
-lo

autcm per rog efferuntur,

appellativum

apud nos per

Turbo,
si

tis,

velut 'ircTtoKOcov 'iTtno-

Kocovtog^
nis facit,

Hippocoon llippocoontis.
si
,

sit

proprium nomen, Turbo-

turbinis.

nam

sive ventus sive

quo ludunt

pueri,

hic

turbo

dicitur,

non

ut

quidam

stulle

hic

turben dixerunt puerorum.

nam

Vergilius dixit

torto sub verbere turbo.

Antiplio

30

quoque

et

Demipho

sjmiliter

declinantur,
et

huius

Antiphonis

Dc-

miphonis, non, ut quidam putant, Anliphontis

7
iV
I

Demiphontis Graeca de-

7,

excpptis

nam appoUo
siiie
i

2 non appollonis
i

3 apellatiua

N
i

5 foemininis

N N

si

autem

fuerit tunc in

conuertit

si

autem

uerlit per

sin

coniuncta, tunc ulique in i mutant Charisius p. 25 sin per i Putschius duobns Fabricius dubila12 infra] p. 40 lur 15 saffo aerato 13 caro quod carnis Fabrieius quod caro carnis dednitionem] IG permanentes declinantur permanentia declinantur Futschius decliuationem to 17 saffo saffus 18 Vergilium] ^ew. X199: cf, Charis. p. 111 Kovav Kovavog et apud nos Conon Cononis Putschius kanioc 22 producant KANUJNOC et apud iios cano. cauonis A' 25 tog] tos 24 MeMNWN MewNUjNoc A' inTTOKOONTOC ippocoou ippocoontis 27 quo ludunt eacc. orthocjr. p. 2803 quod ludunt A^ 29 Vergiliusj Aen. VII 378
ril alia

littera

autem fueaulem sine i

effertur,

lum

uertil o

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 48.

I
P- 35.
3fi
I..

65
,

49 P.

clinatione.

omnia enim Graeca quae

faciunt

in
tis,

on cxcunt

ul Antiphon

Demiphon
||

dracon leon,
contis

genelimim in

ut Antiphontis Demiphontis dradQccKOviog

Xiovrog,
el

leonlis^

^Avnq^covrog

Jrjfioqiavtog

amissa

httera Latina redduntur et ut oportet deciinantur Laline, ut Antipho

6 plio

Demi-

draco leo, et faciunt Anliphonis Dcmiphonis draconis leonis.

Margo feminino genere,

habent g;
et Rabirius
10

ut virgo

imago Karthago
ait

et cetera

quae ante

ideoquc et Aemihus Macer

flumina margine summa,

extulit
|

Idaeos sumnia
inveniuutur

cum margine

colles.
uligo
et

tamen ex cadem forma masculina,

farrago.
ut

quare

apud auctores margo masculino quoque

dicitur genere,

apud Ovidium

brachia longo margine;

15

et frequenter

Varro rerum rusticarum

sic.

Ambo
partes
littera

et

duo an ambos

et

duos? ratione cum

praeterea

dicimus, quia omnes

et

orationis

quae casus habent exceptis

neutris

monoptotis

in

accusativo plurali deficiunt.

as
litteris

quaecumque feminina accusaet

in

tivo
20

plurali

terminantur et possunt ad masculina transferri a in

mutant faciuntque masculina, ut has magnas hos magnos

hos doctos.
ita

has doctas
o
translata
illi

cum dicamus ambas

et

et duas, ni

mirum

ambos duosque dicimus.

dvo
et tovg
gilius
25

non nuUi tamen Graecos

secuti,
in

quia

rovg

aiKpa dicunt, hos duo

hos ambo dixerunt;

quibus Ver-

verum ubi ductores acie revocaveris ambo.

ambo autem non
et

est

dicendum

nisi

de his qui uno tempore quid

perierunt, quasi una.
,

faciunt,

ut puta Eteocles et Polynices

ambo

Romulus autem
veru

Africanus non

ambo triumphaverunt
ut quidam volunt,

sed utcrque, quia diverso tempore.

et

V
30

littera

neutra iantum terminantur,

et,

fere

Iiaec,

genu gelu

cornu tonitru

teslu;

quod

numcro horum sepa-

randum

est,

quia auctores testam potius dixerunt, ut Vergilius

testa

cum ardente viderent

scintillare oleum,

UIM

in.ou.exeunt N: uin terminala greca nomina ut leon genitiuum faciunt leonlos et amissa n iittera latina redduntur leo leonis v 3 leontis om. N: 2 genetiuum 3 ANTi(})U)NroN. anni4)U)ntoc apakontoc N cf. Charis. p. 94. 101 Priscian. p. 690 amisa A^ 6 feminino genere ut Fabriciics foeminl. gene. et N 7 melius N 8 flumaut minu margine N: flumina coniecil Lindemannus : fluuiorum w. pltira temptavit R. Ungerus de Aem. Macro p, 14 9 extulit cittn versti Rabirii coniunxit C, Barthius inStat. Theb. X 454, qtiod probavit Wcichertus de L. Vario p. 163. 11 farrago uj larfortassc et Rabirius feminine extulit 10 colies U) collos rago qtiare u. in codice non satis adparuit utrum qle an T\u\ scriplum esset 12 autores Ovidium] metam. 1 13 17 cas16 Ambo] Charis. p. 95 sq. SU9 N foeminina A^ 18 accussatiuo 20 motant 19 posunt N 23 Vergilius] georg. IIII 88 30 ut oin. 31 Vergilius] yeorg. I 391
1

GRAMMATICI LATINI

I.

6G
|>.

CIIAKISII
40. 50 P.

p. 36 L.

et

lloratius

Spartacum siqua potuit vagacem

fallere testa.
alii

autem sepaiantes amphorae quidem testam dicunt,

testudinis vero testu,

sed frustra.
rac

nam

et Graeci

||

oaiQaMv

sine distinctione dicunt

tam aniphoin

quam

tcstudinis.

nomina autcm nominalivo u httera tcrminata

lilteram servant novissiinam
,

sin-

gularitate per
ralitate

omnes casus eandem u

in phi-

tantum declinantiur, vclut genua genuum genibus, comua cornuum

nec tamen dicimus verua,

cornibus.
veribus.

cum

sit

simile,

sed vera et veruiim

lo

As teiminata numina casu nominativo

in genetivo crescente

is

syllaba

nniunlur, ut Maecenas Maecenatis, Asprenas Aspreiiatis;

nominativo vocasint peregrina, ge-

tivum similem habent, o Maecenas, o Asprenas.

sed

si

netivo casu in ae deficient, ut Aeneas Acneae, Gyas Gyae, vocativo amissa

s producent a, ut
is

quo fugis Aenea?

quamvis veteres hic Aenea
hac specie sunt
cativus
s
et

dixerint

sine

s,

ut Varro

in

Age modo.

in

Amyntas Archytas Menalcas Lycidas, quorum aeque voinveniuntur tamen quaedam peregrina quae
fa- 20

amissa a producit.

cum
ciunt

incremento syllabae dechnantur, ut Calchas Pallas Atlas gigas.

enim Calchantis
quare

Pallantis Allantis gigantis

qiiamvis antiqui

ut Pa-

cuvius et Plautus, Calcham dicant, non Calchantein.

solct venire in

quae-

stionem,

Aeneas Aeneae,

Maecenas Maecenatis,
si

Thoas

Tboantis.

omnia nomina quae as terminantur syllaba,

lina, tertii ordinis

quidem Latina sunt mascumonosyllabis

erunt, vehit hic Suffenas Suffenatis, hic Maecenas Mae- 25

cenatis.

item feminina,

haec

civitas

civitatis,

exceptis his

tribus,

quae quidem

tertii

ordinis sunt^

sed genetivum diversum faciunt.

nam cum omnia Latina per tis efferantur, haec sola diversis genetivis effenam mas maris, as assis, vas vadis faciunt. si autem fuerint sed tum Graeca, modo ut primi ordinis declinabuntur, modo ut tertii. primi ordinis, cum gehetivum Graecum habuerint per 01 aut per or,
runtur.

30

AivEiag tov Aivdov huius Aeneae,

^Ayqinnag xov 'Ayqimtov huius Agrippae,

11

1,

As terml noa

2 uagantem Fabricius 9 sed uera uerum ueri9 67, 3 similia Charis. p. 15. 97 12 Asprenas, natis lu aspernas aspernatis 13 asprenas w aspernas perigrina A' 16 quo] Ver^g. Aen. 649 19 producitur perigrina A^ 20 declinantur lu decliaentur athlas A'^ 21 calchantis uj calcbanli Atiantis o)n. N, add. Putschius 22 Calcham Ritschelius prol. Plaut. Trin. p. LXXXVII calchan Calchantem, et
1 Horatius] carm. III 14,

bus p

11

As

Gellius huius Calchae Putschius

Solet

Solent

N N

27 sunt om. N, add. Puthuius Agrippae 6 avtas agripas anias p: cf. Cha-

29 mais martis N tov avtov, licet Putschius: ris. p. 8

schius

32
ut

o;vini.\c toy ainioy aeneas aeneae siniiliter

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 50. 51

I
p. 30.
.(7
I..

G7
v(!lul

r.

licet

Adici

rov ^Ay^imra

dicanl.
lis

si

autcin

gonclivum pcr rog,

||

@6ag xov Qoccvxoq, Latine per

et similia.
|

racicnl, vclut hic Tlioas liuius Tlioantis

Es terminanfur masculina
atur,
sicut
in

et

feminina tantum.

nam

neutra

non inreniun-

supcriDiibus

quoqne de

terlio ordinc
ct

adnotavimus, disccr-

nentes

quac per es concptam veniant

tur, quae etiam in

conimunionem veniant, sed

lis

quae per es protluctam cHVranet pauca quae per dis sylederantur.

labam gcnetivum faciant, cum oninia per

nominativo singulari
10

mnt quaedam quae

cnim nuljes
es

et pliirali

casu similifcr cfTeruntur per es productam,

manifestat.

et

sunt

fcminina,

ut

diminulio qiioque
rcs
recula.

dicimus

nubecula,

spes

spcciila,

nam

masculina

modo

modo

nominativo casu veteres terminaverunt, velut Anchises Anchisa, Chryscs

Chrysa, Altes Atta; simililer Atrides Atrida,
ut Propertius

non
15

ita

Dardanio gavisus Atrida triumpho,

cum
dixisset
intulit

Vergilius

quoque

chisa', e contrario

'patris Anchisae', item *salus An'quae regio Anchisen': item cum dixisset duri nomen Acestae,

intulit

20 ut

mihi videatur hunc Anchisam

repudiasse.
Miltiades

sed laetum amplexus Acesten; et hunc Acestam velut duram

autem
et Alcibiades,

declinatio-

nem
1

item Diomcdes indubitan

15
si

iV^

Vl genetiuu per
hic

toc uu o goac toy

et et

ooantoc
sicut
in

latinc

facient

iiu

thoas

tl

thoantis

similia

//

superioiibus

Es terminantur masculina
ordine adnotauimus

feminina

neutra
es

disccrnentes

q per

correptam

productam efferantur q etiam

dis syilabam genetiuu faciant

in communionem ueniant se cum omnia per tis efferantur. s

et
plii

tiuo

qudam

^q

nominatiuo sing

casu simili

10

et st

feminina ut dimiuutio quoque manifestat

recula na masculina

dms

++ nubes

spes specula res

mo

es

mo

terminauerunt

uii

anchises

anchisa

chryses chrysa attes

atrides atrida ut propertius

non

ita

dardanio gauisus atrida trium

15

uergilius

Vix paucos
correpiam
et

versits pleniores legit Pierius

U)

2 latine

tis

facient

6 per es

dis w 7 sed et 8 efTerantur * sunt quaedam lo: in codice tiuo in iniiio iiovi versus a librario deletum est 9 similiter efferantur et u) 10 nubes nubecula, spes u) 13 At11 modo a terminarunt u) tes Atta, Atrides U) 14 triumpho. Vergilius lo

per es prodnclam

5 in superioribus de tertio ordine Fabricius: p. 16 7 sed et pauca per dis syllabam Fabricius 8 quaedam quae nominatiuo bis scriptum fuisse vidctur in coclice ct priore loco a librario deletum. quo factum est ut supplementum quod posui solitum litterarum numerum non aequavet 13 PropertiusJ HI (II) 14, 1 15 patris] Verg. Aen. IIII 351 satus] Verg. Aen. VI 331 10 qnae] Verg. Aen. VI 670 Anchisen w anchisem iV 17 duri] Verg. Acn. \' 106 ct clari ex codicibus Vergilii Fabricius et Darii u) acliestae 19 scd] Vcrg. Arn. V 531

5*

68
p. 51. 52 P.

CHARISII
p. 37 L.

ter

uoininativo
et

es

iiniuntur,

genetivo

is,

non
et

ut

priora

modo Thyestes
sinii-

modo Thyesta
liter

Orontes Oronta.

Chremes
tantum,

Laches apud conncos

Socralis

varie declinantur, niodo huius

Chremis modo huius Chremetis, Lachis

ut

Lachetis;

Ilennes autem
Pericles
in

Ilermetis

Socrates

tantum.

nam

et

Stratocles

Graecae

tantum sunt consueludinis.

e.

nullum

enim nomen
nctis,
solet

Latina iingua desinit in flexum

Quare Dioscurides Dioscuridae, Demosthenes Demosthenis, Menes Mequaeri.

sint,

omnia

igitur

nomina

in es
is,

nominativo

casu elata,

si

quidem Latina
res Verris;
sin

genetivum facienl per

velul Ilercules Ilerculis, Ver-

autem Graeca, tribus modis decUnabuntur.

is

aut enim per

declinabuntur.
||

lo

ae geuetivum facient aut per

aut per

tis;

et

haec

ita

quae apud Graecos

faciunt

genetivum per ov, haec apud nos

per

ae,

velut ^toGxovQLdrjg /JLOGMvqidov Dioscuridae; quac vero per oug, haec per
is,

velut Jr)(io6&evr)g

Jrjfioad^ivovg

Demosthenis.
tis,

quae aulem crescunt et

velut Mivrjg Mivijiog

per Tog enunliantur, similiter apud nos per

netis; ut

Me-

i5

apud Vergihum

Belidae nomen Palamedis,

quia BrjXidrjg BrjUdov Belidae, TlaXa^rjdrjg HaXa^riSovg Palamedis.

Inveniuntur autem

apud veteres quae sine rationc genetivum faciunt

in

per

i,

ut

apud Sallustium

prima historia

*hellum Persi Macedo-20

nicum';
et alio

item apud Vergilium

loco 'fallacis
inerito

Vlixi'.

atque inmitis Achilli, nam si esset nominativus

et

Latinus Achilsed
,

leus,

faceret Acliillei,
,

ut Eurystheus
,

Mnestheus.

quia non
25

est Achilleus sed Achilles

lei

Achillis facit

ut Ilercules Herculis

non Achil-

ut Mnesthei,

Quae vero Graeca

ut

flexo accentu proferuntur,

haec inconfuso statu persyliaba terminata,

manente secundum Graecam decHnationem ordinautur, es

Eumenes Eumenus,
sic

Aithales Aithalus,

Euprepes Euprepus; quamquam

excipiunlur autem
30

quidam

dcciinari

inaluerint,

Eumenetis Euprepetis.

haec quae genetivo crescunt,

velut

locuples iocupletis, merces

mercedis,

heres heredis, Ceres Cereris, pubes puberis, pes pcdis.

Item ex
nubis et fides

tertio ordine
fidei.

haec

in

quaestionem veniunt, veiut quare nubes

si

es litteris productis elata,

quidem

habuerint ante

es syilabam, genetivum faciunt per i,

veiut acies aciei, dies diei, luxuries 35

14

A^

7',

tj

crescunt

3 laches lachetis
00 enunlianlur 20 salustium
lacis e libins

H
Jl
I

N N

l{j

5 periecles A^ Vergilium] Aen. 21 Vergilium] Aen.

si

13 AiocKOTPiAec 82 19 fa

dioscoriil^ .V

15 per
per
i

per

iV faciunt

30

111

87

23

alio loco]

Aen.

II

90

pelA'

Vergilii Fabricius

nam
34
es

27 flexu corr. flexo

esset

24 enrysteus A' 60, 4 furori Charis. p. 103

26 mneslei

INSTIT. GR.4M. LIB.

)).

I
p. 37.

69
;
I..

5i.

r.

liixuriei;

excoplo

lioc

uno nomine quies, quod

requiei
|

facit

qiiietis.

quainquam
a nobis

requies ab eo conpositum

faciat

secundum rationcm
furori.

de-

monstratam, ut apud Vergilium

in IIII

requicm spatiumque
5

quod
aliter

si

esset genetivus requietis, requietem faceret,

non requiem. Cicero autem

ilia,

declinavit secutus

numerum syllabdmm,

huius pernicies, ratione

quod, cum nominativus pluralis a genetivo singulari proficiscatur sitque aut

idem aut earundem syllabarum, ut huius scholae

hi Marci,
10

1|

hae scholae,

et

huius Marci

domus hae domus, aeque genetivus sequi debet nominativum pluralem; et ideo Cicero 'pernicies causa' genetivum extulit. quae autem ante es productam non habent,
ilem huius
felicis

hi felices,

et huius

haec genetivum faciunt per

dis,

is,

veluti

nubes nubis, aedes aedis, sedes seper es productam, non

exceptis
es

his quae,

cum nominativum habeant

i

tamen ante
15

syllabam
res rei,

htteram habeant, nihilo

fidei.

minus genetivum faciunt

pubes.

per

ei,

veluti

spes spei, fides

sine

item excipiuntur haec quae

genetivo

casu

crescunt

ratione,

Ceres merces

nam

Cereris

mercedis puberis facmnt.

Ergo
fides,
20

scire

debemus quod
lyram,

fides et

pubes duphcem genetivum habeant.

cum

significat

fidis

facit, ut

fidis [se] intendisse Latinae,

15
5

iv

exceptoh. unonomine quies quod

faciat
Illl.

facit quietis

quamquam
nobis
si

requies ab eo conposi
ut

secundum
non

ratioiiem

demonstratam
esset

ap
re

requiem spatiumq, furori

quod

geul

requietis.

faceret
r

requiem cicero
ratione
illa

aliter

deciinauit

secutus

numef
schol^

huius

pernicies
sitq,

quod cum nomiuati plu a genetiuo

syllabarum
felicis

ficiscatur

idem

earundem
sequi

ut

huius
et

10

et

huius

marci hi marci item huius

hi

felices

huius

domus
peruicies

que
causa

genetiuus

debet
//

nominatiuum
aedes
is

pluralem
sedes.
dis

genetiuum

extulit

dis
iiuti

nte es productam
ptis

il

habent h gene faciunt per

habeant
per

nubes nubis
li

his

cum
i

nominatiuum

es

productam

tiT

nte

es

syllabam

litteram habent nihilo

minus geuetl faciunt per

ei

uu

15

res

2 compositum requiei fjiciat w 3 apud Omnia fere integra legit Pierius 7 genitiuo 6 numerum arum w 5 requietem faceret u) Virgi. in IIIF U) 8 scholae, hae scholae w 9 huius domus hae dosingulari proficiscatur u) 11 extulit. I anle w 12 sedes dis, ex10 pluralem. Ideo Cicero w mus u)
ceptis
ui

14 tamen ante

u)

6 sead Hostilium. Huius pernities Fabricius et Futschius supplemenio petito ex Charisio p. 85. 114 10 et ideo cicero pernicies casum genetiuum extulit B: Cic. p. liosc. Amer. 45, 131 ubi tamen pernicii tuentur Nonius p. 486 et Gellius quorum nihil pernicii causa 19 fides facit cum II genetiuo extulit. Quae aulem I ante es Futschius VIII 14 20 latiue N significat lyram fidis ut N fides fidis facil cum significat lyra p
3 VergiiiumJ Aen.
IIII

433

5 Cicero
,

11 extulit exc. Boh. p. 96

dixit,

cutus

numerum (numerum syllabarum FutscMus), requietem enim

70
l-.

CHAHlSli
5.J.

54

I'.

|..

38. 30

I..

iVisiii.s

secuudiiir

ralioneni a nobis
sin

iliMuou^lratani.
lidos niariv

apud Vergilium invfui

sij,'ni(icat,

*fidibusque canoris'.
netivo,

autcm

lidei

lacit

ge-

non ratione sed

distantiae

causa.

similis

est

ratio
rj^tji^

et

in

pube.

nam pubes
sic

est nal ij^r) nal veoXaia,

ergo

cum pubem

signilicauuis,

declinamus, haec pubes huius pubis,

sin

ut apiid

Vergihum

in 111

'pulie
lacit,

tenus'.
iit

aulem iuvontutem aut aetalem

in

siguilicaiuus,

puberis

est

apud cuiidem Vergilium

Ii

primo
e
t

a ud a

I i

er

puppesqu

uae pub esq u e

u o r ii m.
syllaba
lo

Miles mililis quare et reses residis?

omuia nomina Lalina es

velut miles mililis,

correpta clata genelivum laciunt per

tis,

tis,

comes comi-

seges segetis,

teres teretis.

excipiuntur haec quae genetivum laciiint

per dis, velut reses residis,

praeses praesidis,

opses opsidis; et ideo ge-

netivum per dis faciunt, quia ex verbis trahunlur.

opses
tis

nam

reses a residendo,
exceplis his per
is

ab opsidendo. praeses a praesidendo.

ut supia dictum est.
significat,

cetera vero

efferuntur,

Fides

cum chordam

huius

fidis

facit,

cum deam

huius

Fidci, quamvis Plautiis dixerit

Fidei censebam
Pubes cuui
qua puber/rt*
huius puberis. pubis
est
in

maximam multo
significatio||ue
facil
;

fidem.
lanuginis
at
et

[iuvenlulis]

eius partis in
signilicat, jo

ponitur , huitis pubis

cum aelatem

sed nec adiecta praepositione dicimus

lupuberis, sed in-

comitemque inpubis
Vergilius dixil.
[

luli

M
telum.

littera

iieulra

tanlum fmiunlur,
i

ei

quidem praeposita u, stagnum

debent, non, ut

25

aliquando

etiam

novissimae syilabae praefertur, ut pallium scrisic

nium dohum alium solimn.

enim

dici

alii

diserti di-

25

iV

7',

M
6,

littera

1 Persius]

4
iV et

p.
III

113

et

pubes

iii

Vergilium] Aen. VI J.20 3 similis 8 luorum Charis. pubes Fabricius 4 NeoACA 5 uergilium III N. Aen.

q:

427
est

7 Vergilium in primo] Aen.

399
V

8 pupes

tu

9 omuia

15

dictum

11 excipipntur 12 reses. dis pses. dis... es.dis veses residis obses obsidis uj 13 a re..dendo a residendo w 17 18 Fide censebam Fabricius, quod tuetur Charisius p. 40 Plaatus] Aulul. IIII 0, 1 19 pubes, cum in iuuentulis siguificatione et iauuginis et eius partis in qua pubertas est ponitur, huius pubis facit; at cum aetatem significat, huius puberis exc. orthogr, p. 2790 Pubes quoque cum lanuginem barbae significat pubis facit si autem

Chans. p. 10. 100 sq.

iuuentutem puberis p in qua pub pubis 20 forlasse at cum iuuentutem aut aetatem, ut iuuenluiis, quod alieno loco supra positum es(, huc revocetur 21 sed nec adiectione diiis inpuberis N et ncgalione adiecta non tantum impuberis tjo nec tamen adiecta praeposilione dicimus inpuberis p et exc. orthogr, adiectione praepositionis in codice fuisse videtur 24 Vergiiius] Aen.

dixil. Sed Cicero ait filium eius impuberem Putschius et exc. orthogr, l. c. 4^ 27 non ut aiiqui uideri uolunt et diserti dicunt ' codex Dousae'' apud Bondamum

in notis mss.,

unde

is

coniecit

non

ut alii qui uideri uolunt diserti dicunt

LNSTIT. GRAM. LIB.

p. 54. 5i
I'.

I
p. ."9 L.

71
Vergilius

f unt

aleum per e
per
i

et

doleum

et

palleum.
in

uam

et

*alia serut hu-

pyllumque'
ius
pallii

dixit,
alii

quod utique
solii,

genetivo debct gcminari,

scrinii

dolii

quia genelivus

numero syllabarum minor

imperii et ingenii,
a Vergilio

esse
5

nominativo non debet.

i

qr.are

magis denotati sunt qui maluerunt per

dictum

unum
'ille
i

imperi et ingeni dicere

i

geminata

littera.

quam secundum regulam invenimus tamen et per unum

i

urbem
lulii.

Patavi', pro
tamen

Patavii.
,

plus in hac
hic

observatione geminandi

in

masculinis animadvertimus
in vocativo
, i

ut

Aemihus huius Aemilii, hic luhus

huius
10

litteram subtrahimus.
,

uam

si

o Aemilii et

luhi dixeris

Graece dechnaveris

ut Lucilius

tierei leontado et et

pumone ethermo
sed

pulas.
contagionem

Contagium
maluit dicere,

veteres

magis

usurpaverunt;

Sallustius

15

^post ubi contagio quasi pestilentia invasit, civitas inmutata'. Vergihus autem nec niala vicini pecoris contagia laedent.
Servitium multitudo est servorum, servitus condicio serviendi; sed veleres indilTerenter

servitium et pro servitute posuerunt:

servitio enixae tulimus

Vergilius in
20
III.

Tergum dorsum
liter

est et declinatur sic,

hoc tergum

tergi tergo,

plura-

haec terga tergorum;

tergus autem pellis huius tergoris facit, plura-

liter

tergora et genetivo tergorum correpte. sed contrario Vergilius

dicit et in VIIII

*terga

bovum'
25

hinc raptas fugientibus ingerit hastas

in tergus.

quidam volunt tergum hominis esse, tergus vero

pecoris.

|J

Forum neutro genere dicimus locum rebus agendis destinatum, vel cum commercium significamus et Lucilius 'cum illi fora irant'.
;

masculine autem tabulata navium,

30 fora

et

semper

pluraliter,

quamvis Gellius

navium

neutraliter

dixerit

et

Lucihus

negotiorum

forum

masculine

extulerit libro III,

forus olim ornatus lucernis.

per i unum 1 Vergilius] bucol. 2, 11 4 fortasse denotandi sunt 6 Vergiiio] Aen. 1247: cf. Charis. p. 113 gemiiiandi in lu gemi7 geminandis in nam i Pittschius 9 o Aemilie et lulie Fulschius e 'vetere codice^ Dousae Lucil. sat. rel. inc. 76 p. 11 11 Tierei leontado etPomani el thermoParnime w. corruptam codicis scrip-

qua ulrum pulas esset an palus ^27 non satis constahat, reliqui 12 Sal14 Vergilius] bucol. 1, 51 18 seruitio] 13 malluit rerg. Aen. III 327 enixe 20 TergumJ Charis. p. 118 22 terga] Verg. Aen. V 405 23 in VIIII] Aen. VIIII 763 27 uel om. N, add. p. et exc. orthogr. p. 2785 28 ut Lucilius scribendum erat, nisi potius aliorum exempla ante Lucilii versum exciderunt quum illa fora ilant lo cum illi fora erat 'velus codex ' Dousne Lucil. sat. rel. inc. 130 p. 16 unde profectus I Dousa ' Tunc illi fora erant vel potius illa Quum fora ilant' 32 lacernis Putschius et L Dousa Lucil. sat. rel. III 23 p. 30
turam,
in

lustius] Catil. 10

72
|i.

CHAUISII
55
1".
1.
.t'J.

4'i

I..

Callum neutro genere

ilicilur:

Cicm) Tusculanaruin

II

'ipsc labor

quoddani callum obducil', el IMautus in Milite magis labello, quani prunum callum
sed Marsus fabellarum VIIII masculino
sic

callet.

callum sibi pectore quendam.

I

Lignum singulariter 'vebes' ait Migni',

dici

semper debet
el fasces
III

in

multiludine.

Calo Originum

sicut

dicuntur asparagi, quamvis aspa-

ragos pluraliter

dicamus, ut Lucilius
nulli.

asparagi
idem
in

eodem

ligna pluraliter dicit,

|

lo

student
Caelum hoc,
et

hi

ligna viderc.
veleres

cum

sit

neutrum, etiam masculine

dixerunl;

Ennius

quem Caelus
item

genuit,
15

quamquam
Ocimum consuetudo

caelus profundus.
sed Aemilius Macer
ail

neutraliter dicit.

inter praeterilas numerabilur ocimus herbas. llusseum grammatici non magis diccndum pulanl quam albeum
prasineum
,

aut
20

sed russum

ut

album prasinum.
dixerunl,
exoluit.

Septimum decimum

antiqui

quoniam observabant ut minores

numeros prius ponerent; sed iam

Mendum

neutraliter Varro in Admirandis dixlt,

*magnum mendum';
35

sed Ovidius feminine

nocte latent mendae,

item

ergo

eximet ipsa dies omnis e corpore mendas. mendum in mendacii significationc dicetur, menda in culpa
Pistrinum
neutraliter dicitur;

operis vel

corporis.

sed Lucihus

XVI feminine

extulil

'me-30

23

8,

Mendiim

Tuscul. II 15, 36 ipse labor callum ob1 II om. : Cic. 2 quodam callo duxit grarn. de gener. v. callum PlaiUus iu Persa 10: PlauL Pers. II 5, 4 (305 R) 3 magis calleo (luam aprugnum callum callet 10 9 LucUii verba cum versu a Nonio p. 195 cilato ila coniungenda existimavit f^argesius Lucil. sat. quae ex lib. III supers. Sedini a. 1836 p. 17 ut asparagi molles nulli scd viride cyma scriberetur, asparagi nulli molles sqq. I. Beckerus epkem. antiq. a. 1846 p. 946 11 uidere 10 uidete 13 ut Ennius Fabricius, quod recipiendum erat, nisi potius alia exempla, quae posuit Nonius p. 197 , exciderunt 14 quem] annalium libro primo tribuit Vahlenus Enn. poes. rel. p. 8 et XXVI quamquam cauus 16 quamquam] quoque w caelus profundus Hugius et Itbergius apud f^aklenum Enn. poes. rel. p. 79 21 Septcm decem septem et decem p 27 eximet] 25 noctej Ovid. a. a. I 249 Ovid. a. a. II 653 ipsa dies uj ipsa die ipse dies exc. orthogr. p. 2792 n medas 30 Lucilius in 'vetus codex^ Dousae Lucil. tat. rel. XVI 10
:

p. 57

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 55.
3()

1
|>.

73
40
I,.

P.

(lia e

j)istrina', ad lal)crnam rcferens, ut canpona dicilur.

tli.xit,

nani ct Tc-

rcntius tlcminutive pi.slrillam

'pistrilla erat
dici

qnaedam'.

Quintum tricensimum annum

licarum
VII
ct
||

sinc coniunctione vult Varro Episto-

similia,

ncc intcrponendani

coniunctionem ipsa re cohae-

srente: velut

si

dixero ^ad quintum et triccnsimum praedium liabco', iam

quintiiin, alterum
dicilur.
t
' ,

duo signilicabuntur, alterum ad

ad tricensimum.
III

Pulmentum
pi
t
i

ct
1

puhnenlarium

nam Cato Originum

Maser-

pr

pu

ni e

nta ri o hab e

sed quidam putant pulmentum quasi

10

eodem 'multopulmento usi', pulumentum melius dici. Varro autem

in
id

ad Ciceronem V pulmentum

ait,

quod

cum

pulte essent,

et

inde pul-

menlarium dictum.

Plurum Modestus putat esse dicendum, non plurium cum

nomina quae couparandi
fortiorum,
15

i.

ea enim

siint,

gcnctivo

habere non debent,

ut fortiores

meliorcs
i

meliorum;

sic plures

plurium

cum
dixit.

dicit.

unde

et Terentius in

horum plurum. sed consuetudo Phormione 'nova hic con-

pluria'
dia

Pulchrum Varro adspirari debere negat, ne duabus consonantibus meiutcrcedat adspira(io

;

quod minime rectum antiquis videbatur.

sit

unde

et

scpulchruni hodieque manet, quod

20

seorsum a pulchro propter recorda-

tionem doloris-

Eboreum

ratione

dicimus, ut a marmore

marmoreum,
et

et

a pumice
Vergilius

pumiccum; sed consuetudo etiam eboratum admisit

3

eburnum.

8 N
Quintum tricensimum annii dici sine con interponendam nec
et

uarro epistolicar VII.

et

5 &imilia

colierentem uusidixeroad
o
//

quintum

tricer.simum

pr^diii

significabuntur

altii

ad quintum

alterum
et

ad

pulmento usi
originum
III

s.

quida

Pulmentum

pulmentarium

dicitur na cato

laspitiii

pro pulmenta

sine etiam coiiiunctioue

quidem sed non satis certo legisse videtur Pierius 3 Varro lo 4 couinnctionem iu ipsa re cohereniem w iam duo ui: puullo plura capere videtur lacunae spatium 5 praedium iiabeo 8 pulmentario habet, In eodem, mullo pulmciito tu 6 ad tricensimum. Pulmentum u)

Quae

interierunl integra

uult

pistrina 'vetus codex'' Dousae l. c. media a pistrina Sealiger apud Terentius] Adelph. IIIl 2, 44 apud ipsum lacum Est pistrilla 3 sine et conCentesimum tricesimum aniium dici sine coniiinctione uarioni placuit p 4 coniunctionem ipsa re cohaerenle Putschius iunctione Fubricius 8 pro pulmeiiin eodem] idem exc. orthogr. p. 2796, quod spatio latario suo habet Putschius 9 Varro] de l. l. V 108 j. 111 Sp. quod edebant cunae magis convenire videfw" 10 quod id cum pulte essent Fabricius quod id cum cum pulle, ab eo pulmentum quia cum pulte esset p 12 Pluriim] Charis. pulte esset uj quod id cum plute e^et 19 sepulcrum uj: cf. Serv. in Verg. georg. 15 iu Phormione] IIII 3, 6 p. 100 20 doloris aliis placet sepulchrum conpositum a a pulcro Fabricius III 223 inde petita sunt seniis et piilchro quia pulchrnm superficie iiitus ossibus plenum p. quae Putschius addidit, Sepulcbrum ab aduerbio seorsum et puklirum alius tractum dicit quod in hoc nomine componitur semis et pulchrum, quia pulchnim superficie, ubi Bondamus var. lect. p. 13 Valgius pro alius scribendum et intus plenum ossibus. 21 a ante pumice coniecit; de Aelio Gallo cogitavit R. Ungerus de Valg. p. 39 22 Vergilius] georg. III 7 om.
1

media
l.

est

Dousam

c.

74
|..

CIIAHISII
5. 57
I'.
,

40.

iimproquc
quac
raluin
ila

l*eloi)S insi^Tiis
sil

eliiirno.
|

placuil ilistingui

ut

cboreuni

ex

siditlct

elMjre (tnl('(tiim,

elnt-

extrinsccus ehorc
iil

urnatum, eburnum

ail

^iinililudincni

eburis apla-

tum,

Verjjilius scnsit.

Vs.

omnia nomina
i

qiiae

per us syllaham nominalivo casu terminantiir,

el

haec genelivtt aut per

tertii

exeunl

sunt secuiuli uniini^, aul per

ct sunt

is

cl

&iinl

urdinis,

aiit

per us similcm nominalivo

est
in
sii]);rioribiis

quarti

ordinis.

de

(|uibus

plenius definiliim
redaclis.

sub

tilulu

Dc nominativis ad
femi||- lo

rcgulam
niiua

quare ergo lupus lupi, lepus aiitcm leporis? omnia no-

quae us nominativo profcruntur, quae (piidem masculina aut

i

nina sunt, genelivum faciunt aut per

aut per us, velul pcr

hic

Marcus

Marci, haec laurus lauri;

per us autcm hic senatus senatus, hacc domus

domus:
vetus

si

autem

fuerint

neutraUa,

per

is,

velul
in
:

lioc

lempus

teraporis,

hoc munus muneris.

;

excipiuntur

aulem haec

masculinis,
in femininis

Lig'us lepus

faciunt

enim genetivo Liguris

is,

leporis veteris

haec

quae

15

item faciunt geneiivum per

salus salutis,

iuvcntus iuventutis, palus pa-

ludis, senectus senectutis, virlus virtutis, servitus servitutis, tellus tclluris,

Venus Vencris, fraus fraudis, laus laudis:

gus
tria

in neutralihus

haec, pelagiis vul-

virus.

nam cum omnia

faciunt

neulralia faciant genetivum per ris, sola haec

i,

genctivum
ct

per

quamquam de

vulgo
11

ambigitur.

invenitur 20

enim

masculinc elatuin, ut apud Vergilium in

hinc spargere voces

in

vulgum ambiguas.
neutrahter in
I

sed idem

et

saevitque animis ignobile vulgus. meminerimus autem pelagus et vulgus tantum modo singulariter
itemque
virus.

25

declinari

Penus quo modo debeat

dulo

declinari incertum est.

dicit hic

nam

Plaulus in Pseuet

eodem

fere

loco

et

masculino genere

penus

neutro hoc
igitur

penus.

Vergihus autem etiam feminino

Mongam

penura'.
vel

cum

30

possimus secundum neutrorum formam huius penoris dicere,

secundum

mascuHnorum et femininorum huius peni, neutrum res nondum exemplum quod sequar inveni.
Carduus trium syllabarum
est,

dico,

quia apud auclo-

ut

arduus fatuus mortuus, ideoque

si-

34

iV

8,

Carduus

8 in su3 ad similUudinem eboris p a simiiiUidine ^buris 1 eburno 11 faciuiit 15 veteris Charis, p. 109 perioribus] p. 30 cf. p. 10 9 quare aut per i, aut per us, ueiuti per i Putschius faciunt per a per us iui per i N^ in quo num a additum esset in extremo versu dispicere non potui, faciuiit per i aut per us aut 21 Vergiiium iii II] Aen. per is tu: per uel per us aut per is Charisius p. 109 26 aulem taatum modo pelagus et uulgus singuiariII 98 24 in 1] Aen. I 149

ter

N
iiuc

omne

28 in Pscudulo] penus adfereiur

2.

45 (178 R) annuos congeretur penus, I 2, 91 (228 R) plenam poenum p 30 Vergilius] Aen. I 704

INSTIT. C.MM. LIB.

p. 57.

I
p. 41.

75
42
I..

38 P.

militcr

declinandiim est,

hiiins cardiii

el hiiic cardiio,

pluraHler hi cardui
cogit

carduorum carduis.

quod

siquis liuius carduiis dicere vohicrit,

finiri.

non

nuniquam genetivum singularem u duplici posse

Servus cervus vulgus a quibusdam per u
5

et

o, videlicet

qiiia

duae vo-

cales

geminari,

ut

unam syllabam

faciant,

non possunt.

sed per diio u

et

scribi debent,

quia et sic sonant et ambiguitas

||

casuum
a

lollitur

unum

loco consonantis accipitur.

Assiduus quidam pcr d scribunt,

errant.

qiiasi

sit

sedendo figuratum, sed

divi-

nam cum
assidui
dicti

a Servio Tullio

populus

in

quinque classes esset

ditiores,

losus, ut tributum prout quisque possideret inferret,

bant,
simt.
et

qui asses da-

quoniam

soli

in

negoliis piipUcis fre(pienles

aderant, eos qui frequenles adsunt assiduos ab assibus dixerunt.

Tus a tundendo
rov &VEI.V tractum
15

sine adspiratione dicitur, quamvis lulius Modestus

cmo

dicat.

Bovus

noii nisi

singularem

numerum

capit. et

nam

pluralem

Podagrosus a [lodagra bene dicitur, sed

tudine, cuius

podagricus a

nemo dixit. pedum aegri,

exemplum apud Lal^erium

dicitur

est in aquis

.
j

Aeditumus
Lanius

qui

aedem

servat,

quasi

aedis

inlimus,

dicilur

etiam aeditms ab aede tuenda.

20
dicitiu',

ut Terentius

Mani

coci',

et Sallustius

'^quin vins-

15

20 N
Bouus
tudioe
ii

nisi

siugularem numerii capit nara plu

.

Podagros:apodagrabenedicitursedetpodagric:
cuius

du

exemplii

ap

laberiii

Aeditumus
tuus ab

dicitur qui

dem seruat qsi ed

//

de tuenda :
dicitur

ubi illud qq notauim: uiua

Lanius

ut terentius lani coci et sallust.

quin uinari

Primos versus qualtuor pleniores legit Pierius; in reliquis vix plura quam nunc 15 pluralem nemo dixit. Podagrosus u; 16 podagricus a restant ei adparuerunt pedum aegritudine uj 17 est in Aquis. Aeditimus uj 18 aedis inlimus. Aedituus u) 20 uinarii, ubi w
1 huic carduo hunc carduum exc. orthogr. p, 2779 huius cardus N. facit cardui ut ardui licet cardus lcgatur
cl

2 huius carduus Fabricius fortasse cogitur pro-

bare non

numquam
e

8 Assiduus

quidam

scribunt

quidam per d

scri-

bunt

uj

10 qui assus

11 quouiam soli in uegoliis freqaenter

b

aderam eos qni

puplicis frequentes aderunt assiduos ab assibus dixerunt p 15 bovus quid sit non intellego, cum nec bova voaog ^oav in glossis Philoxeni, de quo cogiCavil Lindemannus nec bous, quod Lackmannus de vers. Sotud. p. 4 Farroni de l. l. VIII 74 p. 447 Sp. restiluii, huc pertineat. fortasse clavus, quod inter masculina semper singularia positum est p. 19 17 lacunam codicis non observato litterarum numero ita supplevit Putschius, in Aquis calidis, Podagricus non recessit. in extremo enim versu post aquis cum decem fere litterae desint , fortasse nihil scriptum erat nisi hoc, in aquis caldis. reliquo spatio vel vacuo relicto vet proximo vercu, Lanii coci w more librarii ibi continuato 20 Terentius] Eunuch, II 2, 26 Sallustius] Non. p. 264 Sallustiiis libro I 'quin lenones et vinarii Jauiique'. unde laniSailust. Lanii, uinarii. ubi Fabricius ique addidit Putschius.

frequenter adsunt

76
p. 58.

CHARISII
59 P.
|i.

42 L.

rii

laniiijtie';

uhi

illiid

qiiuqiic

nutahimus

\\i]nriunt dici.

laiiiu

aulem

quasi cleiiiiuuliu est

lauii.

Assurius ab antiquis dicebatur, niinc as dicitur, nuu assis.

sis genetivus est, ul ^imiliter

sane as-

etiam

uctiissis.

huius

ahlativus est ah hoc

octusse: ideuque

soloecismus
suhanditur

emptum est^ hene dicinuis; sed Ma illi uclussein' nam nominatino hic octus ne dixeris, sed octonarius; enim nummus, velut sestertius nummus et denarius nunimus.
^

ocluase

est.

nam
unde

\d nos
sit

wMmmum

appellamus quud Graeci vofiov.

sesterlius
si

autem

appellatus solet quaeri.

asses

quod manifestum

erit,

sciamus apud
faciendis
lo

veteres denarium decem

hahuisse:

ideoque in

rationihus

denarium,

id

est

decussem,

inducta notamus; cuius quarla pars, dipon-

dius semis,

sestertius

dicitur,

quod de

tribus assihus semis

et

deGciat.

de-

nique

et

nota eius nihil ahud

quam dipondinm

semis ostendit.
sed et haec

Ilic

locus et hi loci masculino genere ratione dicunlur.

loca consuetudo quasi localius usurpavit,

non tamen
neutro

et singulariter

neulrum
sed frus-

i5

genus

admisit,

quamvis quidam

velint
|j

genere Sallustium dixisse

'est in carcere locus,

tra;

quod

Tullianum
appellatur.

appellatiir'.
est.

'quod'

enim a

Sallustio

aljsolute

TuUiano coniunttum

Delirus a lira, aratri duclu,

potest tamen delerus per e

20

ano rov

liJQog

conpositum

videri.

Cubicularius est custos cubiculi, cubicularis vero leclus cubiculo aptus,

11 iv
T.anio

qsi

deminulio

lanii

//

gene

est

ut

si

Assarius ab antiquis dicebatur nunc as dicitur non

occusis huius abla est ab
li.

as

occuse ideoq. occus

bene dicimus

sed da

illi

occuse soloecismus e na

cus ne dixeris sed quaternarius subauditur +f

sestertius

num
nam
si
i

nummus
solet

et

denarius

nummus

mum

appellamus

pellatur

quod greci sestertius qu^ri quod mauifeslu erit

unde
sciamus

ap

denarium decem asses

faciendis

habuisse
.

ideoque
inductum

in rationib:

10

denarium

de

decus

sestertius

3 assis * genitiuus est ut sicut occussis uj 5 occusse bene lo 8 Nam nummum to 9 unde appellatur u;

ui

7 uummus.

coniecit

notamus uinarium Th. Momtnsenus

dici Puischius

non

nam
illud

assis genitiuus est

p quod soloecismus esse

3 Assarius ab antiquis dicebalur as, non assis sane assis genetiuus est exc. orthoyr. p, 2777 5 fortasse et da ilii octusse*soloecismus, ut exciderit
assis.

dicitur

6 octonarius Mommsenus

8 vo^ov

Momm-

9 Denariiis apud anliquos decem asses habebat p: uetes senus vo^LOiia Fabricius in11 denarium decussi spatio lacunae magis corivenire videiur quam anliquos Gronovius de sestert. 1 3 ductum Fabricius denarium decussi inducto notamus 15 dipondium et semis HS ostendit uj 13 dipondium et semis el semis ostendit 16 Sallustium] Catil. obseruauit corr. usurpauit quasi locali usu usurpauit ui 20 XfiQQq Lindemannus ahpon 19 delirus a lira aratri deuians dicitur p 55 21 aptus Caligarius N: ul add. exc. orthogr. p. 2779: aptus ut calliXriQOv uj

carius artifex callicari clauis similiter et similia

INSTIT. GR\M. LIB.

1).

I
p.
4'2

77
L.

59 V.

ut caligarius artifex, caligaris claviis, similitcr ars, fabrica et iulius fabrius.

et

cellarius servus,

turdus cellaris;

ct baluearius

fur, balnearis

autem ur-

ceus et solea balnearis.

dixisse
5

unde perspicuum
triclinaris

est Calvi'm ad

amicos non recte

'ne triclinarius', cum

infelix

dicere maluisset.

Balteus masculino genere semper dicitur, ut clipeus:

umero cum ajjparuit

vult masculino genere

alto [ingensj
vinculum

balteus
Vergilius
dixit.

Plinius

lamen

signilicare,

neutro autem lora ad

10

ligandum apta.
esse.

sed Varro in Scauro

XVIII.

baltea dixit et

Tuscum vocabulum

ait

item

bumanarum
vel

Curriculus masculine

deminutio est currus, neulraliter autem curricu-

lum spatium ad currendum aptum

et

ipsum currendi officium, ut Cicero

Varro locuntur.
Clipeus masculino

genere in significatione scuti ponitur, ut Labienus

significat.

!.>

ait,

neulro aulem genere imaginem

sed

Asinius

pro Vrbiniae

beredibus imaginis clipeuni masculine dixit,

'clipeus praetextae imascuti

,

ginis positus'.

et

Livius

in

significatione

neutraliter

saepius et

Pomponius
quare *
ut

in

Capella,

cum
II

ait

clipeum
20

in

medium fixum
injdistincto

est.
dici ait,

dubii

sermonis
i

genere

scd liltera difTerre,

pugnatorium per

clipeum dicamus,
dictus,

quod

est

clipew*

ano rov nXised baec

Ttveiv, id est
2

celare,

imaginem vero per u a cluendo.

8',

balnearis autem

20

23

iV

dicam:
e celere
.

q-

clipe
liaec

ic ...

imaginem

per

u
in

cluendo

sed

restant

Primos versics qualtuor pleniores legil Pierius; pauca ei adparuerunt 21 quod est clepere
u'rum

reliquis praeter ea

quae nunc
uj

id esl caelare dictam,

imaginem

iulius

an

iulia:

in

esset noti adparuit: lulius Fabrius et

ui

et

fabrilis et

urceus Putschius. forlasse et alia fabrilia 2 turdus Putschius durdus iVdardus ui Putschius murteus 4 ne triclinearius N: non est triclinarius, cum tricliiiaris dicere apparuit aito ingens .V apparnit A(t\n\\sst\. Piitschlus 6 infi-lix] Ferg. Aen. X\\%A\ alto u) apparuit ingens Fahricius , qui secutus est Pierium castigat. in Verg. l. c. ingeiis ex Aen. 579 ingeiis apparuit hasta profectum esse conicit Wagnerus in Verg. rectius suspicari possis de clipeo neutraliter dicto etiam hoc loco olim eocpositum l. c. ut de versu Vergilii Aen. VIIII 709, clipeum super iutonat ingens, quem ea de fuisse

9 lora i^ iocari N re in exemplo ponit Cledonius p. 1896, huc inlatum sit ingens in scauro non indicato loco ad quem pertineat in margine adscriptum habet iV, om. w, 12 Cicero et Varro] cf. Non. in suum locum revocavil Putschius : cf. Non. p. 194 15 pro Vrbiniae heredibus N. Faber in Sencc. p. 198. 26S gram//i. de gener. v. currus prouinciae haeredibus u) de proninciae exc. controv. IIII praef. prouini^ heredibus magni clipei coniehaeredibus Fabricius 16 imaginis clipeum w magni clipeum cit Osa/inus ephe/n. antiq. a. 1855 p. 322, ut ea quae secuntur, clipeus praetextae imaginis positus, pro novo exemplo essent et vel item sive et biterposito ad eundem Asinium referrentur vel sc/iptoris nomen ante ea verba excidisset 17 Livii exempla 20 19 in medio gramm. de gener. v. clipeus i/idicavit Drake/iborchius in Liv. 1 43, 2 quare dubii quare Piinius dubii Fabricius. diversam tamen sententiam sequifur PliCaper idem Fabricius coniecerat in notis mss. cf. Serv. in nius N. H. 3, 4. 21 quod est a clepere, id est caeVerg. Ae/i. VIIII 709 Cap. de orthogr. p, 2242

XXXV

78
p. 59. fiO P.

CHARISn
p. 4.1
F..

differentia mihi (lis]ilicel

proptor cuniniuniuiHHi

ot

u litterarum.

nain et
illa

maxiinua

el

maxumus
et

diciinus el

optimus

et

optumus,

nec tamen

dif-

ferenlia secernim u s

Lucius
genetivo

Aemilius
iiniri

el

cetera nomina quac ante u liabent

sit

duplici

sinjrulaii

debent, ne necesse
lieri

adversus oliserva^ionew nnidque

minum

nominativo

minorem

genetivum;

Varro
duj)le\
i

Iradens

adicit

vocativnm qnoi\ue singularem

genetivum
scribi

ta|;lium

nominum per
enim

scrihi lehere,

sed propter dilferentiam casiium corrumpi.

i

Lucilius tamen et per

unum
lo

posse existimat.

ait

servandi Numeri, numerum ut serveinus modumqne. numquam enim hoc intulisset, nisi et Numerium per i, buius Numeri^ faciendum crederet.
denique
et

in libro VIIII sic ait,

leceris
et paulo post

porro hoc. filius Luci, solum, ut Corneli Cornificique,

i3

N
differentia

m
et
finiri

munionem
optimus
debent'
et

ct

iitteraf

nam
illa

et

oplunius
sit
i

nec

tli

dif

necesse

adusiis
.ii.

obserua
genetiuo

noa q ante u habent

duplici

ominatiuo mi....mfieri genetiuu idq.uarrotradensadicit

singuiarem taliu nominum per duplex

scribi
ut

debere

casuum corrumpi
genetiuu
scribi

.i.

//numeri numerum
ait

suemus
10
buius

posse existimat

4+ per

seniandi
,i.

nuqua 4+ hoc

intulisset nisi et
in

numerum

ciendu crederet deniq, et

uui fecerit colum
ut

libro IIII sic

cornificiiq,

ad porro hoc
et

corneiii

paulo

post

15

mihi
dicimiis

displicet
,

propter

communionem w

nam

et

maximus

et

maxu-

optimus ui 2 difF*mus * nomina tu 5 genitiuo singnlari finiri debent .u> 6 nominatiuo minorem u) adiicit quae singularem lo 8 frequentius casum corrupi * tamen et per i genitiuum lo 10 serucmus * que, nuni11 huius v faciendi lo liim fecerit w quam ui 13 hoc
et

mus

Graeco verbo, qttod addidi, fuisse videtur quod 447 4 Lucius Aemilius et cetera nomina Putschius ' ex codice'' Dousae Lucil. sat. rel. VIIII 7 p. 45 et 123, quem in reliquis quoque quae adnotata sunt secutus est: nisi forte regulam Lucilii secuti sunt qui Lucium et Aemilium et cetera nomina quae ante u habent nou solum in vocativo sed eiiam in genetivo casu per unum i scribi posse existii manl Beda de metr. p. 2373 5 genitiuos singulares fuiire debent, ut necesse sit aduersus obseruaiionem nominatiuo non minorem Putschius 7 uocatiuum quoque Putschius 8 sed propter differentiam casuum corripi Lucilius tamen et per unum i in geniliuo scribi posse existimat ait enim (Quare add. Dousa) Seruandi numcri et uersus faciendi. Nos Caeli Numeri numerum et (ut Dousa) seruemus modiimque. Nunquam enim hoc intulisset, nisi ct Caelii et Numerii per ii huius Numerii faciendum crederet Putschius. Lucilii sententiam explicavit Lachmannus in Lucret. p. 329 12 jii libro nono sic aii Dousa 13 porro hoc si filius Liici feril collum ut Corneli, Coniilicique Putschius 14 feceris i solum L. F. Schmidtius Lucil. sat. l. VIIII p. 21
lare

dictum Fahricius.

in codice omisso

est clipeus id est celere dictus. cf. Serv. in Verg. Aen. 11 389 Vil 686 VIII 2 diffcreniia secernimus Putschius ditferentia dicimus dislctre Fabricius

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 0.
(il

I
|>.

79
4.t.

P.

44

1..

et Plinius

pupilli pueri Lucili, hoc unius fiet. quoque (lul)ii scrmonis V adicit esse quidcm rationem per duo
pii

scrihendi, sed umlta iani consuetudinc superari.

tivo
5

sane opinionem de vocafaciat.

casu tradilam infirniat, qiiod hic pius in vocativo

adeo 'enim
genctivus.

[non]

sempcr vocativus
et praefectus

casiis

candcm

sc7-ipU\ri\m patitur

quam
et

Praefectus fai)rum ut dici possit ex antiquitate duravit, sicut trihumis

mililum
urhis
et]

urhis.

dicimus quidem
participialiter,

et

[trihunus
est

praefectus
antiquis

praefectus fahris

sed

elegantius

ah

usurpatum.
10

Largus nomen

facit

ex se advcrhium large, quod omnia nomina quae

si

in quahtate sunt aut in quantitate,

dativo casu in o exeant, o in e

facit docte.

mu-

tant et adverhium

faeiunt,

ut

doctus docti docto

ct

sed veteres
et

hoc
a
15

non
I
i

ohservavenmt.

nam

duriter

Tereutius

dixit

Piautus

mp

e r.

Caseus masculini generis est, ut VergiHus

pinguis
et Lucilius

et

ingratae premeretur caseus urbi,

XIIU

caseus alia mollit.

sed Pomponius neutrahtcr dixit in Lenone
20

Vaseum
pufant,

molle'.

Loculos et locellos pluraliter

cuius

dici

multi

cum

sit

hic loculus,
III

hypocorisma est hic

dixit et

locellus.

nam

Varro rerum rusticarum

lo-

culum

Caesar ad Pisonem ^locellum tibi

|1

Catinus masculino genere dicitur, ut

8

signatum remisi'. Maecenas in X

pueri iucii

li.

unius

fieri et

em rationem

per.ll.i.scribendi

unius qq dubii sermouis .V. adicit s. nuilta ia osuetudine snperari

liic

opinionem de uocatiuo casu traditam infirmat quod

uociitiuo pii faciat

pius

adeo +f non sempor uocatiu: cas: eandem

et

turam patiturq,genctiuus ^/'nus etpfectusubi dms quidem

Pfectus fabrum ut dici possit cx anliquitate durauit
siciit

Iribu

tribunus et pfectus urbis et pfectus fabris

2 adiicil * eandem

4 pius in uocatiuo

5 eandem naturam

Plinius

hoc unius fiet Putschius ex relio Longo p. 2220 2 quidem rationem Putschius 3 superari. Varro enim opinionem Putschitcs 4 quod hic pius huius pii ct uocatiuo pii faciat. ideo enim semper \iocaliuus eandem scripluram Pulschius 6 sicut tribunus et praefectus, ubi dicimus (urbis. dicimus Putschius) quidem et tribunus militum et tribunus militaris per nomen: praefectus urbi, et praefectus fabris participialiter Fahricius et Putschius 10 omnia 13 obscrvavorunt Charis. p. 170 13 11 in..exeant iV in o exeant uj Terentius] Adelph. T 1, 20 ruri agere vitam semper parce ac duriter Charisius p. 178
1
pupilli, pueri, Lucili,
ui

esse

di15 Vergilius] hucol. 1, 35 18 utrum ala moljiit an alumol|liet esse.t in spicere non potui: ala molliet ui allia molliet Falncius allia mollibit vel mollit I. Dousa Lucil. sat. rel. XIIII 18 p. 54 aia molis ^vetus codex^ Dousae l. c, tmde allia olens ipse Dousa, alium, olus Scaliyer. allium olet coniecit Lindemannus 19 in Lenone Fabricius in lenonem 21 hypocorisma w ..pocorisma rerum rusticarum secundo u; Varr. r. r. III 5, 18 tesserulas coicientem in loculum 22 ad Pisonem ui de pisone 23 Catiuus masculino genere w catinus geno ingcre ct fumantes celidum cum ferre catinos codex Laudugen. masc. ut micenas nensis degencr. [catalogue general des manuscrits des bibliotheques des drpartemenls l p. 664)

N
|

80
PJ'
I*-

CHAHISII
p.

44

I-.

ingfritur,
ct
liinc

ait,

furnans calido
(it,

cum

farre catinus.
maledicta Anlonii 'voli-

(iiminutive

catillus

ut Asiuius conlra

lantquc urbe tola

dixit,

catilli'.

sed Varro

ad Ciceronem

XI

catinuli

non

catilli.

Galeros Vergilius masculino generc

dixit,

fulvosque lupi de pelle galeros,

et Cornelius

Sevcrus

flavo protexerat ora galero.

sed C. Gracchus apud censores
actione scenica
II

*cum galeare
unde

ursici'

dixit;

Varro de
lo

hacc galearia.

et galericula

dicuntur.

Calamistros
originibus

Cicero in Oratore masculine dixit,

in

et

Varro

de scenicis
et

hunc calamistruni; sed idem

Triphallo

calamistra;

Plautus in Curculione

pecten, specalum, calamistrum meum. Secus neutri generis est nomen, unde et Sallustius 'virile secus* dixit, hoc est virilis sexus, quod per omncs casus integra forma declinatur.
fit

is

secus et adverbium,

quod

significat

aliter,

unde nascitur sequius aXsedi',

XoioriQcog.

ceterum
illum, et

id

quod vulgus usurpat, 'secus illum

et

hoc est

secundum

novum

sordidum

est.

Alvum
et Helvius

Vergilius feminino genere saepe dixit, sed masculine Calvus

20

partus gravido portabat

Cinna

in alvo,

5
13

iV

8% 2

Galeros
in cnrcu
//
rile

21
lione

N
pecten speculum
ilu

Secus neulri generis e

natur
fit

nes casus Integra forma decli quod secus dx h. e uirilis sexiis per om 15

AAAoiore
secus
et

aduerbiu

aiiter
illum
.
.

unde nascitur sequius

iilu et

ceterum id quod itulgus usurp

et

sedi h. e secundu
aelius

nouum
grauido 20
u)

sordidu

//

portabat

aluo

et

cinna

at

scehis

incestum

Ahium

vergilius

feml genere s^pe dixit

s.

masculine

aluus

partus

Omnia integra legit Pierius nomen, unde et tsalustius uirile w

pat, secus illum
10

14 speculum, calamistrum meum. Secus 17 aduerbium quod significat aliter u)

in aluo u)

15 18 usur-

21 portabat

iugeribus N gigeriis C. Barthius advers- III 7 p. 120 2 ma'codex Dousae'' apud Bondamum var. lect. p. 20, unde maledicta Labieni coniecil vir doctus apud Bondamum i. c. p. 374 3 XI] II Fabricitis 5 Vergilius] Aen. VII 688 9 cum galere ursici N cum galera ursi cum w 8 praetexerat uj cum galera uisi sunt Fabricius. galeare tuetur gloss. Maii class. auct. VIII p. 260 ' hoc galear ris et hic galerus ri, ambo pro galea\ ursici qidd .sit non intellego. nisi scriptum fuit versicolori 10 haec galera Lindemannus, qid galeara e codice adnotaverat II oratore Fabricius oralione A'^; Cic. orat. 22, 79 ne calamistri quidem adhibcbantur 12 trifallo N 15 Salluslius] histoiiarum 13 in Curculione] IIII 4, 21 20 masculine Caluus Putschius Caluus libro II Non. p. 222 17 alloLorsQog ui masculino p masculine tiuus w 22 Cinua] iu Smyrna Priscian. p. 718
I

ingeritur]

ledicla Laberii

INSTIT. GRAM. LIB.

p. Gl.

I
\>.

81
44. 45 L.

62 P.

at
et

scelus inccstum turpi crescebat in alvo,

est

Laberius el Accius frequenter; quod magis usus celebravit.

Munificus

tam quam beneficus

itaque munificus

et

maleficus,

munifex autem tam munifex autem

quam
5

opifex et artifex.
fungitur.

munera

largitur,

munere

Sincerus dicitur, non sinceris, ut Vergilius

ait

insincerus apes tulerit cruor;

|

sed neutraliter hoc sincere dicitur,

ut Terentius
si

istud crederem

10

sincere.
Sibilus dici oportet, ut Vergilius

Cicero de gloria
sibili*.
15

nam neque mc tantum venientis sibilus austri; II *in Tusculanum mihi nuntiabantur gladiatorii
sed et neutro genere quidam dixerunt, ut Ovidius

sibila dant
Gornelius Severus

saniemque vomunt,

et
et

sua concordes dant sibila clara dracones,

Macer theriacon

longo resonantia sibila collo.

20

Quinquatrus,
dies

sed

non

quinqua||tria.

non enim dictae sunt quinque

atrus
antiqui dicebant;

sacrae,

sed quod quintus dies

id

Iduum, quas
quod eo
die

sive a
solita.

quinquando,

est lustrando,

arma

ancilia lustrari sint

Stomachus etiam
Divinitus

in pluribus singulariter dicitur, ut ait Galvus

*quo-

25rum praedulcem cibum stomachus ferre non

cum

potest'.

dicimus, ex dei mente factum significamus; divine vero,

cum laudamus.
Nudius
tus.
30

tertius

hoc

significat,

nunc

est dies tertius; item nudius quarsit

sed quaeritur de futuro utrum dicendum

el

die quarto et die quinto

dicitur.

an diequarte

diequinie^ sic uti perendie

cum

sed

quibusdam

1 ad scelum u; incestum turpi w incesto turpe Fabricius incesto cinnae codices Prisciani, ubi incesto Cinyrae editores 6 Vergilius] georg. Illl 285 7 tulerit Fabricius tulit 9 crederem sincere credi u 8 Terentius] Eunuch. I 2, 96 crederem sincere dici Fabricius: mihi post sincere, quod extremum versus locum occupat, in nihil deesse videbatur 13 de gloria II Put11 Vergilius] bucol. 5, 82 scJiius de gloria in II A'^: in II om. w gladiatoris Putschius 14 Ovidius] metam.

494 18 17 et sua concordant sibila saeua dracones exc. orthogr. p. 2801 theriacon longo resonantia sibiia collo exc- orthogr. l. c. theria otundo resonantia sibila colla tlieriacon secundo resonantia sibila colla U) 20 Qninquatrus pluraliter, non quinquatria Putschius .V. dies atries N, quamquam ri non satis adparuit, quinqne dies atri Fabricius quinque dies atrus Putschius: quasi quinque dies atres, sed qnasi quintus dies coniecit Lindemannus 24 Sthomaclius A^: Stomachus etiam in plurali dicitur coniecit Lindemannus posthomachus 25 praedulces cibos p test Fahricius possunt Np utrum nudius an 29 utrum diuns s. dicendiim sit
IIII

dicendum sit w utrum dies diceudum sit an Putschius utrum dies scilicet dicendum sit au Lindemannus 30 au diequarte et diequiule om. N, addidi ex Gellio X 24 et Macrobio sat. I 4, 23

QRAMMATICI LATINI

I.

82
p.
6<i.

CIIARISH
G3 r.
p. 43. 46
I..

displicet,

propleroa

qiiod

cum dicimus
sed

perendie,

postponimus die; cum

loculi

vero

diequarlc,

praepoiiinms.
el

veteres

non

aliter

sunt.
in

sunt
illis,

enim

coniuncta
et

nominatur per ea tempus, non numeratur, ut

debet,

nudius tertius
luris

nudius quartus.
dici

consulfus

non iure consultus;

ut iure perilus.
dici

licet

Cicero pro

Mu-

rena

ita

dixcrit,
et

ct Lucilius II,

Graccus

ortus

sine

adspiralione

debere Varro

ait;

et

orlum

quidem, quod
ter eius

in eo

omnia oriantur, Graccum autem a perendo, quod mavel

duodecim mensibus utcro eum gestaverit,

volunt.

a gracilitate corporis,

ut

quidam

sed consuetudo et Gracchos

-et

hortos

cum

adspiratione

lo

usuipavit.

Conlactaneus
Er.

dici debct.

nam

collacteus

nemo
in

dicit.

omnia nomina quae nominativo.casu

exeant,
exceptis his,

er terminantur aut

masi

culina aut feminina sunt, quae necesse est ut genetivo casu aut per

aut
is

per

is lilteras

quae utique neutraha sunt,

iter

cicer

papaver cadaver tuher cancer.

et ante

item omnia quae Graece clTeruntur per Qog

in er ter-

Qog syllabam

consonantem litteram habent, haec Latine

item er syllaba terminata,
[[

minantur,

velut 'Aki^avdgog Alexander, KliavSQog Cleander,

ovayQog onasi

ger, ayQog ager, et cetera simiha.

tate fuerint,

in

quah-

per omnia genera mutari debent,

ut piger pigra pigrum, ni- 20

ger nigra nigrum.

Ideo quaeri solet utrum hic acer an acris dici debeat.

litate
si

sed

cum quaet

dicimus hic acer, necesse est

et

haec acra
melius

et

hoc acrum dicere

haec
25

cogamur.
acris

quod quoniam

offendit

aures,

communiter hic

dicemus, ut Horatius

solvitur acris hiems,

et Vergilius

acri
hoc
hic

quondam regnata Lycurgo.

facilis

ex hac enim forma descendit neutrum, quod est acre, ut hic et haec agilis

et

agile,

et

haec

et

hoc

facile.

simiH

ratione

utimur,

30

cum
dici

quaeritur
debeat.

utrum hic paluster ager an

et Vergilius

palustris

ct alacer

an alacris

nam

alacris palmas utrasque tetendit

dixit.

tamen

et hic acer

idem VergiHus [acer equis] frequenter, quamistius repudiaverit.

vis

dechnationem formae

nam neque

huius

acri

dixit 33

24

II

l,

quod quoniam

2 die quarlo praeterea lu: et

et

nominohtur

et

n per ea (deleio et n)

nominatum tempus nnmeratur Putschvts

et nominanlur. 5 pro Murena] 11, 25.

10 consuetudo graccns et ortus cum adspiratione usurpauil p 12, 26. 13, 28 14 quae] ql} (^. e. quoque) quanquam uj 13 Er 19 similia Charis. p. 31 per oq et ante Qoq Putschius 25 Horalius] carm. I 16 per os et ante oc 29 discendit A' 32 Vergilius] Aen, VI 685 27 Vergilius] Aen. III 14 4, 1 34 acer] Ferg. georg. Ill 8

INSTIT. GRAM. LIB.

X>.

83
p. 4C
I-.

63.

f>4

P.

neqiifi

luiic

acro

vol

huiic

acrum, sed secundum rationcm supra dictam

liuius acris ot huic

acri ct

hunc acrem.
non
itincris,

Iter

iteris

dehet faccre,

ne adversus rationem genetivus

nominativo maior duahus syllahis inveniatur, praesertim

5

cum

itiner

quoque
itinora
ot

(hxerint veteres, cuius genolivus itinoris erit.

phirali

tamen numcro
dixit,

semper dicemus.
itera

non enim,

sicut huius

itcris Pacuvius

haec

potuit dicere.

Pater patris

cum

faciat et

mater matris, cur dfssimihter aper apri

adicerc dehcmus,

el

caper capri, solet quaeri.

10

sed Graeca declinatio advertenda est uhi depres

liendetur.
alyiia

tunc

enim nos

htteram
et

genetivo
ilhs

cum

ilh

eidem genetivo adiciunt,

patris,

cum

similiter detrahere,

velut rov

TtavQog
agri.

t%

(irjxQog

matris;

porro

tov

xaitQOv

capri,

xov ayQov
qui-

item caprina et apruna cur dissimiliter derivetur quaeri solet.

i

hus respondohimus ulrumque per

15

proforri

dcbere,

sed in alio
dixerit.

usum u
unde

litteram celehrasse, qnamvis Lucilius

viscus
bria

aprugnum
est
ef

Heber
hebrius
et

ct

hebriacus ne dixeris.

enim

vas

vinarium,

hebria dicitur
et

[hebrius] hebriosusque
cui

hebriosa,
sobrius
,

sicut a ne-

gotio negotiosus

negotiosa.

contrarium

||

est

quod nomen
dici

conparari
20

non debet.

neque enim sobrior neque sobrissimus

dixerit.
facit,

potest,

quamvis Laberius sobrior

Celer

celerior celerrimus

nt

asper asperior asperrimus,

acer
ait

acrior acerrimus, et pulcher pulchrior pulcherrimus.

nam quod Ennius equitatns

ut celerissimus,
25

barbarismus

est.

Papaver neutri generis est; sed mascuhno genere Plautus

dixit

quam
et

si

tu obicias formicis

papaverem,
et

Cato

Originum secundo
Tcucer

^papaver Gallicanus',
dici

Varro in Admi-

randis
30

'infriasse papaverem'.
et

Alexander

debet;

sed ct Alexandrus et Teucrus

dici

3 non iteiierisiV
Pulschius plu
ter diriuetur
tii

4itenei'iV
iV

5 geueti iteneiis
s

iV

plurali

lamen numero

itinera

numeri itenera
15
discus
lih.

iV

Vllll p. 32, quod defendit I. Beckcrus Philol. VIII p. 548. quod est apud Nonium p. 134, pane et viscere privo, retlulit Rothius addend. ad Non. p. 402 10 Heber et hebriacus Putschius: cf. Non. p. 108. Heber et heberiacus ebrius et ebria et ebriosus non ebriacus dicendum. bria enim est uas uinarium unde ista deducuntur p bria Paulus Leopardus emend. VI 17 {Grut. lamp. III p. 119) conl. Arnob. VII 29, hebria N: bria ElSog ayysCov glossae Philoxeni 18 subrius N 19 subrior 17 liebrius secundo loco delevit Fabricius neque subrissimus N 20 subrior N 22 ace21 celerrimus lu celerissimus N

'ex veteri codice'' F. Schmidlius Lucil. sat.

disimili8 dlsimiliter N 13 aprugna lu aprugnum N uiscus aprinum non aprugnum PutscJdus Dousae Lucil. sat. rel. inc. 150 p. 18 et 107 viscus aprignum L.

ad fragmentum

libri XIIII

ss

23 equitatus utccierrimus N equitum celerissimus u) num. II 4, 8 (410 R) 28 originum secun A" 27 quasi tu lu papauerem Noniits p. 220 30 tlieucer N
rior

20 Plautus] Tri29 infriasse ne

6*

84
p. 4. 64
I.

CHARISII
p. 4. 47 L.

possunt,

ul Vergilius

Teucrus

et

Euaudrus, secunduin illam

scilicet ralio-

nem, qua nomina Graeca in contia quam tamen regulani

tur;

o; excunlia Latinc in us exire Aurelio

placet.
diciest.
?)

qui

a Graecis

ayQog idcm a nobis ager

ideoque et in his

ct

in ceteris ante

omnia consuetudo sequenda

,

Puer
naig,

et

in

feminino sexu antiqui dicebant

ut

Gracci 6

naig xal

ut in Odyssia vetere,

quod

cst

antiquissimum carmen,

mea puer, quid

el in Nelei

verbi ex tuo ore audio?

filia

carmine

eaque prisco saucia puer

ubi

sumam;
|

tamen Varro cum

Quare ager
agri

puera putat dictum,

sed Aelius Stilo,

magister

10

eius, et Asinius contra.

,

agger autem aggeris?

si

quod omuia noinina quae er

hoc papaver papaveris.
sin
is

nominativo proferuntur,

quidem feminina aut neutralia sunt, genetivum

et

faciunt per is, velut haec mulier mulieris

autem mascuhna
i,

dupliciter decUnantur.

faciunt

enim gcnetivum modo per

et

ut niger nigri,

modo per

is,

ut

pauper pauperis,

tunc per

i,

cum

ex Graecis

deducuntur.

omnia enim quae apud Graecos aut per yQog aut

per xQog aut per dQog aut per nQog efferuntur, haec omnia amissa Graeca
extremitate et per er elata ut secundi ordinis dechnantur, velut ayQog ager
agri
,

^AvxinaxQog

Antipater

Antipatri ,

MivavdQog

Menander Menandri,

20

TsvxQog Teucer Teucri.

duas consonantcs
sunt

inveniuntiu-

autem duo nomina quae, cum habeant

Latine Codrus gongrus dicuntur,
extiilit

ante us, tamen eundem nominativum Graecum servant.

et

autem haec, KodQog

et

yoyyQog,

[|

non Coder
item et
cifer

gonger.

Vergilius

tamen promiscue

in III.

dixit

enim
25

Teucrus Rhoeteas primum advectus

illa

in oras.
lu-

genetivum faciunt per

item
illa

quae ex conpositione veniunt, velut

signifer armiger;

quae feminina per a faciunt, velut niger quae vero neque a Graecis
lucifer,

nigra^ alter altera, adulter adultera, ater atra.

trahuntur,

ut

Menander, neque ex conposilione veniunt, ut

,

neque
or- 30

femininum
dinis,

in a faciunt

ut

prosper prospera

haec omnia erunt

sic

tertii

velut

agger aggeris,

sequester sequestris.

crgo et ager

agri,

26

II

1,

Item

et illa

7 iiiea puer 4 ideoque ut in his et celeris N cf. Charis. p. 102 quid Fabricius; mea puera quid uerbi ex tuo ore supra fugit codices Prisquae a Charisio adscripta sunt in numeros Saturnios ita revocari poteciani p. 697. menelai 'vetus codex^ Me8 neli runt, mea puer quid verbi ex tuo ore audivi carmine eoque prisco: Saucia Putschius. carmioe rulae Enn. annal. fragm. p. 53 Ea quae petisso saiicia, puera filia, sumam coniecit Lindemannus. carmine, eo quoque prisco coniecit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 199: fortasse carmine aeque prisco 9 summam uj Summani Hemiannus elem. doctr. metr. p. 639 Salmonei Miillertts suppl. 17 omnia enim Fest. p. 388 10 Aeliua Stilo tu aedilius cilo N 85, 5 capri 22 consonantes ante us w Charis. p. 11 sq. 17 per ypos Fabricius per poc N

2 Aurelio]
piier

mea

consoii.us A'

primum

est

24 23 roNrpoc A" aduectus ad oras u)

extulit.

111

N:

Aen. HI 108

25 roetheas

30 prosper om.

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 65.

I
p.

85
47 L.

06 P.

quoniam

Graecis
palitur.
,

venit;

iteni

agger aggeris, quoniam Latinum est nec

femininum
ciant per a

excipiuntur autem

haec quae,
i

cum femininum non

velut culter cultri
,

fa-

niliilo

minus genetivo exeunt per

puer pucri, catlaster

olea-

ster oleastri, liber lihri,

5

catlastri,

socer soceri, gener

generi,

hber hheri,
ut

cancer cancri, auster austri,

ait,

aper apri, caper capri.

ut

Gihber,

Verrius

ipsum vitium
et

dicitur,

tuher,

gihherosus

hahcns gihherem, ul tuherosus.

sane Lucihus

ita loquitur,

gihhere magno.
sed PHnius gihhus vitium ipsum, ut ulcus, maluisse consuetudinem
10

tradit;

quod mihi disphcet.

Aer aether, hunc aera
enim sunt.
et

aelhera

mascuHno genere dicimus.

masculinis

Graeca

sed et hunc aerem veteres Latina dechnatione dixerunt.

Quotiens sane ex

nominihus

er

terminatis

neutrum

in

e
is

nominativo terminatur,
15

tunc genetivus tam mascuhni

quam

feminini per

terminatur, ut hic silvester siivestris, haec silvestris silvestris, hoc silvestre

silvestris, hic

campester haec campestris hoc campeslre.

in

Ar.
tur,

nomina

ar terminata masculina tantum et neutraha inveniuntitulo

tertii

de quihus plenissime defmitum est suh

torcular torcularis?
velut

ordinis.

quare

ergo lucar lucaris,

'20

quia omnia ar elata genetivo cor,

ripiunt

a htteram

Caesar Caesaris

par paris
et

sic et

lucar lucaris.

ergo

qui putaverunt dici oportere iioc torculare

hoc pulvinare, recte

[|

putaverunt, idcirco quod genetivo producunt

Or.
is.

a htteram.

omnia nomina quac or syllaha terminantur genetivum faciunt per

et si

quidem mdLSCulina seu feminina Laiina fuerint, genetivo circumet cetera,

25

ducuntur et per o htteram productam proferuntur, velut praelor praetoris,

honor honoris, splendor splendoris

,ducuntur

exceptis his quae

non pro-

sed corripiuntur, velut

memor memoris,

arhor arhoris, indecor

21

27 N
runt runl
dici

lucaris

ergo q

pulaue

oportere
q>

li.

torculare

et
litlera

h.
//

puluina

idcirco

geneliuu pducunt a

seu feml
et

lat

25

genetiuo
ptor

Or omaia noa q or sylla tminant"' genc faciuut per is siquidem mas circumducuntur et per o littera producta proferunt
ptoris

honor

oris

splendor

doris

et

cetera

exceptis
arboris

q
inde

ducunt''

sed

corripiunt"

uu

memor memoris
legit

arbor

Faueos versus pleniores quam nunc sunt 25 proferuntur. ut praetor w uerunt tu decor indecoris u;

Pierius

21 puluinare recte puta-

26 quae non producuntur

27

in-

2 non faciunt
cius gibber

N
Dousa

liber beri tu laber. bri

rius Putschius et I.

Lucil. snt. rel. inc.

11 Aer] Charis. p. 97

6 VerN. fortasse faber fabri 9 gibbus Fabri129 p. 16 uerg N 15 12 sed et hunc aerum Putsckius
ordinis] p. 14
c.

18 sub titulo tertii 16 haec om. N h siluestris silueslris N 26 his addidi ex Charisio l. 23 Or 86, 6 adoris Ckaris. p. 29

86
|>-

CHARISII

1".
I>.

47. 4

I,.

indecoiis.
Ilectoris,

sed

si

natiira

Graeca fuerint, ulique

corripiunlur,

ut

lleclor

Nestor Nestoris, Theoninestor Theoinuestoris,

et

Pr)ljinestor

Poly-

sv\m sunt "ExtoQog xt NiaxoQog.

inestoris,

siiniha,

quae etiam apud Graecos

et

ciirripiuntur,

praeterea

neutralia siqua sunt, et haec cor5

ripiuntur,
adoris.

vclut

aequor aequoris,

marrnor niarmoris, robor roboris, ador

Successor
feminine
|

cum masculino generc

proferatur,

Cornelius Severus eliam

ignea iam caelo ducebat sidera Phoebe, fraternis successor equis.

Torpor
torpedinem
et

lo

animi et

corporis

dicitur

debihtatio,

scilicet

torpedine

pj5ce, cuius contactu corpus habetatur;

di.vit.

unde Sallustius hoc idem vitium

Favitor antiqui dixerunt; at fautor nec auctoritate nec ratione deficitur.

Vr mascuhnum invenies
et

et

neutrum, hic turtur

turturis

hic fur furis,

et

15

hoc femur

et iecur.

dicilur

autem

fur

et

commune

esse.

quidam
rationc.

ferunt in quaestionem, quare fur furis et iecur iecineris,

et

nou cum

qui rationem servare volunt iecoris decHnaverunt,

ut Persius

Flaccus.

ait

enim

12N
indecoris
hectoris
setl
si

natuia
rls

greca

fuerint
ris

utique

corripiunt"'

nestor
similia
et

theomnestor

polyraeslor

qna sunt
preterea

q etiam ap grecos corripiunt" eKTOPOC kai

si

neutralia

qua

sunt

et

h corripiunt" uu ^quor ^quoris

:

marmor marmoris robor .ris ador adoris // igneanaco c^lo ducebat Successor cum mas genere proferatur cornelius seuerus etiam feminr
sideia

phoebei
et

pater
et

pateruis corporis

successor
dicitur

equis.

//
scilicet

cuius

corpo

10

Torpor

aninii

debilitalio

torpedine

ris contaclu

hebetatur
iecineris

17

19
1

iV

n cum ratione
persius

et

tionem

seruare

uolunt

iecoris

declinauerunt

ut

flaccus

corripiuntur, ut Hector lo 8 foemininum 2 Polymestor ris. + si qua 10 Ignea lu. mifn ut in duohus versibus qui antecedunl ita in hoc nikil deesse videbutur, quamquam in marginibics corrosis satis certo dispici scriptura non potuit
exlulit,

17 ratione e proportionem

10

9 ignea nam coelo ducebat sydera Phoebe, Frater11 a torpendine scilicet pisce cuius contactui corpus ebescit p, unde pisce addidi, quamvis in codice nihil deesse videatur: scilicel a torpedine 12 cuius contactu corpus hebetatur ui ; cuius piscis contactu Bondamus 'ex mss.' sallus h. idem Salustius historiarum idem uj Sallust. histor. lib. I idem Fahricius: orat. L. Philippi contra Lepidum 19 si tanta torpedo animos opcf. Non. p. 229. pressit atfauitoruj: at fauitor nec auctori14 Fautor antiquiiV; cf.Non.p. 110 dicitur 17 iecinoris Fabricius iocitate nec ratione caret coniecU Lindemannus

8 feminine

dixit Putschius

nis successor equis

VIIp. 316: iecur iecuris 18 at qni seruare rationem uolunl Putschius p 18. 34 Putschius. Pers. 1, 25
nevis Uilschelius
lihen. ^iouiss.

Mus.

et iecineris

p: cf. Charis. Persius Flaccus in Sat. I

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 66. 67 P.

I
P-

87
48 L.

rupto iecore cxierit caprificus.

Hoc femur
dictum est,
luiius femoris.

sed frequenter huius feminis huic femini

et

et plurahter

tam femina quam femora; ideoque

Ti6ullus

hoc ipsum erudite custodit,

5

cum

dicit

inplicuitque femur femini,

et VergiUus

eripit a femine. Vx mascuHna et feminina

quaeritur quare
10

invenfes,
et

hic Poliux,

haec nux

et

cetera.

nux nucis
|1

faciat

coniux coniugis,

cum omnia nomina

facit,

in

ux terminata

genetivum per

cis faciant,

vekit hic Pollux Poliucis, crux

gis

crucis.

excipitur hoc soium,

quod genetivum per

coniux coniu-

gis, et idcirco facit, quia ex verho deducitur, id est a iungendo.

En
omnia
15

terminata nomina

mascuhna tantum invenies

[sed]

et neutralia, et

tertii

ordinis, sicut in
rien rienis,

eodem

terlio ordine

defmitum est, velut mas-

cuhna hic
nicinis,

lien henis,

flamen llaminis, pecteu pectinis, fidicen

fidicinis, tihicen
liticen

tihicinis,

tubicen iubicinis ex tuba lotiga, cornicen cor-

hticinis ex litifo,
facit

quod
facit.

est

genus tubae minoris.

et

quorum

accusativus

singularis

hunc pectinem lienem riencm,

sunt quaedam
est
;

nominativus

plurahs hi pectines
20

henes rienes
tibicen

et

communia, ut

cornicen liticen
tihicinam.

nam

masculinum

facit

enim feminino genere

cetera neutralia sunt,

ut hoc certamen.

Gluten Vergilius dixit,

collectumque haec ipsa ad munera gluten.

qua declinatione usus est
et

Varro de bibhothecis diceus 'glutine et ci-

10 iv
ullus iecore exierit caprificus // femina qua femora ideoq, Hoc femur h femoris s. frequenter fl feminis huic femini dictum .... plu ta eri h. ipsum erudite custodit cuni dicit implicuitq, femur femini Ux masculina ct feminina inueuies hic pollux h nux |pita fem et cetera qu^ritur quare nux nucis faciat et coniunx oiug

rupto

10
17

ux

tminata

gene

per

cis

faciunt

uu

hic

poUux.

cls

crux.

cis

N
u)

l*,

quorum
U)

Vx

3 diclum quam femora. Ideo Tibullus 9 coniugis * ux lu

5 femini.

et Virgilius eripit

a femine.

3 ideoque et Tibullus Putschius. Tibulli nomen iuelttr Charisius p. 105, quamipsa verba non inveniuntur in carminibus Tibulli, qui ' femori conserttisse femur'' dixil I 8, 26 6 Vergilius] Aen. X 788 9 coniux coniugis cum oninia nomina in ux terminata Pulschitis 11 coniunx N 13 En 21 certamen Ckaris.p. 16.24 sed om. to: nomina non masculina tantum inuenies sed et Putschius 16 tubicornicinis om. N, ex tuba longa tubicen tublcinis, cornicen cornicinis Putschius cen ex Charisio l. c. 17 ex lit us tub m or quorum ex iituo quorum u) ex lituo genus tubae minoris videtur in codice fuisse: ex lituo genere tubac quorum Putschius 19 rienes faciunt quaedam {om. sunt) 22 gluten 88, 4 adolescebant Charis. p. 106 Vergilius] georg. 1111 40 24 bibUotecis di-

quam

. .

cens glutine et cincre, est

u)

88
p. 67.

CHARISII
68 V.
'

p. 4S.

4t

I..

tro reficit.
(ine

cst

enim gluten

iit

stamen subtemen

et

Tacit

ab boc glu-

scd et glutinum in Scauro, 'glutinum Daequam declinalionem Sallustius sequitur, cum dicil *quasi glutino adolescebant'. Ex nomina terminata masculina et feminina inveniuntur sed diversos
ut slamine subtemine.

dalum invcnisse'.

genetivos habent.

quaedam enim per

|

cis cfTeruntur,
silicis,
;

velut vertex verticis,

alia

simplex simplicis,
is,

supplex supplicis, silex

supellex supellectilis

pelex pclicis;

per

velut senex

senis,

alia

per gis,

ut grex gregis,

rex regis, remex remigis.

Supellex magis auctoritate dicitur

quam

ratione.

bus syllabis plus crescere a nominativo genctivus.

nam non debet duaquam rationem ut cuest,

lo

stodirent veteres, multa dure protulerunt, ut ancipes pro anccps et praeci-

pes pro praeceps. nec tamen qinsquam haec supellcctilis dicere ausus
et ideo reclius est

cum

pluribus

stare

et

quod speciosius

est

in

loquendo
15

proferre.

||

Vertex a vertendo

dicitur,

vorlex a
ut

vorando, et vult Plinius verticem

inmanem vim impetus habere,

ingens
et

verlice pontus;
20

vorticem vero circuraactionem undae esse, ut

rapidus vorat aequore vortex.

nisi

neutrum nullum invenies

ex communione, hic et haec et hoc simplex.

Horum norainum
vertice
,

ablativus diversus.
;

namque

et

per e efferlur, ut a
i.

et per

ut a siraplici

praecipue autero communiura per

facit

Excipiuntur senex, supellex, quod crescit duabus syllabis ;

lectilis
,

enim supelgis, 25

senex autem senis.

item excipiuntnr haec quae genetivum per

non per cis faciunt, velut remex remigis, grex gregis, rex regis. quamquam quibusdam visura est recte efTerri regis, idcirco quia ex verbo deducatur, hoc est a regendo, et remex
Is
sirailiter

remo agendo.
quae omnia
facilis 30

terminata nomina mascuUna et feminina inveniuntur.

nominativo genelivura similera habent, velut hic suavis huius suaviS,

facilis,

agilis

agilis

et

cetera similia.
is

excipiuntur autem quaedara quae in

genetivo crescunt, licet per

ris, lapis lapidis,

efferantur, velut cuspis cuspidis, cinis cinesimilia, de quibus plenius dicet

pulvis

pulvcris et cetera

tum

esl

in

superioribus

sub

titulo

De

norainativis.

quidem mascuHna,

georg.

3 Salluslius] historiarum libro IIII Serv. in Ferg. 2 ut ante stamiae o?n. 7 simplex cis suplex III 155 Aen. VII 632 Philarg. in Verg. georg. IIII 40

10 ratione il N 9 remex.gis (26) quamquam (28) agendo supeliex iV 13 nec tamen] in initio novi versus pulchre in margine adscriptum habet N suppellectiiis N, om. Putschius 18 ingens] \Verg. quisquam Putschius quis N 22 honim 26 regis exc. Bob. p. 89 20 et] Verg. Aen. I 117 Aen. I 114 26 quamquam 24 enim om. N, add. B 28 23 communium per e N agendo, quae hoc loco omissa et post 9 remigis conlocata sunt in N, kuc iransposui: Ex terminata nomina genetiuum in cis raittunt exceptis his tribus remcx grcx rex et 29 Is terminata lo ...erminata N uao moaosyllabo lex quae in gis faciunt p et quidem 89, 15 huius vis exc. Bob, p. 90 34 in superioribus] p. 27

cisN

nani
:

INSTIT. GRAM. LIB.

|).

I
|).

89
J9.

fiS.

69 P.
luiiiis riinis; leinininn,

50

r..

hic runis

liacc piippis huius puppis;

cominunia utrius-

que generis, hic ct haec suavis.

e et per
i,

horuin ablalivus duphcilcr cirertur ct pcr

ut ah hac

puppe

el

puppi; sed comnuiniuin tanluiu pcr

i,

ut

ab hoc

et

ab hac suavi.
et

item accusativus duplcx, ut hanc puppein et pupiitiqiie

i

spim, turrem
vus
ante

turrim.

eius

um

syllabam

habcl)it,
i

modi nomiiuim etiam pluraUs gcneticxcipiuntur harum lurrium pnppium.

liaec tria,

quae omnino

htteram nequc in genelivo pluraU ammittunt ne-

que ablativo nec accusativo singulari; sunt autern haec, panis canis iuvenis.
10

excipiuntur
<

et

haec quae

genetivo crescunt,

cinis lapis

pulvis semis
cineris lalitis.

sanguis vomis
pidis

uspis cucumis

poUis Us.

faciunt

enim genetivo

pulveris

semissis

sanguinis

vomeris cuspidis cucumeris pollinis

Graeca vero dupliciter dcclinantur.

Thelidis, Paris Paridis, aut

aut enim crcscunt genetivo, ut Thetis

et nomin||ati-

eundem servant genetivum quem

Alexis huius Alexis.
vis

vum, Zeuxis huius Zeuxis,

15

vero tantum singularivis

ter

decUnatur,

velut haec vis huius vis huic vi

hanc vim o

ab hac vi;

item piuraUter tantum hae vires virium viribus vires o vires a viribus.

Quaecumque nomina
nini

is

Utteris terminata

communia
in
i,

TV-.scuUni et fcmi-

gencris sunt

faciuntque

ex se neutra in e terminata, ut hic et haec

nobiUs et hoc nobile,

20

ablativum

habebunt
i

genetivo plurali

ante

um

recipieni^

accusafitio
ct haruin

autem

ante

s,

ut

ab hoc et ab hac nobiU

ct

simili,

horum

nobiUum simiUum, hos

has nobilis

similis.

Pulvis masculini generis est, quamvis Propertius dixerit

qui nunc iacet horrida pulvis.

Sarapis
25

Sarapidis

vohuit grammatici genetivo casu dici,

llgurae is terminata in
Isis

non Sarapis,
syllaba

quia omnia

nomina Graecac
Iris

genetivo

cres-

cere debent, ut

Iridis,

Isidis,

Hymnis Hymnidis, Paris

Paridis.

sed

cum

et
,

Latine declinari possint, non est necesse consuetudinem ratione

reformare

praesertim cuni adsit auctoritas.

et et

nam
Isis,

et

Varro de

\ita

sua non
durius.

tantum huius Sarapis declinavit sed

30

quod paulo

est

sed et Vergilius

Irim

dicit ct

Parim

Tigrim.

21

1,

simili

6 exceptis
accu
plii

liis quatiuor panis caiiis iuueuis mensis 7 i litteram neque in p a omittunt neque ablatl nec gene sunt i litteram neque 'genetiuo plnri ne-

que iacusaiiuo ne^iue ablatiuo singulari admittunt sunt

genitiuo
tis
lu

N:

genetiuos genetiuo singulari Lindemannus cineris. dis. ueris. semisemissis lo et Priscianus p. 708 11 poUitis litis A': haec poilis pollinis. sic

9 semis.anguis

10

Gharisius Prisciamts p. 708 19 nobile rali 20 autem om. N: genitluo plurali

~
i

habebunt

"
|

ante

um, accnsatiuo

pluablatiuo in .i. s Putschius i ante

23 cui nuntia et horrida 27 sed et cum latine N 28 reformare Pulschius deformare et Varro Fabricius ut narro 29 sarapidisiV Serapis Putschius: cf. Charis. p. 106 et Virgilius Pulschius : sed 30 sed uerg uergi ta irim parim tigrin dixit p parln el tigrin N: cf. Ferg. Aen. Vllll 2 X 705
cui nunciet horrida
u)

21 has nobiles

22 Propertius] III (II) 13, 35 qui nunc iacet arida Putschius

hucol.

1, (53

90
Pfii.

CHARISII
'0 P.
p.

50

I..

Ihevis dics
corpore.

diciliir,

ikjii

pusillus.

hrovis euiin iu ualura

pusillus in

Gliris noiuiu.iiivus

est

liic

glis,

non

ylir, ut (luidani voliiut.

ct

nam

Varro

in

Admirandis

ait

*in silva

mea

glis nullus',

Calo in Originibus *
Plaulus dixit
i

Panis mascuiino genere dicitur.

uam elsi iieulro genere pane et assa bubula,

pluralem
i.

tamen

vitiose.

panis

auJem

genetivum

Caesar

de analogia

II

paniuni
pondus
tioue

dixit,

sed Verrius

panum
dici

sine

ego

autem neutrum probo

esl et

nec puto pauem plurali numero

redigilur,

posse,

quoniam unica res

singulariler dixit.
in
Italia

ad
lo

nec

quisquam veterum
dici||tur,

nisi

deminu-

aulem panis
Anguis

paslillus

ut hodieque

ruslicos dicere

animadvertimus.
cuui
sit

masculini generis,

dixerunt tamen et feminini, ut Ti-

bullus

iratae delinct anguis,

et

is

Ovidius

mediae Marsis finduntur cantibus augues,

et

Varro Atacinus

cuius ut aspexit torta caput angue revinctnm.

Sanguis masculino genere
bitu ait
,

et facit

hunc sauguinem.

sed Calo de ha-

20

'sauguen demittatur',

et Lucretius

visceribus viscus gigni sanguemque creari;

ubi etiam nominativus singularis viscerum adnotandus est, hoc viscus.

Neptis

grammatici nolunt
et

dici,

quod nomina

in os exeuntia genetivo
,

singulari is finiuntur
dis,

non possunt

transire in feminina
et

ut custos custo- 25

sacerdos sacerdotis,

nepos uepotis,

advocant Ennium, quod di-

xerit ita,

Ilia dia

nepos, quas erumnas

dici volunt

tetulisti.

sed consuetudo nepotem masculino et nepteni feminino genere usurpavit.

Quis

cum
quis

littera

grammatici in quaerendo, ut

30

nate dea, per tanta pericula casus insequitur?

te,
et

7 panis autem 5 Plautus] Curcul. II 3, 88 10 3 gliris] Charis. p. 106 Charis. p. 114 11 ut odieque p et hodieque 13 et foeminint u) ut fe16 Ovidius] medic. fac. 39 minini Tibullus] I 8, 20 15 iratae lu rate 20 Sanguis sanguis non sanguis sanguinis uetcres p facit 17 findantur^Lo hunc sang sed Cato de habitu, at declinaretur ait, Sanguen, sanguinis. sanguis, sanguis, sangui. id imitatur Lucretius Putschius. de Catonis fragmento dixit 0. lahn^ius 21 sanguen demittatur uj sangue demittatur actt. soc. Sax. II (a. 1850) p. 267 Lucretius] I 837 22 sanguenque u), guod ipsum Charisiiim voluisse probant Ser24 nulunt vius in Ferg. Aen. I 211 Probus p. 1448 Claudius Sacerdos p. 51
tlixit

N
N

25
rel.

ut custodis

A'^

28
tetuli'!'

Ilia]

primo annalium
31 quis te]

libro

trihuit
i

Vahtenus Enn. poes.

p.

11.

XXIX

Verg. Aen.

615

INSTIT. GR\M.
p. 70. 71

MB.

I
P- 51. 52 L.

91

P.

(juis
in inferendo

procul
qiii

ille

aulem

raniis insignis olivae?

autem

sine s, ut

ille,
et
5

vides, pura

iuvenem

qui nititur hasla,

oris.

Troiae qui primus ab

est

enim praepositivum quis, subiunctivum qui; quod tamen auctores non

ut Accius dicens

observaverunt,

quinam Tantalidarum intcrnecioni modus

et Vergilius
|

sit?

10

quicasusagatres.
sed et plurali nominativo variaverunt qui proferentes vel ques.
tivus

unde

et

da-

duplex

in

usu

nobis est; quis enim et quibus dicinuis, in alio qui,

in alio
cipit
15 si

ques declinantes.
s

nam

nominativus pluralis
di

liltera

terniinatus acita et

semper

et facit

dativum, ut
,

dis, coloni colonis,

qui quis.
,

vero cs terminetur nominativus

bus syllaba terminari debet dativus

ques quibus.
II

ut

duces ducibus, mores moribus,

et

ques autem dixisse vete-

res testimonio est Gato, qui ait Originum

^quescumque Romae reg[|

navissent',
20

et

Pacuvius

ques sunt is? Ignoti, nescio ques

quam vocem
lametsi novitas abdicavit
,

ignobiles.

declinatio

eiusdem tamen manet

invenies,

quibus crebro dicimus.

Ix terminata masculina et feminina et

communia

quorum geet

netivus

in cis exit,
felicis.

velut

hic

calix calicis,

haec pix picis, hic

haec et

hoc

felix

excipitur

autem hoc solum, nix, quod contra rationem

ut
ait

25 nivis facit,

Hcet veteres ninguis declinaverint , e quibus est Lucretius.

dicitur,

Pix

singulariter

Varro

de

similitudine

verborum

II,

quamvis Vergilius

dixerit

Idaeasque pices
soducit, id est in

et

pingues unguine ceras.

i

Huius modi nominum genetivns singularis

htteram et corripit et pro-

communibus producit,
et

in ceteris fere Gorripit.

Os terminata masculina
flos,

feminina et communia invenies, velut hic

haec arbos,

hic et haec et

hoc custos
solet

et cetera similia;

quorum

ge-

netivi

diverse efferuntur.

unde quaeri

quare nepos nepotis, sacerdos

sacerdotis, custos

autem custodis

faciat.

omnia os syllaba terminata gene-

1 quis procul] yerg. Aen. VI 809 3 ille] Verg. Aen. VI 760 5 troie p Uoia N. Verg. Acn. II 6 est enim p etenim 7 Accius] cf. Cic. de nat. deor. III 38, 90 8 modus paretur Cicero l. c. 9 Vergilius] Aen. VIIII 723 18 patulus q st ignoti .V Pacuuius in Medo ques sunt is ignoti Charisius p. 108 Plautus, Quae sunl ignoti ui Pacuuius, Ques sunt ii ignoti Fabricius 22 "femini et 'mas 23 in om. N, add. p 24 excipituv autem nix quod contra rationem niuis facit licet lucretius nix niguis declinauerit p 25 licet ui linquet N declinauerunt N lucilius N. Lucretii nomen, quod ex p restitid, verum esse persuadet Servius in Verg. Aen. IIII 250, qui ' atbas effundere ningues^ affert ex Lucretio VI 736, ubi 'in campos albos decedere ningues'' est in libris 27 Vergilius] georg. III 450 28 ideasq. N 29 huius modi 30 corripit exc. Bdb. p. 90

92
p. 71.

CHARISII

P.

p. 51

L.

tivuiu faciuul

per

lis,

velut nepos nepotis,

sacerdos sacerdolis, dos dolis,

cos cotis et celera simiJia.

excipiunlur autem liaec quae genetivum faciunt

per ris, velut ros roris,

item per
dis,
sis
,

os oris, lepos leporis, flos floris,

arb(s arboris,

velut os

quod

ossis facit

item per dis

velut custos custoest 5

quoU cum ralione profertur, quoniam ex verbo deducitur, quod

facit.

custodio, el ideo custodis

diversi

quaeritur et de Graecis, quoruin genetivi

erit

sunt.

itaque

si

fuerit

nominalivus Androgeos, genetivus

Andro-

geo, ut apud Vergilium

in foribus

letum Androgeo.
lo

sed apud eundem invenimus

Androgei galeam,
sed non ex eodem nominativo.
genetivo, ul idem Vergilius in

nam
II

si

fuerit hic

Androgeus, Androgei

facit

Penelei dextra divae armip^rtentis ad aram

est et

p r c u b u i t. neutrum in os, hoc os, haec

terminata

is

ora.

Ox
ferox

masculina

et

feminina et communia
et

invenies, velut hic

velocis.
i

ferocis,

haec vox vocis, hic

praedictum
est,

haec

et

hoc velox

quorum
comrauctis 20

genetivus,

ut

per

cis effertur,

ablativus per

in

nibus seu neutralibus.

facit,

excipitur hoc solum, nox,

quod gcnetivum per

noctis,

||

idcirco quia Graece vv^ vvxxog decUnatur.

Ax terminata nomina
non fornaculus
genetivum
si

invenies *
dici

Fornax feminino genere

facit,

debet, quod per deminutionem fornacula,

littera terminata,

et quia

omnia nomina inanimaha x

productum habeant, generis sunt feminini,

Vergilius

ut

lodix lodicis, 25

radix radicis.

quoque consentit, cum

ait

thorax autem,

vulnificusque chalyps vasta fornace liquescit. cum sit Graecum, his admisceri non debet.
sunt

Ceterum feminina omnia monosyllaba

excepto

grege

et

rege;

quorum alterum ex
rias.

diverso

genere constat.
dixit.

nam
igitur,

Lucretius
sive

in II

buce-ao
sive

greges

feminino

genere

calx

qua calcamus

qua aedificamus, feminini generis est, ut

2
A"

et Vergilius

ait

2,

excipiunlur

6 Greca uero si nominatiiio ys. terminantur 4 per sis ut os p pcr is os A' ut androgeys genitiuns erit androgeos apud ueigiiium ia foribas letum androgeos p erit Audrogeo lu, quod tuelur Servius in Verg. l. c. 7 erit androgeos 9 in letum androgeos letum Androgeo w foribus] yerg. Aen. VI 20 11 Androgei] f^erg. Aen. II 392 14 Penelei] Verg. Aen. II 425 17 Ox 21 decliuatur exc. Bob. p. 91. cf. Charis. p. 17 hic et haec et hoc ferox 22 ax terminata aut masculina sunt ut trax aut feminina ut fornax aut omnis generis ut audax p: cf. Charis. p. 15. unde lacunam indicavi 26 Vergilius] Aen. Vill 446 27 calybs 29 ex terminata nomina monosyllaba feminina mas. exceplis grex et rex gregem quoque lucius feminino genere dixit p 30 Lucretius iu II bucerias greges Lachmannus in Lucret. p. 112 (II 662) conl. Serv. in Verg. georg. III 287 et Mai. auct. class. VIII p. 70, luciiius in II ducere has greges Lucilius in secundo duceret has greges lu 32 Vergilius] Acn. XI 714
. .

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 72. 73 P.

I
p. Sl.

93
52 L.
^

fcrrala calcc fatigat.

sed ct Lucilius in XIIII masculino genere
dixit.
|

Multa sane inveniunlur quae varia rationc dcficiant, quae suo quoque
titulo
.">

pracdicta
ilia

sunt.

alia

enim

singularitatc

carent,

ut e.xta
,

arma castra

moenia
dixerit

scalae scopae cancelli furfures nuptiae freni

quamvis Vergilius

ni
alia

frenum accipere;
ut

10

garum oleum vinum ferrum panis frumentum et cetera quae ad pondus numerum mensuramque rediguntur. nam quod auctores non nos raoveat. abusi sunt enim licentia dixerint frumenta hordea mella
pluralitate,
,

vctustatis,
dicit

et

tamen

alios

casus

eorum non

protulcruut.

sane Vergilius

vere fabis satio;

sed nec
15

ipsum admittitur, quia nec ferrum nec aurum nec oleum, quarageneris
,

vis

diversi

pluraliter

quisquam ausus

est pronuntiare.

alia

sunt

quae, quamvis plurali nuraero per omnes casus declinentur, nominativum

tamen singularem vocativumque non habeant,

ut

dapes preces
alia

proceres

pecudes fruges fauces vices ceteri plerique vcrbera.

autcm singulariter
tantum
et

quidem per omnes casus declinantur, sed

20

pluraliter nominativo

accusativo

et vocativo

ut maria

rura

aera

iura

quamvis Cato Originum

et

VII

genetivo

casu dixerit

'iurum legumque cultores',

pulsabant aeribus aera.

Lucretius

secundo
1|

alia
23

nominativum

et

ablativum habent, ut tabes pluris sireps.

faciunt

enim
dixit

ab hac tabe plure siremse.

Cinna autem

in

Zmyrna huius tabis

dicis

nuUo auctore.
incitas,
frugi.
infitias,

alia

unius tantum casus

sunt, ut

haud secus, adfatim, ad

ergo,

suppetias,

pessum, spontc,

nequam,

nihili,

dcrivationis
sit

vero tanta est inacquahtas ut conprchendi non possit.

nam cum
30

Agrippa, muiiercm Agrippinam dicimus,

,

Ihermas vero Agrip,

pinianas.

item item

dicimus.

cum sit Nero ut Ico pelles leoninas thermas Neronianas cum sint Titus et lupus similia, thermas Titinas ut pel-

Lucilius XLIIII lo, unde profectus F. Dousa Lucil. sat. rel. 2 Iiicit iii xlill 3 defflciant vel -tint praef. p. 99 et XXIIII 4 p. 132 coniecit Lucilius XXIIII suo quoque titulo] cf. Charis. p. 19 (leficiant uj 7 ni frenHin frenu accipere N: 13 vere] Verg. gcorg. I 215 fauis 17 non habent p Verg. Aen. Xll 568 23 aera Charis. p. 97. 109 21 Lucretius] II 637 18 alia 23 acri26 auctore Charis. p. 116. 118 plure] pluvies 24 alia pluris bas fapluvie coniecit Ritschelius mus. Rhen. noviss. VIII p. 302 siremps Fabricius 25 sirempse Fabricius cit ab (om. enim) 26 posi auctore Fabricius addidit

liaec,

iussi faciunt,

ut liaud secus ac adfatim lo 27 pessum] pediim Np niliili w nihil 29 Termas uero agrippiuinas item cum sit nero ut pina. pelles leouinas termas uero neroninas appellamus. Item cum sint litulus et lupus similia termas dicimus tiiinianas pellis

Sirempse legitur

in libris Catouis

d A ut liaut secus atfatim

ut

lupinas p

30 nero

leo

neronianas litianas ut pelles (om. dicimus

thermas,

quae ex p addidi)

94
p. 73.

CHARISll
74 P.
p. 52. 53
I..

Ip^

lupinas non dicimus,

scriptus
est.

sed Titianas.

dc qua (juacstione a Volio Longo

ut iuvenis

libcllus

item

dcminulionis inaequalitas dura cst,

iuvenculus, canis catulus, pulvis pulvisculus, vinum vinuhun, talus taxillus,

panis pastillus,
lus.

homo homuncuhis
coniunjjcndo

et

homuncio,
est

piscis piscicuhis et piscu,

itcm

in

propria

quibusdam potestas

qiiae ratione
slaliin

excluditur,
tiens

ut

cum

dicimus quinquaginta milia

nummum,

ncc

cen-

nummum

dicere

possumus;

et ccntiens sestertium,

nec tamen quin-

quaginta sestertium, sed quinquaginta sestertia dicimus.

Practextum quidam
consuetudo
vicit,

dici

volunt,

quia

intellcgitur

vestimentum;

sed

quae praetextam
vel

dicit,

referens scilicet ad togam.

dici

nam
pos-

iu

quaecumque dcrivantur
sunt.

mediae sunt potestatis quovis gcnere

his quibus
vel

sumunt cnim genus ab

intellegitur

coniuncta
et

sunt;

ut

puta

Lucaauditur

nicum,

pulmentum
et

inlestinum,

hic Lucanicus,

botulus vel apparalus,

haec Lucanica feminino genere, intellegitur hira,

voluerit.

hoc est intestinum, aut aliud quod unus quisque intellegere

sum-

i5

ptum

est

enim nomen ab inventoribus Lucanicis.

conficitur

similiter et

opus pistorium

quod adipe
tum, opus
sed

omni
|

generc
et

dici

potest,

ct hic adipatus, et

quo

intel-

legitur panis aul

ahud quid,

haec adipata, hoc est pars,

hoc adipa-

scilicet.

nam

et

||

Lucilius

V adipatam

dicit

feminino genere;
20

ibi iungit

pultem.

Forfices et forcipes et forpices

quidam distingunt,

ut forfices sint sar-

cinatorum

a facicndo,

forcipes fabrorum,

quod ferrum calidum capiant,

forpices tonsorum,

quod pilum secent. sed inepta haec esse Lucilius docet,

qui eliam medicorum forcipes dicit libro IX,

scalprorum forcipiumque
milia viginti,
item paulo post

25

uncis forcipibus dentes

vellere;

21

iV

II

2,

Forfices

st

ncu

3 puluisculus
add.
terlia

homulus homuncio N 5 est om. N, nec tamen .L. sestertium s. L. ses7 sed centies sestertium Fabricius

4 paxillus

17 quod adipe conficitur 10 q adiis conficitur N: 20 sed ubi iungit .V sed ilii similiter et hic adipatus panis quia dipe conficitur p iungit Fabricius sed iiU subiungit Putschius et I. Dousa Lucil. sat. rel. V 26 p. 38 21 et forpices om. N: Forfices filorum forpices piiorum pultem tu phiten forcipes fabrorum dicuntur p: cf. Serv. in Verg. Aen. "VIII 453 Fe/. Long. p. 2232

dicimus

14 bituhis

Cassiod. p. 2292 pes fabrorum om. schius q ferrum

22 a sarciendo lo distinguunt Putschius discidunt forciquod ferrum Putet forcipcs fabrorum a ferendo Putschius non adparuit, capiant u utrum capiant an capiunt esset in 24 dicit lu 23 forpices tonsorum coniecit Lindemannus forcipes tonsorum Hb. XI ex 'vetere codice'' adnoiavit I. Dousa libri XIX w: dici lib. XIX Scalprorum forcipumque tu 25 scalptoP forcipiumque Lucil. rel. XVIIII 9 p. 00 28 uncis] eunis A' quiuis lu: et uncis forcipibus dentes euelleret Pulschius et Dou-

sae Lucil.

sat.

rel.

XVIIII 10 p. 60

et

131

'fide velusti codicis^

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 74. 75 P.

I
p. 53. 54 L.

95

sed et Vergilius in VIII

versalquc lcnaci forcipc ferrum. Ad aequas an ad aquas vocare dici deheat quaesitum dicunt cnarrant quod ex luco Camenarum aqua religiosa
5

est.

qui aquas soleret

in

adferri

purificandi

causa.

sed meliiis

ad

acquas,

quod olim greges equorum

circum inducebantur ibique pcr populum cursu aequabantur.

Vinea
existimant,

uvarum
ut aliud
,

et

machina

belli

dicilur.

haec distinguenda quidam

sed

per e,

aliud pcr e
est

proferatur.

cum

auctores id

10

nos observare, praesertim cum in aliis non observaverint non dislinguamus. nam scorpium tam animal appellamus quam railitare tormentum; item musclum et arietem. Barbam singulariter in uno homine recte, pluraliter in pluribus dicas. nam et Vergihus de pluribus ait stiriaque inpexis induruit horrida barbis.

supervacuum

15

errant

enim qui

in

hominibus harbam

in

hircis

barhas

dici putaverunt.

nam
]as,

hic de hominibus Vergilius loquitur, quamvis et hircorum dixerit bar-

sed, ut dixi, multorum.

Inberbi autem dicuntur, non inberbes. sic enim et Varro de actionibus

scenicis V,
20

non inberbem,
lute'.
Ilacc

'inberbi iuvenes'; sed etCicero 'inherbum perduxit', et Kalendis lanuariis de lege agraria Mnberba iuven-

Titus Livius autem XVIII

ficus

inberbis

singulariter.

ct

hae

fici

et

has ficos

facit.

genetivus enim singularis

huius

fici,

non huius

ficus est;

ct Lucilius

fici inquit
25 et

comeduntur

et uvae,

adsiduas
hae
et

ficos.

sed Varro * *de ficu se

suspendit'

dicendo dedit mul||tis licentiam ut

has ficus dicerent,

quod usurpare maluimus propter cacemphaton;

ait

de qua re Martialis elcgantissime loquitur.

30

enim

cum

dixi ficus, rides quasi

barbara verba.

Vineas uuarum

N 7 Uinea uuaf et machina distinguenda machinas distinguendas Pufschius: uinea uuarum et uinea machina uelli dicitur p 10 nam tam scorpium animal N: Scorpius animal et scorpius militare tormentum p 11 musculum Fabricius 16 13 Vergiiius] georg. III 3*56 dixerit] georg. III 311 nec minus interea barbas incanaque menta Cinyphii tondent hirci 19 imberbum proiulit ui inberbum produxit exc. orthogr. p. 2788, ubi inbium prodiixit codex Parisinus inberbum dixit Montepessulamis 20 lanuariis u) ianuaris 21 Titus historiarum XVIII U) inberbis singulariter exc. orthogr. l. c.
et
,

1 Vergilius] Aen, VIII 453 causa rificandi gratia (delelo v. gratia)

2 uersantque

4 luco

amenarum

5 pu-

inberbes uulgariter
xerit

imberbi uulgariter Puischius:

licet

libius inberbis uulgariter di-

22 Haec ficus] Charis. p. 103 24 uvae] quae U) 26 Asse duas ficos coniecil F. Dousa Lucil. sat. rel. inc. 132 ;;. 16 et 100 27 Varro] Cicero Fabrilacunam qua Varronis exemplum a Charisio l. c. servatum cum nomine Ciceronis cius. haustum est indicavi. errorem propagavit Probus de num. p. 224 ed. Vindoh. de ficubus suspendit Putschius 29 Martia28 hae] haec cacenfaton I 65 lis]

96
1>-

CIIARISII
75
I'.

p. 54

I,.

Laetilianc, putas. (licenius ficus quas scimus in arltore nasci; dicanius ficos, Laetiliane, tuos.
et dici ficos,

quac anle

maturilatem
et

liae

grossi

dicuntur feminioo genere.

et

Iloralius
s

['urbem

vicos laudabat'

ct]

cum duplice
prima
quamvis
inqwt/, et Accius

ficu.

Inimicitiae ct insidiae pluraliter dici debent; sed Sallustius de insidiis

inimicitiam

dicit.

Alicam

sine adspiratione

dictam Verrius tradit,

et

sic multi dixerunt;

lo

Lucilius

XV

nemo
cum
adspiratione dixerit.

est halicarius posterior te

cuius

Polenta

dici

debet per o;

rei

Verrius Flaccus

rationem hanc

reddit,

qnod ad usus hominum

in

poliatur.

Nemo

bomine proprium

est, quia significat ne

homo. antiqui

et

pro

i5

15

iV
et horatius

uerbem
Alicim
lucil.

et

ficos

laudabat

et

cum
dici

duplice

flcu
s.

//

et

accius

inimicitiam

dl

Inimiciti^ et sine

insidi^

pluraliter

debenl

sallus
et
cj

de
sic

insidiis

prima iuq
dxut

adspiratione

dicta

uerrius
posterior
rei

tradit
te

multi

XU.
omniu

nemo
dici

halicaribus

adspiratio

10
sig

Polenta

debet

per
//

cuius
ideoq,

uerrius

flaccus

rationem

usus

poliatur

runt

nemo

dicentes

quasi

minus
et

Nenio in homine proprium c q significat ne homo anliqui

pro uul

15

urbem lo: mUii de nomine Horatii non satis consiahat, sed posl id scriptum esse videbatur 10 Lucilius decimoquinto uj: mihi non adparuit utrum 12 adspiratione dixit. Polenla i; XU an XII scripium esset 13 rationem lianc in codice manifeste scriptum esse ait Lindemannus 15 pro uullo posuerunt, quod dedit Putschius, in codice esse aii Lindemannus: mihi plus deesse videbatur
4 Horatius
nihil

in codice utrum ficos art ficus an ficas esset non satis adparuit 1 Et dici ficos uj Caeciliane putas Fabricius Caeciliane iubes Putschius e codicibus Mariialis et Prisciani V 2 dicemus ficus w dicimus ficos 3 dicamus ficos Laetiliane tuos ui p. 713 V dicamus fic. (ficos esse videbaiur) l^lilian. .s dicemus ficos Caeciliane tuos Fabricius 4 If (A. e. haec) grossi hi grossi lu foeminino genere et Horatius (Veruecem et ficos laudabat add. Putschius) Dum ficus prima calorque Et Tum nux oruabat mensas cum duplice ficu Fabricius et Putschius. duos Horatii versus, epod. 16, 46 sunmque pulla ficus ornat arborem et sat. II 1, 122 et nux ornabat mensas cum duplice ficu adposiios fmsse credidit Lindemannus. ego quod priore loco sc7ipsi, uiben) et vicos laudabat, ad Horat. sat. I 9, 13 vicos urbem iaudaret pertinere volui. alienum auteiu ab hoc loco exemplum vel inde inferri potuit, quod de differentia vocabulorum 'ficus^ et ^vicus'' quaedam adscripta fuerunt, vel ex titulo vicorum p. 77 huc transpositum est 7 Sallustius] historiarum libro 111 Servius in t^erg. georg. II 98 Aen. XI 896 de insidia prima Fabricius 10 quamvis] nisi quod Putscfiius et I. Dousae Lucil. sat. rel. 13 polenta non pu18 p. 56 11 halicarius w leuta dicendum est eo quod usus hominum (omnium codex Montepessulanus) poliatur rationem redexc. orthogr. p. 2795. itaque ad in quoque omissum ftiisse videtur dit qiiod usui omnium Fabricius ratiouem hanc reddit quod usui omnium Putschius
:

N
.

XV

INSTIT. GRAM. LIB.

[>

I
p. 54. 63 L.

97
qiiasi

73 r.

nnUo saepe posueviml,

rent,
et

idooque

ncmo

dicentes,

minus
est;

significa-

homo

addebant, ut Tercnlius

numquis hic me sequitur? nemo homo

et Lucilius
5

XXIX [nemo

cst]

ideo dixit

quis tu
ar

homo

es?

Nemo sum homo.

ut Vergihus VIIII

Turne, quod optanti divom promittere nemo

auderet;
pro nullo deorum.
10

Hos
Asinius

pugillares et masculino

gence

et

semper plurahter dicas,

sicut

in

ValermOT,
at

qina

pugiUus

est qui

phues

tahellas continet in se-

riem sutas.
his in

tamen haec

pugillaria saepius neutrahter dicit

idem

Catul-

hendecasyllabis.
dicit.
i

item Lahcrius in Piscatore singulariter hoc p u -

gillar
15

Manibias per duo

dicendum, quia sunt a manibus, ut putat Verrius

N
et

homo addebant

ut

terentius

num

quis

hic

me
es

sequitur

nemo

liomo

est

et lucil.

XXIX

nenio est ideo dixit quis tu

homo

nemo sum homo

arquilem

ut uerg VIII

turne quod optanti diuom promiltere

et

nemo auderet $m....dr

in

10

Hos pugillares
quia
pugillns
e

masculino gcnere
qui

et

semper plutdicassicutasinius
continet
in iu

ualer

plnres

tabellas

seriem

sutas

attn

pu

gillaria

s^pius

neut dicit
pugillar
.II.
i

idem
di
:

catulus
//
s.

indecasyllabis,
.

Item

laber

singiilariter

hoc
per

et
st

manubi^ per u
a manib: ut

dici posst

am

15

Manibias

dicendum

putat

uerrius

homo Aro..tem
iu

litterae etiam post

Hos 10 11 Lindemannus

deis ex schedis Niebuhrii adnotavit Lindemannus : vtiJd paucae tem deesse videbantur ; deis tamen non adparnit 9 pro ^ duimus. ue quia 10 pugillariauj: satas cx schedis Niebuhrii 12 sitas ac

13 item

singulariter

to

1 significarent Putschius 2 Terentius] Eunuch. III 5, 1 3 nemo hominum i. {om. est) 10 : nemo homo est e. nemo est. ideo dixit Lucilius XIX coniecit Lindemajinus 6 Ac non solum de homine dicitur. sed de diis , ut Virgil. Fahricius conl. Priscian. p. 683. nin alio ducere videretur quamvis incerta codicis ,<icriptura, ita fere suppleri lacuna potuit, usurpatur item de dis; qua de re Servius dixit in Verg. l. c. Vergilius] Aen. VIIII t) 11 in Valeriuni lib. I Putschius. mihi non plus quam tres vel quattuor litterae in fine versus deesse videbantur. Valerium Catullum ab Asinio Polione reprehensum indicari docuit Ifauptius ind. lect. Berol. aestiv. a. 1855 p. 3 sqq. de Asinio quodam grammatico cogitaverunt Thorbeckius de Asin. Pol. p. 124 et Meyerus oral. Rom. fragm. p. 499 ed. sec. in Labienum coniecit vir doctus apud Bondamum var. lect. p. 373, ut ad orationem Polionis referretur 12 sitas. At Catullus pugillaria saepius neutrum dicit: Et negat mihi nostra redditurum Pugillaria, si pati potestis. Idem Catull. in Hendecasyl. Item singulariter Fabricius sitas. Attamen haec pugillaria saepius neutralilcr, idem Catulliis in Hendecasyllabis dicit. Et negat mihi nostra redditurum Pugillaria si pati potestis. Item Laberius in Piscatore singulariter Putschius item Catullus citavit Meyerus l. c. ut etiam Catullus coniecit Bondamus in notis mss.: Catull. 42, 4 13 Laberius in Piscatore exc. orthogr. p. 2796, unde cum Putschio praeter fidem codicis, in quo tribus tantum litteris in exlremo versu spatiutn reUctum est, titulum addidi 15 Verrius dictae Putschius
,

GRAMMATICI LATINI

I.

98
p.

CHARISII
75.
7(J

P.

p.

5r.

I..

Flaccus diclae.
virtute lonlractae.

sed ct inanubiae per u dici possunt n

mami^ quia sunt

iit

Vultur
vos el paro.

dixit Verf^ilius in

VI; sed

ct

vulturius
fjeri

Lucilius in I,

pa-

pavus Ennius,

memini me
at

pavum;

PerM* pavo.

ait

enim

posiquam destertuit esse Maeonides quinto pavone ex Vythagoreo.

acceptor
II

quoquc

et

accipiler.

Vergilius

enim accipiter

dicit,

Lucilius
10

autem

exta acceptoris ct unguis.

Erumnam Ennius
et

ait

per e solum

.scribi

posse,

quod mentem

eruat,

per a cf e, quod maerorem nutriat.

Ostia exitus tluininum in

mare neutro genere sempcr

singularem potius

pluraliter dicun-

tur.

sed si

urhom

.significare \oles.,

numerum
ait in

observa-

i;;

bis; quamvis Salluslius frequenter etiam plurali

numero urbcm

significet.
III,

Frena neutralitcr frequenter. Vergilius frenos quoque

et

georgicon

stahnXo frenos audire sonantes.

sed et singulariter hoc frenum dixit in XII,

N
uirtule

conlract^
<li.\it

//

enuins

meminit
s.

ine

fieri

paniim
in
I

ut

per
el

Uultur
ait

ucrg.in.VI.
r
t

et uulinrius

lucil.

ut

pauos
ex

pa

_
ee

me

postquam
et

deseruit

meonides

quinto

pauone
lucius

Acceptor quoque

accipiter uerg.

+f accipiter dt
scribi

W
plut

exta acceptoris 10
|

Erumnam
eruat
et

ennius
.

ait

pcr

e solu

posse

quod mentem
//

et

unguis

per
exitus

quod
in

Ostia

fluminu

merorem nntriat : mare neutro genere

quamuis
nos audire sonantes .s.

bem

significare
diir.

u
s.

semper
et

15

singu

potins

numer
:

obseruabis
//

sallus

frequenter

elia

mero urbem

significet

singu
.III

dx

in

.XIT.

Frena neutraiiter frequenter uerg fienos qq ut in georg

bulo fre

at * ait u)

nam
mero

lu uj

15 sed

quum urbem

8 exul Pylliagoreo. Acceptor tu singularem significat

9
lo

lucius

antem exti * Enim16 etiam plnrali nu-

a manus uirtute Puischius 3 Vergiiius ] Aen. VI 597 rostroque inmanis pauus paui dicitur et pauo pauonis p ut pauus el pauo Ennius Memini me Fahricius : in primo annalium lihro versuin posuit Vahlenus Enn. poes. rel. 5 fiere //. Ilbergius Enn. annal. lih. prim. fragm. (Bonnae a. 1852) p. 17 p. conl. fragm. de vei'bo p. 162 ed. Vindob. 6 ut Persius ait Pauns qnum deslilit csse Puischius: Pers. 6, 10 9 VergilinsJ Acn. XI 721 8 quintus Fabricius quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto Lucilius (lucilius codices) autem acceptoris et ungues exc. orlhogr. p. 2778 11 extaj rostra coniecil I. Dousa Lucil. sat. rel. inc. 128 p. 16 12 Enninm grammaticum, de quo dixii Herliius de Sinn. Cap. p. 10 et ephem. antiq. a. 1845 p. 395, intellegendum exisiimavil Hesselius in Enn. fragm. p, 13 13 et per a et e p nel per oe Fabricius 15 si orbem significare uoles singu dicitur p 18 et in stabulo Putschius: Verg. georg. \\\ 184 19 in XII] Aen. XII 568
1

vultur obnnco

INSTIT. GRAM. LIC.

p. 70. 77 P.

I
r5' 5''

99
I-

ni freuuin

accipcrc

ot diclo

parerc fatcntiir;
nihil

quod lamen consueludo rcpudiavi(.

Balneum
privatis;
5 plurali

vcteres dixerunt

sive

balineum:

enim

differt,

sed in

in

publicis

autem feminini generis,

et

et

quidem numero

sempcr
pudor
scd

frcquenler
igni

balncas

balineas,

nec inmerito,

nam

parsimoniae
ut

causa uno
viris

duplex babicum calfacicbant pariele intericcto,

mulicribusque constarct.

Olivam grammatici arborem significare volunt,

vetercs hoc
10

olcam

fructum;

non observaverunt.
dixit^

e contrario

cnim Vergihus fructum oHvam,

nec pingues unam

arborem auiem oleam
et iterum

in

faciem nascuntur olivac,

sed trnncis oleae melius propagine vites,

prolem tarde cresccntis oJivae.

15

Olympia feminino genere locus ipse

hter.

dicitur,

certamina

vero

neutra-

nam

Varro

ait

'Oiympia

in ludos
sed

invitat',

item de poemalis
III

'Olympiam non accessit*.

'ludos Olympia fecerat'.

idem de gente popuH Romani

redeunt,

Rcdiviva dicimus quae post iuteritum

20

recidiva

quae ex suo

casu restituuntur.

unde Vergihus

recidiva
Necessitas
imperii

manu posuissem Pergama

est,

victis.
Salkistius

necessitudo

sanguinis coniunctio.
,

tamen nccessitudinera saepe pro necessitate ponit

situdine necessitatem aut ipse aut
25

nec
|1

umquam

pro neces-

quisquam velerum.

Vici

dicuntur humiles domus.

nam qua
loci

incedimus non

vici

sed viae
vici-

sunl vicorum.

unde

vicinia

dicitur

demonstratio, vicinitas vero

norum
tans^

coniunctio.

Observans participium est,

observans
illum,
fugitans

cum habet accusativum casum,

illum,

ut fugi-

nec

umquam

conparatur.

nam

1-4
ni

N
frenum accipere
et

dicto

parere fatentur
niliil

quod

tiT

consuetudo

repudiauit

Balncum ueteres dixerunt

cis

siue balineuni

+t difTcrt .... priuatis in publi

autem
n V,
1

N
3

Oliuam
a priuatis

differt

tur

exc. orthogr. p. 2779 5 balneas licet et balnea legannunc neutri generis balneum et balnea gramm. de gener. oleae om. N: Idem, Sed 10 nec pingues] Verg. georg. II 85 11 arborem 14 proVerg. georg. II 63 truncis oleae propaglue uites Uespondenl Fabricius: 16 invitat] in uilam inuitem Fahricius: Olympiam in lem] Verg. georg. U 3

3 sed in priuatis

j)

ct

p balneas

antiq\ii dixerunt,

ludos invitem
fecerat

Popma Varr. fragm.

ib.

p.

340

ed. Bip.

17

111]

casnm 26 uicinorum coniunclio p uiciuorum conductio

20 casii p. 235: an Oiympia fecerant? restiiuta Sei-vius in Verg. I. c. Veigilius] Aen. IIII
jV'

Popma

18 Olympiae usu iV: recidiva, post 344 21 possuissem N

in u;
ui

7*

100
p. 77. 78 P.

CIIARISII
p.

56 L.

si

genetivus

sequatur

eiit

nomen

ut

observans mafjistri
,

fugitans litium,

iactans sui, cl tunc recipit conparationem

ut

iactantior Ancus.
Longitudo mensurae est, longinquitas regionis vel tcmporis.

Lora correpta prima syllaba

et

feminino genere dicenda est,

aim

vi- 5

num aqua corruplum

significaty

producta autem neutraliter e corio vin-

cula, ut ct Lucilius in VIIII

ipsa
Arabs
et

si

se corio

omnia

lora.

Arabus vaiie dicimus

et varie declinamus.

nam

ab co quod
lo

est Arabs huius Arabis ct huic Arabi facimus, pluraliter bi Arabes Arabum

Arabibus; Arabus vero huius Arabi

facit et

huic Arabo,

phnahler

hi Arabi

Araborum

Arabis.

unde

et

Vergihus

Amphora,

Ilircanisve Arabisque parant. si declines, amphorarum facit;

item

at ex

hoc iunctim

milia
i3

amphorura dicimus.

modium
est;

sestertium

nummum.
et

Chens communis yeneris

invenimus tanien

chentam apud Afra-

nium

in

simihter

Pompa, *interim tua clicnla', et apud Iloralium nec Laconicas mihi trahunt honcslae purpuras clienlac. ct hospes cum sit communis generis, hospita quoque

dicitur, ut 20

Vergihus

bellum,
et
IIII

terra hospita, portas.

Verrem
et

antistes
et

liabet

antistitam,

ut Varro divinarum IIII et Ciccro in

Poho 'Veneris antistita Cupra'; sed

Cornehus Severus
25

stabat apud sacras antistita numinis aras.

Intiba neutro genere Vergihus dixit,

et
et
sic

amaris intiba fibris,

genere frequenter a veteribus
deridens rusticam cenam enumeratis multis
30
1|

multi
est.

eruditorum.

sed ct masculino

dictum
herbis

nam

Lucilius in

et

intibus praeterea pedibus Aemihus Macer

perserpsit equinis,

quales aget intubus herbas.

4 lonquinquitas A'^ 5 cum vinum aqua 3 iactantior] f^erg. Aen. VI 816 corruptum significat om. N, addidi ex p ubi correptum scriptum e.it 8 ipsa secel corio coniecil Lindemannus 9 ab eo quod est araps huius arabis et huic arabi facit N: ab eo quod est arabs huius arabis facit plu hi arabes p 12 Vergilius] Aen, VII 605 13 parant iiidicere belhim Fahricius 14 Anphoram si declines N Amfora si diclines p : cf. Charis. p. 41 milia anphorum N 16 generis nm. N^ 21 Vergilius] Aen. 111 add. p 17 Horatius] carm. II 18, 7 18 lacunias
,

ta

539

23 antistitum

in

Verrem

1111]

45,

99

illius

fani antislitae

24 Vene-

Cypriae Thorbeckius de Asin. Pol. p. 128 cuprus et cornelius N: cupras w 31 pedibus 26 Vergilius] georg. I 120 29 deridens w derident praetensus equinis Nonitts p. 209: perserpit 'veius codex^ Dousae Lucil. sat. rel. V 13 33 quaie seges intubus N p. 37, ubi proserpsit coniecil I. Dousa, praeserpsit Scaliger quales seges intubus Fabricius: Macer mas. protulit quales reget intubus herbas p
ris antistita

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I p. 36.
.'i7

101
L.

78 P.

Large
esse

et

largiter.

lulius

Modestus utrumque recte

dici

ait,

sed large
largitio.

qualitatis,

largiter

quantitatis.

unde

nascitur

largitas

vel

nam
5

largitudo

nusquam

invenitur nisi apud Nepotem.

dixit

Clunes

feminino genere

Melissus et habet auctorem Laberium,

qui in Ariete sic ait,

vix sustineo clunes *

et Horatius

^pulchrae clunes',
masculino
genere
dici

ct Scaevola

Massas clunes*.

sed Vcr-

rius Flaccus

probat,

quoniam

nis syllaba terminata

cinis crinis

anima carentia nominalivo singulari masculina sunt, ut panis

10

et similia

* quod feminino genere

dixit

cinerem

ut Calvus in carminibus

cum iam
ilem

fulva cinis fu^;ro,

forsitan hoc etiam gaudeat ipsa cinis.

hinc

muliebre

ministerium

cinerarius

dicitur.

nam

Calo

in

Originibus

i5'mulieres' inquit 'nostrae capillum cinere unguitabant, ut rutilus esset' [cinis]. Insomnia plurah numero significare volunt grammatici somnia, addita
scilicet praepositione,

ut Graeci dicunt ivvitvia;

nam

et Vergilius

20 singulari

sed falsa ad caelum mittuut insomnia manes: vero numero vigiliam significare ut Pacuvius in Antiopa perdita inluvie atque insomnia,
,

dixit

id

est

vigilia.

sed

idem Vergilius insomnia etiam

pluraliter

pro

vigiliis

posuit

quae me suspensam insomnia terrent?

25

quamvis

et hic

somnia

intellegi possint,

quibus Dido terreri potuerit.

4 Clunes melissus fenil dixit oratius et lassos culunes et melius mas dicitur p clunes generis feminini ut Scaevola lassas clunes granun. de gener. v. clunes p. 74 /f. 6 uix sustineo clunes sceuola et horatius et lassas clunes sed uerrius N: 'vix suslineo lassas clunes, Scaevola' et Horatius 'et pulchrae clunes' Ribbeckius com. Lat. rel. ego secutus sum Hauptium in gramm. de gener. l. c. de Q. Scaevola poeta p. 238. dixit idem act. soc. Saxon. I ;>. 49 sqq. Horatii exemplum (sat. I 2, 89) adscripsit 8 quoniam in is syllabam N: nis syliaba scripsi ex exc. Bob. Nonius p. 196 10 in lacuna ante quod indicata quid scripp. 109 et Servio in Verg. Aen. II 554

tum esset

in codice

non satis dispicere potui:

^:

essc

videbatur.

Aeque foeminino

u)

quid quod aeque feminino genere dixit cinere ('alvus Putschius. scribi poterat quamquam feminino genere dixeruut cinerem, nisi potius alia exempla excidisse fidem faceret Nonius p. 198 feminino apud Caesarem et CaluIIum et Calvum leclum est, quorum vacillat auctoritas, 'cum iam fulva cinis fueris' 11 fuerit lo 13 forsitam 14 in Catone legitur de matronarum crinibus 'flavo cinere unctitabant, ut rutilae essent' Servhis in Verg. Aen. IIII 698 15 inungitabant Putschius et rutilius esse cinis A^ ut rutilus esset crinis tu 17 significari 18 Vergilius] Aen. VI 19 ad coelum mittunt insomnia w ad c^Ium mi. N: manes add. Fabricius 897

lia

20 uigiliam
illiuie

significare U)
r

uergim

signiflcare

21 perdita

illuuie lo perdita in

sed *

idem uerg iV, quamquam idem non satis mihi adparuit: Virg. w. Verg. Aen. IIII 9 uigiliis uj uirgiliis N 24 quae me suspensam 22
ide uigilia s.
aiit

insomnia p qua me suspensus insomnia bus terreri potuerint

I

25 quibus

terreri

dido potuerit p

qui-

102
|..

CHARISIl
78.
7il

P.

p. 57.

58

r,.

Ciloncs

(llcuntur

qiiorum capita oblonga

a labris

el

conpressa

sunt,
illi

chilones

aulem cum adspiratione ex (iracro

Lactis nominativum

inprobioribus, quae

vocant

X^i^Vi uniU' et pisces chilones inprobius labrali.

alii

volunt lac,
littera

alii

lact,

alii

lacte

6 postrema.
itaque erudi5

omnino enim nnllum nomen muta

tiores

(initui-

alia

nisi s.
facit.

adiunxerunt

propter genetivum,
littera

quia lactis

nam
nepct.

tria

prae-

terea inveniuntur

quae

cadem
ct

finiunlur,

caput

git

sed his

occurrit quod nullum

lactc

omnino nomen duabus

mu||fis litteris finiatur.

dixit,

ergo

sine

vitio

dicemus.

nam

Cato
sed
at

sic

'et in Italia atras

et Verrius et

capras lacte album habere'.

de animalibus [heres] lacte dicunt.
Latera lardi vitiose
quis
dicit.

et

Valgius

Trogus

lo

consuetudo tamen aliud sequitur.

est

satis

enim lardiim
nisi

dicere.

nihil

enim

aliud intellegi potest.

nam

latera

non sunl
si

capita lardi.
i,

Nihil

si

dicas,

quantitatem
origo

notas;
est:
alii

vero nihili adiuncta

hominis
is

mores.

cuius nominis

haec

hilum Varro

rerum

humanarum

intestinum dicit tenuissimum,

retur

quod

hillum appellaverunt, ut intellegegeneris.

intestinum
littera

propter simiUtudincm

unde antiqui creberrime

dcmpta
tione

hilum quoque dixerunt; unde intellegimus nihil sine adspira-

vitiose dici.

Heres parens homo,

culino

etsi

genere sempcr dicuntur.

aut

bonam
|

parentcm aut

communi sexu intellegantur tamen masnemo enim aut secundam heredem dicit malam hominem, sed masculine, tametsi dc fein
,

20

mina sermo habeatur.

cuvius in
te,

nam Marcus
a

ait

Mieredes ipsus secundus';

quaeri,
ait

et

Pa-

Medo, cum ostenderet

Sol,

Medo matrem

invoco ut mihi potestatem duis inquirendias

mei parentis.
sed Gracchus

'suos parentes amat' cum

Lactis

dicit in significatione

matris

iV

II

2, 2

compressa

U)

conprehcnsa

conpresse p

et pisces inprobius labrati chilones dicuntur

3 pisces] pev ces .V, om. 4 Lactis nomiQatiuum alii

.1.

ui:

unde
alii

lac

lact u) lahc N 6 adiunxerunt et pp gcalii lact propler genitimim laclis p 7 uepet p nept jV 9 dicemus p dicimus A^ 11 netiuum qualitatis facit N saepe lacte dicunl lieres ex titulo heredis, qui mox sequitur, huc inlalum esse videtur. dicuntur N coniecit Lindemannus, alia tempiavit R. Uvgerus de (^a/g. p. 184 ^7. satis esi enim p satis enim N satius enim 12 fortasse vitiose vulgus dicit

lach

Fabricius
l

13 non sunt
1

nec

siint

lardi

lardi A'

14 homines

10

hilum

18 hikim N 23 Marci nomen quo pertineat non intellego. Ciceronis verba esse Lindemannus , qui filiam lieredem ipsius secuiidum coniecit: haeredes ipsius uj haeres ipsius Fabricius 25 Te, Soi, invoco, mi proave, ut miiii potestatem duis
credidit

Inquirendi mei parenlis Ribheckius trag. Lat. rel. p. 87 Te, Sol, invoco Inquirendi ut mei parentis mihi potestatem duis Bothius poet. scen. Lat. V 1 p. 133 27 post matris quaedam excidisse perspicuum est. reliqua quo pertineant aut quem ad modum corrigenda sint non constat. de Corneliae, Gracchorum matris, epistulis cogilavit Lindemannus non addita verborum emendatione ad Gracchi epistulas rettidit Mercklinus de Cornel. vit. p. 28: contra quos dixit Nipperdeius spicil. crit. in Corn. Nep. p. 80
;

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 79.

I
p.

103
58 L.

80 P.

* et
et

in

alia

epistula
sic

Muus parens sum'

legimus,

ail,

cum

de

se

loqueretur.

apud Vergilium

ecqua tamen puero est amissae cura parentis?

Labra
s

et

labia

indislincte dicuntur,

et

deminutio labella, non labiae,

ut quidam volunt.

nam

Vergilius ait

calamo trivisse labellum.

Verrius autem Flaccus sic distinxit,

modica esse labra,

labia inmodica, et

inde labiones

dici.

nam

et Tcrentius

labris demissis gemens,

10 et

Plautus

labris

dum ductant eum.

II.

Capparim
ergo

feminino genere dixitVarro de forma pbilosopbiae

eril

haec capparis nominativo.

nam

et

Graece feminine dicitur ^ Kan-

15

Cassidem dicimus nos ab eo quod est haec cassis; sed multi cassidam
dicunt, ut
[|

Propertius

aurea cui postquam nudavit cassida frontem,

et Vergilius

aurea vati
20

cass

d a.

Harena

dicitur

quod haereat,
et

et

arena quod areat; gratius tamen

ait

cum

adspiratione sonat.

quam
Leaena
25

cum pluralem non habeat, Vergilius tamen multae Zephyro turbantur harenae.
non
lca; sed Ovidius

dicitur,

nec
Capo

lea,

cum

catulis lactentibus ubera praebet.

ait

dicitur

nunc; sed Varro de sermone Latino 'iterum'

fit

'ex

gallo gallinaceo castrato

Gulam,
Graecis
30 ait

capus*.
per

ut

lulius

Modestus

ait,

vocabulis

necessaria

est et saepe in

u scribemus, non per y, quae u transit, ut in sue mure *

in

nuro

Mnter se degularunt omnia'.

epistola
iabiis u)

N
et

bias
libri

N
9
V.

non iabios

Terentii
dici,

4 iion la2 Vergilius] Aen. III 341 3 amissi Fabricius 5 Vergilius] bucol. 2, 34 8 Tereiitius] Eunuch. II 3, 45 10 Plautus] Mil. II l, 15 (93 R) 11 labiis w. labiis, qiiod Plauti habent, Ferrium voluisse adparet; nisi quaedam exciderunt
lo

quibus Verrii sententia inprobata fuil ductant eum Fabricius ductan22 tatem 16 Propertius] IIII (III) U, 15 18 Vergiliiis] Aen. XI 774 23 quam p quii N. Verg. georg. II 106 men om. N, add. p 24 Leena p L^na Ovidius] a.a.W 375 25 lactantibus p 26 iterum om. exc. orthogr. p. 2780: uocibus u; 29 uocabulis Putsckiits uocalibus fortasse per us ait vel capum ait ut insuemur ait in nuro ut in sue mure * ait in Nuru Herizius Mus. Rhen. noviss. Vll p. 480 lacuna qua nomen poetae excidisset indicata ut in sue mure. Att. iii Atreo Lipsius de rect. pronunt. Lat. ling. p. 43 ed. Lugd. a. 1586 ut Titinius usurpai in Varo Ritschelius parerg, Plaut. I p. 27 ut Suecius ait in Mido Putschius.
post

inter fragmenta palliatarum recepii Ribbeckius com. Lat. rel. p. 97. dusinis, Degulasse oportuit add. Fabricius ex Nonio p. 97

Afranius in Brun-

104
l>.

CHARISII
80. 81 P.
p. 58.
5'J
I..

Leonlion
fecere
*

et

Chrysion

ct
dixit

Phanion
haec

ex

neulns (Jraecis reniinina nostri

Leonlium.

et

Plautus

quod
talia

Phronesiuni, el CaeciHus

Varroni autem placet

in

nomina

(ialivo

tantum casu

et ablativo declinari,

ceteris vero sic efFerri ut nonnnativo.

Lingula
a ligando.

cum n

a linguendo dicta est in argento

in calceis vero ligula 5

sed usus ligulam sine n frequentat.

Porros

mascuUne

dicimus

in

pluralitatc,

ceterum

singulariter

hoc

porrum.

Gausapa Ovidius neutraliter

dixit,
10

gausapasisumpsit, gausapasumpta, et Cassius Severus ad Maecenatem 'gausapo purpureo salutatus'. sed Augustus in testamento 'gausapes, lodices purpureas et coj

lorias mcas'.

Varro

autem

ait

vocabula ex

Graeco sumpta,

si

suum
litis

genus non retineant, ex mascuUno in femininum Latine transire et a

tera terminari, velut

MxUag
cui

coclilea, 'EQfiijg

herma,

;i;a()Ttjg

charta,

ergo
ut

yavadnrjg

gausapa.

generi

elegantiores

addidcrunt

necessitatem ,

dicerent tunicam gausapam, quod quo quia

modo
et

diccretur merito

non

conslitit,

usus

eius

apud veteres non

priores
singularitcr

fuit.

M. Messala de Antonii statuis

*Armenii regis spolia gausapae'.

Capillum
dicebant,
||

sicut

barbam.

nam

Varro

20

epistuUcarura III negabat pluraliter dici debere; sed Vcrgilius ait

comptos de more capillos,

et lioratius

hunc
item

et

incomptis Curium capillis,

25

puer quis ex aula capillis ad cyathum statuetur unctis.

Bovile vetat
dicit;

dici

Varro

ad Ciceronem VIII

et

ipse

semper bubile

sed Cato de abrogandis Icgibus

bovile

dixit.

1 Leontion et thrusion et paunion ex neutris graecis feminina mctra facta sunt p Chrysion et Phanion Spengelius Caecil. Stat. fragin. p. 6 thyrusion et faunion iV greci nostrij neutraiV; in lacuna quam indicavi excidisse videniur quaedam, quibus et de declinatione nomimtm Graecorum dictum fuit et alia exempla , qualia praebet Priscianus haec Leontium Fabncius 2 fronesium 4 inj de A^ p. 688, posita erant

9 Gausapa] 5 cum non a ligula a liguando lingua a ligaudo p Priscian. p, 759 11 saOvidiusJ a. a. II 300 10 sumpta proba Fabricius lutatur p 12 Augustus w augusta N gausapas voluit G. I. Vossius de analog. coloreas uj 13 Varro antem de laiina lingua ait Fabricius ex PrisI 35 p. 536 15 6 ?Qfiag haec herma Fabricius hermas hcrma 16 6 yavGUTfqg ciano l. c. gdLasr^^pa. Fabjicius et Priscianus gausapes gausapa N 17 tunicam Putschius unicam N 19 spolia U) spullia iV gausape w 20 naiii uifr N nam M. Varro ui 21 epistulicarum Ritschclitts Mus. Rhen. noviss. VI p. 537 epistularum N, quod defendit Mercklinus quaest. Varron. (ind. schol. Dorp. a. 1852) p. 12: cf. annal. philol. et paedag. nov. LXIX p. 99 Vergilius] Aen. X 832 24 hunc] Horat. carm. I 26 puer] Horat. cam. I 29, 7 27 adscathu iV 28 Varro] de l. l. VIII 12, 41 semper bubile Miillerus in Varr. l. c. conl. Varr. r. r. I 13 in., tibi, 54 p. 430 Sp 'bubilia'' scriptitm fuit in codice Florentino, semper buuile semper bouile U) 29 sed bouile uj buuile N. fortasse sed et Cato bubile dixit et Cato Fabricius

INSTIT. GRA3f. LIB.

l>.

1
I>.

105
r.9.

Sl

1>.

(iO

L.

IJonac

rrujfi

sine s vctercs

dixerunt.

sed nunc quidani bonae

fruj,'is

cum

pronuntiant,

cum

antiqui ad fhigalitatcm,

non ad frugem hanc

ela-

tioncm referrc

sint solili.

Oscinis nominativum Cicero dc auguriis

5

oscen

dixit et ita utitur.

dixit.

Scriptulum, quod nunc vulgus sine

annali *

dicit,

Varro in Plutotoryne
a

Servio idem in est\ nunc Tullio dicunt. is III I scripulis maior fuit quam panus'. Paniculae Tt^tororvTrov panus est: Lucilius in VIII ^subtiminis nam 0vkaKti]Qiov quod Gracci appellant amuletum Latine dicimus.
jo et

'nummum argentcum

flatum primum

Varro divinarum XIII

ita

dixit

sive a molliendo

id est infringcndo

vim

mali, sive ab aemulalione.

Scida charta

sine

adspiratione

scindendo dicta

est.

sed

alii

eam
de

cum
15

adspiratione schidam ex Graeco

cctco

tov G%iltiv dictam putant.

XIII
dixit.

animalibus

Palpetras pcr t Varro ad Ciceronem }rimo palpebras per b. ahi

neutro

sed Fabianus

dicunt palpetras genas,

palpe-

bras autem ipsos pilos.

Sagum
dixit

genere

dicitur.

sed
et

Afranius

in

Deditione masculine

'quia quadrati sunt sagi',

*
therua

Ennius 'sagus caerulus'.

|

purpureis gemmavit pampinus uvis;

inquit Plinius, auctoritate,
si

20

cuius
rilius

moveremur,
dixisset.

quicquam eo carmine pue-

A'

II

3,

Oscinis

frugi sine s Putschius

fruges in es

N frugi

sine s Fabricius

2 elaitionem

N N

frugis

cum

s Pulschius

frugi.

cum

uulgo t dicit lo uulgus sine .t. dnt uarro dicit quod nunc uulgus scripulus appcllat p post Plaut. I p. 178 plautorino N: cf. Arnob. adv. gent. VI p. 128, 4 ed. Elm. annali numermn libri cxcidisse vidil Rilschelius Mus. Rhen. noviss. \l p. 509. idem 3 Annali Futschitts. in Annalibus coniecit Lindcmannus : cf. Boeckh quaest. inetrol. p. 347 argenteum \xip argenMommsen dc re numm. Rom. (dissert. soc. Saxon. I) p. 315 factum p conflatum uj tum a seruilio tullio p 7 scriptulis Putschius scrupulis u) scripolis p quam nunc est p quam nunc quam niimi lo 8 Panniculae Fabi-icius Panicule a panno deducuntur p panuculam dixit Priscianus p. 618, panu-

gus sine

5 uulOscinis] Charis. p. 1 12 sine t dicunt Putschius: Seritorum Plutotoryne Ritschelius parerg.

U)

Lucilius pannus exc. orthogr. p. 2796 subteminis Priscianus et Nonitis subtegminis VIIII Nonius substernis codex Parisinus ib. subtegmine uj et codex Montepessulanus exc. or/hogr. pannus exc. orthogr. panust coniecit 1. Dousa Lucil. sat. rel. Vlll 13 p. 43 amolitum amulcbpanus est Nonius 9 graeci UTtoxQOTtciiov amulelum lo

clam Nonius p. 149

quarto
U)

npoTOTvnoN

Lucilius

lib.

trum p 10 diuinarnm 42 Fabricius diuinarum 14 Pulschius a molendo id est inferendop: ab amoliendo w 17 Sagum/> Saga iV 18 utrum quia an quod esset in codice non satis adparuit. qnod uj ({m& gramm. de gener. p. \0Q H. sagus cerulus therua pueris gemmauit pampimus (veZ pampinius) uuis N, nisi quod penidtiina littera in sagas coerulas therua purpnreis gemauit pamV. sagus et cerulus 7ion satis adpartdl pinus uuis ui. Pampinns generis feminini, ut Cornelius 'purpnreis geminaia pampinus uuis' gramm. de gener. p. 94 H., ubi Hauplius: ^Ennius scripsisse videtur sagus caeruhis: c.f. Non. p. 223, 29. tum non nulla exciderunt in quibus Charisius de pampini vocabidi genere dixerut Corneliique Severi mentionem fecerat. eius versicuhm sic scribendum suspicatur Godofredus Hermannus lielvola vel helvaque purpureis gemmavit p. u. nam t in therna ex antecedente aliquo dixit vel ait residuum videri ' 20 inquit quam eo carmine plinius auctoritate si quicquam eo carmine N
, ,

lOG
!

CHARISII
'
8-'

^'

p. eri L.

Alliani

(licunliir al)
ail

Alba, Albonses autem ab Alba Fiicente.

cuius

rci

causani

Narro

esse,

quod analogia

in

naturalibus
ut a
||

noininibus

tanlum
dicitur,

servatur, in volunlariis vero neglegitur.

a

nam

Koma Romanus
ab Alba
dici

Nola Nolanus,

ab Atella Atellanus,

sic

Albanus

debet,

in
5

autcm Fucente Alba hoc non conservatur, quod alterius nomine cognominatur. quod magis apparet, cum dicimus Hispanos et Sardos, item
illa

Ilispanienses et Sardinienses.

nani

cum dicimus Hispanos, nomen

nationis

ostendimus;

cum autem
etsi

Ilispanienses,

cognomen eorum qui provinciam

a

Hispanam incolunt,
Graeci
o^tpov

non sunt

Ilispani.

Parobsides feminino
appellant.

genere dicuntur,

pulmentario videlicet, quod

10

Sal

masculini

generis cst nec habet pluralem.

usus est,

*nequc salem ncque

alia

nam et Sallustius ita inritamenta gulae quaere5

bant*.

sed Fabianus causarum naturalium II neulraliter dixit, *cur sal aliud perlucidum, aliud inquinatum aut nigrum'? 'quia sal ex arido congelatum est'. idem etiam plurahter dixit 'haerescunt

infusi sales', cum

derint.
et

pluraliter facetias
II

tantum

significari

grammatici tradi-

Varro de pocmatis

'nunc vides
placuit.

in conviviis ita

poni
20

sal et

meP.

quod genus etiam Verrio

tantum

Nomenclator sine u
Saturitas iu cibo

dicitur, ut Verrius ait, velut

nominis calator.
sed Vergilius

dicitur, in ceteris vero satietas;

odiis aut exsaturata quievit

dixit.

Palumbes Vergilius feminino genere

ilem

dixit, 25

aeriae quo congessere palumbes,

raucae, tua cura, palumbes;

sed Lucilius XIIII masculine

macrosque palumbos.
Varro autem>in Scauro

palumbi
i.

dicit,

quod consuetudo quoque usurpavit.

30

Alvaria neutro genere pluraliter

tantum dicuntur: Vergilius

Aibani] cf. Pompei. p. 108 dicuntur ab albano N: cum duae sint Albae, ab una dicuntur Albani , ab altera Albenses Farro de l. l, VIII 35 p. 418 Sp. Fucente Fabricius fugente iV 4 a nolano noianus iV ab Atellis Atelab ateli atelianus lanus u; albanus ab albano cognominetur 6 hispanos 5 fugente iV et item sardos hispanienses et sardienses A' Hispanos qnoque et hispanienses dicimus et sardos et sardenses p 9 etsi non hispani et hispani non sunt p 10 uidelicet quod Graeci (grece p) p et exc. orthogr. p. 2796 quod greci uidelicet 12 Sailustius] Iitg. 89 14 fauianus 15 aliud perlucidum aiiud inquinatiis a nigrijs aliud perlncidius aliud inquinatius aut nigrius Putschius, 'cur sal aliud inquinatius vel nigrius ? quia sal e luto congeslum est'. idem masculino pluraliter 'protinus crescunt effossi sales' Probus de notn. p. 218 ed. Vindob, 17 infasis salis u) tradiderunt 20 calator F. Ursinus in Fest. p. 354 ed. Lind. et Putschius claraclatator u), cf. Paul. Fest. p. 38 M. aut p lor 22 odiis] Ferg. Aen. VII 298 quieui Fabricius haut 25 aeriae] Verg. bucol. 3, 69 27 raucae] Verg. bucol. 28 Lucilius u) 29 macrosque paiumbes TVoniMsp. 219 macorque palum1,58 Alvearia plubes codex Parisinus exc. orthogr. p. 2790 31 Aluaria neutro dicuntur raliter dicuntur uj et Pierius castigat. Vergil, georg, IIIl 34 Vergilius] georg, IIII 34

N N

N N

XV

INSTIT. GRAM. LIB.

p. Hl. 83 P.

I
]).

107
60
01
I,.

quainvis

lento fiierint alvaria viminc tcxta; Occonomico singulariter dixcrit "^apes in alvarium. concesseranl'.
seii

Cicero in

Naris singulariter, haec naris, dicimus, ut Aemilius Macer

5

saucianaris.
Mugil nominalivo
plurali

casu dici debet,

ut vigil ct pugil,

et facit

genetivo
plurali

mugiium.

si

enim esset hic mugilis, efiam mugilium

in

genelivo faceret, ut slerilis et fertihs faciunt sterilium et fertihum.

Pater familias et mater familias anti||qui magis usurpaverunt, propter10

ea

quod nominalivo

singnlari

litteram adiciehant, ut facerent genetivum,

haec familia huius familias, haec Maia huius Maias.

et

quam

declinationem

Salluslius

in

III

seculus

ait

'castella custodias
sed

thensaurorum
Maiae
et
ait

in

deditionem acciperentur'.
pater
familiae

emendatius
effecit.

custodiae

familiae dicimus.
15

quod ne celebraretur Sisenna

eliam pluraliter dicere

enim eum qui

diceret

debere patres famiharum et

et

matres familiarum.

quod quoniam eral durum

longe iucundius patrum

famihas sonabat, etiam patcr famihas ut diceretur consuetudo conprobavit.

et

tamen

ratio
rei

Sisennae non est valida.

nec enim necessc est pluralem

numerum

adiunctae adhibere.
ut tribunus plebis.

nam

familia est ut plebs, et posset pa-

20 ter familiae

dici

praetcrea praefecti alae et alarum di-

cuntur, urbis et urbium, nec tamen magistri

ludorum

et praefecti aerarioet et

modo singulariter magistri ludi et praefecti aerari. ideo etiam matres familiae Varro dixit de scaenicis originibus primo tertio, et Gracchus patres familiae, non famiharum.
rum, sed tantum
|

25

Serla neutro genere dicuntur, ut Vergilius

serta procul tantum capiti delapsa iacebant.

sed Propertius feminine extulit sic,
'^

tua praependent demissae in pocula sertae,

et
30

Cornelius Severus

huc ades Aonia crinem circumdata serta.

Sinapi

per omnes casus

similiter

effertur;

genelivo

tantum

littera

adicitur, huius sinapis.

Pecunia per
1

c,

non per q scribenda

est,

quoniam a pecore dicta

est,

2 aluearium lo 3 congesserant coniecil P. Victorius var. Xenopk. Oecon. 7, 33 vel 17, 14 6 Mugii] Charis. p. 110 genetiuo plurali om. N, add. p 9 Pater familias] Charis. p. 96 Scrv. in Very. Aen. X[ 801 12 Salust iu III ui: secundum Sallusitiuni lib. IIII historiarum, qui ait 'castella custodias tiiebaurorum'; pro custodine. ita enim etiam Asper intellegit, licct alii custodias accusativum velint Servins 13 acciperent Kriizlus SaUust. hist. fragm. III 42 p. 225 conl. Serv. l. c. 14 Sisenna] cf. Prob. de nom. p. 220 ed. Vindob. Varr. de l. l. Vlll 73 p. 446 Sp. 19 rei adiunctae Putschius rei adunite p
aluearia
lect.

XXIII 3

conl.

ut plebs Fahricius et plebs 22 aerari p aerario N Brutus de officiis add. Fahricius ex Prisciano p. 670 patres fami A^ 25 Vergilius] bucol. 6, 16 27 Fropertius] III (II) 33, Fropertius dicit cum tua sqq. grnmm. de gener. v. serta p. 99 28 gramm. dc gener. l. c. dimissae 31 Sinnpi] Charis. p. 47. IKi. 117 niam a pecore dicti esl om. N, add. p
rei unitate

aerarii lo

24

teriio]

et

gracchus 37. sed demissae 33 quo-

108
p. 8.t. 84
1'.

CIIARISH
I>.

61

I..

el (|iiuniaiu

<]

lilleraiii

niisquam vuluul
u.

puiii

alias

nisi

ut diiac vucales sc-

quanlur quaruiu
Falanx

[triur sit

niililuni dicilur,
reininiiii

falanga iustis cui quid deligatur.

t^g

Margarila
transeunt et
rila,

gencris est, quia Graeca nomina

ut

terminata

in a

liunt

lemiiiina,

6 x^Q^^VS
1|

'i-^^^c

charta,

fiaQyaQnrjg marga- 5

aut

communia,

ut a&kr)zi^g athleta.

ergo neutralitcr hoc margaritum

dicere vitiosum est; et tamen multi dixerunt, ut Valgius in epigrammate

situ rugosa,

rulunda
plura.
lo

margarita,
et

Varro

epistulicarum

VIII

margarilum unum, margarita

feminino generc margaritarum.

sed ideni Varro saepe et

livo

aUi plures margarila feminine dixerunt; in gene-

tamen
Similis

plurali

non
illius

nisi

sum

et similis

sum

illi

et genetivo

et dativo

casu aucto-

res dixerunt; genetivo Terentius

haut similis virgo est virginum nostrarum,

dativo Vergilius

15

omnia Mercurio
sicut
tivo

similis;
veri

Graeci dicunt

ofioiog iKscva.

simile

tamen

et sui

simile gene-

casu, nec aliter dicitur.

nam

sibi simile

Latinum non
,

est.

Simiam auctores dixerunt etiam

in masculino

ut Afranius in

Temerario

20

qui

me

quis hic est simia, hodie ludificatus est?

ait

Laberius tamen in Cretensi

et

Cicero

farmacopoles simium deamare coepit; ad Marcellum simiolum deminutive dixit.

quidam putant dicenda a
victimis

25

Suovetauriha
Valgius

sue

ove tauro.

sed

de rebus per epistulam quaesitis

solitaurilia

dicta ait esse a solis

maribus * sumptum esse.

iV

11

3,

eigo

3 deligatur exc. orthogr. p. 2785 delegatur

o
a

delecatur

p
A':

5 kapthc
cf.

N
v.

6
ca-

atliletHC alhlete

7 epigrammatne

-V

10 epistularum

p.

81

h
terentius a similis A^. Eunuch. 14 genetivo om. N, add. Fabricius 16 Vergilius) Aen. IIII 558 19 sibi simile] si siniile p similat uerosimile Putschius 23 in cretens. N extrita ultima littera , iii creunsi uj 24 Pharmacopolis simium deamare occipit Putschius 25 teamare 26 ad Marium Fabricius conl. Cic. ad fam. VII 2, 3 hic simioius animi causa me in quem inveheretur delegerat 27 sue oue et tauio Fabricius suoue tauro 28 solitauirilia dicta esse ait a solis maribus, tauri autem nomen maribus sumptum esse e codice I. Bousae adnotavit Bondamus in notis ms. solitaurilia dicta ait esse; Tauri autem noraen pro omnibus maribus sumtum esse Putschius solitauriiia dicta ait esse a solis maribus; tauri autem uomen a solidis maribus' sumptum esse coniecit R. Urtgerus de Valg.p. 175 conl. Fest. p. 293 M. lacunam, qua ea quae de altera vocis parte dicta fuerunt hausta

pUlum II 3, 23

sunt, indicavi

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 84. 85 P.

I p. 01.

109
62 L.

Quo
VI
scribit,
sit

loco

per o
ita

et
si

quo
de

loci

per

Varro posse
locis quaeras,

dici

in

cpistulicannn
in
Italia
si

scd

ut,

piuribus

veliit

quid

puta

an in Graecia, quo loco dicas; respondetur

loci parte
in

Iioc loco:
siciit

autem
is

de unius
5

quaeras^ tunc quo

dicitnr.

loci

per

i;

'quis

est

liomo?'

inultitudine

cum

autem

'quid

hoc

est

honiinis?'

quaeritur, inquit, de alicuius quaero hominis qualitate.

qui nccesse
in
i

sit.

hic masculine dicendus est,

iil

Vcrrius ait,

quo-

niam neutra

et us

non exeunt.
est.

Spongia sinc h dicenda

10

nam

et

Graece

ijjiXag dicitur

anoyyog.

Plure aut minore

ct Lucilius

emptum

antiqui

dicebant:

Cicero

'plure venit',

plure foras vendunt.

sed consuetudo pluris
et

minoris

dicit.

Strigem hanc in
15

significatione

avis dicas;

striga in

autem castrense

est

vocabulum

intervallum
II

lurmarum

significans,

quo equi stringuntur.

unde

et

strigosi dicuntur
i'n

corpore macilento.

Stirps

significatione sobolis feminino genere dicitur, ut ait Vergilius

heu stirpem invisam;

sed
20

cum materiam

significat,

masculino,

imo de stirpe recisum,

item

sed stirpem Teucri nullo discrimine sacrum sustulerunt.

dixerunt tamen etiam in significatione sobolis masculino genere, ut Pacuvius
25

qui stirpem occidit

Stips

meum.
et facit stipitis.

non

dicitur

in significatione trunci, sed stipes,

celerum

in

aeris

significatione

correpte stips

dicitur et facit

huius

stipis.

Pometa dicuntur ubi poma nascuntur,

servantur,
ut penaria.

ut oliveta;

pomaria autem ubi

Epistolicarum libro 4 Putschius 1 posse posse dici et epistolicar Vf 2V" 2 3 hoc loco si autem de pluribus locis p de pluribus loci N de pluribus loc.um u) reliquis omissis, de unius loci parte quaeras tnnc loci per i p h. loco. $ per. i. quae ex p addidil Putschius 4 quis is est homo Lindemannus quis est homo Put-

schius 4 sis. s. homo ad alium tilulum pertinere

7 qui necesse sqq., quae ab iis quae antecedunt disiunxi, videntur, quo de genere nominis cuiiisdam in ius ienninaii

quaerebatur. quarc lacunam indicavi 9 ciTONroc 10 Plnre] Charis. p. 189 14 Slrigem siriga p 12 plure foras uendiint Cliarisius l. c. piura foras uenti stringa et exc. orthogr. p. 2801, quod ipse Charisius sequitur p. 117, Stringem 16 unde et (etiam codex Montepessulanus) strigosi exc. orthogr. unde etiam et strin19 sigoificat exc. gosi unde et stringulos p 18 heu] Verg. Aen. VII 203 significamus p orihogr. significas masculino modo slirpem recisum : cf. Verg. Aen. XII 208 22 sed] Verg. Aen. XII 770 24 in om. N, 23 susluierant w add. exc. orthogr. 25 meum] Rursus in signiQcatione materiae foeminino Horatius Stirpesque raptas et pecus et domos add. Fahricius; quae adscripsii Cledonius p. 1895 26 Stips Fabricius Strips stipes et facit slipiiis Fabricius stirpes et facit stirpitis 28 Pometa] Charis. p. 113 penuaria Fa29 penaria p penuria bricius: fortasse panaria

110
P- 5.

CHARISII
80
P.

p. Qj

B3

Quies

lacit

luietem,

rcquics accusativo

non

facit

requietem, sed re-

(|uiem, quamvis Cicero dixerit

requietem
Syllam;

ad Hostilium.
appollatum qui cx Sibullinis

Sibyllam
libris

Epicadus

dc

cof^nominibus

ait

primo sacrum
fuit,

fecif,

deinde

qui

quod

flavo et

compto ca.

pillo

similes

Syllae sunt appellati.

iiide

enVminati

liodieque in ludo

syllae

licunlur,

quos vulgo inprudenter populus appellat.

Italia

ceterum

Psylli

sunt in Africa serpentiljus medentes, sicut in

Dies

Marsi.

communis generis
et

est.

qui masculino

genere dicendum putave-

runt has causas reddiderunt, quod dies festos auctorcs dixerunt,

tas;
el

non
et

fes-

quartum

quinlum Ralendas, non quartam nec quintam;

aliud

cum
quod

lo

bodie dicimus, nihil

catbolico utunlur,

quam hoc

die

intellegitur.
nisi
ait

qui vero feminino,

et

quod

ablativo casu e

non

producta finiatur,
Terentius

deminulio eius diecula

sit,

non dieculus, ut

quod

tibi

addo dieculam.
diei

Varro autem distinxit, ut masculino

genere unius

cursum

significaref, 15
et

feminino autem temporis spatium; quod

distinctionem dixit Vergilius

nemo

servavit.

nam

secundum

venit sura|jma dies,

id est

tempus,

et

illediesprimusleti,|
pro uno
die.

20
diei

tamen

et

feminino genere

spatium

significal

cum

ait

exspectata dies aderat.

[de

pronomine]

Is

homo idem conpositum

facit

nisi quia

Caesar

in Cic. epist,

Quies] Charis. p. 52. 114 2 ad Melellum coniecil Marlyni-Laguna ndnol. %tt intellegeretur Lucceii ad Ciceronem epistuta, I adn. 2, Cic. ad fam. ex Sibyllinis Fahricius 3 ex his Sibuliinis 4 lecit Fabricius facit A' 14, 1
I

bi

Syllam Fabricius syllabam N, jiisi quod non satis adparuit utrum -am an -a esset, lo 5 fuerint similes vel similesq, N fueriiit cf. Macrvb. Saturn. I 17, 27 consimiles uj: ?i\evil Fabricius in ludo psylli iv: in ludo sylli dicuntur, quos unlgus imprudenter psyllos appellat Fabricius 10 et quartum et quintum kalendas nou quartam et quintam p ut quartum et quintum kalend. non quarlam nec quintam N II intellegitur ;; intellegatur 13 Terentlus] Andr. IIII 2, 27 14 quid tibi uj quid si tibi Fabricius 15 distinxit et mas gene unius diei cursum signifidistincxit masculino genere unins diei ciirsus significaret p: care ut significaret significare ait coniecit Lindemannus Putschius et 16 secundum hanc definitio20 iile] Veig. Aen. IIII 169 nem p 18 venit] Verg. Aen. II 324 legi gene N tamen et foeminino genere uj: tamen et fein geu dici 21 tamen significatiim ait 22 exspeclata] Verg. Aen. spatium temporis ut exspectata p aderat : De poTe.is homo V 104: iamque dies infanda aderat u; Idem conposiaderat. Is. liomo idem conpositum facit Cesar p. De protuni facit nisi quia c^sar nomine, unde novi capiliiH exordium fecerunt editores, de margine inlatum esse sidetur. praeterea pro is homo fortasse scribendum fuit is pronomen. reliqua ita emendanda existimavit Nipperdeius Caes. fragm. p. 757, nisi quia Caesar libro secundo idem pluintercidisse potius aliquid, quo usus loquendi a raliter et isdem dicendum conlirmat. CaesaHs praeceplo divcrsus indicatus csset, demonslravit liitschelius de epigrammate Sorano {Ronnae 1852) p. 20 et ind. lect. Bonn. hib. a. 1855. lacuna autem quam is homo idem conpositum facit tam singulariindicavi ita suppleri probabililer poterit U'v quaui pluraliter, nisi quia Caesar sqq. nam de distinciione vocabidorwn diuersa significantium dici certum est
sibylla
:

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 8C P.

I
P.
fi3

111
I..

libro II

singulariter

idem, pluraliler isdem dicendum confirmat.

sed con-

suetudo hoc non servat.

Se et
quid
5

sese

pronomina

ita

distinguit,

ut

se

dicamus, cum aliquem

se
lioc
illi

in

alium fecisse
in

oslcndimus, ut puta Mlle

iicit

fecisse';
lioc
sibi

cum autem
fecisse'.

se

ipsum, tunc dicamus sese, velut *dixit sese

Nullus nullius

facit

genetivo casu; sed Terentius

ait

iners iam nulli consili sum.

Mi
10

et

mihi pronomina sunt; sed mihi dativus casus est, ut

dic mihi,

Damocta, cuium pecus?

vel

mi vocativus, ut o mi puer

mi senex.

nam

venit

nominalivo

meus,
denique

nec aliud
in

significat

in

masculino o mi quam in feminino o mea.

omnibus

fere comoediis
si

mi ad masculinum
esset,

dicitur,

ad femini-

num numquam.
j5

quod

inlerieclio

etiam diverso sexui

communis

esset.

dixerunt tamen mi pro mihi.

est in

Intro

locum; intus in loco dicimus, ut etiam apud Graecos

evSov.

iGco vel {l'6(o Kal

ideoque Lticilius

ait

nam
20

velut intro aliud longe esse atque inlus videmus, sic et apud se longc alid est, neque idem valet ad se.

intro nos vocat at sese, tenet intns

'Peregre venil' sine praepositione dicendum.
cui praepositio

apud

se.

vim enim adverbii habet,

25

non adicitur, ut ^rure venit', non a rure nec a peregre. Quando particulam pro cum ponere Formianos et Fundanos ait Varro. sed et alii faciunt, nec sine exemplo. nam Plautus in Mcnaechmis ita ait, non habeo. At tu quando habebis, tum dato. vitium tamen esse non dubium est. Quando acuta prima syllaba inten'ogationem temporis significat; sed
19

27

N
sic

20

apse longe aliud esse neq. eadem ualet ad (e intro nos uocas at sese tenet int Peregre uenil sine pposilione dicendum uim-Haduerbii liabet cui jipnsitio n adicilur
iiec

ut rure

uenitn a rure

a peregre:-//faciuntnecsineexemplo nara plautusinmene

QlTu particulam pro

t

cum ponere formianus

to

et

fundaniiis ait ut uarro

lii

25

ita ait

fi

liabeo atu

quando habebis tum dabis uitium

_ ee fidubiii e
s.

// sig

Qno acuta prima

24
1 in

syllaba interrogationem temporis significat

poslerior a

Menechmis
in

ila

25

in v. dabis

ddeia

est syllaba bis

3 cesar

confirmat an confirmare e.isel non arlparidl: affirmat Lu distingunt? 7 Terentiiis] A?idr. III 5, 2 8 inersi a (vel u) nulliA^^tam inerstam nuHii^flir2Ws 15pro consilii iV 10 d\c] Verg. bucol. Z, l
ita distinguit

confirmatp.

N ulrum
:

p an

ila

mihi]
inlro

mi genus ab loue summo add. Fabricius 18 ueiut 17 vel om. N 19 sic et apud te longe alid cst neque idem ualet ad te: Jntro nos uocat ad sese, tenet intus apud se /. Dousa Lucil. sat. rel. IX 12 p. 46 ei 123 ^ex vclcre
et

codice^

: ualet, at tu intro iios uocas ct scse tenet. Peregre w 23 Formianiis et Fiindanius et Varro aliique mulli faciunt Putschius 24 in Mcnaechmis] IU 3, 23 (547 7?) 27 sed postcrior afualiir ut p sed si posterior grauelur, significat quoniam uel

112
p. SO. 87 P.

CHAKISII
p. 03.
||

0-1

L.

si poslerior aetiatur,

siquidem sv^nificat, ut Vergilius

'(luaudoque

(|uanilo lot slragis acervos.

si

vero

producatur,

ut

puta

illud

fariet\

futurum tenipus

oslendit.

Sed particula d
Msu*, sed ut
liaud
terminarj

littera

t(!nninanda
|

cst.

seduin eniui antiqui pro sed

ponehant, demptaque novissirna parte

sat pro satis, ita et

lilteram

tamen inniutare non potwif

suis iitteris servavit.
littera

sed pro sedum cum

ov

similiter

littera

terniinatur.

enim (iraeca vox d

apud antiquos
littera

coepit, quibus

mos

erat d l\lteram

omnibus pacne
10

vociLus vocali

finitis

adiungere,

>it

quo ted hoc noctis dicam proficisci foras?

sed et per
t

scribi soiuis vocis admittit.

XVI
autem

DE GIL4DIBVS COMPARATIONIS SIVE CONLATIONIS

sunt
ordines
,

Comparationum
singuli
in tres

duo,
est

secundus

et

tertius.

dividuntur
et 15

gradus

et

primus gradus absolutus , quem

,

primitivum dixerunt, secundus comparativus

tertius superlativus,

et

decli-

nantur hoc modo.

pluraliter

secundi

ordinis

masculine doctus doctior doctissimus,

feminine
docta
doctior
doctissima,
doctissi-

docti

doctiores

doctissimi;

pluraliter doctae doctiores doctissimae; neutraliter

doctum doctius

14 iV

utuergquandototstragisaceruossiuero producalur utputaquandoq.

illud

u
5

Sed particula

.d. littera terminanda est

sedum

+1-

anliqui pro |tempus

sed ponebant demptaq.

sat

nouissima parte littam ta

suis
littis

inmutare

1I

po(
lit

pro satis

ita

sedum cum

suauit//coepit quib:

mos

erat .d.

Haud
foras
s.

31 similiter .d. littera iminatur au +t grece

_
uox
te
:

.d.

litta

tminar
fu isci

pene uocibus uocali

et

iittera finitis
sci-ibi

adiungere ut quo
o

de

.h. noct

10

per

.t.

sonus uocis admiltit

siue
cunlationis

De

gradib:

comparationis

Nn
tis

3,

Comparationum
erat

8 termiuatur * caepit quibus nios dicam proficisci uj

liltera *

pene

lu

11 quo te hoc noc-

quandoquidem ut Fabricius
schius,

sed posteriore aciUa quoniam uel quandoquidem ut Putexplicando v. quando interpretes Vergilii ponere consueverunt 1 ^'ergiliiis] Aen. XlSS^i 3 iit quandoque id faciet futurum tempus ostenditp: ut puta quando, additur fere particula si. Virgilius, Ineiuit ul puta quando * Sed lu Si quando letlium horrificum Fabriciics 6 litterata si quaudo praelia Parllii. Ilem inmuta mutari non patitur. simililer sat pro satis p litteram tamen immutare non ualuerunt, ueluli sat pro salis Fahricius: immutare aetas nostra noluit, quae ut snt con7 ita sed pro sedum. Putschitts iecit Lindemannus conl. Mar. Victor. p. 2458 8 ov enim Handius Tnrsell. II p. 15 aut enim \m oiSs enim Fabricius: liau enim, (haeca vox ov Rilscliclius prol. in Plaut. Trin. p. Cl. cf. Mar. Victor. p. 2462 litteram omnibus PutscMus 11 quo ted 9 terniinari apud auliqnos Putschius 14 Comparationum Putschius : Piaut. Curc.-\ 1, I 114, 29 satius exc. Bob. p. lO^sqq. 16 declinantnr B declinatur A'

siquidem

in

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 87.

I
),.

113
64
I..

SS P.

mum,

plnraliter docla docliora

siiperlalivc

doctissima: advcrliialiler doclo, comparalive

appellalio
liacc

doctius,

doclissimc:
fclix

doctrina.

lerlii

ordinis

hoc modo.

mascnline

felicior felicissimiis, pluraliter fclices

feliciores
fe-

felicissimi; feminine felix felicior felicissima, pluraliter

5

feliccs feliciores

licissimae

neulralitcr

felix

felicius

felicissimum

pluralitcr felicia feliciora

felicissima:

adverbialitcr

fcliciter,
(|

conparalive

felicius,

superlative

felicis-

sime

appellatio haec felicitas.

Sunt quaedam quae primum

et

modo,
10

ut iuvenis iuvenior aut iunior, senex senior;

secundum gradum rccipiunt tantum quaedam quae sccunintimus;

dum

ct

tertium,

ut ulterior ultimus,

interior

quaedam quae
in

pri-

mum
est

cl

tertium, ut pius piissimus,

fidus.

fidus fidissimus,

cuius secunda clatio

conla-

magis pius, magis

quaedam autem
el

nulla declinatione

tioncm veniunt, quibus accidit magis

velut rudis
15

maxime,

item miniis et minime,

proprius
,

sobrius.

dicimus enim

magis rudis

magis proprius

magis sobrms
et

rudis

maxime rudis maxime proprius maxime sobrius. sic contrario minus rudis minus proprius minus sobrius; iteni minime illa autem, quamvis dicitur et minime proprius et minime sobrius.
item
sint,

diversa

gradus tamen inter se fecerunt,

ut

honus melior optimus,

malus peior pessimus, magnus maior maximus.

20

observabimus tamen, quod

ipsum iam adnotavimus, nomina tantum

etiam participia.
In
his

in

comparationibus versari,

non

comparationibus
proferuntur,

secundi

ordinis

in

adverbiis

primi

gradus,

quae

in

sunt

quattuor haec excepta,

quae contra regulam

proferuntur per r, ut naviter humaniter largiter duriter: quae quamvis antiquitati

23

adsignent grammatici, tamen dicunt etiam secundum

ct

suam rectam
[sed ex

analogiam proferri posse, ut nave

his

ignave

humane
fieri

large dure.

quae ante us e

aut

habent comparationes
fieri

non possunt.
conplura,

neque
et

enim ab idoneo
similibus.]

idoneor

polcsl

nequc

a
sel

necessario
et
alia

necessarior
et

non enim sunt quattuor tantum

ex

secundo ordine ad tertium derivantur

30

et ex terlio

non derivantur.

Velius

Longus de hac regula

<lixit

in

ea parte
|

ergo alacris cunctosque putans exccdere palma.

9 iuuenis iuuenior aut iunior Charisius p.lZO iuuenis. nior innior N iuueiiis iuB quaedam secundum (om. quae) N 10 ultimus potior poiissimus interior intimus quaedam primum et teriium ut bellus belHssimus fidus fidissimus pius plissi15 mus B 14 subrius coi^. sobrius N 13 et maxime om. N, add. B 16 et om. N, magis subrius (corr. sob. ) N maxime subrius {corr. sob. ) N add. B et exc, orthogr. p. 2795 item om. N, add. B 20 adnolaviiuus] p. 77 25 sed ex his 28 similibus, quae isdem verhis repetila sunt in secuiido lihro rectius autem p. 167, aut inde huc translata sunt aut in alieno certe loco conlocata. post sobrius (17) poni poterajit. nam quae secuntur, nou enim sqq., ad eas adverhiorum formas quas ex nominihus secundi ordinis ad tertium ordinem derivari saepiies dictum est spectant 28 non sunt quattuor tantum sed et alia plura quae ex secundo ordine ad terliiim deriuantur ex tertio non deriuantur B 29 Velius Longus B uergilius N. 30 de Velii Longi in Aeneidem commentariis dixit Lachmannus in Lucret. p. 140 ea parte B ex parte N excedere B excen31 ergo] Verg. Aen, V 380
nior

dere

N
I.

GRAMMATICI LATINl

114
1.

CIIARISII
88. 89
I'.

p. r.5 L.

Romanus
Plinius

lihro

lc

analogia

ita

inquit,

'Alacris,
ut

licet

consueludo,
ordo.

ul

ail

libro VI

ihiltii

sciinonis,

alacer dicat,

ecjuester

nam

el

haec alacria ut equestria

possunt

neutro

dici.

quia tamen superlationem

alacer.

non
in

capit,

ut

acer acerrimus,

dici

non debet

sed et

||

Terentius
s

Eimucho

quidvc est alacris?'

sed
et

oninia

nomina quae per

er lerminantur in superlalionibus sic pro,

feruntur, velut pulcher pulcherrimus

non pulcherissimus; item acer aceris

rimus, non acerissimus,

et cetera.

item et quae per

terminantur, haec
lo

dumtaxat quae subiecimus

milis

in superlationibus simililer profcruntur, velut si-

simillimus,

facilis

facillimus,

humilis

humillimus,
faciunt.

agilis

agillimijs,

gracilis gracillimus.

reliqua

nomina pcr jssimus

aequc

adverbia

horum omnium

quac adnotavimus similia sunt,

ut

pulchcrrimc acerrime

simillime facillime humillime agillime et gracillime.

invenimus tamen apud

is

auctores etiam maturrime adverbialiter,

cum

debeat maturissime.

Observabimus
venit

in
est

declinatione
facilis

comparationum

adverbium

hoc

quod
nec

ex

eo

quod

et

difficilis.

dicimus enim non

faciliter

difficihter,
difTicilius

tametsi

veteres
sic

dixerunt,

sed facile facilius facillime et

difiicile

difficillime.

etiam ex eo quod est repens repenter debuit

repentiiis repentissime.

dici,

et

recens recenter;

sed dicimus repente

quia

sed ex
utimur

20

eo

quod

est receus

malum

esl

dicere

recente
ut

vel recenter,

sic, *recens venit',

quod quod

est pro adverbio

in

nomen,

Mibens

dixit'.

mememor: memoriose non dicimus nec memonon habet enim comparationem. riosius. Cicero in Laelio 'Quintus25 Mucius augur multa narrare de Gaio Laelio socero suo memoriter et iucunde solebat', et Afranius in Vopisco 'memini memoriter', ut Romanus refert in libro de adverhiis sub eodem titulo. vior terminantiir
est

Omnia quae per

ex eo
fit

comparationem non veniunt.

moriter

detur comparationcm facere etiam dictio ista, satis satius.

Aliis
ita

placuit

definire.

partiones

orationis

quae appellantur qualispeciei, ut niger tae-

30

tates

hoc modo observandum.

ut

nam
ingens.

qualitas est et

ter, et quantitatis,
id

magnus

hae partiones trifariam decHnantur,

ex

est

absolutive

conparative

superlative,

secundo

et

tertio

ordine;

30

II

3*, 2

Aliis

4 acer om.
quae

N
1

5 in Eimucho]

II

3,

13

10 quae subiecimus

subiecimus

13 acerrime om, N, add. B 14 agillime om. sed post ut lioc qiioque uenire 20 et om. 16 hoc quod uenil sed ex eo qnod est recens ex eo quod recens recenter om. N, add. uti libens per tor nominantur 23 per or terminantur 22 ut libens memorior N: memorior nou dicimus nec memorissimus Lindemannus 24 memoriose posi tilulo una liltera 28 Romaiius] Churis. p. 184 25 in Laelio] 1,1 item iiidetur non prorsus extrita est in N quae non satis adparuit; q esse videbatur. uidetur qnia adparuit, ut uidet qs super scripto i, h. e. quis, legi posse videretur. uidit quare i*j 31 ul t niger N ut est niger to 12 giacilimus

N N

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
p. G5.

115
60 L.

89

91

1'.

velut ex seciindo hic pulclicr pulchrior

||

pulcherriinus, ex lerlio fortis for-

tior fortissimus.

Harum
tior illo,
5

appcllationum

comparatio ahlativum casum accipit, velut docvclut doctissinuis

et plurali

superlalio genetivum,
et

omnium.
,

comparantes utamur
test

singulari

numero

quamvis autem quoniam uno quis poaut

melior

essc,

ceteris

pcior,

tamen, cum superlativum ponimus, non

dicimus

utimur singulari numero, scd aut

nihil

omnium

per se

ponimus
signifi-

adicientes.

ipsa

enim superlalio per se praelalioncm omnium

illo

cat et confirmat
>o

ncminem prae

csse

doctiorem, uhi doctissimus appelet valde

illud

latur.

nec ut solemus dicere magis doctus

et valdc doctior vel doctissimus.
aliis

doclus,
in

ita

etiam dici-

mus magis
let adici

enim

ahsolutione soj

de his qui

sunl doctiores et hahent alios prae se

doctiores.

uhi aulem supcrlatione utimur,

non

potest adici neque magis neque valde,

quoniam

ipsa superlatio

omnia

significat,

quamquam

ait

Cicero vel

poten-

i5tissimus, quod
In primis

est valdc potentissimus.

ergo hoc ohservare debemus comparantes

quod comparatio

absolutionis perissosyllabum
facilis

necesse

est

ut

habeat,

velut doctus doctior,

faciUor.

sed

si

inciderit appellatio
,

quae non potcst habere perisso-

syllabum in
20

comparatione

nec comj^arari polest; quod possumus ex hac

velut

comparatione evidentius videre.

dici;

pius

dehehat in comparatione pior

,

sed quoniam non habet perissosyllabum

dici potest.

nec comparari potest, sicut

nec idoneor hahent

tur.
25

quae regula de oranibus appellationihus quae non

in comparatione perissosyllabum observanda est, ut non comparennon minus autem excipimus ex comparationibus quaectimque nomina et
similia.

us

pure proferuntur, velut strenuus necessarius

comparativa

enim non possunt habere, superlativa vero hahent ex omnihus quibus veniunt, velut hic piissimus strenuissimus.

ex tertia dechnatione taha nomina

non excipiuntur.

his

autem quae non recipiunt com||parativa adicimus mavelut Miic necessarius

30

gis quam ille et proferimus per nominativum, quam ille', Miic pius magis quam ille'.

magis

Sunt comparativa ex adverbiis prototypis.

ex hoc
fit

velut est prope

adverbium
intimus,

comparativum propior proximus:

item

intus

interior

et siqua alia.

Omnis vero comparatio

35

in tertii

ordinis declinationem redigilur, velut

in

hic doctior

huius

doctioris,

superlatio

secundi,

velut

hic

doctissimus

huius doctissimi;
tur, ut

sed feminina

secundum primam dechnationem declinan-

haec doclissima huius dpctissimae.

Adverbia vero quae ex appellationibus veniunt hoc

vanda.

modo

sunt obseret

quando appellationis genetivus casus

in

is

syllaba terminatur,

ut

4 quamnis ++ comparantes 14 Cicero] pro Rosc. Amer. 2, 6

A'; cf. Piiscian. p,

10 Nec solemus iV 11 in absolutionem iV 31 Sunt comparatiua aduerbia ex TTrwTOXYpis

propior
vs
e

598

32 compai'atiuum

proxime

intus iiiterior intimus

8*

iic
p. 01

ciiAnisii

!I3

I'.

p. 60. 67 L.

advcrhiuni

in

er iiliquc
graviler
i

facit,

velul

hic ulilis liuius ulilis ulililer facit adsimiiiler. ct

verhium,

gi-avis

el

omnia celera
terminatur,

sin

aulem appellalioin

nis genctivus casus in

littera

adverhium utique
facit

e lille-

ram productam
apertus
aperti

facit;

vclut

hic

purus huius puri pure

his
similia
,

adverliium,
s

aperte et

cetera

exceptis

his

quae extra hanc

facit,

regulam ohservantur.
sjc veteres
viliter

ox

hoc enim quod

huius

est

novus novi novitcr

faciliter

et

dixerunt,
vilc

el hic facilis

facilis

et facile,

et vilis

et

facit,

quamquam nove

ct facihter
||

et

viliter

dehehat esse.

sed apud veteres dictum est nove.

facile

autem appellatio neulralis videsed

tur esse to evx^Qi? et adverhium faciliter evxQoog. dixerunl vetcres naviler lo

duriter humaniter,

quae nos nave dure humane.

^

humaniter quidem

significat cpLkav&QcaTtcog

humane aulem

av&Qconivcog.

Similitcr

haec adverbia sunt nohis observanda, quae quamvis ex apsecundae declinationis veniant,
sequuntur.

pcUalionihus

tamen rcguiam quam propofalse et

suimus non

debentes

enim dicere

prime

et tertie se- is

cundum
falso

appellationes,

quae sunt falsus primus tertius, non dicimus, sed

nkaGTcig,

primo TCQaxov,

secundo

Sevtiqov,
et

tertio

xqIzov.

sed

et

haec debentes secundum rcgulam dicere, hene

(bonus enim est
per e correptam.
latione
et

malc pcr e productam

et

malus) [appellationes], non dicimus, scd male

benS
20

temere proprium adverbium

venit.

est.

ncque enim cx appel-

neque ex verbo

Praecipue et hoc observandum est [in primis]

quod numquam adver-

bium praepositionem
dixerunt veteres

recipiat, praeter hoc,

et

adprime

h xolg uQaxoig
natus est*,

et

quae
est
25

a mane

'abhinc annos decem

quod

'ante annos decem natus est'.

Haec

sola

corrumpunt regulam

comparationis
primarius,

quam

supra

diximus,

magnus maior maximus, primus

bonus melior optimus.
XVII
Analogia cst,
||

prior

malus pcior pessimus,

DE ANALOGIA, VT AIT ROMANVS

placet,
|

ut Graecis

avfiTtXoxrj

loycav

aKolov&av, eaqueso

gencraHs

est.

specialis

vero est
Graeci

quae spectatur nunc in rebus nunc in

istius

ralionibus occupata; cui

modum

modi condiderunt, avaXoyia

22

11

4,

Praecipue

8 quamquam Lindemannus tamquam

demannus facile debebat
uj

faciliter et uiliter
lU

debcbat coniecii Lxn-

iV

10 aduerbium eyxepec

17 nAACTOC primo npoTioN sed et haec debemus tu S. et hoc debentes 22 \n primis ex interpretatione 19 fortasse bonus enim et mahis appellatioaes suut Graecae docutionis iv toig nQcoroig ortum esse videtur 24 a maneJDiomedes p. 401 a om. 29 XVII om. 30 Analogia 117, 5 aptemus cf. Donatian. fragm.

N N

nauiter et duriter

d p. VI U
in

ed. Gaisf.

symploKH &(ov iv Xi^ti

analogia est acoloylhton en iexei analogia est v Gvn.TtloY.ri Xoycov dtiolovtu: dvaloyia iaxlv cvfncXoKr] LerscMus Spracliphilos. l p. 1
eaij

eaque Lindemannus

32 eonciderunt

INSTIT. GRAM. LIB.

|..

117
p. 67 L.

m.

!)4

V.

iazlv

avfinloKr]

Xuywu
,

axoXov&mv
,

iv

ke^ei.
;

hiiic

Aristophanes

quinque

raliones

dedit vel

ut ahi putant

sex

primo ut ciusdcm

sint generis de

quibus qiiaeritur, dein casus,

soni.
5

tuin exilus, quarlo nunieri

illud

syllabarum, item

scxtum Aristarchus, discipulus eius,

cuius rei rectam

addidit, ne

umquam

sim-

pHcia compositis aptemus.

contcnti paucis, quae
tulo

ralionem interim ditreramus,

exempU

gratia Gaius lulius

Romanus sub eodem

sibi

ti-

exposuit,

ut interdum
scilicet

tacente ratione

quantum

dederit auctori-

tas

coUigamns,

tramitibus

nominum per

htteras sfratis.

*
10

ut arbos Athos

non potest accusativo rem capere exceptis monosyl-

labis flos glos ros.

Acer Maro,

acer anhelanti similis;

acrum
hbro
]5 I

tamen pro
notat;

acrem

Cn.

Matius

Ihados

XV,

ut Vindex a

htterae

acris Accius in

Epinausimache

Arcuis

incursio ita erat acris. Cicero de deorum natura

libro

III,

*cur autem arcuis

species non in deorum numero ponatur?'

Animale Lucretius,

unde animale genus;

20

quod cum ratione dictum inde

minativo plurali
crescat.

dispicito,

quia nulkim
est

nomen

est

quod nosyllabis

praeter

quam nominativus
si

singularis

duabus

quam rationem

prorsus volueris obtinere, consuetudinis

ele-

gantiam relegabis.
Allecto, hanc Allecto
25

Maro,

luctificam Allecto.

nam
et

nomine Dido
,

saepe vocatujjrum
eiusdem schematis esse grammatici tradiderunt

non per vocativum

o Dido.

3 exitus mentio nuin genuina sit dubitat A. Nauckius Aristoph. Byz. fragm. p. 270: 4 sextum] VI addidit .e iV addidit Varr. de Z. /. X 21 p. 556 Sp. cuius rei rationem inlerim lo 8 stratis ut 5 cuius rei rectuni interim ne u) "atkos 'arbos non N: lacunam in initio iiluli faclam ipsa codicis scriptura indicat. videtur autem iis quae exciderunt et de declinatione v. Athos ad exemplum Vergilii Aen. XII 701 quaesitum fuissc et de nominativo arbos, cum ratio exigeret arbor, quoniam os 10 gios(. terminata exceptis inonosyllabis tribus accusativo rem capere non possent glos, ros, ater, acer, anheianti tu Maro quod omissum esse a acer anhelanti grammatico prohabile non est, coniectura addidi, nisi potius omisso ros, quod ex \xi rein ipsa lacuna fuisse dicas Acer Maro 12 acer] cepi conl. Charis. p. 99 v. bos ut om. 14 epinausimach^ N: 13 lliados U) iliado N Verg. Aen. Y 254 16 Arcius ulroque loco lo Arquus Fabricius Accius iv inl vaval (i(xxr] Fabricius 20 dispicito coniecit 18 Lucretius] I 227 Cicero] de nat. deor. III 20, 51 25 luctificam] Verg. Aen. VII 324 26 nam] item Lindemannus despicito N Fabricius. videntur potius vel a grammatico vel a librario omissa esse quae de ratione declinationis subieceral Romanus; qua de rc haec adnotata sunt p. 48, nam suo statu permanent et declinantur secundum Graecam deiinitionem. unde adparebit quid a reli27 et nomine] Verg. Aen. llll 383 quis Probus dissentiat
cf.

118
(>.

CHARISII
94. 93 P.
p. 67.

68 L.
ail

Fl.

tainen

(^aj)er

Allecto

inonoptoton

esse

Valerium

Piobuin putare

[hanc Allecto].

Antiphonem Teicnlius, quod quidem rectae

rationis est,

apud Antiphonem uterque mater

ut
est.

et pater,

leonis

draconis,

leoneni draconem.

nec enim nominativus Graecis par

Alcon Alconis adaeque

facit.

nam

et in

Maro

sic declinavit.

Argo, hanc Argo Varro Menippeus

Age modo, '.\rgo citiremem'.

ApoUo et Carthago genetivi singularis regulam non tenent. Cicero linita o nomina quaccumque propria sunl Ciceronis et Catonis Zenoenim
nis lunonis

lo

faciunt;

appellaliva vero dupliciter,

ut praeconis cautionis or-

dinis marginis.

Adam

TtQmonXccazog rnonoptoton est, proin Latine ut et Graece.

esse censeto.
j

Abraham adaeque monoptoton

'Ainicitics'

^linius
mollities
dici.

Secundus scrmonis dubii

et

libro VI *ut planities' in- is

quit Muxuries

similia,

veteri

dignitate.

ceterum rationis via

plurali

debet amicitia

omnia enim nomina quae nominativo

ae syl-

laba finiuntur e deposita reddunt nominativo

singulari speciem sui iuris ac

et copies et
20
litteris

formae.

quod

si

manus veterum

licentiae

porrigemus, potest

observanties ct bencvolenties dici*.

Amazon.

'quamvis nullum nomen Latinum on

,

finiatur

et ideo

lUiodum Secundus

et
*

Delum accusativo dicamus

quae ad
nos usque

tamen quaedam sunt' inquit Plinius

gentis

proprios

suae

vultus

formamque
Piinius 25

custodiant, ut Pluton Xenophon'.

Autumnal Varro,

'aequinoctium aulumnal', quod idem

videndum tamen
est

eodcm
prius
Plinius

libro

VI notat.

an reprehensione

sit

dignum
quae
u30

illa

nobis spectata ratione.

libro
[|

nomina quaedam sunt

nara Lucilius libro
ut

principalia,

Secundus eodem

facientia appellat, ex quibus possessiva nasI

cuntur, quae patiendi vocat, ut aquale.

saturarum

'

ar

taenaeque'
pale

inquit

'aquales'; non
quod vero

autumnal.

huius autem princiut equile

nomen

est aqua.

patitur ac tenet

aquam aquale,
quaerit Plinius

sedile monile, ait

idem Plinius [aquale].

dici

Aqualium an potius aqiiarium

debeat

Secundus

et putat, ut laterale laterarium, scutale

scutarium, et manuale saxum, ma35

nuarium vas, proin aqualis aquarium

dici.

3 Terentius] huic hanc ab hac Allecto coniecit Lindemannus 7 Maro] bucol. 5, 11 aut Alconis habes laudes 8 Menippeasin, Age modo to Menippea satyra Age modo Fabricius 11 cautionis] latronis vo el Charisius p. 48 20 dicier iV^ 22 qdam inquit sl 13 et] est A' plinius 25 Varro] cf. rer. rust. III 5, 7 circiter aequiQOClium autumnale 28 faciendi appellat ut aqua ex Fabricius arutaenaeque et aquales 29 arut neq.
1

ait

haec
2,

liiiins

Eiinuch.

4 anlifonem

coniecit F.

Dousa
a
A'

Litcil.

sat.

rel.

27 p. 112

34

lalerale

N:

cf.

Charis. p. 100

35 aquilis

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 95.

I
1.

110
68
L.

I'.

Arbor ut

memor

genetivo singulari declinahilur et ul neutralia

ut soror sapor.

numero

quatliior, aequor

robor ador marmor, nec

faciet,

Animal animale
nal
5

ut autumnal autumnale, capital capitale, tribu-

Iribunale:

quae patiendi

non sunt, ut supra diximus.

debere.

Plinius Secun-

dus animal, non animale

sil,
ait
I

ait dici

G. Caesar, quasi indiscreluni

hoc

littera

nominativo singulari neutra fmila nomina eandem definitioanimali

et

nem capere quam capiunt e littera lerminata, huic mah, huic puteaU el ab hoc puteah. Ambos Terentius in Adelphis,
10

ab hoc ani-

usqueapueriscuraviambossedulo; libro IIII 'inter me atque Lucullum prope inopia rursus ambos incessit'. idque Helenius Acron sic
Salhistius

quoque historiarum

oportere

dici

in

eadem

Terenlii fabula disputavit Verriumque

indifferenter

dicit

errare,

qui putat hos

13

ambo

dici debere.
:

autem locutos veteres, ube-

riora dabuntur

exempla

Afranius in Panteleo
inquit

contemnes?
in Gallia

liber natus est; ita

mater eius

dixit,

ambos cum emerem,

item idem in eadem

sed eccos ambos.

50

qui

autem cuni Helenio faciunt hanc afferunt causam, quia omnis accusanumeri pluraHs exceptis neutralibus
praeterea quoniam
et

tivus
bet.

et

monoptotis

s h||ttera

finiri

de-

has ambas ut doctas pictas,

hos item ambos

ut doctos pictos par erit dicere.

ambo Afranius revocas nos ambo ad periculum,

in Panteleo,

25

Terentius in Andria

hem, Charine: ambo oportune: vos

Maro georgicon
idem
29
IIII

volo,

verum ubi ductores acie revocaveris ambo,

in bucolicis

n i,2

idem

I Arbor] Ador N: cf. Charis. p. 97. poterat etiam Actor scribi, cuius declinationem ex Verg. Aen. XII 94 adnotavil Friscianus p. 700 2 aequor robor ador niarmor Fabricius conl. Charis. p. 66 aequor arbor marmor N 8 pu7 capiant uj a
leoli et

ab hoc puteoli

II Sallustius]

in epislula Mithridatis

9 Ambos] Charis. p. 49 Terentius] Adelph. V 9, 5 ad Arsacen 15 variis inter me atque Lud

incessit

14 hos ambo lo hos 15 Paritaleo lo Pantaleonte coniecit H. lunius elench. auct. in Non. p. 4 probante Bothio poet. scen. Lat. Y 2 p. 181 Panthialaeo Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 246 Patelia liibbeckius com. Lat. fragm. p. 165. Panteleum defendit Lindemannus, ut esset navtslei^ov 16 contemnens uj 17 ambos cum vel cum ambos ego G. /fermannus opusc. V p, 284 cum ambos N: cum ambos emo Bothius l. c. 20 afferunt UJ sufFerunt N: suggerunt coniecit Lindemannus 22 prae21 numeriis N terea om. N, addidi ex Charisio p. 49: poteram etiam sic, debet, et quoniam has 24 periclum Ribbeckius l. c. praelium lu 23 Pantaleo w 25 in Andria] II 2, 8
proeliis inopia rursus

cuUum

ambos

ambos

12 Itque

27 geof

IIII.

N:

v.

88

29

in bocolicis

N:

6,

IS

120
|..
'.Ki.

CHARISII
97 P.
II

p.

Wi.

fi'.>

am

sat;|)e seriex

spe

cariiiiiiis uiiibu

luscral.

quod genus Graeca

fer

ileciinaliune

prureiUir.
iii

illi

enim

a(i(poy
' iit

dicunt.
falifer el auri-

Aeslifor an aestiroriis?
et

IMinius
dici

eudoni lihro VI dobet,

arniiger

lucifer

furcifer

quia cunpusita
dici

sunt,
et

nec

iit

quaedam quasi conposita,

e littera carere'.

velut

Euander Tcucer,

dehent

interdum

Augustas.
Plinius

cur pridic Kal. Augustas et non Augustarum dicimus? ubi

libru

Secundus eodem

VI 'a flnita nomina singulari numinativo ve-

teres casu genetivu as syllaba declinabant, ut Maia Maias.

nam

et

Sisenna
dicere.

lo

inquit

eum

qui diceret pater faniiiiae,

patrum faniiliarum oportere

itaquc,

patriim

familiarum

ciun consuetudinis taedium respuerit, et pater

farnilias dici perseveralum est'.

Ancipes veteres

cum

ratione dixerunt,

ne genetivus ancipitis duabus

is

viderctur syllabis crescere: Plautus in Rudente

post alterinsecus est securicula ancipes.

Aedile,

ab hoc aedile,

non
II

aedili,

Varro

de originibus scaenicis

'a

P. Rulilius de vita sua V Claudio Pulchro aedile'.

et

quod
libru
20

cum
VI
tis
,

ratione dictum esse monstrabis, ut ait

Secundus sermonis dubii

is

quod nomina quaecumque genelivo

his

singulari

syllaba finiuntur

cxceplitlera

quae
a

similiter faciunt

nominativu, oporlet abiativu singulari e

lerminari,

prudente, ab humine.
i

quud

si

adicias aUquid,

ut

ideni in

eodem

Plinius, per

debet dici, a prudenti cunsiliu.

Avi, ut puppi,

quoniam genetivus

similis

est

nominativo;

el

idcirco
.^5

non potest ad supra dictam regulam

Agile,

pertinere.
ita

ab

hoc

agile.
H

si

de persona dicatur,
dici

dici debct:

quod

si

rem

significat,

ab hoc

agili

debet, ut idem Piinius eodem Hbru.

Annalei Varru epistuHcarum quaestiunum libro VI,

'eclogas ex anlibro

nalei descriptas'.

Agreste
Aenea,

Saliustius historiarum I;

quod idem Plinius eodera

'inso

animaU' inquit 'significatione'.

Iiic

Aenea

sine s Varro dixit in

Age modo.

Aeribus Lucretius

II,

pulsabant aeribus aera.

7
r

littera

litera ui

iis

syllaba coniecit

Lindemannus

e liltera scripsi.

nam

perdunt, qua de re in eadem quaestione dixit Priscianus p. (193, respici certum videbatur. reliqua, in quibus quid lihrarius peccaveiit, quid gram^naticus omiserit non constat, reliqui 10 ut maia. maias deleta una littera Sisenna] cf. Chaiis. p. 83 12 palrum familias consuetudine (om. cum) pater familias om. 13 dicere N 16 15 in Rudenle] 111 4, 114 altrinseciis Fabricius alterius secus u; 17 lacunam qua Rutilii verba hausta sunt in/inita e litteram in declinatione

nomina quae er

.liio.

18 a clau pulchro 19 libro tertio ui 20 hoc om. dici om. N: dici debet (om. signilicabis w 28 eglogas N 30 hist. I. N Lucretiusj II 36 33 Aeribus] Charis. p. 72
dicavi

22 ut om.
ita)

Fabricius
in

24 ut om. 27 signifi

N N

32

Archemoro Fabricius

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
!t7

I
|).
(ilt.

121
70
I..

P.

ciiin

iii

liis

iiojuiiiibiis

Iioc

qnoquo nonien cssc

vidcaliir,

qiuic

hiiij^iilaii

quidcin luiniero
et

pcr oiiines
et

casus cunl, pluiali iion nisi pcr noniinalivuin

taiituin,

accusalivuni

vocativuni
fiant

ut iura

maria

rura aera:

Calo, ut
inili-

plura aera

equcstria

^acribus equeslribus dc duobus

uxoris
e,\

sbusacc*.
Arbor arboris
subartatur, quasi
,

noii

ut

et

sororis.

cuni

sit

rcminini generis,

sit

uiiuni

quattuor nominibns siipra scriptis.

sinj,'ulari

As

linila

noniina casu noniinativo

Tiioanlis
gitjanlis

genctivuni vaiie pronuntiant,

singularis
similis erit
itern

ut Asprenatis
10

Atlantis.

vocativus
et

nominativo.

contra

est

Aeneas huius Aeneae

sint necne.

Aenea

Gyas
utique

Amyntas.

nec interest Graeca

vetcres dixerunt,

Aerem

non item aethercm, sed aethera,

(juia

Graeca sunt.
Auxiliare per
15

e,

ab

lioc auxiliare lioniine, ut ideni Plinius

eoc^em /<6ro.
i,

Ablativos

casus per

omne

specinicn,

et

quidem quando

quando e

terminari debeant, collccfo* eojcepimus.

Astyanacte per
finiatur,

c.

quod tamen cum

quamquam enim genetivus singularis is syllaba alio commune non est, e nec ablativo ciudelur.
|

Aiax.
20

ad eandcm rationem id quoque pertinet nonieii

i

Aiacc ablativo

hunc tuebilur nec

Alacer.
cr

adinittet.

finita

numero singulari casu nominativo

ablativum

per

2-21
plQ

N
fi

tiisi

per iiominaliuu
equcstria

et

accusaliuQ et uocatiuu
aerib:

tantii ut iura

maria rura aera cat

:

5 plura

aera

fiat

equestrib:

de duob: milib: acc

//

supra scriptis

ArborarborisiTutuxorisetsororiscum sitfemlgeu subartatur qsisitunuex

As

finita noTi

casu noml sing genctiuti uarie pronuntiant ut aspreuatis thoan

sing
similis
erit

10 atlantis uocatiu:

nominatiiio contra c

aeneas

et

acnea

amyntas nec intere grgca

sint nec ne:-

//ab

li.

auxiliare

homine

ut

idem plin

Aerem
15

ueteres dixerunt u item aetherem

s.

aeihera g utraq, grca siyAiix

qiTo
i

Ablatiui casus pcr

omne specimen
e
i

et

quidem

qiTo e tminari
is

debeat coll
finiatur
finita q

pimus
alio

Astyanacle per
n

quaqua

H
:

genetiu:
// niittet

sing
:

sylla

commii
X

e e nec

abla cludetur
IJq

Alacer.er

numer
i

20

Aiac ad eandem rationem id

casu

perlinet

nomen
ut

aiace ablatiuo hunc tuebitur ncc

ad

noml ablani per uarias uias

ducit

f^ia: pleniores quavi nunc sunt versus legisse videlur Pierius 3 Cato iit pliira 7 ex quatuor suprascriptis nominibus. As w mifii post supra scriplis nihil deessc videbatur 9 Tlioantis, auiielantis, uocatiuus ui 10 aeiiea, Marsias Amyntas lu 14 Auxiliaris homo, ab u; Plinius. Ablatiuus uj 10 tolliginuis prinius lu casu w 21 numero
Lu
: ,

de aeribns cquestribus de duobus milibus actum guod recepit Fabricius interposito altero fraymento quod est apud Prisciamim l. c: milibns ac diiceiitis coniecit Lindemannus 7 supra] p. 95 8 As] Charis. p. 50 9 gigaiiiis et 10 litiius Aeneae et ilein Gyas ex Charisio l. c. addidi 12 Aciem] Charis. p. 05 qiiia utique) quamquam ulraqiie coniecil Klotzius archiv. philol. XII /;. 037 21 singulari 10 collegimus in superioribus Fubricius add. Lindemannus
fiant lu

fierent Fabricius

Priscianus p. 750,

122
|).

CHARISII
97. 9 P.
|).

70 L.

varias

vias

diicunt,

ut

acre accipitre

cx

quibus siqua solent in

nomen

huminis transire, non sunt dubia.

Alcxander
,

si

ratio piacet

quam sub Euandri nomine

dicitur.

disputavimus.
ratio
vix

||

Ager quoque usu, non ratione

a(Jhibenda.

quac mihi

videtur
s

Aurehi genetivus

non tantum
ns

crescit

cum

nominativo, sed ut par

sit

dativo casui, ut Phnius

eodem hbro
flnila

scribit.

Amans amantium.
rali

nomina

singulari nominativo genetivo plu-

ium

recipiant necesse est.

itaque Terentius
lo

amantium
amantum

irae amoris integratio est.

in Attica cst.

Caecilius, ut etiam Phnius notat,

quantum amantum
Aplustre.

omnium noniinum quae

sunt neutri generis et in c termi-

nantur
tivi

ait

Plinius

Caesarem scisse eosdem esse ablativos quales sunt dai5

singulares.

Ar

litteris

nomina

neutralia terminata item

non minus

ait

Caesar, quia

dativo ct ablativo pari iure funguntur, ut

idem Piinius

scribit.

Architectonis Titinius in Sclina,

incensus architectonis.
Algu Plautus in Rudente, tu vel
20

suda vel peri

algu.

Avi Cicero de auguriis,

'omnibus

avi incerta'.

Amni Maro,

secundo defluit amni.

ubi Plinius
servalio
quit,
est.

eodem hbro *ab

illa

antiquis' inquit, 'quos Varro reprehendit, ob- 25

est,

omnis

damnata
siti

non quidem

in totum.

dicimus enim, in-

ab hoc canali

tussi

febri.

maiore tamen ex parte forma mutata

fine

ab hoc enim cane orbe carbone turre falce igne veste

pontc
ratio
strigile

monte
illa

fonte

tegete
est

avc

asse
G.

axe

nave classc dicimus.

ac nc

quidem
28

recepta

quam

Caesar ponit in femininis , ut puppim

30

30

iV

carbone turre

falce

igne ueste fine monle fonte ponte strigle tegete aue

illa

asse axe naue classe dfns ac ne

in femininis ut

quide ratio recepta e qua

caesar ponif

puppim restim puluim li.+t modo et ab h.

cani dicemus et ab h. iuu...ren

29strigile, tegete * asse lu Versus non pleniores quam nunc sunt legit Pierius in lo: fortasse et in hoc et in praecedente versu praeter ea quae mihi non satis cerlo adparuerunt quaedam perierunt 123, 1 el ab hoc cani, et ab lioc cane, Aenigmatis w

30 ponit

laainain qua

exeinpla ablativi

littera terminali

hausta esse videntur indicavi:

cf.

Charis. p. 100 v. celebre 9 Terentius] Andr. III 3, 12 in Atlica Ribbeckius com. Lat. rel. p 65 in natica

23

Nipperdeius Caes. fragm, p. 756 idem Setina Fabricius sen18 litinnius 19 in census architectonis Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 134 infensus architecloni H. Stephanus fragm. poet. Lat. p. 290 iiicensus architectoni Bothius poet, scen. Lat. \ 2 p. 69 22 omnibus w omb: A' 20 in Rudente] II 7, 24 23 Maro] georg. 111 447 30 puppi resti pehii Nipperdeius Caes. fragm. p. 765, quod
tina

N N

iu riatica u)

10 reintegratio ui 16 item

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 98. Ofl P.

123
p. 70. 71

L.

restim pplvim *

hoc enim modo

el

ab hoc cani dicemus et ab hoc nneiii

pani'.
Aenigmatis Varro de utihtate sermonis
IIIl.

ait

cnim Phnius 'quam-

quam ab hoc poemate

5

his

poematibus facere debeat, lamen consuetudini

et

suavitati

aurium censet

summam

esse

tribuendam, ut in Acesle

el

in

Anchise Maroni
tinis

diximus placitum;

et quia

Graeca nomina non debent La-

regulis alhgari'.

Arabis Maro,

Hircanisque Arabisque pa||rant;

10

ubi

Piinius

*es

numero phirah

fmita
si

nomina
sic

dativo

bus recipiunt, idque

commentatores iubent'.
dibus # et in Poenulo

quid ergo,

dechnavit, ut Plautus in Bacchi[ArabusJ Lucilius

'Arabus artemo'.
bellam
15
|

scripsit

XXV, quam ad Dola*Arabi mirifico animo erga nos fuerunt' inquit.

denique
et

'Arabus murrinus odor'

G.

Cassius in

epistula

Araps Maro
Florus ad divum Hadrianum 'quasi de

omnis Araps, omnes vertebant terga Sabaei; Arabe aut Sarmata manubias'.
ut gloris roris floris,

Bos bovis, non

temporis habet,
20

quod haec
licct

consonantem unius

ut caput

non magis placet,

,

apud Graecos phthongos

tametsi brevem tantum

plures habeat haec littera

iil

vocalis

bovis vero

vocalem gerat.

17 N
Aenigmatis uarro de
utilitate

sermonis

.lUI, ait

+t plinius quaqua ab h. poemate

facere debeat tn consuetadini et suanilati auriii censet

Ms pocmatib: summrt ee tribuendam ut in

ii

aceste et in anchise
iVll4*,
1

marone dxm: placitum

et

4 gr^ca noa

debent

lalinis
(

Arabis
esse tribuendam

alligari

summam

lu

6 Maroni placitum

ui

recipienclum fuit, nixi probahilius videretur conplura intercidisse , quibns cum de nominibus ' quae incusativum in im faciunt tum de iis ' quae simUem genetivum nominativo ha1 et ab hoc cani dicenius et ab lioc caue bent^ (^Charis. p. 33) praeceptum erat 7 regulis add. Fabricius 8 Maro] Nipperdeius 6 Maroni] cf. Charis. p. b\ Aen. VII 605 11 in Bacchidibus Arabiis. et in Poenulo, Myrrhinus odor Arabus.
'

Lucilius Fabricius, quem secutus est Ritsche/ius mus. Rhen. noviss. lUI p. 585 et Plaut. Bacch. 30. et sane versus Bacchidum vel a librario vel a grammatico omissus est. Ara12 in Poebus autem vel priore vel secundo loco e margine inlatum esse videtur 15 Maro] Aen. VIII 706 niyrrinus N 13 quam de dolabella nulo] V 4, 6 18 Bos, bovis, non ut gloris, roris, floris, quod hoc 17 Hadrianum w hadr. antie s consonantem, o unius temporis liabet, licet apud Graecos plithongos plures habeat; bovis vero brevem tantum vocalem gerit coniecit Lindemannus. ego corruptam el inperfectam codicis scripturum reliqui. ceterum ad digamma in declinatione bovis interqidbus de rebus dixerunt Priscianus p. 264 et Serpositum et correptionem o litterae vius in Verg. bucol. 8, 86, haec pertinere videntur. eius autem sententiae vestiyia ila fere restitui possis, quod o ante u consonantem unius temporis habet * ut Caper, non ut et littera u vocalis. bovis vero, tametsi brevem tantum vocalem gerat magis Capri sententia exciderit et in fine de diversa in reliquis casibus quantitate dictum fuerit 19 habent ut capul Fabricius het (A. e. habet) ut cap N in quibus cap non me-

h
witnt

alias

pro

v.

caput poni, quamquam ap est aput

ptongos A'

20 haec

litera,

quam

uocales Fabricius

124
().

CHARISII

100

I'.

p.

71

I..

liilRT

G.

Fanniiis

nnnaliiini

VIII,

^domina

eins,

uhi ad villain
* sed
et Ti-

veneral, iubcbat biher dari';

tiniiis

Calo qiio(iuc

Ori^,'iniini

in Prilia

date
nec
l

illi

hiher, iracunda hauc

est.
s

Bclidis Cinna in Propemptico Pohonis,

a in d o n o r u

ngen

ra

he

re

ac er vos

innumerahilihus congestos undique saeclis, iam inde a Belidis natalique urhis ah anno Cecropis atque alta Tyriorum ah originc Cadmi. patronymice dixit Belidis, ut urhis. at vero Maro Belidae Palame-io
dis
ait.

Cretum Cicero Tusculanarum

libro

II,

'Cretum legis'; Cretenscrihit.

ses Ennius,

ut Varro lihro

de sermone Latino
in

Contuhernale Pomponius

Macco
inquit,

milite,

cum contuhernale,
Ceriale
fructus. ablativo

terminahitur,

si

pugnavi, quia meam cenam. homo sit, cereali, si res sit, ut

i5

Consulari.

numquam
sit
alii

per e dari ablativus poterit, quod proprium no-

men

hominis non

sed aptum homini et negotio.

rei

Coniuge, quod
Cicatrice suh

non

possit esse

commune,
quod
si

idcirco per e sonahit. 20

eadem

ratione censehitur.
sit

Celere,

si

proprium

nomen

viri.

femininum
et

sive id fuerit
||

neutrum

communis generis,

celeri,

id

est,

ah hoc

ab

hac

celeri:

Plautus in Sticho

ita celeri, inquit,

Celebre simile dubiis est, ut sub a

curriculo
littera

fui.

25

diximus,

quamquam

plurali

nominativo in res exeunt, ut salubre palustre pedestre terrestre.

Cervicium.
fmita
ubi Plinius

eodem

libr*

^exceptis monosyllabis cetera

plurali

nomina seu vocabula absque communihus genetivo

quamquam
30

ante

um

non recipiunt,

ut

fruticum

paelicum, radix tamen, ut cervix,

radicium

facit'.

prilia)

Biber] in marg. adsr.riptum est to nieiN in 2 titiiinius 3 plia (h. e. pr^lia 10 Procilia Ribbeckius com. Lal. rel. p. 123: Pyrrhia coniecit Neukir-

l>

chius de fab. tog.

o

Rom. p. 125
9 rUrum tyriQ an

5 propemlitlo poUionis
tyria scriptum esset in

6 acerbos

N
U)

congestis

N
V

non adparuit, Tyrii

10 patronxmice Maro] Aen. II 82 urbis] arabis U) 12 Tusculanarum libro II] 14, 34 14 in Machomilile lu 15 cum contubernale ego pugnavi quoad meam Coenam Bolhius poet. scen. Lat. V 1 p. 110 cum contubernalei pug^navi qu6d meam cenam Ribbeckius com. Lat. rel. p. 200 g (h. e. quia) N quod 10: for~ tasse qui. quo demam cenam C. Barthius adv. Illt 5 p. 164 16 ut fructus uj et fructus N 24 in Sticho] 11 2, 13 (337 R) 26 sub a iittera] p. 97 v. alacer 27 palustre] pultare N 29 absque cognominibus : cf. Charis. p. 103 i;. felicium
. . .

dedit

30 fruticnm N Lindemunnus

paelicum

filicum

10.

puiicum tam quam codicis scripturam

INSTfT. GRAM. LIB.

|i.

I
1>.

125
71.

100 P.

L.

Cicatricum,

non cicndicinm
qiiod

Ilortensijis
sit.

pro

G.

Rahirio,

'cicalriubi Pliiiius

cum moarum',
'lulius
5

omendatc dictum
in
''ila

Compluria Terentius

Phorniionc,
dcfiniit,

'nova compluria';

Modcstus' inquit

quao nomina comparandi fucrint, ca

genetivus forliormn
i

accusalivis j^luralibus in

is

exicnt,

id cst tbrlioris,

fa-

ccre dchet, non fortiorium; id est ante

ita

um

^yHal)am

recipcre non dcbcnt.

et

comphira

et

comphirum
|

csse diccndum.

consuetudo lamen

hos plu-

res dicit ct haec phiria'.

Conslante.
10

cum cognomen

erit,

hoc vohit eius modi

praescnto in-

nocente sapientc nitente prudente c/emcnte diccnuis, aillMinius, nec intorcst

vita

cns

an ans nominativo singulari claudantur.

II

sed cnim P. Rulihus dc

sua

'aninio'

inquit

*constante'.

Contincnti Varro de gente populi

Romani hbro
III,

I,

*in

torra con-

tinenti'.
15

Candcnti Varro rerum rusticarum

'candenti fcrro'.
hbro X, 'iamo

Civitatium Annaeus Cornulus ad Itahcum de Vcrgiho

que exemplo tuo etiam principes civitatium, pient similia fingere',

Canes Lucilius
20

poeta, inci-

I,

inritata canes
pro canis.
nicula

quam homo quam planius

dici ut nulies

dicit,
ca-

nec enim potest

facit,

sedes, sed ut funis turris.

enim

ut turricula funicula.

Cetariis

Pomponius

Secundus ad

Thraseam,

'cum

ralio

cetaribus'

S-lGiV
C
5
finiit

ria tentius

iii

pliormione noua conipluria ubi plinius iulius modestus inquit

fuerint
ii

ita

de

q noa comparandi

et

accusatiuis

plu

in

is

exient id
i

est

fortioris

fortiorum facere debet

fortiorium

id est ante

uni

sylla

recipere

u debent

compluraet complurumeediccndumconsuetudotiiethospluresdicitetlipluria//dente
10
stanle

cum cognomen

erit h.

Qut eiusmodi a psente innocente sapiente nilenle pru

s.

ente dicemus ait plinius nec inle ens an ans nominatiuo singu claudanlur

++ p.
.

15

de uita sua

11

animo inquit constante

lib.
7.

//

/ Candenti

uarro rer rusti

III

nenti uarro

de gente

intea otinenti

|candenli feno:

Ctnitatium

lius

3 Compluria Ui 6 debct, de u) 13 Coatinenti w

ita

complura

U)

9 Conslante

u>

11

P. Ruti-

4 est w in Phormione] Ilil 3, G 3 Comphiria] Charis. p. 56 pluralibus in is exierint, id est, fortioris, ea genitivo plnrali um non ium, id est, fortiorum facere debent non fortiorium sqq. vel et accusativis pluralibus in is exierint, ante um syllabam i recipere non debent, id est, fortioris, fortioium fa13 de gente cere debet, non fortiorium, quare complura sqg. coniecil Lindemannus 17 ct poetae ineipient \jj 15 rerum rusticariim 111] 9, 3 P. R. 10 in terra U) 2 dictum
et accnsativis

pers. p.
cit

19 Luciiius 1] nono Hbro tribuit L. F. Schmidlius Lucil. sat. quae de lih. VI III su20 qua homo q, (k. e. quam) N: quam homo, hoc quod Plinius diIH Pomponius secundo u; u) 23 Pomponius Secundus Fabricius pomponius. II.

126
|>.

CHARISII
100.

101 l\

p. Ti L.

iii(|ni(

IMiiiiiis

'poscal, ut inoeiiia nioenil^us,

(|uae
i

ilia

ililuis

||

Parilia

Parilibus.

ta

(Miim

noinina

ant(!

lialiciil,

iit

(claria,

in

bus necesse est

desinant'.

Clavim Tiljullus,
liinc cla

vim ianua scnsil.

Lucilius.

strigilim quoque

Varro
in
i

tle

poematis

II

lentim, quod eorum

et

nominum

ablalivus
et

singularis

cxil.

avem autem
i

navem:

quuniam

ab bac ave

nave laciunl, accusativus por

dari

non

polest.

Diligente.

*Verrius Flaccus' inquit Plinius,

noininativo
ablativus
in

'eorum nominum quae ns

ifaque Caesar
lo

finiuntur

casu

dirigendus est'.

epistularum ad Ciccronem

'neque'
in

inquit

'pro cauto ac diligente se

castris conlinuit*. Duo, bos duo Accius

Terentius in Adelpbis

Epinausimacbe,

Martcs armis duo congressos crederes,

I5

tu illos
ubi Helonius

duo olim pro re tollebas tua;

duorum Pomponius
Macco Milite, cibaria comessc condecet.
in

Acron *pro duos*.

nam

vicem duorum solum me

Dracontem Accius
dracon.
in Pbilocleta
,

quod utique venit

nominativo bic

20

bium

Domi suae Varro de sermone Latino libro V. nec enim potest adverdici cui suae pronomen adest. Cato de multa contra L. Furium
fuit', et est genetivus.
vita P.

*domi meae saepe

que
illc

Digitum pro digitorum Varro ad Atticum de

R. libro I,

*ne-23

quaternum digitum tabellis nobilis cum esset factus, tamen in pingendo ascendere potuitad EupbraCallicles,

noris altitudinem'.
Datnnas, ut cuias nostras
et cuiatis nostratis,
facit.

an quid esse dicemus?

nam

et

interpretatio eius damnatus participium

Dii pro die seu diei lucan Paulus

enim ubi fecerit horas

libra die
31

somnique pares

- 32

iV
e

Dii pro die siiie diei lucan paulus

+Hibra

die somniq' pares ubi fecer.h.e

32

fecerit horas. est * ante iis ui

6 Luciiins] cf. Gell. III 4 Tibullus] II 4, 31 de poematon 7 quoniani U) qia (h. e. quodiam) N: 17 facit 8 faciat 15 in Adelphis] V 3, 23 fo7'tasse quod ablativus 20 filoHelenius Acron] cf. Charis. p. 95 in Machomilite, Nam si cibaria 10
l

inquit pliii dt poscat

14,

10

de poematis

U)

eufranonis N 31 lucafli, ad aticum N 27 pinguendo N Virgil. enini 10. Paulus 'in Coeli historia' de versu (^ergilii georg. I 203 dispulans indicari videtur; guamquam de corrupta atque inperfecta codicis scripiura, quam exhibui, nihil certi slatui potesl 32 dii Fabricius
cteta

25

uai^

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
1>.

127
Tir.i

101.

102 P.

L.

ntc

iis

arguit (liique ut
I

sis

legendum esse

definil,

idque in

Coeli historia libro

ere deprehendes.

Duura Fronto ad Marcum Anloninum de feriis Alsiensibus, *duum ilem vestrum doctum principcm et navum modulorum et tisbicinum studio fuisse devinctum scimus', Naevius in Tarentilla salvi ct fortunati sitis duo, duum nostrum patres.
|

1|

Dapsile,

ab hoc

dapsile,
si

si

de homine dicas, c

littcra

ablativus est

terminandus; dapsih,
Decemvirali.
10

rem

significabis,

ab hoc dapsih.
erit

ablativus

semper

hic

nec in e litteram transiet, ut

ab hoc consulari

quod honorum nomina propria hominum esse non possunt.

id

DuumviraH.

quoquc ex supra

(Ucta ralionc
'

consistit,

DupHci Bibaculus, 'duplici' inquit

toga involutus', non duphce.

finita

unde quidam errant qui x Httera nominativo singulari

tivo e
15

nomina abla-

tanlum modo putant claudi, cum a mendaci animo

et

ab

artifici in-

genio et
ait

salaci *

et a

minaci proposito et ab atroci facto et a truci vullu,

Plinius, rectc dicamus.

Didun.

Ateius

philologus

librum
ut

suum

sic

edidit

wscriptum,

'An
fa-

amaverit Didun Aeneas',

cere hanc
20

refert Plinius,

consuetudinem dicens
Allecto.

Callisto,

hanc Calypso,
in

hanc lo, hanc

itaque
ait,

et L.

Annaeus Cornutus
pitio
Elephans.
gidari
in
s

Maronis commentariis Aeneidos

Didus

*hossin-

Didus exceptum esse Aenean'.

ns
litteris

nominativo singulari
exeant,

finita

nomina genetivo

litteram

necesse est

ut saltantis,
cadit.

ablativus singularis

ab hoc saltante,
25

quod

in elephanto

non
et

itaque elephantus est vo-

caudus.

facit

enim huius elephanti

ab hoc elephanto.
re.

Egenle, ab hoc egente homine; egenti, ab hac egenti

5iV
ente
lib.
I

iis
.

arguil

CMwy.
fronto.

p legeJidum ce definit itq, iu coeli hisl' .ere dephendes:-//prineipem et nauum modulorum et tibiciuum
diiq,

ut

<i

sis

Duii

.marcuni antonin.de
I

feriis

colliensib.

duQ item

uestrii

doctum

studio

fuisse

diuino

tum scimus

11

4, 2

n^uius

1 idque in Caelii historia

ere

ui

Duum

ad Marcum

U)

semper Fabridus. an ut somni per i? 2 fortasse li3 Fronto] de fer. Als. 3, 12 de ferro oliiensibus 10 duum doctum coniecit Heindorfius in Front. l. c. 4 uestrorum U) devinctum Heindorfius ex 5 odio u) p. 137 ed. Niebuhr. Frontone l. c. 6 furtunati N sitis om. w 12 Bibaculi versum hendecasyllahis tribuit Lachmanmis in Lucrct. p. 199 praeposilionevi 14 putant u) putent N avte mendaci, artifici, salaci om. N 15 lacunam qua nomen cum salaci iunctum excidit indicavi el a truci vuitu Lindemannus atroci uuitu N 17 fiiologiis N inscriplum Fabricius scriplum A' 19 hanc ante Allecto om. N, add. Fabricius
1 ut si
ii

semper w per

bro

cum

disserere deprehendes avum item vestrum

et

llaque

1.

ann^us

20 commentariis

U)

comm,

128
p.
lOi-

CHARISII
103
I".

p.

73. 74

I..

EiiaiHlnis
ug syllalia

Maro, qiiod, ut
Lalinc
iis

;iit

[iiuiiiit]

Aiirelius Opilius, r.raota noujina

liiiila

debent

teniiiiiaii;

usus

lamen Euander.
ut

sunl

sane quacdam
perus.

quorum natura consuctudini copulatur,

ita

Codrus
mi

et

Hes-

Ego pronomen
ab hoc me.

dcclinandum dedit, ego mei

milii

vel

me

o ego

Er

syllalia finila

nomina masculina genetivum

agri, niger nigri.
at

duplicis formae dant, ul

ris,

Euander Euandri, agcr

peris anseris sequestris
nis

cum per

ut aggeris pausint

equestris,

quoniam quacdam eorum

et neutri,

com||mu10

promiscuive

generis,

feminini etiam, sed

ul mulieris papa-

veris sileris.

Es producta
excepto quies:

finita

nomina genetivo
et

diei

aciei luxuriei
i

faciei

facient,

quamquam enim

hoc ante es

litteram habeat,

tamen

quietis facit, requies vero requiei adeo, ut

Maro

IIII
15

requiem,
non rcquietem: exceptis etiam
Exerciti Gn.

inquit,

spatiumquc furori,
fidei.

rei spei

Naevius

belli

Punici libro I,

Marcus Valerius consul partem exerciti in expeditionem ducit.

Ficos
vitium
esse

corporis

proinque

declinari

debere

qiiasi

pomiim,

Martialis in Laelilianum iocantis nobis occurret

exemplum. nam

ita loquitur,

cum

dixi ficus, rides quasi

et dici ficos,

barbara verba,

Laetiliane, putas.
2b

dicemus ficus quas scimus in arbore nasci; dicamus ficos, Laetiliane, tuos;
ut
sit

ccavvSsTOv dictum, quamvis quidara ficus vitium esse velint, ut dolosonitus audiatur, ficos ut fagos

ris quasi

moros ulmos.

fagus Varronem
hbro
II

dicere sub f littera dedimus

exemplum:
PIi|nius

ficus Cicero dc oratore

*de

ficu suspendit se'; Varro quoquc de scaenicis originibus

libro I
ita

'sub
ait, 30

Uuminali ficu'. pomum vero per o

itaque

Secundus rccte arborem

Ennius,

dici

lilteram dici.

fici

fici

dulciferae lactantes ubere toto;

'mqiVil AvLTeliviS

ut ait iiilquit iV: ait om. w: Maro ait quod ut Euandrus] Charis. p. 64 Lindemannus. an quod, iit ait Aurelius Opiiius, inquit Plinius, GraecaV
,

latina.

us

uel mi] uel mei

conlocatum in

latine solent us terminnri Fabricius terminari (om. debeiU) 5 mi Fabricius 8 aggeris hoc loco omissum et post 11 sileris 10 papaueris] pauperis N: cf. huc revocavi: cf. Charis. p. 65
|

N aut

faciet A' faciunt lo 13 ante s 12 Es] Charis. p, 52 sq. geniliuo u; 15 inquiat coniecit Lindemannus 17 .gii. IIII 433 18 m. uaUbro 1] libro terlio tribuit Vahlenus Naev. de bell. Pun. rel. p. 14 Manius Valerius Merula Enn. ann. fragm. p. 92 et 398, quem secutus est lerius 20 Ficos] Charis. p. 74 21 Martialis] Hermanmis elem. doctr. metr. p. 630 fagos Caecilianum ei postea Caeoiliane Fabricius 27 quasi lu (jsne I 65 28 sub f liltera] p. 104 v. famoros fagos mimos uarronem N: ulmos Fabricius 32 dulciferae fici w de oratore libro II] 69, 278 gus

Charis, p. 64 14 Maro] Aen.

INSTIT.
p. 103.

GMM. UB.

I
p. 74

129
L.

104 P.

Lucilius

fici, inquit,

conicduntur
genctivo
alia

ct nvae.
pkirali antc
illa

Felicium. recipcre,
5

trium genorum nomina

um
est

(lel)ent

ut

pcrnicium audacium ferociuin.

rejj^ula

quam sub
sermonis

c liltcra diximus.

Frctus,

huius

frclus

Porcius

Licinus,

ut

Plinius

eodcm

dubii libro VI refert, 'salsi

fretus', Messala contra Antonii

littcras

Sin-

gustiac fretub'.
10

fretu Cicero, 'a

Gaditano'
eodem

inquit 'fretu', Augustus

ad Antonium 'fretu cessi'.

Fabrum pro fabrorum;

^usus,
et

ubi Plinius
^tot milia:

libro

VI Mioc recte' inquit

sesterlium'

inquit

M. Scaurus contra Brutum de pe-

cuniis repctundis

^praefecii fabrum".
|j

Filiabus in lestamcntis ob discrimon

sexus

ait Plinius dici

consuesse,
litteris

cum
15

his

tantum noininibus bus

adici

soleat quae
vel

numero
ut

plurali cs

terminantur, ut cupiditates dignitates,

tus fluctus.

quae us,

anus manus senatribus cetera accu-

Febrim ut tussim
sativo in

sitim, ait

Plinius.

exceptis his

cm

exeunt.

Foutois.
20

'quorum nominum
Varro'
inquit
falces,

genetivi pluralis ante

um

syllabam

litte-

ram merebuntur, accusativus'

monteis;
istius
licet

inquit

Piinius

'^per

eis

loquclur,

montium

^exemplis

hanc regulam confutare tomptarit

facit,

modi, falcium

non

falceis

nec has merceis, nec hos

et

axeis lintreis ventreis stirpeis urbeis corbeis vecteis inerteis.

tamen ma-

nus dat praemissae regulae

25
i

ridicule, ut exceptis his

,

nominibus valeat regula'.

singulari

Funes

licct

grammatici velint

genetivis

tam

quam

plurali si

Uttera intererit, accusativum pluralem in eis

funeis.

exire, ut huius funis

vires

horum

funium hos
errant enim

quam regulam negat

et genetivos

Plinius

habere potuisse.
et

qui putant ea

nomina quae nominativo

singulari

genetivo

per
.30

is

terminabuntur

plurales per ium loquentur

accusativos

funeis posse dicere,

quod negat

Plinius.
ait

Ferocior tam
ferri,

quam

peior melior

Stilo in eis accusativo

posse pro-

ferocioreis.

31

Af

5,

Ferocior

Lycinius tu 6 lucinni: 4 snb c littera] j). 100 v. eervicium mVii in ipsa codicis scripiura quamvis non prorsus certa salsi esse videhaiur
V
nii uj

falsi uj:

Anto14 bus

antonini

N
s

8 freto cicero

A'^

12 praefecti Fabriciiis
Fontis
loq.t'.

pf.

om.

17 tusim

N
23

19 Fonteis
e

N
{h.
e.

genc N:
loquetur)

genitiuus

liUera
loqui-

terminabilur Fahricius
tur
cf.

20 per.is iV
lyntreis

ioquutus

U)

Lindemannus

corbeis

u'

curueis

inepteis A' nepteis

w:

28 nominatiuo singij egene iV Priscian. p. 776 25 Funes w Fures geniliuo per ium loquuntur, 29 gcnetiuos per ium loq.nt' (k. e. loquentur) accusatiuos accusaiiiio ui forlasse accusativos in eis

GRAMMATICI LATINI

I.

130
p.

CHARISII
104. 105 P.
1.

74. 75 L.

Ferieiilium fericiileis ideni Stilo putal

tantcis,
(luoniain

facere dehere, ut docenteis saliura

quaecuniquc secum

veihi

traxissent,

ea accu.salivis

pluralibus, adiuvante jre] dumtaxat genetivo plurali, in eis sonarent.

idem et sanctioreis ait. ^fagus quas Graece g)Tjyovg vo-s cant'; fagos G. Caesar de analogia II, 'fagos populos ulmos'. Falaridis Cicero in Pisonem, *sed dicunt isti ipsi quimala dolore, bona voluptate definiunt sapientem dicturum, etiamsi in Falaridis tauro succensis ignibus torreatur'.
Caecilius, inquit Plinius.
P.

Facilioreis

Fagus Varro de gente

H. I,

||

Fructi Terentius in Adelphis,

lo

nunc exacta aetate hoc fructi pro labore fero;

|

ubi Helenius Acron *et huius fructuis ut senatuis veteres extulenint'.

Facile, ah hoc Facile,
si

homo
si

vocetur;

facili,

si

de re loquaris.
si

Famihare, ab hoc Familiare,

liari

de homine; familiari,

de

re.

fami-

pro familiare Brutus

ad

Caesarem, 'a Scaptio

I

familiari meo';i5

Cicero quoque de divinalione libro

liare

'in

pro familiari Varro ad Neronem,

P.

*a

Aesopo familiari tuo': famiLare familiare': Famihare

recte

Rutihus de

vita

sua libro

III,

'pro Lucio Familiare venieforti

bam'.
Forte
liter
,

ab hoc Forle TuIIio oratore

dicitur.

ab hoc

forti

viro.

genera- 20

enim
Pro

fragiii

fragile

verti

vel

dici

ablativo

dumtaxat casu omnino non

verlitur.

potest,

quod

in

[ej

proprium hominis nomen omnino non

ab

hoc enim

fragili

dicimus et homine et negotio.

Felice, a FeHce defensus, fehci die.

roci et agresti
sit

Feroce, a Feroce adiulus, a

fe- 25

homine prostratum.

nec enim sunt communia,

feritatis.

cum

aliud

proprium hominis, aliud generale

Face
,

ab hac face

quia nuUo vel tenui vestigio potest esse quia

sic

commune.

Frus, haec frus,

Vil,
ciat'

ab Ennio

est declinatum

annalium libro

'russescunt frundes', non

inquit

frondes.

^fros

sine n littera, ne fa- 30

Plinius

*frontis',

quod

se probare dicit,

non dicatur nisi frons to (liTOKcov, quoniam antea cum u non recipiebat n, sed nec cum
quasi
I

vertet in 0:

Varro rerum rusticarum libro

antiquitatum

unde est fros', idem

messis'.
Femini Tibullus,

Romanarum

libro

'ulmos et populos, XV *fros faenum

35

mnla Fabricius nialo 7 in Pisonem] 18, 42 pro labore ab liis 11 exacta aetate w exacta te N huc 14 famiiiari pro 18 veniebam post 21 dicitur conlocata in fero Fabricius 20 Tuliius iransposui 15 a Sceptio w 16 libro II N. Cic. dc div. J 37, 80 29 Frus liuius frundis U) 30 rurescant w Oralore ui 28 nuUo Fabricius nulli A' qm anticum {vel unticum) .v. u rerarescant Putschius 32 quod] quotq, quouiam quum u non recipiebat ns, nec cuni cipiebat .n. s. nec cum u let in .o. nec etiam xxeviti Fabricius nec converlet Lindeimnniis 33 libro 1] 24 uerlet in o w
10
in

3 gene plu Adclphis]

in eis

sonare 4, 16

36 Tibullns]

cf.

Charis. p. 6G

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
!

131
73.
7t)

J05.

106

I'.

L.

inplicuitgwe femur lemini,

non femori, quasi
sit

hoc femur huius feminis.

femen enim nominativo ut

semen nccdum legimus a veteribus adserlum. Fragmine Maro VIIII,

5

atque ingenti fragm inc nionlis.

Gracile, ab hoc Gracile,
Git.
si sit

hominis nomen;

gracili,
id

si

de re dicas.
ire

[|

Varro

ad Ciceronem

XI per omncs casus

nomen

deberc

conmeminit; vulgo auteni

bii
10

lioc gitti dicunt.

itaque ut PUnius sermonis du-

libro VI

Tilossemata ut loreumata enthjinemata noemata schemata poemata et

his simiha
in

omnia Varronis regula'

quia singularis
a
littera dedi;

inquit PHnius
e
littera

"^dativo

et ablativo plurali

bus

dirigit,

ablativus

fmiatur'.

melior tamen
alia

ratio est

quam sub

et ideo

haec

et eius

modi ox

for-

mula genetivura pluralem

13

et

ex alia dativum sumunt,

horum glossematum
sed
gliris

his glossematis.
Glis Varro in
et

Admirandis,
ita

*in silva

mea

est glis nullus'.

Cato in
dici.

Originibus
|

est locutus.

quidam enim hic glir huius

putant
20

Gluten Maro,

etlentumdecorticegluten,
et

collectumque haec ipsa ad munera gluten.

est

autem quasi semen stamen.

'et

glutine Varro de bibliothecis,

'glutine'
in

inquit

citro

refecit',
inquit

quasi

semine stamine.

glulinum Varro

25Scauro,

'ferunt Daedalum invenisse', quasi praemium. itaque Sallustius istius potius decHnalionis usum segaudium cutus 'glutino' inquit 'adolescebant', ut gaudio praemio.

'glutinum'

Hector
similia
30

et

Mentor genetivo singulari sonare debent ut Nestor enim

et

his

Graeca dumtaxat, nec ut rector rectoris, sed ut rhetor rhetoris.

agilis.
is

Habilis ut

syllaba

finita

nominativo singulari eundem

exceptis lapis cinis pulvis

debent habere genetivum, ut navis auris amnis;

cucumis cuspis.

Hippocoon, quia istud Graecum merum nomen

bet genetivi

est,

Graeca lege deinquit

casus servare

rationem.
et

nam

et

Maro noster *exit'

ssHocus Ilippocoontis'. nam

quoque eandem n
1

quia Miiivovos et Hlvoivog dicunt, nos

in nominativo lilteram reservamus.

iniplicuitque Fabricius

ex Charisio

l.

c.

inplicuit

4 Maro]
.

Aen.

VIIII
in-

569

ita

ut et Plinius Fabricius itaque et Plinius Lindenuinnus

rectius, puio,

quaedam exciderunt guibus Plinii sententia contine10 eiNOYMHMAXA nohmata ckhmata N 11 Varronis regulaj cf. batur dubi N Charis. p. 38 12 derigil A^ 14 et ex alia 13 sub a littera] p. 98 v. aenigmatis Lindetnannus ex alia uj el .x. alia N 16 Glis] Charis. p. 69 15 glossematibus N 20 et len17 glir huius om. N, addidi ex Charisio l. c. 19 Gluten] Charis. p. 67 tum] Verg. georg. IIII 160 22 collectunique] Verg. georg. IIII 40 24 et ci'tro
quit Plinius, nisi potius in fine tituU

Charis. bet

l.

c.

ecitro

et cinere
cf.

33 Hippocoon]

Fabricius Charis. p. 48

28 debet 34 Maro] Aen.

31 debent Fabricius de492 35 quia mem-

9*

132
|).

CIIARISII
lOe.

107

l>.

p. 7B
iit

I..

llel('s

hflielis,
,

inilitis

segelis
lis

comifis

terotis

el

omnia quae es

correpta leiniinantur
desidis
||

genetivo

syllaba finicnlur, e.vceptis rcsidis olisidis

noniinibus

quia ex verbo generantur.

Hebem Caecilius in 'TTHj^ohfiai(p subito rcs r edden hcbem.

t

Ennius XVI *
cutus'.

ubi

Fl.

Capcr 'non ut adiunctivo sed appellalivo

Anio Anienis,

est

lo-

Ilomo hominis
nec ul
tiro

el

caro

carnis

et

quia praeler

formam

lcno Piso dcclinantur, debiha nuncupantur.

Heres

hcredis

facit

Ullera subinflexa,

ut Pericletis et Stratocletis.
finita

lo

quid igitur est quod grammatici dcfiniunt es

gulari,
nisi
si

nomina nominativo
videre

sin-

sint Lalina,

in genetivo

flecti

non posse?
debet facere.

non possum,

forte

ea

tantum putcnt quae es

teres

correpta cluduntur,

ut eques pedes

obses satelles leres.

autem
ut
si

teretis

Humile de homine aliquo,

Pomponius Sccundus
res esl.

in

Aenea 'ex hu-

i5

mile rege';
Plinius

humili ablativo,

'Herculi pro Herculis et Vlixi pro huius Vlixis dici coeptum esl' inquit

eodem

libro VI,

'qnoniam rcgula' inquit MUa,

Graeca
,

si

genetivo singulari

ovg

litteris

nomina

finientur

velut

rov Evfiivovg tov

;

Jioyivovg,
20

noslros quoque liuius

Ev(ic7ti8ov

Eumenis huius Diogenis oportet proferre' at si rov rov Xgvaov itaque tunc demum nostros s subtrahcre debere.
,

huius

Euripidi Chrysi

debere

censeri,

ut

Mortis .Achati'

et

^acris

Oronti'.
Achillis

sed noslra, inquit, aetas in tolum istam declinationem abolevit.

et

cnim polius
hepatis.

Herculis

ct

his paria per s dicimus.

k'aQ

Hepar

rjnaQ vifiaQ

v6(oq

XQiag

dinag

niQug

rsQag

nc

'25

apud ipsos juidem Graecos rationem declinationis certam tenere potuerunt.

Irim pro Iridem Maro Aeneidos VIIII,

Irim de caelo misit Salurnia luno,

cum
nata
constet

omnia Graecae figurae nominalivo singulari

singulari

is

syllaba termi30

genelivo

syllaba crescere, licct Varro et Tullius et Cincius,

et

ut dc consortio

casuum diximus, huius Sarapis

huius

Isis dixerint.

20

5,

nostros quoque

nonos et ccinuinoc iV quia (tefivwv (isfivavog, et glvcov aivmvog Fabricius. nolui quae ab ipso gi ammaticu decurtata esse videntur mutare., quamquavi ila fere in iustam ralionem verba revocari poterant, quia Mefivav Mffivovog et Sivwv Sivavog diciuit, nos quoque Memnonis et Sinonis et eaudem sqq. cf. Priscian. p. 690 1 Hebes] Charis. p. 16. 53 quae .s. correpla 5 restc reddent Hebem ui res te reddent liebem Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 138 8 Homo] cf. Charis. p. 47 14 satelles] sales A' 15 in coena w in Caeua Putschius quod piohavit Welckerus de trag. Graec. III p. 1442 17 liuius ulixis inquit dici coeptnm est piinius 18 quouiam] qilo A' quomodo tu quando Lindemannus 21 s] .Y. iV u lu s coniecil ut Fahricius et Lindemannus fortis] Verg. Aen. 1 120 iam 22 censere fortis Achatae 25 Hepar liepatis acris] Verg. Acn. I 220 niinc acris Oronti om. novo tilulo quem distinxi cum supeviore continuato 27 pro iridem ui pro iride N dixerinl om. N aen. VIIII. N. v. 2 31 de consoriio casuum] p, 69

INSTIT, GRAM. LIB.

p. 107.

I
p.

133
76. 77 L.

103 r.

Im pro
ei

eiim.

nam

ita

Scaiirus

in

arlc

grammatica
et

dispiilavit,
is

anti-

quos im ques hunc eundem significare consuesse

declina||n ita,

eius

eum

vel

im,

numero
e

plurali

w,

ut est locutus Pacuvius in

Medo,

ques sunt
5

is?

Ignoti nescio ques.

finietur,
si

luvenale ablativo

litlera

homo

sic vocetur;

iuvcnali,

si

res sit, ut

ait

Maro

iuvenali in corpore vires.

res etenim,

non persona censetur.

Cicero
in

Incolume
10

de gloria II,

'quo stante et incolume'; Pomillo'.

id est]

ponius quoque

Synephebis

'incolume
altis ex

Ibes, hae ibes Aemihus Macer,

[tum sacrae veniunt cidtoribus

urbibus ibes,

item

auxilium sacrae veniunt cultoribus ibes.

16

ubi Plinius

libro

VI

sermonis dubii

'antiquorum'

inquit 'regula

quoniam

quae

is

nominativo singulari sunt terminala in es plurali nominativo clau-

duntur'.
lubare. Plinius ait inter cetera etiam istud G. Caesarem dedisse praeceptum, quod neutra nomina ar nominativo clausa per i dativum ablali20

vumque
ut huic

singulares
iubari

ostendant;

iubar tamen ab hac regula dissidere.

nam

dicimus,

ab hoc iubare dicendum est,

ut huic farri et ab

hoc

farre.

Innocente Varro de rebus urbanis

III,

'Sparlaco innocente con-

iecto ad g\adiatori[im'.
23

Inpotente Catullus,
20

25

N
est ut liuic farri et

is

ostcndant iiibar tamen ab Iiac regula dcsidere

nam
:

utliuic iubari dicimus ab h. iubare

dicendum

ab hoc farre
urbanis
.111.

//

inpotente

catullus deperi

Innocente

uarro

de

rebus

spartaco

innocente

coniecto

Plurimos versus pleniores qiiam nunc Impotente, Catullus. Deperit injpotente U)

stait legit

Pierius

23 coniecto ad gUum.

Im.

pro

eum
ii

N
4 q.

2
s.

plurali om.

Fabricius.

cf.

declinatio excidit
ait

quies (h. e. in quies corr. im ques) 3 is post Charis. p. 70. 86. fortasse tamen tota numeri pluralis Ques sunt ii ignoti lo suntis ignoli 5 iuueuali sicut
in.

6 Maro] Aen. V 475 11 h" ibes {h. e. Macer. Tum sacrae ueniunt cultoribus ibes. Idem. Altis ex urbibus ibes. Item, auxilium sacrae ueniunt cultoribus ibes. \xh\ kj^ et Lindemannus Macer. Auxilium sacrae ueniunt cultoribus ibes. Idem. Altis ex urbibus ibes. ubi Fabricius. Macri versiis ila constituit R. Ungerus de Aem. Macro p. 4, tum sacrae veniunt altis ex urbibus ibes et Auxilium veniunt sacrae cultoribus ibes. 7nihi ex variis emendandi rationibus , de quibus dixi Philol. W p. 193, tutissima visa est hacc, nt de duobus qui 18 lubar adscripti essent versibus alter bis positus esset in scriptura codicis
iuuenali,
si

res: ut ait Fabricius

haec corr. hae)

21 19 quod Fabricius qi" (h. e. quorum) jV quom Nipperdeius Caes. fragm. p. 756 dicendum est. sicut Maro, It portis iubare exorto. ut Fabricius: cf. Verg. Aen. IIII 130 24 ad gladiatorium ludum Lindemannus ex coniectura Niebidirii: mihi minus deesse videbatur 25 CatullusJ 35, 12

134
p.
108.

CHARISII
109 P.
p. 77.

78 L.

deperit inpotenle
qiiod ita

aiiiore,

quoque dictuin notat

Aleius

Piinius.

Insequenti Asinius Polio ad Cacsarcin I,

lugeris
his

'insequenti
III

ilie'.

pliilologus

Pinacon

sed cl Calo
5

iugeris,
inquit

ut nolat Plinius eodein libro VI.

'iugerihus quidam grainrnasit

tici*

Plinius 'ita diccnduin

et
et

putant, quasi

hoc iuger lam quam

et ila
III

hoc tubcr,
iugeribus,

ab hoc iugere tam

quam ab hoc
Varro

luhere,

ut tuberibus

tantum iiigerum'.

rerum

rusticarum

'iugerum
lo

et 'iugero uno' cum dixerit, idem *in iugeribus multis'; sed et I rerum rusticarum iugeribus saepe dixit, quod utique descendit a nominatwo iuger, ut tuber. Itcris luHus Hyginus in Cinnae propemptico, 'ab Actio navigantes stadia circiter LX veniunt ad Isthmum Leucadiensium. ibi solent iteris minuendi causa remulco, quem Graece 7taxtava dicunt, navem tradiicere'. Pacuvius qiioque iteris dixit, quia genetivus plus quam una syllaba non debet crescere quam est nomi-

agelli'

||

i3

nativus

singularis.

itiner

idem

in

eodem, 'quaerunt'

inquit

*etiani

non nulli quam ob rem a Corcura iubeat Action navigare, quod est e regione traductionis Leucadiensis, et rursus ab Actio circa insiilam moneat ire, iiuam a Corcura rectuni iti-uo
1

19

A'

tente

amore

qiiod

ita

quoq,

dictu

uotat

plinl
.1.

//

filoiogus

niNAKUiN
lugeris
ate

Insequenti
s.

asinius

pollio.s

ad

c^sarem

Insequenti

die:

et cato his iugeris ut notat plini

ila

eodem
h.

pliniiis

dicendu putant quasi

et et
ita

sit

VI iugerib: quidam inquit gram iuger tamquam h. tuber el ab h. iuge

lib.
lll

5
10

ab

h.

tubere

ut

tuberibus

iugeribus et tantu iugerii uarro rer rus

dixerit

iugerii agelli

iugero uno

cum

idem

in

iugerib:
:

muitis

s.

et

.1.

re
is

iugerib:
Iteris

spe dixit quod

iulius

utiq,
in

discendit iuger ut tuber

^ LX

ueniunt ad
stad
tt.\

hyginus
ibi

cinn^
iteris

propemplico

ab

actio

nauigantes

leucadiensium
diit

solent

minuendi
quoq,
in
iteris

causa
dixit

remulco
cj

quem gr^ce
plii

nauem
e

tradncere pacuuius
siugii

gene

una
iinulli

sylla

debet
r

15

nomiDa
iubeat

itener

ide

eado
est

qruut
e

iuquit

etia

qua ob

cura
rursus

action

nauigare

quod

regione

traductionis

lcucadiensis

3 Atteius Philologus nivdv.av III * Sed 3 poHius in codice fuit corr. pollio 7 iugere, tanquam ab hoc tubere i*) 8 rerum 5 grammaticL Plinius ui rusticarum III uj 10 primo rerum rusticarum, iugeribus u 13 stadia LX ueuiunt 19 Leucadiensis, et ad Isthmum Leucadiensium w 18 quamobrem eius cura u)
et uj

rursus

u;

2 ita quoque] antique Fabricius 4 Piuacou Rilschelius parerg. Plaut. I p. 244. ceterum et post Aleius et post Pinacon III aliquot litlerae in codice deesse videntur, ut 5 quidam fortasse scriptum fuerit Ateius inquit philologus Trtraxwv 111 his iugeris grammatici, Plinius inquit Fabricius 8 reruni rusticarum III] 12, 1 ut olim in iu10 degero agelli aul duobus, sed etiam cervi aut capreae in iugeribus multis scendit a iuger Fabricius 14 ndiitoivcc Fabricius 16 quod geniiiuo plurali una 18 iubeat syllaba debet plus crescere quam Fabricius 17 in eodem Fabricius
Aclio

20 itener

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

I
p. 78

135
r,.

109 P.

ner ad Leucatam'. novum duabus syllabis

equester,
5

quidam tamen
crescens.

sic istud notant,

quasi

sit

unum

ac

Imber ut september oclober november december pater mater

quoniain
ut

frater

quae nec conlationem recipiunt ncc

Plinius

in

neutri gencris
in
is

cadunt formam,

eodem
VII,

libro

VI

loquitur,

non

casu no-

minativo numero singubri sed in r debent vocis ex'tum ducere.

lurum Cato

Oriifininn

'iurum legumque cultores',

et

licet

ius nuraero plurali fantum

modo per nominativum

accusativum et voca-

tivum declinetur, ut maria rura aera iura.

10

Lej)us leporis

lupus lupi

quia us fmita nomina masculina et feminina

is.

per

vel

per us [aut per is] faciunt genetivum, neutra per

excipiun-

tur in masculinis Ligus lepus vetus.

Laterale an laterare? ubi Plinius

serit in
15

eodem

libro

VI

'si

r littera praeces-

quacumque

syllaba,

sequi debet 1,

ut augurale.

contra

si

prae-

cesserit, sequi debet r, ut molare*.

quod neQl oQ&oy^acpiag congruit quaesingularem ablativus restituet

stionibus copulare.

Later an lateris?
singularis,
si

et

huic nominativum

e litteram c/eponat:

Varro de sermone Latino

V Mater lusi

tum iugmenta'.
20

Lacer an laceris? ut tener puer.

ullimam enim vocalem

Ovidius

ablativus

amiserit, dabit scire qualis esse debeat nominativus.

mille lacer spargere locis,

quod
25
ita

dici

debere

et

Caesar de analogia libro

II

nec non et Valgius do

rebus per epistulam quaesitis dispttlant

Laurus Maro,

inter victrices hederas tibi serpere iaurus,

idem

ieminaque laurusque

dei.

n
20

28

N
uarro de sermone latino .V. iater lutum iugmenta
:

II littam

pona
si e

Later an lateris et huic nominatiuum singularem abla reslituet singu

//
i)it

selre ee debeat

Lacer an laceris ut tener puer ultima 4+ uocale

nominatiuus
ouidius mille
lib. II.

si

ablatiuus
ita

ami

da

lacer spargere locis

et

quod

dici

caesar deanalogia

nec u

ualgius de reb: per epistula qs

utant

25

Laurus
laurusq.

maro inter uictrices hederas tibi serpere laurus dei idem et sacra redimitus tempora \&\\vo.
.

minaq
.lauri

maro

rieraque integra
serit dabit tu

legit

Pierius
Cae.sar

18
lo

si

e literam

ponam

u)

23 dici solet. 26 lauruB. Idem. Numinaque lu

24 per epistolam

quaesitis.

20 ablatiuus amiLaurus lu

cultores iicet ius om. N, addidi 7 lurum] Charis. p. 72 12 lepus om. N, addidi ex Cha10 Lepus] Charis. p. 56 sq. risio l. c. 14 iii qua tanquam syllaba lo iu penuitima syllaba Fabricius in uliima 19agmentau) 21 qualis arfrf. w s-^\\Ah& Lindemannus 15 molare tu bolare iV Ovidiusj metam. 111 522 26 inter] Verg. bucol. 8, 13 28 liminaque] Ferg. Aen. 11191

in

er debent
l.

U)

ex Charisio

c.

136
ii.

CHARISII
io'.t.

110

1'.

1.

7s

r..

sed

el laiiri

Maro

et
idciH
II

vos

auri carpani,

illiini

etiam lauri etiani flevere myricae,

5

idom
jii

un

era

un

a u r

i.

lauro Maro,

raciemquc simillima lauro,

idcm
e
t

sa cra

r e

di

us

mp o ra

u r o.

lo

sed ablalivum singularcm dativo non habct similem.

lauro ct tamcn ab hac lauru et lauruum facere.

ait

enim Plinius huic

Lar,
Lartis.

si

familiaris

erit,

genetivo

Laris faciet,

si

Tolunmi Porsennae,

Mcus mci meo

gularis

meum mi

meo.

'feminiuum mea ut Ilclena declinaadditque quia vocativus sin-

is

bitur' inquit Scaurus artis grammalicae libris,

generis masciUini
facere debeat.

multo^-

dissidentes etiam

nunc generat, o mi an
est

mcus

Memoris, non ut sororis piaetoris doctoris.

potestatis,

enim
a

et

neutralis

cum

sil

communc geuerum

trium,

ut

sub

littcra

plenius 20

diximus.

Mugil an mugihs? Plinius eodem libro VI 'hic mugiP inquit *ut pugil
et vigil.

ablativo

enim singulari detracta postrema vocah qualem oporteat

nominalivum singularem esse dinosces, ut ab hoc consule.

mugilum an
propterea
23

mugilium? ut vigilum

et

pugilum, mugilum quoque

dici putato'.

itaquc ablativum singularem

non

sed e littera terminari.

quia proprium id no-

MoUi numquam per

e ablativo singulari cvadat,

men

hominis esse non potest.

Mars
1

^Mars horum Martum' inquit Plinius

*facit,

licet

sors sorlium

11
n
5*,

iv
et

uos

lauri

carpam
st

idem
:

illu

etiam

iauri

etiam

flcuere

myric^
lauro

idem

munera

lauri

Lauro

maro

faciemq,

simillima

s.

ablatiuum

lauro. Lauri.

Maro

uj

1 sed et addidi, ut locum qui superesse in codice videbatur explerem. poiuit tamcn, praeserlim cum reliqua non satis adpareatit, eo indicio novi tituli initium significari 2 et vos] yerg. bucol. 2, 54 4 illum] Verg. bucol. 10, 13 nmnera] Verg. bucol. 3, 63 8 faciemque] Verg. georg. \\ 131 10 et sacra] Verg. Aen. III 81, ubi N. Heinsius lauru apud Chnrisiwn scribendum esse coniecit. satius visum est versum inter exempla nominativi pluralis in codice conlocutum huc transponere 13 Tolumnii uel Porsennae Fabricius 19 neutf pote neutrali potestate Lindemannus neutrum w 20 sub a liltera] p. 95. 97 v. arbor 21 diximus uj dxi 22 Mugii] Clia-

ris. p.

82

23 detracta psema uocali

itaque ablatiuus singuiuris

25 pp.efitaq, abla

singii

N: propterea

terminatur Fabricius

INSTIT. GRAM. L[B.

ji.

I
p.

137
7S.
7'J

110.

11

P.

L.

ct

nox noctiuin

faciat,

quoniam

(|uac

in

duas scniivocales aul

excunt,
liaec

in (lu|>li-

ccm consonantem
antc

rnonosyllaba nominativo

gcnetivo

plurali

um

litlcram hahcre dcbent*.

Muruni Ciccro de dcorum

smurum
eodem

aut

natura libro II, *ncc cnim honiincs formicarum causa frumcntum condunt'. ubi riinius

libro VI 'pro

murium'
ita

inquit,

'qnoniam non ut fures furum

et

augu-

rum
tivo
10

ct

cclcrum dicimus,
r littcra

quo(juc iiiiirum ccnscrc d(.'bcmus'.

suiit

quaecuni-

quc enim

nominativo singulari

tcrminala, [oportcl] ca gcnc-

plurali

libro

um non ium rccipcrc debere. itaque Trogimi dc animalibus X ^parium numcrorum ct imparium' non rccte dixisse, sed
et

parum

imparum.
||

Mare Varro dc gentc populi Romani

pro a mari, ut refert Plinius.
XII,

II[,

'^a

mare opcrta oppida',

"^in

idem, inquit, antiquitatium humanarum libro

orti',
et

*ab Erythro

mare

in

Fundanio

marc aquam

isfrigidam oriri'; Atacinus quoque cingitur oceano, Libyco marc, flumine Nilo.
consuetudo vero per
dixit.
i

locuta

est

contra fmilionem

(piam sub

titulo

ruris

Plautus in Cistellaria
scc

und o V en

vcc

e s

20

tranquillo mare. Mysis, Tcrcntius, ut o crinis Mysis, litteram, nostri parem nominativo vocatimim
nominativi accusativo casu

funis cinis.

Graeci

demunt
homo-

custodiunt.

Montcis. licetPomponius Sccundus pocta, ut rcfcrt Plinius, propter

nymum
25

omnes non putct dici sed omneis, tamen idem Plinius in eodem permanet dicens omnes tunc dcmum posse dici accusativo, ut cancs, quando gcnetivus pluralis horum canum ante um i non habet. Maiorcis Ciccro, ut PHnius codem hbro notat. maiore, ab hoc masi

iore,

hominis

sit

proprium nomen; maiori de re

i

vel negotio.
finiri

atqui fe-

runt quaecumque comparativi gradus sunt ablativo

30

non posse.

Mantus Maro, 'fatidicae Mantus',

ut Didus.

27

30
e
ii

A^

Maioreis cicero ut plinius eodem libro notat maioressiab h.homineisproprionoeminorei| iiihahet

possc

negotio atqui ferunt qu^cumq, comparatiui

:

gradus sunt abla

si

flniri u di-bere

Mantus maro fatidic^ mantus utdidus

//

ceturablaper e nobili

res aiiqua pdicetur

27 maiores, si ab his homineis proprio nomine minoreis re non negotio debere in codice deletum est

lo

29

2 consonantem om.

4 de deorum natura

libro 11]

63,

157
l.

ita

quoque

Lindemannus

itaq,
lo

de gente P. R. ruris] p. 115

om.

12 Mare] Charis. p. 45 Priscian. p. 759 17 definitionem Charisius el Charisiiis l. c. 20 mari 18 pautus in cistellaria N: I 1, 15
n putent A": putet

U)

de gene PR sub titulo c. 22 vocativum

24

oiris

tus] Charis. p.

48

Maro] Aen.

Lindemannus 199

26 quando] quod

30 Man-

'{S
|i.

CIIARISII
III.
I'.

r.

p. 79. ftO L.

Nat.ile,

ah
si

liuc

Natalc pcr e,

si

hoiuo
per

sit;

nataii, nobili
si

si

ilies

natalis

sil.

Nobile,
(lioelur.

liomo

vocelur,

ablativo

e;

res

aliijua

prae-

Navali

pcr

ablalivo,

non etiam per

I

e proferri debet.
inquil

ilaque Varro
et hocadit.

epistolicarum quaestioinim libro

'corona'

'navaii', quia

mini

et

negotio aptari polest ucc tainen in proprium hominis

nomcn

Neminis Plautus in Captivis,

neminis misereri certum

JV*

est.
si

Utteris
i

nominalivus

singularis

terminelur,

genetivus pluralis
lo

ante

um

rccipiat necesse est.

itaque Cicero rationis

memor parentium
idoneam sopierunt.

saepe

dicit.

sed

et

Fronto pro Ptolcmaeensibus

'parentum tuoruin',
satis

ut ait Plinius;

alias

poetarum vicem, qui regulam

civili,

Nobile Cicero de iure

'aliquo excellente ac nobile viro'

(|

id etiani Plinio conserente.

Nobiliore.
ait

comparativa Plinius c putat ablativo fmiri

antiqiios

tamen

is

per

locutos,

quippe faslos omnes

et libros

'a

Fulvio Nobiliori'

scriptuin rettulisse.

Osse.
bit et addit

monosyllaba extra analogian esse Plinius eodem libro VI scrieo magis consuetudinem in eo esse retinendam:
Titinius
20
|

velim ego osse ararc

potest,

campum cereum;
non
osso.

Varro quoque *osse' inquit ^scribebant',

ossum

dici

non

quoniam neutrale nomen quodcumque nominativo

singulari

litlera

1-19 N
atale

ab hoc natale per

i

e si

homo

sit natali si

dies nataiis

sil

Nobile

si

ho uo
lib.
I

uali per

abla n etiam per e proferri debet itaq, uarro epistolicaf qusl.

et

Corona inquit nauali q

Neminis plau
in

homini

et negotio aptari
i

pote nec
:

tii

in

propriu honoinis im cadunl

__

captiuis neminis mereritii e

si

// rationis

memor

parentiii

s^pe dt 10

nominatiuo singvi

terminetur gene

plii

ante
ait

um

recipiat necesse e itaq, cicero

ronto pro ptoiem^usib, parentum tuorum ut

cicero
id

plinius alias poetaf uicem q regula satis

de
per

iure

ciiiili

aliquo

excellente

ac

nobile

uiro

idoneam sopieruut
finiri

etiam plinio
i

conserente :

Nobiliore

comparatiua plinius e putat abla

I5

omnes et libros a fuluio nobiliori scripta ictulis Monosylla extra analogian ee plinius eodem libro .VI. scribit et addit eo ma [se
stii aii

locutos quippe fastos

dicit.

Natale Fronto

ui

4 Nauali u 8 mereritum corr. miseritum, ut videbatur 18 Os moncsyllaba w 13 Nobile. Cicero uj

11

8 misereri certum est w 7 in Captivis] 111 5, 106 9 Ns] cf. Charis. p. 98 15 antiquos] Caelius Fubricius. de lunio Grac14 asserente Fabricius ckano olim cogitabat Hcrtzius de Cinc. p. 101 praeeunte Merkelio proll. in Ovid. fast. .tamen ait per i localos ab ipso 16 locatos u) publicatos Fabricius p. LXXV fastos et omnes libios a Fulvio Nobiliori sciiptos etulisse coniccil Mommsenius nunt. ul existimubat, nomine grammatici, qui socict. Sax. u. 1854 p. 157 omisso in lacuna fastos a Fidvio Nobiliori in ae.de Hercidis Musarum positos {Macrob. sat. 1 12) cita18 Osse] Charis. p. 40 ret
V.

amans

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
il2.

I
I>.

130
80
I..

13 P.
iri

terminatur

Ims syllabam dativo

et

ablativo

pliirali

dari noii potest,

iii

aptum bonum caviim datum.

eius' inquit ^iijsuin 'Ossu qiiidam
5

'calvariaeque ossum expurgarunt inauraveruntque',

GcUius tamen libro XXXIII
vcru
f,'enu

ut

putarunt' inquit Plinius eodem libro VI

,

'posse censeri'.

)iam ut veribus genibus

ossibus

qnoque posse manifes-

lum

est.

Os
nlus
10

oris.

onmc enim

littera

terminatum nomen neufri genoris non

ut idem Pli-

potest in declinationem

veniens non per r litteram strcperc,

et addidit

eodem

libro scribit,

'licet os corporis correptius diceretur,

os vero faciei produttius duccretur'.

Oscen augurum consuetudo

guriis et bic

dicit; 'Cicero

tamen' inquit Plinius *de au-

oscinis dixit'. Omni, ab omni, non etiam ab omne dicemus, quia nec hoc
hominis
cadit.

in no-

men
15

*0xo Varro ad Ciceronem XIII, 'olivo et oxo putat fieri", inquit

Plinius sermonis dubii libro VI.

Orbi

pro

orbe

Ciceronem de re publica
et

libro
vita

V, *orbi

terrarum

conprebensos', sed rarum', et frequenter

20

Puplium Rutihum de
ita

sua V, ^ex orbi ter-

anliquos

locutos Plinius
faciat

eodem

libro VI notat:

^juamquam consuetudo melior' inquit 'quae tione, quam sub nomine niris diximus'.
Oranes Sallustius
in

ex orbe, non sine ra-

CaliUna,

'omnes
i.

P. C. qiii

consultant ab odio amicitia

a.

m.

u.

d.

',

de rebus dubiis cum idem in eodem

13

23

N
.XIII. odietoxoputatioqtfleripliiismonisdubiilib.Vl:s. et

Om...ab omu- etiam ab orae dicemusjjnec h.inirniiominiscadit:- //ronemdei^lib. V. orbi

15 OxQuarroadciceroue

Orbiporbecice
frequenter an

rarum conpreliensos

puplius

rutiliii

de uita sua.V. exorbi terrarum

q~

et

20

i'a locutos pliii eod. iib.

VI. notat g consuetudo melior inquit

in

faciat

ex orbe n sine ra

quu nole

riiri

dxrn

lus. in catilina

: // idem omnes p. c.

eodem omneis homines

qui sese student pstare ceteris ani

.i.

qui de rebus dnbiis consuitant ab odio amicitia

aiTui .d. c'

rius
iuri

Pnuca praeter ea quae nunc reslant neque ea salis certa, ut videtur, legit Pie13 Omnis ab w 15 utrum Oxvi an Oxa scriptum esset non adpandt. Osso lo
17 orbi terrarum u) 19 frequenter Santra dominis. Onines, Salustius w
ita lo

20 sine ratione

in

nomine

cen8 veniens] eens 2 caluariaeque Charisius i. c. caluq, N Fahricius nec addidit 10 faciei Fabricius facics auguf (^. e. augurum) 11 Oscen] Charis. p. 81 augurium to 12 oscen nominativo dixisse Ciceronem tradit Charisius l. c. quam discrepantiam siquis iia toUat, hic itt Oscinum, augurium, {cf. Fest. p. 197 ed. Midl.) consuetudo dicit; Cicero 15 oliuo et osso oscen oscinis dixit scribat, vereor ne ipsum grammaticum corrigat 17 apud Ciceronem w U) 19 antiquos Hertzius ephem. lit. len. a. 1814 p. 727: 21 in nomine ruris 20 quae facit w cf. observ. crit. in Cat. et f^arr. p. 95 Lindemannus: cf. p. 115 22 in Catilina] 51, 1 omnes homines patres conscripti, qui de rebus dubii.s consultant ab odio amicitia ira atque misericordia vacuos esse
1

dare

seri

U)

et addidil

decet

23

in

eodem]

1, 1

140
|).

CHARISII
IIJ
I'.

p.

80. 81 L.

'omneis homines qui scse stiKlent pracslarc celcris aniinalibus'; quod

oslenih.

ralione

potius
si

esse subnixum

sub

f
i

et

suh

httera polerit

sed Asper,

</enelivus, inquit,

onmium
facial.

litteram natura retinel,

et in accusativo esse

servandam.
ratio

I*oemalis
libro

quamvis

poematibus

nam

sic

inscribit

Varro

suo do poematis; malis delcctor'.

et Annius Klorus ad

divuin Iladrianum

'poepe-

Pocus

si

neutri sit generis, pecoris dicilur; pecudis,

in

si

feminini.

cudem Plautus

Truculento,
lo

ob meam scripturam pecudem cepil. e careo tam pulchra penu'. Penu Pomponius., *
nus peni,
si

pe-

femininum; penoris

ut pecoris,

si

yeneris ncutri

sit,

ut qui-

dam

putant.

Palumbes
Pometa
pomaria
in

Maro

ait.

palumbes a quo nominalivo veniat quaeri

ut ohveta; pomaria

solet.|
i5

ubi

poma gignuntur

autem quo ponuntur;

quibus continentur.
matris, non

Patris

ut apri capri,

quia paler et mater

Graeca

decli-

natione adtinentur.

Pubes.
bis
facit;
si

si

verendorum pars
aut
aetas,

vel lanuginis signilicabitur,

genetivus pu-

iuventas

puberis.

cuius utriusque

nominis Maro

20

meminit

haud
et

aliter

puppesque tuae pubesque tuorum;

cum

in tertio

19
tiu:

iV
f

alib:

quod ratione potius ee subnixu sub

inquit

et

sub

iittera poterit ostendi s.

asper
:

si

omnium
ratio

litteram natura retinet et in accusatiuo ee

seruandam
libro silo

// tis

matis
anniics

quauis
florus

poematib: faciat
h

nam

sic

inscribit

uarro

de poema
i

ad diuu adrianii poematis delector

generis pecoris dicitur pecudis
e
si

//

scripturam

pecudem

cept

P.

.si neutri sit

feminini pecudu plautus in ob.

meam
poma

10

P
ut pecoris
si

careo
neutri

tam
sit

pulchra penu penus

:

peui

si

femininum
:

penoris

ut quida putaut

//

poma gignuntur
solet

ut oliueta
//
J"

Palumbes maro
ria

ait

palumbes a quo nomiuatiuo ueniat queri

in

Pometa ubi 15

\V

quo
matris

ponuntur pomaria
u

quibus continentur

Patris

apri

q pat

et

mat

gr.

... AecMnaiiones adtinentur

II

5, 2

Pubes
lu

animalibus
ui

5 Poematis

ui

6 de poemalis, Anneus Florus

8 Pe-

cus

si

2 sub f et sub m littera] p. 104 v. fonteis et p. 111 v. monleis 3 si geoiti5 Poematis] Charis. p. 38 8 pecudem Plautus tu 9 Trncuiento uus Fabricius 11 Penus. Si masculinum sit, add. Fabricius, Trinummo lu. Plaut. Truc. I 2, 42 diciiur penus. ut, Careo tam pulchro penu Fabricius. mihi supplementum lacunae praebuit Cledonius p. 1896, haec penus; Pomponius 'quo pacto caream tam pulchra peiiu' 15 Pometa] Charis. p. 85 17 Patris] Charis. 14 Palumbesj Charis. p. 82 20 Maro] Aen. I 399 23 in tertio] Aen. III 426 p. 63

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 113.

I
|..

141
81 L.

14

I'.

virgo

pube tenus postrema immani corpore

conpositio tamen inpubis facil, non inpuberis, ut
ait

pistrix.

Maro V

comitemque inpubis
5

iuli

Epytidcnvocat.
Palavi Maro,
'ille

urbcm

Patavi',

pro Patavii.

par enim geneli-

vus esse debet nominalivo, nec minor, ut buius imperii et ingenii.

Pecu Plautus

in Baccbidibus,

pastor barum
10

dormit, cum baec eunt

idem
in

pecu lialitantes,
rete sine

Rudente
ilon

vides referre
ab

me uvidum
inquit *

squamoso pecu?
libro

Patruele,

boc patruele Cornclius Ncpos inluslrium vironim

XVI, 'a fratre patruele'

15

rem

necessitudinis,

scd etiam per-

sonam
nius,

ostendat.
el

Pacium an pacum
tcmptaverunt.
dictitanda,
'20

lucium an lucum addubitari etiam nunc

in

ait

Pli-

'quoniam nec fmitionem ullam

monosyllabis'
lex sine
i

|1

inqiiit

'grammalici

nam

ut fax faex

nux crux rex

genetivo plurali sunt

ila

conlra nox falx calx arx lanx

cum
dici

pronuntianda sunt'.
ait.

Panium
contra.

Caesar de analogia libro

i

II

dcberc

sed Verrius

nam

detracta

panum

ait

dici

debere.

neutrum autem pulo

posse dici,

quia de bis est nominibus quac,

cum pondere numero mensuin-

raque constent, semper sunt singularia.

Partum.
25

Caesar

in

analogicis

barum partum, Cornelius Nepos

lustrium

XV * ct iamque

Ennius

ferc quatlor partum,

facit

quoniam ab bac partc

*ut

et

bas partes.

*sed consuetudo' inquit Pliuius

praegnatium optimatium'.

Poematonun
.10

et

in

II

et in III

idem Varro adsidue

sit ct

dicit et bis

poema-

tis,

tam

qtiani

nominativo boc poematum

liorum

ad Ciccronem XI,
itaque

Cicero

pro Gallio
ex

pocmatorum poematorum

et bis
cl

in

nam et poematis oportere dici. Oratore poematis dixit.

non boc poema.
ila inscripsit,

sed

et

Q. Laelius

principibus

grammaticis librum suum

Accius

"^Dc vitiis
35

virlulibusque poematorum'.

quoquc

didascali-

corum

VIIIl

6 Maro] Acn. I 247 3 Maro V] Aen. V 5-10 5 epvtiden N 7 debet om. N, add. Lindemnnnus : cf. Charia. p. 54 8 platus N in Baccliidibus] V 2. 4 10 ll (h. e. liaec) N aulem U) hae sic Fabricius balitantes Fabricius (1123 /?) 12 me referre lo ubidum N auidum w 15 11 iti Rudenle] IIII 3, 5
a

N ostendens coniecit Lindemannus. ego lucunam indicavi 10 adubitari jV 20 l'aninni] Charis. p. (V.) 23 constanl N 20 qnallor 19 calx] salx A' Rilschclius inus. Rhcn. noviss. VIII p. 309, II II A'.- cf. Lachm. in Lucrct. p. 102 28 pregnaiium lo rognaliuni iV 31 oporlere dici ait Fabricius 32 in Oratore] 21, 70 et in oratione et in poemalis
ostendit

.142
1'

CHARISII
114.

15

1'.

p. Hl.

8'.>

I..

nam quaiu quam quc

Quies quictis

varia hacc gcncra poe

onge dis
t
i

matorum,
1 i i

liacbi,
c.

ncta a

1 i

.i

h a

nt nosc

facit,

cum

es

producla

(inita

nomiua genetivum

ei

so-

leant tcrininare, at (hcs acics luxuries;

sitione iu

quod tamen nomcn iuncta iuacpo5

legulam retht, ut Maro

quamvis

requiem spatiumquc lurori, (liccro requictem dixisse mcmorctur.

ncc hic ahlativus
in c
rei

Rudi.

mutahit,
est,

quoniam non

cajtit

esse

no-

men proprium

hominis, et quia
'si

ut a rudi animo.
'inerilo c ht(|

Rudc, ah hac rude.

tera claudi dehct.

dc *

qua hidiinus' aitPlinius,

lo

itaquc ct ah hac' inquit 'suinma rudc ihci dehet'.

Relium, non retum,

qiioniam,

ut ait Piinius sermonis duhii hhro VI,

genetivus nuinquam paiiciores syilahas hahet

i

quam
;

nominativus.
|

R a d c u m Varro rerum rusticarum I et III et Faljianus de animahhus *radicum genera' inquit. Hyginus quoque de agri cultura II *ahi5 extremis radicum partibus*; quod magis cum ralione dici leges sub
i

c hltera.

Rure Terentius
ex

in

Eunucho,

meo propinquo rure hoc capio commodi.

20

itaque et Varro ad Ciceronem

XXII 'rure veni'. quem Phnius ad eundem XI ^rure ordinatum arhustum' dixisse laudat; sed et Terentium

in Adelphis

filium negat esse rure,

sed et Titinium in Hortensio

in foro aut in curia

25

posita potius quam rure apud te inclusa; cum nemo duhitet. et tametsi nulla possit esse nominis regula
in signis

certior,

[et]

tamen adverbialibus non potest nominibus esse comraune.

finitio

quam30

quam enim
lari

istius

sit

eius modi,

in is venerint, ablativo singuiari in e venire,

quaecumque nomina genetivo singutamen contra

ruri agere vitam, perparce ac duriter

scse habere
Micionem
rure.

Tercutius

in

Adelphis

loquonlem

de

fratre

conmeminit,

non

Sotadeos descripsil Lachmannus ind. leci. Bcrol. hibern. a. 1849 p. 7, irochaicos numeros consiituerat G. Ilermannus de Attii lihr. disuni. uaria sint genera Bnebi quamque ui bb; q^ q {h. e. baebus dasc. p. 7 producta om. N: 2 sint 0?. 3 Quies] Charis. p. 52. 85 quam quae) A' 10 fortasse si de 5 Maio] Aen. IIII 433 8 mutauit cf. Charis. p. 103 s 14 rerum rusticarum 1] 45, 3 uhi radicum fuit in codice Florenea qua ludimus 18 in Eutino. in terlio lihro non inveni 16 sub c liltera] p. 100 v. cervicium 26 21 arbustum u) anibustura 22 in Adelpbis] IIII 2, 3 nucho] V 5, 1 27 et secundo inclusa w iu clausa N, quod tuetur Ribbeckius com. Lat. rel. p. 122
1 veisus

quem secutus

loco

delevit

Lindemannus
in Adelpliis]
I

tioneni

28 comniuniu 1, 20

quamquam] quam

33 mi-

INSTIT. GRAM. LIB.

I).

143
P
8''

115. 10 P.

L.

Rudis, sive spocies

perilns
et
,

quam

lanisla

liberandis gladiatorihus geril sive inlicet diversos ablalivos,

eundeni noininativuni liaben},

rudi.

sunima rude
ab hac rude

ah hoc

ilem

Plinius

eodem
si

libro VI,

'abJativus,

summa, a
5

rudi homine, a rudi aninio, a rudi

consilio'.

Salutarc,
ul esl

ab hoc Salulare,

homo

sic

vocciur;

salulai-i,

si

res

sit,

medicamentum.
si

Sodale,

Saeculare,

homo sit Sodalis; sodali, si res sit. si homo sic vocelur; saeculari, si temporis
Coelius,

sil.

Saguntinorum
10

Saguntium

Sallustius, ut Paulus in Coelii

historia libro

notat.
victu.
(j

Suave, a Suave invitatus sum; suavi, a suavi

Senatuis
ut
flucluis.

'ita

genetivum' inquit Phnius 'declinabanl, ut

senati Sal-

G. f'annius Cos. confra G.

lustius,
15

Gracchum 'senatuis consulta'.

fit',
11

tione in

'senati decretum Verrem et pro Oppio

ut

lauri;

Cicero quoque [de] divina-

senali',
syllaba crcscere
et

Supellectilis.

genetivus una

debet

excepto

hoc

no-

mine,

et quia dalivo

minor esse non debet

quia nominativus in x

littera,

quae duplex est, termiuatur.

SaturnaHum.
20

a littera finita nominativo plurali

genetwo
et

alia

um,

alia

rum
in

terminabuntur.
is

inspiciendus itaque nobis est dativus

ablativus pluralis,

syllabam an in bus exeant.

itaque fulmina fulminum, lupauaria lupana-

rium, Salurnalia Saturnalium.

duntur.
et
25

bus enim syllaba dativus

ferreorum ideo dicimus,
lerminantur.

et

ablativus claudativi
ait

balneorum vero

et
is

quod eoruin

ablativi

non bus

sed

secunda ratio, qua Plinius

si

Valgium

niti,

tahs est:

nomina semper
a

pluralia,

ante novissimam a

litte-

ram
in

habebunt, deposita

et

adsumpta

um
si

facere genetivos plurales, velut

Liberalia Floralia,

Li])eralium Floraiium;

autem ante a
exta

non habebunt,

rum rumque
30

faciant necesse est genetivum.

faciunt.

itaquc

castra extorum castro-

Senapi huius senapis tantum posse

dici aiunt

quibus grammatica curae

est, ceteros vero casus esse similes singulari nominativo, ut

cummi cummis.

Siremps tantum per nominativum

tabes et pluris,

et

ablativum dedinatur, siremps, ut

ab hac sirempse plure tabe;

Caesar ergo

'siremps lex

siue scipio

qnem

mss.

2 rude

et
I

10 hist. lib' 19 genetivo 0?.

Fabricius siue spccies uirgae quam coniecil idem in notiit ab hoc om. 3 rude sumnia rude homine 8 sil om. 13 Sallustius] Catil. 53, 1 14 Cicero] div. in Caec. .5, 10 20 iuspiciend: {fi. e. inspicicndus) inspiciendum Fabricius

25nomiua

29faciuntC/iflm.j3. 37
e

27 sih iV

28facientiV

29

facit A'

30 Se-

cura" e 'grammatica 32 Siremps] Charis. p. 73, 118 napi] Charis. p. 47. 83 ablaliuum Charisius l. c. uocatiuum 33 pluris tabis plure] pluvies phivie coniecit Ritschelius mus. Rhcn. nnviss. VIII p. 302 caesare ergo Siremps dixit pro nominativo esse, nisi Ritschelius l. c. p. 303 Caesar de an:ilogia siremps dixit pro nomiuativo, nisi Uuschkius ib. p. 463. /ortasse Caesar eius ergo siremps dixit siue e pronunliandum esse, nisi Caesar ergo siremps

N N

144
I'.

CHAIUSII
116.
17

P.

p.

8-2.

8.1

I..

eslo ([uasi sacram violavcril'

Senex senccis lacere deberet,
aut
gis

dixissc

iiionuntiandus
|

esl,

nisi

(oile

quiilam adverbialiter lcgerc nialucrint, simililcr lcx esto.

ex enim syllaba finita
vcrticis
lacit.

nomina gcnctivo

aut

cis

recipiunt,

ut

vertcx

simplicis supplicis (luplicis.

b

est ergo

de exceptis sencx.
et

senis namcpic

Supcllex.

hoc

inter

excepta

esse praeter rcgulam

supelle|!ctilis
facit.

supra scriptam
gis

notandum grammatici putavcrunt.

unlur ut gregis regis rcmigis.

nam

aulem

fini-

Strix avis dicilur et dcclinatur strix strigis strigi strigem strix a strigc.

Sinapis Plautus

in

Pscudulo,

lo

teritur sinapis scelera, quod

prius
Supellex.

quam

qui tcrit, contrivit, oculi ut exstillcnt facit.

illi

quosdam nominativo haec

excmplum,

supellectilis

possc dici templasse

rcttulcrunt, nc genctivus duahus syllahis cresceret.

scd

necdum nobis

ido-

ncum

proin loquentis occurril

velut ancipes et praecipes,

quod

15

vetustas

cum

ratione rancidum protulit.

sit,

Schema, quasi monoptoton

^o^ihtp dcnotatur,

proinde decHnassc Caecilius in 'Agna-

'utinam'
;

inquit

He

scioli

schema sine cruribus

20

Videa

' ,

pro schemate

Plautus in Amphitryone

Spinu, ah hac spinu Varro in Aetiis, 'fax ex

tur,

* huc ego processi cum servili schema. spinu alha praeferquod purgationis causa adhibetur'. spino, ab hac spino

Maro

cduramque pirum
Tristi
,

et

spinos.
in e

ab hoc

tristi

nec potest

moveri

quod

id

quoquc

in

ho-

25

minis proprimn

nomen non

potest cadere.
singulari producto fmita

Tus autlus nominativo

i

nomina non recipiunt

ante

um

genetivo plurah, ut virtus salus palus,

quoniam nec accusativus

turbinis

is

sed es recipit.

Turbo Turhonis

si

proprium
in

sit

hominis nomen

si

procel- 30

lam voluerimus exprimere, aut

eo, inquit Plinius,

qui est in lusu pue-

17

f),

Schema

esse videtur quamquam inI sacram, non sacrum, quod Lindemanmis dedit, in 2 adverbialiter intellegere Ritschelius et certnm scripturam non satis dispicere potui 4 recipiunt nt ut uerHnscJikius l. c. 3 Sene.\ senici.s uj: cf. Charis. p. 68 7 snplectilis (A. e. superlectilis) tex N 6 Suppellex N: cf. Charis. l. c. ia Pseudulo] III 2, 28 (817^) 10 Sinapis] Chaiis. p. 47. 83. cf. Priscian. p. 082

II scelerata
suppellectilis A'
beclcius

1
uj

12 extillentA^ quod N quom Fabricius 13 Suppellex N 18 utinam te, sciole, istoc schema, sine cruribus Videam Ribtescioli

com. Lat. rel. p. 37 Amphiiryone] proL 117 cf. Charis. Varr. fragmi^'p. 317 ed. Bip. in p. 112 et quae cunposuit G. Thilo 23 Maro] georg. Illl 1853 p. 22

schemata

te sine

schema w

19

in

21 in Aetiis fax ex Ausonius Poptna in p. 38 asia fylaxe ex in Asia fax Putschius: cf. Non.

de Varrone Plut.

quacst.

Rom.

auct.

Bonnae

a.

145

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 1J7.

145
p. 83. 84 L.

18 P.

rorum.

sed Caesar de analogia

II

turbonem, non turbinem etiam

in

tem-

pestate dici debere ait, ul Cilo Catonis,

non ut homo hominis.

XIII,

*Tanaidis Varro
Tiberis' inquit Plinius.
3

antiquitatum

humanarum

non huius Tanais

ut

Titanas.

ubi

Plinius

*nec paeanas accusativo' inquit *rccte dicimus.

in

nullum enim nomen accusativo plurali

rah
in

as venit nisi

quod nominativo plu-

ae sonabit'.

Turben Tibullus,

namque agor
0

ut

per plana citus sola verberc turben;

quem Maro

VII turbonem vocat,

tortus sub
et ita putant dici debere, hic

II

turbo, quia et

Ycrbere turbo. homo et tempestas

aliis

et

buxum

eodem possint nominativo perhiberi. Tu. quidam hunc nominativum non per eandem
15

viam rationemve

duxerunt sed
vobis.

ita

tu

tis

tibi

te tu

a te ; hi vos

vestri

vobis vos o vos a

Te

ablativo,

'clam
forte

te

est'.

atquin

Plautus

ia

Menaechmis 'clam
haec
liis

uxorem

est*;

nisi

clam

et accusativo et ablativo possit aptari.

Torqnes, hic

et

haec torques nominativo,

legimus
Iliadis
;
|

ut

hic et

canes

20 Lucilio libro I dicturn

ilaque dixisse vcteres Caper

I

exemplis

docet: Laevius Cypriae

libro

collum marmoreum torques gemmata coronat. Testu ut genu Fl. Caper veteres ait uti solitos: Mummius in
riunius
25

Atellania

Afranius

'indignum vero dici solet Torcular Afer pro Taurinis. sed

non
Fl.

ad spectacula est videre in testu quantum sit caput, at Maro testam dixit. testu',
torculare dici debet,

quia gene-

tivo a littera producitur,

ut iubaris lucaris, sed torcularis.

Tores Servilius, ut etiam

30

Pomponianus notat, 'aureus tores',

dixit,

pro torques.
Tabis.

huius tabis Cinna in Smyrna

et

nullo ante se usus auctore,

quando per nominativum

ablativum tantum

modo

declinari posse grani-

2 Cato Catonis Fabricius caro caronis VII] Aen. VII 378 11 torto Charisius p. 48
turben

8 Tibullus]

15,3
tu
i

10 Maro
{k. e.

12 hic turben

ft

haec)

a Lumaenaechemis A^. I 2 , 4G (154 R) 19 canes N cilio] cf. Charis. p. 100 21 Laevius A. 20 dictum Lindemannus dictas N Sehoitus in Procli chrestom. p. 419 ed. Gaisf. nuius N 23 atellaniar iunius N Atellana lunius u), quod defendit C. Barthius adv. IIII 5 p. 163, Ateliania Rivinus Ribbeckius com. Lat. rel. p. 231 conl. onomast. vet. ap. Labb. ' riuinus avriBar^rjXos^ 26 indignum uelut dici Putscfiius: in signum uelut duci solet testu thius l. c. indignum veluli dicier testu solet Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 199 indigoum veru disco olla et testu Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 276 indignum uero, Maro] georg. I 391 testa cum Ut dici solet, testu Ribbeckius com. Lat. rel. p. 186 pomponitaardente viderent 29 Tores 147, 9 Volucris exc. Paris. f. 104*

17

nus p

aurens

lo

aureum
I.

30 pro

torquis

A*^

31 Tabis] Charis. p. 73. 116

ORAMMATICI LATINI

10

14G
p.

CHAHISII
IIS.

19 P.

p. H4.

S5 L.

matid

|)roniiutianJ,

proin

al)

liac

tabe

ut plure

sirempse;

cum

sit

eorum

nominativus labes plures siremps.

Tcrgum dorsum.
gorum.
al

hoc terguni

tergi

tergo,
et

pluraliter haec terga ter-

vero

tergus

Iiuius tergoris

facit

haec tergora horum trgoin

rum

correpte,

Vergilius

tamen conlra 'terga hovum' dicit, et hinc raptas fugicntihus ingcrit hastas

VIIII 5

in tergus.
quihus exemplis inpunilas etiam
iliis

datur qui pulant tergum hominis, Jer-

gus vero pecoris nominari.

Vcra reclius hcimus
et

testa

quam
||

ut genua conma.

nam

el toni- lo

trua an tonitra dici deheat dissidetur.

Vs
ut
lini

htteris finita neutri gcneris genetivo

adaeque singulari

ris finiuntur,

operis
sit

oneris;

exceptis

vulgo et pelago, quod interdum vulgus mascuGraecis.

generis, pelagus

commune cum
si

Vitale,

ah
si

hoc Vilale,

hominis proprium

nomen
ulili,
si

sit,

recte

dice-

15

mus;

vitali,

rcs aliqua dicatur.

VtUe, ah hoc Vtile nomini proprio debetur;

limus ostendere.
Vestale Nepos
stali,

rem aliquam

ve-

excmplorum

II,

'avirgineVestale'
significat.

inquit pro Ve20

quia non personam sed

rem

Venah.

*pcr

i,

non ctiam per

e ablativus est finiendus,

quoniam

et

de hominc' inquit PHnius Micimus et de negotio'.

Veloce, a Veloce honoratus, a veloci vero equo superatus.

Vas, huius vasis, ut huius vadis. itaquc genetivo plurali horum vasum.
Vasi.

gcnetivo singulari

finita

nomina genetivo

plurali

rum

syllabam

25

capiuut,

vasorum,

et

uominativiis erit hoc vasum.

plurahs utrisque com-

munis

est,

haec vasa.
Cicero de finibus
lihro
II

Volucrium
l)ianus

bonorum

et

malorum, nec non

in

et
II

Faet
30

causarum

ct

III;

volucrum

Maccenas

dialogo

consuetudo, ut idem

ait Plinius.

Vectigaliorum
suorum, sed
II

Cicero

ad Alticum; at enim in ratione consiliorum

|

et de lege agraria vectigalium. at vero Varro dc bibhovectigaliorum, et Asinius PoHo 'vectigaliorum rei puhlicac curam esse hahendam', vectigalium Messaia, *de vectigalium Asiae constitutionc'; P. quoque Rulilius de vita sua libro 1111,33 Scaurus libro III 'vectigalium se minus fructos'.

Ihecis

pronuiiciant Fabricius pronnntient

Fei^g.

Aen.
u

405

in

Vllll]

Aen. VIIII 763

3 Tergum] Charis. p. 54 8 tergui hominis tergus

5 terga] 10
19 a

Vera

uirgine 24 dam volticrium genere

raiione uociigaliorum

N e uestali N
Uara

an toiieirua touitrua an lonilra dici debeat p-tonitrua dici debeant

horum uasuum

28 Cicero de finibus] Fabianus Naturalium causarum Fabi-icius

h

II

33, 110 in quo31 ait enim iii

bendam

10.

in

suorum Fabricius 32 bibliotecis A' 33 poUio ulrum habendum an habendam esset non adparuit

34 ha-

INSTIT. GHAM. LIB.

p.
II!.

1
r-

147
s
I..

'20

r.

Volgiis,

liuiiis volgiis

VaiTO anliquilatiiim divinarum

XV, 'volgus

rii-

morcui'.
Vulgu, ab
cani
5

lioc

viil|.;u

Oppius de

vila

Cassii, idciu dc vila prioris Afri-

S)pinaule

iiulgu', Varro hel)domadon VIHI 'a

viilgii

condomveteri.
||

narelur'.
Vetere, 'vetere

vino' Varro de

actionihus scaenicis

III,

non

Vngui

Liciniiis

Calvus in poemate,

vaga candido nympha quod secet ungui.

Voliicris,
10

non volucer [sed]

ut equester, ait Pliuius dici dchere.

Quintum Caepion(!m aclione II, *nefarius volturius, patriae parricida', Ciccro in Pisonem 'vulturius illius provinciae'; idem in eadem Scaurus 'vulturius rei
Vulturius M. Acmilius Scaurus contra

puh

I i

c a e*.

Vultur Maro Aeueidos VI,

15

Mnmanis vultur obunco

rostro',

ut

turtur; volturus Ennius,

vulturus in spineto supinum mandebat hominem.

XVIII
Ahlativus

DE ABLATIVO CASV
,

casus

singularis a e
i

ut

ait

Cominianus grammalicus

quinquc
cxceptis

vocalibus
20

temiinatur,

o u,
et

semivocahhus duabus,

et s,

pronominibus, ut ah eodem
lis,

ab hoc, et nominibus appellativis monopto-

ut

nequam nugas. Quaecumque nomina

Catilinarum
bis et

a vel o productam habuerint,

ea

genetivo

plu-

rali

ruin syllaham adsumunt,

dativo et ablativo is, ut ab hoc Catilina ho-

25

rum rum

ah his Catilinis, item ab hoc docto horum docto-

his et ab his doctis.

Quae

e finientur,

ea producentur aut corripientur.

quac produccntur,

ea genetivo plurali

rum

syllabam adsumunt, dativo et ablativo bus, ut ab

et

hac re liarum rerum his

ah

his

rehus.

quae corripientur

ca amissa

24

iV

6,

Item

3 Uiilgu h. uulgu (om. ab)

Vulgu huius uulgu

madon N: uulgu
vetere vino]
cf.

addidit Bondamus var. lcct. p. 233 Ritschelius parerg. Plaut. I p. 321

4 opinante uarro a uuigu u) a uulgo 7 Licinius \*)p iieinnius

|

ebdo(5

N N
V

I 20, 39 candida iV 11 nefarius uoiCicero in Pisonem] 16, 38 12 idem rei publicae ante 11 Cicero provinciae posuit Lindemannus e C07iieclura Niebuhrii : cf. Meyer. fragm. orat. liom. 14 Aeueidos VI] 597: rostroque inmanis vollur adunco Fabricius p. 259 ed. sec.

lilium v;iga coniecit Brouckhusius in Prop.

turius

15 Eonius] cf. Priscian. p. 083 Se^-v. in Verg. Aen. VI 095 16 vulmiserum mandebat homonem A. KocMus cxerc, crit. in priscos poelas Romanos Bonnae a. 1851 p. 13 conl. Verg. Aen. VIU 045: vuliuris in sylvis miserum Fabricius liomonem uj: homiuem : Explicitus lib' de analogia: lucip de abla casu, Ablatiuus N 19 semivocalibus duabus m et s 0)n. Diomedes p. 279 et e.rc.
rostro

turus in spinis

Bob. p. 108 ed. Vindoh,

28 corripinnlnr

N
10*

148
p.

CHARISII
IIQ

22 P.

p. 5.

L.

uUima gcnetivo

plurali

um

syllabam adsumunt, dativo

et

et

ablalivo hus, ut

ab boc pariele horum parietum bis

ab bis panetibus.

sunt nutem quae

in

commutant tlecUnationcm praedictam

ut ab boc fonte horum fontium his

et et

genetivum piuralem
ab bis fontibus.

ium

faciuut,

Quae
bus, ut ab

finientur, ea genelivo pluraU

II

um

adsumunt, dalivo

et ablativo 5

hoc agiU

horum agiUum
baec
agilia,

his ct ab his agilibus.

littera

accusativus

quoque

in is

syilabam exibit, qui detracta s

faciet, ut

et adposiia a

neulrum

genus ex se

Quae u fmientur, ea ad integram formam genetivo

plurali

um

sylla10

bam adsumunt,
Quac m et nequam nugas.
definire.

dativo

et

ablativo

bus, ut ab boc versu borum versuum

his et ab his versibus.

s

habuerint, ea et in plurali numero monoptota erunt, ut

AUis de ablativo
ablativus
facile

casu

et

catholicis

eius

observationibus observata

ita

placuit
syllaba
15

casus

numeri

singularis

novissima

litterave

moustrabit

quo

modo decUnare
numero
singulari

pluralem

numerum

de-

beamus.

Nomina quae
e Uttera
faciunt

ablativo casu

a Uttera finiimtur adiecta

nominativum

et

vocativum pluralem, ut ab hac Musa hae

et adposita s faciunt
si

Musae

et

o Musae.

remota autem e Uttera

accusati- 20
et ad-

vum
rum.

pluralem, ut ab hac Musa has Musas.

fiet

removeas

Utteram

ponas rum syllabam,

sublata
fiet

genetivus pluraUs, ut ab hac

Musa harum Musaet

aulem de

ablativo singulari a novissima littera et adposita is

syllaba,

dativus et

ablativus
et

pluralis,

ut

ab hac Musa his

ab his
25

Musis.

nam deabus

et fiUabus

quidquid huius modi est discernendi seest.

xus gratia contra rationem receptum

Nomina quae

ablativo casu

numeio

singulari e littera producta finiun-

tur, adiecta s Uttera faciunt simiUter producta novissima syllaba

nominati-

vum
vel

et

accusativum

et

vocativum pluralem, ut ab boc vel ab hac die hi

et

hae dies bos vel has dies

fiet

dies.

remota

s Uttera

appositaque

syllaba,

genetivus pluralis, ut ab hoc vel ab hac die

horum

vel

rum harum

30

dierum.

si

removeas rum

et

apponas bus syUabam, dativum

et

et ablativura

pluralem facies, ut ab hoc vel ab hac die his

ab his diebus.
e littera correpta finiuns

Nomina quae
tur
et

ablativo casu

numero

singulari

tam

genere masculino

quam

feminino adiecta

Uttera

nominativum

ss

accusativum et vocativum
ut

pluralem faciunt,

interdum producta ultima

||

syllaba,
et

ab hoc et ab hac divite hi et bae divites hos

et

has divites

divites.

interdum correpta lUtima syllaba nominativum et vocativum

pluralem faciunt, ut ab hoc Daphnide et ab hac Bacchide hi Daphnides et

5 Qiiae
in

agilia post

9 Quae u

11

versibus posita signis

et

//

adscriptis

suum locum revocala sunl coruibus Diom. p. 279 sgg.

in

N
15

7 qui] ^

facil A^

14 Aliis

150, 20

difflniie corr,

definire

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 122.

I
p.

149
86 L.

23 P.

hae Bacchidcs o Daphnides

das et has Bacchidas
vari necesse est.
facit.

et o Bacchides.

nam

accusaliviis hos

Daphni-

sed haec in Graccis tanlum nominibus obser-

in neutrali vero
fiet

genere

ablativi singularis

ultimam e Ht-

teram

in a

Uttcram verte et

nominativus accusativus vocativus plura-

shs, ut ab hoc ore haec ora

genere ablativus singularis

et o ora.

genetivum autem pluralem in omni

pari

correpla e httcra tinitus

i

modo

faciet,

si

aut remota
et

Httera

aut in
et

conversa adieceris

um

syllabam,
et

ut ab hoc

ab hac paupere horum

et
in

harum pauperum, ab hoc

bus syllabam
pari

ab hac dite hosi

10

rum ram

harum
i

ditium.
et

ex hac eadem specie ablativi singularis,

,

e httefiet

vertas

adicias

modo

in

omni genere

dativus et ablalivus plurahs, ut ab hoc hospite et ab hac matre et ab hoc

ore, his et ab his hospitibus matribus oribus.

Nomina quae
mascuhno
is

ablativo casu niunero singulari

httera fmiuntur genere

es
syllaba

et

feminino
et

sublata

ultima et
,

adposita

producta

faciunt nominativum
et

vocativum pluralem

ut ab hoc et ab hac agili hi

i

hae

agiles et o

agiles.

nam

accusativus iuxta regulam manente

littera

debet cnuntiari, hos

et

has agilis, ut

est*omnis homines';
transduxit.
fiet

sed

eum

ad nominativi

et vocativi

formam consuetudo
ut ab hoc agili

in neutrali

autem
genetisylla-

genere ad singularem ablativum adiecta a

20

littera

nominativus, accusatiet o agilia.

si

vus et vocativus pluralis

haec agiUa
facies
,

vum bam
item

vero pluralem in omni genere pari

ablativo singulari
in
,

modo

adicias
et

um

ut ab

hoc

et

ab hac

agili

horum
hac

harum
si

agilium.
singulari

omni genere dativum

adicias

et ablativum
et

pluralem facies,
ab
||

ablativo
25 agilibus.

bus syllabam, ut ab hoc

agili

his et ab his

Nomina quae numero

masculino sublata o
cient,
et

singulari casu ablativo o littera fmiuntur genere

i

adposita

nominativum

et

vocativum pluralem

fa-

ut ab

hoc Scauro
si

hi Scauri et o Scauri.

accusativum autem pluut ab

ralem facies,
30

ablativo singulari adieceris s litteram,

hoc Scauro

hos Scauros.

in

neutrali

vero genere,

si

ablativo singulari sublata o no-

10
5
fiet

iV

a
et

hos daphnides

has bacchides
ablatiui

facit s.

in gr^cis

tantum nominib: obsu

in

e e
et

In neutrali uero genere

singularis ullimam e littam

ut

a litlam uerte
ora
:

nomiaa
in

accusati

uocatl plu
ablatl

ab

h.

ore

ora

et

plu

omni genere
.i.

singii correpta e litta finitus pari

modo

fac

ta .e. litta a in

conuersa adieceris
h.
et

um

sylla ut ab h. et ab
et

hac paupr^e

harum pauperum ab
10 ablatiui singu

ab hac dite horum

i

harum ditium ex hac ead

si .e. littam in

uertas et adicias bus sylla pari

modo
6

in

omni genere
mutata e
lo

fie

2 obseruari necesse esWuj 8 paupere horum et harum u>

5 genitiuum pluralem w 9 eadem specie ablatiui u)

faciet

6
Catil.

faciet si aut

remota e

littera

Diomedes p. 282

17 omnis homines]

Sallust.

cf.

Charis. p. 113

150
|).

CHAIUSII
tl.\.

24 P.

p. 8.

87

I,.

vissiina

liHorani

ponas,

fiel

nominalivus

accusalivus
pari
si

vocalivus
et
|

pluralis,

ut
lino

ah hoc iLMuplo haec templa o templa.

ct neutrali

autem motlo

mascuadicias

geuere

fiet

genetivus

pluralis,

ahlativo singulaii

ruin syllaham, ut ah hoc Scauro

horum Scaurorum, ab hoc templo horum

ahlativus
pluralis
et

tcmplorum.
genere pari

dalivus

quoquu
si

el

masculiuo
o
littera
is

et

neutro

modo

fiet,

ablativo

singulari

sublata
et

syllabam
et his

ponas,
et

ut ab

hoc Scauro et ab hoc templo, his

casu

ab his Scauris

ab his templis.

Nomina quae
tivum
et

ablativo

numero
s

singulari

littera

finiuntur
et

maslo

culino et feininino gcnere adiecta

littera faciunt

nominativum
manus.
et

accusaversus
neutrali

vocativum pluralem, ut ab hoc versu et ab hac manu,

o

hi

hos versus

versus,
a

et

hae manus
faciunt

has manus

in

autem gcnere adiecta

cativum pluralem,
nua.

littera

nominativum
et

accusativum et voet o cori5

ut ab hoc

comu

haec cornua

haec cornua

genetivum vero pluralem in omni genere pari modo

facies, si adicias

ablativo singulari

um

syllabam, ut ab hoc versu et ab hac

manu

et ab

hoc

cornu,

et ahlativus pluralis in

littcram

horum versuum harum manuum horum cornuum. dativus quoque omni genere pari modo fiet, si ablalivo singulari u in i commutes et adicias bus syllabam, ut ab hoc versu et ab
et

hac manu

ab hoc cornu, his et ab his versibus manibus cornibus.

XVIIII

20

DE FOMIS CASVALIBVS
sex, senaria senaria
foraia

Formae casuales sunt

pertita simplex vel unita.

quinaria
est

quatemaria ternaria biin

cum

omnibus sex casibus

varia forma

in declinationibus efTertur,

ut est unus et solus et nullus.

nam

declinamus hic unus

est,
et

unius

uni

unum

une ab hoc uno.

declinationibus,

quinaria forma 25
ut est

cum

dativus et ablativus
et

sociantur in

doctus

probus

cetera.

quaternaria forma

est,

cum

invenitur

nominativus

idem qui

et vocativus et genetivus

idem qui

et dativus,

ut res spes et rein-

liqua huius ordinis.

ternaria

forma est quae in neutralibus nominibus

accusativus
vocativus

venitur,

in quibus nominativus

sociantur,

ut scam- 3o

num
ris

scrinium, dativus et ablativus, huic scamno ab hoc scamno et cetera.

in

non minus haec forma etiam

finitis,

communibus nominibus
facili

invenitur

is

litte-

in

quibus nominativus genetivus et vocativus sociantur, ut

ab hoc
finitis
facili.

faci-

lis agilis,

dativus et ablativus huic

bipertita

forma est
.33

quae

in neutralibus
et

nominibus u

littera

est,

in

quibus nominativus

et accusativus

vocativus

sociantur,

ut

genu veru,

genetivum dativum

ablativum segregat ab his productio.

dicimus enim huius genu huic genu

21

N
20

II

6,

De

formis casualibus

et

anie ab hoc

cornu om.

De

23 cum] qu

32

is

cornibus Pulschius liis A'^

luiius

explicit

de ablatiuo

casu

:
|

36 geuetiuus

37 producet

35 in ante quibus om. genu] boc genu N

INSTIT.
p.

GMM.

LIB.

I
p.

151
87 L.

124 P.

et

ab hoc gcnu.

unita

vel

simplex forma est quae in monoptotis norninidicimus cnim in onmibus casibus similiter
o
liic

bus invenitur, ut nequam.

nequam huius nequam huic nequam hunc nequam quam. plurahs vcro numerus quaternariam habet,
5 tivus

nequam ab hoc

ne-

cuni

inveuitur nominaut sunt docti

idem qui

et vocativus ct dativus

idem qui

et ablativus,

et

probi.

ternaria forma est in

quibus nominativus

accusativus

vocativus
||
|

pluralis sociantur,

et dativus et ablativus, ut

sunt scrinia et parietes.

liic]

hi

LIBER SECVNDVS.
p. 125.

26 P.
I

p.

88 L.

DE DEFINITIONE
id

Definitio est oratio

quae
II

de quo quaeritui' apcrte describit et de-

terminat.

DE GENERE
ut

Genus
animale.

est

dictio

qua plures continentur species,

III

animale et in-

DE SPECIE
a genere,

Species

est

dictio

originem trahens

paucioribus

confusa

significationibus

quam

genus, ut

homo

arbor.

IIII

DE ORATIONE
per dictiones ordinata
pronuntiatio
,

lo

Oratio
ratio.

est ore

missa

et

ut oris

DE PARTIBVS ORATIONIS
nomen pronomen verbum adverbium
pari5

Orationis partes sunt octo,

ticipium coniunctio praepositio interiectio.

VI

DE NOMINE
cum
casu sine tempore significans rem cor,

Nomen

est pars orationis

poralem aut incorporalem proprie communiterve

communiter, ut urbs
civitas flumen.

proprie, ut

Roma

Tiberis,

Nomina aut propria sunt aut appellativa. propria hominum tantum modo, quae in species quattuor dividuntur, praenomen nomen cognonien agnomen, ut Puplius Comelius Scipio Africanus. nam agnomina cognominibus ex aliqua ratione aut virtute adduntur,
Asiaticus
velut Africal|nus Creticus
est

20

Numantinus

et

his

similia.

praenomen ergo
ut Scipio,

quod

nomini

praeponitur, ut Publius,
lius,

nomen quod famihae originem

declarat, ut Corne- 25
extrin-

cognomen quod nomini subiungitur,

agnomen quod

II. De definitione N, numero tUuli ut in hoc ita in reliquis 9 arbor Diom. p. 414 Max. P^ictorin. p. 1938 5 Genus Diom.p. 313 11 Oratio 157, 22 iustissimus omnium Diom. p. 275 sqq. etp. 305 sqq. exc. Bob. p. 77 sqq. 18 connmuniterve B et Diomedes p. 305 communiterque

1 finit

lil).

I.

inc

lilJ.

omisso

De

definitione]

25 p.blius

CHARISII INSTIT.
'

GIL\iM.

LIB.

II
p. 88.

153
89 L.

p.

m.

27 P.

seciis adici

solet,

ut Africanus.
in

appellaliva

autem quae generaliter commu-

nilerque dicunlur quaeque

ticat res corporales,

duas species dividuritur, quarum altera signipossunt, ut est

dignilas,

quae
ut

videri tangiciue

homo

terra mare,

altera incorporales
5

est

pietas

iusliti;.

quae

intellectu

tantum

modo

percipiuntur, verum neque videri iiec tangi possunl.

Nomini accidunt qualitas

genus

(Igura

numerus casus.

qualitas

est

qua mtellegilur proprium

sit

an appellativum.
vel,

Genera nominum sunt tria

culinum femininum neutrum
10

ul

quibusdam placet, quinque, mas-

commune promiscuum.
nuniero
singulari
est

numero
ceptor.

singulari casii nominativo

masculinum est cui pronomen praeponitur liic ut hic prae,

femininum

est

cui

casu
cui

nominativo

pronomen

praeponitur haec, ut liaec schola.

neutrum

numero

singulari casu

nominativo pronomen praeponitur hoc, ut hoc scrinium.

commune autem
et fe-

ex
15

his

fit

duobus modis,

sunt

communia aut ex genere masculino

etiam
sunt nomina

minino,
ut

ut hic et hacc canis, aut ex genere masculino feminino et neutro,

hic et haec et hoc fehx.

promiscua

||

quae Graeci

iitUoiva appellant, velut passer aqiiila mustela.

haec enim sub uno genere

accipimus
et

duorum hahent
et
20

intellectum.

nam passerem feminam

aquilam

mu|stelam [quae] masculino quoque genere intcUegimus, quamvis femiFigura in nominibus aut simplex

nino genere tantum dicantur.

est,

ut felix, aut conposita., ut infelix.

conponuntur autem nomina modis quatluor, ex duobus integris, ut subur-

banum; ex duobus
25

corruptis, ut opifex artifex;

ex integro et corrupto, ut

ineptus; ex corrupto et integro, ut omnipotens; ahquando ex compluribus,

ut inexpugnabilis.

ceptores.

Numeri sunt duo, singularis, ut hic praeceptor, pluralis, ut hi praeduahs enim apud Romanos non est. sunt quaedam semper sin-

4
5

17 iV

digni

tasq:

lutrnmopercipiunt''uerneq:uiderinectangiposst:-//appeilatiuu:/Generanomiii
accidunt qualitasgenus flgura numerus casusqualitasequaiiiteiiegiturpropriumsitan

iiutquibusdamplacet.V. mascutfemineutcommunepromiscuii:-//casunomrproim

jQ
J5
et

cui
ut

nu singcasunomlpronupponiturhicuthicpceptorfemininiiecuinumerosingu
:

h schola neutru e cui numero singu casu nomlpponitur h. ut h. scriniu

el

Commune

duob: modisst commii a exgenmas

h.
felix

feml ut hic et h canis a ex

geii

mas feml et neutro

promiscua

etia

st

noa q gr^ci eniKOiNA appellant uu passer aquila

mustela h^c

Non

nullos versus integros legisse videtur hierius, reliquos conieciura supplevil

u;

dignitas, quae iniellectu aut, ut quibusdam w ponitur haec. ut haec w

4 8 nominum sunt quatuor, 6 Nomiui accidunt w 10 pronomen prae9 Promiscuum. Masculinum est, cui U) 13 Commune enim fit duobus u) 15 neutro, ut hic et

haec

el

hoc

felix u)

8 Genera
Charisio
l.

20 dicantur Charis, p. 6

sq.
cf.

suni tria

ex Diomede

p.

275

et

13 commune sqq.] commune nascitur, quod fit duobus modis

c.

restitui

Diom. p. 270 ex his quartum genus

20 dicantur Fabricius dicalur

151
(1.

rjiARisn
r.'7.

-iH

p.

,,.

8a

I..

piilaria,

iil

aiimiii

olciiin

qnacdam seniper
singularia

pluralia,

iit

sordes nioenia;
signifirantia
,

quaedani
dies

sin^ailarein

pluraleimiue
positione

numerum (onmuiniter
intellectu ut

ut

nubes;

qiiaedam

pluralia, ut

populus

contio; ipiaedam positione pluralia intellectu singularia,

Mycenae Cymae
r.

Thebac Athenae.
Casus sunt, ut quidain volunt, sex; ratione tamen sunt quinqiie, genetivus dativus

accusativus

vocativus

abiativus.
sit

noniinativum enim optinic

casum esse noluerunt, quoniam quidem

niinatio
vel

positio

nominis
Graeci

vel

rccta

no-

declinalionis

regula.

qucm nominativum
naraxQt^GTiyicjg

non nxHaiv
lo

sed OQd-t]v vei ev&eiav vocant.

dicimus.
aut ioco
adicitur

tamen nominativum casum

uhi enim a re

diligentioribus

etiam seplimus casus.

ubi

dicimus,

ablativo

utimur;
ut
est

autem
*et

re

aut

loco

dicimus^

seplimo magis

casu

utimur,
et

iliud

ignem fomitc capit'

et

*spe possc configere'

intcrdum per passivuni

'ducente deo'.

ut generaliter dicam,
ii>

modum

abiativo utimur, seplimo casu activo modo.||

sed quaedam nomina per omnes figuras variantur:

niuntur quac
aut
tribus
llecti

quacdam nomina
nibili:

inve-

non possunt, ut

frugi

nequam
luppiler

(piaedam duobus
et

casibus

tantum flectuntur,
in

ut

nominativo

vocativo

casu et

opes; nam

singuiari genetivum et accusativum ct abiativum in20

venimus.

Sunt quae gentem

significant, ut Afer

Dacus Ilispanus;

alia

numerum,
bonus

ut unus duo; alia ordinem, ut primus secundus; aiia qualilatem, ut

malus albus niger;

pauper.

alia

quantitatem, ut procerus

altus

magnus subiimis
25

humilis: alia ab accidcntibus vei consequentibus trahuntur, ut beatus dives

Sunt quaedam etiam nomina quae

schola:

sicut nata sunt cfTcruntur,

ut

mons

sunt quaedam

derivativa

quae ab aiiqua persona propter coniuncuocant

10-19iV ^
xpecTiKioc

tam

nominatiuum casum dicimus

//

nihili
\\

adicitur a diligentio

Sed

per omnes figuras uariantur qda noa inueniuntur 4

flecti

psst ut frugi

nequam
dicam
15

etiam .VII. cas: ubi+IinreaIocodicimusabIautimurubiVv'septimomagiscasuutimur

ut est illud et

ignem fomite capit speposse configere

et

ducente deo

et ut generaiiter

in/duperpassiuumoduablatiuo utimur septimo casu actiuo mo:'//et accusatiuii

Qu^dallllalllcasib: tmflectunt" ut iuppitnomioa
et

et ablatiaii

uoca casu

et

opes na

in singii genetiuii

10 uocant. x.axaxQriGxiv.a?
ribus etiam
uj

lo

16 Sed quaedam nomina per

11 diiigentio-

ii declinationis A' positio nominis uel rectas nominibus codices Diomedis p. 277 11 adicitur sqq.] ordinem verborum in codicis scriplura iis quae postea 16 conlocavi, sed 17 niliili, interpositis perturbatum restitui ex B. eodem duce ubi enim a re scripsi et 12 in re aut loco dicimus addidi 14 confugere 10 confidere Lindemannus ducente] Verg. Aen. II 632 17

positio

ii

recta nominis

uel declinationis

dnobus aut tribus B 26 sunt quaedam

tur in

27 schola
indicat

23 malus nigrus albus niger

procerus w proculus N hoc loco omissa infra 156, 34 post novissimus legun*

N: rectum ordinem

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
!.

155
H!>.

128.

'.'9

P.

iHt

f..

tioncm

gcncris

declinanlur,

ut Pelides Aeacides,

quac Graeci patronyniica

appellant:

quaedam possessiva,

ut Peleius Aeneius; ex hac specie

Aeneia puppis

prima tenet
9 et

Romuleo^Me recens horrebal regia culmo

et

Phineia postquam

clausadomus.
10

haec Graeci

Krrjri,d

appellant.

sunt

deminutiva
littera

quae

in

absolutis

nomi-

nibus adiecta in novissima parte aut

aut

syllaba
,

capiunt deminutioscholasticus schoillud vero

nem

sine ulla comparatione

ut

montanus montaniciilus
suis

lasticulus, parvus parvulus,

adulescens adulescentulus.

memine-

rimus quod
15

semper deminutiones generibus

unde oriuntur consonant,

ut Terentius in Adel|

pauca dissonant, ut rana ranunculus,

phis, ensis ensicula et ensiculus:

unguis

ungula, glandium glandula,

beta betaceus, malva malvaceus, pistrinum pistrilla,

Plautus [ensiculum] in Rudente.

mono-

plota vero

nomina
et

et

haec quae natura singularia sunt, item elementa, item

et

fluminum
20

montium nomina
item dies
festj,

urbium,

item

deorum

et

hominum no-

mina propria,

item littcrarum elementa,

item numeri de-

minutionem, quam Graeci hypocorismon appellant, non recipiunt.

Sunt etiam quae ab his QrjfiartKa dicuntur,

lia

nos non absurde verbaet

dixerimus,
et

ut a verbo lego

leclio

et

dico dictio

oro oratio

et rap-

tor
25

percussor

ex eo

quod

est

rapio et percutio.

quaedam

genera||Iia

sunt quibus multa continentur dissimilia, ut animal aibor.

tur specialia,

ex his nascunvelut

quae tamen insunt originibus suis generalibus,

homo

equus taurus laurus pinus fraxinus.

scendunt ab adverbiis
30 alia

quaedam

ficta

sunt a sono vel voci-

bus, ut stridor clangor hinnitus ululatus fremitus mugitus.

,

quaedam de-

ut hesternus hodiernus crastinus serus nimius citus.

a participiis

ut ludibundus et laudabundus.

sunt etiam quae a Grae-

cis

STii&eriKd dicuntur,

quae

quibuscumque personis adiciuntur laudandi

gratia vel vituperandi;

laudandi, velut

Lausus equum domitor debellatorque ferarum;

13

N
1

6*,

illud

3 Aeneia] Ferg. Aen. X 156 6 Romuleopatronomyca 2 pelius N 8 fineia N. Verg. Aen. et Diomedes p. 310 romyieo N. Verg. Aen. VIII 654 15 ranunculus Charisius l. c. 21 recipiunt Charis. p. 24 IIl 212 13 illud gladius corr. glandium N 16 in Adelphis] IIII Diomedes p. 313 raniculus N 17 ensiculum delevit Fabricius in 2, 45 est pistrilla et exadversum fabrica 18 id est Rudente B in prudente N. Flaut. Rud. IIII 4, 112 ensiculust aureolus 22 uerbalia lo uerbialia N 23 dixerimus elementa 21 quod corr. quam N

que

24 percusor N 31 BnitrjTfiia Diomedes p. 310 diximus A'^ quibuscumquc Fabricius quibusque N p. 309 eTTiKTHTiKA N Aen. VII 651

epitheta Diomedes 33 Lansus] Verg.

156
().

CHARISII

m.

.10

P.

p.

90 L,

vituperandi

et ipse doli fabricator Epios.

sed hacc omnia, ({uamquam species sunt noiniuum, a^solutc tamen nomina
dicuntur et singulis rehus personisve apposita sunt sunt quaedam nomina
s

quae per sc sine

.'illerius

partis orationis
tt, id est

adminiculo intellegi non possunt,

intel-

quae Graeci dirunt

tui'

nQog

ad aUquid, quae non possunt

sihi

legi sola, ut pater mater.

iungunt enim

et illa

per quae intelleguntur.

Tto)?

sunt

his

similia

<|uae

Graeci

dicunt rdv nQog xl

ut

l^pvTa,

id

est

ad

ahquid quodarn luodo

^e hahentia,

dexlcrior

sinisterior.

sunt quoque
ut

quaedam homonyma, quae una

significat

loquelta plura

significant,
et rei
et

nepos

acies.

lo

enim nepos

et

certum cognationis gradum

avitae

consump-

torcm.

similiter acics et

oculorum
loqucllis

dicitur

ct

ferri

cxercilus.

quacdam
terra
significai3

synonyma, quae plurihus

idem tamen

significant,

tam quam
quae

humus,

ensis

mucro
et

gladius.

quaedam mediae
ut

potcstatis,

tioncm a coniunctis sumunt,

magnus

fortis.

haec enim pcr se nullum

vocantur,
ut
in

habcnt intellcctum
vir,
fortis

ideo a quihusdam
his
et

adiectiones
accidit,

magnus
quahtate
for-

exercitus.

comparatio

quoniam aut
fortis

sunt aut in
tissimus.

quantitate,

ut

magnus

maior

maximus,
t

fortior

Non omnia nomina gradus comparationis

qualitate

recipiunt ,

sed sola quae in 20

sunt

aut in

quantitate;

cetera

au||tem
vel
vel

non habent conlationem,

quac gentem, ut Graecus
quae ordinem, ut secunfrater.

velut

quac corpus significant, ut homo arhor;

vel

Hispanus;

quae numerum, ut unus duo;

dus tertius; vel quae ad aliquid refcruntur, ut pater

quaedam no25

mina quamvis quahtatcm

grandior.

significent,

gradus tamen collationis non recipiunt,

ut mediocris sobrius rudis grandis.

non enim

fit

mediocrior sobrior rudior

tres,

scd
,

cum

sint

comparationis gradus
superlativus
,

positivus,

ut

fortis,

comparativus

ut fortior,

ut fortissimus,

de quibus iam suo

tres gradus perseveali- 30

loco exposuimus, invcnimus

rare.

non

in

omnibus nominibus

aliquando enim primus tantum gradus invenitur, ut mcdiocris;

el

quando primus

sccundus,

ut senex senior, ut pius

iuvenis iuvenior aut iunior;

aliquando primus et tertius,

piissimus

(nam pro secundo gradu

et
tertius,

magis adverbium ponimus, ut magis pius);

ut ulterior
ultinius;

ahquando secundus

aliquando tertius

tantum, ut novissimus.

sunt item
35

noinina superlativa quae absolutum non habent,

ut citerior citimus

sed ab adverbio veniunt,

superior supremus a

a citra,

inferior infimus ab infra;

2 et] yerg. Aen. II 264 3 haec omnia B et Diomedes p. 309 haec omnia nomina Diomedes p. 308 haec nomina N 7 per quae B ei Diomedes p. 309 propter quae N 9 se om. N: quodam modo adtendentia uel taliter qualiter se habentia Diomedes p. 309 12 et atUe oculorum om. N, add. B et Diomedes p. 309 13 piuribus B et Diomedes p. 309 plurimis N 18 in om. N 22 gentes N 26 subrius corr. sobrius N 34 nouissimus Sunt quaedam 28 suo loco] p. 87 sqq. etiam nomina quae sicut nata sunt efferuntur ut mons schola. sunt item N: cf. supra 35 nomina superlatiua B noua superlaiiua N vehiunt om. N, add. B p. 154, 26 superior superrimus iV 36 citimus B citissimus N
|

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 130. 31 P.

II

157
p. 90. 91 L,

siipra,

prior etiarn et primus ab adverbio

prius et peior pcssimus ab adfiguris

vcrbio peius.
ut

quaedam sunt quae

divcrsis

in conla|lioncm veniunt,

malus peior pessimus, bonus melior optimiis.

his

enim per omnes

norainis lcnuit.

tres

gradus comparatio processit, nec tamen

5

unam formam

snnt

aba absoluta quae nullo quidem gradu comparationis figurantur, rccipiunt

tamen conlationem,

si

illis

magis adverbium iungatur,

et

sicut superius dicsic et e

tum
uno
10

est,

ut magis
et

rudis,

magis pius,

maxime

similiter.

con-

trario

minus

minime adduntur.
duo
viri

utimur autem gradu comparalivorum in

et

altero

prope aequalibus ac similibus (nam dissirailium comparatio

fortes, sed
liic

nulla est), ut *hi

aljtcro fortior'.

item coraparati-

vus t his qui sui generis

sunt et his

qui

allerius sunt

comparatur,

ut

equus velocior equo dicitur, qui eiusdem generis est, item velocior cane,
qui alterius generis est.

superlativus vero gradus omnibus his tantum qui

sui generis sunt praeponitur;

15

nam

velocissimus equus non dicitur nisi equis aut omnibus sui

geiieris

conparatus.
tur, ut

itaque superlativus gradus

praeponi-

Danaum
Tydide,
aut
Qo

fortissime gentis
casum
illis,

nullis.

scito

autem comparativum gradum ablativum

pluralis,

traliere

numeri tam singularis quam

ut doctior

illo,

doctior

superut

lativum vero genetivum trahere casum et tantum plurali

iustissimus

numero

iungi,

omnium.
VII

DE PRONOMINE
quae posita pro nomine minus quidem,
accidunt

Pronomen
25

est

pars orationis
significat.

paene idem tamen

pronomini

quahtas
finita
ille.

genus figura

numerus casus persona.

finita est

qualitas

pronominum aut
ut

cst aut infinita.

infinita

quae notat certam personam,

ego

tu

est

quae

cuilibet

personae potest aptari, ut quis quantus qualis.

genera pronomi-

num
30

sunt quattuor,

masculinum ut
ego.
figura
in

hic,

femininum ut haec, neutrum ut

hoc

commune

ut

pronominibus aut simplex est ut quis,

aut conposita ut quisquis.

ut quales.

numeri sunt duo, singularis ut qualis, pluralis

invenitur,

communis quoque numerus

qui
viri.

ut qui;

dicimus enim
et

qui

vir

et

casus
sunt

pronominum totidem sunt quot

tres,

nominum.
tu,
tertia

personae pronominum
35

prima ut ego,

secunda ut

ut

ille.

24

JV

II

7,

Pronomen

7 et ante niaxime om. N, add.

17 o

Danaum] Verg, Aen.

96

24 Pro-

t pene exc. Bob. p. 111 sqq. 25 pleue idem p. el Probus p. 345 ed. Vindob. paene Diomedes. item Cominianus et Flaviaplene nus pronomen defiuiunt ita, pronomen est pars orationis qiiae pro nomine posita mi^ 26 aut nus quidem, pacne idem tameu significat excetpta codicis Bernensis 123

nomen

159, 34
B

neminem Diom.

MQsgq.

anle Ouita om. N^ add.

32 numerus

nume

numeri

\u

158
|).

CIIAHISII
i:ji.

3i P.

p. 91.

9i

I..

Suiil itronoinina

ad aliquid, ut meus tuus.

nain

et

haec sine aliquo

non possunl

sola intellegi.
liic

Prononiiinnn lcclinationes finitae sive aljsolutae,

tera.

liuins

liuic

et

ceexs

sed vocalivuin Iialiere non potest

sit,

quia

nemo

dicil

ego,

iiisi

clamatio

ut

apud

lluratiuin

ego infclix, queni

liahel vocalivuni,
fclices.

tu fugis.
si

nec pluralis

nisi

ae(|ue exclamatio sit,

id

ut

cum

||

dici-

mus

o nos

pronomen

lioc,

est

nos,

trium generuin est comqiii

mune.

non

cst

tamen repudianda
vocativuni

illoruin

sententia

dixerunt in qui-

busdam pronominiljus
gamur
rationi

non posse cadere,

sed

cum

etiam pacne in

lo

omnihus pronominihus non deheat esse vocativus.

vocativnm adicientes,
hahere voluimus,

sed nos nondiim refradeclinationis

vocati-

quoniam contextum

instruendi gratia fecimus menlioncm,

quainquam

vum non solum non invenimus

vidcmus
ea.

veruni etiam in quihusdam casihus dcficere

est
i5

tu

et

cetera.
n-

hoc quoque pronomen omuium generum

hic huius,

commune,
isla istius,

velut dicimus

haec huius, hoc huius.

quarc non ipsud ut

iste istius,

istud istius istuc.

ipsum.

illud et istud?
,

quoniam veteres nominalivum masculini non ipse dicehant sed ipsus

etiam in comoediis veterihus invenimus.
et illuc illius.
Infinitiva.
ille

quod
illud
20

ilhus,

illa

illae

et iUius,

quis

et

qui

ciiius,

quae cuius,

quod cuius.

sed veteres
dativus

nominativum pluralem quis dixerunt regulam secuti:

mansit in consuetudinc.

unde etiam
;

nam

dicimus quihus pro quis

et quis

non numalius ahus, 25

quam

dicimus.

quisque cuiusque, quaeque cuiusque,

quodque cuiusque.

* cumque in omnihus casihus indeclinabile manet postremum.

alia alius,

aliud

alius;

sed veleres

alia

aliae

aliae.

alter

alterius,

altera

alterius, alterum alterius.

neuter neutrius,

neulra neutrius, neutrum neuuter utrius noxeQog, utra utrius,

trius; sed veteres neutra neutrae ncutrae.

utrum

utrius;

sed

veteres

utra utrae utrae.

uterque

utriusque,

utra30

que utriusque, utrumque utriusque; sed veteres utraque utraeque utraeque:

que per omneni declinationcm postremum aeque manet.

alteruter

alter-

3 declinadones pronominum cum a grammatico tum a libravio decurtatas integras servaverunt B el Diomedes. iinde quae quoque loco omissa sunt restituere longum erat: lacunas ubi ratio verborum poslulabat indicavi. itaque Iiic Imius huic, quae ex declinatione pronominis primae personae relicta sunt, non mutavi 4 nisi o exclaniatio 8it et Diomedes 5 apud Horatium] epod. 12, 25 13 uoluimus et Diomedes uolumus 14 in quibusdam casus deficere uidemus et Diomedes 16 lacunam qua exempla pronominis tu ad tria genera adcommodati hausta sunt indicavi. reiiqua enim ad pronomina tertiae personae et pronomina minus quam (inita pertinent 18 masculini om. add. et excerpla orthographica p. 2787 19 illud iiluc et illius N. ille illius illa illaec illius iiiud illuc iliius B: unde Charisio quoque restituendum videtur ille illius, ilia et illaec iliius, illud et illuc iliius 21 quis et quis

cuius

N
{li.

22 quis dixerunt

q dixerunt

ques dixerunt

u)

23

et

quis om.

N
31

nam dicimus quibus pro quis et pro quibus non numquam dicimus B cum que N: lacunam qua pronominis quicumque declinatio hausla est
que] q
e,

24 cuiusqne
indicavi

quae)

INSTIT. (.RAM. LIB.

p. 132

II

159
P- 9-' 1-

34 P.

utrius,

altcrutra

altorutrius,

alterutrum

altcrulrius;

sed vcteres alterulra

unius;
sed vctercs

alterutrae

alterutrac.

unus unius,

una unius,

unum

una unae unae.

cuique.

unusquisque uniuscuiusque,

unaquaeque uniuscuiusquc,

unumquodque uniuscuiusque; sed vcteres unaquae||(jue uuaccuiusque unacquidam cuiusdam, quaedam cuiusdam, <iuoddam cuiusdam: postaliquis aUcuius, rema syllaba manct in omnihus casibus indeclinabilis.
aliqua alicuius,

aUquid alicuius; antiqui aliqucs diccbant,

undc mansit ab-

quibus:
ullius;

sed veleres aliqua aliquae aliquac.

idlus uUius, ulla ullius, ulluni

nulla nuUius,
tota totius,

sed veteres uUa ullae ullac.

nullus nullius,

nulluni

lonullius;
tolius;

sed veteres nulla nullae nullac.

totus tolius,

totum

sed veleres

similiter

superioribus.

bic

qualis

quaUs,

bacc qualis

qudlis,

hoc quale

quilur talis,

qualis. boc pronomcn quod cst communia sunt masculino et fcminino

qualis,
gcncri.

itcni

quod setalis,

bic lalis

haec
15

talis talis,

hoc

tale talis.

item quantus quanti, quanta quantae, quan-

tum

quanti.

tantus tanti, tanla tantae, tantum tanti.

quotus quoti, quota

quotae, quotum quoti.

Possessiva.

cebant,

ut merito

meus mei, mea meae, meum mei. sed veteres mius diet vocativus secundum regulam manserit, ut sit o mi.
i

nam
20 tivo
i

omnia quae nominativo ante us novissimam syllabam

terminantur, velut hic SaUustius
sic

habent vocao
Horati,

o SaUusli,
et

bic lloratius

hic Lucilius o Lucili:

et

mius o mi;
sunt

iam ordine suo hanc quoque

tui.

regulam adnotavimus.

tuus tui, tua tuae, tuuni

aliquot
alia

Ex
23

his

pronominibus
sed et siqua

quae

adverbialiter

quodam modo
pigebit.

intelleguntur.

pronomina incident, adnolare non

ciusdeni.

idem eiusdem, eadem eiusdem, idem

piam cuiuspiam
,

quispiam cuiuspiam, quae-

quodpiam cuiuspiam.
ut

nostras vestras.
ut

nemo pronomen
sicut et

non habet genetivum,

alius

dicamus neminis,
i

quibusdam videlur;
alius,

pronomen genetivum non habet, ut dicamus

alins

tametsi antiqui
secuti

genetivum
30 et

producta

ante us dixerunt, quorum auctoritatcm

veteres

nos adiecimus.
alis,

cuius nominativum
et Sallustius

non tantum

alius

dixerunt

sed etiam

sicut

'alis

alibi stantes

ceciderunt,
convincitur

omnes tamcn advorsis vulneribus conciderunt'.

vero haec opinio auctoritate Plauti, qui
ita dixit in
jj

Captivis,

neminis misereri certum

33

est,

quia mei miscrct ne-

m
4 unaecuique] uo^cuiusque
k
talis
talis tale

m.
hu:

11

liic

qualis qualis liqualisiV

13

talis lalis

pro meus

N: Charisii auctoritate in hoc nominativo uti18 ut sit o mi nam oninia nomina ut sic sit omnia A' 21 ordine suo] p. 11 24 intelieguntur B iuteliegentur et Diomedes 27 dicanuis om. N, add. 29 producta us dixerunt N producta dixerunt 31 Sallustius] Caiil. 61 30 adiecimus Diomedes adiecerimus NB paullo diversius, sed omnes pauci autcm, quos coliors praetoria disiecerat medios tamen adversis vuineribus concidcrunt 34 miseret 33 in Captivis] llll 5, 106
17 mius dicebant
iur Priscianus p. 'J02 20 oratius o orali

nemiue

160
p. 134 P.

CHARISII
p.

92. 93 L.

Aliis

ita

placuit de pronuminibu.s disserere.

est singulariler indicanl.

pronomina sunt

(|uae et

ipsum

et

quod eius

sunt quae e contrario ulrum-

que

pluraliter

et ipsos

et

quod eorum
igitur

est significant,
et

quae cxemplis maest et cuius

nifostiora

erunt.

utrumque

singulariler,

quod

quod

est, in his inlellegitur, raeus tuus,

raliter,

mca

tua,

meum tuum;

utrumque plu-

quod

vestros, nostras veslras. nam velut in istis ipsis cuius unum significatur ea autcni quac subiecta sunt pluralitcr, meos horum animadversio a Graecis notata cst. neque tuos, meorum tuorum. cnim cum his solis communis est nobis loquclla sed eliam cum plurimis

nostros

est

nationibus.
aliquid, ut

pronomina quaedam,

sicut

nomina

et participia, refcruntur et in his

ad

10

meus tuus noster

alia

illius

illorum.

nam

ut in

illis

bina

intcllegimus.

Pronominum

sunt simplicia

alia

composita

ut haec

ecquis

quemis

corum quorundam dispar a praecedentibus natura est, ut tute temet semet nosnam his non pars orationis sed adiectamentum quoddam accedit. met.
suapte

nam meapte

quispiam

quippiam quoipiam haecine.

etiam

qua ex
aut
si

causa

numquam hae
nusquam
ceteraeque lexis;
;

voces
utiles

his

pronominibus
possunt,

separari

possunt,
et

separantur,

esse

sicut praepositidnes

coniunctiones

ideoque nova vocabula quidem propria haullis

bent omnes partes oralionis

nec ipsae
legitima

quam pronominibus

accedunt.
j

20

nec enim
illud

significatio

earum
est

magis quam symbolica

est.

in

his
di-

quoque observandum
singulare.

quod

ista

omnia quae quasi adiectamenta

acccdunt.

ximus tam singulari numero quam

plurali

unum autem
sic

adest
utique
23

quam semper

non enim
et

ut

quisquam quemquam,
discernimus,

quiquam quosquam dicimus.

Pronomina a nominibus
cunctalioni
participiis
ita
si

omni perproprium

responsionem suam
quippiam

exhibebimus.

nam hoc

quasi

14

N m,
2

el cuius

coniecit n

quod Lindemannus

est

N:

et

cuius

et contrario

quid est coniecit Lindemannus e contrario 13 ecquis] etquis 14 haecine et etiam

Comminianus dicit qnod ista sunt additamenta et non pardicens, Pronominum quorundam dispar a praecedentibus natura est, nam his non pars orationis sed additamenium iungitur excerpta ut tute temet semet. Bemensia. Et sunt alia additamenta quae pronomiuibus ut nominibus interrogativis iunguntur, ut dam quam piam libet, ut quisquam quidam quislibet quispiom hiccine sed in his non pars orationis Cominiano testante , sed additamenhaeccine hoccine. tum quoddam accidit. si enim haec additamenta ab his pronominibus separarentur, nil significare posse per se. et hoc sciendum esi quod alia de istis additamentis omnibus iunguntur casibus singuiaris et pluralis numeri , ut quisdam quibusdam quislibet quam vero non saepe invenimus plurali numero (pluralis numeri cod.) quibuslibet. iunctum. et hoc sciendum quod, licet alia ex istis additameiuis naturam (iitteratura cod.) partium orationis habent, quoniam additamenta sunt, partes (partis cod.) Comminiano (communiano cod.') testante esse non possunt (posse cod.) excerpta codicis d 22 adiectamenta Fabricius obiectamenta 23 Reginensis 1442 15 a om. abest qnam per singulare est quam singulare Fabricius 24 utique quiquam quosquam Fabricius ulique qu'dqnam quippiam A'
tes orationis,
ita

eorumdem quorundam N.

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.

161
93 L.
ille,

134

36 P.

pronominum

cst,||iit

cum dictum

sit

quis,
lalis,

subiungas hic vel

aut

cum
quot

quas,
tot.

has vel

illas,

sic qualis

deindc quautus tantus,

mox

Quaedam pronomina ad aliquid pronuntiantur et ulraque significatione singularia sunt, ut meus tuus; aut utraque pluraha, ut nostri vcstri; aut
intrinsecus pluralia extrinsecus singularia, ut noster vester;
singularia extrinsecus pluralia, ut

aut intrinsecus

mei

tui.

Per casus pronomina

tivo
10

ila

ui

nomina dechnantiu', carentia sciHcel voca-

casu.

nam

alia

sunt quae ad vocativum casum referuntur neque sunt

ex dcclinatione, ut lu vos; alia accusativo vocativoque, ut te; alia per sin-

gulares casus declinantur neque sunt

lariter ego tu hic,

Casualia, ut ego.
tibi

masculina singuhunc;
et pluraliter

mei

tui

huius, mi

huic,

me

te

nos vos

hi,

nostrum vestrum horum, nobis vobis

his.

item feminina sin-

gulariter cgo tu haec,

15 liter

meae tuae huius, mi

mei
tui

tibi

huic,

me
te

te

hanc; pluraneutralia sin-

nos vos hae, nostrum vestrum harum, nobis vobis

huius,

his.

gulariter ego tu hoc,

mi

tibi

huic,

me

hoc;

pluraliter

nos vos haec,

nobis vobis
Aliis
20

nostrum vestrum horum,

placuit

nobis

vobis

his,

nos vos haec,

his.

ita
,

declinare,

persona

prima singulariter ego mei mihi

:

me

me

pluraliter

nos nostrum nobis nos o a nobis

pluraliter vos
ille

secunda persona

singulariter

tu tui vel tis tibi te tu a te,

tertia

vestrum vobis vos

illi

o a vobis: ab
illa

persona masculina singulariter

illi

illius

illum

ille

illo,

plurahter

illorum

illis

illos

iUi

ab iUis;

feminina singulariter
iUis
illo,
illas

iUius iUi illam

illa

ab iUa,

pluraliter

iUae

iUarum
illud

Ulae

ab

^siUis;

neutralia singulariter illud illius iUi iUud

illis

ab

piuraliter iUa

iUorum
Et
istum

illa

iUa ab iUis.
simili
isti

alia

pronomina
,

modo.
istorum

masculina singulariter
istis istos
isti

iste istius isti

iste

isto

pluraliter

istis

feminina singuplurahter
isti

lariter ista istius vel istae isti vel istae

30

istam

ista

ab

ista,

istae

istarum

istis

istas

islae

ab

istis;

neutra singulariter istud istius

istis.
|j

istud

istud ab isto, pluraliter ista istorum istis ista ista ab

Minus quam fmita mascuhna singulariter ipse

ipsi vel ipso

vel ipsus ipsius vel ipsi

ipsum o ipse ab ipso,

pluraliter ipsi

ipsorum

ipsis ipsos ipsi

ab ipsis;
35 ipsa

feminina singulariter ipsa ipsius vel ipsae ipsi vel

pluraUter ipsae ipsarum ipsis
ipsi

ipsae

ipsam
neutra

ab ipsa,

ipsas

ipsae

ab ipsis;

singulariter

ipsum ipsius
ab
ipsis.

ipsum ipsum ab ipso,

pluraliter ipsa

ipsorum

ipsis ipsa ipsa

illas

sic

om,

7 mei tui Fabricius

tiuo ablatiuoque
lu

meus tuus

6 extrinsecus pluralia intrinsecus singularia ut noster accusaA^; cf. Diom. p. 317 10 ex declinato A'

11 masculinasingulariter cgo om.

N
N

mei

tui

huius mi

13 nos uos hos nostrorum uestrorum

12 hic ille, mei tui illius 15 nostrarum uesti-a.u tis.

rum

17 nostVbrum uestrbrum
s

20 nostrbrum

21

tui tibi

masculina om.

32 uel ipsum ipsins

I.

N
1 1

GRAMMATICI LATINI

J62
|i.

CHARISII
13. 37
I'.

p. 03. 94

I..

Inflniln
liler

inasculina singiilariier quis cuius cui

qiiis.

qucm

qui a

(luo

plura-

qius cuiuin quis ques (|ues a

Mimis quain
qui, pluraliler qui

iiiiila

niasciiliiia

siiigularilcr

qui

cuius

ciii

qiiein

(]ui

quurum quibus quos qui

quod
et

(luihus; reminina singularitcr

quac
a

ciiius

cui quani (|uac a qiia, pluralilcr

quac qunriim quis quas

cui

(|uae

quis;

neiitra

singulariter

vcl

quid cuiiis

quod
vel

vel

quid

quod

rel qiiid a quo vel a qui,

quiltus

pluraliter

quac quorum

cuium

quis vel

quae quae
(juam

a quis vel a quibus.

Minus
pluraliter
ei
ii

fmita
iis

masculina
ii

singularitcr

is

eius

ei

eum

is

ab eo,
lo

eorum

eos

ab

iis;

feminina singulariler ea eius vel eae

vel

eae eam ea ab ea,

ad

pluraliter eae

earum

iis

eas cae ab
iis

iis;

neutra
iis.

singularitcr id eius ei id id ab eo, plurabter ea

corum

ea

ea ab

Possessiva

aliquid

masculina

singulariter

meus

mei

meo meum
is

meus

meo,

pluraliter noslri

nostrorum nostris nostros noslri a nostris;

feminina singulariier mea meac meae meam mea a mea, pluraliter [meae mearum mcis mcas mcae a meis] noslrae nostrarum nostris nostras nostrae n nostris; neutra singularitcr meum mci meo meum meum a meo,
pluraliter nostra

nostrorum nostris nostra nostra a nostris: masculina sin-

gulariter tuus tui tuo

tuum tuus

a tuo,

pluraliter veslri

veslrorum vestris

vestros vestri a vestris; feminina singulariter tua tuae tuae

pluraliter vestrae
lariter

tuam lua a

lua, 20

vestrarum veslris vestras vestrae a vestris;

tuo

neutra singuvestris

tuum

tui

tuum tuum

a luo,

pluraliter vestra vestrorum

vestra vestra a vestris.

lina

intrinsecus singularia extrinsecus pluralia,

mascu-

mei meorum meis meos mei a meis,

a meis,
tuis

feminina
raea

meas meae
lina tui

neutra
tiios

mca meorum meis

a tuis,
tuis

meae raearum meis mea a meis; mascu-

25

tuorum
neul|tra

tui

femiuina
tua
a

tuae tuarum tuis tuas tuae

intrinsecus pluralia ex-

a tuis, trinsecus

tua tuorum

tua

tuis.

singularia,

masculina noster nostri

nostro nostrum noster a no-

stro, feminina nostra nostrae nostrae

nostram nostra a nostra, neutra no;

strum nostri nostro

vestro vestrum
vestra a vestra,

nostruin
a

nostium a nostro

raasculina vester vestri

30

vester

vestro,

feminina vestra
vestri

vestrae

veslrae
a

vestram
vestro.

neutra vestrum

vestro

vestrum vestrum

4
.

. i

15 2V
.

quos a quibus
ae aqua pt qu^ f quis quas qu^ a quis
.
.

f.

sin^

q us

am

ii

siug

^
.

ii

qd

us

ocl

aquo u aqui

el

pt qu

cuium quis u quib: q.q.a quis

.

ii

a quibus
.

//ei u

Minus

Q^finl

m
.

sing is.us.i.eii.is.ab eo.pt ii.eor.iis

1"
.

eos

ii

ab

iis

sin^ea
.

10
e
.

ea ab ea pt e

iis

eas e ab

iis

ii

sing id
i .
.

us
s
.

id'. id
.

ab eo pt ea
.

f
.

iis

Possessiua ad aliquid

sing

meus

pt noslii f

is

os

ri

a ris

15

mea me
Quod aut quid us i od aut id od aul ei eam ea ab oa ui 12 ea nim iis
el

id a

quo

tu

10 Foeminina singuiaria.
Posscssiua
u;

Ea

eius

ea ab

iis.

23 intriusecus singularia

oxuinsecus iV

INSTIT.
p.
137. .38 P.

GMM.

LIB.

II
p. 04

163
I..

intrinsecijs sinfjnlare

ct

exirinseciis

singularc in tortia itorsona,

jtluralitcr
siii

niasculina
siiis

singuiaritcr suus
sui a

siii

suo suuni suus a suo,

suonun
a

siius

suis

fcininina singularilcr sua suae suae suani sua

siias

sua

pliualiler

suae suar^m suis

5

suae a suis

ncutra singulariler suuin sui suo suuni

suis

suuin a suo,
singulariter

pluralilcr
utriiis

sua suorum
utri

sua sua a

suis.

ilcni

masculina

ulcr

ulrum uler ab ufro,

pluraliter

pluralitcr

utri

ulrorum
utri vel

utris utros utri

ab utris; fcminina singulariter ulra utrius vel ulrae ab utra,

ulrac

utrae utrain
utris;
10

utra

utraruni

utris

ulras

ulrac

ab

ncutra singularitcr iilruin utri utro utrum ulruin ab utio,

pliiralilcr

utra

utrorum
alteri alteri

iitris

utra

utra

ab

utris.

itein
,

masculina singulariter aller

altcri

alterius

alterum

alter

ab

allcro

pluraliler

alteroriim

allcris

alteros

ab

altcris;

feminina
altcra

singularitcr altcra

altcrius

vel

alterae

alteri
alteris
15

vel

alterae

allcram

ab

allcra,

pluialitcr

allcrae

altcrarum

altcras

alterac

ab alteris;

neutra singularitcr alteruin alteri allcro

alterum alterum ab altcro,

pluraliter altcra

altcrorum
alii

allcris

altera allcra

ab

alteris.

item masculina singularitcr alius

alii

alius
aliis;

alio

alii

alium alius

ab alio, pluraliter
alia

aliorum
alii

aliis

alios

alii

ab

feminina singulariler
aliac

aliae

alius

aiiae
aliis;

aliam

alia

ab alia,

pluralilcr
alii

aliarum

aliis

alias
20

aliae

ab

neutra singulariter aliud

alius alio

alii

aliud aliiid

ab alio, pluraliter
Praepositiva

alia

aliorum

aliis

alia

aUa nh

aliis.

masculina

singularitcr

quanlus

quanti

quanto quantum
quantae quanlam

quantus a quanto,

fcminina singulariter quanta quantae

quanta quanta a quanla,

neutra singulariter quantum quanti quanto quanpluraliter pluralitcr

tum qiiantum
2.5

quanto;

masculina

quanti

quantorum

quantis

quantos quanti a quantis,

quantas

fcminina quantae

quantarum quantis

quantae

a quantis,

pluralitcr

neutra

quanta

quantorum quantis

quanta quanta a quantis.

Subiunctiva masculina
singularitcr

tantus tanti

tanto tantum tanlus a

10
15

28

iV

Ilem

in sinjj. alter ius

u r ab o pt alleri f
is

is

os

.ib ris

F siiig oltera ius

ri

am
alii

a ab altera pt aller f

as r ab alleris u sing altcru

ro

um

ab

al

altera f is a a ab alteris.

ite

sing alius

alii alius alio alii

alium us ab

aliis
iT

os

lii

ab

aliis. f,
alii

sing alia alius aH alii.am.a.ab alia pt ali^

20

ab

aliis

sing aliud

alius alio alii aliud aliud

.

ab alio pt
f

alia. f iis

Ppositiua

in, sing.

quantus

ti

to.u.us. a quanto
to
. .

sing quauta
tis
.

25

11

singquantum.i.o.um
.

um
.

pt.iTi.quanti f is.os.ti a
.

pt
t

is

as

a
ilT

tis

pt

iT

quanta
ti

f
.

is ta
.

ta a tis

//

ii

tiiT

li

Subiunctiua

sing tantus

to

tum

tus

alo.

f siiT tanta

12 Altera us rae ram a ab altera w: mihi quinque vel sex fere litlerae in fine versus deesse videbantur. reliquorum ver-suum lacunas vel coniectura vel pleniore codicis scriptura adiutus recle supplevit Pierius

4 singulariter om.

5 siia.nim.is.os.a.a. a suls

11*

'

164
p.

CHAIUSII
137

.TJ

P.

,,.

<I4.

()5

I..

tanto,

feminina
II

singiilaritcr

tiinta

tantac

tantac

tantain
a

tanla

tanta,

singularitcr

ncutra

tantum

tauti

tanlo

tantuni

tantum
tanti

tanlo;

pluralilcr

masculini gcncris tanli tauloriuu tantis

lantos

tautis,

pluralilcr Ic-

minina tautae tanlarum

tanlis tanlas tantae a tantis,

tantis.

pluralitcr ncutra tanla

s

tantorum tantis tanla tanta a

(^ommunia subiunctiva .masculina

talem
talis

ct feminina

singulariter lalis talis

liili

a tali,

pluralitcr

tales
talc

talium talibus talcs lales a talibus; neutalc

Ira singulariter tale talis tali

talia
talia

tali,

pluralitcr talia

talium talibus

a talibus.
et
alia

Sunt

pronomina quae
j

simili

modo

declinantur

quisquc

qui-

lo

cumque

quiscunKpic

VIII

DE VERBO
administrationem
rei

Vcrbum
pore
figura
ct

cst pars

orationis

significans

cum temgcnus
i5

persona numcrisque carens casu.

verbo

accidunt qualilas

numerus modus tcmpus persona

coniugatio.
infinita.

Qualitas verborum aut finita est aut

est

qualitas

vcrborum

finila

quae notat certum numerum, certum

scribo.
infinita

modum, certum tempus, ccitam

nihil

personam, ut lego
scribere.

est

quae

ccrtum

liabet,

ut legere
'

haec enim in omnibus numeris temporibus personis

finita,

enfinita sunt.
finita 20

ceterum legisse scripsissc dicuntur quidem

sunt.

sed

tempore solo

Verborum genera simt quinque, activum,

ut legor scribor,

ut lego scribo,

passivum,

neutrum, ut sedeo curro, commune, ut adulor, criminor,

practerea
illa

deponens, ut luctor convivor.

itur

sunt

ct inpcrsonalia

ut scdetur

videtur.

non minus
placuit

et

inpersonalia

dicuntur,

ut

taedct

pudet

25

paenitet.

Quibusdam

verborum genera esse quattuor, agens patiens comlitlera

mune neutrum.
sumpta
stantis

agens verbum intellegitur quod

terminatur et adin-

r littera facit patiens, ut

tcmporis

et

futuri,

ut

moneo monens

scribo:

participia habet duo,

scribens,

monitujjrus

scriplurus. 30

12 iV

pt
tis

m.geu
ta ta

tanti
tis
:

is

os
.

ti

tis

pt

f tant

tis
.

as
b:

atis

// tale

lis

.li.le.le.li.pt
_
f

talia.iu

a.a
i

Communia
St ct alia
iVlI7,
1

subiunctiva

iii

et

sing taiis

lis

li

lem

is

ale ptu

puoa q

simili

modo

decliuaut" quisq, quicumq. quiscumq.

10

De uerbo

quiscunique om. u; 14 vcrbo 20 finita sunt exc. Boh.p. 118: cf. 16 aut anie tinila om. N, add. 18 niliil cerli liahet niliil horum ceitnm liabel Max. inccrta yic.lorinus 19 infinita Fahricius finita Max. Ficiorinus 29 littera patiens iV littera fit paliens Fahricius

10 Suut

Max.

Victorin. p. IQ^Qstj.

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.

165
95 L.

130.

40

I'.

adsiimpla
praeteriti

littera

facit

passivum, ut moneor scribor: participia habet

fudiri,

luo,

tcmporis

ct

ut

monitus monendus,

scriptus

scribcndus.

ergo neque activum sine passivo est neque passivum sine activo.
est qui facif,
5

necesse est ut
terminatur et

quod

r littera

nam ubi commune verbum intellegitur eandem numquam amittit et in duas cadit posit

qui patitur.

testates,

agcntis

ct paticntis,
illo.

ut

consolor criminor. consolo

et

dicimus enim consoparticipia habet

lor illum et

ab

non enim

facit

crimino.

quattuor,
ut
10

secundum formam quidem activam praesenlis temporis et futuri, criminans criminaturus secundum formam auconsolans consolaturus
, ;

tem passivani

praeteriti temporis et futuri,

et

ut consolatus consolandus,

cri-

minatus criminandus

similia,

ut

osculor ludificor
significat

depopulor blandior.
o
littera

neutrum verbum
et

intellcgitur

quod habitum

terminatum
facit

non

accipit r litteram, ut faciat patiens, ut sedeo

ambulo.

non enim

sedeor ambulor.
15

participia habet duo, instanlis temporis et futuri, ut

am-

bulans ambulaturus, sedens sessurus.

ideo autem neulralia dicuntur, quod

sto

nequc adficiunt
venio.

neque patiuntur,

ut

iaceo

algeo

sitio

esurio

curro

Etiam quintum genus verborum ahi dixerunt, simplex vel deponens,

dc quo dicendum
est,

simplex vcl

deponens verbum

intellegitur

quod

20 littera terminatur et

eandem numquam

amittit et habet potestatem agentis,

participia habet tria, prae-

ut luctor irascor.

non enim

facit lucto irasco.

sentis praeteriti futuri, ut luctans luctatus luctaturus et simiha,

ut
illa

sequor
qiia

conor.

luctandus non dicimus; luctandum tamen dicimus figura

est,

in

omnibus verbis utimur, velut luctandum mihi

25

eundum

est,

gaudendum

mihi est, standum mihi est,

agendi significat patientiam,

veniendum

est.

item e contrario quod forma

ardeo llagro,

ut veneo vapulo

quae verba in
participia habet

neutrorum

spe||cie

quidam posuerunt,
neutrorum specie
partibus r httera

ahi supina dixerunt.

futuri,

duo, praesentis
erraverunt
30

el futuri,

praesentis, ut vapulans,
ista

ut vapulaturus.

qui

in

verba posuerunt.

nam

in neutris

verbis

vel

aliquot

admittitur vel

significationem

quodam
etiam

modo passivam exprimunt,

ambulatum
Ahis placuit

velut in inpersonalibus sedetur ambulatur.

est, in infinitivis

quoque ambulari dicimus.

esse tria, activum passignifi,

omnium omnino verborum genera

et
ita

sivum habitivum,
35 cabit
,

distingunt.

activum est quod facere quid

significans
,

ut lego ,

t)el

corporis

motum

ut salio ,

vel animi

ut

35

iV

ut lego corporis

motum

significans
?i

animi prouideo passiuum e actiuo contrariu quod pati quid signiQcat ul uror

qq

35 significans ut uro * animi

quod
1

166, 2 quoque ut superius

lu

participia consulor 6 consulor consulans consulaturus 10 consulatus consulandus pina dixerunt exc. Bob. p. 119 20 numquam amittit et

scribor

7 consulo 18 simplex om. N, add.

9 27 su22

ut ante sequor om.

25 ueniundum

26 quae uerba

utraque uerba

166
|).

CHARISIl
HO.
41 P.
p.
It.".

I..

provicleu.

pussiviiin

est

artivo contrarium,

qiuid

pati

qiiid

signilicat,

ul

uror.

liaiM-

quoqiic, sicul superiiis dittimi cst, liahcnt corporis rel aninii

motum
salior.

si>,Miilicantia.
Iialiiliva

nain et

facit,

iiamque cogilur corpiis^

fieri

ut ut

dicimus
nascilur

piac

per sc

quid

aut

essc

signilicaiil

crescit orillur.
sivaj
ct acliva

hacc etenitn quasi indillerenlia passivis rcpiignant [et pas-

tantum inodo

suiit.

Activorum aulem spccies sunt duae, qiiarum una passivuni nun habel,
ut amhulat currit,
cies
altcra
liabet,

ut iubet ducel.

passivoniin
pali
qiiid

qiioque spesignilical,

sunt

totidem,

(|uaruin

una est quae natura

illa

ut
lo

moritur senescit, quibus etiani

adnumerantur quae per se qnid venire

altera e.xstat,

significant, ut cadit labitur trcinit.

ciim

iili

qiii

patitur acci-

dere quid significatur, ut verberatur uritur.

Est ahud genus quod

niler

commune
patitur.

vocatur,

ut
et

vador ulciscor.

commuet
i3

enim tam

agil

(|uam
vclut

quaedam
est

tempus

et

personam

numerum
sona

significant,
et

lego

scriiiu.

enim

ct instanlis

temporis et
sine per-

personae [irimae
solam
enirn

numeri singularis

significatio.
iit

quaedam veru

rein pcr

tempora oslendunt,
ficri

curritur currebaliir ciirretur.

at

haec

nec pluralia

ncqiie ad personain relerri possunt.

eadem
inam20

conposita babent in
bulatur) et
|j

eadeui rorina

(nam

significant (]uasi percurritur

et

in

passivam personam referuntur

numerum.
civitas,

dicimus enim
aditur

percurritur campus,
stratus.

perambulatur forum,

circuitur

magi-

Similitcr

haec sive

simplicia sive composita sine

numero personaque
25

cuni tempore tamen ustenduntur, ut decet decuit decebit opurtet Ucet taedet pudet piget.
his

enim cum

adicitur

designant, quasi decet illum, /)udet Gaium.

nomen aut pronomen personam eadem ad praeleritum tempus

,

SN
pcrius dictu e habent aiiimi motii sigiiiCcantia

nam

et facit

namq, cbgitur cor

hc

salior liabitina q per se quid fieri a ee siguificant ut nasciliir crescit oritur

qsi indiiTerentia

apassiuisrepugnantetpassiuact aciiua tiTImost

st
.II.

//ut iubet docet

liet

ru

\V

species

quar

una passiuu

il

het ul ambulat currit altera

passiuorum

23
.

26

//duntur

ut decuit decet decebit oportet licet

numero persoaaq, ciim tempore tii osten edet pudet piget his +f cum adicitur nomen a pronomen persona designant qsi decet illum 25 udet gaium eade ad pteriiii tempus relata tribus modis iuttliegunlur nam par
.militer h siue simplicia siue composita sine

3 Actiuorum autem

23 Primos versus integros legisse videtur Pierius; reliqnos coniectura suppleoit Similiteriu 24 Ucet, taedet w 2(3 illum, taedet Caium 10 167,1 partim duplican-

5 haec autem cum sint indifferentia, passivis repugnant, tantummodo sunt coniecit Lindemannus 10 quide uenire
17 ut currebatur curretur curritur
|

et aut activa aut

passiva

N
:

ct

pluralia

11 alierii exstat Item et pluraiia uj

20 refferuntur iV

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 141. ii P.

II
!'

167
">

L.

relala

tribiis

njodis

intelleguntur.

nam
partini

partim

duplicantur

addilo

aliquo

verbo,

ut

laeilet,

joertaesum est,

sine adiectione, ut decet decuit.

nec enini aut

potest.
5 licitum

taeditum aut taesum est nec

rursus tacduit ut decuit

dici
licuit

tertia spccies est

est,

eorum quae
est.

in

utramquc formam cadunt, ul

quaedam sunt activa passivorum figura mdius tamen erat dicere testificat, enuntiata, ut testilicatiir exsecratur. quasi testem facit, ut amplificat, quasi amplum facit, item eoj^ecrat, ut quaedam sunt e obsecrat, quam testificatur exsecratur, quasi ipsc ab alio.
puduit puditum
cowtrario

passiva

quae specicm activorum oplinent,

fio

ut veneo per praeco-

lonem, ardeo amore,

tra,

magistratus, vapulo pendens.

calescit,

ut tepescit

frigescit

ex quibus habitiva liunt,

pallet.

quaedam sunt neucum in coep-

tiQnem transierint, ut tepescit tepet, pallescil

Cum
habitiva
15

omnia verba aut actione

non
ut

activa

aut passione passiva aut habitu

dicantur,

inmerito

habitiva
aspicit.

cum

activis

adnumeranlur quae

habent ive^ystau,
Kcog

cernit videt

at contraria

eorum

zataxQfjGttaliis

nominantur passiva.

nullum enim nd&og habet qui cernitur ab

auditur et excusatur,
in praesentis

sive videtur,

amatur

diligitur et suspicitur,

defendi-

tur,
illa

quoniam non minus haec

etiam ignorare possunt.

quam

in absentis cadunt,

qui

20

Sunt verba quaedam sine dubio activa, ut scio volo, quibus

cesserint adverbia, fiunt habitiva, ut nolo nescio.
|]

cum

ac-

talis

etenim adverbii na-

tura ut additum verbo contrariam significationem faciat.

Figura verborum aut simplex est,

ut

scribo,

aut

conposita,

ut in-

13

iV

duplicantur
ct

addito

aliquo

uerbo

ut

t^det

tsum

partim

siiie

adiectioiie

decuit nec ++ a t^dium a t^sum e nec rursus tduit ut dccuit dici potest
c

species
acliua
erat

eof q

iu

utraq.

forma cadunt
enuntiata

ut

licuit

licitu

puduit puditu e
exsecratur
ijsi

pasiiuorum
dicere
ut
teslificat

figura

ut
ut

testificatur

me
facit

quasi

testem

facit

amplificat

amplii
alio
:

ecrat

obsecrat

quam
q

testificatur

exsecratur

quasi
ut

ipse

ab

10

trario

passiua

speciem
uapulo

actiuorum

optinent
:

ueneo

per

pconem

fio

magistratus
tra

pendens
calescit

//

in

coeplionem
habitiua

transierint
fiunt

ut

tepescit
;

frigescit

ex

quibus

cum

pallet

NllT,
tur
u)

Cum omnia

uerba a actione

dam sunt Quaedam

2 adiectione, ut decet to 5 est. Quae4 potest. Quaedam species lu actiua ui 8 aiio. 7 facit, atque execrat lu 6 melius autem erat sunt e contrario u) 9 preconem, ardeo amore, fio to 12 transierint, ut

tepet, friget, callet, pallet lo

2 pertaesum est] cf. Diom. p. 393 Charis. p. 224 Consent. p. 2060

ri.\N

15 CNep-

UJ

KATAxpecTiKoc

16 q cernitur

17 diligitur] igitur

N; amalur

item et suspicitur Fabricius 21 lalis et haec aduerbii addito

18 qui iUa Fabricius q illa N talis est haec aducrbii lo an talis

20
est

n accesserit

N
22

huius adverbii?

1G8
l>.

CHARISII
142. 43 P.
p. 90.
1)7

L.

scribo.

nuniLTi

sunt duo,

singularis,

ut

scribo,

pluralis,

ut

scribimus.

niodi sunt septcm,

in<licalivus

iniperativus proniissivus optativus coniuncti-

vus pcrpetuus inpersonalis.

tenipora sunt tria,

|

praesens, ut lego, praete-

ritum, ut legi, luturum, ut legam.

Aliis ita disserere

placuit.

tempus

est diuturnitatis s[)alium aul ipsius 5

spatii inlervallum aut rei administrativae mora.

tempora sunt

tria,

instans

praeteritum futurum; instans,

scribo; praelerilum,

cum

in praesenti quid fieri ostendil, ut limo

cum transaclum

quid significat,

ut limavi scribsi;

fu-

turum, cum

facturum ali(|uem

demonstrat, ut limabo scribam.

incobativae sive
legi,

praeteriti

tamen

dillerentiae sunt quattuor,

inperfectae,
,

ut

legebam
legeram,

lo

limabam, praeteritae, ut limavi

recordalivae,
ut

oblitteratae

ut limaveram

limaverim legerim.
dicendi

persona

est

substantia
notitia

nominis
esl

ad

propriam

signincationem
lerliae.

relata.

personarum
id

triplex,

primae secundac
ut lego legimus
;

prima

est

quae loquitur,
et

est

qua

dicitur,
15

secunda est de qua dicitur

tertia

ul dicis dicilis; ut dixit dixerunt.

est de

qua dicitur [et

quam personam dicitur, ad quam pcrsonam diciturj,

ad
significant,

quaedam verba semel quid factum

lccto,
et

ut

lego,

quaedam saepe, ut Breviter autem

quaedam saepius,
ab
aliis

ut lectito.

apertius

significatio

verborura definita
,

est,

qui in species quinque

eam

diviserunt hoc

modo

activa est

ut lego

pas- 20

siva, ut legor, neutra, ut sto,

lor.

deponcns, ut nascor, communis, ut popuactivum

erit
lit-

ergo hae significationes sic facillime intellegi poterunt.

pronuntia||tivo

verbum quod
tera

modo
r

praesenti tempore
et

persona prima o

finitum accipere
scribor,

poterit
legor.

litteram

facere

verbum passivum,

ut

scribo

lego
facere

passivum

erit

quod

r httera finitum amittere 25

eam
fiet

poterit et

verbum activum,
neutrum
erit

ut

ducor trahor.
littera

sublata enim r
finitum r litteram

activum,
recipit, et

duco traho.

quod

non

cum

sit

activa specie,

passivam non habebit, ut curro.

dicilur,
id

non

enim dicimus
rio
,

ciu"ror.

deponens per antiphrasin

est
,

e
et

contra-

quia verbum r littera finitum deponere

eam non
non

potest
eniin

cum

sit 30

passiva specie, activam non habebit, ut nascor.

dicimus nasco.
et
te.

commune

est

verbum quod specie passivae

,

declinationis

passivam

ct

activam continet significationem

VIIII

ut popiUor te, populor a

DE ORDINIBVS VERBORVM
,

Ordines verborum sunt quattuor

est

qui verba dispertiunt.

primi ordinis

4
.15

secundi ordinis

verbum cuius secunda persona as litteris terminatur, velut amo amas. est verbum cuius secunda persona es terminatur, velut

10 incoliatiuae Lindemannus
qua N:
tito

incubatiu^

inchoatiuae

uj

15 secunda esl a

dicitis

cf.

Priscian. p. 840

exc. Bob. p. 120

16 dicis dnt tertia de N 17 quaedam 18 anllfias>in N 29 deponens 31 nasco Biont. p. 327

lec-

31 acliuam Diomedes actiuum

36 amo amas anias

'

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
14:{

II
p. 97.

169
98 L.
is

45 l\ lcilii

lciieo

tenes:

ordinis cst

verhuni cuitis sccunda pcrsona

quarti ordinis cst
velut

per

cor-

rcptam terminatur, ut ago agis:

persona productis
is

verbum cuius secunda

ita<iue

litleris

terniinatur,

muuio munis.
activi

omnia
ct

vcrba quae ciusdcm ordinis erunt siniilem etiam dcclinationem habent,

5

idco satis est ex

quoque ordine cuiuscumque verhi tam

quam

passivi

dcclinationem

per

omnia
sive

tempora

et

modos exemph
seu

gratia

pcrscrihere.
fini-

nam modi vcrhorum

tivus,

qualitates sunt quinque,

pronuntiativus scu

imperativus,

optativus,

suhiunctivus

coniunctivus,

infinitivus.

dechnantur autem hoc modo.

10

X
DECLINATIO VERBI ORDINIS PRIMI

Verbum
stantis

finitivum ordinis

primi activum

[et passivum]
et

temporis

inl|-

numeri singularis amo

praeteriti inperfecti

amas
amaho.

amat

pluraliter

amainus

amatis

amant,
15

amaham amahas amahat,

perfecti amavi, pkis-

quaniperfecti
turi

amaveram,
ille.

fufuri

imperativa instanlis

ama amet,

fu-

amato tu amato
,

oplativa instanlis et praeteriti inpcrfecti ut

,

ama-

rcm

perfecti ut

amaverim

phisquamperfecti ut amavissem, futuri ut amem.

'.io

cum amem, praeteriti inperfecti cum amarem, praeteriti cum amaverim plusquamperfccti cum amavissem futuri cum amainfinita instantis temporis amare, praeteriti amasse, futuri amatum ire, vero. amatarum esse. participia instantis amans, futuri amaturus. supina vcl
suhiuuctiva instanlis
perfecti
I

adverbia amandi
ris

amando amandum.

passiva instantis temporis

amor ama-

amatur

amabaris
25 perfecti

amamur amamini amantur, passiva inperfccti amabar amabatur, passiva perfecti amatus sum fui, passiva plusquampluraliter
futuri

amatus eram fueram , passiva

amahor.

passiva

imperaliva
et in-

instantis

amare ametur,

futuri

amator [ametur].
[et]

optativa

instantis

perfccti ut

amarer, perfecti ut amatus sim

futuri

fuerim,

phisquamperfecti
passiva

ut

amatus essem fuissem,

ut

amer.

suhiunctiva instantis
pcrfecti

cum amer,
3orim,
II

praeleriti inperfecti

plusquamperfecti

cum amarer, cum amatus cssem

ero fuero.

passiva infinita instantis

cum amalus sim fuefuissem, futuri cum amatus amari, praeteriti amatum esse, fuluri
futuri

amatum

irj.

participia praeteriti passivi amatus,

amandus.
ainator;

passiva

inpersonalia

amatum amatu.
primo ordine,

appellatio amatio;

nomen

adverbium

amabihter.
35

Ergo

in

ita

ut praedictum est,

secundam personam per

as observahis finitam, ut

media invenitur,
coniunctiva ro.

amo amas, quae a littera per totam dechnationem futuri primam personam per bo, ut amaho, optativa em, imperativus modus a litteram hahet subtracta s, ut araa;

cui inpones re Htteras et facies infinitivum, ut amare.

l utirum

5 cuiusque
sico

fui

correptum an correptam esset in N non adparuit 4 eiusmodi ordinis iV 16 iiistantis et otn. 18 inperfecti om. N 20 infinita 22 amandum loco omissa in margine add. N 22 aduerbialiter N 21 amaturum esse om. 24 om. N 25 fuuram om. 39 amare. explicit decliuatio uerbi primi ordinis

170
|i.

CHARISII
145

47 P.

p. 98.

Vi L.

bKCM.XATIU

VF.lini

ORUlNlt

SECVINOl

Veihum finitwum
singularis extMTeo
ceiit;

ordinis

secmuli
et

activum temporis

instantis

numeri

e.xerces

exercet

pluraliter

exercemus exercetis exerexercui,

praeteriti

inperrecli

exercebam,

perfecti

plusquamperfecli
luturi

exercueram,
optaliva

fuliiri

exerceho.
inperfecli

imperativa
ut

instantis exerce,

exerceto.

inslantis

et

cxercerem,

perfecti

uliuam exercuerim,
subiunctiva instan-

plusquamperfecti ut exercuissem, futuri utinam cxerceam.

tis

temporis

cum exerceam,
activa

praeteriti inperfecii

exercuerim, plusquamperfecli
(inila

cum exercerem, perfecti cum cum exercuissem, futuri cum exercuero. inpraeteriti exercuisse,
futuri exercitum ire
||

iiislantis

exercere,

lo

exerciturum esse.
vel adverhia

parlicipia instantis

exercens, fuluri exercilurus.

supina
passiva

exercendi

cxercendo exercendum exercitum exercitu.

instantis

temporis indicativo

modo

exerceor exerceris exercetui"

pluraliter

exercemur exercemini exercenlur, passiva inperfecti exercebai', perfecti exercitus

sum

plusquampcrfecti exercilus eram fueram

fuluri exercebor. futuri

im-

is

perativa passiva temporis instantis exercerc exerceatur,

exercetor tu
perfecti
fu-

exercetor

ille.

optativa passiva instautis

et inperfecti ut exercerer,

ut exercilus sim fuerim,

turi ul exercear.
teriti

plusquamperfecti ut exercitus essem fuissem,

subiunctiva passiva temporis instantis

cum

exercear, prae-

inperfecti

quamperfecti
infinita

cum exercerer, perfecti cum exercitus sim fuerim, cum exercilus essem fuissem, futuri cum excrcitus ero
praeteriti exercitum esse,
futuri

plusfuero.

io

instantis passiva exerceri,

exerci-

tum

iri.

parlicipia praeteriti passivi

exercitus, futuri exercendus.

appella-

tio'exercitatio;

nomen

exercitator.
25

In

secundo ordine observandum est quod secunda persona instantis

facit,

per es

ut exerceo exerces,
futuri

quae e

littera

per totam declinalionem

in

media invenitur,
ut exercebo,

prima persona aeque ut

ro.

primo ordine per bo,

optativa
s,

eam, subiunctiva

imperativus raodus e litteram

habet sublata
exercere.
||

ut exerce;

cui inpones re litteras et facies infinitivum, ut

30

DECLINATIO VERBI ORDINIS TERTII

Verbum
gularis
perfecti

finitivum ordinis tertii activum temporis instantis

et

numeri

sinin-

premo premis premit

pluraliter

premimus premitis premunt,

presseram,
futuri premito.

premebam,

perfecti

pressi,

plusquamperfecti
,

futuri

premam.

imperativa instantis

preme premat
premerem,
futuri ut

optativa in- 35

stantis et praeteriti

inperfecti ut

perfecti

ut presserim,

plus-

quamperfecti ut pressissem,

premam,

praeteriti inperfecti

quamperfecti

cum cum premerem, perfecti cum presserira, pluscum pressissem, futuri cum pressero. infinita instantis tempremam.
subiunctiva instantis

Nn

s,

Declinatio

2 fioitivum om. N 8 inperfecti om. N 32 actiuum et passiuum delelo v. passiuum N

10 exercilum 37 ut o?n,

iie

exercitum esse ut om.

INSTIT. GRAM. LIB.

1>.

II
P'''

171
"00
r..

147

49 P.
,

poris prenitTf

praeloiili {)ressisse, fiiUiri pressiim ire

fuliiri

[aut]

pressurimi

es.se.

participia inslaulis preinens,

pressurus.
instantis

siipina prenieiidi

preinendo

premenduni pressuin
preinor
5

prcssu.
et

passiva

lemporis

indicativi

modi

premeris

premiliir

pluraliter premimur premimini preiiiuntur,

passiva praeteriti inperfecti premebar, perfecti pressus

perfecti pressus

sum
et

fui,

plusquam-

eram fueram,

futuri

premar.

imperativa instantis prcmere

practeriti

prematur,
fecli

futuri premitor.

optativa
iit

temporis instantis
,

inper-

ut premerer, perfecti
futuri

pressus sim fuerim

plusquamperfecti m/ pres-

sus essem fuissem,

10

ul

premar.

subiunctiva instantis

cum premar,
sim fuerim,
||

praeteriti

inperfecti

plusquamperfecti
mfinita instantis

cum premerer, cum pressus essem

praeteriti

perfecti

cum

pressus

fuissem, futuri

cum
futuri

pressus ero fuero.

premi,

pressum esse,
pressus,

pressum

iri

[aut

pressurum
latio
15

esse].

particijua

praeteriti

futuri

premendus.

a[>pel-

pressio;

nomen

pressor.
est
liuius
qiii

Ergo
dico dicis,

tertius

ordo

per

is
|

correplam

exit,

ut

premo premis,
exit,

ago agis.

futurum
[et]

tempus

fmitivi

in

am

ut prelitte-

mam.
ras et

imperativus in c litteram
facies infmitivum,

facit, ut

preme;
terlii

cui

adpones re

ut premere.

rursus in
et

ordinis

verbo futufacit,

rum
20 tertio

fmitivi

hoc

diflert,

quod

in

primo

secundo ordine per bo

in

vero per

finitiva

am, premam agam dicam,

egero dixero.
ordinis
is

item oplativa per am, subiunctiva vero per ro;

optativa
ul

velut

premam againdicam,

subiunctiva

cum

pressero

meminisse autem debemus eorum verboruni

quae sunt
persona
25

tcrtii

duo genera esse,

unum eorum quorum secunda

,

finitivi

per

litteras

correptas terminatur

velut ago agis ut servio

alterum
sed

eorum quorum per

excepto
litteris

is litteras

productas terminatur,
litterarum

servis.

tempore

ct

productione
(juare
in

per totam declinationem isdem

copulare non

terminanlur.

uno ordine ea
persona

dubitabimus.

praeterea

animadvertendum

est

praeteritum inperfectum
finilivi

eorum verborum
io

(piae sunt tertii ordinis

30

ex priina
ie

quae per

litteras ler-

minanlur semper per

similia
;

litteras

medias terminari, velut

facio

faciebam et
,

et ideo

summo
finitivi

errore aguntur qui servibam et servibo dicunt

quod
fallit

observatur in his verbis quae quarti ordinis esse defmimus.

sed eos
is

secunda persona

simili

tempore

et

productione isdem

litteris

ter-

minata, videlicet non perspicientes primam personam quarti ordinis ubique

.15

per

io

terminatara ordinis distinctionem declinationisque dilferentiam facere.|(

DECLINATIO VERBI ORDIISIS QVARTI

Verbum
liter

ordinis quarti

activum et passivurn

finitum temporis instanlis

numeri singularis

et pluralis.

activa instantis audio

praeteriti

audis

audit

et

plura-

audimus

auditis audiunt,

inperfecti

audiebam, perfecti

au-

part

2 pmendi.do.du pssnm praessu ut oin. 26 hisdem 19 per om.

4 pmo.ris.mitur

N N

ut om.

32 diffiaimus

172
p.
14S).

CHARISII
50 P.
p.

100.

101

l..

(livi,

plusquaiiipc-rrecli

audivfram,

futuri

audiam;

et

passiva audior aiidiris

audiliir audimiir

aiidiniiiii
liii,

audiunlur,

passiva

inpcrfecti

audichar,

passiva

peiiccli aiidilus suin

diar.

piusquainperlecti auditus eram liieram,

activi

luluri

auin-

imperativa instantis

audi,

futuri

audilo

lu

ille.

optativa

stantis et praeteriti inperfecti ut

audirem, perfecli ut audierim,

suhiunctiva inslantis

pluscpiamaiidiam,

perfecti ut audissem, fiituri ut audiam.

praeteriti inperfecti

cum

cum audissem,
futuri auditor tu

cum audircm, perfecti cum audierim, fuluri cum audiero. imperativa passiva
ille.

plusquamperfecti
instantis

audire,

optaliva iustantis

et

praeteriti inpcrfecti

ut audirer,
lo

perfecli ut auditus
futuri ut audiar.

sim fuerim, plusquamperfecti ut auditus essem fuissem,

subiunctiva instantis temporis
perfecti

cum

audiar,

praeteriti in-

perfecti

cum

audirer,

cum
tis

auditus cssem fuissem, futuri

cum auditus sim fuerim, plusquamperfecli cum auditus ero fuero. infmita inslanauditum
ire

acliva audire,

praeteriti audisse, futuri

[autj

auditurum esse.
||

infmita passiva

temporis

instantis

audiri,

praeteriti

auditum esse,

futuri

15

auditum
lalio

iri.

participia passiva praeteriti auditus, futuri audiendus.

appelfuturi

auditio;

nomen

auditor.

participia

activa

iustantis

audiens,

auditurus.
auditu.
I

supina

vel

adverbia

audiendi

audiendo

audiendum,
per

auditum

Quarlus ergo est ordo ubi secunda persona

terminatur,
ut audio

finilivi

is

syllabam
et
ter-

20

audis,
ista

haurio hauris.
si

cuius

futurura

tempus bo
flnitivi

am

terminatur.

sed

differentia est,

prima persona

eo

minatum verbum invenies huius

rio

ordinis,

fulurum tempus per bo

cetera

etferes,

ut transeo transis Iransibo, redeo redis redibo;

am

finies,

ut haus 25

hauris

hauriam

munio munis muniam.

finitivi,

imperativa
cui

facies

sublata

littera

de secunda persona
ut audire.
alii

ut audio audi;

adpones re
verbo

et facies
finitivi

infinitivuin,

dixcrunt in quarti ordinis

dilferre

futura
in

et

optalivi et

subiunctwi tantundem inter se

nani dicimus adibo et utinam

quantum
et

verbo
sed
30

secundi ordinis.
in

adeam

cum

adiero.

hoc amplius observatur praeteritum inperfectum media e

detracla
i

littera

tantum
ut de-

modo

litteram recipere,

veliit

adibam praeteribam.

nam

trahalur e littera tempore inperfecto et futuro finitivo b addatur prima per-

sona eius praebet observationem

persona
is

quae per eo terminatur, quamvis secunda

terminetur.

litteris

similiter

productis

cuius autem ordinis

sit

verbum
ordinis

facile

intellegi

poterit

ex infinitivorum observatione.
a accipit,
,

primi

enim
veiut

35

verbum ante novissimam syliabam

,

veliit

amare,
,

secundi
i ,

e productam

velut habere
et
alias.

tertii e
si

correptam

veiut scribere

quarti

munire.

potest

enim secundae personae

abicias

novissimam

A'

8,

fut.

audiam
actiua

11 fut. uti audiar 10 ut om. tiim in marg. adscriptum est passiuo iii

A'^

18 supiiia

ue! adueib.

anle audi-

28

et

optativi et subiunctivi om.

38

abicias] accipias

auferas Fabricius

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 150. 51
r>.

II
p.

173
101

L.

littcram ct adicias re, facis infinitiva, vcliit anio anias

amare, habco habes

habcrc.

Eo verbum
exeo transeo
5

quarti

ordinis

est

et

quae

||

cx eo conposita sunt,

vcbit

praetcreo adeo

abeo

veneo ineo prodeo.

e

baec (jiiamvis sint

ut

quarti ordinis,

tamen inperfeclo tempore

et cetera.

non admitlunt,

ibam ijjamus,

exibam exibamus
ut ibo ibis ibit exeunlis.
tur,
10

item eadem futuro fmitivi per bo dcclinanlur,

et cetcra

simibter.

item participium

cxicns,
;

et

gcnetivus

in

verbis quarti ordinis futurum in

am

est

sed tum in bo encr-

quolicns cst cx eo quod est eo TtoQsvofiai ct quae ex ipso dcrivantur,

7t(>i/pp|iiat
,

vcneo nniQciGxo^at , transeo TtaQiQxofiai, circumeo

(lai,

exco i^iQxo-

praetcreo dia^aivo},

adeo nQOGsQxo^iai , abeo aniQio^ai, iueo tiaiQio-

^ai, prodeo nQoiQxofiai.

Igitur ex quattuor ordinibus
ct
15

verborum dechnationem bifariam activorum

in

passivorum plenam per spfxies digessimus ex discrimine eius.

cete-

ris

onmibus verbis eadem reyula

est,

nc
sed

sit

opus pbuibus

instrni

quod
vel

salis

ex ista declinatione coguoscctur.

colleyir.ms.

tamen quaedam de
cuiusque
ct

diflercntia

observatione
ordinis

respeximus

simul

declinationis

verbum, quibus modis quibusque temporibus

quales brevitates

recipiant iuxta vcteres auctores.

PRIMI

20

ORDIMS
finitivo

Ergo
peragit,

primi

ordinis activum
in

tempore

pcrfecto

hoc

recipit

et

quod frequenter

usu dicitur pro paravisti parasti, item parare

pro paraverc, pararunt pro paraverunl; itcm plusquamperfecto pararam pararas pararat pararamus
25

pararatis

pararant pro
;

paraveram paraveras para-

verat paraveramus paraveratis paraverant

item optativo perfccti utinam pa-

rarim pro paraverim

et

cetera; item subiunctivo futuri pararo pro paravero. ordinis

fmitivo inperfecto parabare pro para-

praeterea in passivo eiusdem

baris,

ilem futuro parabere pro paraberis,

item optalivo praesentis et in-

14
15

18
ne

iV
in celeris

ex discrimine eius
sit

omnibus uerb
ex ista
cu

opus plurib: instrui

:

q' satis

cognoscelnr

//

respeximus simul
difFerenlia

Sed
ordinis
uitales

tii

qda

de

obseruali
et

uerbum

quibusq.

tempovibus

quales

bre

viores tur U)

Declinaiione verhorum trihus versuum columnis perscripla in univcrsa pagina hrene u) 15 uerbis 10 ex islis cognoscequam esse sotent extiterunt versus cuiusque ordinis w 17 obseruatio respeximus lo

tum] cum N 8 verbis om. N 11 AiABeNU) 6 futura finiil i" per bo iV 10 de ditrerentiarnm 12 npoepxoMAi finit declinatio ueil)i .1111. ordinis 18 quibus modis quibusque lemobseruatione collegimus, et respeximus Fnhiicius auctores Et est primi ordinis actiuum poiibus Fahricius IQ iuxta uj iula A^ A': Ordinis primi. Primi oidinis actiunm Fabricius

174
I'.

CIJAKISll
IJI- 5-'
I'.

p.

Mi.

iirj

l..

pf-rrerli nJiiiaiii

paranTc pro
itein
,

it.irarens,
\

cf

cflniunclivo
(iiliiri

inperfecli
coiiiiiiKiivo

cnm paprac.sen-

rarere pro parareris ;

(is
,

iii

opljilivo

cl

in

elul aincre

pro aineris

||

parere pro parcris.

OHIU.MS SKC.V.M)!

In secundi ordinis v^erbo actico liacc rcpcriuntnr in finitivo perfeclo

lialxicrc

pro liahucrnn/,

in

passivo aulcm ciusdcni inpcrfeclo finilivo hahchahelicrc pro hahchcris, optalivo pracscnlis cl

harc pro hahcharis,

inperlocli

ruliiro

ulinani hahcicrc

pro hahcrcris, suhiunctivo inpcrfccli cuin hahcoptativo

et

rere pro
hahcaris.

hahereris,

luturo

subiunctivo inslantis

haheare

pro
10

OIlIiIMS TERTII

Rursiis in lerlio ordine

itein consuestis

in finilivo

perfecto

scripserc

pro scripscrunl,
peti pctisli

pro consucvistis, consuerunt pro consucvcrunt,

at
in ct

pro

pclivi

pctivisti;
ct

in

passivo

eiusdem

inpcrfccto

finitivo

scribehare
15

pro scribeharis,

luluro
in

scriherc

pro scribcris,

et in optativo prae-

senti et inperfecto
rcris,
laris.

coniunctivo
ct

inperfecto scrihccre avrl tov scrihe-

itcm optativo

fuluri

coniunctivo

praesentis

reverlare

pro rcver-

ORDLMS QVARTI
Arnplius in quarto ordine finitivo perfecto
vcni
venisti

venit avii rov 20

venivi venivisti venivit, item adiere pro adierunt; in passivo autein

eiusdcm
optalivo

inpcrfeclo adibarc pro adiharis, futuro adihere avrl tov adibcris,

praesenti et inperfecto et coniunctivo inperfecto adirere pro adircris,

optativo futuro et coniunctivo praesenti audiare pro audiaris.

ilcm

Praeterea apud auctorcs historicos,

arcerc facere adire

vehit Sallustium

Livium,
ut

parare
cx ipsis

25

pro

parahant arcehant faciebant adibant,

lectionibus cognosci poterit.

item quasi infinitum in vcrbis reperitur, ado-

6 N
utiiiam

paiaiere

pro parareris
fut. et in

prfti

Et impera in oplatiuo

coniunu

uu amare pro amaris parare pro pararis

Ordinis
.11.
iii

secundi or

repperiuulur

habuere

pro

habuerun

11

S,

In pass.

5 secundi ordinis

10

22 antitoi adiberis N 23 adirere pro adireris w adiberere 24 audiare pro audiaris praeterea in margine add. N 25 hoc sciendum quod veleres infinitivun! ponebant pro indicalivo inperfeclo, ut Coin. dicit. praeterea dioebatur infmito apud veleres auctores, praesertim liistoricos, velut apud Salustium Livium , parare et arcere facere adire prn parabanl arcebant faciebant adibant, ut ex ipsis leclionibus cognosci potest excerpia Bern&nsia 27 repperitur N
12 ordinis A' pro adibejeris iV
,

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 152

II
1>-

175
IO->.

54 P.

103

I..

ratum eo, pransum eo, perditum aliquem eo, lotum eo, audiUun eo, vcnum eo. iteni conlitendum cst, agendun) est, adeundum cst. ul autem
ftmissa

ordinum observalione generaliter ahsolvam,

ila
i

admonendi sunnis

infi-

uitiva passiva verba

solitos veteres lerminare,

litlera,

ut ajjitarier docerier legier

iuijidiri.

5audirier,

posteriores

ut

agitari

doceri legi

in

secuuda

persona passivorum uumero singulaii fmitivo modo veteres amare pro amaris, velut amor amare amatur, doccre pro
ceor docere docetur,
tis
10

ila

declinabant,
ul

doceris,

do-

munire pro muniris,

et
futuri
et in

et similiter et

\m' tempora instau-

et praeleriti

inperfecti

oplativis

subiuncfivis efferebanl:
in
tertia

tantum absunt baec pcrfecto

plusquamperfecto.

persona

acti-

vorum numeri
cuerunt,

pluraiis finilivi

modi temporis

perfecti

dumtaxat figura baec

observatur, ut iam adnolavimus,

dixere pro dixerunt,

amavere pro amaverunt, docuere pro domuniere pro munierunt;

II

quain figuram

alii

duplicem existimant, de qua etiam Velius Longus in

15

Acneidos

satis

com-

mentatus est,

conticuere omnes intentique ora tenebant.

Quidam grammatici dicunt
genda tempora praesentis et
qiic

in

passivorum imperativis non esse coniunsed

ita

futuri,

distingunt ut id quod pro utro-

notavimus esset praesenlis tantum,

futuri

autcm

in

hunc

modum

de-

20clinari, amator

ametur pluraliter amemur amemini amentur, movetor mo-

veatur pluraliter
raliter

moveamur moveamini mo|veantur,

et similia.

vincitor

vincatur plu-

vincamur vincamini vincanlur, munitor muniatur pluraliter niuniased lota ista declinatio adeo absurda
sit.

mur muniamini muniantur

23

videtur ut etiam apud auctores rarissima

Verba supina sunt baec,

quae quidam declinant post
verba infmitiva;
alii

docendi

docendo docendum doclum doctu.

finitiva

adiungentes non similia; quidam putant

inter adverbia qualilatis posuerunt.

XI

De coniugationibus, quas nos ordines praediximus, Cominianus

30

diser-

tissimus

grammaticus

ita

disseruit.

coniugationes

quas

Graeci Gvtvyiag
iii

appellant,
verbis

sunt apud nos tres,

et

prima secunda
||

tertia.

bac dinoscunlur
verba

aclivis

neutralibus

sic.

primac

coniugationis

indicativo

modo terapore ut amo amas,

35

praesenti persona secunda

as litteris productis terminanlur,

canto cantas.

secundae coniugationis verba indicativo

secunda es
sedes.
litteris

modo
ut

tempore

praesenti

persona

produclis terminantur,

video vides,
cativo

moneo mones, sedco

praesenti

tertiae coniugationis verba indiis

modo tempore

persona secunda

litteris

interdum cor-

3G. 37 ATertie conUigatl uba indicati

iiio

temps. prso.ll.js

iitteris

intdQ correpte inldri prodnrlc

perdittim aliquem locum eo audilum eo

perditum eo, locutum co, audiiuni

eo

iv

30 cvNZvriAC

A'

170
|..

CIlARlSll
154. 55 P.
,,.

103 L.

repto inlordum prodiiclo torminanlur; correpte, ut lego

le^^is,

producte, ut

audiu audis, nutriu nutris.

Primao coniugationis verba indicativo modo tempore praesenti pcrsona

prima aut o
littera

nulla alia praccedento vocali terminantur, ut

amo amas,
i

canto cantas, aut e et o, ut

ut lauio lanias,
satio satias,

commeo commeas,
aut vo,

calceo calceas, aut

et o, 5

ut adiuvo adiuvas,

sublevo sublevas.

primae coniugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad secun-

dam pcrsonam
coniugationis

littera

terminantur,

ut

amo ama,
cantabo.

canto canla.

primae
l)o
lo

vcrba

promissivo
ut

modo

adiecta

ad imperativum

modum

syllaba terminantur,

ama amabo, canta

imperalivum

primae coniugationis
re syllaba terminantur,

verba infinito
ut

modo

adiecta ad

modum

ama amare,
ut

canta cantare.

primae coniugationis verba indicativo modo

tempore praeterito specie perfecta adiecla ad imperativum

terminantur,

modum

vi

syllaba

ama amavi,

canla cantavi.
et
i

sed consuetudo

saepe brevitaini5

tem appctens

a litleram subtrabit

ab u disiungit, ut tona tonui,

tona intonui, ut apud Vergilium

intonuit laevum.
primae coniugationis verba indicativo modo tempore praeterito specie incobativa

adiecta
,

ad imperativum cantabam.

modum bam

syllaba

terminantur,

ut

amabam

canta

primae coniugationis

verba

indicativo

ama modo

20

tempore praeterito specie recordativa adiectis ad imperativum

syllabis ierminantur, ul

modum veram
praesenti prima

ama amaveram,

canta cantaveram.

Secundae coniugationis verba

persona co
litteris

indicati||vo

terminantur, video vides,

modo tempore moneo mones.

secundae coniv,

iugationis verba imperativo

per c litteram exeunt, ut

verba promissivo

modo tempore praesenli ad secundam personam video vide, moneo mone. secundae coniugationis
ad imperativum

modo

adiecta

modum bo
infinito

syllaba

termiadiecta

nantur, ut vide videbo.

ad imperativum
vide videre,

secundae coniugationis verba

re
syllaba

modo

modum

manente productione terminantur,

ut
3o

mone monere.

secundae coniugationis verba indicativo modo

tenipore

praeterito

specie absoluta et exacta

formam regulae non

servant.

9 N
correpte ut lego legis producte ut audio.dis nutrio.tris
:

/j\\

terminantur

iugatluba indicatl

rilo

temp. psti persona

ut

.1.

litta

nuUa aliapcedente uoca

calceas aut
.1.

canto.tas a .e. et
satio satias

commeo commeas.calceo
:

etoul

la

a uo ut adiuuo.uas subleuo.uas

//Canto canta.prim coniug

tminant" ut

Prime coniugubaimpera
1

mo temp pstiadsecundap^sonaaiitta

amoama
amo amas,

terminantur.
uj

Correpte

3 Primae

coniugationis

lu

ut

canto

6 lanio lanias,

satio 10

3 Primae coniugationis 178,33 nutrieram Diom. p. Z^9 sqq. 16 apod Vergilium] Aen. II 693 31 formam regulae non servant Diomedes p. 339 forma regulae non seruiunt N: cf, Conseni. p, 2072

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 155. aC P.

II
p.
10.1.

177
104
I..

sed potius con.suetudine declinanlur.

inlerdum enim resolvuntur

fit

et in for-

mam
ausus

pas.sivorum et deponenlium

sic.

cnim

ut

ab

eo quod esl audeo

ita

gavisus
5

sum sum

es

est

et in in

exacta specie

ausus eram eras erat,

gaudeo
interdum

es est et

exacta spccie gavisus eram eras erat.

sui

retinentia

formam generis
vidi,

euphoniae potius quam rationi succumbunt,

auxi.

ul

video

moneo monui, augeo

secundae

coniugalionis

verba

modo tempore praeterito modum bam syllaba terminantur,

indicativo

specie incohativa adiecta ad imperativum

ut vide videbam,
indicativo

Tertiae
10

coniugalionis

correptae verba
littera nulla

mone monebam. modo tempore

facis,

prae-

senti

pcrsona prima aut o

peto petis,

alia

praecedente vocali tcrminantur,

facio

ut lego legis,

aut io,

ut rapio rapis,

aut uo,

ut
in-

induo induis, inruo inruis.

dicativo

tertiae coniugationis

correptae verba quae

liltera

modo tempore

praesenti

de prima persona aut o

i

nulla aha

praejcedente
15

vocaU terminantur aut

habent ante o, eadem imperativo

ut

modo
pele,

e correpta praecedente

consonante terminantur,

lego lege,

peto

rapio rape,

facio

face.

quae vero u,

cadem imperativo
terminantur

modo

suam formam

retinebunt, ut induo indue, inruo inrue.

tertiae coniuga-

tionis correptae

verba

promissivo

modo am

syllaba

praece||

dente aut consonante primae positionis aut vocali ,

ut lego legam ,

peto

2opetam, rapio rapiam,

re syllaba

facio faciam,

induo induam, inruo inruam.

terliae

coniugationis correptae verba infmito

modo
,

adiecta ad imperativum

modum

manente correptione terminantur, ut lege legere, pete petere,

inrue inruere.
praeterito
tertiae coniugationis

rape rapere, face facere, indue induere

correptae
25

verba

indicativo

modo

tempore
,

specie

absoluta et

exacta
fit

formam regulae non servant sed potius consuetudine declinantur. enim ab eo quod est lego legi legeram, rego rexi rexeram, pungo putertiae

pugi pupugeram, expungo expunxi expunxeram, induo indui indueram, in-

nio inrui inrueram.

coniugationis

correptae verba indicativo

modo

11 22iV
ut lego.gis

peto

tis

io

ut

rapio

pis

facio

cis

uo ut induo

uis

inruo

ruis

corrcpt^ubaqindicatimotenippi. deprimapr^soaoIittanuHaaliapcedenuocali imini"

15

em impera

ino

.6.

e _ correpta pceden consonanti Tminant" ul lego lege peto pete

4 uero u eadem

imperamo
iiTo

retiiiebuut ut induo

indue inruo iurue

// nis

uba promissiuo

am

sylla tminant" pcedente

a consonaute prim positio

induo

20 iVnS',

peto
2 Terti coniug;

petum

rapio

rapiam

facio

faciam

induam
(

inruo

inruam
ui

12 Terliae coniugationls correptae

tu

17 Tertiae coniugationis correptae uerba

3 ita gaudeo otn. N 22 e syllaba 17 suam formam add. Diomedcs p. 340 maneiUe correpta re N 24 modo om. N specie absoluta et exacta formam regulae non seruant Diomedes p. 341 specie absoluta exacta forma regulae non seruiunt N
n

26 pupungi pupugernm

N
12

GRAMMATICI LATINI

I.

178
|i.

CHARISII
15G. 57
1'.
1>.

104

105 L.

lemporc praeterilo specie incohaliva adiecta ad imperativum inoduin Ijam

syllaba

terminanlur praecedentc aut

consonante

primae positionis anl vo-

cali, ut lege

legeham,

()ete

pctebam, rape rapiebam, facc facicbam, indue

tertiae coniugationis

indnebam, inrue inruebam.

De
nantur,
tris.

terlia

coningalione producla.

productae vcrba
lilteris

indicativo

modo tempore
ut

praesenli de prima persona aut eo

aul io,
ut audio

termi-

adeo adis,

prodeo prodis,

audis, nutrio nu-

tertiae

coniugationis productae verba imperalivo

i

modo lempore

praeprolo

senli

ad secundam personam

producta

lenninantur, ut audio audi,

deo prodi, adeo adi, exeo

exi.

tertiae coniugationis

productae verba indi-

cativo modo tempore praesenti de prima persona si c habuerint ante o, eadem promissivo modo adiecta ad imperativum modum bo syllaba termi-

nantur,

ut adeo adi adibo,

prodeo prodi prodibo:

quae vero

io,

eadem
I5

promissivo

modo am

syllaba terminantur, ut audio audiam,

nutrio nutriam.

terliae coniugationis

productae verba infmito

modo

adiecta ad imperativum

modum
nutrire.

re syllaba
tertiae

coniugationis

manente productione terminantur, ut audi audire, nutri productae verba indicativo modo tempore

praelerito specie absoluta adiecta ad imperativum

modum

vi

syllaba

termi-

nantur,

ut audi audivi,

nutri nulrivi.

sed tamen in omnibus

et
i

consuetudo
ut audii

brevitatem

appetens
tertiae

u litteram subtrahit
coniugationis

litteram geminat,

prodii nutrii.

productae verba quae indicalivo

litteris

modo
indica-

tempore praesenti de prima persona eo

tivo

terminantur,

eadem

modo tempore praeterito specie inchoativa adiecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adeo adi adibam, prodeo prodi prodibam:
quae vero
io,

eadem
et

iniciunt e prope

ultimam syllabam, ut audio audi au-

25

diebam, nutrio nutri nutriebam.

bant audibam

sed haec veteres sine e httera pronuntia-

nutribam dicentes, ut apud Vergihum

nutribat Turrusque pater,

pro nutriebat.
tertiae coniugationis

productae verba indicativo

modo temsyl- 30

pore praeterito specie

labis terminantur,

exacta adiectis

ad imperativum

modum veram

ut adeo adi adiveram, nutrio nutri nutriveram.

sed tai

men

in

omnibus consuetudo brevitatem appetens u

et alia

litteram sublrahit et

litteram corripit, ut audieram prodierani nutrieram.

Sunt

verborum seu coniugationum observationes diversae, quas

."Js
j

completis ordine partibus octo orationis deinceps adiungemus.

XII

DE PARTICIPIO
cum lempore
et casu sine

Parlicipium est pars orationis

persona aclive

vel passive aliquid signilicans, ut limans legens.

in participiis

eadem

ple-

rumque omnia observabimus quae

in appellationibus verbisque.

eadem

antc an.. eadem 11 si e Fabriciiis si eo JV incoha corr. inchoa 20 iiller^ N 19 audio audiui nutrio nutrini N lu 18 praelerilo] psti 37 actiua uei passiua 30 adiecta 27 apud Vergilium] Aen. VII 584
1
|

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.

179
105 L.

157

59 P.

Parlicipionim
tus,
alia

alia

a<l

praetcrilum lempus reierunfnr, ut limatus scripalia

ad instans,
praeteriti

ut limans scribens,

ad

futurum,

ut limatunis

scripturus.

temporis quaedam sunt activa tantum modo,

activa

quaefugatus

dam

passiva,

qnaedam neutra:
iu

luctatus

secutus,

passiva

r>ablatus, neutra natus ortus.

ne^juc

enim ut ducit fugat

facit

ductus fuga-

gatus,

mere.

eandem etiam sunt alia tam

natus ct ortus formam verborum possumus expri-

activa

quam

passiva,

vadatus criminatus:

lam enim

egisse quid
acliva,
10

quam passum
ctiam
verba
in

esse significant.

itaque instanti futuroque fiunt

participia quae

ut vajjdans criminans, vadatunis criminaturus.

fiunt
infinitiva,

um

exount

ut

scriptum lectum.
venit.

sunt

participia

quorum

declinatio
ct

praeteritum non

partim

enim

activa

partim

neutra sunt,
lans currens,

quidem

activa ea quibus contraria

neutra,

ut videns

dorraiens.

non cxstanl, participia quaedam

ut

ambuvel

activa

passiva sunt, ut
15

amans amatus, dolens

dicens.

participia praeteriti et fu-

turi

teraporis genera distingunt,

praeteriti ut doctus docta doctum, futuri

ut docens. his ta-

ut doctunis doctura docturura, praeseutis confundunt,

men pauca
neutralibus.
20

discrepant,

quae non Latine

quoruni
et

sed

consuetudine pronuntiantur,

ut pudibundus ludibundus,

feminina
et

nam

et

pudibunda ludibunda
,

habent suam formam cum pudibundum ludibundum di-

cimus.

parlicipia sempei' generaliter

non

specialiter feruntur.

numquam
sicut

enim certam personam notant,

interdum semel,
teriti

ut pulsus pulsurus.

participia
et

verba

interdum saepius agere quid significant,

praesentis lectitans,
sicut
futuri

quidem praenec
ta-

temporis lectitatus,
in

lectitaturus.

men omnia
25

eandem formam cadunt,

criminans

rubens cadens.

quaedam
nascuntur

participia sunt inceptiva, ut calescens tepescens, a quibus neutra

finita

non habcntia, nt rubens calens, nec tamen

sicut

in praeteritum

exeunt tempus,

secans

sectus.
,

omnia
ut

participia
,

praeteriti

temporis

perfectae rei habent significalionem

inperfectae rei,
30

emptus captus
erit

praesentis interdum

ut lucens tepens.

videndum

ne appellationes quae in
ut recens

formam participiorum incidunt

habent participiorum

participia

putentur,

frequens

de-

crepitus hastatus togatus paUiatus barbatus.

,

haec enim et similia speciem

,

sunt tamen
femininis

appellationes

quia

nullius

in

se verbi

vim continent.

at

in

quaedam speciem

participiorum

habent,

quaedam etiam ipsam vim, ut

35 tiones et participia futuri

pictura litura scriptura.

sunt enim appella-

temporis in masculinis hturus scripturus picturus.

at

1]

cum

dico 'in verbo litura est' et

'bona scriptura' *pictura mirabihs',

fiunt appellationes

binasque habent significationes.

nam

et ars ipsa pictura

luctatus secuttis] limatiis scriptus 6 exprimere tam passiua. Sunt alia uadatus TV^ 9 actiua] aequa iV 12 contraria lo conu-a A' 14 dolens, dicens, dolendus dicendus Fahricius. fortasse docens doctus 15 praeteriti om. 20 participia 16 ut ante docturus om. 180, 10 adacliua

4 quaedam neutraom.

quam

mittit

exc,
ui

Paris.

f.

121*

23

lectitatus]

lectitans
et o?n.

candens

26 fmita non] feminina

37

N N

24 eadem

cadcns]

12*

180
j).

CHARISII
159.

00

P.

p.

lOJ.

106 L.

appellatur et opus quod pictum est.

item

cum dicimus
fiunt

*nullus animalus'
etenini liomo est

'bene animatus est',

utrunique in
[esl

appellationem cadit.

tantum animatus
item
ductus
ut
et

et

tamen]

bene animatus.
ila

tamen
vim

participia.

sapicns.

nam doctum
ulrumque

ut

peritum

declinamus et saoptinet,
et
5

pientem
nihilo
sapit.

prudenlem.
in

tamen appellationis

minus

participia cadunt.

dicitur enim sapiens a verbo quod esl

sunt quaedam participia praesentis temporis quae nec in praeteritum

in

nec

futurum tempus
ut volens

cadunt,

ut

potcns

pollens.

quaedam

praeterito
ut frelo

carent,
tus.

ambulam.

quaedam praeteritum habent solum,

admittit.
refcrt.
ita

neque enim praesens aut futurum

Cominianus granunaticus

de participio breviter
et casu.

participium

esl pars orationis

cum tempore
a verbo.

parlicipium autem
verbi.

dictum

vide-

tur,

quod partem capiat nominis partemque

tcmpus
participia

trahit ciiim

casum a
is

no|mine,

autem trahuntur a verbo

aclivo duo,

praesentis temporis et fuluri,

teriti

ut scribens scripturus, a passivo duo, prae-

temporis et futuri, ut scriptus scribendus, a neutrali duo, praesentis

et futuri,

temporis

ut sedens

sessurus,

communi quattuor, praesens

et

praeteritum et duo futura, ut vadans vadaturus vadatus vadandus, a deponenti tria, praesens, praeteritum et futurum, ut luctans luctatus luctaturus.

sunt multa nomina quae speciem participiorum habeant, ut tunicatus galeatus.

20

quae cum partem

dici

verbi

non habeant,
aut galeo.
cultus,

non recte

participia

dicuntur.

neque enim
duntur.
visi

potest tunico

quacdam

participia similia sunt

appellationibus,

ut passus visus

sed in declinationibus depreheni

nam quae

participia sunt genetivo casu in

in us,

e&eunt

ut huius passi

culti;

quae vero appellationes ,

ut huius passus visus cultus. 25

participiis ac||cidunt

genus figura numerus casus tempus qualitas.

XIII

DE ADVERBIO
quae adiecta
aut

Adverbium
inplet

cst pars orationis

verbo

significationem

eius
aliis

atque

explanat.

adverbia

suae

sunt

positionis

aut

ab

4
ni

9
1,
1

A'

Item doctus

et

sapiens

nam

doctu

ita

lU peritu

declinamus

et

sa

utrumq,

tfi

appellationis
:

uim optinet

et nihilo

minus

in participia

5
ns

a iibo q- e sapit

// tens

pollens

qdam

pterito carent ut uolens

Stqdamparticipiapsenlis temporisqnec in pteritO nec in futuru tempus caduntutpo

2 liomo est tu animatus et e tiT ani bene animatus deletis litteris ani iV homo est tantum animalus, et est tantum bene animatus 10 19 luctaturus 14 pailicipia Dicm. p. 396 20 Sunt 25 cultus Diom. p. 397 cf. Max. ricior, p. 1949

de

nominc

cas: temp: qunlitas 23 repiienduntur figura 26 genus nuiiT 27 De adverbio] excerpta Parisina f. 119 sqq. praeterea praeposito nomine Coininiani conplura hinc excepta sunt i)i excerptis Bernensibus quibuscum faciunt codex Jjeidensis Foss. 33. 4 et Sanctamandinus M.l. 3; quorum librorum discrepantiti .\iqnid inlei-esse videbatur, adscripta est 29 adverbia 181, 15 debet Dioni. p. 398 sqq.
,

ab utroque

ab ulroque

nomine

a uerbo

a uerbo

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
160. 61

II
p. 106.

181
107 L.

P.

transeunt.

a se

nascuntiir,
sapienter.

ut

heri

nuper;

ab

aliis

transeunt,

ut

doctus

docte,

sapiens

adverbiis

accidunt significatio figura conparatio.

signiOcant enim tempus, ut heri

significationes

adverbiorum sunt plurimae.

nuper; lociim, uthic; numerum, ut semel; negationem, ut non; adlirmatio-

soem, nem,

ut etiam; demonstrationem ut utinam; ordinationem

,

ut ecce;

hortationem, ut heia;
,

optatio-

ut deinde; interrogationem
,

ut cur; simili,

tudinem, ut quasi;

dubitationem

ut fortasse;
,

invocationem

ut heus;
,

re-

sponsionem,
simui;

ut heu;
,

prohibitionem
ut

ut ne;

conmunicationem
,

ut pariter

separationem
ut forte;

seorsum; comparationcm
ut bene;

ut magis potius; ut nimium.

est,

even-

lotum,

qualitatem,

quantitatem,

figura in

adverbiis sicut in

omnibus partibus orationis aut simplex

ut iuste, aut

conposita, ut iniuste.
tiones

comparationem recipiunt adverbia, quotiens appeilaut docte doctius doctissime,

unde transeunt comparantur,

adverbiis

quia est
adici

doctus doctior doctissimus.

15

omnibus praepositio separatim

Cominianus grammaticus
sic.

non debet.
alii

et

haec

quidem

breviter

disseruit,

autem per eadem aut eo amplius processerunt

Adverbium
inplet

est pars oratidnis

quae praeposita verbo significationem eius

accidunt
significatio

alque

explanat.
loci,

adverbio
illic

conparatio

figura.

* quae sunt
20

ut hic
;

ibi;
,

temporis,

hodie cras heri nuper;

nu-

meri
cere;

semel bis centies

hortandi,

negandi

haud non

monstrandi
et agite

ecce eccum ec-

heia age agite,

quamvis age

vim obtineant verbi

deinceps deinde;

activi im||perativi

modi;

optandi, utinam velim;

ita,

ordinis,

percontandi, cur, quid

inpleant

quapropter, quare, quamvis quapropter et quare

similitudinis, ut

ahquando
heus,

et

confirmandi vicem;

ceu quasi velut;

vo-

25dubitandi, forsitan fortasse fortassis fors;

cative,

personative,

mecum tecum;
adfirmandi,

quid est,

ioe, heia;
,

respondendi, heu;

etiam;

prohibendi, ne; conmunicative

pariter siraid; separandi, seorsum;

conpa-

randi, magis potius; eventus, forte; quahtatis, bene; quantitatis, nimium.

Adverbia
30

non omnia ex praepositis partibus

tempus
significant,

orationis

proficiscuntur,

ut sunt quae aut

hic
iliic

ut heri

cras

postea,

aut locum,

ut

ibi;

et

quae trahuntur ex nominibus tamen non ex omni genere

statim

vocabulorum
nulla

figurantur.

enim

littera

terminata
a

nomina Latina
Sisennaque
sciant,

ex

se

adverbia faciunt

Latina.

nam neque

Catilina

Catilinitcr aut Sisenniter recte dicimus.

35 siqui

hoc idcirco introduximus ut

,

inveniunt

non

nisi

Graeca se inventuros
a

quae

scilicet in

usum
|

ve-

niunt Latinitatis.

nam

et

poeta et pirata, quae sunt Graeca,

poetice

8 eu Lindemannus hem Fabridus

polest corr. non debet
disse

13
|

est

om. N, add, Diomedes p. 400

15 non
uj.

18 figura

videntur quaedam eius accidunt tria, significatio conparatio figura.

Quae sunt fere sententiae quam

figura.

Quaedam
in

sunt

exci-

indicat Donatus p.

1750 adverbio
lioc secerniiur,

significatio

adverbiorum

quia sunt adverbia loci, ut hic sqq. 25 forsitam 26 heus. ioe heus ecquis est ohe tu: oiei eia coniecit Lindemannus conl. Bentl. in Ter. Eun. IIII 4, 47 31 et quamuis praecipue trahuntur ex nominibus, non tamen ex omni Fabricius nominibus] omnibus non om. 35 si qua Fabricius

quiii e

182
|i.

CHARISH
m.
fyi
l>.

p.

107

I..

et piralice dicimus.

lillera

tonninata nomina xaOoAixcj? nulla ex sc adnisi

verbia

faciunt,

quae non

sunt

Graeca,

ut Agave Telete:

sed

ncque
his
di5

ex his Agavice aut Teletice recte pronunliabitur.

fuemnt autem qui ex

et a

quae o termiuantur putarent adverbia trahi posse, ut est ordo niucro,

versis

lamen

liguris.

ab

ordine

enim ordinate

mucrone mucronalim

non videtur hoc quod est ordiirate ab ordinc tractum sed ab ordinato, nec minus a mucrone raucronatim sed a mucronato. ac ne singula persequamur unde non proficiscantur adverbia, ad ea veniamus
dicimus.

sed mihi

quae canonis ralione subnixa videntur.

l\

httera terminata

nomina, hanc litleram quotiens

e antecedit,

quat-

10

tuor modis faciunt adverbia.

aut enim e fmiuntur et totidcm syllabas ser-

vant, ut piger acger pigre aegre faciunt; aut in

et syllaba crescunt.

eandem

htle||ram desinunt
faciunt.
lertia

nam

et

liber

miserque libere misere

faciunt,
,

esl

species

eorum

qiiae ter

syllaba
sistit

celcr acer

celeriter

acriter.
15

sed circa hoc

nomen

utique

quaestio

quia quidam non putant ab eo

quod
ius

est acer acritcr recte factimi sed ab acris,

quod

refellitur.

nam
ut

hu-

adverbii

superlationes

cuius
s

is

litteris

nomina terminantur,
aliter

agilis

docilis,

et superlativo

htteram

geminant efficiuntque agilissimus

at

docilissi-

mus,

agilissime docilissime dicuntur.

cum non
ira

dicamus acerrime
ut 20

quam
celer.

celerrime,

manifestum est

acriter

factum ab eo quod est acer,

quarta species est eorum quae per

passeratira

btteras terminantur, ut pas-

ser anser,

anseratim.
teneriter

tenere an teneriter dici debeat quaesiut

celeriler,
alii

tum

est.

nam quidam
sit

efTerunt

vero tenere ut
debeant.
25

libere.

sed inspiciendum est unde polissimum

et

adverbia figurari

nam cum
ambigitur
ostendit.

tener et celer et liber euisdem terminationis ,

figuratione.

necessario

in

adverbii

nominativus

casus

nullum

discrimen

sequitur itaque ut obliquis casibus

i

formam adverbiorum intueamur.

i

ea itaque quae genetivo casu

iittera

terminantur

in e

mutant

et faciunt

adverbia,

ut

ex eo quod est pigri pigre et nigri nigre.

liberi libere,

nec minus etiam

ergo

quae crescunt obliquis casibus, ut

per omnes casus tener non
proportione dicatur ut libere.
biis

miseri misere.
liber, sequitur

cum

30

aliter declinetur

quam

ut tenere

nam

ea quae ter syllaba fmiuntur in adveris

utique

in

nomine genetivum habent

litteris

terminatum,

ut celeris

celeriter, acris acriter, alacris alacriter.

12

15

iV

in 1,2 a ia

eandem
s.

littam

unt et syllaba crescunt

. .

nam

et liber iViiserq, libere

mi
15

sere faciunt.
acriter

species

cof

er

syllaba

faciunt celer acei

celeriter

circa h.

im
ui

sistit qstio

12 literam desinunt

13 Tertia species

to

15 nomen utique

sistit

7 ordinationec (expuncta i litiera) 11 fiunt aduerbia N: aduerbia a nominibus r littera terminatis quattuor modis fiunt p 13 et una syllaba crescunt p 14 in ter syllabam faciunt p 19 dicanius] dms N 23 effe20 cellerrime runt u) egeruni 27 intueamur Fabricius intuemur

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II

183
p. 107. 108 L.

162. 63 P.

Or

litteris

terniinata

nomina, ut quidam putant, duabus sed

ut orator oratorie,

diversis

ex se figuris adverbia faciunt,

memor
sic

memoriter.

sed

animadvertendum

cst

num
vis

oratorie

non ab oratore sed ab

et

oratorio trahatur.
forsitan figurari
dicitur.

nam
6

ut

cst

alicuius

oratoria

oratorius

modus,

possit oralorium, un||de proficiscatur

hoc adverbium quod oratorie

Vr
rata,
ut

htteris terminata

nomina faciunt ex se adverbia duobus modis

figu-

satur sature,

fur furtim.

notabimus autem satur nomen inter ea

htteris terminata in

esse quae ad analogiam genetivo casu

10

non pertinent, cum cetera ur

is

finiantur, ut turtur turturis

f murmur murmuris.
figurare,

Es terminata nomina videnlur ex se duobus modis adverbia

ut

quadrnpes quadrupedatim

miles

mihtaiiter.

sed,

ut in

superioribus

dictum est, mihtariter ab eo venit quod est mihtaris.

Is

terminata in adverbiis ter finiuntur,

ut docihs docihter,

agihs agi-

hter.
15

atque de kis quidem consentiunl.

aiunt etiam vihter dici oportere

et

facihter,

quoniam

quidem ea
cuius

antiqui

usurpaverint.

non nulh etiam

in

faculter aiunt oportere dici,

compositum hodieque

usu est, quo-

niam quidam dicunt

difficulter.

scd ridiculum est legem adversus consue-

tudinem ferre, quae sola in nostro sermone dominatur.

pronuntiativo magis vile et facile
20
;

dicimus enim usu

quamvis
alia

et faciliter

me

legisse audaciter

dixerim

ut viliter emisse.
,

nec verebor ne quis

me

putet vocabulum pro adin ad-

verbio posuisse
verbiis teneant.

si

quidem multa sunt

et

quae vocabulorum speciem

fui

nam

Romae sum

et ruri

quid aliud est,

quam adet

verbium loci?

nec dubitari tamen potest non in his apparere et casus

vocabuli speciem.
25

Vs terminata nomina quinque modis adverbia faciunt, aut e correpta,

ut malus male,

aut e projducta,

ut doctus docte,

aut o producta, ut fal-

sus falso,

aut o correpta, ut citus cito, aut im, ut strictus strictim.

nec

tamen

his

omnibus legibu^

accessit consuetudo.

nam

ut

superioribus

12

20 N
quod
Is
qiiT

15

est militaris

//quidam consentiunt aiunt etiam

usurp

utiliter dici

oportere et faciliter
agiliter atq,

terminata in adubiis ter finiiintur ut docilis docililer agilis

quidam

ea

antiquius

obseruauerint

unulli

etiam

faculter

aiunt
s.

oportere
ridiculu

dici cuius

compositu hodieq, in usu e

q

qm quidem
sola
in

dicunt difficulter

legem adiisus consueludiuem ferre

nostro

sermone

dominatur
ut

20

usu

pronuntiatiuo

magis

et

facile

me

egisse

audaciter

dixerim

mritiler

emisse

17 ridiculum est legem

18 de * usu

19 ut

uiriliter

emisse

tu

8 sed ab oratione
rius figurelur

JV:

licet oratorie,

ut

quibusdam placet, ab eo quod

t

est orato-

11 quadrupes quadrupedatim quadripes quap 13 is terminata faciunt aduerbia in ter, ul docilis dociliter utiiis dripedatim p uiiliter, licet legam ulile et facile p 15 quoniam quidem ea antiqui Fabricius 28 accessit Fabricius recessit 19 ut uiliter emisse coniecit Lindemanniis

4 forsitam

184
p.

CHARISIl
103. 64 P.
!'

108 1-

leceilaimis,

qui ah
atl

eo quod esl huinanus humaniler (li.verunt

||

et iimlta

si-

milia,

usque

nos cerle consuetuilo permansit ut ah eo

et

(juod esl

divi-

nus divinitus dicatur

in

ab eo quod est antiquus antiquitus,

prioris
legis

his

maneant etiam
in

adverbia.

cum interini nam non minus per lianc

5
si

significationem divine ct antique 'dicimus.

item ab eo quod est largus re-

mansit

consuetudine

ut

largiter

diceremus,

quidem

in

diflerentiam

venit largc ab eo

quod

est largiter,

quod large quidem

significat efluse et et largi-

abundanter, ut dicimus Marge

ter

et liberaliter

patrimonio usus est*,

mullum, Margiter pecuniae habuit'.

Ns

lilteris

terminata uno

modo
quod

cx se faciunt adverbia ter terminata,

talia figurari,

10

ut decens decenter.

non

nulli

etiam ex participiis putavcnint

est

ut Verrius Flaccus,

qui ab eo

audens audenter dicit:

aut certe

superiores dixerunt,

quatenus in rccenti consuctudinc non perinde usita-

tum

est.

sed tamen audens iam vocabuli

ct

quam

participi* significationem
15

habet;

cum
ita

ex

se adverbiura facit,

vocabuii vicem obtinet, tam Iwrcnle

sicut

quam cum
participia,
est

recipit

comparationem.

nam

comparationcm non rccipiunt

ahoquin
si

ne in adverbia quidcm transcunt.

participii

ab eo quod
dubio et ex
at
si

audens significatione

audcnter diceretur,

procul

60

quod

est

faciens

et

scribens simibter

quiddam cxprimeremus.
si

dicemus audenter tam quam sapientcr, fatcor,

participium scd qua vocabulum cst,

quidem sapiens non qua

dicitur,

20

quo quis etiam sapicntior

sapientia,

in

advcrbium
dentia.
et

transit,

sapientcr,
fallat

ut

cum

audenter,

quai

cum

aucst

ne nos

figura

quorundam vocabulorum, quae eadem

aliubi

participiorum,

banc legcm advertinms non

invcnturos nos adverbia

10

18 .V

NS

litteris

terminata uiio

modo ex

se faciunt aduerbia ter

ut decens decenter naulli etiam ex participiis putaue

talia figurari utuerrius flaccus qui

ab eo quod c audews au

acte superiores dixerunt quatenus iu recenti consuetudine

inde usitatum
e.
. .

dt

audens

te

abulis. .parlicip
.

1*,

et

cum ex

se

aduerbium

facit uocabuli

uicem obtinettamlie.
nn
recipi
.

.re
.

qua cum

recipit

15

comparationem nam

sicut

comparatioweffi
si

participialtene ad

uerbia quidem transeunt alioquin ab eo e audens sig.

.cationeparticipiiau

denter diceretur

10 ter terminata ut uj 11 putauerunt talia ij. et in hoc et in duobus versibus qui proxime secuntur propter vitium quoddam membranarum lacuna a librario sub finem versus relicta erat. quae lacuna num ad ultimum quoque paginae versum pertineret per13 in recenti * inde usitatum spicere non potui 12 audens audenter, aut cerie u) 15 tam liaec quam ille, quam cum w 16 est, at audens * patticipium et cum w 18 signiticatione uj comparationes non recipiunt participia, ita ne tu
large qui.. significat N: quidem e codice Lindemaniius, om. u) 7 ueniat 17 quod add. u> 19 at] aut N: at si dicemus audenter tamquam sapieuter, fatebor 20 fortasse tamrecte dici siquidem in adverbium transil coniecit Lindemannus quasi cum] qua .V 23 et] quam sapienter faciet 22 transit] tamen non aut quorumdam
,

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.
lOS.

185
103 L.

104

- 66

P.

ab his partibus orafionis terminata quani in quibus comparatio potest iuveniri,

ut est elegans elegantior eleganter, decens decentior decenter,

sic

pudens

pudentior pudenter:

ergo audens audentior audenter qua vocabulum,

non qua participium,

5

in

adverbium transfiguratur.
[|

Rs terminata duplici modo ex se adverbia faciunt iu ter decurrenlia. ut vecors litteram servat ante novissimam syllabam quorum unus est qui neque vecorditer, aller qui sine i littera elTertur, ut sollers sollerter.
i ,

omoia tamen quae

cors.

rs litteris terminantui" in adverbia transeunt,

in

sicut con-

iners

quoque habuit dubilationem an omnino

adverbium transire

lopossit, quamvis in vulgari consuetudine sit inerter.

non statim tamen ad-

nuere debemus,

nisi

auctoritas eruditi alicuius accesserit.

nam

inertissime

quin recte dicalur duhitare non possumus,

cum ab

eo quod est inertissifacit.

mus
15

veniat,

fors

quoque variarum figurarum adverbia

fortassis;
et

dicimus enim
ut for-

forsan forsitan fortasse

tasse libcnlius diceretur

consuetudine

quidem obtinuit
fortassis

quam

fortassis,
et forsitan

quoniam

auribus nostris

absurdius
esse

videtur.

at forsan

poetis relinquemus,

quae Latina

nemo dubitabit, cum et Vergilius dicat forsan et haec olim meminisse iuvabit, forsitan et Priami fuerint quae fata reqiiires.
fors aequatis cepissent praemia rostris.

20

nec minus fors pro adverbio ponitur, ut

X
litteris

httera terminata

duobus modis

in adverbia transeunt.

aut enim im
lo-

terminantur, ut grex gre|gatim;

aut per r,

ut audax audaciter,

quax loquaciter,
25
i

sed meminerimus eruditorum consuetudine audacter sine

littera

elatum, non ut procaciter aut loquaciter.

femininis quoque nominibus a littera terminatis nascuntur adverbia
finita, ut fascia

A
im
tim.

litteris

fasciatim, centuria centuriatim, decuria decuriaet centurialim

non
a

nulli

autem decuriatim
et
,

non a decuria
sic
uti

et

centuria

sed
30
[

decurione

centurione tracta putant,

ab ordine ordinatim
et

vel

ab ordinato ]

non

intellegentes

similia

nomina non esse ordinem

disparia.

centurionem.
tur similia

nam

ut ordo et centurio ea figura

qua||litate el significatione

qua utrumque o terminafasciatim

sunt,

ita

quoque

non a

fascia putant

tractum sed a fasce,

ut

si

quidem fasciatim [tractum] non

per fascias sed per fasces,

35 centurias.

centuriatim

non per centuriones sed per

litteris

minata, ut

quoque nominibus trahuntur adverbia im membrum membratim, uber ubertim.

a neutris

ter-

Non nuUis grammaticis

et

placet ut

nominibus
ut ab eo

sic

etiam a participiis
est iustus
iusle

pronominibus

et verbis adverbia figurari,

quod

14 forsan om. N, add. p 15 libenter 16 forsam et forsipoetis relinquemus Fabricius polius reliquemus 18 forsan] Ferg. Aen. I 203 19 forsitan] Verg. Aen. II 506 21 fors] Verg. Aen. 232 24 consuetudinem per .i. litleram {om. audacter) N: audax audaciter, licet audacter lega5 in er
lan

V
i

mus p:

sed meminerimus audacter eruditorum consuetudine sine 38 ut uerbis iV el a uerbis Fabricius

liltera

elatum

ISr.
p.

CHARISII
\M.
i7
l'. |,.

J09

r..

fiat,

ab eo

(|iio(l

est sapiens saijionler ilicalur, nec

minus a prouoniine

mc

mealim,

le Uiatini,

denique ab eo quotl cst curro ciu-sim, puupo punctim.

mihi videntur errare, quod adverbium sapienter jiutant a participio descendere,

indiget

cum

sapiens tam

nomen
si

sit

quam

participium.
ipsa

verum participium
ex se
adverbia
in
5

tempore,

comparationem cum hac

figurandi

{'ncultate

non
at

recipit^

quidem legcns vocans nequaquam transeant

sunt sed qua etiam
nain
et si
si

adverbia.

an evidcnter dicamus sapienter audenter quis dubitat?

participia

sed

non ea lege qua

comparationem recipiunt,

quod

est

nominum proprium.
quod

ab eo quod est consto constans adlu

verbium diceretur constanter,

quis dubitabil et ab eo

ab eo quod est sapio sapiens sapienter,

est aedifico aedificans aedificanter dici?

quod
siqua

cum omnino
videntur a

regula

Latini

sermonis non

admiltat,

procul dubio remota

et

participia sunt ab

hac iigurandorum ex se adverbiorum facultate.

tralii

pronominibus

adverbia,

tantum

in

grammaticorum coraquae ut
nuliis
fuerint,
is

mentariis animadverlimus,

in

consuetudine non videmus;

sunt.
et
si

tamen consensu
verbis
fieri

publici

usus antiquala

non

placet a

advorbia,

ut
ita

ab eo quod est

curro cursira,

pungo punctim,
sic

ego tamen quaero quid

non potius adverbia a

vocabu||lis tracta sint, ab

eo quod est punctum punctim et ab eo quod est cursus cursim.

in superioribus diximus,

enim
20

nomina us terminata non numquam ex se adveraniraadvertimus

bia

facere

in

im exeuntia.

enim omnia verba quae non

aut in locum,
ut

possunt etiam ad nomina transire nulla ex se adverbia facere.

Adverbia localia significant aut in loco, ut Romae,

Romam,
nuunt

aut per locum,

ut hac illac.

adverbia quae a nominibus trahunut

tur aut integram figuram

vel inmutant, ut

nominum

servant ,

Romae

Puteolis

aut inmi-

25

domi noctu.

sicut in

nominibus diximus quaedam

aut conparationem non recipere aut superlationem aut utrumque aut prima
positione carere *
ita

enim etiam

in

adverbiis hanc

finiuntur sententiae,

ab eisdem initium et saepe faciunt sequentes.

Aliis

de

adverbiis

longius

disserere

ita

placuit.

adverbium

est pars 30
ita

orationis quae adiecta verbo significationem eius explanat atque inplet.

12

Nm
2 te

1*,

bio remota

5 comparatio nii descendere 10 defendere comparatione nomen, ut haec aduerbia faciat siquidem fortasse comparationem non recipit, ipsa liguraiido ex se aduerbio faciat Fabridus. 8 recipiaut 9 consto owj. iV ut hanc ipsam figurando ex se aduerbia faciat 10 constanter qui dubitabit omissis iis quae post 11 dici conlocata huc transposui N sapiens sapienter quod 11 dici et si ab eo quod est sapiens sapienter 25 inminuent uel inmuN: sapienter item sapio sapiens uj 12 procul dubio u)
uj

el iV

3 putent
se

liac ipsa

figurandi ex

28 lacunam indicavi, qua hausta esse videntur quae de comparatione adverhiorum dicla fuerunt, quamquam ea ipsa quae secnnlur quo pertineant non intellego. ila etiam in aduerbiis hac finiantur senteutia, ab eisdem initium ut saepe faciant setent
long^ius

quentes Fabricius

30 de aduerbiis

disserere

adverbium

187

2 male

Diom. p. 398

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 107.

II
p.
109.

187
10
I..

68 P.

nam

ciim dico,

Palaemon docet, noncUim

significo salis

vim plenam
siint

vctIm,

nisi adiecero bene aut male.

sed quoniam multae species

et

adverbio-

rum, singulas adiecimus.

qualitatis

quaulilatis

sunt quae ex sccundo

excipiunvelut

ordiue derivantur iu e, velut doctus docte, item lepi(his lepide.

3 tiu*

autem ex secundo ordine duo quae

sunt

in

brevem
iii

veniiint

bene
sed

male.

quae a

tertio

ordinc

derivantur

ter,

velut

fortis
vilis

fortiter,

felix feliciter.

excipiuntur ex tertio ordine, ut

facilis facile,

vile;

in conpositione facilis,

quod

est difficilis,

difficulter facit.

Ex omnibus nominibus quae us terminantur

10

veniunt coniparationes et

superlationes
his

praeterquam ex bene
j

et

male

quae corrupta sunt.

fieri

sed ex

quae e ante us Iiabent

et

ante us comparationes
potest neque a

non possunt.
necessarior

neque enim ab idoneo idoneor

et similibus.

fieri

necessario

Sed
15

qualitatis

adverbia etiam

aliis Iit||teris

terminantur,

in us,

velut

funditus radicitus divinitus humanitus antiquitus caelitus publicitus; item in

im, velut caesim viritim alternatim vicatim partinx cursim gradatim separatim paulatim minutatim sensim furtirn deditim carptim vicissirn;
velut consulto tuto falso supervacuo
cito sccreto
t)ipertito

item in

o,

tripertito quadri-

pertito fortuilo continuo opinato clandestino matulino;

20

item in

am,

velut

clam

nequiquam

palam obviam bifariam

qualitatis

trifariam

quadrifariam.

Plinius

Secundus inter adverbia

supra notavimus.

posuit dicendo legendo dicendi legendi,

inflnitiva

quae quidam amplius verba putant

vel

usurpativa,

de quibus

et

Numeri adverbia sunt,

25

velut totiens quotiens aliquotiens saepe saepius

saepissime semel bis ter quater deinceps

primum iterum
id est

tertium quartum.

Temporis adverbia sunt

infinitiva,

velut

olim aliquando

quondam nu-

per [tantidem sed est numeri] etiamnum,

inde

adhuc, tandem iam tum

subinde
30

iamdudum umquam numquam mox interim cottidie interea interdum cummaxime nunc confestim actutum evestigio ilico statim continuo
repente
et

subito

repentino

exteraplo

recens

frequenter semper tantisper

paulisper parumper postea

ante antea postquam antequam

dum donec

do-

nicum simul simulatque

vix vixdum.

item temporis

finitiva

adverbia, hodie

cras perendie diequarto heri nudiustertius nudiusquartus nudiusquintus

mane

vesperi noctu interdiu pridie postridie postmeridiem antemeridiem.

Com. ex omnibus nominibus quae is aut us terminantur ue9 nominibns om. niunt conparationes et superlationes praeterquam ea, bene et male, quae corrupta sunt
e

19 furtuito 10 corrupta 21 discendo 23 supra] p. 153 27 tantidem sed est uumeri ex adnotatione de differenlia adverbiorum tandem et tantidem inlata esse videntur. temporis aduerbia sunt infinita, ueluti olim sed et numerus est eliaranum, id est adhuc tanaliquando quoudam nuper taudem. dem iam tandem tum p: temporis iiifniita ueluti olim aliquando quondam nuper tanlidem etiamnum id est adhuc taudem iam tum itule iamdudum umquam nonnumquam excerpta Bernensia 33 perendie tu repente 34 postridie excerpta Bemensiu
excerpta Bernensia

ppridie

ISS
p. IHH. b!l
I*.

CHARISII
p.

110.

II

L.

Luci
inlus
foris illuc

a(lverl)ia

sunt sic,
in

itriiiiuni

iu

loco,

ulii

ibi

hic

illic

ii)i<lcni

istic

conuninus;
istuc
isto

locuni,
intro

vclut

quo

lioc illo

utro utroque neutro

huc

eodein
el

foras

introrsum

exlrorsum

sinislrorsum

retrorsum:

eadem

per
e

s litteram

extremam efTen^^^ur,
unde hinc
illinc

velut extrorsus
in||di-

sinistrorsus et cetera:

loco,

velut

utrimque inde

dem

istinc

intrinsecus.

sunl eliam <|uae et in locum ct in loco et e loco

significant infmita,

velut susuni

dcorsum supra

infra
illac

ullra citra extra intra

istac recta qua.

super subter ante post.

per locum, velut hac

Sunt eliam adverhia quae<lam in loco,

quaedam

e loco, e loco,

quaedam

in
10

lucum;

et

primiun in loco, velut ubi eras?

Romae;

unde venis?

Roma;
sum,

in

locum, ubi is? Romam.

et

est ergo in loco per

genetivum,

cum
dorai

ex primo

secundo ordinc
veteres,
qui

veniunt,
ita

ut

Romae sum,
utimur,

Beryti

sum,

secundum
vero
tertii

declinaverunt haec

domus huius domi.

cum

ordinis sunt,

ablativo casu

velut Carthagine mw,

15

voluerunt:

sum per dativum cum e loco dicimus, ablativo ex omni nomine civitatis utimur, velut Roma venio, Carthagine venio, et utique sine praepositione. quamquam cum de praepositionibus dicere coeSidone sum,;

quamquam

recentiorcs Carthagini et Sidoni

at

etenim dicimus ruri sum.

perimus, etiam de hoc plenius adnotari necesse

est.
^o

Negandi adverbia sunt,

velut

adfirmandi adverbia sunt, velut plane;

non nequaquam haudquaquam parum; scihcet etiam quidni nimirum ilicel profecto
ita,

percontandi, velut cur, quare, quid

ecquid,

num, nonne, utrum,

similitudinis,

utrumne, an, annon; demonstrandi adverbia sunt, velut en ecce; optandi,

velut ulinam velim;
ita
,

ordinis, deinde deinceps tunc ante post;

perinde ac

si

prout , item ,
ahi

adeo

videntur et haec

quae

inter

com-

25

parativas

coniunctiones
ille

posuerunt,

tam quam,

ut

tam quam bonus

ut

amicus, tam
fortassan;

quam

hic: dubitandi, fors forsitan forsan fortassis fortasse

velut

congregandi,

una simul pariter;

personaha,

mecum
pro|hi- 30

tecum secum nobiscum vobiscum mea tua sua nostra vestra;

heia age
8
A^ ni
2,

hortandi,

agedum;
I

conpellandi,

ut

heus;

respondendi,

ut

heu;

Per locum

lu inde indiem inde itidem excerpta Bemensia 6 et e loco Sunt adueibia quae in locum et de loco et in loco signifant p 7 sursum 8 illac istac p et excerpta Bernensia illac isla N et co^ p et excerpta Bernensia dex Leidensis 10 et primum p ut prinuim N 11 quo is w ubi uadis p 14 ueluti cartagine sidones sunt quamquam p uelut cartliagine sidone quamquam 15 sidoni sunt N 21 adlirmandi, ut etiam quidem quippe quin immo scilicet licet uimirum dumtaxat sane profec*to pioculdubio plane ulique certe nempe prorsus ilicet uidelicet. demonstrandi, en ecce eccum eccere. percunctandi, ueluii cur quare quid ita quidnam nonne iitrum utrumne numne (numni cod. Bern. et Sanciam.') numquid (quippeni add. cod. Sanctam.) anne excerpla Bernensia 22 quid ita etquidnam nonne quidita ecquidnam nonne Lindemannus 26 posue25 quae om.

5 inde indidem

om.

N:

tam
runt

quam

27 forsitam

Bem.i
bendi

fortassis fortansisan

30 age agendum N:

Sanctain. ortandi age eia

cod

28 fortassan cod. Leid. fortansan N fortansan cod. 29 sua om. N, add. excerpta Bemensia

agedum

agite excerpta

Bemensia

probi-

189, 2 esses Diom. p. 399

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 169. 70 P.

II
P-

189
"
L.

bendi,

iit

ne,

ne

feceris,

negandi modo, ne id facias,

adfirmandi modo,

*ne tu, Eruci, accusator ridiculus esses'.

In adverbio

numquam

quaeslio
,

ori||tur

negationis
et

sit

an

lemporis.

utrumque videtur in se babcre

5

et

negationem

lempus.

neque enim aliud

est

numquam

quani non.

Inter adverbia
aliquot; quae ila

numeri haec quoque

alii

adiecerunt,

quot tot quotquot

posita inter adverbia non est nostrae aestimationis repro-

bare.
slri
10

certe inter aptota

alii

nomina pluraba posuimus,

quae

secuti praecepta magi-

nostri.

inter

pronomina posuerunt.
mutato accentu
extra,
in

Item ex praepositionibus
haec:
infra,
infra slat;
ullra

adverbia

accedunt

supra, supra stat;

citra,

extra stat;

intra, inlra

sedebat;
tat;

ultra,

non faciam;

citra discurrit;

circa, circa equi-

iuxta, iuxta facit, id est similiter; contra,

contra tendit; subtus, sub-

tus erat;
15

coram, coram

stetit, id est

palam; ante, ante venit; posl, post

usque, usque
illuni

sedet;

prope, prope cecidit, hoc est paene;

illo

mulcavit,

hoc est valdc, ilem

sine casibus

usque cum venisset; subter, super.

adverbialiter

et

quam

diu

enuntiantur,

eunt;

receptis casibus praeposilio-

nes sunt.
Inler adverbia
-jo

quidam haec posucrunt, quae etiam apud veleres obserostentui,

et

vata sunt,

velut translatui dimissui receptui

siqua

eius
ita

modi

sunt

alia

quae casui dativo dantur,

in

quibus

observabimus

dicere,

Iranslatui est et translatui facit, mittit translatum; translatui

et

non dicimus,

cetera

similiter.

quidam tamen dicunt

Varro

similia

his

esse

decori usui et

cetera.
25

Conlata sunt adverbia.

sic ait in

III

ueqI %aQaKxriQow ^ propius

frequenter perfectis uti

proxime.

in

his

extra

consuetudinem

communem

solct Plautus, ut in Aulularia

ea sublevit os mihi penissime,

et in Mostellaria

*
2 ne
lu] Cic.

iit

iie

feceris iV
\\\

pro

Tiosc.

numquam p
ris,

aduerbio

nonnumquam

N N

Amer. 18, 50 3 in aduerbio 10 Item 17 praepositiones sunt Cha-

accedunt Charisius l. c. recedunt codices Diomedis recip. 206 Diom. p. 403 dunt 12 equitat Fahricius equitatum 13 fecit Diomedes et Charisius l. c. contra contra condil contra contra contendit Fabrieius 14 uenit Diomedes et

Charisius
p

l.

c.

ueni

N
sine

15 sedit Diomedes

et

Charisius

t.

c.

multauit

16

subter super

17 snb casibus

N
s

enuntiantur aduerbialiter eunt Diomedes enu-

18 erunt 19 Inter 24 cetera Diom. p. 403translatui dimissui receptui ostentui aduerbia sunt, cum ita ioquimur translatui fac et receptui canil ostentui liabet. decori quoque et usui, cum dicimus, decori milii est usui tradidil, sine dubio aduerbia sunt p 22 translatui ultimo loco om. N mittit transiatui non dicimus Fabricius 25 Conlatia ait] esse A': esse refert vel posuit coniecit Lindemannus proprius A' 27 in Auluiaria] IIII 6, 2 28 pie:

merantur aduerbia erunt

nissime

20 mostellaria N.

mea

consilia perliirbat pnenissuine,

excidit Mostellariae versus IIII 1, 127 (656 quein in eadem re adscripsit Prisciamis p.
I

R)
608

ila

et

1008.

sequitur

exemplum

Cistellariae

1,

65

190
p.

CHARISII
170. 71 P.
p.

III.

12 L.

quid faciam?
el in

in

latehras condas pectori

jx-ni

lissimo,

Curculione

sed

num

salve oculissimc homo. oculissinie ^Qcixicog legeudum?

quod
esl aiiiiuis, 5
qiiid,

Inler adverbia a pronuniiiiihus dcducta aiiquid ex eo

(]uippiam ex eo quod est quispiam, quicque ex eo quod est quisque,

nuinquid.
G. lulius

Romanus
est

ita

refert de adverbio

|j

sub

titulo

acpoQixav.

adver-

bium
quod

est

pars

orationis

quae adiecta verbo significationem eius explanal

cui
si

afque inplel.
est

enim verbum scribo,

faciet

adiciatur
scribo.

bene

sive male,

10

adverbium,

bene scribo,

maie

Graecis

adverbiis inl xo

cum

partil)us
T17V

constitutio,
txov.

iniQ^rnia

eadem est et in ianv (liQog loyov

igitur 6itxha6[iov

aKhrov

QTJfia

ava(poQav

qua ratione

drjkcoxLxa iniQQrj^aTa dixerint

parum
)

specto.

quam partem
id

orationis nostri,
deficiente
15

non ut numerum octo parlium

supplerent,

arliculo,

esl

tcJ

aQ&Qto.,

sed

quia

videbant adverbium esse non

aliis

posse,

segregaverunt.

non quia nesciam quaedam

et velut

parlibus orationis adverbia esse

communia
Wlomi est'
aut 20

nominis iuncta consortiis, ut gratis falso vero subilo,

*domo

venit';

nec minus verbo, ut consulto; item coniunctionum nexibus

strictiora,

ut

cum

dicimus,
ut

inquit

Vmbrius Primus, ubi

prae
propter.
et

si

ut ergo;

praepositionibus
interiectionibus
vel

similia,

pro
dedit,

sub

Vmbrius

tamen

locum non

cum

velut extrema linea duci

poslremo

ab his posset qui eam orationis partem adverbii totam esse voluerunt.
siquis defensionis ineat tramitem,

quorum
cis ea

quod

idcirco navdinvrjg a

Stoi-

pars orationis habeatur,

confidit.

eodem

illo

summoveri se posse
cur non
alligit

respiciet 25

unde

nam cum

navSixrrjg iure
interiectionis
etsi

dicatur,

consorquia

tium sui?
rideri

eam quoque

partem vocave secretius,

nisi

metu

nec nostra ratio temere se deliberationi suae

propriae virtutis

sententiisque permisit , qui

cum orationem

istam

26

29

ni

2,

nam cum ttanackthc iure

uocaue secrelius
nisi
jj

dicatur cur nou alligit consortium sui

rideri

eam quoq.

intieclionis

partem

meXuere

et in laluta etsi

iiecnaratio temere se deliberatio

c'

ni su^ sentenliisq, permisit qui

propri^ uirtutis
ui

orationem istam uinclis aliene

28 metuerunt

* tametsi, etsi, nec

ter aduerbia

4 iegendum inpenitissime u) 2 in Curculione] I 2, 28 12 cum partib<is PittscMus cum artifortasse item adverbia bus N: eadem est iu Graecis artibus adverbii consiitutio comecil Lindemannus 15 defi14 emPHMATA dixerunt eniPHMA ecTiN 13 AKAeixoN occulto subito Fabricius, qui supra ciente 10 deficienti 19 consuUo] subito
1 latbras A'

N.

subito dclevit
ucl

20 inquid

22 iuterieclionibus Fahricius

interieciib.

cum

extrema N 26 alligat w alligel Fabricius secretius u;: an vocavere rectius?

h 23 uelabis posset

tramitem] amen N 24 defensionem ut 27 iam quoque interiectionis expeitem uocauit

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
!'

191
1I'-J-

171.

72 P.

13 L-

vinclis alienae servitutis cximeret

non etiam
ci

tiin

exitus (iraeciae,

qui

tamcn

nulli

sunt.

itaque

nomen

parti

tum

acritcr

reddidcrunl.
aesli-

intcriectionem vero

cachinnura geniitumve

dici

media pergentcs

maverunt,
5

ut inter adverbia

quoque pergcre
esset inpunitas.

si

iubcret adfeiius vei,

et

ut id

nmltis solet,

casus adlerret,

quid ego

le

moris inter-

iectionis viribus per||tiinesco,

cum

etiam quae

omnium

confcssione putan-

tur adverbia ratio subtilior

eius parlis

esse noluerit sed inleriectionis senvel

sibus reservaril?
tius
10

quis

cnim vocandi respondcndive heus

nominibus adiunxit?

ncc verbis potuit, hcet mallet.

ire

ohc non poomncs ctenim

,

adverbiorum cernimus semitas

ulla

cum

verbis

sive
loci

per verba

iiec

potest

qualilas

nisi

verbo

subsequente sonare.

namque

si

fuerit adver-

bium,

velut

illic istic

hoc huc

illoc illuc istoc istuc,

pcr se nihil faciet nec

ullam poterit significationis expedire caligiuem, nisi coniunctum verbo velut

quaedam
i5*iIlicero*
multi
veni'

in

tenebris

lux

clarior

et

facics

antevertat.

itaque
fit

'illic

sto*

*illic

abeo'

'illicve luctabor',

verborum accessu
fiet

adverbium

luminis

ac potestatis.
fecit'

temporis
sed

non minus
et

adverbium,

^nunc
est.

'modo

^cras abibo'.

numeri par causa rationis

'.

*semel' etenim *feci' dicimus *bis dixi' 'ter ante praeceperam

negandi

quoque
20 ut

similis inceptio est,

*minime dixeram' 'non putavi'; adflrmandi,

^quidni putaveram'
exlinxit'

'quippe respondit' *utique certavil'

;

^nempe

dice-

bam' *prorsus
sistit';

demonstrandi

'

en abit', *ecce venit currit ad-

horlandi, ^agc propera' 'mactc nitier',

heia age,
25

rumpe moras;
quani voluntatem dubio proximam

optandi 'utinani veuiat' 'velim currat'.

esse
,

votis

cum dicimus ut seque ortum antiqua Teucrorum a stirpe volebat, esse comparem credirnus. itaque nec fidei commissornm voluntas
ut

se-

quius accessit,

nos

in

ea

parere iudicinm,

quamvis tacitum nec adordinis

scriptum, votorum solis nisibus et indiciis crederemus.

30

item pro-

duntur adverbia, ut 'dein dixit' 'denique subsecuta ratio est'.

non

mi-

4 N
tio

suilulis eximeret n etiam tiniore

exilusgraeci^qui tn

nulli sunliiaq,iHi eiparlilu

acrilerreddiderunlinliectione ue
uerniit

cacliinaum gemitumue dici niedia pergentes aestima

3 uero

cachinnum

lu

4 ut in nniltis solet Fahricius 8 uocandi. hes. u. ohe. respondendiue poiius N heus enim uocandi habet uim, ohe respondendi, ea non polius Fabricius 9 mallel Lo malet 11 subsequenter sonare (expnncta r Uttera) subsequente resonare w 12 istic liic huc ui 13 significantis adhibere caliginem nisi causa cum uerbo A' 14 iux clarior et fax ui 22 macte 15 iilic reluclabor Fabricius uirtute lo 23 iieia] Verg. Aen. Illl 569 dubio Lach24 uohimptatem A^ viannus in Lucrel. p. 265 gaudio N 28 ut nos 26 seque] Verg. Aen. I 026 in ea p.irere iudicium Lachmannus ut uon in ea praeler iudicium 20 inditiis

Lachmannus

beueliciis

192
|<-

CHARISII
172. 73 P.
,,.

113

I..

niis

oxpedit (|ualilalis,
interroganili

'streiuio
,

versalus'

*fortiter restitil'

segniter sub-

remansit';

*cur reliquisti?'

quianam
comparandi quoquc
ita

tanti cinxerunt aelhera

nimbi?

est: dicimus (tlenim

sic pater ille deuni laciat, sic

et

sanctus Apollo,
tesseris,
adnuendi,
feci
' *

quasi
'tam quam currat';
dubitandi,
praeferendi,

cum ludas

'magis potesl' 'polius esl credere';||

fecit aut facturus
'
;

num
,

fortasse an,
'

'aut
'

est':
'

scililo

cet plane vero

dixi';

vero dicit

licet facias

causalis

ideoque

idcirco

pei^onalis ctiam:

vis

enim advcrbiorum per eandem viam tenoremit'

que rationis incedit,

putavit'

'mecum

^tccum

est'

*secum duxit' 'vobiscum

,

'nobiscum
vel

fuit':

vocandi respondendive

qui videri potest simibs

incessus

ordo

sermonis,
isti

'beus

curro'

Mieu veniebant'.
intericctionis

absurdum
propria vis
i5

utique nec socium

et

TcavSiKxr]

dignumque quod

potestas
[itaj
,

adgnoscat.

sed collatio quamque conparationem Vmbrius Pri-

mus

nominat defensionis aliquid possit adferre, quantitatis vix posse

solis quabtatis adverbiis

fatearis

quando propemodum
item

nec

aliis

obsecundet.

iustus etenim facit iuste,

profitcbitur.

dein iustius;

superlativo

iustissime

factum esse
qualitatis 'm

docte doctius

doctissime

* ut tam ea quae

quam quae quantitatis babentur adverbia collatione priventur. quorum ralio cum in e litteram dirigatur, ut rare rarius rarissime et manifeste manifestius manifestissime, Cicero tamen ad Atticum libro VIII 'ubi tutissimo' inquit 'essent'. ferendum etenim est illud ad eundem Atticum *rhetoris tu convivis tuis arcano legis'; immo vero cum ratione prolatum.
etenim boc non capit collationis
officia, ut arcane arcanius arcanissimeque

25

dicamus aut
tuto.

false

falsius falsissime,

sed

ut

sedulo,
et

nec ut consuUo, vel

per

haec

enim

duo

possunt

ordines

ducere

augmenta

venire

sublimius.

itaque clanculo,
viderit

ratione

poterimus.

non item diccre raro sed rare dumtaxat cum quos etenim Helenius Acron commentariis
,

30

Adelphis Terenti non indiligentes

xcrit.

attulit,

quid

altioris

causae reive perspeita

nam
nisi

ila

disserit:

'ut falso'

inquit

^et consulto,

sediilo dictita-

tum',

forte

sinc

dolo putat esse sedulo nec

utiquc diversum.

cum

industria,
ei

vel ideo

cum

industria,

cum

sit

nec enim convenit

cui puero-

5 3 quianam] Ferg. Aen. V 13 dicimus enim Fabricius 4 dicimus et Verg. Aen. X 875 sanctus] magnus p 7 quasij Ter. Adelph. IIII 7, 21 10 uerum dicit p 17 nominat defensionis 16 quamq. quamquam u) aliquid u) nomi fensionis aliquit N 18 propemodum solis w propem solis 19 superlatiuo Fabridus superlatio 20 lacunam indicavi, qua exem21 pla adverbiorwn qualitatls quae in comparationem non cadunt excidisse videntur quam quae] a N quam FabHcius 23 lib. VII N. Cic. ad Att. VIII 1, 2 ubi tutissimo essem: cf. Charis. p. 193 v. rarissime 24 rheloris] Cic. ad Att. XVI 3, 2 hunc (Erotem) lu tralatum iii macrocolium lege arcano convivis tuis. cf. Ckaris. p. 179 V. falso 27 ut ante cousulto om. N: Sedulo eo consulto tuto similiter qualilalis sunt p 31 quid altioris u) qui 30 Helenius Acron] cf, Charis. p. 194 v. sedido
sic]

altioris

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
173.

II
p.

193
113.
14 L.

74 P.

rum

ineunte vita

salus credita est

retexenti

curam sollicitudinemve qn.im

ceperat

ego vos usque

quasi
5 ei

pueris curavi ambos se||dulo,

esset

de satisfaclione criminis dolique certandum

ac

non prae se
vix

ferendum de ostentalione meritoruni.

cor ut credam,

sed quidam non ea

contenti ratione

consortii iure putant e et o inter se litteras expedire,

quod ego

addu-

non quia negem Voturios pro Vetnrios

in

et vorsus et olli et

contra dictuni esse reperiri.

pictura sermonis u
10 ei

mediis haec est verborum parlibus lepidi

quia succedens
alternat,
et vero,
ei

e littera terminatur aiunt,

o vel

contra e litlera,
vincit,

modo
|

vincit

modo

vincitur

modo
et

modo par
non vere;
el indigne,
,

est.

vincitur,

cum dicimus cum rarissime

liquido vel raro,

non rare,

dicirnus,

non rarissimo,

condigne

cum possumus
15

dicere digno te et indigno te fecisli * et

cum

roditiano

non

coditiane disserimus;

par est, ut in multis generibus

ut Plautus in Frivolaria

istius

modi
et

dictionis,

commodo commodeque,
non quia negem
dictionem.
ultra

^commodo
eadem

dictitemus'.
Marucinis
claudentibus

Sassinum inter quaestion. os Teatinis

o videlicet pro
littera

esse moris e litteram relegare,

itaque veteres nec haec seu facultas sive ratio seu quidquid est
potuit

elegantiarum
jo

evadere.

denique Q. Caepio in M. Aemilium Scaurum

lege Varia

'cum ab

isto viderem' inquit 'cotidie hostis adiuvari'.

succumbit

quae quidem ego reprehendenda non iudico, siqua ratio fortasse non firma

nec
diis

in legibus

suis durans interdumve

alienis elegantiarum

reme-

adquiescens fidemque proclanlat, auctoritatis videhcet nec adeo sanctio-

nis, alienis viribus

25 via

manus

tradens.

nam cum

dialecticae statum

non eadem

nec substantia terminarint * [et cetera quae Graece sequuntur] multo

15 A^
repperiri
in

mediis h

e
(j

uerborum
succedeus

actiuus
ei

lepidi
ei

pictura

sermonis.i/

10

e litta termlnatur aiunt

ii

contra e littera r io
liquido iu rare u
et
.

mo
et

uincit

mo

alternat

mo
cum

par est uincit

cum dicimus

uero a uere uincitur

rarissime dicimiis u rarissimo el condigne

ind.

.e

cum possumus
15
disserim
1
:

dicere digno te et indigno te fecisti et

in multis

cum

cotidiano n.

cotidiane

par est ut

generibus istius modi dictionis commod..commodeq:

Nui V,

utplautus
U)

11 liquido seu raro

12 condigne

et

indigne

U)

13 cotidiane non cotidiano

set,
tii

ac
U)

3 ego uobis a pueris usque Fabricius. Ter. Adelph. V 9, 5 uj certaDdum ac iV 5 ostentatione uj ostentione A^
.

4 cerlandum esralione consor-

ratio.

consortii

13 lacunam qua

vincitur Charis. p. 179 v. fatso 16 Sassialtemantium litterarum e ei o exemplum excidit indicavi

10

modo

vincit

modo

num

vel

Sassinam Ritschelius parcrg. Plaut.

inter qu^stion.

Sabinum R. Merkelius

I p. 6 Sarsinum Fahricius inter ostealinis ut marucinis

Oscealinis et Marrliucinis Fabricius: inter Vestinos T(?atinis adiuinterque Vestinos sed et Teatinis 18 natio 20 inquid corr. inquit rariiV: cotidio consiliis hostis adiniiari Charisius p. 177 v. cotidie 21 ego fi repheodeiida n 24 dialecticae lo dialerce A' 25 et cetera quae Graece sequunlnr a librario qui Graeca verba omiiis.iet interposila esse vidil 0. lahnius nwit. societat. litter.

safinnm N quaestionem R. Merkelius. fortasse

Saxon.

a.

1851 p. 329
I.

GRAMMATICI LATINI

13

194
\i.

CHARISII
174. 75 P.
p.

IH. 15

L.

magis ego cui danda quidcm esl,

sed tamen cautio

(juod
ad*o
sit

inpunilas

diflVrendi,

diirerentia inorabor ingenia loquellarum,

indico

nio<ieiatius
ratio

ex-

sequcndum,

ut

exemplis idein islud bonorum

libro

nobis

subrogata,

dejjnique Sisenna Milesiarum

XIII,

velut

sciens

regulae,

quia solis

qualilalibus et quantitatibus o littera clauderetur, ita protulit, *nisi

minus excidisset, quanli dantur? simul hoc dicens suavium dedit'; ut

tametsi

tanti,
scilicet

inquit

comOiumpias;
preti.

subsonaret quanti

mox idem 'proin dato aliquid quod domi habebis'

tibi

inquit
facit
lo

*quod
tis,

non magno
,

stabit'.

et

tamen passim
a

magni

te

dicimus et multi

et

quia

saepenumero contendere
ratio teneat
sit

nobis

non

desinipositis
vias

licet Statilius

Maximus de singularibus apud Ciccroncm quoque

in

saepenumero notet, ut
que rationis quidve

ceteris au

exameu, per easdem

officiis

pedetemptim subire conabimur, quidve

licentius
dici

cum

rectae

constitutae-

proditum requiramus.

et prius

iliud

praeveri5

bium an adverbium
praeverbium putat

debeat disputemus.

Suetonius etenim Tranquillus

vel

dici

debere,

quod ante,

adverbium,

quod post ver-

bum,
adsit

appellationem etiam

non

requisita,

placeat

nomenque ponatur. sed ut facilitas legentibus non per sapores specimcnque partis istius et
ailigata
,

enumerata membra regulis

verbium Stoici
,

sed

ire

per

litteras

ut

alias

diximus

pandecten vocent.
sibi

maxime, cum nam omnia in

adse 20

capit quasi coliata per saturam concessa

Aliter pro alias Saliustius

rerum

varia potestate.

validus', item

in

'sanctus alias et ingenio eadem *insanum aliter sua sententia atque

historia
I,
|

aliarum muiierum' *
Actutum pro
cito

Maro

VIIII,
t

25

cetera reddent actutum pius Aeneas atque inleger aevi

um

Ascan

s.

Alias pro aliter Terenlius in Andria,

quid alias malim quam hodie istas

ubi Fl. Caper de Latinitate
*

fieri

nuptias?
aliter
dici.

30

non ausim

adfirmare pro

nam

neque pronomen

est

neque adverbium temporis'.

sed proximum vero est

ut pro ahter dictum esse fateamm*.

5 fortasse n\si comminus excipis. an, non an in codice esse falso adnotasset Lindemannus : antiqua ratio teneat ipse Lindemannus 17 appellatio /'afin20 dxm: pandecten uocent N, ubi in marg. adscriptum est pandectes est|. cius omnia in se capit 22 Com. alia adverbia ab eisdem litteris incipientia glomeravit, sicuti sunt aliter pro alias, alias pro aliter, actutum pro cito, abiiinc excerpta Bernensia, quae fidem faciunt iustum verborum ordinem interposito adverbio actutum cum sanctus aliter w. Sallusuo exemplo iurbatum esse in salnstius liistor. I stius sanctus alia Servius in Ferg. Aen. IIF 594 24 transpositione titulorum de qua dixi factum esse videtur ut in altero SuUustii fragmento quaedam perirent. interpretatione mancam orationem sublevare studuit Kritzius Sall. histor. fragm. p. 34 25 26 Tum etera N: Verg. Aen. VIIII 254 pro om. 29 in Andria] III 2, 49 31 Fl. Caper in pl. caper
1 /"or/asie inpunitas,

sed tamen cautio disserendi

set qiianti

12 ante

ratio tenebat coniecit lahnius

l.

c,

cum

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 175.

II
p.

195
115 I.

76 P.

Abhinc Pacuvius

in

Armoruin

iudicio,

*seque ad ludos iam indc

abhinc exerceant', Plautus in Muslellaria qui abhinc sexaginta annis occisus foret;
|1

ubi Caper *utroque

s inquit

casu recte diciinus,

quamvis ut sordidum

et vulgare'

'quidam improbent'.
I,

Amplius Lucilius saturarum

quo pacto populum atque urbcm servare potis amplius Romanam.

quod adeo prolixum temporis spatium
10

sit

significat,
,

ut

iudiccs, quotienscum-

que significabant adhuc se audire

differebant;

velle

'ampHus' dicebant itaque negotium

difTerri dicitur.

undc hodieque ampliari iudicium

dativo

Ampliter Plautus in * pro ample.

litate

omnia enim nomina quae

casu in o
exeant,
adverbia

in qua-

sunt aut in quantitate,

faciunt,

si

per e

litteram
15

ut doctus docte,

amplus ample.

sed veteres non obser-

vaverunt.
Artificiose P. Rutilius

ravit uti

taret';
20

Rufus de vita sua libro I, 'Pompeius elabopopulum Romanum nosset eumque artificiose saluAsellio quoque rerum Romanarum XL Uam pulchrum opus
ubi
Fl.

tamque artificiose factum passus est dirui';

'quamvis artificiosus
Acriter
dici

Caper

non

possit, ut malitiosus*.

acriter,

Crispus III, 'non tu scis, siquas aedes ignis cepit haud faciles sunt defensu quin conburantur pro-

xumae'. * 'aegre faciam

25bum,
ut
sit

filiis'.

idem

in

aegre.

aliter

Plautus in Bacchidibus

eadem * subaudiri debet ver*aegre impetravi'.

ait

item Caesellius Vindex libro

aegre ut docte

posse

dici.

Brevi pro breviter M. TuIIius de oratore * ad

Quintum fratrem,

^ac

ne plura'

inquit,

^quae sunt innumerabilia, consecter, con-

prehendam
30

brevi'.

Confidenler pro audacter Terentius in Eunucho,

quae eius confidentia est?

seseque coniecit Hermannus optisc. VII p. 366 2 in quadraginla annis Fabricius 6 3 LX annis N: quo populum adque urbem paclo seruare potisset codex Vergilii Aen. X 680 10 9 spatium Putschius spatius
1

("494

R)

Mustellaria] II 2, 64 satura .1. quo pactum Veronensis intci-prelum signifi. adh. (t. e. adit

hoc) N significarent adliuc w 12 Ampliter] Ckaris. p. 60

casui

11 deferebant N Lindemannus 13 dall Plautus pro ample in Bacchis Putschius

dicerent coniecit
n
c.

14 faciunt Charisius l. deius PhUol. VI p. 136. undecimo 20 quamuis artificiosius V- 45

q des
ciie

flciunt

libro
dici

N 18 de numero XL duhitat Nippcrfragmentum tribuit Cortius fragm. histor. vet. 21 u tiiscis si non posset ul malitiosius lo

JVagnerus ephem. gymnas. a. 1855 p- 192 faquin et lo 24 lacunas indicavi, quibus et nomen et vcrsus poetae cuius verba priore loco relicta sunt exciderunt 25 in Bacchidibus] IIII 4, 40 libro L iitterae (691 R) 26 CaesellluT Faftnc2W5 cascellus corr. casseliius Fabricius 27 de oratore] I 8, 34 ~~28~inquil] quidem 30 in Eunucho] V
u)

N: quas

22

faciles G.

qui ne

1,

23

13*

196
p. 176. 77 P.

CIIARISII
p.

115.

16

I..

Confeslim velut conpetenti festinatione Si|senna Milesiaruin Xlil, *con-

festim secuta est'.

confestim pro continuo et sine intervallo sed iugi

jf

festinationis studio pergenlis Sallustius libro

'fessit

u.t

nuntiis coninquit 'et

festim

lugubribus';
'
:

ubi

Statilius

Maximus 'ordine'

sine

intermissione

[Sisenua Milesiarum XIII

et in

'confcstim secuta

est':]||5

Naevius in Tarentiila
Cotidio ut falso

CoroUaria.

pro cotidie Q. Caepio in M. Aemilium Scaurum legc

Varia

*tum ab
similiter et

isto

viderem cotidio consiliis hosteis adiudixerunt, ut Piautus in Frivolaria.

vari'.

commodo
visara:

commode
lo

Titinius in lurisperita,

nunc adeo
et
id est in

rem magnam aibat

velle se[se]

me-

cum

loqui:

commode eccum

exit;

lempore:

Sisenna Milesiarum XIII

'eamusadipsum. atque
i5

ipse

commode

de parte superiore descendebat'.

libro I,

Concorditer Ennius Annalium

aeternum seritote diem concorditerambo. IIII, 'scio equidem tibi magnas opes virorum armorum et auri esse, et ea re ab nobis ad societatem, ab illis ad praedam peteris. ceterum consilium^o est Tigranis regno integro meis militibus beili prudentibus procul a domo per nostra corpora bellum conficere'. ubi
Ceterum Sallustius historiarum
Asper 'ceterum quo modo positum est? pro alioquin? alioquin consilium
est; an pro

rehcum,

ut sit

nomen? relicum
ut

consilium est'.
accipiatur,

Communiter

G. Gracchus

lex

Papiria

'qui sapicn-25

tem cum faciet, qui et vobis et rei puplicae et sibi communiter prospiciat, non qui pro sylla humanum trucidet'.
Cotidiano Afranius in Vopisco,

etenim cottidiano
18

in

rebus maximis

1',

Ceterum

3
lipp,

fecit ut u).

Statilius

cum numero libri ex verbis Sallustii quaedam periisse videniur 4 Maximus] dc singularibus apud Ciceronem. cf. Cic. de invent. II 12, 42 P/ii12, 31. e qiclbus e.remplis allerum post Sallustii verba a Romano adscriptum

7 Cotidio 9 Frivoiaria Charis. p. 174 8 consilio Fabricius 9 pro commode Fabricius 11 nunc adeo visam: velle rem magnam loqui Aibat se mecum et exit eccum commodo Bolhius poet. sren. Lat. V 2 p. 64. bacchiacos tetrametros constituerat Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 118: iambos revocavit Hei-mannus opusc. V p. 271 quem secutns sum cum Rihbeckio com. Lat. rel. aiebat N uelle rem magnam aiebat sese Putschius ueile p. 122 velle om. uj .V rem magnam aibat se Hermannus l. c. 16 anna iitj. 13 commodo et cum lo 17 alternum edidit H. Columna Enn. fragm. p. 34, unde alternos seritote dies coniecit P. Merula Enn. annal. fragm. p. 237 alterno {h. e. alterno sermone) seriiote diem Wakefieldius in Lucret. I 1065 18 sall. hist. IIII. N in epistula Mithridatis ad yirsacen 16 20 peteris Pulschius et codex Vadcanus Sallustii petieris N 23 alioquin semel scriptum in N bis posuit Lachmannus in Lucret. p. 306 26 euni faciet qui ut uobis i^ 27 pru Sylla hominem irucidet w reipup. A'

fuisse videtur osters

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 177. 78 P.

II
p.

197
116.
17 L.

qui

propositis nunc potest, qui*meo

sit

nixus no-

mine;
Fronto quoque ad
est,
5

Marcum invicem

IIII

^satis

abundeque honorum

quos mihi cottidiano tribuis*.

Conpecto Afranius in Emancipato,
te

facere conpecto omnia.

positionis

verbum enim quaero an possit esse inpersonale, quamvis primae nemo enim etiam nunc dixit conpaciscor. ei status desit.
Dedjta opera dechnari quidem
10

ut

nomen

potest,

sed tamen

vim ad-

verbii retinet: Naevius in Agitatoria

quasi dedita opera quae ego voIo,ea tu non vis,quae ego nolo, ea cupis.
De conpecto Plautus
in Gaptivis,

rem de compecto
15

gero.

||

Donicum pro donec. ita Livius, inquit, usurpat, ibi manens sedeto, donicum videbis

me carpento vehentem domum

Plautus quoque

venisse;

20

sed et Cato 'tu

inimicus esto, donicum ego revenero; otiosus ambulas, qui apud regem fuisti, doniinterdixit

cum

ille tibi

rem capitalem*.

Duriter Terentius in Adelphis,

ruri agere vitam,

semper parce
inquit
'

ac duritftr

[se]se habere;
25

ubi

Acron 'secundum antiquorum'

consuetudinem'.

nam

et

En-

nius in Phoenice

quam
cifnt
30

tibi ex

ore orationem duriter dictis dedit.

facit.

Doctus lautus docte laute

in adverbio

cur bonus et malus non item produ-

htleram?

aiunt quidam,

quoniam

et in
facit
,

comparatioae

dissimiles

sunt.

doctus enim et lautus doctior lautior

malus ac bo-

nus non item.

qui praeposilis ui qui praepositus Fabricius quis praeposilus Bothius poel. scen. p. 196: Qui proposilis noenum potest quin meo Ribbeckius com. Lat. rel. p. 180 aucloritate usus Lindemanni , qui non nunc in codice esse adnotaverat, cum scriptum sit nc h. e. nunc 3 ad Marcum inuicem mi satis w ad Marcum Imp. JiJihi salis Fabricius 4 tribuis lu trib: (A, e. tribus) 5 Conpaclo excerpta
1

Lal.

V 2

11 tu neuis Fabricius 6 conpecto omnia N: cf. Charis.p. 193 v.rite quae ego noio w q- (h. e. quod) ego nolo N 13 in Captivis] III 1,24 14 spem N: rem de compaclo geri Fabricius 15 Livius in quinto usurpat, coniecit Ritschelius parerg. Plaut. I p. 27 not, conl. Hom. Odyss. Z 296, ut quintum Odysseae librum pro sexto errore posuisset grammaticus 17 uehentem Fabridus uehementem N

Bemensia

domum venisse parentis Ritschelius l. c. in domum veaisse Hermannus epit. doctr. melr, p. 222 ed. sec. 19 inibi intus esto Bothius poet. scen. Lat. II p. 446 20 Calonis fragmentum orationi de Ptolemaeo contra Thermum tribuit Meyerus orat. Rom.
22 in Adeiphis] I fragm. p. 110 ed. sec. nice N, quod defendit Th. Hugius Enn. annal. p. 16
1,
lib.

20

VII

26 Phoenice Fabricius poeIK fragm. Bonnae a. 1852

198
!.

CHARISII
ns
P.
p.

117 L.

Defricale Naevius in Tarentilla,

Decolorem pro sine colore

daret ingemescentem,

'facete et defricate'. Cicero Tiisciilunarum II, cum Herculem

iam decolorem sanguinem

Dapsiliter Nacvius in Corollaria,

omnem

exorhuit.
5

ultro meretur, quam ob ita dapsiliter suos amicos alit.

Dis pro valde Plautus in Bacchidibus,

rem ametur:

nam

illa

memorare, quae illum facere

vidi, dispudet,
10

Terentius in Phormione

cum hoc
Efflictim Naevius in CoroIIaria,

ipso distaedet loqui.

nolo ego

hanc adeo efflictim amare: diu vivat volo, ut mihi prodesse possit;
ubi Probus ^usqiie donicum effligatur'.

is

Edio

fidio,

per lovem vel fidem filiumve lovis Herculem.

ut feminarum edepoi ecastor eiuno.

quae iuratio

propria virorum est,

in

denique Titinius

Setina,

molliculum adulescentulum
vellet,

effeminate

loquentem

cum

repre20

hendere magis

an,

inquit,

edi Titinius in baratto,

fidius.

quia *pol edepol' fabulare? edimedi [emini]. *id necessest'? respondetur 'edi'; pro edius
in

Examnssim Plautus
ubi Sisenna

Amphitryone,

examussim
*pro

est optima;

25

examinato' iuquit.

amussis autem est labula rubricata,

quae dimittitur examinandi operis gratia an rectum opus surgat.

Eruditius Cicero de senectute,

*qui

si

eruditius videbitur dis30

putare quam consuevit ipse in suis

libris'.

Effrenate Cicero de senectute, ^avidae libidines temere et effrenate ad potiendum incitarentur'.

|I

9 Nam 2 Tusculanarum II] 8, 20 8 in Bacchidibus] III 3, 77 (481 /?) 10 in Phormione] V 9, 22 11 cum h. po disis tdet loqui N: alia Fabricius terentiiis posuit hoc ipsum dis stetit ioqui p. cum ha pol distaedet loqui u; cum hac 13 in numeris versuum describendis secutus sum Ribpol distaedel loqui Fabricius
V

beckium com. Lat.

14 diuiuat 10 17 Medio fldid Edio fidio per iouem filiumque iouis herculem quae iuralio propri^ uirorum est p edio fidio per lovem et rel. et paulo post Com. edio tidio per lovem vel fidem filiumque lovis Herculem, quae iuratio propria virorum est, ut feminarum edepol ecastor eiuno et rel. excerpta Bemensia. in m lilteram post v. largiter p. 183 servata codicis scriptura 19 elfemiaate lo femina medio fidio tilulum transposuit ui 18 ecastore eiuno edi medi lo edime die21 inquid corr. inquit feminate coniecit Lindemannus mini 22 iu Baratro uj. in liarbato et hic et in reliquis Charisii locis voluit Merid necessest ? id necesses ft edi N id necesse respondet edi w cerus in Non. p. 3 25 examuRibbeckius com. Lat. rel. p. 116 24 in Amphitryone] II 2, 213 28 Cicero de senectute] 1, 3 26 amusis 30 Cicero de senectute] sim N auidae libidiues temere ui auide alibi nestemere A^ 31 ab rotiendum N 12, 39 ad potiundum ui
rel. p.

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p. 117.

199
18 L.

179

l>.

Emcndale Cicero de optimo genere oratoniin, 'nam quoniam eloquenlia conslat ex verbis ct cx senlentiis, perficiundum est

quod est Latine, verborum iit pure ct emendate loquentes, praeterea et proprioruni et tralatorum elegantiam persequamur*.
|

I
10

Demostbenes summisse dicere et elate Lusias fortasse non possit*, idem in Bruto 'nihil ornatum vcl verborum gravitate vel sententiarum, quo quicquam esset elatius', ut etiam FI.
Elate Cicero de optimo genere oratorum, 'ita fil ut

certe possit

Caper

refert.

Ferme,

ut

apud Terentium lectum ferunt

ferme in diebus paucis, quibus haec acta sunt, Chrusis vicina haec moritur.
at qui detracta
15

littera

legerunt

fere,

producere solent.

quae diversitas
velit

vix distingui potest.

facile
alia

siquis

tamen illam non enutilem

bonus bene.

tueri

regulam,
nuper,

defendet adverbiorum quaedam suae positionis

aliis,

esse,

ut

heri

ex

ut doctus docte,

Furax furaciter facere debet, fur furtim, furtivus furtive, furans furanter,
20 agiliter
,

facilis

facile;
fortiter.

sed contra similis similiter,

docilis

dociliter,

agilis

fortis

Falso Naevius in Acontizomeno,

huius autem gnatus dicitur geminum alterum

falso occidisse.
si

siibauditur iudicio

nomen

est.

Sallustius

tamen adverbialiter

dixit

*faIso

25queritiir de natura sua

cum

Uu

convivis tuis
est.

genus bumanum*. sed et Cicero ad Attiarcano legis'. o littera cum est in novissima
modo
vincit,

parte vocis, ut supra diximus,

modo
false

vincitur,

modo

alternat,

modo par

M. Cato dierum dictarum de consulatu suo

*ei rei

da

operam

ut mihi falso maledicatur'.

Sisenna libro * 'q. iu-

sodicium false factum*.

Fabre Plautus in Caeco vel in praedonibus,

nihil

quicquam factum
ebore

nisi fabre, nec

quicquam po-

situm sine loco:

auro
T^ 17
iV IH 1
r
.,.

argento

purpura picturis spoliis tum

statuis.

3,

Alias ex

77

Cic. de opt. gen. orat.]

2, 4

Cic.

de opt. gen. orat.]

4, 10
c

in

nihii oratum N nihil tana ornatum Fabricius Bruto] 8, 35 11 9 quiquam apud Tereiitium] Andr. 1 1, 77 17 15 non inutilem Fabricius non utilem Alias ex aliis bonus bone 22 alterum uj 18 furtiuus Fabricius furtiuii

N N

24 Sallustius] lug. 1 25 ad Atticum] XVI 3, 1 cf. Charis. p. 173 27 supra] p. 174 28 dam iV da lo dant Putschius: do operam vel danda opera coniecit Meyerus orat. Rom. fragm. p. 36 ed. sec. fortasse dandum operam 29 lib. q. {h. e. que) iV, ut et numerus et prima verba lacuna hausta esse videantur. libro quarto lo 33 sine luco N siue luxu Bothius poel. scen. Lat,
altrum
(/*.

e.

alterrum)

II

p. 436, qui tetrametros trochaicos descripsit

200
(..

CHARISII
179.

80 P.

p.

118.

19 L.

Kiriiic

ab eo luod esl

iirnius,
||

ut docte laute

firmiter

ab co quod

esl lirinis, ut agiliter docilitcr.

Festivissinie

dieni

hunc decorare festum festivissime.

nec comparativura,
s

nam

et

noniina inlerdurn accidunt quae nec absolutum

feriint.

sed taniuni superlalivum

(iratiis

Plautus in Bacciiidibus,

sin lenocinium forte collibitum est tibi,

videas mercedis quid libi est aecum dari, nc istac aelate ine sectere gratiis.
Hori Terentius in

lo

Phormione * Cicero quoque Tusculanarum

putant dici debere.

libro

11

'et

heri

feci'.

qiiidam here

here quandiu,

heri

quando.

Afranius lamen in Emancipato

quod heri valetudo,

Hilariter ab eo

inquit, obstitit.

quod

est

hilaris,

hilare

autem ab hilarus, ul Helenius o

ioquit,

Acron

in Terenti Adelphis, ubi Terentius

hilarem hunc sumamus,

sed et Afranius in Sororibus

diem;

nunc

se

obsequentem atque hilarem

dixi praebeat.

Hesterno Sisenna Milesiarum XIII, *te istic

hesterno quid hae-io

sisse oportueVat Aristaee?' Hispane Ennius Annalium libro #

Hispane, non Homane memoretis loqui me.

Isto viHus.

rex qui vocabat ad caenam,

si

sibi

ea res exhibenda in25

diceretur

quam

exhibere non posset, respondit, ut Tranquillus refert, 'isto

vilius hominis
IHcet

erit caena*.

Maro XI *;
ilicet

ubi Celsus

*nunc pro ihco,

id

est statim; antiqui

pro eas

licet'.

pro nunc Afranius

in Materteris,

cum

quis

balbuin

3 Feslissime uenit ab eo quod est fesuim el est tantum superlatiui giadus p. lacunam qua nomen poelae haustum est indicavi. versum inter incerta tragicorum frag7 in Bacchidibus] 13 R. 9 menta posuit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 229 quid
rentii
i

tibi lu

coniecit Ritschelius

quid tibi est pactum dari Ne islac me aetate sectarere gratiis Mus. Rhenan. noviss. TIII p. 572 11 in forniT N. excidit TeTusculanarum libro II] 5, 15 versus Phorm. I 1, 2 heri ad me venit 14
q
t

N:

ubi hilare post Palmerium spicil. 19 Nuric te obsequenhilaram Bentleius in Ter. l. c, hitem, atque hilarem ut dixi praebeas f^abricius larum Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 190 hilare Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 253
obstetit iV
II

17 hilarem] Ter. Adelph.

p.

4, 23,

(Grut. lamp.

IIIl)

853

restituit Bentleius

summamus
V

20 milesiarem A^ istuc N praebeat Lindemannus praebeas hesternoq. hesterno quoque haesisse Putschius 21 Aristaee Ptttschius arisl^ N hesisse 22 anna lib hispane N. ad undecimum annaliim librum rettulit Hugius apud yahle 25 respondit] ft isto vilius nobis coena erit nium Enn. poes. rel. p. LXXI coniecit Casaubonus in Sueton. II p. 419 ed. Burm. islo vilius erit hodie coena Pal merius spicil. (Grut. lamp. IIII) p. 793 isto vilius domini eril coena Scriverius apud Burmannum in Suet. l. c. isto vilius; hoc est, erit coena Bentleiu^ in Ter. Adelph. V ilicei in 27 excidit Vergilii versus Aen. XI 463, quem addidit Fabricius 9, 24 28 cum quis Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 178 cum is A' muros tota discurritar urbe

INSTIT. GRAM.
p.

LllJ.

II
P-

201
"" L. ilicet?'

180.

81

P.

supra
id

modum

disserere

couantcm laudarel, 'an tu eloquens

est subito vel extemplo.

Interea loci Terentius in

ritur' inqiiit
5

Eunucho

'interea loci';

uhi Acron 'quae-

'quo accentu

dici

debeat interea loci'.

Intus Plautus in

Menaechmis
ideni in Bacchidibus

evocate intus mihi cocum Cilyndrum actutum foras.

praepositiones etenim adverbiis denegantur.

e^o
in
10

tibi

argentum iubebo iam intus ecferri foras;

et in

Amphi(ryone non minus.

In

mundo pro palam quia sciebam,

expedito ac cito: Plautus in Pseudulo

inquit, [inj

pi||strinum in niundo fore.

libro
tab.

Caecilius

quoque, ut Annaeus Cornutus

castarum patris sui,

profccto qui nobis in lectum;

15

mundo fulurum mundo

is

item idem

'namque malum

in

ire';

Ennius

Uibi vita

seu mors in
Ilico

mundo

est'.

pro in loco Plautus in Bacchidibus,

Vlixem audivi fuisse aerumnosissimum,

20

qui viginti annis errans a patria afuit: verum hic adulescens multo Vlixem iam antidit, qui hic ilico errat intra muros civicos.
idem ^insta ilico',
Ibidem Plautus
in

Bacchidibus,

ibidem ego
25

meam operam
VII,

Immane pro immaniter Maro sonat per saxa'.

perdidi, ubi tu tuam. 'spirans immane' et 'immane

ah tu eloquens es: ilicet 1 ah coniecii Neukirchius de fab. tog. Rom. p. 227: Ribbeckius com. Lat. rel. p. 163 3 ia Eunucho] I 2, 40 5 iii menechimis N.
et

in Bacchidibus] I 1, 02 (95 R) 7 ppositiones enim 8 iam intus ecferri foras Fabricius tam intus et ceteri foras 9 in ampitryone Ni \n Ampiiitrycp.e, Tu Thessala iiitus pateram proferto foras Fabricius: Plaut. Amph. 10 Jn mundo pro palam Plautus sciebam in 'pristino in mundo fore p II 2, 138 Pseudulo om. N. fortasse Plautns inquit voluit librarius, cf. Plaut. Pseud. 1 5, ut L. Annaeus Cornutus libro 12 ut ann^ns cornutus iit) tat) castaf 84 (499 R) tabernariarum coniecit lahnius proll. in Pers. p. Vlll. XXI, ita ut in vv. patris sui titidum tabernariae Cornuti, cuius versus citarenlur, latere, Caecilii autem verba periisse suspicaretur. libro taberuariarum Afranii Prellerus ephem. litt. Hal. a. 1845 I p. 1139. libro fabularum castarum patris sni coniecerat Lindemannus. librum quendam Comuti patris a filio vulgatum significari ptttal Osannus in Cornut. de nat. deor. p. XXIII 13 numeros versuum bacchiacos descripsit Ribbeckius com. Lat. rel. p. 67 15 nnm qui malum iu mundo sciret coniecit Lindemannus . . nam qui malum in mundo sciret Ribbeckius. Ennii fragmenfortasse nam quia malum in mundo esse sciret tum ita dispositum , tibi vita Seu mors in mundo est inter incerta annalium fragmenta recepit Vahlenius Enn. poes. rel. p. 08 praeeunte Hermanno in Ettrip. Alcest. p. seu ibi uita seu mors Putschius 17 in Bacchidibus] 5 sqq. R 19 qui viginti annis Bothius q anii 20 verum hic Ulixem multo adulescens antidit Bothius ulixem anleit {om. iain) 21 iiic om. N, add. Ritschelius Mus. Rhenan. noviss. IIll p. 571 23 in Baechidibus] l 2, 26 (134 R) 25 spirans] Ferg. Aen. VII 510 immane] Verg. georg. III 239
I

3,

34 (217

/?)

XX

XX N

202
p.

CHAmSII
181.
8-2

P.

p.

119.

20 L,

# ilicet

obniiinur niiinero;
ait

ubi Marcius Sahilaris intcrieclionem

et Tert-ntius iu

esse

graviter

ingemescentis,

nam

Eunuclio

infecta pace,
peristi,

inquit, ullro ad eam veniens, iudicans teamare, ferrenon posseactum est, ilicet

nam
ut

et hic

non

est in loco vel slatim continuo, sed pro eo

quod

est heni,

sit

hem

perisli.

Iniuriose G. Gracchus uti

lex Papiria

accipiatur,

'nequaquam
nimis

in10

iuriosc nobis contumeliam imponi sinatis'. Imperabiiiter Cato senex; ubi Maximus 'pro
dure*.
Inimiciter

imperiose

Tubero historiarum

IIII,

^inimiciier irascendum non

15

est'.
Inridenter Laberius in Tusca,

'inridenterpetit'.

Inaurate pro non aurate Titinius in barrato

Inopinans rectius dicitur

inauratae atque inlautae mulieris. quam necopinans.

Cato

Integriter vitiose putant dici, sed integre ut impigre.

Industriosissime M.

Originum

II,

res industriosissime persequitur, rem

loqui*.

'pleraque Gallia duas20 militarem et argute

Induslrie M. Cato dierum dictarum de consulatu suo, 'ego quae iam pridem cognovi atque intellexi atque arbitror, rem publicam curare industrie summum periculum esse'.
[|

25

Impariter Horatius epistolarum,

versibus impariter iunctis;

ubi Q. Terentius Scaurus in commentariis in artem poeticam libro

*ad-

verbium' inquit *figuravit'.

Invito ut falso Plautus in

Caeco vel in praedonibus,

a

30

neque eam invito

me umquam abduccs;
plurali

quod idcirco putavi tractandum, quia numero

video dictum, et apud eos forsitan

adverbialiter

invitis

cum

continua voce laetentur.

Inlecebrosius Plautus in Bacchidibus,

26

III

3,

Impariter

11 impeiiablliter iniperiabiliter excerpta Berinimiciter inridenter inaurate antiqui aduerhiis usi sunt p 13 hisl. IIII. 16 nensia imperabiliter cod. Leid. inpcabiliter cod. Sanctam. Inaurat^ {corr. -te) pro noa aurat (^corr. -te)*iV inaurale pro non aurate exeerpta 23 ego q {h. e. quae) 20 origl II egoque Fabricius. fortasse Bernensia Horat. u). Horat. de a. p. 75 26 Horatius] persius 28 ego quoque (h. e. qq) nientariis ubiq. terentius sc ubique Terentius Scaurus in commentariis ui lib. X A' 34 in Bacchidibus] I i, 33 fortasse uon continua voce laetelur
I
:

1 ilicet] Ferg. Aen. II 424 Lindemanniis terentium N. Eunuch.

2 interiectionem 10 iniectionem 4 uenies Fabricius 1, 8

3 Terentiiis

54 (87 R)

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

11
!'

203
120 L.

182. 83 P.

istoc inlecebrosius
fieri nil potest.
Inperidio Afranius in Vopisco,

...
5

casu c^cidit spes reducendi donium,

in dies impendio magisque maceror. Tusculanarum II, 'providendum est ne quid

quam cupio, cuius ego

ex desiderio magis
Ignave M. Tuliius

abiecte, ne quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter

muliebriterve faciamus'.
10

Indecorabiliter Accius in Bacchis,

indecorabiliter alienos alunt.

Localibus adverbiis praepositiones hae serviunt, a ad ex in, ut a foro

ad forum ex arce in arcem; duplicis casus sub super

super et subter adverbiales
15

et subter, ut

tamen

sint.

Localibus adverbiis

gratia

dictionis

inest multa,

siquis

eam

cautius

diligens producat in mediura.

Longe pro praecipue maxime, ut

Tiberinaque longe
ostia.
20

longe pro longitudine Lucilius saturarum

III

Coelius historiarum

longe tria miiia passum, 'duodeciens C milia passuum longe*.

cur et malus et bonus non producuntur velut
facit

Laulus laute, pius pie.

male bene'^
25 tior

quia in comparatione dissimiles sunt.

laute

enim lautus
nequior,

lau-

lautissimus,

lautius

lautissime,

malus

autem

bonus

melior.

Luci Plautus in Amphitryone,

^hoc luci';
i

ubi Sisenna "^quaecumque

littera flnita

nomina

e httera ablativo singulari termin,antur

adverbia fiunt,

ut mani*.
30

Libere Cicero pro Sexto Roscio,

^ego omnia quae dicenda sunt

libere dixero'.
in

1|

Lilybaeo Coelius historiarum

I,

Africam

mittit,

visere

*Sempronius Lilybaeo celocem locum ubi exercitum exponat'.

praepositiones etenim civitatibus denegantur, gentibus serviunt.

35

Lente Afranius in Consobrinis,

n e istoc illecbrosius fieri u

a potest
cecidit

cius

ia

uopisc... cas

N Niliil isthoc inlecebrosius fieri potest FdbriN in Vopisco, Cecidit lo in Vopisco, Quo casu
N
7 Tusculanarum
11]

cecidit Putsckius

5 impendio

impedio

23, 35

18

Tiberinaque] f^erg. Aen. I 13 20 lucit satu III. longe III mil. passuum N. de Lucilii fragmento dixit I. Beckerus Philol. IIII p.S2sqq. 22 hist. I. duodeciens. C. mil. iV 25 laute.tissime (om. lautius) N 27 plaii in amfitryone N. Amphitr. I 30 ego oma ego etiamsi omnia Fabriciics: Cic. pro Rosc. Amer. 1, 3 1, 13

32

hist.

I.

35 consubrlnis

204
p.
183.

rjiARisn
84 P.
p.

lao

21

L.

non surn apud

ideni in

ine.

respondetui

em lentus
rogabo,
(

lente quae

Emancipato

quam

lente tractat

me atque

inludil.
5

Longuni clamet Horatius epistularuin,

licet 'succurrite'
cl a
ut

longum

me

Maro quoque
et

longum formose

'vale vale', inquit, lolla.

II,

Longe optimum esse Cicero Tusculanarurn

illud

'volo

autem dicereio

homini longe optimum esse, quod ipsum sit optandum per se a virtute profectum vel in ipsa virtute situm sua sponte laudabile'
Longiter Lucretius
III,

non, ut opinor,

id a leto

iam longiter errat.

is

Lasciviter Laevius E^javonaiyvlarv VI,

lasciviterque ludunt.
Lepide Plaulus in Bacchidibus,

quid,
pro recte.

si

hoc potis est

ut tu taceas, ego loquar? Le-

pide: licet;
Large lulius Modestus
ait
ait

20

qualitatis

hoc esse;

largiter

idem Modestus
inquit

quantitatis.

denique

Lafaerius

in

Augure

Margiler'

'lucri

feci'.

Mature duo

significat,

et cito et tarde:

Plautus in Curculione

25

qui
est

homo mature quaesivit pecuniam, nisi eam mature parsit, mature esurit.
vix et.aegre quaesiit pecuniam. Titinius in Setina,

enim sensus, qui homo

Munde

verrite aedis, spargite,

munde

facite in suo quiqueso

loco ut sita sint.

||

Mox Maro georgicon I, tuque adeo, quem mox quae sint hahitura deorum concilia incertum esl;
le

lentequ^ rogabo lenlus lenleque le nigabo u>: lentus lente te rogabo Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 163 et Hermannus opusc. V p. 279 lentus lente quae rogabo Ribbeckius com. Lat. rel. p. 145 5 Horatius
1

respondetui]

ft

lealus

epist.]

de a. p. 459
III]

Lucretius

676

ut tuta cras

8 Maro] hxicol. 3, 79 10 Tusculanarum 11] 20, 64 14 18 in Bacchidibus] I 1, 1 (35 R) 19 ut ta laceas Putschius 20 licet om. N: lascibiliter lepede licet large largiter excerpta Berlargiter ait iV 23 lucri ui 27 parsit mature ui par '.re N gre N 29 Munde pro munditer tiDnius posuit quique Ribbeckius com. Lat. rel. p. 130 conl. Lach
10

nensia
luti

N
et in

22 largiter idem Modestus ait 25 in corcutio N Curcul. III 10

aegre Fabricius uixit
facit

28 uix

munde
mann.

30 mude

N N

Lucret. p. 94 qsq,

quaeque

32 georg.

v.

24

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 184 P.

II

205
P- '21- '^2 L.

ubi Gnifo pro cito significare

ait.

alii

paulo post, ut Terentius

nam
aliud est

aut

mox

revertere.

mox
5

Italus Mnestheus.
tu

Meditate Plautus in Bacchidibus,

edepol ne
*
in

illorum mores perquam meditatc tenes.

quibusdam non

ferunt.
in Consobrinis,

Mordicus Afranius

vaha retinet nunc linguam mordicus,

10

Naevius in Corollaria

utinam nasum abstulisset mordicus.

Maturissime M. Cato dierum dictarum de consulatu suo,

'item ubi

ab Thermopulis atque ex Asia sime disieci atque cousedavi'.

15

maximos tumultus maturisV

loquitur, in consuetudine est;

Mutuo, utVarro de sermoneLatino libro

mulue vero

ut docte sic putant

nec non

et ilh qui

de

diflerentiis scribunt.

suo Maudant me maximis laudibus, tantum navium, tantum exercitum, tantum commeatum non opinatum essc quemquam hominem aocomparare potuisse; idem tam maturo me comparavisse'.

Maturrime.

M.

Cato dierum dictarum de

consulatu

Sallustius historiarum

tibus

'uti Lepidus et Catulus decretis exerciI maturrime proficiscerentur'.

|

Memoriter Afranius

in

Vopisco,

25

Cicero

de
22
25

C.

memini memoriter, Mucius augur multa narrare Laelio socero suo memoriter et iucunde solebat*.
in

Laeho

vel

de

amicitia *Q.

26

A'
:

proficiscerenlur

//

qvi^ in

muciiis

augur multa narrare de

c.

Ilio

socero suo

Memoriter afranius

uopisco memini memoriter cicero

solebat
to
:

in l^Iio

u de amic
cetcru

memoriter

et

iucunde

//

uit

me

p^nilet
est

25 de Amicltia

Q. Mutius

206, 2 caeterum

certum

1 Terentius] Eunuch. II 1 13 nam aut iam revertere, aut mox noctu te adiget liorsum insomnia 5 in Bacciiidibus] III 6, 16 4 mox] Verg. Aen. V 117 7 feruntur coniecit Rilschelius parerg. Plaut. I p. 418, quod ila intellegi (545 R) ut versus Plauti in quibusdam exemplaribus non legi dicerentur. voluit de lacuna quam indicavi cum dubitari vix possit , fuit fortasse adnotatio de participiis subiecta, quorum quaedam in adverbia cadere , in quibusdam non ferri adverbia dicere potuit h b 9 nunc] honio ui grammaticus 8 consubrinis A^ 12 uti athermopolieis uti a Thermopylis uj 15 lib. V. loqr in cognoe (h. e. cognomine) C- mutu uero N: \n cognitione w 16 ut docti sic putant U). fortasse ul docte diceudum putat 17 maturime cxcerpta Bemensia matturrime cod. Leid. matu Maturrime u) Maturo me me cod. Sanctam. duas observationes , quarum altera ad adverbium maiuro a Catone Hsurpatum, altera ad superlativum maturrime, quo Sallustius usus est, perlincbat in unum titulum coniunxisse videtur grammaticus 18 tantum nauium exercilum w bominem niaturrime comparare Fahricius 20 po19 commeatum w meatum N tuisse. Idem. Tam maturrime uj 21 sall. iiist. !. N 22 maluriuie 23 Memoriter] Charis. p. 89 25 de amicitia] 1, 1 cf. Charis. p. 209
, ,

206

CHARISII
Male pro valdc Fronto ad Anloninum
inviccm
libro
II,

'male me,
est

Marco, pracleritae vitae meae paenitet'.

'

cetenmi ineplum

male paenitet'.
Mnlto Cicero pro SextoRoscio,
Miserc pro male vel ut
sit

*multo plura dixisse putaretur*.

5

miseratione dignum Terentius in Eunucho,

quam oculos terendo

scire*.
Maliliose Cato

miserc.

Mauricatim Laberius in Caeculis,

'non inte//exi

te

Mauricatim

senex,

^malitiose istorum iuratorum

'

vcrtout...quod
pienter,

lo

Modice TuUius de senectute, 'etsi te[Iquidem id

Plautus in Bacchidibus

modice ac sa-

sicut omnia, et ferre et laturum esse certo scio',

in

quibus ingenium
idem
in Persa

animo utibile

el

modicum

est,
15

est melius vitam \ivere, Muliebriter Cicero Tusculanarum II, *si se lamentis muliebriet

modice

modeste

ter lacrimisque dedecoret*.

Minime pro non Cicero Tusculanarum

minimc malus vel potius tum intellegit'.

1

vir

II, *venit Epicurus, horao optimus; tantum monet, quan-ao

20
tum

iV

Male pro ualde fromo ad antoninu inuice

e male p^nitet
:

libro

.II.

male rae marce p?

terentius
in
:

//

uu

sit

miseratione

dignum

eunuclio

Multo cicero

pro

sexto roscio

mullo plura dixisse putaretur

Mis
int

quam
te

oculos

terendo
:

misere

Mauricatim
cato
te

laberius

in

c^culis
istor

mauricatim scire

Malitiose

senex maletiose

iuratorz^t

Modice

tuliius

de senectute
bi

etsi et

quidem

id

modice juertoMf...^
b
et

10

ac sapienter sic omnia et ferre

laturum
est

ee" certo scio plaii in

ingenium

in

animo

utile et

modicum

idem

in persa

modice

mo

15

Muliebrit cice tusculaii

.11. si

se iamentis muliebrit lacrimisq, luita ni

[dedecoret

N m
dibus

3*, 1

usculau...enitepicurushomlnimemalusupotiusuiroptimus 20
13
in Bacchi-

5 Misere autem sit lo 10 uertoue ex codice edidit Lindemannus u) 19 Minime pror non. Cicero Tusculanarum primo, Venit u

1 ad Antoninum Imp. libro Fahricius 2 ineptum Putschius 4 pro Sexto dixisse quam dixisset putaretur Fabricius 5 misere pro male Roscio ] 1 , 2 excerpta Bernensia, quod recepi, quamquam de lacuna membranarum non satis conin Eunuclio] stat num huic supplemento sufficiat. misere male vel tit sil Pulschius I 1, 23 7 nou iutellexi Putschius. versus ita disposuit Ribbeckius com. Lat. rel. Te Manricatim scire, addita coniectura non intellexi Mauricatim p. 239 non intellexi scire te 9 malitiose isiornm iura.iuratorque eo uerbo ut maximus ' ex Dousae unde utiturque eo verbo et Maximus concodice'' adfert Bondamus var. lect. p. 234. iecit Vulcanius, utiturque eo Cicero, ut Maximus ipse Bondamus 11 de seneclute] 13 in Bacchidibus] 1 R. Non. p. 342. cf. Ritschel. Mus. Rhen. noviss. IIII 1, 2 19 15 in Persa] III 1 18 (344 R) 17 Tusculanarum 11] 21, 48 p. 578
|

Tusculanarum

II]

19,

44

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 185,

II
P- "^i2.1

207
L.

86 P.

Naviter Terentius in Eunucho,

neque pertendes naviter;

Lucretius

quoquc de rerum natura

libro III,

et

Sisenna Milesiarum XIII

'quid nunc ostium scalpis, quid tergiversaris, nec bene nasviter is?' pro recta via.
autem fabac granum, cum sc aperit. nomen, nemo autem nomen. adverbium hoc exemplo dabis: Terentius 'nullus' inquit *dixeris' pro non. Nimie melius dicitur quam nimis. venit enim ab eo quod est nimius,
Nauci pro
nihili te

duco.

est

Nullus et adverbium est et

10

ut doctus rectus.

nimium Afranius

in

Emancipato
respondetur

cur nimium adpetinius?

nemini
est.

nimium

bene

nimium quantum
ut
15

Terentius

in

Phormione;
|

ubi Celsus

*pro nimium,
sic

legant' inimmane quantum, incredibile quantum, licet quidam quit 'ut nimium servus dicat, quantum vero senex; sed sequentia intelle-

guntur'.

*noctu diuquc stationes *noctu diusque' Naevius in Acontizomeno 'sulpicii noctu interfecit'. ait. Nudius tertius Caecilius in Hymnide; Cicero vero Philippicarum *nu20 dius tertius decimus'; Afranius in Emancipato nudius tertius
Noctu diuque Sallustius historiarum
II,

et vigilias

temptare.

at vero Titinius in barrato

significat
25

tute advenisti. autem ^nunc est dies

tertius'.

item nudius quartus.

Nocte M. Cato dierum dictarum de consulatu suo, "^deinde post-

quam Massiliam praeterimus, inde omnem classem ventus

auster lenis fert; mare velis florere videres. uitra||angulumGallicum ad Illiberim adqueRuscinonem deferimur: inde nocte aura profecti sumus'.
30

Novissime Tiro
perit aetale
id

in

Pandecte non recte

ait dici

adicitque quod sua coe-

adverbium.

ubi Fl. Caper de Latinitate 'miror' inquit 'id

3 1 in Eunucho] I 1, 6 2 portendes N pol tendes uj pertentes Putschius naturalib: III. Lucretius quoque de rebus naturaiibus III w. ad Luqq de re. cret. I 525 distinctum quoniam nec plenum naviter extat rettulit Lachmamus. in tertio
luc
.

libro naviter

4 os tuum w 6 Nusci pro n N: Nauci pro nil, ut nihili te duco p 11 respon8 Terentius] Hecyr. I 2, 4 9 dici iV 10 rectus] pictus iV quandetur] ft iV 13 in formione A'. Phorm. IIII 3, 38 quid? nimium quantum. tum? dic 14 imane inquid N 15 sed sequentia non inteliigunt Putschius sed sententiam non intelligunt Bentleius in Terent. l. c, 17 sali. hist. II 19 in acotizomenos N supplicio Ribbeckius com. Lat. rel. p. 5. Sulpicii nomen ita defendit Hermannus opusc. V p. 262, ul cum SaUusiii fragmento coniungeretur, vigilias temptare Sulpicii, Naevii autem haec tanlum essent, noctu interfecit 20 Philippicanim] V 1, 3 21 decimus lo deci: Afranius] cf. Charis. p. 192 26 omnem uj oTTi N 28 ad lllibeiim atque Ruscinonem coniecil Lindemannus, qui ad lllimerim atque Ruscinouen edidit. ad iiii menim adque rusci nonen ut illic memini, at quaeras cum nomen lo non extat

208
V-

CHARISII
'86 P.

dixisse Tironem',

ciim Valerius Antias libro

inquit

II

p. m. 24 L. 'mater cnm novissime

aegrolasset',

'vovisse fertur',

idem XXII

'qiiod novis-

sime nobiscum focdus fecissent'.

Nocle vagatrix, non
Nimio pro nimis Naevius
Plautus

noctu Siscnna Milesiarum XIII.

in Agitatoria,
6

nimio arte colligor. cur re inquaesita colligor? in Bacchidibus 'nimio dociliter'. nimis Naevius in Tarentilla, numquam quisquam amico amanti amica nimis fiet
fidclis,

nec nimis erit morigera

idem
in

et

nota quisquam,

lo

CoroUaria

nimis honio formidulosus est, 'nimis avarus'. Neutiquam Cicero de seuectule, 'rnihi vero neutiquam probari potuit tam flagitiosa et tam perdita libido', idem in conimen- is lario de virtutibus 'illud neutiquam probantes'. Nequaquam idem de senectule *est istud quidem, Laeli, aliquid, sed nequaquam tibi concedendum fuit'. Necessario M. Cato in L. Furium de multa, ^necessario faciendum fuit', G. Gracchus in rogatione Cn. Marci Censorini *si vobis2o probati essent homines |- adulescentes, tamen necessario vobis tribuni militares veteres faciundi essent'.
idem
in Figulo
,

Necessum M. Cato dierum dictarum de consulatu suo, 'eas res non posse sustineri, nisi eo praesidia magna frumentumque * nam ita dicunt palam necesse csse obcuratum * positio sermonis.

25

necessum Afranius

in Vopisco,

praefestinamus quae

sit

causa sciscere,

quod

sit

necessum
*

scire, praesertim in brevi.

nem portusque tenebunt

N

Ausonios olim.
antias lib. II 3 foedus w foe2 aegrotasset uj ^grotasse 6 colligobcurre inqsila coiligor J\': oniiigo cur u; coiligor! cur Bothius poet. scen. Lat, V 2 p. 11 7 in baccir A. Bacch. II 1, 56 (1G4 R) nimio es tu ad islas
1
uul.

dis

docilit dociiior Fabricius 8 siet Fabricivs 10 ut-c nimis morigera et uota quisquam Ribbeckius com. Lat. rel. p. 19 morigera et noia Lindemannus morigeret nota A^ morigera nota lu 11 iii corolla N quisque ui 12 nimis homo formidulosust Ribbeckius com. Lat. rel. p. II 14 de seuectute] 15 mihi quomodo neutiquam u) mihi uero et Flacco nentiquam Fabricius 12, 42 in om. N, add. u) 17 Nequaquam de senectute N. idem de senectute in codice esse testatur Lindemannus: Cicero de senectute u', in quo haec, Nequaqnam fuit, ante 14 Neutiquam 1() probantes conlocata sunt. Cic. de senect. 3,8 19 Neccssario. M. Cato in w Nece.ss necessario faciendum uj necessario in ..ciendum N 24 20 Marii u; 22 tr. mil. neteres 21 essent uj esse frumentumque mitterentur coniecit Meyerus orat. Rom. fragm. p. 33 ed. sec. lacuna indicata est in U) 25 obturata uj: obcursatum coniecit Meyerus l. c. deinde quaedam excidisse videniur . quibus necessum a positione necessus duci dictum fuit: necessario necessus necessum occulto excerpta Bernensia 28 breui nem N bre*uimen ui breui. Olim. Maro 9. linem portusque Fabricius : Verg. Aen. VIUI 98

res discipuius docilior

erit

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

11
p.
I.i4

209
I..

186. 87 P.

Oceulto ut falso Afranius in Repudiato,

age curre cursini ad Numisiuin

occulto.
II

Ostiatim vicatim
5

Ciccro,
,

quod

Statilius

Maximus

notat

nesciens,

quia ut continuo statim est

continuatini freqiientativum.

Obviam pro obvius

Sailustius

historiarum II;
uti

ubi Asper

ait

^vetuste

'obviam fuere', rum XIII ^obviam

adverbio

maluit

quam nomine':
Plautus
in

Sisenna Milesia-

venit', M. Cato dierum dictarum de consulalu suo

Bacchidibus

'mihi atque classi obviam fiunt', looportune mihi est obviam'.

Ovdsv
Obiter divus Iladrianus

'oho

t]xxov nihilo setius, nihilo deterius, nihilo minus.

sermonum

quaerit an

Latinum

sit:

'quamet

quam'
Scaui'us
15

inquit

^apud Laberium haec vox esse dicatur',

soliti

cum
bi-

Latinum esse neget, addit quia veteres eadem

via,

sint dicere,

non addentes

ut sit

Kaxa

eklEitjjiv,

ut Plautus, inquit,

'eadem

bes,

eadem
Ti.

tibi

dedero savium'.
ita

quamquam

divus Augustus repre-

enim perviam avxl xov obiter'. sed divus Hadrianus Uametsi' inquit 'Augustus non pereruditus homo fuerit, ut id adverbium non usu polius quam
hendens

Claudium

loquitur,

'scribis

aolectione
gravetur.

protulerit'.
,

rationem
sid)

paenitus

invisere,

de

consortio
legere

praepositionum

quem adaeque

titulo

ag)OQiicjv

dedimus,

non

Odiose Plautus in Bacchidibus,

'odiose facis, cape vero'.

Opule!!ter Plautus in Caeco vel in praedonibus,

25

spectavi ludos magnifice atque opulentei'. ^rcddidi vel statim Plautus in Bacchidibus, rum omne oppido'.
Oppido pro vero
21

au-

27

N
legere
il

25

grauelur

// in
c

pdonibus spectaui ludos magnifice

_

atq, opulent
in

plau

in

bachi odiose facis care uero. Opulent plaii

in

c^co u

ppido

p u

u slatim plaii

bacchl reddidi aurCi

lu

onnne

oppido

23 Odiose. Plautus

26 Oppido

4
15,
Illl

ostiatim dixit Cicero in Verr. aci. sec. IIII 22,

48

et 24,

53, vicatim

pro Sest.

34
4,

notant

N
set

salt. hist.

IL

plaut. in bacclT

N:

Plaul. Bacch.
i

quaero, optume ecce obuiam mihist 10 m c obuia N: obuiam u 11 nihil ostetius nihilo secius uj 12 hadria. 13 inquid dicatur, tamen negat coniecit Niebuhrius 15 eAAWiN Plautus] Bacch. I 1, 15 (49 /?) eadem biberis, eadem dedero tibi ubi biberis suauium 16 diuus aug 17 t. claudium N Tib. Claudium Fabriciiis antitoy obiter N 18 adrian: aug 19 aduerbium ex usu potius quam ratione Putschius 20 lacunam quam indicavi ita supplevit Pulschius si quis autem eius rei rationem uelit peuitus inuestigare poeuitus 21 acjjopmon 23 in Bacchidibus] IIII 9, 139 (1062 /?) cape vero otliose facis caue uero Fabricius 26 in Bacchidibus] llll 4, 30 (681 R) i'eddidisli? reddidi. omnene? oppido. occisi snmus

16 (667 R)

quem

GRAMMATICI LATINI

I.

14

210
p.

CIIARISII
187. 88 P.
p.
124.

25

I..

Officiose Afranius in Repiulialo,

le

istuc facere officiose scio,

contra M.

M.

Scaurus

de

pecuniis

repetundis

Rrutum 'ila officiose

|

atque observanter .... milites triunipliavere'. Primum Lucretius, primum animum dico, mentem quam sacpe vocamus;
ubi Velius Longus 'primum' mquit *adverbialifer audiendum
est'.

Primiter Pomponius

in

Maccis

Ge||minis

prioribus,

'bono animo
fabula';
ubi
lo

es, eripis primiter'.

Prima pro primo Tcrentius

Helenius Acron 'pro in primo':

in
et

Adclphis,

^in

prinia

Maro

vidimus obscuris primam sub vallibus urbem.

Prius pro mclius, utilius, antiquius Terentius in Eunucho,

nil prius
nisi Ilelenium

neque

fortius;
egregium

Acronem errasse dicendum

id

est, qui prius [non] sic intellexit, is

non

fortius,

cst gloriosius,

quamquam

iuxta sit

summum

et

excellenlemque esse laude

virtutis.

itaque Plautus in Racchidibus

est.

fortasse iam opus

Primus pro
ubi Q. Terentius
qui ante
iu primis,

Immo etiam

prius.

ut

Maro

Troiae qui primus ab oris;

Scauius commentariis
inquit
in

m
'non

artem poeticam libro

est',
el

omnes'

'sed ante

quem nemo

addit 'quo genere

plures primi accipi possunt'.

Pluris Naevius in Agitatoria,

ego semper pluris feci potioremque habui libertatem multo quam pecuniam.
1

25

iV

ciose

afra in

repndiato

le

istuc

face
ita

officiose

scio
atq,

m. scaur:
obsuaut

cuniis

repetundis

m.
:

briitum
//

officiose

milites triumphauere

ubi uelius longus

dico

pmu

inqt adubia

m
JVUI3*,2 Primiter

lucr

primu animum

mentem

quam sfpe uocamus

lit
I

audiendum e

1 Ofiiciose w 3 M. Scaurns de pecuniis uj, quae suf/iciunt ad lacunatn explendam, quamquam. fortasse tribus vel quattuor lilteris praeterea locus relictus fuit 4 obseruanter triumphauere u 5 Primum. Lucretius uj

2 facere uj 3 contra M. Brutum Meyerus orat. Rom. fragm. p. 258 ed. sec. M. Brutum ita ofliciose atque obseruanter tractauere Fabricius 5 Lucretius] 111 94 8 pri7 Velius Longus] in Verg. Aen. II 79: cf. Lachmann. in Lucret. l. c. miter pro primo Pomponius accius geminis quin bono animo est, video eripis primiter de pannibus Nonius p. 151: cf. Non. p. 488. 506 qnin bono animo es! vi10 in Adeldeo erepisti primiter de pannibus Ribbeckius com. Lat. fragm. p. 199 phis] prol. 9 11 elenius Maro] Aen. VIIIl 244 13 in Eunucho] I 1, 5 16 neque nihil prius neq: fortnil helenium N 14 nil prius neque fortius p summunl et Putschius summ et N sumnia w fortius Fabricius. fortasse ut forlius Maro] Aen. I 1 17 in Bacchidibus] 11 2, 43 (221 R 19 pro imprimis N

1 s

INSTIT. GRAM. LIB.

|!.

II
I).

2J
125. 26 L.

188. 89 P.

Perinde pro proindc l'lauUis in Sticho,

pr

nd e h o m n
i

re s

a ra

es

p erind e

utitur.
Paenitus pro valde Maro VIIII,
5

penitus modo non genus

omne perosus

femineum.
Prime Naeviiis
Prolinus trium
10

in

Aoontizomeno,

Acontizomenus fahula
tcmporum
Aeneidos

cst prime proha.

ut

significationem capit, instantis,

Maro

III

protinus aerias Phaeacum ahscondimus arces;

praeteriti, ut

idcm eodem

lihro

cum protinus utraquc

una foret;
i.-ifuturi,

tellus

ut Terentius in

Phormione aliquid convasassem atquc hinc

me conicerem proin pedesct

tinam
plusquam hostis, ut
20

Per pro perquam, valde, ut perduellio perquam duellio,

Ilabirius,

perduellis
id

qui perduellionem fecisse dicebalur,

est

contra

rem puhlicam
TuIIii

sensisse.

quod

iudicii
ait

tionem M.
helh
sit

ab Horatio

sumptum

eandem oradictumquc quod pcr tempus

gcnus Sacer
in

factum,

cum

is

in

sororcm suam gladio usus

esset.
||

Prorsus Sallustius in Catilina,

"^prorsus in facie vultuque ve|

cordia inerat', Cicero Tusculanarum II "^non ultro adpotendus, 25sed suheunduset excipiendus dolor est. ita prorsus existimo'.
Plure Plautus in Cacco vel in praedonibus,

Cicero quoque
30

plure altcro tanto quanto eius fundus est velim; 'plure venit', Lucilius plure foras vendunt quod pro minore emptum,
in

antique.

Prorsum Plautus
ita

Caeco

vel in praedonibus,

sunt praedones, prorsum parcunt nemini.

2 ut perinde 1, 10 (520 li) ut cuique liomini res parata est 8 Aconti4 Maro VIIII] Aen. VIIII 141 7 Naeuius w plaulus zomenos Ribbeckius com. Lat. rcl. p. 5 secutus Ritschelium Mus. Rhen. noviss. VUII prolinus] rerg. Aen. III 291 13 cum] Verg, Aen. faeacura A' p. 17
1

in Sticho] IIII
\m

homini

.sa.

protinns 10. proprotinum 13 16 ou.asem et Paul. Fest. p. '22Q ed. Miill. Terentio restituil Benileius 18 ante Per in margine R, quod respondendi signum esse solct, adscriptum haut perdn?!lionem iV \% forlasse het ut perduellio /ftiju perduellis w?. A' perquam hoslis diccbatur uj duccbatur N uercordia 23 iu Catilina] c. 15 uecordia inerat. Idem de Sempronia Prorsus multae facetiae, multusque lepos inerat 27 Putschius ex Sall. Catil. 25 24 Tusculanarum II] 5, 14 25 expicudns Plure] Charis. p. 84 30 pro minore coempiuni coniecit Lindemannus 32 Prosuni plau N: prorsnm excerpta Bernensia, ubi prossum cod. Leid.

416 15 forraione N. 1 tinam ex Donato in Ter. l. c.

111

4,

!..

14*

212
p.

CHARISII
189 P.
p.
iifi

L.

M. Cato

in

L.

Furium de multa

'prorsum quodcumque iuhebat

fecisse neqne quemquam observavisse'. Plurimum Terentius in Phormione, 'ibi plurimum est'; ubi Celnunc adverbium est pro ibi saepe, ibi frequenter est': Cicero pro sus Sexto Roscio *a me id contenderunt qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitatc plurimum possunt'.
*

Parcissime.
extulerit,

Probus de inaequahtate consuetudinis quaerit an quis hoc

et

quod

ipsum credo non parcissime faclum.

tu ad

Praefiscini Titinius in Setina,

Paula mea, amabo. Pol

praefiscini,
ne puella fascinetur.

laudem addito

lo

Praeflscine Afranius in Consobrinis,

scis
per e non per

habitum
i.

ita ut

nunc obtinet.
notat,

Praefiscine,
i5

Placate Cicero, ut

Maximus quoque

^placate et moderate

feramus'.
Peregre

cum

abit quis dicimus in

locum

ut Titinius in Tibicina

peregre publice; Plautus quoque in praedonibus vel in Caeco 'in peregre est', idem in peregri autem, cum Bacchidibus 'caenam * peregre advenienti'.
ut bic legatus abiit
in loco est:
rentilla

20

Plaulus in Persa

*qui erus peregri est', Naevius

in

Ta-

primum ad virtutem ut redeatis, abeatis ab ignavia, domos patres patriam ut colatis polius quampere-23
gri probra.
peregre pro peregri Naevius in Tarentilla,

lo: fortasse lubebat 4 ibi saepe ibi frequenter 3 in Phormione] I 4, 17 s^pe ibi frequentem rest pro sex. ros. A^. Cic.pro Rosc. Amer. 1, 4 quaeritur an quibus extulerit 10 9 sentina 10 7 qr an quis bus extnlerit Paulla, amabo, mea conierit Hermannus opusc.Y p.^li, ut trochaicum versum efficeret. iambicos numeros descripsit Scaliger castig. ad Fest. v. prospera p. 571 ed. Lindem. personas distinxit Turnebus advers. XXVII 23 pollulam laudem addilo Scaliger l. c. 11 pfiscihiiine puella A" 12 ne puella fascinetur cum Titinii versu coniunxerat Turnebus ; grammatici interpretationem esse viderunt Scaliger l. c. I. Gulielmius verisim. II 14 {Grut^ lamp. III) p. 290. G, I. Vossius etymol. v. fascinum 13 afra in consubrinis 14 pficiscine A' 16 Cicero] ad famil. VI 1, 4 18 Peregre 21 advenienti post 21 peregri 26 probra conlocata et novi tituli indicio ab illis disiuncta sunt in N: rectum ordinem secuntur excerpta Bemensia, placate peregre (perigre codices) peregri (perigri cod, Sanctam. et Leid.) porro 19 hinc coniecit Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 70 20 in ante peregre abiit Bothius l. c. abit N om. Putschius, iam peregre est coniecit Lindemannus. fortasse peregre iit; nisi potius in his quoque ordo verborum perturbatus est Plaut. Bacchid. II 2, 8 : in baccll 22 in Persa] 1 1, 30 (29 i?) (185 ;R) cenam pollicere ut convenit Peregre advenienti

uidebat

est uj ibis

quis herus

u>

quia herus Fabricius

peregri est. Naeuius

peregri nae nae-

uius
10:

N
domo

24 redeatis Fabricius reductis

defendit Ribbeckius
l.

redactis p.

U)

com.

Lat.

rel.

19 conl.

25 domo praesens patriam Varr. r. r. I 8, 2 26

probra Ribbeckius

c.

prohro

INSTIT.
p.

GMM.

LIB.

II

213
p. 126. 27 L.

189. 90 P.

iibi isti

duo adulescentes habent,

qui hic ante parta patria jieregre prodigunt?[| Porro M. Cato dierum dictarum de consulatu suo, 'inde pergo porro ire in Turtam', idem supra *itaque porro in Turtam pro-

sficiscor servatum illos'; pro longius: Afranius

in

Vopisco

sinunt

di et

porro passuros scio.

Porro pro in futurum M. Cato in eodem,

'me sollicitum atque

fore',
|

exercitum habitum esse atque porro

cipato
10

Afranius in

Eman-

post narravero:

nunc est distentus animus ut negotiis, porro autem propero. Pudenter Cicero, ut etiam Maximus notat, et Afranius
cipato
15

in

Eman-

malo pudenter metientem.

Perdite pro valde,

eam amare coepit

nam
20

perdite.
ardere

ita

Arruntius

Celsus

et

addit

'antiqui

enim

dicebant

pro

amare '.
Propere produci debet, ut abunde honeste.
tionis
dici

quod an possit esse

ra-

vix

specto,

quoniam nec abunde,

ut

nec propere,

putant quidam
et

debere; quamvis Maro VI

propere

dixerit

pro properanter

abunde
ut

pro abundanter.
ter,
25

abundans enim abundanter

prudens prudenter;
castus caste.

facit,

ut properans properan-

elegans
,

eleganter,

honestus autem honeste,

doctus docte

pius pie

Perplexim Plautus in Sticho,

utrum ego perplexim lacessam orationem;

idem
26
in

eadem *
4,
I

III

Perplexim

Turtam tu turtum ire Turtam to 5 Afranii verstm in 4 ire in turtum finem sequentis tiiuli transponendum et quae ibi ex Emancipato citata sunt huc revocanda 6 sinunt di et om. U) fuint dii et Putschius coniecit Neukircfiius de fab. tog. Rom. p. 197 II ariimus meus negotiis coniecit Hermannus opusc. 8 exercitum tu excitum 13 noV p. 280 animus vi negotii Vulcanius apud Bonda^nurn var. lect. p. 236 notat tum w Maximo notatum Lindemannus 15 mentientem Fatat et] notatum 22 propere] Verg. Aen. VI 236 his 17 eam] Ter. Phorm. 12, 32 bricius abunde] Verg, Aen. VII 552 terrarum actis propere exsequitur praecepta Sibyllae 26 in Sticho] I 2, 18 (76 R) 27 orationem Publicitus idem et fraudis abunde ia eadem nonne hoc pubiicitus ubi ceisus et claritus inquit dicunt nos publice clareque dicimus titinius in setina statui statuam pubiicitus terenlius quoque in formione oratione. Publicitus. Plautus in eadem sqq. Fabricius. idem sed et plautus in bacch in eartem post Amphitruonis versum2l^, 7 conlocandum coniecit Ritschelius parerg. Plaut. ut excidisset aliud adverbii 'publicitus^ exemplum, Plaut. Amphitr. IIII 2, 7 1 p. 370, ego quod huc transposui, intellegi volui an foris censebas nobis publicitus praeberier. de Stichi versu I 2, 28 (85 R) perplexabiliter earum hodie perpavefaciam pectora. videtur enim Romanus ut propere et properanler ita perplexim et perplexabiliter adverbia conposuisse

214
p. 190.

CHAIUSll
91
P. p.

127 L.

Pnltliritiis

Tiliiiiiis
iii

iii

St-liiia,

'statiii

slaluain

[iiblic

ilus';

Te-

rentius

quoque n
nn
'

IMKtnnione
li

oc pub

Uc

uhi Celsus

antiqui el publicitns et darilus'

secl

inquit

'(liciinl,

nos publice

clareque dicinius'.

et

Plautus in Uacchidibus 'in

in

aede Dianae pu-5

blicitus

aurum
ita

servant', idem

Amphitryone

peregre adveniens hospitio publicilus.

pcdetemptiiii huc ire salutcm, 'pedetemptiin ac scdato nisu', Cato dierum suo 'eam ego vim pcdetemptim lemptabam'.
ccler

Pedeteniptim LuciHus,

TuUius Tusculanarum
dictarum de consulatu
Pigcr pigre,
nisi

II

lo

pulcher pulchre.

nescio an celere produci possit,

ut

forte illud chcat Tercnlius,

||

'celere consilium' *

non

sit

adver-

bium sed nomen.

Pauxillo

prius Afranius in Repudiato,

'pauxillo prius ine connotat.

similiter et

15

veni

t'.

Pariter pro pariliter Cicero,

ut

Maximus
e r fr

Maro XI;

ubi Celsus 'pro aequahter': idem georgicon

pa
et

i- i

u ni

nta

s e

quen

ur
20

pariter puero donisque movelur.

Posterius Terentius in Adelphis,

posterius nolo
ilem idem

in

illum gravius dicere,

tu

quod

te

posterius

purges,

hanc iniuriam mihi^s

nolle

factam

esse.

Pone versus M. Cato dierum dictarum de consulatu suo,

'nostros

pone versus hosteis esse ab dextra parte', item idem ^postquam auspicavi atque exercitum adduxi pone nersus castraso hostium'. * 'villa est patrui, hic ager est ubi stas; pone versum illac mare esl'.
j

1 Titinius
8,

85

2 in Phormione huc revocavit liitschelius l. c. 2 in Phormione] V 3 poliicitus tu 4 Celsus, Publicitus et claritus, inquit, dicunt Fabricius

Cclsus, publicitus et claritus, inquit, antiqui dicunt Ritschelius l. c. bus] II 3, 78 (312 K) quin in eap-se aede deae Dianae conditumst:

in Bacchidi-

Ibidern pnblicitus

servant

ia

Amphitryone]

1,

7 adueniens

lu

aduenies

"publicitus

~hospitio N publicitus hospitio accipiar Fabricius 9 huc ire salutem Lachmannus in Lucret.p. 296 hunc resalutem lOTusculanarum IIJ 21,48 llvim] uiam /'rtbricius 12 fortasse celer celere. nescio an celere 13 Terentius] Phorm. I 4, 1. lacuna quam indicavi exciderunt quaedam quibus celere neutraliter intellegi posse adnotatum erat 17 Maro XI] Aen. XI 673 praecipites pariterque ruunt 592 Tros Italusve mihi pariter det sanguine poenas 18 geor N. I 189 21 pariter puero] rerg. Aen. I 714 24 item] Ter. Adelph. U 1, 8 28 22 in Adelphis] I 2, 60

~Pone

uersus m. cato dier. dict. de os suo

29 dextera
esl

lo

30

versiis om.

N,

add. Putschius

31

ostium A^

villa

32 mare

hoc loco omissa post 215, 14 acce-

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.
I.i8

215
]..

191.

lli

V.

Perditiin Afraniiis in Vopisco,

Paulo

prius Afranius in Emancipato,

quia scit rne illain amare pcrdiliin. 'paulo prius hinc abiit'.

nos paulo ante dicimus.

5

Procul

Sallustius

historiarum II,

*nam procul

et

diversis

ex

regionibus'; Prope pro

ubi Asper 'ergo procul e loco est'.

iuxta Plautus in Persa,

prope me hic nescio qui loquitur. Proxime Cicero de seneclute, 'Sophocles ad

lotem tragoedias fecit,

summam

senectu-

quem cum iudices

a re

familiari ut de-

15

sipientem removissent filiis eius arguentibus, cuin senex Oi6l%ovv iitl Kolcovia, quam proxime scripserat, recitasset, liberatus est', idem in eodem *et mihi ad sapientis vitam proxime videntur accedere'. Perendie, quasi perea die, quod notaverunt grammatici, quia cum de
futuro dicimus, diem novissimo

loco

damus, non ut
II,

die

quarto.

Principio Tulli us Tusculanarum

'G.

Marius, rusticanus
et

vir,

cum secaretur, principio

20

vetuit se alligari',

Maro

principio arboribus varia est natura creandis. ^in his duobus bellis alteras stipendio agrique parte multati, alteras oppidum vi captum, alteras primo pedatu et secundo', ut Maximus notat; hodieque nostri per Campaniam sic locuntur. Pedibus adverbialiter Cicero de senectute, *ingressus iter pedi25bus', et Sallustius 'pedibus in sententiam'. Quippiam Naevius in Corollaria, 'num quippiam'. Quaquam Sallustius, 'tametsi haut quaquam par gloria sequitur scriptorem et auctorem rerum'; Pomponius quoque in * *negas nuptam quaquam'.
Primo pedatu Cato senex,
||

dere posita sunt in N, signis quae suo batus verborum ordo corrigereiur : kuc men scriptoris haustum est 214, 31 in Persa] I 3, N, add. Fabricius
bricius

loco exhihui in

margine adscriplis, quibus pertitrtransposita sunt in u) indicata lacuna, qua noage est w 5 satt liist. II A^ 7 pro om.

19 (99 R) 9 Proximo excerpta Bernensia, quod

8 loquitur. Idem

iu

Rudente Farecepit

et hic et in Ciceronis verbis iud.

Putschius a re

de senectute] 7, 22
10

sofocles

10 quem comoerliare

quem cum
14

12 oeAmYNeniKOAONWN
|

13 in eadem N. Cic. de senect. 15, 51

|

Perendie accedere uilla esl patrui hic ager ~est ubi stas pone usum illac mare e N: cf. p, 214, 31 15 quasi per adie p quasi perempta die lu quasi per eam diem conieperendie id est per ante diem Isidorus V 30, 22 cit Lindemannus: 16 damus p demus A' dicemus uj 17 tuscul... g. marius N: Tusculanarum secundo lo. Cic. Tuscul. II 22, 53 18 Maro] georg. II 9 20 pedato Nonius p. 64, quod recepit Futschius iu his lo in is iV 24 de senectute] 10, 34 25 et ad satt pedib: insent. N: et apud Saliust. Fabricius. Sallust. Catil. 50 pedibus in sententiam Ti. Neronis iturum se dixerat 26 in Tarentilla uo nam quippiam to Num non uis te moneam unum, si uidetur, quippiam Putschius Sal27 Quaquam u) Quamq, lustiusj Catil. 3 haud quaquam lo a qq. 28 Pomponius, quaquam negas nuplam uj: Pomponius quoque in ergastulo coniecit Ribbcckius com. Lat. rel.p. 214 29 quamqua

210
p.
I'.>.

ciiAiasu
9.1

P.

p.

l'8.

-JO

L.

(jiio prociil

*
e
,

quo
vel cui
rei
,

()

e ri

pedes? an quo
ut

a d uc

?
iii

ut si licas

*quo prodest?'

eadem

gralia Titinius

Selina

locutus esse videatur,

de aedi sumina, ([uo avolavit gallus gallinaceus;

non ex qua, nec quo
sedit.

Quod
uhi

poteris Terentius in

Eunucho,

munus nostrum ornato verhis quod

Ildenius Acron
^

poleris;

pro in quantum potcris'.

Quanli,

cum inlerrogamus nec emimus;

atqui Cato in
inquit
I

quaerimus.
ille

in

quanto, cum emptam rem Furium de multa de caro emptis '0 quanti

10

agros'

'emit,

qua aquam duceret*;

Naevius

in

Ta-

rentiiia

absolute

quae cgo in theatro hic meis probavi plausibus, ea non audcre quemquam regem rumpere: quanto lihertalem hanc hic superal servitus! (juanto Cato de consulatu suo, *videtote quanto secus ego

i5

fecerim'.

Quam maxime Cicero Tusculanarum U, 'in stadio cursores exclamant quam maxime possunt; faciunt idem cum exercentur2o
athletae'.

Quam

diluculo Afranius in Emancipato,

nudiustertius
tute advenisti?

Quam

diluculo.

Rumore primo Sallustius historiarum * ubi Asper 'non ^nomen sed adverbium, ut illud obstipuit primo aspeclu Sidonia Dido'.
Recens.

est'

inquit 25

Asper commentario
id

Sallustii

historiarum

nunc adverbium
esse lem30

nunc nomen

esse dicit,
\\

ut 'recens scriptum'.

potest enhn

poris adverbium.

Rursus negant

dici

debere sed rursum, ut iterum.

Maro tamen rur-

1 lacunam indicavi, qua exemplum coniunctorum inler se quo et procul adverhiohattstum esse videtur 2 quo te] Verg. bucol. 9,1 3 ul dicas quo piope s^tina est ut 5 de aedis aiiima quo auolauit to de aede sumnia qiio cuogallinac^us iauit Putschius nec e quo reddil w uec e 6 nece quo sedit quo redit Fabricius neque quo sedet Putschius 11 for7 iu Eunuclio] II 1, 8 iasse Cato in L. Furium 16 lianc haec coniecit Ribbeckius com. Lat. rel. p. l(i 19 Tusculauarum II] 23, 56 Sailustius llisto17 de oi suo 25 satt. liist. riarum I Putschius 27 obstipuit] Verg. Aen. I 613 28 Receas aduerbium temreporis est ut recens scribi potest p comin satt. hist. \ 29 ut om. recens scripsi Fabricius , unde e prgoemio historiarum ca verha petita cens scrip.

rum

esse existimaverunt editores Sallustii. recens scripsit Kritzius Sallust. fragm. p. 4 potest etiam Putschius 30 adverbium om. 31 Maro tamen , Scandunt rursus equum. Naeuius in Fabricius Maro tameu, Rursus in arma feroi Scandunt rursus equum. et tamen in locis Naeuii rursus inueuimus. Nam is in Putschius. fortasse apud veteres etiam rusus iuvenimus: Naevius in

INSTIT. CRAM. LIB.

p. 193 P.

II
p.

217
lin L.

sus *

inveni.

nam

is in

Tarenlilla

Wjiia

pro conJidentia
Slatilius

iisiis

ver-

bum cum
in
5

eo fuerini facere'.
pro repente Cicero,
iit

Repentino
Emancipato
ut sint

Maximus nolat; Afranius

repentino apparandae nuptiae,

idem

in

Vopisco

ubique repentino buius consimile accidit. Rare Cicero pro raro, ut idem Maximus nolat; Catonem quoque
loculum.
10

ita

sed et Plautus in Rudente

verumrarecapitur.
Rarissime
ut

manifestissime
in

quoniam

quotienscumque comparativo
Cicero tamen ad Atticum VIII

gradu sunt adverbia,

btteram exeunt.

*ubi tutissimo'

inquit

'essent'.

Rarenter
15

Cato, ut idem Maximus notat, pro raro.

Rite Afranius in Emancipato,

idem

es qui

semper, idque ut

rite intellegas

te facere.

Saepe per tempus recte dicimus,

itaque
20

abquotiens

autem

per personam.

saepe fugam Danai Troia voluere relicta moliri

pro abquotiens accipere debemus.
saepius Maro georgicon I,

saepius et tectis penetralibus extulit ova angustum formica terens iter.

25

Satis diverse accipitur:

ccvtI

rov par Lucilius saturarum,

sit,

cui

si

coniuret populus, vix totus satis

Terentius in Adelphis

satis milii
3otis videtur'.
18
iV
III

babeam supplici, dum

suflicienti'

illos ulciscar

modo.
sa-

item satis pro aecuni ost Coeliiis bistoriarum I,

^commodum

est,

'nec enim pro

inquit Paulus 'accipi debet sed

4,

Saepe

1 qua porro confidenlia rursus uerbnm cum eo ausim facere u) qua porro coiifideulia ausus fuerirn rursus uerbnm cura eo facere? Putschius qua pro confideiitia ausus uerbum cum eo fuerim Facere rusus Ribbeckius com. Lat. rel. p. 18. fortasse 3 Cicero] pro Quint. 4, 14 qua pro confidenlia Riisus veibum cilm eo facerem? Rare iUem pro raro p 8 Raro cicero pro rare 7 huius cum simile u> ssi ad 11 manifestime ubi idem Putschitis 9 in Rudente] IIII 3, 56 12 tfi atlicu.

VI. N. Cic. ad Att. VIII 1, 2 ubi tutissimo essem; cf. Charis. p. 173 14 cat N Cicero u) Rarenter cato pro rarilerj; Cat. de agricult. 103 dato rarenter bibere 20 saepe] Verg. Aen. II 108 22 geof I -V. Verg. georg. I 379 23 e tectis to par accipitur avzl xov par uj: satis diuerse accipitur. nunc 25 accipitur pro pari. item satis pro aequo (equo cod. Leid. et Sanctam. eoquo Bern.) pro intenle excerpta Bernensia lucit satur. 26 cui si cum iure w 27 in Adel28 mihi id Fabricius sup..licii A' supplicii uj phis] III 2, 15 ulciscor u) per accusatiuum est w pro aequo est Putschius 29 pro aecus e coeli: hist. I. est] esse Fabricius 30 sufficienti ui suffienti
:

218
|..

CIIARISH
193.

94

1".

p.

li.

.10

I..

|no pari el aequo'.

sulatii

ilem salis pro int'!nte Oalo dicrinu

(liclariini

de conin

suo,

'iam apud vallum nostri salis agebant', Tercnlius

etsi

lleaulontimorumeno

suarum rerum
ut
Statilius

sat agitat,
de

tamen
3

habet bene

et

pudice eductam.
Maxi||mus
singularibus

Stomachose
eum quoque

Cicero,
|

apud

positis notat.

in Verrem actione II, ^interea sane perel eius amici et ipse consiliarii moleste ferre turbatus et coeperunt'.

Sane pro valde Cicero

lo

Sincere Terentius in Eunucho,

si istud crederem sincere dici, quidvis possem perpeti. quidam tamen nomen putant esse neutri generis. Sempiterno Cato dierum dictarum de consulatu suo, *ego

mihi

is

haec moninienta sempiterno posui quae

Surde Afranius
in Vopisco,

cepi'.

amantes, quibus animi non sunt integri, surde audiunt.

Sic pro ita Terentius in Eunucho,
20

immo
perpaucorum hominum,
id

sic

homo

est

est itctvv

navQCov avd^Qconcov.

Semitatim Titinius in Caeco,

ita

semitatim fugi atque effugi patrem.

Afranius in Emancipato,

25

Summatim

ne tu
Salutariter Cicero,

summatim rationem
Maximus

putes.

ut idem

notat, quasi salubriter.

Siqua pro siquo, ahquo modo, ut

siqua fata sinant.

quod
ita

ao

quidam etiam

illo

legerunt,

Anthea siqua
iactatum vento videat Phrygiasque biremis.
h 14 4 satis agitat 8 actione II] ad Att. X 5, 7 rescripsi ei stomachosius 15 nii h monimenta ciio] I 2, 96. cf. Charis. p. 61

in

eautontimorumeno

iV.

II

w
II

6 Stomacose N. Cic. l7, 42 11 in Eunu10

mihi nionimenta

16

20 in Eunucho] III 1, 18 amentes lo 23 TcavQcov 24 Seminaiim tiv9Qc6Ttoi)v iM APewNOPuinwN N aqai(ov av&Qconcov Lindemanmis 28 Salutariter atque 27 ratio putes N ralionem putas Fabiicius ita seminatim 10 saluatorius conparatiue cicero posuit p salutariter salutarius excerpta Bernensia. unde
coepi

18 amantes

Putsckius post salubriter addidit haec, Saluiarius Cicero, ul idem notat, qunsi salubrius Maximus om. N, Cicero] Brut. 2, 8 quem ad modum salutariler uterentur 29 Siqua pro si aiiquo modo uergilius posuit p siqua pro siquo excerpta add. w Verg. Aen. I 18 30 siqa 31 quid: Bernensia: cf. Charis. p. 196 v. secreta " 32 Anthea] Verg. Aen. I 181 33 frygiasque in oni. N, add. w dam

ilNSTIT.
l-.

GfUM. LIB.

II
!>

219
IW
Jl
I..

194. 95 r.

alitid

autem
tu

est in

illo,

siqua lala aspcra rumpas, Marcellus eris; quamquam et hic siquo modo sit audiendum,
5

Sedulo Helcnius Acron in Adelpliis Terenti 'ut falso' inquit U't consulto, nisi forte
liic

nomen

est sine dolo,

usque
quamquam
10

pueris curavi ambos sedulo.

vel in praedonibus,

sit

sine dolo,
in

per se tanien sedulo sic utique est ut lalso'.

Sedulum Plautus

Caeco

velimtearbitrari faclum.

summoventur

Iiostes,

respondetur sedulum removentur lapides.

est:

Setius tarditatem facieutis indicat, serius temporis:

Maro V
classis,

currit iter tutum

et in
13

non setius aequore

georgicon

III

interea toto non setius aere ninguit.

Strenue Plautus in Caeco vel in praedojjnibus, *si

non strenue
idem

fa-

lctur ubi sit

dibus

aurum membra exsecemus

serra',

in Bacchi-

'converrite scopis agite strenue'.

Seorsum Cato senex, 'suapte natio sua separata seorsum'.
Seorsus Afranius in Emancipato,

20

principium boc oro officiis cogi ut abs

|

in
te

animo

ut sic tuo statuas,

seorsus sentiam

de uxoria re. Sjngularie pro singulariter,

29

quasi unice Cicero, ut Maximus notat. Stirpitus Cicero, quod apud eum idem Maximus semel positum no-

tat,

'ut' inquit ^funditus radicitus'

12

22

iV

Selius tarditatem facientis indicat serius teinporis raaro

.V. cur

ter

15

tulum

ii

stius ^quore classis et in georgl

in

.III.

iatea
fatet'^

tot

re ninguit
sit

Strenue plautus

cco

ij

in

pdouib:

si

u strenue
conuerrite

ubi

auf membra
stren

exsecemus

serra

idem

in

bacchi

scopis

agite
//

Seorsum
20
seorsus

cato senex suapte natio sua separata

in

seorsum

cogi ul abs te
.

Seorsus afrau

emau principium

h. oro in

animo ut

sistuo sta.

.s officiis

13 Currit iter w 21 ut sic tuo statuas

15 toto uon secius aere ningit

lo

18 strenue. Seorsum

lo

5 in Adelphis] V 9, 5. cf. Cliaris. p. 173 6 10 respoudetur] ft N 12 Maro Vj Aen. V 862 14 georgicon III j 307 16 si nou stienue fatelur ubi sit aurum conditum, Membra ei exsecenius serra Rilschelius Mus. Rhen. noviss. III I p. 573 18 converrite aedis scopis agite strenue Ritschelius l. c. et Plaul. Bacch. 10 19 suapte] qua arte Putschius 21 ut sic slatuas tuo Bolhius poet. scen. Lat. V 2 p. 107 sic slaluas tuo Ribbeckius com. Lat. rel. p. 150 24 siiigulari pro singulariter excerpta Bernensia 25 Cicero] Tuscul. disp. IIII 38, 83 stirpilus philosopliia se extraclurani 2 siqua] Verg. Aen. VI 883
e

hic

ii

hic est Putschius

pollicetur

220
p. 195. 1)6 P.

CHARISII
!>.

L.

Sponte nomen quidem est aptoton,

libro
I

idcofpie C. Cotta

pro Cn. Veturio

Mu

solus hic cuin oplimis, tu de tua sponte iuc cuni

in Repudiato,

religione'.
^tius pro minus Afranius

me

perdit ingens inbecillitas tua colligam.

me quo

setius

Sequius idem in eodem,

sin, id

quod non spero, ratio

talis

sequius ceciderit.
lo

Slatim Accius in didascaiicon VIIIl,

vectigalia egerant vestra, et struantur statim,

pro statute et ordinate.

Subinde Nepos

de inlustribus

viris

II.

sed et Brutus

et

Coeiius

frequenter eo usi sunt.

Secus pro posl Sempronius Aseilio liistoriarum XIIII, *ne

possent
is

vel sationes facere hoc secus',

id

est

non multo

post.

Secunde
Sedate

Cato senex, ut Maximus nolat,

Cicero

Tusculanarum

II,

'exclamabis

ut

mulier nec

constanter et sedate feres'.

Secus pro
aliler

Naevius in Agitatoria,

secus
et Piautus in

si

umquam quicquam
nihil feci secus

feci,

carnificem cedo,
decet,
iiii

20

Caeco

quam me

Cato de consulatu suo 'secus

Serio pro
vere Naevius

aetatem agerem quam

in

egissent'.
Piautus in
25

Tarenlilla,

Wereor

serio',

Bacchidibus

iocon adsimuiem an serio?

Sarcte pro
tecta uti
[]

integre.

sarcire

enim

est

integrum facere.
et ut

hinc

'sarta

sint' opera

pubhca [pubhce] locantur,

ita

Porphyrio ex Ver. .

rio et Festo

'in auguralibus' inquit Mibris

est,

sane sarcteque

30

23

30

iV
quanri
illi

agerem
Serio
facere

egissent

//

an serio

Sarcte

integre sarcire+f e

p uere n^uius
hinc
sarta

iu tarentilla uereor serio plau in

uti

bacchi iocou ^idsimulem 25

iocantur
et
. .

lecta

sint

opera

pubiica

pubuce
ita

ut
.

porfurio ex uerio et festo in auguralib: inquit libris

sane sarcleq.

tiis

27

est

integrum facere

lu

pro om. N, add. 1 ideoque] et eo g A^ et eo quod lo et co utitur Putschius Veturio Meyerus orat. Rom. fragm, p. 343 ed. sec. ueterio Pulschius 2 tu 5 tua equo tuam aequo bolus N, ut mihi videbatur, t..plus Lindcmannus, om. w 10 egerant vestra et struantur Lachmannus ind. lect. BeU) tua me quo Pulsckius rol. hib. a. 1849 p. 7 legerant uestra et seruantur : cf. Ritschel. de ficlil. litter. ne possent aut slationes w 14 nepos sente u sationes (vel rationes) p. 11 23 de coiTl^uo secus 24 in 17 Tuseulanarum II ] 20, 46 16 secundo lo

N N

Baccliidibus]

1,

42 (75 R)

27 Sarcte] Fesi.

p.

322

erl

MulL

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 196 P.

II
p.

221
131. 32 L.

Secreto Afranius in Emancipalo,

idcirco haec agerc tecuni secreto inslili.

Secreta pro sola;

an secreto, ut siqua pro siquo inodo: Maro Aenei-

dos
6

IIII

tusccreta pyran tecto Tuatim Plautus in Amphitryone

ficat

interiore.
;

ul)i

Sisenna *ul noslratiu)',

signi-

autem tuo more.

Taetre Cato senex,

Uaetre aetatem
in
IIII

exigil'.
Sisenna 'pro
lente'
inqiiit

Tractim
Temere pro

Plautus

Amphitryone;

uhi

io*non ut Maro georgicon

facile

Hractimque susurrant'

inquit'.

Plantus in Bacchidihus,

rapidus fluvius est hic,

Cato
ifi

non hac temere

potest,
I

transiri
fieri

de

consulatu

suo 'si

cuperent hostes

fieri,

temere

nunc possent'.
Testatim luventius,

caput
Tempestive Cicero de senectute

ei

testatim diffregero.

Uempestivis quoque conviviis

delector propter sermonis delectationem'.

N
Secreto afra in

emancip idcirco
secreto ut siqua
:

IF

agere

tecii

secrelo

instili

Secreta

sola

aii

^ siquo modo maro aeneidos

cato

.1111. tii

pyram

tecto

interiore
in

//

Taetre
e

senex

t^tre

aetalem

Tuatim plau
10
Tractim
tractimq,

amphilry ubi sisinna ut nostrum signifT

in

W
fi

luo
ut
si

plaii

amplii
inquit
in

ubi
//

sisinna
potest

p
cato

lente

inquit
coii

more maro
cuperent
tr

susurrant
jp

de
e

suo

Temere
15
liostes

facile

plau
fieei

baccli rapidus
:

fluuius

liic

adu. terere

fieri

temere
iuuentius

nunc possent
ei

// senectute

tempestius qq

conuiuiis
cicero

Testatim

capttt

testatim

deffregero

Tempestius

de

delector jTp sermonis delectationem

6 utrum noslrum an nostram esset in codice dubitavi: aetatem exiin codice esse adnotavit Lindemannus. git, ut Maximus edidit Putschius quae sex cui supplemento lacuna memhranarum fere liltcras caperc videtur, non sufficit; nisi ut maxim: in exitu sequentis versus post more, de quo non satis adparuit utrum librarius locum praeterisset an extritae essent
5
secreta
lo

Tum

pyram

nostraiim

ui

8 aetatem exigii

litterae, scriptum fuit

quae mihi
in
u)

in codice

12 est liic * temere transiri potest lo non saiis certo adparuerunt , Putschius. nam

is

10 Inncntius capnt, primum duos tilulos

praetermissos edidit

interiore locaui u interiore 494 5 tu secrela pyram p 6 in Amphitryone] II 1 4 iam tuatim Facis tu ut tuis nulla apud te fides sit 9 iu Amphitryone] I 1, 157 quid si ego illum tractim tangam, ut dormiat? 10 Maro pro iugiter quarto Georgic. Fabricius conl. Serv. in ('"erg. l. c, georg. IIII 260 11 Temere] cf Sei-v. in Verg. Aen. VIIII 329, ubi post Ennii verba, quo tam temere itis, legendum esse citat e Catone Charisius mihi indicavit Hauptius m Bacchidibus] I 1, 52 (85 R) 15 non possent Putschius 17 diffregero Ribbeckius com. Lat. rel. p. 70 defregero Putschius 18 Tempestiue Putschius et excerpta Bernensia de senectute] 14, 46 Tempestiue quoque Putschius

3 Aeneidos

1111]

locauil Fabricius

222
TtTlio Maro,

CHARISIl

lertio sed pOblqiKini iiiiiiorc liastilia riisu

adgred
Tiito
i

r.

Maro XI,

quae luto
iibi

tibi

magna

volaiit;
lalso
ct

Arruntius Celsus

*non cst' inquit *ut

raro.

haec enim La-

tina sunt',

Toleranter Cicero Tusculanarum

II,

'

de

m m o rho

S'

e ra

cr

atquc humane ferunt', itcm alio loco codem lihro 'possumusnc nos contcmnere dolorem, cum ipsum Ilerciileni tam intolc-io rantcr dolere vidcamus?'
Temere pro neglegenter Maro VIIU,
Tertium M. Cato de consulalu suo, *id <'go

haud temere est visum, conclamat ab agmineVoIcens. primo minus animis

advcrti; veniunt itcrurn atque tcrtium tumultuosius'. Timidius idem in eadem Cato, 'censorcs qui posthac fiunt, formidulosi us atque scgnius atque timidius pro re publica
niteiilur'.
|j

Tumuhuose

Afranius in Vopisco,

tumultuose
Valdissime divus Hadrianus oratiomim XII,

et
*a

cunctis copiis. vobis P. C. peto et

inp.etratum valdissime cupio ut proxime imaginem Augusti argcnteum potius clupeum sicut Augusto ponatis'.
Vna locum, simui spatium
sules fuerunt',
'

designat.

recte itaque dicimus 'simul con25

*una ambulabant'.
'

Vniter

contra gramraaticorum

inquit *

'

observationem

qui negant

oportere nomina us syllaba terminata in er adverbialiter

flecti'.

Vt pro utinam Terentius in Phormione,

ut te

quidem omnes

di

deaeque;
30

ubi Arruntius Celsus *pro utinam'.

Vsquequaque, quasi diceret longe lateque, M. Cato dieriim dictarum

de consulatu suo,

magnae contra me sedebant;

quod manifestius idem
ita

*omnia tumultus plena, simul hostium copiae usquequaque lacessebamur

'.

disserit,

'interea ad socios

nostros se-

III

4*,

Terlio

Verg. Aen. II[ 37 4 Maro Xl] possumus 9 eodem libro) 9, 22 It) 12 Maro VIIII] Aen. VIIII 375 fiant U) lient Fabricius 21 ualidissime m et excerpta Bernensia 24 spacium flecti li2(3 inquit Plinius Fahricins 27 flecti. Libro utinam u. te quidem bro (5. Vt pro utinam. Vt te quidem Fabricius. ut pro utinam excerpta Bernensia. Terentius in Pliormioue (formione iV), quae in fine tituli post 30 utinam leguntur in N, huc revocavi. Ter. Phorm. IIII 4,6 34 interea et ad 32 tumultu Putschius
1

Tertia pro tertio Maro, Terlia sed Fahricius.

Aen. XI 381 8 Tusculanarum II] 27, 65 neno contempnere N: continere Putschius

Putschiw

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p. 13).

223
33 L.

197. 98 V.

dulo dispertierain', alio frumentum, alio legatos, aiio litteras, alio

praesidium usqucquaque'.
in

Vnice Plautus
i

Baccliidibus,

unice unu

1 ii

ri

q u e p end

t.

Vsquequaquc Plautus

in Baccliidibus,

Chrysalus

mihi

usquequaque
'

loquitur pater,

nec
i

recte,
Fronto

G. Gracchus uti lex Papiria accipiatur

usqucquaq ue

c urav

t ',

ad

Marcum inviccm *adest etiam usquequaque

]

tibi natiira situs

lolepos et venustas'.
Viciniae
,

'

c viciniae

'

Terentius in Hecura

ubi Celsus 'adverbiaU-

ter' inquit 'ut

domi mihtiaeque':

Plautus in Bacchidibus

'proxime

vi-

ciniae'.
Vtero pro in uterum
15

Sisenna Milesiarum XIII

*ut

eum paenitus

utero suo rccepit'.

Vncialim Terentius in Phormione,

quod

ille

unciatim vix de dimenso suo,

miser.

suum defraudans genium, conpersit

Vesperi Plautus in Poenulo,
20

in
Vt pote Lucihus
III

portum navi venit vesperi.

fieri,

*.

Plautus vcro in Poenulo et pro verbo posuit,

non enim pote quaestus

Afranius in Vopisco
25

nisi

sumptusjjsequi-

tur scio;

quasi verbum fecerim de isto ut pote.

Vespera Sallustius historiarum
II II

*,

et

Aurehus Caesar ad Frontonem

vero ad Antoninum

'vespera fatigatus, luce dormitans'; Fronto V *at enim vesperi in triduum mittam'.
Vtrubi Naevius in Tarentilla,
30

utrubi caenaturi estis, hicine an in triclinio?

Vt quam maxime significem Tulhus Tusculanarum
II,

'nihil

enim

3 Unice plauliis pro siogulariter posuit p 5 in Baccliidibus]

llll

in

Bacchidibus]

II 2,

29 (207

/?)

4,

83 (735 R)
t

h crissalus

9 ad marium inuicem

ad Marcum imperatorem Puisc/nus sinus N 11 hic viciniae] Terent. Phorm. 1 2, 45 modo quandam vidi virginem hic viciniae. in Hecyra enim non legitur. huic uiciniae w huc uiciniae Putschius ut referretur ad Terent. Andr. I 1, 43 12 in Bacchidibus] II 2, 27 (205 R) 14 sisinna N ut eum w ut cum N 15 utero suscepit p 16 in Phormione] I 1, 9 18 comparsit lu 19 plautus iiiinporluna uis uenit iV Plaulus in Poenulo, Imporluna uis uenit uj. Plaut. p Poen. prol. 114 in Poenulo] I 2, 74 non euim potest quaeslus consistere, si eum sumplus superat, soror 22 u 4+ te qu^sius N non enim pole * questus w seq scio iV sequatur uj 25 utpute A^ . 20 hist. II. et aur. A^ 27 ad Antoninum Fabricius ad antonium A' 28 ad eum uespera^^in triduuni mittaut Putschius 29 Vtribi lo 30 an iriclinio Ribbeckius com. Lat.'rel. p. 18 31 Tusculanarum II] 20, 46
,
|

224
V'*<

CIIARISII

''

p.

133. .34 L.

Iiahet iiatuia praestaiitius, niliil ((uod ina<is expetat, quain lioncstatein, quain decus. Iiis eryo plurihus noniinihus unani
reni declarari

volo,

sed ular,

ut

quam

inaxiine

signilicein,
inquit 5

plurilius 'ac

'.

Vicissiin

Cato

de consulalu suo,
et

'qui inaxiniis vicihus'

vicissim',

Cicero de senectute

'vicissim

umbris aquisve

relrigerari'.
Vitiosius Cicero de

senectute,

'Caccilius vitiosius illud ail de

pl. lo

senectute'.
Viritim Cicero de senectule, *Sp. Carvilio * C. Flaminio tr. quoad potuit Fabius Maximus restitit agrum Picentem Gallicum viritim contra senatus auctoritatcm dividenti'.

et

Vniverse
Vtrinde

Cicero pro Scauro.

Cato

pro

Hispanis

de fruinento,

mala gratia capiatur,

parcs'.

utrinde iram,
in

'utrubi bona, utrubi utrinde factiones tibi

15

Vnde pro

quo loco Plautus

Rudente,

unde nos hostias agere voluisti?

Vehemcntissime pro fortissime
et

vere

Calvus in Vatinium,

*vehe20

mentissime probare'.
Vehementer Cacpio
vir
in

M. Aemilium Scaurum lege Varia,

'Q.

Albius

bonus

est et

vehementer idoneus'.
XIIII

De

coniunctione,

ut

ait

Cominianus.

coniunctio

est

pars

orationis

nectens ordinansque sententiam.

figura est

coniunctioni accidunt figura ordo potestas. 25

qua appellatur
est

aut simplex , ut
j

quidem

aut conposita
at,

ut equi-

dem. ordo

quo apparet
ut que,

quae praeponi tantum possit, ut

quae praeponi
species
;

quae subpote-

iungi tantum possit,

stas

et

subiungi,

ut etiam.

coniunctionum in quinque

dividitur.

sunt

enim copulativae
que
at ast ac at- 30

disiunctivae expletivae causales rationales

copulativae et

que, disiunctivae aut ve vel ne nec neque, expletivae quidem equidem quo-

que autem tamen porro,

causales

atnoXoyLzoC

si

elsi

tametsi

siquidem

iuquid cgrr. inquit (> de senectutej 16, 57 8 de senectute] 8, 25 vero idem Caecilius vitiosius 10 de senectute] 4, 11 Sp. Carvilio collega quiescente C. Flaminio tribuno plebis, quoad potuit, restitil sqq.: cf. C. F. ffercarbilio 11 Fabius Maximus Fabriviann. Mus. Rhen. noviss. II p. 573

illud

pro

diuidentibus Fahricius 14 de hispanis pro Lusitanis Hispanis Fabricius 15 utrinde iram utrinde facliones ui utrinque iram utrinde 21 Quia Albius lu faction. 22 ue 17 inprudeiite N. Piaut. Rud. I 5, 15 coniunctio himenter 24 De coniunctione w Coiiiunctio p. 236 ed. Pulsch. non nobis inputandum est] adscripta est discrepantia scripturae codicis Parisini 7560 {P). coniunctio 25 accedunt 226, 10 recoguoveris Diom. p. 409 517. tres figura 27 apparetq; proponi tantum possit ut atq; subiungi tantum possit apparet pponi tantum possit ut el ut queq; pponi et subiungi ut etiam potestas u subponi ut qne Potestas lacima a librario relicta
cius
fl.

maximus

12

N
.

N N

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

H
p.

225
134
I..

199.

JOO P.

qiiando quandoqiiideni quin quinetiam sin seu sive

nisisi

nam namque ne

ni

nisi

praelerea, rationale.s quamohrein praeseiiim iteui

Kemque enim etenim

scilicet

enimvero quia quaproijter quippe quoniam quoniamquidem ergo ideo

propterea.
.5

Paiaemon autem
aliae

ita

definit.

coniunctionum quaedam sunt

quihus

j)rincipales,

subsequentes

aliae

mediae,

utralihet parte 'positi.s sine vitio

coniungitur oratio.

principalis igitur est coniunctio sed, velut

sed
10 (p^^v

te

qui vivum casiis age fare vicissiin,

ille

ut ait Vergilius.
factus,

enim ordo ubi poslponitur poeticus

est per avaGvQo-

ipsa sed in somnis inhumati venit

imago
liabent

coniugis,
sed
ipsa.

suhsequens est que,

media

est

etiam.

etiam

figuras

coniunctiones, quia sunt aut simplices aut conposilae;

15

simpHces, ut nam,

conposilae,

ut

namque.

cum

est igitur

de figura et ordine dictum, inspi-

ciamus nunc quae

sint potestates.

et sunt

hae copulalivae, que

causales hae,
gratia
ergo..

et

porro

quidem quoque atque etiam ac item autem vero;

quia quoniam eo ideo quod idcirco propter
ubi

nam enim
hae enim
ita,

causa

causa redditur rerum

coniungere

orationem

solent,

velut

'non

2odedit,

quoniam non hahuit'.

ratiocinativac hae 6vXloyi,ori.Koi, quare, qua-

propter, igitur, ergo, itaque,

quando

gravi accentu, quatenus,

quoniam, ideoratioci-

que, quoniamquidem, quandoquidem, siquidem.

nativae,
*lucet,
25

dictae

|1

autem sunt
in

quod quamque rem praeppsitam rationc confirmant

igitur

hunc modum,
esse,

dies

est'.

nam
seu

hic coniunxit rationem,

,

lucem ideo
hae

quod

sit

dies
si

seu diem ideo esse

sive

quod

sit

lux.

dubitandi

sunt hac digdtci^svKriKoC,

raKVLxoi,

siquidem

nisi;

disiungendi

sunt

ve vel an ne aut neque neu nec neve;

admonendi atque petendi,

sed ve-

rum, quas quidam

gat', Mslesit,
30

inter causales
et profuit';

posuerunt hoc modo, '^peccavit, sed rorelativae ad ahquid,

in

vcrum

ut Phnius ait, Miic eat,

sive

conparativae hae,
ille

magis potius immo, idem

ait

hunc modum,
ut
"^

immo

vel
;

potius

ille'.

PUnius potestatem habere comparandi tam

,

quam

sed haec adverbia videntur magis similitudinis

et

tam quam bonus

amicus'

'tam

ille

quam

hic'.

sane

et

habet comparandi potestatem

A'

III

4',

ralioiiales

namq;

ne.

n.

(yel ni)

nisi.

nisisi.

nenisi pterea iV

namque.

ne.

ni.

nisi.

si.

pterea

defiDonai. p. 1763 Claud. Sacerd. p. 23 Prob. p. 3G0 5 deRnit niuit P et Diomedes 6 utralibet pai^te Diomedes nltralibet partem N ullra licet parte P 7 coniungltur Diomedcs coniungatur NP 8 sed] Ferg. Aen. VI 531 14 quia] vivum Diomedes uirum N uerum P 11 ipsa] Verg. Aen. \ 353 quae NP copulativae om. NP, add. Fabricius 16 potestales w potestatis NP atque] 17 quoque vero post causnles liae conlocata in NP huc iransposui itaque NP 23 propo18 propterea w 10 orationcm Diomedes rationein NP sita ratione Diomedes 27 admonendi seu peteiidi p, in quo pauca de coniunctionibus hinc excepta exstant f. 122 31 uel P aut 33 saoe eo habent NPp
cf.

P:

GRAMMATICr LATINI

I.

15

220
|i.

ciiAmsii
200.

KH
uiii

V.

p.

\H. 35

f..

quani,

dicitur nulc
Iiac,

quam
;

cl luolius

quam.

suhicicndi, quas 1'iilaemou

sal-

cxpletivas ait,

cquijlcm cuiiuvcro;

rcpletivac avanX7]Qu)fiazixol,

tcm

taincn

landeni

uc adeo

iulalivae

(|uauiquam quaiuvis

ctsi

tamctsi

rmilivac,
Grjfiaiuei,.

dum (quamquam]
alii

]iostquam antcquam quatemis ut

ut
sit

cum

oxau

cjg
6

dicuut

cum,

juo

temporc: per

lioc et

advcrbium esse

cum, si ct quac ab eo conpositac sunt, tametsi, antcquaiji donec, quamvis, dummodo, licct, postquam, priusquani, dum cuni pro donec accipitur aut pro dummodo. nec tc moveat, si quacdam cssc advcrbia et coniunctioncs rccojiotcst temioris.

opfativae, utinam ut ne vclim;

,

subiuuctivac,

gnoveris.

lo

Superest ut dicamus quae coniunctio cui

qualitati

iungatur.

Cum
diccbam;
dicam,

iungitur

modo

finitivis

modo

subiunjctivis,

veiut

cuin dico,
sic,

item cetcris

finitivis

tcmporibus:

subiuuctivis

quoque

cum cum

cum dicercm;
fmitivis

itcm

ccleris

subiunctivis tcmporibus.
finitivis

scd intercst

utrum

an subiunctivis

iungatur.

cuim iungitur,
venit',

quoliens

ad id tempus quo agebam rcfcrlur:

porc quo dcclamo,

'cum declamu

id cst ipso

tcm-

15

cum declamabam,

id est ipso tempore quo declama-

bam

*
II

ut

apud Vergilium

venit, aulacis iam se regina superbis aurea conposuit sponda, id est temporc ipso quo venicbat; cl apud Ciceronem 'tanlum profcci,2o cum te a consulatu reppuli', id est ipso tempore quo reppuli profeci.

cum

sic

quoquc

cl futuro iungitur finitivorum,

ut apud Vergilium

cum dabit amplcxus atque oscula dulcia

quod
est ipso

figct,
sic ct

tempore quo dabit amplexus

et

figet

oscula;

Cicero

bello vastabitur Italia, ycxabuntur urbes, tecta ar-25 debunt, tunc te non existimas?' significat enim iilo tempore esse
'an
invidia

cum

conflagraturum

quo vaslabitur

Italia,

tecta

ardebunt.

boc paclo
ut

iungitur finitivis;

subiunctivis vero,
significat

cum

post factuni aliquid significat,

et sic

'cum

veuissct, dcclamavi'.

enim prius vcnisse

illc

se coepisse

declamare, ut apud Ciceronem

'cum

bomo audacissimus
nam primum
si

con-30

scicntia convictus reticuisset, patefeci'.

tacuit et tunc Cicero patcfecit.
Si

Catilina

modo

finilivis

modo

subiunctivis iungitur, vclut

venio,

si

venie-

.quam et nielius qiiani A' ubi dicilur aiitcquam in meiius quam Pp ilem finitiuae dicuotur hae Diomedes dum quamqiiam quamuis postqnam /* an dum quamdiu? 5 CHineNei iV 11 Supcrest 229,1 revertanlur /?!o;. cuique qualitali Diomedes 10 id est ipso tempore quo declamabam p. 380 sqq. om. , addidi ex Diomede. praetcrca milem perfecli temporis cum cum coniunctione
1

ubi dicitiir.

inllnitiuae

NP

NP

positi definilio excidit

17 apud Vergiiium] Aen. I 097 20 quo venit Diomedes apud Ciceronem] in Catil. I 10, 27 21 reppuli id est ipso tempore qno reppuli profeci. sic qnoque Diomedes reppuU prolicisciiur quoque NP 22 apiid Vergilinm] Aen. I 087 24 Cicero] in Catil. 1 11, 29 20 existimas iuuidiae incendio conflagraturum Fabricius esse] sc A' ipsum Fabricius 29 veiiisse enm et sic Diomcdes 30 apud Ciceronem] in Catil. II 0, 13 cum ille om, N, add. P et Dio medes 31 calillina N caieiina P
,

INSTIT. GIIAM. LIB.

p. 201. '202 P.

11
p.
l:?5.
.3(5

227
I-.

barn; itcin ceteris

finilivis

temj)oriI)us

suhiunctivis vero sir, si veniam, si

sed
liiiilivis

venirem;

ilem ceteris subiunctivis

temporibus.
ut

iungitur lioc

modo,
5

quotiens res lactas significat,

apud Ciceronem 'si inlustransic

lur, si

erumpunt omnia'.
suadet
ut

ticc

enim dubitat an inluslrenlur^ sed qnia

quoque
el perfecto

inlustrantur ,
iungitur, ut
si

mutet Catilina mentem.

apud Vergilium

manes accersere coniugis Orplieus; 'quid? si Iiaec, non dico maiora fuerunt in Clodio quam in Milone'. suliiunctivis vero
potuit
adiirmat enim potuisse: et apud Ciceronem
loiungitur,
faceres.

quotiens

condicionalis et incertus sermo est,

velut

si

facias,

si

qui enim sic loquitur

iungilur finitivis,

non factum interim

declarat.

Dum
cst

velut

dum

venio.

quotiens vero pro eo quod

dununodo ponitur, subiunctiva

est

recipit, ut

apud Vergiliuin
praeponitur sermo dccli-

dum conderet urbem,

15

id

dummodo

condei^et.

dum

etiam,
velut

si

alius

nationis,
sic

ad illum reformatur,
recipit subiunctiva.
[|

'petebas

ut

dum

venires

faceiem'.

quoque
INum,

Donec iungitur subiunctivis

si

velut

donec veniam.

pracpositum
'interrogavi

illi

fuerit

aliud

verbum

finitivum,

recipit sub-

aoiunctiva,
lativa.

velut

num

dubitaret eo proficisci',

ut sit species re-

fere

enim semper
species

praeitosito fmitivo verbo parti orationis coniunctivae

siibiungitur
fecerit,
aliter
25

subiunctiva,
venerit,

velut

nescio

quid

dixerit,
et

nescio

quid

nescio

quare

nescio

cur

dixerit,

cetera

similiter.

vero finitiva, ut apiid Terentium

'num aliud me
et similia,

tibi

opus est?'
item

item quare venisti? cur dixisti? cur fecisti?

ponitur verbum.

quoniam non prae-

item
|

quamvis subiunctiva, velut quamvis vcneris.

velut

dummodo

subiunctiva,

dumraodo

venias.

item

licet subiuuctiva, velut

licet venias.

item quamquara fmitiva, ut apud Vergilium

quamquam animus meminisse

30

horret.
elfertur

item ut recipit fmitiva acuto accentu elatum.

autem, quotiens pro

eo accipitur quod est quo modo, ut apud Ciceronem 'ut sustinuit,

21

immo

ni

5,

Couiuacliu^ subiungilur

2 temporibus om. NP, addidi exBiornede 3 apuJ CiceronemJ 4 nec 5 ut om. NP, addidi ex Diomede 5 catiiiina N catilena P 6 apud Vergilium] Aen. VI 119 7 accesseie coiugis 8 apud Ciceronem] pro Mil. 13, 35 10 si faceres Diomedes si faceret 11 uou factum
l subiunclivis
I

in Catil.

3,

NP

Diomedes n factum N niliil factum P 13 apud Vergilium] Aen. 15 16 petebas DioTnedes petebam NP 17 recipit Diomedes recipiunt NP 20 veluti Cicero intenogavi sqq. Diomedes: cf. Cic. in Catil. II 6, 13 quaesivi quid dubitaret proficisci 60 24 numquid me Diomedes. Terentii 21 subiunctiuae P dubitatiuae Fabncius verba quo pertiiieant non constat; nisi excidit versus Phormionis I 2, 101 numquid, Gela, aliud me vis? 27 velut ante licet om. N at P 28 item om. NP, addidi ex fuiitiua N subiunctiua P: quamquam iungitur subiuncliuis p Diomede apud Vergilium] Aen. II 12 30 acuto P, om. N relalum NP elata codices Diomedis 31 apud Ciceronem] pro Mil. 24, 64

15*

228
p. 101. '203 V.

CHARISII
p. 136 L.

vero ut contempsit?'
iva apud Graecos, acuto acceiUu elatum

id

est

quo modo. quotiens vero pro co quod

vokit ut faciam.

est

recipit optativa, recipit

non numquam tamen

sane
nnitivo

subiunctiva,

praeposito

verbo,

J
s

more quo supra iormari relativa diximus, ut apud infandum, regina, iubes renovare dolorem,
Verj^iiium

Troianas ut opes
eruerint Danai.

et

lamentabile regnum
item ne acuto accentu

item utinam recipit optativa, velut utinam venias.

imperativa, veiut ne fac.

quotiens vero gravi accentu pro eo quod est apud

Graecos

i'va firj

accipitur, optativa recipit, ut

apud Horalium

lo

ne facias quod

Vmidius quidam.
non numquam autem
cipit,
,

etiamsi acuto accentu efferatur,

optativa

quoque
ilbid

re-

velut

ne facias,

ne scribas.

sed interest inter

hoc

et

quod
15

diximus nc fac, quod hoc imperamus, superius suademus.

id
,

recipit

quoque

quotiens eiQaviKag accipimus pro ipsum acuto accentu elatum finitiva eo quod est apud Graecos val, rei factae adfirmatio, quod est apud Cicequotiens vero rei dubiae et ronem 'ne illi vehe||menter errant'.
quasi condicionali aptatur, recipit et subiunctiva

eodem accentu elatum,

ut

apud Ciceronem *ne tu Eruci accusator esses ridiculus, si illis2o temporibus natus esses'; hoc est si esses natus, esses ridiculus. item postquam modo finitiva, modo subiuncliva: finitiva, quotiens iunctum
accipitur,
i\t

est

apud Vergilium

postquam
ut sit

res Asiae Priamique evertere gentem,

25

postquam visum; subiunctiva vero, quotiens secernitur, 'post quam venisset factum est' et similia. item antequam modo finitivis, modo subiunctivis iungitur, contra ac superius:

iunctum subiunctivis

velut

antequam

venisset; disiunctum finitivis, ut

apud Vergilium
te violo.
fecisset et nisi fecisset:

ante, pudor,
item ni et
nisi

quam
ni
finitivis

subiunctiva,

quamquam apud

30

tum maxime cum parum dubius sit sensus, ut apud eundem Ciceronem 'nisi forte melius est patefacere vobis provincias quo exire possitis, quam cuiungitur,

Ciceronem non numquam

praeposito sane fir.itivo Diomedes ppositus anc iNfinito 3 elatum P latum uerbo praepositio infinitiuo uerbo P praeposito indicatiuo uerbo p 4 apud Ver-

10 apud Horatiuni] sat. I 1 94 12 omldius N bumidius P 13 accuto accentu 15 diximus Diomedes dicimus NP 16 ironicos NP 17 apud graecos ne rei factae adtirmatione codices Diemedis apud grcos istius adfirmatio NP apud Graecos vat facta admiratione Fabricius
giliuni]

Aen.

II

quidam P, om.

piet

apud Ciceronem] in Catil. II 3, 6 19 18 uehimenter N uehementer P et P 20 apud Ciceronem] pro Rosc. Amer. 18, 50 22 mo finitiuo mo
finitii

recisiib-

iuc

N
27

modo

finitiuo

modo

subiunctiuo finitioo

modo
I

finitiva

modo

subiunctiva

recipit,

finitiva

Diomedes

Aen.

lill

23 apud Vergilium] Aen. lli 32 apud eundem Ciceronem] in Catil. IIIl

10, 21

28 apud Vergiiium] 33 positis N

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 203.

II
p.

220
116. 37 L.

204 P.

rare

iit

etiam
etsi,

illi

qiii

absunt liaheant

qiio

victores
est,

rever-

tantur'.
Iteni
iit

ait

C. lulius

Homanus, avaKoKov&ov
illud

quotienscumest,

que ta
5

etsi

non reddimus tamen, ut Terenli

etsi

ex Hecjra

ego meis me omnibus scio esse adprime

ut

sed

non

adeo,

facilitas

obsequentem, mea corrumpat eorum

a

m u m.

Ad pro autem Licinius Calvus in P. Vatinium ambitus reum, 'ad ita lomihi lovem deosque immortales velim bene fecisse, iudices, ut ego pro certo habeo, si parvuli pueri de ambitu iudicarent', cum certiun sit at coniunctionem esse, ad vero praepositionem
svgxavoTSQOv

tamcn

est

ut hic

per

scribatur,

ne stib|sequens

littera

duriorem suique similem sonum

15

litterae

amplexa dictum

faciat immitius.

An pro cum Maro bucohcon, an mihi cantando victus non redderet

ille

quem mea carminibus meruisset

nisi,

fistula

caprum?
aecum videatur?'

ut de distinclionibus diximus, vTtaKovofievov sit 'an

sed Marcius Salutaris, vir perfectissimus, pro ergo rectius sensit. [aavvde20

rov quoque

fit

||

cum

phirahs numerus singulari coniungitur.]

Atque pro

et Terentius in Adelphis,

ubi Acron

atque ex me hic natus non est, sed ex fratre; 'argute' inquit: 'nam per hanc coniunctionem transitum
:

fecit

ad narralionem '
25 in

Cn. Naevius in Agitatoria,

sed et in Tarentilla; Plaulus

Bacchidibus

quae sodalem atque me exercitos habet,

^atque quamquam multa nova miracula fecere inimici mei, tamen nequeo desinere mirari eorum audaciam atque confidentiam'.
Cato dierum dictarum de consulatu suo
30

Ast apud antiquos variam vim contulit vocibus, pro atque, pro ac, pro

ergo, pro sed, pro tamen, pro tum,

pro cum,

ut in glossis antiquitatum

legimus scriptum.

Sunt

et

aliae

plurimae coniunctiones pro

aliis

apud veteres auctores

3 etsi ut 7 adeo] habeo

P P

et.

sicut

N P

4 ex Hecyra]
ad

II

2,

5 omnibus] uiribus
p

eorum P, om. N: illorum corrumpat animos Fabricius

ita

iicinnius caluus in fuscinium ambitus

Ad

ambitus reum Putschius ad ita 11 paruuli pueri de ambitu iudicarent cum certum slt at co iunctionem eY(})ANOTepoN paruuli ad coniunciionem ee ad uero ppositionem eufonoteron 13 per .d lacuna a librario relicta scribatur w scribi .t. littera subsequens bucolicon] 3, 22 .t.litteram 18 sita anaecum 15 pro num Fabricius davvsita ne cum sit an ne cum ui 19 marcus salutaris uir prequissimii tum ^ezov quoque w 21 in Adelphis] I 1, 15 20 cum 24 gii. neuius in agitoria/* 25 in Bacchidibus] 4 R 26 exercitos Nonius p. 6 exercitis exercitus u> exercitos sic coniecit Ritschelius Mus. Rhen. noviss. IIII p. 584 28 facere
uatiniiim amuicius

9 Ad hoc licinius caluus in fi 10 iudices et ego P

P N

NP

230
p.
'204.

CHARISIl
205
P.
p.

137 L,

interpositae, de quibus plenius G. lulius

(le

Romanus

libro cKpoQiiuiv

sub

litulo

coniuuctione

tlisseruit.

XV
De
praepositione
alii
,

ut

ait

Cominianus.

praepositio

est

pars

oralionis

quae praeposita
cein servat,

j)arli

orationis signilicationem eius inmulat aut simpli- 3

roscribo.

ut scribo

sub.scribo

praepositiones aut casibus ser-

viunt aut loquellis.

te;

quae casibus serviunt, apud penes, ut apud vos, penes

di

loquellis,

con

re se,

ut

congredior diduco refero secedo.

ceterae

praepositiones et verbis sic cohaercnt ut casibus, ut per, perfer per hunc,

ad^ admove ad urbem.

ablativum aut utrumque.

quae casibus serviunt aut accusalivum habent aul

et

sunt accusativi casus ad, ad

domum,

ad fines;

apud, apud Maronem; ante, ante ostium, ante tribunal; adversum, adver-

sum hostem; am, am

circum,
citra

segetes;

conlra, contra CapitoHum, contra hostem;

circiter
cis,
cis

circum montem;

circiter,

ducentos;

citra,

citra

gratiam,
^

montem; circa, circa forum; urbem; erga, erga parentes; in,

||

Padum,

cis

Alpes; extra, extra

in

Pisonem;

inter, inter querellas, inter

te;

infra, infra collem;

intra,

intra Kalendas, intra

moenia;

iuxta,

iuxta

aedem; ob, ob merita, ob causam; obler *; per, per

praeter, praeter malos;

propter, propter ilium; post,

litus,

medium; post annum; prope,

vias, per
20

prope urbem; pone, pone

subter mare;

pone me; penes, penes hospitem; subter,

subtus, subtus lectum;
ultra, ultra

supra, supra illum, supra fortunam;

trans,

secundum, secundum mare;

ultra fmes;

trans Tiberim;

terminum,

usque,

usque Romam.
abs te;

item ablativi

casus

a,

a propinquis;
sociis,
25

ab, ab homine;

abs,

absque^ absque nobis;

cum, cum

cum

patre; coram,
;

civitate

e,

e foro

coram amicis, coram multis; clam, clam patre; de, de ex, ex provincia pro pro palre pro re pubhca prae,
; , , ;

prae rnotu, prae dolore; palam, palam omnibus; sine, sinedomino; tenus,
tcnns pube.
itera

utriusque casus in,

in ius eo,

in iure

sto;

sub,

sub

montem
subter,

veni, sub

monte moror; super, super arma, super armis, utMaro stratoque super discumbitur ostro;
[super, super Hectore, super Priamo,

30

subtcr mare, subter mari;

hoc
12

est

de Priamo.l
2

III

5,

ante ante ostium

4 De praepositione] exc. Paris. f. 122* sq. praeterea quaedam adscripla sunt ex excerplis Bernensibus, quibuscum consentiunt excerpta codicis Leidensis Voss. 33. 4 6 praepositiones 8 loquellis ut con N: ut 31 subter mari Diom. p, 405 sq. certe praepositiones el ad uerbis P: om. ceterae praepositiones adverbiis ceterae praepositiones et uerbis cohaerent et casibus Diomedes 9 ut perfer hunc ut perfer liuc 10 ad om. 15 citra montem per per hunc codices Diomedis

NP

eia TOYPOy. dius niongus circa 18 obi iV obiter uj 21 subtus subtus ledum /* suptus suptus lectum 24 abs absque uobis abs te cura abs abs nobis abs te cum P absque absque nobis Diomedes cum sociis et cum patre N: et om. P 29 28 pube] nipe A' bupe crure Diomedes rure Probtis p. 371 ed. Findob. Maro] Aen. I 700 31 siiper 32 Priamo, quae spectant ad versum Fcrgilii Aen. 1 750, ex p. 208 huc inlata esse videntur

INSTIT. GHAM. LIB.

|).

II
p.

231
137. 38 L.

205. 20 V.

I)e

praeposilionibiis l'aIaemon ita

ilefinit.

praepositiones

sunt

dictae

ex eo qiiod [)iaeponantur lain casibus

lum

et

ablativo.

quam verbis; casibus incusativo tanutriusque casus. communes non nullae qua<Mlam sunt
aliae

tam casui quam verbo praeponuntur,

5 casui.

tanlum verbo, quaedam tanlum

accedunt.
et

aliae

niutato

accentu

in adverbia

quidem quae
et

sint

accusativi casus, item quae ablalivi,

sed et utriusque, superioribus expla-

natur;

nunc quae

sint

verborum propriae exponamus.

sunt vcrborum

propriac bae, di diducere, dis dispergere, co coemere,

rcvocare, se seponere, as aspellere.
10

con convertcre, re

sunt etiam ex universis quae et casui

ab, ab arce, abhorreo;
fines,

et

verbo praeponuntur, velut a, a caelo, amoveo;

abs, abs te, abstrabo; ad, ad illum, adgredior;

am, am
|j

am

segetes,

ambio, amplector;
caelo, educo;

ante,

ante tribunal, antecedo;

contra, contra illum,

illo,

contradico; circum, circum oppidum, circumeo; de, de

ex, ex alto, excipio;
in, in

decipio;

e, e

Pisonem, invado;

inter, inter

isillum, interdico; ob, ob illum, obeo, obicio; prae, prae viribus, praedico;

pro, pro

illo,

promitto;

praeter,

praeter filium, praetereo;

per,

per

flu-

men, perago; sub, sub

trans,
cipio et
20

illum, subeo;

super, super lectum, supergredior;

et adverbio
et parti-

trans flumen,

transeo.

eaedem praepositiones
:

pronomini praeponuntur

adverbio quidem ita, adprime inpudenter;

participio vero ita,

inscriptus descriplus;
similiter

pronomini etiam

ita,

ad illum,

pro me,
propter

de hoc.

ex

universis

tantum casibus iunguntur hae,

intra
cis

apud opter sine

ultra

circiter
citra

sublus infra coram

extra post
iuxta.

supra

prope

usque

secundum erga pone

infra stat;

circa

penes

quaedam
23

similiter

ex universis mutato accentu in adverbia accedunt, quae supra, supra stat;

citra, citra

etiam in adverbiis notavimus, et sunt infra,

cxtra, extra stat; intra, intra sedebat; ultra, ultra

discurrit;

uon faciam;

circa, circa equitat;

iuxta, iuxta fecit, id est simihter;

contra,

contra tendebat; subtus, subtus erat;

nit; post,
30

coram, coram

stetit;

ante, ante veilluni

post sedit; prope, prope cecidit, id est paene; usquc, usque

id

mulcavit ,

est valde

item usque

illo

cum

venisset.

et

quam

diu sine

3 nonnullae eliam C itemq, 5 sunt P ablatiui explanatur P explanantur proprie exponamus P 7 sunt P propria exponamus N: Com. Nunc quae sunt uerborum propriae expouamus. et sunt uerborum propriae hae di diducere dis dispergere co coemere con conuerfere re reuertere reuocare se seponere suc succedere am amplector ac accingere as aspellere excerpla Bemensia 8 dis|gere P dispargere 10 uelut a : fortasse disperdere c^lo amoueo ab arce N: a et ab add. P 11 am amfines ambio au ansegeles amplector am amfines ambio am amsegeles (ambio amgetes cod. Bern.) amplector exc. Bern. 14 in posl excipio om. N add. 15 obeo om. et exc. Bern. obiecio exc. Bern. IG praeter illum praetereo 17 supergraet exc. Bern. dior 21 iunguntur exc. Bem. iungitur 24 quaedam 232, 2 veniunt Charis. p. 170 Diovi. p. 403 25 supra supra stat supra slat N. item reliquae praepositiones semel ponit N, bis 27 discurrit] scripsit equilat Fabricius p. 170 equitatum facit id est similiter Charisius l. c. facit similifecit similiter ter P contra coatra condebat codices Diomedis 30 condebat iV (33, ^. e. contra, condebat voluit librarius) con condebat 30 quandiu P
1
ita

palameon

definiuit

casu

quam uerbo

A'

P 2 incusatiuo A^ accusatiuo non nullac etiam casui tam uerborum P

NP

NP

NP

232
|).

CHAIUSII
20).

J07 r.

I>.

I3S.

a<J

L.

casibus enuntiantur,
veniunt.

adverbialiter eunt

leceptis casihus in praejjosiliones

Nomina
redeundi.

civilalium sine

praepositione

sunt

cum

rerbis oundi nianendi

,

sed et rus sine praepositione, rus eo, ruri sun

velut doniuui eo,

rure venio; et
3

tlonuis sine praepositione,

et

domi sum, donio venio, sed

in

de domo.

duuitaxal in terlia persona

et

inveuimus saepius
disertissimus

domum

it,

generaliter

autem

canonice,

ul

Romanus,

artis

scriplor,

refert, praepositiones {^enlibus seu nationibus addunlur, ci\italibus adimun-

tur et detrabuntur,

licet

contra non uullos veteres dixisse reperiamus,

invenies.
aliae observationes

ut
10

apud eundem Homa||num

puta, cant
praepositio

Apud Palaemonem etiam

aulem
qui
loci

pcnitus digestae sunt,

ut

per praeponilur tantum niodo absolulis nominibus,

dicunt
est,

pec-

peroptimus.

circum circa
circa

circiter

hoc diderunt,
circa Kalendas,
i5

quod circum
circiter

circum theatrum,
horas decem: et
si

temporis,

numeri,

circiter

ahter inveniatm-, licentia dictum

videtur.
tra

contra et adversus hoc dilFerunt, quod contra ioci est, velut con-

basilicam,

adversus

ad animi

motum

referlur

velut

adversus

illum

facio; iiiterdum

autem promiscue accipiimtur.

nunc mutato
20
jrt

Item ante post penes inter nunc praeponuntur casibus,

accentu subiunguntur, ut ante illum, illum ante.

Item ab duplex
velut

est,

nam
t>Jj

et

pro ano

et

pro

apud nos
item

accipitur,

ab bibhotheca uno

^i^Xio&rjxijg xal
rcov

inl

rijg

^i^ho&^y.rjg,
a
et

ab

epistuhs ano
differunt:

vav ini,6rolav xal inl

iniGxoXav.

ab

hoc
quae
25

a praeponitur
,

nomini quod a consonaute

incipit aut vocali

,

pro consonante accipitur

vis

ab his praeponitur quae a vocali incipiunt

superius,
et

quamvelut a

etiam h praecedat,
a

quae pro adspiratione accipitur;

Indis, ab errore, ab

magno,

maximo; sequens ab
non
nullis

humo,

ab Hyla et

ab Hyacintho, quia et y
positiones

littera fere

apud nos

vocalis existimatur. has prae-

visum est non debere propriis ci|vitatium nominibus

, , ,

Roma sed sic Antiochia veni Roma veni * 'tum cum multi principes civitatis Romae non tam sui couservandi' et cetera. Item cum tertiae personae praeponitur tantum, velut cum illo. nam
praeponi
et
,

ut ab Antiochia a

30

Cicero

31

A' in 5*,

Et cicero

aduerbia aliter erunt 1 aduerbialiter eunt Diomedes aduerbialiter erunt aduerbia ernnt Fabricius 2 veniunt om, NP: praepositiones sunt Charisius l. c. et cum verbis Diomedes inter praepositiones numerantur Fabriciits 3 ciuilatum dissertissimiis 7 disertissimus om. NP, add. Fahricius 5 sed et domo repperiamus 8 seu] et 9 nonnulia nos ueteres P 16 adversus velut oni. est om. 17 refertur om. 22 abibotliica. AnOTncBiBMO<|)iab bybliotheca ab KHC K.\iemTHCi!iBNO<})HKHC. ab episiulis ATTOTWN.eTTiCTOAON item epistoiis item {reil. om.) 27 errore] Jierote coir. herode P 25 ab uocali ^V per. 5. 29 ciuilatum 30 lacunam indicavi, qua 28 fere peraeque lu ea quae de no?)iinibus civitntium in loco sine praeposilionibus positis dispuiala erant hausta esse videntnr 33 ileni cum tertiae personae praeponiiur tantum veiut cum illo.

P P

P NP

NP N

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 207. 208 r.

II

233
p. 139 L.

primam
cuni

et

secundani subsequilur, meciim tecum; item nobiscum vobiscum,

illis.

Item tenus subsc([uitur, pube tenus, facie tenus, paulo tcnus. Item
5

in

pracpositio,
velut

quotiens significationem babet

in civitate

in

b)co,
r^j

recipit

casum

ablativum,

quod

est

apud Graecos iv

noXEL.

eadem
id est
II

in praepositio derogativa est,

oxtQrixiv.ri, ut probus inprobus, doctus

indoctus;

non numquam etiam

;

adiectiva
in

Tr^off^ETtxr;',

ut potcns inpotens,
intel-

valde potens
sit

quamquam

bac appellatione etiam derogativa

legatur, ut
10

inpotens.
significat,

Item super, quotiens supra

accusativum recipit casum,

recipit ablativum,
id

id
est

est super subsellium; quotiens vero de significat,

super Hectore, boc est de Hcctore, ut

ait

poeta

multa super Priamo rogitans, super -Ilectore multa.

Item per
15

diversas

habet
Sia^

significaliones. Si
ifiov
7;

non

euim tantum

pro

eo
aut

quod

est

apud Graecos

asd

dt'

iKsivov , id est per

me

per illum, intellegitur,

mitur,
inl ifiov
>]

nec pro eo tantum quod est

quasi per

im apud

Graecos su-

inl aov yiyovev,

me

aut per te factum est,

iuris iurandi
xcc

sed eliam non

numquam

pro eo accipitur quod apud Graecos

exactione usurpatur,
20 ita

id est xovg

&Ovg aot,

rrjv 7ti'axiv aot,

aaxQa

aoi,,

ut ait poeta

item

per sidera testor, per superos atque hoc caeli spirahile numen. accipitur pro eo * cum nostra voluntate iiu^e iurando adfirmamus
(la

aut

negamus,
25

xovg &eovg,

v*)

xovg &Eovg, ut Graeci dicunt, quale est apud

Vergilium

per ego has lacrimas dextramque tuam te, per conubia nostra, per inceptos hymenaeos.
4 5

8
iii

iV

loco

quod
in

e ap gr^cos cn

recipil
et

casu

ablaiiuu

_ uu

in

ciuitate

Eadem
iinuquam

pposilio derog

epHTiKHUtprobusinprobusdoctusindoctus
ut

etiam

adiec

TTPOCoeTiKH

potens

inpotens

id

5 iv

trj

Ttolsi recipit

6 derogatiua

et lu

7 adiectiua

TtQoa&sriTi^^ ut

lu.

mihi quatluor fere litlerartim lacuna esse visa est

nam primam et secundam subsequitur ut mecum lecum secum nobiscum vobiscum cum illis. at tenns subsequitur ut pube tenus exc. Bern. 3 item tenus ui item hacliacteiius 4 iji loco quod est apud graecos eNTHnoAei recipit cassum ablatiuum uu in ciuitate eadeiu P 7 adiectiua G derogatiua est CTepHTiKH ut 11 abiatiuum id est super hectora mulia hoc est de hectore ut ait npocoeTiKH ut P poeta rnulla super priamo rogiians super hectore multa ablatiuum id est super hec12 poeta] l^erg. Aen. I 750 tore multa {rell. om.) iV 15 AieKiNOY ide fjrt'] aeque 16 est om. N, add. 17 enicMOY enicoY eniMOY.Henicoi P qnasi super me aut super te P 18 iurls om. N , add. 20 poeta] l^erg. Aen. 111 599 21 per sidera testor post 22 numen conlocata in transposuit Fabricius 23 pro eo quod ex nostra uolimtate Fabricius. fortasse pro eo quod est apud

tenus

NP

NP

Graecos

(icc

vel vri, cuni

e

nostram voluntatem

H 24 Ne

25 Vergilium] Aen.

IIII

314

27 incoptos

231
p. 208.

CHARISII
209 P.
qiioil
vrj
|..

139. 40 L.

ul

sil

pcr lacriinas per (J(\tram pcr lc,

sit

(Iraeci fia dicimt,

per conu-

hia,
liir,

prr liymcnaeos, ut
(|iioliens
7ra()'

vtj

ruv yaftov,

xou vfievaroi>.

ilem inlcllegi-

solemus incusantes aut excusantes ponere,

Ttag'

quoil (iraeci diilliim

ciinl
iit

avrov yiyovtv,
per

inov ovdev yiyovev

ut (ieret.

per

ractuin

cst
5

(ieret,

me non

est factuni

item

accipilur

(aiam

pro eo

(|uo(l

est valde, velul ciim

dicimus perdoctus, id est valde doclus, ipiod est

(loctissimus.

|)raeponitur

aulem

absolutivis.

[cryo ut

scipio

peroptumus
quasi ad
lo

dicimus]

erpo, ut scio sequi veteres, peroptumus non dicimus.

et

Ilem ad
ilkun 60
,

apud

lioc diflerunl:
,

ad enini ad locum refertur,

apud

in loco

quasi apud illum sum.

rcfertur, quasi

Itein in et erga

hoc differunt: fere enim erga ad adfectum

in

crga

illuin

sum benignus,

ad simultalem, quasi in illum

Item secundum
quasi

duplicem intellcctum habet;

id

sum saevus. modo ad proximitaten),

aemulationem, quasi
|j

sccundum

illum sedeo,

est prope; niodo ad

illi.

secundum Epicurum
tiones

vivo, id est similiter

is

Item ante illum,

post illum, inter illum, penes illum:

hae praeposisolent
et

non numquam promiscue accipiuntur.

et

nam

et

postponi

accentum utiquc mutant, aliquando

item paucos post aunos,
item

casum,

(juale est

paucis ante diebus,

'arma inter iuvenum',

item illum pe20

|

nes, ut

sit

penes illum, ante paucos dies, inter arma iuvenum.

et

Itcm ex

de pracpositiones non nuniquam mediae inveniuntur,

cum
quod

dicimus fac tua ex rc,

qua de re

agilur.

quidam ex refcrunt ad locum,

at vero

unde eximus, quasi ex fundo vcnio, ex agro venio,

Graeci nsQt dicunt, quasi de Marcello,

de ad

id

augur multa narrare de iucunde solebat'. item e

quasi c caelo,

C.

Mucius Laelio socero suo mcmoriter ct25

ut Cicero de amicitia *Q.

praepositio

non tantum ex loco

significat,

sed et pro eo quod est pro accipitur,

item e re
est.

cum

dicimus e re

pubhca
te; abs

est, id est pro re publica;

Item abs.

haec fere praepositio hoc

illo

modo

profertur nt dicamus abs

3^

me
id

abs

non

dicitur,

Item pro multas significationes admittit.

est ante,
est pro

accipitur

enim pro eo quod

significat

tempUs

est,

^pro turribus adstant*.

ttapaton F 2 YMeNeoN N 4 nAPAYTON 7 absolutiuis P absolutius N dicimus ex emendatione corrupCae scripiurae nata esse videntur. ergo et nos ueteres secuii peroptumus noo dicimus Fabricius ergo, ut Scipio peroptumus, secuti ueteres, nond icimus Lindemannus: fortasse ergo viliose secundum veteres 9 refertarF perferlur N 11 refertur F referlum N 16 ante illum et inter illum penes illum uarie ponuntur. nam et postponi solent et accentum mutant p 17 promisce F et post soient om. N, add. F nam om. NF 19 paucis post annis Fabricius 20 inter pauarma] Verg. Aen. VII 453 arma inter regum falsa formidine ludit cos NF anle uel post paucos Fabricius 27 e rep. 24 Cicero de amicitia] II id est pro re publica ilem e re est. Abs iV e re puplica est id est pro re puplica. Item abs F 29 abs hoc modo profertur ut dicanius absme abs te abs illo non diciturp 31 Item pro multas significaliones habet. accipitur pro ante, ut pro templis est, et accipitur pro longe, ut proiectas id est longe, et accipitur pro porro, ut produxit id est pono duxit. signilical etiam niotum animi, ut pro dii et rel. excerpta Bernensia pro turribus] Verg. Aen. Vdll 677 32 pro templis et pro P ergo

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 209.

II
P-

235
140
I..

10 P.

et

poiTO,

ciini
illiini,

(iiiasi

apcrtuin

sit

in

niedio

el

dicatur

provocavit

illiim,

produxit

id

est

porro iiium vocavit aut duxit.

signilicat ct longe,

quasi proicclus.

itcm (juod apud Graccos vTcig dicitur, qnasi pro Rabirio,

a[)U(l

pro Milone.
5 signilical

ilem quod

Graccos avrl
,

dicitiir,

quasi ovtog
,

aw' Indvov.
dicimus pro-

etiam aliquando derogationem

id est

id est atiQrjGiv

cum

lanus

luciis,

non sacer,

quasi porro a fano positus,

quod Graeci
'pro

^i^rjXov dicunt.

significat eliam

Gxnhaa^ov, cuni animus movetur,

di

deum
10

atciue

iKmiinum fldem' aut 'pro

nata dicitur,

inmortales, qui hic inluxit dies!'

item quod apud Graecos

l^riv dvvafiiv.
|j

quasi pro

meis viribus nata

xriv

Item prae praepositio diversas habet significationes.

pro valde,
ut

accipitur

enim
di-

cum

dicimus praedurum vulnus,

ut

praenimium opulentae

vitiae, id est valde,

apud Vergilium

praedurum viribus hostem,

15

quod est valde * forlissimum.

item pro eo non numquam quod fascino, quod Graeci ad6Kavta
prae te
ille

significat

et

propter,

prae

illius

virlute.

est

sine accipitur, pracfascine, id est sine

significat
et

dicunt.

ante,

cum dicimus
scriptum

felix

est,

quod

Graeci naQci ai dicunt.

est

ergo differt utruin proet aperte

scribo an praescribo dicamus.

20

enim proscribo palam

;

pono

ut

cum bona

alicuius

proscribo

praescribo autem

naQayqatpo^ai,

significal,
differt

quales sunt praescriptiones apud iurisconsultos.

ut

eadem rationc
praepono vero,

utrumne praepono an propono dicatur,

aut
disputat solet dicere
altero praefero.
'

cum

qui declamat contro',

versiam

quaestionem propono

cum alterum
2.'>

Sub
sativum,

praepositio,
si

quotiens localem significationera habet,

significat,

accipit accu-

in

locum

quale est

volat ire sub umbras,

item
et 23

noa magna mei sub terras

2

iret

imago;

III

aat (iisputat

et

cis uj ponilur et pro porio uocauit porro illum adduxit 1 porro] parro P eis pro eo quod apud grecos anti dicitur ut pro imperatore pugnauit p 2 uocauit
:

u
et
ficat

proiectus 4 dvxQ anti antckinoy signiadduxit 3 proiectas ante kcinoy 'signiiicatioiiem et aliam derogationein P etiam aliam derogationem H inluxit iutercipit u; 8 dii inmortales dii mortales 5 CTepeciN interiuxit tam qiiam codicis scripluram edidit Lindemannus , ut senarius iambicus consti-

NP

N
V

NP

12 opoleut^ 13 Vergilium] Aen.748 15 lacuna tueretur diesq; quam indicavi aut exemplum nominis praefortis, quod finxerat grammaticus, excidit, aul prae (pro p) illius uirscriptum fuit valde durum vei fortem lioc est fortissimum tule Pp prae illius uirtutem A' prae ilio lioc est propler ipsius uirtutem Fahricius profastiiio id est sine fascino P: item ponilur 16 praefascine id est sine fascine pro siiie ut praefascine id est siue fascine p accipitur pro siue ut praefascine id 17 abascanta , om. 22 differt] refert est sine fascino excerpla Bernensia an propono om. N, add. cum qui cumq; cum quis w 27 uoiitare sub lo. Verg. Acn. Ilil 000 sic sic iuvat ire sub umbras et nuuc w. 29 et fi

NP

NP

Verg. Acn.

IIII

054

niei

meis

iret

ire

ibit

236
p.

CHAniSII
ilO.
II
l>.

p.

140. 41

I..

ablativum veio, quotiens in loco signifiraf, quale est

Troiae suh nio(!nihus altis,

ilem

clipeique sub orhe tegunlur.

cum

vero nulla loci significatio est, indistincle praeponitur, quale est

suh
militiam;
item accusativum sub eundem sensum
ecc e au
t

te

tolerare niagistro

pr

uh

na

1 i

u s.
|

Omne verbum quodcumquc

remordeo remordes: exceptis
facit

praepositionem recipit eiusdem ordinis de-

10

clinalionem facit, velut scando scandis, ascendo ascendis, mordeo mordes,

Iiis,

sapio sapere (adiecta enim praeposilione

resipio resipire

et

fit

quarti ordinis,

sed desipio desipere facit, non

desipire); cieo ciere, accio accire,

concio concire, excio excire;

do dare,
is

addo addere,

et

alia

siqua invcniuntur.

Gaius lulius

Romanus de
de

praepositionihus libro
variis

ag)OQ[iciv

ita

refert.

Suetonius

Tranquillus

rehus

'praepositio||ncs'

inquit

'omnes
grammerito

omnino sunt Graece duodeviginti',

prope
in ex

qui

numerus

inter oinnes criticos

maticos profecto convenit, nostras vero esse has, ab ad praeter pro prae

sub super subter.

praepositiones

quia praeponuntur,
I

20

censentur.

nam

et illud Sallustii historiarum lihro

'quos inter maposse

converti.

xime'

praepositio

est,

quia

per

anastropham dicimus

praepositiones aut casihus serviunt aut loquellis aut et casihus et loquellis.

casihus serviunt, ut apud penes, apud te, penes te;
di dis re

loqueUis

am

con de

se au

ut amplector consedi desinil.

,

ceterae et verbis cohaerent 25

et casibus.

praepositiones sunt hae

cis

a ah abs ac ad adversus

am

ante

ap
de

apud as au cum coram

di dis

citra

circum contra circiter circa con

xo

e ex erga extra in inter intra iuxta infra

ob

of oc penes' per post

propter praeter pro prae palam prope pone prode re suc se sine sub super
subter supra secundum trans tenus usque ultra uls;
velut a
rationibus, 30

1
II

loco

227

priami
et cod.

4 clipeique] Ferg. Aen. P locum N 2 Troiae] Verg. Aen. I 95 6 subj Verg. Aen. VIII 515 9 ecce] Verg. Aen. VI 255 priami N lumine NP 15 inveniuntur Diom. p. 374 10 Omne requirit P

pere

13 resipere et fit tertii ordinis sed desipio desipere facit non desiresipire et erit IIII ordinis sed dissipio dissipire facit non disepere resipire 14 excio et erit tertii ordinis sed dissipio dissipere facit non dissipere cod. Leid. 19 prae in ex (om. prope) prae prop. excire Diomedes l. c. exeo exire
Leid.

NP

anastrofam N anastrofan P 22 quia NP quam Fabricius 25 au] an w 2(3 praepositiones abs ap au circiter supra usque in NP au tuetur Diomedes p. 405 30 exempla praepositionum in NP turbata, omissas addidi ex exemplis infra positis cum rationem archetypi in quo pagina bifariam divisa ea perscripta eranl, non satis sunt autem in N ita scripta, uelut a intellexissent librarii, in suum ordinem revocavi. rationibus ante forum ab auctoribus appellare abs te apud iudicem accepit astulit ut

mea

ueter.

adtraxit aufugit addictus

cum

legionibus

~adnersus edictum

cis

padum

citra

cog-nit:

gratiam circum amicos contra inimicos circiter kalend. circa urbem concepit per te post rem propter nos praeter iocos pro reo prae risu palam populo prope rus detulif

INSTIT. GRAM. LID.

p. 211. 12 P.

II

237
P. 141 L.

ab auctorihus, abs te, accepit, adtraxit, addiclus, adversus edicturn,

ante forum, appellare, apud iudicem, astulit ut vcteres, aufugit,

am

*,

cum

logio-

nibus,
circitcr

coram

*, cis

Padum,

citra gratiam,

circum amicos, contra

iniinicos,

Kalendas, circa urber., conccpit, (;ognitus, detulil, dimovit, distuex arcc,

erga diligentiam,
extra limitem,
litus,

slit, e iure,

iniecit,

in foro,

in

forum, inter cives, intra caulas, iuxta

infra

gradus, ob iram, * pe-

nes me, pcr te, post rem, propter nos, praeter iocos, pro reo, prae lisu,

palam populo, prope rus, pone saepem, prodest, removit, sub domo do-

mum,
10

supcr caput,

subterfugit,

supra fortunam, sinc dolo,

tenus fine,
a ab

subter mare,
ultra

subter mari,

transtulit,

Irans ripam,

usque ad portam,

modum.

ablativo casui servientes hae,

cum coram de

e ex pro prae

palam sine tenus: accusalivo serviunt hae, ad apud ante adversus cis citra circum contra circa erga extra inter intra iuxta infra ob penes per post
propter praeter prope pone trans ultra: accusativo et ablativo serviunt hae,
15

in

[su]

sub super subter; super, ut Maro

stratoque super discumbitur ostro.

ver||bis

serviunt vel participiis vel adverbiis hae, ac con di dis re se;

ver-

bis ita, accingo

conduco diduco discedo incurro reduco secerno seduco suc;

curro subvenio supervenio subterfugio

20

parlicipiis,

accingens et aha similiter

adverbiis
formiter.

constricte

restricte

districte indecenter incunctanter

improbe de-

hae vero ut superiores coire non possunt, velut

et

cum apud penes

propter,

ideo

ablativum tantum

aut accusativum

praecedunt nec aUis

quam casuaHbus praeponuntur, id est nomini pronomini participio, cum Cicerone, cum ilio, cum elccto, quaequc in partilione versus separari
25

debent a cohaerentibus partibus orationis.

pone s^pem dimouit prodest
distulit

remouit e iure sub

domo domum ex
in

arce super

caput erga diligentiam subterfugit extra limitem supra fortunam iecit sine" dolo in forum subter mare inter ciues subter mari intra caulas transtulit iuxta iitus traiis ripam infra gradus tenus fine ob iram usque ad portum peucs me ultra modum; in P aulem ita, ueluti orationibus ante forum ab auctoribus ab appellare. abs abste apud iudlcem accipit. astulit. ut ueter adtraxit. aufugit. addictus. Cum legionibus aduersus cum legionibus. edictuni. ciy pndum. per te. citra. gratiam post rem circum amicos propter nos contra inimicos praeter locos circiter lialendas. pro reo circa urbem. prae risu. concepit palam populo cognihis prope rus ditulit pone sepem. dimouit. prode. dislulit. remouit. E iure sub domo domum ex arce super capul erga diligentiam subterfugit extra limitem supra fortuuam iecit sibe solo iufo secundum hos. in forum subter mare. inter ciues. subter mare. intra cauias transiit tulit iuxta litus trans ripam infra gradus, tenns fiue. ob iram usque ad portam. pencs me ulira modum 1 am et coram praepositionum exempla duobus archelypi versibus omissis exciderunt 6 lacuna quam indicavi of et oc praeposiiionum exempla exciderunt 8 sub domo sqg.] ordinem verborum qui fuit in archetypo, quamvis ne ipsum quidem satis integmm, restitui 15 insis suli P: su om. w 17 uerbis ita. diduco inMaro] Aen. I 700
is

curro discedo succurro reduco subiienio secerno superuenio participium subterfugiens incurrens et accingens alia siniiliter conduco. Aduerbiis uerbis ita diduco discedo succurro reduco subucuio secerra s\iperuenio subterfugio accingo seduco participium incurrens et alia similia. Aduerbis 24 quaeque 22 tantum et accusatiuum

25 orationis alieno loco

in codicibus posita esse videntur.

reclius

autem post 238, 2

avehit conlocari poterant, nisi in his quoque quae proxime secuntur a grammatico vel perlurbata esse viderentur

quaedam

vel ovdssa

238
1>.

CHAHISH
ili.
13
I'.

p.

141. 42 L.

liao|)osili()nes

interdiim
a<lsuinunt,

ultimas
velut
a

litteras

inmutant
ul

et

iunctorum
et

sibi

verhorum

prinias

pro

ah,

avehit

'aquilone
inlra eliam

procclla', jMO ah aquilone, per synalipham, nec miruin cum

suhautlia|tur sohitiiius i^ro ahsoluturus

a pro ad,

Titinius in harafo

prius

quam auro privatae purpuramque aptae

aptae
sunt,

simiis.
georgi-

nam
con

ot
111

apes

quasi

quod invicem

colligantur.

Maro

ap

iunge pares et coge gradum confcrre iuvencos.

a pro con,
ut

Maro

lo

coniugis ut magicis sanos avcrtere sacris expcriar sensus:

qiiamquam ante
demus. Sunt
et
sit

avertere,

dein convertere,

volum tamcn utrumque

vi-

aliae

plurimae praepositiones pro

aliis

apud veleres auctores

lihro

ir.

interpositae,
titulo

dc quihus plenius idem

luhus

Romanus

acpoQfiwv suh

de praepositione disseruit.

XVI

De

interiectione

ut

ail

Cominianus.

interiectio

est

pars

orationis

significans adfectum animi.

vario

autem adfeclu movetur.

nam

aut

laeli- 20

tiam animi significamus

ut hahae.

ut aaha, aut dolorem, ut heu, aut admirationcm,

alii

ex his coUigi deinceps

ita

molus animorum possunt.

sunt quae nihil docihile hahent,

Palaemon
significant
!|

definit.

interiectiones
,

tamen adfectum animi

velut

heu eheu

hem ehem eho hoc

25

pop papae

at attatae.

2 aquilone] Ferg. Aen. I 102 stridente aquilone procella, ubi aquilone, ab aquiTiiinius in fiarathro w lone Servius 3 sinalifam 4 titinnius in barnato subtesimus abte5 aptae simus Ribbeckius com. Lat. rel. p. 115 abt^simus ximus ui, uitde atteximus Mercerus in Non. p. 3, guo probato 4 at pro ad coniecerat colliguniur Neukirchius de fab. tog, liom. p. 105 abt sunl 6 aptae sunt colligenlur iV' geof III iV geopgicon libro III P. v. 168 10 Maro] bucol. 8, 66 coiugis sacris es. quamquam sacris ses quamquam 11 coniungis

NP

13 uotum tamen utrumque uideamus P uocum tamen utrimque uideamus .V 17 de inter19 De interiectione] exc. Paris. f. 123. praeterea in codice Leidensi P Voss. 33. 4, quocum fere consentit Sanctamandinus M. 7. 3, haec de Charisio excepta sunt, Cominianus plurimas interiectiones ostendit, ut sunt hae, echo annuentis, trit
iectione

but sonantis cornii (cornu om. Leid.), ei timentis (atai timentis add. Leid., miranlis, cucurru increpantis, era minanom. Sanctam.), mu increpantis, euax laetanlis, tis (miraniis Leid.), en ostendentis, attat alate timentis, mutmul conripientis, sputro respuenlis, euchoe uocantis, au iurantis, hem cohercentis, ale (ath Sanctam.) tendeutis, bula buia dispicienlis, pop slupentis, pape admirantis, pro dolentis uel mirantis, uaha risus Romanorum, fufe respueniis, palhe patientis, tnx pax gratulanlis, heu dolenlis, ua optantis, eu admirantis, phi respuenlis, eni increpanlis, laudaniis, atate et rel. (ataleht Sanctam.) fugientis 21 uelut ua.ha ut ahaha u 22 babae] pape 24 liem] item 25 pop pap aut altate et ali ut habg fufe tux pax echo trit but ei atai mu euax mu pro mntireo ciicnru em aiat nuilmut euchoe au em buta bata. exPLiciT Conplelis (reliquis usque ad finem libri omissis)
stupentis,

NP

INSTIT. (iRAM. LIB.

p.

II
p.

239
142. 43 L.

213 P.

G.

luliiis

Romanns

ita

lefert.

interifictio

est

iars

orationis

inotum
ut

animi

si^^nificans,

Jaetantis,

ut aalia,

dolcntis,

ut

licu,

adinirantis,

bahac papac.

quae quamvis Tta&ovg ozaGLv habeant^

ctiam

ncc TJ&ovg,

invcni-

mus lamcn
3

apud cos qui videntur

putoris
aliquid
ut

cthici

mcdiocritcr pathos solcrc

concirc.

Fufae,

ul

cum

perhorrescimus

quae vox
%qv(piu)

numquid
scrihit,

Acgyptium palhos ducat?

vhg iXii^ri canQa anogd.

nam,
xo

Hermes

iv

xm

l6y(p

yaQ vGjtOQOg

iffrtv,

xo dh vov ovGia^ xa^Oott

iyivtxo.

xo yivog av&QCincov ix nvQog nal

10

^avdxov

6xoXiig

numquid crgo

posterior aclas

litteram addidit et pro

y u loquens fu loqui coepit,

cum

antea sola y littera vituperatio videretur?

Tax pax Naevius

in Agitatoria,

15

me advorsari dicas, hunc unum dicm de meo sequor sinanj ego illos cssc tax i>ax. postca currcntcis ego iilos vendam, nisi tu viccris.
agc, ne tihi

Eho idem

in

eadem,

Vicislis.

Volop

est.

eho an vici inu s? (juomodo? Dicani til)i.

j

Trit Naevius
'iodam,

in Corollaria.

significat
id
<!st

autcm

ut ait Plautus in
[in

qua-

^crepitum polentarium',
Bat

pcditum

(iUrcnlioncJ.

sonus

cx ore

cornicinis

htuuin eximentis,

ut (^.acsellius Vindcx

libro

B
Ei

htterae scribit.
ei

Naevius in Tarentilla,
ci

ei
25

ctiam se audcnt
in

mccum

uiia

apparcrc.

Atattatae

idem

eadem,

attattatae, cavc cadas amabo.

7V

III

6,

[iiteiieclio cst

pars

2 admiiant babae 3 ctacinncchoovc 6 fu fu coniecit I. Lipsius de pronunt. Lal. ling XII p. 63 ed. Lugd. a. 1580 7 dncii Fahricius 8 t6 yuQ V cuTCQov laziv to dh ov ovoia coniecit A. Fabricius 14/)!. fjraec. I p. 79 10 addit jV 11 videretui- Lindeniannus uidctur A' 13 nc libi niilii lo nc te mihi Fabricius ne me tibi GuUelinius quaest. Piaul. in Asin. c, V (^Grut. lainp. III) p. 339 14 de meo servos Bolhius poet. scen. Lat. V 2 p. 11 Deniea, segnior IVesterhoTaxpax. vius in Tcr. Eunucli. prol. 36 Demea, obsequos sinam ego iilos essc. scquor] equos code.v Bondami var. lect. P6stea Ribbeckius com. Lat. rcl. p. 5 18 cst om. 15 nisi tu prctio uiceris GuHelmius l. c. 16 in eodem p. 238 signilicat N: volupe est Bothius l. c. 19 sign. aute. mutauit plautus in quadam autem uocem murum ut Plautus inquit in quadam da lu, tdn inquit eiiciam Fabricius inquit exculiam codex Bondami l. c. p. 240 in quadam] Curcul. U 3, 16 21 biit cornicis lutum eximentis codex Bondami l. c. p. 243 scribit. 22 scrib. ulitiir Plaut. in Pseud. Fahricius, coyilans de Plaut. Pseud. l 3, 24 ei (235 R) ei eiia am se audent In c cum una apparere ei ei etiam se audcnti ne cum una apparere lu, uti mecum Fahricius oiei! etiam sc audent mecum una adpnrare Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 20 ci ei: etiam se audent mc coram lipparere Ribbeckius com, Lut. rel. an ei ei , etiamne audenter mecum una appares? 26 cave ne cadas Ribbeckius com. Lal. rel. p. 18 amabo tu ambo
reci.
,

240
|..

CIIAUISII
JIS.

14 r.

|>.

113. 44

I..

Vita

leum

immortaliurn
"a(>;|;atxij',

Cato

Benex;

ubi

Statilius

Maximus

''fxqpwvT^fft?" inquit
Mii IMaulus in

ag w

TroTTOt".

Caoco

vel in

piaedouilius,

Evax PUuitus
lio*.

quis tu 68, qui ducis me? mu perii, hercle Afer est. in Baccliidihus, *evax aspersisti aquam fili nun-s
libro

Ennius quoque annalium

aquast aspersa Latinis.

Mu

pro mutlire Lucilius saturarum

libro,

non laudare liominem quemquani neque inquam.

dolentis cst,
ut

7nn

facere,

Afranius in Emancipato *o!

o terque qua||terque Quid clamas?'

lieati,

Cuccuru Alranius

in Cinerario,

*id

me

ccLibat.

Cuccuru'.

an
15

nomen

est, ut veru

genu?
ut
lex

Em
fratrcm
pari

G.

Gracchus

Papiria

accipiatur,

'pessimi
sed

Tiberium

meum optimum
at

inlerfecerunt.
esse.

em!

sim'.

quidam em pro en volunt

ingemescere.
itaque

videte (juam par decet commemora-

tioni fraternae mortis

mora

distinctionis par est osten20

dere adfectus.

Plautus in Poeuulo

em, istaec volo ego vos meminisse omnia.

Attattatat attatae

Naevius in Corollaria,

rivaiis, salve.

quid salve? altattattat attatae. quid islud vero te advertisti tam cito?
25

St Naevius in Corollaria,
st,

tace,

cave verbum faxis. *Mutmut non facere audet',

proverbiis scriptum est libro
II.

ut

apud Apuleium Platonicum de

4 perii Bothius poet. scen. Lat. II p. 436 pueri N peri w 6 Hnnulium iib. 4 13 (247 R) fili nnntio om. fabricius 7 Fahricius. in quinto libro posuit Fahlenius Enn. poes. rel. p. XLVI et p. 28 aquast^ Asper a latinis uj aquas istas per litum 'codex 1. Dousae'' apiid Me7tilam Enn. annal. fragm. p. 424, unde evaxst Aspis ab Attilio Merula, quod refutavit A. Kochius exercit. crit. in prisc. Rom. poet. p. 12 8 mu facere pro mutire Fabricius mu pro muttire lucius neque enim mu facere in quemquam p Lucilii versum in undecimo
1

maximes

in

Bacchidibus]

II

3,

\n

saturarum libro posuil

I.

Dousa

Lucil. sat.

rel.

p.

50

9 neq, facere

umquam
c
|

neque mu facere unquam uj 13 clamas Cucuru 12 o terque] Verg. Aen. I 94 N. et haec et quae eodetn modo postea adscripsi ita in codice scripta sunt, ut paucaC litterae in extremis versibus deesse possint: quamquam in extrita scriptura non satis
c

certum indicium adparuit 16 accipiatur pessimi ti fralrem A' 14 cucuru 18 pari si iT at iV pari sint ut w 24 Rivaiis salve. 20 in Poenulo] III 4, 16 quid 'salve'? attat tdttatae Quid istiic vero 'atatae' te advertisti tam cito? Ribbeckius com. Lat. rel. p. 10 25 St Fabricius It A" 26 st tace Hauptitis PhiloL I p. 376 st
|

tale Fabricius selale

INSTIT. GRAM. LIB.

p.

II
p.

241
144
?..

214.

1.'

P.

Spattaro

Afranius in Aoqualihiis.

quani vocem frequcnler apud euin

positain ait Paulus iiovO-svia^iov vini sensunique suflerre.

Euhoe Maro
5

VII,

euhoe Uacche frcmens, solum

vociferans,
Ennius
in

te virgine (lij>iiuni

Athamante
his erat in ore
illis

Bromius, his Bacchus pater,

inventor sacra*e:

Lyacus

vitis

10

tum pariter euhan euhoe euhoe euhium ignotus iuvenum coetus alterna vice
i

n iba

a cri s

B acch

co

m o d o.
re

Au

Afranius in Emancipato,
a

mmo

ed e

po1

vo s

up

mum m eum

co

celebretis diem,
15

idem

in

eadem

au quid

me censes? Obsecro,

non audisti?

Hem
20

Afranius in Emancipato,

hem quid

ais? Mane, Servi, quaeso, nisi

pauca
s

molestum
un
t

est;

lecum quae
Pro luppiter [pro]

volo.
gaudentis,

pro luppiter, ut mihi, quidquid

25

ago, lepide

omnia

prospereque eveniunt;
pro luppiter
irati

Terentius in Adelphis,

pro luppiter, tu
-

homo

adigis

me ad insaniam.
V',

||

H&r},

ut

ait

Varro

de Latino sermone libro

Titinio Terentio Attae;

nullis

aliis

servare

convenit,

inquit,

quam

7ca&i]

vero Trabea, inquit,

Atilius Caecilius facile

30

moverunt.

egone illam? quae illum? quae me? quae non? sine

m
mori me malim: sentiet qui
praecise,
inquit Varro,

vir siern,

generat animi passionem.

quod novi generis cum

non

sit interiectio

sed ademptio, tamen interiecti animi causa vocitamus.

8 Lyaeus u) "VII 389 7 liis erat Fabrkius is erat X Euius \*i 11 insullas N. 9 eulioe euhoe om. N, add. Fabriciu.i exsullas falso e codice adnotaverat Lindemannus, quod defendit A. Kochius Mus. Rhen.
3 Maro

VH] Aen.

lis^us A^

19 15 iteni.in N VIMl p. 305 13 au mi homo immo ui au m omo immo serua w 23 pro luppiter] Flaut. Pseud. II 1, l (574 li) 25 Adelpliis oiu. N, add. Fabricius. Ter. Adelph. I 2, 31 27 nullis aliis Ritschelius parerg. Plaut. I p. 194 nullus ali N nulli alii lu 28 alte pallie N palhe patlie omisso Attac noinine w 29 mouei'ant w 33 illnm (]uae] illamq: N 30 egone] Ter. Eunuch. I 1, 20 pcis^A'; praecisum, inquit Varro, genus ad animi passioneni quod novum genus cuni non sit interiectio, sed ademtio (autum, inleriecli animi cansa inleriectionem vocilanuis coniecit Reuvensius collect. litter, p. 132 praecisio, inqnit Varro, gcnerat auinn passiunoviss.
:

GRAMMATICI LATINI

I.

16

242
p.

CIIARlSn INSTIT.
'm.
Ki P.

GI{.\M.

LIB.

II
p.

M4

L.

tii

me

Iionio adigis ad
||

insaniam;

irascentis et liaec oratio est

licet nulla sit

interiecla particiila

tun ronsulis <|uicquam?

et

haec irascentis oratio est:

adfectus ob

trcmoliorreoque, postqiiamaspexihanc; amorem: 'heus heus pater, heus Ilector';

dolore

mentis adfectae:

mane mane, porro

cupiditatis adfectus est.

ut audias;

Butuhatta.

hoc Piautus pro nihilo et pro nugis posuil

ut in glossis
,

10

veterum.
sacris

hutlutli, niiclus

quidam vel sonus vocis elTeminatior

scribunt.
||
|

ut esse in

Anagninorum vocum velerum interpretes

quod novi generis cum non

sit inleriectio, sed alTectio animi, inieriectionem taanimi caiisa vocitamiis Lindemanntts Ttr. Adelph. I 2, 31 1 tu nie] 5 tremo] Ter. Eunuch. I 2, 4 3 tun] Ter. Adelph. I 2, 47 6 heu lieu pater, lieu Hector Ribbeckius trag. Rom. rel. p. 202 10 butua dolore to adolere balta Naevius pro nugaloriis posuit, iioc est nullius dignationis Paulus exc. Fest. p. 36 ed. Miill. 11 vei 07. et Fabricius 12 an agmenorum uj inierpres scribit 10
;

nem men

affecli

interpretes scriU: Explicit liber

.11.

Conpletis A'

LIBER TERTIVS.
p. 215.
Ifi

P.

p.

!45

I..

Conpletis oclo parlihns oratioiiis,

ita

ut

promisimus. ad

alias

quoque

verborurn obscrvationes ordine veniamus.

I

DE PERFECTIS ORDINVM QVATTVOR

verborum perfectum tempus formae mutationem capit
,

Tn primo ordine
5

modis quattuor.
sonante,
in
liis

primo

cum maior
aravi,

pars

ita

cadet nulla littera duce con-

vehit

aro aras

probo probas probavi,

noto notas notavi.

vero decidit a littcra, velut sono sonas sonui, non sonavi; lono to-

nas

tonui,

Maro

libro II

'inlonuit laevum';
et adicctis

frico

fricas

fricui

x^i^co,

veto vetas vetui, scco

10

secas sccui, plico plicas plicui,

;

domo domas domui,

faciunt

mico micas micui

neco necas necui

perplico.

similiter praejtositionibus,

velut explico con||plico

item aliam formam

qua syllaba

deperit et priiua producilur, velut lavo lavas lavi, iuvo iuvas iuvi; et similiter

adiectis

praepositionibus adiuvo

adiuvas

adiuvi.

item

alia

forma est
sto
stas

qua

a littera eximitur et iteratio syllabae fit,

ct

velut do das dedi,

issteti;

similiter

adiectis

praepositionibus

velut

praestiti

institi

restiti

prosliti.

In

sccundo ordine

formae sunt quinque.

prima quae

in

litteram

cadil perfecto

nulla littera consonante duce, velut splendeo splendes splen[vigo et] vigeo viges vigui, floreo flores florui,

dui, niteo nites nitui,

20

teneo

tenes tenui, palleo palles pallui axQim,

borreo horres horrui,

stupeo stu-

Nm

6,

mutatioaem

4 Iii primo 5 247, 21 miiiiiam exc. Boh. p. 122 sqq. Diom. p. 3G0 sqq. cadet Diomedes p. 360 cedat 6 velut] ut P, om. N liltera om. N, add. 8 Maro laevum om. P, post 9 velui habel in quo est maro lib. omisso ?iu,

NP

XPIBUI

mero. Verg. Aen. II 693 frico cas. cui frigo frigas frigui 12 deperit NP super scriptis, ut videbatur , in lUteris quibusdam, quae non satis adparebant : orrHTi

leyi

posse adnotavi.

unde deposita
14
iteratio

ut labo

N
P

lauo

P
N

13 adiuvo
i

15 praei

posiiionibus om.
i
i

Diomedes p. 362

iterlatio

15 psleii

insteti

re-

steti prosteti

praesteti insteti resteti persteti

pallui wxpiu;

uiges

20 palleo palies

19 uigo et uigeo ges N uigeo eAMBOYMAi horreo horres horrui stu-

peo pea pui terreo lacuna quam indioavi a Hbrario relicla rui stupeo pes piii terreo *V

palleo les

!ui

horreo res

16*

244
p.

CHARISII
216.
17 P.
,

p. 145

4 L.

pes stupui 9a(iPov(iai

calui, torpeo torpes

terreo terres terrui,

tepeo tepes tepui,

caleo cales

lorpui, calleo calles callui, ti||nieo times timui, doceo

,

doces docui

valeo vales valui

arceo arces arcui

liabeo habes liabui

et

praesorbsi,
5

beo praebes praebui, debeo debes debui, sorbeo sorbes sorbui

e^'eo egcs

egui

studeo studes studui

rubeo rubes rubui

,

censeo censes

censui

et adiectis similiter praopositioaibus

velut adhibeo adhibui, prohi-

beo prohibui, inhibeo inhibui, cohibeo cohibui.

foveo foves fovi,

secunda

forma

est

qua

prima syliaba ex correpta producitur perfecto, velut sedeo sedes sedi, faveo
faves favi,

voveo voves vovi,

paveo paves pavi,

fles

caveo
lo

caves cavi, video vides vidi, neo nes nevi, fleo

prandi, cieo cies
cii

flevi,

prandeo prandes
iii

et

civi.

terti.a

fornia est

qua perfectum tempus

haereo haeres haesi,

si

syllabam terminalur, velut ardeo ardes arsi,

mulceo
ful-

mulces mulsi, suadeo suades suasi, indulgeo indulges indulsi, fulgeo

ges
fulsi,

urgeo urges ursi, torqueo torques torsi,

,

rideo rides risi,

tergeo
is

terges tersi

maneo manes mansi.

in xi litteras cadit,

quarta forma est qua perfectum tempus

velut frigeo friges frixi,

extrema syllaba

mulgeo mulges
allices allexi,

mulxi, lugeo luges luxi, porceo porces porxi ^id^ofiai, alliceo

luceo luces luxi, augeo auges auxi, pelhceo pellices pellexi Sekea^oi.
\

quinta

forma est qua perfecto iteratur syllaba prima, velut pendeo pendes pependi,

mordeo mordes momordi,

tondi.

spondeo spondes spopondi,

tondeo tondes to-

20

In tertio ordine formae sunt novem. et est

prima qua

in

cadit per-

feclum tempus nulla duce consonante, velut colo

rapio rapis rapui,
statuo statuis statui,

colis colui,

alo ahs alui,

tremui, fremo fremis fremui, arguo arguis argui, molo

diruis dirui, pecto pectis pexui,

vomo vomis vomui, tremo mohs molui,

tremis
diruo
et
25

meto metis messui, pono ponis posui,

posivi veteres dixerunt;

acui,

minuo minuis minui, exuo exuis exui, acuo acuis incumbo incumbis incubui et incumbui, consulo consulis consului,
consuo consuis consui,
sterto stertis
so

necto nectis nexui, texo texis texui,

stertui

^iyx^j metuo metuis metui.

secunda forma est qua perfecto prima

10 prandeo] c/". Diom. p. 364 Pkoc. p. 1714 14 tergeo tersi, quod Probus et Charisius et Gelsus et Diomedes comprobant Priscianus p. 870 quae 15 qua

BIAZOMAI 17 porceo ces. porxi alliceo allices allexi luceo. ges xi uageo ges uaxi pelliceo ces xi. AeAeAzu) augeo auges auxi pelliceo pellices pellexi {relU om.) P 20 mordeo

mordis momordi Spondeo spondes spopondi tondeo tondes toloudi. In .III. ordine P mordes mordes momordi spondeo des. di. tondeo. des. di. De teriio ordine N 22 Quot formas habent uerba tertiae coniugalionis in praeterito perfecto? Nouem Cominiano tesiante. et est prima quando cadit perfectum tempus in ui nulla duce consonante, ueluti colo colui, alo alui, rapio statuo uomo tremo fremo arguo niolo diruo pecto meto, pono posui et posiui, minuo exuo texo consuo metuo acuo iucumbo necto sterto excerpta codicis Reginensis 1442 24 tremo tremis tremui fremo fremis frei
i

mui
dix.

P N
29

tremo mes mui fremo mes raui

,

A'^

26 pectoj

cf. p.

218
cu

et posiui uet.

om.
sterto

27 acuo
peNXUi

29 nexui om. P
A^,

28 incumbo

bis

bui. et

incumbui

tis tui

om,

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 217.

III
p.

215
146 L.

18 P.

sjilaba ileratur, vtiut curro curris cucurri,

cecini,

disco discis didici,

cano canis

tango

(angis

tetigi,

lendo

tendis tetendi,

pendo pendis pcjiendi

xowro),

anoTLvvvco, pello pellis pepuli,

tundo
,

tundis

tutudi

pungo pungis
,

pupugi
sfefelli,
lertia

parco
||

parcis

peperci

pedo pedis pepedi TtiQdofim

caedis
cccidi

iallo
tollis

fallis

cado cadis cecidi,

cacdo

avaiQa,

lollo

tetuli.

forma est qua perfecto

itcratio

syllabae secundae est, velut addo ad-

dis addidi,

reddo reddis rcddidi, condo condis condidi, trado tradis tradidi,

crcdidi,

credo

credis
est

abdo

abdis

al)didi,

prodo

prodis

prodidi.

quarta

forma
10

qua

perfectum
pingis

in xi

litteras

cadit,

velut dico dicis dixi, lingo

lingis

rego
linxi,

regis

rexi,

pingo

pinxi,

pungo pungis punxi,

fingo fmgis finxi, frigo frigis frixi,

meio meis mixi, stringo

adfli.xi,

stringis strinxi,

iungo iungis iunxi,

jcXoKoo,
fluis
15 vixi
,

adfligo

adfligis

polingo polingis

polinxi goqodilexi,

pergo pergis perrexi, cingo cingis cinxi, diligo

struo struis struxi,
,

diligis

fluo

fluxi,

sugo sugis suxi,

,

figo

figis

fixi,
,

vivo vivis

ungo ungis unxi

quinta

tingo tingis tinxi

vergo vergis verxi

surgo surgis

surrexi, ango angis anxi, aspicio aspicis aspexi, coquo

pectis
pexi.

coquis coxi, pecto

litteras

forma
mitto

est

qua perfectum
misi,

in

si

cadit,

velut
scrirnersi,

sumo sumis sumpsi,

bis scripsi,
20

mittis
,

laedo

laedis

laesi,

scribo

allido allidis allisi

carpo carpis carpsi,

sparsi
,

mergo mergis
,

parco parcis parsi , spargo

rasi, sarpo sarpis sarpsi,
dis

spargis

trudo trudis trusi

rado radis

evado evadis evasi, ludo ludis lusi, plaudo plaucludo

cludis
clusi,

plausi,

cedo

cedis

cessi,

premo premis

pressi,

16

22

iV
tis

aspicio aspicis aspexi coquo coquis coxi pecto

pexi

// niittis

misi l

Quinta forma est qua perfectii in

si litteras

cadit uii

20

scribo

bis

psi

allido

dis

lisi

carpo

pis

rpsi
dis
si

sumo mis sumpsi mergo gis si parco

sarpo
pis
si

spargo gis
ludo
dis

sparsi

trudo

dis
si

trusi

rado

sarpsi

eu

lusi

piaudo dis

cedo cedis cessi cludo

dis

pmo mis

si.

18 sumpsi. mitto tis si. scribo w 22 premo mis ssi, promo spargo u)

scribo bis psi corr. bsi

u)

20 parco

cis

3 tundo tundis tutudi Charis. p.220 tundo tundis tutundiiV: tondo tondis totondi purgo tundo tutundi pungo pupungi exc. Bob.p. 123 toudu pungo exc. Regin. purgis pupugi om. tollo posco tullo tetulli 5 cdo dis c^cidi ancpu) 4 pepidi 10 pungo pungis exc. Regin. 8 abdo prodo perdo tondo indo exc. Regin. utrum pungo an pango gis xi esset dubitavi. utrumque positum punxi /*, om. ui. in

P P

est p.

220

lingo iingis linxi fingo fingis finxi frigo frigis frixi meio

is

mixi stringo

slringis strinxi

lingo

gis

xi

fingo

gis

xi

frigo gis xi

meio

n meis raixi stringo gis

polingo polinxi P. pollingo nsgt.aTsXla) veKQOv , at-QOTcXo-KCO , ivtucpia^(o raQLXSva , aoQOitloii<o glossae Philoxeni. aiQOTtOKo coniecit Lindemannus 15 nam unguo Nisus quidem et Papirianus et Probus tam ungui qoam unxi dicunt facere praeteritum Charisius vero uiixi tantum Priscianus p. 881
xi
, ,

12 poUingo gis poilinxi ciPorrAOKw

.uerg'!

uergo. uerxi P 16 pccto pexi Charisio tribuit Priscianus p. 902. 1254 17 cadit ut ledo ledis lesi scribo scripsi mergo mersi parco parsi spargo sparsi trudo tru..si rado rasi sarpo sarpsi euado euasi ludo lussi P 22 pmo psi promo

promsi

246
p.

CHARISII
2IS.
19 P.
,

p.

146. 47

r..

proino

i)roinis [^rompsi

iiro

uris

usssi

gero geris gessi

nupsi,
sexta

demo demis dempsi,

facessis
facessi,

concutio
viso
visis

conculis
visi,
e.\

concussi,

nuho nubis
capessi.

facesso

capesso capessis

fonna est

qua

perfeclo

prima syllaha
rupi, cepi
,

correpta producitur, velut fugio fugis fugi,

rumpo rumpis
capio capis
|

fundo fundis fudi,

lego legis legi
,

cudo cudis cudi,

,

vinco vincis vici,

,

facio facis feci

enii,

iacio iacis ieci

sperno spernis

sprevi,

lino linis levi,

emo emis

cerno cernis crevi, sero seris sevi et serui,

incipio incipis incepi,
verri aatQco,

scindo scindis scidi et scindi,

satago
salagis sategi,

frango frangis
sinis
sivi.

fregi,

verro vcrris
in
i

sino

septima

forma

est

qua perfectum

lilteram cadit duce vocali quae loco

conso-

lu

nantis est, velut cupio cupis cupivi, sapio sapis sapivi et sapui, peto petis
petivi,
sui.

quaero quacris quaesivi, tero

teris

trivi,

pono ponis posivi

nona forma
vclul

et

po-

octava forma est qua perfectum cadit in similitudinem verborum primi

est

ordinis, velut pasco pascis pavi, sterno sternis stravi.

quae
is

perfectum

facit

||

secundae personae dempta

s littera,

mando mandis

mandi, pando pandis pandi.

In quarto ordine formae sunt ((uinque.
dit in
i

prima

est

qua perfectum ca-

duce v

littera,

in

usu

lamen dempta, velut munio munis munivi

item
in

et munii,

servio servis servivi et servii.

,

ceteris lenio lenis lenii,

,

garrio garris garrii

vii
,

gestio gestis gestii

,

salio salis salii

,

saevio saevis sae;

20

esurio esuris csurii

ligurrio ligurris ligurrii

hoc

est degusto

j)arturio

\0 N
piomo mis prompsi uro
concussi
ris ussi

gero geris gessi

sis

demo

tlemis

dempsi co

nubo bis nupsi facesso

facessi

uiso sis uisi

capesso ca

rumpo
lego

Sexta forma est qua perfecto prima sylla ex correpta producitur uu p pis rnpi fundo dis fudi cudo dis cudi uinco cis uici
gis

gi

facio facis

feci

iacio

iacis

ieci

speruo

nis

spreui
is

emo emis emi cerno

incipio
incipis

nis

creui

sero seris seui et serui credo

gis
:

incepi
sino
sinis

frango
siui

fregi

satago

gis

uerri
iVlIle',
1

capui

Septima forma
tis

10
u)

2 concutio
1

cussi

3 capesso

sis si

7 serui. incipio

ui

concutio concussi P demo demis psi. qualio in usu non est, sed cussi Fabricius secntus Priscianwn p. 880, quatio quassi, quod faceso facessi uiso uisi capeso capesi Sexia P. haec teste Ciiarisio in nsu non est iu i convertentia faciunt praeteriium pereadem secundum Diomeden et Charisium fectum, facesso facessi, capesso capessi, viso visi Priscianus p. 902 4 producitur ut fugio. is. fugi rumpo rupi fundo di cudo cndi uinco uici capio caepi lego 5 cudo, secundum Diomeden et Charisium et Phocam cusi, secundum alios cuAx Priscianus p. 889. unde Fabricius omisso h. l. verbo cudo supra post 245, 20 trudo dis si interpo6 iacio iaceci sperno sperni lino leni emo 7 serui scindo et suit cudo dis si

demo dempsi

concutio et percutio

tis

9 satago sategi uerro uerri P: scindo (corr. -di) incipio incipi P: cf. Dioni. p. 367 verro enim secundum Servium versi facit, secundum Charisium aiitem verri Priscianus
sa

p.

sapio sapiui et sapui P: Probo tamen sapui 11 sapio pis piui et sipui pont) 12 pono ponis sui placet dici, Ciiarisio sapui vcl sapivi Priscianus p. 879 posui P: posui et posiui Charisius p. 217 18 1(3 pandi : De Illl ordine : In 21 ligurio ligurii parturio dempta] capta A', om.

900

N N

mSTIT. GRAM. LIB.

p. 219. 20 P.

III

247
p. 147 L.

parluris parturii, praesagio praesagis praesagii,

vestio veslis vestii,

hinnio
hirrii,

hinnis hinnii, niugio mugis niugii, insanio insanis insanii, hirrio hirris
niollio

molHs moIHi, polio polis

qua
,

polii, sepelio sepclis sepelii,

reperio repe-

ris reperii,
5

grunnio grunnis grunnii, audio audis audii

in
i

et audivi.

secunda

forma

est

perfectum dcsinit nulla vocali nec consonanle duce, velut

,

volo vis volui

tertia

malo malis malui

operio opcris operui

si

aperio aperis aperui.

farcio farcis farsi,

forma est qua pcrfeclum cadit in

fulcio fulcis fulsi,

litteras, velut

sarcio sarcis sarsi,

saepio

saepis

saepsi,

sentio sentis
hausi.
in his

sensi, cambio cambis cambsi, hoc est

10

muto; haurio hauris

esl

perfectis liltera geminata

in xi litteras,

non

cadit.

quarta forma

qua perfectum cadil

vinxi.

velut sancio sancis sanxi,

vincio vincis

neque

in his

perfectis

httera

geminata

cadit;

nec

alia

sunt excepta

quam haec duo

verba,

item septem superiora.

quinta forma est qua praesens prima per-

sona in similitudinem cadit verborum secundi ordinis, secunda mutatur in

15

quartura

perfectum cadit in

duce v

littera

ut eo

is

ivi

et siqua

eorum
venivi.

praepositionibus adiectis fiunt, velut transeo transis transivi, exeo exis exivi,

subeo subis subivi, redeo redis redivi, queo quis quivi, veneo venis

quorum verborum
prima
20

futiirum tempus
ordinis

in

bo cadit,

quia,

ut

supra

diximus,

persona secundi
in

similitudinem
litteras

sequitur;

alioquin

futurum

tempus

quarto ordine in

am

terminatur,

velut sentiam serviam

muniam.
Sunt quaedam perfecta
similia

ab

instantibus

derivata

diversis facta
frixi

in his symptosi, velut aceo aces acui et

et
25 et

acuo acuis acui, frigeo friges

frigo frigis

frixi,

lugeo luges luxi et luceo luces luxi,

,

fulcio fulcis fulsi

,

fulgeo fulges fulsi

)j

cerno cemis crevi et cresco crescis crevi

,

paveo pa,

ves pavi

et

pasco pascis pavi

sisto sistis steti

,

et sto stas

steti

consisto

consistis constiti et consto constas constili

fero fers tuli et tollo tollis tuli,

perfecti instans

quod
30 deris

in consuetudine sustuli facit;

eius

tamen

apud

vete-

res sustulo: pendeo pendes pependi et pendo pendis pependi, pandor pan-

passus

sum

vel

pansus

et patior

pateris passus

sum

vertor verteris

versus

sum

et verror verreris

versus sum.

Sunt quaedam verba quae habent perfecta duplicia, velut pango pangis pepigi et

panxi,

parco parcis peperci et parsi,

pungo pungis pupugi

reppesio reppii mallo maUis 6 malo malis malui 3 repperio ris rii mallui N: nolo nolis nolit indicalivo modo posuit grammaticus deverbo p. 181 ed. Vindob. 9'cambio campsi Pcambio afisi^co 7 farcio farsi sarcio sarsi sargio sarsi fulcio in his littera geminala ponit Charisius et eius praeteritum campsi Priscianus p. 906 \\\ is littera perfecta gemina non cadit perfectis 12 littera perfectis non cadil in IIII 15 om. N, add. 13 praesens] perfectum 14 in quarta perfecla ab duce u uero litterae 22 Sunt 248, 5 Apuleium Diom. p. 369 n n synptosi in similia slantibus diriuata ab istantibus 23 symptosi

NP

25

27 consteti consto constas consteii N consteti consto constas consleti P 29 pendeo pendes pendi pando pandoris panet ante sus sum pansus palior eris passus snm uertor eris uersus sum Sunt P pendo, item ante patior et ante verror om. 33 pepigi et panxi P pepegi et parsi
et anie fulgeo

om. N, add.

P P

et

26

steti

slo

248
|i.

CHAHISII
2i0. 21 V.
p. 147. 48 L.

pl

[)uii.\i,

vellc

voUis vclli el viilsi, nilor niteris nisus el nixus suni,

apuil veteres, tundo

teneo

lenes tenui el tenivi

tetuli
et

tundis tutudi et tunsi, tollo tollis

altus,
dirinio

sustuli,

alor alcris alilus

sum

et

dirimis

diremi et

dirempsi; sed
Irivi

maf,'is

diremi:

deleo deles delui et delevi, tero leris lerui et

5

iuxta Apuleium.

II

DE DEFECTIVIS
in

Sunt quaedam verha quae ex forma agendi

passivum perfecto ver-

tunlur, quae eliam defectiva appellan|lur, secundi ordinis, velut soleo soles
solitus

soleo

sum, audco audes ausus sum, gaudeo gaudes gavisus sum; sed verbum futurum omnino non habet, quia vim liabet praeteriti nec
tertii
fio

lu

potest aliquis futuris consuesse:

diffidis

ordinis fido

(idis

fisus

sum,

diffido

difllsus

sum:

quarti ordinis

Us factus sum,

et

ex eodem patefio
tepefio, raadefio,
arefis

patefis patefactus

sum,

calfio calfis calfactus

expergefio expergefactus

sum
verbi

et

sum; similiter experrectus sum, arefio

est
fio

arefactus

sum.

infinitivum

huius

quod
ut

fieri

facit,

cum omnia

verba

is

activa voce elata in e faciant,

amare docerc dicere munire.

haec verba

quorum perfectum in passivum deducitur participia habent Iria, secundum formam quidem activam praesentis teinporis et futuri, velut confidens confisurus, audens ausurus; secundum formam autem passivam praeterili tantum
teinporis
,

velut confisus

ausus. H neque enim possunt habere futurum, 20

1520. 250,6 N
finitiuum
tl

// faciant

uerbi quod e

fio fieri facit

cum omnia uerba

actiua uoce elata in

.e.

mare docere dicere munire. h uerba quorum perfectum in passiuu dedu participia habent tria secundum formam quidem actiuam psentis temp confidens confisurus uii audens ausurus secundum formam pas
item
uii

confisus ausus

.-.

Infinl inst. solere pff et plos solilii

ee et fuisse 2O

15 Infinitiuum
futuri temporis
ui

lu

16

ut

amare

18 temporis

el futuri uj

19 passiiiam

et panxi N: simplex tamen pango etiam pepigi facit seciindum Cliarisium et panxi tenui et tetini Diomedes p. 363. 369 Priscianus p. 894 2 tenui et teniui tondo tcndis et tondi et tonsi 3 diremo mis diremi dirimo is dirimi P 4 doloeo deleui et delei tero is derui et teriui iuxta apolegium 7 Sunl 16 mu-

NP

nire Diom. p. 351 sqq.

in pasiuii

in

passiuam Fabricius:

in

passiuum perfectum

defido is defisus sum uertantur 11 fisns 13 madefio madefis madefacuis sum expergefio expergefis expergefactus sum arefio 14 et experrectus 15 Infinitiuum suni Lindemannus et experfactus sum .V, om. uj 16 faciant ut 17 deducitur participia 18 temporis et futuri ut confidens amare 19 ausiu'us] in his quae secuntur perturbatum in utroque codice conplurihus locis verita conlocata, 19 ausurus secundum formam borum ordinem correxi. sunt aittem in passiuam autem praeieriti temporis ueliit confisus aiisus 250, 6 infinitina instantis solere 250, 19 aiisurus et cetera (quantum quidein ex laciniis membranarum et incertis litterarum vestigiis perspici potest. nam verbi gaudeo declinatio, cuius partem servavit P, item ea quae ex eodem Hbro interposui. 20 neque enim possunt habere futurum, omissa erant)2^^, 1 ut dicatur audendus 250. 5 solitus essem 251, 3 Et qiiae ex fio nascuntitr 251,23participia sublatus tollendus250, 2 1 Tertii ordinis 251, 2 factus fiendus 251,24

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 221 P.

111

249
p. 148 h.

ut

(licalur

audcndus

gaudendus

confidendus.

illud

tanicn

ol)servabinuis

quod,
pio;

(juauivis dicalur

confidendurn audendum,

figura dicilur

non

partici-

quod ipsum etiam ab omnibus verbis

loco
fio

figurari potcst,

de qua figura

iam adnotavimus.
5

haec verba qualitale deficere dicuntur, tjuorum declinainseruimus.

tiones

suo

adnotandum tamen

est

quod

eadem verba

quae ex

veniunt, ut calfio olfio tepefio arefio,

ctiam activam declinatio-

nem totam habere

usurpant
10

possint, velut tepcfacio calfacio pafcfacio.

Sunt quaedam verba quae, quoniam non habent sua perfecta tempora,

tamen eiusdem
facit
;

significationis

verborum

perfecta,

velut

vescor

pastus

sum
dicit.

ex eo tamen venit quod est pascor.

facit

vescitus enim

sum
con-

nemo

item arguor convictus suni

ex eo verbo

quod

est

vincor, habet tamen apud anliquos argutus sum.

item angor anxius sum; item fero tuh,

facit.

anxius autem

nomen

est,

quod

significat sollicitus.

qiiod
di-

esl ex verbo tollo.

15 cit

itcm reminiscor recordatus

sum

nemo enim

rementus sum,

nec opperior oppertus sum.

haec quoque defectiva di-

cuntur, quoniam figura inmutantur. Declinantur autem praedicta verba hoc modo.
instantis soleo soles solet,

secundi ordinis

finitiva

inperfecti

solebam solebas solebat, perfecti so-

250, 6

20.

249,

N
soli

tumire u

uruin ee particip inst. solens p*f hic solilus

tii

fut.

soliturus

quauis futu decliuata sint

dici

n posst

(j

pteri

n futu potesjt aliquis

poslenns memoratum
deo
dentes

e // esto

derem ausus sim plus ausus essem

bat diMderem

debam bas
ausus

debo aude
ausu

fut.

ausus

....
dus
.
.

audere
.

articipia in

faci

_fut" ausur ee ee uru irc et cetera

N 1116*. 2

ut dicatur

audendus

Ilem aliud finit inst ferio st/q. a quihus in paucis recedit P, in quo est hic verborum ordo, 250, 23 gauisus 248, 10 ausurus 250, 5 futuri cum solitus ero. Inllnitiuo instanlis solere esto. Optatiua 248, 19 secundum formam autem passiuam praeteriii temporis tantum ut confisus ausus eniin post sunt liabere futurum ut dicatur confidendus audendus iilud 251,22 Participia instantis 250, 4 pcrfecti cum solitus sum 251,3 et queex eo nascuntur 250, 29opta ut hic sublatus fet cclera futuri nt hic tollendus et cetera 250, 24Tercii ordinis

inst et

iiiper fierem

perfect factus sim plusq. factus

essem

fut fiam

et

cet.

251,24Item

6 ul 4 iam adnotavimus] p. 95 2 figurt dicitur 8 Sunt 7,caIfacio P calefacio calefio calfis calfactus sum lcpefio etiam 10 facit ex eo quod est conuincor Biomedes 15 oppertus sum Diom. p. 376 13 facit quod ex eo uerbo connincor A^ facit quod est ex eo iierbo conuincior sollicitus. Item reminiscor recordatuF sum. Item fero tuli quod est ex uerbo toHo. nemo enim dicit rementus sum nec opporior hrtec quoque defectiua dicuntur facit. 15 oppertus sum post 16 opertus sum. Declinantur 14 item reminiscor
alind
finit

ferio sqq.

P P

P
,

inmutantur

habel

15 opperior opertus sum

17 in declinationibus
, ,

dedi in utroque Ubro sunt. itaque in prioribns veibis pleniorem rationem servavi non adnotata librorum in eo genere discrepantia. cf. Diom. p. 351
ita ut

hoium N plerwnque terminationes tantutn cum nominibus modorum ponit mas additis et modorum et temporum nominibus fere habet P nisi quod bus verborum ferio et meto formae verhorum cum nominibus moi/orum

verintegras fordeclinationi-

in

250
p. 221.

CIIARISII
22
P.
p.

148.

4'J

I..

liUis
tis

sinn, phisiiiiamperferli soiilus eiam,

sole,
fiitun

futiiri

soltho.

imperaliva instaiiut

solitus

eslo.

optativa

instantis et

inperfecti

solerem,

perfecti

ut solitus sim, plusquamperfecti ut solitus esseni, futuri ut soleam.

ciini

subiunctiva iustanlis
solitus siin,

soleani

inperfecti
solitus

plusquamperfecli
,

cum

essem,

cum solerem perfecti futuri cum solitus

,

cuin
ero. 5

infinitiva instantis solere

perfecti et plusquamperfecti solitum esse et fuisse,

paiticipia instanlis hic solens et cefuturi hic soliturus ct cetera.

fuluri solitum ire vel

solitururn esse.
et

tera,

perfecti hic solitus

cetera,

huius
praete10

verbi ipiamvis fulura dcclinata sint,

ritis,

tamen

dici

non possunt,

qiiia

non
Item

ftituris,

potest aliquis consuesse, ita ul siiperius

finitiva

aliud.

instantis

audeo audes audet,

inpcrfecti

memoratum est. audebam

futuri

audebas audebat, perfecti ausus sum, plusquamperfecti ausus eram,

audebo.
imperativa inslanlis aude, futuri ausus esto.

oplaliva instantis et

inperfecti ut

auderem
ut

perfecti

ut ausus

sim

plusquamperfecti ut ausus
15

futuri cum audeam, inperfecti cum auderem, perfecti cum ausus sim, plusquamperfecti cum ausus essem, infinitiva instantis audere, perfecti et plusquamperfuturi cum ausus ero.

essem,

audeain.

subiunctiva instantis

fecti

ausum

esse et fuisse,

futuri

ausum

ire

et

ausurum

esse.

participia

instantis hic

audens

et cetera,

perfecti hic ausus et cetera,

fuluri hic au20

surus et cetera.

Item

aliud.

finitiva

instantis

gaudeo gaudes gaudet, inperfecti gaudefuturi gaudebo.

[[

bam,

perfecti gavisus

sum, plusquamperfecti gavisus eram,

optativa *

imperativa instantis gaude, futuri gavisus esto.

Tertii
fisus

ordinis
et

simili

modo

declinantur

finiliva

instantis fido,

perfecti

sum;
I

quae ex ipso derivantur

diffido

dittisus

sum,

confido confi- 25

sus sum.

Quarti
perfecti

ordinis simili

modo

declinantur

finitiva

instantis fio
fui,

fis

fit,

in-

fiebam fiebas fiebat,

et

perfecti factus

sum

et

plusquamperfecti
fi

factus

eram

fueram, futuri fiam.

imperativa

instantis

fiat

optativa
30

instantis et inperfecti ut fierem,

perfecti ut

factus sim,

plusquamperfecti
fiam, inperfecti

ut factus essem, futuri ut

fiara.

subiunctiva instantis

cum

cum

fierem, perfecti
futuri

essem fuissem,

cum cum

factus sim fuerim,

plusquamperfecti

cum

factus

factus ero.

infinitiva instantis fieri,

perfecti et

solitus esse

et,

fuisse fut
ita ut

solitumireP

8 solilurus
est.

etc.

huius uerbi quamuis

10 aiiquis consuesse

superius

memoratum

Ite aliud fini iustans

audeo audes

audet inpef audebam perfec ausus sum. fut ausus esto. Optatiua

instaiis et inperf au-

derem perf ausus sim pluspelf ut ausus essem fut ut audeam. Subiunctiua iostan cum audeam inperfeiJ cum auderem perf cum ausus sum plusijper cum sus essem fut cum
ausus ero. Infinl instant audere peff
stantis hic
et

plusq ausus esse

et cet hic

et fut et

ausurus esse.
cet.

Part infini

audens

et

cet perf

liic

ausus

ausurus

Item aliud

in-

stans gcuideo gaudens gaudet.

fut

Inpeif gaudebam. perf gauisus

sum

phTs gauisus eram

gaudebo impera

instail

gaude. fut gauisus esto. Optatiua

fii

25 diriuantur

di-

fido difisus

sum

29 inper insia

fiat

INSTIT. GRAM. LIB.

p.
2'.>2.

III
p. 140

251
I..

21 P.

plusquainppHecti facturn esse et fuisse,

et

futuri

fiendum esse

et

factum

iri

futurum

esse.
et
,

participia

instanlis fieus,

perfecli fartus, futuri facturus

et fiendus.

quae ex eo nascuntur eodem modo dcclinanlur,

calfacio,
arefio arefacio,

expergefio

expergefacio
& fio

calfio

adsuefio ^i^lsuefacio,
topefacio,
patefio

mansuepatefacio,

mansuefacio,

liquefto Jiquefacio,

tepefio

stupefio stupefacio, et siqua alia huius

modi inveniuntur.
tollis
tollit,

Item
perfecti
instantis

aliud.

finitiva

instantis

tollo

inperfecti

tollebam,

sustuli,
tolle,

plusquamperfecti
quasi
futuri
tollito

sustuleram,
tu.

futuri

tollam.

imperativa

optativa instantis

et inperfecti ut

lotollerem, perfecli ut sustulerim, plusquamperfecti ut sustulissem, futuri ut

toUam.

subiunctiva instantis

cum

tollam, inperfecli

cum

tollerem, perfecti

cum

sustulerim,

plusquampcrfecti

cum

sustulissem,

futuri

cum

sustulero.
et

infinitiva instanlis tollere,

praeterili suslidisse, futuri

sublalum

ire

sub-

laturum esse.
15

participia instantis hic tollens et cetera,

futuri hic sublatu-

rus et cetera.

itcm passivo modo.

finitiva instantis

tollor,

inperfecti tolfuturi toUar.

lebar, perfecli sublatus

sum, plusquamperfecti sublatus eram,

quasi
fuluri

imperativa instantis tollere,

sublatus

esto.

optativa

instantis

et inperfecti ut lollerer, perfecti ul sublatus sim, plus([uamperfecti

ut sub-

latus
20

essem,
lollerer,
futuri

futuri ut tollar.

subiunctiva instantis

cum

tollar,

inperfecti

cum
tum

perfecti

cum
iri

sublatus sim,
infinitiva

plusquamperfecti
instantis tolli,

cum

sublatus

essem,

cum

sublatus ero.
[vel

praeteriti subla-

esse, futuri sublatum

sublaturum esse].

participia perfecti hic

sublatus et cetera, futuri hic tollendus et cetera.

Item
25

aliud.

finitiva

instantis ferio
feri
;

feris

ferit,

feriebam,

ferii,

ferie-

ram

feribo.

imperativa

quasi futuri non habet.

optativa ut ferirem,

ferierim, ferissem, feriam.

subiunctiva

cum

feriam, ferirem,

ferierim, fe-

rissem, feriero.
et cetera,

infinitiva

ferire, ferisse, feritum ire.

participia hic feriens

finitiva

hic feritiirus et cetera.

feriebar,
futuri

item

passivo
ictus

modo.

instantis

ferior feriris feritur,

30 instantis

ictus

sum,

eram,
ut

feribor,

imperativa
ictus

ferire;

quasi

non habet.

optativa

ferirer,

sim,

ictus
ero.

essem,

feriar.
feriri,

subiunctiva

cum

feriar,
iri.

ictus sim, ictus

essem, ictus
hic fe-

infinitiva

ictum esse,

ictum

participia hic ictus,

riendus.

Item
35

aliud.

finitiva

instantis
feci,

meto metis metit metimus

melitis

me-

tunt,

metebam, messem
tu. H

quasi futuri metito

messem feceram, metam. imperativa mete, optativa utinam meterem, messem fecerim, raes-

fieDdum esse et fleri et futurum fieri iri parti fieiis facturns factus lieiidus secundo loco N: submnctiva et hifinitiva et participia omissa sunt in P. cf. Biom. p.db2.Sn 3 ex eo P ex fio A^ 5 tepefio tepefacio patefio patefacio om. N,
1

ful

deleio V.

fieri

add.
cet.

P
fnt.

21
ut hic

infini instans tulii

fut

sublatum

eri.

Participia instaiT ut hic sublatus et

toHendus et cet. P infiuit toUi sublatum esse sublatum iri u sublaturum esse {add. in marg. participia sublatus toHendus) N 24 feriebam ferii P feriebam feri N 25 ut ferirem feririm feriissem P 26 cum ferirem cum fermem cum ferissem cum ferio P 28 et cetera hic feriiurus et celera om. N, add. P

252
p. 2'23. -M
r'.

CHARISII
,,.

149 L.

scni

fecissem,

iDctam.

rim, messem fecissem,

cum metam, meterem, messem fecemessem fecero. infinitiva metere, messem fecisse,
subiiinctiva

messum
instantis

ire.

participia

metens,

messurus.

item

passivo

modo.

finitiva

metor meteris metitur, metehar metebaris metebatur, messus sum,

metar.
optativa
ut

messus eram,
metar.

meterer,

messus sim, messus essem,

subiunctiva
infinitiva

sus ero.

cum metar, meterer, messus sim, messus essem, mesparticipia messus, meti, messum esse, messum iri.

metendus.
III

DE INCHOATIVIS
a^xrtxa,

Sunt quaedam verba quae inchoativa appellantur,

quaeque

lo

rem modo inchoatam

horrere,
torpesco,

et

futuram

significant,

velut horresco,

id est incipio

incipio torpere.

et regulariter

dicendum
his

est inchoativa

ea appellari quae sco syllaba terminantur,

sive ab

verbis veniant quae

teris

o httera terminantur,

ut

horreo horresco,

sive

ab his quae r Ultera

minantur, ut misereor miseresco.

nec habent praeteritum perfectum, quia

quod inchoatum
nent,
nihilo

est
,

non

est

perfectum.

unde quidam solent

in

declinadecli-

tione inchoativorum

cum

ad perfectum venerint,
verbi

quamvis inchoative

minus

inchoativi

perfecto uti,

velut horresco horrui ex

eo quod est horreo horrui,

et pallesco pallui

ex eo quod est palleo pallui.

in

horum inchoativorum verba primilwa nunc

quia dictum est tepeo,

usu non sunt,

ut

tepesco,

20

horresco horreo,

albesco

autem

albeo.

nam

pri-

mam

positionem eius figuravit Vergihus,

cum

ait

campique ingentes ossibus albent.

item iuvenesco

non habet iuveneo. tamen

et

senesco autem nunc

dicebatur;

in usu
et

est fresic 23

quens,
rettulit,

apud antiquos

seneo

unde

Catullus

nunc recondita
senet quiete seque dedicat tibi, yemelle Castor et gemelle Castoris.
ex

qua(?umque autem coniugatione ortum

declinabitur coniugalione.
fiunt

fuerit

verbum inchoativum
dehteo delitesco,

in 30

tertia

autem inchoativa aut

calesco,
||

a verbis aut a

declinationibus:

a verbis

velut caleo

frondeo

quaeque] qq

9 de inchoativis] Diom. p. 333 sgq. 4 mensus sum messus eram P (k. e. quoque) A'^: queq; rem modum habent indicaliuum et fut.

10
signiT.

declinant A^ P 17 declinenl 18 horresco horhorrui ut ex eo quod est horreo horrui et paliesco pallui ex eo quod est pailco 20 uerba niinc in usu resco horrui. et pailesco pallui ex eo quod est palleo pallui
ut orreo orresco id est incipio orrere

tepeo

sunt ut tepesco quia dictum horreo albesco

uerba nunc inusus sunt ut tepeo tepesco

quia dictum horresco horreo albesco

P:

cf.

Diom. p. 334 sq.

22 Vergiliusj

j4en.

28 senet Diomedes p. 335 st sunt XII 36 25 catnlus NP. Catull. 4, 25 qui seneseq: didicat tibi quiele seque dedicat tibi 29 gemelle Castor et 32 a verbis 31 a ante declinaliouibus om, N, add. om. NP, add. Diomedes

om.

NP,

addidi ex Diomede p. 335

INSTTT. GRAM. LIB.

p.

III
V-

253
149. 50
I..

224 P.

frondesco, floreo floresco, consuevi consnesco

et

cetera;
est

de

declinationi-

bns vero appellativoruni snnt

flamniescit,
tiva

liaec,

velut aeger

aegrescit,

ex flamma

ex dnmis

dumescit,

ex herba herbescit.

haec verba iuchoa-

quae ex appellativis derivantur perfectum non habent omnino.

IIII

DE INPERSONALIBVS
velut primi
ordinis,
iuvat

Sunt quaedam verba impersonaha,

illnm,
restat,
,

me

te

distat:

secundi ordinis
tc illum
,

simihter,

decet
illi
,

me

te

ilhim,

Hbet

mihi item
10

libi ilh

taedet

me

liquct mihi tibi

sic,

dictnm a hquido
liquet *

licet

a licito: declinatur

autem

liqueo

liques

unde

figu-

ratum
piget

est liquefactum:

oportet

me,

poenitet

me, pudet me, miseret me,

me;

quamvis Sallustius
|

dixerit in

prima historia

^Lepidum poequarti ordinis, e\et

nitentem consili':
pedit

tertii

ordinis,

actidit contingit:

convenit

evenit

[interest
tertia

refert].

haec

enim primam

secundam

personam non habent,

liillum,
tres

vero persona addito pronomine, id est

me

te

personae

signiHcantur.
licitum est,

ex

his

quaedam perfectum
est,

faciunt

etiam in hunc

modum,

puditum
est.

pertaesum

est,

libitum

est, pigitum est, placitum est,

miseritum

Est ft alterum genus impersonalium, quae in rem conferuntur, quibus

non
20

is

qui facit, scd id

quod

fit

significatur, velut

apud Vergilium

pugnatur comminus armis, discumbitur ostro,

vivitur hoc pacto,
itur in

antiquam siivam;
velut
;

sedetur inambulatur et similia verba neutralia,

25 tera.

bene
velut

et

male
,

et ceillo

accommodantur autem loco tempori personae

illa

loco

bene

loco studelur; tempori, bene

studetur.
declinari

hora studetur; personae, bene apud illum

autem passivo modo non possunt, quanlum ad primam

ni

7,

secundi ordinis

Declinationibus appellatis liaec P 2 1 De declinationibus uero app. haec eger est egrescit iV: ager e agescit ex flamma ex nammescii ex domu domescit 5 DE iNPERSONALiBvs om. A' , add. 6 Sunt 254, 15 passinam significationem Diom. p. 391 sqt/. 8 tedet me 1e illum licet mihi tibi illi dictu a liquido Item liquet declinantur autem sic liqueo. liq.s liquet. KAiTOKAKeN autem in eandem uenit significaiionem unde figuratum est liq;faclum P. reliqui codicis scripturam lacuna quam indicat sigmficata. explicatius dictum fuisse videtur de diversa veibi liqueo A,azuxszr]v.a et inpersonalis iiquet significatione , fortasse etiam de verbi liceo et inper10 pusonalis licct differcntia, de qua dixit Diomedesp. Z^Z 9 liqueo.ces.cet iV det piget miseret me quamnis P 11 salustius in prinia hist. lepidum poenitentem consili in prima histo male pidiim penitenlem consilii 13 interest refert om. Diomedes p. 392 quidnm 15 illum om. quaedam 17 miseritum misertum 18 et om. N, add. P conferunt NP: cf. Ckaris- p.2A0 sq. quid fint Diomedes p. 393 19 non qui A' non liquet id quod fiat 20 puguatur] Verg. Aen. VII 553 21 discumbitur] Verg. Aen. I 700 22 vivitur] Pers. sat. 4, 43 23 itur] Verg. Aen. VI 179 24 verba neutralia, quibiis nonnumquam adiungunlur adverbia, velut bene coniecit Lindemannus bene et male P bene male 25 ul loco bene P uelut beue

NP

NP

254
P-

CIIARISII
224.
-25

P.

p.

,50. 5,

l.

el

secundarn
plenius
in
||

pcrsonam.
adnotavimus.

nam

lcrlia

persona tantum exauditur,

verba

quod
neglego

alio

loco

oinnia

quae

fungunlur

incusalivo
le,

casu
te.

eadem
faciunt

passivum reverluntur,

velut

credo te,

doceo
alio

enim credor doceor neglegor.

siquando autem

casu fungantur
5

excepto incusativo,
tertiam

tunc ex scse parere passivum non possunl, scd per personam passivam significationem exprimunf, velut ex eo quod est

nocco

tibi

nocetur
te.

milii

te facit;

do

tihi,

datur milii a te;

sed

obicio
C.

tibi,

ohicilur mihi a

nemo enim
parco
tibi,

dicit

dor

noceor obicior.

lulius

Romanus
tibi,

ea verba idiomata appellavit.

libi,

quae dativum recipiunt, vclut noceo

tibi,

consulo

provideo

impero

tibi,

passivuni faciunt

lo

simililer per

dativum.

dicimus enim nocetur mihi, consulitur mihi, imperaet

tur

milii,
,

obicitur mihi
sicut supra

similia.
,

haec passivam

naturam non hahcnt,

ceterum
dicit

notavimus

hoc modo tantum declinantur.

illud

nemo enim
in infinilivis
in 15

noceor parcor imperor:

dum
et

tamen sciamus etiam

omnibus caderc utiquc passivam significationcm, praeter ea verha quac

declinalione activa tantum sunt
intcllectu

passiva,

de quibus supra no-

tavimus, ut vcnco vapulo ardeo.

Sunt quaedam verba in quibus tantum

in
tis

imperativo

secunda persona singulariter

et pluraliter,

item infinitivo

modo declinamus modo praesen20

tantum temporis.

et

sunt haec duo, ave salve, et declinantur iioc modo:

avete, futuro
et

imperativo
praesentis
salve

modo

ave

avelo

tu

aveto
illos.

ille;

infinitivo

temporis

avere

te volo

vos et

item imperativo

modo modo

salvete,

futuro

salveto

tu
et

salveto
illos.

ille;

innnitivo

modo

praesentis

temporis

salvere

te volo

et vos

habet et adverbium hoc verbum,

25

cum dicimus salve, *satisne salve Ex praedictis autem verbis

declinabimus
inperfecti
perfecti
|

est

domi?'
exempli gratia quaedam
instantis.

impersonalibus
finitiva

sic.

secundi

ordinis

pudet

me

te

illum,

pudebat
puduerat

me me

te
te

illum,

perfecti puduit
fuluri

illum,

pudebit
et

me me

te illum, te

plusquamimperativa
30

illum.

instantis

pudeat me.

optaliva

instantis

inperfecti

ulinam puderet me,

in accusatiuum casum P 2 incusali casum 139 5 pa8 obicior. Sic albanus ea A'^ obicior. Sigaluanus eadem P. dithitari poterat utrum Cominiani an C. lulii Romani nomen restituendum esset e quibus hoc qtiod et re commenduhatur et propius abesse videbatur, praetuli. de Albino cogitavit Lindemanmts 9 recipiunt] capiunt 10 impero tibi. passiue tu imperaliui passiuum imperatiui passi 13 hoc modo tantum 12 non om. NP, add. Diomedes p. 304 tantum iu teriia persona deileclinantur Diomedes tantum non {n N) declinantur clinantur Fabricius 15 \itique Diomedes ut qu 14 in om. N, add. qu in declinatione tantum actiua non deciinanlur. Nemo enim dicit uoneor parcor. 25 domi Diom. p. 340 Suiil et intellectu P 18 Sunt 16 supra] p. 140 fl .!(. imp mo 20 liaec .u. haue salue et declinantur hoc modo inperaliuo modo 21 haue liauete, item reliquas formas k littera scriptas habent 25 dicimus dicimus salue id saluisse saluost domi iV dicimns saluisse salui (ueZsaluo) el e domi est sailis {vel salis) salue domine codices Diomedis dicimus, Satin salue, salue est domi Fabricius dicimus satisne saiuest domi Lindemanntis. de salve adverbii loco posito diqiiae 26 quaedam 29 puduerat xit Donatus in Ter. Eunuch. V 5 (6), 8
1

alio loco] p.

rare

NP

NP

P NP P

me

ful pudcbit A' piuleral pudebit

30 puderet me puderit pmiisscl

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 225. 26 P.

111
p.

255
151
h.

me, plusquamperfecli puduisset mc, fuluri pudeal me. cum pudeat me, pude||ret me, puduerit me, puduisset me, puduerit me. infinitiva instantis pudere me, praeteriti puduisse me. simili modo declinantur et cetera, piget me, lihet me, paenitet me, et fere
perferli

puduerit

subiunctiva instantis

activa impersonalia secundi ordinis sunt.

Item verbum passivum impersonale quarti ordinis declinatur sic

a

itnr

me,

ilur a

te, ilur

ab

illo;

iri

me,

iri

a te,
illo,

iri

ab

illo;

peifecto et

plusquamperfecto itum esse a me,

a te,

ab

et

cetera tempora qtiae

possunt admitti.
10

Item verbum passivum ordinis secundi, quod an inpersonale

sit

quae-

renduni

est.

finitiva instantis

misereor misereris miseretur, inperfecti miperfecti raiseritus

serebar miserebaris miserebatur,

perfecti

sum

el

fui,

plusquam-

miseritus

eram

et

fueram,

futuri iniserebor.

imi^erativa instantis

miserere,
35

futuri miseritus esto.

optativa instantis et inperfccti utinam mi-

sererer, miseritus sim, miseritus essem, miserear.

subiunctiva instanlis

cum
inti-

miserear,

misererer,

miseritus

sim, miseritus essem, miseritus ero.

nitiva instantis misereri,

praeteriti

miseritum esse
miserens,

et fuisse,

futuri miserifuturi

tum
20

ire.

participia instantis

hic

perfecti miseritus,

hic

miseriturus.

Impersonalia neque aclivum neque passivum participium habent.

nam

pudens non

est participium sed

nomen

unde

et

inpudens componilur.

V
bus
25

DE FREQVENTATIVIS
sive iterativa appellantur,

Sunt quaedam verba quae frequentativa

significatur id
,

qui-

quod saepius futurum

,

est, velut dico dictito, id est saeet

pius dico
ita

milto missito

facio
,

factito

similia

figura

saepius dicendi

tamen

ut sic intellegamus

omnia

iterativa,

ex quacumque coniugatione sed invenimus

item

figurata fuerint,
et scriptitare

primae declinationis coniugationem habere.

ex eo quod est scribo,

scriptito scriplitas scriptitare;

datare, id est dato datas datare. 22

III 7,

De

frequentatiuis

2 cum pnderet cum puderit cum pudisset cum puderil 5 acliuam. Inpersoiialia pudisse 4 penitet

me

(e

illum infinit pudere

NP

6 impersonalis ordinis

declinatur

uerbum

iupersonale declinatur 8 et ordinis quarti 10 ordinis .11.

cet.

Item quae possunt. Ilem admiitit 12 miseritus sum et fui plus-

quampf miseritus eram

esto

et

misertus esto

P
iri

fueram misertus sum miseretus eram P 15 miseritus 15 miseritus sim essem N misertus sim misertus essem P
infinit inst

16 miserear rerer tus sim essem ero

fuisse fut miseritum

misereri praet

miserilum esse

et

cum

miserear

cum miserer cum

misertus sim

cum mis

es-

sem cum misertus ero

18
liic

Infinit

miseiens perf. miseritus

misereri mituni ?e et fuisse et fut miseritum ire fut. hic miseriturus miserens misertus miseriturus

21 unde inpudens componitur uerba frequentatiua queulaliua

N
P

facio factito /*

20 coiugaiioneP

uude el unde el inpudens P 23 uerba fre25 mitio misito facio facito N mitlo mittito 27 coiugationem /* 28 scriplitas scripiiiare ow. .\7'

250
l).

CHARISU
TK. 27
I'.

p. 151.

5-'

I..

VI
Siint (|uaedam

DE PARAGOr.IS
cx
primilivi
et

verha quae paragoya appellantur quaeque

et

verbi

decUnatione
Ij

mutationem

et

adiectionem
\.iriant,

litterarum

capiimt

nihilo miiiijs

idcm
sed

significant,
variat.

interdum
lacessere

vclut lacesso
est.

ex eo quod
5

est lacero.
Iiic
fit:

lioc

enim concitare

facesso aeque

facessere disccdere intellegitur.

arcesso # errant qui putant ex eo

quod

est arcessio, sed accerso sicut arccsso.

sed interest, quod arcessere

est accusare,
et

accersere autem vocare.

Iiaec

duo verba sunt

tcrtii

ordinis

[arcessere et accersere] infinitivo faciunt arcessere,

non arcessire,

acet lo

cerserc,
accersi.

non accersire,

et

imperativo

arcesse

et
|

accerse,

non arcessi

capesso capio figura saepius capiendi.

instanti

Sunt quaedam verba quae

cliuatione

modo

similiter
litterae

efleruntur et in develut

diversas

significationes

mutatione
^

habent,

pando

pandis

et

pandas

lE^a-nXoiq

8caatQE(pi,g

infinilivo

pandere paiidare;

mando
i5

mandas mandis, mandare mandere; fundo

conpello conpeUis conpellas,

fundis fundas, fundere fundare;

volo
vis volas,

conpellere conpellare;

velle

volare; dico dicis dicas, dicere dicare, et siqua alia inveniuntur.

Omnia imperativa
p6ris
facio

tertiae declinationis

secunda persona instantis temtria,

per e lilteram
fac,

lerminantur.

corrumpuntur autem haec

quae ab his sunt,

velut

dico dic,

duco duc,

et

dico abdico abdic, 20

pracdico praedic, indico indic;

duco abduco abduc,

adduco adduc,
,

per-

duco perduc, reduco reduc.

sed facio, quod subnotavimus

inficio infice,

si

praeposi-

tionem acceperit, redit ad regulam, velul

ficio

adficio adfice,

condice
25

confice.

sed apud veteres salva est regula.

nam

dixerunt face

duce.

Omnia verba quorum perfecto prima syllaba iteratur adiecta praepositione

desinunt

iterare,

velut

tendo

tetendi,

cado cecidi,

pello

pepuli.

adiecta praepositione intendo intcndi facit,

incidi et expuli et cetera

prae-

8 vocare Diom. p. 374 sq. qu^que ex P qq (h. e. quoque) ex N 2 Sunt 5 motationem P quae ex Diomedes 3 declinatione om. NP, add. Diomedes
concitare est

6 hic fit P hic sit hinc fit Lindemannus : facesso est concitare aeque, sic hinc se facessere Putschius: facessere aeque hic fit facessere discedere inteliegitur. arcessere est accusare accessere autem uocare p, in quo excerpla de verho item accerso per duas c dicitur, item per r et c scribitur arcesso exstant f. 106* ex eo quod est arceo, sed accerso sicut arcesso Diomedes; unde lacunam indicavi
s

dicitiir coniecit

Lindemannus
et arcesere

conl. Ter. Scaur.

cut arcesso

sed arcesio sicut arcerso

infinit

7 sed accerrio side orthogr. p. 2260 arcesire est accusare acersere autem

impe arcesse nou 13 arcessi. et accersi. caperso P 12 Sunt 17 inveniuntur Diom. p. .369 sq. motaiione P 20 ab14 diACTPe(|)ic .V 18 Omnia 25 duce Diom. p. 341 adduco dico abdic NP addico addic Diomedes 22 duco om. NP, add. Diomedes adduc om. P 23 acciperit P 22 reduco reduc N seduco seduc P et Dioinedes 27 24 dice duce P duce dice N 26 Omnia 257, 2 excurri Diom. p. 365 pello pepuli oin. NP, add. Fabricius: tetendi cedi pepuii et cetera quae perfecto prima sylinba iterantur acceptam praepositioneni iterare desinunt ueluti inlendi incendi expuli excerpla Parisina 28 incidi et pepiili et expuli NP incidi el repuli el expnli Fabricius praeter hnec P praeter hac N
9 accessere
faciunt arcessere non arcessire et

INSTIT. GHAM. LIB.

p.

111

257
p. 132 L.

227

29 P.

lcr haec,

disco didici, et adiecta praepusitionc addisco addidici,

sic

el

[|

curro

cucurri, excurro excucurri.

eniin

apud auclores non nuju(|uaui invcniquare

sit

inus; alioquin recurri dicinms ct excurri.

autcin pcrfectum tcnq)us

est

aut syllabis crescat aut ininuatur

s

aut par

non

inventa

ratio,

ncc

cur a correptis producalur, vdut tralio traxi, aut a productis corripiatur *

ut iaceo iacui.

VII

DE COINFVSIS
velul
o<li

Sunt quaedam vcrha confusa temporibus,

mini.
10 et

novi
ilcni

pepigi

inc-

in his

enim

instaiis
,

ct

pcrfoclum tcmpus idem cst,

inperfectum
defi-

piusquamperfectum

nec participium fcrc habent.

temporihus haec

cere dicuntur.

dechnantur

autem hoc inodo.

verhuin fmitivum temporis

instantis odi odisti odit;

inperfccti

odcram;

pcrfecti odi, eiusdein temporis

passivo inodo osus suin ct fui;

ris

phisquaniperfecti
;

oderam, eiusdcm tempo,

modo osus eram et fuerain eiusdem lemporis futuri odero 15 passivo modo osus ero. imperativa instantis oderis oderit. optativa instantis et inperfecti ut odireni perfecti oderim, ciusdein temporis passivo modo osus sim; plusquamperfecti odissem, eiusdem temporis passivo modo osus essem; futuri oderim. subiunctiva instantis cum oderim; inperfecti cum odirem; perfecti cum oderim, eiusdem temporis passivo modo cum osus 2osiin; plusquainperfecti ciim odissem, eiusdem temporis passivo modo cuin infmitiva instantis odire; perfccti ct plusosus essem; futuri cum odero. quamperfecli odisse, passivo modo perosum esse; futuri osm'um esse.
passivo
;

participium instantis non habet;

futuri

hic

osurus et cetera.

huic

vcrbo

simiUa sunt rncmini novi.

25

sed haec etiam quasi futurum habent imperativi,

ille

memini quidem memento tu memento

tu

mementote; novi autem novito

verba passiva

novito

ille

novitote

noverint.

haec

non

liabent,

sed

cum

obscrvatis suis perfectis per suas

angustias

dechnantur,

dum tamen
modo
me-

perfectum per passivam formam exprimant.

videntur eniin in simihtudinem

odi

mixtorum verborum decHnari.

,30

nam perfectum
et

quidem,
et

passivo

cxosus sim et fuerim;

plusquamperfectum exosus essem

fuissem:
et

mini ,

optativa utinam

memor sim

|j

fuerim el

memor essem

fuissem

31 iV

uti

memor

2 cucurri recurro recucurri

excurro

Fabricius

qiiare

iacui

Diom.

5 aut a productis P: a otn, N. aut a productis corripiatur, ut sto sleti, do p. 367 dedl, aut utroque producatur, ut flo flavi, aut utroque corripiatur, ut iaceo iacui Biome8 Sunt des; unde lacuna/n indicavi 261, 32 edor et cetera Diom. p. 353 s</g.

ct pcrf.

in

confussa

confusis

11

teiri

inst.

odi odisti odit perf. et plusquamperf. ode-

ram pasi modo osus eram et fueram fut odero inst imp oderis oderit A'. seculus sum codicem P, nisi quod is hodi sgq. cum h constanter hahet et in perfccto liodii, in fuluro 18 Subiunc ins cum hoderim eiusdem passivo hosuero, in imperativo hoderis. sit. temp pas cum liosus sim pf. cum hoderam eiusdem temp pass cum hosus essem fut 27 dum cum hodero infuiT ins hodisse p pas per hosum esse fut orsurum esse P exprimuiit tamen perfe pnssiuam formam exprimet P. fortasse interdiim tamen

GRAMMATICI LATINI

I.

17

258
p. 229 P.

CIIAHISIl
p.

152. 53 L.

novi,
ista

utinam nolnm hahuorim

ct

notum habuissem.
novi
novisti et nosti

declinantur autem et
novit,
inperfecti

hoc modo.
perfecli

linitiva instantis

no-

veram,

novi,

plusquamperfecli noveram,

fuluri

novero.

optativa

instantis et inperfecti

ulinam uovissem;

perfecti

utinam noverim, eiusdem

plusquanipcrfecti utinam
iitinam
s

temporis passivo
novissem
et

modo ulinam nolum habuerim ;

eiusdcm temporis
passivo

nossem,

niodo

nolum hainper-

buissem;
fecti

futuri

utinam noverim.
;

subiunctiva instantis
,

cum novcrim;

cum noverim ciusdcm lcmporis passivo modo cum notum habuerim; piiisquamperfecli cum novissem, eiusdem tcmj>oris passivo modo cum notum habuissem; futuri cum novero. infinitiva instanpcrfccti
I

cum novissem

lo

tis

nosse, praeteriti pcrfecti

et

plusquampcrfecti novisse vel notum habuisse,

et

futuri

nolum habiturum esse

finitiva

notum

ire.

participium

notum

habilurus.

item aliud.

instantis
,

memini mcministi meminit;

ciusdcm temporis

inperfecti

memiis

neram
fui;

perfecti

memini
futuri

ciusdem tcmporis passivo modo

plusquampcrfecti
et

mcmineram,
meminero.

mcmor sum et passivo modo memor

fuluri

eram

fueram;

imperativa instantis memineris,

et

mcniento
pcrfecti

mcmenlote.

optativa instantis

inperfccti utinam

meminerem;

utinam memincrim, eiusdem temporis passivo modo utinam

memor
cum
20

sim; plusquamperfecti ulinam meminissem, eiusdem temporis passivo modo

utinam

mcmor essem;

futuri

utinam meminerim.

subiunctiva instantis

N
sim
et

fuerim

et

memoi- essem

et

fuissem noui ull notum liabuerim

tum
nouit
f

habuissem. Declinantur

et ista lioc

modo

finit.

inslan

noui

inperf noueram perf noui plusquamperf noueram

ut nouerim perf. et plusquamperf. ut nouissem et

fut.

nouero
teiii

nossem eiusdem
el peif.

passi

mo

_
ut notQ

habuissem

fut. ut

nouerim subiunct.

inst.

cum nouissem eiusdem tem passl mo cii notii fut. cum nouero infin. inst. nosse pleriti perf.
i

cum nouerim inperf et piiii habuerim phTs cum nolus Fem

et

plus nouisse Q notnm 10

habuisse

fut.

notum
finl

habiturum
et perf.

ire

partl

notum

habituru

Item aliud
passi

inst.

memini
et fui

nisti

nit

inperf. et plus
et

memineram
meminero

15

mo memor sum
inst. inst.

memor eram
fut.

fueram

fut.

Imp
Opt.
ut

memineris

memento

mementote

et

inperf ut meminerim perf. et plus ut meminissem pas

pliis

mo
20

memor
cum

sim

ut

memor

essem

fut

ut

meminerim

III 7, 1

siib inst

notum w 2 noui nouisti nouit ui 3 nouero. optaiiuo inutinam nouerim w 12 habilurus. ilem lu. in reliquis versihus, quamquam spaiiim super erai, nikil deesse videbaiur
1

habuerim

et

stanti et inperfeclo

utinam notum habuerim utinam nolum habuissem

2 nouisti aut

nosti no-

uitP

3 nouero. Optat ins inpf utiuam nouissem plusq utinam nouissem eiusdem temp

passiuo notum habuissem fut nouerim. Subiunc cum nouerim inperf. nouissem perf cum nouerim eiusdem temp pais cum notum habuerim plus. cum nouissem cum nouero P
IJ liabuisse fut

nolum habiturum paft notum liabilurum

P
ila ui

13

miui pleniorem raiionem codicis P, qui singula qiiaeque

? dedinaiione verbi nieexhihui praehei, secuius sum

INSTIT. C.RAM.
p. 229. 30
1>.

UB.

III
I>-

259
53 L.
,

cum meminerem perfecti cum meminerim eiusdem temporis passivo modo cum memor sim; plusquamperfecti ctuu meminissem, eiusdem teraporis passivo modo cum mcmor essem; futuri cum meinfinitiva praeteriti temporis meminisse, futuri memorem futnrum. minero.
mcminerim
;

inperfecti

Haec
tiva

tria

vcrba, novi odi

memini [pepigi],

iuxta

quidem Iiahent onuiino,

sit,

cum

etiam in

eo

quod

quosdam nc iniperacst memini futunnn

in

lantum

et

hoc

in

secunda

dumtaxat persona.

his

verbis quibus

notavimus inq^erafiva deesse,

tici

quae sunt meraini odi novi pepigi,

grammadic cx eo

inducunt imperativa

lioc

modo.

dicunt enim omnia imperaliva trihus

et ita

10

modis inlendi posse,

velut dic dicas dixeris,

distingunt:

quod

est solitae regulae

quam

in declinationc

ohservamus;

dicas autem et

dixeris per defectionem impera||tivi, ut sit fac dicas et fac dixeris.

quoriim

alterum,
stans;
15 est.

hoc est dicas, optativorum futurum

est,

item subiunctivorum in-

alterum,

quod

est dixeris,

suhiunctivorum futurum sive perfcclum

hinc ergo imperativa

verbis quae praeposuimus adsignant,

ita,

quae non

habere notaviraus, ut memineris, quod figuratur

fac memineris.

qnod

ipsum etiam

in

omnibus ohservari verhis potest,

ut sit fac

quamvis Jiaheant sua im-

perativa, velul ames,

ter et cetera,

ames,

et

amaveris, fac arnaveris; simihdocueris;

vincas,
fac

doceas, fac doceas,

fac viccris;

et docueris., fac

iovincas,

et viceris.,

item munias,

fac munias.

praeponunti'r
horlor, id

auteni imperativis alia miilta, vciut rogo volo oro

est volo
facias,

moneo quaeso

rogo dicas et cetera.

imperativa

iterum praeccdente ne

syllaha quadrifariam exprimuntur,

vehit ne nega,

ne negcs, ne negavcris,
et

Aoh negare; itcm ne iime^ nc timeas, ne timueris, noh timere

2.5

cetera

simihter.
Itein

defectiva seu coriupta esse ideoque inter confusa rclala nari, et sunt haec.

eorum verhorum dechnationes inscruimus quae videntur et ipsa et ambigue dechvelut finitiva inslantis volo vis vult, inperfecli volcham,

perfecti vohii, plusquampcrfecti vohieram, futuri

30 rativa

volam voles

volct.

impeinpcrfuturi

instantis

velis vclit;

futuri

non habet.

optativa

instantis

et

fecli

utinam vellem,

perfecti

volucrim,

phisquamperfecti voluissem,
inperfecti

vdim.
rim
,

subiunctiva instantis

cum vehm,
,

vellem,

perfecli volue-

plusquamperfecti voluissem
futuri

futuri voluero.

infinitiva instantis velle,

praeterili voluisse;

non hahet.

participium instantis tautura hic vo-

tantum meminisse perf.

pepigi

cum meminerem cum memiaerim. meminissem memiaero N el pl. memorem esse fut, memorcm futiirum

infinit praet.

5 noui odi

memini iuxta N noui hodi pepigi iuxta P: pepigi delevit Lindemannus 9 inducunt] 11 obseruabimus P autem dicunt P 12 imperaliuiiV imperaris P impieri codices Diomedisp.ZbZ 15 liinc ergo imperaliua ZJto/nerfc? hunc ergo mo imperatiuis A'' hnnc ergo modum imperat P It) quod iiguratur ita fac memineris om. P IThabent/* 18 fac amaveris, itcm 19 et docueris et 20 et viceris om. NP, add. Diomedes 24 ne time om. NP, add. Fabricius 26 corum uerborum quorum declinationes jV.* quorum om. P 27 ideoque P ideo quod N 28 temporum nomina in decfinaiione verbi volo aliguotiens omissa in N resiitni ex P 31 fut. ueilim Subiunc. cum uellim

P
17*

'iGO
p.

CHAIUSII
230. Hl
I'.

p.

153. 54 L.

jfns

ot

cetera.
eliain

siniililer

nolo

non

vis

non miU,

malo

niavis

niavult.

quainquain

circa

liaec

verba

siinililer

imperativa obs>ervare debemus

(jui

serunduin adnotationeiu prnecedentem.

lis,

sed sunl

ita

dicuut, malis noiiialit

lit

et optaliva

tantum instantis

et

praeteriti

utinam maliin malis

nolim nolis

nolit.

videndum

est ne in similitudiuem cadant volo

ct

volvo,

quod

est Kvkico.
volvi.

ubi enim o duas

vocales

et

semel * declinari volvo vol|

vebam

volvo autem est tertiae

declinationis:

lot

II

volvere casus.

nam
et

volo

volas primae est:

volatille peraera
quac ex volo verba
fiunt,

magnum.

lo

nolo et malo,

futuruni ncque infinitivo neque

participio babent.
Itein aliud
fccti

verbum
sis,

ita

declinatiir.

finitiva

instantis

sum
<piasi

es esf, inper-

eram,

pcrfecti fui,
aliis
sit

plusquamperfecti fucrain,

futuri cro.

imperativa
esto tu
is

instantis es,

simus cste sint;

futuri

aul

fuluri

esto

ille

cstote sint et sunto.

optativa instantis ct inperfecti utinam essem,

fiituri
,

perfecti
tis

fuerim,

plusquamperfccti fuissem,

sim.

subiunctiva instan-

cuin sim,

inperfccti

essem,

perfecti

fucrim

plusquamperfecti fuissem,
fuluri fulu-

fuluri

oro et fuero, esse et futurum

infiniliva instantis esse,

ire.

praeteriti fuisse,

rum

nec appellationem nec nomen nec participium

facit.

praebct;

sed

nec passivum

participia

tamen

recipit

baec tantum,
similiter

singulariter ut hic futurus et pluraliter hi futuri et cetera.

dccli-

nantur

eliam

quae ex eo

conposita
et

sunt,

velut
alia
,

prosum adsum praesum

sed ex
et

desum obsum intersum insum,

his

siqua

ex his derivantur.

duo

ista et

habent pailicipia etiam instanlis

absens dicimus.
intcr

praesum

absum.

nam

et 2s

praesens
tur

haec qiiae
(facit

cum sum

verbo pronuntiancuius

unum possum non

potui,

potest videri

enim perfectum potui),

dechnationem inseruiraus.
teram,

velut tiniliva instantis

possum potes

potest, po-

potueram,
,

potero.

imperativa instantis

potes possit possi30

mus

poteste possint

futuri

potesto possit possiraus potestote possint et

possunto.

optativa instantis et inpeifecti utinam

possem, potuerim, potuis-

dicant 6 et semel declLiiari ad semel declinar. rit N: v duas 3 dicunt vocales ad semel deciinaverit Lindemannus. excidisse videntur quae de duorum verborum volo vis ei volo volas ab eo quod est \olvo differcniia dicta erant 8 tot] Verg.

Acn. 19 11 futr neque infiniliuo neque particiu N 10 volat] Verg. Aen. 1 300 fut neque participium P 13 temporum nomina in declinatione verbi sum omissa in P, super scripta sunt in N esto tu esio ille 15 es alius sis P esto aliis sis N estote P esto tu et ille essemus estote N IG uiinam om. N, add. P 21 tamen haec recipit tantum singu et plu. fut. hic futurus et cet. P 23 ul psum adsum obsum intersum insum et si qiia P 24 deriuantur N declinaulur P 25 ista Diomedes p. 355 ita NP 26 quae sum uerbo pronuntiantur uii (ut P) possum NP quae cuin uerbo praeponuntur hoc solum possum codices Diomedis quae a sum uerbo pronuntiantur ut possum lo: unum possum Lindemannus 29 impcr. inst. potes possit possimus potestote possint el posunto iV inper. potes possit fut possinius potestote possint et possunl P, supplementa praebuit Diomedes p. 355; cf. gramm, de verbo p. 178
ed.

Vindob.

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 231

111
p.
1.54

261
I,.

3.S

P.

sem, possim.
potuero.
liabet.

siibiuncliva instantis cinn possim, j)osscm, potucrim, potuisscm,

et

infinitiva instantis

praetcriti

tantum possc potuisse;

potens.

futuri

non

partioipium instantis tantum hic

sed quidam dicunt pard-

cipium ne instantis temporis qiiidem habere.

5

nam

potons

nomen
ii,

est sive

appellatio

non participium.
fmitiva
instantis co is it,
ite

Item aliud verbum.

imperativa instantis
eanl.
i
||

ibam,

ieram,

ibo.
itotc

eat

eamus

eant, quasi futuri ito eat

eamus

optativa instantis et inperfecti utinam ircm, icrini, isscm, eam.

sub-

iunctiva
10

cum eam,

irem, ierim, issem, iero.

fuluri

infinitiva instantis ire,

praeteriti

isse

[itum esse],

itum

ire

vel

iturum essc.

participia instantis hic

iens, futuri hic iturus et cetera.

lut

similiter

quae ab eo conposita sunt, veintereo

abeo ineo

subeo adeo prodeo circumeo

pcrco praetereo exeo

praeeo coeo veneo queo nequeo redeo transeo antcco.

prodeuntcm abeun-

tem subeuntem dicemus

15

et cetera,

non prodicntcn); alioquin peccabimus:

fero

item abientem subientem.

Item
luleram,
et ille.

aHnd verbum.
feram feres
feret.

finitiva

instantis

fers

fcrt,

ferebam,
futuri

tuli,

impcrativa instanlis fer ferat,

.

ferto

tu

optativa instantis et inpei'fecti utinam fcrrem

tulcrim,

tulissem, feinfinitiva

ram.
20 ferrc,

subiuncliva
tulisse,

cum feram, fcrrem,

simihter

tulerim, tulissem, tulcro.

latum

ire et latui-um essc,

passivo

modo latum

iri.

participia

ferens,

laturus et cetera.

quae ab eo conposita sunt tam activo

quara etiam passivo

effcro

modo

declinantur, velut defero adfero profcro pracfero

antefero aufcro sufTero circumfero transfero.
instantis

differo confcro refero

Item aliud vcrbuni.

25

finitiva

edo es est edirnus

;

editis

edunt,

sed veteres edo edis edit ;

fecti

inperfccti

edebam

perfecti edi

plusquamperedite
vcl

ederam;

futuri

edam.

imperativa instantis ede edat

edamus

este edant, futuri edito edat

edamus

editote, quasi futuri esto edat

edamus

estote edant.

optativa instantis et inperfecti utinam

ederem,
,

ederim, edis,

sem essem
ticipia

edam.

subiunctiva

cum edam

ederem

ederim

edissem espar,

3osem, edero.

infinitiva
,

edere, edisse esse, essum ire, essurum esse.

similiter

hic edens

hic essurus et cetera.

quae ex eo veniunt

velut

comedo abedo circumedo.

passivo

modo edor

et cetera,

Verba quae perfectum mutant, sicut in superioribus varie conprehen-

sum

est,

haec sunt, spondeo spopondi,

pasco pavi,

fel|rio

ferii

percussi,

par ne quidem habere participia 3 partici iost temps nequidem h habere 7 instantis post imperativa om. ne instantis quidem temporis habere Biomedes 10 itum esse ex declinatione verbi inpersonalis itur in 9 praeteriti om. add. vel om. N, 13 prodeuntemj proeuntem P terpositum esse videtur

NP

NP

latum ire laturum esse pass modo laturum iri 23 effero] offero P 28 utinam ederem 27 editote edant uel edunto quasi Fabricius: cf. Diomed. p. 358

20

fut

.essera.
.

edeiira
:

utinam ederem ederim cdisedissem edam sul) cum edam ederem edissem essem sem edam. Subiuuc cum edam cum ederem cum ederim cum edissem essem P 31 ut cumedo P 32 abedo NP ambedo Fabricius ambedo abedo Diomedes p. 358, nisi edor el cot uirg ambesas. Uerbum utroque loco restituendum erat ambedo adedo qu^ P 34 ferio ferio {corr. ferii) P ferio feri 33 motant P

2G2
p.

CHAHISII
233
P.
I>.

154.

55

(..

meio mixi, verro

ccssi
,

verri,

necto nexui, vincio viu\i,

,

pecto pexi, incedo in,

fero tuli

sero sevi

urgeo ursi
tollo

lexo texui
sustuli,

torqueo

torsi

scindo
lusi,

scidi,

prandco prandi,

sino sivi;

conlero tooluli,

ludo

denseo densi, incipio incepi coepi, prosto

prosliti,

mergo mersi, eruo

erui,

frango fregi, desino desii, cambio campsi, iiaoreo liaesi, haurio liausi, farcio farsi, satago
trivi,

sategi, ago egi,

dico dixi,

volo volui volavi, contero concalfactus

promo prompsi, adsuesco adsuevi, caHio

sum, madefio ma-

defactus suni, tepefio tepefaclus sum, expergello expergefactus sum,

tero trivi, disco didici, steruo sU"avi,
obstili, cresco crevi,

sum

fui,

concoquo concoxi,

allido allisi,

obsto
lo

cano cccini, pergo perrcxi, tucor tuilus sum, vcbcor

pastus suni,

audeo ausus sum,

participia in
activis

Admonendi tamen sumus

pssc, ut Graece diciraus

praeleriti

temporis

non

q^ikrjoag

noii^aag.

recipiuntur autem in positione

sicut

passiva

ea

quae non habent passivam declinationem,

apud veteres
pransus cet5

inveniuntur, ut iuratus.

non enim dicinms

iuror.

similiter et

natus polus iniuratus.

haec enini, quoniam sunt activa et non paliunlur,

sed haec in ceteris vcrbis
sol,
et participiis dici
rjAto?.

recipiunlur passivo modo.

nou

possunt.

quidam autem dicunt occasus

in

dvvag o

Item

passivis

participia praesentis

tcmporis

non sunt:

abutuntur
20

autem veteres activo pro passivo, ut apud Vergiliuin

genibusque volutans
haerebat;
deest se, ut
deest se, ut
sit
sit

volutans se, KvXtoixsvog

'praecipitans traxit oninia';

praecipitans se, KataxQrjiivi^ofievog.

VIU

DE QVALITATIBVS LATliM SERMONIS ET TEMPORIBVS

lempora copulata ser,

25

Quahiates sermonis Latini certissiraas, quibus

mone conectuntur,
19

istas

accepimus, fmitivam optalivam subiunctivam

quas

N ni

7, 2

Item

iii

passiuis

ninxi pec uincio ceUo A' corrosis membranis , uinmi.Ki 1 niixi cio ulnxi pecto pexui inccdo lo uinco uinxi pecto pexi incedo /'. pecio pexiu posuit urgeo urgi P 3 prandeo 2 urgueo ursi Charisiiis p. 217, peclo pexi p. 218
j

prandi

corrosis memhrajiis, prandeo pranui sino siui i.ollo ludo 5 frango frar.gi desino desiui 4 incipio incipi cepi prosto prosteti lussi 7 madelio malefactus sum terefio terefactus sum expergeiio expergefactus snm opsto opconcoco 9 concoquo fui madcrio madefactus sum'sum fui
si
it

tollo

11 audeo ausus sum fivi^ofisvog Diom. p. 396 sq.

steti

P P

audio audiui
participia

12

Admonendi

24

'Aazav.Qri-

P
a

participialia

13

4)iAHCA.rroiNCAC

accipiuntur

P
add. P

14 passiua ea quae 18
et

passiu^ quae

17 recipiuntur om.

casus sol A' et cassus P ayaiac o hAioc 20 apud sed om. N, 23 uolutans se if.vlLoiisvo? Diomedes p. 397 uolutans... Vergiliumj Aen. III 007 uolutans se traxi mecuni Diotraxit (taxit P) omnia ...se. KYAicMeNOC 24 deest enim pcipitans se KAT.^.fpuMNizoivicMOC medes: cf. Verg. Aen. VI 351 deest se ut sit praecipilans se A' deest ine ut sit praecipitans me viaxuv.qriiivi^6ybSvo^

NP

Diomedes

25 de qv.^litatibvs] Diom. p. 383 sqq.

27 accipimus

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 233

III
i<.

263
155. 56 L.

33 r.
(j

notas omnibus certo scio, ideoque dc his, quid

quaeque

siynificet, simul,
et qiiae

quod non alienuni ab re

est,

tempora quoque omnia principalia

sunt enim

ex

his derivantur explanabimus.

tempora instans,

quod

et
;

prae-

sens, praeteritum inperfectum, perfectum, phisquamperfectum,

5

fulurum

de

x-

quibus, ut breviler dicani, universa nobis administrabitur oratio.

igitur ista

tempora, quoniam modo

finiliva,

noh numquam optaliva, saepenumero subabsolutivc elTertur, aut

,

iunctiva sunt, pro ut ratio suadet, iungentur.

Sermo, dum

finilivus

est,

dum optamus,

aut

dum,
10 qiie

ut repleatur sensus,

necessario subiungimus

unde subiunctiva quovelut dico

appellala est verbi quahtas.

itaque coniunguntur inter se tempora hoc

,

modo.

instans finitivorum iungitur instanli subiunctivorum

quam-

vis intellegas:

item idem tempus instans finitivorum iungitur perfecto sub:

iunctivorum, velut dico quamvis intellexeris

idem tempus iungitur

et futuro

optativorum, velut dico ut intellegas, ut

13

apud Vergilium (non enim refugi-

mus quaedam
i

exemplis probare)

quamquam animus meminisse horret luctuque

n c i ]) i a

refugit,

m
:

quamquam
20

horret, incipiam. inperfectum finitivorum iungitur inperfecto sub-

iunctivorum, velut dicebam quamvis intellegeres

item idem tempus iuugitur et

plusquamperfecto subiunctivorum, velut dicebam quamvis intellexisses. perfec-

tum

finitivorum et plusquaraperfectum iungitur inperfecto subiunctivorum et

dixi

plusquampcrfecto, velut

quamvis intellegeres,
dixeram quamvis

dixi

quamvis

intellexisses, difiniti-

xeram quamvis

inte!Iegeres,

intellexisses.

item futurum

vorum
25

iungitur instanti subiunctivorura et perfecto et futuro et optativorum

futuro ita, dicam quamvis intellegas,

intellexeris
,

dicam ut

intellegas.

dicam quamvis intellexeris, dicam si non numquam iungitur perfectum finitiut

facias.

vorum

futuro optativorum ita,

dixi

ceterum quod superius

,

et

inperfecto subiunctivorum iungi diximus, hanc adfert differentiam

sit

ut interin supe-

utrum

dixi

ut

facercs

an

dixi ut facias
||

emntiemiis ^ quoniam

30 riore,

dixi ut faceres, et

tempus quo

dixi et

tempus quo

ut

fiat dixi

praeet q:.

ideo quod de his quid qq,

A''

ideoque de

liis

quibus

q.q:-

2 principalia ex his
bi

derinanlur explanauimus N principalia et qu ex his designantur explanamus P 4 de quibus disserere non longe aiienum praesenti desiderio tuo est. qnibus temporibus, ut breuiter dicam, uniuersa nobis administratur oratio Diomedes p. 383; tmde la5 cunam indicavi. de quibus breuiter dicamus el ita nobis administrabit oratio P 7 prout ratio suadeat et ita conponitur sermo dum finii"-ilur ista A'^ omnia ista P 8 est] e iV 9 qnoque tres uerbi tiuus est ae efFertur. aue dum optamus repleatur P 10 hoc modo praeterltis tJDitiuorum iungitur praesens subiunctiuorum ut qualitas P 14 Vergiiium] dicas. intellegas, item idem. uitii iungitur perfecto subiunctiuorum P Aen. II 12. idem exemplum de coniunctione inslantis finitivorum cnm fitturo finitivorum, quae in libris Charisii omissa est, recte posuit Diomedes p. 384. sed in periurbatione 16 luctumantiquo tempore nec a librariis facta ordinem qui est in codicibus reliqui 19 item iJem tempus 18 quamquam horret incipiam om. N, add. P que P 22 dixeram quamuis intellegeret dixeram quamuis intellexisset P item id tempus A' 29 facias euuntiemus quoniam 26 dicam ut intcliegas P dicat ut inteliegas N facias am superior P 30 in superiore Diomedes p. 385 facias quoniam superius facies quod P faceres et dempus quo

2f)l
p. iij.
.1

CHARISII I.NSTIT.
['.

(;R.\M.

LIR.

III
!.
I;ifi
f..

tcrissc sijjnificat; in tinn

co vcro
in

(|iio(l

cst

di.vi

ul

facias

licli

lcni|tns

prdclcri-

signincal,
iussit,

lacli

fuluro suspcndit,
sit fial

cuni adhuc,

(luoniani

lit-ri

possit
lini-

quod

inccrtum

nccnc.

rcpcrimus apud vctcrcs instans

lit.

tivorum
)ro(lcudi

iunj:i

cliani inpcrfccto
vcl

suhiunctivorum, quod raro

sulficiat

cius cxinipli

gralia

sola

Ciceronis

aucloritas

pni

Sexlo

Roscio,

vclut

*cum nulla etiam proscriptionis memoratio

fiertM,

cum

ctiam (jui antea proscripli crant sedercnt, nomen rclcrtur item suLiuncliva vi||cissim inter se iungunin tabulas Sexti Roscii'.
tur lioc pacto,

inperf(!ctum inperfecto sic,

sic,

dicerem
si

si

scirem,
itctn

plus(iuam-

pcrrcctuni

plusquampcrfecto

dixissem
tibi si
si

scissem;

inperfeclum

10

plusquamperfccto sic, scriberem

inpcrfecto
sic,
lihi

scissem, item plusquampcrfcctum

et

scripsisscm
si

tibi

scirem.

priore

quidem
si

scrmonc,
vel

scrihcrcm
scirct;
vcl

scisscm,

significal

saepe scripturum fuisse,

scmci

scqucnli vero, scripsisscm

si

tihi si

scirem, significat stripturum fuisse

difficultatis

semel^

saepius cognovisset.
est.

siquid
||
|

inesse vidctur,

rei 15

lcnuitati,

non nobis imputandum

sigiiifuat

futiiro

siispcndal

cum iam

fieri

possit

quod

iussil

sit

ut faciat hec

5 prodendi Diomedes p. 3Si probandi auctori3 repperimus G comtas pro sexlo ctiam scripliquc. llem subiuucliua F. pro Rosc. Amer. 8, 21 10 ilem inperfectum 11 si scissem om. NP, add. Fabricius: cf. niemoratio 10 1-1 sequenti uero scripsissem significat scripturum fuissc finii' Si quid Diom. p. 3S5 dlfrituliatis rei in lioc inueniatur non uobis inpulandum est 15 semel om.

ne

J'

NP

NP

LIBEIl ftVARTVS.
p. 237.

38 P. I

p.

157

I..

De barbarismo,
baoc autem

iit

ail

Coniinianus.
est,

barl)arismus

csi

dictio

vitiosa,

definitio generalis

non

specialis.

sed

quoniam

dictio

el

rontexta oralio el una pars eius intellegilur,

.i

consuetudo Jiunc tantum baraptius tamen bac

barismum
delinitione,

appellat

fjui

lit

in est

una parte

orationis.

utcmur

barbarisnui'^

una pars orationis corrupfa.

retinet,

scd boc vitium

in sobita oratione

nomen suum

ceterum apud poetas metaplasmus

esl

vocatur,

soloecismus aul<'m schema.

barbarisnuis

barbaros lexis,

id
fit

est barbara dictio.

10

sed hoc vitium inter se dillert,

quod barbarismus
barbarismus
fit

in

nostra loqueUa,

barbaros

lexis

in

peregrina.

modis

luattuor, adiectione detractione transmutatione inmutatione:

adiectione tem-

'Italiam fato profugus', cum Italia corripi debeat; littcrac, 'relliquias Danaum', cum reliquiae dicantur; syllabae, ut ^nos abiisse rati' pro abisse: detractione temporis, ut ^ferverc Leucaporis, ut

ut

15

ten' pro fervere producta e

littera;

litterae,

ut siquis dicat

Plionem pro

PoHone;
blterae,

syllabae, ut imperiti dicunt

salmentum pro salsamento: transmutaquod

cst relicum:
et

tione litterae, ut siquis dicat reilcum pro eo

ut siquis dicat olli pro
ilH.
fit

inmulatione

inmutatio

per sonos,

cum
sonus

aut
in

acutus pro gravi

20

aut gravis pro acuto vel alio quolibet ponitur.

similiter ad|[spiralio

pronuntiatione invenitur.

ad sonum pertinet,

tamelsi

nos b
aut

quasi litteram

ponimus.

sed hoc vitium in scripto invenitur,

cum

choronam pro corona aut

Ahis uberius
ita

umum

pro

humo
sui

legimus.

placuit definire de barbarismo.

barbarismus est dictio barbarismus

fit

vel

pronuntiatione

vel

scriptura

aliqua

parte vitiosa.

ut ait Cominianiis 2 barbarismus 22 3 nou specialis Fabricius a specialis N: est autem definitio gcneralis et specialis Diomedes qiioniam dictio et contcxta oratio et una pars Diomedes quoiiiam iu contextu orationis una pars 5 flt Diomedes sit A' 7 melaplasmos A' 12 llaiiam] Verg. Aen. I 2 10 perigrina corr, peregrina A' 13 rcliiquias] Verg. Aen. I 30 nos abisse rati pro isse A''. Ferg. Aen. II 25. 14 cf. Donat. p. 1767 Consent. de barb. p. 5 Prob. p. 1414 Serv. in Vcrg. l. c. ferveic] Vcrg. Aen. VIII fi77 16 salamentum pro A' 17 reilcum A^: lericum de eodem vitio adpositum est in anecdotis Parisinis ed. Eckslein p. 26, leriquiae apud Diomedem p. 448 et Claudium Saccrdotem p. 30 reilqnum pio reliquum Con.^cnfius de barb. p. 16 20 similiter +f adspiratio N 21 li] non A'
Finit lib. III:- incijJ

De barbarismo

legimus Dio)n. p. 44G sq-

26G
|).

CHARISII
238. 39 P.
p.

157. SH L.
:

modis qnattuor, adiectionc tlctractione

ciiin

intiiiilalioiie

transnuilatione
iil

adiectione,

iina pluresve lilterae

iniciuntur

non necessariae,

nec Polyliymnia Leshouni rcfugit tenderc harbiton: delractione, cum littera litleraeve inconvcnienter detiahuntur, ut actae non alio rege puertiae; proprie cnim pueritiae dicinius; et cum nantes avrl xov natantes ponimiis: inmutatione *conticuere omnes' pro conticuerunt: transmutatione, pinguiaque in veribus torrebimus cxta colurnis, cum sit corulus arbor. praeterca enuntiatione, cum aut producimus aul
|

.-$

lo

corripimus ant adspiramus aut adspirationem sublrahimus

rationc.

non postulante

inter

barbarismum
fit

et

soloecismum hoc

interest,

quod barbarisinus
Latinitatis,

in singuHs verbis

in

quocumque ordine contra morem

soloe-

cismus autem,

quando discrepantes
orationis

inter se dictiones habet oratio.

De soloecismo,
fit

ut ail Cominianus.

soloecismus est oralio inconscquens.

orationis.

is

autem aul per partes

aut per accidenlia partibus

per partes orationis, ut

invalidus etiaraque tremens,

bus orationis
fit

j]

etiam iuscius aevi;

per accidentia parti,

etiam pro etiamnunc, coniunctio posita pro adverbio.

soloecismus in plures spccies divisus

por qualitatcs gencra

:

20

nuraeros casus personas uiodos tcmpora comparaliones

per qualitates no-

minum,

ut

hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto

Darda n
pro Dardanius
,

us

posuit propriuin

nomen pro

appellativo

per qualitates ver-

25

borum, ut
at

vero Hutulis inpar ea pugna videri

finitivo;

iam dudum
pro videbatur, posuit infinitivum verbum pro per qualilales adverper qua.10

biorum, ut intus eo pro intro eo, aut intro sum pro intus sum;
litates

pi^aepositionum

ut

ad

quem tum luno supplex

nominum,
ut

his vocibus usa cst

pro apud quem: per gencra

haec finis Priami

21

Nm

8,

modos

3 ne polyluimnia N. Hor. carm. I 1 33 6 actaej Hor. carm. I 36, 8 7 duimus] dHT Bautcs anii tu natantes 8 conticuere] Verg. Aen. II 1 14 oralio om. 16 9 pinguiaquij Verg. georg. II 396 aut priore loco om. N 18 iiivalidus] Verg. georg. III 189 19 iam pro eliamnuuc N etiam pro adiiuc Philargyr. in Verg. l. c. etiam pro iani nunc coniecit Lindemanniis 21 casus personas post comparationes habet N transposuit Fahricius per qualitate nominum N Verg. Aen. Illl 661 2.'J hauriutj 27 at vero] Verg. Aen. XII 216 32 ad quom] Verg. Aen. 1 64 34 haec] Verg. 33 ut om. N Aen. II 554
,

i-ege] rece

INSTIT. GRAM. LIB.

p. Q39.

IIII
I'-

267
138
'

40 P.

l*ro

hic linis; ut

per

geiicra

verboruin,

ul

balneum

lavatiu-

pro lavat:

per

numeros,
pro
5

secant uumerum pro singulari: per casus, ul secat, posuit piuralem dictis ait esse paratus virbonus et sapiens
pars
in iiiisla

pro paratum se essc: pcr personas, ut

vosque, lares, tectum nostrum qui funditus curant

pro curatis: per modos, ut

nec veni, nisi fata locum sedemque dedissent

10

pro nec venissem;

pora, ut

posuil indicativum

modum

pro subiunctivo:

per

tem-

ceciditque superbum Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troia pro fumavit: per conparativum ut siquis dicat magis doclioi', cum
,

aut per

15

se doctior dici debeat aut niagis doctus * ut

apud Vergilium

sequimur
quisquis es,
pro sanctissime.
dicat
'20

te,

sancte deorum,
,

fit

soloecismus et per ordinem coniunclionum

ut siquis

autem

fieri

non debet,

cum

sit

dicendum
ficri,

fieri

autem non debol.

dicunt quidam soloecismum et in uno verbo

dat et dicat hic;

ut siquis

feminam

osteii-

sed intellegendum

est

huic

dictioni accidere

demonstra-

tionem

et sic effici
ita

duas partes orationis.

defmire

Aliis

placuit

de

soloecismo.

soloecismus

cst

non convefit

niens rationi sermonis verborum iunclura.

i5

soloecismus

quoque
:

modis

quattuor

adiectione detractione inmutatione transmutatione

[1

adiectione,

cum

supervacuo

quid sententiae adicitur, ut

reginam
haeret
hic
30
,

petit.

et

haec oculis, haec pectore toto interdum gremio fovet inscia Dido;

enim Dido abundat: detractione, cum minus quam debet senlentia ver-

borum habet ut inplentur veteris Bacchi pinguisque ferinac;

deest enim carnis:

inmutatione,

cum ahae

partes orationis pro ahis collo-

cantur aut accidentia eis immutantur, ut

at
35

talis in

satum quo hoste fuit Priamo;

ille,

non

te

mentiris, Achilles

3 pars] Verg. Aen. I 212 A. Kochius exerc. crit. ed. Vahl, tectum iTm iV^, /(.
scripsit
nsi

5 vir] Hor. epist.

in
e.

7,

22
11
:

7 vosque] Ennio adcf.

prisc.

Rom.

poet. p.

Enn. annal.
est in
u)

III

iiostrum, non

nomen, ut editum

163 9 nec

uenisse fata N. Verg. Aen. XI 112 15 lacu12 ceciditque] Verg. Aen. III 2 nam qua exciderunt quae de absoluto pro superlativo posito dicta fuerunt indicavi: nisi potius exemplum Vergiliip. 240 repetitum perpcram huc translatum est apud Vergilium] Aen. 1111 57G 24 oraiioui sermonis uerborumque iunctura ralioni serrnonis iunctura uerborum Diomedes p. 448 27 reginam] Verg. Aen. 1 718 30 ut ..plentur ut implentur w. Verg. Aen. I 215 im33 immvXentur at non mutentur ut at non ui: immutantur Fabricius. Verg, Aen. II 540

2()S
!'

CHARISII
iiO
1'.

p.

158.

59 L.

(Icliuit

onini nie

dixissc; et c contrario

degencremque INeoptolemurn
innno mc: tran.suMitalionc
x

iiarrarc

momento,

cuni nomcii pro vcrbc ponitnr, nl

non mclus
pa cn
i

oiiinino,

ncc

te

certassc priorcni
s

ca

pro non mctuendum cst; noiiicn pro participio, ut

hinc populuni latc regcm

pro lalc regnanlcm;
participium pro nominc, ut
V
i

a e

qu e b
a
!

vo

a n

m
lo

pro volucrum; parlicipium pro vcrbo, ut

i

nde

oro pa

er

nca

ors u

pro

sic

orsus est; coniiinclio pro advcrbio, ut

aut
pro sicut
hic.

hic.
(^t

ad vcteres fagos

cnm

acridentia

partibus orationis inmutanfur,

qiialitatcs
:

nunicri casus (ignrac gcnera pcrsonac ordincs tcmpora significationcs

litates,

qua-

15

ut in

nominibns, absolutum pro rclativo, ut

ncvc putcs alium sapicnte bonoquc beatum

pro bcatiorem, absolutum pro superlativo, ut

sequimur
pro sanctissimc, absolutum pro dcrivalivo,

tc,
ut

sanctc dcorum
20

pro Meliboeensis;

purpura Maeandro duilici Mcliboea ciicurrit item cum finiliva pronomina pro qualitatis significatione

ponuntur, ut

hunc ego

te,

Euryale, aspicio
5

pro talem; verbis, cuni pronuntiativum pro subiunctivo ponitur, ut

quamvis solus avcm caclo deiecit ab

pro deiecisset; adverbiis,

alto

cum rclativum pro absoluto pomYM/-, ut saepins Andromache fcrre incomitata solebat

pro saepe; praepositionibus, ut

area

cum primis

ingenti aequanda cylindro

,

30

pro in primis; coniunctionibus

ut

semper erunt quarum mutari corpora semper enim refice

malis.

2 degeneremqne] f^erg. Aen. II 549 3 transrrmtationis exemph quale infra 241 e.Ttr. positum est, omisso aut uberiorem de inmutatione disputationem interposuit grammaiicus, aut tertiam soloecismi definitionem, id quod magis proho, cum secunda conglutinavll Ubrariiis 4 non] Verg. Aen. I 548 7 hinc] Verg. 6 esi] esse A'^ Aen. 1 2i 9 vitaeque] Verg. Aen. VI 728 10 pavticipium pro aduerbio inde oro N: pro uerbo ui. Verg. Aen. II 2 12 orsus est aduerbio coniuac ut hic N. Verg. bucol, 3, 12 ll ora ..mutantur orationis immutantur uj qu.-xlitatem iiuin fig genera persoii ordiiT tcrn signifi 17 neve] Hor. epist. I 16, 20 19 sequimur] Very. Aen. IIII 576 22 meliboeen21 purpura] Verg. Aen. V 251 sis ...m cum N melibaeensis. Item quum lu 24 hunc] Verg. Aen. Vllll 481 25 pro adiunctiuo auem ..elo A' auem 26 quamvis] Verg. Aen. V .542 coelo Lu 27 ponitur om. N 28 saepius] Verg. Aen. II 456 30 area] Verg. georg. 1 178 primis ..genti N primis ingenti lu 31 pro cum inprimis N: cf. Serv. in Verg. l. c. ut om. 32 semper] Verg. georg. III 09
,

p.

INSTIT. GHAM. LIB.

p. 240. 41
I'.

Illl
P-

2G0
'3^^'^> '

pro semper itaque: per genera noininilius, ul

liniidi

venient ad pocula daniniae

,

pro

liiriidae;

pronoininibus

ut

quis tu es niulier?
sproljquae;
participiis,
ul

oculis capti fodere cubilia talpae

pro captae^ captos habentes oculos: per numeros nominibus, ut

multa
10

libi aiite

aras nostra cadet bostia dextra

pro multae; pronoininibus, ut

et

nos aliquod nomcnque decusque

participiis
,

gessimus
avil Tov et ego gessi
:

per casus *

ut

scnsit medios diiapsus in hostis

pio sensit se dilapsum; praepositionibus, ut
15

destrictus ensis cui super impia cervice dependet

pro super impiam: per figuras nominibus, ut

lalsa ad

caelum mittunt insomnia

incanaque menta

pro somnia,
20

el

pro cana mcnta; pronominibus, ut

ipsa

egomet dudum Berocn

aena locant
alii

pro ipsa ego, conposuit ipsa egoinet, quod non debuit; verbis, ut
Iitor(!
25

pro conlocant

el

recalent itostro Tiberina fluenla

pro calcnt; participiis, ut
s

m no

j)ositae sub nocte silenti

pro conpositae: personae immutantur, pronominibus, ut quid furis? aut quonam noslri tibi cura reccssit? 30
pro tuorum; verbis, ut

....ila uenient ad pocula tu uenient 4 Rihh. cf. Diom. p. 449 6 oculis] Ferg. georg. I 183 foedere 7 captae om. N: cf Quintil. VIIII 3, 6 Priscian. p. 64? 8 multa] Verg. Aen. I 334 .as A' ante aras ui 10 et ante 9 ut om. .. tity A' avtl tov (o7u. gessimus) u) 11 gessimus nos] Verg. Aen. II 89 12 per casus om. N. praeterea aulem exemplum inmutationis casuum in nominihus facqua de re Vergilii versum Acn. I 573 urbem quam slatuo vcstra est ponere tae solent grammatici, excidisse vidctur ut om. 13 sensit] Verg. Aen. W 377 ib' ut iV 14 dilapsum dilapsum. Praepositionibus ut lu 15 destrictus] cui] tui Hor. carm, III 1, 17 17 per figuras nominibus Fabricius (iguris 18 falsa ...^lum A' faisa ad coelum ui. Verg. Aen. VI 897 mittunt ut insomnia (om. pro somnia) A^ 20 incanaquc] Verg. georg. III 311 22 ipsa ... littore ahena u). .et A^ ipsa egomet ujVerg. Aen. V 650 24 lito a thjberina a fluenta A^ Verg. Aen. I 213 20 recalent] Verg. Acn. XII 35 27 ut om. N 28 somno] Verg. Aen. IIII 527 30 29 pro conpositae om. quid fiieris A^. Verg, Acn, 11 595 31 uerbis ut Fabricius aduerbiis

2 limidi] f^erg.

biicol. 8,

28

quis] Pacuv.

Med.

fr.

20

ed.

270
|..

CIIAIUSU
241. 42
I'.

p.

100 L.

migrantis crrnas totaque

pro cernat
iunctivis
(jnis:

(;x

iirbc

rnpntcs
.suli-

ordo innnntaliir, pronoininihiis, cinn praeposi!iv,i pio

ponuntnr, ut

hic canit
pro
is;

errantem

coniunctionihus, ut

horum qnod mavis stnltusne malnsne

pro stultusne an malus:

videri?
ul

temporihns verliorum aut participioruin,

progeniem
a u d
i

sed eniin

Troiano

sangnine duci
lo

era

pro ductum

iri,

et

suspensi Eurypylum scilatum oracula Phoehi mittimus

pro sciscitatnm: significationibus verbornm participiorumijue, nt

et

iam no\ liumida caelo

is

praecipitat
pro praecipilalur
^

activum pro passivo; adverhiorum signiflcationihus, ut

hic regina

gravem gemmis

pro tunc, locale positum pro temporaU; aul quantitatis,

multuni
pro diu.

ille et terris
iq
[]

transmnlatione, ut

solus qui Paridem solitus contendere conlra.

DE MXnS CETEKIS

De

acyrologia.

Acyrologia est dictio inpropria, ut

si

hunc ego
De caccnphato.
ficalionis aut

potui tantum spcrare dolorem.

25

sperare enim dixit pro limere.

Cacenphaton
vcrlii

est conpositio

vcrborum obscenae
conpositione
fit,

signi'

unius

ohscena pronuntiatio.

ut

cum

Numerio

fui^; sed

cmendabitur hoc vitium interposifa aliqua parte oralionis,

fui'.
fit

ut ^cum quodam Numerio *ductabat exercitum'

et in

uno verho, ut apud Sallustium

30

et

'arrexit animos militum'.

20

A^

8,

De cacemfalo

: cf. 2 cernat quis Fahridus ccrnas quos ..onuntur N pro coniunctiiiis ponuntur lu Verg. l. c. pro couionc 4 liic] Verg. Aen. I 742 5 ul om. malus ue uideri U) 6 maius uideri troiano 8 progeniem] Verg. Aen. I 19 ...guine Troiano a sanguine lo 9 utrum andierat an audiera in N esset non satis adparuit 10 pro ductum iri om. N: cf. Serv. in Verg. l. c. 11 suspensi] Verg. Aen. II 113, uhi Servius, scitanlem, participium pro parlicipio est, id est scitatnrum. alii scitatum Icgunl, id cst incjuisitum .mus iV mittimus ui humida N et nox iam 12 mit 14 etiam signiliumida ui. Verg. Acn. II 8 16 pro praccipitatur om. N, add. Fabricius significationibus ut hic regina ui. Verg. Aen. I 728 ficationibus 18 ..c regina quantitatis ...lum N quantitalis multum lu. Verg. Aen. I 3 21 solus] Verg. Aen. V 370 24 hunc] 22 DE vntis ceteris] Diom. p. 443 .sqq. Donat. p. 1770 sq. Verg. Aen. IIII 419 29 apud Sallustium] Ca26 De cacemfato. Cacenfalon N til. 17 quia Cn. Pompeius iuvisus ipsi magnum exercitum ductabat. ib. 39 velus cerlamen animos corum arrexit

migrantis] Verg. Acn. IIII 401

|

Serv.

in

INSTIT. r.RAM. Lin.

p. 242. 43
I>.

IIII
P-

271
IW6' I-

De pleonasmo.
est

Pleonasmus

est

sententia

verho

plns

quam necesse
dici sic

abundans,
est.

ut

'sic ore locula

est',

cinn

sufnccrct

lo-

cuta

De
5

ellipsi.

ElJIipsis est

sententia verbo
,

minor quam necesse

es(

salva

tamen conpositione verborum

in
ct

ut per est,

medio vicloria ponlo;

pro ne
si

'iam Danai

nisi rcferunt'

De
10

perissologia.

Pcrissologia est

quidem referimt. multorum verborum

(

adiectio

super-

vacua, ut
ibant qua poterant,
bic

qua non potcrant non

sunt.

ibant.

enim exceplo ibant omnia supervacua

De macrologia.
vinm Megati
magis decorem

Macrologia

est oratio longa

sine

cullu,

ut

apud Li-

non impetrata pace retro, unde venerant,

abstulit.

domum
sed

reversi sunt'.
15

nullum enim pondus adiecit sentcntiae longitudo,

Tautologia est eiusdem vel idem significantis verbi

De
ratio, ul

tautologia.

ite-

egomet
tapinosi.

ipse.

De
20

Tapinosis

est

rei

magnae humilis

expositio,

ut

apud

Horatium Flaccum

Pelidae stomachum cedere nescii.

Inmiiliter

enim stomachum
cacosyntheto.

dixit

pro

ira.
j|

De
lis, ut

Cacosyntheton est indecens structura verborum

ta-

versaque iuvcncum
25

lerga fatigamus hasta.

De

ampbibolia.

Amphibolia est dictio sententiave dubiae

significatio-

nis: dictio, ut vadalur Cato; sententia, ut

aio te, Aeacida,

Romanos vincere
eventimi
fit

posse.
a

ambigua enim sors

30

fuit

ante

utrum Pyrrus

Romanis

an Ro-

mani
dicat
esse.

Pyrro vinci possent.

occidisse,

aliquando et in uno verbo * ut siquis se

hominem

cum

appareal

eum

qui

loquitur

occisum non

Verg. Aen. I 614 4 De cnlipsi enlipsis 5 iil par est in ui t pnr 7 ne si refefunt coniecit Liiidemannus pro nex si N 10 ibaut] idcm exemplum eadem de re praeter Diomedem et Donatum habent Pompeius p. 441 13 iegati Diomcdes ct Donatus legio N. Claudius Sacerdos p. 31 Priscianus p. 1037 idem exemplum praeterea hahent Quintilianus VIII 3, 53 Pompeius p, 441 Claudius Sacerdos p. 31 Isidorus I 33, 8. in Livii Khris iis qui super sunt non legi adnotavit Spaldingius in Quintil. l. c. Sallustio tribuitur in codice Lavantino 24 in quo cum priore exemplo ita coniunctum cst in liistoris ibant qua poterant. numquid qua non poterant ire ualebant. salustius unde ueuerant reuersi sunt. quo reuersi erant nisi unde nenerant 17 egomet ipse] Verg. Aen. V 650: cf. p. 241 18 apud Horatium] carm. 1 6, 6

sic]

iu Fahricius

diclio

20 nescit 24 versaque] Verg. Aen. VIIII 609 26 significationis. ut N eacida N 28 aio] Enn. annal. VI 186 ed. Vahl. 30 fiet N: amphiholiae in uno verbo factae cxempla, qualia sunt apud Diomedem p. 444, interciderunt. nant quae
s

secuntur ad aliud amhiguitatis genus periinere adparet

siquis te A^

272
|..

CIIAIilSII
J43. 44
I'.

p.

10

1.

Ci L,

IV

DE TROIIS
a

Tropus

csl

(lictio

Iraiislata

propria
aiit

sij,'iiiliraliono ^r.ilia.

ail

non

j^ropriani

siinililudincni dccoris aul ncccssitalis

cultus

tropi sunt iuinicro

luodcciin, inclaitiiora calaclircsis inctalcpsis nictonyiiiia antonoiiiasia syncc-

doclic
sis.

onoinalopttcia

jicriidirasis
f,'ciicralis

liyjjcrhalon
esl

liyjjprltoic

allcporia

lionioco- 5
sjiecic
di-

Iiorum

oinnium

melapliora,

cclcri

ciusdcrn

vidiinlur.

De metaphora.
ad non j*ropriani
Iiaec
fit

Mclajdiora est

dii lio

translata a j)ropria si^nincalione

siiniiitudincm

decoris

aut

ncccssilatis
alj

aut cultiis ^ratia.

modis quatUior, ab animali ad animale,

animali

ad inanimale,

lo

ab inanimali ad 'inimalc,
sicul

ah inanimali ad inanimale: ah animali ad animale,

Tiphyn aurigam celeris fecere carinae;

ai)

agitatore ad

gubernatorem

transtulit:

ab animali ad inanimalc, sicut

|

ad procul excelso miratur vertice montis;

pro

i5

cacumine nimc verticem

si

dixit,

qui est animalium:

ab

inanimali

ad

animale, sicut

tantum pectore robur

inanimali ad inanimale, sicut
30

a ligno

concipis; ad hominem transtulit: ah

dixil.

pelagus tenuere rates;

pro navibus nunc rates

metaphorac quaedam sunt communes, quae

a Graecis acoluthoe appellantur, ut

Tiphyn aurigam celeris fecerc carinae;

quia,

quem ad modum

in navi

|]

auriga dici potest,

ita

et in curru

guber-

25

nator, ut

cumque gubernator magna contorsit equos

tice

vi:

quaedam non communes, montis'. non enim potest inviccm

quae a Graccis anacoluthoe appellantur, ut

dici

*versicut
30

cacumen hominis,

vertex montis.

1 DE TROPis] Diom.pAb2xqq. Bonat. p. 1755 sqq adscripta est discrepantia codicis Leidensis Foss. 37. 8 (Z/), in quo ct haec de tropis disputalio et quae sequitur de metaplasmo cx2 propler similitudinem /-ainctM.s cepla de Cltarisio exstat 3 decoris m\.om.L
.

Tropi suntXIIl metafora calacliresis metalempsis melonomia antenomasia Epitlieton Sinecdoclie Onomatopcia perifrasis yperbole allegoria omoeusis L 4 metafoi'a N metalemphoraoeusis iV syneclidoclie A' sis N 5 perifrasis yperbaton yperboie G metafora NL ceteri omnes huius species uidentur L ct Diomedcs 8 de raetafora. Metafora me-

tafora Z/

OdecoriiV: doris aut cultus i/ l^ in^f^w N iyfiix L idem exemplum praeter Diomedem et Donatum habet Pompeius p. ^QZ. fortasse Varronis Atacini est : cf. Apollon.Rhod. celeres Z, carina Z< 18 si] Argon.l^ai 15 aut procul Z. Verg. Aen.N 'ib 21 pelagus] Verg. Aen. V 8 robor L 22 Metaforae Verg. Aen. XI 3(38
.

NL
carinii

27 cumque gnbernator ma contorsit equos ut L magna coiitorsit cqnos ui gubernator N. Ennio trihuit A. Kochius exercit. cril. in prisc. Rom. poel. p. 11: cf. Enn. annal. III 160 ed. Vahl. 28 anacoluthoe N auacolatiaZ 29 dici hominum cacumen quemadmodum uerticem
ita ct

23 acholothoi N i L 25 dici potest

iuta

IN

24 typho
dicitur et

.V tyfin

celeri

celeres

dixit

INSTIT. GRA>1. LIB.

p. 244. 45 P.

Illl
P- '62

273
'-

De
hacc a

caladiresi.

Catachresis est
lioc differt,

lictio
illa

alienae

rci

neccs.ario inposita.
largilur,

metaphora

quod

vocahuhnn hahenti
ut

haec,

quia non habet proprium,

vel
5

aheno utitur;
sit
ille

parricida

(hcitur

qui

fralrem

sororem occidit, cum

proprie parricida qui patrem occidit.

dictio

De

metalepsi.

Mefalepsis

est

per gradus homonymiae ad pro-

priam significationem descendens, ut

speluncis abdidil atris;

ab
atris

enim nigrae intelleguntur

et

ex nigris

tenebras

habentes

et

ex

hoc in praeceps profundae.

10

De metonymia. Metonymia
proximitatem translata.
per omnes spccies in
Mitteras tuas accepi',
est

est

dictio ah ahis significationibus

latior tropus,

ad

aham
*
ut

autem melonymia
referri,

qui,

ut possit

artem

necessariis

tradetur

exemplis

cum

significet
,

epistulam:

per inventorem dominan-

temve inventum subiectumve

15

ut

sine Cerere et Libero friget Venus; vult enim per Cererem inlellegi panem, per Liberum vinum, per Venerem concubitum: per inventum subiectumve inventorem dominanlemvc ut siquis
,

Vulcanum
desertus
2ofacit,

significare velit et

ignem

dicat:

a faciente id

quod

fit,
fit

ut ^stilo
id

sum' pro
pigrum

'destitutus

ut

dicitur frigus;

sum scriptis': aut ab eo quod non enim ipsum frigus pigrum

est dictio

quod

est sed pi-

gros

facit.

De antonomasia.
ficans,
ut

Antonomasia

per accidens proprium signi-

cum domitor maris

epitheton.
1|

dicitiu- et intellegitur

Neptunus.

huius tropi

species
25

est

epitheton

est

diclio

vocabulo adiecta ornandi aut

destruendi

aut indicandi causa.

ornat epitheton, sicul

^divus Vlixes';

destruit, sicut

1 alien^ rei necessario posita iV alienore necessarius imposita L: Catachresis cst alienae rei nomen apposituni Isidorus l 36, 6 uocabulum lia2 metafora .3 parricida di~ qui fratrem a sororem occidit cum sit iil. bentia L proprie parricida dr qui fratrem u sororem occidit cum sit ilie proprie parricida qui patrem occidit 8t 5 Ue metalempsi Metalerapsis A^Metalemsis L 7 speluncis] Verg. Aen. I 60

NL

hoc

.|habentes ex hoc pceps profundnm iV tenebras liabentes et ex his profundi Z per in praeceps profundae Diomedes nymia 10 Metonomia L II est lalior tropus qui ut per Est autem metonymia latior tropus, qui ut possit per Lu: est autem metonomia latior tropus quae ut possit per omnes species in artem referri sed necessariis tradelur exeraplis. per id quod continet id quod conlinetur. ut {Verg. Aen. VII 133) nunc pateras libate ioni. pro eo quod est in paleris et (Verg. Aen. VIII 64) caelo gratissimus aranis id est diis qui in caelo continent, per id qiiod continetur id quod condnet. (Verg. Aen. VII 147) grateras magnos statufi et uina coronant non uiuas. sed grateras in quibus uina sunt per inuentorem dominanlemquae inuentum subiectumquae L. relinui codicis scripturam, in qua ex prima metonymiae specie, qune est a continenti id quod continetur aut ab eo quod continetur id quod confritinet, posterioris tantum rationis exemplum relictum est 15 sine cerere get sine Cerere et Libero friget lo: sine cerere et libero subiectum iuuentorem {rell. om.) L. Ter. Euntich. IIII 5, 6 uelit ignem ui ignem 18 uelit et ignem L u slilo dissertus sum pro disserlus sum scriptis id quod facit Z/ 19 scriptis. . .| scriptis ab to ab maris N domitor maris ui dominator maris L. 23 do Verg. Aen. V 799 dirus olixes X. Verg. Aen. 25 indicandi] ediOcandi L
.
.

II

261

ORAMMATICI LATINI

I.

18

274
p.

CHAmslT
245 P.
p. 102. 03
I..

scelerumque invcntor Vlixes;

indicat, sicut

Larissaeus
sumuntur. autem aut ab animo aut
a

Acliil

lc, s.

corpore aut extrinsccus: ab aninio, ut

5

contcmptorquedeumMezentius;!
a

corpore,

ul

'pulcher lulus*.
dicilur Aeacides

extrinsecus

quae sumunlur

in

plures

species dividuntur.
a genere,

dcscendunt enim a genere, a loco, ab actu, ab eventu:

aut Pelides;
a loco,
ut Viixes dici-

ut AcbiUes

tur

Ilhacus

aut

Pelasgus;

ab actu,

ut

'Aeneia nutrix'

Caiela;

ab
lo

eventu, ut

insula dives
habet, ut
bet

opum Tonedos.
differt,

epitheton ab antonomasia hoc

quod antonomasia per sc accidens

voro ha-

cum Tydides dicitur et iutellegitur Diomedes; epitheton accidens, sed cum vocabulo proprio, ut ^Saturnia luno'.
l)e

synecdochc.
significans.

Synecdoche

est dictio

plus minusve pronunlians

maparte

15

gis

quam

modo enim
a

toto dicto

pars intellcgitur,

modo

nominata totum accipitur:

in

toto pars, ut

ingens

verticc pontus
20

puppim

ferit;
fuisse

non enim totum pclagus

dicitur

quod navem percusserit sed pars

pelagi, id est lluctus: a partc totum, ut

haud
a

aliter

puppesque tuae pubesque tuorum;

et

puppibus cnim naves significantur

a pube
est

toti

homines.

Dc onomatopoeia.
cis

Onomatopoeia

dictio

ad imitandum

sonum

vo-

confusae

ficta,

ut

cum

dicimus

hinnire

equos,

balare oves,

slridere 25

valvas et cetera his simiha.

De
aut ut

periplirasi.

Periphrasis

est

oratio

longa

cum

cultu.

fit

autem,

brevitatem splendide

producat,
sic,

aut

ut foeditatem

circuitu devitet.

brevitatem splendide producit

et
V

iam prima novo spargebat lumine terras Tilhoni croceum linquens Aurora cubile.

30

1 scelernmque] Verg. Aen. II 1G4 2 sicut larisseus iV si claris sacmis L. Verg. Aen. II 197 5 cootempiorque] Verg. 4 ab aiiimo ut 6 lulus om. L Aen. VHI 7 7 a 6 pulcher luJus] Verg. Aen. V 570 VII 107 Villl 293. 310 genere a toco ab actu ab euentu L a geuere loco ac(u euentu 8 Aeacides] Verg. Aen. I 99 VI 58 Pelides] Verg. Aen. II 548 V 808 XII 350 9 Ilhacus] Verg. Aen. II 104. 122. 128 III 629 Pelasgus] Verg. Aen. II 83 AeneiaJ Verg. Aen. VII 1 tenedus L 15 pronuntiant 11 insula] Verg. Aen. II 21 magis quod significans modo euim toto dicto pars inteliegitur modo partc nomini totum L pronuntians magis intellegitur modo parte nomine aut totum iV 18 ingens] Verg. Aen. I 114 20 totum om. NL, add. Diomedes pontus pelagus L fuisse dicitur qui L fuisset radit ad quod 22 fuisse dicit quod codices Diomedis

PP

haud] Verg. Aen.

significat et a

399
oiTis

pubesque tu

N N

puppesque tuotum

L
nd

23 nauis

confuse
gire

N
et]

confusa

L
30

imitatum L 25 24 Onomatopeia dicimus ualuas stridere oues balare equos hinnire boues mu27 De perifrasi perifrasis perifrasis L 28 brevitatcm om. N, add. L Verg. Aen. IIII 584

pube

homines

NL

INSTIT. GIUM. LIB.

p. 245. 40 P.

IIII
PJt>3.

275
r.4

L.

potiiit

enim

dicere

*iam liicchat' aut 'iam dies ortus eral'.

foeditalem

circuitu dcvilat sic,

placidumquc pctivit
coningis infnsus gremio per
5 lioc

membra soporem.

cnim

cir[|cnitu

decoiter

vitavit

ohscenilatcm ostendcns concnhitnm.

Dc hyperbato.
silis.

Ilyperhaton est dictio didncta vcrhis non sno h)Co poest.

sed hic tropus gencralis

dialysis

species enim sunt qualtuor,

anaslro-

phe diacope

synchysis.
ut

anastrophe est duorum verhorum ordo

mn-

latns nnllo interposilo,

10 fuit

'transtra pcr et remos';

ut

dicendum enim

'per transtra

et

per remos'.

diacope est diductio conpositae dictionis

interposilo extrinsccus verho,

deheat septemtrioni.
diducitur, ut

dialysis

'septem subiecta trioni', cum iungi est cum ordo oratiouis interposita sententia

15

tum socios, namque omnis eum stipata tegebat turba ducum, sic incipiens hortatur ovantis;
cum eum
sit

ordo hic, tum socios

sic incipiens hortatur ovan|tis,

namque omnis
ut

stipata tegebat turba

ducum.

synchysis est hyperbaton ohscurum,

20

notus abreptas in saxa latentia torquet, saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras, dorsum inmane maris summi;
tris
cuius recta compositio est tahs,
tris

notus abreplas in saxa torquet,

quae

saxa mediis fluctibus latenlia ItaH aras vocant.

De hyperbole.

Hyperbole est

dictio

fidem excedens augendi minuenut

dive gratia: augendi, ut nive candidior, vclocior Euro; minuendi,

25

extractam puteo situlam qui ponit in horto ulterius standi non habet ipse locum.
[Aliis
ita

placuit defmire per hyperbolen,

in ventrem didicit sapere nimirum Solon, qui lege cavit ut vitia transcenderent
1

N
1

in 8*,

potuisset enim

potuil

potuisset

3 placitumque L.

Verg. Aen. VIII 405

euitat

obscenitatem et ostendit 6 De yperbalo Yperbaloa dictio oraiio L deducta iierbis L deducta a iieibis sync!)ysis Diomedea p. 454 8 diaiipsis L et Claudius Sacerdos p.^42 sincbesis L svncrisis ordo mutalus L mutatus ordo 9 transtra] Verg. Aen. V 663 10 doductio composite dictionis inlerposito L dictio conposita dictionis interposit^ tum 11 septem] Verg. georg. Ill 381 iungi Diomedes coniungi cum subiungi interposiia L inter12 diaiipsis L posil? 17 13 deducitur A'Zr 14 cum socio i^. Verg. Aen. XI 12 15 sic y ducum 0711. 17 Sincliresis Sincrisis A^ 18 tres L. Verg. Aen. I 108

V
19 mediis in
oni.)

aras dorsum inmane mare summo. hypeibole (7ell. om. N 25 extractam L extracta N. versus cim cpigrammate Ciceronis a Quintiliano VIII 6 , 73 citato coniunctos praeeunte Pithoeo edi-

mediisq. in

20 dorsum

summi

Bitrmannus anthol. Lat. III 56 sitiila qui ponet in ortum L 27 Aliis 276, 3 liyperbole om. L. exemplum hyperboles quae est e schematis dianoeas suo loco positum est infra p. 253 yperbolen A^
dit

18*

276
p.
-i-lti.

CHAKISn
47
i>.

p.

164

I-.

auctoris poenae: nulla poeua accrhior excogitari potuit uxoris nialis.

quod etiam
in

scliematfc dianoeas iuvenies dc hyperbole.]

De

allegoria.

Allegoria

est

oratio

aliud

dicens

aliud

significans

per
5

obscuram simililudineni aut contrario, ut apud Vergilium

el iaui
signiiicat

tempus equum fumautia solvere

hu||ius

colla.
sunl scplem,
asteismos.

enim carmen esse finiendum.

aenigma
oratio
,

tropi

spccies

ironia

antiphrasis
est

charientibnios
gravilate

paroeinia
iu

sarcasmos

ironia

pronuntiationis

contrarium deducens sensum

10

verborum

ut

me duce Dardanius Spartam expugnavit

haec enim sentoitia,
fitentis.

adulter.
erit

nisi

graviter pronuntietur,

nou neganlis

sed con-

antiphrasis est dictio ex contrario significans.

haec ah ironia hoc

differt,

quod

ironia adfectu mulat significationem

antiphrasis vcro diversisit

tatem

rei

nominat,
luceat.

ut bellum dicitur,

quod minime

i)ellum,

et lucus, is

quod minime
ficans per

aenigma est oratio aliud palam ostendens aliud

,

signi-

obscuram diversitatem

ut

mater

me

genuit,

eadem mox

gignilur ex

me;

cum

significet

ex aqua glaciem concrescere et

est
dictio

glaciem in

aquam

resolvi.
signifi- 20

charientismos
cans, ut
salus',

per ea quae grata sunt ahud dicens aliud

cum

interrogamus

num

quis nos quaesierit

et

respondetur *bona
est

unde iutellegimus nos neminem quaesisse.

parhoemia

vulgaris
exta',

proverbi usurpatio

cum

aliqua diversitate,

ut 'cocla

numorabimus

cum
id

significet
rei
ficta,

ex

eventu

sciemus;

et

''contra

stimulum calces',
figura deridcndi 25

est

contrariae ut

resistere.

sarcasmos est allegoriae

causa

rite

Thesprotum pudet
asteismos est alle-

generi, quod ipse

Tantalo ducit genus.

per hoc enim vult intellegi ignobilem esse Thesprotum.

aceruior 4 per obscuram contrario simi1 auitores 3 yperbole liludinem per obscuram similitudinem aut contrarium Diomedes pcr similitudinem L 6 equum L equm 8 antifrabis 5 apud Vergilium] georg. II 542 redigens L et Diomedcs astaismos antismos 11 me] Verg. 9 deducens

NL

14 adfectum mutat significationem .V adfeclu iil asigniticatione L 15 bellum dicitur qui L belium quod 16 18 mater] idem aenigmaoratio A^ dictio L ^ minime L quod in tis exemphim praeter Diomedem ei Donatum habent Pompeius p. 477 el Claudius Sacerdos p. 39 20 carienlismos dictio per ea quae graia sunt aliud significans L per aliqua diuersitate ut 22 unde ex quo L 23 prouerbi Diomedes uefbi NL numerauimus corr. uumerabimus N quot adnumerauimus cum significet L 24

Aen.

291

13 antifrasis

NL antifrasis NL eo minime N

resistere om. L contra] Ter. Phorm. I 2, 28 exuentu A^ ex uentu L et 27 rite] advorsum stimulum calces 25 aliegoria per figuram facta deridendi L inter incerta tragicorum fragmenta receperunt Boihius poet. Lat. scen. V 1 p. 281 et Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 210. merito coniecit H. Groiius bihl. crit. nov. lill p- 179 ri-iq. L rei. pudet Grotius pudeat NL 28 generi quod Ribbcckius rei quod quid si Grotius ad taiitalo L ducat N duci L ductat Botliius 29 ignobilitale fuisse hesprotum L aataismos A' aniismos L

INSTIT.
p. 247. 48
I'.

GMM.

LIB.

IIII
p, JG4.

277
63 L.

'Philippus cum vellet Oiitas in potcstaet in hoc cxercitum misisset, scripsit missos a se milites, quoniam coraperisset eos scditionibus vexari, et bonorura araicorum esse in tali tempore subgoria ciim urbanilatc, ut

teni

suam rcdigcre

venire'.

De homoeosi.
radigma.
tio,
10

Homoeosis

est

[imago] ignotae

rei

per similitudinem
icon

eius quae nota est descriptio.

Iniius species sunt tres,

parabole pa-

icon est personarum

eorumve quae personis accidunt comparasimilis.

ut

os
parabole est
ut

humerosque deo
rerum
H

aut adrainistrationum genere dissimilium comparatio,

apud Vergilium

clamores simul horrendos ad sidera tollit, qualis mugitus, fugit cum saucius aram
15

taurus,
paradigma
ficans:
est
rei

praeteritae
,

relatio

adhortationem dehortationemve signi-

adhortationem

ut

lllvricos penetrare sinus atque

20

Antenor potuit, mediis elapsus Achivis, intimatutus regna Liburnorum et fontem superare Timavi;
,

dehortationem

ut

at non viderunt moenia Troiae Neptuni fabricata manu considere in ignis?

m
25

DE METAPLASMO
aliter

Metaplasmus
causa.

est

dictio

quam

debuit figurata metri aut decoris

huius species sunt XIIII hae,

prothesis

parenthesis prosparalepsis

aphaeresis syncope apocope ectasis systole diaeresis episynaliphe synaliphe

ecthhpsis antithesis metathesis.

choritus in potestatem suam redi1 Philippus] Demosth. Philipp. III p. 114 gere et in huius exercitum misisset scripsit L morilas hostis suos in potestatem redi3 illos seditione exari boaorum amicogere scripsit N: Oricios hostes Fabricius
o

4 esse om. N, add. Diomedes 6 De homoesi N tempore subuenire L ignotae rei per simiiitudinem eius quae magis homoeosis est Omoeusis LN 8 personarum eorumue quae Diomedes personarum uota est descriptio Diomedes 11 rerum ant ad10 os] Verg. Aen. 1 589 earum q N personarumue quae L 12 apud ministrationum Diomedes rerum administratarum N rerum admirationum L 16 adhortationem ac dehortationem significans adhortaVergilium] Aen. II 222

rum

faeit

ue

18 Antenor] Verg. Aen. I 242 tionem ut L adhortationem dehortationemq, ut Tiinavi om. NL 20 superari L 20 superare om. N, add. L 19 atque ignis Z23 in igni 24 de me22 at om. N, add. L. Verg. Aen. VIIII 144 25 aliter quod debet figurari /> 26 species TAPLASMis L. cf. Diom. p. 4ab sqq. prothesis NL pi'Osthesis Diomedes: cf. Lobeck species sunt hae L XIIII hae prosparalempsis N propanaiemsis L 27 aferesis paihol. serm. Graec. I p. 13 synaliphe om. NL Sistoie L synstole 28 apocope om. N, add. L

etclipsis

ectehensis

278
p. 248.

CIIARISII
49 P.
(|ui(lani
,,.

1(55

L.

Prolhcsis est

genoralis iiietaplasmus
protliesis
(!st

qui

fil

per adiectionein.
dictionis aut

sed specialiter sic dividitur,

liltera

tuni

primae

parli

adicitur aul syllaba: littera,

ut

Turnum gnaloque palrique

pro nato;
syllaba, ut
s

concitum
pro
tuli.

letuli

gradum
aut
littera

Parenthesis

cst

cum

inter

primam

et

ultimam syllabam

adicilur aut syllaba: liltera, ut

pro religione;

hac casti maneant in relligione nepotes syllaba, ut 'Mavortis in antro' pro Marlis,

lo

et

indupe-

rator pro iinperator.

IVospaialepsis
dit,

ut

est cum aliquid ad novissimam partem 'admittier orant' pro admitli.

dictioDis acce-

Aphaeresis est aeque generalis metapiasmus,

sed specialiter
sic

qui

fit

per delractionem

is

observatur,

prima parte dictionis,

ut

'temnere

di-

vos' pro contemnere.

Syucope
est

cum mediae
tc

parti

dictionis

aliquid subducitur, ut

extiuxti
pro
extinxisti.

meque, soror,
-io

Apocope

est

cum

ex ultima parte loque||llae aut littera detrahitur aut

syllaba: littera,

ut

aspice
Ectasis
est

num magi

sit

nostrum penetrabile telum

do', hoc cst domum.
contra rationem producitur, ut
25

pro magis; syllaba, ut

^endo suam

cum correpta syllaba exercet Dianachoros,

et

versa pulvis inscribitur hasta.

partis A'^ parte 2 diuMitur L diuidilur 4 turnum seruet gaatoque iV: seruet om. L. l^erg. Aen. XI 178 6 concito te gratu tetuli pro tuii L. CatuUi esse versum ' ex poemate de vere, quod desideramus'' coniecerat Pierius caslig. in Verg. Aen. XI 178, quem seculus est G. I. Vossius de analog. Ill 37. cf. Naek. opusc. I p. 350. rectius intcr incerta tragicorum fragmenta recepit Ribbeckius trag. Lat. rel.
1

in religione in religione 10 hac] Fcrg. Aen. III 409 p. 202 religionc Iiunc metaplasmum quidam sinchirin appellanl. syllaba L, quae

11 pro

ad synaliphen

pertinere adparet ex Diomede p. 437. pareyithcsin autem sive epenthesin a quihusdam Mavortis] Verg. Aen. VIII pleonasmon appellari idem Diomcdes p. 436 adnotavit propanalempsis L 14 admittier] Verg. Aen. VIllI 13 prosparalcmpsis 631 tempnere diuos pro contempnere 15 Aferesis 16 in prima parte L 231 19 extincteque me soror pro extinc18 medie parte L NL. Verg. Aen. VI 020 21 loquelae parte xisti L exiincti te meque pro extinxisli N. Verg. Aen. IIII 682 nunc mage sit nostrum 23 aspice] Verg. Aen. X 481 nuni rnagi noslrum L L: magi, quod est in Vergilii codice Romano, tuetur Consentius de barb. p. 6. 7. 35, mage Diomedes et Probus p. 1438 24 endo suam do pro domum Diomedes eiiido siiam h. c modum N indo il)am pro in domum ibam L. Enn. annal. 563 ed. Vahl. versa] Verg. Aen. I 478 26 exercetj Verg. Aen. I 499

INSTIT. GIUM. LIB.

p.

IIII
p.
J()(i

270
L.

249 P.

Systole est curn producta syllaba contra rationeni corripitur,

ut

urbemque Fidcnani,
cum
5

priina syllaba dcbcat produci.

Diaeresis esl

cum una

syllaba in duas dividitur, ut

'pictai vestis'

pro pictae.
Episynaliphe est una syllaba ex duabus syllabis facta, ut

fixerit

aeripedem cervam

licet,

cum aeripedem
10

quiiupie syllabis dicere debeamus.

Synaliphe est duarum vocalium concursu alterius ehsio, ut

atque ca diversa penitus

e iitleram hinc necesse est excludi.

dum

parte gernntur.
dure
concurrentibus

EcthHpsis

est

cuin

duabus

dictionibus

ahqua

consonantium
pro multum.

vel pUires

quaehbet ehduntur, ut

multum
15

ille et terris

iactatus et alto

Antithesis est htterae pro httera inmutatio, ut

inipete
pro impetu.

nunc vasto ceu concitus imbribus amnis

Metathesis est ordo litterarum mutatus, ut

20

nam
ratione enim

tibi,

Thymbre, caput Euandrius abstulit

dicitur.
IIIl

ensis.

Thymber

DE SCHEMATE LEXEOS
et

Schemata lexeos sunt

sed
25

dianoeas, id est figurae verborum et sensuum.

cum ad

oratorias virtutes pertineat

schema dianoeas
finitio

nos de eo loqueest

mur quod schema

species

lexeos dicitur

cuius

est ialis

schema lexeos
prolepsis

ordo verborum ahter quam debuit figuratus melri aut decoris causa.
sunt

huius

multae,

sed

necessariae

traduntur XVIII,

zeugma
epiztuxis

hypozeuxis synlepsis asyndeton anadiplosis anaphora epanalepsis

paronomasia, schesis onomaton, parhomoeon homoeoteleuton homoeoptoton

30

polyptoton
22

hirmos polysyndeton diaiyton.

[|

N m
1

8',

De schemate lexeos

Synstole

VI 773
fixeril]

producta Sistole L 4 pictai] f^erg. Aen. VIIII 26

V

longa L 2 urbemque] Verg. Aen. 6 Episynalyphe episynalipe L 1

ceruam 9 Sinaiipe L concursu L concursio Verg. Aen. VI 803 penitus qm unam syllabam necesse est excludi 10 atque] Ferg. Aen. VIIII 1 ectilipsis L: cf. Mar. Ficior. p. 2510 dure currentibus L, L 12 Ectlipsis aiiquem L 13 plures quas habet plurales quaelibet L 14 multum] om. 20 nam] Ferg. Aen. 13 17 impete] Ovid. metam. III 79 ceu centius L timbre L 21 ratione timber debuerat dicere. finit L Ferg. Aen. X 394 22 DE SCHEMATE LEXEOs] Diom. p. 438 s^^'. Donat. p. 1773 sqq. Claud. Sacerd. p. 33 sqq.

23 Schemate lexeos sunt dianoeas

Diomedes
xis iV

de

25 cuius

finitio

talis

om. N, add.
7.

27 prolempsis
h

28 synlempsis

anafora epanalempsis episeu-

29

scesis

30 liyrmos

280
p. '230
I'.

CHARISII
p.

16

1,.

I'iok'psis
[rei]

cst

cuin

ante nunjerus verho

recltlitur

(luaiii

res personaeve

iiniuntur, ut

continuo reges, ingenti mole Latinus quadriiugo vehilur curru,

bigis
et iuxta
it

Turnus

in albis,

tum pater Aeneas, Romanac

proceduut
Zeugma
est

stirpis origo,

Ascanius, niagna spes altera Romae,

castris.
in

verbum quod

duplici multiplicive sententia aptatur, sed

lo

quod omnibus communiter redditur, ut

Troiugena interpres divum, qui numina Phoebi,

qui tripodas, Clari laurus, qui
verbuni enim scntis singulis quibusque debetur.
finire,
s. s.

ita placuit zcugma defortunae, niiiil commisercscit meae? finge advenam esse: nihil fraterni nominis sollemne auxi-is
aliis

'nihil

hominum

te

lium

et

nomen

pietatis movet?'

plures sententiae uno verbo clu-

dunlur.

Hypozeuxis
tur, ut

est

cum

singulae res

aut personae

verbis

suis

cludun-

regem

adit et

r.

m.

n.

q.

g.

q.

quidve ferat quidve ipse petat, Mezentius arma quae sibi conciliet, violentaque pectora Turni

N
Ij

ges ingenti mole

latiniis

quadriiugo uehi cuf bigis

il

tuinus in albis

Prolcmpsis e cu ante numerus uerbo redditur

lii

quam

res

person^ue

ret fiuiuntur

continuo

pat ^ueas
est

roman^

stirpis

orlgo

ct

iuxta ascanius

magna

spes altera
s.

rom^ $

Zeugma

uerbu quod

in dupiici

inultipliciue

sententia aptatur

q'

dunt castris 10

omlj communlt redditur ut troiugena intpres diuu qui

numl phoc qui

tripo cla laQ qui

uerbu 4+ sentis singulis quibusq, debetur

Alils
itJi

//finge

adueua ee nihll
te

fratni

nominis sollem.
comiserescit
..

15

placuit
et

auxilium

zeugma deflnire nomen pietatis mouet.

nihil

hominum

fortuna

nihil

plures sententi uno uerbo cluduntur

// n. q.
et
r.

hypozeuxis
quidiie

est cii singulij res a

person^ uerbis suis cluduntur ut rcgem adit

20

ferat

quidue ipse petat mezentius

arma q

libi

concitiet

uiolentaq, pecto

Intcfjros versus legit Pierius, quamquam quaedam non salis certo ei adparuisse videntur 3 Coiiiinuo reges lu 8 procedunt w 12 qui sydera sentis uerbum 10 14 commiserescit me fingi aduenam., te nihil w 15 solenne auxilium lu. in codice posl sollem. nihil deesse videbatur 20 adit e r m n q g g quidue 10 22 pectora Turni to

2 res vel personae finiuntur Claudius Sacerdos personae definiantur Diomedes 11 Troiugena] Ferg. Aen. III 359 3 continuo] yerg. Aen. XII IGl 12 Clari laurus Diomedes Claudius Sacerdos, Pompeius p. 454. 455 et ipse Charisius p. 9 Clarii laurus Donatus 20 regem] Verg. Aen. X 149 turniae 22 sibi Diomedes docet codices Diomedis
,

INSTIT.
p.
'iSiO.

GMM.

LIB.

IIII
p. IW).
<i7

2bl
I..

51

l>.

vel

cdocet, hunianis quae sit fiducia rebus admonel, adniiscelque preces. liaud fit mora, Tarchon iungit opcs foedusque ferit. Synlepsis est cum singularis dictio plurali verbo concluditur, ut sunt nobis mitia poma, castaneae molles et pressi copia lactis; cum pluralis dictio singulari verbo concluditur, ut
|

hic illius
Asyndeton
*

a.

h. c.
illius

f.

debuit enim dicere hic

10

arma

fuerunt.

est

Anadiplosis est

cum eadem

dictio

et

in

clausula versus et in princi-

pio sequenlis ponitur, ut

A.
15

e.

f.

et

Anaphora

est

sequitur pulcherrimus Astor, versicoloribus armis. cum eadem dictio in principio versuum ponitur,
vires,
s.

ul

nate,
Epanalepsis
ponitur, ut
20

meae
est

ni.
t.

m.
t.

p. s.

nate, patris

q.

Ty.

cum eadem

dictio

in

principio

versus et in clausula

pater,

inquam, me lumine orbavit

feci, in

pater.
ut

Epizeuxis est repetitio dictionis eius|[dem

me, me, adsum qui

Rutuli,

cum impetu pronuntiationis, me convertite ferrum,

mea

fraus omnis.

N
turni et docet

humanis q

sit

fiducia rebus
ferit

admonet admiscetq, preces haud

castane^ moUes
et

fii

mor

tarchon iungit

opes foedusq,

//

pressi
iit

copia lactis
milia po
c.
f.

Syiilempsis e cu singnlaiis dictio plurali uerbo

conchiditur

nobis

10

Asyndeton e

cii

pluralis dictio singulari uerbo concluditur ut hic illius a.h.

deb

15

arma fueruut : // m: astor. a. e. f. et uersicoloribus armis Anadiplosis e cu eadem dic iu principio sequentis ponitur ut sequilur pulche Anafora ecu eadem dic in principio uersus et in clausulaponiturutnateme^uires.m.m.p.
+f dicere hic illius

nate patris.

s.

q.

t.

ty.

t.

//pater

Epizeuxis e repetitio dic eiusde cu impetu pronuntia

20 Epanalempsis e cu eadedicinprincipioiisusetinciausulaponit^utpatinquamelumineorbauit ut me me adsu quifeciinmeoutiteferriiorululimefrausoiris:-//nceritloc:desertissim:etc

13 pulcherrimus Astor 2 mora Tarclion w 5 poma castaneae w 9 debuil enim w 16 mea magna potentia solus Nate w 20 orbauit pater lo. in codice quamquam finis versus non adpa7'uit,lamen deesse aliquidpro certo non adfirmaverim 21 pronuntiationis ul U)
uj

5 sunt] Verg. bucol. 1, 81 8 hic] Verg. Aen. I 16. exemplum in Charisii coad asyndelon adscriptum de syllepsi poni solet a grammaticis. quare transposilis vv. asyndeton est lacunam qua et definitio et exemplum asyndeti haustum est indicavi. ipsam /iguraiu a dialyto non diversam omiserunt Donatus et Claudius Sacerdos, sine exemplo posuit Diomedes 11 et in clausula quae in codice ad anaphorue definitionem transposita sunt. huc revocavi: in principio uersus sequentis Fabricius 13 sequitur] Ferg. Ae'n. X 180 15 in principio uersuum plurimorum ponitur Fabricius IG natej Verg. Aen. I 664 20 pater inquam hospitis me lumine orbauit pater Claudius Sacerdos; unde pater, inquam, hospilts, pater me lumine orbavil pater coniecit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 228 22 me] Verg. Aen. Vlll 407
dice
,

282
p.

CIURISII
251 P.
,,.

167

I..

raronomasia
laba,
ut

est

cum

(lic.tio

itcralur, mulata

tamcn aut

littcra

aut syl-

erit locus dcsertissi

lucus rcligiosissimus, nunc 'custodire sacrum non honoris sed oneris csse existimabitur'.
apud Ciccrunem '([ui
luil

mus'

et

Schesis onomaton est cuin in texiu plures antonomasiae ponuntur,

ut

Marsa manus, Peligna cohors, Vestina virum

Parbomoeon
est

vis.

cum

verba omnia similiter incipiunt,

\it

Tite tute Tati tibi tanta lyrannc tulisti.

Homoeotelcuton
est oratio pari

verborum exitu

finita,

ut
lo

bos reduci
malui.
Homoeoptoton

quam

relinqui, devebi

quam deseri
similes,
ul

est oratio excurrens in

eosdem casus

merentes flentes lacrimantcs ac miserantes.

Polyptoton est oratio per plures variata casus, ut

iitora liloribus contraria, fluctibus

undas
usquc
custo-

is

imprecor, arma armis, pugnent ipsique nepotesque.

Hirmos
diens, ut
est

oratio

unius

tenorem

casus

ad

clausulam

principio caelum ac terras

c. q.

I.

I.

q. g.

1.

T. q. a.

s.

i.

a.

N
Paronomasia e cu dic itcratur mutata
Scesis ono e
lit

tarn a liUa a sylla ut

apcicerone qui

fuil

locus religiosi

dire sacru u honoris s.oueris ee existimabitur:-//rumuis:- Parhomoeonecii

cil

uerbaomniasi
coliors festina

intexlu plures antonomasiQ ponunturut

tite

marsa manus peligna

:

incipiunt ut o

tute

tate tibi taii tyrafi tulisti

fiuita

hoeateuleton e ora pari uerbor exitu

in

// hoeoptoton e oratio excur ut hos sednci <)ua relinqui deui qua deseri mallu 10

eosde cas:similes ut merentesllentes lacrimantes ac miserantes/mis pugnent ipsiq,nepotesqu

litorib:

Polyptoton e oraper plures uariata cas: ut litora

contraria fluctib: undas imprecor

arma
I.

15

hyrmos
g.
1.

e ora uni: tenore cas:

i.

ad clausula usq, custodiens ut principio c^Iu ac

et

tras. c. q.

t.

q. a. s.

a. //

machaon
ui

menelaus

et ipse

doli fabricator epios et aliubi fru

2 religiosissimus nunc maluMiomoeoptoton U) Hirmos w 19 qj g w

11
1

3 et custodire u; 12 excurreus in u

6 festina uirum lo 16 arma armis

7 similiter

U)

nepotesque

2 qui fuit] utrumque exemplim inter se coniunclum exhihct Rutilius Lupus p. 12 at huius sceleratissimi opera, qui fuit iucns (locus codices) religiosisRuhnk. simus, nuuc erit locus desertissimus, nimirum quoniam traditam sibi publicorum custodiam sacrorum non honori sed oneri ( oon honoris sed oneris codices: correxit R. lucus Diomedis codex Monacensis Fubricius in notis Stcphanus) esse existimavit mss., Ruhnkenius in Rutil. l. c: locus defendit Spengelius ephem. Mon. a. 1837 p. 952 6 Marsa] 5 in textu] iuxta w in conexu vel in textu senteniiarum Diomedes Vestina /. Dousa apud Merulam in Enn. amial. Enn. annal. VIII 280 ed. Vahl. 10 hos] Ennio tribuil 8 o Tite] Enn. annal. I 113 ed. f^ahl. fragm. p. 453 Diomedes, Iphigeniae fabulae adscripserunt Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 250 et Va?tlenius Enn. poes. rel. p. 122. eos reduci Donatus eos deduci vel cos te diici codices euehi Fabricius 13 merentes] E^in. annal. I Diomedis hos deduci Fabricius 107 ed. Vahl. merentes flentes lacrimantes commiserantes. iiersus hic plauti. omnes lacrimantes conmvpartes orationis in accusatiuo casu exeunt codex Lavantinus 24 19 priucipio] Verg. Aen. VI 724 serautes Donatus 15 litora] Verg. Aen. IIII 628
ed.
,
,

INSTIT. GRAM. LIB.

p. 251. 52 P.

IIII
pI(J7.

2S3
iS
I..

Polysyndeton csl pliiribus coniunctionibus ncxa oratio, ut

Athamasque Thoasquc
Pelidcsque Ncoptolemus primusque Machaon et Menelaus et ipse doli fabricalor Epios,
|

5 ct

aliubi

ct

torrerc parant flammis

frugesque receptas et frangere saxo.

plurcs coniunctiones concctunt senlentias.

Dialyton est sive dialysis oratio nulla coniunctione intcrposita, ut

10

aliinavalibusite,
ferte citi
et aliubi
f.

d.

t.

i.

r.

naufragia labes gcneris ignorat senex.

sententiae hic plures sine coniunctione finiuntur.

,5

V
bis
et

DE SCHEMATE DIANOEAS
quod alterum
contemplationc
in

Sclicma dianoeas a schemate lexcos hoc distat,

ver-

verborum

[[

ornamentis

consistit,

alterum in

animi

sensusque versatm*.

de schemate ergo dianocas vclut viam paucis osten-

dam, qua,
20

siquis otiosior fuerit, etiam reliqua,

fit

quae quasi remotiora vide-

buntur, persequi poterit.

igitur

schema dianoeas pcr bas species XV.

est

Per dialogismon

ut

apud Terentium

25

hic

quid igitur faciam? non eam? ne nunc quidem, cum accersor ultro? an potius ita me conparem, non pcrpeti meretricum contumelias? persona introducta quaerit apud se quaenam potius utilitati suae pars
sit.

ehgenda

N
Polysyiidetoneplurib:coniunctionib:nexaorautathamasq,lhoasq,pelidesq,ueoptolem:prim
receptas ettorrere parant flammis
et

frangere saxo plures coniunctionesoectuntsenteutias

alii

10 Dialyton e siue dialysis

i. r.

ora nulla coniunctione intposita ut

naualib:

ite

fertec
fini

et aliubi

naufragia labes generis ignorat senex sententi hic plures sine coniunc

15 Deschematedianoeas.Scheraadianoeasaschematelexeosh.distatq^aiiQiniibisetuboforn
osistit
alterii

in

otemplatione

aninii

sensusq,

uersatur
q,

//
si

reliqua

qsi

rem
fuerit

De

scemate

ergo

dianoeas
poterit

uu
//

uia

paucis

ostendam
// ultro

quis

otiosior

uidebuntur
Fit igitur

persequi

perpeti

mereiricii

contumelias

hic
ita

personas

in

schema dianoeas per has species

apud
se

XV

an potius
n"c

me
uidit
citi

conpare n

20 Pcr dialogismon ul ap terentiu e quid igitur facia a ea ne

25 ducla
quqrit

quidem cum accersor

//

qnam

utilitati

su

pars

eligenda
ui

sit

egentem
f

6 frugesque receptas 3 primusque Machaon lo 14 flniuntur De ui 17 ornamentis consistit w quasi remotiora uidebuntur u) 23 comparem perpeti

11 ferte

19
lo

fuerit etiam

reliqua quae 25 persona introducta lo

2 Atliamasque] Verg. Aen. II 262 G frugesque] Ferg. Aen. I 178 10 alii] Verg. Aen. IIII 593 13 naufragia] inter incerta iragicorum fragmenta recepit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 210 ignoras senex? coniecit Ribbeckius 19 qua si quis U) 21 apud Terentium] Eunuch. I 1, 1

284
p.

CHAHISII
252
I'.

p.

108 L.

Pcr mycterismoii

quendam, tam quam vidi te, Vlixes, saxo sternentem Ilectora,

,

'u\

est (lorisum

tegentem clipeo classem Doricam: tunc pudendam trepidus [pedibus] hortabar fuego
vidi
g a m.
9

haec omnia derisu quodam dicta sunt a

Per paralipsim
,

fortiori

ad non fortem.
,

[in

quo]

cum volumus

negantes aliquid indicare

tam

quam

non commemoro quod draconis saevi sopivi impetum, non quod domui vim taurorum et segetis armataeio

manu
Per ethologiam, ut
*ni

s.

mirum

siquis me videat, ita dicat sibi, hic est ille vir talis tantis opibus praepotens.
15

ubi nunc est secundis rebus adiutrix

Per prosopopoeiam
si
,

'?

cum

loquentes finguntur qui nulli sunt, tam

quam

nunc redire posset ad superos paler, qui te tutamen fore sperarat familiae

Per mysterismou ide derisum q^dam tamquam uidi

te ulixes

saxo sternentem he
Jl

peo classem doricam ego tunc pudenda trepidus pedib: hortabar fugam : risu qiiodam dicta s a fortiori ad n fortem .//. moro q latroni statui oppressi
Per paraiipsim
ista in

et

om dom

5
10

quo

cii

nolumus

negantes
.

aliquid

indicare

tamquam non com

15
taiis

uiroru

et

segetis
ut
si

armata manus
quis

//

ppotens ubi nunc secundis rebus ad

hic
e
ilie

Per ethologiam

me

uideat dicat nimiru

uir

tantis
|

Per prosopopoeiam cu loquentes fioguntur qui nulli

posset ad superos pater qui te

tutamen

fore

s taqua si nc redire p sperare famili domuiq, columen

ii

6 haec omnia derisu uj 9 commemoro uj 2 Hectora uidi tegeutem clipeo w 14 tantis opibus praepotens w 10 el domus ista w 16 adiutrix Per prosopopoeiam w. in codice post adiutrix, quod ipsum integrum legit Pierius, additum fuit vocabulun\, cuius prima littera p, pro qua fo etiam legi posse adnotavi, in proximo 285, 1 domuique incolumen non ne potes sic diceret u), versu post v. redire adparuit an derisii quodam? 1 derisum quendrtm u). 2 vidi] inter incerta tragicorum fragmenta recepit Rihbeckius trag. Lat. rel. p. 207, ad arniorum iudicium vel Pacuvii 4 pedibus delevit Fahricius vel Altii rettidit Welckerus trag. Graec. p. 1383 7 v.ata naQciXrjil^iv in quo volnmus Fabricius. foriasse per paralipsin iiegando cum 9 non] inter incf. p. 253, ubi de schemate negandi idem exemplum repetitum est ad Emiii Mecerta iragicorum fragmenta recepit Ribbeckius trag. Lai. rel. p. 222 deam revocavit Vahlenius Enn. poes. rel. p. 130 praeeunie Welckero trag. Graec. draconis saevi sopivi impetum Fabricius ex Ckarisio l. c, draconis taeiri p. 1378 10 non quod domui vim taurorum coniecit oppressi impetum coniecit Lindemannus armatae Fabricius 13 siquis] Lindemannus non quod viros domavi Fabricius inter incerta tragicorum fragmenta recepit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 219 trimetris
,
,

ilie Si quis me videat, dicat: ' ni mirum hic is est, Ille talis iambicis ita constiiuiis 16 adiulrix vir tdntis opibus praepotens? Vbi nunc secnndis rebus adiutrix tua?' fortuna Fabricius. lacunae spatia explebit adiiitrix potentia 18 si] inter incerta pal, ,

liatarum fragmenta recepit Ribbeckius com. Lat. rel. p. codicis scripturam dedit Lindemannus, pntarat Fahricius

105

19 sperarat iam quam

IINSTIT. tlRAM. LIR. IIU

p. '252.
r.3

285
p. 1*>8.

P.

69

I..

domuiquc columcn, nonnc haec libi sic diceret? 'cur le dcdecoras? famam cur maculas tuam? cur rcm diiapidas, quam miscr extruxit labor?'
[philosoplii
5

antiqui

usum

dixerunl tropen,

quam

catacliresin

nominavere,

cui opinioni plcrique grammatici an|liqui consenserunt.

oumis enim tropus

quid est nisi alienac rei abusio?]

Per apologismon sive ultro dando, cum aliquid adversario nostro ultro

10

damus quo uti eum scimus non posse, tam quam tularc amici causam, potis cs, suscipe: obicitur crimen capitis, purga fortitor: in amici causa [potior] est immo cerle potior
||

est.

Per hyperbolen hoc

in

est,

Vencre saperc didicit

ni

mirum Solon,

15

qui Icge cavit vitia uti transcendereut auctoris poenae: nulla poena acerbior excogitari poluit uxoris malis. Per confessionem tam quam suum crimen confitentis, cum
,

oratio in-

crepans alterum prodit,

20

tum, credo, cum me arbusta vidcre Miconis atque mala vitis iucidere falce novellas.

N
sic

diceret

cnr te dedecores familiam cur macules tuam

cur rem

dilapides

miser extruxit labor. philosophi antiqui usum dixerunt tropen quam

cataciiresiii

nom

5 Cui opinioni pleriq, grammatici antiqui consenserunt oms++tropus quidenisi aiien^rei Per apoiogismon siue ultro dando cii aiiquid aduersario n5 ultio damus quo uti eii s
10 n posse tamquam tutare amici
fortiter

causa
e

patris

suscipe

obicitur
est //

crimen

capitis

p
a

in

amici

causa
est
in

potior

immo

certe
didicit

potior

transcendereut
qui lege

Per

hyperbolcn h.
nulla

uentre sapere
excogitari

nimirum
uxoris
cii

solon
//

cauit

15 poen

pocua

accruior

potuit

malis.

credo

cu

mc
fi

Per confessionen tamquam 20

ta

suii

crimen confitentis
uitis

oratio increpans alterii pdit

uidere

myconis

atq,

mala

incidere

falce

nouellas

//

senteutiam

quod post v. nonne interposUum est potes, id non inieUecta scrihendi ratione qua lihrarius uti consuevit e vestigiis litterarum in fine anleccdentis versus conspicuis perperam effecit Pierius- uonne liacc sic in codice esse adnolavil IJndcinnnnus 3 dilapides quam miser w 4 uominauere ciii w G rei abiisio. Pcr w 8 eum 14 cauit ul uitia transcenderent auctoscimus non ui 10 capitis purga fortiter to 18 prodit Tunc credo cum me arbustaw ris poenae ^x>
in quibus
sic diceret Fabricius 2 dedecoras? fa(} abusio 4 philosophi 3 dilapidas Fabricius quamvis ita quodam modo suum locum tueri possint ut ad catachresin in versibus ante positis referantur^ tam quam insiticia notavi. videntur autem ex definilione tropi vel 9 figurae huc inlata esse. philosophi antiqui hunc dixerunt tropum quem Fabricius tutare] tres versus disiunctos inter incerta palliatarum fragmenta recepit Rihbeckius 11 pocom. Lat. rel. p. 105. tulare amici caiisam, patris rem siiscipe Hibheckius tior priore loco delevii liibbeckius: potior immo certior Fabricius. fortasse in amico causa certior, immo potior est 13 iu Venere] cf. Charis. p. 210. inter incerla palliatarum fragmenta rccepil Ribbeckius com. Lat. rel. p. 98. iii Venere Rihbeckius 14 vitia uii Ribbeckius 19 tum] Ferg. bucol. 3, 10
1

domusque Fabricius

nonne pulas

mam.

Fabricius

maculas

U)

286
p.

CIIABISII

m. M
I*er

r.

i..

loa l.

coinrnutationem

lirorsus ae(|uuin est petere, Davc:

Iiir

me pocnae oppone.
,

iion

ut coepil sententiani
sit

finit.

nam

aiebat Dave

dcinde subiecil

ine,

cuin ipso

Davus.
cuin (juid negantes volumus indicare at(jue iniproperantes bcs

Nc(j[aii(lo,

neficia,

quae audiens cognoscat *

non conmemoro quod draconis saevi sopivi iinpctum, non quod domui vim taurorum et segeti.s armatae

man
Per transitnm sive Iransmutatione personarum
rain
liansllinuis
el
,

11

s.

cum

a nostra

ad

alte- lo

per

illain

transfigurantes quod volumus retinemus,

ut

Thesprote, siquis sanguine exortam luo prolem inter aras sacrificas sacrani immolet, quid nieritus hic sit, dubium id an cuiquam fuat?
hic a

sua p(M"sona
Per apocHsin

in aliam personara transiit, ut argulans per iilam osten-

js

derel quid vellet increpare.

egone illam? pudor est eloqui quam comperi? relinqui non potest: non perpetiar, non eliam perferam.

N
Pcr comniulationem prorsus quu e pcctore daue

me poen oppone
sit

hic

ii

ut

coep
q-

nam
conis

aiebat

daue dcinde subiecit

sopiuit

me

cuni

ipse

dauus

//

noscat n

memoro
:

Negando cum quid negantes uolumus inducere

sui
impctii

atq, imjpperantes beneficia q audiens

et

non

q-

domauit
cii

uiros

segetis

arniat

manus
ilia

De

transitu siue transmutatione personarii

a nostra ad altera transimus et per

trans

10

rantes quod uoiumus retinemus ut thesprothe siquis sanguine exorta tuo ple int arass

sacram immolet quid meritus

Perapoclisin egone

liic sit

dubium an cuiqua

fiat

hic a persona in alia personalrans

ii

15

argutans per iliam ostenderet quid uellet increpare : //perferam osullo iibum
iilaiii

uerba ptmi
fi

pudor

e eloqui

quam comperi

relinqui n potuit

ii

perpetiar

20

3 eoepit sententiam finit nam uj 6 audiens cognoscat non menioro quod draco11 transfigurantes uj 13 aras sacrarc sacram u) 15 transitus ut argutans U) 19 non perpeliar non itiam quiddam u 0!issis iis quae in fine antecedentis versus conlocata sunt
nis
lu

2 prorsus] inter incerta palliatarum fragmenta recepit Uibbeckius com. Lal. rel. 105 aequiiia est pectore u) equino est pectore Fabricius petere Ribbeckius: peccasli coniecit Lindemanrius 5 improbantes coniecit Lindemanntis. improperare scribendum erat, nisi infinilivum excidisse probabilius esset. ceterum de negandi /igura guae dicta sunt non diversa a paralipsi, de qita adnotutum est p. 252, ad emendandam corruplam eius loci scripturam otim adscripta fuisse videntur 12 Thesprote] inter incerla tragicorum fragmenla receperunt Bothius poet. scen. Lat. V \ p. 281 et liibbcckius trag. Lat. rel. p. 215 13 sacrificas saciam Ribbeckius, sacram sacrare Fahricius 14 dubium id an Ribbeckius dubium an id Bothius dubiumne id Grotius bibl. crit. nov. IIU p. 179 15 cuiquam fuat vel siel Fabricius in notis mss. transiit Lindemannus 18 egone] inter incerta tragicorum 17 Per apocrisin lu fraymenta duos versus disiunrtos recepit Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 228: comoediae polius esse videntur 19 non perpetiar, num etiam quiddam suspicionis siientio colp.

liguui? Fabricius


INSTIT. GRAM. LIB.
p.

IIII
1>-

2S7
1C9
I-.

234 P.

consulto
colliyit.

verbum

vel

verba \waclcrmiltit

et

quiddam

suspitionis

silcntio

Per aporian

Luna, deum quae sola vides periuria vulgi,

5
liic

seu Crelaea rnagis

certae rei dubitatio est.

s(hi

tu Dictynna vocaris.

Per epitropen

sive ista virtus seu latrocinium fuil^

horrendum miserandum fuisse clamitant

10

quodextulisfisaiicios
patrio lare. hic adversariis pennittiinus de nomine disceptatio est, cum res sit paiam. quo velint paclo nomen imponere, ut de eo potius quain de re ipsa dubitare videamur.

'5

Per antimelabolen 'homo ornat locum, non

buni antc dictum aut

homincm

locus'.

ver-

eodem modo aut permulatum aeque postea

VI

refertur.

DE LECTIONE

11

N
quiddam
suspicioiiis
silentio

colligunt

//

cert

rei

dubitatio

est:
a

5 Per aporian luna deu q solauidesperiuriauulgiseu cretea magis scu tu dictynna uocerisliic

Per epilropen siue

10
(i extulisti

i(a uirtus

siue ita patrociniii horrendu raiseranda

fia

ee clamilas
adusariis

saucios patrio lare de noie disceplatio c cu res sic palam

liic

perm

quo

uelint pacto nonien

15 Per autimetabolen

imponereut de eo potiusquam dere ipsa dubitare uideamiir:-//tum q homo ornat locu n homine locus ubum ante dictu a eode mo a p

AH AEKTIONe

.111.

111

~ q,

TT 11.

I
'

refertnr

5 uocaris hic descende. Certe rei ui. mihi posi hic nihil deessc in codice videha9 miseranda siue est calamitas insonti quod ui. utrum fia an fiu esset in codice non satis adparuit 12 permittimus quo ui 16 aut permutalum aeque post eum
tur
refcretur
ui

4 l-una] Comclii Severi versus esse coniecit Naekius opusc. I p. 353, Catullo tribui maluit H. Merkelius in Ov. Ib. p. 407 5 seu Cretaea mavis sen tu Dictynna vocari Nicolaus Loensis cpiphyU. VIII 27 (Grut. lamp. V) p. 627 sive Hecale niavis seu tu Dictynna vocari Nackius opusc. I 351 et in Val. Cat. p. 273 6 huc descende. ceriae rei Fabricius, ita ul huc descende versibus continuaretur: hic de nomine certae rei , guae videtur Niebuhrii coniectura esse pro scriptura codicis dedit Linde,

mannus
rel.

8 sive]

inter incerta
.

p. 226 versibus ita dispositis, .... miseranda sive est cilamitas,

tragicorum fragmenta recepit Ribbeckius trag. Lat. sive ista virtust seu patrocinium horridum
. .
|

insontis

quod

expulisti saucios patrio lare

12 sit pa17 duubus membranis, ut videtur, de quarto quaternione in N amissis perierunt ea quae in indice capitulorum p. 5 de lectione et partibns eius sqq. indicata sunl. subieci quae in tertia eius qualernionis memhrana ex capile de versibus restant, qiiae omissa sunt in U). ex his commentarium de versu Saturnio olim a Niebuhrio invenfum (cf. Niebuhr. epistid. II p. 510), postea a C. 0. Mullero descriptum priinus edidit et explicavit Schneidewinus in scriptione academica ( Flavii Sosipatri Charisii de versu Saturnio commentaiiolus ex codice NeapolUano nunc primum editus, Gottingae 1841); accuratius e codice descriptum una cum iis quae dc rhythino el

horrendum sive esl raiseria, sive lam u) 16 postea Fubricius

est calamitas insonti qiiod Fabricius

288

CIIAiUSIl

nE SATVRiMO
Siint iti'm
Sutiirnii

quiniim (Icnuni el senum

est
cl
i|suin
est.

denum pedum,
,

in

quiniiiil

bus

siniilitcr

novum gcnus pedum denum

.imetron

dc (luihus

praeci|)itur,

coque nomine artios quidcm

,

gioruin scnuni

sequ'ntcs quiniim

ct solent esse summi ptcrydcnum, quaies sunt in pleiygio

Plioenicis Lacvii novissiinae odes Erotopacgniou

Vcnus, amoris altrix, genetrix cupiditalis, mihi quae diem serenum

hilarulum praepandere crcsti, opseculae tuae ac ministrae;
tum
lo

vel

neutiquam quid fotet expavida gravis dura fera asperaque famultas, potui accipere dominio.superbo: quales in tragoediis non numquam incidere veteribus solent, ut Ennii
etsi

15

Acciique, de quibus aeque nihil sane praecipitur, Accii ex Epigonis

quid istuc, gnata unica, est, Dcmonassa, obsecro, quod mc go expctens timidam e tecto excies?
vel hic alius,

sed iam Amphilochum huc vadere cerno, nobis datur bona pausa loquendi

et

tcmpusque
bos Saturnios non

in castra revorti.
cxistimant,

nulli vocitatos

quod eius temporis imperili

sententias
clusisse
25

adhuc mortales buius modi

vocibusquc pro
1

usi versibus videantur suas

modo femporum modulatis sollcmnibus

saturnio st item

diebus cecinisse, vel

Ull

3,

De

metro subiecta sunl ipse- exhibui PJiilol. III p. 90 sqq. et analect. gramm, p. 36 sqq. scriptuiae codicis discrepantiam libri Borbonici IVA 10 (n) saeculo ex itlo descripti, siquid reciius quam in archelypo nunc legi potest in eo scriptum erat vel memorabilis\ videbatur diversilas adieci.

XVI

deniim 4 eoq, noe artios N eo qnod non est artis (om. quidem esl) n coque nomen aplius Schneidewinus p. 13 summi p| pterygioruni 5 in in marg. 6 le..ui. nouissime N: leuius scriptum esse videbatur num erolopaegnion an erotopaegiiior ati erotopaegnios scriptum esset in N non salis adparuil: erotopaegnion n 7 versum sedecim pedibus a graminatico distributwn in quinque trochaicos distinxi 9

et s...n

utrum esset m q an in q perspicere non potui 10 utium iularulvi N non adparuit: illarula n II op saecul^ : opitulae coniecit Mjillerus apud Schneideminuvi p. 20 13 quindecim trochaeos quos numeravit gramnuziieus in duos ietrametros trochaicos revocavi. prior versus, quem corruptum reliqui, ita suis numeris reddi poterat, etsi neutiquam quid foret expdvida nec gravis fera dura dominio accipere N 14 fortasse famulitas 17 demanassa n: demara... vel demacaiisq, in legi posse videbatur 18 mecumago vel meamego vel simile quiddam scriplum esse videbatur in N: me subito conieci Philol. III p. 97, me hac voce Ribbeckius trag. Lat. rel. p. 148, me Alcmaeo vel Alcumaeo {oin. me) exciet Bergkius apud Ribbeckium l. c. audere terno n: in num 20 Sed iam iam cerno an cerna an cerne scriptum esset non adparuil: cf. Non. p, 158. anapaeslicos versus restiluit Hermannus elem. doctr. metr. p. 388 21 data et] ita Hermannus Hermannus 25 sollcmpnibus
mihiq, n
:

in

an hilarula

esset in

INSTIT. GIUM. LIB.

llll

289
sit

quod

eodem

defuncto

apothcosis

cius

hac

dictione

celebrata;

cuius

exemplum adhuc

in linteis libris repeiitur.

DE RYTHMO ET METRO
5

Sequitur autem
rytlimoe sint.
rei

per rythmon et mlos,

non quia non omnia melra

mulfis euim generibus dicitur rythmos

ut

secundum qualilatem
vcl porLicus

quam corporalem vocant, dicuntur rythmos vel sine rythmo. nam

subiectae,
10 in

homines columnae

ut alia recie per figuram et qiia-

litatem, id est per rythmwwi incednni^ ila alia sine

rythmo sunt.

nam

ut

homine, quamvis qualitate,

hominis,
ita

id est.formis, aether sit,

sit

nihilo niinus qua-

Jitas est

rythmos, quamvis non

certa qualilas,

tamen ryth-

mos

dicitui'.

et in spatio

rythmos,
est via

quod
ipsa.

est quanlitatis,

ut

cum dicimus
sint

eurythmon esse interdum

sitfone
15
,

haec

metra,
,

quamvis aha

po-

ut

quibusdam

placuit errantibus lamen

ipsa
et

rythmorum partibus
nisi

sunt enumeranda.

nihil est

enim

inter

rythmon
sit

metron

quod ryth-

mos

est

metrum

fluens,

metron autem
sed
et

rythmos clausus.

nam
,

ut in
ita

numero V
rythmos.

nurneri sunt liniti,

ipse

numerus
genus
,

et

fmitus est,

et

melos aulem

quod

est tertium
et

id est species
(ieri

ut verius

dicam,

non
ac

est

genus sed species

incipit

qualitas

rythmi.
et

nam

20 qiialis dispositio est corporis, ut sit ora

bracchium

dicatur

tali

crus

caput et
ita

reliqua

secundum suas

qualilates

membra
ita

nomina inveniunt,
liberius

et

melos nomina invenit, ut dicatur choricon.

est

quoque confitendum

nec distare melos a rythmo, quod quidam

putaverunt.
25

nam

esse hoc melron, te

quaenam
rythmos autem in

adigunt, hospes,
carmen

stagna capacis visere Averni?

18 20

27 iV
uerius dicam u e genus
s.

species et incipit qualitas

e

ri

rylh

mi nam qualis dispositio et bracchium dicatur ac

qualitates
nit

corporis crus

ut

sit

ora
re

tali

caput
ita

et

membra

noa

iaueniant
ita
lilias

et

melos
e

noa
nec
ee

inue
dista

ut

dicatur

choricon

qq

confitendil

re

melos
.

rythmo

q"

qda

pulauerunt

nam
stagna

hoc

25

metron
uisere

qu^nam te adigunt auerni ; Rythmos in

hospes

capacis

spd

men

20 sit ora brachium n 19 qualitas fieri n 21 caput et cetera qualitates n 22 ita iliius quoque n 24 nam si est hoc metron n 25 hospes stagna capacis n carmen inclyte parua pdite patria nomine celebri ex his qui n 27 in

1 ATTOoeujcic

N
-V
et A'

rythemon
I

et

melos

2 adhuc ligneis 6 rythemoe sint

qualitatem
..
st.

N
N
finiti

libris

n lib..is

repperitur

N
N

5
illa

8
et

diir

PYthmos sine rythmo na ut

imt alia ryt|mone sunt

per figiiram

per rythm
s.

10

sit^

nihilominus

17 numeri
I.

ipse

N
19

GRAMMATICI LATINI

290

CIIARISII INSTIT. f.RAM. LIU. IIU

inclytc, [arva praedito patria nomine cclehri claroque potens

. .

el

hoc

ut

ex

his

qui

forti;
illa

vorsns

in-

clyte parva ego

tc adi^'unt

com
indyle',

dem

ver

fccero, cuius sunt

'qiiaenani
6

liospes

maneltit
fit

isdem

vocihus

ef

est

eodein norc et

ex metro lemovctur et miitalur et

deris
,

melos profcclo.
,

ct si

melos exten-

ut

in

lianc vcniat quantitatem versus

'

inclylc

hospes parva prae-

ditc palria', ct

duo commata

vcl

hemislichia iunxcris, ut facias sic, 'qiiac-

nain tc adigunt, hospes, stagna capacis visere

* * *

Avcmi*

inclyte

parua pdile
el

nomen
hoc
uclur
ul

au

roq. poten/i

ex

liis

qui forle uersus inclyle p ieccru

nebitis

ego coni
te

(lemuert;
e

cuius

sl

illa
:

tjnam
et

atligunt

lios

ma
h

dem
et

uocibus
lit

esse
.

eodem

floret

cx

mctro remouetur
in

mutatur

melos pfeclo

&
u

si

mclos extenderis ul
rnia

ueniatur quantitatem uorsus inclyt

patria
cias
sic
et

pdite
ut
fa

duo
te

commata
adigunt

emistichia

iunxeris

qnam

hospes

stagna

capacis

uisere

auni

2 potenti.. vel polen pol leyi posse videbatur in 3 inclite parua ergo Comici iidem uersus fecere n: fecero tamen csse in hospes * niancbit certum cst f) iisdem uocibus n 7 ut iniieniatur inclitc parua predite n: mihi plus dcesse videbaiur.

1 inciyle] ex Jltii Philocteta citaveruni Appuleius de deo Socratis p. 55 ed. Elm. et prodite patria nomine celebri claroqiie potens peclore Alarius Victorinus p. 2522 9 dimidia fere parle schedae in ahscisa, qua Appuleius et Mur. Victorinus l. c. re duae paginae deletae sunt, reliqua pars capitis periil. eam aulem seqnebatur ' Marii Servii grammatici de cenfum metris'' liber, cuius fragmenta et in laciniis membranarum de tertia scheda relictis et in duabus paginis schcdae quartae restant. his omissis subieci fragmenta libri quinti, quae post Servii libellum in codice posita sunt.

LIBER ftVINTVS.
p. 255.

5G P.

p.

170 L.

DE IDIOMATIBVS
Idiomala quae sunt nostri sermonis innumerabilia quidem debcnt esse.
ea enini sunl omnia quae pro noslro
'

more efferimus

et

non secundum Grae-

cos.

sed ut brevitcr dicamus, aut ex generibus

nominum fmnt, quae condicimus hic honor

r;

5 Ira
fit

morem Graecorum nos habemus (nam cum

apud
nos mascuhni,

rifiVy

apud
velut

illos

feminini

generis),

aut ex

verborum

significalionibus

contrariis,

luctor %alal(o.
sic

hoc enim verbum apud

nos passive effertur, apud Graecos active.

orationis

etiam et per ceteras partes

10

scire autem et meprimum quod participium per se fieri non potest sed ex vcrbo, dein quod omne parlicipium eundem casum trahil quem etiam verbum ex quo nascitur; ut cum dicimus per accusativum sequor dominum, sic et participia huius verbi per eundem casum cfferuntiu', sequens dominum, secuturus dominum, secutus dominum. sed nomina participiaha

idiomatum dissonantia multiplex reperitur.

minisse debcmus,

15

quae
saepe
velut
ticipia

fiunt

ex

participiis

instantis

lemporis

genetivum

casum
fiunt

recipiunt.
appellativa,

enim participia

instantis

temporis etiam

uomina

amans servans metuens

igitur,

fidens egens sciens

horrejis neglegens.

par-

ut

supra diximus,
servo

casus recipiunt suorum vcrborum, velut

amo uxorem amans uxorem,

20

dommn

servans
,

domum, metuo patrem

flunt ex parti-

metuens patrem.
cipiis instantis

nomina vero

parjlticipialia

quae nomina

temporis, genetivum admittunl, veiut amans amicorum, ser-

iV

IIII 4*,

Incip lib

de hidiomatib:

//
iiTs

ea

Hidiomata
5

st

ni
et

smo

iniiumera

more efFerimus

n secuu gr^cos

mu8 a ex generib: nominu fiunt q rum nos habem: nam cu dms hic honor ap nos mas

fil

Integros versus legit Pierius 2 sunt in sermone Udstro innumerablHa quidem debent esse. Ea enim sunt omnia quae pro nostro more efferimus tantum secuti graecos. Sed ut breuiter dicamus w 5 honor 4 quae contra morem graecorum w
ri

Tifirj

fit

ix)

DE iDioMATiBVs]
uj

videbatur, semper

Diom. p. 290 sqq. 20 no fiunt N non

9 repperitur
fiunt

16 sepe N, ut mihi

19*

292
p. 256. 57 P.

CHAUISU
p.

170. 71

I..

vans

aequi

mctuens periculi, mcluens

pauca

deoiiim,
iiimis

fidens animi, egeris pc-

cuniarum, sciens locorum.

horrens;
in
et alia

autcni

(asum non

recipiunt,

ut

pro ut senlentia poscit casum recipiunt, ul neylegens suni

hac

re.

ex praelerito ilem participiorum nomina (iunt appellativa, quae

aut secundae

sunt

declinationis

aut

quartae;

seoundae,

velut

praefcctus

perfcctus execratus laetus apertus iussus; quartae vero,

sus.

velut exercitus vi-

sed haec nomina quae ex praetcrilo lempore participiorum fiunt non

uisi

hahcnt casus

secundae declinationis sint^

recipiunl, velut
fit

et

sttnt

pauca, ex (piihus
expertus
participii
,

quacdam genetivum

victus animi, cxpertus hcUi.

enim hellum per accusalivum

cohortis,

participium,

verhum enim huius

fahrorum:

10

accusativum recipit, velut experior hellnm.

fectus

item praefectus praetorii

praefectus

prae-

praefectus urhis,
fit

praefectus

autem

praetorio pcr dativum

participium; sic et praefectus cohorti urhi fahris.

verhun
illum
j

enim huius
cohorti.

participii

dativum recipit,

velut praeficio

te praetorio,
15

Aliis

etiam

ita

de idiomatibus placuit definire.

videatur,

cum

ab omni sermone
vcl

Graeco Latina
ah
antiquis
vel

lingua pendeie

quaedam inveniuntur
dicla

licentia

proprielate

linguae Latinae

pracler

consueludinem
ex casibus.
20

Graecorum, quae idiomata appellantur.

adgnoscuntur autem
dicimt,

nam vum
nis

invcni||mus quae Graeci

per genetivum casum

et

haec per dati-

usurpata,

ut parco tibi,

quae Graeci per dativum, haec a Roma-

per genetivum prolata, ut pudet

aliis

me

amoris.

item ceteros casus ahos

pro

dictos

invenimus.

sunt praeterea figurae quae consuetudine quiantiquis

et

(lem per olium

casum proferuntur, ab
apud
veteres

autem diverse,
utor hanc

velut utor
.

hac re

nos dicimus.

autem

rom dictum

est. 25

haec igitur idiouiala multifariam efferuntur, per verba, per participia^ per
appellafiva, per praepositioncs,
te,

per adverbia: et quidem per verba sic, oro

parco

tibi;

item per participia, adiuvans illum fecit; item per appcllare; item per praepositiones
,

tiva,

dignus

sum hac

supra te, infia te; item

participia figu- 30

per adverbia, proxime civitatem,

digne
ut

illo.

omuia autem

ram verborum suorum

sic

sectantur.

enim dicimus curo

le et

adiuvo

te,

et

curans illum

ct

adiuvans illum dicitur.

quae autem pro appollatiovelut

nibus usurpantur, haec genetivum casum admittunt,

amans

fihi

esl,

egens pecuniarum

est.

item

omnes

appellationes quae in or terminantiu*

26

A' lUI 4, 2

II

igiiur

hydiomata

1 aegens 2 pauca sunt quae casum non requiiunt Biomedes p. 292 3 poscit Diomedes possit iV ut om. , add. Biomedes 4 Ex pterito item paf 6 iussus inter nomina quarlae declinationis posuit Diomedes 7 ex pto temp paf 8 declinationis sint pauca Diomedis codex Farisimts declina pauca

ex quibus quaedam Diomedes ex q qdam ex quiiita quaedam w: quin in lacuna codicis legi pos^e videbatur 16 hidio9 ex s enim iV expertus enim lu matibus N 19 hydiomata N 22 casus alio alios casus codices Diomedis p. 290 per participia om. N, add. Diomedes p. 291 26 hydiomata 30 ciuiiatem u ciuitate 34 in tor Diomedcs p. 291

INSTIT. (iKAM. LIB. V

p. 257

293
p. 171.

60 P.

72

propagatac e
Imius
rei.

v(Mi)is

eundem

genetiviim

casum

adniittunt, ut cupitor

sum

ccterae

autem appcllaliones quae cum

ligura dicuntur aut ge-

nelivum tantum modo aut ablativum recipiunt.

casus admitlunt, ut ignarus
& invenitur;

sum huius

rci et

quarum pleraeque utrosque incertus sum, el siquod talc

re, et siquod aliud simile;
[

pcr ablativum autem dignus

sum hac

sum huius rei et liac re venit mihi in mentem huius rei et venit mihi in mentem haec res dicilurj, et siqua sijuilia. Idiomala genetivi -casus: venit mihi in mentem huius rei, paticns sum
itcm pcr utrosque casus dives
laboris,
10

taedct
et

me me

buius hominis,
,

miseret

mc
rei
,

tui,

misereor

tui, H doleo
,

vicem

tui

vicem luam

piget

me

huius

similis

sum

tui

pudet

amoris, paeuitet

muneris, amans mei est,

illins,

veri simile est^ iniuriae

me me

periaesum est, discrucior animi, interest

et

refert illius:
,

secunda

sic elTeruntur

interest

mea

interest tua

itcm refcrt

horum prima mea re,

fert tua, et pluraliter interesl noslra vcstra

illorum: paenitct

me

huius con,

issihi, piget

me

profectionis

taedel

me mulierum, mcmini
timens numinis,

praeceptoris

re-

miniscor
sus

patris,

avidus

vini,

diligcns matris,

sludiosus amicorum, curiosciens

artis,

studiorum,

metuens deorum,
succedo
|

ncscius

litterarum, capax sludiorum, expertus rei, sitio vini, esurio panis.

Dativi casus.
20

tibi, insidior
tibi

tibi,

adimo
,

tibi,

demo
tibi

tibi,
,

prae-

sideo
tibi,

huic

urbi

vitium

duco

obicio

tihi

iinpropero

(!xprobro
illi,
||

antepouo

tibi

illum, maledico tibi, abripio tibi, praepono le

tibi,

an
ofii-

tepono muneri amicitiam, parco peccanti, noceo

cio
tibi,
25

incominodo

tibi,

tibi,

obsum
tibi,

tibi,

alienus

sum

tibi,

timeo
tibi,

tibi,

aufero libi, persuadeo

tibi,

ausciilto tibi et auscultor,

prosum

detraho

medeor

libi,

re-

praesento

rependo

tibi,

convicior tibi, blandior tibi, adulor

tibi,

pro-

spicio tibi, provideo tibi, consulo tibi, praesideo tibi, inprecor meis, praeeo
tibi,

rordi mihi est amicus,

excidil mihi, obstrepo

illi,

extorqiieo nolenti,
tibi,
illi,

liquet mihi,
illi,

curae mihi cs, vacat mihi, nioderor

tibi
,

tibi,

derogo

tempero

praesum provinciae, supplico

do, bono mihi est haec res,
illi,

studco huic rei, obrepo

muneri

30 tibi

teslimonio est mihi,

doti do,
vel paI})or

succurrit mihi, ab-

stiueo
tibi

pignori do,
||

[sic]
iUi,

filiae

evello tibi, lito deis, subfraho

anulum,
tibi

crisat

palpo

equo,

vitio

tibi

hanc rem do,

oneri

suni,

eripio

flamrnae,

commodo

hospiti, benefico cognato, papatri

trocinor patriae, eximo mulieri ornatum, praefero

praeceptorem, cal-

2 ,"um tigura dicuntur aut Diomedes

;ueiiit

sum laboris N 11 est p. 292 diuersum post simile om12 refert illius om. 17 scius artis 18 silio vini esurio panis inter idiomata verborum post 10 pudet me amoris conlocavit w 20 uilio Fabricius 26 inprecor malis Diomedes p. 294 27 excidit milii scalpruin Diomedes p. 293 extorqueo nolenti Diomedes p- 293 exlorquet nolenti t-xtorquet mihi noienti Lindemanmis 29 munera tibi do niuneri tibi do librum Diomedes p. 294 31 pi|j;nori tibi do ueslem Diomedes p. 294 30 bono milii e haec res A' 32 auulum tam quam codicii' scripiuram dedit Lindemannus. apulum N capulum lu non palpor equo (om. palpo) palpo cquo Diomedes p. 293 33 bencfit coniecit Lindemannus 34 forlasse calcem illi do

ofigura dnr ii mihi in nienlem huius rei 8 Hidlornata geneti casus: paiiens

dives

sum Diomedcs

294
p.

CIIAHISII

200-62
illi

r.

p.

172-74

L.

ccni

duco,

viliiiia

dcbidiuso verlo, praesideo Ciliciae, benedico benefico,

praeficiu mililibus,

praecurro praelori,
liaec

supersideo discipulo, antecellor aetibi

mulo,

coiniiiodat
uiilii

niilii

res,

dono

do, doli genero do, consilio

tibi,
,

tibi

sum, anians
tibi

est,

nocelur niibi,
suni
,

peculor

obsuni amico tuo, eruo

tibi
,

oculos
dico,
|

baeres
ancillor
tibi

tibi

invidiae mibi es

prospicio

testimonium

libi

ma<,'istro,

adsentio

domino, bbet mibi, geniculo patibi

renti,

genua

advolvor, ornatui niibi est, adiumento

sum,

ar{,'umen-

tum nobis
fuit,

fuit,

[aemula] merito mibi fuit,

noli mibi praeire,

gaudio mibi

luit,

damno mibi
fuit,

liaudi milii fuit,

destino mihi,
|j

evito buic rei, inniibi

dignatur milii,
illi,

obtreclal duci,

derogo legi,

voluptati

procuro

lo

aemulor

tibi,
fuit

mentior
res.

tibi,

praesto oranibus, dolori mibi fuit haec res,

honoii mibi

haec

Accusativi casus.

ordior hanc

rem

incipio studium

invado bominem,

execro illum, iiiterpello iudiceni, tango aurum, adiuvo oralorem, commeio

lectum [et meio], moneo puerum, peto

crepo peccantem,
tias,

domum,

impetro consulatum, in,

is

convenio amicum,

consulo praeceptorem

neglego

divi-

scquor exercitum, oleo uuguenlum, contemno pecunias, recordor specomitor

illum,

ciem,

impedio legentem, decet

me

dignitas,
filium
,

derideo stul-

tum, derideo adseculam, oHendo iudicem, adloquor

calumiiior
te,

cupio lionorem,
20

usurpo Iiauc lem,

adorior

seiitio

beneficium, adipiscor laudem, exingredior hanc

perior periculum,

hominem, adgredior petitiouem,

|1

rem, adgredior montem, audio oratorem, curo scholam, inlueor imaginem, obliviscor
amplius

excuso

te,

meniini hanc rem,

lianc

rem, adpeto laudem, non

unam noctem, consequor lucrum,

concedo
tibi

iuvat
ei

me, reminiscor faclum,

pulcbritudinem, admoneo
rete,

adeo

consulem,

munus,
facio,

invideo

25

illum hanc

rem, iubeo illum, praepono honorem, despicio praetextam,

prehendo

te,

impetum

in

te
]

precor deos et a diis,

accedo ad

corripio le,

inquieto illum,

paenitet

me,

refero ad patrem,

mereor bene-

ficium et mereo,

nanciscor occasionem, couor hanc rem, inchoo hanc rem,

so

insimulo illum, animadverto te, animadverto in te, vindico te et [defendo]

vindico
ii^

te,

criminor te, interrogo magistrum, [in gratiara tecum redeo].

mi

13 Accusa

27 accedo ad
al)

te

295, 10 anlepono fidt-m

25 auello seuis

290, 12 Accu et

cas

6 dico

3 has res U) ui praesidio 2 antecello coniecit Lindemannus geniculor uictori Diomedes p. 294 7 ornatu vel ornata orduco 11 dolori nata uj 10 praecuro e codice adnotavH. Lindemannus praecurro w aurem w andiuuo 14 execror meretrlcem Diomedes p. 297 Putschius dolor 17 coalempno N 19 ads^cuiam N adse15 et meio in marg. add. N ad^piscor A' 23 non amplius uuam noctem seutio clam uj 20 calumpnior
1

praesideo
u)

honorem Diomedes p. 297 29 nasciscor occansionem N

vel subleium, ni videbatur,

25 pulcritudinem 26 praepono ui ppfno N 30 insimulo illum Diomedes p. 296 insimulo salleuni

uindico te 1. e. deN insimulor w insimulo te Fabricius 31 in gratiam tecum redeo ex idiomatis ablativi casus fendo coniecit Lindemannus p. 295, 19 huc translaium esse videtur

INSTIT. GRAM. LIB. V

p. 262

295
p.
174.

64 P.

75

[..

Ablafivi casus.
divitiis,

dignus

sum
tibi
]|

laiide,
f^loria,

opus

est mihi
le

*, vacomililia, fruor
divitiis,

salior cil)0,
te

cedo

dignor

muncre, ulor

ab-

utor servo, libero

dolore,

liberor molestia. careo honore, queror (ibi

de
B

illo,

coco

cum mubere,
milito,

glorior dignitate,

hac re,

fungor honore,
illo

adHcior doh^re, congredior

cibo, sub

desislo ab hac re,

phmus sum boni^-, dono tc cum illo, abstineo me communico cnm illo, potior mufraudo te mihtia,
illo

nere,

lempero

me

vino,

adJicio le gaudio,

egeo victu

et indigeo, luctor

tecum, abdico
,

mc

praetura, longior

sum, concumbo
te

cum
in

muliere, fraudor pecunia

pro mea mediocrilale, impleo

te

vino,

fre-

tus

sum

oratore,
diis

dominor homine, onero

deos, iungor tecum
,

oralione, antepono fide mea,

precor a

et

amicitia,
,

gaudeo gloria, aveiJo a

te

vestem

inpertior te hac re

ardeo Ilamma

flagro

amore

accendo

te hor-

tatione,

incensus

sum amore,

labor ratione,

labor

proposito,

deficio

hac

re,

laetor

victoria,

nitor pudicitia, induo te armis,

||

induor vestc, fraudor

to,

ishonore, postulo a iodice,

egredior

privo te hac re,

alienus

inbuor hac re, divellor a

crimine, pugno

domu, excepto munere,

populum
tritico,

sum

cum homine,

loquor

cum

oratore, convenit mihi tecum, coKvenio tecum, dignor aniicum

hospitio, satio
lignis,
20
I

commeatu, onero servum domo, abstinco pulpamento, desisto tua consuetudine accendo amirum pulchritudinc mea uro amicum superbia mea, labor spe mea, inbuo malum mahs, degredior monte, contentus sum uno nummo, orbo uxorem dote, scrmocinor tecum, interdico
saturo exercitum
filium
in gratiam

tecum redeo, abdico

,

ignominioso foro, excidi patrimonio, exulto victoria,

mihi a te, glorior
25 te.

confligo

tecum, caveo

Genetivi et dativi casus.

ct seni

similis
el iuveni

sum

tui

et tibi

moribus, avello senis

servi et servo caput,

canos, avello iuvenis

barbam, frango
et

rumpo periuri et periuro capul, eruo mendacis sum ilHus et ilH, fidelis sum animi et animo et
Genetivi
30

mendaci oculos, vicinus

cetera, siqua sunt similia.

tui

et

accusativi
||

casus.

doleo

vicem

et

tuam, discrucior
illum caedis et

animi et

animum,

memini honoris

et Iionorem,

admoneo

caedem, obliviscor amicitiae

et amicitiam.

Genetivi et ablativi casus.

expers

sum causae

et causa,

ignoro cau-

sam; expers sum fundi

potior

et

fundo, non habeo fundum; plenus

sum
,

cibi

el

cibo; impleo sacculum argenti et argento; egeo victus etvictu, et indigeo;

35

fructus

et

fructu

maximi nominis sum

el

maximo nomine

id

est

nobilissimus sum.
Dativi et accusativi casus.

adsideo praetori et praetorem , attendo

tibi

1 opus est mihi niinulo Diomedes p. 301 opiis est me coniecit Lindcmannus uacuo N 9 fraudo pecunia N fraudor deposito Diomedes p. 300 12 inpertio te opera Diomedes p. 299 13 sum om. N IG domo lo 15 pribo corr. priuo eximo nmiiere Fabriciu.i 17 coiivenio tecum Diomedes p. 299 uenio tecumJV 22 orbo tu orbeo A' 29 discrucior Diomedes p. 291 et 304 discrucio 33 sum post plenus om. N 37 adsedeo

296
p. 203.
ttl

CHARISII INSTIT. (ilUM.

Lil].

V
p.

P.

1:5.

76 L.

le,

adnlor praeceptori
;

el

praeceplorem

accedu

libi,

id

est

eadem
et

tibi

scntio, et te

qiiid

libi

et

quid te liitiinim est? obtrecto mulieri

inopi et
tibi

iiiulie-

rem, inludo vano

et

vanum, praesto
provideo

inopcm, uiedeor amanti

te,

et

amantem, prospicio
nula, tinico
tibi,

tibi et te,

et

decet raihi el

me

paelitte'i

id

est

ne eveniat

tibi,

et

timeo to;

sludeo Graecis
et te,

ris et Graecas litteras, incanto tibi el te,

et te
;

conduco

tibi

tempero

tibi

faveo

libi

fovco

te.
||

Dativi et

ablativi

casus.

detraho

tibi

et

de

te;

vaco mililiae
tibi

illius

el

mibtia,
certo

id

est

non
,

milito;

loquor

tibi

et

tecum, conteudo

et

tecum,
10

tibi et

teouin

opto

diis et a diis.

Accusativi et ablativi casus.

niisero,
|

utor

panem

el in

pane, abutor miscrum

civitatem et civitate,

el

fungor ollicium
et

et officio,

dominor

com-

muuico tecum mensam

hac
re;
et

mensa, adnitor
ct

[id est adiuvo]

et

hanc rem, nitor

condiscipulo
is

olet

unguentum

unguento,

redolet;

invideo

librum

libro,

precor lovem et
et rubrica,

a love,

cedo mehori palmam et palma,

induo puerum ruliricam

caveo

me

et

caveo mihi abs

te,

clancuet

lum

facit

pati-em et patre,

ab eo quod est clam;

[|
|

deprecor inimicura

iuimico, puteo .stercus et stercore.

* * *
sentio. quid N: correxi ex Diomede sludeo graecas litteras et graecis (om. litteris) .V 7 faueo tibi el faueo te w priore loco iitrum faueo an foueo in codice esset non sutis adparuit 8 de om. N, add. Diomedes p. 304 et anie militia om. 9 et tecum post contendo tibi om. N, add. Fabricius 11 pane et panem 12 dominor in ciuitate et ciuitate dominor in ciuitate et ciuitatem uj 13
1

accedo

tibi

et

te

id

est

eadem

tibi

p.

297

4 decet

nii

et

me

ide adiuuo

annitor hac re et hanc rem ui et redoleo uj 14 eo redolet 16 imbuo Fabricius 18 stercore Item sunt hidiomata nomin.. (nomina w. /. nominum) quae per genera efferuntur diuersa id est apud graecos alterius suQt generis et alterius apud ^atinos quae sunt sntis pauca et per alphabeli ordinem digesia quae nos quasi non necessaria nunc praetermisisse lector agnoscat. sed in incipiuut nunc alio loco eo quo digesta sunt ordine a nobis transcripta repperiei. in guibus quae post agnoscat plura secundum differentiam uerborum et nominum N leguntur minoribus litteris quam quae nntecedunt scripta sunt, ut posteriore tempore addita ^se videantur. secuntur in duabus quae restant schedae quintae payinis et in nam ultimae quatemionis schesexia scheda Fronlonis qui dicitur liher de differentiis dae una cum primis duabtis, de quibus dixi p. 287, 17, perieruni. adnilor hanc

N:

15

libro et librum

DIOMEDIS

ARTIS GRAMMATICAE
LIBRI
ni.

GRAMMA.TICI

I.,ATINI

I.

20

A
B

codex Parisinus 7494

codex Parisinus 7493

codex Monacensis

i
manus secunda

abm codicum

ABM

p excerpta codicis Parisini 7530

g editiones interpolatae vel
editio princeps

i
omnes vel
plures, e quibus adhibitae sunt hae,

Veneta Nicolai lensoni

editio loannis Rivii Venetiis a. 1511 editio editio

Ascensiana Parisiis

a.

1516
a.

Hermanni Buschii Coloniae

1523

editio loannis Caesarii Coloniae a. 1533.

DIOMEDES ATHANASIO SALVTEM

DICIT.

|).

273 ed. rulsch.

Artem merae
littcraria

Latinilatis

piiracqiie eloquentiac

magistram

sul)

inciide

dociliter

procudendo formatam liumanae soUertiae

claritas expolivif.

hanc cum cognovissem excellenlem facundiam tuam plurimi facerc, desiderio

f-

tuo libenter indulgens

summo

studio,

quantum mediocris admodum

libello

ingenii

mei qualitas capere patiebatur, trino digestam

censui esse mittendam,
absentia

dilucideque expeditam

quia ipsos aurium meatus audita scientia conplere

sane, ne quid esset incognitum, vitanda fuit

denegatum

est.

nimium

constricta brevitas.
lopertita,
biliter

est

enim lucubrationis iudustria studiique

aetatis

collatio tri-

ut

secundum

trina

gradatim legentium spalia lectio probaevadat

ordinata
in tribus

critnen

prolixitatis

taediumque permulceat.
sit,

quae

quidem

divisionibus quamvis

palula

tamcn

in

singulis
tibi

suam

continet brevitatem.

quam ob
fore.
;

rein, ut
igitur

mea

fert opinio,

spero

aliisque

legentibus
15

magno

usui

tolius operis

prima pars universi serarti

monis membra continet

planeque demonstrat;

altera

non solum observationes quae

orationis

gram-

maticae accidere solent sed etiam structuram pedestris

tertia

uberrime

pedum

qualitatem,

poematum genera metrosingula

rumque
20

tractatus plenissime docet.

superest

ut

recolendo

memo-

riae tcnaci

mandentur, ne frustra cum tempore evanescat labor, quo tanto

qui
rusticitatis

maxime rudibus praestare cognoscimur,

tionis integritatem
ipsi

enormitate inculti-

que sermonis ordine sauciant, immo deformant examussim normatam orapolifumque lumeu eius infuscant ex artc prolatum, quanto
pecudibus differre videantur.
incp PROLOGOs
expuliuit

DioMEDis

Diomedis athanasio salutem

dicit

3 solertiae
c

AM

dilucideque expepidam lensui duludicere expepidam tensui diiucide expedilam censui <s 10 trina aetatis trinitatis tiia aetatis PuiscMus 11 quae quidem quodquod 14 operis m? corporis 16 accidere mz accedere 18 memoriae tenaci ed. Ascens. a. 1516 memoria tena memoriae penu Rivius conceptus 19 cum tempore euaniscat quo tanto quanto 23 uidentur m<s

AM

trlno

? trimo

AM

AM

AM

AM

M M

20*

LIBER PRIMVS.
p. 274.

75

\'.

DE ARTE GKAMMATICA
Artis

gramniaticae

auctores

exordiurn

scribendi

varium
alii

diversumque
eiemenlis
vel
5

sumpserunl.
a
litleris,

quidam

eniui

ab

ipsa

arte coeperunt,

ab

multi a casibus,

plerique a partibus oralionis, non nulli a voce,

pauci

nominum

declinatione;

nos vero

ab

ipsa

oralione

auspicemur,

haec enim
mobili

secreta pectoris arguens ad

linguam sui gubernatricem migrat,

quodam
et

vocis articulatae spiritu rotundoque gubernaculi

inleriore

moderamine
paiatoque
lo

temperata,

vicino aere

pecto||ris

argutia

verberato

sensim paulatimque pulsato velut internuntius ac proditor humanae menlis

ad indicia exprimenda cogitationis per os sermonemque
tatur.

rationabiliter

agi-

hoc enim suo niagnoque natura beneficio, expressa ratione sermonis,

separatos
aninialibus
sola

nos

ceteris

homines fatetur atque

,

demonstrat.
cuius
talis
is

huic igitur

demus

totius

opuscuh non inmerito principaturo

habetur varia

defiuitio.

DE OMTIONE
Oratio est structura verborum conposito exitu ad clausulam terminata.

quidam

sic

eam defmiunt,

oratio

est

conpositio

dictionum

consummans

sententiam remque perfectam significans.

et

Scaurus

sic,

oratio est ore missa

per dicliones ordinata pronuntiatio.

vel

oratio

autem videtur
hoc

dicta quasi oris 20

ratio,

a Graeca origine, ano tov

akk^r^XoiGiv".

6aQl^ei.v,

est sermocinari.

unde

Homerus oa^/^rov
tendens.
clausula

oratio est

sermo contextus ad clausulam

est

conpositio verborum plausibilis structurae exitu ter-

minata.

DE PARTIBVS ORATIONIS
Partes orationis sunt octo,

25

nomen pronomen verbum

interiectio;

participium adet

verbium coniunctio
1

praepositio

Scauro

videtur

appellatio.

6 auspicimur

LiBER pHiMvs om. 2 de arte grammatic.4 om. 4 elimentis 7 migrauit A 9 pectinis A auspicabimur PutscMus incipiemus ? argutia coniecit Scriverius apud Bondamum var. lect. p. 72 10 uelud A interuuntia ac prodroma Scriverius l. c. mentis Putschius gentis 11 exprimenda hominis 20 Putschius exprimend 17 Oralio 13 seperatos A oris ratio Charis. p. 125 aotti22 Homerus] //. X 128 oapizionaahao ioin ZeiOM AAAHAOIOHN A

AM

AM

AM

AM AM

DIOMEDIS ART. GRAMM.

ex his primae qualtuor declinabiles

LIB.

I
p. 275

301

77

P.

sunt,

sequentes indeclinabiles.

Latini

articulum, Graeci interiectionem non adnumerant.

DE GENERIBVS NOMINVM
Genera nominum sunt principalia
5

tria,

masculinum femininum neutrum.

masculinum
tur hic
,

est cui

numero

singulari casu nominativo

pronomen praeponi-

ut hic Cato.

femininum est cui numero singulari casu nominativo

ut haec lulia.

pronomen praeponitur hacc,

gulari casu nominativo
his
10

neu||trum est cui numero sinut

pronomen praeponitur hoc,

quod
fit

hoc templum.
haec

ex

quartum genus commune nascitur,

duobus modis.
et

sunt enim

communia duum generum ex masculino et feminino, ut hic et hic et haec sacerdos; item trium generum ex masculino
neutro, ul hic
et

homo

et

feminino et

haec

ct

hoc

felix.

est
vel

et

quintum genus, quod Graece

aut

epicoenon dicitur,

Latini

promiscuum

subcommune vocant, quod

specie masculini generis declinatur et simul significat ctiam femininum ge-

isnus, ut passer, aut declinatur specie generis feminini et simiil etiam mas-

cuhnum genus
aquila.

significat,

et sic

sub uno genere utrumque intellegitur,

ut

DE NVMERIS
Numerus
20

est

incrementum

quantitatis

ab uno

ad plura
hi

procedens. praecepto-

numeri sunt duo, singularis, ut hic praeceptor, pluralis, ut

res.

dualis

cnim dumtaxat apud Graecos

valet, a nobis excluditur; de

quo

etiam

mox

referemus.

DE FIGVRIS
Figura
25

est

discrimen

simplicium

dictionum et conpositarum.

figurae

nominibus accidunt duae, simplex

sita,

et conposita, simplex, ut doctus,

conpo-

ut indoctus.

conponuntur autem nomina modis quattuor,

ex corrupto et integro,

ex duobus

integris, ut
et

suburbanum; ex duobus corruptis,

ul ineptus;

ut opifex artifex; ex integro

corrupto,

ut

armipotens.

conpout in-

nuntur etiam de conpluribus,

30

quac parasyntheta Graeci appellant,

expugnabilis inperterritus inexplicabilis inremeabilis.

DE CASIBVS
Casus sunt gradus quidam declinationis,
dicti

quod pcr eos pleraque

cadant.
alii

nomina

prima

sui positione inflexa valjrientur et

sic,

casus

sunt variatio conpositionis in decHnatione nominis per inmutationem novis35

simae syllabae.

sunt

autem numero quidem sex

vocant,
dativus

nominativus genetivus,
vocativus
ablativus.

quem

quidam

patrium

accusativus

3 DE GENERiBvs] Churis. p. 6. 126 epinon 13 epiquinon 15 et simiil 22 referemus tos referimus 18 DE NVMERis] Charis. p. 127 23 DE FiGUR, A DE FiGURA M. cf. Ckaris. p. 127 25 aecidunt s accedunt et conposita parasintheta simplex A 27 suburbanuin el Ckarishis suburbanus A opifex A et Charisius efficax 29 etiam] autem 35 sunl 302, 4 dicimus Charis. p, 127
om.

AM

AM

AM

AM

302
p. 277, 78 P.

DIOMEDIS
tameii sunt qiiinque.

ralioiH!

nominativum enim optime casum esse noluevel

runt,

quoniam quidem

sil

positio nominis

rocta nominatio vel deciina-

tionis reyula.

qucm nominativum

Gracci n(n nxaaLv sed opO^r/v vel evOiiav

vocanl.

KaraxQrjanKcSg

(raeci non habent.

tamen nominalivum casum dicimiis. abiativum Imnc tamen Varro sextum, intenlum Latinum appellat,
cuius vis

quia Latinae linguae proprius est,

explicahitur.

apud Giaecos pcr genctivum

per hos ilaquc casus ohliquos

appellativum
cl

nomen

sic

(leclinahitur.

Cato nomen
simplicis casus

gcneris masculini
vocalivi,

numcri singularis figurae

sic:

nominativi

(juod

declinahitur

nominativo
lo

hic Cato, genctivo huius Catonis,

dativo huic Catoni,

accusativo hunc Ca-

tonem, vocativo o Calo, ahlativo ab hoc Catone;

Catones, Catones,
genctivo

pluralitcr

nominativo hi
accusativo

horum Catonum,

dativo his

Catonihus,

hos
ap-

vocativo o Catoncs,

ahlativo ab his Catonibus.

lulia

nomen

pellativum generis feminini numeri singularis figurae simplicis casus nominativi

cl

vocativi,

quod dcclinahitur

sic:

nominativo haec

lulia,

genetivo
lulia,

is

huius luliae,

dativo huic luliae,

accusativo

hanc luliam, vocativo o

genetivo

ablativo ab hac lulia;

pluraliter nominalivo hae luhae,

harum

lu-

liarum,

dativo his luliis,

luliis.

accusativo has lulias, vocativo o luhae,

ablativo

ah his
ris

templum nomen appcllativum generis

casus
nominativi
et

neutri numeri singula-

figurae

simplicis

vocativi,

quod dcclinabitur

sic: 20

nominativo hoc tcmplum, genctivo huius tcmpli,

sativo

dativo huic templo, accu-

hoc templum, vocativo

templum,

ahlativo ab

hoc tem||plo; pluradativo his templis,

hter nominativo haec tcmpla, genetivo

accusativo haec templa, vocativo

horum tcmplorum,

templa, ablativo ab his temphs.

sacer25

dos

nomen appellativum

gencris comrnunis numeri singularis figurae simplicis

casus nominativi et vocativi, quod declinabitur sic: nominativo hic et haec

sacerdos, genctivo huius sacerdotis,
et

dativo huic sacerdoti, accusativo

hunc

hanc sacerdotem, vocativo

sacerdos, ablalivo ab hoc et ab hac sacer-

dote; pluralitcr nominativo hi et hae sacerdotes, genetivo

horum

et

harum
30

sacerdotum, dativo his sacerdotibus, accusativo

cativo
o^

lios

et

has sacerdotes, vo-

sacerdotes, ablativo ab his sacerdotibus,

felix

nomen appellativum
genetivo
et

generis omnis numeri singularis figurae simplicis casus uominativi et vocativi,

quod declinabitur
felicis,

sic:

nominativo hic et haec et hoc fehx,

accusativo

huius

dativo
felix

huic
,

felici,

hunc

et

hanc felicem

hoc
;

fehx , vocativo

ablativo ab

hoc

et

ab hac et ab hoc

felice vel felici

35

pluraliter norainativo hi et

hae

felices et

haec

felicia,

genetivo

horum

et

harum

et

horum

felicium, dativo

his felicibus,

accusativo hos et has

feli-

2 positio nominis uel rectas nominibiis uel declinationis (deciinationes A) nominis uei declinationis codex Charisii 3 non ptosin sed orthen 7 ex4 dicimus Charisins diximus uel eutiiian uocant catachresticos declinabitur de declinatione generis oblicos A obliquus plicabitur A flgr simpt nuuTr singt 25 niimero singt figurae simplicis MASCVLiNi Cato generum irium figiTr simplicis 32 geiTT omiii^s numero singt figurae simp A ab hoc et ab hac et ab numr singtr A 35 ab hoc et ab hac felice uel felici hoc felici A
positio uel recta

AM

AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIB.

ces et
licibus.

303
p. 27S. 79 P.

haec

felicia,

vocalivo

felices

et

felicia,

ablativo

ab

his

fe-

Omnia nomina Latina nominativo casu

tremis terminantur, vocahbu. quinque, a e
5
i

singulari

litteris

duodecim ex-

o u, ut Sisenna monile sinapi

s

Cicero veru; et semivocalibus sex,

m
t,

n r

x, ut consul teniplum pecten

Caesar lulius

silex; item
artis

muta una,

ut caput.

sunt qui addunt

c,

ut lac,

quod Varro *

grammaticae exterminat.

genetivus casus singularis aut

totidem syllabis constare debet quot nominativus eius, ut Vergilius VergiHi,

Terentius Terentii, et ob id geminata

loHectoris, Nestor Nestoris.
supellex supellectilis
,

i,

aut una syllaba excedere, ut Hector

syllabis

ahquando etiam duabus

ut

adcrescit,

ul

iter itineris,

anceps ancipitis, praeceps praecipitis.

Formae declinationum nominum,

priraa est

quibusdam videtur, sunt septem.

||

quae genetivum singularem

mittit

in ae

genere dumtaxat tam

masculiuo quam feminino, ut Aeneas Aeneae, Latona Latonae.

15

secunda
neu-

genetivum
caeh.

facit in

in

omni genere,
i

ut puer pueri,

laurus lauri, caelum

et

tertia est

quae genetivo

geminata genere tantum masculino

tro terminatur;

masculino ut Vergihus Vergilii, neutro, ut ingenium ingenii.

in
is,

quarta
sideris.
20

in

omni genere
feminino,

ut

orator oratoris,

oralio
et

orationis,

sidus

quinta in us masculino dumtaxat genere

ut

feminino; masculino,

ut

portus,

porticus.

sexta

in

ei

similiter

dumtaxat genere

masculino

et feminino, ut dies diei, acies

aciei.

septima in u genere tan-

tum neutro,
lari

ut

genu cornu;

et huius

modi nomina neutra numero singuGraecae declinationis

tantum monoptota sunt.

Graeca quoque nomina

regulam servant
25 hi
]

et genetivo trifariam proferuntur,

,

[quorum nominativi sunt

,

es us os :

in es

ut Thisbe Thisbes

Euterpe Euterpes

Phoenice Phoesint,

nices, ita

tamen ut nominativus vocativus ablativus pares

in us,
ita

accusativus
in

littera finiatur;

ut Calypso Calypsus,

Manto Mantus;

os

cor-

repta, ut

Pan Panos.

omnes

fiunt

declinalionum nominum formae nu-

mero decem.
30

DE CASV ABLATIVO SINGVLARI CATHOLICA

Ablativus casus numeri singularis observata novissima syllaba lilterave
facile

demonstrabit quo

modo pluralem numerum

quinque
litteris

declinare debeamus.

omnia
i

nomina
u,
35

ablativo casu singulari

vocalibus terminantur, a e

exceptis
iis

pronominibus quibusdam, ut ab eodem a quodam ab hoc,

in his

item

quae sunt aptota.

igitur

enim regula non

tenetur.

Quaecumque

nomina genere masculiuo

et feminino ablativo casu

singidari a littera fuerint terminata adiecta e littera faciunt

nominativum

et

6 iulius A liuius 7 artis grammaticae doctor exterminat ? fortasse doctissimus grammaticae cf. Priscian. p. 544. 545 8 quot] quod 1 1 suppellex suppellectilis iteneris 21 septima tantum in u genere tantum 24 trifaria trifarie s quorum hi delevit Pulschiits 25 phinice phenices A phiinice phinices 28 declinationum om. 30 de casu ablatiuo {om. rell.) M. cf. Charis. p. 120 sqq. 31 Ablatiuo casu numero singulari
:

artis

AM

M M

AM

AM

AM

AM

304
vocativuin

DIOMEDIS
plurulem.

masculina,

ul

ab lioc Aenea ab

hoc

|ioeta

ah

hoc

An||chisa, hi Aeneac hi poetae hi Anchisae et o Acneae o poetuc o Anchisae.

sed huius nominis ablativus duplc\

et

est.

dicimus

cnini

ct

ab hoc Anchisa
dcclinatur

ab hoc Anchise.
si

ct si

quidem

erit noniinalivus

hic Anchisa,
aliter

ut hic poeta.

vero hic

Anchises nominativum hahet,

illa

dcclinatur

({uam duo nomina supra

scripta.
,

cnini aut in as aul in a eireruntur,

in

velut hic Aencas hic poeta

hoc autem
si

cs

nominativo casu tcrrainatur,

hic Anchises,

velut hic Anchiscs.

ad hoc
,

sic

dcclinatur,

inmutat quat-

tuor casus singulares

dativum accusativum vocativum ablativuni, velut huic

,

Anchise hunc Anchiscn o Anchise ab hoc Anchisc

et

cum

nominativo.

Acncas

10

poeta sic dcclinantur, vclut huic Aeneae huic poetae , hunc

pocta, ab hoc Aenea ab hoc poeta;

Aeneam hunc

poetam, o Aenea

ut videantur haec
in

noinina syllabas deposilas habere, in dativo quidcm ae,

iti

accusativo am,
in

vocativo a et in ablativo similiter a,

in

illud

autcm

in dativo c,

accu15

sativo cn,

vocativo e, in ablativo similiter e, ut tantum

modo genetivum
lcminina,
et

sirigularem supra diclis nominibus

similem habeat.

ilcm
e

ut

ab
s

hac Musa hae Musac

littcra

et

Musae.

remota autem

littera

apposita

faciunt
,

in

utroque genere accusativum pluralcm,

ul

ab hoc Aenea
s

hos Aencas

similiter

ab hac Musa has Musas.

fiet

itcm

si

removeas

littcram

et adicccris

rum
ab

syllabam,

genetivus pluralis, ut ab hoc Aenea

sublata
fiet

horum

Acnearum

ct

hac Musa harum Musarum.

is

autcm

de ablalivo

singulari a novissima littcra ct apposita

pluralis, ut ab

syilaba
et

dativus et ablativus

hoc Acnca

his ct

ab

his Aeneis

ab hac Musa his et ab

et

his Musis.

nam deabus

[etj

filiabus libcrtabus

mulabus

quidquid huius
cst.

modi

cst discernendi sexus gratia contra rationem

receptum

idcntidcm

ri

ab hac amphora harum amphormn.

Quaecum||que
dumtaxat genere e
ler producta

nomina
littcra

ablativo

casu singulari

masculino
s littera

el

feminino

producta finiuntur adiccta

faciunt simili-

novissima

syllaba
et

nominativum
hi
et

[ct]

accusativum

vocativum
has dies
o
3(

pluralem,
dies.
lis,

ut

ab hoc
s

ab

hac die

hae dics

hos

ct

remota autem
ut ab hoc et ab

Httera appositaque
et

hac die horum

facies

rum syllaba fiet genetivus pluraharum dicrum. si removeas rum

et

et
et

apponas bus syllabam,

ab

dativum

ablativum pluralcm,

ut ab hoc

hac die his

et

ab his diebus;

dum tamen
id cst

sciamus feminino genere

pluralem numerura non debcrc dici,

3 sed

hac dies,

quamvis singulariler

;>5

16 similem habcat Charis.p. 8 exc. Bob. p. 84 et] ut M, nm. A 6 in 7 terminatum aliter declinatur quam duo siipra scripla ut hic anchises iiuic anchis^ A y huic anchise 10 o anchise cum o anchis^ A nomiuatiuo Aeneas ct pocta sic declinabitur q cum nomiiia declinentur m 12 ut A et in datiuo e 14 in ante uocatino om. in datiuo ae ^ 15 e 17 adposita Charisius p. 121 posita post simihter om. AM, add. <s es littera A s (om. littera) 22 fiet Charisius fit et fit A 25 receptum Charisius praeceptum 26 ab hac anfora harum anforarum ab hac amphora his ct ab his amphoris ?: cf. Charis. p. 41 31 fiet et goiietiuus A 32 remouens rum syllaba et appones bus facies 34 dum tamen 305, 8 perniciei Charis. p. 18
as uel iu a

AM

AM

AM

AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIB.

et

1
p.

305
21. 82 P.

feminino genere dicamus.

cetera

horum

similia

nomina feminino generc

proferuntur tantum, ut species materies luxuries.

quarum specierum

plu-

ralem genetivum non

sed per

simililer observabis

sicul in die et meridie per

rum,

um

syllabam,

ul

specieum materieum luxurieum.

sed consuetudo

bper rum

effert,

specierum.

sed veteres in hac specie declinationis geneti-

vum dam

singularem similem nominativo dicebant.

pernicies pro perniciei,
ut sit haec

unde invenimus

in

quibus-

pernicies huius pernicies,

non

huius perniciei.

Nomina quae
10

ablativo casu

numero

singulari e httera

correpta fuerint

terrainata in genere masculino et feminino adiecta s littera nominativum et

accusativum et vocativum pluralem faciunt producta ultima

syllaba,
et

ut ab
divites.

hoc

et

ab hac

divite

hi

et

hae

divites
et

hos

et

has

divites

inlerdum correpta ultima nominativum

ab hoc Daphnide
15

vocativum pluralem
Daphnides
et

faciunt,

ut

et

ab hac Bacchide,

hi

hae Bacchides, o

Daphnides
das
facit.

et o

Bacchides.

nam

accusativus hos Daphnidas et has Bacchineutrali

et

sed haec Graeca sunt.

vero
fiet

genere ablativi singularis

et

ultimam e htteram in a hlteram verte,

et vocativus pluralis,

nominativus

accusativus

ut ab

hoc ore haec

et

haec ora o ora.

genetivum

autem pluralem
20 faciet,
si

in

omni genere ablativus correpta

i

e littera finitus pari

modo

aut rej|mota e littera aut in

et

conversa adieceris

um
et

syllabam, ut

ab hoc

ab

hac paupere horum

et

et

harum pauperum
dativum
vero
et

ab hoc et ab

hac

dite

horum

harum

ditium.

ablativum pluralem
contra

mittent inbus, ut his et ab his pauperibus, his et ab his divitibus.

hanc regulam invenimus ab hoc vase horum vasorum his

25

et ab his vasis.

Nomina quae
mascuhno
hae agiles

ablativo casu
i

numero

singulari

littera

finiuntur genere

et feminino sublata

lUtima et

apposita es syllaba producta faut ab hoc et ab hac agih hi

et

ciunt nominativum et vocativum pluralem,

et

o agiles.

nam

accusativus iuxta
ut est

regulam manente

httera

debet enuntiari, hos et has agihs,

30

'omnis homines';
littera
fiet

sed

eum

ad nominativi et vocativi formam consuetudo transduxit. genere ad singularem ablativum adiecta a

vus vocativus plurahs, ut ab hoc
agili

in neutrali

autem

nominativus accusaliagilia,

haec

agilia

genetivum vero

tamen Charisius p. 18 2 luxories quarum speCharisius p. 18 quarum specieum exc. Bob. quartum specierum quoluxorieum 4 ut om. 5 per om. 6 iu quibusdam ut rum ms ia quibusdam haec haec pernities (species corr. pernicies A) non huius perniciei prouincies huius prouincies non huius prouinciei g supplementa praestitit Charisius 10 terminata ea in p. 18. an in quibusdam huius pernicies, non huius perniciei? 11 interdum producta Charisius p. 122 13 et vocativum om. addidi , 14 dafnide hae dafnides ex Chariiio 15 et anle o om. et om. 16 ablatiui singulari ablatiuo singulari has dafnidas 17 nominatiuus ac uocatiuus 22 dite horum et liarum ditium et Chari23 mittunt insius diuite horum et harum diuitum 24 inuenimus ut ab uenimus et ab uasorum et ab his uasis uasorum his uasis 26 adposila
1

horum ? harum

cierum

AM

AM

ei

AM

AM AM

AM
A

AM

M M

AM

AM

AM

Charisius posita 29 omnis homines traasduxit transduxissc

AM

Am

oms omnis

Sall.

Catit.

30

306
p.

PIOMEniS
J-ii

P.

pluralem in omni ^enere pari

singulari,
ut

modu
hac

facics,

si

adicias
ct

um
si

syilaham ahlativo
agilium.
singulari

ab hoc et
et

ab

agili

horum

harum
his
in
et

item in
ablativo

omni genere dativum

adicias bus syllabam,

ablativum pluralem

facies,
agili

ut ab

hoc

et

ab hac
casu

ab his agilibus.
exire
&

horum autem nominum quae

niina et

genetivo

plurali

ium syllabam

possunt declinatio nniltiplex nullo catholico continetur,

quia per multa no-

per varias

litteras

exeunt.

ideo

quaestio

dirigitur.

verum baec
polusyllaba
lo

inferam quae has videnlur formas retincre.

singulari in
sint,

una eorum quae noininativo

monosyllaba
sive

omni genere

et

communi,

sive

et s litteris

terminantur qua

libet praeposita vocali,

tam quam pru-

dens prudentium,

demens, amens nocens.

altera

ex

hac item regula est parens

parentium, mons frons.

intra

modum

positionis

eorum quae feminina et disyllaba sunt et tam nocontinentur dumtaxat numero singulari et
||

minativo es producta exeunt praecedente

correpta finiuntur,
clades
ut est haec

alia

consonante

quam

ablativo

e
is

nubes

[et]

ab bac nube, haec rupes haec

pluralis

haec sedes,

emittitur et

horumque genetivus per ium exit ut nubium et

,

adcrescente una syllaba

tertia itidem

cetera.
is

eorum quae

disyllaba sunt et noniinativo casu singulari

sive feminina sive

terminantur, sive masculina

communia

sint, ct similem nominativo

genetivum habent:
,

haec

pari

modo

genetivo plurali per

ium exeunt.
,

mascubna
et

ut orbis ignis. 20

ab hoc catholico recedit panis.

sed haec

feminina

ut turris puppis navis ralis pelvis.

ablativum duplicem
et

interdum habent

per

et

per e litteram

correptam proferuntur.

haec regula accusativum singularem in feminino

i

genere dumtaxat simpliciter per

turrim,

litteram
is,

interdum profert,
puppis
turris.

pluralem vero

melius in

ut has

ut puppim honim niiilta

zs

cernimus

consuetudine
ut civis.
est

conmutata

quae a superioribus
habent

discrepant.

item

communia,

contra hanc regulam invenitur canis.

i

quarta quoque sunt trium geei

eorum species

quae ablativum per

plurali sine

litteram

et

nerum
agilis

et genetivo

dubio per ium terminantur, ut hic

agili

haec
3u

et hoc agile, ab hoc et ab hac et ab hoc et harum horiM agilium ; item facilis et nobilis ab hoc et ab hac et ab hoc facih horum et harum et horum facilium; item ab hoc et ab hac et ab hoc nobili horum et harum et horura nobilium et cetera similiter. ex hac item regula est salutaris et felix. facit enim ab hoc salutari borum saluet
,

horum

(|

tarium, ab hoc

felici

horura fehcium.

sed in

Iiis

tamen nominibus obseri

35

vabimus haec quae dumtaxat fuerint appellativa, quod tunc ablativo

lit-

7 uerum A esl uerum utrum s 6 possint A 8 quaes {corr. quae) h.ts nomiuatiuum singularem ,r4M 9 pollusillaba sint ^4 pollusyiiaba si \si\ 14 consonanti 17 ideniidem A 18 et om. masculina et feminina A geaetiuus (genitiuus M) pluralis 20 haec um. 21 ut om. ut haec A 23 et haec 24 profert 5 profertur 28 species quae ablaliuum A species est de ablatiuo 29 genetiunm ( genitiuum M) pluraiem agilium om. AM, add. s 30 ab hoc 34 salutari et horum et harum et horum saiutarium felicium 35 ab hoc felice A sed 307,4 appellatiui Charis. p.d2 36 quod om,. AM, addidi ex Charisio p. 32
.

AM

AM AM

AM AM AM

AM AM

ART. GRAMM. LIB.

tera terminantur.

307
p. 2S4. Ha V.

nam

si

proiv"ia fuerint noniina,

tunc ablativo e litleram

nihilo

oportet

habere, ut ab

hoc Felice ab hoc Salutare.

miuus tamen

pluralem genetivum eundem servant; lantum ablativum singularem variant in

diirerentia
r,

proprii nominis
i

et

appellativi.

item neutra

quae ablativo casu

singulari

littera

terminantur genetivo plurali per ium exire debent, ut est

ab hoc monili horum monilium, ab hoc cubili

horum

cubilium.
apposita

Item nomina quae ablativo casu singulari o

httera finiuntur

rum
et
10

syllaba genelivum plinalcm faciunt,

et apposita
i

ut ab

hoc puero horum puerorum;

et

remota o httera

faciunt

nominativum

vocativum pluralem,
faciunt dativum

ut ab hoc puero hi
el

pueri o pueri.
,

item

adiecta s littera
pueris.

ablativum pluralem

ut hi pueri his et ab his

ablativo vero casu

singulari adiecta s httera

faciunt

accusativum pluralem, ut ab hoc puero

si

hos

pueros.

neutrali

vero genere,
fiet

ablativo

singulari

sublata

httera

novissima a litteram apponas,

15 lis,

nominativus accusativus vocativus plurapari

ut ab
fiet

hoc templo haec templa o templa.

genetivus pluralis,
si

autem modo
adicias

et

neutrah

genere
ut ab
tiunt.

ablativo
|)

singulari

rum

syllabam,

hoc templo horum templorum.

pauca

admodum normae
,

suae dissen-

invenimus enim ab hoc modio horum modium

item ab hoc

nummo

20

horum nummum, ab hac domo domorum domibus, ab hoc iugero iugerum iugeribus [ab hoc vase horum vasorum his et ab his vasis, ab hoc schemate horum schematum his et ab his schcmatisj. verum euphoniam in
dictionibus plus interdum valere

quam analogiam
numero

vcl

regulam praeceptorum

invenies.

Nomina quae
25

ablativo casu

singulari u littcra finiuntur

mascu-

lino et feminino et

genere adiecta
,

s littera faciuut

nominativum

et

accusativum

vocativum pluralem
versus, hae

ut ab

hoc versu , ab hac manu ,

o manus.

hi versus

hos vcr-

sus

manus has manus

neutrali autem genere ad-

iecta a littera faciunt

nominativum accusativum vocalivum pluralem, ut ab

genetivum vero pluralem in omni genere
,

hoc cornu haec cornua o cornua.

30

modo facies si adicias ablativo singulari um syllabam ut ab hoc versu horum versuum et ab hac manu harum manuum et ab hoc cornu horum cornuum. dativus quoque et ablativus pluralis in omni genere pari modo
pari
,

fiet,

si

ablativo singulari

u litteram

in
,

conmutes
et

et adicias

bus syllabam,

ut ab hoc versu his et ab his versibus

ab hac

manu

his et ab his

ma-

4 differentia
nili

M differentiam
A
facit
c.f.

A
?

5 singulari om.
ciuili

14 litteram ponas M littera inpones A AM 17 admoChuris. p. 35 18 modium g modiorum AM 19 nummum 5 AM ab hac domo harum domuum domibus g 20 ab hoc uasc 21 schematis ad regulam ablativi casus e liiiera tei'minati p. 305, 24 periinent et ab his om. AM 21 horum schematum om. AM, add. s ab his om. M schematis s schematibus AM eufoniam AM 22 plus om. M 23 inucnies om. AM 27 o manus. genetiuum uero pluralem ex alio scribendum Neutrali A
12 faciunt s
in

horum munilium
normae

cubili

AM

AM

iit

id

horum cubilium om.

AM

6 mu,

add. ?

dum

A: nummuum

et

manus. genitiuum pluralem ex cias A 33 ablatiuus singularis bus ut ab manibus ab A

alio

scribendum

Neutrule 30 facies 34 uersibus ut ab uersibus ab

est.

est.

fa-

mani-

308
p.

DIOMEDIS
2H5

97
et

P.

nibiis,

ub hoc cornu his

retinere

et

ab his cornihus.

sed in quihusdam necesse

ut

est u hlterain

evitandae amhiguitalis gratia,

parlul^us
vel

arcubus

artuJlbus

trihuhus.

memiuerinms autem quaeiiam

nomina

auctoritate ut do5

vetorum

vel euplionia

modo secundo

njodo quarto

ordine declinari,

mus

ficus laurus quercus et conplura arhorum nomina.

DE FORMIS CASVALIBVS SIMPLICIVM NOMIISVM

Simplicium nominum formae casuales sunt sex, senaria quinaria quaternaria tcrnaria bipertita simplex vel unita,
est

quae

sic

ordinantur.
declinatione

.senaria

cum per
unus

sex

casus numero singulari

nomen

in

varialur,
lo

veluti

solus.

quinaria est quae per quinque casus obliquos declina-

tur,

ut pater mater.

quaternaria est quae per qualtuor casus variatur, ut

ut fabula. ut

puer aper.

ternaria est quae Iribus casibus obliquis declinatur,

bipertita est quae alterna casuum productione et correptione variatur,

genu comu gelu.

tur,

haec enim duobus modis tantum

et

in dedinalione varian-

quod quidem productione

producta.

correptione distinguimus.

nam

in

nomi-

nativo accusativo vocativo

tivo

correpta u proferuntur,
est

in genetivo

dativo abla-

simplex vel unita

quae per omnes casus uniformiter

ut frugi

currit

nec usquam

in declinatione variatur,

nequam nugas

||

nihili.

haec etiam a Graecis aptota dicuntur, quod a prima sui positione non cadunt.

harum

senaria

modum unum

habel

et

est uniformis.

quinaria duos

20

modos

admittit,

primum, cum

in decUnatione

casus nominativus et vocatidativus ablativo similis est,

in

vus sociantur, ut pater mater; secundum,

ut doctus.

cum

quaternaria

fit

modis sex: primus, cum

uno nomine geneAeneas;

seet dativus 25

tivus et dativus sibi similes sunt et vocativus et ablativus, ut

cundus raodus, cum nominativus

et

et

vocativus sibi similes sunt

ahlativus, ut aper caper; tertius,

cum

genetivus et vocativus sibi simi-

les

sunt

et dativus

et ablativus,

ut Vergilius;

quartus modus,

cum nomisunt ceteris

litte- 3o

nativus et vocativus sibi similes sunt et genelivus dativo, ut dies res spes;
quintus,

cum nominativus
,

et genetivus et vocativus sibi similes

;

distantibus

ut panis canis ut
sidus.

sextus

cum omnia
item
in
fit

neutra genetivum in s

ram mittunt #
nominativus
in
i,

ternaria

modis sex:

primus,
et

quotiens
ahlativus
et

et

genetivus et vocativus

is

exeunt et dativus

ut agUis facilis;

secundus, quotiens nominativus

ut portus;

et genetivus

vo-

cativus in us,

dativus et ablativus in u,
,

tertius,

cum nomina35

tivus singularis in a exit

ut poeta

quartus ,

quotiens nominativus et dati-

2 partubus partibus 4 eufonia A 12 puer 10 oblicos A oliquos A puer aer ternaria A trinaria tribus A tripli 13 et om. A cum] dum 18 nugas nauci nihili Putschius 21 admittet 23 doclus. Quinaria duobus fit quaternaria sex modis .fit. fit quaternaria modis sex. Primum sibi 24 sibi om. 25 sibi om. A 26 aper caper A aer caper sunt om. mi. 28 sibi om. 31 lacuna quam 29 sunl om. indicavi excidisse videntur quaedam quibus declinatio nominum neutralium genetivo in s e.xeuntium expHcata fuit , quae ita fere restitui poterant, cum omnia neutra quae genetivum in s litteram mittunt nominativum et accusativum et vocalivum sibi similes
aper

AM

AM

AM

AM

AM

habent, ut sidus.

ART. GRAMM. LIR.

I
p.

309
2S7

S!

P.

vus et vocativus et ablativus sibi congruunt, ut Thisbe;

in

quiiitus,

quoJiens

exeunt leininina
i

qiiae

sunt

Graeca,

ut

Sappho;

sextus

in

oinnibus

neutris quae in

Htleram terminant genetivum, ut scrinium.

inveniuntur,

I)ipertila,

cum
da-

nominativo accusativus et vocativus similes

5

item

genetivo
in

tivus ct ablativus,

ut

genu veru.

haec enim duobus tantum modis

et

de-

dinatione varianlur,

quod quidem productione

correptione dislinguimus. uniformiter

a

simplex

vel
in

unita

cum

per omnes casus

et
lit

nomen

currit

nec

usquam
10 nihili.

dccUnatione variatur,
jj

in

his

quae etiam

Graecis aptota

dicuntur, quod a prima

positione sui

non cadunt,

ut frugi nequain nugas

a quat-

de

qua forma sunt etiam nomina numerorum indechnabilia

tuor usque ad centum.

nam

ab

uno usque ad

tres

per omnes casus nusunt quo-

meri declinantur

et

item a ducentis et deinceps praeter mille.

que
et
la

alio

genere monoptota,

quae per ablativum tantum modo enuntiantur

ut sponte

ob

id

monoptola dicuntur,

natu labo.

itein

diptota

intelic-

guntur ea quae singulari numero casu tantum nominativo et vocativo similiter

efferuntur ceteris

deficientibus
est

ut

luppiter.

triptota

identidem trina
in

ratione

tencntur:

prima

cum numero
altera esl

singulari tres

dumtaxat casus
plurali

decHnatione ceteris deficientibus

varientur, ut opis
20

inveniuntur,

opem ope;

omnes eorum quae neutro genere numero

cuin
in

per

tantum singulari tribus casibus efferuntur, ut

trali

fas nefas;

tertia,

cum neuin plu-

genere numero singulari per omnes casus nomina decbnantur,

rali

tamen

tribus casibus

tantum efferuntur, ut maria rura.

tetraptota vero

intelleguntur quae nominativo et vocativo casu deficiente per ceteros enuntiantur, ut lovis Latiaris dicione.

25

DE FORMIS DECLINATIONIS CONPOSITORVM NOMINVH

Declinatio conpositorum

nominum

tribus

formis ordinatur.

prima est

quotiens animadvertimus ea

quae ex duobus nominibus conposita erunt ex

utraque parle declinari, id est

cum ambo nomina decHnantur,

ut populus
sesin-

Romanus, eques Romanus, praetor urbanus, Liber pater, Longa Alba:

30

cunda est cum ea quae ex nominativo casu singulari

gulari

et genetivo

tam

nativus, id est

quam pIuraH cum

conposita fuerint ea parte declinantur qua fueril nomiprius move||tur et posterius non declinatur, ut tribunus

plebis, praefectus equitum, tribunus militum, pater et

lia,
35

mater familias:

ter-

cum

ex obHquo et nominativo obliquum indecHnabilem babebit, id est

cum

prius versa vice

non movetur
providendum

et posterius

declinatur, ut senalus con-

sultum, plebi scitum.

est ut

ne ea nomina conponamus quae

aut conposita sunt aut conponi non possunt.

'\% '\xv 8 in his 10 de qua 3 terminantur 5 haec s' hae 12 mille Donat. p. 1749 ut rura A 23 per o?n. A 22 ut maria rarea 24 laciaris dicione A laquaris ditione 26 ordinatur a ordinantur indeciinabilem Cae31 declinari tantum qua 34 ex obiico A et obliquo

AM

narius indeclinabile

AM

AM

AM

;:

310
p.

DIOMEDIS
M9. 90 P.

DE DECLINATIONE EXEHCITATIONIS CHHIARVM

Chriarum
singulari,
exercitalio
in

casus

sic

variatur.

nominalivo casu nuuiero

Marcus Porcius Calo

;

dixit lilteraruui radices

amaras esse, fnictus

iocundiores

genetivo casu, Marci Porcii Catonis dictum ferlur iitterarum radii

ces amaras esse, fructus iocundiores; dativo, Marco Porcio Catoni placuit licere
litterarum radices amaras csso, fructus iocundiores; accusativo,

Marcum Por-

cium Calonem
res
;

dixisse ferunt litterarum radices

amaras esse, fructus iocundiodixisti littcrarum radices

vocativo

o tu Marce Porci Cato

ne tu egregie

amaras

esse, fructus dulciores; ablativo, a

Marco Porcio Catonc dictum accepi10

mus
tivo,

litterarum radices amaras esse, fructus dulciores; nominativo plurali, Marci

Porcii Catones dixerunt litterarum radices

amaras esse, fructus dulciores; genefertur litterarum radices aniaras esse,

id

Marcorum Porciorum Catonum diclum

;

fructus dulciores

dativo

Marcis Porciis Catonibus placuit dicere,

quoque
Marci
is

accusativo, Marcos Porcios Catones dixisse ferunt, id

Porcii Catones, ne vos egregie dixistis, id
ciis

quoque

vocativo,

quoque; ablativo, a Marcis Porfructus

Catonibus dictum

accepimus litterarum radices amaras esse,

dulciores.

hoc quoque exeniplo ceterae chriae declinationes subicientur. nomi-

nativo, Puplius Vergilius nativo, Puplius Vergilius

Maro
Maro

dixit dixit

'auri sacra fames':

leges

similiter

nomi-

*degeneres animos timor arguit':

dixit
[|

item nominativo,
itcm

Marcus Porcius Cato

,

nervos esse civitatium

20

nominatwo
sil

Demostbenes Atheniensis

interrogatus

quo modo orator

Dio-

factus

respondit 'plus vino inpendens olei'.

in

similiter nominativo,

genes Cynicus philosophus

die accensa lucerna quaerebat

hnminem; geDiogenen CyniDiogene Cynice

25

netivo, Diogcnis Cynici philosophi

memoria
id

fertur, id

quoque; dativo, Dio-

geni Cynico philosopho visum est, id quoque;

accusativo,

cum philosophum

aiunt diligenter,
dixisti,

quoque; vocativo,
ablativo,

philosophe, oplime

id quoque;
in

a Diogene Cynico philo-

sopho memoriae traditum est

esse.

die

accensa lucerna quaesitum hominem

DE CONSENSV VERBORVM CVM CASIBVS

CafHis

30

nominalivus trahit verbum

tertiae

personae,

ut

dicitur fertur

nominatur.
in
litore

loquimur enim

sic,

Cato se Vticae occidisse fertur, Pompeius

Coelius,
accipit,

Aegypti iacuisse dicitur, nominalur inter auctores

casus vocativus

item

Vergilius Aeneida fecit.

secundam personam

tam

dos

cuRiAHUM 8 cato. ne tu

AM

riae declinatione

2 Curiarum catone tu 18 puplius

M curiarum A M cato tu amis auri A MVA

Ita

4 iocundiorcs

iocun-

17 chu16 accipimus A aura M. Verg. Aen. III 57

tivo

19 degeneres] Verg. Acn. IIII 13 21 nominaItem non A 20 Item N 22 uino s ante Demostiienes om. athenienscs oralor interrogatus A oleum meridie fertur s uini 24 memoria ferlur A memoria fert 25 uisum factum fertur quo meridie accensa lucerna quaerebat hominem Buschius diogene pst quoque fasum est quoque A 26 diogene cynico phyiosophe 28 memocinico philosopho A Diogeaes Cynice pliilosophe ? 27 id om. 34 feriae 5 memoria 30 CASfBt;s ita casibds tta A 33 coeleus

AM

AM

AM

AM

cit

est {corr.

et)

casus

AM

accepit corr. accipit

accepit

M M

ART. GRAMM. LIB.

1
p. 290. 91

311
r.

quam

Vergili

scribe, Cicero responde.

prima persona non egel casu, sed

admittit

nominativum, ut servio ingenuus.

Verba diversis casibus apud Romanos hoc modo iunguntiir.

nam

cuni

ab onini sennone Graeco Latina loquella pendere videatur, quaedam inve5

niuntur vel licenlia ab antiquis

ter

vel proprietate

Latinae

linguae dicta prae-

consuetudinem
casib>is.

Graecorum,

quae

idiomata

appellantur.

agnoscuntur

autem ex

nam

invenimus quae Graeci per dativum dicunt haec a

elata,

Romanis per genetivum

ut

pudet

me

amoris,
,

et

quae Graeci per

;

genelivum casum dicunt haec per dativum usurpata

10

ut parco tibi

ceteros

item casus alios pro ahis dictos,

quos cum quae

exemplis in suo quoque loco

ponemus.

sunt

praeterea

figurae

consuetudine

quidem per ahum

utor hac re nos

casum dicuntur, ab
dicimus,

antiquis

autem per diversum,

velut

ab antiquis autem utor hanc rem di||ctum est,

quae

et

ipsa in

sequentibus exponenius.
15

haec igitur idiomata multifariam efferuntur,

,

per
sic.

verba, per participia, per appellationes

per adverbia.

pcr verba quidem

Verba genetivis casibus

cor iniuriae,

sic

iunguntur:

memor sum bonorum,

facti,

oblivis,

misereor puerorum,

reminiscor doloris,

discrucior animi

et

animo dicimus; miseret me

tet
20

tui, piget

me

pudet

me

gratiae,
rei
,

paenidoleo

me

laboris
tui

taedet

me

operis

venit mibi in
est iniuriae,

mentem huius
egeo victus,

vicem

et

tuam, pertaesum me
te huius rei,

et victu dici-

mus; accuso
si

pertaesum est

me

tui, ut Vergilius

non pertaesum thalami;

'usque adeo perillius;

sed et dativo dixerunt, ut Gracchus in L. Metellum

taesum vos mihi

25

esse'.

similis

sum

tui

moribus, interest
,

tertia

persona

sic effertur

nam prima
,

interest

mea

secunda interest

tua.

simi-

liter refert

mea

refert tua

refert illius.

item quaedam nomina forma parut patiens

laboris,

ticipiorum posita

genetivo

casui iunguntur,

neglegens

amicorum, adpetens pecuniae, fugitans litium, utTerentius; cupientissimus legis, ut Sallustius, superlativo facto ab co nomine quod est
30

cupiens; quoniam participia et accusalivo copulantur, ut adpetens pecuniam,

fugitans htes,

cupiens legem, et cetera huius modi figuras

verborum suo-

rum

sectantur.

quae autem pro appellationibus sumuntur, haec genetivum

veluti

casum admittunt,

amans

filii

est, egens

pecuniarum

appellationes quae in tor terminantur derivatae a verbis

3
.et.

est. item omnes eundem genetivum

nam

A
:

15 qiiidem

sic Charis. p.

256

loquilia corr. loquela

8 amo-

quae et om. 10 casus alios Charisius alios casus quoque A cuique 11 per aiium pluralium 12 uelut Charisius est M, om. A 19 in mentem in mente 20 egeo s ego A et ego 21 VergiliusJ Aen. IIII 18 24 similis sum 26 refert illius ^hoc loco omissa post 312, 18 discipulos habent ad idiomata verborum revocavi, in quibus et similis sum tibi positum esl : p. 293 ratione infra p. 301 explicaia et interest et refert relatum a Charisio p. 258 25 effertur efficeretar corr. efflcitur 27 neclegens A negligens 28 Terentius] Phorm. IIII 3 , 18 31 suorum uerborum 29 salustius 32 quae autem 312, 8 flguratur Charis. p. 257 33 admittnut Charisius
ris.

AM

M A

AM

AM

.al

.mitlunt

mittunt

34

diriuatae

312
j).

DIOMEDIS
291

(13

P.

casiim
victor

adiniltunt,

veliiti

rupitor siim

hiiiiis

rei,

curator

sum huius
dicuntiir

rei,
aiit

sum

lab(.ris.

celerae appellationes

{|iiae

cum

figura

genetivum tantum moilo aut ablativum re||cipiunt casum, qiiarum pleraeque

et per genetivum quidem sic: gnarus sum husum huius rei et inperilus, certus sum liuius rei et incertus, inscius sum doloris, dubiiis itineris, cupidus honoris, ignarus belli, securus amorum, sludiosus piclurae, conscius facti, plenus bo-

utrosque car-us admittunt.

ius rei et ignarus, peritus

noriim, conpos voli;

et siquid aliud

simile invenitur,

ita

figuratur.

pauca
poscit
lo

sunl quae casum non requirunt, ut

horrens.
in

et

alia

ut

sententia

casum

recipiunt,

ut neglegens

sum

hac

re.

et

ex praeterito ilem par-

ticipiorum nomina fiunt appellativa,

quae aut secundae sunl nominum deapertus,

clinationis aut quartae; secundae, ut praefectus execratus

quartae

quidem
sint; et

declinationis

visus
fiunt

iussus.

sed

haec nomina quae ex praeterito

nisi

tempore participiorum
sunt pauca,
belli.

non habent casus,

secundae dechnationis
ita

ex

quibus quaedam genetivum

recipiunt,
fit

victus
parlici-

is

animi expertus

expertus

autem bellum per nicusativum

id

pium.

verbum enim huius

discipulos.

participii,

est experior,

incusativum recipit

casum, experior
et siquod aliud

per ablati\-um autem sic, dignus

per iitrosqiie casus
ita

sum hac
apud

re,

lale inveniatur.

figuratur,

ut dives
illos 20

sum huius

rei

et

hac

re.

sed prius Graeca figura profertur.

sicut

enim genetivo casui iungitur,

amans mei
ablativo,

est:

versus

ille

testatur *.

plenus hac re et huius rei dicimus:

ut Vergilius
ait;

'thymo pleautem

nae'; idem '^plenamque sagittis Threiciis'

Terentius

^plenus rimarum sum'.

Dativi casus idiomata.
raaledico hosti,

Verba quibus haec conveniunt

||

suadeo

tibi, 25

mando
et

tibi,

cedo potenti, ministro parenti, dono propintibi,

quo, subscribo epistolis, pareo legibus, succedo

praesideo provinciae,

adimo

et aufero

demo
,

tibi,

subduco

tibi,

vitium
,

libi

duco,
,

obicio

tibi,

excidit mihi

scalprum
,

succurrit mihi haec res

te
illi
,

praeeo patri

subeo oneri,
so

inpropero
V

tibi

praepono

antepono

divitiis

amicum

praefero ante-

2 uictor Putschius utor cum om. 5 huius post 3 plerique peritus sum om. 18 experior 8 compos uoti A conpositi pauca sunt *9 horrens Charisius oriens discipulos Charis. p. 256 10 neclegeus A

AM

AM

AM

aut A apellatiua aut M: quae addidi ex uu uisus A: fortasse velut visus 14 deciinationis sint pauca A declinationis pauca et codex Charisii 18 discipuios 311, 24 similis 26 refert illius. per ablatiuum 20 hac re Charis. sqq. per ablatiuum 19 si quod tale aliquid inueniatur si quod aliud simih Charisius p. 257 diues sum A diuersum 21 lacunam indicavi qua versus Vergilii Aen. VIIII 26 atimo dives opum dives pictai vestis et auri excidisse videtur 22 thymo plenae terrentium plene A. Verg. georg. IIII 181 23 plenamque] Verg. Aen. V 311 25 Daautem A terentium h' M. Ter. Eunuch. I 2, 25 24 sum g suc A sic 28 obicio tiui casus idiomata om. 27 succedo prouintiae A suadeo A tibi. propono te illi. antepono diuitiis amiciim. praefero. excedit mihi scalprum. succurrit mihi haec res. praeo patri. prae ei. subeo oneri. impropero tibi propono te iili antepono diuitiis. amicum praefero 29 pi-aeo patri prei A praeeo libi Charisius p. 259

11 fiunt Charisius fient 13 uisus iussus Charisio

AM

.et

appellatiua.

AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIR.

fero

313
p.

2n:i 95
,

1>.

muneri ainicitiam
illi

cripio alrij)io rapio tihi

parc.o pcccanli

noceo

lihi,

oculos

evello vel eruo,

tibi,

caput
illum,

illi

findo vel frango vcl

tibi,

minuo
tibi,

vel riimpo,

praecipio

abduco

libi

incommodo
rependo
,

timeo

officio

accu-

satori, detraho tihi, ausculto tihi,

5

tihi,

repraesento
tihi fifj;ura
,

tihi,

prospicio

provideo consulo

tihi

avello

amico

similis

sum

suhlraho amico,
liquct
|j

ohstrepo

illi,

ohrepo iudici,
tihi,

extorqneo nolenti,

vacat

mihi,

mihi,

derogo
tibi,

tihi,

supplico
clienli,
tibi:

studeo

litteris, crisat illi,

palpo equo,

praeficio

adsum

prosum omnibus, obsum

illi

inimicis,

praesum provinciae,
ut Cicero

alienus

sum

anteeo

et praesto

illi

dativo casu dicimus,

io'qui
tio

omnibus intellegentia anteibat', item de deoruin natura ter'homines omnibus bestiis antecedunt', et Sallustius 'praeet accusativo Vergilius,

stare ceteris animalibus'; sed

vel
anteeo quoque
u,

magnum

praestet Achillen;

illum

accusativo casu Terentius,

erumanteeosapientia,
Plautus in

Trinummo
genus

multo Surorum anteit patientia:

largior amico,
20

gratificor tibi,

obsequor domino, adversor inimico, insidior

hostibus,

raedeor aegroto;

hoc

autem perfecto caret: anteferor omnihus,

geniculor victori,
praevaricor obnoxio,

praeleror vohis,

convicior debitori,

patrocinor patriae, ancillor amico, adulor amicae, blandior magistro, inpre-

cormalis, moderor

tihi,

misereor

tibi

furor

tibi.

sunt etiam plurima idioct

mata quae ex nominibus omnium declinationum ^ordinantur

25

per dativum

coniuncto

alio

verbo efferuntur, non tamen omnibus generibus; veluti pricurae mihi

est doctor,
est

mae
sum,
tihi
30

declinationis feminino genere,

miseriae

mihi
illi

est labor,

infamiae

mihi
est

est

amor,
et
tibi

desidiae mihi
;
[|

mictus,

morae

gloriae

mihi
,

patria

similia

secundae genere neutro,

tibi

vitio
tibi

do
,

hanc rem
oonsilio tibi

testimonio

sum
tihi

auxilio

sum

praesidio

sum

sum

commodo
odio mihi

sum

gaudio mihi est virtus tua,

taedio mihi est desidia,

est

pigritia,

impedimento mihi

est se-

2 eruo uel findo capul (capud A) illi uel frango 3 inquomodo G obripo obripio M: obrepo illi Ckarisius p. 259 7 crusat A: crisat illi. et praesto illi. palpo praeficio proficio 8 prouintiae 9 Cicero] Brid. 04, 229 consulum. qui omnes inteilegentia anteibant 10 ex tertio de deoruni natura lihro quae citanlur in lacuna capitis 25 po-siln fuisse videntur ; nisi potius in lihris Diomedis exciderunt haec, c. 10, 25 qui potnit igitur, is praestat homini. Iiomini autem praestare quis possit nisi deus? ea autem qune restant ad Cic. de o/f. I 30. 105, quantum natura hominis pecudibns reliquisque beluis antecedat, pertinent 11 anteced antedunt A salustius AM. Catil. 1 omnis homines qui sese student praestare ceteris animalibus 12 animantibus gsed g se ut Virgiiius s ut celius

AM

AM

AM.

13 prestat 14 quoque j quodque A quodquod Terentiusj Phorm. II 1 17 . 15 erum horum <s 16 platus in trinnummo AM. Trinum. II 4, 144 (545 R) 17 genos 18 mullos uirorum AM15 multo Syrorum Putschius ante. id anteis Caesarius sapientia s 20 declinationis Putschius coniugationis 27 infamiae g infaniae insaniae A: cf. Tei\ Andr. II 8, 13 30 gaudio gaudium A impedimento 31 taedio tcdium A Pulschius impedimeiitum

Aen. XI 438

AM

AM

AM

AM

GRAMMATICI

L.VTINl

I.

21

314
p. 295

DIOMEDIS

07

P.

ncctus,

stuilio

habeo
,

huiic rcui,
inihi

ludibrio
est

iiiihi
,

habetur adversarius,
arj^uniento
pif,Miori
niilii

bono

niihi est veritas

coiiimodo
^

haec res
libi

est probi-

tas; terliae neutro genere

oiieri tibi

muneri

do hbrum,
cordi

tibi

do veslem,
item
5

sum,

crimini mihi est haec res,

dolori

mihi est
niihi

aniicitia;

mascuUno
suni,
risui

j,'enere,

mihi

est

haec res,

terrori

est

iudicium,
usui
tibi

honori ducitur apud nos liaec res;

quartae masculino genere,

mihi est haec ars, risui

hominem habeo,
inimicus
,

despicatui te liabeo,

contemptui te habeo, quaestui mihi est haec ars.

item sunt nomina quae

dativum casum trahunt,

patri invidus,
lis,

intentus

studiis,

mahs,

dicto

audiens,
uti- 10

bono malivolus, studcnti proximus

bella;

viae habihs,

viituli

scenae aptus, congruus patribus.

sunt aha quae accusativura casura tra-

hunt sed figurate, ut exosus

quartus a Perseo;
insignis fama,
fretus cithara.

aha ablativum, ut secundus ab Ilercule,

ut

aha septimum,

magnus

virtute,

||

industria

suetus,

vehemens facundia,

infirmus

aetate,

gloriosus

eloquentia,
15

Incusativi idiomata

quae ex verbis nascuntur timidum,

et

per incusativum
postulo

efTe-

ruutur: accuso .idulterum, insimulo illum, interrogo le,

cuso

innocentem,

adiuvo

interpello

consularem,
liberuni,

curo

eum, exdomum,
aiitiquita-

aequo magistrum,

aequipero patrem,

inquieto

usurpo

tem, increpo seditiosum, impetro honorein, inchoo opus, involo

et invado,

in hostera 20

inpersonale iuvat
niereo
,

me,

derideo inperitum,

iubeo famulum,

.ne-

reo subscriplionem,
invideo
illi

stipendium,

mereo coronani, moneo puerum,

refero ad patrem,

pulchritudinem

adnioneo iUum hanc rem,

decet virginem,

dedecet i]lum, paenitet amicum, piget inertem,

decet

me
25

dignilas, adsideo te et tibi,

te,

adtendo

te

oculis,

adtendo

tibi

mente: manet

ut Vergilius

te

quoque magna manent nostris penetralia regnis,

itcm et

qui te
et

cumque manent
te,

isto certamine,
30

Turne, nefas

te triste

manebit

supplicium;

idem tamen
Cicero *

haec eadem matrique tuae gene||rique manebunt, Uibi poena manet': corripio tardimi, incipio hisloriam

in- 35

1 bono AI bonum A 2 arguinento 4 haec res om. 3 tertiae neutro genere om. A tibi pust pignori om. A mihi 4 oneri Charisius p. 260 ori A 5 tlolor mihi est tcrror niilii est iudicium A dolor milii esl iupost criniini om. A quartac masculino genere om. 10 pairi pa A diciuai 7 dispicatui J/ uiae A uiuac uitae 5 industrius uetus paii ? et lacunae 13 mactus uirtute ? adiuuat A 18 consolarem 21 iuuat siyno interposilo Putschius, om. s iuueo mertem A 27 te quo23 admoneo illi 24 inhertem quc] Verg. Aen. VI 71 penetralia s penitalia poenitalia A 29 qui te] Verg. supplicinm certaniine casus et me, Turne, manent s 30 et te Aen. Xll 61 34 haec] Verg. Aen. VII II 302 post 34 manebunt habent AM: Verg. VII 596 mauebanl 35 cycero cetero A et g. lacunam qua exemplum Ciceronis Philipp. II 5, 11 cuius quidem tibi factum, sicut C. Curioni, manet excidisse videtur indicavi

AM

AM

AM

AM

AKT.
ruo in hostem,

GMMM.
facio,

LIB.

I
p. 2!)7

315

!)<

P.

impetum

in

te

inrunipo in bestiam,

lango genua,

cupio ma;^istratum, reprelicndo oralionem, adpelo amiciliam, consulo prae-

ceptorem,
in

arguo liominem,

arcesso

eum, animadverto eum,

animadverto

eum, neglego mandatum, contenino legftni, despicio praelextani, sperno accedo autem til)i accedo duumvirum eadeni tibi sentio peto militem
,

domiun, olfendo iudicem, concedo

pisco

domum,

corrigo

munus, labelacio hominem, concupeccanlem, non ampHus nnam noctem senlio honotibi

rem, convenio medicum,

citam,
10

inpedio lectoreni,

audio oratorem,
et

connmto

cul-

adeo praesideni, memini hanc rem

huius rei,

comitor amicuni;
fit:

comitor

autem amico per ablativum passiva signilkationc

conor

cahsninior

viduam,

magnam

rem,

exccror meretricem,
perichtor

ci'iminor

sacriiegum,

aspernor pauperem,

despicor vicinain,
facti et

hospitem,
|]

recordor speadgrcdior peintueor ima-

ciem, reminiscor factum et

titionem,
15

facto,

ingredior forum,

obiiviscor

hanc rem

et

huius rei,

mereor laudem,

ginem intuitus sum,

sequor erum,

consequor dignitatem, adipiscor prae-

mium,
lum

ingredior

nanciscor occasionem, potior fortunam, adorior

et inveclus

hmen, adgredior hoc negotium, adioquor conmihtones, hominem, invehor in aemureni, cxperior notarium.

sum, ordior hanc

Ablativi idiomata
20

quac ex verbis nascuntur:

hbero puerperam dolore,

satio servos

dono magistratum statua, onero asinuin salibus,

te

pane, safuro
nie aite mea,
filiis,

pulmento,

abdico iihum domo,

deposito,
privo

sub

illo

milito,

sustineo

fraudo

latronem
urbe,

malum
et

dignitate,

orbo

crudelem
vaco
illo,

regno in

impero gentibus

frequentativum

imperito,

culpa,

vaco mihtia, vaco scriptura,

26

sacrifico victima,

conmunico cuin
flagro

tem-

pero

me

vino, postulo a iudice,

exulto victoria,

amore, conmunico
conparo
|j

tecum furtum,

exposlulo

tecuui,

exaequo te

cum

deteriore,

te

cum deo, pugno cum rivah, certo cum aemulo; certo autem tibi: litigo cum amica, ardco cupiditate, careo taedio, prohibeo te hmine, abstineo me cibo, te pendeo; sed mehus ex te pendeo: egeo laude et indigeo, im30

pleo te vino.

item
illo,

cuin

pracposilione
a petulante,

ablativum casum trahunt haec

desisto

ita,

abhorreo ab

discedo

ab hac re,

discrepo

ab
lon-

ignavo, disseutio ab aequitate.

item nomina,

ut oriundus ex Africa,

ginquus ab Achaia, diversus a Ponto.

et eini

emo
afficio

asse per ablativum efferimus

ut Graeci,

[pretii];

sed adverbia haec duo pretii per genetivum,

tanti emi.
te

35efferimns, quanti emisti?

gaudio,

interdico tibi foro,

te

cado proposito, deficio luctu, inbuo aram sanguine, incendo

oratione et

2 reprehendo ratione adpeto amicitiam repreliendo orationeni adpeto orationem adpeto amicitiam 4 neciego cotempno dispicio yi 8 conmoio A.M 12 asperno dispicor 14 intueor V intuor 15 erum erijna 17 occansioneni 23 uacuo (euacuo A) cuipa uacuo niililia uacuo scriptura 25 tlagro g fragro frago furto cum26 furtum paro cum deo riuale 27 riuali 28 absteneo 29 te pendo sed

M M

AM

AM
A

et

melius te peudeo 32 longinquos A

31

aiiliorreo

ab

illo

Lucretius, uuigus abhorret ab hac ?

21*

316
p. 299

DIOMEDIS

301

P.

accendo, contendo cum inprobo;

iungo
te te
te

esl et

conlendo conparo: confligo tecum,

uxore, cueo
illi

cum minore, concumbo cum

,

cum

mulierc,

confero
avello

cum

potentiore

cedo possessione, interdico

annis, inpertio
te

amicitia

mea,

vestem, induo

te

opera, convenio tecum, liberor mo||

lcslia,

donor imagine, oneror vioo,

sustentor arte,

satior cibo,

saturor pulmento,
dignitate,

abdi-

cur

praetura,

fraudor

dcposito,

privor

adlicior

laetitia,

inbuor sanguine,

incendor iracundia, laetor labore, glorior victote salutatione,

ria,

dominor Graecis dominatus sum, dignor

autem illum activa
signilicatione

comitor rustico;

comilatur

per

accusativum:
mihi tecum,
te,

sermocinor
in

tecum,

luctor

cum
ut

athleta,

inpersonale

convenit

gratiam

lo

lecum redeo, gaudeo

iilo,

agri cullura,

bene mereor de

male mereor dc

utor loga,

Vergilius

'utere sorte tua';

sed et hanc

rem

utor

veteres dixerunt, ut Terentius

quod
idem

ista aetas
in

magis ad haec utenda idonea esset,

is

nam
abutor charta,
vellor a te,

prologis scribeudis operam abutilur:

di-

nitor baculo, labor causa vel cogitatione vel proposito,

avellor a te avulsus

sum,

distrahor a comite,

fungor ofQcio,

fungor munere;

sed veteres fungor hanc rem dixerunt:

defungor muneriperfecto
caret: 20

bus

et

defungor periculis,

defungor vita,

fruor

divitiis;

potior pecunia.

quae ex nominibus oriunlur:

alienus a crimine,

dignus

honore, indignus parentibus, contentus paucis, incensus amore,

nocentia,

fretus in-

orbus patria,

orbus

oculis,

||

orbus

filiis,

orbus patre,

orbus

manibus.

ex his nominibus quaedam accipiunt

sum verbum

et faciunt

vim
25

verbi, veluti

contentus sum uno pulmento, fretus sum, orbus sum, raucus

recipiunt, veluti studiosior fratri-

sum.
bus,

et

omnes conparationes ablativum

patre.

agilior

adverbium,

opus

est

mihi minuto,

opus mihi

fuit.

sed veteres per incusativum hoc idioma saepissime quidem extulerunt, opus
est raihi

hanc rem.
,

sed apud veteres invenimus hoc dici per omnes casus

veluti

praeter vocativum
et
re.

opus

est

mihi haec res et huius

rei

et

huic rei

30

hanc rem
illud

et

hac re; nos autem per ablativura solum opus est mihi hac
est
^

autem

observandum maxime. quod

nam

ut Graeci

dicunt xqtiav

i%(o

xqdav d%ov

nos non dicimus opus habeo

et
illi

opus habebam, sed opus

e'xi

est mihi

opus erat mihi;

te
,

dicunt XQslav aov

te

TtaxjjQ,

nos
36

dicimus pater vull

praeceptor volebat

et

sirailia.

praeterea multa

sunt quae Romani per ablativum casura solent efferre.

inmensa enim

est

huius casus

licentia,

et

utimur eo saepissime pro duobus casibus, genetivo

p.

AM

concoibo avello a te vestem Charisius 3 illL tibi uestc auello te ueste uelo te ueste s 7 incendor ) inundor 12 Vergilius] Aen. XII in hanc sed et hanc Putschius sed in hanc 13 Terentius] Heauton tim. I 1, 81 sed hanc g 15 idem] Andr. prol. 5 positior 25 opera 21 potius 24 his omnibus 16 operam studeor 27 minuto munito contemptus 26 studiosior c^ studior charia nec lioc monito ? monitore Caesarius 32 chrian echo ichom nos non ^*' charian ichon; non charians. yechyo pat~ 34 chrians uechio pater

2 cumcumbo
te

263 auello

9^

Am

utimor eo

utimur

eum

ART. GRAMM. LIB.

et (lalivo.

I
p.

317
3111303
1".

nam

miilta

quae Graeci per hos casus dicunt nos pcr ablativum

et

efferimus per nomina pronoraina

genetivo accipiuntur per
sule, pluraliter
5

participia.
,

sunt autem

ca

quae pro
con-

nomina huiusce modi

et

singulariter Ponipeio

Pompeio
bellum,
et

Crasso consulibus, duce patre, ducibus patribus,

eloquentia,

varia victoria

homo mira
similia;

magnis viribus adulescens,

temporis
,

bona forma mulier

sic,

per nomina et participia instantis

te

deo volente

et

diis

volentibus,

praesente, vobis praesentibus

ce-

dente adversario
ceptore legi
10
,

vici,

cedentibus adversariis

vicimus,

audiente ipso prae;

audientibus ipsis pracceptoribus legimus et similia

per par-

ticipia praeterili

temporis sic, peracto tempore, peraclis tem||poribus, coepto

sed in hoc praeterito
te

bello, his ita actis, recitatis litteris et simiha.

n-

pore ablativus
pore,

et

pro nominativo accipilur

et

et intellegitur

pro

infmito

temveluti

quod Graeci vocant aoQiatov,

apud nos

est in participiis,

singulariter audito

hoc verbo respondit,

pluraliter auditis his verbis respon-

i5derunt,
tate

pluraliter et singulariter auditis his verbis

respondit,

inventa veri-

tacuit,

peracta

oratione

sedit,
sic

viso fratre gavisus est et cetera quae

sunt similia,

pro dativo autem

utimur ablativo,
consumitur,

veluli

ex prima decli-

natione norainum singulariter cura

pluraliter curis

consumuntempohoc

tur, ex secunda studio te vinco, ex tertia dolore victus est, ex quarta aeslu
20

solutus

est,

et

cum pronominibus, hoc tempore

hoc anno non
casu.
vidi

nihil

habeo,
his

illis

ribus valuit

haec lex,

eum,

hac via,

rebus,

modo

et

simiha.

Hactenus

de

ablativo

ceterum ab his quidam discrepant qui

qui est ablativo
similis,
ita.

etiam septimum casum adsumunt,

25

ratione

autem

non congruit, cuius differentiam inserere haud

praepositiones semper recipit et uno

piguit

casus
a

ablativus

modo

profertur,

cum

persona abla-

tum quid
tita

significetur aut a re aut a loco,

cuius vis

apud Graecos biperlocaliter

est.

aut

enim per genetivum aut per adverbia

sic,

posita et a

nomine derivata explicabitur: per genetivum

30

cum
a re,

a persona ablatum
a

quid significetur ,
intellectum est:

veluti

ab oratore accepi;

item

hbris Ciceronis

per adverbia autem a loco significawfia,

velut
a
[[

cum quid a
adverbiahter

loco

ablalum demonstrent,
TQolrj^sv 'litd^v,
35

Roma

in Africam redit,
illos

item a Troia vel

sic,

ab Iho navigavit Aeneas;

quod apud

interpretatur

item ab alto vijjo&sv et cetera similiter.

septimus vero

casus his praepositionibus

tur
lur,

quae ablativo casui conveniunt subtractis profer-

modis quattuor.
velut

primo,

cum

in

persona aut
enituit,

in loco aut in

re intellegi-

in Scipione

mihtaris

virtus

in

monte Caucaso poenas

12 5 aduliscens 9 praeceptoribus legibus leginius acriston A 19 uictus ? aiicISaoristonOT adriston, utvidetur, tus A aeclus ad A casus ablatiuus 25 haud 318, 22 exposuimus exc. Bob. 28 proferuntur a persona ablativum quid significet AI 26 recepit p. 78 et a 7W aut a ^ ablatiuum quid significet 30 a libris 29 diriuata exc. Bob. alebri A albrici ex libro sr 31 a loco significatum demonstrent quae a loco significatum demonstrant ? 34 trietlien mothen item aUo ipsothen 37 scipionte A scipiante paenas
2 ea quae]
et

AM

AM

tempus grsxeciAM

AM

AM

AM
AM

AM

318
p. 3(t3. 3(14 P.

niOMEDlS
Prom(;th(;us
,

luil

in

statua Ciceronis

vicloria

coniuralorum inscribitur;
,

ct

interpretatur
iv

lalis

figura

pcr

dativum eV ^xiniavi

tm KavKaalo)

oqei,
et

rw

cevSQiavri.

quae regula
observatur,
,

etiam in nominijjus

quorum

ablativus
et

dativus

idem

est

ut

ab boc Veryilio buic Vergilio

ab hac
ablativi
&

securi huic securi

ab hoc suavi huic suavi.

secundo

cum duo

copulati genetivo Graeco interpretentur,

vehit ducente
est,

dea elapsus est Ae-

neas,

incusanle Cicerone

Catilina

convictus

studenle sacerdote diffe-

rentia invenla est, riysfiovsvovOrjg rrjg

&0v

i^CiXtGd^ev Alvelag, xaxrjyoQovvrj

T05 KLvAQayvog iXiyxQ^ri KariXivag,

aitovSa^ovrog UQicog

di.a(poQa

rjvQi&ri.
10

item multum interest ulrum dicamus ab hoc praesentc accepi an hoc praesente ab alio accepi;
tertio

simiHter

ab oratore venio et oratore magislro utor.

modo, cum

iianc figuram

Graecam, ikmSi tov Svvaa&at,,

quarto,
ut

TtQoaiQtaet,

rov kr)6revtv, axyj^ian tov im^ovXeveiv^ Latine dixerimus spe posse,

luntate latrocinandi
,

vo-

consiHo insidiandi.

Scaurus

retulit,

cum
15

Latinum eloquium
ovacSv.

in

quodam verbo

deficit, velut in illo

ovrog ovarjg ovrcov

inrupit,
nulla spe

dicimus enim sic, nuUo limore hostium

vallo

castra

rerum potiundi

iossaque moenia circumdat,

nullis
insidiis

nuUis custodibus pallaest

hostis.

dium ereplum
deficit

est,

palarn

victus

ubique enim

Latinus

sermo;
si

scilicet

ideo

quoniam duo
non

ablativi
deficit

nominales sunt
Latinus sernio
,
[|

copulali.

quod

unns eorum

participialis sit,

sed plenus est , ut supra relatum est , ducente dea elapsus est Aeueas
cetera quac secundo

et

Idiomata communia
et dativi
illi;

modo exposuimus. omnium casuum quos supra scripsimus. nomina, similis sum tui et tibi, simiiis fui; amicus sum
[et dativi]
et incusativi

genetivi
illius et
i5

genetivi
et

verbum passivum pnmcre, discrucior

et el

auimi

animum

[et

animoj, discruciatus sum; tertiae, arrigor animi

genetivi et ablativi
genitivi
et

animum, arrectus sum:

agris,
licet
felix

nomina, dives sum agrorum

incusativi
et ablativi

buius rei et hac re:

assis et

verbum,

stilus

assem

ei asse,

evQtaKst ro yQatpetov aaauQtov.

datim

2 enscipioni (inspioni A^ ento caucasio oriento andrianti 6 dea eJapsus deeiapsus 7 conuinctus 8 igemoneus esl istheu exc. Bob. de^lapsus exolistlies nas catigoruntos ciceronos elenethicatilinas. Spudazontos iereosedia for igimonias e istheu exolisthes aeutus catigorontus. ciceronus elencti. catilenas urethi 10 praesenti priore loco spudazontus lereos edia fore urethi 12 elpiditu elpidite dynasthe proaeresi tulistae dynastp proeresitulisteum scematitu pibuieuin 15 deficit exc. Bob. defecit scliematitu. epibuleuin ontosus esonton

AM

uson 17 fossaque exc. Bob. fossa 19 deficit exc. Bob. (iefecit 20 quod si s qu si A q; si vlf quam si exc. Bob. participalis deficit exc. Bob. defecit 21 ducente de^lapsus A ducenti deelapsus 25 genetiui et uocatiui datiui et accusatiui uerbum 23 scripsimus om. passiuum discrutior animi et animum et animo arreclus sum animi et amum discruciatus sum genetiui A genitiuus et datiui et incusatiui uerbum passiuum discrucior animae et animum et animo erectus sum auimi et animum discruciatus sum genitiui M: discrucior animi et animum inter idiomata genetivi et accusativi casus rettulit Chadiscrucior animo dici adnotavit Biomedes p. 291 risius p. 264. unde ablativus sive 27 diues sum ? diuersum A diuersuum 28 dativus huc inlatus esse videlur
(osonton

AM

AM

M)

AM

AM AM

AM

AM

ablatiui

aduerbium

AM

29

assis et

assem

et

grafion assarion

et incusatiui

uerba aciiua

AM

asset

assis ct asse

euriscito

ART. GIUMM. LIB.

et

I
p. ;M.
3(1.)

310
1'.

incusativi

verhum

activuin
libi

priinae,
tibi;

praesto

omnibus

ct

onines melior
militi-

sum,
bus
dicatus

praesto autcin

praebeo

passivum primae,

moderor
et

et militcs,

moderatus sum;
dativi et
ablativi

secundae^ medeor puero

dc te:
et

puerum, meel

sum:

secundae activum, timeo patriae

ct
illi

de pa-

stria; tcrtiac activum,

metuo

tibi

dativi et ablativi et incusatim

illo

primae activum, derogo

salivi et genetivi

tibi

et

de

na&atQa avtov,
tibi

plus milii *.
incu-

derogo, plus mihi abrogo; terliae activum, detraho

ct

de

te

sccundae activum, admoneo

te

meritum

et mcriti,

admoremict

nui; corruptum activuni

10

memini patronum

et patroni; passiva tertiae,

niscor hospitern ct hospitis,

cognati, obhtus

pcrfectum non habet,

obJiviscor

cognatum

sum:
et

incusativi et ablativi secundae,

oleo

unguentum,

ut
ct

Cicero

in

Antoniura

*frustis esculentis

vinum redolentibus',

Marsus

^hircum

alumen

olens',
et

Terentius *olet

ungiicnta dc

meo',
15

Ovidius autem vitiose hac rc oleo,

perquc lacus sacros stagna Palicoriim;

et

olentia sulphure fcrtur

Vergilium quidam putant similiter dixisse

sed frustra: est enim ordo, rcdolent mella fragrantia thymo.

20

quidem
tione.

ablativo
tertiae,

redolentque thymo fragrantia mclla, nam fragrarc perfectum olui; et redoleo cum praeposidicimus casu.
fortiori

cedo

palmam

et

palma, cessi;
et

concedo possessi|]ooffendi.

nem

et

possessione,

concessi;
et

offendo glebarn
et

gleba,

adver-

bium,

clam custodem

custode,

clanculum

et clanculo.

genetivi et

incusativi et ablativi secundae, invideo tibi gloriae et gloriam et gloria, in-

25vidi; tertiae, potiorregni, ut Cicero

'^rerum potiri volunt',

'et

et

regnum,

ut Terentius *,

et

regno, ut Vergihus

sum.

genetivi et ablativi

nomen, plenus
et

auro vi potitur', potitus sum gaudii et gaudio, plenus fui;

[et]

activum secundae, egeo victu

sivum secundae, inpleor carne
30

victus,

egui, et indigeo

indigui; pas-

et carnis,

inpletus sum, et conpleor conpledis.

;

tus sum.

ablativi et dativi
,

primae, opto a dis et opto

ablativi et incusativi

secundae

caveo mihi a latrone et caveo latronera , cavi

;

passivim primae,

precor ab love et lovera

passivum

tertiae,

induor tunica et tunicam induor.

2 praebeo tibi 6 derogo 7 detraho tibi et de te passiuum 3 secundae 6 derogo 5 dativi detralio tibi 6 primae activum om. om. cathero autou et de te hoc loco omissu post 2 praebeo habent cathero authon 7 detraho tibi et de te inter idiomata dalivi el ablaiivi casun rettalit Diomedes accusativi exemplum ita ul in verbis abrogo et derogo Charisius p. 266. 12 Cicero] Philipp. II 25, 63 adscripsisse videiur. quare lacunam, indicavi l'rutis sculentis A frutes. esculcites 13 alumen olens Putschius alumens oiens olet A solet Terentius] Adelph. I 2, 37 14 Ovidi.'s] fortasse aliuni olens sulpore metam. V 405 15 locus locos lucos Caesarius 16 pelicorura 17 Vergilium] georg. IIII 169 18 thimo flagrantia 19 flagrantia thimo flagrare 21 tertiae ff tertio 23 clancul^ {corr. -lum) et clanculo A clanculus et clanunculo 25 Cicero] in Caiil. II 9, 19 26 Terenlius patria potitur commoda <s. Adelph. V 4, 17 Vergilius] Aen. III 55 27 a genetiui et Ouidius (fasi. III 21 ) Mars uidet hanc uisamque petit potiturque cupita. Genitiui g 28 activum om. ^AM 31 passivum primae om.

AM

AM AM

AM

AM

AM

AM

AM

M M

AM

AM

AM

320
p.
;tii,').

DIOMEDIS
300 p.

Miuinata quac veteres quidem per uccusativuin e.vlulerunt,

nns

aiiteni

per

tlalivuin

secunduin Graecos ellerirnus:

activa
lilio

primac,

obiurgo

(ilium

veleres dicehant, obiurgavi; nos

aulcm ohiurgo
tibi

per dativuni, ut Graeci;

:

excanto
te
,

te

et incanto,
tibi
:

nos excanto
tertiae
tibi,
,

per dalivum
,

secundae,

illi

inpendeo
,

nos inpendeo

adtendo legentein

nos adtendo legenti

ad-

verto te, nos adverto

adsido socium, nos adsido socio, inludo homi-

nem, nos

inludo homini, praestolor nutricem,

tibi

nos praestolor

nutrici.

sed

hoc veleres secundum Graecos, quid

futurum est,

nos quid

te fulu-

rum

est.

DE NOMINE
Nomen
prie,
ut

quid

est?

nomen

est pars orationis

cum

casu sine

lempore
pro-

rem corjjoralem

aut incorporalem

propiie

coinniuniterve

signilicans,

Rorna Tiberis,

cominuniter,

ut urbs flumen.

sed ex hac defini-

tione Scaurus dissenlit.

lurn.

separat eaiin a no||mine appellationem et vocabudefinilio

lalis:

et esl

horum

trina

propria dumtaxat discriminatione enuntiatur,

Apollo, item Cato iste, hic Brutus.

nomen cum

est

quo deus aut homo

ille

i5

dicitur
esl

luppiter, hic

appellatio

quoque
vir

hum

reruin enuntiatio specie nominis, ut

homo

communis simifemina mancipium leo

aniraahura
esse
20

taurus.

hoc

enim

animo

auribusque
,

audientis
speciali

adfertur

quidem duo tantum genera

quis

sed sine

discriminatione.

nam nec
et nomini.

homo nec
vocabulum
ut

quis vir nec quae

femina

nec quod mancipium nec qualis

leo taurusve est defmitur.

iteni

appellalioni accidunt

eadem

fere

quae

est

quo res inanimales vocis

significatione

specie nominis

enuntiamus,

arbor lapis herba toga et his similia.

vocabulo accidunt

eadem quae
monslrel ac
vel a

appellationi,

nomen autem

dicitur,

qiiod

unam quamque rem

25

notet,

quasi notamen

media syllaba per syncopen subtracta,

nomini accidunt observaliones hae,

Graeca origine TtaQa x6 ovofia.

qualitas.
est.

genus numerus figura casus

Quahtas nominum bipertita

appellativa:

aiit

enira

propria

sunt nomina aut

propria sunt quae
30

quaedam

et

propria

sunt et

appellativa.

propriam

et

circumscriptam

qualitatem

specialiter

significant;

item

quae

unica et sola sunt deorum, ut luppiter, et quae bina, ul Liber pater, ho-

secundae 7 nos ante inludo om. prestulor nutricem prestu10 DE NOMiNE om. A. cf. Donat. p. 1743 sqq. 11 Nornen quid est om. nonien 321, 27 Paris] adscripta est discrepantia codicis Parisini 7530 (/>) 13 flumen Charis. p. 125 14 disseutit ? dissensit nomen 13 difinitione 15 diffinitio 16 enuntiatur p pronuntiatur A pronuntiat AMp 19 adadfert Ap 20 sed sine A siue nec quis homo nec q\iis uir nec qua ferto femina s ne quis homo ne quis uir ne quis femina AMp 21 ne quod mancipium (manticipiuni A) ne Ap 22 difinitur ^ accidunt eadem fere quae et p fere accedunt fere accednni cademq: A 23 quo p quod specie ? speciem eademq; et accidunt eademq, et nomini uel appeilaAM: species omnes p 24 accedunt tioni p 25 nomen 26 321, 10 et similia exc. Bob. p. 11 Charis. p. 125 sq. 27 parato onoma Mp parato o' nama A accedunt ac Mp aut A 31 signiilli

AM

AM

lor

AM

ficant 5 significcnt

AM

ART. GRAMM. LIR.

I
p.

321
:m>. 307
1'.

minum, rum, ut

ut

Romulns, urbium,

ut Troia,

provinciarum,

ut Africa,

insula-

Sicilia,

montium,

ut Pyrcnaeus, ttuminum, ut Paclolus.

Propriorum nominum quattuor sunt species, i^raenomen nomen cogno-

men agnomen.
5

praeuomen

est

quod nominibus
Porcius

gentiliciis
id

praeponitur,

ut

Marcus Puplius,
familiae
vel

nomen proprium
declarat,
ut

est gentilicium,

est

quod originem
est

gentis

Cornelius.
genliliciis

cognomen
subiungitur,

quod

unius cuiusque proprium est et nominibus

Scipio.

ut Cato

ordinantur

enim

sic,

Marcus Porcius

Cato,

Puplius

Cornelius
||

Scipio.
10

agnomen quoque
ralione vel

est

quod evtrinsecus cognominibus

quaesitum
,

adici

solet
et

ex aliqua
similia.

virtute

ut est Africanus
sicut

INumantinus

huius

modi autem nominum ordinatio,

tracta

Arruntius
sit

Claudius
intel-

asserit,

a Graecis

demonstratur.

quae quidem ut

magis

lectu perspicua et ad imaginem illorum esse conposita, exempli gratia haec

subicienda decrevi.
15
;

apud

illos

Alexander proonymos

est,
est

quod nos praegenlile no-

nomen dicimus hoc genlilicio nomini praeponitur. men Dardanius, quod originem familiae declarat.
frequentavit conpositio vice cognominis
specialiter

autem

tripertita

post

modum

posita gentihque nomini

subiuncla.
definilionem.
20

est

autem cognomen quod cuiusque personae propriam notat

in eadem gentilitate multi Dardanii, sed ad cognoscendam cuiusque proprietatem et quis ex multis intellegi debeat cognomen

nam

ostendit,
litate

ut est faris.

sumuntur autem cognomina

ut est

tripliciter,

aut a quasicut

vel quantitate corporis,

illos

apud nos *

vel animi vel facti,

apud

facto Paris

est

cognominatus.

eodem modo

Achilles praenoid

20

men est, nomen Aeacides, cognomen speciahter posilum a facto, pedum velocitate, podoces. siquis ergo veht haec simul tria
sic

est a

copulare,
,

ordinet, Achilles Aeacides podoces, Pyrrus Aeacides Neoptolemus

his etiam

Ale-

xander Dardanius Paris.

tute forinsecus

unum

accedit,

agnomen ex

aliqua vir-

quaesitum, quod im^yivvrjtov Graeci dicunt, quo cognomina

discriminantur, ut est Vlixi

agnomen

aolbycus,

Olixes,

nomen

Arsiciades,

polytlas. nam praenomen est, ut ait cognomen Odyseus, et ordinantur sic,

OUxes Arsiciades Odyseus

tuor

species

admittunt.

polytlas. non fere tamen omnia nomina quatquaedam enim inveniuntur apud illos unica vel

1 troia
tilicis

A roina M M gentilium A 7 M
i

prouintiarum A 2 ceiitia A pirineus A 4 gentiliciis p genpubiius A pomplius p 5 puplius gentilicium Mp gentilium A

gentilicis

gentilicis

Ap

quod cuiuscumquc p 19 cognuscen22 corporis p corpori A corpore a ut a corpore^; lacunam qua exemdam A plitm Romani cognominis a corpore sumpti excidit indicavi 25 pedoces A padoces Mp
quod cuiusque ? quod cuius
quo cuius

15 gentilico

gentiiiciu

gentilium

18

26 pedoces

pyrros

unum
litlas

B etiam num A poliias B

AM
30

M pirrus
AB

AB

27 dardanus

28 epigeneton
ibicus

ybicus

odisseus polytlis politlis A polithes B : OvW^rjg Aqyi(Lat.ccSr}S OSvasvs 6 nol^vtXag Ibycum scripsisse coniecil Bergkius poet. lyr. p. 657 praeeunle Schneidendno Ibyci rel. p. 139 sqq.

odisseus odyseus odiseus

seus

AM
A

epigineton
olixis

31 ulixis

arcisiades

M ipigeneton A olyxis M
orcisiades

dardanus

Bp

etiam

B
B

u*lixis

29 poody-

acliisiadis

322
y.
llrT

DIOMEDIS

309

l'.

(lionyma, ul Palaemon Melicertes, Aslyanax Scaniandrios

sicul

el similiter

alia,

apud nos INuma Pompilius,

aut
ut

Tullus Hostilius, An||rus

alia.

Marcius,

Ser-

vius Tullius,
niina

Marcus Antonius, Lucius Paulus, item

litteris

omnia praenout

singulis

notantur,

ut C. P. L.

aut binis,

GX.

aut
s

ternis,

SEX.
nomina
sunt

Appellativa

quae

generaliter
altera

communiterque
significat

dicuntur.
corporales,
,

haec

iu

duas species dividuntur, quarum

ut

res

quae videri tangique possunt,

intellectu

homo

arbor,

altera
videri

incorporales

quae

tantum modo percipijnitur, veruni noque

dignitas

nec tangi possunt,

sunt item

ut est deus pietas iustitia

sapieutia doctrina

lacundia.

propria et appellativa, ut Clemens

cant,

tunc appellativa,

ut

Maximus Pius; quotiens laudem significlemens iudex, maximus vir, pius filius. [sed
dicuntur et
singulis

haec omnia nomina absoluta

nisve
apposita.]

quibusque rebus persout

sunt

nomina
ut

quae

gentem

significant,
alia

Afer
ut

Dacus
unus
is

Hispanns;

alia patriara,

Thebanus Komanus;

numerum,

duo;

alia

ordinem, ut primus^secundus: sed primus de multis, de duobus

sicut de

prior dicitur,

duobus alterum dicimus,

de mullis alium.

quae-

dam

ficla

a sonis vel a vocibus, quae Graeci nsTioirjfieva dicunt, ut stridor

clangor hinnitus tihnitus mugitus.

quaedara desceudunt ab adverbiis,

alia a

ut

hesternus hodiernus crastinus serus nimius citus;

participiis, ut lu- 20

dibundus laudabundus.

sunt etiam

alia

participium

son^ntia,

ut

demens
quae

amcns sapiens ingens;

bero erro.
Graeci

alia verbis similia,

ut contemplator speculator verintellectu

sunt

quaedam

positione
ut

singularia,

pIuraHa,

perileptica

nominant,

contio

populus exercitus.
alia

sunt quaedam
25

quae Graeci etymologica nominant, ut bibliotheca;

quae nomen traxe-

runt ex his quae continentur, quae Graeci pericctica appellant, ut vinetum rosetum.
sunt quaedam no||mina quae per se sine alterius partis orationis

adminiculo intellegi non

illa

possunt,
lil

ut

pater frater.
tuus.

recipiunt enim sibi et

per quae intelleguntur,

meus

haec a
tcov

Graecis rav TCQoq

xi %(o^ typvxtt^ id

xi

appellantur, id est ad aliquid.

et similia

nqo^

est 30

ad aliquid quodam
dexter sinister.
nisterior.
ficant,

modo
et

adtendentia

vel

taliter

qualiter se habentia,

ut
si-

haec

conparativum gradum admiltunt, ut dexterior

sunt quoque quaedara

homonyma, quae una

enim nepos
similiter
et

ioquella plura signi-

ut

nepos

acies.

significat

certum cognationis graet

dum
1

et

rei

avitae

consumptorem.

acies

oculorum

dicitur

et 35

schamandros y^TJf ; cf. Hom. II. Tj 402 2 numas numGApellatiua 10 facundia CAam. pampilius yi TuUus s tullius ^4^yW alteraque 8 altera 12 9 percipiuntur Charisim percipiunt p. 126 sed 14 apposita repetita el suo loco posita sunt p.S2^, 16: sed om. 13 personis suis 14 adposita Charisius p. 129 posita ABM: posita sunt nomina, ex quibus quaedam gentem g sunt nomina 18 324, 13 parsimonia Charis. p. 128 sqq. pepyimina A pepyemina peiyimina 24 perilemtica 19 discendunt ethimoioica A aethymologia 26 contenentur 25 ethimologica quae post continentur om. periecla , add. ? 29 ton prosti A thon liion prosti prosechomta prosti tonpsti 30 Ton prosti prosechonta rei habitae 31 taliter <s aliter loquilla 35 regia uitae 33 loquela
scamandros

B B

mas

AM

AM ABM

ABM

B B

ABM

ABM

AM

BM

B
B

AM

ART. GRAMM. LIR.

ferri

I
|).

:m
.tO().

10

1'.

et

exercilus.

siin<,

alia

!>ynonyma vei polyonyma,

terra

quac plurilius
gladius.

io-

quellis

idem

significant,

ut

hunuis,

ensis

mucro

quacdam
sii-

mediae potestatis quae adiecta nominihus signilicationem a coniunctis

niunt,
5

ut

magnus

foitis.

haec enim per se

nuHum habent

intellectum ct

ideo

quihusdam adiectiones dicuntur,

vituperandi

sunt quae a Graecis epitheta dicuntur,

ciuntur laudandi
vel

ut magnus vir, forlis exercitus. quae quihuscuraque personis adi-

gratia.

haec sumuntur

aut
a

quahtate

animi, ut sapicns
poris,
ut

demens pudicus

turpis

bonus malus, aut

ut

qualitato cor-

formonsus deformis, aut a quantitate,

ut purpm-atus palliatus;

subhmis humilis pro-

locerus,

aut extrinsccus,
et

ex hac specie

'vittata

sacerdos'
et

'pharetrata Camilla':

aut a qualitate facti, ut est

Lausus equum domitor debellatorque ferarum

ipse doli fahricator Epios: 'caeruleus imber', bealus dives pauper:
'ignis edax*.
sed haec omnia quamsunl quaevilla

15

aut ab accidentibus tracta, ut

aut a qualitate naturae sumj){a, ut

quam species sunt nominum, ahsolute tamen nomina dicuntur. dam principaiia, quac Graeci prototypa dicunt, ut fons mons
hortus.
20

schola

ex his nascuntur derivativa,

quae apud Graecos

I|

paragoga (Ucunderivantur autem

lur, ut fontanus

montanus

villaticus scholasticus horticus.

nomina modis septem.

KrrjrcKa dicuntur, aut

aut

enim

patronymica

sunt aut possessiva,

quae

paronyma aut

verbalia aut conparativa aut superlativa

aut diminutiva.

Patronymica sunt quae a patre sumuntur, ut Pehdes Priamides.

25

abu-

sive saepe etiam a malre fiunt, ut Latous Apollo, Phillyrides Chiron, Inous

Palaemon, Pleiades; aut ab avo, ut Aeacides; aut ab avia, ut Ledaca Hermione;

aut a fratribus,
ut Phaethontiades
et

Laumedontius heros; aut a

maiorihus, ut Behdes Palarnedes; aut a maritis, ut Ilelena Menelais; aut a

filiis,

ut Althaea Meleagris, sicut Ibycus Graecus retuHl.

30

Possessiva
et

sunt ut Peleius.

ex hac

specie est

Euandrius ensis

Aeneia puppis et Rorauleoque recens horrebat regia culrao

1 loquelis

5 a om. 6 mi&sra dicuntur quae quibuscumque ? epiepytheta M) dicuntur cuiusque eniKTHTiKA dicuntur quae quianimae 8 animi 9 formonsus formosus busque codex Charmi uitata M. Lucan. Pharsal. I 597 11 faretrata ^. Verg. 10 purporatus 12 Lausus] Verg. Aen. VII 651 14 ipse] Verg. Aen. 11264 15 y4e. XI649 cerileus A. Verg. Aen. III 194 cerulius caereleus accedentibus 16 iguis] 17 sunt Ckarisius sint dicuntur 18 grece Verg. Aen. II 758 diriuatiua 20 orticus diriuantur 21 qua 19 ortus (quae M) ectitica quae tethica 22 uerbialia 24 abusive 26 Pieiades om. 25 lacius B. Horat. carm. T 31, 18 philiridis B fliillirides A. Verg. georq. III 550 Inous] Verg. Aen. V 823 26 ledea A.M. Verg. Aen. III 328 fhethontades A flii.ithontiades 27 phetonthiades laomedontius M. Verg. Aen. VIII 18 28 Belides] Verg. Aen. II S2 20 althea ibicus ybicus 31 Aeneial Verg. Aen. 30 Euandrius] Verg. Aen. X 394 156 32 romoleoque recensor regebat regia A. Verg. Aen. VIII 654
theta (epiteta

ABM AM

AM

AB

BM

AM

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM

AB

AM

AB

324
p. 31U.

DIOMEDIS
U
l'.

et

P li n e
i

[)

qua

clau.sa (lonuis
et

AganiemnoniaequeMycenae.
haec inlcrdum poelae quasi patronymica pioferunt
,

ut est

Orestes .4ganon
potest.

memnonius.

sed quod pati'onyniicon esl poni

alio

(piasi xrt/Ttxoi/

Parouyma sunt quae ab

'PtjliariKce

quodain trahuntur

et

nihil

dc supra me-

moratis significanl, ut equus eques.

sunl

quae a verhis derivantur nomina.

haec

non absurde

10

verbalia dixerimus, ut dico dictio; item in conpositione praedico,

tertiae coniugationis,

quod

est

praedictio,

at in altero,
,

quod

est

primae coniugalio-

nis praedicatio:

item lego leclio, oro oratio

parco parsimonia.

Conparativa sunt
ul forlior.

superlativa sunt

cum ahquem vel aheno vel suo generi conparamus, cum aliquem conparamus ad oinnos, ut forlistres,
positiviis,

i;,

simiis

omnium.
conparativus

conparationis gradus sunt

superlativus.

qui et absolu,

lus,

absolutio est elatio sine

conpaiatione

ut

fortis;

conparatio esl elatio

cum

conlatione ad alium, ut fortior; superlatio

est

enuntiatio

cum

superlatione

ad omnes,

ut fortissimus.

ex his tribus
20

conparativus gradus generis est semper communis.

conparantur autem nosed

mina quae aut

||

qualitatem aut quantitatem

id est

significant.

quaedam non

amplectuntur omnes gradus,

qualitatiiUB

non per

tres

gradus eunt.

nam omnia
aut

nomina sex retinent formas,

quas inserendas putavimus.

enim
eunt.

incipiunt aut sunt aut veniunt aut adiciuntur

aut inveniuntur aut exet superlativo positivum 25

incipiunt

cum

conparativo

deficiente

gradu

tantum habent, ut mediocris rudis sobrius.

per omnes gradus formantur,
post
ut
fortis

sunt quae ex positivi imagine

fortissimus.

fortior

veniunt
ut

quae

positivum

per

gradus ceteros imaginem alteram sumunt,

adiciuntur

bonus
lam

melior optimus, malus peior pessimus.

tivo

cum

extrinsecus posi3o

tantum adverbia quaedam adiecta vice secundi gradus ponuntur,

aut

minus aut minime aut magis

bonus magis malus,

aiit

maxime.

dicimus enim tam

bonus

tam malus, minus honus minus malus, minime honus minime malus, magis

maxime bonus maxime malus.

pius.

inveniuntur ea quae trifariam ordinantur in hunc

eodem modo et modum, uno sci;

hcet deliciente quolibet gradu, aut positivo aut conparativo aut superlativo
positivo, ut ulterior ultimus, ocior ocissimus;

35

conparativo, pius piissimus;

superlativo
iit

senex

senior.

terminantur quae novissimum tanlum habeut,

novissimus summus.

conparatio

nominum

proprie in conparativo et su-

5 Agamemnoniaeque] Verg Aen. A. Verg. Aen. III 212 Orestes] Verg. Aen. IIII 471 8 Paronyma sunt om. diriuantur 11 uer7 cteticon A tethicon B 10 Rimatica 17 elatio altera eloca*tio B bialia 12 at B ad A aut elatio ^yW eloquutiOiff 18 esl post conparatio om. 19 his om. trifariae 29 adiciunt 38 in om. 34 trifaria 2 fineia VI 838 6 ut
finela

BM

est

ABM

AM

ABM

ABM ABM

ABM AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIB.

perlativo gradu est (onstitula;

325
p. 311.

12

1>.

positivus

perfectus et absolnlus cst.

saepe

autem conparativus gradus praeponitur superlativo, ut stultior stultissimo sacpe idein minus a positivo significat, quamvis recipial et maior maximo.
conparationem
5
,

ut

'mare Ponticum dulcius quam cetera'

quam
celera.

ininus

amarum

significat

saepe idem pro

positivo

positus

minus

significat et nulli

conparatur, ut

iam senior, sed cruda deo viridisque senectus.

sunt nomina significatione
culus
10

diminutiva, intellectu

conparativa,
casui

ut grandius-

maiusculus.

conparalivus

gradus

ablativo

iungitur
vel

utriusque

numeri.

sed

tum boc utimur,

forlior

cum

||

aliquem vel
vel

alieno

suo generi
fuit;

conparamus, ut Hector
et

Diomede
ut

audacior Patroclo Achilles

unum cum

muliis alienis,

fortiores Graeci Troianis.

sed gradu con-

parativo in uno et altero prope aequalibus ac similibus [non]

utimur (nam

dissimilium conparatio nulla

i5lior';
si

est),

ut 4ii

duo

viri

fortes, sed bic altero for-

verum superlativo, cum unum

,

antecellere pluribus significamus, ut,

tres pluresve sint viri

eum quem

superferimus
ut

fortissimum ceterorum

dicimus, et semper genetivo plurali adiungitur,

'optime Graiugegeneri conparamus,

ut

num'.
20

sed

tum hoc

utimiir,

cum aliquem suo

fuit, Acbilles

Hector fortissimus Troianorum

lativus

Graecorum.

plerumque super-

pro positivo ponitur

et nulli

conparatur,

ut luppiter

optimus maxiille,

mus.

interdum CQnparativus noininativo iungitur, ut doctior hic quam

ut Plautus in

Menaechmis

quid ais, horao

levior
20

quam
,

plurna?

Diminutiva sunt quae in diminutione absolutorum

ulla

nominum

fiunt

sine

conparatione

ut

parvus parvulus,

adulescens adulescentulus.

horum

autem
saepe

tres sunt gradus.

numerus syllabarum.
littera

quorum forma quamvis magis minuitur, crescit omnia enim nomina feminini generis quae
ol

casu nominativo a
30

terminantur ante novissimam litteram recipiunt

syllabam et faciunt diminutionem,

lina

tam quam galea

galeola.
finita

item mascu-

in

us casu nominativo terminata et neutra in

um

eadem

ul syl-

labam recipiunt, ut agnus agnulus, scamnum scamnulum.

ea quae genetivo casu
is

masculina vero

syllaba terminantur novissimas syllabas culus reci-

p.

Verg. Aen. I 228 XII 143 Priscianus dui1841 Pompeius p. 135 Macrobius sal. VII 12, 34 cius est quam 7 iam] Verg. Aen. VI 304 10 vel alieno Donatus p. 1746 uno alieno 11 achillis 14 fortior Ckaris. p. 130 12 sed gradu 13 non om. Charisius 14 dissimilium Charisius similiuni B simillium A simillimum 15 superlatio conuine pluribus A 16 fortissimum et ceterum A 17 optime] Verg. Aen. VIII 127 18 tunc A 20 optimus om. ABM, add. Donalus p. 1746 22 plaulus in menecimis quid ais A plautus in menecemis quid ait plautus ait B. Menaechm. III 2, 22 (487 R) 23 quid uis ? 24 leuiter A 25 Diminutiva 26 adulesceutulus Charis. p. 128 sunt *+quae (cum A aut M) in diminutionem 26 aduliscens aduliscentulus AB aduliscens aduliscentior 27 auamnis masis A quam magis B quanmis 29 a pluraliter termilur al syllaba A lu syHabara B a syllabam 31 eadem lu B eandem

itiare

sqq.

Sallustio tribuunt Servius in

1013 Sergius

in

Dun.

p.

ABM

ABM

ul

M ABM

ABM

eandem

326
p. 312. 13 P.

DIOMEDIS
tani

|
t;iin

piiinl,

quam
ut

fons lunticulus, fcniinina cula,

<|uam navis navicula,

similitcr ca

ncutra culum,

niunus munusculiun sivc municulum.

quae

ns syllaba genclivo prolciuntur lani masculina quain fcininina

nulla sunt)

(nam

neutra

casdein

syllabas

atlmittunt,

tam quam hic

aliae

lliictus

tUicticulus,
6

haec

porlicus

porticula.

apud

antiquos

diinimitiones

reperi||untur.
ar-

descendebant eniin ad tertiam

cella

usque formam,
catellulus,
iii

tam quam arca arcula

occllus
ocellulus.
tertia,

arcellula,

catinus

catinulus

oculus

ex
ut
est
i

secunda diminutione quacdarn sunt

ocelluliis et catellulus.

consuetudine, pauca ex

apud nos diminutiouis hoc genus servatur quod

est

"

primae

posilionis,
a
littera

id

prima diminutio.

omuis itcm appellatio primae

acccplis
syllabis
ri

positionis

terminata casu noininativo

et

us

significat euni qui

eam rem

aut praestat aut vendit aul emil,

iQco(isvayoQ<xaTrig,

vcluli

amica

ainicarius
riiis,

iQcofievoTcaQoxog

i()co(ivo7toilr)s

lacluca lactuca-

culcita culcilariu3,

charta chartarius,
a

harena harenarius,

herba herri

barius.

quod

si

rursiis detracta a litlera

eiit is

prima posilione pro

et us

is

syllabis adieceris o et sus,

locus qui eas

res iniiltas liabet,

amica

amicosus
da%(6dr]g,

iQcofievr] noXveQtofisvog,

lactuca lactucosus ^Qida'^ nokv^Qida'^ ^qi.

culcita

culcitosus,

charta

chartosus
fiunt,
si

harena
ante a u

liarenosus,
(!t
1

herba
ut
20

hcrbosus.

eadem qiioque diminutiva

herba herbula.
ea
,

posueris,

amica amicula, lactuca lactucula, culcita culcitula, charla chartula, Iiarena

harenula
,

autem quae ante a haljenl

sic

figuranlur,

ut controversia controversiola
similitcr.

gratia gratiola, hirnia hirniola et cetera

omnia

meminisse autem debemus quod non omnia diminutiones

suiit

faciunt.

quaedam enim quae singula

caelum mare
ci

non veniunt

in

conparationem

tam quam
origo
2.1

his

simdia.

sunt etiam quasi diminutiva,

quorum

non cernitur,
tella,

ut fabula macula tabula.

sunt item quae non servant genera

ul

quae ex noniinibus priinae positionis accepcrunt,

pistrinum
pistrilla,

scutum scutula

scii-

canis canicula,

rana ranunculus,

unguis ungula

_
30

ungella ungellula.

DE

^
(iEi\ERE

Qenus
male.

est

dictio

qua plures continentur species,

DE SPECIE

animale et inani-

Sp^cies est dictio originem trahens a genere , paucioribus confusa significationibus

quam genus,

ut

homo

arbor.

35
[[

2 neutrum

ABM

nusculus siue municulum 6 discendebant

ABM

ocelius

meuo agorastes

7 arcellola catelluius] catillicus 13 eromeoo paroclios eromeno poles eroeromeno paraclios eromeno p'olus eromeno acorastis A eromeno pa-

munus munusculus
3 genitiuum ad om.

BM

siue

munusculum
proferunt

cateiliius

AB

manus manus ma4 hic om. ABM

amica rochos eronieno agarestes 14 arena arenarius 16 adiceris amicosus eromene polyeromenos lactuca lactucosus polythridaclios tridachodes B amica arena amicosus lactuca Iactuco8us 18 arena arenosus 20 laclicula accipearenula harena harenola A 22 hernia herniola 27 acceperunt 31 Genus 35 ungula om. B 29 ungella om. A rint 28 pristriiia contenentur pluralis .VI arbor Charis. p. 125 plures Charisius plurales

AM

AM

AB

ART. GHAMM. LIB.

I
|..

327
311. 15
I'.

Nominum

p[eneia

numcro sacpe

plurali

mulanlur

et

sunt

anomala.
sed
et

masculina in neutrum, ut hic intihus Maenalus tartarus locus

iorus,
hi
loci

haec infiba tartara Maenala dumtaxat neutro.

haec ioca
5

nam haec

loca

hi

ioci

dupliciter

(lcclinanlur.
in

leminina in neutrum,

ut

haec

Pergamus Pergama, ncutra

hi

masculinum, ut hoc porruni caelum forum,

item neutra in
scd
fe-

porri

caeli

fori;

sed haec fora mclius declinantur.

mininum,

ut hoc halueuin
sive

epulum caepe, halneae epulac cepae;

pluraliter

et

haec halnea

halinea

per ordinem declinantur.

neutri,

caepe vero
pluia-

singulariter aptoton
10 liter

nomen
incerti

cst generis

ut Caere Praenesle,

genere feminino sublata priore diphthongo velut Musae Medeae dech-

nabitur.

quaedam

sunt generis,

inter

masculinum

et

lemininum,
el

ut cortex tinis silex stirps

pinus pampinus dies radix, inter masculinum

sal

neutrum, ut clipeus vulgus specus

fi'cnum,

inter

femininum

ct

neu-

trum, ut pecus buxus pirus prunus malus; sed neutro fructum, feminino
15

saepe ipsas arbores dicimus.

Sunt quaedam nomina quae singularilcr tantum efferuntur, sunt quae

plurahter.

haec paene

maiore ex

parte collecta suo quoque

ordine subifiinus,

ciemus.
limus,
20

masculina seinper singularia, ut hic genius, pulvis, sanguis,

muscus herba quae

in

parietibus vel in corticibus

,

arborum

haeret.

item feminina semper singularia

gantia kd^es
tralia

haec lux pax culpa galla

eloquentia ele-

memoria prosapia rabies sanics socordia

virus, pus,

supellcx.

item neu-

semper singularia, ut hoc

baratrum, locus apud inferos,

proprie autem apud Athenienses, in

quem
allec,

noxii praecipitabantur:

hoc

cal-

lum, caenum, crocum, ingenium,

25 siler.

iustitium, rudus ruderis, sinapi,

masculina semper piuralia,

foci
fori

hi antes,

carceres,
fori

cani,

casses,

can-

celh,

pro sedibus et penatibus, hi furfures,

loca spectaculorum
freni;
et

item

sunt in navibus, quo nautae sedeutes reinigant:

frena

dicimus: inferi, lendes, liberi, lares; et la||rem leghnus: ludi, locuh, manes, mores, maiores, natales generis nobilitas, optimates, pugillares,
pri-

3omores,

proceres,
dixil:

posteri,

penates,
sentes,

Quirites;

sed Flaccus in satura

sales,

Quicausa

ritem
semper
si
35

Quinquatres,
salcs

lemures,
et
ioci

cum

rehgionis

dicimus per hos sales;

autem

dicuntur: hi vepres.

fcminina

pluralia, hae arae pro pcnalibus,

hae aedes; sed aedis singulariter

conpedes, cae-

dixeris,

lemplum

significas: blanditiae, bigae, quadrigae,

dilitiae,

rimoniae, cunae, crates, divitiae,

1

exequiae, excubiae, fruges, fo6declinatur >45

BM pecus A penus frenurn infrenum intev M frenum infernum item B 328, 23 mustum Charis. 19 sqq. exc. Bob. p.9(isqq. 17 subicienuis Charisiiis subiecimus ABM 20 haec] ut B culpa AB fames in litura M eiigantia M 21 labes Charisius lapis ABM suppeliex ABM 23 praecipitantur B callum B gallum M allum A 24 sisapi AM sinape B 25 silex A 26 expectaculorum B 28 lentes M 29 optumates AM 30 FfaccusJ Pers.
13 specus 16 Sunt
<s

^ominmn

PitlscMus

homumm ABMhonxm
7;.

<;

12 cortlx

5,

75 quibus una Quiritem Vertigo

dria egenles

quinquadx-iae gentes

des sed haedis quadrigae caeremoniae

ABM

31 Quinquatres sentes Charisius quinquaquinquadrigae gente* 33 penatibus hae34 bige conpedis quadrigae caerimoniae bigae compedes bigaa cum pedes quadrige cerimogeniae A 35 diliciae A
facit

328
p.
3i:..

niOMEDIS
k;
I'.

res, fortunae,

f,'in},'ivaf',

induliae,

inferiae,

insidiae,

inimicitiae,

Idus

in-

lerebrae,

Kalendae,

lacles,

litterae

epislula,

manubiae,

nuptiae,

nares,
falerae,

nundinae, niigae, neniae,

qtiis(|iiiliae,

plagae,

preces,

primitiae,

praestigiae,

grates quas agimus ob merita, C.raliae deae,

sarcinae,

sortes,

subpetiae, sordcs,

scopae,

scalae, tenebrae.
pluralique

sunt quaedam numeri comsiniililer

munis,
spes,
id

quac nominativo
neutralia

singulari
pluralia,

efTeruntur,

ut

res

semper

baec

moenia,
,

cibaria,

crepundia,

iuga

est

sumnia montium, iusta,

Parentalia
,

intestina

magalia casae Afrorum,

spectacula,

Nepluspcdia;

nalia,

praecordia, rostra ubi contionantur,

,

Vergilius

apud Vergilium
lius

spolium dixit: serta, sponsalia Terminalia, cunabula, lumina;io Muminis effossi': verbera; 'verbere torto* Vergi-

dixit:

ria, ut

viscera, vada, Vulcanalia. itcm metallica sunt semper singulaaurum argenlum fcrrum aes plumbum cassiterum orichalcum ct au-

richalcum
illud

stagnum.

quamvis aera dicimus,

ceteris casibus

uon ulimur.
15

vero sciendum quia neque deorum nomina neque elementorum neque

civitatium

montium neque

neque lluviorum,

nisi

quae

civitates

plurali

nu-

mero dcclinantur, ut Cumae Thebae Athenae Mycenae Puteoli Baiae nec ea quoque quae mensurae vel ponderi subiecta sunl pluraliter
nantur, ut trilicum et frumentum, quamvis frumenta,
tis
:

Ostia,
decli-

ut

*mox frumen20

panicium;

far labor additus', et hordea legimus ador, faba, cicer, milium, et siqua horum nominativo pluraliler efferuntur, ceteris casibus cessabunt: item oleum, vinum; quamvis vina dixerit Vergilius: mulsum, sunt item nomina quorum defrulum; dcfruta Vergilius dixit: mustum.
||
,

nominalivus

in

usu non est, ut siquis dicat hunc laterem

ct

ab hac dicione.
fixa

item per ceteros casus nomina multa deficiunt.

pater maler frater soror, aut mobilia
,

nomina aut

sunt,

ut

25

ut bonus
in

bonabonum, amicus amica

,

amicum
nomina

alia

ncc

in

totum

fixa

nec

totum mobilia

ut

Marcius Marcia,
sunt
tota
30

Gaius Gaia,
tota
in

draco dracaena, leo leaena,

gallus gallina, rex regina.

;

Graecae declinationis

ut

Themisto Calypso Pan

IlokvdsvKrjg,
Vlixes;

sunt

conversa

Latinam regulam,

ut

Pollux

sunt inter

Graecani Latinamque formam,

quae notha appellantur,

ut Achilles Aga-

menmon.

sunt praeterea

alia

sono masculina, intellectu feminina, ut Eusatis instructi

nuchus comoedia, Oresles tragoedia.

ad pronomen.
1

de nomine transeamus

gengiuae

induciae

risius subpediiiae

ABM

7 menia B 10 Vergilius] Aen. XIl 94 Actoris 9 concionantur AB verbere] Verg. Aen. VII 378 11 apud Vergilium] Aen. III 663 Aurunci spolium

ABM

2 epistulae
qui (qui expectacula

M
iu

epistoiae

AB

5 suppetiae Cha-

communes

A) nominatiuo

ABM

13 oricalcum stagnum et auri12 uulNcitalia M. fortasse Vukanaiia Genialia 15 illud scienauricaicum staguuni et oricalcum quamuis B calcum quamuis cyme A 17 cumae B cymae 19 mox] elimentorum dum uero AB 21 pa20 hordea] Verg. georg. I 210 serite hordea campis Verg. georg. I 150 23-Vergilius] nominatiuo pluraliter Charisim nominum pluralia nicum mostum 24 et] uel B georg. IIII 268 aut igni pinguia multo Defruta 28 galina A 30 pollyx polydeuces 27 nec in totum fixa om. ditione

AM

AM

ABM AM

pollux polludeuces

pollix poiyuieucco

^a.

ART. (.RAMM. LIB.

I
p.

329
316IS l\

DE PROINOMINE
Pronomen
est

pars

orationis

quac

pro

ipso

nomine

posita
recipit.

minus
pro-

quidem, paene idem tamen

significat

personamque interdum
minus quam
infinita et

nomini accidunt septem, qualitas genus numerus figura persona ordo casus.
5

qualitates

pronominum sunt
prima
et in
finita
,

tres

finita infinifa

finita.

qualifinita

tas finita in
in tertia
git

secunda persona est,

est

minus quam
et

invenitur.

quae notat certum numerum

infinita

gestum

diri-

ad certam personam
cuilibet

ut ego.

est

quae certam non recipit perquod.

ut

sonam sed
10

potcst aptari,

ut quis quae

minus quara
genera
haec,

finita

est

quae

certis et incertis personis aptari potest,

ipse.

prononeu-

minibus accidunt quattuor,

masculinum
j|

ut hic,

femininuni ut

trum ut hoc, commune ut ego

nibus]

tu.

sunt aha

duobus generibus [nomi-

communia, mascuUni

et neutri, ut

quo quanto; aUa tribus, ut huius

aut enim singularia sunt,
ut

eius cuius.
15

numeri pronominum

sunt duo.

ego, aut pluraUa, ut nos.

sunt quaedam numero communia, ut qui quae.

et

nam

et qui vir et qui

viri

quae mulier

et

quae muUeres dicimus.

ut

figu-

rae sunt duae.

sita, ut quisquis.

aut enim simpUcia sunt pronomina,

quis,
,

aut conpout mihi, ut ipsi.

personae accidunt
tertia

finitis

pronominibus
finitis

prima

secunda
20

ut

tibi.

quoque

in

minus quam

invenitur,

ordo quoque * aut praepositiva sunt, ut quis quantus, aut subiuncliva, ut

is

tantus: veluti praepositiva, [utj quis fecit? subiunctiva vel quae responsi
iste fecit;

vim habent,

item quantus

ille

est,

tantus

iUe

est.

pronomina
ut quaUs

quaedam, ut nomina, aut gentem

significant, ut cuias vestras nostras; aut

numerum,
25

ut quot tot;

aut ordinem, ut quotus;

ut

aul quaUtatem,

taUs;

aut

quantitatem,
et

quantus tantus.

quaedam possessiva
enuntiantur.
,

Qnita ad

aUqiiid referuntur,

ea

quattuor modis

aut

enim utraque
contra

significatione singularia sunt, ut

vestri,

meus tuus

aut utraque pluraUa, ut nostri

ut

aut intrinsecus singularia extrinsecus pluraUa,

ut

mei

tui,

extrinsecus singularia intrinsecus pluraUa,

noster vester.

casus pronoge-

3ominibus,

ut nominibus,

accidunt sex,

per quos

omnium prononinum

nus

inflectitur

hoc modo.
ego pro-

35

DecUnationes pronominum finitivae sive absolutae sunt hae. nomen finitum generis omnis numeri singularis figurae simplicis pnmae casus nominativi, quod declinabitur sic, ego mei mihi me nisi o sed vocativum habere non potest quia nemo dicit o ego 'o quisquis volet': pluraUter nos tio sit, ut apud Horatium
, ,

personae
o a

me:

exclama-

nostrum

nobis nos

||

o a nobis.

nec pluraUs habet vocativum,

nisi

aeque exclamatio

1 EXPL. DK NOMINE. INCI^T DE PRONOMINE A. CXC. Bob. cf. Chavis. p. 131 Sqq. 3 tameii om.ABM, p. 111 sqq. Prob. p. 345 sqq. ed. Findob. Donal. p. 1752 7. add. Charisius et Probus 10 recepit 4 accedunt 8 recepit potest nam et quis possit 11 accedunt 16 nam et qui uir 18 accedunt ordo quo aut ordo quo 20 ordo quoque aut ordo^y';

BM

ABM
:

AM ABM

AM

AM

quoque pronominibus 34 me a me i>f

accidit.

aut enim ?

om.

AB
I.

21 vel om. 36 apud Horatium] carm.

A B

III

30 accedunt 24, 25

ABM

BM

"

GRAMMATICI LATINI

22

330
p.

DIOMEDIS
m.
i!)

p.

sit,

ut cuin (licimus o nos felices:

in

Cicero

in invocti

* non cst reprobanda

corum sentenlia qui dixerunt

posse cadere,
vocativus.

quibusdam pronominibus vocativum non

rclraganmr
rationi

cum

ctiam paene in oninibus prononiinil)us non debeat esse

J
5

sed

nos

non

dum

vocalivum
,

adiecimus,
,

sed

quoniam contextum declinationis habere voluimus

tu

inseruimus

quam-

quam non solum

ris figurae

vocativum non invcnimus verum etiam ia quibusdam ca-

sus deficere videmus.

pronomen
te,

finilum gencris omuis inuucri singula-

simplicis pcrsonae secuudae casus nominativi,

tibi

quod declinabitur
vos o a vobis.
illius
illi

sic,

tu

tui

te

pluraHter vos

vestrum vobis
ille

personae item tertiae gcneris masculini numcri singularis

ab
illo,

illum

lo

pluraiiter
illa

illi

illorum
illi

illis

illos

o ab
illa
,

iUis;

generis feminini nuillanim

illud o
iilis

meri singularis
illas
illo
,

illius

illam o ab

pluralitcr illac
illius

o ab

illis;

gencris neutri numeri singularis illud

illi

ab

pluraliter

illa

illorum
iste

illis

illa

o ab

illis.

itcm
isto
,

finita

generis masculini
isti

numeri singularis
istis

istius

isti

istum

o ab

pluraliter

istorum
pluisti

istos

ab

istis;

generis fcminini ista istius

istis

isti

istam o ab ista,
istud
istius

ralitcr istae

istarum

istas
ista

o ab

istis;
istis

generis neutri
ista

islud

ab isto, pluraliter

istorum

o ab

istis.

Minus quam
pluraliter ipsi
ipsi

finita

generis masculini ipse ipsius ipsi ipsum o ab ipso,

ipsis ipsos o ab
ipsis
;

ipsorum
ab ipsa,

generis feminini ipsa ipsius

20

ipsam

pluraliter

ipsae ipsarum ipsis ipsas

illud

ab ipsis;

ge-

neris neulri ipsum.

quare non ipsud, ut

et istud?

quoniam veteres
alta

nominativun
[ipsus],

non ipse dicebant sed ipsus

et in

ipsa

ipsum, ut altus

altum

quod

comoediis cst et apud Tullium,

'ipsum decretum'.
consuetudini tradide23

scd

11

recenliores ipsus conmutaverunt et pro co ipse

runl.

ipsum vcro obtinuit suam extremitatem,

docuit.

ut
,

etiam

exemplum

Tullia-

num

ipsum ipsius
ab
ipsis.

ipsi

ipsum o ab ipso

pluraliter ipsa

ipsorum

ipsis ipsa

Item

infinita generis

masculini quis cuius cui

quem
quae

quo

vel

a qui,

pluraliter qui

quorum

quis vel quibus quos

a quis vel a quibus; generis 3o

feminidi quae cuius cui

quam

o a qua,

pluraliter

quarum
cui

quis

vel

quibus quas o a quis vel a quibus;

a quo vel a qui, pluraliter quae
a quibus.

generis neutri

quod cuius

quod

quorum

quis vel quibus quae

a quis vel

Item articulare praepositivum vel demonstrativum qualitatis

1

finitae ge- 35

cum

aut

nos beatos
Caesariu.t:

s\ dicamus in om. M: in inuecti om. B. Cic. in Catil. II 5, 10 2 sententia quibusdam in piouominibus 4 non quoniam refragamur

vocativum adicientes Charisiu.i 5 contextum declinationis Charisius contextum declinationem declinationem contextum A uoUiimus A uidimus quamquam om. ABM, add. Charisius 8 nominatiui e( uocatiui 11 numeri singularis om. ABM. reliqua eius modi supplementa , sicnbi praeter fidem librorum in declinatione pronominum addidi, non adnoiato defectu inclinatis lilteris expressa sunt 23 nominatiuum masculini non ipse dicebant sed ipsus quod Churisius altum ipsos A con25 consuetudini s consuetudine suetudinem A 26 obteuuit optiauit A 31 a qua uel a qui B
rationi

nondum refragamur

BM

BM

BM

ART. GRAMM. LIB.

neris masculini hic huius huic

I
p. 31'J. 20

331
1'.

hunc o ab hoc,
neutri

phiraliter hi

horum

his hos

ab his;

generis feminini haec huius huic hanc o ah hac,

pluraHter hae

harum

his

has o ab his;

generis

hoc huius huic hoc o ab hoc,

relativum quahtatis fmitae
ei

phiraHter haec
5

horum
is

his haec o ab his.

vel

Item pronomen articulare subiunctivum

generis mascnlini
eius ei

cum

o ab eo
ei

pluraliler

eorum

eis

eos o
eis

ab eis;
cas
ea
10

generis feminini ca eius

eam o ab
ei

ca,

pluraliter eae

carum

ab eis; generis neutri id eius

id o

ab eo, pluraliter ea eorum

eis

ab

eis.

Item possessiva

finita

ad ahquid dicta cx nna parte singularia

siiigularis

perso-

nae primae generis masculini numeri ex utraque partc

meus mei
o

meo meum
a meis.

o a

meo

pluraliter ex altera parte

mei meorum meis meos

sed veteres mius dicebant,

ut

sit

vocativus

secundum regulam o
i

mi.
15

nam

omnia nomina quae nominativo ante us novissimam syllabam

i

habent vocalivo
singulaiis

terminantur.

generis
a

feminini

numeri cx utraque parte

mea, plurahter ex altera parte meae mearum meis meas o a meis; generis neutri numeri ex utraciue parte singularis meum mei meo meum o a meo, plurahter ex allera parte mca

mea meae meae meam o

meorum meis mea

20

o a meis.

personae secundae gencris masculini numeri

ex utraque parte singularis luus tui tuo

parte tui

tuum o

a tuo

pluraliter ex

altera

tuorum

tuis tuos

o a tuis;

generis feminini
a

numeri ex utra||que

parte singularis tua tuae tuae

tuam o

tua, plurahter ex altera partc tuae

tuarum
laris
25

tuis tuas o
tui tuo

tuis;

generis neutri numeri ex utraque parte singu-

tuum

tuum

o a tuo, pluraliter ex altera partc tua tuorum tuis

tua

a tuis.

personae tertiae generis masculini numeri ex utraque parte

singularis suus sui suo

suum

o a suo,

pluraliter

ex altcra

parte sui suo-

rum
laris

suis suos o a suis; generis feminini numeri ex ulraque parte singu-

sua suae suae suam o a sua, plurahter ex

generis
neutri

altera par^e suae

suarum
suis

suis suas o a suis;

30

numeri ex utraque parte

ex altera
parte

singulciris

suum
sua

sui

suo suum o a suo,

pluraliter

sua

suorum
:

a suis.

item possessiva ad ahquid dicta ex una parte pluraha

per-

sonae primae generis mascalini numeri ex altera parte singularis noster

nostri nostro

noslrum o a nostro,

pluraliter ex utraque parte nostri nostro-

rum
35

nostris nostros o a nostris;

generis feminini

numeri ex altera parte

,

singularis nostra nostrae nostrae nostram o a nostra

pluraliter ex utra-

que parte nostrae nostrarum

nostris

nostras o a nostris;

generis neulri
a noslro,

numeri ex
plurahter

altera parte singularis

noslrum nostri nostro nostrum o

o
a

ex utraque

parte

noslra nostrorum nostris nostra

nostris.

personae

secundae

generis

mascuhni

numeri

ex

altera

parte
merito

singularis
uocatiuus

10 ex una] ex utraque
i

ABM
sit

13 o mi
o mi.

secundum regulam manserit, ut

altera

14 ante om. om. add. Charisius 39 personae (persona M) secundae numeri ex , parte singularis geueris masculini personae secundae numeri singularis

nam om. ABM: ut nam omnia exc. Boh.

et

ABM

BM

generis masculini

A
22*

332
p. 320. 21 P.

DIOMEDIS
pluraliter

vester vestri vestro vestrum o a vestro,

ex

utraque parte vestri

vestrorum vestris vestros o a

parle
singularis
vestra

vestris;

generis

reminini

numeri ex

allera

vestrae vestrae

veslram o a

vesti-a,

pluialiler

ex

utraque parle vestrae vestrarum vestris vestras o a vestris; generis

neutri
t>

numeri ex

altera parte singularis

vestrum

vestri vestro

vestrum o a vestro,
vestris.

pluraliter ex utraque parfe vestra

vestrorum vestris vestra o a

personae
terliae

Sunt

item

pronomina

finita

generis
se
vel

omnis numeri
hoc

communis

sine nominativo

et

vocativo,

ut sui sibi

sese a se.

quoque pronomen omnium generum

est

met tibimet sibimet; me

illemet,

te

se et sese,

commune * mihi tibi sibi, mihimemel temet semet; egomel tumet

iUis.

lo

egomet

ip||Se

tumet ipse illemet ipse; meapte tuapte suapte nostrapte

vestrapte;

mecum tecum secum nobiscum vobiscum cum

a

Generis masculini quisque cuiusque cuique quemque o a qnoque, pluraliter

quique quorumque quibusque quosque o

quibusque; feminini quaeis

que cuiusque cuique quamque.o a quaque, pluraliter quaeque quarumque

quibusque quasque o a quibusque;
ncutri

quodque cuiusque cuique quoda

que

quoque,

pluraliter

quaeque quorumque quibusque quaeque o

quibusque.
a

generis masculini quisquam cuiusquam cuiquam quemquam o

pluraliter

quoquam,

quiquam quorumquam quibusquam quosquam o

a

a
20

quibusquam; feminini quaequam cuiusquam cuiquam quamquam o

qua-

a quibusquam, plurahter quaequam quarumquam quibusquam quasquam quam; neutri quodquam cuiusquam cuiquam quodquara o a quoquam, pluraliter quaequam quorumquam quibusquam quaequam a quibusquam. generis masculini quiscumque cuiuscumque cuicumque quemcumque o a quocumque, pluraliter quicumque quonuncumque quibuscumque quoscum-

25

que

quibuscumque;

feminini

quaecunique

cuiuscumque

cuicumque

quamcumque

a quacumque, pluraliter quaecumque quarumcumque quibuscumque quascumque neulri quodcumque cuiuscuraa quibuscumque que cuicumque quodcumque a quocumque, pluraliler quaecumque quo;

rumcumque quibuscumque quaecumque

culini quislibet cuiuslibet

quibuscumque.
a quolibet,

generis mas-

30

cuilibet quemlibet
a

pluraliter quilibet

quorumlibet quibuslibet quoslibet

libet cuilibet

quibusHbet;
pluraliter

feminini quaelibet cuius-

quamlibet
a

a qualibet,

quaelibet

quarumlibet qui-

buslibet quaslibet

quibuslibet;

neutri

quodlibet cuiusUbet cuilibet o a

a quibus35

quolibet,
libet.

pluraliter quaelibet quoruralibet quibuslibet quaelibet

generis masculini quivis cuiusvis cuivis quemvis o a quovis,

plura-

liter quivis

quorumvis quibusvis quosvis

a quibusvis;

feminini identidem;

hoc quoque 9 commune de tu proiuimine dicta exstant exc. Bob. p. 112. videtur autem praeterea de conpositis pronominihus et de adiectamentis quae dicit Charisius p. 134 dictuni fuisse. iiaque lacunam indicavi. commune. De compositis pronominibus. composita pronomina sunt, at mihimet tibimet sqq. Caesarius 12 mecum cum illis om. unius versus spatio ad indicandam lacunam a librario relicto 24 quiscumque AB quisque etc.

et

vocativo om.
p.

apud Charisium

132

et in

36

quiuis

BM

quisuis

ART. GRAMM. LIB.

neutri similiter.
ter
alii

I
p.

333
.12123 P.

gencris masculini alius

aliis

alii

alio

alium o ab alio,
aliae
aliae

plurali-

aliorum

alios o

ab

aliis;

feminini
alii

alia

aliam o ab
pluraliter

alia,

pluraliter
||

similiter;

neutri aliud

alio aliud

ab

alio,

similiter.
5

generis masculini alter alterius alteri alterum o ab altero,

plu_

raliter alteri

alterorum alteris alteros o ab

alteris.

generis masculini neuler

uter
utrius
utri

neutrius

neutri

neulrum o a neutro.
generis

generis

masculini

ulrum

ab utro.

masculini

ulerque utriusque utrique

alterutrius
alterutri

utrumque
alterutrum
plura-

ab utroque. ab alterutro.
10 liter

generis masculini

alteruter

generis masculini unus unius uni

unis unos
o

unum

o ab uno,

uni

unorum

ab

unis.

generis

masculini

unusquisque

unumquemque o ab unoquoque. quidam cuiusdam cuidam quendam o a quodam. generis

uniuscuiusque unicuique
alicuius
alicui

generis masculini

masculini aliquis
ullus
ullius
ulli

aliquem o ab

aliquo.

generis

masculini

ullum
15

ab uUo.

geneWs masculini nullus

nullis nullos o

nullius nuUi nullum o a nullo,

;

pluraliter nulli

nullorum

a nullis

feminini nulla nullius nulli

nulli

nullam o a nulla, pluraliter nullae; neutri nullum nuUius

nullo, pluraliter nuUa.

nuHum
a

o a

generis masculini totus totius

toti

totum o

toto;

feminini tota
quali
zi)

totius

toti

totam o a

tota.

generi^

masculini qualis qualis

qualem o

a quali, pluraliter quales;

feminini qualis qualis quali qua-

lem

a quali,

pluraliter quales; neutri quale quaiis quali quale o a quali,

est qualis, item

hoc pronomen quod communia sunt masculino et feminino

pluraliter qualia.

quod sequitur
pluraliter

talis,

generi.

qualis TtoraTtog olog onoiog.

talis,

generis masculini
neutri tale,
25

talis,

pluraliter

tales;

feminini

tales;

pluraliter talia.
,

generis masculini idem eiusdem eidem euniidem

dem

o ab

eodem

pluraliter

eorundem iisdem eosdem o ab iisdem

pluraliter

feminini eadem,

pluraliter

eaedem; neutri idem,

eadem.

Nemo pronomen non habet genetivum, ut dicamus neminis, ut quibusdam videtur; sicnt, et dlius pronomen aeque genetivum non habet, ul
dicamus alius,
30

etsi

antiqui genetivum
||

ahus producta

dixerunt,

quorum
non
tan-

auctoritatem secuti et nos adiecimus.

cuius norainativum veteres

tum alius dixerunt sed etiam alis, sicut et Sallustius ait *alis alibi stantes ceciderunt, omnes tamen adversis vuineribus con-

ciderunt'.
in Captivis,
35

convincitur vero haec opinio auctoritate Plauti, qui

ita

dixil

neminis misereri certum

est,

quia mei miseret ne-

minem.
1
cf.
V.

alius

alii

alio

AB

alius alii alii

M.

foriasse alius

alius vel alii aiii vel alio:

29

2 alia aliae

neutro ptr geiTr masc posios opios masculi

relicta:

alii

ABM
B

3 aliud

12 o a quidam
qualis

pos.^.mal
26

alii

alio

AB

aliud

alii

alii

22 g^enere
viginli

ABM
d

6 o a

qualis pota-

lacuna

fere litterarum a librario

generis om. producte {om. i) ducta {om. i) dixerunt om. 30 sequuti 35 niminis Captivis] III 5, 106
qualis

AM

quamei

ABM

iddem neutri idem B 29 proB producta us codex Charisii quorum 31 31 salustius ABM: cf. Sall. Catil. 61 34 in miseri A quia mei Charisius B nimins A
neutri

AM

334
I>.

DIOMEDIS
3.'3.

21 P.

DE VERBO
Voihum
cst pars orationis praecipua sine

casu.

etenim haec

univer-

sae oralioni ubercs praebet

ad lacultateni

vires.

cuius operae pretiuni est

vis
s

penitus inlueri potestatem, ne iuscitia vitiosum exerceamus sermonem.

igilur

huius temporibus

et

personis administratur.
intra

cst ab eo

quod verherato

linj,'ua

verhum autem dictum palatum acre omnis oratio promatur.

nec onmino haec secerni a
in ahis

verho accidunt tcmpora

cum

personis sociata,

se possunt quin simul verhi vis dissolvatur.

nis sunt

enim partibus

oratio-

tempora a personis distracta,

ut in participiis;

item in ahis peradmiltit quolo

sonae nequaquam temporibus indigent,

ut in pronominihus.

M 1

que verbum praeter personas

significationem sive genus,

et

tempora numerum, figuram, quaHtatem,

sive inclinationcm,

modum

coniugationem

per-

sonas quidem,

quibus sermo exercelur;

numerum

vero,

cum

quis
sit

quive

sint qui loquantur;

tempus,

cum quando
sit

quid factum aut dictum

quaei5

ritur;

figuram,
curii

cum
sit

quaeritur simplex
speciei
vel

tem,

cuius

quahlatis

verhum an conpositum; qualitaverbum exploratur; significatiosit

nem, cum

cuius generis et significationis

verbum

ostenditur.

quae sin-

gula diligentius exponemus.

DE PERSONIS VERBORVM

Pcrsona est substantia

secunda quacum sermo
relalio indicatur,

rationalis.

personae

in

verbo

sunt

tres,

per

20

quas universus administrabitur sermo.

prima

est

quae loquitur,

ut dico,

habetur, ut dicis, tertia

||

de qua quis loquitur et

ut dicit.

J
DE NVMERO

Numerus praeterea
ralis.

accidit verbis

prorsus uterque ,

singularis et plu-

25

duaUs enim apud Graecos dumtaxat valet, a nohis excluditur, eodem

et

niodo quo

in

nominihus.

nequaquaui

enim

reperiri potest Latino serantiquitatis

mone uUa

dictio

quae dualem exprimat numerum.

posteritatis

enim Ro-

mani memores dualem numerum

usurpare noluerunt.
natura proditi,
in
is

usu receptum quasi novellum

sermonis a
inter
30

namque,

sicut

primordio adseritur
et

obscuro

habitus ignorabatur

diutius

incertus

utrumque numerurn, tam singularem quam pluralem,

supervenientibus
quasi
intercalaris

latebat.

sero autem

saeculis
inrepsit,

scrupulosae
et

curiositatis

observationihus

captus

hac de causa apud veteres raro reperitur,

adeo per huius modi omnes
35

quoniam errorihus inlaqueatus multiphcatur.

ITA

quis

EXPLICIT DE PRONOMINE INCIPIT DE UERBO 7 accedunt 10 admittit 5: admittunt qu^cum 14 loquuntur 22 quacum

flnit

23

dicit

dixit
(S

ABM

ABM
A

DE UERBO ITiV DE UERBO 13 fortasse cum quaeritur

quecum

quis om.

B
A

25 accedit

30 adseritur Putschius adserit ignorabatur, sic diutius ? mordio sermonis 31 abitus multiplicatus omnis B ribus illaqueatis multiplicatur ?

numerum

personam

ABM

27

in

latino

sermone s

28 expremat

AM

ABM:

sicut a pri-

35 qui iam erro

ART. GRAMM. LIR.

iisus

I
p. 324. 25

^35
1>,

Graecorum
valct
,

linf^uae
et

nesciac

(lcclarantin-.
,

apud Alticos vcro dunilaxat

qui

plurimum

maxime apud Ilomerum

sicut versus
ille

cum

sit

Atticae

linguae
erat

cultor, utpote patrii sermonis adsertor, ut

quidam putant, tamen non

ncscius antiquitatis
5

testatur.

cum enim duo

si

fuissent,

ipse vetuslatis
TiriQVKsg

memor

pluraliter salutationem

prolulit

hoc modo, y^xaiQsxB

ayysXot.'-'-

praeterea

superfluus antiquis visus est,

quidem ex

numeri

pluralis imaginc dualis declinatio formata

normabatur.

DE FIGVRA VERBORVM
Figura verbi bipertita
10

est.

aut enim simplicia sunt verba,

ut

scribo,

aut conposita,
dis quattuor;

ul inscribo.

conponuntur autem verba, sicut nomina, mout

aut ex duabus partibus integris,

conduco convoco;
effringo;
,

aut

ex duabus corruptis, ut efficio, malo, id est magis volo,

integra et corrupta
,

aut cx

ut

accumbo

aut ex corrupta et intcgra

ut ostendo.

DE TEMPORE PRINCIPALI
15

Tempus

est vicissitudo

rerum

trifor||miter mutabilitate

conprehensa,

si

quidem potest conprehendi quod numquam stat, vel spatium aetatis volubile [quodj in eisdem usurpationibus patiens declinationem, quod numcro haclenus de tempore principah; nunc de temporibus videtur conprehendi.
verborum dicemus.
20

DE TEMPORIBVS VERBORVM
In primis ternpus per se nullum
se revolvatur et sit perpetuo unitum.

diremtum

est

omnino, cum per se

differt

in

verum quoniam

noster actus

nec semper idem est (aut enim facimus aut fecimus

aut

facturi

sumus),
divi-

hac ex re individuo tempori inponimus partes temporis,

25

non tempus

dentes

sed

actum nostrum diversum

tres

significantes.

universa

enim

quae

aguntur in

dividuntur portiones.
trifariam

diverso igitur agendi tempore tem-

pus
tria

ipsum quasi inpertimur.

tamen

cuncta

gerimus,
instans,

ideoque

tempora esse dicimus, instans perfectum futurum;

quod

et

praesens,
30

futurum

cum adhuc agimus, praeteritum perfectum, cum iam fecerimus, cum acturos nos pollicemur. unum tamen ex his praeterilum
,

perfectum, dividuum
item
praeteritum
esse,

est.

ex eo enim

scinditur praeteritum

inperfectum,

plusquamperfectum.

hoc pacto

tria

tempora praeterita

videntur

quoniam omnium quae egimus

enim
inperfectum
est

triplici

modo

differentiam

reperimus.
35

praeteritum

quidem praeteritum,

non

tamen perfectum, cum quasi praeterisse tempus adfirmamus; alioquin coe-

declarantur atticae attice 1 nesciae cherices iW) agely (ageli B^ ceryces (kyrices 12 efficio Qvv,B?, /Jiog ayyslOL ri8s v.al ccvSqwv

dicimus 27 inpertinius 32 pacto ? facto quo nimium quae differentia s quo nimirum quae s 33 quo omnium quae imperfectum id est praeteritum s 34 inperfectum est id est praeteritum
triformi

ABM

19 dicemus

differt

differet

diferet

B A

AB declinantur M 5 clierete ABM: Hom. II. A 334 xuLQfxs., mtjAB officio M 15 triformium AM 22 perpetuo AB perpetuum M

ABM

AM

ABM

336
p. :)J5

DIOMEDIS

27

P.

pimus nec pcrtecimus, quusi legcbam

praepositio plerimique derogaliva,
tebit;

et

scribeham

et

simiiia.

in

enim
pa-

non numquam adiectiva,

ut in

aliis

quae addita aclui plerunique derogat, non addita ad finem perductum

perfectum
est.

significat.

elenim tempus,
item

egimus fmitum

praeteritum

cum tempuS quo egimus plusquamperlectum, cum

||

eo

quod
5

tempus
distat

iam pridem exactum demonstramus quo quid egimus.

perfecto,

hoc enim
actus,

quod superioris temporis recens

id

vidcri

polest

sequentis
vtcsq

longa intercapedo.

enim Graeci vnsQawrshKov appellant,

,

quasi

Tov avvxsXovvTu xQovov

at

quod nos praeteritum plusquamperfectum dicimus.

nos pro aoQiaxa nal naQUKSifiivo)
valet.
lu

vero tempus perfectum apud

ratione igitur statuta sDnl actus nostri tempora, instans, quod et praesens,

cum

quid

perficimus et agere desinimus,

laverunt; perfectum,

maxime agimus; praeteritum inperfectum, si quod agimus non unde non nulli inchoativum tempus appel-

perfectum,

cum actum perficimus et facere cum quod egimus tempore inveteraverit;

desinimus;
futurum,

plusquami.s

cum nondum
;

agere instituimus, verum acturos repromittimus,' haec de temporibus

dein-

ceps cetera persequemur.

1)E

SIGNn^ICATIONIBVS SIVE GENERIBVS

VERBORVM

Genera verborum sive significationes quo paclo significentur referemus.

ut

enim

in

uominibus sunt gcnera

quibus

sexus

exploratur,
sit

ita

quoque

20

sunt in verbo quibus effectus significatur, utrumne activum

an passivum.

genera verborum sive significationes sunt principales duo

ex his etiam nascuntur aljae
,

activa et passiva.
ila fiunt

neulra communis deponens.

admittitur.

numero

quinque.

inpersonalis

quoque a quibusdam

DE ACTIVA SIGNIFICATIONE
Activa significalio est

25

cum

alio

agente

sit

qui

patialur,

id
ita

est

cum

actum nostrum cum

itaque

alterius patientia significat, ut laudo.

haec

o littera
littera.

terminatur ut recipere possit efiam passivam significationem adiecta r

cum utraque persona

a^fici

constet in

declinatione

verbi,

ut

tam

adficere
30

quam

queat, proprie dicitur activum itemque passivum.

DE PASSIVA SIGNIFICATIONE
Passiva
est

cum

alio
||

patiente

penes

aUum

sit

administratio

id

est
ita

cum

patientiam nostram

cum

alterius

actu significat, ut laudor.

haec

ita

BM

quo egimus et B 8 intercapido AB id enim B 4 quod egimus eo yperton sintelunta chroaon ypersinteiicon ypressitilicon A enim pro aoristo ceparacimeno 10 at] id perlon sintlielunta chronon A

AM

AM

BM

paricimeno ualet pro aoQiera) JtceQaxtifisva ualet <s 11 12 cum quid s cum quidquid cum quid quod stata staluta statu si quod egimus non perfecimus sed agere desinimus g 13 desinemus egimus agimus 14 desinimus ? desinemus 15 cum om. ABM, add. ? referimus facere 21 elfectus ^itf 16 agere 19 referemus enim A ahae g alia 29 copstet coneffecium A 23 etiam
ualet

pro auristo

te

BM

ABM

AM
stat

AM

ABM
B

ABM

AB

33 actu

BM

ABM

AM

AM

actus

AB

ART. GRAMM. LIB.

337
p. 327. 2S V.

or syllaba terminaliir ut recipere jtossit activam significationem amissa r

tera, ut laudo.
rE

lit-

NEVTKA SIGMFICATIO.^VE
cnuntiationis o littera
cluditur,

Neutra est quae specie activae

5

sed r

litteram

numquani
vis

recipit et

ob

id

passivam formam non potest exprimere.

ubi
siva
sit

enim

patiendi

non
si

est, ex activa declinatione

alio

locum declinalio pas-

non habet.
administratio
,

item

patienle

sub activa specie penes alium non

alterutrum itaque uniformiter

simililer
vel

neutra dicimus.

significal,

agentem

patientem; agentem, ut facio ambulo curro; patienex hac quoque forma sunt el
significatio
illa

lotem,
quibus

ut

ardeo veneo vapulo,

verba in

nec agentis nec patientis

plene

dinoscitur

nec effectus
nescis enim

ostenditur, ut sedeo sudo dormio iaceo sto algeo sitio esurio.

agat quis an patiatur.

lant,

quae quidam supina dixeiunt,

alii

absolutiva appel-

non nulh depositiva nominant.

DE COMMVNI

15

Communis
habet.

est

quae tam activam

haec ita r littera terminatur ut

et et

quam passivam significationem in se eam non possit amittere, quem ad

amplector.

modum
lor te
20

deponens,

ul osculor crirainor
sinuliter
et

dicimus enim oscuut

osculor a te,

cetera.

communia autem dicimus,

,

in

nominibus quae sub uua specie genera diversa admittunt

sub
passiva
declinatione

ita

in

verbis

quae

dumtaxat

diversi

actus significationem

ex-

primunt.

DE DEPONENTI

Deponens
25

est
,

quae

in

htteram desinit,
,

iit

passiva,
contrario
,

sed ea dempta
sic

Latinum non

est

unde per antiphrasin

id est e

appellatur,

quia veibum r littera finitum deponere

sequor.
habet.

non enim dicimus nasco.

itaque nec

et

eam uon potest, ut loquor nascor cum sit passiva specie, activam non
nec communia
uiio

passiva
||

sunt,

quia activa non reddunt,

esse possuut,
30

quoniam

communia sub

genere declinationis utramque

,

continent signilicationem.
significatione deposita a

placuit itaque aliis ea deponcntia dici

vel

quod una

communi separentur,

quia

deponit ambiguita-

tem sermonis qui

dicit loquor.

DE INPERSONALI GENERE
Inpersonalis verborum significatio tam sub activa specie
35

quam
non

passiva
potest,
ter-

extat, dicta inpersonalis,

quod sine persona pronominis

intellegi

quamvis lormam activorum aut passivonim habere videatur.

nam

etsi

ris.

enim 24 Deponens 19 autem 27 non habet Cka25 antifrasin ea adempta ea demta e contrario contrario e. Claudius Sacerdos p. 4 a contrario 27 actiuani actiuum A l quia 30 cnntenet dici quod per omnis 29 quoniam qui audit loquor (reW. om.) A 31 separetur BM: separantur uel quia deponunt s 32 qui audit loquor BM, //;. s
5 reccpit
p. 143 Charinius l.

AM

BM

BM

ABM
A

BM

338
[).

niOMEDIS
J2S.
2!

P.

tiae

personae fofmain exprimat,

propriis qiioque personis

laiMeii

liibiis

modis verbis omnilms

ul plenus
nihil
sit

iiingi

solet.

non enuntialur, sed,

sensus,

extrinsccus necessario adduntur pronomina,

sine quibus

huius modi
a te ab
illo,

verba signiflcare possunt,

quasi pudel nie te illum, ilur a

me

DE MODIS SIVE INCLINATIONIBVS VERBORVM

Qiloniam de generibus qiiod
salis erat dixi
,

modos quoque siibiungam,

quos quinque esse omnes fere grammatici consentiunt.

runt, vario iudicio
alii

nam

qui sex volue-

promissiviim, quidam inpersonalc-m coniungunl; qui

utrumque prioribus adiciunt; qui amplius, pcrcontativum adsumunt; qui novem, subiunctivum a coniunctivo separant; qui decem, etiam verum ex his, ut ipsa declinatio verborum exadhortativiim adscribunt. poscit, inpersonahs et parlicipiahs a quibusdam admiltitur, de quibus postea
septem,
referre placuit.

lu

modus

itaque

verborum

sive incHnatio in

quinque deduci-

tur partes.

aut enim (initivus esl

modus

aut imperativus aut optativus aut

15

subiunctivus aut inflnitivus.

DE FINITIVO MODO
Finitivus

modus

est

cum

quasi definita et simpHci utimur expositione,

alterius diversae conplexu,
in

ipsa dictione per se

conmendantes sensum sine

ut accuso accusabam, idenlidem per

omnia tempora, quod

est,

subiunctivo
est ut alius 20

parum

est.

||

subiunctivus

enim dictus
patefiat,

quoniam necesse

sermo suggeratur quo superior

hoc modo, cum dicam cum dixefinitur

rim cum dixero. procul dubio necdum hic

sermo, finietur hoc modo,

cum
non
ab

dixero venies,
desideratur.

cum

fecero aspicies, et similia;

quod

in

modo

finitivo

idem a quibusdam indicativus appellatur, quo indicamus;

,

aliis

pronuntiativus

quo pronuntiamus.
DE IMPERATIVO MODO

25

Deinceps imperativus modus est,

perante^.
et

quo enuntiamus

externo officio imadmittit

sibi

hic

modus

singulari

personam,
perare
,

ul lauda laudet.

quidem numero primam non eienim absurdum omnino quemquam

sua

im30

quoniam promptum

sit

sponte facere

imperii enim indigent

externae personae.
serit

plurali vero necessario tres

personae adhibentur.

con-

ministerium vocat:
putaverunt,

enim se prima persona cum alns et, dum imperat, se quoque in idem quem quidam hortativiim potius, non imperativum esse

cum dicimus faciamus legamus

et

simiha.

illud praeterea

non
35

nuUis absurdum visum est, tertiam persouam

modo

imperativo inesse, quo-

expremant I exprimat exprimant 2 enuntiatur cr enuntietur 8 iudicio Putschius piditio peditio A piditicio 3 adduntur ? addantur II adortatiuuni 13 diadoratiuum abortatiuum 12 participaiis utimur 22 hic finitus ducitur 17 diffinita utamur utamor 25 pronunciatiuus ? pronuntiantibus 33 quidem 30 prumptum ortatiuum

ABM
A

ABM

AM

ABM

AM

AB

AUT. GRAMM. LIB.

niam nemo abscnli imperat.

1
|).

330
;?2!).

:(

1'.

qiiorum non niinis finna reprchcnsio,

et

(iiioniinn
;

ferme universiis sermo inseritur inler primam

tia

secundam personam
et
alii

lcr-

vero succedit usu matcriani pracstatura et

primac dicenti

secundae

audicnti.
5

imi^cramns aut ut pareat ipse, velut accusa, aut ut

noslrum
ct in

nuntietur

impcrium
erit

velut

accuset.

unde

vel merito

hoc pacto

hac
erit,

dccHnatione

nuntiandi pcrsona.

hoc tantum a cetcris diflerens

quod [de] ahis nuntiatur, cum dicimus faciat legat tertia persona. iinpcramus enim ut nuntictur ilh facere vel legere. in hoc modo instanli tempore numero pkirah persona tertia duphciter dechnatur accusemus accusate
,

10

accuscnt ct accusanto.

posterior

sermo more veterum usurpatur.

tertiae

figuratur

autem hoc modo: o hltera adicitur

poris instantis
httera
a
ceteris
et
fit

personae nnmeri phn^ahs tcm||-

modi

finitivi

sic,

accusamus accusatis accusant; huic accedit

futurum vcro tcmpus
diftcrt

accusanto.

item in onmibus.
ut

futuris,

quia
fiat,

non

confestim
facito
fiituri.

fiat

imperamus sed
id

in

futurum

isfieri,

ut

perpetuum

quasi

legito,

est

sempcr

fac,

semper

lege.

iure ergo diceretur quasi

qucm sermonem non nulh ccnsuedici

,

runt mandativum potius

quam imperalivum
in

quoniam praesenti tempore

ceterac per-

impcrare solemus nt
sonae propriae non
20

fiat,

futurum vero magis mandare.

reperiuntur in hoc

personis temporis praesentis abutuntur,

faciant.

modo temporis futuri: non nuUi cum dicunt facito faciat Cacitote
tertia

tamen

id

ipsum quod nos secunda persona vulgo tempore futuro

pro

usurpamus,
titur,

facito legito dicentes, et

persona apud veteres admit-

cum

dicunt

'ille

heres esto'

et,

ut proximis utar exemphs,

apud Ver-

gilium
25

primus equum
item

faleris

insignem victor habeto,

tertius hac galea contentus abito.

in

hoc modo declinatione passiva tempus futurum apud veteres,

est.

vulgo in-

usitatum

loquitor
"^de

largitor

reperimus

apud Terentium,
id

Moquitor
nulli

3opancuIa% idem
etiam activo

te

largitor, puer',

est loquere et largire, et

Plautus in Pseudulo

'pietatem ergo amplexator'. more tempus futurum imperativo modo ex

non
verbis

veterum

quoque pas-

2 fcrme g perme ABM. an per se? dicendi 4 aut priore loco 3 dicenti 5 nuntient^i?M accnset ^ accusat acusat il/ 11 o littera ut dilittera ut dicitur A littera o adiicitur s citur 12 niodi finitiui sic ? modi (niodus ^y)/) finitiuus sic ^5y accedit g cedit ^^.If X^i lAexn 15 quasi quia 16 diceretur diiTertur 19 nonnuili personis futuri temporis pro praesentis abutuntur, cum dicitur g 20 personis om. cum A^\c\\,ABM 21 Tamen id mcndid A manda id lacuna quatluor fere;- litterarum rdicta. an mandativo. id? 23 cum dicimus cum dicitur q 25 primus] Verg. Aen. V 310 uicto 27 tertius Argolica hac ?. Verg. Aen. V 314 galeae habito A habeto 28 uulgo usitatum ?. fortasse apud veteres tantum admitlitur, vulgo inusitatum est 29 apud Terentium ] Heauton tim. IIII 6, 24 loquitur A
om.

ABM BM AM
MA

B ^

AM

AM
.
.

m AB M

ABM

ABM

BM

ABM

30 de] Ter. Adelph.

(292 R)
siuis declinantes

V 8, 17 sedulo A. Plaul. Pseud. 31 psedulo amplexator noctu pro phoeniceo s 32 passiuis declinationes
s

ABM

3,

58

pas-

340
p. 330. 31

DIOMEDIS
P.

sivae declinationis usurpaveninl,

ut Tullius in

dialogis

de

re

publioa ni-

tito,

cum

nitor

sit

posilio verbi.

DE OPTATnO MODO
Sequitur optativus modus,

quem tum demum usurpamus, cum

est.

precis

bus exposcinius a dis

cludunt
ex
Ijoc

unde ab optando optativus dictus

necesse
est

sunt qui ex-

modo praescns tempus.

non
nulli

enim omnium conquod nimis videtur

sensu in futurum optemus.

vero admittunt,

absurdum, quoniam nemo optat quod liabet, sed ut habeat. identidem hi qui admitlunl in ambiguum ducunt tempus futurum, cui simile faciunt instans diljcendo utinam legam utinam

faciam,

pro instanti et futuro

sit

idem
,

lo

usurpantes

nec respiciunt quantum discrimen

inter haec

tempora

quae

uniformiter prave declinant.

debent enim,

cum

sint inter se

longe discrefecere,

pantia sensu, dechnatione quoque dissentire.

rectius

ergo
sit

alii

qui
et
15

ob ambiguitatem inperfecto etiam instans iunxerunt, ut

inperfeclum, ut utinam facerem.
praeterita

idem instans

exoritur item altera quaestio,

quo pacto
praeteritum

tempora inserantur.
sed
ut

qui

enim potest quisquam

adseritur

in

optare?
idonea
,

baec quaestio non absurda videtur,

inserta

tamen ratione
persaepe
enira

non inmerito
ut
,

haec tenipora videantur.

optamus non modo

factum de quibusdam

habeamus quod cupimus

verum etiam
,

incusantes
20

quae quoniam non habuerimus

in

postermn habere

non possumus quae veHmus,

quasi utinam scripsissem ut proflcerem, uti-

nam venissem

ut audirem haec, et his simiha.

DE SVBIVNCTnO MODO
Subiunctivus sive adiunctivus ideo dictus,

quod per

se

non exprimat
subiungit
curn dixero
finitiva
25

sensum,

nisi

insuper ahus addatur sermo quo superior patefiat.

subiungitur necessario ahi sermoni hoc
fecero aspicies,
et

enim

sibi

vel

modo,

audies,

cum

simiha;

quod
nisi

in

dechnatione

non
et in

desideratur: et nihil differt

ab optativa

tempore tantum futuro.

hac suhiunctiva numero plurah uniformem dechnationem perfecti

temporis accentus
distinguit.

et futuri
30

perfectum enim acuto

perfecto

accentu

dechnatur,
futuro

futurum circumflectitur,
dixerimus.

quasi

cum dixerimus, item

cum

DE
Infinitivus,

INFINITIVO SIVE

PERPETVO MODO
ideo dictus infiniti-

qui et perpetuus numeris et personis,

definitas habet personas et
et

vus ex eo

quod parum

numeros.

idem enim

35

sermo de
nuUi

tribus personis
ille

duobus numeris usurpatur, ut cum dicimus

facere ego tu

volo et volumus;

unde inpersonativum hunc quoque non

definita
est

et insignificativum dixerunt,

quoniam parum tah sermone

adiis

repuplica addis

M
A

3 de modo optatiuo

cui

et futuri

ABM
35

AB

15 item
diffinitas

alte

runtur

AB

5 adis 4 modus optatiuus 10 pro instanti et futuro s pro instantis surda uidetur (rell. om.) 16 inserantur s inseet numeros s et nuinerum 38 diffinita

cum

ABM

BM

ABM

AB

ART. GRAMM. LIB.

persona.
est

341
p.

33133

P.

perpeluus etiam

non inmerilo appellatur,

si

quidem perpe||tuum
et personis

quod finem non habet, ut legere scribere omnibus numoris

accidit.

tempora habet ipsa quae sunt praecipua, instans perfectum futuet inper-

rum.
5

hoc modo plerumque veteres praecipue historiae scriptores

fecta

tempora fmitiva

signiticant;

quale

est

apud

Salluslium

'hic ubi

primum adolevit, non se luxu neque inertiae corrumpendum dedit, sed, ut mos gentis illius est, iaculari equitare cursu cum aequalibus certare, et cum omnis anteiret, omnibus
tamen carus
10

e.sse';

pro eo sane quod est,

uti

nios gentis illius est,

iaculabatur equitabat

cursu cum
erat.

aequalibus certabat, et

cum omnis

anteiret,

omnibus tamen carus

in passiva

in

hoc modo

et

illud

fuit

observandum, quod

dechnatione er syllabam veteres crebro addunt, quasi accusarier

appellarier; quale est

apud Vergilium (proximis enim utar exemplis)

raagicas invitam accingier artes,

15

pro eo quod est accingi.

ex abundanti addere.

est

enim moris antiquis enim

syllaba addita

quibusdam sermonem
tali

nihil

confert

dictioni.

menec

minisse
nani

autem
et

debemus futurum tempus non semper

studere
et

infmitis

accidere.

egeo

studeo egere et eguisse,

ire

studuisse

faciunt;
ire.

tamen studitum

aut egitum ire dicere possumus, ut lectum

20

DE mPERSONALI MODO
InpersonaUs quoque verboram modus sine persona pronominis
legi

intel-

aon potest;

unde inpersonahs

dicitur.

is

ab omni genere verborum

si

iuxta similitudinem coniugationis coiligitur.

vel tertia
25 dita

nam

prima

est vel

secunda

coniugatio,
syllaba,

sublata secundae personae s no^issima littera et adut puta

tur

inpersonale facit,

amo ama amalur,

ut

teneo tene

tenetur,

curro curri curritur.

praeteritum autem inperfectum eius in ba-

tur exire debet, ut tenebatur; perfectum in est vel fuit,

fuit;

tentum

est vel

plusquamperfectum
et

in erat vel fuerat, ut

tentum erat

vel fuerat;

fu-

turum a prima
3obitur,

secunda coniugatione in bitur, sicut est amabitur teneetur,

si

a tertia

in

ut

est

legetur.

hac ratione modus inpersonalis

terminata,
ut sunt passiva et

colligitur.

at vero
et

r littera

verba

fuerint

communia
verunt,
35

deponentia, uniformiter currunt.

ceterum verba inper||sonaIia

quae a se oriuntur inter genera

quibus eloquentiae

verborum potius ordinare quidam probaest auctoritas.

et doctrinae tributa

haec enim

integram declinationem habere desiderant et per omnia tempora atque

mo-

2
lug. 6
ofiis

scribere

temporibus numeris
e.

personis

accedit

illius

iaculari equitare

illius est

equitare

10 cum omnis A cum omnes B cum 5 anteire 13 apud Vergiliumj Aen. IIII 493 15 quibus sermonem A quibus sermone quibusdam sermonibus B 17 accedere 19 aut egitum B adegitum 23 coliegitur 25 amo amas amatur teneo tenes tenetur curro curris curritur s 26 inperfectum om. ABM, add. 5 29 prima uel secunda 31 coilegiiur 33 probauerunt AB putauerunt

cum omnibus

AM

M M

anteiret

ABM

ABM AM

salustium

ABM.

8 cum omnes

AM

AM

ABM

BM

BM

342
p.

DIOMEDIS
333 P.

(los,

sicut celera verba, declinantur, ut pudel paenitel et similia,

in

de qu-

l)us

suo loco plenius exposuimus.

DE PARTICIPIAU MODO
Participialis

verborum modus

est

cuius

verba

quod

sinl

parlicipiis
s

siinilia, participialia

dicuntur, nec tamen participia sunt, ut legcndi legendo

logeiuUun
didici
,

leclum

lectu.

dicimus enini legendi officium mibi est

legendo

legendum

est,

lectu proficit et lecluui il;

quibus participia similia

sunl, ut buius legeudi huic legendo hunc legendum et

hunc

lectuin.

haec

eadem sunt quae

bent tempus nec
inpersonalibus

Probiis supina

appellat

merito,

quoniam nec cerlum halo

dilTerunt.

numerum nec personam nec significatum, quo solo ab nam inpersonalia agcntis tanlum habent signifiscribilur,

catum, ut puta

legitur

hoc

est

omnes legunt, onmes

scribunt.

nam
tis

legitur pro

omnes leguntur nemo

dixit.

participialia autein et patien-

habent significatum.

nam cum

dicit Vergilius
>

frigidus in pratis cantando rumpitur anguis, patientem, non facientem ostendit; significat enim dum incantatur:

et

'uritque videndo fcmina',

conspicitur: item

uon dum

videt,

sed

dum

ab aUis ipsa

fando aliquod
pro
lia
ficat

si

forte tuas pervenit ad aures,

aliter

dum

dicitur passiva significatione.

enim dictum est *quis tasigni-

20

fando',

activa significatione; item

^miserabile visu', quod

miserabile,

dum

videtur;

et

quod
quod

significat

finem dedit ore,

finem dedit ore loquendi, dum loquitur; et

dictu mirabile monstrum,
25

est

mirabile

dum

dicitur.

et

huius

modi

declinatio

tam ex

activa

quam

ex passiva significatione nascitur.

DE QVALITATE VERBORVM
Qualitates

verborum sunt hae, absoluta

,

sive perfecta, inchoativa, ite,

rativa sive frequentativa

meditativa,

transgressiva

defectiva, supina,

am-

30

bigua.

DE ABSOL^TA VERBORVM SPECIE

Absoluta verborum qualitas est quae semel vel absolute aliquid facere

nos indicat, ut caleo curro ferveo horreo.

ABM

3 PARTiciPALi

7 profecit et lecto it om. lioc lectum 13 participalia 14 Vergilius] bucol. 8, 71 nidendo feminam B. Verg. georg. III 215 19 fando] Verg. Aen. Verg. Aen. II 6 21 miserabile] Verg. Aen. I 111 23 finem] 25 dictu] Verg. georg. IIII 554 27 nascitur dinoscitur LVTA VERBORVM SPECIE Om.

6 lectu

AB
iecto

Participalis

5 participialis

AB

( participalis

ABM
II

A)
5

dicitur

est

17 uritur qui

ABM

AB

20 quis] 81 Verg. Aen. VI 76 32 de abso-

ART. GIIAMM. LIB.

I
p.

343
[m. 34
1'.

DE mCHOATIVA VEUBOllVM SPECIE

Inchnaliva verborum spccics est quae
signifi||cat

rem inchoatam, futuram tamen

effectu
littera
,

et
et

vim incipiendi dumtaxat

figuratur
vel

in

habet.

haec; sco

syliaba

terminatm*
5 id

ab

ilHs
,

quae o

terminantur,

ut horreo,

cst

in

horrore
ut

sum

horresco

horrere incipio
quale
est
*

vel ab ilhs (}uae r httera

cluduntur,

misereor miseresco,
ut ait Terentius
et ardescere

item labascit,

miserescimus ultr'; 'labascit victus uno verbo*, cx eo

dicunt
et

quod

est labor.

[arderej

tenerascere, ut Lucrelius

in tertio
lu

scilicct in tenero tenerascere corporc

item

mentem.
ct

amo

veteres inchoativo inodo

ut Plaulus in

amasco dixerunt, undc

amasios ama^

torcs dicebant,

Truculento

'stos

mundulos amasios':
hias,

Naevius

'nunc priinulum amasco'.

quamquam ita hiscere quam hiare.
sed
fictis

est praeterea hio

ex quo

iterativum figuralur hieto hietas;

15

inchoativuin vero
se habent,
hiat

figiiratur,

hisco hiscis
in

cum
et in

dicimus.

tamen phis incsse videtur

vero
incipere
activis

eo quod est

enim qui ore patet vel tacitus, quod

hiscere
,

rebus

animadverti

potest,

loqui.

illud

praelerea libuit non nuUis animadvei tere

rata inchoativa repcriuntur essc passiva,
20

quod ab
quale est

non

nulla

figu-

gelo gclas gelat,

cuni

inchoativuin gelasco facit

tas,

quod

est incipio gelari.

item

cum

est lento len-

unde

ct

VergiHus

ex hoc inchoativum

lentesco

facit,

lentandus remus in unda, ut idem Vergilius Mentescit haparum

admittit

bendo'.
25

cius

modi verborum

figuratio

ex

se

perfectum,

nec convenit admittcre ut aut possit aut debeat,

per totam decliuationcm vim incipiendi
significet.

cum

ceteris

temporibus
est

absurdum

ergo ea

quae sunt inchoativa perfecto

inchoativa esse <lemonstrare.

temporc definire
ncc enim potest,
finitiva

mox futuro dechnando cum tota verbi species inet

choativa dicatur,
30

aliqua parte

videri,

ut

perfectiun

admittat.

nec

enim pallescui horrescui dicimus.

verba quidam declinare
liquefactus

per aliam tamen transfigurationem haec

ut pallesco pallefactus siun,

consuerunt,

liquesco

sum.

quamvis quidani cum ad perfectum inchoativorum veneoT/i.

2 Inchoativa 6 miseresco Charis. p. 223 6 cludimtur ut B cluduntur clatesco ut miseresci7 laliescit A Terentius] Eunuch. I 2, 98 8 ardiscere M: ardescere al) ardcre dicunt et a tener tenerascere g 12 9 in tertio] 765 in truculento stos mnndolos amasios A in truculentos mundolos amasios B in truculentos mundulos {corr. nmndolos) amasius in Truculento iucundulos amascos <s in Truculento mundulos istos amasios Putschius. Truc. istos mundulos amasios Scioppius susp. leci. IIU 11 ^ex v. c' Plaut. Trucul. III 1, 13 praeterea om. 13 Naevius neuios AB nunc primolum amasco S el Putschius , addidit Scioppius l. c. Neuius nunc primo iumanasco A nunc amasco primulum Forcellinius v. amasco est praetcrea B ex praeterea est preterita A 17 animaduerti A animaduertere 18 quod aciiuis AB quod actibus quod ab actiuis actiua ? 21 Vergilius] Aen. III 384 lentisco A 23 lentesco Vergilius] georg. II 250 leutiscit A 27 diffinire B 29 aliqua Caesarius alia 32 quamvis 344, 18 noii habeat onmino Charis. p. 223
1

VERBORVM spEciE

ABM

3 in affectu Caesarius mus] Verg. Aen. II 115

AM

BM

BM

BM

ABM

344
p. 334. 35 P.

DIOMEDIS
declinant

rint,

modo primitivorum

ut

Iiojtcsco

jjorrui

ex

eo

quod

est

horreo.

nec tamen omnia inchoativa habent primam posilionem.

figuravit Vergihus,

albesco||

enim non habet albeo, hcet

item puerisco, item

campique ingentis ossibus albenl.

grandesco
vilesco

pahnesco
et

silvesco

brulesco,

iuve-

nesco non habet iuveneo.

nam senesco

scneo apud anliquos dicebatur;

unde

et

Catullus

nunc recondita senet quiete seque dedicat tibi, gomelle Castor et gemelle Castoris.
deducuntur item inchoativa a neutris verbis
ut caleo
et

lo

appellationibus:
lloreo

ex

verbis,
et

calesco,

deliteo delitesco,

frondeo frondesco,

floresco;

sunt haec

quae a perfecla forraa veniunt.

ul consuesco

sunt ileri quae

originem sui

non habent,

quiesco.

sunt quoque aha inchoativis simiha,

consideratione

quae inchoativa non esse temporum

pesco conpescui.
ex appellationibus

pernoscimus,

ut con-

quoque

sic,

aeger est aegrescit,

ex

igne ignescit, ex flarama flammescit, ex dumis dumescit, ex herba herbescit.

sed haec quae de appellativis derivantur perfecta non habent omnino.

I
20

Errant plerique

qui

dinoscere quaerunt iterativa verba ab inchoativis.

,

quaedam enim sunt quae utramque speciem admittunt

tivum,

quasi hietare iteraitera lapsor itera-

inchoativum hiscere,

principale eorura

est hio.

tivum, inchoativum labiscor, principale eorura est labor.

error igitur hoc

modo corrigitur: cuiuscumque fuerint ordinis verba, in figuram inchoativam conlata erunt coniugationis durataxat tertiae; iterativara vero cura adraittunt speciem erunt ordiuis tantum modo primi. hactenus de inchoa,

25

tivis,

deinceps de

iterativis.

DE ITERATIVA VERBORVM FORMA

Iterativa

sive

frequentativa
et

est

verborum

qualitas

quae assiduam

in

agendo vim habet, unde

iteret

appellationem subit, quoniam frequenter agendi

,

effectura

velut

merso mersas mersat

id

est

saepius

mergo.

item

30

exerceo et exerceor, perfecto exercui et exercitus sum, dicimus: hoc iteratui"

hoc pacto,

exercito exercitavi,
id in

id

est assidue exerceo;

item exercitor

exercitatus
ut

sum,

est

assidue exerceor.

item habeo

et habito dicimus,

apud Naevium

Dementibus
in

animae pauxillulum
3 Vergilius] Aen. XII 36

me

habitat.

35

grandisco 7 CatulJus] 4, 25 recordata 9 dedicat Charisius dicebat dicebant 16 ex igne 17 10 et gemelli castores 12 delitisco heibescit om. 17 igni igniscit ex dumis Charisius adumis 18 diriuantur 19 dignoscere 22 labasco ?; labascor pro labo Nonius uelud 31 periter 30 iteret item et M: iterat affectum ? p. 473 fectum 32 assidue adsiduo 33 assidue exerceor. item habeo et habito e assidue (adsiduae M) exerceor. Item dictitantes (adititantes B) ut ennius ad eum aditauere (itauere item habeo (habio A) et habito cf. 345, 1

8 nunc recondita

BM

5 putresco ?

nunc recordita

M non
A

BM

AB

B A

AB

ABM

AB

M)

ABM:

35

in

me

habet Ribbeckius com. Lat.

rel. p.

12

'

ART. GRAMM. LIB.

item

I
p. 33.5.
3(i

345
P.

adeo adis:

hoc iteramus adito aditas

||

diclitantes,

ut

Ennius *ad
in

eum aditavere'. item ineo inis et inito dicimus, ut Pacuvius Moca horrida initas'. similiter halare et halitare: Ennius
'suhlimiter
5 liiclare

Anliopa

in Lustris

quadrupedantes

flammam

halilantcs'.

hiare

et

veteres dixerunl: Plautus *

siqua forte contio est,

uhi

eum

hietare

nondum

in

menlem

venit;

Gn. Maltius vicensimo Iliados

ille
10

hietans herham morihundus detinet ore;

tu, qui

itcm Caecilius

sequere me. praei herclc hietansque restas;

Laberius etiam in Tauro passivo
quit, pro eo sane
1,-,

mi oscitans
in-

modo
id

enuntiavit,
est palent.
et

'hietantur fores'

quod

est hietant,

Sunt quaedam iteratorum

iterativa,
et

saepe in tres gradus deducunt

est, visito.

verbum, quale
coniugationis

est video,

deinde viso,

quod plus
et

item (iuTO,

deinde curso, ct quod plus est,

,

cursito.

haec verba cuiuscumque sint

cum

iterata fuerint,

primae erunt coniugationis, excepto eo

in

quod
20 fert,

est video et viso;

plenam tamen iterationem

item
volo

ordinem primum congradus

ut

visito

visitas.

saepe
vohto.

in

duos
sunt

tantum

deducunt
de
no-

declinationem

verbi,

ut

etiam

frequentativa
a

mine venientia,
forma,
vacillo.
2.'>

ut patrissat

graecissat.

sunt item deminutiva

perfectae

perfecta
pitisso

ut

sorbillo.

sunt

sine

origine

formae,

ut

haec autem iterantur quae decorem

ac

sermonis

figuram subire

possunt.

ut

Etmius ad cum aditavere, quac hoc loco omissa

e v.
l.

in

ABM?

supra 344, 33 adnoII 2,

inta sunl, hiic transposuit Puischius praeeunte Scioppio susp. lect.

tames reponenda
alare cl alitare

ut Ennius ad

lialere et halitare

eum

aditavere, item ineo

'^sed post dicti3 inhitas A

alere et alitare

4 suhlimiter Scriverius

npud Vossium
|

iublime iter lublimc item M. versuum particulas Lat. rel. p. 30, alitansublimiter quiidrupcdantes. ...flammam halitautes quadrupedantis tes 5 plaustus B, om. Putschius. versus Menaechmorum III 1 3 (448 R), cum Menaechmus se subterin contionem mediam me inmersi miser , Vbi ego dum liieto duxit mihi, intercidisse, ea autem quae secuntur aut. ex eadem scena in codicibus Plauti
cnstiij.

in

fragm.
. .

vet.

trag. p. 27 sublime iter ut sic disposuit llibbeckius trag.

lacunosa aut ex alio poeta petita esse videntur 7 mente 6 concio venerit Spengelius Caec. Siat. fragm. p. 58 8 Cn. Mattius Scaliger coniecit in Varr. uigesimo ei codex Scioppii snsp. lect. II 2 Cu. Atticus g p. 150 GN. attius

AM

ABM

iliados illi ades A 9 ille hiatans herbam moribundo ore {rell. om.) e, quae ita corrigenda coniecii Scaliger 1. c, ille hiat at animam moribundior conl. Hom. U. T 403 ccurciQ 6 ^v^ov ccta9F xa! rjgvysv: ille hietans animam moribundo tinniil moriore Spengelius l. c. hietani moribundo tenet (tenit ore bundo teuuit ore Putschius et codex Scioppii l. c. 10 Caecilius Putschius caelius AM^ et codex Scioppii celius et codex 11 praei hercle Putschius peri hercle Scioppii periercle A pehercle om. s , qui om. B mi Spengelius l. c. mihi ABM<; 12 restans A 13 lauerius inquid A 15 deducuntur uerba s 18 excepto quod est eo quod est uideo A excepto quod est eo et quod est uideo excepto quod est uideo B 23 pytisso

BM

AM)

ABM

B B

ABM

ABM

GRAMMATICI LATINI

1.

23

346
p. 33C. 37 P.

DIOMEDIS
bK MEDITATIVA VERBOK\M FORMA
Meditutivu
cst

veii)oniui

formu qua non actus sed appaiatus oslendi-

tur, ut parturio lecturio amaturio esurio.

DE TRANSGRESSIVA VERUORVM SPECIE

Transgressiva verba sunt quae formam suani
decljnationein
. ,

id

est

primae regulae
peifecto
et

servare

non

possunt.

teinpore
in

enim

praeterito

spccie

tam absoluta quam exacta transeunt

item
iu

formam passivorum
sic

decst
erat.
lu

ponentium,

quae quidam ideo mixta appellaverunt.

exacla
specie

ab

eo quod

audeo ausus sum es est,

itcm gaudeo et
similia.

ausus

eram eras

DE DEFECTIVA VERBORVM SPECIE

Defectiva

"
verba
deficiunt

verborum species
baec in

est

cum

in

decliuatione

nec habent aut omnia tempora aut

aut

omnes numeros

aut

omnes personas

omnes modos.

vocalem exeunt, ut odi coepi memini, quae

dicimus enim odi odei.-,

oinnia praesens tcmpus

non habent nec futurum.

ram.

item cedo, qnod non habet nisi secundam prsonam praesentis tem-

poris, et est imperalivus modus.

DE AMBIGVA VERBORVM SPECIE

Ambigua vorba dicuntur quae o

et neutraUa

littera

terminata et activa possunt esse

si

20

pro significatione dicenlis, ut kido.

erit

enirn significal [ut] lu-

dum
sin

exercco, [hido]

ncutrale, ut apud

VergiUum
p.
a.

ludere quae veilem calamo

autem
ut
significet

deludo derideo,

erit

activum, ut ludo illum et ludor ab

25

illo,

apud Tereutium

'numludistume?'

DE CONIVGATIOIVIBVS VERBORVM
Omnia verba
litlera,

indicativo

modo

finiuntur Htteris qiiinque, o r

t,

i,

sic,

ut laudo, r,

ut laudor,
i,

ut pudet,

m,

ut

sum

et

quae ex eo

couponuntur, ut possum adsum,

ut odi novi.

DE niSTENCTIO.NE CONFVGATIONVM
Coniugationes verborum sunt
tres.

30

prima

est

quae indicativo niodo

persona

tempore pracscnti

numero

singulari

figura

simplici

prima verbo

ostendit 2 qua ostenditur quae 4 de specie \j zrboru :a 14 om11 DE spECiE uERBOnuM DEFECTiuA 12 deficiunt s deficiant ues ante modos om. 17 imperatiuo modo 18 lacuna quam iridicaui supinae verborum speciei definitio excidit 22 apud Vergilium] bucol. 1, 10 ludere quae vellem calamo permislt agresti 24 si autem significat deludo derideo erit ? sit actiuum 31 Coniugatio25 apud Terentium] Adelph. IIII 5, 63 ues 351, 3 nutrieram Charis. p. 153 sqq.

ABM

ABM

BM

ABM

ABM

ABM

ABM

AHT. GRAMM. LIB.

I
p. 337

347

39

P.

activo et neutrali aut o littera nulia aJia piaecedente vocali

tenninatur,

ut

amo,
eadem
lari
5

aut e et o, ut
indicativo

commeo, aut et o, ut lanio, aut u et o, ut adiuvo. modo tempore praesenti secunda pcrsona numero singui

a producta et s

litteris

terminatur, ut laiido

laudas.

passivi

quoque

verbi coniugatio prima

est

quae pronuntiativo modo temporc praesenti nu-

mero
labae,

singulari secunda persona a litteram hahet

ut

laudaris.
[j

secunda est
verho activo
ut doceo
(lelerior
futui'o

proximam novissimae syleodem modo et tempore el numero quae

e

secunda persona
litteram
10

et neutrali

producla

ante novissimam

terminatur,

doces.
est

huius
ut

autem

coniugationis

sempcr

secunda persona una

syllaha,

doceo doces,

sedeo sedes.

hacc autem et suierior

lari

tempore pionimtiativo modo numero singusecunda quoque

persona e litteram
in

persona prima ho syllaba fmitur, ut laudabo doceho.

coniugatio passivi verhi

eodem modo tempore numero

et

productam iuxta novissimam syllaham hahet, ut moneor moneris.

1,')

utra-

que autem coniugatione pronuntiativo modo futuro tempore prima persona

per bor syllabam finitur,
ut

monebor
et

laiidahor.
i

tertia

est

quae

eodem
dicis,

modo

et

tempore
interdum

et

persona

nunero

ante novissimam s litteram ter-

minatur
producta,
2)

correpta

interdum prodiicta, haec

facile
i

correpta,

ut

dico

ut audio audis.
sit

suam productam uhique

perspicimus in indicativo
iihi

custodit.

cor-

repta autem an producta

praesenti nuraero plurah prima vel secunda persona,

formitate adversus naturam verba corripi vel produci

modo tempore sine summa deut legi-

non possunt,

mus
25

legitis,

audimus

auditis.

et

utraque,

tam producta quam correpta,

singulari persona

futuro tempore pronuntiativo

modo numero

prima per

am

syllabam finitur, ut audiam dicam;

sed etiam in ho, in his tamen dumta-

xat.quae,

cum

producta sint,

secundae coniugationis formulam in prima

persona servant habentque ante o e paenultimam correptam litteram, ut eo

is

ibo,

queo quis quibo.

tertia

coniugatio passivi verbi

ita

duplex est ut

pronuntiativo
30

modo tempore
correptam,
ut

praesenti

numero

singulari

persona

secunda

aut

productam litteram iuxta novissimam syllabam habeat, ut nutrior nuaut

e

triris,

rapior raperis,

legor

legeris.

futuro

autem

tempore pronuntiativo modo prima persona per ar syllabam fmitur, ut nutriar

rapiar legar.

verba neutralia ad coniugalionum speciem aclivum ver-

bum
3j

sequuntur;

deponentia
,

et

communia
his

passivis
ipsis verba

cohaerent.

||

quaedam

extra has coniugationes

non nulla ex

per anomaliam varie

dechnari necesse est, quae deinceps ostendcntur.

Primae coniugationis verba imperativo modo tempore praesenti secunda

persona a
tionis
40

littera

terminantur, ut

amo ama,

canlo canta.

primae coniugasyllaba

verha

promissivo
ut

modo
,

adiecta

ad imperativum

modum ho

terminantur ,

ama amabo

canta cantaho.
e

primae coniugationis verba

sB

2 comeo cumeo yim 11 autem] enim

22 corripi s 36 quae deiuceps

ABM corrumpi ABM

productam aate nouissimam s e productam 19 i suam productam ? i suum productum 30 habeat ? habet 33 neutralia s actiua quae inceps 40 ut amabo cautabo deinceps

AM

el

ABM
B

ABM

ABM ABM

23*

;M8
p. 330. 40 P.

UIOMEDIS
modo
sive

infinilivo

perpetuo

adiccta

ad

imperativuni

niodum

re

syllaba
in-

terminantur, ut
dicativo

ama amare,

canta cantare.

primae coniugationis verba

modo tempore inperfecto specie incboativa adiecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut ama amabam, canta cantabam. primae coniugationis verba indicativo modo tempore perfeclo specie absoluta adiccta ad iniperativum modum vi syllaba lerminantur, ut ama amavi. sed
consuetudo saepe brevitatem adpctens a litteram sublraliit
git, ut
et
i

ab u disiun-

tono tonui, intono intonui, ut apud Vergilium

intonuit laevum.
primae coniugationis verba indicalivo modo tempore praeterito plusquamperfecto specie
to

exacta adiectis ad imperativum

modum veram

syllabis ler-

minantur, ut ama amaveram.

Secunlae coniugationis verba indicativo

modo tempore

praesenti prima

pcrsona e
et bis

liltera

ante o terminantm', ut sedeo

quae ex eo conposita sunt,

moneo, excepto uno verbo quae secundum terlium ordinem decliproducta terminantur,
verba promissivo
ut

is

nantur, eo veneo.
praesenti

secundae coniugationis verba imperativo modo tempore

littera

secunda persona e
secundac

ut sedeo sede,
adiecta

moneo mone.
imperativum
nebo.

coniugationis
syllaba

modo

ad

modum

bo

terminanlur,
infmitivo

sede sedebo,
adiecta

mone mo20

secundae

coniugationis verba

modo

ad imperati-

vum modum
sede sedere.

re syllaba manente productione terminanlur, ut

mone monere,

secundae coniugationis verba indicalivo modo tempore prae[|

formam generis moneo monui, interdum formam regulae non servanl, sed potius consuetudini vel euphoniae quam rationi succurabunl. resolvuutur enim in formam passivorum et deponentium sic. fit enim ab eo quod est audeo ausus sum es est, in exacta specie ausus eram eras erat. secundae coniugationis verba indicalivo modo tempore praeterito inperfecto specie inchoativa adiecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut sede sedebam. sunt quaedam verba in quibus tantum imperativo modo
terito perfecto

specie absoluta et exacta interdum retinent

sui,

ut

video

vidi,

25

30

declinamus
nitivo

in

secunda dumtaxat persona singulariter

praesentis

et plurahter,

item

infi-

modo

tantum temporis.

et

sunt haec

duo,

imperativo
praesentis

niodo ave salve, et pluraliter avete salvete; item infmitivo

modo

temporis avere te volo et vos et

et

illos,
id

similiter salvere.

habet hoc verbum

adverbium, cum dicimus salve,

prima persona aut
nulli

est 'satisne salve

domi?'
terapore

35

Tertiae coniugationis correptae verba indicativo

senti
littera

modo

prae-

nulla alia praecedente vocah terminantur;

quam non
logo et his

postremam vocalem corripere oportere censent, veluti dico similia (cur id ita facere oporteat aut quare non et in ceteris

8 apud Vergilium] Aen. II 693. Villl 631 22 coniu24 formam om. M: formam u regulae A 30 suat quaedam 35 domi CAam. jj. 225 hauete 5 34 ha33 haue et saiue uere B habcre A 35 satis salue domine sallis salue domine AB satisne salve est domi Charisius 38 quam non nulii 39 quur A 349, 1 nequeo Diom. p. 351
2 ut
ut

ama

amo

BM

gationis Putschiiis declinationis

ABM

ART. GKAMM. LIB.

ordinibiis

1
1-.

349
.MO. 41
1'.

itcm

sit

observandum

in

animum inducere nequco):

lerliae coniugationis

.lut

io,

ut

rapio lacio, aut uo, ut induo inruo.

correplae

verba

quae
alia
5

indicativo

modo tempore

praesenti

prima persona aut o

liltera nulla

praecedente vocali terminantur aut io,

littera

eadem imperalivo modo lem-

pore praesenti secunda persona e

praecedente consonauti lerminan-

lur, ut lcgo lege, pcto pete, rapio

rape, facio face (sed

ammonendum
quae

fuit

consuetudinem
duco dico
tivo
1(1

in
:

Iiis

tribus

verbis

facio

sic

enim

dicitur,

non conservasse regulam, quae vero veluti dic duc fac)

;

sunt

uo, impcratertiae

modo suam forinam retinebunt,

consonanti

ut induo indue, inruo inrue.

coniugationis correptae verba promissivo

modo am

syllaba terminantur prae-

cedente aut

primae posilionis aut vocali,

facio

ut lego legam,
tertiae

peto

petam

rapio rapiam,
II

faciam, iuduo induam.

adiecta ad

coniugationis
re syllaba

correptae verba infinitivo

modo

imperalivum

modum

lerminantur,
15

ut

lege

legere,

pete

petere,

rape rapere,

indue induere.
praeterito

tertiae

coniugationis

correptae

verba

indicativo

modo tempore

specie absoluta et exacta

tudine declinantur.

fit

formam regulae non servant, sed potius consueenim ab eo quod est lego legi legeram, rego rexi
correptae verba indicativo

rexeram,

pungo pupugi pupugeram, expungo expunxi expunxeram, induo

tertiae coniugationis

indui indueram.
20

modo

tera-

pore praeterito inperfecto specie inchoativa adiecta ad imperalivum

modum

bam
indue

syllaba

tenninantur praecedente aut consonanti priraae positionis aut

pete petebam,

vocali,

ut lege legebam,

rape rapiebam,
tertiae

inrue inrueLam,

induebam.

omnia aulera

iraperativa

coniugationis correptae

secunda persona temporis instantis

25

per e lilteram terminantur.

dico dic,

corrum-

puntur haec
sunt,

tria

dumtaxat, facio fac,

duco duc,

et

quae ab his

dico addico addic,

praedico praedic,

indico indic,

duco abduco ab-

duc,

induco induc,
si

perduco perduc, seduco seduc.

sed facio, quod subiuficio in-

notavimus,
fice,
30

praepositionem acceperit, ad regulam redit, velut

conficio confice.

adflcio adfice,

sed

apud veteres salva

cst

regula,

qui dixerunt face dice duce,

non minus apud VergiHum

antiquitalis araan-

lem

in

undecimo hbro
tu, Voluse,

armari Vulscorum edice maniplis;

consuetudini eruditorura,

ratione et conpetenter analogiae et

quoniara imderivantur

perativa in
35

omni verbo
semivocali

orani ordine ex secunda persona finitiva

,

amissa

littera

velut

nuntio

nuntias

nuntia

moveo raoves

3 quae om.
citur

ABM,

add. Charisius p. 155

10 syllaba ? syllabam 9 tertiae corrcptae coniugationis siliaforma rcfjuiae non scruiunt codex bam A 16 formae regulam non seruant 17 declinantur Charisius declarantur 18 pupungi Charisii p. 156 21 aut priore loco om. ABM, add. Charisius 23 omnia 30 duce Charis. p. 227 25 ab his componuntur ut addico 28 acciperit ad regulam inficio lacuna relicia ad regulam uu inficio A a regula reccdit ut inficio ad regulam uenit ut inficio s redit ad regulam velut inficio Charisius p. 227 31 in undccimo] Aen. XI 463 analogia et consuetudine 33 competente ? 34 diriuantur 5

ABM ABM

dici ueluti

duei ueluti

BM BM

di-

ABM

BM

ABM

AB

350
l).

DIOMEDIS
341
,

inovc

- 43 P. munio munis muni

,

unde

et

eundem accentum servare debent

in
tertio

qui

est in

secunda persona

ut producanlur.
ct iient

vero

ordine

correpita

tum

in e

correptum vertitur
facio

imperativa, lego legis lege.

ergo

et dico dicis dice,

facis
in

face

debet dcciinari,
re

et

ita

positum apud
5

veteres

reperitur.
ut

practerea
est

omni ordine
quasi

syllaba addita iuiperativis

|j

Hunt

iufinitiva,

dictum,

ama amare,

move mnvere, muni

lege legere.
ita

munire.

item in tertio ordine correpto scribe scribere,

,

quoque

nisi dice face deciinetur

dicere facere infmitivum esse non poterit.

praeterea id observandum fuit, quod fere in tertio ordine plerumque veteres

tertia

persona Hnitiva temporis perfecli

quasi

numeri

piuralis e

mediam vocalem

10

corripiunt,

legerunt emerunt

dicentes;

ut

apud Tcrentium quoque

legitur in prologo

Eunuchi

postquam aediles emerunt,

et his similia.

tertiae coniugationis

productae verba indicativo

eo
litteris

modo temadeo adis,

15

pore praesenti prima persona aut

terrainantur,
nutris.

ut

prodeo prodis, aut io, ut audio audis, nutrio

produclae
verba
imperativo

tertiae coniugationis

modo tempore

praesenti

secunda persona

producta terminantur, ut adeo adi, nutrio nutri.

duclae verba indicativo
buerint aute 0,

tertiae coniugationis pro-

modo tempore

praesenti

prima persona,

si

ha20

eadem promissivo modo adiecta ad imperativum modum bo

ut adeo
adi adibo,

syllaba terminantur,
io,

prodeo prodi prodibo:

quae vero

eadem promissivo modo am

tertiae

syllaba terminantur, ut audio audi audiam,

nutrio nutri nutriam.

coniugationis productae verba infmitivo

re syllaba terminantur,

modo
25

adiecta ad imperativum

modum

ut adi adire, prodi

prodire,

nutri

nutrire.

tertiae

coniugationis
adiecta

productae

verba

indicativo

modo tempore

perfecto specie absoluta ut adi adivi,

ad imperativum

modum

vi

syllaba terminantur,

prodi prodivi, nutri nutrivi.

et
i

sed tamen

consuetudo brevitatem adpetens v litteram subtrahit

ut adii prodii nutrii.
tertiae coniugationis

ultimam geminat,

productae verba quae indicativo

litteris

modo tempore
cativo

praesenti prima persoua eo

terminantur, eadem indi-

30

vmodo tempore praeterito specie inchoativa adiecta ad

syllaba terminantur, ut adeo

imperativum
quae

modum bam
diebam,

adibam, prodeo prodibam;

vero io, eadem e prope ultimam syllabam producta dicuntur, ut audio aunutrio nutriebam.

sed veteres haec sine

littera

pronuntiabant,
35

audibam nutribam dicentes, ut apud VergiHum

nutribat Thyrrusque pater

pro nutriebat.
|]

tertiae coniugationis

productae verba indicativo modo tem-

pore praeterito plusquamperfecto specie exacta adiectis ad imperativum mo-

12 fiunt ? 11 dicentes id ut A dicente. iit diccntes id 3 fiet A 15 aut eo Charisius p. 156 aut e aut aut e ei prologo Eunuclu] 20 19 si om. ABM, add. Charis iits , cum Pulschius 33 prope ultimam syliabam dicuntur A dicunt 35 Charisius prope (propriae M) ultima syllaba audibam adibam apud Vergilium] Aen. VII 485 36 Nutriebat thyrsusquae thyrrum thynosquc
iii

ABM

BM

ABM

BM

AB

ART. GRAMM. LIB.

(Uim verani syllabis terniinanltir,
ut
adi

351
p. 313. 41 P.

adiverain,

nutri

nulrivci-am.

sed
i

tamen

iu

oinnibus consuetudo euphoniam captans v litteram subtraliit et

litteram corripit, ut adieram nutrieram.

Omnium verborum
5

(|uae

littera

terminantur

coniugatio etiam
colligitur.

ab

optativo
si

modo

et coniunctivo

tempore praesenfi dumtaxat

nam

10

em syllabam termicum amcm. quod si secunda coniugatio fuerit, optativo similiter et subiunctivo in am terrainetur, ut est utinam teneam vel cum teoeam. tertia vero eodem modo et tempore in rem syllabam terminari debet, ut est utinam lcgerem vel cum lcnaiu in omni verbo activo et neutrah optativo et subiunctivo modo gerem.
prima
est coniugatio,

optativum et subiunctivum in

natum debet habere,

sicut est utinam

amem

vel

tempus praeteritum perfectum

iu

rim exire debet,

plusquamperfectum

in

sem [scd simplex],

ut est in

prima coniugatione utinam amaverim

et

et uti-

15

cum amavissem ; item in secunda cum monuerim et cum monuissem pari modo et tertia utinam legerim utinam legissem et cum legerim et cum legissem. ab his verbis o littera terminatis omne infinitum tempore praeet

nam amavissem

cum amaverim

utinam monuerim utinam monuissem

vel

senti in

re exire debet , perfectum eius in sc

ire.

futurum in

ire

,ut est Icgere

legisse
20

lectum

Verba quae or syllaba

terminantur indicativi modi praetcritum inpcr-

fectum in bar dcbent mittere,

perfectum

in

sum, plusquamperfectum
perfeclum in sim,

in

eram, ut legcbar Icctus sum lectus eram.

ab optativo vero et coniunctivo

plus-

praeteritum inperfcctum in rer debent mittere,

quamperfcctum
2j

in

essem, ut

est

utinam Icgcrcr lectus sim lectus essem.

praesenti
i

ab his verbis infinitivus

modus tempore
iri,

debet

liltera terminari,
iri.
|1

praeteritum in esse, futurum in

ut legi lectum esse lectum

DE VERBORVM DECLINATIONE CONIVGATIONVM PRIMAE ET SECVISDAE ET TERTIAE

CORREPTAE ET PRODVCTAE

Amo verbum
30

absolutum linitum activum figurae simplicis numeri sintemporis praesentis personae primae
sic.

gularis

modi

indicativi

coniugationis

primae,

quod declinabitur
pluraliter

modo

indicativo

tempore praesenti amo

amas amat,

araamus amatis amant: eodem raodo tempore prae-

35

amabam amabas amabat, pluraliter amabamus amabatis amabant: eodem modo tempore praetcrito perfccto spccie absoluta amavi, amasti vel amavisti, amavit, pluraliter amavimus, amastis vel amavistis, amarunt vel amaverunt vel amavere: eodem modo tempore
terito inperfecto

specie inchoativa

terminantur corr. termina5 collegitur 6 terminatum ? terminatam utinam utinam tamem uel cum amem 7 debet habet habent ide 10 eteam uel cum amem A utinam eam uel cum eam 9 ut est terminare ut est 14 et cum ide 12 in sem sed similiter ut in s amaverim et cum amavissem om. 15 et comunuissem A uel cum monuissera 27 de verborvm 18 in e exire exire in e 24 in scm declinatione] Charis. p. 143 sqq. cf. Claud. Sacerd. p. 10 sqq. Prob. p. 389 ed. Vindob. gramm. de verbo p. 145 sqq. ed. Vindob.

tam

ABM
A

AB

AB

AB

ABM

AB

ABM

352
p. 314.

DIOMEOIS
45
l'.

praeterito |)lus(|uanipcrfeclo specie recordaliva

vcras, amaverat, pliiraliter

amaveram el amaram, amaamaveramus amaveratis amavcrant eocleni modo

:

tempore luturo amalio aniabis amubit

bunt.
luro.

pluraliter

aniahimus amabitis ania-

quidam putant liunc

modum

esse promissivum tempore tantum fu5

modo imperativo tcmpore praescnti ad secundam ct tertiam personam ama amet, plurnliter amemus amate ament. quidam piitaut amemus
in

imperativum esse pluralem

tandi appellamus.
raliter

prima persona: hoc nos gerundi

futuro amato tu amato

sive
ille,

horplu-

eodem niodo tempore

vel

aniemus amatotc amcnt

ulinam

amaiito.

inodo oplativo tempore praelo

scnli et practerito inperfecto specie inchoaliva utinani

ret,

pluraliter

amarem araares aniaamaremus amarelis amarent: eodeni inodo tempore

ahsoluta

praeterito

perfecto

specie

utinam

amaverim
utinani

amaveris

amavcrit,

plurahtcr ulinam amaverimus amaveritis amaverint:

praetcrito

eodem modo tempore

plusquampcrfecto specie

)"ecordaliva
vel

amasscm
amassent

vel

ama15

vissem,

amasses
vel

vel

amavisses,

amasset

amavisset,

pluraliter

utinam

amassenuis
vissent:

amavissemus, amassctis

vel amavissetis,

vel

ama-

eodem modo tempore

futuro utinam

amem ames

amet, pluraliter

modo coniunctivo temporc praesenti cum amem ames amet, pluraliter cum amemus ametis ament: eodem modo tempore praeterilo inperfecto specie inchoativa cum amarem amares amaret, pluraliler cum amaremus amaretis amarent: eodem modo lempore praeterito perfecto specie ahsoluta cum amaverim amaveris amaverit, pluet per syncopen cum amaraliter cum amaverimus amaveritis amaverint; rim amaris amarit, pluraliler cum amarimus amaritis amarint: eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto specie recordativa cum amassem amasses amasset, pluraliter cum amasseraus amassetis amassent; et secundum veteres cum amavissem amavisses amavisset, pluraliter cum amavissemus amavissetis amavissent: eodem-modo tempore futuro cum amavero amavemodo perris amaverit, pluraliter cum amaverimus amaveritis amaverint.
utiuam aineinus ametis amcnl.
||

20

25

petuo

qui

est

infinitus
vel

numeris

et

personis

tempore praesenti amare,

ire

30

praeterito

amasse

amavisse,

futiu^o

amatum

vel

amatiu^iun esse.

modo inpersonali tempore praesenti amatur, inperfecto amabatur, perfecto amatum est vel fuit, plusquamperfecto amatum erat vel fuerat, futuro amamodo participiali amandi amando amandum arnatum amatu. haec bitm*.
gerundi sunt apud quosdam
,

quae Probus supina appellat.

praesentis temporis
futuri
et

participia tra-

35

huntur a verbo activo duo,

hic
et

futuri;

praesentis

ut

haec et hoc

amans,

hic

amaturus haec anialura hoc amapersona

turum.

Adnotandum

est

in

hac coniugatione quod

tertia

eius

finitiva
4u

lemporis perfecti numeri pluralis persaepe conlidit

unam

syllabam brevitatis

1 hoc 6 amemus priore loco om. amauto B amento et Claudius Sacerdos p. l\ 34 participali 29 perpetuo] perfecto

AM

ABM

BM

ABM

haec A 9 ament om. sicopen 23 sincopen 35 gerendi A

AM

ART. GRAMM.
caiisa,
et

L1I{.

353
p.

,m

47

p.

hoc fere

in alio

non adniiUilnr online,

(jnasi

amarnnl appellarunl

pro co qund est amaverunt appellavernnl.

amplins solcl lerc in hoc ordine

tempore perfecto subiunclivo tam singulari quam phirali demi syllaba, cum
dicunt veteres
5

cum amarim amaris

pro eo sane quod e^/

amarit,
[1

pluraliler cuni

amarimus ama-

cum amaverim. in hac coniu^^atione ritis nt amo amas; in futuro primam as observabis, personam per secundam modo a htteram habet subtracla amabo. imperativo personam in bo, ut
amarint;
s, nt

ama;

cui inpones re Utteras infmitivo, ut amare.

De dechnalione
10

generis

passivi.

amor verbnm absolutum

modi
indicativi

finitivum

passivum figurae simphcis nnraeri

sentis personae

singularis

temporis praesic.

primae coniugationis primae, quod declinabilur

modo

indicativo

tempore praesenti amor amaris amatur, pluraliter amamur ama-

mini amantur: eodem

modo tempore

praeterito inperfecto specie inchoativa

pluraliter

amabar, amabaris
ij

vel

amabare, amabatnr,

aniabamur amabamini

anKibanlur:
pluraliter
raliter
rito
lis

eodem modo tempore amati sumus estis sunt;

fuistis

praeterito perfecto
et ulteriore

amatus sum es
fui fuisti fuit,

est,

amatus

plu-

amati fuimus

fuerunt vel fuere:

eodem modo tempore

pluraliter amati

praetc-

plusquamperfeclo amatus eram eras erat,

eramus eraamaberis vel

erant; et ulteriore amatus fueram fueras fuerat,

fueratis fuerant:

pluraliter amati fuera-

20

mus

eodem modo tempore

pluraliter

futnro amabor,

amabere,

amabitur,

amabimur amabimini amabuntur.

et

modo imamare ame-

perativo tempore praesenli

lur,
pluraliter

ad secundam

tertiam personam

25

amemur amemini amentnr: eodem rnodo tempore futuro ille 1)61 amamino, pluraliter aniemur ameminor amenamator tu, quidam putant amemur imperativum esse: hoc nos getur vel amantor. modo optativo tempore praesenti et praerundi sive hortandi appellamus.
amator
terito

inperfecto utinam amarer,

amareris vel amarere, amaretur,

eodfem

plurali-

ter
rito
30

utinam amaremur amaremini amarentur: utinam amatus

fuerint:

modo tempore

praetesitis

perfecto utinam amatus sim sis sit, pluraliter utinam amati simus
et ulteriore fueritis

sint;

fuerira fueris fuerit, pluraliter

utinam amati

fuerimus
fecto

eodem modo lempore

praeterito
|j

plusquamper-

utinam amatus essem esses esset,

et ulteriore

pluraliter

utinam amati essemus

plurali-

essetis essent;
ter
35

utinam amatus fuissem fuisses fuisset,

utinam amati fuissemus fuissetis fuissent:

eodem modo tempore

futuro

utinam amer, ameris vel amere, araetur, pluraliter utinam

amentur.

amemur amemiui

modo

coniunctivo tempore praesenti

ametur,
2 fcre
est

pluraliter

cum amer ameris vel amere, cum amemur amemini amcntur: eodem modo tempore
,

om.

AM ABM

fiere

3 demi syllaba s disyllaba 7 subtracta s ut J? tracta s 8

cui A cum 24 vel amamino om. ABM, alieno loco positum habel Claudius Sacerdos p. 11: c/". Madvig. opusc. acad. II j). 239. non omissam fuisse eam formam a yrammaiico reliqiiarum coniugationum conparatio persuadet ameminor amentor ((mi. vcl ainaiitor) aniaminor amantor ^. in secunda persona diverso modo a gramviaticis ficta et hic et in reliqids verbis fidem librorum servavi , tertiam a<l regulam yrammatici de verbo p. 157 ed. Findob. revocavi 25 gerendi A

AM

dysyllaba

dyssyliaba

ama

infinitiuo rc litteras ut

amare

ABM

354
p. 3J7. is P.

DIOMEDIS
inperfecld specie imlioativa
pluraliter
cuiii
ciini

praeterito

aniarer

ainaroris

vel

amarere,
niodo

ainaretur,

aiiiareinur

aniareinini

aniarentur:

eodein

tenipore |)racterito perfecto specie absolula cuin amatus sim sis sil, pluraliter
rit,

cum amatus luerim fueris fuefuerint: eodein modo tempore praeterito plusquamperfecto specie recordaliva cum amatus essem esses esset, pluraliter cum amati essemus essctis esseut; et ulteriore cum amalus fuissem fuisses fuisset, pluraliter cum amati fuissemiis fuissetis fuissent: eodem modo tempore futuro cuni amatus ero eris erit, pluraliter cum ainati erimus eritis erunt; et ulteriore cum amatus fuero fucris fuerit, pluraliter cum modo perpetuo, qui est infinitus nuraeris amati fuerimus fueritis fuerint.
araati

cum

simus

sitis sint;

et

ulteriorc

pluraliter

cuin

amati fuerimus fueritis

lo

et personis,

tempore praesenti amari, praeterito [tantum tempore] amatura

esse,

et

ulteriore

amatum

fuisse,

futuro

amatum

iri

vel

araandum

esse.

amatum est vel fuil, plusquamperfecto amatum erat vel fuerat futuro amabitnr. modo particiapud quosdam haec verba piali amandi amando amandum amatum amatu.

modo

inpersonali amatur, inperfecto amabatur, perfecto

,

is

gerundi sunt,

quae Probus supina appellat.

participia trahuntur a verbo

passivo duo, praeteriti temporis et futuri; praeteriti hic amatus, futuri hic

amandus.
et

activi verbi
||

regulam neutrale verbum sequitur, passivi commune

20

deponcns.
Item

verbi

sccundae

coniugationis

declinatio.

doceo verbum absoluconiugationis

tiun

indicativo

modo dictum

significationis

activae

secundae

numeri singularis figurae simphcis temporis

declinabitur
sic.

instantis personae priraae,

quod

doceo docebara docui docueram docebo.

et terliam

imperativo

modo

tempore praesenti ad secundam

ter

personam doce doceat,

ille,

plurali- 25

doceamus docete doceant; futuro doceto tu, doceto

et docento.

pluraliter do-

ceamus docetote doceant

optativo

modo tempore

praesenti

et

praeterito inperfecto utinam

docerem docuissera doceam.

coniunctivo raodo
infi30

tempore praesenti cum doceara docerem docuerim docuissem docuero.

nitivo raodo

numeris

et

personis

tempore praesenti docere docuisse doc-

tum wes
futuri
;

* participia trabuntur a verbo activo duo, praesentis temporis et

praesentis docens
,

futuri docturus.

In hac coniugatione observabiraus participia.

cum ceterarum coniugaet similia. in

35

tionum fere praesens totidem quot

et in verbis

habct syliabas, haec minus

una syllaba declinatur, velut moveo movens,

10
eritis erint

sedeo sedens

12 amatum e.sse ulteriori amatum amatum esse ulteriore 14 modi inpersonalis et participlalis declinationem esse ultr modo in passivo genere om. Claudius Sacerdos: cf. Prob. p. 394. de participialium vi passiva ulterioii 15 plusquamperfecto om. dixit Diomedes p. 333 16 aput 21 item uehbi secundae declinatio coNiIui 17 appellabat item uekbi deci.i27 dovcMo g el Claudius Saccrdos p. 13 doceaiito NATio SECUNDAE coNiuGATiONis doceunto Probus p. 39G et 424 Cledonius p 1873 28 praeterito inperfecto per-

amatum amatum

AM

AB

ABM

docerem docucrim docuissem s soiia prima B praelcrito in persona prima 34 prae31 lacunam qua decUnatio modi inpersonalis et participialis excidii indicavi sens uerbis ABM: pares uerbis habent syllabas, hacc minus una syllaba decliuantur ? in hac 35 uelud B 355, 3 prandidi Diom. p. 364

AM

ART. GIUMM. LIB.

hac coniugatione non
nari,
est

I
p. :51S.
4!i

355
)'.

rcperiro ulluiii

verhum

in

postrema narle geiniquare errant qui

sed a prinia

tantum,

quale est niordeo momordi.

dicunt prandidi.

Verbi passivi declinatio.

5

doceor verluim absolutum

coniugationis

indicativo

modo
sic.

dictum

significationis

passivae

sccundae

nuraeri

singularis

figurae simplicis temporis iiistantis personae primae,

quod declinabilur

doceor, docebar, ductus

cebor.

sum doctus

fui,

doctus eram doctus fueram,

do-

imperativo

modo tempore
ille

praesenti ad

secundam

et lertiain

persodo-

nam
10

docere doceatur, pluraliter doceamur doceamini doceantur;

docetor
rel docemino,
optativo
pluraliter

fiiluro

cetor tu,

doceamur doceaininor doet

ceantur vel docentor.

perfecto

modo tempore praesenti

vel

praeterito

in-

utinam

docerer,

docereris

docerere,

doceretur,

pluraliter

utinam doceremur doceremini docerentur: eodem modo tempore praeterito

perfecto
15

et
:

plusquamperfecto utinam

doctus

essem,

||

et

ulteriore

doctus

fuissem

eodem modo tempore

fuluro

utinam docear.

coniunctivo

modo
,

tempore praesenti cum docear, cum docerer, cum doctus sim cum doctus
fuerim
,

ulteriore

cum doctus essem cum doctus fuissem futuro cum doctus ero et cum doctus fuero. infinitivo modo numeris et personis tempore
,

praesenti doceri, praeterlto

20

doctum esse, futuro doctum

iri.

gerundi vel
participia
praeteriti

participialia

verba

docendi docendo docendum

passivo

doctum
el

doctu.
futuri;

trahuntur

verbo

duo,

praeteriti

temporis

doctus, futuri docendus.

Verbi
tertiae

coniugationis

productae

declinatic.

audio audior verba

et

absoluta indicativo
25 tionis tertiae

modo

dicta

significationis

activae

passivae coniuga-

productae numeri singularis figurae simplicis temporis instansic.

tis,

quae declinabuntur

audio,

et
et

a passivo audior;

audiebam,

et

passivo audiebar;

audii et audivi,

a passino auditus sum auditus

eram auditus fueram;
terapore

fui;

audieram audiveram, et a

passivo auditus

futuro

audiam,
30

et

a passivo

audiar,

imperativo

modo

praesenti ad se-

cuudam et tertiam personam audi audiat, pluraliter audiamus audite audiant, et a passivo audire audiatur, pluraliter audiamur audiaraini audiantur; futuro audito audito, plitfahter audiamus auditote audiant vel audiunto,
et

passivo auditor auditor vel audimino, plurahter audiamur audiminor audianlur vel audiuntor.

optativo

modo tempore

praesenti et
et

inperfecto utinam

35audirem,
audissem,

et a passivo et

utinam audirer; perfecto

plusquamperfecto utinam
et

secundum veteres utinam audivissem,

passivo

utinam

2 a om. B 9 docetur tu docetor ille doceniinor j& docetor docetor doceminor de coniunctionibus in declinaiione verborum positis, ilem de nominibus modorum et temporum vel additis vel omissis vel diverso casu positis discrepantiam librorum non adnotavi. quae inclinatis litteris expressa sunt praeter fidem codicum addidi 10 plnraliter doceamur doceminor docentor g doceantur vel docentor] doceautor 14 doctus essem. ses. set. pluraliter utinam doctus fuissem. ses. set. Eodem B 32 uel audiunto pluraliter auuel audianto AB 33 audimiuo] audiminor diamur audiminor audinntor s audiantor B audiantur vel audiuntor] audiantur audiuntor 5

AM.

ABM

ABM

AM

356
p.

DIOMEDIS
JW 51
l'. ,

audilus ebseni

ulleriure

nlinam auditus
cuniunclivo

fuisseni

futuru utinani audiani

el

a passivu ulinani audiar. et a passivo

modo

tcnipore praesenti ciun audiani,

cunj audiar;

inperfecto cuni audireni, et a passivo cuni audi-

rer; perfecto cuui audierim, et

sivo

secundum

veteres cuni audiverim, el a pas-

cum

auditus sim, ulteriore

et

audissem,

secundum

veteres

cum cum

auditus fuerim; plusquamperfecto

cum^

audivisscm,
fuluro

el a passivo

cum
et

auditus

essem,
veteres

ulteriore

cum

auditus fuissem;
et

cum

a"udiero,

secundum

cum

audivero,
inlinitivo

a passivo cum auditus ero,

et

ulteriore

cum

au-

ditus fuero.
et a

modo numcris

personis tempore praesenti audire,

et a a

passivo audiri; praeterilo audisse vel audivisse,

vel

passivo auditum
iri.

lo

esse

auditum fuisse;

||

fuluro audiliun ire,

et

passivo audilum
fuit,

iupersonali

modo

audilur,

audiebatur,

audilum

est

auditum

auditum

erat et fuerat, audietur.

gerundi vel participialia audiendi audiendo audienverbo

activo

dimi auditum audilu.

participia trahuntur a

duo,

praesenlis

temporis et fuluri;

pracsenlis audiens,

fuluri auditurus:

et a passivo

duo,

is

praeteriti lcmporis et futuri; praeleriti

auditus, fuluri audiendus.

lego legor verba ab-

Verbi tertiae couiugationis

solula indicativo
lerliae

correptae declinatio.

modo

dic(a

significationis activae et passivae coniugationis

correptae numeii singularis figurae simplicis temporis instantis per-

sonae primae,
gebar,
lectus

quae declinabuntur
legi

sic.

lego legor,
fui,

inperfecto legebam ie-

20

perfecto

lectus
,

sum

et

Jectus
legar.

plusquamperfeclo legeram

eram

et

fueram

futui'o

legam

imperativo

modo tempore
legamus

praelegite

senti ad

secundam

et tertiam

personam lege

legat, pluraliter

legant,
futuri

et a passivo legere

legatur,
,

pluraliter legaraur legimini

legantur;
25

ab activo legito legito

pluraliler legamus legitote legant vel leguuto,

,

et a passivo

legitor legitor vel legimino

pluraliter

legamur legiminor leganet

tur

vel

legunlor.

optativo

modo tempore
et

praesenti

inperfecto
et

utinam
lectus

legerem legerer,

perfecto

plusquamperfecto

utinam legissem
legar.

essem
fecto

et

lectus

fuissem,

futuro utinam

legam

coniunctivo

modo
30

tempore praesenti cum legam legar, inperfecto cum legerem legerer, per-

cum legerim

lectus sim et lectus

et fuissem,

fuerim,

plusquamperfecto
lectus

cum

le-

gissem lectus essem

infmitivo

futuro

cum

legero

ero

et

fuero.

modo tempore
futuro

praesenti legere legi,

ire et

praeterito

legisse

lectum
legitur,
35

esse et fuisse, legebatur,

participiali

lectum
fuit,

lectum

iri.

inpersonali

modo

lectum est et

lectum erat et fuerat, legetur.

gerundi vel
tra-

modo

legendi

legendo legendum lectum lectu.

activa

participia

huntur ab hoc verbo quattuor,

legens lecturus;
passiva duo,
||

duo,

praesentis temporis et futuri,

in
tertia

lectus legendus.

coniugatione cor-

repta non uulli censent

verba prima positione postremam vocalem litteram

24 legimiiii iuetur Probus p. 403 el 17 coNiuGATioNis B DECLiNATiONis grammalicus de verbo p. 156, scribarnini ei in fuiuro scribaminor Claudius Sacerdos pluraliter legamur uel legiminor B uel legitimo A 26 uel legimino p. 17 legiminor leguntor c legantur vel iegunior] leguntor ^ legantor ^ legantur participialia 38 in tertia 357, 3 ratio Biorn. p. 340 36 participiali

AM

AB

ART. r.RAMM. LIB.

corripere oportere, veluti dico lego
tcat aut
e(
[lis

357
p. 3ol. 52 P.

similia.

ciir
sil

id

ifa

facere o])or-

quare non et in cetcris

ortlinibus

ideni

ol)servandum non esl

inveuta ratio.

VKRBA EX FORMA AGENDI PERFECTO

5
.

IN PASSIVVM

CONVERSA

QVAE PKR

OVALITATK.M

TRANSGRESSIVA APPELLAMVS
instantis

Secundae coniugationis temporis

gaudeo,
et

pltu'aliter

gaudemus;
eram
fue-

gaudeham, pluraliter gaudebamus; gavisus sum

fuit,

fui,

es et fuisli, cst et

pluraliter gavisi

sumus fuimus,

estis fuistis,

sunt fuerunt;

ram, eras fueras,

10

erat fuerat,

pluraliter

eramus fueranius,

eratis fueratis,

erant fuerant; futuri gaudebo.

modus imperativus temporis

instantis

gaude

gaudeat, pluraliler gaudeamus gaudete gaudeanl; fuluri gaudeto tu, gaudeto

iile,
tis

pluraliter

gaudeamus, gaudetote, gaudeant gaudento.

perfeeti utinam
sitis

optativa instan-

utinam gaudeam, pluraliter utinam gaudeamus; inperfecii utinam gaugavisus

derem gauderemus;
15

sim

sis

sit,

gavisus fuerim

fueris

fuerit,

simus

sint,

fuerimus

fueritis fuerint;

plusquamperfecli

utinam gavisus essem esses esset, fuissem fuisses fuisset, pluraliter utiuam
gavisi

essemus

essetis

essent,

fuissemus fuissetis fuissent;

futuii

utinam

gaudeam,
fuero,

pluraliter

utinam gaudeamus.

subiunctiva siniiliter optativis degavisus ero

clinantur praeter fulurum.

20 vel

nam subiunctivorum futurum cum

fuerit.

eris

fueris,

erit

infinitiva

instantis

gaudere, praeleriti
et

gavisum esse
participia

et fuisse,

futuri

gavisum

ire

gavisurum esse

gavisum

iri.

secundum formam quidem activam

passivam praeteriti

instantis et futuri,
instantis

secundum
et

autem

formara
futuri

tantum;

hic

et

haec

hoc

gaudens,
25

gavisurus gavisura gavisurum,

et cetera' siinilia ordinis

praeteriti [hic]
,

gavisus ga-

visa gavisum.

secundi

soleo solitus

sum

audeo

ausus sum.
teriti

sed soleo omnino futurum non habet, quia

vim habet prae-

nec potest aliquis futuris consuevisse.

Tertiae coniugationis instantis fido
|]

fidis

fidit,

pliiraliter

fidimus

fidi-

tis

fidunt; inperfecti fidebam fidebas fidebat, pluraliter

fidebamus fidebatis

zofidebant; perfecti fisus

sunt
^

sum

es est,

fui

fuisti

fuit,

pluraliter

sumus
eras

estis
erat,

fuimus fuistis fuerunt; plusquamperfecti fisus

pluraliter eramus
eratis
futuri

eram

fueram fueras fuerat,

erant, fueramus fueratis

fuerant;

fidam fides fidet,

pluraliter fidemus fidetis fident.

impe-

rativa instantis fide fidat, pluraliter

35

fidamus

fidite fidant;

futuri fidito fidito,

pluraliter fidamus fiditote fidant et fidunto.

fidas fidat,

optativa instantis utinam fidam

pluraliter

utinam fldamus

fidatis fidant; inperfecti

fiderem; pcrfuturi

fecti fisus

sim el fiierim;

plusquamperfecti fisus essem et fuissem;

utinam fidam.
1

subiunctivorum futurum
4 passiuam

cum

fisus

ero et fuero.

infinitiva

ABM pauisus ire gauisurum esse et 21 gauisus esse ABM gauisurum ire B 25 similia ordinis seclndi Soleo ABM 27 aliqnis. futuris Charisius aliqui futuri AM aliquid futuri B 34 futuri 36 lidant om. M fidito
praeter] praeteritum
|

id om.

6 Secundae

358, 19 munire Charis.p. 220

|

aqq.

19

fidito

fidito fidat

AB

35

fidant et fidunlo

fidant fidanto

fidunto s

358
p. 352. 53 P.

DFOMEDIS
praetcriti fisum esse et fuisse,
futuri lisuni
ire

instantis fulere,

et

fisurum

esse el fisum
tantuio;

iri.

participia
liic

activa
et lioc

instantis

el

rutiui,

passiva

praeterili

instantis

et

haec
et

fidens,
lioc

futiiri

lisurus (isura fisuruin,

(iirfido.

praeteriti fisus fisa fisum.

quae ab

sunt, confidu
fio
(is

Productae coniugalionis
fitis

lemporis instantis
perlecli facliis
fiet,

fit,

pluraliter

fimus

fiunt; inperCecti

liehaiii;

sum

et

fiii;

pUiSqnamperfecti
fiemus
fietis
^

lactus

eram
fi

et

fueram;

futuri fiam fies

pluraliter
futuri

fient.

I
lo

iinperativa
fiainus
fiat,

fiat,

pluialiter
et suuto.

fianius

fite

fiant;

esto esto

pluraliler

estolt!

fiant

optativa

inslantis
et

tempoiis
factus

utinam

fiam fias

fierem lieies ficret,

utinain

factus
fiat.

sim

fuerim,

essem

et fuissem,

futuri

liam

fias

subiuuctivoruin

futurum cum factus

ero

et

fuero.

infiniliva

instantis fieri, praeterili factum esse et fuisse,

fiituii fac-

tum

ire et factiitum esse et

;

factum

iri.

participia activa instantis et futuri,

passiva praeteriti tantum

instantis hic et haec et

hoc

fiens

futuri

factuis

rus factura

facturum,

praeteriti

factus facta

factum.

supiua fiendi fiendo

ma||defio

fiendum.

et

quae ab hoc sunt, patefio

et

calefio tepefio
fio

expergefio

mansuefio liquefio adsuefio arefio,

declinanlur.
infinitivum

quae

lerminantur omnia similiter

fio

huius verbi quod est

per

facit,

fieri,

cum

omnia verba

activa voce elata in e faciant, velut

amare docere munire.

jo

VERBA TEMPORIBVS CO.NFVSA

Instantis temporis

memini meministi meminit,

futuri

inperfecti

memineram,
impera-

perfecti
tiva

memini, plusquamperfecli memineram,

futuri

merainero.

instantis

non habet;

instantis et inperfecti

memento, plurahter mementote. optativa utinam meminerem, perfecti merainerim, plusquammeminerim.

temporis

J "
ih

perfccti

meminissem
infinitiva

futuri

subiunctivorum futurum

cum menon

minero.
habet.

praeteriti

tantum meminisse.
haec
est
tria

participia

et

cetera simihter, novi odi pepigi.

ne imperativum qui-

dein habent omnino,

sit,

cum

etiam in

eo

quod
[sit].

memini futurum tantum

quibus nota-

et

hoc

in

secunda persona dumtaxat

in his verbis

vimus vimperativa deficere, bus modis intendi possc,

quae suut novi meraini pepigi odi coepi,

dicunt enim

gramtri-

3o

matici inducunt imperativa hoc modo.

omnia imperativa

ut dic dicas dixeris,

et ita distingunt:

dic ex eo
et

quod

est regulae solitae

quam

in deciinatione

obscrvamus; dicas autem

dixeris per defectionem impcrativi, ut sit fac dicas et fac dixeris.

quorum
35

alterum est optativorum instans

1
liis

et

futurum
et

item

sul)iunctivorum instans,
fisurum
iri

praeteriti fisus esse

couii<lo

AM

AliM

fisum

iri

et

AM
pluraliter

4 ab

ab

his

conponuntur ul confido

faotus esse B faetum ire (iri A) et facturum iri 12 factum esse ab his conponuntur ut patefio B 16 ab his patefio 17 et quae flo omnia terminantur sr atque fio terminantur aquae fio tepe ita terminantur B similitcr declinantur PutscJdus oiunia similiter terminantur ABM, om. <s 19 faciant A faciunt 21 Instantis uelud B 23 359, 22 nolit Charis. p. 228 sqq. non b uno 24 utinam memiuerem B utinam memineram unum B 25 fut. 27 ne nieminerem A fut. meminerani nec B 29 in secuiida dumtaxat persona. quorum CAamia* quod.<4^yi/ iu \\\i Churisius 34 imperaiiui CArtmjMS impleri ^Z?.!/

ABM

AM

futuri esto

ABM

AM

AM

BM

AM

BM

AM

AM

ART. G!I\MM. LIB.

quod
cst dicas;
iiinc

I
p. 353

'550

-o5

I>.

altcrum subiunclivorum futurum sivc perfcclum,

imperativa
ul

quod

est

dixeris.

ergo

verbis

quae proposuimus adsignant,

<iuod
figuralur ita,

quae

non habcre nolavimus,

quod ipsum eliam
5

meminens,
ut
sit

fac mcujiueris.

in

omuibus observari verbis potest, quamvis imperativa

,

habeant sua, velut ames

simililcr et cetera

fac

ames,

et

amavcris, ut

sit

fac amaveris.

doceas,

fac doceas,

docueris, fac docucris, vincas, fac

vincas, viceris, fac viceris, itcm munias, fac munias, munieris, fac munieris.

pracponuutur autcm imperativis

quaeso hortor,
10

alia

multa,

vehit

[1

volo

rogo

peto

moneo
et ipsa

id

cst

volo facias, royo dicas et cetera.

Dcchiiafioiics ilem

corum verborum insoruimus quae videntur

instautis
;

defectiva essc et

ambigue dcchnari.

volo vis vult

vohmms

vultis

vohmt;
turi
tis
15

inperfccti

volebam; perfccti volui

[)hu'ahter

plusquamperfecti volueram;
voletis volent.

fu-

volam voles voht,

fac velis velit^

volemus

imperativa instanvelito
velit,

pluraliter velimus volite

vchnt;

futuri

plu-

raliter

vclimus vclilote velint.

perfecti volucrim,

optativa

iustantis

utinam vchin,
futuri

inperfecti

vellem,

plusquamperfecti voluissem,
voluero.
voliiisse.
siniilitcr

velim.

sub-

iunctivorum hiturum
instanlis velle,
ct
20

cum

infiuitiva

instanlis el praeteriti iustantis

tantum;
et

praetcnli
et

participia
et

tantum hic

haec
circa

hoc volens

cetcra.

nolo malo.

quamquam
et

etiam

haec verba simililcr imperativa observare debemus secundum adnotationem

praccedcntem.
s<!<l

suut

qui

ita

dicunt,
nolit.

mahs nohs,

optativa

utinam

malim malis malil

perfecli
25

ct

nolim nohs

Verbum activum fmitivum

tollebam
^

tertiae

coniugationis

tollo

lollis

follit,

in-

perfecti

sustuli,
,

plusquamperfecti siistuleram,

futuri

tollam.

imperativa toUe tollat

perfecti sustulerim,

futuri tollito tollito.

optativa utinam tollefuturi

rem,
lam.

plusquamperfccti sustuhssem,
,

utinam
,

tol-

subiunctiva

cum

tollam

inpcrfccti tollerem

perfecti stistulerim

plus-

quamperfecli sustulissem, futuri sustulero.

lisse,

infinitiva tollerc;, praeteriti sustu-

futuri s^ublatum ire vel

sublaturum esse.
supina
tolhmdi

participia instanlis hic tol-

3oIens,

futuri
ita.

hic

sublaturus.

tollendo

tollcndum.

passivi

declinatio

tollor tolleris tolhtur, pluraliter tollimur tollimini tollunlur;

inperfecti tollebar;

perfecti

sublatiis

sum

et

fui;

plusquampcrfecti sublatus

eram

et

fueram;

hituri tollar tolleris

tollelur, plurahter tollemur tollemini

toUentur.
35

imperativa tollere tollatur, pluralilcr tollamur tollamini tollantur;

tollitor.

quasi fu||turi

optativa utinaio
et fucriin
,

lollerer tollereris tollcrctur,

p<;rfecli

utinam sublatiis sim

futuri

plusqiiampcrfecti sublatus essem et fuissiim,

utinam

tollar tollaris.

subiuiictiva

cum

tollar,

inpcrfecti tollercr tol-

2 praeposnimus Charisius
om.

ut sit fac aniavcris

om.

ABM,
17

udd. Charisius
dicas

fac ilocueris et fac vincas et fac niunieris om.

14 velil om. Charisius 21 dicunt malis nolis maiini malis malit et optatiua utinam nolim nolis noWlABM dicunt malis nolis, et optativa tantum instantis et praeteriti utiiiam n\alim malis malit et nolim nolis nolit Charisius 23 Verbum 29 sublatum ire 360, 4 sublatu Charis. p. 222 sustulalur mire sustiiiaturum ire uel sublatum esse 30 passiua
est volo

facias rogo

Charisius

id est facias dicas

infinita

ABM
A

19

similiter ut nolo

ABM ABM simililer nolo

6 doccas priore loco B 9 iil

ABM
B

ABM

360
p. 355. se P.

DIOMEDIS
perfecti
el

lereris tollerotur,

cuin

sublatus
futuri

sim

et

fuerim,

plusquamperfecli
infini-

cum sublatus essem

liva
leriti
tolli,

fuissou,

cum

sublalus cro ct fuero.

iri.

praeteriti

sublatum esse,
futuri tollendus.

futuri

sublalum

participia

prae-

bic sublatus,

supina sublatum sublatu.

Verbi corrupti alia doclinatio.

fecti

temporis instantis

sum

es

esl,

inper-

eram,

perfecti fui,
sit
,

plus(juamperlecti fueram, fuluri ero eris

pluraliter

erit.
,

im-

pcrativa instantis es

simus este

sint

fuluri eslo eslo

plurain-

liter sitnus estole sint et sunto.

optativa instantis utinam sim sis sit,

perfecti essem,

perfecti fuerim,

plusqui^mperfccti
inperfecli

fuissem,

futuri

utinam
fuerim,
lo

sim.

subiunctiva

instantis

cum sim,
vel

essem,

perfecti

plusquamperfecti
praeteriti
futuri

cum

fuissem, futuri
fore
et

cum

fuero.
ire
et

infinitiva

inslanlis esse,

fuisse,

futuri

futurum

futurum esse.

participia

tantum hic futurus.

lesum

quae ab eo conposita sunt, velut possum adsed

*ex
15

sum praesum
bis

absum inlersum obsum prosum supersum.

etiam
inter
instantis,

duo

ista

habent parlicipia

praesum

et

absum.

nam
;

praesens et absens dicimus.

tur

haec quae
(facit

cum

sic7n

verbo pronuntiancuius

hoc solum possum non potest videri

instantis

enim perfectum potui)

declinationem inseruimus.

possum potes

potest, pluraliter possu-

mus

potestis possunt,
futuri

inperfecti poteram,

perfecti polui,

plusquamperfecti
20

potucram,

potero.

imperativa instantis possis possit, pluraliter pos-

simus poteste possint;

possint et possunto.

futuri potesto possit, plura||liter

possimus potestote

optaliva instantis utinam possim,

possem, potuerim,
infmitiva
iri-

potuissem, futuri possim.

stantis et praeteriti

subiunctiva futuri
;

cum

potuero.

tantum

futuri

non habet:
futuri

instantis

posse,

praeteriti

poluisse.

participia instantis

tantum;

non habet:
ne

instantis
instantis

hic

et 25

haec

et

hoc potens.

sed quidam dicunt

participia

quidem

temporis habere.

nam

potens
is it,

nomen

est, 6 dvvarog, ovx

Swdfievog.

Aliud corruptum eo
ibat,

pluraliter

imus
ii

itis
isti

eunt; ijq^erfecti ibam ibas

iit,

pluraliter
;

ibamus

ibatis ibant;

perfecti

plurahter ihnus

istis
30

ierunt vel iere

tis

plusquamperfecti ieram ieras ierat

ibo ibis
ibit,

pluraliter
ibitis

ieramus ieraimperativa

ierant;
i

futuri

pluraliler ibimus
ite

ibunt,

instantis
itote

eat,

pluraliter

eamus

eant;

futuri ito eat,

pluraliter

eamus
issem,
ire,

eant et eunto.

optativa

instantis
fuluri

utinam eam,

irem,

ierim,

futuri

utiuam eam.

subiuncliva

cum

iero.

infinitiva

instautis

sublatum esse sublatus csse 3 praeteritij inperfecto 4 sublatu 5 Verbi corrupti 7 futuri 8 363, 2 esu Charis. p. 231 sq. sint 12 fore fuero 14 obsum] adsum AM, om. B: obsum addii Ckarisiiis et Diomedes p. 379 15 praesum et absum. nam et praesens et absens dicinius Ckarisius praesum nam (nam om. B) praesens et absum absens dicinuis 10 Item haec quae 3um uerbo pronuntiantur codices Charisii quae cum uerbo reponuntur s quae quae cum ( quae q< B) uerbo praeponuiUur cuni uerbo componuntur Cacsarius 24 futurum non habent 27 odyom.

ABM om. ABM

ABM

ABM AM
B

AM

ABM

ABM

natos uox odynamenos 28 correptum .^^J/

odynatos uox odynanietos 29 iimus iislis^ imus \\.iiiAM

eanto

AB

eant et ea.vuuto

odynatos o.dynamenos B 33 eant et eunto s cant

et

ART. GIUMM. LIB.

praeteriti isse, futuri ituni
tis

I
p. 356. 57

3G1
r.

ire itiu-um esse

[et

itum

iii].

parlicipia

instan-

hic et haec et hoc iens,

futuri

iturus.

et

quae ab eo conposita sunt,

abeuntein

prodeo exeo circumeo praeeo

abeo coeo ineo vcneo subeo adoo queo neanteeo.

queo pereo
5

transco praetereo
celera,

prodcuntem

subeuntcm
alioquin

dicenius

et

non prodientem
inperfecto
erat

[non]

abientcm subientem;
a
te

peccabimus.

verbum inpersonale
itum
et

itur a

me

ab

ilio

nobis a

vobis

ab

illis,

praeterito

ibatur,
fuerat,

praeterito perfccto

itum est et fuit,

plusquamporfecto
eatur.
10 riti

futuro

ibitur.

imperativa instanlis
praetcfuturi

optativa instanlis utinam eatur,

praeteriti inperfecti iretur,

perfecti ituni sit ct fuerit, plusquamperfecti itum esset et fuisset,

eatur.

subiunctiva tcmporis instantis

et fuissct,

cum
iri.

eatur, iretur, itum

infinitiva

sit

el fuerit,

itum esset
lis iriy

fuluri

itum

erit

et fuerit.

temporis instan-

perfecti itum esse, futuri itum

participia

non habet.

Verbum corruptura activum

15

instantis temporis fero fers fert, pluraliler^

tii-

ferimus

fertis

ferunt; inpcrfecti ferebam; perfecti tuli; plusquamperfecti

leram; futuri feram feres feret, pluraliter feremus feretis ferent.

instantis fer ferat, pluraliter

imperativii
ille,

feramus ferte ferant; futuri ferto tu ferlo

et ferunto.

pluraliter feramus fertote ferant

optativa instantis et praeleriti

inperfecti utinam ferrem, perfecti tulerim, plusquamperfecti tulissem, futuri

20

feram feras
ferre,

ferat.

subiunctivorum futurum latum

ire

cum

tulero.

infinitiva

instantis

praeteriti tulisse, futuri

et

laturum esse.
latum est et

inpersonalia in-

stantis fertur, inpcrfecti fcrebatur, perfecti

fecti

fuit,

plusquamper-

latum erat et fuerat, futuri feretur.

latu.

gerundi ferendi ferendo fercndum

latum
25 turi

participia instantis hic et haec- et

ct

hoc ferens haec

,

ferentia

fu-

hic laturus.

quae ab eo conposita sunt

confero
refero
effero

ut defero adfero profero

praefero offero
suffero.

differo

antefero aufero perfero infero

Passivi verbi declinatio.

feror fereris fertur, pluraliter ferimur ferimini

perfecti
latus

feruntur;
30

inperfecti
el

ferebar;

sum

et fui;

plusquamperfecti

latus
fiituri

eram

fueram; futuri ferar fereris feretur.

optativa utinam ferrer,
praeteriti

imperaliva ferre feratur,

latus
fcrar.

fertor.

perfccli
futuri

sim et fuesubiunctiva
plus-

rim,

plusquamperfecti latus essem et fuissem,

ferar,
praeteriti inperfecti ferrer,

cum
35 ferri

perfecti latus sim et fuerim,

futuri
iri.

quamperfecti latus cssem et fuissem,

,

latus ero
participia

et

fuero.

infinitiva

pcrfecti latum essc

futuri

latum

praeteriti

hic latus,

futuri hic ferendus.

supina latum latu.

itum ire ituruni (itum ire iriturum A') esse et iturum iri participia ilum iturum esse Charisius. i(um iri ex declinatione verhi inpersonalis itur interpositim esse videlur uideo 3 adoo Charisius odeo 5 dicemus Chariom.
1
ire

ABM:

vel

abientem peccauimus abeunlem 6 peccabimus 9 instantis] inperfecto A, om. 11 eatur ? ibitiir 26 confero (conferor M) refero antefero confero effero antefero A. refero ei effero habei Charisius 28 fereris et Diomedes p. 381 feriris ferris uel ferre grammaticus de verbo p. 180 ed. Vindob. 30 ferre ferratur B 35 praeteriti] instantis AliM 36 supina B supinam supinum A latu om.
sius

dicitur

ABM

BM

BM

AM

ABM

AM

AM ABM

GRAMM.\TICI LATINl

I.

24

362
p. Xil. SH P.

DIOMEDIS
Aliud corrupliim edu es csl cdimus estis cdunt,
cdelciin

cdcbas cdcc(b*ras

bat,
rat,

edi edisli cdit

cdimus

cdistis

cdcrunt vcl edcre,

cdcrain

cde-

edam edes

cdet edemus edelis edcnt.

ille

imperaliva es edal cdainus csle

estote, edant vel
||

edanl; fuluri esto tu, esto

veteres cde edat
vel cdunto.

vel cdat,

edamus,

edunto:
:.

edamus

cditc cdanl,

futuri edito cdat

cdamus

cdilolc cdant

optativa instantis ct inpcrlecti

ulinam essem esses essct essc-

mus

essetis essent, ut Terentius

ut de symbolis essemus;
perfecti

ederim

cderis

edcrit

edcrimus ederitis edcrint,

futuri

plusquamperfecti

cdissem edisses edisset edissemus edissetis cdissent,

cdamus
fecti

edatis edant.

subiunctiva

inslantis

cum cdam

cdam cdas edat cdas edat edamus

lo

cdatis edant, inperfecti

cum esscm

csscs esset esscmus cssctis essent, per-

ederim ederis ederit ederimus ederitis ederint, pbisquamperfecti edisedisses edisset edisscmus edissetis
edissent,
futuri

j 1

sem

cum edero
practeriti

ederis
edisse,
i-,

edcrit ederimus edcritis ederint.

infinitiva instantis

esse,
esse.

veteres edere et cdissc;

stanlis eslur,
fecti

futuri

esum

ire

et

esurum

inpersonalia in-

inperfecti edebatur,

perfecti

esum
supina

est et fuit,

piusquampcr-

csum
et

erat et

fuerat,

futuri

edctur.

cdendi cdcndo

edendum

esiim esu, non estum estu: vulgaria enim sunt.

participia instantis hic ct

20

haec

hoc edens,

futuri esurus.

et

quae ab eo derivantur, coraedo amsic

bcdo abcdo circumedo.

edo edis edit:

adnotabimus tamen veteres etiam

de oratore

declinasse,

Cato ad (iHum vel

Mepus multum somni

adfert qui illum

edit', et Vergilius

ne te lantus edit tacitam dolor.

passivo genere edor ederis editur,
fui,

inperfecto edebar, perfecto esus

sum

et 25

plusquamperfecto esus eram

edentur.

et

fueram, futuro edar ederis edetur edeedere

cdatur

mur edemini
futuri editor.
et fuerim
,

imperativa

edamur edamini edantur,

perfecti

optativa utinam edercr cdereris ederetur,

,

esus

sim

plusquamperfecti esus essem et fuissem

subiunctiva

futuri

edar edaris edaederer,

et
30

tur

edamur edamini edantur.

cum

edar,

inperfecti

perfecti

cum

esus

sim

et

fuerim,

plusquamperfecti

cum
et

csus

essem

fuissem, futuri
futuri

cum

esus ero et fuero.

infinitiva edi, praeteriti

esum

esse,
et

esum

iri.

participia praeteriti

hic esus,

unde

comesus dicimus

correplum 1 2 edistis ederunt B editis edunt 3 es] est duahus lilleru deletis , ul est fuisse videulur, B este] edite 7 Teventius] Eunuch. III 4, 2 10 edam edas edat edamus edatis edant B edam edes edet edimus editis edent A edam edes edet edemus edetis edent 11 edamus edatis edaui B edimus edetis edint A edimus editis edent 15 esse et edisse ueteres edere praeterito edisse esse et edisse ueteres ptur edis edisse A 16 futuro essurum esse et essurum ire inpersonalia B futuro esurum esse esurire et inpersonalia 19 non est tamen estu 21 adnotauimus A id notauimus 20 diriuantur B 22 Ciceio de oratore ad fiiium ed. Ascens. a. 1516 de Aialorc coniecit Lersckius epkem. antiq. a. 1844 p. 445: cf. lahn. nunt. sociei. Saxon. a. 1850 p. 267
e*

ABM

AM

ABM

AM

BM

BM ABM

AM

multi

tacita

23

fert

Vergilius] Aen. XII 801

24 nee s

lanlum

edat s

ART. GRAMM. LIR.

cometlendus
hic edendus.
,

I
p.

363
35S 0

K
fuluri

non comostus noque comesUirus,

supina

ut vulgus cxistimat;

esum

esu.

INPERSONALIVM VERBORVM nRci.INATIO

Paenitet
5

verhum inpersonale
paenitet

indicativo

modo dictum
tcraporis

coniugationis so,

cundae numeri
nabitur
nitebat
illos;
sic.

.singularis figurae simplicis

instantis

quod

decli-

me

tc illum,

paenitet nos vos illos;

inperfecto paete illum

me

te

illum nos vos illos; perfej(cto paenituit

me

nos vos

plusquamperfecto paenituerat

me

te illum

nos vos

illos;

fufuro pae-

nitcbit
10

me

te illum

nos vos
te

illos.

imperativo
illos.

senli

paeniteat

me

illum

nos vos

optativo

modo tempore tantum modo tempore

vos
illos,

praeprae-

senti et inperfecto

utinam paeniteret

me

te

illum nos

perfecto

utinam pacnituerit
paeniluisset

me

te

illum

nos vos

illos,

plusquamperfecto

utinam
te

me

le illum nos vos illos, futuro utinam paeniteat

me

illum
tc

nos vos
15

illos.

coniunctivo
illos,

illum

nos vos

modo tempore praesenti cum inperfeclo cum paeniteret me te illum nos

paeniteat

me

vos

illos,

cum paenituerit me te illum nos vos illos, plusquamperfecto cum paenituisset me te illum nos vos illos, futuro cum paenituerit me te illum nos vos illos. infinitivo modo numeris et personis tempore praesenti paeperfecto
nitere, praeterito paenituisse.
20

ab hoc inpersonali verbo usurpatum est parel

ticipium temporis instantis hic

haec

et

hoc paenitens.
participia
et

quidam autem
habere.
nani

dicunt inpersonalia

neque

activa

neque passiva

pudens non

est participium sed appelJatio,

unde

inpudens.
indicativo

Aliud inpersonale.

venitur

verbum inpersonale
venitur a

modo dictum

coniugationis tertiae productae numeri

>r,

singularis figurae simplicis temporis

instantis

quod declinabitur

sic.

me

a te ab

illo

a nobis a vobis

ah

illis,

inperfecto veniebatur, perfecto

ventum

est et ulteriore

ventum

fuit,

plusquamperfecto ventum erat

imperativo

et ulteriore

ventum

fuerat,

futuro

venietur.

modo temporis

tantura praesentis veniaiur.

optativo

modo temsit

pore praesenti et inperfecto utinam veniretur,

30 e^

perfecto

utinam ventum

fuerit, plusquamperfecto utinam

veniatur.

coniunctivo

ventum esset et fuisset, futuro utinam modo lempore praesenti cum veniatur, inperfecto
futuro

cum

veniretur,

perfecto

venlum esset

et fuisset,

cum ventum sit et cum ventum

praeterito

fuerit,
erit

plusquamperfecto
fuerit.

et

infinitivo

cum modo
ven-

tempore praejenti veniri,

3i

ventum esse

et

fuisse,

futuro

lum

iri.

Conlingit
tiae

verbum inpersonale

indicativo

modo dictum
||

coniugationis ter,

correptae numeri singularis figurae simplicis

lemporis instantis

quod

M 26 uenitum est uenitum fuit ABM 27 uenitum erat ABM uenitum imvai AB, om. M 29 uenitum ABM 30 uenitum esset ABM 32 uenitum AM 33 uenhum esset ABM 34 uenitum uenitum erit ABM esse.l/ explict 35 explt B) .wekvcvr AB 36 contigit ABM
1

exaeslimat

num esum A
bcre

ABM

2 supina edendi edendo edendum esum esu^ff supina esum supi11 perfecto] futuro 21 neque (a udd. A) passiua participiuui lia-

ABM ABM

%\\,

sit

iri

24*

364
p.
3(i((.

DIOMEDIS
f)l

P.

(leclinal)itur

sic.

contin^it

inilii

libt

illi

noltis

vobis

illis,

inpcrrcclo confuluro conlinget.

lingebal,

peifeclo contigit,

plusquamperfecto conligerat,

imperativo

modo

leniporc praesenli contingat.

optativo niodo tempore prae-

senti et inperfecto

ulinam contingerel, perfecto conligerit, plusquamperfecto

contigisset

futuro contingat.

lingat, inperfeclo

cum

contingcret,

fecto

cum

contigissct, fnturo

modo temporc praesenti cum concum contigent, plusquampeicum contigerit. infinitivo modo temporc praeconiunctivo
perfeclo

senti contingere, praelerilo contigisse.

DE SrEClEBVS TEMPORIS PRAETERITI PERFECTI

Coniugationum
perfecto in
legi.
i

omnium

verha

littera

terminata

tempore praeterito
docui,
in

lo

litteram ullimam mittunt,

ut

amo amavi, doceo

lego

variantur

autem species

in

prima coniugatione quater,

secunda

quinquies, in terlia correpta novies, in terlia producta, 'quae a quihusdam

quarta dicitur, quinquies.

Coniugationis primae temporis perfecti formae sunt quatluor, quae

muuna

15

talionem capiunt in hunc

modum. prima
ita

est in

qua semper

inest et

abundat syllaba, cum maior pars

fortunavi,
festavi
,

cadet, quasi sospito sospitavi, forluno

aro aravi,

famulo famulavi,

propalo propalavi,

manifesto mani-

profano profanavi, duplico duplicavi, noto notavi, tumulo tumulavi,

,

excuso excusavi

amoeno amoenavi

nauseo nauseavi

multo multavi

paelaeto

20

dico pacdicavi, fcnnento fermentavi, libro libravi, lamento lamentavi

laetavi
,

lorico loricavi,

humo humavi,
|1

stipo

stipavi,

sacrifico

sacrificavi,

triumpho triumphavi, fundo

aequavi,
supplicavi
laetifico
,

fundavi,

fuco

fucavi,

focilo

focilavi,

aequo

laetificavi,
,

aucupo aucupavi,
,

vestigo vestigivi,

supplico
,

hilaro hilaravi

develo develavi

levo levavi , involo involavi

sedo

20

sedavi, deturbo deturbavi, coravi,

cavo cavavi, insimulo insimulavi, stercoro sterfulmino fulminavi,

sincero

puto putavi, stimulo stimulavi,

iaclavi,

commodo commanduco
30

modavi, iaclo

considero

consideravi,
est

sinceravi,

manducavi,

id est

edo; proprie autem

quod Graeci dicunt (laoaanac,

mando, ideoque Probus negat recte dici piscem vel aHud tenerum quid raanduco, sed potius edo, quod significat iad-iu). manducanam cum dicam edo, quid faciam tur autem quod dentibus reluctatur. ostendo, cum vero manduco, non tantum quid faciam ostendo sed et quahoc
est identidem
liter

faciam.

veteres

tamen

et

in

edendi

significatione

manduco

dixere.

.'^72, 18 8 contingere] contingi ^45/)/ 15 Coniugationis 16 prima est cum maior pars ita cadet iu qua a semper inest et in a abundat syilaba sicut ? cum maior pars ita cadet in qua semper a inest et una abun17 sospito sospilaui portuno portunaui dat (abuudet M) syllaba quasi 18 aro araui oro oraui suspiro suspiraui et porto portaui s 20 nauseaui A 21 iacto laetaui pedico pedicaui nausiaui nausaui leto letaui foclo foclaui 25 deuelo deuelaui A\l 23 fuco fucaui fugo fugaui A lauo laui debello debellaui B leuo leuaui Putschius lauo lauaui 29 id rccvzo j^aog Koanog 5 massume est edo om. 30 idemtidem edendenti haud B denti haut deleio v. liaul tidem 32 denti aut 31 esthlo deuti ?

1 contigit

mihi

ABM

tunsi Charis.

p.2lbsqq.

ABM

M BM

ABM
A

AB

ABM
AB

ABM

ABM

ABM

AR

BM

ART. GTUMM. LIB.

vindico vindicavi
:

I
p. 361. 6>

365
1>.

lioc

animadverto et piinio, ut Sallustius *nisi

verbum non pro defcndo veteres dicebant sed pro vindicatum fuerit in noin

xios',

et

in

Catilina

'vindicatum

pugnaverant'.
5

decollo decollavi: hoc

eos qui contra imperium verbum apud vetercs decipio signiviclus' * quae significatio apud secundo 'qiiem ad modum
et

ficat,

ut

apud Plautum *una est decollavit'; item Lucilius duodecimo

'quibus fructibus

me

decollavi
sit

Fenestellam invenitur in libro epitomarum

Caesar
10

piratis captus

utque cos ipse postca ceperit

cacsos dicebant.
angit

decollaverit'.
cavi

veteres autem

securi

praefoco praefout

Probus quasi novam vocem miratur.

enim veteres dicebant,

Vergilius

et
Lucilius

angit inhaerens.

tamen

ait

et
15

suffocare lacunas
Modestus, quia
sit

conatur.
inchoo inchoavi:
a
sic

dicendum putat

lulius

conpositum

chao

initio

rerum.

sed Verrius et Flaccus in postrema syllaba adspiranveteres

dum
20

probaverunt.
|j

cohum enim apud

Tranquillus

mundum

significat

unde subsuo pleest.

tractum

incohare.

quoque
similat

his adsentiens in

libello

nissime edere incohata disseruit.

non dicimus sed simihs

sane

dixerunt auctores simulat per u, hoc est 6ju.omfi, ut Cicero de re puplica

'nullum est exemplum cui malimus adsimulare rem publicam',

Vergilius

formam adsimulata Camerti.

25

secunda forma est quae licentia antiquitatis

vel

consuetudinis

libentius

non defendendo non deferendo A 1 non pro defendo ? non defendo in noxios in noxius salustius ABM. lug. 31 3 2 animatuerlo B decapito b 4 decipio dicipio 5 apud Plautum] Capl. III 1, 30 in Catilina] 9 una est quae decollauit s in Captiuis, illic mihi una est spes coenatica, ca si deG quibus me fructjbu' collabit, redibo liuc ad senem ad coenam asperam Buschius uiclus om. g decoliam decollaui 1. Dousa. Lucil. sat. rel. XII 5 /j. 51 quae significatio apud Fenestellam aliter inuenitur ?. excidisse allerius signifiralionis definitioneni vidit Wesselingius var. lect. I 20, quamvis non recte intellexerit Fenestelcaepeatque 7 epitoraatum ? 8 utque ipse om. lae verba coeperit A et om. 11 Vergilius] Aen. VIII 2G0 12 et faucibus anrit lacunas corr. lagunas laguna B, om. 5 git inliaerens ? 14 sufTucare 17 a chao g acho uerius et flaccus acoo 18 incho inchoaui A probauit coniecit Casaubonus in Suel. Verrius Flaccus aliique vel Verrius Flaccus Caes. 46 quorum posterius probandum fuit, nisi grammalici a-rorem relinquere maluis18 probauerunt sem. de Granio Flacco cogilavit Milllerus praef. Fest. p. XIV putauerunt cohum Putschius praeeunle Casaubono l. c: cf. exc. Fest. p. 39 ed. cohaum ? autcm eaim Mull. choum 19 incohare Putschius et Caadsentiat corr. adsentiens iani bcUo suo plenissime saubonus inchoare edere inclioata disseruit el codex Scioppii susp. lect. II 2 libello suo plenissime aedem inchoatam ita disseruit s libello suo plenissimo aedem incohatam ita disseruit Putschius. non periinere haec ad Suet. Aug. 60 aedcm lovis Olympii Athenis antiquitus inchoatam vidit Casaubonus l. c. foriasse ea de re disseruit 20 similo non 21 omyazi omiazi B bfiov zi Scioppius l. c. 22 nullum est exemplum om. ? quam alimus quam alius 23 Vergilius] quasi alius 5 rem puplicam Aen. XII 224 25 libentius licentius

BM

B A

BM

AM
A

BM

BM

ABM:

AM

ABM ABM

AB

ABM

AM BM

ABM

BM

3(>6
p.
31)2.

DIOMEDIS
U3 P.
i

vitat et in

litterain
,

puram
tono

dcsinit
,

nulia

duce consonante,
,

ut

est

sono
,

sonui

crcpo crepui

tonui

trico fricui

veto velui

seco secui

in-

crepo increpui,
necui,
ct

plico plicui,

cubo cubui, domo domui,

et

luico micui,

neco

quasi crepui;
dilferre

verum taraen
necui
quasi
et

necavi

legimus, ut
necavi

nectus necatus,
occidi,

hoc

malunt,

buirocavi,

ferro

unde
qua

necem

catMlem

appellamus:

adieclis

praepositionibus

intono

intonui,
est

explico explicui,

conplico conplicui,

replico replicui.
fil,

tertia forina

a littera eximilur et iteratio syllabae

ul do dedi,
obstiti,

sto

steti;

et

adiecta

praepositione,
praestiti.

ut

esl

exto

extili,

obsto

prosto
est

prostili,

praesto
|)ro lo

apud anliquos hoc verbum pro meHus

ponebatur aut

antecedit aut superat.

nisi

nam

in

dandi significatione j)raebeo potius dicebant,

quod Salluslius secundo

et

creditis';
Seneca de

Cato ad
^si

officiis

ait *utrum vicem me aerarii praestare Magnum -ait 'interempto praestari'; rursum cervicem praestilero' ait pro praebuero. est

autem hodie horum verborum

facientis,

ista

divisio ut sit

praebeo patientis,

praesto

15

ac

perinde praebui occasionem

quarta
species
in
in
vi

aut

operam,

praestiti

fidem ac
sic

rcm dicamus.
ut prior syllaba,

quidem syllabam
fuerat,

desinit,

tameu

quae
lavas

praesenti correpla
lavi,

perfecto tempore proprae||positione adiuvo

jd

ducatur,
adiuvi.

ut

lavo

iuvo iuvi,

et

adiecla

Secundae coniugationis formae sunt quinque.

tcram cadit nulla duce consonante,
vigui, floreo florui,

prima est quae

in

lit-

splendeo splendui,

niteo nitui,

vigco

emineo eminui., tcneo lenui; sed

stupeo stupui,

et tetini

legimus: pal-

leo pallui, horreo horrui,

calui,

terreo terrui,

tepeo tepui, caleo

20

torpeo torpui, calleo callui, arceo arcui,

valeo valui, praebeo prae-

bui, egeo egui, indigeo indigui, studeo studui, rubeo rubui, censeo censui,

sorbeo sorbui, Cicero in Tusculanarum secundo

sanguinem omnem sorbui;

item sorpsi apud auctorcs aHos leginms:
adhibui,
redhi|)ui.
et

adiecta

praepositione adhibeo
cohibui,

prohibeo prohibui,

inhibeo

inhibui,

cohibeo

redhibeo

30

secunda forma est qua prima syllaba ex correpta perfecto provoveo vovi,
accieo

ducitur, sedeo sedi, faveo favi, foveo fovi,

vidi,

caveo cavi,
lertia

video

neo nes nevi,

frico fricuicr frigo

fleo fles

flevi,

cieo civi,

accivi.

forma

4 necaui^ negtmiAM 3 neco] Priscian.p. Sdl 7 qua a C/iarisius quae a.ABM cum g qua Puischius 12 saluprosto prostitipos^praesto praestiti habentABM,om. s Saihistius ait libro tertio 5: inepistula Cn. stius secundo ait sallustius sccundae aut eram con\ erani A, om. s aerarii B eram 13 urediPompei ad senatum 3 interad magnam ad Magnium g ad niagnum credetis tis praestaris. sursum sene cadeo si 16 occansioemto B. forlasse interemptum sit si A 23 sed et teniui Putschius ex nem 17 desine sic h? s** 24 orCharisio p. 220. tetiai tuentur Nonius p. 178 et exc. Fesl. p. 366 ed. Miill. reo orrui 25 calieo caliui (caleo calui A), quae in codicibus posi 31 rediiibui 27 in Tusculanarum secundo] 8, 20 iam conlocata sunt, ditce Charisio huc transposui 28 sorbuit G. I. Vossius de analog. III c. 22 decolorem sanguinem omnem exsorbuit alios om. B 30 redibeo redibui sospi 29 sonsi sopsi p. 96 33 ceo ciui aceo aciui redebeo redebui b 31 qua Charisius quae

{rigmABM
qufisi

5 differre malu rom 9 exsto exsteti

AB

cum

AM

AB
B

M M

ABM

ABM

ART. GUAMM. LIB.

est

I
p. 3()3. 01

367
l'.

quae desinil

qiiidehi in

litterani praepositis

oonsonaniilius variis,

scd

inceptiva

verhi littera sive syllaba j^eminala, ut

,

mordco momordi, spondeo

spopondi

tondeo totondi,

pendeo pependi; adiecta vero praepositione gerespondi,

in

niiiiatio cessat syllabae, respondeo

6

detondeo dctondi, despondeo

si

despondi,

tniarla forma est quac desinit

syllabam, ut algeo
id

alsi,

ar-

deo arsi,

hacreo hacsi;

quasi passivam

quoque

verbum admittat

decli-

nationem,
in patiendo

invcnimus parlici-pium perfecti temporis baesus: mulceo mulsi,

autem mulsus: suadeo suasi, indulgeo

risi,

induJsi, fulgco fulsi, uriussi.

frixi,

geo ursi, torqueo torsi, rideo

10

tcrgeo tersi,

maneo mansi, iubeo

cadit,

quinta forma est quae extrema syllaba in xi litteras

ut frigeo

mulgco

nuilxi,

rugeo ruxi, lugeo

luxi,

|j

augeo auxi,

aliiceo allexi; sed

apud

\ctcres alliceo allicui legimus: pelliceo pcllcxi, lucco luxi.

duo sane verba,

prandeo praudes

video et prandeo, quae nullius formae regulam servant, aut recte excipientur
;uit

sextam

sibi

formam vindicabunt,
a

ut

video

vidi,

prandi.

nam

in

secundo ordine
sed

noii est reperire

ullum verbum postrema

quare

parte geminari,

prima tantiim,

quale est mordeo momordi.

errant qui dicunt prandidi.

Coniugationis tertiae correptae temporis praeteriti pcrfecti formae sunt

novem.
20

prima est quae desinit quidem

in

vi

syllabam
,

sed tamen similia

tudiucm verborum continet primae coniugationis

id

est

habet ante noi

vissimam syllabam, ut pasco pavi, sterno

stravi.

secunda forma in

pu-

ram

littcram desinit,

ut alo alui, arguo argui,

acuo acui, colo colui, con-

suo consui,

eruo erui, exuo exui,

fremo fremui, molo molui, minuo mislerto stertui,

nui, statuo statui,

vomo vomui, tremo tremui,

pecto
pexui,

incumbo
gignis

in-

25cubui,

consulo

consului,

pono posui,
amicio

gigno
ut

genui,

mcto messui, quod quidam exterminant:

tione Appii Claudii "^qui

amicui,

Brutus laudased Varro in

te

toga praetexta amicuit';

tertia
,

cynorhetore 'celerius
i

mater amixit'.
variis

forma

est

quae desinit

in

quidem litteram appositis

syllaba geminata in

consonantibus

sed inceptiva verbi

littera

30 sive

huuc finiuntur modum.

primam
V

syllabara

iterant

curro cucurri, disco didici, cano cecini, tango

1 desinet

tetigi,

tendo tetendi, pendo

inceptiua littera 2 inceptiua .1. littera 3 tondeo totondi A tun4 detuudeo detundi dispondeo dispondi deo tutundi detundeo detundi 9 tergeo tersi quod 6 admittet 7 inuenimus perfectum tempus 10 iitteProbus et Charisius ei Celsus et Diomedes comprobant Priscianus p. 870

AB

ABM

aliceo A) 11 apud ueteres aliiceo (alliceo apud ueteres allicio legimus . allicui addidi ex Prisciano p. Sll 12 iegimus 15 nam 17 prandidi Biom. p. 348 uUum om. 19 polliceo poliexi 20 continet (conteuet B) et prima est quidem quae desinit (desinet AM) in desinet acuo acui aguo agui calo 22 desinit primae incubui et incum24 incubui Ab incumbui (calo A) calui conso consui genui g giginii 26 mensui.5: messui bui Charisius 25 pono ponui bruclus 27 apii ^.5M cludii.5 amicio ? amico .-^571/ ei (\\\odi Caesarius d liltera quae de s quae te Rivius qui te Pulschius qui de deletu in sed Varro sceleris magister amisit ? amicuit A amiciuit el corr. amicuit cinostretore codex Scioppii susp, lecl. II 6 cinorhetore 28 cynorhetore matamixit

ras Charisius

litteram

ABM

littera

BM

ABM

ABM
B

AM

ABM

AM
A

BM BM ABM

ABM

BM

368
p.

DIOMEUIS
3n w;
,

r.

pependi

pcllo pepiili,
el

pungo

pupu|.;i,

Cicero 'inlellexi quic) euni j^ulefelli,

pugissf^t'; sed

punxi dicimus:

failo

cado cecidi

caedo cecidi,

parco peperci; sed et parsi legimus, ut Teren||tius

egone vitam parsi perdere?

itcm IMautus
5

labori ego
sic enini

hominum parsissem
declinant.

libens.
parci-

mclius veteres,
dicimus.

parsi,

nam parsimoniam, non

ut parsi
facit

moniam

volunt autem quidam grammatici dillerre,

semel
auteni
10

quid factum significet,

peperci

autem
ut
ait

et

semel
in

et

saepius.

participium futurum parsurus,

plicet.

Varro

Laterensi.

scd Plinio dis-

omnia verba quae perfecto prima

plerumque desinunt
curro cucurri.
iterari,

syllaba iterantur adiecta praepo-

sitione

tcndo tetcndi, pello pe[iuli,

praepositione geminatio
expcllo expuli,

pendo pein-

pendi,

adiecta

vero

cessabit,

tendo intendi,
cnrro
percurri.

contendo contendi,

inpendo inpendi,
invenimus

periterari
15

apud

auctores
,

autem
;

non numquam
admissa

verbum quod
duo

est excurro

excucurri

alioquiu
et

percurri dicimus et excurri.

fere verba reperiuntur

quae iterantur

praepositione procul

dubio in eodem statu sunt, posco poposci, deposco dcpoposci;

didioi, edisco edidici,

item disco

addisco addidici.

verba

tertii

ordinis quae iterantur

tempore perfecto ex utraque parte,

tur;

tam prima quam postrema,

cado cecidi;

gcminan-

20

prima

sic,

parco peperci,

curro cucm^ri,

item postrema

syllaba,

addo addidi, reddo reddidi, credo credidi, prodo prodidi, condo abdo abdidi,
indo indidi,
trado tradidi,

condidi,

vendo vendidi;

partici-

pium autem futurum vendilurus,

tamen apud veteres veneor

passivum autem eius veneo

venii.

est

et venditus

sum,

et

apud Plautum *ego illiii

venear'; tyrannus de

agri

cultura

primo 'patrem familias

venda-

cem magis quam emacem expedit esse. nam id melius emitur quam venitur'; Cicero causarum decimo tertio 're vendita iterum empta'. unde manifestum fit venita non dici sed aut venundata aut,
||

ut

Cicero,
\

vendita:

Gaius
quod

Caesar

possessiones redemi casque3

pupugissem ^ 2 punxi puxi A pugxi Terentius] Hecyr. 111 1, 2 B 5 Plaucf. Priscian. p. 880. 887 tus ] Pseud. I 1 3 (5 /?) hominum ? hominem 6 duoruni labori ? 10 passurus iatereuse B Plinio Pulschius plcnio ABiM 11 omnia 12 desinunt B desinet 19 addidici Charis. p. 227 IH cessauit 24 ueuturus A 18 disco dedici A 23 uindo uindidi uenco uenii A ueneo ueni ueno uenii B 25 ueneor aAsr, quod probaverunl Struvius de declin. et coniug. Lat. p. 85 et Lachniannus mus. Hhen. noviss. III p. Qli uenuor B.M uendor A uinditus ut apud Plautum egone ilii uenear ^ 20 uindar tyranTirianus ed. princ. Titianus etiam 5 Cato etiam ed. Ascens. a. 1510: cf. nus Cat. de agri cuU. 2. Titiani nomen post Lachmannum l. c. defendit F. Haasius in Gregor. Turon. de cursu stell. Vratisl. a. 1853 p. 37. fortasse Turranius cf. Varr. r. r. III 1, 3 esse om. Caesarius patrem l\ praef. 6 Plin. n. k 27 emacem s edanam ita vilius Lachmannus nihil melius Gesnerus in Cat. l. c. numquid cem melius /4. Gronovius ibid. 28 venitur Struvius et Lachmannus wenAilnx A uinditur 29 fit ? sit duci B aut uendita ut Cicero posscssiones B ueneatur ? redimi eas postca pluris uenditas z 30 ut om. A, add. a caetero uin1

pupungi 3 parco]

eum

nc

AM

ABM

AM

AM

AM

ABM

ABM
:

ABM

ABM

dita

possessiones

BM

possessionem

easque

BM

M M

casque

ART. GRAMM. LIB.

I
p.

369
300
I'.

postea pluris venditas'.

ut
allido
allisi
,

quarta Jornia esf(juae desinit

,

m
,

si

syllabam,
cessi,

concutio concussi

cudo cusi

evado

evasi

ccdo

ludo lusi,

mitto niisi,

nubo nupsi,

mergo mersi,

plaudo plausi,

prenio

pressi, rado rasi,

spargo sparsi,

trudo trusi, rodo rosi,

uro ussi, carpo

dicimus.

scarpsi,
inccrta

sumo sumpsi, demo dempsi; sed conpositum adimo adewi

autem
,

est ratio

demptae

vel

adpositac praepositionis,

ut,

cum

sit

adimo ademi

demo demi non

faciat sed

dempsi
obripit,

repo repsi
in

unde obrepo
falluntur.
coxi,

dicimus et obrepsi,

non obripio obripis

in
xi

quo

inperiti

quinta forma est quae desinit

10

syllabam,

ut

ango anxi, coquo

iunxi,

cingo cinxi, frigo

linxi,

frixi, fluo

fluxi, figo fixi,

fingo finxi, iungo

lingo
et

mingo minxi; sed meio meis meii

vivo vixi,

et

meio meias meiavi; dicitur

mixi: pingo pinxi, rego rexi, stringo strinxi, struo struxi, sugo suxi, ungo
unxi,

vergo verxi,

pergo perrexi, surgo surrexi,

extinxi,

adfligo adflixi,

diligo dilexi,

emungo emunxi, extinguo

Aemilius Macer

aspicio aspexi, inlicio in-

islexi, neglego neglexi;

'omnium nostrum neglegerit

legerit: necto nexui

auctoritatem', quod
vel nexi, Vergilius

est analogiae propius, quia et

palmas amborum innexuit armis,

Livius in Odyssea
20

nexabant multa inter

Maecenas

se,

nexis
Lucilius satirarum quinto

ti

retia lecto,
retia nexit.
sapio sapivi

tum
25

sexta forma est quae desinit in

l

vi

syllabam,

ut cupio cupivi,

pluris ^^plus M6 \n om.ABM cudo 2 alido alisi posiea om. B, add.b : cudo cusi, sed potius cudi, ut eius compositum, tum primum et corr. cusi B, om. silicis srintillam excudit Achates s cudo secundum Diomeden et Cliarisium et Pliocani cusi, caedo (caeso M) caesiAB.tf 3 nubsi 4 secnndum alios cudi Prisdanus p. 889 uso usi AI faciet 5 ademi om. ABM, add. s 7 faciat uro ussi B uro usi tango tanxi 9 nt ango anxi inde obrepo obrepsi dicimus, non obrepi. in quo g 11 mingo minxi, meio mei et minxi. sed meio meis mei dicitur et 10 cincxi y4 minxi. rego ? mingo minxi. sed meio meiis meii dicitur et minxi. i"ego Cacsarius meio meis mixi Charisius p. 218 et 233 meio meis mexi Prosed mio mis mit bus p. 1483. meio mciis meiit coniecit Struvius de declin. ei coniug. Lat. p. 258 conl. et meo et meio Priscian p. 875, quocum consentit Eutychius p. 2178 melaui 12 sugxi corr. suxi^ 14 exiingo meiaui 15 neclego necAemilius Macer in XVI annalium Priscianus p. 895 Licinius Macer fVeilexi B mater macer uestrum s neclegerit cherlus poet. Lat. rel. p. 92 quod analogiae propius s quinta 16 auctoritatem g ef Pmciawus auctoritate /4^7tf quinta anolegio propriis necto] Priscian. p. 860 sq. 903. analogiae proprius necxiii uel nexi 17 Vergilius] Aen. V 425 18 arborum 904 19 libius in odissea B libens in odissea lybin synodysse innecxuit armi X necxabant iicctabant intra se mecinas 20 21 monetas ?: Proper? tius at tibi qui nostro nexisti retia lecto Caesarius et Priscianus p. 903: Propert. IIH (III) 8, 37. Mdecenatis nomen ex fragmento Maecenaiis a Priseiano l. c. adscripto 22 recia ortum grammatici errori deberi vidit Lachmannus in Propert. p. 263 lecta lectu B 23 satirarum V. tum Lachmannus l. c. conl. Priscian. l. c. satirarum (satyrarum AB) curarum 24 recia nexit g el Priscianus nectit 25 sapivi et om. ABM, add. ? et Charisius p. 218. Probo tamen sa-

cussi

AB AB

M M

ABM

AB

BM

AB

BM

BM

M M

ABM

AM^

ABM

ABM

370
p.

DIOMEDIS
awi

6s

i>.

et sapui, peto petivi,

ci[)iuni

(|iiaLi<)

(|u;M?sivi,

tcro

Irivi,

el fuliiri
in
i

teni[)oris

[i.irli-

triturus.
II

s('[)tima

rorMia

cst

quae

dcsiiiit

([ui<lem

littcraui,

ita

tamen ut

instantis syllaba

prima correpta perfccto tempore pro(Jucatur, ul

cwno
ieci,

crevi, capio cepi,

incipio incepi,
le<,'o

emo emi, fundo fuili, franf,'o fregi, iacio iacui el rumpo rupi, vinco vici sperno sprevi sero lcf,M-,
,

.',

sevi, sino sivi; et

sii

dicitur: lino livi, relino reiivi, Tercntius

relivi dolia
in patiendo litus
facit,

omnia;
ut Vergilius
1
i

ra

gu

s.

octava forma est quae dcsinit in

quidem litleram,
ut

ita

tamen ut

secunda
verti,

lo

persona instantis temporis venire videatur,

mando mandi,
capessi,
viso
iteralio

verto
visi.

suspendo

suspendi,

extendo

extendi,
,

capesso
ita

nona

forma cst quae desinit

fiat,

in di syllabam

tamen ut

mediae syllabae
indidi,
t5

addo addidi,

abdo abdidi, condo condidi, crcdo credidi, indo

tradidi.

perdo perdidi, prodo prodidi, reddo rcddidi, trado

scindo scidi:

hoc autem verbum

forte in

et

siquid ex eo conponi potest, nuUi formae paret, nisi

id

octavam formam contruserimus

verbum, conscindo conscindi

consonante.
syllabis crescat aut

ei

conscidi, detracla usu

quoudam n

scilicet

Quare Siutem praetcritum tempus aul

par
sit

minuatur aut
ut traho
20

non
ut

est

invenla ratio,

nec cur a correptis producatur,

ut sto steti,

traxi,

aut a productis corripiatur,

flo

do dedi, aut utroque prout

ducatur,

flavi,

aut utroque corripiatur,

iaceo

iacui.

sed lectio

auctorum observantia sua nos certiores de perfectis

Coniugationis lertiae productae,

instituit.

quam quidam quartam nominant,

in
vi

for-

mae sunt quinque.

audii,

prima

est

quae desinit

syllabam,

ita

lamen ut

plerumque paenultimam v litteram consuetudo decerpat,

ut audio audivi et

ambio ambivi ambii, garrio

garrivi garrii,

gestio gestivi gestii,

hirrio hirrivi hirrii,

hinlenio

nio hinnivi hinnii,

lenivi

grunnio grunnivi et grunnii,

mu||gio

lenii,

munio munivi munii,

polii,

mugivi mugii,
servio

mollio

raollivi

mollii, polio polivi

saevio sacvivi saevii,

servivi servii,

veslio

30

vestivi^vestii, insanio insanivi insanii,

ligurio ligurivi ligurii, praesagio {)rae-

pni placet dici,

Charisio sapiii vel sapivi,

quod Diomedes etiam approbat Priscianus vius de declin. et coniug. Lat. p. 295
lundo fundi

p. 879;

uinci corr. uici Priscian. p. 898. 899 Vergilius] georg. Iltl 99 12 capeso capisi M\ hacc eadem secundum Diomeden et Charisium o in i convertentia faciunt praeteritum perfectum, facesso facessi, capesso capessi, viso visi Priscianus p. 902 14 abdedi 15 perdedi scindo scidi g scindo scindi scindo sciudidi A. fortasse scindo scindis scidi cf. Charis. p. 21*^
lini"

rumpi

Aspro sapivi et sapii secundum Varronem, unde sapivi et sapii coniecii Stru4 ceriio cernui caepi coepi

et

corr.

fudi

uinco

lino]

iaceo 5 incipio incipi rumpo sero serni sino sinui et subducitur lino Terentius] Heauton tim. III I, 51 8

AM

BM

scidi et scicidi Priscianus p. 890 et 551 Gellius VI 9, 15 nisi fti forte 17 conscindo conscindi detracta

bM

laba

19 quare 22 iacui Charis. p. 228 aut syllabis B ut syiiabis A aut syl20 cur a correptis Charisius cura inter correptis cur inter correptis B 21 a om. A 23 de perfectis instituit A defectis instituit dat de perfeclis B 25 desinit desinet A 26 peneultimam A 31 liggurrio ligguriui liggurrii AB

AB

tamei. B 16 autem conscindo conscidi detracia

AM

BM

AM M

liggario liggariui iiggarii

ART. GRAMM. LIB.

sagivi
pclii,
rivi et

I
p. 3<is.
!)

371
r.

et

praesagii;

parlicipiiim

fiiUinun pracsagitiinis

s(;peli
,

sepolivi se-

reperio reperivi et reperii, partiirio partiirivi cl parlurii

esurii.

esurio

esu-

seciinda forma est <juae desinit in

litteram

puram,

ut volo

volui,
5 sinit

malo malui, operio operui, aperio aperui.

in vi quidein syllabam ad similihidineHi
in

tertia

forma est quae deita tanien ut

primae formae,

illa

tantum modo verba contineat quae

et

prima persona tempore praesenli

coniugalionis,
ut

c ante o habent litteram,

cum

sint tertiae

secundae
quivi,

for-

mulam
10

servant in persona prima

dumtaxat,

queo quis

nequeo

nequivi,
transivi,

eo

ivi;

et

siqua

eorum praepositionibus copulantur, ut transeo

exivi.

adeo adivi, subeo subivi, prodeo prodivi, exeo

in

horum

tan-

tum modo verborum futurum tempus

venii transii adii ct cetera.

bo syllabam

cadit.

ex his etiam

plurima tempore perfecto veterum usurpatione v paenultimam detrahunt, ut

ii

quarta

forma est quae desinit

sentio sensi,

in

si

sylia-

bam,
15

ut

farcio farsi,

sarcio sarsi, sepio sepsi,

haurio hausi,

fulcio fulsi.

quinla forma est quae desinit in xi syllabam, ut sancio sanxi,

fere

vincio vinxi.

apud veteres verba

i

tertiae

coniugationis
adii.

productae

per-

fecto indicativo duphci

finiebantur,

ut

adeo

sed

novitas brevitatis

causa cuncta permiscuit.

quippe sancio sancii faciebant, ut Pomponius ad

et in

Thraseam sancierat,
2oest'
ait,

passivo Cassius Severus

'lege sancitum
extat.

item Lucretius

sancitum quandoquidem
nos autem sanxi dicimus.

Haec de quattuor coniugationibus quae pertinenl ad verba quae analogiae parent,

25

quarum exempla passim

animo
,

perscripta

|]

sunt et sunt nota.

quae

siquis conceperit

non

facile labetur.

sunt enim evidenter exposita.

et Varroni

Menippeo.
ut

Sunt quaedam perfecta a diversis instantibus derivata,

acui,

aceo

aces
luges

acuo acuis acui;

frigeo

friges

frixi,

frigo

frigis

frixi;

lugeo

luxi, luceo luces luxi;

30

fulcio fulcis fulsi,

fulgeo fiUges fulsi;

pavi
,

cerno cernis
[

crevi

cresco crescis crevi ;

paveo

paves

pasco pascis pavi

pavio

sepellio

sepelliui

sepellii

solam B 6 conteneat Buschius neo neui

puram

ABM ABM
ducta
santio

AM

.i.

ABM saepio M perfecto ABM

M:
cf.

2 repperio repperiui repergii operio operui operii s 5 ad et 7 formuiam formulae 8 nequeo

AM

AM
ii

AB

3 om. nequiui
ita

sanxii

ponponius

BM pro18 17 ut adeo adi. ^ ut (ud M) adio adii BM Priscian. p. 004. 907 faciebant M faciebam A faciebat B causius 19 thraream M traseam B traxeam A sautierat M
15
fuitio

12

pene

ultimam

santio

BM

14 fartio farsi 16 uintio

sartio

sarsi

seuerus sancitam est

s

20 Lucretius]

587

21

extot stos

autem xanxi (corr.

dicimus. Haec ? dicinms 372, 6 sed 22 sanxi B sxansi corr. xansi A 24 et sunt om. 9 enim facit haec 23 pertenent B 26 et Varroni Menippeo om. g. videnlur haec ad exemplum vel a grammatico vel a librario uarrom .4 27 Sunt 372,6conomissum pertinere et alieno loco inlerposiia esse pereo conperii bis scripla sunt in B a diuersis s aduersis 28 frigeo friges B frigo friges ^il/ 29 fulcio fulcis*.ff fulceo fulces 30 pavio pavis pavi deleta sunt in B priore loco, omissa posteiiore ei a Charisio
sanxi) accentu

ABM

AM

ABM

372
p.

mOMEDIS
m.
70
]
I'.
;

puvis pavi

sisto

sistis

bteti

stu
tuli

stos

steli

consisto con^iistis constili,

dicitur, ul Terenlius

consto constas constiti: fero fers

fet tetuli

huc
tollo
tollis

ss e
;

pedem)

tuli

quod

in

consuetudine sustuli
dicitur:

facit

eius

tamen
,

perfecli in5

stans apud veteres

sustulo

pendo pcndis pependi

sed

pendeo pendes
discernitur

pependi;
sensus.
rescii
:

conperio conperii,

conpereo conperii.

accentu

acuto enim accentu profertur, quotiens pro eo accipitur quod est

conpereram enim

facit.

conperii vero circumncxo accentu

deciina-

tur,
facit.

quotiens pro eo accipitur quod esl

cum

alio

perii:

conperieram euim
10

Sunl quaedam verba quae Iiabent perfecta duplicia

pepigi et panxi,
lius velli

ut

pango pan^Ms
vulsi; sed

pungo pungis pupugi

et

punxi, vello

vellis

me-

et avelli, ut Vergilius

sine dubio

manesve
idem

rcvelli,
15

de stirpe revellil;
item Laberius aliqua parte
res tetini dicitur:

praevulserat:

teneo tenes tenui;

apud vefe-

tundo tundis tutudi

et tunsi,

explico explicui,

quoniam

et plico plicui, ut Vergilius

explic uit legio;

sed explicavi legimus, ut est apud Ciceronem pro Marco TuIIio.

20

Sunt quaedam verba quae ex una positione diversos sortiuntur

decli-

nationum ordines

et

sensus, quasi

mando mandas, cum

,

mando mandis

cum

dentibus quid consumimus

iter

quod

in

monemus, consuetudine manaliquid

vis,

duco dicunt, volo volas, quotiens alitum

tiens velle quid significamus
;

demonstramus, volo
conpello
dicere,

quo-

25

pando pandis pandere, pando pandas panfundo

fundas fundare;
dico
dicis

dare;

fundo

funjjdis

fundere,
conpellas

conpellis

conpellere,
1

conpello

conpellare;

dico dicas

priore loco consislis consisti.ff posteriore loco et A dicitur ^dicimiis .(4iW 2 consto constas^^W consisto consistas^ Terenti^us] Andr. IIII 5, 3 3 pedem pede 5 sustolio ? dicitur B dixi A, comperio compereo comperi s comperio comperi, compereo comperi G. om. sed 9 conperieram enim facit hoc loco I. f^osniiis de analog. III 33 p. 136 7 proferalur coit. proferlur oinissu post 371, 22 sanxi dicimus leguntur in quociens -45 8 compereram conperiram yW cuperam^: compereo enim facit conperii iiero conperi uero comperi, quod circumflexo accentu declinatur <s comperieram cumperieram conperiram 12 pepigi s 9 quociens B
consistis consisliti corr. coasiiii

consistis consistitM

AB

ABM

BM

puncxi A puxi B pupungi punxi 13 VirgiVerg. Aen. IIII 427. altelius ciiieres mauesue reueiii. idem ima de stirpe reuelii g. rum exemplum ad Aen. XII 787 telumque alta ab radice revellit pertinere videlur, nisi potius quaedam exciderunt, id quod ante Laherii quoque exemplwn faclum esse videtur
pegi

ABM

pu

pancxi

depeuulserat corr. puulserat 18 tetini tutundi et tunsi tuludi et tonsi A, om. 19 et] est Vergilius] ^eor<7. II 280 21 explioaui g plicaui explico explicui; sed Cicero pro Tiillio explicavit ait Macrobius de diff. et soc. Graeci tollio .4 * 22 Sunt Lalinique verbi c. 6 extr. 373, 1 dicare Charis. p. 227 mandis om. aliquid aliquod 24 mando g quando 25 23 cum pandeo pandere item ire marg. iter 26 pando pandas pandare om. add. h 17 lauerius
tini

AM

AM

plauerius
dicitur

teoiui

ABM

dixit

AB

ABM:

ABM

AB m

ART. GIUMM. LIB.

(licare;

I
p.

373
370 P.

praedico praedicis praedicere,

*

praedico praedicas praedicare;

piso

pisas, piso pisis.

et

est

apiid
sit.

Persium ambignum
sed

*a

tergo ciconia
lit-

pisat' an
ul

p'isit

lcgendum
quod
est

apud veteres reperimus etiam n

et

tera addita pinso,

5

tundo,

pinsil

sccunduni tertium

ordinem,

Ennius decimo annalium

pinsunt terram genibus.

iiuius

perCectum pinsui, ut apud Pomponium

cum interim neque malis molui neque

participium
crit

palatis pinsui.
ct

pinsens;

item pinsurus

et

pinsus

pinsendus.
fit

peDdo

lopendis, quasi solvo poenas, pependi; ex quo et conpositum

sub eodcm
fit

sensu expendo expendis et dependo depcndis.

secundi ordinis sub alio sensu,

huic addilur e liltera et

quasi pendeo, id est in subiimi

sum;

cui

addita praepositio prorsus ordinem et

sensum

niutat,

quasi

suspendo sus-

pendis,
15

quod

cst

activum

eius.

pendeo etenim, ego pendeo, absolutivum,

et

suspendo alium activum,

ceterum tantum
est naturale,
dilfert

ex

quo

suspendor dicetur sub sensu passivo.

et

inter pendeo
alio.

suspendor,

pendeo per me, quod

facit.

suspendor ab

adolesco adolevi

nani Vergilius sic

declinat,
ficio
20

^mox adoleverit aetas'; cum

ab eo quod est adoleo.

adolui volunt

quidam

in sacri-

dici ct venire

sed et in sacrificio Accius Cas-

sius

ad Tibcrium secundo adolevi

ximum

dicit sic, 'est contra Acgyptiis masacrificium, ubi integrum anserem adoleverunt'; etin

passiva declinatione adulta,

non

adoleta.
est

aboleo abolevi,
cecini:

et passiva

decli-

natione abolitus.
quia

occino occini.
amittit

enim cano
sed

in

conpositionc,
in

non
1

iteratur,

unam

syllabam.

Sallustius

dicit

primo

et codex Scioppii susp. lect. I IG piso pisas et est (om. piso pisis) pinsas est 5 pinso pinsas pinsare pinso pinsis pinsere. est Buscliius. con2 apnd Periccluras, non auctorilniem librorum sequitur Casaubonus in Pers. l. c. ut ergo lane a tergo quem nulia ciconia pinsit an a tergo sium] 1, 58 n cigonia pinsat g 3 pisat an pinsit Scioppius ^ex mcmbrayds velerihus'' n littera additum M: a literam addltam et pinsit g littera additam ^,n littera aditam analium id ut tenius pinsunt 5 ut Ennius] .it. ut enaius aput ponponium //; cf. caeram s 7 ut pinsui et malis Ribhcckius cui 8 cum Priscian. p. 902 Mai. cla.^s. auct. VIII p. 416 molui 5 et Priscianus moliui palatis com. Lat. rel. p. 214 moiis paimis ? 10 9 item pinsens (pinscs B) participium erit pinsunis paenas penas fit absolutivum suspendo ow. s\i 13 suspendis dicetnr alium 5 aliud aliud ac dicitur^i 15 suspendo B suspendco v4 per om. 17 adolesco] 16 pendeo et suspendor b pendo et aus^ptnAo 18 mox cum matura adolcuerit aetas. taPriscian. p. 872 VergiliusJ Aen. XII 438 men adoiui uult quidam ? quidern in sacrificium A 19 dicet uenire accius actius om. Priscianus. Tittis et, ut videiur , codex Scioppii smp. lect. II 6 , Cassius coniecit Kordesius ad Eherhardtii librum de statu artium liheralium apud Bomanos p. 214 perver.io de Cassiis iudicio usus, Severus Cassius Weichertus de L. Var. el Cass. Parm. p. 205 active Cassius Herizius in Priscian. l. c. viiiosum nomen ex cxemplo Attii ah eo quem Diomedes exscripsit adposilo ortum esse videtur. quare errorem grammatici corrigerc nolui 20 adoleuit adolebit sic est contra Aegjptiis om. g aegyptiis A aegyptus egyptius corr. egyptios 21 ubi Priscianus nuu uiui adoleuerunt adoluerunt 23 occino] et codices Prisciani Priscian. p. 898 cano cecini cani cecinit A: a cano cecini, sed in compositione iteratiuum amittit unam syllabam Putschius 24 quia iteralum sed B.\l ad prima salustius dicit B.M dici A

ABM

pinso

AM

AB

BM

AB

AM

ABM

ABM

AB

BM

AM

AB M

ABM ABM M BM

AB

'

AB

AB

BM

BM M

ABM

ABM

ABM

&

374
().

DIOMEDIS
370. 71

P.

Iiisloiiarum
iiiusilatani

'iussii

Mcteili

cornicines occanuere'.
de cuius imperativo iion
nulli

aio

verlium

habot tleclinationeni,

ambigehaiil.

verum

dictuin est ai, ut iNaevius alicubi

an nata est sponsa

tiare

||

praegnans?

vel ai vel nega.

perfectum suavius eniindixerunt,
ut

inperfectum quo(pie aiebam aiebas ilixerunt.

salio:

videmur

salii,

quasi munii;

sed plerique veteruin salui

Vergilius

saluere per ulres,

id est

saluerunt;

ilem Livius ab urbe condita libro primo

'novos tranlo

siluisse muros'; non mimis et Cicero pro Milone 'reiecta paenula desiluit'; Vergilius desiluit Turnus biiugis.
sino sivi,
ut Publius Rutilius de vita sua
vita

sivissent'; item Scaurus de

Terentius *.
melius

sua tertio
sii,

*quodsi me invitum abire 'proelium non sivi fieri';

epistolicarum quaestioir,

tamen

dicitur

ut Varro

num

sexto

'ad

mortem me perducere non

siit

siit';

item Terentius

in

egestas'. excello legimus crebro apud veteres, ut excellunt, item de oratore tertio antecellunt, item de divinaticme primo antecellunt; Gracchus praelerea similiter cohortatione circum conciliabula antecellant; Cicero de officiis primo an-20 tecellimus. verum tamen Macer Aemilius ornithogonias secundo 'cum laude excellet omnis'. Dicam nunc et de his quae r littera fmiuntur. nitor niteris, perfecto
Adelphis

'non

Cicero de re publica

iusum metelli iussumcelli sensim Metello ff occanuere h et I iussu metelli hoccanere deleta h Uttera A occinuere ? cornua occanuerunt ex Priscianus occanerc aio] Priscian. p. 875 et 900 prinio historiarum libro Servius in Verg. georg. II 384 neiiimus inusitatimi 3 neuius 4 an nata est Pris2 iniisitalam sporis ad praegnans sporis. sponsa praegnans cianus an est nata uel ai nega A sallio abregnans 5 agebam agebas cf. Prissuauius enuntiari suauis et nuntiari A: suauius enuntiari uician. p. 905 sq. salui silui 7 Vergilius] georg. II 384 8 6 sallii detur ?

BM

ABM

AM

BM
A

transiluisse (transsiluisse 9 iibius Liv. I 7 saluere gb saliuere deiecta penula transiluit q se delevit b 10 pro Milone] 10, 29 se murosv desiliuit 12 desiluit 13 sino sini ? 453 II Vcrgilius] Aen. quodsi 13 vita sua ont. 14 siuissent seuisduplius corr. ut publius Staurus praesiuisset codex Scioppii susp. lect. III 2 sinisset ? scnt sini A^ sibi fueri siui 15 terrentius dium ? et codex Scioppii

ABM ABM
X

BM BM

AB

ABM:

ABM.

BM)

ABM:

AM

BM

lertius

A.

animum

excidit Terentii versus Andr. I 2, 17 ut expleret suum sii ut b sicut

Varfo complexionum sexto gr sit res A et codex Scioppii ccre 5 me perduere res non siuit

ABM

ad eam rem tulit, sivi siui sicut q (et codex Scioppii?) perducequaesitionum A 16 perducere non siui me produei codex Scioppii sii b in adelfis ABM. I 2, 24 coniecil Scioppius

dum tempus

ABM

BM

non sit excelloj pt exculi sicut percello perquia non siuit ? 17 non siit aput ut] et add. b in marg. ex Prisciano p. 896, ut videtur 18 item de oratore in tertio item antecellunt de ABM. excellit dixit Cicero de orat. grachus A III 33, 136 excellat ibid. 35, 143 19 prima ABM. de div. I 41, 91 20 conciliapula A graccus M: cf. Meyer orat. liom. fragm. p. 240 ed. sec. de officiis primo] 30, 107 21 mater (corr. macer^) milius ornithagonias cum cui 31 22 excellet excellit B. exceileret Scaliger in Manil. p. 104. excelieat vel excellent coniecit B. Ungerus de Aem. Macro p. 2. fortasse cum laudc 23 fiuiuut exceUeat omni
culi

AB

ABM

AB

AM ABM

ART. GRAMiM. LIB.

nisus

I
|).

375
371.
7.!

P.

sum;

scd veteres inmulantes nixus declinant, ut Vergilius

conixus ab aggere dexter,

item
a d n
5
i

Xu s v ribu s hasta
i

item

obnixus
item

latis

umeris,

adnixus acuto
detrudunl.
10

mclius autcm dicinius nisus et

et

nisa

nitendo.

enixa enim appellalio

est

ad partuni refcrtur,

cum dicimus 'geminos

enixa

est',

ut

apud Ver-

gilium

triginta capitum fetus enixa:

uL
15

sit

enisa viribus conata,

enixa in genua.

alor alcris altus

sum:

Sallu-

stius
tia

'Arpini altus'.

melius autem est dicere vitandac ambiguitatis gradicuntur.

sallior

alitus.

nam

et

alimenta

frequens videtur

et tritum

ut perfecto tempore salsus sum dicamus.

lationis vitantes et

sed veteres ambiguitatem appelsallitus

analogiam sequentes

sallo non sallio, ut Sallustius historiarum quarto

2(1

sum dixerunt a posilltione ait, 'reliqua cadavera

usus sallere'; Varro ad Ciceronem quinto *ut servarent sallere'; idem antiquitatum Immanarum quinto decimo *mortuos sallant'; Severus Mistractos atque sallitos'; et Fabianus causarum tertio ^cum caro sallita diuturnior', sallita ut munita.
ad diuturnitatem
procul dubio
sallio

dici

debebit,

cuius

frequens perfeclum

videtur sallilus

25

sum

potius

quam
quia
et

salsus.

abscondor absconsus

et absconditus;

melius absabsconditus.

conditus,

simplex
deletus:

condor
Cicero

conditus,

item

abscondor

deleor

delitus
s

ad fdium

'ceris deletis',

Varro in

sum Vergilius] Aen. VlIII 769 idem 4 adnixis M. Verg. Aen. VIIII 744 725 7 item om. ABM 8 aduixus] Verg. Aen. I 11 apud Vergilium] Aen. III 391. VJII 44 )4 enixa alor] Priscian. p. 897 salustius AB ut salustius 18 salitus AB 19 salo non cf. Priscian. p. 909 usus saliere posi 23 diuturnior conlocata in ABM<5 huc
1

nitus

BM

2 counixus 3 item A 6 obnixus] Verg. Aen. VIIII 144 9 detradunt enixa partum ? et ingenua 16 salior B. M. lug. 63

AM

salio

B
'

Sallustius

20

lustius hisloriarum quarto, reliqua cadaucra salita

'parte

<;

transposui. salustius A: SaSallustius vero in III historiarum

sallerent Priscianus 20 addiuturnitatem musa sallere ad diuturnitatem usus alere ad iutiu-nitate musa Varro] de L L. Y IIO p. 113 Sp. psallere A 21 ut seruarem salere B Item antiquitatem A 22 salant B salluiit Buschius Cornclius Severus iu VIII de statu suo 'ad quem salliti pumiliones afferchantur Priscianus. Diomedes fragmenlum Severi et nomen scriptoris ex quo ea quae secuntur citata eranl omisisse videtur. Serenus coniecit I. Roverius apud Burmannum anthol. Lat. I p. 14, quod probavit Wernsdorfius poet. Lat. min. II p. 291 ei IIII p. 227. Severi nomen defendit 1. Beckerus ephem. anliq. a. 1848 p. 595 distractos atque sallitos distractus atque salitus

consumpta reliqua cadaverum ad diuturnitatem usus

'

AM

B
A

sallet
sallio

fauianus adiuturnior

AM
B

23 cum
uideo

AB

cui

M
?

u
salita salita

diuturnior

salletadilurnior

salita est diuturnior

A
]

salio

24

sallio

Priscian. p. 872 Scioppium susp. lect. III 2

deleor

caeteris

11 26 abscondor om. g ceris delitis coniecii F. Modius upud Varro pecoriuae ? \arro in Praetoriana Puisehius el
salitus

sum

psallio corr.

ABM

deletus

376
p.

DIOMEUIS
a7>.

vj \:

juMctoriiia

'ilelitat'
iit

litterae',
via

Calvus

alibi

ad uxorein

'prima epi-

stula videtur
trntus.

delita'.

ostetidor ustentus, qiionium sit tendor

nam oslcntatus est frequeiis: V. Uutilius de vila sua *uni una ostentata esl*; idem pro L. Cesulio ad populum cx hoc deriva\it participium, *quod e^o me spcro ostcnturuin', non ostcrisuruni neque
tcnsurum.
melius
ostcnturus
diriinus,

qu(uuam ex leniporibus

perfectis

amatus sum amaturus. et 'ostcnta promissionc', Varro rcrum rusticarum primo 'iocus optimus vino sit et ostentus ?oli', non ostensiis nec tensus. sed quia cacemphaton videtur, deorum vehiculum tensam dixerunt, ne verbum lurpc sonaret in sacris, cxpergiscor cxperrcctus et expassivis futura participia acliva derivantur, velut

Libius itein pro Fi^'u!o

lo

pcrgor cxpergitus, evpergcfio cxpergefactus.

tiatus

sed expergitus dicilur qui saail

somno sponte
e

evigilat,

unde

et Lucilius

[ego]

somno pueros cum mane expergitus clamo;

cxperrectus autem a quiete inpeditus, unde Salluslius 'interdura

somno "
non

experrcclus arreptis armis tumultum facere'.

porro
est

cxpergefactus

qui

per alium somno excitalur.

fatigor fatigalus

sum

facit,

fcssus, ct longe fallunlur qui opinantur ex eo

quod

fatigat fcssus derivari:

,

nam
quod
vero,

fessus appellatio cst.

fatigatus,

dilfert

autem

fatigatus a fcsso

ut Vcrrius

ait,
[{

cum

quis per alium laborare conpcllitur, ut lassatus, fessus inseror inserlus el insilus facit;
vei ali-

20

cum

quis laborc deficitur, Mi lassus.

et tradunt

quidam

insitus

arborum

et

pomi esse, insertus hominis

codex Scioppii, quem tilulum nd Flaxlahulas itfQl inaQXicov pertinere coniedt F. Oehlcrus Varr. sut. Menipp. rcl. p. 66 non inprobanle liilschelio de Varr. logisl. p. XH'. corrigendwn videtur in Plutotoryne, pro quo plautorino codex Charisii p. 81. litterae (lelitae dixit Cicero epislularum ad Calvitm primo apud Priscianuin l. c. unde suspicari licet rarronis fragmeiUum excidisse, reliqua autem ita fere scrihenda esse, Cicero ad filiuni 'ceris delitis', item ad Calvum 'delitae litterae', alibi ad uxorem 'prima epistuia alibi videtur in via delita', Varro in Plutotorync 1 delitae delita A epustola B aepistula 2 ostendor b? osteiiet codex Scioppii aliui A, om. ? tor ABM. 3 frequens quoniam 7 amaturus prutilius cf. Priscian. p. 892 (praenitilius A p*rutilius B) de 4 ostentata est AMb ostentat * cst B ostenta est coniecit I. G. Vossius de analog. III 26 idem (item A) pro 1. cesutio sutio lacuna trium fere lillerarum relicta AB idem item pro 1. caerutio codex Scioppii susp. lect. UII 2 item P. Lucius Cellius ? ideo P. Lucius Celius Buschius Cato pro Lucio Caesare Priscianus 5 neque censurum A G melius melius ostensurus (ostensurum Al) dicimus sed melius ostenturus dicimus s et melius sane ostentus dicimus Buschius quoniam 7 amaturus, quae hoc loco omissa posl 3

BM

BM

ABM

ABM

frequens coidocata sunt in libris, huc transposui 7 et Liuius item 5 fortasse et Labienus, ut intellegatur T. Atius Labienus , qui pro Figulo contra Polionem dixii: cf. Meyer orat. Rom. fragm. p. 495 ed. sec. 8 ide p p fig-ulo deleto priore $ rerum rusticarum primo] 25 9 locus logus B: lacus optimus hamo ostentus 5 vino] umo codex Scioppii et om. soli] olei et codex Scioppii non tentus nec ostensus (cstentus B) et quia 10 cacenfaet codex Scioppii lon catefaton .M ueliiculum 11 uehiculis b uehiculus tensum s expergiscor] Priscian. p. 888 excitatus a<5 12 qui quasi saciatus non excitatus Buschius 13 uigilat Lucilius in III e somno sqq. Priscianus cgo puero 14 pueros puteros et codex Scioppii ergo ? cum cui ca clamas Priscianus 15 experectus autem a qviete salustius ABM. lug. 72 18 ex fatiom. quictc ftg quite gor ? fatiget 19 uerius A uarrius 5 20 fatigatus dicitur cum Caesurius 21 deficitur lassus deficit ut lassus 5:

AMb

AM
AB

AB

ABM

ABM

ABM

ABM

AB B

AM ABM

A AB

M M

ART. GIUMM. LIB.

cuius
rei.

377
p. 373 P.

fallor

falsiis

sum

facit,

ut Vergilius

falsi iniplevit
significat

genitoris amorem.
facit;

enim qui

fallebatur.

educor eductus suni

Vergilius

sed

frequenfius

Cicero
5

educatus et cducata dicit: eductuni Egeriae lucis.

sum
facit et

ordior orsus

tam incipientem
idem

significat,

sic
ut Vergilius,

orsus ab alto,

quam desinentem,

ut

sic orsus
10

Apolio
rcperimus enim

mortalis visus.
figor

ambigue declinatur

aiud
vila

veteres

tempore perfecto.

fictusetfixus: Scaurus de

sua 'sagittis' inquit

et

'confictus', Varro
tcrtio
^f

ad Ciceronem tertio
in
15

fixum,

Cicero

Academicorum

'malclio

opera adfixa', et Vergilius si mihi non animo

conpertnm liabeo, pro

fixuni.

conperior el conperio dilTerunt.

et

nam

conperior,

ex

mea opinione
deficit in

colligo

explorato

didici;

quod verbum
meditor
et

futuro

et imperalivo: et putat Plinius

20

conperio est ab alio cognosco.

meleto differunt^

meditantem esse secum cogitantem, meletantem cum voce

littera tertninata

discentem.

Sunt quaedam verba

ex diversa positione

derivata

quae eadem sortiuntur perfccta,

ut

pandor panderis; exigebat analogia ut

pansus dicamus, sed passus dicimus, ut Vergilius

crinibus Iliades passis:

25

item patior pateris passus sum.

vertor verteris versus

sum ut versaque iuvencum

,

terga fatigamus hasta:

item verror verreris versus sum, Vergilius

et versa pulvis inscribitur hasta.

.a. 2 amorem 4 Vergilius] Aen. VII 6 tam ? tamen 7 alto AB edu idem] Aen. VIIII 656 10 mortalis uisus medio efixus figar sagittis 12 et flxus academiaium A 13 tertio posl Ciceronem om. M<s A tertio academicarum secundo s. fixum dixil Cicero in Lucullo 9, 27, stabile fixum ratum esse debeat; cuius libri partem priorem Nonius p. 117 et 139 iertium Academicorum numerat. itaque lacunam indicavi. nam ea quae secuntur ex alio scriptore, cuius nomen vel excidit vel in corrupto vocahulo malcho. cui Clitomachi nomen subesse malcho in om. ? suspicahatur Halmius, latet, citata esse videntur 14 Vergiliusj Aen. IIII 15 18 cognusco A meditor et meleto 16 difTerunt different A (melito A) ut putat plenius ABM: medito et nieditor ut putat plinius meditare esse secum cogitare meditari uoce dicere g medito et meditor item difTerunt. nam ut putat Piinius sqq. Buschius. sed legendum sine dubio cum veteri codice Medito et melito item differunt, ut putat Plinius meditantem esse secum cogitantem, melitantem cum 21 uoce dicentem' Scioppius susp. lect. IIII 2 20 discentem A dicentem terminata et ex 24 iliades passis A iliades pas23 Vergiliusj Aen. I 480 cis uliade passus B 26 versaque] Verg. Aen. VIIII 609 27 lerga fatigamus hasta f. i. h. 28 VergiliusJ Aen. 1 478 29 et uersa

Vergilius] Aen. I 716 5 eductum ? educatum alia 8 Vcrgiliusj Aen. II 2 sermone reliquit g 11 aput sagittit sagitta ? inquid
1

763

AB

AM

ABM

AB

BM

ABM

BM

'

BM

AM

BM

euersa

A
I.

GRAMMATICI LATINI

25

378
p.
1173.

DIOMEDIS
7 P.

incliiis

osl

cniin tiacta intcllcgere

quam

invcrsa.

luxurior in

criininc

est,

ut Cornclius Severus ait

luxuriantur opes atque otia longa gravantur;

luxurio autem
in

laude,

iil

Vergilius
5

luxurialque toris.
significat

enim non lasciviam mentis sed hahitudinem.

quae adempta una
quasi metor metaris dicimiis,

||

Siint alia praeferea verha

litlera

vcl addita

diversos

sortiuntur ordines,
tur,

quotiens ad locum refer-

cum dicimus

^castra prope Tiberim metatus est';

fit

metior metiiis vero

ki

ad fructum, ex quo perfectum

morcm
activo

declinationis.

mensus sum, non melitus sum, contra mensuram enim dicimus, non metitioncm, et futuro
miseror miscraris
priini

mensurus, passivo metiendus.

fit

ordinis; ac-

cedit littera et

secundi, quasi

misereor misereris.

nostrum referre ve-

terum exempla, vestrum,

logia uti.

ut cuique lihido est,

auctoritate

eorum

vel

ana1.1

Omne verbum quodcumque

remordeo remordes: praeter
pio resipire, et
fit

praepositionem recipit eiusdem ordinis de-

clinationem facit, velut scando scandis, ascendo ascendis; mordeo mordes,

ista,

sapio sapere,

adiecta praepositione resi-

producli ordinis,

sed desipio desipere facit,

non

desi20

pire; cieo ciere, accio accire, concio concire, excio cxcire; do dare, addo

addere.
gationes

et

alia

non numquam inveniuntur.

figura

enim quasdam coniuconiugationis,

inmutat.

nam

sedeo,

cum
et

sit

secundae
consido

accepta

praepositione

mutatur in tertiam

facit

suhsido adsido, quippe

cum

Vergilius dicat

considere
Iliuni,
et Terentius

in

ignes

25

adsido, accurrunt servi.

nec solum coniugatioues verum etiam ipsam posilionem verborum conpositio

mutat,
:

ut calco;

facit
,

enim inculco conculco, non concalco

;

vel in- 30

calco
1

^et calcio disculcio

scalpo insculpo

quare

gemma
etque

scalpta

dicendum

odia

AMb?

luxorior ordia
III

AM
B
81

gilius] georg.

8 metaris AMb meteris B a. metor meteris s melatores domuum dicun9 metior om. ABM, add. b tur, mensores frumenti et frugum excerpta codicis Vindobonemis 16 p. 208 ed. Vin10 fit mensus AMb fit me*sus B fit mesdob.: cf. Serv. in Verg. georg. II 274 metitionem AMb mentionem, ul videtur, B 12 11 messuram enim ? sus 5 mcciendus b menciendus, ui videtur, B metendus ? metiendus messurus ? misereor miserearis A miseror miseraris b? misereor miseraris B misereo miseraris 14 vel] veiut 16 Omne 21 nostrum non est referre ? 13 e littera b recepit desipio 19 resipire Ab resipere inveniuntur Charis. p. 211 facit non desipire om. non desipire Ab non desipio desipire A desipere acire A contio 24 20 accio Charisius acio b acieo desipere B 25 ignem (igne b) siiium B ignes lium 27 TerenVergilius] Aen. II 624 28 accurruut AB occurrunt 31 scalpta dicendum tiusj Heauton tim. I 1, 72 est non sculpta AB sculpta dicendum est non scalpta
7 una add. b

AB

atque 3 luxorianlur grauantur ? gratantur luxoriadque 5 luxoriatque

AM

M
:

ABM

AB

otia Caesarius

4 luxorio A, om. VerA 6 habitudinem corporis s quotiens 9 dieimus om. B,

AM

AM

ABM

BM

ABM

BM

AM

ART. GRAMM. LIR.

est,

I
p. 374.

379
75 P.

non sculpta; adiecta cnim pracposilionc

salio dcsilio,

facit

scnlpta:

facio conficio,

fuco inficio,

farcio infercio,

sapio desipio,

frango

defringo

confringo, capio concipio decipio,

cio dcicio, carpo
5

spargo

conspergo dispergo, iacio coni-

decerpo, gradior iugredior.

Sunt quaedam verba quae paragoga

verbi dcclinatione et

appcDantur,

quae

ex

priniitivi

mutationem

et

adiectionem litterarum capiunt

velut lacesso ex
||

et nihilo

minus idem
lacero.
fit: 1

siguificanl,

interdum variaut,

eo quod est

sed

hoc

variat.

lacessere cnim concitare est.

facesso aeque hic

facessere discedere intellegitur, ut est apud Terentium

hic
interest,
ficat

nunc facessit:

tu ne

molesius

sis.

item accerso per duas c dicitur;

item per r et c scribitur,

arcesso.

sed
signiest.

quia accersere evocare intellegitur, arcesserc

autem accusare

et

ab arceo nascitur.

etenim alium accusare a maleficiis arcere

DE
15

inS

QVAE PERFECTVM TEMPVS NON HABENT

nam,
quod

Sunt quaedam verba quae, cum ceteram dechnationem habeant pletempore perfecto deficiunt, et sunt fere haec, verro meto furis.
facile

horum verborum non

versus,
20

reperimus tempus perfectum,

dechnatione
in dialogo

et

tamen ah eo
quasi verror

est verro in passiva

perfectum reperimus,
de superstitione

ut

apud Senecam
in

*versa templa',

et

apud Plautum

Pseudulo

Worsa

sparsa'.

DE niS QVAE PRIMA PERSONA DEFICrVNT

Sunt quaedam verba quae primam non ammittunt personam

ovas ovat;
raro reperimus ovo dictum:
;

veluli

item furis furit; raro furio inveaiin conpositione,

tur: faris fatur; raro for invenitur

25

verum

ut

apud Cavium,

reperimus effor dictum: roras rorat, vix roro:

rimus.

daris datur;

raro dor repesit

item inquis inquit dicimus.

huius verbi dechnatio quamvis

tota

plena, prima persona longe dissimilis est ceteris verbis nec congruens se-

cundae personae.
itera
30

est

enim inquam inquis inquit quarti ordinis verbuni.

est

forem fores foret pro eo quod

cetera

essem esses esset dumtaxat

autem
solet

dici-

inus.

declinatione
et

deficit.

quaeri

utrum

sit

positio

huius verbi

sum

haec duo

infinita

habeal,

esse et fuisse,

an tertium

Chaaequae A 9 aput terentium A. Ter. Phorm. IIII 3, 30 10 11 accerso ? hic nunc AB hinc nunc facesse Putschius nemo lessus A accesso per r acesso A duas .cc. duascen A el, ut videtur, B duo c b et c .e. 12 accersere euocare ? accessere euocare A accessere uocare arcessio euocare B 16 deficiunt ? 14 De 20 sparsa bis scripta sunt in deficiant furio g 17 ab eo om. 19 aput senegam A superarcere est Charis. p.
sq.
lioc

13

2 fuco om. ?
liit

farcio infercio

fascio infescio

risius

ABM

226

6 mutationem

BM mutatione A

partio inpertio

B
8

5 Sunt

BM

ABM
A

stitione

ABM
AB

ABM

superstitutione

20 aput

uorsa
amitlunt g
fore

BM

pseudulo uersa 24 cauium

A A

altero loco priore loco perstitione pseudoio B psedulo M. Plaut. Pseud. I 2, 31 (164 R) 22 non om. ammittant admittant B amittant A AB cauia Caium s-. fortasse Caivum 29 forem A

superistione

30

deficit

AB

deficitur

ABM

25*

380
p.

DIOMEDIS
375. 76 P.

etiam adsumat fore,

fuas fuat
;

quoil verltiuii esl

ait
||

aputl

antiquus,

(piod

diccbaiit fuo

uiidc et Tereutius

fors fuat pol,

et Vergilius

TrosRutulusvefuat:
iuluutum eius
fore.

DE

HIS QVAF.

F.X

SF.

NON HABENT 1ERFFXTA

SE1>

EX mOXIMIS

Sunt quaedam verba quae nequaquain ex se derivala liabent tempora

perfecta^
utuntur tamen proximis, velut ferio perfecto
ilem sisto perfecto
furis
furit;
steti
ferii

non dicimus
duplici

sed percussi.
fungitur.
sustuli:

aut

statui,
dicit

quoniam

scnsu

lo

item

furisti

nemo

sed

iiisanisti.

item toUo
tuli,

quamquani non nuUi ex hoc temptaverunt perfectum facere

quod
est

quale est ex eo
cisci

fero

tuli,

quoniam
sustollo.

sustuli

ab

eo videtur profi-

quod apud veteres reperimus

dicimus.

item adfero attuli,

altuli

quoniara

et fero tuli

quamquam

et

rd perfectum quod est

ex alio

is

verbo proficisci
in

reperimus apud veteres, ex eo quod

est attollo, ut

Naevius

Tabellaria

dotem ad nos nullam

Plautus pluraliter * conpositum
sit

attulas.

efficit in

Rudente 'aullas abstulas', ut

20

instans abstulo.

DE

HIS
r

QVAE PERFECTVM TEMPVS NON HABENT

littera

Sunt item

alia

terminata quae,

quoniam sua perfecta temverborum perfecta,

vescitus
25

pora non habent, usurpant tamen eiusdem

velut vescor pastus

significationis

sum

facit;

ex eo tamen venit quod est pascor.

sum nemo
xius

dicit.

item arguor convictus

sum

facit

ex eo quod est convin-

cor, habet auteni et apud antiquos argutus sum.

angor anxius sum;

an-

autem nomen est, quod significat soUicitus: reminiscor recordatus sum, operior opertus sum, medeor medicatus sum.

1 qui dicebant g 2 Terentius] ffecyr. IIII 3, 4 4 Veigilius] Aen. X 108 5 tros rutulusue tors rutulusne A utros rutulus ne fare 6 fore 8 exe diriuata utimur s 9 perfecta om. utunlur AMb ut unus uelud perfecto ferii s per ferii sisto 10 sisto per steti aut statui

ABM ABM

B B

AM AM

tuli B: cf. Diom. p. 369 Charis. p. 220 13 quale 14 sustulo Diomedes p. 369 Charisius p. 220 Priscianus p. 817 alfero A adtuli 15 attuli A adtuli Mb adtulit B attulo b et 16 attollo Putschius naeuius AB neuius Novius Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 53 et Ribbeckius com. Lat. rel. p. 226 attollas A attollat ? attulat Put18 attulas schius 19 pluraliter um. ?. lacunam indicavi, qua et exemplum verbi attulo pluraliter a Plauto dicti et quae de verbo aufero abstuli dicta erant excidisse videntur : cf. Plaut. Cas. II 6, 5. an Plautus vero aliter? in rudentem AB in ridentem ullas ollas abstollas ? 28 medicatus 20 abstullo 22 Sunt abstollo g sum Charis. p. 221 quae quoniam non habent sua perfecta tempora usurpant Charisius quae tempus non habent quoniam sua perfecta non habent usurpant AI\f quae templis non habent *p*** sua perfecta usurpant quae sua perfecta non habent usurpant b 25 conuinctus sum operior oppertus A oppe28 operior opertus

perfecti aut (aut b) statui

om.

ABM

BM

AM

rior opertus

ART. GRAMM. LIR.

DE
HIS

1
p. 376. 77

381
P.

QVAE PARTICIPirS DEFICIVM

Sunt
nihiio

ei alia

verba quae,

cum

solitara

habeant ceteram declinationem,

timeo.
simile
||

minus

participiis

deficiunt,

quale

est

ex
est.

hoc

vix

futurura

participium
5

declinaimis;

ilem infmitum, item

fio

quod

timiturus enim

non

facile

rcperinms

diclum.
est

participium
raro

futurum non habet.

etiam instans rcperi-

futurus

enim ex eo quod

sum

dcrivatur.

mus,

ut tiens dicamus et fientes.

item tollo: tolhturus

nemo

facile dixerit

eruditorum.

item soleo:

soliturus

ncmo

dixerit,

vix etiara

instans,

quasi

solens solentes.

liactenus de his quae participiis deficiunt.

10

DE DVBIA VERBORVM CONIVGATIONE

Etiara ipsa
sit

verborum coniugatione, prima

a

sit

an

tertia,

itera

secunda

an

tertia,

novitas

vetustate

dissentit.

nam

lavo

lavas nos dicimus,

ilU

lavis, ut Plautus in

Pseudolo

gestas tabellas, eas lacrimis lavis,

15

et Vergilius

luminis effossi fluvidum lavit inde cruorera.

sed

quidam
id
i.

per

lavit

pro

umectat

et

coinquinat intellegi
a.

volunt,

sed

frustra.

enim
c'

significat

quod lavas per

denique evidenter 'fluvi-

dum
20

I.

DE DIVERSA VERBORVM POSITIONE

Solent in verbis etiam peritiores errare,
r

incerti
quirit

utrum cum

an sine

debeant proferri.

quirito Livius
est

in

attico

Varro ad Ciceronem
adsentio

de * Fenestella
Vergilius,
2j

quiritatur.

autem

quiritare Quirites ciere.

adsensereomnes;
Cicero
epistularura

secundo ad fratrem 'Philippus* inquit

adsentior Sallustius
ait in

*adsentit

Lentulo'. sed et adsentiebantur'.

Calihna, 'alius alii varie

lacrirao lacrimavi;

adsentio autem observio significat.

nec quisquara esse lacriraor credat, quaravis

4 enim non g non enim
s

Ovidius dixerit

ABM
B

11

an

teitia

12 dissentit om. B, add. b

12 dissentit dissensit Ab lavo] Priscian. p. 861 13 pseodolo M: Plaut. 14 labis A 15 Vergilius] Aen. III 663 17 pro umecPseud. I 1, 8 (10 R) coninquinat A tat 18 euidenter b pro humectat in litura per umectat libias M: Liuius Varro et Fenestella quiriuidenter uidenlur 22 libius in actico A in actiuo codcx Scioppii susp. lect. V 4 et Puttaui g in attico quiritat Scioppius l. c. lacusckius. in octavo Mtillerus in Varr. de l. L. p. 208 nas quibus Livii ei Varronis exerapla periisse videntur indicavi : cf. Varr. de l. L. VI 68 p. 244 Sp. 23 de fenestella posi Mercklinum Philol. III p. 151 defendit I. autem at quiriPoelhius de Fenestella dissert. Bonnae a. 1849 p. 6 24 Vergilius] Aen. II 130 ta.re A quirites ciere quiritescere 26 Ciaepistolarum cero ad fratrem inquit adsentio Lentulo s : Cic. ad Quint. fratr. (ilippus A fylippus II 1, 2 secunda inquid A ei codex Scioppii

AM BM

AB

AB

AM

adsentit

ABM B adsentio AM
28
ai

AB

BM

et

codex Scioppii

27 salustius

BM:

Sall. Cat.

52

adobseruio obseruio 29 Ovidius] fast. gloss Paris. ed. Hildebr.

uariae

AB

AM
I

adobseruo Putschius.

adsentio faueo

339

3S2
p. ^77. 7S P.

UIOMEDIS
lacriinalas corlice

munas.

nuiiteru, seil lloratius

aiUecto,

seil

V;uro

inuneretur te Priape. 'adiectatus est rcgnum*.

,

hello, sed Vergilius

be
sed ne in proferendo

1 1

ur

maz

ne

a r ra

s.

singulorum exempla

longuin

laiiam,

satis

erit

slu-

dioso didicisse quid quo

modo
1E

dici

debeat

et ubi possit inveniri conlrariuin.

DVBIA VERItORVM POSITIONE

viilf.'o

Sunt praeterea quaedam quoruni positionem diversam quam

est
in

apud

IJ

veteres

reperinius.

cui

enim
et

in

dubium

cadit quin

abnuo abnuis
ut

dicamus?

verum apud veleres

abnueo dictum annotamus,

Ennius

octavo annalium

certare abnueo, metuo legionibus labem;

Telamonc ex eo futurum abnuebunt. item attingo attingis omnium cruditorum consensu dicimus. verum reperimus apud non nullos
idem
in
15

auctores,

quibus eloquentiae

ct

elegantiae tributa est opinio,

sine n littera

dictum, quasi atligo

attigis, ut Pacuvius in Medo custodite hunc vos, ne quis vim attulat neve attigal;

item Plautus in Mustcllaria plnralitcr

abscedite.

Aedis ne attigatis.
nulli

20

ilem hortatur quod vulgo dicimus veteres non

horitur

dixerunt,

ut

Ennius sexto deciino annalium

prandere iubet horiturque;

idem
in

decimo

horitaturinduperator,
quasi specie iterativa.

25

jdaudo frequens est, apud veteres plodo: Cicero de

gloria ^o miserum vel potius amenteni, de quo necesse erat peius existimare eos qui ploderent quam eos qui non plodelacriniatus 2 Horatius] cpod. 2, 21 lacrimatas 3 muneretur tirum Vcrgilius] Aen. XI 660 4 adperfecto sed sed uarro 6 satis stuinueniri 7 didicisse Puischius dedicisse inuenire inuidiose dixi g labe 14 idem 11 et Putschius est ABM, om. g 13 labem niri telamonem abnuebunt Ab abnuebant telamone abnue! item omni 17 adtingo atigis adlingis 16 eligantiae abnueant ? medio 18 et custodite hunc uos ne quis eum attulat neue attimedo gat <s custodite istum uos, ne eum quis attollat (vel attuiat) neue attigat G. I. Vossius de analog. III 37 ciistodite istunc uos ne uim qui attulat neue attigat Ribbeckius ne quis eum abstuiat Buschius ne quis eum trag. Lal. rel. p. 88. cf. Non. p. 246 neue neui neque codex Scioppii attulat codex Scioppii susp. lect. V 4 20 aedis ne aUigatis Scioppius Plaui. Mostell. II 2, 37 (468 R) 19 mustclaria taedis ne attigat 21 et codex Scioppii telis ne attigant 5 l. c. et Putschius
1

AB

ape

ABM

BM

BM

A A

ABm

ABM

AB

M
B

AB

M:

dicilur horum dicimus horitur orltur codex Scioppii 23 iibet codex Scioppii 25 horitatur /7. Ilbergius apud Vah22 enius 26 plaudo et codex Scioppii horitor s lenium Enn. poe.t. rel. p. 52 horitur '21 gloria tertio ordine frequenter q miplaudor et codex Scioppii gloria lertio (tertia cod. Sciopp.) ordine omnis erum et codex Scioppii: serum amaentem 28 exestimare tertio oidine transposui post 383, 4 parere qui odcrunt B ei b\ Modius apud Scioppium l. c. qui odef quod erunt A ei codex non ploderent B Scioppii qui ploscrunt coniecit Orellius in Cic. op. IIII 2 p. 488

ortatur

AB

ABM

AB

BM

AM

ABM

M M

ART. GRAMM. LIB.

rent',
itetn

I
p.

383
378.
7!
I'.

in paradoxis

Stoicorum apud eundem *exsibilatiir explosyllaba

ditur'; secundum eam consueludinem qua au

cum

o littera
et

mercium habet,
et
5

ut

fimilia.

pario:

cum cum

dicimus claustra et clostra, item

ex hoc

caudam

comcodam

dicamus infinitivum parere

,

tertio

ordinc,

apud veteres parire dictum reperimus

ut apud

Ennium

ova parire solent.

item rident procul

dubio cuncti dictitant;

apud veteres ridunt reperimus

item

dictum, ut M. Brutus de patientia

'inridunt horum lacrimas'.

quod nos auspicatur veteres ospicatur dixerunt:

10

Claudius octavo historia-

rum 'Flacco ospicatur'.

sipio dixerunt:

item quod vulgo obsepio dicimus veteres ob-

Caecilius in Ilymnide

habes
Miletida, ego illam huic despondebo et gnato sallum obsipiam.
15

oleo oles

apud veteres olant

Plautus in Cornicula

facite olant aedes Arabice;

perinde
quasi
olo
olis
sit

dicendum.
:

item nosco

noscis,
ait

et

huic verbo

passim veteres g litteram praeponebant

et praepositione addita
20

gnoscit
dicentes.

Caecilius,

quoniam

adgnosco

et

cognosco dicimus.

item
grunnit

eodem modo
porcus
dici-

novi

non nulU veterum formal|bant gnovi

veteres grundire dicebant, ut
sit

mus;

instans grundio:

Caecilius

ore grundibat miser, Claudius annahum quinto decimo 'grundibat graviter pecus suilita
deplorent non ploserunt coniecit Orelapnt entem codex Scioppii cxsibilatur exploditur sine eti consuetudine codex Scioppii et Putschius insibilalur 2 qua au 6s et codex Scioppii quae au qua ea.v. quaetu B et codex Scioppii commertium 4 pario ] Priscian. p. 802. 879. 905 tertio ordine hoc 5 enium B. Ennii verba annnlibus vinloco omissa post 382, 27 gloria habent libri primo annadicavit Krahnerus de causis corr. relig. publ. Rom. Halis a. 1837 p. 43 lium libro tribuermit H. Ilba-gius Enn. annal. lib. I fragm. p. 3. 10 cl f^ahlenius Enn. soiet genus pennis condecoratum s poes. rel. p. XXI. 5 6 solent 8 m. membratus patentia brvtus 9 nos suspicalur nos ospicalur Popma fragm. hist. Lat. p. 350 ed. Haverc. ospicor pro auspicor diclum hinc citaveueteres ospirunt Forcellinus v. ospicor et C. L. Schneiderus gramm. Lat. I p. 59 catur A et codex Scioppii susp. lect. V 2 ueteres sospicatur ueteres hospicatur s ospicatur 10 flacco et codex Scioppii flaccio M, om. s et codex Sciopobsopio dicimus ueteres obsopo c; 1 ceciiius pii hospicatur Bi; sospicatur Mb in hymnida im hymnida in Hymnide Putschius im liymnita codex 12 habes et codex Sciuppii abis B, om. <; Scioppii, om. s 13 Miletida Bothius poet. scen. Lat. V 2 p. 136 miletidam et codex Scioppii mulicrculam <s dispondebo et gnato Spengelius Caec. Stat. fragm. p. 24 et ex nato et ex nato ? saltum tum codex Scioppii saltem 5 codex Scioppii et ex tanio cornicula ABM<; Cornicularia Pulschius : cf. Rit14 obsopam ? 15 olunt s 16 facite olant Putschius praeeunle Scioppio facere schel. parerg. Plaut. I p. 154 olant et codex Scioppii olunt s cf. exc. Fest. p. 28 ed. Mii/l. Arabice olet, id aedes arabicae est ex odoribus Arabicis et codex Scioppii aedesa Rabicae aedes arabicas <s cum ignoscit gnoscit 19 adgnosco 18 g adignosco agnosco 5 eodem modo nonnulli noui ueterum adnosco 20 formabant cum noui dicebant grunit 21 cecilius A.M. Caecilius in Imbris Nonius p. 465 22 grundibat grund*bat 23 analium sexto decimo Nonius l. c. grandibat pecus suillum Ab pe*cus silium pecus sullum

cruento

non

plodere
c.

A
1

el

codex Scioppii

lius

l.

in paradoxis]

III 2,

non 26

ABM

BM

ABM

AB

ABM

AM

ABM^

AB

BM

BM

AMb

BM ABM ABM

AB

ABM

AB

AB

AB

M
B

AM

ABM

AMb

384
p. 379. y) P.

DIOMEDIS
Iiinc

lurii'.

quuqiio (iruiuliles lures cliclos acccpiiuus, quos Roinulus cou-

sliluisse dicilur in
lioc

hunoreui scrolae quae

lleinina
in

tri{,'inla

pepererat.

haec

ita

esse

luodo

adlirinal (^assius

secundu histoiiaruiu, 'pastoruiii

consentiendu praefecerunt aequaliimperio Remuni ct Roniuluiu, ita ut de regno pararent inter se. monstruin fit, sus parit porcos triginta, cuius rci fanum lecerunl larihus Grundilihus'. iteni vulf,'o dicinius aniplecvulgiis sine contenlione
ler
tor, veteres

>

inmutaverunt amploctor crehro diclilantes, ut Livius

a a

iii

Odyssea

in et

u trum genu hoc quidem totum figuravit verbuni

mp

oc

ns
;

g n e
i

orare
dixit

t.

amploctens

pio amplectens

lo

amplexens pro amplexans.

est eiiim eius

quod

est amplector

amplexor
jiartici-

amplexaris iterativum.

ex hoc ergo aiuplexans,

non amplexens

(U

pium.

hactenus de his quae memoria suppeditare potuil.

uunc referemus

de corruplis.
Analogia apud nos, id est proportio, praetermissis Graecorum ambagiis

bus simplici modo tam

in verbis

quam

in

nominibus observatur.

in verbis

ea videntur verha aualogiae respondere quae positionem primaiu habent ut

in

acliva

declinalione in o ellerantur,

in passiva r addita,

et

conpetenter

cxemplis coniugationum quae demonstravimus declinentur.

siqua sunt verba

quae ab

istis

discrepant,

corrupta dicimus,

quoniam,

dum

proprio more
est

;>o

declinantur, ceterorum corrumpunt analogiam.

nequc enim [non]

possit;

quasi
et

accuso et moneo

ita

et

sum,
ita

ut ordini aptari

neque volo, quod

ideoque

ipsum corruptum
et privatim

est,

declinatur quasi dico dicis;

secernuntur

dechnaulur.

conposita sunt,

sunt autem admodum pauca, sum et quae ex eo adsum desum absum possum prosum insum obsum prae-

25

sum
milia

et
;

similia;

item volo et

quae ex eo conposita sunt, nolo malo

||

et

sisi-

item fero et quae ex eo conposita

sunt

defero infero aufero et

et

milia; item edo et

quae ex eo conposita sunt, comedo ambedo

haec sunt quasi corrupta verba
,

simiUa;

item odi novi memini.

quae singula operae

.

pretium esse opinor percensere.

Grundiles] Non. p. 114

30

scrofhe

scrophae

raroflie

laros

accipimus

AM

in

honore
<s

M
esse

treginta

B:

triginta pepererat porcos

3 emina A, om. s 4 uulgus b? uulsus om. codex Scioppii susp. lect. V 2 praefecerant g 5 pararent inter se. I. F. Gronovius obs. I 10 parent inter Se cui rei s 6 monstram fit et codex Scioppii pares inter se essent 5 fecerunt AB secernunt grundiiibus codex Scioppii gruii7 fanum om. ? amgrundiies s amploctor b amplector dulibus Putschius grundilis 8 dictitantes A dictaiiplecto s: cf. Priscian. p. 552 Cassiod. de orthogr. p. 2283 libius ABM. ad sextum Odysseae librum rettulit Ilcrmannus elem. doclr. tes amploctens b am9 utrum in litura b metr. p. 623 coid. Hom. Od. Tj 142 plectens et codex Scioppii ampUctens B: amplectens dixit et alibi amplexens pro amplexaus ? orraret B 10 amploctens dixit B amplectens dixit et codex Scioppii pro anipletens codcx Scioppii : pro amplexens coniecit Scioppius. pro ampiectans Putschius II amplexor amplexaris AB amplexor amplexeris M^ 12 amplexens non amplexans ABM? fit 5 sit 13 subpeditare 15 id est B i esi -[ 21 analogiam Bm analogian A analogia c A neque enim non est AB spe 22 quae eni n e M: neque enim est qui quasi accuso et moueo ita sum ordini 5 ordini ordinem B ita ut sum A 29 Sed haec sunt B ita ut sum ut

ABM ABM

ABM

ABM

BM

AM

AM

ABM

AM

BM

AM

ART. GRAMM. LIB.

Siirn
vcrlniiii

I
p. 3S0. 81

385
1>.

in
<,'l

priinis

coiriipUini cst,

non tantuni proptcr cclororuni

in toto

ieclinalioncin sed
fcst,

ipsa

positionc,
sunt.

quouiam nuUum
id

sermone
quasi

tale

nisi

quac cx eo conposita
participio
fui

verbum

et

pcrfectum eius

solct

adiungi
5

passivo
similia.

et

finitivum

perfectum

significat,

amatus

sum amatus
e.\

et

id

verbuin deficit participio tcmporis inslantis.

sed prosum adicit d litteram, qiiasi

hoc verbo conpositum

est prosuni.

prosum prodes prodcst; cetera

participiuin

similiter declinantur,
instantis.

ideoque nec

id

verbum
co consimili-

admittit
t

temporis

item possum,

quod

cx

positum est,
II)

litteram admittit, quasi

nisi

possum potes
cx
est

potest;

cetera

tcr declinantur,

quod neque futurum infinitivum aut participium adeo

mittit,

cum

principale eius liabeat.

enim

quod

est

sum futurum
nihil tale. ad-

participiuin futuriis facit, ex eo

mittit

quod

prosum profuturus:

hoc, ncc praescns participium.

est

nam

potens appellatio esl^ non par-

ticipium.
15

eniin

quod Graeci dicunt

conposita

o Svvaxoq^ ovx o

Swa^evoq.

cetera

quae ex eo quod est sum

sunt similiter declinantur.

possum
quod

tamen non

nulli

vcterum

et passiva declinatione figurarunt,

potestur et pos-

suntur, et quitur et quitus

cst ci

sum apud nou

in

nullos veterum reperimus,

synonymon.

et

hanc adnotant
feratur,

illis

non nulh diffcrentiam

ego
potes
tu
possit.
subtilis
,

ut activa
ille

declinatione ad
21)

personam

quasi

possurn
fieri

potest

facerc ut * quasi
tio

tam prona facihsque

usitata.

est ut

adnota-

verum parum

sed quoniam csse dictum rettulimus

Attius quitus

apud quos

sit

dictum adfirmabimus.

nam
25

sum ponit pro quivi hoc modo, neque pretio neque amicitia neque vi impelli neque prece

quitussum,
idem
alibi

eodem modo ^unde omnia perdisci ac percipi queun-

tur'; Caecilius praeterea

si

non sarciri quitur.

Ennium reperimus, 'nec
vita
|]

item potestur apud

;ioriis'.
tital.

Scaurus de
ex

sua tcrtio
potis
sit

poteratur

retrahi potestur impectiam sicut possitur dicest

eodem etiam

dicebant,

item potis

pro

potest,

ut

apud cundem Ennium

5'defecit

ABM

AM

6 d

BM

7 verbum]

tempus

priucipium s

habeat g habebat

suin futurum facit g 12 admittit haec praesens B, om. M) futurum farit admittit hoc praesens tempus ens parlicipium ? admittit hoc. nequc panicipium appeilatione praesenlis temporis participium Buschius 13 appeliatio non odynatus odynamenus B: cf. 14 odynatos odynamenos A oydinatos odynamenos 16 potestor et possuntor et quitor Ali potestor epossunt et quitor p. 356 tysinoniinon trisynouymum s 18 t'i synonymon adnotant m<5 adnotat 20 lacunam indicavi, qua passiuac declinalionis ad rem, non ad personam relaiae ile/initio hausla esi : facere. passiua ad impersonalem modum potestur possuntur. subfacilisquae possit possum 22 actiiis s 21 relulimus amititia A praecio tius B 23 nam neque sr: neque om. praelio amicicia impelli Zs impellit inpellit 26 trimeirorum 24 praece perdisci ac par/iculas ita disposuit Bibbeckius trag. Lat. rel. p. 189, unde omnia piMcipi Queuntur quaeuntur ^^ffiJ/ 27 cecilius Zfi^lf 28sarcires 29 potestur prioi c loco s potestor potest 31 dieebant dicebat 32 Ennii versum ex

ABM

ABM

ABM

ABM
AB

11 principio
dixit (dicit

sum futurum possum

AB

M M

ABM

AM

AM

ABM

AB

AM

BM
B
.

AM

AB

AM

380
|).

DIOMKDIS
3>>1
I'.

quis potis iiigentis oras evolvere belli,

et Vergilius

no

11

Euun

(I

po

es

1 1

n e r e.
iitar

nec

non pote
ait

veteres

crebro

dicere

reperimus,

proxiino

exernplo:
5

Persiiis

qui pote? vis

luero subiiinctivuni, quasi

dicam? nugaris.
sed
potero

cuius futurum dicilur potero et potuero,

magis finilivum,

po-

cum

poluero.

Est et volo corruptiun.

positionem quidem
in

babet
sed

talem velut cetcra

iu

quae analogiac parent, quoniam

declinationem.
id

o terminatur;

ceteris confundit

nullo enim oxemplo analogiae declinalur, sed volo vis vull.

et parlicipio

verbum

deficit futuro infinitivo

futuro, quod semper ex in-

linitivo derivatur.

ex Iioc verbo
ot

conposita

sunt

malo nolo.

mendose qui
eorum
i5

gcminant

iitteram
est

enuntiant mallo
et

nollo^

quoniam

principale

unam

babet.

enim volo,
quasi

conpositione prima decidit syllaba, sequens

cetera
id

non ininutatur,
declinantur.

nolo

malo.

decliuatione

simiiiter principali
vultis

aj)ud vetercs

reperimus

quod nolumus non

* ut est

in Aetbrione apiid (laecilium

actutuin, vultis,
cx

empta

est; iioltis,
noli.

non empta
est

esl.
nolit, 20

boc vulgo

faciiint

iinperativum

melius

dicere

nolis

quoniam ex

principali

eius velis velit dicimus ut Horatius

'modo

velis,

quae tua virtus, expugnabis'.

Est et fero corruptum,
et id

petenlem analogiae,
nullo

quoniain in

effertur,

verbum positionem quidem habet consed corruptum est, quoniam

fero
fers
fert

modo coniugationum

declinatur.

decbnamus,

et

esl 25

passivuiTi

feror fereris, et conposila per

omnia

siniiliter

declinantur, defero

confero et cetera similia.

giae declinatur.

sed

passiva

declinalio

non inconpetenter analodeclinatur,

ut

Est et edo corruptum,

gilium
X

quoniam edo es
est mollis
sat.
et

est

apud Ver3u

flamma

inedullas.
.

sexto

VI 1 et Quintilianus VI 3 86 1 codex Scioppii susp. lect. IIII 22 oras 2 Vergiiius] Aen. XI 148 3 et potis est AB potest non B 4 veteres] potes potest codex Scioppii pro potes <5 pro potest Buschius pro potis Caesarius proximo ut exemplo proximo ut exemplo utar s 5 Persius] 1, 50 10 terminatur 65 7 dicit terminantur 12 defecit defiat A 14 mallo nolio om. add. g 17 id quod non uultis noltis ut g. lacunam qua veterum declinatio nolumus noitis 18 est in etheexcidit indicavi. an ita quoque, nolumus noltis pro non uultis, ut? est in etheriore apud iucilium codex Scioppii susp. lect. rione apud lucilium actiuum IIII 22 est apud lucilium ? 19 actutum recenli manu adscriptum est in acti*nm A, om. s apud Caecilium Statium coniecit I. Beckerus Philpl. IIII p. 78 emta noltis codex Scioppii 21 Horatius] sat. I 9, 54 22 quia tua uirtus expugnabilis est 5 uirtus est AB expugnabis B expugnabi A expugnabit 27 23 conpetenter 25 fert Ab ferit B ferlur ferris ? 26 fereris declinatione apud Vergilium] 29 et om. es om. , add. <5 Aen. IIII 66
aimalium libro citaverunt Macrobius
qui s euolare

orase uoluere orare uoluere causas euoluere 5 bellis

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM

BM

ABM

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIR.

huius infinilivum instanlis
conposita
ederis
similiter,
el perfecti
siniiliter

I
p.

387
3S1. S2 P.

declinatur,

quasi

esso,

et

comedo

ani|[be(lo.

in

passivo autem

decliuatur edor

estur;

participium

quae declinalio non minus

5

ius perfeclo ainbigitur

ilem ambedor et comedor, esus. secundum analogiam declinatur. de cuapud veteres, coniestus an comesus et comesurus.
praeteritum
et ipsa

sed Didius
translatione

ait

de Sallustio 'comesto patrimonio': 'comesa patina'; similiter et Varro, et

Valgius aulem de
ita

mclius,

quasi

adesa et ambesa, ut Vergilius

ambesas
10

nialis

subigat absumere mensas.

accipitur

Est
(iiaa Kal

et odi

corruptum.

cnim pro

instanli et perfccto,

quasi

fiefiiGrjKa.

non

nulli

distiiiguendi temporis gralia

perfecto decli-

nant exosus suin et perosus

sum

illum

similiter et plusquamperfecto.

sem-

per enim ex eodem liorum temporum

est declinatio.

impcrativum non haid

bet quasi futuri nec futurum infiuitivum nec participia.

15

verbum
et

iu signisi

ficatione passiva, id est fit6ov{iai, ahter formari

non potest quam

id

dicas

odio

sum

iUi,

et

ita

dechnatur.
et

siniile

est

huic memini.

huic verbo

pulant idem instans

perfectum esse *
el

memor sum.
futurum.
sit
alii

verbum

idem

habet infinitivum instans

perfectum,

quasi meminisse.

futurum

infinili-

vum non
20

nulli

dechnant, quasi
,

memorem
his

temptant ex supe-

riore verbo declinare

ticipia admittit

quasi

perosum futurum *

certe nec
ut

memini parputant (nec

instantia.

est tertium

simile,

qiiidam

enim defuerunt qui hoc verbum praesentis temporis esse dicerent), novi
novisti novit;
ct
25

et id

simile cst instanti et perfecto,

sit

ut

memini.

non nulh
si

in

hoc faciunt discrimen, ut

sunt enim corrupta.

perfectum notum habui.

nec refert

ex diversa positione diversum declinationis

feclo.

modum

tempore admittunt perinfiniti-

imperativum quasi futuri non habet.

nulli ita

vum

instans a perfeclo
alii

non

dislingunl ut

sit

nosse instantis,
nosse,

nout

visse perfecti.

similiter

dechnant utrumque tempus, quasi

meminisse.
30

apud veteres

pluralitcr huius verbi instans coUigitur,

ita

cum

no-

mus
I

dicunt pro eo quod est novimus,

ut

Ennius

in Lustris

perfectum 3 estor praeteritum esus (cssus B) estur participium 5 ambiguitur cl cudex Scioppii susp. lect. IIII 22 6 didius Didymus g Epidius coniecit G. Linkerus Sall. hi.st. pr-ooetn. p. 90. ad declatnationem de Salluslio 7, 20 p. 1068 ed. Cori. patrimonio nou comeso sed devorato rettulit C. Colerus in Valer. Max. VIIII 12 ext. 6 ait AB et salustio Mb saluslius B comesta patrimonia ? patromonio Valgius <5 el codex Scioppii uulgius autem ac 7 tralatione A comcssa B Varro] r. r. 12, 11 num cena comessa, inquit, venimus? 8 Vergilius] Aen. III 257 9 adsumere A II moso ceme misica A misoai caceme misica miso caceuiisica (prinium c 12 exosum et perosu**** (perosum b) illum B exosum ut perosum illum litura) B exosum ut perosusum illi A exosus et perosus ? exosus sum ut perosus sum illi Putschius 15 misume quam si m quasi nisi <5 17 idem item excidisse videntur quaedam quibus instana et perfectum tcmpus ita distingui dictum erat ut perfecto memor sum dicei'etur : cf. Charis. p. 229 20 uerbo s uerbum deciinare corr. -ri declinari AB quasi futurum perosum et quemadmodum superius iilud sic certe ? 24 ut sit g ut est ut scmpcr B 25 tempore g temporum 20 non om. B, add. b infinitiui 29 pluralem et codex Scioppii susp. lect. IIII 22 pluralis 5 coliegitur
esus s

ABM

AM

ABM

ABM

ABM

AB

ABM

ABM

AB

ABM

ABM

ABM

AM

ABM

388
l>.

DlUMtDIS
3S-.'.

S3

I'.

n
ueqiiuiii esl? iiunius
.ipud

(j

escere

anihu Vlixeni.
verho formatain reperiinus (leclinalionein,
cuin evem|)lis (ogiiosex quo
lit

voleres

alio
sil

nnxlo

ex

liuc

quasi nosco, ut

instans.

quihiis ad||nuere lihuit,

cercm, quaie

est

apud Vergilium

'nosco
ut

criiies'.

conposi-

.-,

tuin cognosco cognovi, item agnosco agnovi.

ex (luo non nuUi velerum dein epistolis.

itein

clinaverunt
dixerunt.
riorihus

agnotum

el

agnoturum,
corruptis,

Brulus

agnotinum
in

hactenus de

(luorum perfectas declinationes

supe-

hahemus.

DE CONIVNCTIONE TEMPORVM
Qualitates sermonis certissimas, quihus tempora copulata sermone co-

nectuntur,
certo scio.

ita

accipimiis, linitivam optativam subiunctivain,

quas notas

tihi

id

aeque scies, quid quaequc

tihi

significet,

siinul,

quod non

alie-

num
lia

sit

eo quod scribere

paravimus, tempora quoque umnia principaista

et

quae ex his derivantur

esse, instans, quod et praesens, praete,

15

ritum inperfectum,
dissercre

perfectum, plusquamperfectum

futurum.
est,

de

quihus
temporiisla

non longe aiienum praesenli desiderio tuo

dicam,
universa
finitiva,

quibus

hus,

ut hreviter

nohis

adrninistratur

oratio.

igilur

lempora, quoniam modo

non numquam optativa, saepenumero subsermo, diim

finitivus est, ahsolutive 20

iunctiva sunt, sic nobis subiunguntur.

efferlur, aut

dum optamus,

aul

dum,

ut replealur sensus, necessario suhest verbi qualitas.

iungimus,

unde suhiunctiva quoque appellata

tempora hoc modo.
DE MODO

iunguntur

igitur inter se

Fmmvo
instanti
finitivo,

lungitur instans tempus modi

te

finitivi

nt

Cicero

*de25

autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant'; item Terentius cum placo, adversor sedulo et deterreo,

tamen vix humane patitur:

iungituf idem instans et snbiunctivo instanti,
veluti dico ut

audias,

aro ut

30

semines, scriho ut legas;

ut Terentius

cognoscere 5 om. agnosco agnoui s ignosco ignoui ignosco innoui A 10 de conivnctione 400, 22 populus patilur] adscripta est discrepantia codicis Parisini 7530 (/>) de ordi.natione Qualitatcs uerborum quibus tempora copulata seruERBi iD -i- TEMPORUM lUNCTiONE 12 mone conectuntur p 391, 17 corrigi Charis. p. 233 sqq. 11 Qualitates finitiuam optatiuam iniperatiuam subiunctiuam p 13 id istas accepimus Charisius ideoque de his quid quaeque aeque (id**q*** id eque b) scies quidque significent p significet significat 14 eo] et Charisius 15 ista p ita 21 efferlur Charisius effevhuT p efleriquod .5 quo 17 est de quibus p aul dum ut Charisius aul dum ABp ut dum 24 de finitiua qualimus 26 quiescunt querunt p 25 Cicero] in Catil. 1 8, 21 27 claTATE p Terentius] Adelph. I 2, 64 28 cunplaco mant AMp laniant cu placa aduersus saedulo cum placu A cum placeo p cum placor Putschius 29 taumane humanae men tam p 31 TerentiusJ Andr. II 3, 14

exemplum 2 equum 4 exemplis apud Vergilium] Aen. VI 810 6 cognusco

BM

exemplo

item] ul

AB,

ABM ABM

^M

AB

ABMp

ABMp

ABM

ABM

AM

AHT. GRAMM. LIB.

(1

389
p. 3S3. 84 P.

c a s V

1
II

d e u x o r e ni
i

item impcralivo
tera';
veluti
5

modo,
tu

veluti

'ego <iuod res est

ego lego,
tu

ita

diro,

lu

coiiicito

ce-

ego

scribo,

lege;

audi:

ilem iuliuitivo instanti,

meditoresse adfabilis,
e
t

b enc pro

c e

di

item

et
10

credo ila videri tibi, 'credo vos, iudices, mirari',

veluti

volo videre, volo discere: item

et

iuli-

nitivo fuluro,

puto

ita

eventurum,

'nempe

oj^inor dicturuui

patrem':
et

item infmitivo praeterito, veluti

gloriare evenisse ex sententia, 'videor mibi iecissc fundamenta defensionis meae'.

finilivi

iuu-

gitur
ta

modi tempus

inperfectum

modi

subiunctivi

tempori

inper-

fecto,

ut

mirabar hoc si sic abiret, et verebar quorsum evaderet,

et

eri

scmper lenitas

hic solebamus fere

20

plerumque eam opperiri, dum

iungitur perfectum

in<le iret

domum.

tempus modi

finitivi

instanti imperativo, veluti

ita ut dixi facite,

et

Sostrata,

fac, ita ut iussi,

25

deducantur

isti:

item inperfecto finitivo

veluti

venit et ad ripas, ubi ludere saepe solebat:

item inperfecto subiunctivo, veluti
luit:

dum

hic

veniret

locum relinquere noilem

item futuro subiunctivo, veluti dixi, feceris; iussi, tu obedieris:

instanti infinitivo, veluti

30 rito

quaerere constituit, facere consuevit: item praete-

infinitivo,

veluti

'dixi ego in
futuro infinitivo
,

senatu caedem
veluti

te

optimatium

contulisse': item
hodie
id

2 id quod res est dico g ego quod 3, 14 iam depecisci morte cupio; tu conicito cetera A.Mp 5 meditor] Ter. Adelph. V 6, 8 8 credo ita] Ter. Hec. I 2, 66 9 credo vos] Cic. pro Rosc. Amer. 1 10 nempe] Ter. Andr. 12 gloriare euenisse A glori** (glorior b) euenisse H 3, 13 gloriare uenissc p gloriari se euenisse M. Ter. Heauton iim. IIII 5, 17 13 videorj Cic. pro Cael. 2, 5 iacisse 14 tempori 65 tempore 16 mirabar] Tei-. Andr. I 2, 4 et 17 evaderet om. p semper om. ? 17 quorsum quossum A, in lacuna sex litierarum om. hoc A. Ter. Phorm. I- 2, 39 19 hic 20 operiri inde iret inde ire p indieret A 22 ita] Ter. Adelph. IIII 5,1 ut facite om. p face j9?: facientus (-tos b) oslrata facit 24 fac ita ut aut A.U fata p face nt g. Ter. Eunuch. II 1, 1 deducantus isti deducant p 25 inperfecto pb perfecto 26 ueni et p. Ovid. melam. I 639 ludere soiebant p 28 iussu si tamen A iussis si tamen p iussus tamen ego iussi tu b in liiura 30 dixi] Cic. in Catil. 13,7 caedem te s caedente AMpb caede
1

Ba

hodic

***

M odie

odii

res

est

dico

Pulschius. couiceto

ef.

Ter.

Phorm.

ABMp

BM AM

BMp

BM

ABM

ABM

te

390
iinni
in e c s s e
i

DIOMEDIS
ronstitui
t

ciiin

(|uo(lnm hospite

u ni c u n v e n

ura

et

nie liiin
tliicluruni.

[cum] uxorem crcdidisti scilicet

i

iungitur pliisiiuainperrecluni tempus

finitivi

inodi instanti finitivo, veluli

d Xera
i

i 1 1

(; t

per

ni o e

n a c
i

a r o r
i

gnis

ud

i t

ur
finitivoriim futuro finilivorum,
iit

* iungitur iustans

ajjud

Vergilium
lo

quamquam
incipiam,et est

animiis

incminisse liorret luctuque refugil,

qiiamquam

liorret,

incipiam:

item

instanti

subiunctivorum
,

veluti

dico quanwis intellegas: ilcm perfecto subiunctirorum

vis

veluti dico

quam15

intellexcris.

reperiinus apud
,

veteres inslans finilivoriim iungi etiam infit,

perfecto subiunctivorum

quod raro
ait

cuius
in

exempli prodendi gratia vel

sola Tiilliana sufficit auctoritas.

enim

Hosciana sic,

'cum nulla

proscriptionis mentio fieret, cum ctiain omnes qui antea metuerant redirent ac iam defunctos se periculis arbitrarcntur, nomen refertur in tabulas Sexti Roscii'. iungitur in||

20

perfcctum finitivorum
intellcgeres
:

inperfecto

subiunctivorum
iungitur
et

veluti

dicebam

quamvis

item idein tempus

plusquamperfecto subiunctivo-

item iungitur pcrfectum et rum, veluti dicebam quamvis intellexisses. plusqnamperfectnm finitivorum inperfecfo et plusquamperfecto subiunctivorum, veluti dixi quamvis intellegeres, dixi quamvis intellexisses dixe-i:> ram quamris intellegeres dixeram quamvis intellexisses. item futurum
, ^

finitivorum iungitur praesenti subiunctivorum et praeterito perfecto et futuro

et

optativorum futuro ita,

dicam quamvis intellegas, dicam quamvis

,

intel-

lexeris,

dicam

si

intellexeris

dicam ut

intellegas.

non numquam iungitur

hospitem esse hospite esse ? hospite me I 2. 120 conuenturum p^ metu 4 me tum cum AB me tum cui 7 dixerat] Verg. g. Ter. Adclph. V 3, 25 credidistis A Aen. II 705 9 lacuna quam indicuvi rcliqua pars plusquamperfecti temporis et inlegra futuri definitio cum suis exempUs perierunt. eam excipiebat initium novae de temporibus modi finitivi dispulationis instans qualis est apud Charisium p. 234 sq. finitiuum (finitiuo B) fnturo (futurum M) finitiuo ABMp apud Vergilium] Aen. II 12 10 luctuque refugit incipiani om. ABMp, add. Charisius 13 subiunctiuo ABMp veluti 15 instans p instantis 14 subiunctivorum om. ABMp
1
nin p.

Ter. Hec.

ABM

om.

2 illam ? p cum p cum me tum

sufficiet suffi17 sufficit ceret p in rusciana B. Cic. pro Rosc. Amer. 8, 21 18 oninis A 19 metuerant ABp meamauerant redire p meruerant ? ac iam Mp aciem A etiam infunctus esse p esse dedefunctos se defunctos esse funcfos ? sese defunctos Putschius tabulas Charisius tabulis 20 refert tabolis 27 sexti roscii AMb te roscii exti roscus p 21 veluti dicebam subiunctivorum om. p. 23 iungitur perfectum et plusquamperfecto (-tum A) subiunctiuorum (rell. om.) 25 ueluti dixi quamuis intellexisses (rell. om.) dixi quamvis intellexisses dixeram quamvis intellegeres om. 28 dicam quamvis intellexeris 29 ut Charisius si 29 intelleg-as om. p

10

Charisius fuit sufflciat Charisius

fit

ABMp

exemplum p

AM

ABM

AB

BMp

ABM

AM ABM

ART. GRAMM. LIB.

perfectiiin finitivorum futuro

1
p. 3S5.
S(i

391
P.

optativorum

veluti

dixi

ut

fa(i;is.

ceterurn et
nt

inperfecto subiunclivorum iungi <lixinius,

intersit

sed hanc

adfcrt

(lilVerentiam,

utrum
dixi

dixi ut faceres

an

dixi

ut facias

enunliemus, quoniam in suet tcnipus

periore,
5

ut faceres,

et

tempus quo dixi

quo

ut facias dixi

praeterisse significat; in eo vero

quod

est dixi ut l';uias dicti

lempus praefieri

teritum siyniticat,
possit quod
iussit,

facti

in

futuro
sit
fiat

suspendit,

cum adhuc, quoniam

incertum

necne.

DE SVniVNCTIVIS
Item suhiunctiva vicissim inter se
10

iunguntur hoc pacto:

inperfectum
sic,
tibi

inperfecto sic, dicerem

si

scircm; phisquamperfectum phisquamperfecto

dixissem
si

si

scissem; itcm iuperfectiun phisquampcrfecto sic, scriberem

et

scissem;
si

versa

vice

plusquamperfectum inperfecto

sic,

scripsissem
sif^ni-

tibi

scirem.

et priore

quidem sermone, scriberem

,

tibi si
;

scissem,
sequenti
si
,

ficat fuisse
15

se scripturum vel semel

si

si

saepius cognovisset

scrip-

sissem
sciret.

tibi

scirem,

significat
in

saepe se scripturum fuisse,

vel

semel

siquid difficultalis

se habere videbitur res,

est, praescntia

non mihi inputabis;

corrigi.

polerit

tamen haec, quahscumque

communi

DE OPTATIVIS

Sermo Latinus duobus modis

20

intellegilur, aut per inperfeclum aut per

futurum optativorum:

sic

per futurum,
vcluti

quotiens

aut

instans

aul futurum

finitivorum praeponitur,

dico ut facias,

dicam

ut facias;
,

quotiens

autem aut inperfectum aut perfectum aut plusquamperfectum

fecUim,
sin
25

per inper-

velu||ti

dicebam ut faceres,

dixi ut

faceres,

dixeram ut faceres. futurum sub-

autem longus sermo

dicam ut

eflertur, adiuvationis causa recipitur

,

iunctivorum et plusquamperfectum optativorum

feceris mittas,
et

veluti

dico ut facias et

cum
di-

facias
[si

et

cum

feceris

mittas;
si

dicebam ut faceres
si

cum

fecisses mitteres,
si

dicerem faceres,
faceres]

dixissem fecisses,
et

cerein fecisses,
mitteres.

dixissem

dixeram ut faceres

cum

fecisses

add. Charishis 6 facti in futuro Charisius 7 possit Charisius posses posse p 11 scriberem] sig-nificat saepe scripturum fuisse, si vel semel sciret Charisius 15 significat scripturum fuisse vel semel, si saepius cognovisset Chaliaec tamen p haec risius 17 tamen liaec 18 De optativis om.
et in facti

4 dixi

tempus quo om.

ABMp,

futuro

AMp facti futiiro B dicerem ABMp 13

ABM

AM
ut

23 dixeram
nis

ut faceres dicani ut facias sin

ABM

ABMp

24

efferetur

adunationis ?
mittas
si

25 dico ut facias
faceres
si

et

cum

adiuatio-

feceris mittas

cum

fecisses mitteres dixi

et

cum
et

fecisses mitteres
fecisses
si

feceris

dicerem facercs

dixissem

dicebam uf faceres et dicam ut facias et cum dicerem fecisses si dixissem

mitteres Ap dico ut facias dic**** ut fac**** (dicebam ut faceres 6) el cum fecisses mitteres dicam ut facias et cum feceris mittas faceres si dixissem fecissem fecisses si dixeram ut facias et cum fecisses mitteres dico ut facias ct cum feceris mittas dicebani ut faceres et cum fecisses mitteres {rell. om.) 27 si 28 dixissem faceres ex definitione subiunctivorum huc inlata esse videntur

(dixerem

**t*.****

A) faceres dixeram et cum feceris mittas

ut faceres

cum

fecisses


KIO.MKDIS
3-).

3'J2
\>.

S7 P.

Snpcrcsl ut
^anliir.

(le

(tiniinittionihus

dicamus,

quae

(ni(|M('

((iialitali

iiiii--

Cuin
diceliain;

iiin<,Mlur
itoiii

nioclu

finili\is

niodo suhiunctivis,

veluti

iiiii

dico, cuni
sic
,

cetcris
;

finitivis

lcmporihns:

siil)iiiii(ti\is

(|uo(iiie

cuiii

dicam
utiiiin

cum dicerem
nnitivis

itcm

cetcris

subiunctivis lemporihus.
tniilivis
'

sed

interesl 5

an subiunctivis iungatur.

enim inugitur,

quolicns

ad

id

teiiiims

quo agebam

i-efertiir,

veluti

ciim declamo venit', id est ipso

tempore quo declamo,

cum declamabam
r.

[venissetj,

id

est

ipso tempore

quo declama.bam # ut apud Vergilium

cum
id

venit, aulaeis iam se

et

s.

a.

c.

s.

m.

I.

j,,

cst

tempore ipso quo venit;

te a

apud

Ciceronem
id

'tantum profeci
iil

tum cum
profeci.

consulatu reppuli',
finitivo

est

ipso tcnqxtre (juo rcppiili

sic

quoque niodo

tempori

fiituro iungitur,

apud Ver-

gilium

cum dabit amplexus

id est ipso

a.

0.

d.

f.

15

fempore quo dabit amplexus

el figet oscula;

sic

et

Cicero 'an

bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt, tum te non existimas?' significat enim ipso terapore invidia
esse conflagraturum quo vastabitur Italia et tecta ardebunt.
gitur linitivis
ficat, veluli
'
;

cnm

hoc pacto iun20

subiunctivis vero

cum

post factum aliquid perfeclum signisignificat eniin prius

cuni venisset, declamavi'.

venisse

sic se coepisse

dedamare,

ut

apud Ciceronem

'cum

ille

homo

eum et auda-

cissimus conscientia convictus primo reticuisset, patefeci'. nam primum CatiUna tacuit et tunc Cicero patefecit. Item si modo finitivis modo subiunctivis iungitur: finitivis sic, si venio,
si
si

2j

ve||niebam; item et ceteris

si

finitivis

temporibus: subiunctivis vero

sed

ic,

veniam,

venirem,

et ceteris

item subiunctivis temporibus.

veluti

finiti-

vis iungitur

hoc modo, quotiens res facta significatur,

si

apud Cicero-

nem

'si

inlustrantur,

erumpunt omnia'.

nec enim dubitat an

quae cuique Ap quae395, 9 revertantur Charis. p. 200 sqq. iunguntur p iungatur ? 7 veluti .11 venit om. cum dep cum dic**** cum dicebam b clamo Charisius cum dicam. 8 quo declamo uenisset uenisse M. venit scribendum fuil, nisi Chansins quo declamabo 9 lacunam qua perfecti lemporis cum cum conex subiunctivis inlalum esse viderelur apud Vcrgilium] Aen. I 697 cum venit, iunctione positi definilio excidit indicavi 10 auiiuiaeis iam se regina superbis Aurea conposuit sponda niediamque locavit alais 11 apud Ciceronem] in Catil. I 10, 27 profeci tum cum b<s lais profectum cum 12 te a consulatu rep profecti tum cum p profecium cum tempore ABMp 13 iungitur p coniungitur apud Vergilium] in litura b 16 sic 20 finitivis om. p Aen. I 687 cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet 17 uexantur ardebant Cicero] in Catil. I 11, 29 18 exestimans invidia esse] inexestiraas b existimas inuidiae incendio conflagraturum Caesarius inuidia ipsum Caesarius uenissem 21 uenisset uidia se AMi^ inuidias et uenisse tum et sic caepisse deciamare deuenisse et tunc se decladeuenisset p 22 apud Ciceronem] in Catil. II 6, 13 23 conscientia conuictus om. p mare p retecuisset p reticuisset, postremo pateconuictus Charisius conuinctus 26 veniebam Charisius ueniebat uenibat p 28 apud fecit (rell. om.) ? 29 si illnstrant p Ciceronem] in Caiil. I 3, 6
1

$uperest

cumque

BM

ABM

AM

AB

'

AB

AM

ABM

AB

ABM

ABM

ART. r.RAMM. MH.

inhislrenliir,

I
r,.

393
3S-. K^
f'.

scd

(|uia

inhistranhir,

siiadol

u(

mutet Catilina mentem.

et

Verj^iHus
si
sic
;,

U; fata

vocant.
ut a[)ud Veroilium

quoque
si

et perfecto iungitur,

potuit inanes arcessere coniiigis Orpheus; adlirmat eniin poluisse: itein apud Ciceronem 'quid? si liaec, non dico maiora fuerunt in Clodio quam in Milone', suhiunctivis vero
iungitur,
faccres.

quotiens condicionalis et incertus est sermo,

qui enini sic
loquitur non factum interim
vehili diim venio.

vehiti si

facias,

si

declarat.

10

Dum
cst

iungitur finitivis,

quoliens

vcro

jro

eo quod

dummodo
est

ponitur, sulnuncliva recipit, ut apud Vergihuni

dum conderet urbem,

id

dummodo

conderet.

dum

eliam,

si

ahus praeponitur sermo decH-

nationis, ad illum reformatur, vehiti ^petebas ut

1",

dum

venires facerem'. sic

quoque

recipit siibiunctiva.
iungitiir subiunctivis, ut
,

Donec
Item
subiunctiva,

donec veniam.
ilh

num
sit

si

praepositum
Cicero

fuerit

ahud verbum finitivum

recipit

vehiti

^interrogavi
fere

num

dubitaret eo
finitivo

profiquid

cisci', ut
20

spccies

relativa.

enim praeposito

verbo parti
nescio

orationis
dixerit,
finitiva],

coniunctivae

subiungitur
nescio cur

species subiunctiva,
dixerit,
et

vehiti

quare venerit,
ut

cetera simihter

[ahter vero

apud Ciceronem "^credo ego vos, iudices, mirari quid

in

sit

quod ego potissimum surrexerim': quamquam idem Cicero eadem ahter enuntiavit 'non est quod metuas, Glaucia, non
scrutor, siquid forte ferri habuisti'.
"^numqiiid
fecisti?

te

2,-,

ahter vero finitiva, ut apud

Terentium

me
et

tibi

opus est?'

item quare venisti?

cur

dixisti? cur id

simiha, quia non praeponitur verbum.

vehiti

Item quamvis

et hcet recipiunt subiunctiva,

quamvis venires,

et

apud Vergihum
3u

||

quamvis EUisios miretur Graecia campos;

item
licet

venias.

Item

quamquam

finitiva

rocipit,

siciit

apud Vergihuin dixinuis

quamquam animus meminisse

Item

horret.

dummodo

subiunctiva recipit, vehiti

dummodo

venias.

3 fata Bp facta 2 Vergilins] Aen. VI 147 uano .t/ 4 apud Verwilium] coniugis orplieus p i:o Aen. VI 119 5 manem p apad Ciceronem] haec quae dico ? 11 ponilur p ponetur AM: ponitur p?'o Mil. 13, 35 13 damniodo om. B apud Vergiiium] Aen. 15 J3 praeponitur Charisius praeferitur proferitur p 16 donec ueniam donec ucnero p 17 recepit 18 Cicero] in Catil. II 6, 13 quaesivi quid dubitaret proficisci eo quo iani prideni pararet dubitare 19 praeposito Chainsius praepositio 20 coniunctivae Charisius subiunctiuae ^^iWp specie /J.'t/ 21 aliter vero ^miivsx om. Caesarhis aliter uero snbiunctiuis g 22 apud Ciceroneni] pro Rosc. Amer. 1 23 in eodem ABM. Cic. pro Rosc. Amer. 34, 97 24 glautia A clautia 25 apud Tcrentium] c/'. Charis. 29 apud Vergilium] georg. I 38 28 recipiunt s recipit Bp recepit p. 202 32 apud Vergilium] Aen. II 12 33 meminisse horret js mho 34 recepit yW

ABM

ABM

ABMp

AM

ABM

GRAMiMATICI LATINI

I.

2(3


DIOMEDIS
!)

394
p. 3S8.
P.

lleni

ut recipit linitiva acutu acccntu ciatum.

elTertur aulcni, quotiens

pro eo accipilur (luod cst (juo niodo, ul apud (^iceroncin 'ut

sustinuit,
nt
raciani.

imino vero
quod
est

ul

contenipsi
iva
ct

t?'

id

est

quo modo.
optativa

quotiens vero pro eo

velnti

apud

("iraecos

accipitur,

recipit,

non num([uam tainen

sito

accentu acuto elatum

recipit subiunctiva,
relaliva

praepoul

..

sane

linitivo

rerbo,

more quo supra rormari

iui)es

diximus,

apud Veryilimn

iniandum, regina,
T. u.
id est
0. e.
1.

renovare dolorcm
m

r.

e.

D.

quo modo

eruerinl.
veluti

Item ulinam recipit optaliva,

iilinam veniat.
fac.

Item ne acnto acccnlu elatuni in)pcraliva rccipit, vcluti ne

tiens vero

qiio-

gravi acccntu pro eo

quod

cst

apud

Graecos

tVa

(itj

accipitur,

oplativa recipit, ut

apud Horalium

ne facias quod

u,

Numidius quidam.
[dixi

mihi piacetj

non

numquam
veluti

vero,

etiamsi

acuto

accentu

cfrcratur,

optativa
lioc
et

quoque
iliud

recipit,

ne venias,
fac,

ne scribas.

sed interest

jnler

quod diximus ne

quod hoc imperamus, superius suadeaccenlu

mus.

recipit

quoque

id

ipsum

acuto

elatum

finiliva

quotiens
adfirmaadfir-

20

aiQcoviKoog

accipimus pro eo quod est apud Graccos vaC

est

rei factae

lionc,

quod

apud Ciceronem 'ne

recipit

iiii

vehemcnter errant'.

mat

enini iiios veiiementer errare.

quolicns vero rei dubiae et quasi con-

dicionaii

aptatur,

Ciceronem
Itera

ut apud et subiunctiva eodem accentu elatum, Eruci, accusator esses ridiculus'. postquam modo finitiva modo subiunctiva recipit: fmitiva sic,
'^ne tu,

^r,

quotiens iunctum accipitur, ut est apud Vergilium

postquam res Asiae

id est

P.

e.

g.

i.

v.

s.

postquam visum

est superis;

suijiunctiva vero,

quotiens secernitur,
:i(i

veiuti 'post||linis

quam

factus esset' et simiiia.

1 ejata ABMp relatuni codices Charhii 2 apud Ciceronem] pro Mil. 24, 64 3 ut tempsit p 3 id est quomodo pb id est quomodo id est id est quomodo B optatiua recipit p et Charisius optatiuis iungitur 4 ina ABM, om. p optaliuis ueio iungitur A 5 accentu acuto relatum Apb acceniu auctore latum acuto accentu elatum Chnrisius rccepit B 6 verbo Charisius modo p, om. forniari rclaiiva Charisius forma relatiua AB forma relatiuo forma relatina p 7 apud \'ergilium] Aen. 11 3 8 infandum i'egina iubet renouare dolorem {rell. om.) p infandum r. i. d 9 11 recepit om. ABM, add. b 12 recepit veluti 13 Lva (irj Charisius M.N. Mh A 14 14utoi. p recepit apud Horatium] sat. I 1, 94 17 dixi (dixit p) mihi piacet om. Charisius efferatur Charisius efferetur effertur p 18 iuter hoc Charisius iuter haec AMp inter harc B id ipsum p idem ipsum 20 recepit 21 ironicos AB yronicos ironicor p ne rei factae adfirmatione ABp ne rei factae admiratione vai facta affirmatione g 22 apud Ciceronem] ?n Calil. II 3, 6 24 reci'pit 25 erici Ap ersci apud Ciceronem] pro Rosc. Amer. 18, 50 heri Buschius intactum p apud Vergilium] Aen. 27 iunctum AB tautum III 1 postquam n-s Asiae Priamique evertere gentem Innieritam visum superis 30 post fiuis quam faclus est p postquam finisset factum est post quam venisset

* BM BM ABM

AM

ABM

BM

ABM

BM

M M

AM

ABM

ABM

factum

est

Charisius

ART. GRAMM. LIB.

Itcm anlcqu.im mDclo
supcrins:
finilivis,
linilivis

I
p. ys>).
!)u

395
V.

modo
vcluli

subiunctivis

iungilur,

conlra

ac

iiuuium suliunclivis
ut ;ipul

sic,

antequam vcnisscs;

disiunclum

Vcrgilium

antc, pudor,
5

quam

lc violo.
rccipiunt, veluti ni fecisscs et nisi fecisses.
et

Itcm ni

ct nisi sul)iunctiva

quaniquam

xime cum parum dubius

linitivo iungitur, lunc maeundem 'nisi forle mains est patefacere vobis provincias quo exire possimus <iua)u curare nt etiam illi qui absinl babcant quo victores rever-

apufl (liccroncm

non numquam

sit

scnsus, ut apud

K)

tantur'.

DE SPECIEBVS VERRORVM
Spccies verborum sunt bae, rclativa usurpaliva adfirmativa concessiva.

DE KELATIVA SPECIE
Rclaliva species vcrbi dicta videlur
15

cum ad eum sermonem

in

sequentia

referuntur quo
multi observant
fecisti.

dependet sequens.
inperitia
lapsi,

banc speciem

consuetudine parum
nescio quid

cum

dicunt nescio quid facis,

eruditius

enim dicetur nescio quid

pro Sexto Roscio,

facias, nescio quid fcccris.

quo

20

'credo ego vos, iudices, mirari quid sil quod, cum tot summi oratores hominesque nobilissimi sedeant, ego potissimum surrexerim'; non dixit
more
et Cicero loquitur

credo vos mirari quid

sit

quod surrexi, quod

(rcfert

est idiotismos.

figuratur au-

tem
sit

eius

modi sermo hoc pacto

quid quare cur

enim non modo agnoscere qualis

species sed adnotare (juo

modo
et

struatur): praeposito

sermone

interiecta

parte oratiouis,
25

similibus,

subiunctiva sequitur species,

ut

apud Vergilium

infandum, regina, iubes renovare dolorem.

refertur

eruerint ad

id

quod
I)E

est

iubes renovare.

eodem pacto

el

cetera similia.

VSVRPATIVA SPECIE

30

Vsurpativa species est huius modi,

1

cum

|1

dicimus legendo proficit,

id

modo finitiuis iungitur modo finitiuis iungitur modo contra 2 iunctum otn. p ac Charisius ad 2 ucnires 3 apud Vergilium] Aen. IIII 27' 5 ui et nisi p et ni nisi recipit ABp recepit ueluti nefecisses et nisi fecisses p ueluti ni fecisses ct ni fecisset uelationi fecisses et ni fecisses (corr. fecisset) 6 apud ciceronem et apud uergilium p maius 7 apud eundem] in Catil. IIII 10, 21 et codex Scioppii susp. lect. malum p melius Charisius : mauis pate6 malus facere nobis ? qui 11 de speciebvs 12 concessiva, quae hoc 9 quo loco omissa in libris post 28 similia conlocata sunt , huc Iransposui 13 specie om. 14 dicta uidetur dicitur/) 15 consuetudine p consuetudinem .(4i9il/ 17 eruditius p eruditus dicitur dicerent j9 18 pro dicetur Sexto Roscio] 1 21 idiotismos ydiotismos idiotissimos 19 et quid s\t iolismos j) 23 praepositio Ap propositio interiecta parte Buschius interiecto (iniecto p) paritor similibus g similia 25 apud 24 curj qur Vergilium] Aen. JI 3 28 similia 11 de speciebus 12 concessiu% de usurpatiua spEciE
niodo
subiunctiuis subiuuctiuis uei uenisses

p p

ABM

ABM

ABM

AB

ABM
A

BM

BMp

ABMp

ABM ABM

BM

ABMp

BM

ABMp
26*

ABMp

396
p. 3:*0.
ftl
1'.

DIOMEDIS
legil;
e>>l

est tlum

legemli caiisa vtiiil,

ut legas.
Iiis

id

est

ut

Ie;at

le},'emluin tibi

est, id
iisu

est iiecesse

eiiiin

IVre

ca.siljiis

usiir|)atur

dicta,

quod

cxerceri quod lioc pacto

ticipio
iiihilo

el()<|uilui-

demoiislrat.
iioii

derivalur vero quasi ex par-

fuluio [lashivo uiiuus fere ex

id

et

licet

verhum
talis

admittat j)assivam declinalionem,

dictio

omni verbo
natat
;

liidteri

potest,
id

\elut

nataiido

',

exercetur,

est

dum

et

nalaudi <ausa venil,

est ut iiatet;

na-

tanduui

tibi

est, id est oportet nates;

il<'iu

ilem

cum dicimus vapulando

est:

corrigi-

tur et vapulaudi causa,

vapulau<luiu
istc;

libi

nec tameii est nator aut

vapulor.
participia

adeo uou

est parlicipialis

sermo sed propria sermonis species.

et

enim,

cuin

sunt

talia,

recipiuut

genus

et

numerum,
est.

ut bic

lo

legendus * bis legeudis.

liorum recipit,

at

species

usurpativa

inrinitiva

nibil

enim

cum dicimus legendo ego

et similia.

prolicio in

omni genere; item nu-

mero, legendo proficimus

I)E

ADFIRMATIV.V SPECIE

Adtirmativa autein species est huius modi,

cum

in

re dubia,
sit

in

qua
ad-

\h

parum altercantibus adseulimur, specie

firmamus, cuui dicimus fccerit dixerit,
id

subiunctiva
est credc

quasi

factum

eum
dixit.

dixisse vel fecisse

quod neque
jnduciinus,
tentis est;

dixerit
linilivo

neque

fecerit.

nam
id

si

factuin esse
fecil

re vera in

animum
confi20

utimur sermone,

est

hic

sermo

superior,

cum

<licimus fecerit legerit dixerit,

,

non
vel

confitentis felegerit

cisse vel legisse sed

adfirinantis

[quod] etiamsi
niliilo

fecerit

quod

nequaquam factum
est

esse coustet,

iniuus

iiibil

esse conimissum: quale

apud Ciceronem pro Milone

'servum etiam
ait,

ut corruperit, Ar-

rius
fitetur

meus amicus
corrupisse

dixit'.

non

servum corrupit. neque enim connihil

sed adfirmal,

etiamsi corruperit,

criminose

admi-

20

sisse
ita

Milonem.

et aUbi

idem
sit

in

eadem 'sit ita factum',

talis

id est credite

factum esse quod non

factuin.

est

adfirmativa,

quae alterca-

tionis tollendae gratia

sub simulatione confessionis inducitur.

DE SPECIE CO.NCESSIVA
\

Concessiva praelerea species est,

vam

inserentes qualilatem,
1 id est (tnle necesse

qua tiim demum utimur subiuncticum suadendo cuipiam quod expediat non per||

30

om.

dicta

uero ABM ABM usurpautur dictiones qao p 3 exerceri quo pactop admittit p 8 4 et Caesariun ut ABMp? 7 corregitur AM enim p participalis Bp 9 ideo s propria p proprie ABM est p est tibi ABM nu10 recipiunt genns Caesariits recipiunt et personam ABM recipiunt personam pq meruni ut hic legcndus huic legendo p numcrum his legendis ABM. lacunam qua de11 at Bp 12 recepit AM A ^i M clinatio pariicipii excidisse videtur indicavi

ABM,

add.

2 usnrpatur dicta

quod 5 usurpantur
tibi

qmi

18 factum 16 adsentimus p B 20 non confltentis p non con19 dixit om. p 22 comissum 21 legerit p legit 23 pro Miione] fltenti 24 dixit om. Bp 25 criminosa arius criminosi coniecit Bon17, 46 admisisse corrupisse p 27 sil factum 26 et damus var. lect. p. 88 30 in eadem ABM. Cic. pro Mil. 19, 49 sit ita B si ita A silta om. p 31 con suadendo A quantiim ABp qua tum

1,5

cum

in re

Caesarius cum re ABp? scire re uera ? reuere uere

ABM

BM

AM ABM ABM

u.i

AM

ART. GRAMM. LIR.

suademus
arJtitrio

I
p. 301.
:i'2

397
I'.

et desislenles,

duin nos volumus crimine absolvere,

concedimus

eius remiltenles
illo

quod pertendat facere,

perspicias

ut

cum

locjuimur ne facias
id

sane suadentes,
est licet tu
5

pertendente ut magis faciat addimus videris feceris,

tu

videas,

quid

facias.

et

hoc dicimus sub specie

concedendi potius debortantes.

ita

nam cum

facere ex

animo suademus, non

sensu vero
sint

loquimur, feceris videris, sed facias videas, exhortativo utcntes sermonc.

enuntiatione igitur
differt,

eadem

adfirma(iva et concessiva est species

quoniam quae liqueant nobis non esse adfirmantes quasi

item

gesta

defendimus.
10

quae nequaquam volumus

fieri

verbo velut fiant conce-

dimus

quo pertinaciam contendendi evitemus.

DE INPERSONALIBVS
Inpersonalis verliorum decHnatio personae tertiae
additis

formam habet, quam

usurpant,
quasi

pronominibus

et

pro prima

"et

secunda personis

pudet
15

me

te ilium:

et

cum ventum

est ad

numenmi pluralem, pronomina

vos
illos.

dumtaxat numero funguntur plurali,

cum dicimus pudet nos

significatione, ut
et

non

numquam

et ipsa

verba inpersonaha numero plurali funguntur, quotiens in

rem sane intenduntur quasi possessiva

cum
tali

dicimus decet
significatione
et tu

me
et
20

penula,

item decent nos penulae,

similia.

quae
te

primam admittunt personam,

quasi
TtQiitco

cum
^ol.

dicimus et ego

deceo

me

deces,

aot

nQiitt,q

per totam itaque decHnationem inet est

personalia
exit,

sunt ea
in

quae
it,

trina

forma terminantnr;
tur.

prima quae

in et

secunda

tcrtia in

et

quae

in

et

exeunt duas formas ha-

bent.

quaedam enim ab

indicalivo veniunt, ut misereor miseret; aha a se

licet.

oriuntur,
25

ut pudet taedet decet libet

,

item

quae

in

it,

uniformiter

terminantur

quasi conlingit evenit.

||

identidem quae in tur exeunt tam ab

omni genere

verborum nascuntur
sed inter

quam ab

indicativi

dumtaxat figurata quae quibusdam

ordinare,
si

lemporibus declinantur,

ut lego legitur,

curro curritur.
placuit

non

inter

genera

modos verborum
sic
uti

rectius

quidem
30

alia
,

quae a se oriuntur non nulh inter genera verborum conlocare

maluerunt
currit.

quorum

declinatio

verba cetera

per omnes modos de-

hac itaque ratione inpersonahs modus a ceterorum inpersonalium

huius modi praeterea verba casibus accommodantur.

genere seiaratur.

haec

enim quae
libet

in
tibi

ot finiuntur
illi,

modo

dativo

modo
quae

accusativo casui serviunt, ut

in
it

mihi

decet

me
tibi

te illum:
ilh,

exeunt dativo casui copuilh:

3oIantur, ut contingit mihi

1

evenit mihi

tibi

quae

in

tur exeunt

libet

concedimiis ? couteiidimus 2 ne faciat facias p 4 licet <S tu ( tus turper specias tu percipias p qui ) perspicias facis p 5 deuorantes cunctantes 5 6 exortatiuo 8 quasi si sint 9 ueluti liant p uelut fiat 15 pudet 16 funguntur om. 16 funguntur quotiens/j funguntur cum dicimus quotiens 17 possessiua signi-

ABMp

ABMp AB

ABM M
AB

ABMp

ABM

ABM

ficantes ABMp 20 preposy Ap praeposy prepysmy p prepysmi A praepysmi pracpismy B 21 ea] et ABMp 25 contigit item quae p 26 ab indicatiuo dumtaxat flgura ABMp 28 ordinari p 29 conlocare AB r/ ordinare p 33 deseruiunt p 35 contingit mihi euenit illi quae p contigit mihi tibi illi (ilii o?n. M) quae

BM

ABM

ABM

398
p.

DIOMEDIS
-m.
i't
y.i
1'.

(lalivo

ahbtivo iiinfjimtur;
illo.

dativo

ut dicitur

niilii

tihi

illi;

ablalivo,

ut

geritur a ine a le ab

Ex

liis

({uoque
tilti

(]uaedain

.sunt

primi ordinis,

ut

iuvat

restat milii
lihet inilii

illi;

item

alia

sunt sccuixli onlinis,

ut decet

me me

te

illuni,

te illum,

libiilli,

o[)ortet

paenitet

pudet

et

similia;
lerlii

item

tertii

ordinis

correpli,

ut accidit milii,

contiugit mihi;
mihi.

item

producti,

ut expedit

et convenit milii,

evenit

haec enim primani

et

secundam personam
sigiiificantur.

non

liahcnt, per tertiam trcs personae addito

pronomine
passivae

Ex
libet

his praeterea

verbis

quaedam

licenlcr vet(;res

tcmpora (igurabant,
declinationis, ut est
velut
n*

perfecta ex fornia activae

dechnalionis

more

mihi,

libilum est mihi;

placct mihi,

placitum cst mihi,

apud

Vcrgiliiim

sic

piacitum;
iteni

item pudet puditimi cst, miseret miscritum cst: pro eo sane quod est libuil
placuit puduit.
si

(aedet

me, unde

Vergilius ita formavit,

15

non pertaesum thalami.

declinationis
aliter

sed tamen haec quidam pcrfecta ex f(jrma passivae

clinaiido (igurabaut, ul ost

de-

pudetur tacdetur licelur; eorum praeteritum perest.

fectuin

puditum
:

est licitum
||

nam puduit

et

licuit

rnore activae decli-

nationis dicimus
est,

taeduit

autem dicere non possumus,

sed nec taesum

20

quod tantum

liiodo

pertaesum conposita ligura dixerunt.

div(>rso

Ex

his

quoque non nulla inpersonalia sub

ut

sensu

eadem
id

el

pcr.sonaIia

sunt et cotciis similia,

cum dicimus
mihi,
referimus

placet mihi,

est vi-

detur; item placeo places placel.

liceo lices licct dicimus
,

licet

id cst
,

potestatem habeo, ct
id

cum ad prctium
quasi evenit;
te illum

est

liceo denariis 25

totidem.

contingil niihi,
itein iuvat
iiivat

sed et contingo contingis contingit

dicimus.
iuvo iuvas

me

dicimus, quasi iocundum est mihi; sed et

dicimus.
facile

Inpersonalium declinatio non

admiltit participia,

et

errant

qui
:jo

decens pudens parlicipia opinantur esse,

cum

sint appellationcs.

Passiva vero inpersonalium dechnatio

verbis quae absolutiva sunt,
id

huius

modi

est

et

figuratur ex

est

n(uitralia,

(]uae

cum

ceteras personas

non admittant passivae dechnationis, quouiam sunt

inpcrsonah, quasi pugnatur a
1

neiitralia, nihilo

minus

tertiam personam passivam admittunt et dediuantur passiva declinatione

more
;!&

me

a te ab' illo, item certatur similiter, ut

copulanlur p dalivo om. BMp, iunguruur ablativo om. A: iuiiguntur 6 contigit 3 Ex 399, 22 passivam signilicationem Charia. p. 224 sq. apud Vergilium] Aen. II licet miiii licitum est miiii iibet placet mihi p 15 Vergilius] T 283 14 libuit licuit placuit item p 13 sic diis placitum s Aen. IIII 18 20 nec tcsnm est Mp netessumus est A nelerum est B. cf. Charin. quo p quidam ? 22 nonnulla p nonnullaua 21 quod p. 141 25 liceo iices licet licemus i) liceo iices dicinius B liceo lices licimus A dicet lices licinuis 20 contingit milii p contingit milii contigit tibi A contigit mihi contigit 31 tibi B contingit tibi contirigit mihi eucnit g uenit ABMp contigit inpersonalinm p inpcrsonalis 35 inperso33 admittaut B admittunt AMp
add. z

ABM

BM

ABM

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIB.

pu gn a
et
t II

I
|).

399
31(3.

!M

1'.

r co

iii

nii

uus

ar

certatur limine in ipso,

iteni
j
*

discunibitur a nohis',
vi

vitur lioc pacto,

itur in

antiquam silvam.
lacil

qua specie
ipsa

non

(|ui

sed quid

Itat

demonstratur.
ut
a

numerum pluralem
nos
penulae

declinatio

admittere

non

potest.

enim deceut
nobis viae,

suh

activa specie inpersouali dicimus,

10

euntur

pugnantur a nobis
ut

bella dici non potest,

sed itur a nobis iu via,

pugnatiir a nobis in bello.

,

huius modi autem neutralia accommodantur loco tempori personae

illo

bene

loco studctur, bene

illa

hora studetur, bene apud illum studetur.

,

Sunt praeterea verba quae

collata
1.')

cum

sint personalia

sub activa declinatione,

ea

in

personam

patientis

inpersonali

more

figurantur.
tibi,

sunt quae
tibi,

dativo casui cohaerent, velut maledico tibi,

invideo
tibi.

obicio

con-

sulo tibi, provideo

patientis

tibi,

impero

tibi

noceo

haec omnia in persona

1|

non lecte dicimus maledicor

mihi a te,

a te nec

invideor

a te,

sed

male-

dicitur et invidetur

obicitur

mihi,

consulitur mihi,
te

providetur
similiter.

mihi,
20

imperatur mihi,

nocetur mihi communiter a

et

cetera

non euim dicimus noceor noceris nocetur. huius modi enim verba passivam naturam nou habent, ceterum hoc modo tantum declinantur: dum
illud

taraen

sciamus
,

etiam

in infinitivis

omnibus cadere utique passivam

significationem

ut

apud Ciceronem 'uihil mihi ab istis noceri poin

test',
25

et

apud Sallustium

lugurtha
et

'cum Gallis de salule, non

similia de consuetudine antiquitatis

de gloria certari'.
ros

verum haec

diversa reperiuntur flgurata declinatione.

apud quosdam enim

et

et

per cete-

modos inpersouahum

declinatio decurrit,

hac ratione genus potius,

non

modum

esse dixcrunf.
facit

nam cum
curri.

sit

indicativus curritur,

hoc

est

om-

nes currunt,
30

imperativum curratur,
infinitivnm

optativum curreretur,

coniuncti-

vum cum

curratur,

quam dechnationem
et

qui probaverit
et

sciet certari et

noceri

quoque Latinum esse

Sallustium

Tulhum

in-

personaHs modi infmitivum recte posuisse.

Aen.

cumminus A commus B pugnatur] Ferg. Aen. VII 553 4 discumbitur ostro Charisius. Verg. Aen. I 700 355
43

3 certatur] Verg. 5 viviturj Pers.

6 itur] Verg. Aen. VI 179 7 sed quid fiat p sed qui flat sed 9 euntur a nobis in uiam pugnantur a nobis dicere non possumus. pugnantur a nobis bella om. huiusmodip 10 in ma.M in uiam ^ uiam B 13 personali sub actiua B personalis ab (ob M) actina personalia subiunctiua p 18 consolitur AMp 19 similiter similia AB, om. p 22 illud sciin om. ABMp, add. Charisii codex Parisinus cadere mus p accidere p nocere M, om. 24 in lugurtha] 114 23 apud Ciceronem] in Catil. III 12, 27 pro salute non pro gloria Caesarius 25 certare 27 currit p 28 non quam modum ? raodum p nondum 29 facit imperatiuum curretur imperatiuum facit curratur p 31 saluslium
sai. 4,

qui

fiat

AB

ABM

AM

ABM

ABM

ABM

ABM

400
|i.

DIOMKDIS
3!M.
!)5
I'.

|)K IIIS

n\\\: APVl)

VKTKHES HINKUSA IU:i'i:un .\T\ U KNV.NTIATA DKCLLN.UIONK

pretiuin est veterum invisere et percurrere libros,

Nunc deimmi operac

(juo

perracile iimotescat per oinnes haiic leie cucurrisse licentiam, et per5

inde ut alios inores itidein prisca actale alium fuisse scrinonem adnotamus,
iit

praeclare dixerit Terentius

n h
i

es

dic

m
et

qu od no n
et veluti

d c
i

m
,

ii

s.

sed

iiiiecit

postera aetas
fastidire

manum

disciplinuin pristini saeculi

(piae

ita

et

sermonem
ipsa
u

coepit

nova velut parlurire verha

ait

invenum

ritu
lo

luodo llorent el vigent, ut

t

Horatius

pronos mutantur in annos, priina cadunt, ita [et] verborum vetus interit aetas,
lolia in silvis
et

iuvenum
gratia

ritu llorent

modo

nata vi^'ent((ue.
(juo

exempli

tamen

(luaedam cominemorabimus,
plura
||

quibus

libeat

uli
\h

more

vetuslatis utantur.

enim verha quae vulgo passivo more defrustro,

clinamus apud veteres diversa repcriuntur enuutiata declinatione.

(piod vulgo friistror recte dicimus,
id

est

dccipio;

itein patio

pro patior;

rnoro,
et
alia

quod crebro moror dicimus; item demolio

quos veteres hoc modo
de

auxilio

populo digno: haec

posita.

apud veteres reperimus contra tnorem doctorum

locutos * friislro
ait

nunc

dicet
-'o

aliquis

Gaius

Caesar apud
itcm
nioro

milites

commodis

eorum,

patio Naevius inProiecto,

'non fruslrabo vos, mililes'. 'populus patitur' inquit Uu patias'.

quid moras?

item Naevius in eodem,

Quia imperas;
25

item Pacuvius

in

Ilermiona

paucis absolvil, ne moraret diutius;

Ennius

an aliquid quod dono

demolio
Varro
in

poetico

lil^ro,

'et

illi morare, sed accipite. tamen non demolio roslra',

DENUNTIATA ^-/If DENUNTIA ,4 3 UeteresBM 6 Teventius] Eunuch. 5 priscae et ante datum p 10 ipsa quoque florent modo et uiprol. 41 ^ 7 sit] est corr. sit geiit p 11 ut siluac foliis primos z niittantur p Horalius] de a. />. 60 12 prima 13vigentque om. p uetus (uetur B) inerit 13 modo donata Fi uigeiitque ungentque 14 commcmorauimus quo cominemorabiniiis qii^ p 16 denuntiata AMp denuntiora B frusto quod uulgo frustor rite dicimus item decipio p frustro quod uulgo frustorte id est decipio 20 qiios ucteres noininare potes hoc modo loquentes ? frustro ait frustrant B frusto au p item patior p 21 milites post vos om. p 22 neuius proiecto protecto s patit g patitur et de aliis quoque diAfip prolecto patitur iiersa repperiuutiir exempla p inquid tii tu patias A tu non pacias polior M: tu patias modo, itein Naeuius s tu patias modo. item moro Naeuius Bumores quia imperas A.M scMus 23 neuius AI maeuius 24 moras quid iinperas ?, om. Caesarius qua peras 25 Wei-miowa., Puischius hevxmone 27 Ennius om. 28 ten aliquid quod dono nii ujjorare? sed accipe! Vahlenius Enn. poes. rel. p. 154 an ubi en pro sed coniecil Fleckeisenius. fortasse aliquid quod tlono nil morares? accipe. item demoiio morares sed 5 29 in de B: in Prometheo libero coniecil F. Oehlerus Vurr. sat. Menipp. rel. p. 196 dedemolio astra ? molior ostra
I

l)E

2 DECI.INATIONE

Oni.

iiiiiotescatur

currisse

ABMp

AB

ABM

ABM

AM

ABM

ABM ABM

'

AM

ABM^
. .

AM

AllT.

GIJAMM.

Lll{.

401
p.
;t'):i.

!Mi

1'.

ideni in

episl(Ii<;iriiiii

quaesliuiiuin

* Slcniolivit tccluni';

ilcin

.N.ic-

vius

in

Corullaria

adversus Furuiuni, '(iiiilius

ait
5

Miacc deniolitc' inqiiit. iteni auxilio ait (Iracclius ego prinius (juo niodo auxilieiii'. populo

Plautus in Feneratrice,

quae ego populabo probe.

digno
ait

Pacuvius in Ilermiona,

curn necjuc aspicere acijuales dignarent.

cilius

nie

dies

deficict

enuincrantem

exenipla.
sei'pat

sed

bacteiuis

liaec

quac

memoria suggerere
10

potuit,

ne inmensum

commentarius.

DE PARTICIPIO
Participium est pars orationis dicta, ,quod

duarum partium
parlicipet.
et qualitatem

(juae sunt

eximiae in toto sermoue,

verbi et
a

nominis,

vim

capit

cnim a

nomine genus

et

casum,

verbo

significationem
participio

et tcinpus,

ab ulroque nunierum et figiiram.

ir)

accidunt
|J

seplem,

signilicatio

qualitas

tempus genus casus numerus

et figura. in

siguificaliones particijiio-

ruin quinqiie sunt,

quem ad modum
iit

verbo, activa passiva neutra depopassiva

ut

nens communis.
neutra
nl

activa est

vocans docens,
ut

vocatus doclus,

navigans volans,

deponens

luctans

sequens,

coiumunis ut
in

consolaus criminans.
20

qualitas

participioruin

similiter

quem ad niodum

verbis in quattuor species

distributa est,

absoluta

inchoativa

liequentativa

meditativa.

absolula est ut

legens

dicens,

inchoativa ut fervescens lucis-

cens, frequentativa ut cursitans quaeritans, meditativa ut esuriens parturiens.

tempora participiorum

tria

sunt, praesens ut sequens, praeteritum ut secu-

tus, futurum ut secuturus.

25

genera

et

casus ex nomine tracta facile nosciinfellegi

mus.
potest.

numerus quo((ue

et figura

tam ex verbo quam ex nomine

participia trahuntur a verbo activo duo, praesentis lemporis et fu-

turi, ut

docens docturus; item

passivo duo, praeleriti temporis et futuri,

et futuri,

ut doctus

docendus; a neutro duo, praesentis temporis

tria,

ut currcns

cursurus, interdum
30

cum

dechnalio passiva iniscetur, ut gaudens gaviut luctans luctatus luctaturus,

sus gavisurus
quattuor,
ut

deponenti tria,
secutus

interdum
seniper
futuri,

sequens

secuturus

sequendus;

communi
et

quattuor,

secundum formam quidem activam praesentis temporis

aeplstolicarum lacunam qua numerus libri excidit 2 coroUario B demollite inquid yl aixilio primum cum auxilio ^ auxiliem 4 feneauxilii est ratrice codex Scioppii .lusp. lect. V 6 et Pulschius fcneratriceni foeneratricio <; 5 probe Scioppius I. c. et Pulschius proue et codex Scioppii propere s 6 pacuis B : cf. Non. p. 470 Serv. in Verg. Aan. XI 169 Hermonia ? hermona cui 7 cum nequae B: neque nie adspiceret Nonius dignarcnt meae Nonius ei Ser-vius: dignarent cius. me dies g 9 ne in immensum ? 10 ExpLicrr DE UERBO iNCipiT DE PARTicipio 14 acccdunt 19 consulans criminas 21 ut feruescens caiescens luciscens p, in quo quaedam de parlicipio hinc excepta exsiant 22 quaeritans quaeritasis A queritans Mp 24 ex nomine g ex nominum nosremus 26 participia 402, 2 criminandus Charis. p. 159 31 secutus sequtus sequutus
1
iteni

idem

AM

indicavi

neuius 3 furium s

nieuius

AB

ABM

ABM

AB

AM

ABM

ABM

402
iil

DIOMEDIS
criiniiiatiinis,

(limiiiuiis

sccimdiiin

aiilcin

passivanj

rorniam

praoteriti

lcniporis et riituri,
l*artiripia

nt criminatus
activis

criminandns.

in

praeteriti temporis

non sunt,

nt Gracce dicimus

rpiXrjaag

Ttoirjaag.

recipiiintur autern in positionc passiva

sicul
et

ea quae non

lia-

bent passivani declinalioneni,

eniin dicinius iuror),
similiter

apud veteres inveniunlur iuratus (nouo

quae participia

pransus cenatus polus,

fi|jj,'ura

essc

aut

vcrliorum significatio
et

aut

non

patitur.
in

minime enim a
sermone
participia

verbis derivantur.
(|uasi

haec dumtaxat reperiuntur

tolo

passiva quae originem non habent,

quah; est ^iurati iudices pronun-

tiaverunt';
filiis',

item

apud

Ciccroncm

'cenatus cubitum cum duobusio

sed neapiid Turpiliuni

apud eundem pro Milone 'pransi poti oscitantes*.

que iuror nc(|ue prandeor neque cenor dicimus.

iuvenis est qui consuHt, meretrix respondet

comoedia
dictum:

nobiU cuius litukis Demetrius legimus iurata sum perfecto

finitivo

*non

sum

iurata', pro eo
verbis et paris

sane

quod
dici

est

'iurasti?

non

iuravi'.

sed haec in
in

ceteris

ticipiis

non possunt.

parlicipia

passivis

praesentis

temporis non

sunt; abutunlur autem veteres activo pro passivo, veluti

gcnibusque volutans
h
aereba
sit
t

deest se, ut

volutans sc, KvXiofievog

itcm

20

deest

praecipitans traxi mecum; me, ut sit praecipitans me, KaTa-KQr)ij,vt,^6fievog.

Sunt quaedam participia nominibus
similia,

quae quoniam verbi origiut tunicatus

25

nem nou

habent,

propterea non sunt participia sed nomina,

galeatiis penulatus togatus.

quaedam

participia et

nomiua communiter esse

possunt, ut passus visus cultus, quae genetivo casu discernuntur.

nam

si

nomina

fuerint,

gcnetivum casum in us longam syllabam mittunt, ut huius

participia

passus visus cultus.

visi
culti.

autem genetivum

in

mittunt, ut huius passi

Errant louge
l^articipia;

qui

opinantur moribundus vitabundus furibundus

esse
cete-

30

sunt enim appeliationes.

moriturus vero est participium.

4 q)i,Xi]Oag nOLijGag fyesas filesas fiesas 10 apud Ciceronem] pro Rosc. Amer. 23, 64 cuin cenatus cubitum in idem conclave cum duobus adulesceuatus subitum cum caenatus centibus filiis isset caenatus suuitum cum cum lacuna relicla .M coenatus it cubitum cum Caesarius 11 pro Miione] dixit A, 12 prandeor g prandior caenor dicimus] <t 21, 56 comedia nobilis in comoedia nobili 5 14 respondet g respondit om. iurati non iurabis 15 iurasti non iuraui sed 18 genibusque] Vcrg. praeciuoluutas 20 volutans se Charisius praecipitans se Aen. III 607
3 Participia
Ckarisius fylesas fyesas

22 KaTaKQrj{ivi^6[isvog Charis. p. 233

filesas

ABM

ABM

ABM

BM

tas se tas

M
se
culti

kyliomenoc

Aen. VI 351

mecum

23 Sunt catacrem myzomenos Macc. Viclor. p. 1949 31 ceterum hoc tantum fere distat in hoc sermone quoniam cum dicimus moriturus et dicimus moribundus cum non simiiiter foribundus id est siniilis furientis nihilominus morisit mortem moriturus. furibundus non habeus furorem/)bundus similis raorituro sed non mortem subiturus.

M)

ABM

AB B A cyliomenoi B AB me cui M
cf.

AB

ryliomenos

n 21 praecipitas

M:

Vercj.

22 deest se

ut sit praecipitans (praecipi-

catacremmizomenos

AB

29

Charis. p. 159:

ART. GllAMM.

I>IB.

403
p. :j!)7 99 P.

rum
et atl

tantiim fere distat in hoc sernutnc, (juoniain, cuni licinius moridirus

* moribundus,
tale est

licet

mortem nou

sit

subiturus,
furenti,

nihilo

minus simihs
furore,

morituro.

et

furibundus,

simihs

sed sine
inquit

item

cum lcgimus apud Sallustium, 'vitahundus' oloca recedehat', non utique vitans sed vitarc
que
difrerunt,

'per

saltuosa

simulans.

hacc plerum-

Participia saepe etiam temporibus defij|ciunt, ut furens coepturus stu-

dens ratus

et

cetera.

Item observandum est quod,

10

cum verbum
recipit
et

accidit
et

quod tantum passiet

vam

admittat dechnalionem,

participia

activa

passiva,

quasi

hortor et consolor.

dicimus ex eo hortatus
si

hortandus, item hortans et

hortaturus, quamvis horlo non dicatur.

vero tale inciderit verbum quod

sub passiva declinatione patiendi vim parum admittat,

dechnatione passiva non fere admittit,
15

futurum participium
cunctor:

quasi

expcrgiscor

exper-

gisccndus et cunctandus sermo absurdus videtur, quia sensum non admittit.

DE ADVERBIO
Adverhium
est

pars orationis quae adiecta verbo

ita

significationem eius

implet atque explanat.

nam cum

dico,

Palaemon docet, nondum habet

et ideo

suam vim
2ii

satis
,

planam,

nisi

adiecero

male aut bene.

Scaurus
ita

adverbium
est

appellatur

quia scmper adicitur verbo.

definit,

advcrbium

modus

rei dictiouis

ipsa pronuntiatione definitus, ut recte diligenter optime.

adverhium dicilur ideo,

spirationem,
ut rectc

quoniam ad

verbi

tendit

in

eadem

sententia con-

dixisti,

dihgenter
generalia

fecisti,

optime

legisti,
finitio.

adverbio

haec iuncta sunt discrimina

25

tria,
;

forma

modus

forma
,

continet aut shnplicem

aut

conpositam

modus
per

continet

quantitatem

ut

phis minus;
aut

finitio

continet

summam.

adverbia aut suae sunt positionis

se

ab

ahis partibus
aliis

orationis

Irahuntur.

nascuntur,
a

ut

nuper.

haec quae ab
cuntur,

transeunt varias habent formas.

alia

nomine proprio duitem a

ut Tullius Tulliane;

a pronomine,
et

ut

meatim tuatim;

3overbo, ut cursim; item a uomine

pio, ut indulgens indulgenter;
liter;

verbo, ut pedetemplim; aha a partici||

item a nomine

appeilativo, ut docilis docivarietates

aha a vocabulo, ut ostium ostiatim.

verum ne has quidem

2 laciinmn qua participii futuri ex})licatii) huusta est indicavi 3 furentLs sinc 4 salustium : Sall. lug. 38 tpse quasi vitabundus per saltuosa loca ct tramites exercitum ductare inquid 5 reccdebaut corr. recedebat B 9 cum tuni Ab duni acccdit 10 recepil 11 consulor 13 sub uim in paruni om. declinutionis passiuac s 14 dctliniitioui passiuae 16 DE ADVERBio] Donat. p. 1758. (/'. Cliurin. p. 160. excerpia de advcrbiu , itcm de praepo.ntione, de coniunctione, ds intcriectione cxstunl in codice Parisino 7530 {p) 17 Advcrbium 19 bene Charis. p. 167 adiecto 18 explanat adquc impiet p cum om. 19 plenam Charisius 20 adiicitur g adcitur A dici-

BM

AM

ABM

ABM

tur

BM
B

ita

BM

AM
A

ait

21

tiatioucm schius tim

diffinieus
dcfinit

quae

modum ABM: modum rci ipsa

25 contcnet

rei

modus

adieclioiiis

dictionis

pronuntiationc

ipsam pronundefinit Put-

rectc

ABM

30 pedetemtim

AM

pedcteu-

401
p.
3:1!).

nioMicnis
IKI
I'.

oniiii's

perscqiifndas pulariiii

salis

esl posiiisse

aliquas,

pf*r

(|iias

el

ccle-

rae collifjanlur.

Adverhiis

accidunt

//vV/

sit/tnficatio

amparath)

fif/ura.

sujmfica-

tiones adrerhiorutn sunl j)luriinae.

l)is

siyuificant enini ninneruni, ut seinel

ler

quater quinquies dcinoeps primuni ileruin rursus

negationeni,

terlium

diiinlaxat

>

saepe saepius saepissime miliens deciens;

liaiid

ut u(ui Dequa(|uaiii

haudquaquam panini secus niiiiinic; conlirmationem, ut etiam (piidni quippe profecto plane maxime scilicet videlicet ilicet nimirum; denionslrationem, ut ecce en em ellum eccum: sed haec prononiina quidam
neiiipe

esse dixerunt: optationem, ut utinam, o, o si, quid

ut caro
vili;

si,

si;

aestimalionem,

in

ordinalionem,

ut
,

primo secundo deinde deinceps tunc ante

ut cur,
,

post denique;

interrogationem

quare,
iit

quid ceu,

ita

nempe, nonne,
perinde ac
si,

utrum, qnam ob rem;

pro ut,
iteni,

similitudinem

quasi,

ita,

adeo,

velut,

tam qiiam,

sic,

quem ad modum;

dubitatioi^

nem,
ut

ut an utrum fors forsan forsilan fortasse fortassis;

,

invocationem, ut

heus eho; responsionem

ne prohibendi modo,
adfirmandi

ut heu; prohihilionein negaiionem adfirmationem,

ne feceris,
tu,

ne negandi modo,

ne

id

facias,

m;

modo,

'ne
sive

Eruci,
,

accusator
ut pariter
;

ridiculus
simul
,

esses';
separatio-

conununicationem

congregationem

una;

nem

ut

seorsum separatim scmote segregatiin

eventum,
ut forte forliiito;
viriliter

optionem

ut potius

immo

20

quam;

qualitalcm, ut bene piilchre sapienter

prudenter agiUter

expedite;

quantitatcm, ut nimium, plus, minus,

multum, tanlum, tantum modo, satis, parum, parumper, subhmiter; precationem, ut sodes; ius iurandum, ut mehercules mehercle, medius fidius,
,

mecastor, ecastor, perpol, edepol.

statim

item temporale,

modo

heri hodie cras

25

nunc nuper perendie olim aliquando quondam; locorum, qaae qnal-

tuor modis distribuuntur.

ibi

nam

aut adverbia loci sunt in loco, ut hic

illic

alibi intus

foris;

aut adverbia loci sunt ad locum, ut huc illuc quo aho

intro foras;

aut adverbia loci sunt

|1

de loco,
ut

ut hinc ilUnc inde

illac

aliunde;
aut

aut adverbia loci sunt per locum,

qua hac

istac recta;

com-

30

munia omnium partium,

sim anguste
late.

ut

peregre penitus rursum deorsum sursum pas-

Etiam nomina
quae genelivo casu
tatibus

civitatium in
vel
i

adverbia redigi

possunt.
:

et illa

quidem
ut

vel ae syllabis finiuntur ita

quando
uti

in ipsis civi-

sumus

vel ilHc ahquid

agimus, ipso genetivo casu

debemus,

35

3 aduerbiis accidunt (accedunt AM^ numerum (nomina ^) ut aupplemenla praebuerunt Charisius p. 160 el Lonaius p. 1759 6 mieccum milien decens 8 ilicet ABp licet 9 eccam lies dicies 16 prohibiiionem 15 ut ante an om. ABM, add. p 18 esses Charis. cccam s eryci AB ericiy p heri ?: eri 18 ne tu] Cic. pro Rosc. Amer. 18, 50 p. 169 21 fortuito Bp fortuitu cac cus adordiculus el codices Donati p. 1760
1
ct otn.

BM

semel

ABM.

ABMp

25 ecastor Ap haecastor B etcastur 28 locis sunt ad quando s 30 sunt om. de B loci de ita om. 34 ae <s e

ABM

M
in

AM

ABM

AM

ABM ABM

26 perindie A illuc quo locum B

istac

quondam p quandam
ilio

ABp

ista

aiio

29

31 paenitus

locis

ART. GRAMM. LIB.

Roniae sum,

405
p. 400. 401 P.

Romae

sUului, Arimiiii versor, .Arimini moror; quando autem

ad' ipsas civitates pergiuius,

atlverbium
si

facimus in

locum casu accusativo,

septimo casu

ut

Romam

vado, Ariminum pergo;

ut

vero inde digredimur,

ea vcro

utendum
.)

est,

Roma
in
is

venio, Arimino dis(;edo.

in

nomiua civitatium

quae genetivum
superioribus.
ut

syllabam mittunt

uua tanlum parle dissentiunt a

in loco

nam

etiam adverbium
facit

loci

septimo casu servabimus,

facit

Narbone sum, quia

adverbium
si

huius Narbonis, Babylone commoror, quia

huius Babylonis.

rus ctiam et
loci

domus

et

humus
ita

in

adverbia redigi possunt,

nam

si

in

locum ponimus,
ita

dicemus, rus vado,

si

domum
inde ve-

lopergo;

illic

fuerimus,

dicemus, ruri sum, domi moror;

niamus, septimo casu utemur, at rure venio, domo discedo.

Immus autem
si

non

recipit nisi

adverbium

loci in loco,

ut

humi nascitur,

id est in

aeque adverbia sunt dicenda quibus melius praepositio detrahetur,

civitatium aut locorum certonim
15

humo. tamen

nomina

fuerint destinata;

alioquin proviniu
Italia

ciis,

item * praepositio adplicabitur,

ut ab Italia venio,

sum

vel

fui,

ad Italiam vado.

poetae tamen saepius ab hac observatione discedunt.

sunt praetcrea nomina civitatium

quae plurali numero figurantur, ui Atheablativo

nae Thebae,
exeuntes.
20

et

his

utemur accusativo casu euntes,

recipiunt
ut

manentes

et

Conparationem
eunt conparantur,
doctissimus.
ire

adverbia,
doctius

quotiens

appellationes unde (rans-

docte

doctissime,

quia

est

doctus

doctior

et

quoniam adverbia

quoque sunt quae

per omnes gradus

non possunt, ideo

et
|]

superlalivo magis
25

his ad augendam significationem pro conparativo et maxime coniungimus,. ad minuendam minus minime.

quem ad modum conparantur, ita deminuuntur adverbia, a positivo, ut primum primulum, longe longule; a conparativo, ut melius mehuscule,
longius longiuscule; a superlativo vel nulla exempla vel perrara sunt.

Sunt adverbia aut cum

nominibus communia,
aut

ut subito sedulo; ut age

aut aut

cum prouominibus,
30

ut qui quo hac;

,

cum

verbis,

pone;

cuni coniunctionibus aut

ut quare,
ut

si,

quamobrem, quando,

ne, ut, cum;

aut

cum

praepositionibus,
,

praeter ante

prae contra propter;

cum
ma-

interiectiouibus

ut

em heu

eho;

aut pro se invicem,

ut ubi qiiando

xime tum ut hic denique.

nit accentus.
35

haec aut sensus aut plerumque inter se discer-

Adverbiis addi praepositiones plurimi negant.

sed tamen lectum invea

nimus
et

in

primo,

quod

est iv TVQcoroig,

et

quae dixerunt veteres,

est

mane

'ab hinc annos decem natus est',

3 degredimur humo om.

quod

'ante

decem annos natus

ABM quia B qui AM 12 recepit AM 13 praepositio p propositio ABM 14 distinata aliaqui in B prouintiis AM provinciis locis regionibusve Donatus 1761, exiuitis B unde lacunum indicavi 18 manentis iungimus M 27 perDonatus p. 1760 parua ABM pauca g 30 32 eho B heho M ABM sic p
A
in

anie

ABM,

7 quia g qui add. Caesarius

;>.

et

'24

i-ara

heo nus

verbiis

37

pro ? pre prae pro se invicem ponuniur Buschius p natus est Charis. p. 92 36 en protis B in protys anuos natus est p natus annos natus annus natos annos
:

si

AM
A

35 Ad37 an-

406
p.

DIO.MKDIS

m.

ua

I',

esl*.

ilem posthar,
tle

anl<'liac,

oxirulc,

abiiinc,

ad

usque,

nh usijuf.

ci

poetice

suhito, dc icpeute, de iuproviso.

quoriun (luaedain vclul iiuaui

parlein orationis conposilani,

non

niilla

poctice proierinius.

.\otanduin sane (juod ipsa advcrhia varios habenl tines.

nam

(luaedam

ex nominihus appellativis casus

i

d(.'rivata in
,

ter

syllaham e.xcunt,

(piotiens dativus
cxplicahili

Jiltera

termiuatui

ul niolli midiiter,
docili

voluhili voluhililcr,
dociliter,

explicahiliter,

plausihili plausihililcr,

ex hac regiila

uuum
jiosi-

disscntit,

(piod

esl lacile,

(juod (juidam

nomcn pulant pro

resonat.

adverhio
in

tum,
lionc
tiones

ut est
facilis,

torviim ciamat, iKUTcndum

a

celcrum

conjiosi-

quo

difficiiis

est,

dilliculter lacil,

non

diilicile.

apjxdiasacjiius

enim

quotiens

conj)ouuutur

suam

regulaiu

servant.

sed

contra hanc usurpat auctoritas.

adverhia e aut o
ut docto docte;
(iniiintur
lilteris

(juolicns vero dativus o littera terminatiir,

excunt.

sed haec quae in e exeunt produci dcltent,

liaec

similiter et cetera.

autem dissentiunt

et e corrcpta
,

quae

non conparantur nec veniunt ex quadani appellatione

repente,

iit

ir.

rile inagnojiere

aut ea

quae conparationis reguiam non servant,

itcm ea quae
idcnli-

ut hene male
a

(faciunt enim mclius optime, peius pessime),

|j

nomine verbove
o

non veniunt sed per

exeunt
tain

se inveniuntur, ut inpune.
ut
citus
cito,

dem quac
cuntur,
tuo

iiltera

corripiuntur,

quam

prodii-

ut faisus falso gratuito tuto

primo secundo

lerlio

qiiarto suhito perpe- 20

consulto

supcrvacuo

secreto

claudestino

necessario matutino lorluic

tuito continuo

opinato hipertito tripertito

quadripertito.

usque (igura
ila eilerre

proccdit.

quinquepertito enim
alia in

nemo
et

dicil,

nec

in cetero

numero

possunuis.

us, ut funditus, stirpilus, radicitus, caelitus, mordicus,

nudius

tertius,

divinitus,

cum
,

divine

faciat,

et

publicitus

etpublice;2o

item humanitus et humane.

ut
sit

sed in hoc [sensu] distiuctio

ut est

sensum mutat.

Immane

avd-Qconlvcog

apud Terenlium

tamen vix humane patitur;

et

humanitus cpiXav&QGmag , ut idem Terentius

ait
30

coepinonhumanitus
neque
ut

animum
in

decuit acgrotum adulescentuli

terminala

tractare.
snnt qu?edam nomina
us
litteris

quae ex

se hina

adverhia
et
35

faciunt, ut est veterum auctoritas,

transit

enim in quihusdam rationem

ahter ipsa enuntiat, aliter consuetudo usurpat.

nam navus
largiter,

naviter (hcuut,

quod nos uave;

ilem

duriler,

quod nos dure;

quod nos large;

abliinc

usque abusque

2 desubilo insubito

AB

alia in tus alia 9 torvum] exeunt in tus p stiripitus morditus corr. mordicus p morditus ABM, om. s mordicilus Putschius: cf. Priscian. p. 1015 disti26 fortasse in hoc sermone uaiio 27 anthropinos apud Tereniium] Adelpk. I 2, 65 29 lilun-

abhinc usque abus abusque 3 nonnuila p non nullam Ferg. Ae7i. VII 399 24 possimus

ABM

AB

abliic abusque p 8 quidam Mp quidem

ABM

Terentius ] Heauton tim. I 1, 47 filanthrophoa filanthropinos iiumaniter ? 30 coepit p 31 animam .M: animum aegrodim decuit adolesi.eniuluin ? egregium corr. aegrotum aduliscentuli 33 sunt om.
tiiropos

ABM

BM

ABM

AHT. GHAMM. LIH.

item cclere et ccleriter.
siiut

407
p. 402. 403 P.
iii

praolcrea

alia

(jiiae

am

finiimtur,

ut ob-

viam perperam palam clam nequiqiiam neqiiaquam li(ariam Irifariam

(Irifariam multifariam
;

qua-

alia

in

im,

ut gradatim regulatim rotatim unciatim

cacsiiYi

paulalim adfatim glomeratim acervatim catervatim copulatim carptim

5

raptim cursim separatim adlHctim

strictin)

uberlim traclim minutatim sen-

sim

fiirtim

deditim vicissim statini

partim pedetcmptim summatim prolatatri-

tim pauxillatin) privatim non)i)ialim singillatim viritim vicatim turmatim

J))iti)n

<>utfati)n

stillatim

geminati)n an<(ulalim )ne)iibratin).

ut iniuria,
c))i

invenitiir
iiire;

etiam
item

advei"biui)i
10

litte)'a

le)")ninatmn,

contia)'ium cst
1,

in i,

ut vespcri; ilem in u, ut noctii;

propiiis quae o littera casii
littera

iton in

ut scn)el.
in

in

nomini])iis

Latinis
tata

ablativo

terininantur

adverbiis
ut

mu-

in

accedoitc

syllaba
ct

ne adverbia faciunt,

a Vei*gilio
y.ag lerini-

Vergiliane,

Tullio TuIIiane.
iuxta

quae apud Graecos advcr||bia

quae

nantur,

ea

apud nos

Latinum sermonem
in

in e liltera finiuntur,

ul
et

Vo'0^riQiKK)g

Homeiice.

omnia nUn)ina

cxeunl casu abtativo

sunl feminina adverbia in

tim,

tim mittunt,

ut regida regulatim,

nncia un(;ia-

rota rotatim et similia.

)it

itcm quae in e exeunt interdum adverl)ia in

sti)'p(^

tus mittunt,

ab imitate iinitus, ab

stirpitus,

fundamine limditus.

Item ex praepositionibus, quac n)utato accentu in adverbia accedunt,

jo

ut infra, infra stat; supi"a, supra stat; cxtra, exlra erat; intra, intra sedebat;
ultra,
ultra

nou

facia)n;

citi'a,

citi'a

discurrit;

circa,

circa

e(|uitat;

iuxta, iuxta fecit, ut sit similiter;

erat;
dit;
25 sit

contra, contra tendebat; sublus, subtus

coram, coram

stetit,

id est palain;" ante,

anle venit;

post, post se-

prope, pi'ope cecidit, id est paene;

valde,

usque, usque
diu
sine

illu)n

mulcavit, ul
enuntiantur,

item * supcr, super *.

quam

casibus

adverbiaUter eunt; receptis casibus praepositiones sunt.

Inter adverbia

quidam haec posuerunt, quae etiam apud veteres obserostentui,

et

vata sunt,
alia

translatui dimissui receptui

siqua eius
ita

modi sunt
trans-

quae casui dativo dantur,

in quibus

observabimus

dicerc,

uictim p 2 clam nequicquam nequaquam p 7 uicatim AB uicutim 8 geangulatim ungulatim p memoratim ABMp minatim A gemmatim BMp numeratim Caesarius ^co?] 12 adueibia fiunt ? 13 a ante Tullio om. ATiM et sunt feminina, quac post 10 mittunt concos 15 omericos omerice 16 untia untiatim B locata sunt in ABM, posi 17 similia in p, huc transposuit ? 20 praepositiones suut Charis. p. 170. 20G 18 ab unitate unitus <; 19 Item quae om. accodunt Charis. p. 200 recedunt Ap recidunt 20 supra sedebam p exstra exslra 21 equitastat p ei Charisius supra est

ABM

ABM

ABM

ABM

BM

equitat p eqnitatum codices Charmi 22 ut sit nt est tendebat Caesarius condebat contendebam p subtus eram p 23 post sedet 25 item super super item super super stetit b itcm super super fronde ?: item iilo usque cum venisset, subter super. et quam diu Charisius p. 170, undc lucunas indicavi. an item subter super. et quam diu? quandiu enuntiantur est j) aduerbia aliter eunt 20 aduerbialiter eunt aduerbia liiter unt (eunt b) aduerbialiter profertur p 27 Inter 408, 3 diximus Charis. p. 170 qnidam etiam liaec posuerunt quae apud p tra28 translalui p translacui iatui transitui g dim ssui Mph dimisui A/i diuisui s 29 translatui est translatiui est tianslalum est et p: trausitui est erit. transitui facit, mittit transitui non dicimus ?
tur

M aequitatur
B

AB

ABM

AMp

ABMp

ABM

AB

AM

408
|i.

KlOMEUls
4li3.

401

I'.

lutiii

cst eril,

traiislatui

lacit,

inillit

traiislaliini
siiiiilia

Iranslului iion
cs.sc

(liciiiiiis,

vl

cclera

siiiiilitcr.

i]iii<laiii

taiiioii

liiciint

liis

ilccori

liuiiori

iisiii

et cclera

qnac siipra

(lixiiniis.
,

Ifacc advciitia protohpiini noii lialicnl

|(osl

poslcrior posliimiis,

siifira

supcrior su|)rcinus

inlra

inlcrior iiiliiiiu>,

propt' pro|)ior |)ro\iiiiiis,

iiltra

intra
cilc-

intcrior intinius, cxlra cxtcrior cxtrcnius,

rior,

ullcrior ulliiiuis,

cilia

superlatirum
Fi^iira
in

iion liahcl;

pcnitus pciiilissiimis.

advcrbiis,

sicul in

omnilms

partiliiis

oralionis,

aul siinplcx

est, ut iuslc, aul

coniiosita, ut iniuslc.
I)K

VT AnVElUUO
sit-nilicat

,u

Vt adverhiiim cst niodo teniporis et

posl(]uaiii,

iil

at nie

ut

tum primum saevus circunis teli t regem aetjuaevum;

quem ad modum,
II

liorror,

modo
modo
modo

qualitatis et significat

ut
,5

Troianas ut opes;
loci et significat ubi,

ut est

caesis ut forte iuvcncis;

optandi et significal ulinam, ut est
11

veniret antchac;
quam,
ut te post
2n

modo

adinirandi et significal o

multa tuorum

funera;

modo

coniunctio causalis,

ut faciem

mutatus

et ora

Cupido.
25

DE PRAEPOSITIONE
Praepositio
est

pars

orationis

quae conplexa aliam

ut

partem oratioms
aut
ver-

significationem eius inmutat * vel supponitur,

mecum tecum,

bum

praecedit, ut perfero, aut adverbium, ut indocte, aut participium, ut

,

praeccdens, aut coniunctionem

praepo^silioues

ut absque, aut se ipsam, ut circum circa.

loquellis aut loquellis et casibus. 3o
et

tam casibus serviunt quam

coniungunlur enim aut scparantur aut separantur

1

coniunguntur: coniun-

facit translatui uUimo loco et translatui facit Charisius 2 his pb iis postum mis A 4 postumus poslhumus p postrcmus g extremus 5 propior ^) proprior extimus p 7 superlativum om. penes peaiius (om. penilissimus) ABMp: cf. Charis. p. 170 Priscian. p. 599 8 in ante adverbiis om. ABM, add. Charisius p. 160 12 ad metam primum suetus M. Verg. Aen. II 559 15 Troianas] Verg. Aen. II 4 17 caesis] Verg. Aen. V 329 19 ut veniret] Ter. Andr. V 4, 13 21 ut te] 24 ut faciem] Vcrg. Aen. I 658 25 de praepositione b Verg. Aen. II 283 26 Pracpositio DE PRAEPOsiTiONiBus 409; 5 casus Bonat. p. 1763 sq. 27 aut mutat aut conplet aut minuit. iiam aut nomini praeponitur, ut invalidus, aut pronomiui praeponitur, ut prae me, vel supponitur, ut mecum tecum nobiscum vobiserit

transit

ABMp

oin.

ABMp

BM

ABM

AM ABM

ABMp

ABM

unde lacunam indicnvi mecum tecum B mecum mecum A mecum circa om. B 29 aut se ipsam p et Donatus ipsa 31 coniunguntur (conguntur B) enim et separantur aut coniunguntur aut separantur Donatus

cum Donatus

niecui

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIB.

I
p. 40
1.

409
lo:.
i>.

giintur di dis, ut diduco distralio; scparantnr, ut pcncs apud;

coniunirun,

tur cl sej)arantur cctorae omncs.

ita

cx quiltus
s

in

et

con pracpositioiics

si

conpositac fucrint ut eas slatim

ut

aut

f littera

conscquatur, plerumquc
pracpositioni
ct

producuntur,
5 casiis.

insula infula consilium

confcssio.

accidunt

simt

autem qui putant accidcrc pracpositioni

figuram ct ordiconpositac, ut

ncm; figuram, quia sunt praepositioncs simpliccs,

scd
sftd
10

ut abs,

ahsquc; ordincm, quia sunt praepositivae, ut sine, subiunctivac, ut tenus.

hacc nos
scirc
et

similia

in

his

numcramus quae

inacqualia

nominantiir.

nos convenit praepositiones ius suum

et

tunc rctinerc,

cum

prae-

ponuntur, suppositas vero

siguificationem et vim nominis ct legem pro-

priam non habere.

cohaerent.
et

scparatae praepositiones scparatis praepositionibus non

faciunt,
si

advcrbia

quando

illas

non subsecuntur casus.

ut suscipio.
antiqui

praepositiones aut ipsae verba corrumpunt, ut conficio, aut ipsae corrum-

puntur,
15

ut suffero^
serviunt

aut

et

corrumpunt
accusativo

et

corrumpunlur
et

casibus

pracpositiones

dumtaxat

ablativo.

etiam genetivo

casui praepositiones

coniungcbant,

ut Vergilius

^crurum

tenus'
sunt
20

et

laterum tenus iiispida nanti.

quaedam

[]

communes

utriusque

casus.

non nullae tam casui quam

aliac

verbo praeponuntur, aliae tantum verbo, quaedam tantum casui.

tato

mudiras

acccntu in adverbia acccdunt.

non nullae loqueUis scrviunt,

ut

si

scribo, adiectis praepositionibus hoc genere varietur,

ut con de su]>,

con-

scribo dcscribo subscribo.

Praepositiones
25

aut

casibus

tantum modo serviunt aut

ut

solis

loquellis

aut utrisque communiter.

aliae

casibus tantum serviunt,

apud penes:

sunt

quae harum invcniuntur excmplo.

di

loqueUis tantum iunguntur, ut

am

con

dis se re au,

ut amplcctor

congredior diduco distraho scparo reut per,

fero aufero.

ceterae praepositiones et verbis cohaerent et casihus,

perfer per hunc,

30

ad, admove ad urbem.

ablativo

quae casibus serviunt aut acquae

accusativo
casui

cusativo

casui

aut

copulantur.

serviunt

iunguntur hoc modo:

versus hostem
;

ad, ad

domum;
;

ante, ante iudices;

citra Italiam
;

adversus, ad,

cis

cis

Tiberim

citra

contra

cootra Grae-

accid 8 sed accedunt accidit Donalus 5 accedere 4 accidunt 17 tenus Donat. p. 1766 nominantur. casibus seruiunt accusatiuo dumtaxat et ablatiuo. sed scire retinere Donatus retinent 9 praepositionis in suum 13 subsequitur Donaliis retenent A 12 subsecuntur subsequuntur suscipio om. ABM, ipsae uerba ipse uerba A ipsa uerba 14 ut suffero add. Donalus 16 casui Donalus casu AB.VI crurum] Verg. georg. III 53 21 hispida nati 10 sunt 18 laterum] Verg. Aen. X 210 hispidam anti accedunt Ckaris. p. 205. sunt om. tam casui quam verbo, , add. Charisius quae hoc loco omissa post 21 accedunt nonnullae habent ABM, huc transposui duce Charisio caeduut 24 Praepositiones 21 accedunt et Charisius cedunt 25 aut solis 411, 5 subter mari Charis. p. 204 sq. 25 serviunt om. utrisque g utriusque poenes suut alia aequae 28 ut per. per hunc adnioue ad urbem ut per unt admoue ad urbem per per hunc admoueat orbem A ut perfer huc admoue ad urbem codex Neapolitanus Charisii 32 cis tiuerim

AM

BM

ABM

AM

ABM

AB

AM

cis

tisuerim

B
I.

GRAMMATICI LATINI

27

410
p. 40^.
io<>

niOMEDIS
r.

ciam; circum, circiun niuros; ina, circa forura; crga, erga conscientiam
xtra,

pxtra civilatjni; intcr, inlcr propinquos; intra

intra
;

oppidum;

inlra,
j)ln-

infra potonlcs;

ob, ob amicitiain;
practor paucos;

post,

post (lonmni

pcncs,

pcnos

rimos;

praolor,

propler,

proptor speni;

pono, pone terpt-r,

gum; secundum, secunduni

vinciam; iuxta, iuxla acdcm

disciplinam; trans, trans Alpcs;

;

pcr pro-

r^

ullra,

ultra

tonninnm; nsquc. usciuc (ialliam;

propc, propo

me

est, ut dicit Cicero in

Pisonom

dixit.

itom

'proximus
dixit

Pompeiuni sede))am'.
cum:

sed et dativo casui idem Cicero

ad Alti-

*propius grammatico accessi';

Nepos

inlustri

Sallustius

*prolo

xima Carthagini loca'; Verj^ilius proximus luiic, longo sed proximus intervallo;
idem

propius stabulis armcnta tenerent.

ablalivo casui bae sic iunguntur: a, a propinquis; ab, ab boraine; absque,

absque nobis; cum, cum

de, de civitate;
dolore;
et
||

sociis;

coram, coram amicis; clam, clam patre;

i.-,

e, e foro; ex, ex provincia; pro, pro fralre; prae, prae

palam,

palam onmibus;

sine,

sine

domino; tenus,

tenus crure.
accusalivo
in
2u

quae utrisque casibus serviunt,

ut in et sub praepositiones,
,

casui tunc iunguntur,

quando aliquo nos Iransferimus

ut in ius eo,

provinciam

vado

sub

montem
licet

pergo.

cum autem

in

ipso

loco suraus,

ablativo casu

utemur, ut
et subter, et

in iure sto,

in provincia

sum, sub monte moror.

super etiam

rarius,

utrisque

casibus serviunt.

nam

dici-

mus
et

et

supcr terrani

super terra, ut

stratoque super discurabitur ostro,

25

2 propinco B pone ter4 pene pene tergum 3 poenes poenes alipsis B prouintiam 5 alpes 5 alipis 7 prope prope me ut diest A prope prome est B propc prope est prope prope me et Caesarius cii Cicero in Pisonem proximus g nt dicit Cicero in Pisoncm dixit idem: proximus .yy. coniccit Halmiu.i in Cic. op. ed. Orell. II p. 1067 ed. sec. in Pisoncm in exemplis praepositionum cusibus coJuterenlium posuerunt Cominianus et Palaemon apud Charisinm p. 205 el p. 20G; cum dativo casu proximus dixit Cicero ad Att. 1 14, 3, uhi proximus Pompeio sedebam est in codice Mediceo, propius CorneKus Nepos Hann. 8, propius Tiberi quam Thermopylis. quare omissis in Pisonem, quae perperam inlata esse videntur, in reliquis perturbata liljrorum scriptura ita emendari poterit , prope, 'prope me', ut dicit Cicoro. sed et dativo casu idem Cicero dixit ad Atticiim 'proximus Pompeio scdebam item propius grammatico accessi Nepos vel ila, prope prope me est, ut dicit Cicero * item 'proximus Pompeium sedebam' idem Cicero dixit ad Atticum. sed ct dativo casui iungitur, 'propius grammalico acccssi'; Nepos. in quibus quod priore loco adscriptum esl Ciceronis exemplum vel ad Cic. ad fam. VII 23, 4, non modo propc me sed plane mecum habitare posses pertincre poteril, vel ad Cic. pro Mtl. 22, 59 proxime deos accessit, quorum posterius habent Priscianus p. 1172 ei Arusianus p. 530 ed. Mai. propius grammatico accessi autem quae inter fragmenta proxime BuNepotis recepit A. Scholtus p. 138, a grammatico ficta esse videnlur schius 9 proprius B 8 casu Putschius accessi B accensi .1/ accessis A inlustri AB inlu.stris saiustius BM. lug. 18 loca quae proxime Carthaginem Numidia appellatur 12 ioco 10 cartagini Vergilius] Aen. V 320 idem] georg. I 355 14 hae haec A fratre lacuna re16 prouintia licta om. 18 utrisque er utriusque 20 prouinet post in om. tiam 22 ntrisque s" utriusque 21 prouintia 24 strataqne A. Verg. Aen. 1 700 discumbunlur B ostra A
giim ?

AM

ABM
:

ABM

'

'

'

BM

AM

ABM

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIR.

411
p. 40G P.

gemina super arbore sidunt,

et

ligna super foco

large reponens.
5

item subter testudinem

ct

subter testudine

et subter

mare

et

snbter mari.

Praepositiones in ex e de per pro prae tam verbis praeponuntur

casibus * amplectuntur,

quam

sed iunctac verbis

sive

nominibus modo

signifi-

cationem augent, ut inpotens exosus edurus deamo perodi, promissa barl>a,

praepingue;
10

modo diminuunt,

ut

inscius

cxors

enervis

deformis perfldus

profanus.

DE PRAEPOSlTiONIBVS QVAE SVB VARIA SIGNIFICATIONE APVD AVCTORES INVENIVNTVR

DE
In praepositio significat
15
IIS

PRAEPOSITIONE
id

modo

quod
M. L.

est valde et

vim

verl)i cui

prae-

ponitur, ut superius diximus, auget, ut increpuit insonuit,

ut Vergilius

Turnus ut infractos
modo
significat idera

a.

quod non

et

vim verbi inminuit cui praeponilur,

ut

invalidus infirmus.

ponitur et pro eo quod est intcr, ut

a.

Penthesilia furens mediisque in milibus

20

item

aut Capyn aut celsis in puppibus arma Caici;

et

pro adversus, ut in parricidam, in tyrannum, ut Vergilius

quid meus Aeneas in

et
25

te

c.

t.

ipse deos in Dardana suscitat arma;

et

pro

modo
in

qualitatis, ut

quem

pellis aenis

plumam squamis

a.

c.

t.

et
30

atque huic in faciem soror ut conversa Metisci;

interdum et pro particula supervacua, ut
gemina] Verg. Aen. VI 203 3 ligna] Hor. carm. I 9, 5 foco large reA fogolar gere ponens l*g* reponens {om. foco) 5 super testudinem subter utroque loco et super testudine AB super testitudineni ct super testitudine M: 7 casus amplectuntur <;. excidisse videniur Buschius. cf. Vcrg. Aen. VIIII 514 amplectantur 8 barba quaedam de coniunctione el sepnratione praeposiiionum eneruis 9 dimminuunt B excors ? ineruis Buschius uerba inermis ? 13 de in pnAEPosiTioNE b de in praepositiombos BM, om. A 14 In increpuit insonuit 18 inter exc. orihogr. p. 2788 15 ut increpuit insonuit Vergilius] Aen. XII 1 Turnus ut infractos adverso Marte Latinos 18 inut B ualidus inpunitus et pro 19 Penthesilia ] Verg. Aen. I 491 21 aut capin 22 parricidam p parricida paricida ABM. Verg. Aen. I 183 Vergilius] 23 quod Putschius 25 Aen. I 231 quid meus Aeneas in te committere tantum ipse] Verg. Aen. II 618 27 quem] Verg. Aen. XI 770 quem pellis aenis In plu30 adque A adquae M. Verg. Aen. XII 623 mam squamis auro conserta tegebat comuersa metisci aut A conuersam metiscum ut
1

ponens

ABM

AM

AM

AM

BM

AB

27*

4t2
p. 4(Xi. 407

DIOMEDIS
P.

uoscu crines incanaquc menta.

inlcrdum qualitatcm
liabet

ad peius deteriusvc tendentem, ul

v.
v, s.

quam semel informem

non enim
nullius

a.

S.
ct
]

formae

||

significat

sed malae formae, [sed

(luae dicis

tur vulgo deformis.

itcm apud Vergilium

et

Pyrgi veteres inlempestacque Graviscae.

non
nullius sed raalae tempestatis ac pcr hoc insalubres pestiet

nam

et hic

lentesque.

ponitur

pro

qualitate

ordinativa,

ul

cum dicimus opus

in

dies crescit, ut Vergilius

inque dies avidum caput altius effert,

et

'"

apud Tullium 'crescit in dies singulos';

significat

et

pro spatio temporali,

ut apud

cum

usque adhuc,

ut

cum

dicimus a mane in noclem,

Vergilium

ponitur

felix si protinus illum aequasset nocti ludum in lucemquc tulisset. et pro praepositione pro, ut cum dicimus hoc munus in magno

ts

habeo, ut Vergilius

in
f.

magno munere Cisseus

*ut et facta in gloria

s.

d.

m.

e.

p.

a.

et Sallustius in

primo historiarum

libro

nume-20

ret et, si liceal, avidius fccerit'.

I)F,

SVrt

PRAKPOSITIONE

Sub praepositio
ter
et

significat

modo

supra, ut

flamma ad summum subiecta reluxit,

25

corpora saltu
id est

supra iaciunt;

subiciunt in equos, modo infra,

caudamque remulcens
^

subiecit pavitanlem utero silvasque petivit,

30

item

pedibusque rotarum
subiciunt lapsus.
2 dctcriusue tendentem Caesarius deterius penVerg. Aen VI 810 infornies uasto uidisse sub antro 3 quam] Verg. Aen. III 431 Cyclopas s 5 apud Vergilium] Aen. X 184 4 sed aeque dicitur ? 7 non pestilentesquae nullius s a nonnullis penlilesque A pcntiles quae 9 Vergilius] georg. III 553 10 capud 11 apud Tullium] in Calil. I 2, 5 apud Vergilium] Aen. VIIII 337 12 a om. ABM, add. bp 17 Vergilius] Aen. V 537 in magno munere Cisseus Ferre sui dederat nionunientum et pignus amo18 cissecisseus 19 fis. D. M. e. a. A f. s. d. m. n. a. ris f. s. d. m. ut om, s eam 20 salustius BM. in oratione M. Aemilii Lepidi 19 et numeret muneret numero <s 07. 23 Sub 414, 7 imperium exc. flammam orthogr. p. 2798 sq. 24 ter] Verg. georg. IIII 385 26 corpora] saltus Mp Verg. Aen. XII 287 29 caudamque] Vei^g. Aen. XI 812 30 pauitatem 32 pedibusque] Verg. Aen. II 235
1 nosco]

dentera

ABM

ABM

AB

ABM AM

ART.
siguificat et

GMMM.

LIB.

I
p.
107.

413
40S P.

prope, ut

quo deinde sub ipso

ccce volat,
ilcni
5

classcmque sub ipsa

Antandro.
ponitur cl pro praeposilione in, ut

namque sub
et ut
10

ingenti lustrat

dum singula templo,

S.

quam semel informem

id est in

vasto vidisse sub antro

templo

et in antro.

DE SVPER

PP.AEPOSITIOINE

Super praepositio

significat

modo de, ut multa super Priamo rogitans,

15

et

haec super arvorum cultu pecorumque canebam et super arboribus.

modo
20

et

pro praepositione pro, ut

nec super ipse sua molitur laude laborem,

et

nil

super imperio moveor.

et

ponitur et pro insuper et amplius, ut

cui
item

neque apud Danaos usquam locus, Dardanidae,

super ipsi

25

ecce super maesti magni Diomedis ab urbe

legati respon||sa ferunt;
et

pro desuper, ut

haec super
30

e vallo

prospectant Troes,

et

superque inmane baratrum

cernatur,
item

gemina super arbore sidunt;

Verg. Aen. V 323 3 ecce uoiat AB et 5 classemque] Verg. Aen. III 5 8 namque] informes ? s 10 quamj Verg. Aen. III 431 B y AM, Verg. Aen. I 453 Priamo 17 arboribus om. 15 ct q 14 mulla] Verg. Aen. I 750 om. 5 aruorum s arborum peco16 haec] Verg. qeorg. IIII 550 j\.ut ipsa Ap 19 nec] Verg. Aen. IIII 233 21 niliil rumque s pecodumque AMp cum M. Verg. Aen. II 71 24 dardani23 cui ABM. Verg. Aen. X 42 magna ? orbe dardanide 26 ecce] Verg. Aen. XI 226 dae 29 haec] Verg. Aen. VIIII 168 27 legati Ap legatur corr. -ti B legatio ove p cernitur ? 32 caenatur e AB et 31 superque] Verg. Aen. VHI 245 34 gemina] Verg. Aen. VI 203

2 quo deinde

euolat

AB

quod de ipso M.

ipse uolat Putschius

AM
B

B AMp

AM

AB

AM

414
p.

DIOMEDIS

1'.

el

pro siiperesl, ul
ille

autem, iicque

eiiini

fuga iam super ulla pericli,

et

o milii sula

mei supcr Astyanaclis imago.

s

inlerilum et ultra signincat, ut

super el Garamantas proferel imperium.

nE PRO PRAF.POSmONE
Pro praepositio
cuius porro fundiis
significat porro,
sit,

el

Indos

ut

cum profundum dicimus

pelagus,
lu

ut

hinc altas cautes proieclaque saxa Pachyni,

et

proiecto
aptat se pugnae.
significat ct ante, ut

dum pede

laevo
15

et

soli pro portis Messapus et acer Atinas sustentant aciem; cum pronaum et procoetona et proscenium dicimus locum
et ante

qui est

ante

scenam

coetona.

item prodcre ante dare significat, ut prodere padare et propagare, ut

a
20

triam dicitur proditor;

modo porro

Italiam regeret, genus alto proderet.

sanguine Teucri
pro tribunali,
ut

modo pro

in praepositione

ut

cum

dicimus pro rostris,

apud VergiJium

hirsutumque supercilium promissaque barba,

id est

25

inmissa;

et

pro eo quod est avti apud Graecos,

et

ut

cum

dicimus

'cervam pro Iphigenia',

pro dulci Ascanio veniat;

et

pro eo quod est vnsQ, ut

unum

illud tibi, nate dea,

proque omnibus unum.

30

DE EX ET AB PRAEPOSlXmNIBVS

Ex
2

et

ab praepositiones

si

sequens verbum a vocaU iucipiat,

integre

Aen. VIII 251 enim superest fuga superest ulla periculi B astiaadd. exc. orthogr. nunc ? 4 mihi] Verg. Aen. III 489 iiactis 7 5 interdum et exc. orthogr. iudera est A item et B: interdum imperium om. 6 super] Verg. Aen. VI 795 garamanthas Ap garamathas B hac M. Verg. Aen. 9 Pro 30 unum exc. orthogr. p. 2794 11 hinc 13 proiecta AB. Verg. Aen. X 587 III 699 16 soli] Verg. Aen. XII 661 promessabus A 17 sustentant A suslentans sustent B 18 pronauum proditur uauium 19 item prodere bm item procedere 20 proditor producitur A 24 apud Ver21 Italiam] Verg. Aen. IIIl 230 22 prodere gilium] bucol. 8, 34 26 anti 27 ifigenia 28 pro] Verg. Aen. 1 659 29 yper 30 unum] Verg. Aen. III 435 32 Ex 415, 11 iuille]

f^erg.

iam om.

AM

AM,

AB

ABM

AB

ABM

ABM

ABM

dex exc. orthogr.

p.

2776

sq.

ART. GRAMM. LIB.

cfTeruntur,
litterani

I
|).

415
40S. 40!l P.

ul

ex oppido,
ut c foro,

ab
a

illo:

si

consonanles sequantur,
similiter
si

cxtremam

perdunt,

Marco;

vocalis scquatur consoliae

nantis loco posita, ut a lunone, e virtute,

sitiones,
5

a vino.

praetcrea praepo-

ut quibusdam videtur, non idem ununique

significant.

nec enim

unum
dicit

est a

theatro venire et

ex Iheatro.

nam

qui dicit

theatro

non ex
sunt

ipso theatro sed e loco qui est

proximus theatro, qui ex theatro se venire

||

ex ipso

venit theatro.
et ipsac

his praepositionibus contraria potestate

significant,
ire, in

ad

et in,

quae

non unum idemque

forum autem
venire

quia in forum ire

est in
10

ipsum forum

intrare, ad

locum foro proximum;

quia ad tribunal venit

ut in tribunal et ad tribimal
litigator, in

non unum

est

tribunal vero praetor aut iudex.

I)E

CONIVNCTIONE
oralionis.

Coniunctio est pars orationis indechnabilis copulans sermonem et con-

iungens vim
15

et

ordinem partium

nam ob hoc
ita

meruit

nomen

quia

pro vinculo interponitur orationi.

catenae interposita devincit.

laxatum enim et diffusum sermonem more

definit,

Palaemon eam
sententiam.
aliae

coniunctio est pars

orationis conectens ordinansque

coniunctionum quaedam sunt

principales, aliae subsequentes

sine vitio coniungitur oratio.
20

mediae, quibus ulralibet parte positis

ut

principalis est coniunctio sed^

sed

te

qui vivum casus age fare vicissim.

u.
v.

nam

ille

ordo ubi postponitur poeticus est per anastrophen factus,

ipsa sed in somnis

subsequens est que,
potestas.
25 ut

i.

i.

c.

media

est

etiam.

coniunctioni
sit,

accidunt figura ordo

figura est

qua apparet aut simplex

coniunctionum
triplici

ut

nam, aut

conposita,

namque.

ordo

genere servandus est,

[primoj
vel

quo apparet utrum praepositiva

sit,

ut

nam, an subiunctiva,
sunt

ut que,

quae praeponi et subiungi possit, ut itaque namque.

polestas coniunctio-

num
30

in

quinque

distributa

species

dividitur.

enim copulativae
et

dis-

iunctivae expletivae causales rationales.

copulativae hae,

que ac

at ast

atque (at, haec particula,

positio est,

cum

coniunctio est,

per

scribitur,

cum

prae-

per d);

disiunctivae,

aut ve vel nec neque an ne neu neve;

expletivae,

quidem

equidem quoque autem tamen porro profecto deinde

5 ex theatro qui ex theatro se uenire 2 consonantis ? consonantium ex ipso uenit theatro. Nam qui dicit a theatro non ex ipso theatro sed e loco qui est proximus theatro his : rectum ordinem indicant exc. orthogr. 7 contrariae sunt p: ad et in praefatis praepositionibus pares sunt contraria potestate siint 10 quia^ (\\\iBM 8 quae] cnxxoAABM exc. orthogr. 14 partium 15 ^a.xl\s AB : cf. Priscian. p.l02b 16 deuincits: dernsitv4 dempsit demset^ densati Palaemon definit et Charisius definiit B definiuit A 416, 31 quam hic Charis. p. 198 sqq. 20 sed te qui uinum B sedit equi uiuum 19 sed om. ABM, add. m et Charisius sed equi uium A sed qui te uiuum ?. Verg. Aen. VI 531 21 anastrofen 22 ipsa] Verg. Aen. I 353 ipsa sed in somnis inhumati venit imago Coniugis 23 est quae AB quae (om. est) accedunt 27 potestas 416, 14 si quidem Donat. p. 1763 Prob. p. 365 sq. ed. Vindob. Claud. Sacerd. p. 22 sqq. ed. Vindob. 29 ac om. AB 30 ad haec A
dicit

ABM

ABM

AM

M M

AM

416
p.

DIOMEDIS

mn
II

i>.

saltcni

niminiin voro; causales,

si,

clsi,

etianisi,

si

eliain,

si
,

tainen,

ta-

men

si, siqiiidom,

quaiulo, (juanduquidein, quiii, quin etiain, sin

sive,

sin etiani,

sin autein,

seu,

nam, namque,
(liae

ni,

nisi,

nisi

si,

praeterea,
(;t

enim,

eteniin,

sed,

quia,

quoniain
,

coniunctiones,

(|uia

(luoniam,

hoc
s

distant: quia refercntis est

(luoniam iterantis post interrogationcin alicuius)

eo, ideo,
coniun^'ere

idcirco,

propter,
soleiit

causa, gratia.
ita,

hae ubi causa reddilur reruin,

quia non hahuit'.
si

orationem

'non dedit,

con-

iunctio et simplex et conposita producitur, sed praeposita

ut siquidem, subposita vero corripitur,
iit

quidem
,

particulae,

nisi.

ratiocinativae

sed,

quam
lo

oh rem, praesertim, item, itemque, sine, ceterum, ahoquin, atquin, enim,

eteniin, enimvero, quia,

quapropter,
ideo,

praeter, quippc, quoniam, quoniamscilicet,

quidem,
circa,

ergo,

igitur,

ideoque,
[scilicet]

propterea,
itaque,

quare,

qiiolicct,

quippe,

utpote,

sanc,

videhcet,

quanivis,

quamquam,
mant,
in

quando

gravi

accentu,

quatenus,

quandoquidcm,

siquidem.
confir15

dictae sunt ratiocinativae,

quod quain([ue
cst, seu

rem praepositam

ratione

hunc modum, *lucet,

igitur dies est'.

nara hic ratione colligit

lucem ideo esse, quod dics

itein
etsi.

diem ideo esse,

quod lux

est.

sunt

praeterea, ut

ait

Plinius, inlativae hae,

itcm

finitivae itcin

dicuntur hae,

quamquam quainvis elsi taindum [quamquamj poslquam antequam

veliin.

quatenus;

optativae,

ntiuam ut ne

subiunclivae, cum,

si

et

quae
licct,

?o

ab eo conposita sunt, tametsi, antequam, donec, quamvis, dunimodo,

postquam,
nec
te

priusquam,
si

dum cum

pro donec

accipitur

aut pro

dummodo.

moveat,

quaedam

esse et adverbia et coniunctiones recognovcris.

sunt eliam dictiones quas incertum est utrum coniunctiones an praepositio-

nes an adverbia nominemus, quae tamen omnes

sensu facile dinoscuntur.

25

nam

et

coniunctiones pro

aliis

coniunctionibus positae inveniuntur potestate

ut ait

mutata.

sunt aliae ad aliquid relativae,

idem Phnius,

sivp

conpa-

rativae, magis potius

ille*.

idein ait

hunc modum, 'hic eat, immo ille vel potius sed haec videnconparandi potestatem habere tam quam.
immo,
in

tur adverbia magis similitudijjnis,

ille

ut

*tam quam bonus amicus'

et

^tamau

quam
1

hic'.

saltim

M
3

etiamsisi. eliamsi.
ni.

tamen Probus
terea omissae sunt

nisi.

nisi.

si

M m.

tamen. tamensi
nis.

ABM
nisi si

nisisi

ctiam etiamsi tamelsi si nisisi post prae-

quae secundum Cominianum definilae exslant apud Charisium et Probum. interpositis quibusdam, quae a Palaemone petita sunt, titriusque grnmmatici definitionem coniunxit Diomedes 4 hae coniunctiones b haec iunctiones j) hac iunctiones AB haec iunctione 10 sine ccterum B sine cetero Mp siue ueterum A: item sunt qui figurate lcgerint sine et putent coniunciionem adeo AB quocirca AMb quodcirca B esse rationalem Probus p. 3b6 12 ideo
rationales

coniunctiones ,

15 praepositara

et

Charisius proposita
t

ABM

18 piinius

plenius

AMp

20 cum Charisius tum p dum

couiunctio

tam ea et aduerbia p 23 ea aduerbia cognosceris lacuna relicla recognoveris Charisius recognosceris Bp recognusceris A recognosces s 27 mutata Donat. p. 1763 24 sunt 27 plenius A.VI 29 tamquam numquam videntur Charisius uideantur

AB

ABM

ABM

AB

ART. GRAMM. LIB.

I)E

I
p.

417
111. r.

ET

COIVIV.^C.TIOiNE

Et coiiiuuclio

id

valet

quod que; sed hoc

diireil, <juod liaec

,

non

iiiodo

subiungitur sed ctiain praeponitur,

modo
s.

geniinala

ut

qui toedere certo

5

ct

premere

et laxas

d.

i.

a.

modo

simpliciter elata, sed figurata, ut

labitur uncta vadis abies, mirantur miratur nemus;

et

undac,

modo
10

interrogativa

ut

et

quae

Romam

tibi fuit

c.

V.

modo modo
15

indignativa, ut

et
confirmativa , ut

quisquam numen

I.

a.

et

dubitamus adhuc virtutem extendere vires;

,

modo

causalis

ut

et

gens

illa

quidem sumptis

n.

t.

ph.

modo
modo
20

adnuliva et promissiva, ut

dic quibus in terris, et eris

auctiva pro etiam, ut

inilii

magnus Apollo;

quorumlphitiisaevo
iam gravior Pelias
modo
modo
ordinativa, ut

et

vulnere tardus Vlixi;

et

corpusque lavant frigentis

superlativa, ut
25

ungunt;

quidquid
modo

id est,

timeo Danaos et dona ferentes;

diminutiva per gradus, ut

felix qui potuit

rerum cognoscere causas,

deos qui novit agrestis.

fortunatus

et ille

DE AVT COINIVNCTIONE
30

Aut coniunctio dubitativam,

dicit
ficat,

si

geminetur, habet potestatem.

qui enim
signi-

*aut librum volo aut pretium'

ut
illis,

utrumque ex aequo desiderdre

4 qui] Verg. Aen. I 62 qui foedere 3 geminata Buschius geminatur premere et laxas sciret dare iussus habenas 7 lauitur ABp. Verg. Aen. auices p uncta] unda g abies b auies B auiaes 9 ut quae roVllt 91 mam tibi fuit cura eundui p. Verg. bucol. 1, 27 et quae lauta fuit Romam tibi causa 12 et quisquam] Verg. Aen. I 48 nomen M: numen lunonis adoret s videndi vires] factis ? 15 ut om. ABM, 14 et dubilamus] Verg. Aen. VI 807 16 el gens] Verg. georg. II 125 ilia. sumptis quidem. inf. t. h. p add. p adnotiua adnuntiatiua p nou tarda pharetris ? 17 adnutiua n. t. f. h. 20 adiectiua <s adiunctiua g 18 dic] Verg. bucol. 3, 104 19 actiua ipithus 23 lauant corpus <;. Verg. quorum] Verg. Aen. II 435 epithus p frigentes Mp uncunt B ungent p 25 quidquid] Verg. Aen. Aen. VI 219 ut om. ABM, timendanaos timent dauaos p 20 dimmiuutiua B II -19 27 felix] Verg. geurg. II 490. 493 30 dubitatitiam ? dubitatiua Bp du add. p quia dicit BMp qu*^ di< it A ut qui dicit s bitautiua A diuitatiua
certo ct

ABMp

AM

ABM

AB

AM

ABMp

ABM

118
p. 411.
r.' 1'.

niOMEDIS
aiit

puhi^o

Daiiauiii insidias
s.
i.

suspe 0*13(1110 (iona

f.

p raecipilarc iiibeiil,
aut,

u.
e.

aut terebrare cavas uteri

si

t.

1.

semel

siili(iatiir,

tliinimitiva

est et

gradum habet ad
ut,
si

inreriora lenliber,

dentein,

ut cuin

dicinms

'libruni volo aul prelium';

quem
pre-

potissimum volo,
tium
,

minime

reddatur,

tuiii,

quod secundum

est,

vel

ut

incute vim ventis aut age diversas.

ss. o.

p.

nam

furens Iiino et irata quod gravissimum credebat optavit, deinde quod

intulit.
||

10

secundiim

huius coniunctionis quahtates sunt inultae.

modo com-

minativa est,

cum

dicimus 'aut da

milii

aut rapio', ut

Nymphae, noster amor, Libethrides, aut mihi carmen, quale meo Codro concedite (proxima Phoebi versibus ille facit), aut si non possumus omnes;
modo
hortativa est
ita,

15

aut tu,
vel tu,
si

magne pater divum, miserere,

ut cst dictum et illud,

quod superesl, infesto fulmine morti, mereor, demitte;

20

niodo coniunctiva pro et, ut

molirive
et

moram

aut veniendi poscere causas;

pro que, ut

liquidas corvi presso ter gutture voces aut quater ingeminant,

pro ter quaterque;
item

25

modo pro separativa, ut aut onera accipiunt venientum aut agmine facto,
aut ante ora

deum pinguis

s.

a.
30

modo
^

fundit

modo

spatiatur; item

semineces volvit multos, aut agmina cursu

proterit, et raptas fugientibus ingerit haslas.
J^erg.

quae

aut]

Acn.

II

36

insidiae

M
f.

insidie

2 iubent (iuuent

B)

s.

t.

u.

et tenture latebras ? 3 e. 1. (om. t) 5 ut cum dicimus iibrum 5 ut dipretium oin. B ut liber cimus eum librum AMp librum p et in litura B spacium 8 incute] Verg. Aen. I 69 incute vim 6 pretium p spatium submissosque opuppis p ventis submersasque obrue puppes 9 aut age diuersus p aut agendi uersus (uersos b) 11 comminatiua b et Caesarius coraminutiua diminutiua p coniunctiua 5 13 nymfliae B. Verg. bucol. 7, 21 est ita Ap est ista B et ista 14 foebi 16 ortatiua A optatiua p 17 aut] Verg. Aen. VIIII 495 19 vel] Verg. Aen. V 691 quos 20 demitte dimitte Mpq 22 molirive] Verg. Aen. I 414 24 liqui21 subiunctiua p guttere B propter et das] Verg. georg. I 410 26 pro ter et quaterque quater quae B propterque quaterque p 27 aut onera] Verg. georg. IIII 167 Aen. I 434 29 aut anfel Verg. Aen. IIII 62. media inter cornua fudit aut ante deum 30 spaciatur A pinguis spaciatur ad aias s 31 seminices M. Verg. Aen. XII poterit A raptus A raptos 329 32 proterit raptas curru <;
:

ABM

ABM

iaspecta (corr. suspecta) iubet subiectisque urere flammis ?

AB

AM

ABM ABM

ABM

AB

AM

BM

ART. GRAMM. LIR.

I
|).

419
112

414

P.

DE LMERIECTIONE
Interiectio
dita.

est pars

oralionis afTectum mcntis

significans
aliis

voce inconorationis

interiectioni accidit significatio

tantum; quae

partibus

interiaci et inseri solet.

5

haec vel ex consuetudine

vel ex

sequentibus verbis

varium affectum
tatem, ut va;

aninii ostendit.

exultantem significat, ut evax; aut volupaut gementem,

ut

aut dolentem,

ut vae;

heu;

aut timen-

tem, ut

ei

altat; aut

admirantem, ut babac papae; aut adridcntem, ut haut nefas,

hahe; aut hortationem, ut eia, age, age dum; aut irascentem,

pro nefas; aut laudantem, ut euge; aut vitantem, ut apage; aut vocantem,
10

ut eho; aut silentium, ut st; aut ironiam, ut phy hui; aut intentius ahquid

demonstrantem
et siqua sunt

ut

em; aut ex inproviso

quae

aliquid

deprehendentem, ut

attat;

similia,

affectus potius

quam

observationes artis indu,

cant.
est
15

sunj plurimae dictiones incertae inter adverbia et interiectiones

eia

ut

heus heu

em.

eliam ahae
ut est o

partes

orationis
]|

pro interiectione sinnefas,

gulae pluresve ponuntur,

mi,

ellum,

amabo, nefas, pro

et

malum, miserum, infandum.

locis

has enim, ut adserunt multi, in quibusdam

declarat
affectus.

interiectiones

esse ipse

fere

quidquid

motus

animi orationi inseruerit,

interiectionis accedet.
20 tini

quo detracto textus integer reperitur,

numero
La-

interiectionem Graeci inter adverbia posuerunt;

ideo separaljrunt, quia huiusce

et late multiplex interiectionis

modi voces non statim subsequitur vercausa consistit.

bum,

[DE MEMORIA
Memoria
25

est

velox

animi et firma perceptio,

stili

cuius

facultatem

fovet

exercitatio lectionis enarrationisque intentio,

cura, redditio sollicita et

dihgens

et iteratio

atque repetitio frequens.]

[|

2 incondita p condita 3 aceedit 4 interiacens inseri <s 5 exultatem dolorem p uua 6 ua ut ue uae {om. ut) atat 7 ei om. Mp babe Bp liabe A aue pape adridentem Ap ridentem admirantem 9 uitantem dubitantem p 10 heo A st Ap sit scit b, om. 11 inprouisu atat 15 o mi Mp om omni A 18 animus 19 accedet accedit A accedat 24 curare dictio frcquens. explicit ars diomedis grammatici 25 diiegens

AB B

ABM
B

AM

ABM

ABM

AMp ABMp

LIBER SECVNDVS.
p. 413. 14 P.

In

primo

libello

sermonis univcrsi
esse

menihra,

quae prima

legeulibus

artis grammalicae studia praecipua

videbantur,

pro qualitate ingcnii

puto

nie

satis

exposuissc,

nec

ullius

fugere

scientiam arbitror totam lo;

queiuli
in

materiani disputandique substantiam partibus orationis administrari

sit

hoc vero quid

grammatica

et

quibus

aliis

adminicuUs instruatur ex-

plicabimus.

DE VOCE
Vox
in ipso

est, ut Stoicis videtur,

fit

spiritus tenuis auditu sensibiiis,

quantum

est.

autem

vel exilis aurae

pulsu

vel verberati aeris ictu.

nis

vox aut articidata est

aut

confusa.

articulata est rationabs

ombominum
litte-

to

h^quelHs explanata.
ris

eadem

et litteralis vel scriptilis appellatur,

inscriptilis

quia
,

conprehendi potest.

confusa est inralionalis vel

simplici

vocis sono animalium effecta, quae scribi

tauri mugitus.

non potest, ut

est equi hinnitus,

ir.

quidam etiam modulatam vocem addiderunt tibiae vel orscribi non potest, habet tamen moduldtam aUquam quamquam ^ani, quae, vocis tria officia designant, eloquium tinniquidam unde distinctionem.

tum sonum.
sio tenui

eloquium est humanae pronuntiationis

tinnitus est

|1

expressa

significatio

facilem meutibus efficiens intellectum;

fabricatae materiae inli-

sono auditionem acuens

sonus est corporalis conlisio

repenti-

20

num

auribus inferens fragorem.

quid quod veteres omnes sonos voces di-

xerunt? ut

fractasque ab litore voces.

DE DEFINITIONE
Definitio est oratio

quae id de quo quaeritur aperte describit

et

de-

25

1 LiBER praecipu^ A

11

8 de voce] Mar. Victor. p. 2449 Max. Victor. p. 1939 B sit A esset 10 exilis Bm exillis 9 audito A Bonat. p. 1735 Prob. p. 229 ed. Vindoh. scripturaiis B 13 inscriptulis B scriptilis A scribalis 12 et om. addederunt A possit A mo16 potest modolati 15 modolatam efibens A exhibens Put19 efficiens 17 designantur dolatam 21 quid quod A 20 acuens B aguens A augens fabricata schius ab litore ab latore B 23 fractasque] Verg. Aen. III 556 quid quid 24 de definitione] Charis. p. 125 Max. Victor. p. 1938 Mar. Victor. ad littora ? discribit B apte 25 aperte ,p. 2451

DioMEDis 4 fugire esse

AB INCIPIT B et corr.

LiBER sECUNDus DiOMEDis 3 praecipue fugere 5 octo partibus s G sil ? cs-

BM

ABM BM

AB

AM

BM

BM

BM

AM

AB

DIOMEniS ART. GRAMM.

tcrtninat.

LIB.

II
p. 41.

421
15
1>.

sit

Ciccro sic eam dcfinit, 'definitio est oratio quae quid de quo agitur ostendit quani brcvissimc'.

DE ARTE
Ars est
5

rei

cuiusque scicntia

usu vel traditionc

vel

ratione

percepta

tendens ad

modo eam delinit, 'ars cst pcrceptionum cxercitatarum constructio ad unum exituin utilem vitae pertincntium'. ars dicta, quod arto praecepto
usum
ali<iuem vitae necessarium.

Tullius hoc

singula dcfiniat et velut vias

quasdam ostcndat;

vel

ano

rijg ccQstijg,

unde

veteres artem pro virtute appellabant.

10

artium genera sunt plura,

quarum
id-

grammalice sola

littcralis

cst,
a

cx qua rhetorice ct poclicc consistunt;

littcris

circo litteralis dicta,

litterator

quod

incipiat.

nam

et

grammaticus Latine

est

appellalus ct
dirigit.

grammatica

littcra||tura,

quae formam loquendi

ad ccrtam rationem

DE LITTERA
1.5

Littera est pars

figura notabilis.

minima vocis
sic

articulatae

ab

elemento

incipiens

una

Scaurus

eam
rei

definit,
vis

littera

est vocis cius

quae

scribi

potest

forma.
vel

elemcnlum
uniuscuiusque

est

minima
initium
littera

et indivisibilis niateria vocis ar-

ticulatae

quo sumitur increnientum

et

et in

quod
20

resolvitur.

huius figura

vocatur;

sunt omnes figurae Httc-

rarum numero XXIII.

plurimac
intelleguntur.

sed harum potestates,

litteras

quas elementa nominamus,

elementa
dixerunt,

etiam

veteres

quod
dif-

orationem velut quaedam semina construant atque dissolvant.

fert

etenim

utrum quis
est

dicat

elementum an litteram an per

autem
et

se,

quia

elementum
a

quidem
25

est vis ipsa et potestas, littera

et

figura est potestalis,

intellegitur,

vero

nomen

potestatis

figurae.

igitur

elementum

littera

scribitur, a nominatur.

littera

dicta quasi legilera,

quia legitur, vel quod

legentibus iler ostendit,

30

quam patitur, vel quod legendo itenomen est accidunt unicuique lilterae tria, nomen figura potestas. ratur. quo dicitur vel enuntiatur; figura, cum scripta aspicitur vel notatur; potestas qua valet in ratione nietrica, id est cum ad proprietatem suam a
vel a litura

reliquis segregalur.

Litterae quibus ulimur XXIII hae sunt,

abcdefghiklmnop^irstu

xy

z.

harum

difTerenliae sunt tres.

prima

differentia in litleris quahtates habet

duas, quod aut Latinae sunt aut Graecae.

116 definit Prob. p. 229 ed. 5 definit 4 vel ratione om.
1

Latinae sunt una et viginti, Graecae

Cicero] orat. 33,

diffmit

definiuit

3 de arte]

Mar.

M definiuit A diffiniuit B 8 dcfiniat AB ABM 10 om. B 12 litterator BM litteratus A 14 de littera] Donat. p. 1735 sqq. Mar. Victor. p. 2452 sq. Prob. 16 definit B definiit AM 17 li elimento ABM p. 230 sqq. ed. Vindob. elimentum M 21 eiimenta AM 20 elimenta ABM 22 ralioest om. AB 23 elimentum ABM nem BM difert A elinuMnum AM construunt BM 29 quod dicitur BM 26 elimentum AM 28 accedunt ABM 30 qua
definiuit

Victor. p.

2449

sq.

Vindob.

Serv.

in Donat. p.

312

ed.

Vindub.

apolis (apotes

M)

aretes

eii-

ualet

qua uel

M quia

uel

33 diferentiae

in om,

ABM,

add. s

422
1..

DIOMEDIS
4ir.

17

i>.

duae,

y et z,

quae

in

usiim nostrurn

proptor

noniina Graeca vonerunl.

ex his vocalis est y (uiun ct iit ea observare debemu!^ quaecumque in vorasecunda dillerentia in lilteris qualitates libus oliservantur), semivocalis z.
||

ae(]ue duas babel,

tiuin

quod aut vocales sunt aut consonantes

uiutae.

item consonan.s

quaedam semivocales, quaedam

consonantibus
iunctae syllabam

vocalium potestates sunt duae,

quud tam pronunliatae singulac

syllabas faciunt et per se profcruntur

quam

cum

lacere

possunt.

vocales ideo dictac,

quod ad scribendas voces

sonantes appellant.
testate
nilur.
[et

articulatas

necessariae

babentur.
a

has
e
i

quidam
polo

sunt autem numero quidem quinque,

si

o u,

autem soptem,

quidem

c pro

r]

el

pro

[et pro

n] Graecis pout

namque
et

c brevis est scriplura,

pronuntiatione longa,

conlicuere

moeniaj.

o pro o et

o)

Graecis similiter ponitur, ut

rapti
ex his igitur vocahbus
aut ipsae
inter
i

Ganymedis honores.
consonantium potestatem,
vita,

et

u transcunt in
iit

cum
i5

se geminantur,

luno

aut quando
ita

aliis

vocalibus
et

adplicantur,

ut vates veiox

vox

lanus iecor,

tamen

ut

quae prior

praeposita fuerit vicem et vim consonanlis obtineat.

cuntiir,
vir

bae etiam mediae

di-

quia in quibusdam
extra

dictionibiis

cxpressum soniim non habent,

ut

optumus.

quam formam u
iiiter

litteia

interdum nec vocalis nec con20

sonans habetur,
slituitur,
sibi

cum

q lilteram consonantem et aliam vocalem conhuic item

i

ut

quoniam quidein,

digammon
ef

adscribi solet,

cum
pos-

ipsa praeponitur, ut servus vulgus.

litteram geminari in

una syllaba
corripi

posse plurimi negant.

sunt.

Latinae vocales

omnes
x,

produci

et

atque his sohs adspirari quidara existimant.

f

consonantes vero sunt

adiecta
z,

sedecim, b c d
est, fiunt

g h k

n p q

r s

et

quae Graeca

25

decem

et

septem.

nam

et in ea

consonantium sonum observare

debemus.

consonantes appellantur, quod inlerdum proiectae interdum subtertia differentia in litteris qualitates

iectae vocalibus consonant.

habet
||

tres,

quod aut semivocales sunt aut mutae aut duplices. tem,

duae,
f
1

semivocales

sunt sep30

r s x;

sed adiecta
s

octo fiunt.

ex his x duplex est, ante

et

quam inventam g
terum quidam
i

et s vel c et

veteres

scriptitabant.

adiecta z fiunt

sed haec Graeca admissa Graecorum

nominum
pater.

causa.

pro hac ve-

vocalem,

non

nulli

duas

ponere solebant, unde iugum

item Messentius et

dictum est velut zugon et luppiter velut zeus

ad repugnandas 8 ad scribendas 10 e pro h et pro e et pro i graecis (graece grecae M) ponitur 11 conticuere et urjvia ? conticuere omnes Caesarius. moenia si genninum est , ita suppleri poiest oratio, raoenia Pallantea (^Verg. Aen. VIIII 196. 241) vel Pelopea ad moenia {Verg. Aen. II 193), ut exemplum e Latiyiue litterae pro fi Graeca posilum sit. videtur autem et hoc et ipsum illud et pro fi ganiposteriore manu adscriptum esse 13 rapti] Verg. Aen. I 28 gauimedis midis honoris aut Caesarius: ve! quando cum 15 et quando aliis vocabbus iunguntur Probus p. 231 17 obteneat optineat 19 optimus i ut vir, u ut optumus Donalus p. 1735 21 iten autem dymmon A 22 ut serfus fulgus Caesarius uulgar i om. ? nam u Putschius 24 adque exaestimant aestimant 25 sedicem 26 decim A 28 in s a vJ/, om.

AB

ABM

BM

ABM

AB

ABM:

AB

BM BM

A AB

ART.
pytissare liquidac
ot

GRAm
liuius

LIR.

II
p. 417. IH

423
I'.

tablissarc
I

et

cetera ex

modi
1

usuin

vptnTui

declarabant.

quattuor,

m
s

n r;
littera

quibus

el

r subieclae nuilis

comu)uncs

syllabas laciunt.

et

suae cuiusdam

potestatis

est

ideoque apud

Graecos (lovaSiKov appcllatur,

5

quae

in

metro plcrumque vim consonantis

li([uidis
,

amittit.

item ex

ilbs

f littera

superponitur
(acit.

quem ad modum muta

sed per se nec syllasine
auxilio

quaelibet, et

communem

syllabam

semivocales dictae, quod dimidium

eius polestalis habent.

etenim per se enuntiantur,

faciunt.

bam nec plenam vocem

non possunt
10

rautae

sunt quae

vocabum

enuntiari.

mutae sunt quae nec

et q,

proferri

per se possunt nec

syllabam facere.

sunt autem

numero novcm, b

quibusdam supervacuae videntur k

plere
;

c d g h k p q t. ex his quod c Uttera harum locum possit im,

sed invenimus in Kalendis et in quibusdam similibus nominibus

quod

k necessario scribitur * et quod q secundum consuetudinem

15

tum

scribitur,

cum in una eademque syllaba u bttera antecedat et habeat sibi adiunctam aUam vocalem ut Quirinus. h quoque interdum consonans interdum ad,

spirationis creditur nota.

haec

si

mutae subiuncta
item
si
t

fuerit,

% notat Grae-

p praeposita fuerit, 93 rationi, pro '9' ponitur Graeca;

si

cam;

significat.

praeposita fuerit aspi-

sicut p et s siinul positae ip

Graecam adnisi in

serunt litteram.
20

ceterum h vocahbus
vel

numquam
adponi
,

subponitur
affeclum.

inter-

iectione ah,

quae obtiirbantis
in cuius

dolentis
||

ostendit
sicut

g nova est

consonans,

locum

c solebat

hodieque

cum Gaium

notamus Caesarem, scribimus

tertio

C. C.

ideoque etiara post b litteram, id est

loco,

digesta
,

est,

ut

rautae dictae
25 ita

quod per

se sine adrainiculo vocaliura

,

apud Graecos y posita reperitur in eo loco. non possunt enuntiari.

fiunt

omnes

qualitates litterarum nuraero septem

quod aut Latinae sunt

ant duplices aut

aut Graecae aut vocales aut consonantes aut

semivocales

mutae.

Et hoc
scribitur, ut
30

scire
felix.

debemus quod

f littera

tum

scribitur,

cum

Lalina dictio

nam

si

peregrina fuerit, p et h scribimus, ut Phoebus

Phaethon.

Quidam Latino sermoni

si

sufficere

decem

et

septem

litteras crediderunt,

quidera ex viginti et tribus una adspirationis nota est, h, una duplex, x,

et

duae supervacuae, k

q, duae Graecae, y et

z.

se

5 amniiuit 7 etenim inter se ABM: per 4 monadicon j4B nionadic quidem proferuntur sed per se syliabam non faciunt Donatiis p. 1736 et Marius nec om. ABM, ndd. BuscMus 12 calenVictorinus p. 2452. cf. Prob. p. 232

in posteriore loco om. 13 lacuna quam indicavi exciderunt quaequibus k litteram sequente a necessario scribi monitum erat: cf. Donat. p. 1737 cum c 21 consonans an in odieque A odiae quae cum g notamus 22 caesare notamus B: cum Gaium Caesarem nolamus scribimus C. Caesarem g scribimus cg ideoque scribimus ideoque 28 dictio scribatur phoeton pheton 29 nam om. 30 phaeton 31 decim 33 z lunc perscribimus cum latinus est sermo nam si peregrinus. p. Ii. ponimus. de

dis

dam

M BM

AM M BM

424
p. 4IS. 19 P.

DIOMEDIS
I)K

mTF.RRor,ATIO.>E LITTF.RAnVK

vocalis diiQovog pcr se facit syllahas et

aliis

brevcs

cl

longas,

ilcmque
nota

oonexa cuni

tam praeposita quam mcdia finicnsquc, ut Ahala:

cuni

cliam pracnominis,

Aulum

sola

significat.

b consonans

niula

tam
ut
s

pracponitur vocalihus ([uam

in

suhiungitur:

pracponitur ct scmivoraliims,

bleso braduoquc: propinqua p

c

litterac, (jua

.sacpc mutatur, ut supponit

opponit.

consonans muta tam pracponitur vocalibus quam subiungitur,

01 capit accipit concidit occidit:

tat; item

C nota
ut #:
I

praenoniinis,
d

cum

sola

Gaium nopracpoconlo

numcri, cunj centum

significat.

consonans nuita

taru

nitur vocalibns

quam

pubiunfjfitur,

praeponilnr quoque
s t;

littcris

sonantibus numcro

septem bis, c g

p r

cpiae

succedunt in locum
nola pracnomie vocafacit syli.

eius, ut accipe aggere aUiga appctc arripe asside attcnde: nis

lis

Decimum

significat;

SixQovog per se
[]

cum quingentos nominata itemque cum aliis iuncta

item numeri,

scribimus.
et

breves

labas et

longas.

consonans semivocalis pracpositiva,

quae

sola ex se-

mivocalibus praeponitur liquidis,

quem ad modum muta

in
in

quaelibet, et

comseut
20

munem
utimur,

syllabam
ut

facit.

pro

liac

Graecis dumtaxat nominibus p cl h

syllaba pracpositiva vocali

Phacthon.

tam

incipit

quam

mivocali,
efficit

vocali

tam quam

facit,

semivocali

* item subiunctiva vocali,

,

officit.

g consonans muta praepositiva

quae tam praeponitur vocaet

libus
in

quam

subiungilur, ut gcre aggere:

glire.

praepouitur

consonantibus, ut

agmine magno agno grege

h consonans muta proprie continens

adspirationem subiunctiva r liquidae consouantis recepta vulgo in

numerum
me20

mularum omnibus vocahbus pracponitur, nuUi

bus, ut
dia,
in

subiungitur nisi consonantii

Thrasea Thracia

ct

nominibus Graecis.
et

vocalis

dixQOvog

quae inlerdum geminatur

praeposita sibi aut alteri vocali transit in

significat.

consonantium potestatera: nota numeri, cum unum

tae

k httera no-

tanlum causa ponitur,

caput
significat.

cum calumniam
k
,

aut clades aut

Caesonem quaqua utimur,

1

qua aut

consonans

muta

supervacua,
kalumniae.

quando a correpta sequitur

ut Kalendae kaput

consonans

3u

1 DE iNTERROG.\.TiONE LiTTERARvitt]

Charis. p. Q sq. huius cd.

2 dichronos

.(4

di-

chronus

aium

BM AM

uta ha la 3 ut A. hala in hlesso inlisio 6 in hleso

BM
A

ut adhala Caesarius

praeponitur quoque literae in p saepe Caesarius ut suhponit ohponit 8 accepit gaius notatur 10 subAut siibponit'' Ob. ponit itmgitur ut qna litteris ABM. lacunam qua exempla d litierae cum vocalibus iunclae adtende 12 adside 14 dichroperierunt indicavi 13 idem 18 pheton nos A dichronus 19 lacunam qua exemplum f litterae 22 contenens 25 thrase (trase AB) praepositae semivocali excidit indicavi nominibus in omnibus athrachia dichronos quae interdum media 26 aUer^ alterae geminatur 27 significat h. d. 29 k consonans 29 caput significat, q\cae hoc loco habet B, significat 29 k consonans A: k littera 28 calumnia mus k om. pust \2o, 14 copulata conlocata sunt in AM, om. ? ut M. fortasse calumniam aut calendas {vel cardinem) aut Caesonem quoque aut caput caessonem qua qua ut superuacua qua s superua29 k om. cuam 30 capud caluniniae B-

propinquat B. fortasse saepe A iittera quae saepe

BM

4 B hrachium (j. B brachiumque Hterae qua saepe s litteraque

auhirn

AM

AB

ABM

BM

ABM

BM
B

AM

ABM ABM

AM

BM

ARM

ART. GRAMM. LIB.

II

425
p. 41!). 20 P.

semivocalis liquida, quae tam praoponifur vocalibus

ponitur,
gitur,

quam subiungilur: j^raecum laudem legem lites locuni et his similia scribiunis; subiuntam quam alma: item subiungitur consonantibus, cum Claudium
et Clodiuui

clcmentem cbentemque
,',

Clusiumque nominamus:
item numcri,

nota

praeno-

minis,

cum

sola posita

Lucium

significat;

cum

pro quinqua-

ginla ponitur.

consonans semivocalis liquida tam praeponitur vocalibus

quam

subiungitur, tam

ponitur, ut Mnestheus;

praenominis,
10

quam monet amat; item consonanti liquidae n praesubiungitur, cum agmina fragmenla dicimus: nota sola cum scripta Marcum significat el adiecta ad extremam
n consonans semivocalis liquida
ut

lineam virgula Manium.

tam praeponitur
mutis,
ut

quam

subiungitur

vocalibiis,

natus

ante;

itcm

subiungilur
significat,

Cnidius Poln||ias:
posita c

nola praenominis sola

antiqui

Numerium

item prae-

Gneium, quem

Cnacum
et

dicunt.

o vocalis 8l%Qovoq idnw proaliis

ducilur
15

quam

corripitur et

singularis

cum

copulata.
ut in his,

p consonans
ponit depo-

muta tam praeponitur vocalibus quam subiungitur,

nit:

praeponitur et consonantibus
significat,
et

ut plaudit:

nota praenominis,
et

cum

sola
lit-

Publium
terae

cum

r posita

populum Romanum,

subiecta r

rem publicam, nans muta ex c et u

20 et

et praeposita c litterae patres conscriptos.

litteris

q consoconposita supervacua, qua utimur, quando u

ut

altera vocalis in

una syllaba iunguntur,

Quirinus:

nota praenominis

Quintum

significat, item honoris

quaestorem indicans, nec minus populum,

cum

ea notamus Quirites. r consonans semivocalis liquida praepositiva et eadem subiunctiva vocahbus, ut Roma ramus arma orbis; item consonantibus subiungitur, ut in Crasso crure prudente; h quoque consonanti vel
2.-.

adspirationis notae,

ut

Rhodius,

sed in Graecis dumtaxat nominibus.

consonans semivocalis suae

subiunctiva, ut satis asper;
tus.
t

cuiusdam potestatis praepositiva vocalibus

item praepositiva
t

et

consonanti tantum, ut staet

consonans muta praepositiva liquidarum

vocalium

et

eadem sub:

iunctiva
30

c s

consonantium
sola

ut Ctesipho Stichus trabea Aetna

t

nota prae-

nominis,

cum

Titum

significat.

littera

tam

praeponitur vocahbus
ut trabe.

quam
sibi

subiungitur,

ut tulit attubt;

praeponitur et consonantibus,

u vocahs dCiQovog media,

quae geminata digammon accipit et praeposita

ut

aut alteri vocali transit in consonantium potestatem,

vulgus valens

vivi
35

velox vox: nota numeri quinque significans.

littera

conposita,

quam

ideo duplicem dicimus,

quoniam constat ex
,

c et s litteris in

media tantum

quae hoc loco omissa post 6 ponitur habent ABM, 4 ciusiumsubiungitur item, ut tellus tolle Charisius 7 6 ponitur nam subiungitur tamquam alma monet A moneat consonanti liquidae praeponitur coiisonantibus quidae (quidem M) praeponitur uirgula mille 9 et] net 10 uirgulam alium postni12 potnius postnius ed. Ascens. a. 1516 uirgula Mallium Putschius dius numerium numerum numeri cum 13 Cnaeum] gneum potniades ? dichronos A dichronus 15 ponit deponit Charisius ponitur deponit 21 nec minus ? ne minus ponitur deponitur 29 ctesipo stichos di.31 ut trabea Buschius: 32 dichronos fortasse ut iu trabe chronus accepit et] aut alter 33 alteri alter
2 subiungitur tam quam alma
:

f(uc

transposuit Buschius que s clisiumque

AHM BM BM

m ABM

ABM

ABM

AB

BM BM

BM

ABM

AM

B A

QRAMMATICI LATINI

I.

28

420
p.

DIOMEDIS
120

2-'

P.

\y.ivlv

loculiomim voralibus apud nos

lini;ns,

praeposita.
pcregrinis

ut

in

axo

fraxino;

ali-

qiiaiido

ut

vertex

frutex;

in

tantum nominibus prima

signiticat.
|j

[>onitur,

ul in

Xantho Xenone: nota numeri, cum decem

c
et

item
picis,

consonans scmivocalis iluplex quae constat aut ex

s,

ut

pix

aut ex g et s, ut rex regis.

possit prolerri,
ut

sed sunt nomina in quibus neque c neiiue

go

nix nivis,

scnex senis.

baec

autem nomina
,

privilegio

quodam
ler

contra ralionem dcdinantur.

y vocalis dLXQOvog (iraeca

z

quae prop-

Graecas dictioncs admillitur, ut Hylas llyacintbus.

consonans semiadmittitur,

vocalis duplex Graeca, quae propter Graeca vcl barbara

nomina
s

ut

Zenon Zacynthus Mezcntius

gaza.

pro hac veteres duabus

utcbantur,

lo

ut Messenlius et pitisso tabHsso et cetera.

DE GRAMMATICA
Grammatica
vetur,
est

speciaHter scientia
et

excrcitata

Icctionis et cxpositionis

eornm quae apud poetas

apud scriptores,

scriptores dicuntur, apud poctas, ut ordo ser-

ut ordo

careat

vitiis.

grammaticae partcs sunt

exegetice est enarra-

io

duae, altera quac vocatur exegeticc, altera horistice.

tiva,

quae pertinct ad

officia lectionis: horistice est finitiva,

quae praecepta
tota
et
20

dcmonstrat, cuius species sunt hae, partes oralionis

vitia virtutesque.

autcm gramniatica

consistit praecipue inteilcctu

poetarum

et

scriptorum

historiarum prompta

cxpositione et in reclc ioquendi scribendique ratione.

ut adserit Varro,
constaiit in partibus quattuor,
est artificialis interpretatio,
dignitati

Grammaticae
vel varia

officia,

lectione enarratione cmendatione iudicio.

lectio

cuiusque
animi

scripti

cnuntiatio

serviens
enarratio

personarum expri-

mensque

babitum cuiusque.

est

obscurorum

sensuum
rei quali- 20

quacstionumve explanatio,

vel exquisitio. per

quam unius cuiusque

scriptorum

tatem poclicis glossuHs exsolvimus.

res postulat dirigimus

emcndatio est qua singula pro ut ipsa

diversam
fiunt.

aestimantes universorum

seniudi-

tentiam

vel recorrectio

errorum qui per scripturam dictionemve

orationem recte vel minus
vel

cium

est

quo

omnem

quam

recte

pronuntiascripta
30

tam

si>ecialij|ter

iudicamus,

aestimatio

qua poema

ceteraque

perpendimus.

Grammaticae

initia

ab elementis snrgunt,
syliabis

elementa figurantur in Htte-

ras, litterae in syllabas coguntur,

conprehenditur dictio, dictiones

ylas
tes

apiit A 8 2 uerdx B 3 decim A dicem B 7 diclironos ABM hyachintlius B hyachintus A hyacinclhus M ABM 10 zachinllius ABM 12 DE GRAMiviATic.\] Mar. Victorin. p. 2451 16 narratiua ABM 18 uirlu22 quae ABM 19 autem AM in B 20 promta A prumpta M prupta B
1

B 23 expremensque A expmensque expraemensque B 24 cuiusque narratio A cuius narratio exquisitio AB adqui25 quaestionum 26 pro ut A ut pro 27 derigimus sitio sententiam AB scientiam elimentis A 32 Grammalicae 427, 1 orationis exstant in excerptis Parisinis {p ) alimentis elimenta 33 syilabis conprehendilur dictio dictiones coguntur in partcs orationis oralio in uirtutes p: syllabis dictio conprehendi (conpraeniendi 5^^/) dictionibus cuguotur (concogiintur A) partes orationis
artificalis

BM BM ABM

M BM M

ABM

ART. GRAMM. IJR.

cogunliir in partps oralionis,
tione virtus ornatur,
partibiis

II
p. 422.
2:j

427
P.

oralionis
vitia

consnmmatur

oralio,

ora-

virlus ad ovitanda

exercctur.

DE SYLLARA
Syllaba cst proprie confjregatio aut conpreliensio litlcrarum rel unius
f>

vocalis enuntiatio temporuni capax.

ex singulis
,

fit

autem ex oinnibus vocalibus, etiam

syllaba

sonantiumque.
yQafifiara;

lam brcvis quam longa et ex copulatione vocalium consyllabae autem dicuntur Graece naoa to avXlafipavsiv ra
quod
litteras

Latine conexioncs vel conceptiones dici possunt,

concipiant atque conectant.

10 sitio,

syllabarum modi sunt tam duo, natura ct poaliae

quam

tres qualitates.

enim breves,

aliac longac,

aliae

commiines

sunt.

brcves sunt quae correptam vocalem habent et non desinunt in duas

sit

consonantes vel in aliquid quod positum

aut nalura sunt aut positione fumt.

pro duabus consonantibus. longae

natura,

cum

aut
ei ui.

vocalis

prodncilur,

utao,
15

aut duae vocalcs iunguntiir, ut ae oe au eu

ex his diplithonest.

gis ei,
ui

cum apud
potius

veteres frequentaretur

usu posteritalis explosa

Graecis sumcnda

item scd

Graeca

quam

Latiua

est

in

dictionibus.

hac quae natura

sunt longac modis quinque ordinantur:

primo, quotiens

vocalis sola est et producitur, ut est

20 et

dicitur is

ah silice in nuda conixa reliquit, modus Vonstat' secundo, cum diphthongus erit, de qua
:

dici-

mus
tem
et
25

*constat diphthongo',
est, ut

ut au eu oe: tertio,

quotiens super consonan-

en Priamus
cn c

vic

t II

de qua dicimus

'incipit';

quarto, quotiens subter consonantem est, ut est

ne pete conubiis,
et dicitur
is

niodus

sic,

'terininalur': quinlo, quotiens inter

duas

vel
j]

plu-

res consonantes posita sit, ut

:to

sol qui

terrarum,

partibus orationis om. Partes orationis cum consummat orationi 4 Syllaba 430. 25 perspicares Donat. p. 17.37 sq. Charis. p. 1 se/q. Mar. Viclorin. p. 2470 sqq. conprehensio literarum enuntiata g conpreliensio litterarum vel uniiis vocalis enuntiatio temporum capax Donaius conprebensio hoc est litlerarum iuncta enuntiatio Charisius vel unius vocalis 5 temporum capax hoc loco omissa post (S consmsininimqachabenlABM autem fit 71/ 7 syllabaautom dicitur parato sylambau (silamban sylaba M) ninta grammata 8 conexsioncs 9 concipiant adque concipiat^ quae et positio naturae Buschiits ct positione expositione expositionem 12 quod possit quod sit Donalus longae 428, 19 consonantis cf. Max. Victorin. p. 194G 14 dipthongis ei dipthon egise dipthongis 18 ut est a silice
1

uirtus

BM

AB

om.ABM

ABM
B

AB B

M M

ABM BM

ABM
AB

20 conVerg. bucol. 1, 15 19 reliquid relinquid stat natura g dipthongus dyptongon 21 dipthongo B dypthongo A dyptongou 23 on Priamus] Verg. Aen. I 401 25 en ego] Vei-g. Aen. VII 452 20 subter super B cuuubiis A 27 ue pete] Verg. Aen. VII 96 conobits 30 snl] Verg. Aen. IIII 607
ut eia
silice

M.

AB

B B

AM

AM

28*

428
p. 423 P.

DIOMEDIS
modus *habet
in se'.
in

et dicilur is

posilinne longa

fit

syllaba inodis septem:

primo, cum corrcpta vocalis

duas desinit consonantes, ut

cst in secessu longo locus:

allero,

cum
si

excipilur a

duabus consonantibus, ut
s

AcrisioneisDanae:
tertio,

desinal in consonantcm et excipiatur a consonanti,

si

ut

'arma':
si

quarto,

desinat in duplicem
incipial,

litleram,

ut

*nox erat':
si

]uinto,

se-

quens a duplici

ut

'axis':

sexto,

desinat in
v vel

tem

et excipiatur a

vocali

loco consonantis

posita,

unam consonani, ut 'at Vei

nus* *at luno': septimo, cum

excipiatur a vocali, ut

correpta vocalis desinat et interposita

lo

furias Aiacis Oilei

et

Troiaque nunc slares

et
15

nate dea,
quoniam
enim
testatem
inter
scribi

nam

te tnaioribus,
i

duas vocales duarum syllabarum posita

geminatur.
si

sic

per geminatam litteram metri ralione desiderat,

consonantis.
vocales

quidem poobtinent
singulae
io

tuetur duplicis
,

correptae

singula

tempora

productae bina.

dimidium temporis absque duplicibus

possident consonantes.
Syllabae,
rae,

ut ait Varro,
aliae

aliae

sunt asperae,
aliae

aliae leves,
aliae

aliae proce-

aliae retorridae,

barbarae,

graeculae,
leves,

durae,

aliae

molles.

asperae sunt,

ut trux crux trans;

ut lana luna;
,

procerae
;

sunt quae vocalem longam extremam habent aut paenullimam

retorridae sunt quae
ut

ut facilitas

25

mutam habent extremam,

ut

ut bic hoc; barbarae sunt,

ut

gaza;

graeculae,

hymnos Zenon;

durae,

ignotus;

molles,

ut

aedes.

DE COMMVNI SYLLABA
Communis syllaba est longa iu brevem vel contra bus veVsa. communium syllabarum modi sunt septem.
correpta
vocalis excipitur
certis

observationi-

30

primus est,
sit

cum
muta,

duabus consonantibus quarum prior

in

sequens liquida.

brevis

enim

hoc

est,

vastosque ab rupe Cyclopas

et||
35

consonantibus ua3 est] Verg. Aen. I 159 4 consonantibus uagrisioneis cumrisioneis A. Fei-g. Aen. VII 410 7 nox] Verg. Aen. 6 consonanti** ut III 147 IIII 522 Vlli 26 9 ut aduenlus 12 10 desinat ? desinet furias aiacis faiias aiacisu illi M. Verg. Aen. I 41 illi 14 Troiaque] Verg. Aen. II 56 stares stas nam te maio16 nate] Verg. Aen. IIJ 374 ribus om. ABM, add. ? 22 19 optinent \<4 possedere 21 possedent leues .B leue sunt leuae lenes ? procere proceres 23 retortae Caesarius gregulae 24 proceres sunt 25 longam habcnt in penultima ut facultas ? 27 gregulae ymnos ymnus B 33 in om. 34 vastosque] Verg. Aen. III 647

BM

ABM

AB

AM

BM

ABM
A

BM

AB

ABM

ART. GRAMM. LIB.

II
p.

429
424 P.

Albanique palres.
syllaba eniin quae sine bac observatione poteral esse positione longa brevis
efficilur.
1'

(juoque littera,

si

praeposita fuerit Uquidae, quanivis semivoca-

bs

sit,

inutae

tamen obtinens locuni,

brevem

facit

quae positione longa

5 fieri

poterat, ut est

ore fremebant
et

talia

flammato.
finita

secundus est, cuni locum brevis longa occupat syllaba per productam vo10

calem

vel

diphthongon

parte

orationis

nec

ulla

inlerposita

conso-

nante, ut est

te
et

Corydon,

o Alexi,

insulae lonio in magno;

15

ut est

Homericus

ille,

ov xC
et

fioi ccixlyj

ioGi' d-eoi vv fioi aixioi siatv

avdQtt
tertius,
20

fioi

evveits,

MovGa.
,

cum

in fine partis orationis versa vice loco longae ponitur vocalis

correpta una interposita consonante

ut

emicat Euryalus
item

et

munere,

ostentans artemque pater arcumque sonantem

et
25

omnia vincit amor;

ut est

apud Homerum

quartus,
s
30

JSeGxoQa d ovk eXa&ev iaiiq. cum correptam vocalem duae consonantes

quae syllabae ratione communis velut
amittit.

secuntur quaruin prior

sibilus posita
si

littera est,

vim conillae

sonantis

interdum enim liquidarum legem mutat,

quidem

subiunctae mutis utramque potestatem possident, baec vero plurimum

defendit.

sibi

non solum enim subiungitur verum etiam

e contrario praeposita

loco liquidae fungitur, ut est

ponite spes sibi quisque,

patres. longa ibi {Verg. Aen. III 675), at geVerg. Aen. I 7 et montibus et cetera. et {Verg. Aen. VII 176) perpetuis soiiti 6 ore] Verg. Aen. XI 132 8 talia] Verg. patres considere mensis. syllaba s dypthongon dyptongon 12 te] Verg. bucol. 10 dipthongon Aen. I 50 16 utymi etiae esset heynym.y et 14 insolae ABM. Verg. Aen. III 211 2, 65 uti myetiae esset heyNsmy etisi euin tryicin A utymi etiae essit heinimy et iyicin 164 18 andram henne pemusa ABM. Hom. Od. A l 21 emiM. Hom. II. 23 osteutas M. Verg. Aen. V 521 artem pariter s gat AM. Verg. Aen. V 337 26 apud Homerum] //. IS \ 27 nes25 omnia] Verg. bucol. 10, 69 28 sequuntur 30 aramittitur tora duce (ducae B) lathen iache loquo loco & A 34 ponite] Verg. Aen. 31 possedent 33 loco
1

Albanique]

nus e

siluis

Cyciopum

AB

ABM

XI 309

430
p. 2.

DIOMEDIS
25 P.

et

apud Lucilium
i

fa

t i

h us

jt

i-

sicut Honiericus versus

ille

testatur,

diuxv Eneita aY.inuQvov.

quintus est,

cum coneptaui vocalcm

eliicere,

susci{)it z

duplex, qiiae tm/h positione

aiiuttil, ut

longam possit
sed hic

vim i)lenun(iue duplicis consonantis

nemorosa Zacynthos.
modus non tam
ralione

communis admissus

est

quam nomiuis

ne-

cessitate susceplus, ut est

vXi]eGGu Tjuvivv^og
et
1

jq

sextus

est,

8e ZiXeiav evaiov. cum pronomina hic vel hoc

c littera terminata vocahs statim

c littera

suhsejlquitur,

quoniam

in his est

pronominihus

crassum

et

quasi geis

minatum continet sonum.

euim

in

hoc tam prima pedis syllaha longa

quam

tertia brevis,

hic vir, hic est tihi

septimus est,

quem promitti saepius

unam
desinit

audis.

cum

correpla vocalis in

consouantem sequente

h, quae plerisque adspirationis videtur nota, ut

terga Fatigamus hasta,

item

so

Aenean hominum quisquam.

modus superior quibusdam superfluus visus est [praecipue et hic titimur], cum sufficiat linitam essc partem orationis. ex his omnihus modis uno uti dumtaxat admittunt qui metrorum rationis sunt admodum perspised
caces.

25

DE ACCENTIBVS
Accentus est acutus vel gravis vel iuflexa
tentio
vel
elatio

orationis vocisve in-

inclinatio acuto
ita

aut

inflexo

sono

regens verba.

nam

ut nulla

3o

vox sin^ vocali est,

sine accentu nulla est; et est accentus, ut

quidam

lucillium lucium M. Lucret. I 186. Lucilii exemplu in eadem re 1 luciliuni ponit Mariiis Victorinus p. 2472 et una cum Lucretii versu suo auctori vindicato Maximus Victorinus p. 1963. itaque vel nomina poetarum mutavisse videtur Diomedes vel sic Homericus versus] Od. E exempla Lucilii omisisse Hbrarius 3 sic et testatur doce nepitas oparnon B et c ut testatur doce nepitas ceparnon 237 5 suscepit quae cum positione s quae positione curdo cenepitas oparon qiiae positionem 7 nemorosa] Verg. Aen. III 270 zachyn6 ammittit thos zacintus zacinctus 10 yleessa zachycthos yleessa zacinctas B ileessa zacintus M. Hom. Od. I 24 12 yde zelimeneon ide zelimeyde zelimeon

Am

AM

BM

13 pronomine pronomen AB: prouomen c littera terterminata B termiuatam M: terminata 14 c liltera om. A 15 contenet B 17 hic] Verg. Aen. VI 792 20 terga] Verg. Aen. VIIII 610 22 aeneam A. Verg. Aen. X 65 23 praecipue autem hic, quoniam sufficit Caesarius. ea quae seclusi postea adscripta esse videntur, ut praecipue hic et hoc produci indicarelur 25 ratione 27 de accentibvs] Donat. p. 1740 sqq. Max. Victorin. p. 1942 sqq. Serg. in Donat. p. 483 sqq. ed. Vindob.

non M. Hom. 11. minatum Donatus

B 824

ABM

ART. GRAMM. LIB.

recte
piitaverunl,
sit

II
p.
4>.').

431
2i;
I'.

velut

aninia

vocis.

accenlus

est

diclus

ab

ac(iiien(Jo,

quod

quasi

qiiidani

cuiusque syllabae cantus.

quia

apud Graecos quoque

accenfus (]uidani
alii

ideo TCQOGtodia dicilur,

fastigia
5

nqoGadexai

xaig Gvkla^atg.
litteran.un

vocaveniiil,

quod in capitibus

ponerenfur;
maluerunt.

lenores

vel

sonos appellaul;

non

nulli

cacumina

retinere

sunt vero

tres,

acutus gravis et qui ex duobus constat

circuniflexus.

ex his acutus
inflexus in his
in

in correptis seniper,

interdum productis syllabis versatur,

gravis

quae produciiiitur;
potest, sed
10

autem per se numquam consistere

uUo verbo

iu

liis

in

quibus inflexus est aut acutus ceteras syllabas obtinet.

in

Graecis itaque dictionibus

timum antepaenultimiim, barum esse partem orationis), apud Latinos duo tantum
ultra

cum acutus tria loca teneat, ultiinum paenulnumquam (neque enim refert i)Iurium syllaloca lenet, paensit

ultimum
dictio,
15

et

antepaenultimum; circumflexus autem, quotlibet syllabarum

tenebit nisi

non

paenultimum locum.
detinet.

||

omnis

igitur pars

orationis
signi-

banc rationem pronuntiationis

ficans,
si

omnis vox monosyllaba aliquid

et
si

brevis est, acuetur,

ut ab mel fel;

positione longa fuerit,

fax.

acutum

similiter

tenorem habebit, ut ars pars pix nix

ut lux spes flos sol

sin autein longa

lis.

naliira fuerit, flectetur,

mons mos
acuit,

fons
vel

omnis vox
brevis est

disyllaba

priorem syllabam aut acuit aut

Uectit.

cum

ioutraque, ut deus citus datur arat; vel

sollers;

vel alterutra positione longa,

si

cum positione longa est utraque, dum ne nalura longa sit, prior,
Roma.
in
frisyllabis

ut
ut

pontus, posterior, ut cohors.

brevis fuerit,
syllabis
25

vero prior syllaba natura longa et sequens

flectilur prior,

ut luna

autem
cst.

et tetra-

et

deinceps
fuerit,

secunda ab ultima semper observanda

inflectitur,
lectica.

haec

si

natura

longa

ul
si

Romanus Cethegus
tamen,

inarinus Crispinus

amicus Sabinus Unirinus

fuerit, acuetur,

vero eadein paenullima positione longa

si

ut Metellus Catullus Marcellus, ita

positione longa

non ex muta
brae.
30

et

hquida

fuerit.

nam

mutabit

accentum,

ut

latebrae tene-

et si

novissima natura

longa itemque paenultima

sive nalura sive

positione longa fuerit,

paenultima tantum acuetur, non inflectelur sic, na-

tura, ut Fidenae Athenae

sin

Thebae Cymae, positione,

ut

tabellae fenestrae.

autem media
ut Sergius

et

novissima breves fuerint, prima servabit acutum tenosi

rem,

Malhus ascia fuscina luUus Claudius.

omnes

tres syl-

labae longae fuerint, media acuetur, ut

Romani

legati praetores

praedones.

accinendo ? accidendo

ABM

2 cantus

3
4

GvlXa^ccig om.

ABM

dia dicilur quia prosadet ait dissyllabes mina diffinire maluerunt ? 9 optinet 12 paenultimum 15 detinet om. 20 datur 17 fax pax solers uel alterutraque 25 cethecus

AB

in om.

ABM
AB

3 proso5 nonnulli acu-

11 plurium Putschius plurimum 15 monosyllabis 13 quodlibet arat erat datus 21 musranus codex Lavantinus Servii p. 525 ed. Vindob. , ubi Murranus editum esl quod nomen peli polerat e Verg. Aen. XII 529. 639 26 sauinus auinus 28 nam mutauit 29 sive natura sive om. ABM: natura uel positione <5 31 cimac B 32 media aut nouissima breuis fuerint aut nouissima breuis fuerit ( um. media ) media breuis fuerit s seruauit 33 furcina furcinia syllabae natura longae

BM M

ABM

BM ABM

AB

AM

ABM

AM ABM

432
p.

DIOMEDIS
42

P.

pionoinina etiuin quae duplici niudu declinanlur,

id

esl aiit

corripiunt aut
ip.sius illiiis.

producunl iiiodiam syllabam genelivo casu,

si

id

oslendunl * ut

vero niediae longae suiit,

illius.
,

primae graves,

secundae

(iunt

inllv.xae,

ut

ipsius

ergo primae acutae suut, cuin inediae breves; cuni \ero me-

diae longae

primae graves.
placuit

Exponendum etiam
item
sit

qui

pedes acuto

tenore

aut

circumflexo

ratione

||

supra

scripta

congruunt.

omnis

pars oratioois quae

in

posdisyl-

infra

scriptos pedes

conplere

hanc accentus legem continet.

labis partibus orationis

prior syllaba

semper acuitur aut

sive

iiillectitur.

acui10

tur,

si

pyrrichium conpleverit, sicut puer boous amor: item spondium insi

difTerenter positum

habuerit,

id

est

nalura
sicut

sit

aut positione fuerit

longa utraque syllaba,

positione,
legitimuni
ut
si

prior acuitur;

natura,

Cymae Thebae heros;

trochaeum vero

sollers:

iambum quoque,
id

ut Cato Ceres.

conpleverit,

est

si

natura

longam priorem syllabam hasin

buerit, circumflcclitur,
fuerit prior syllaba

ut meta

bruma praetor;

autem positione longa

in trisylla-

15

memorati pedis, acuitur,

ut pulcher asper.

bis dactylus indilTercnter positus et anapaestus,

tribracbys quoque, tertiam

si-

ab ultima acui desiderat: dactylus natura qui est, sicut limina moenia
dera Claudius;
cero regio:
positione qui
tribrachys,
fit,

ut

Sergius:

similiter anapaestus,
et

ut Ciin 20

item

ut

alius.
ita

palimbacchius

amphibrachys

paenultima circumnexum habebunt,

paenultima;
palimbaccliius,

tamen ut

sit

natura

longa eadem

Cethegus Sabinus monile.

item amphibrachys, ut ut Romanus legatus; horum si positione longa fuerit eadem paenullima,
;

mutabit tenorem et acutum habebit accentum

palimbacchius
et

ut Marcellus
positi 25

amphibrachys, ut Metellus CatuIIus.

bacchius

molossus indifferenter
sicut

paenultimam semper acuunt, bacchius legitimus,

tione, ut tabellae fenestrae.

Athenae Fidenae, posiita

huius autem pedis

si

paenultima positione longa

fuerit ut excipiatur tara ex

muta quam ex

liquida, accentus transfertur ad

tertiam ab ultima, ut tenebrae latebrae [quod].

quidam hoc genus syllabae

,

paenultimae omnino breve putabant

longumv,

quia non terminatur consonanti

nihilo

quidam

30

quoniam, quamvis non terminetur consonanti,

incipiat

minus pro-

xima syllaba a duabus

b
et r,

consonantibus

et

quod natura litterarum

efficiat;

quae molUs est, nunc longam nunc brevera syllabam

est ut varia

ideo-

que factum

haec nolimina consuetudo pronuntiaret

efi"erret.

et

tenebras
35

latebras acuto
2
genitiuo

accentu prima syllaba

casu

molossus item semper acui-

ipsius iilius Caesarius.

cum mediae breues sunt, primas extendunt et fiunt acutae, ut lacuna quam indicavi iia fere expleri poleril, nam si mediae

breves sunt, primae fiunt acutae, secundae graves 3 si om. iongae erunt A 4 ipsius illius om. 6 circumflexo iteratione 10 pyrriciiium Caepirrychinus phyrrichius 11 id est item siue sarius pyrrichius natura siue positione s 13 solers 16 acuetur 20 ut iulius ceteus B 23 cetheus 30 quidam 31 consonanli om. ut meiius Buschius 31 longum Putschius longam quoniam] quom quo quod s 32 incipiperit B ideoque accenlum inciperit 33 ideoque actum idco fac-

ABM

ABM
B

AM

BM

BM

BM

AM

ABM

AB

M
i

tiuii

ABM

34 uarie s

35 modo prima syllaba modo secunda

efferret

efferet

ART. GRAMM. LIB.

tiir,

II
p.

433
428. 20 P.

ut

Romani.

in

tetrasyllabis auteni

et

deinceps eatlem arcenlus ratio

verl>a

semper custoditur.
litteram
tarn

monosyllaba fere (|uaecunique suut

prototypa o

versu

quam

etiam

prosa

siniiliter

productam babent.
,

Sane Graeca verba Graecis accentibus eflerimus

5

si

isdem

litlcris

pronun-

tiaverimus.

in Latinis

neque acutus accentus

in

ultima syllalia potest poui

nisi discretionis

causa, ut in adverbio pone, ideo ne verbum putetur, et in

quibusdam praepositionibus.

nam

praepositiones

separatae
aut

monosyllabae,
aliis

quantum
interdum
10

in ipsis

est,

acui debent,

sed iunctae

casibus

parlibus

vim suam perdunt secunturque illarum naturam

pronunliantur,
ut

et gravi,

non

acuto

sono

produco deduco.
ut est circum

item inveniuntur raro di-

syllabae

quae acui desiderant,

inter.

denique circumdexus

ponitur in ea particula quae est apud Vergilium, ergo,

illius

ergo

venimus.
15

con quoque praepositio conplexa

nuntiabitur:
f,

f vel s

subiunctas litteras producta o pro-

ut confido confero confestim confertus;

eodem modo
eadem
sive

s,

ut
lit-

consulo conscendo consono consisto cousul.

teris

et versa vice

aliis

praeposita

corripitur,

ut

contio

conduco continuo conloco

ne adiunctae verbis

converto copula-

convoco conprehendo
20 tiva

congrego.
et

item coniunctio complexiva

que

et disiunctiva ve

relativa

et ipsae amittunt

fastigium et verbi antecedentis longius positum

se proxime conlocant sic, que, ut

cacumen adducunt ac

iuxta

liminaque laurusque dei;

item ve, ut
25

Hyrcanisve Arabisve parant

et

calathisve Minervae;
ne, ut

hominesne feraene.
30 in

conpositis dictionibus unus accentus est

ut malesanus interealoci.
in

non minus quam

in

una parte

orationis,

accentus in integris dictionibus obser-

vantur,

peregrinis autem verbis et in barbaris nominibus,

maxime

in

interiectionibus

nuHi certi sunt.

in his

enim maxime accentuum

lex certa

esse
35

non potest,

cum
vel

sit

absurdum

tur||bato tenoris exigere rationem.

vel

accentuum legem

distinguendi vel pronuntiandi ratio

discernendae

ambiguitatis necessitas saepe conturbat.

sint his4 pferimus 2 monosyllaba 3 habent Charis. p. 6 9 sequunturqus 5 neque] nunquam ?. neque tuetur Donatus p. 1741 15 productiua educo 12 apud Vergilium] Aen. VI 070 10 deduco amittunt <s emiltunt 21 20 relativa] dubitatiua Caesarius 25 hyrcaneue hyrcaneni M. acumen 2H iiminaque] Verg. Aen. III 91 27 caiathisvej Verg. Aen. VII 805 29 hominesne] Verg. Verg. Aen. VII 605 ex generaiionem A ex 34 exigere ralionem Aen. I 308 31 interealocum

ABM

dem

ABM

AB

ABM

ABM

AB

generatione

434
|).

DIOMEDIS
4-"j

P.

Accenliis aculi nota

fravis

ita /

[min

(hli(|uiiin

astendcus

in (k'Xl(Mam

partem.

nola

ita

summo
et

obliquam
liguratur,

dexteram
vel
c

partem

dcscendens.

circumllexi nota de aculo

gravi

deorsum speclans A.
ducta

longus linea a sinistra

in

dexteram parlem aequaliter

brevis
5

virgula similiter iacens, sed

panda

et contractior, (|uasi c

sursum spectans u.
olficio

sed in
sic

illis

sonos

in

bis

tempora dinosci videmus.

vel correptiouis
ratio

horum autem

utimur,

ne productionis
(piinque
litterae

confundatur.

apud Lavorbis silu

tiuos

enim

vocales

tam prodiicuntur quam

el

corripiuntur.
et

inveiiiuntur itaque

quaedam nomina homonyina

advcrbiis.

participiis
nisi

milia, alia
lus
sit

quoque

de quibus quid

dici potest,

quod accensic,

arbiter discernens utriusque

sigiiificatus

diHerentiam?
el

[homoparliciigi-

nyinaj parens obsequens significatur,

inlellegilur

pater:

prius

pium
nus

est tractum a vcrbo

significat,

quod

est pareo, posterius

nomen.
ut

quoliens

lur participium
illc,

primam syllabam producimus,

est Vergiba1.^

iamque ibat dicto pare.ns;

eandoni vero in altera significatione corripimus, ul est
a
I

ni a

a re

s.

ilem verbis similia sic, labor est nomen

nis significatione

et verbi

prima positio:

in

nomi2

primam syllabam corripimus,

ut est

lot adire labores;

at in verbi

producimus, ut est

matrisque adlabilur aures

et

summas
item adverbiis sic,
late

pcrlabitur undas.
verbum
inodi

25

cst et

advcrbium

et

imperativi:

in

adverbio tam prima syllaba producitur, ut est

hiuc populum late regcm,

quam
item
in

verbi significatione corripilur, ut est

aut aliquis latet error equo,

30

nec latuere doli

et

ut superi voluere, late.

omnia autem
his adiciunt

huius

modi

facihus

ex

metrica

slructura

conprchenduntur.

35

hyphen, cuius fornia

est virgula

sursum sensim curvala sub-

etiam ucceniuum notae omissae sunt, ita omissa , in quo reliquorum >4 , om. discendeiis dextram obliquam 2 oblicam dextrain B oblicum circaflcxus 6 diuusci 9 et parlicipiis om. 3 circumflexus 1 1 sit s fit 14 Vergiliaalia participiis alia uerbis s cf. Charis. p. 7 21 lot] Ferg. Aen. I 10 22 18 alma] Verg. Aen. II 591 nus] Aen. I 695 25 23 matrisque] Ferg. Aen. Vlin 474 ut in uerbis M: fortasse at in verbo 27 tam prima tamen a 28 liiuc] Veu-g. Aen. summas] Verg. Aen. I 147 34 ui] Lucan. 1 21 32 nec] Verg. Aen. I 130 30 aut] Verg. Aen. II 48 fen 36 hyphen 5 ifen rharsal. I 419

nota

ABM

ita

"S

B B

AB

ABM

ABM

AM

AB

ART. GRAMM. LIB.

iacens versui
et

II
p. 42!).

435

1'.

inflexa ad

superiorem parteni

w.

hac nola subter posita

ila

ulriusque verbi proximas litteras in una pro||nuntiatione colligimus,

la-

men lum cum

5

ita

res exegerit copulamus,

ut est

Turnus ut antevolans
et

antetulit gressum
et

quam simulac
et
10

tali

persensit

p.

t.

c.

I.

c,

apud Sallustium 'iam primum iuventus simulac belli patiens erat': simulac hyphen legendum. est cnim una pars orationis. huic contraria

cst diastole, dextera pars circuli ad

imam

litteram adposila.

hac nola male

cohaerentia discernuntur, ut est

ereptae virginis ira

et
15

viridique in litore conspicitur sus.

apostrophos item circuli pars dextera,
sed ad
et

summam
hac

Htteram consonan-

tem adposila
parti orationis

cui

vocalis

suhtracta

est.

nota deesse oslendimus

ultimam vocalem, cuius consonans remanet, ut est

tanton'
20

me crimine dignum?
vocali addita vel detracta

ceterum daasrav

et

ipiAijV

apud nos h
,

demon-

strat, id est scripta

adspirationem

non

scripta levigationem significat.

est

Illud etiam
vel

magna cura videndum

littera

quod vctcres omnia

adverhia
vei

vel verha

nomina quae o
in aliis

fmiuntur,

itcm

coniunctiones pro-

ducta extrema syllaba proferebanl,

25rit,

adeo ut Vergilius quoque idem servave-

autem
ut

refugerit

incultae vetustatis

horrorem

ct

carmen contra
in

morem veterum
sita brevis,

levigaverit.

invenitur

autem apud Vergilium

verbo po-

nunc scio quid

et
30

sit

amor

hoc sat
quod quia
in

erit, scio

me Danais

e.

c.

u.

uno verbo videtur,

episynaliphe

contrahunt qui

servandam

quarum posuisse videtur Diomedes

,

tamen ut cum res ita exegerit copulemus Caesarius. apud Donalum, alteru apud Maximum Victorinum, exigerit AB effigeret 3 tum om. B 4 turnus B turrius A tustrius M. anteuocans A Verg. Aen. VIIII 47 anletulit] Verg. praesentit peste teneri e Aen. VI 677 9 sa8 quam] Verg. Aen. IIII 90 lustium BM. Caiil. 7 primum iuuentus AB primam iubentur 10 yphen iphen A hac] ac 11 dextra AB defera iitteram consonantem adposita 13 ereptae] Verg. Aen. II 413 ira om. ABM, add. Donatus, Maximus 15 viridique] Verg. Aen. VIII 83 10 dextra AB 18 Victorinus, Sergius remanit 20 dasian et i/iaen B danan et 19 tanto AM. Vercj. Aen. X 668 tpditn dasian et sycilian A 24 ut om. 22 IUud 436, 8 vindicavit Charis. p- 5 sqq. ABM, add. Charisius 25 in aliis B iamlis A ianilis 28 nunc] Verg. bucol. danas. d. u. A danas ou. danas B da30 hoc] Verg. Aen. III 602 8, 43 nais e classibus unum g 31 quod quia in uno uerbo est, uidetur opisynalipha his qui <5 esynalife A et synalife B synaliplie coilin synahphen codex Charisii trahunt qui Charisius contra hunc quia AB contra hunc qua
1 et s ex duas definiiiones

ABM

ita

altera est

ABM

BM

AM

436
p.
131.

DIOMEUIS
31 V.

vutustatis cuusuetiulinem putanl.

iilaru
co

autcni o[>inur fuisse ratiunem

litlera

quod
longa

vcteres secuti Graecus,

est,

apud quus

ubique (luideui natuia

punitur,
ila

pluriinuni

tamen

in

extrenia verbi syllaiia

similiter pioferebant.

etiam in cuniinuni
id

sermune prosae orationis

versus oblinuit.
dico et

dum

usurpavit piosa,
.s

paulatim autem usus invertit, ut in sermone nostro scribo

talibus, ubi o

item in
qui

culus

sit

eam

produxerit.

uon solum correpta ponitur, sed etiam ridimirum ergo non est, si consuetudinem se-

quilur versus, uisi sicubi poeta

maiorem

sibi licentiam vindicavit.

||

DE DICTIONE
Diclio
est

vox articulata

cum

aliqua

significatione

ex

qua instruitur

lo

oratio et in

quam

resolvitur: vel sic, dictio est ex syllabis finita

cum

signi-

ficatione certa locutio, ut est dico facio.

quaedam

dictiones sunt simplices,

ul facio,

quaedam conpositae,

ut conficio.

ex conpositis dictionibus quae-

dam
citra

fiunt ex

duobus inperfectis, ut

est sinciput,

cum

intellegatur

sematum
is

caput;

quaedam ex

inperfecto et integro,

ut est cismare,

quo

significatur

mare; quaedara ex integro

et inperfecto,

ut esl curnucen,

ut intelle-

gatur cornu canens; quaedarn ex duobus integiis, ut Sacravia.

DE PRONVNTIATIONE
Pronuntiatio est scriptorum
tiooe simditudo,

secundum personas accommodata temperamentum aut

ostendenda esl
et

dislinc20

cum

aut senis

iuvenis protervitas aut

ferainae infirmitas aut qualitas cuiusque personae

mores

cuiusque habitudinis exprimendi.

DE DISCRETIONE
Discretio
est

confusarum significationum

perplana

significatio,

quae
25

ostenditur raodis quinque, continuatione separatione distinctione subdistinctione vel rnora.

DE CONTINVATIONE
Cpntinuatio est rerum contexta dictio, ut

Scythiam seplemque triones.

DE SEPARATIONE
30

Separatio est secretio rerum

natura iunctarum

quae in ambiguitatera

cadunt, ut
liUera litteram 4 prosa orationis prosa oratione A perrosa oraprosae Charisius 5 optinuit A invertit Charisius inuenerit inua8 sibi iicentiam sibi luit Caesarius 6 item talibus et Charisius o om. A ex syilabis licentiam sibi 17 Sacravia Charis. p. 6 10 dictio et sylquod laba 15 inperfecto Charisius perfecto quo 16 ut intellegatur A et intellegatur 19 Pronuntiatio 24 significatio Max. Victorin. accommodata distinctione Maximus Victorinus accommodata (accomodata A) p, 1938 dictionis accommodata diclioni Caesarius accomodationes 24 perplana expositio Caesarius trionis 29 Scythiamj Ovid. metam. I 64 30 de sepera-

AM

tione

ABM

BM

ABM

BM

AM

AB

AM

TiONE. Seperatio

BM

ART. GRAMM. LIB.

II
p. 431. 32

437
P.

cum Turni iniuria malrem admonuit ratibus sacras depellere taedas.

hic enim mater

cum Turno
ut sit

separari debet,

quae ambiguitalis vilandae causa agnitio quae mater; et sacras taedas expresse
iuncta est,
ut

slegendum,

ut

abominandas ostendas,

auri sacra fames. taedae enim nusquam abominandae sunt quam

quoniam
||

illic

ubi incendia

facturae,

sunt ipsae naturaliter sacris adcommodatae.

DE POSITVRIS
10

Lectioni posituras accedere vel distinctiones oportet,

66ig

quas Graeci &e-

vocant,

quae inter legendum dant copiani spiritus reficicndi, ne conhae tres sunt, distinctio, subdistinctio, media distinctio

tinuatione deficiat.
sive

mora

vel,

ul

quibusdam videtur, submedia.

quarum

diversitas tribus

punctis diverso loco positis indicatur.

15

distinctio quid est? apposito

puncto
quibus?

nota fmiti sensus vel pendentis mora.

quot locis ponitur? tribus.

summo, cum sensum terminat, et vocatur finalis a nobis, a Graecis tsmedio, cum respirandi spatium legenti dat, et dicitur media, Graece (isGrj; imo, cum lectionis interruptum tenorem aliud adhuc inlatura susleia;

pendit, et vocatur a Graecis viioariyiiTi, a nostris subdistinctio.

20

Distinctio est silentii nota

cum sensu

terminato, ubi est liberum ces-

sare prolixius,

ila

ut neuter sui indigeat, ut est

et est
25

numina nulla premunt, mortali urguemur ab hoste mortales. huius nota punctum supra versum ad caput litterae positum. distinquas Graeci TtccQa^oldg vocant,
a
,

guere autem oportet ante simihtudines,

ante redditas
avraTfoSoasig
,

et

et

si

quando

persona ad personam transisi

tus fuerit factus,

et ante aut

coniunctionem

quidem non ex abundanti

et ante

ponitur, et ante

casum

vocativum, et anle sed,

sed superioribus

quoniam,

et ante

tunc cessante
30

reddita,

praepositis,

et post

interrogati-

vam

ut

quis deus, o Musae, qui nobis extudit artem? uhde nova ingressus hominum experientia cepit?
hic

enim oportet distinguere

1

et sic inferre,

2 sacris thedas cum] Ferg. Aen. VIIII 108 4 thedas 7 sint quam B 10 distinctiones s dictiones 6 auri] Ferg. Aen. III 57 oportet 5 oportit thesis 11 inter cf. Donat. p. 1742 14 distinctio legendum s intellegendi. 19 subdistinctio Max. Victorin. 15 quod locis quid est AB quidem 16 a graecis telia p. 1942 19 ypostigme AB ypostygme a greci (grecis b) atelia B 18 mese 22 nomina B. Verg. Aen. X 375 20 silenti terminata praeparabolas mant 26 redditas antapodosis 25 oportit AB redditiuas hoc est avxaitoS6asi(s Caesarius 27 aut] autem g 29 et ante inter-

A ABM:

ABM

BM

ABM

ABM ABM ABM

ABM ABM

AM

ABM

ABM

ABM
B

rogatiuam
sas

memora, quo numine

33
oportit

Verg. georg

et ante interrogatiuam ante interrogatiuum ut Musa mihi caulaeso, et post interrogatiua, ut (juis sqq. ? 31 quis] quis nobis s 32 nouam coepit IIII 315 0] hanc <s
et
,

BM:

ABM

ABM

438
p. 43i.
:ii

DIOMEDIS
p.

pastor Aristapus fugicns Peneia

et

Tempe

cetera: et ante interro<,'ativam

ut

Musa, mihi causas memora.

m. SVBDISTI.NCTIO^E
Sululistinctio
est
silentii

nota

le^Mtimi,

qua pronuntialionis terminus

.\

scnsu man'iite
Leat.

ita

suspenlitur ul

slatim

iiJ

quod

||

scquitur

succedere de-

huius aulem nota est punclum sub versu positum, ul

me duce Dardanius Spartam expugnavit adulter?

aut ego lela dedi fovive cupidine hella?
non enim
similiter
iit

in

distinctione silentium interpositum tacere permisil,

10

ut est illud,

et si fata

deum,

si

mens non laeva

fuisset.

DE MEDIA SIVE MOHA

Mora- est
distinctionis

levis in

continuatione sensuum interposita discretio legitimae

suhdistinctionisque

medium
sed

ohtinens

locum,

ita

ut

nec perallerius

ir.

fecta

in

totum nec omissa

vidcatur

significatione

inmorandi

dcsideret

principium scnsus, et hoc solum

modo

servat officium ut legenti

sic

spiritum hrevissima respiratione refoveat et nutriat.

reticere quis dehet,

enim pronuntiando
deinde
20

quia spiritus ipsc

quadam

defectione vincatur,

resumalur, ut est

ut hclli extulit,

signum Laurenti Tiirnus ab arce et rauco strepuerunt cornua cantu,

utquc acris concussit equos, utque inpulit arma, cxtemplo turbati animi.
multae enim causae sunt mediae huius lectionis,

primum ne confundantur

25

quae dicola
et

et tricola

ponuntur

et taUa;

deinde ut actus verborum emineat

luceat,
;

qui

ex

aliquo moveatur affectu vel indignatione vel raiseratione

coulala

vel

certe

cum quadam

artatione sermonis quae ifxcpaTixoog a poetis

congeruntur.
ut est

siquis

itaque sine media spiritus suspensione pronuntiaverit,

3u

aut hoc inchisi in ligno occultantur Achivi, aut haec i. n. f. m. m. i. d. v. d. u, aut aliquis 1. e. e.,
pencla pone iam \& 2 ante] post 5 silcnti Verg. Aen. I 8 6 debeat ? debeamus 7 nota om. ABM, add. <s 8 me] Verg. Aen. X 92 forlaxse siibiiere dcbcamus IG facta 15 optiuens A 12 et] Verg. Aen. II 54 daidunus mutasin B qualiter /?: ut, quia 19 qina. 18 sic tolum ^ \olo nulli B 21 ut] Verg. Aen. VIII 1 signum tur, deinde resumatur Cae.mriits equo B 25 cantum 23 agris 22 raucas trepuerunt rationes 27 uel in miseratione 28 artatione causae] clausulae s 31 aut] Verg. cougruerunt cmfatigos A 29 congeruntur emfaticos Aen. W 45 aut lioc inclusi ligno occultantur Acliivi, Aut haec in nostros fabricata cst macliiiia niuros Inspectura domos vcnluraque desuper nrbi, Aut aliquis latet error; equo in om. 5 32 u om. AB.M ne credile, Teucri
1

ADM

aristons i Miisu]

AB

aristlieus

ABM

M BM

AM

AM

BM

ABM

AM

BM

AM

AB B

ART. GRAMM. LIB.

confundotur ratio
cqui.

II
p. 133.
:t4

439
I'.

conpositionis

in

{^^encrali

nomino

ligni

alqiie

machinae

item

lectumque iugalem,
quo perii, super inponas,
s

miniis apertum.

sub(lislinguen<lum

enim

est

pro volimtate

dicenlis.

lioc

enini voluit intellcgi Dido,

non esse lectum iugalem quo

post

perieril,

inmoran-

dum

cst

ergo

et

respiranduin
(juo pe||rii.

iugalem

et

sic

inferendum

cum

vitoK(fL(jecog alTcctu

in lectione plena et cola.

sententia periodos dici-

tur, cuius partes sunt

commata

10

DE MODVLATIONE
Modulatio
artificialis

est

continuati

sermonis

in

iocundiorem dicendi rationem

asperitatis atque

flexus in delectabilem auditus

formam conversus

inperiliae vitandae gralia.

DE LATINITATE
15

Latinitas

est incorrupte loquendi ohservatio

secundum Romanam
innnUabilis
est

lin-

guam.

constat autem,
auctoritate.

ut adserit Varro, his quattuor, natura analogia con-

suetudine

natura verborum

nominumque

nec
si-

quicquam aut minus aut plus tradidit nohis quani quod accepit.
quis dicat scrimho
20

nam

pro eo quod

est scriho,

non analogiae

virtute

sed na-

turae

ipsius

constitutione

convincitur.

analogia
aliter

sermonis a natura proditi

ordinatio est

secundum technicos neque

a

barbaram linguam ab erudita

quam argentum
ita
25

plumbo

dissociat.

consuetudo non ratione analogiae sed

viribus par est, ideo

solum recepta, quod multorum consensione convaluit,

tamen ut

illi

artis ratio

non accedat sed indulgeat.

auctoritas
sic

nam
in

ea

medio

joquendi

usu placita adsumere consuevit.

est.

regula

loquendi

novissima

namque

ubi

omnia defecerint,

ad illam quem ad moralionis aut naturae

dum
aut

ad ancoram decurritur.
consuetudinis habet,
recepta
sit

nou enim quicquam aut

cum tantum

opinione secundum
si

veterum
secuti

lectio-

nem
30

nec ipsorum tamen,

interrogentur cur id

sunt,

scientium.

iugalem ? iugale 1 adque 3 lectumque] Verg. Acn. IIII 496 enim est et pro 7 post om. ABM, G iugalem s iugale iuguie 5 cum ypocriseos afTectu ypocrisaeos affectum ypochriseos afadd. Caesarius 15 linguam Max. Victorin. p. 1938 fectu 11 Modulatio iugundiorem A dicendi Maximus Viclorinus discendi 12 artificalix 13 vitandae 15 incorruptae loquendi Maximus Victorinus uitandi incorrupta eloquendi A incorrupta loquendi q 10 consiat 30 scientium Charis. p. 35 sq. 17 nominumque Putschius et codex Charisii omniumque omnium his om. quae omnium margo codicis Charisii inmutabilis est nec quicquam Charisius

AB

ABM

ABM

ABM

BM

BM

AM

quod accepit AB 20 a om. 21 thetechnos B erudita Charisius erudil'' chinicos erudit AB 23 par B pars consensione Charisius consessione consesione B 24 in medio codex '21 anchornm Bernensis Maximi Victorini p. 1939, iibi modo edilores anachortam A aram sacram Charisius 29 sint Putschius essent Charisius
inmutabili ne quo accipitur

quicquam

AM

ABM

19 pro eo om.

ABM,

18 tradidit traditur add. Charisius

AM

AM

BM

440
y. 434.
:;5

DIOMEDIS
P.

DE GENERIBVS LOCVTIOIVVM
Genera loculionuin suul quin(|ue, ralionale
sematicuni cuuunune.
||

artificiale

historicum glos-

DE gVALITATE LOCVTIO.WM
Quinque sunt linguao Graecorum,
has igitur quinque linguas
et Latina

las Doris Atlliis Aeoiis coene.

iuxta

r,

verba conprehensa colliguntur lioc modo.

las relictis propriis utiliir similibuH quas\ propriis

nominihus ac versalur

in

omnibus

tropis.

Doris in siiigulis partibus

orationis

nunc

adiectioni

nunc

brevitali studens

barbarismos

facit [qui

barbarismi metaplasmi appellanliir),

ut
lo

quos cum

sihi

vindicaverint docli, melaplasmos appellant,

Teucrum
pro Teucrorum,
et
et

niirantur inertia corda

aggere moerorum
aulai medio.
Atthis,
rint,
li

quae

brevitati

studet,

adniittit

soloecismos,

quos cum docti feceut est

non sbloecismi scd schemata logu appellantur,

nuda genu
et

urhemquamstatuovestraest.
ibi

20

enim nuduni genu habcns dehuit dicere

serviens

et

urbs

quam
tres

statuo vestra est.

sed

schemati quod

appellatiir

hellenismos
ultra

partes

orationis
est
et

redegit in duas iisus per Atticismon.

Aeolis

modum

copiosa

amat per

circuitiim verha prolendere et periphrasi res explicare ac per hoc

nksova^ei; cuius vitium schema dianoeas appellalur.

in

coene communis

est, 25

qua omnes idem sentimus.

DE METAPLASMIS
Metaplasmus
est transformatio

quaedam

recti

solutique

sermonis

in

alteram speciem metri aut decoris causa figurata.

huius species sunt hae,

3

prosthesis epenthesis prosparalepsis paragoge aphaeresis syncope apocope ectasis

systole diaeresis synaliphe episynaliphe ecthlipsis antithesis metathesis.

De

prosthesi.

Prosthesis est quidam

generalis

metaplasmus,

qui

fit

per adiectionem.

sed specialiter sic dividitur, prosthesis est adpositio quae-

dam
5

ad principiiim dictionis, litterae, ut

propriis Gmnes (onis M) uersatur in omnibus ABM 7 utitur ac om.) Putschius 11 Teucrum] ABM omnis uersalur in orationis tropis moerro13 agere ABm agerere M. Verg. Aen. X 144 rerg. Aen. VIIII 55 354 17 schema M rum BM murum m Verg. Aen. 15 aulai in medio 22 scema AB 20 urbem] Verq. Aen. 573 320 18 nudaj Verg. Aen. perifrasi ABM ellenismos BM elenismos A 24 circuitus A 23 redigit M appeliantur ABM 27 de dianias AB diansas M 25 pleonazi ABM 28 solutique ABM solitiMETAPLASMis] Choris p. 248 sqq. Donat. p. 1771 sqq. paragoge hoe loco omissum post 31 metathesis posilum que m? 30 prolhesis A Prothesis BM 33 diffinilur est in ABM 32 de prothesi M
altis
si

tropis

{rell.

g-

III

<;

ART. GHAMM. LIB.

II
p. 435.
3()

441
P.

Turnum gnatoque patrique

pro nato; syllabae, ut

concitum
pro
5

tetuli
inter

gradum
primam
et

tuli.
II

l)e

cpenthesi,

Epenthesis est adpositio

cum

ultimam

syllabam aut httera adicitur aut syllaha: httera, ut

hac casti maneant

pro rehgione; syliaba pro Martis.
,

i.

r.

n.

ut

Ma vortis
10

in

antro
novissimam par-

hunc metaplasnumi quidam pleonasnion appellanl.

Prosparalepsis est

De
tem

prosparalepsi,

cum

aliquid ad

dictionis accedit, ut

admittier orant
pro admitti, et
15

magicasinvitamaccingierartes
pro accingi.
I)e

paragoge.
litlera

Paragoge est cum ad ultimam simplicis dictionis clauhttera,

sulam aut

adiungitur aut syllaba:

te;

ut apud Plautum,

'quo
qui
fit

ted hoc noctis' pro

20

syllaba, ut potestur pro potest,

est

De

aphaeresi,
;

Apbaeresis

aeque generahs metaplasmus,

per detractiouem

sed specialiter observatur.

Item de aphaeresi.
traria proslhesi,

Aphaeresis est ablatio de principio dictionis con-

cum
,

aut httera amputatur aut syllaba aufertur: littera, ut

ruitomnialate
25 pro eruit; syllaba

ut

'temnere divos'
est ablatio

pro contemnere,

et

*linquere
epen-

castra' pro relinquere. De syncope. Syncope

thesi, ut

de media dictione

contraria

extinxti
30

me

teque, soror,
est ablatio

pro extinxisti.

De apocope.
paragoge contraria,

Apocope

de fine dictionis prosparalepsi vel

cum

aut littera detrahitur aut syllaba: littera, ut

pro magis; syllaba, ut

aspice nunc inage nostrum sit penetrabile telum 'eudo suam do' pro domum.

1 Turno ?. Vcr(j. Acn. XI 178 3 concitum] inter incerta tragicorum fragdetuli 7 hac] Verg. Aen. menia reccpit Ribbeckins trag. Lat. rel. p. 202 III 409 liac casti maneant iii relligione nepotes r. ] o. 8 pro relegione 11 a nouissima partem A prolreligione B 9 Mavortis] Verg. Aen. Vlll 630 da nouissimam partem B a nouissima parte 13 amittier BM. Verg. Aen. VIIII 231 15 magicam AB. Verg. Aen. IIII 493 18 liltera adiungitur A litteram iniungitur quod et (quod e M) littera ut apud ininngitur B apud Plautum] Curcul. I 1,

AM

ABM

hoc

tis

testor

pro te

ABM quod est hostis pro hosti s 19 ut potestor A ut littera posteriore loco um. ABM 23 protiiesi AM

potestor

ut pro-

Aen. XII 454 25 temnere] Verg. Aen. VI 620 contempnere Verg. Aen. X 68 29 extincli M. Verg. Aen. IIII 682 30 extinxitis aspice] Verg. Aen. X 481 magne A num mage sit noslrum s Enn. annal. 563 ed. Vahl.

24

ruit]

Verg.

linquerej

33 34 endo]

GBAMMATICI LATINl

I.

29

442
|..

DIOMhlDlS
ij>>.

37

1.

De

ectusi.

Kclasis est

e.vleiisiti,

(|iiai>

til

((iiii

oi rcpta syllalta

coiili-a

rationem per

licentiaiii

producitiir,

ut

exercel Diaua
Iiic
II

clioros.
producta est,
corrcptio

enim Dianae

syllaba priiiia

cuni corripi deheat.

eclasi.
fit

De
longa

systole.

Systole

est

contraria

aulcm
ul

((nii

.-,

syllalia

coutra ralioneiu coiripilur ali^pia iiece.ssitate cogeute,

u
rl)(;

mquc

liic

enini Fidenaruin i)riuiam .syllahaiu coiripiiit,

Fidenain. cum produccre delmissel.

rioii.

item
a qiiosii s
lo

De

diaorcsi.

Diaorcsis est discisio syllaliae uiiius in diias divisae, ut

dives piclai vestis et auri

pro pictae, et

aulai medio.

De

synaliplie.

Syualiphe cst coulisio,

quac

til

cum <luarum

inter se

i.^

coucurrentium vocalium allcra [earuin] eliditur, ut

ad(jue ca diversa penitus

liic

d.

p.

s,'.

eniin

uuum

j)raecedens excludi necesse est.

liaec a

quibusdam syu-

crisis

nominatur.

Do

opisynaliplie.

Episynaliphc; est conglulinatio seu contractio

duarum

20

syllabarum in

unam

syllabam facla contraria syualiplie, ut

fixerit
duabus.

aeripedem cervam
syllabas

licet,

cum aeripcdem quinque

De
ecthlipsi.

dicerc

debeamus.

ila

fit

una syllaba ex

Ecthlipsis est conlisio

quaedam

difficilis

ac dura conso-

2.>

nantium cuni vocalibus aspere concurrcntium, ut est

multum
De
ai.lithesi.

illc et terris

iactatus et alto.

Antilhesis est iitterae conmutalio, ut

inpete nunc vaslo ceu concitus imbribus amnis;

impete dictum est pro impotu:
et
olli

pro

iUi.

31,

Dc

metathcsi.

Mclathesis dicitur translatio.

est

autem litterarum ordo

mutatus, ut

nam

tibi,

Timbre, caput
est.
||

E.

a.

e.

Timber cnim ratione dicendura

coros 3 cxercit BM. Vcrg. Aen. I 499 7 urbemque] Verg. Aen. 12 10 aquosus] Verg. Aen. IIII 52 11 discissio A di.scessio iM picta uestes ueste dives] Verg. Aen. \\\i\ 20 14 aulai ia medio g. 17 adque] Verg. Aen. Vllll l atque ea diversa penitus dum Vcrg. Aen. lll 351 haec syncrisis parte geruiitur 18 Iiic enim 5 his enim h et A synchysis Donaius p. 1772 synacrcsis Claudius Sacerdos siiicrysis A syncrusis 21 coutraria diacrcsi Donatus p. 1772 et Claudius Sacerdos p. 26 22 V. 30 27 muitum] Verg. Aen. I 3 colixerii] Verg. Acn. VI 803 28 conniutatio mutatio B communicalio A 29 inpete] Ovid. metam. III 79 33 nam] Verg. tibre caAen. 391 nam tibi, Thymbre, caput Euaudrius abstulit ensis

ABM

VI 773

ABM

BM

pud

ART. GRAMM. LIB.

De
i)i(lli('s(H)n
i);irall;gi'.

II
p. 4:is.
3!)

4i:}
V.

Prolliesodii
iit

parallaf^e

ost

cinii

;tlia

<|uaiii

(jiiae (lelict

iiraepositio poiiiliir,

cui lantuin de te licuit?

pio
in
te.

DE SrjIEMATIIJVS
Scheinala, ({uae Laline
ronu;iliones sunt qua(Hlain
liliauus (ixistimat,
a(l(;o

figur;ie vocanliir,

siciit

nomine ipso patet, couut Qiiiii-

senlenliae lemotao a

commiini* hae,

tropis ipsa rei

natura coniunclae sunt ut a qiiihus-

(lam Iroporuni
10

nomcn
ct

accepcrinl

sive

quod Ibrment orationcm

igilur

sivc

(luod
nov;ita

vertant;

uudi;

motiis

dicunliir.

figura

cst

arte

aliipia

forma
seusus,

diceudi.
el

hiiius partes

duas

facit,

dianoeas, quod osl cogitalionis et

sed

logu,

(piod cst olociitiouis

alqiio v(n'horum.

cum

ad

or;i-

torias \irtutes pertincat schoina dianoeas, nos de eo loquimur quod

schoma
ali-

lexoos dicitur,
jr>

cuiiih (iuitio

cst talis,

schema lexeos
dccoris

cst ordo

verhorum
gratia.

tor

quam

dohet

figuratiis

metri aut

aut

emphaseos

huius

spccics suut multae,

tur, prolcpsis

sod necessariae traduutur,

syllopsis

por quas similes colligcn-

zcugma hypozeuxis

asyudolon anadiplosis auaphora,

,

aha auaphora, epanalopsis cpizeuxis paronomasia, schesis ononiaton

paro-

inocou hoinoeololciiton homoeoptoton polyploton hirinos polysyndoton dialy20

tou climax.
l)e

prolcpsi.

Prolopsis est pronuutiatio

rorum ordino secutarum,

id

est

cum

ante numorus verbo rcdditur ([tiam personao definiantur, ut est

conlinuo roges, ingenli molo Latinus quadriiugo vchitur curru,

25
t

hrgis
u ni p a 1 et iuxta
r
,

it

Turnus
t
i

in albis,
i

Aen eas Ro m a nae s r s or go Ascanius, magna spes altera Romae, procedunf castris.
j)
i
||

et aliter
30

de prolcpsi disputatur,

cum

id

quod postcrius

accidit

anle

tom-

pus ascribitur, ut

Laviniaque venit
lilora.
1

PAnALLEGE

cni

A cum

M cur B.
VIU[

ABM
Vcry.

paralicge

M
B

alia

Acn. VI 502

qiiam ? aliqiia quam 5 dk schemaiibvs] Charis. p. 249

ABM

3
.sqq.

Donal. p. 1773 sqq. conformatio quaedani

tilianus insi.

7 a s ac liaec M: figura, sicut nomine ipso patet, ae oratioiiis rcuiota a coiumuiii cl primuin se ofPcrentc raliouc Ouin-

0<'i'itiliaiius] insl. Vllil 1, 1 1, 4; unde lucunam indicavi 8 9 iKmicn B iiomina /i, oni. 11 1'orma om. AB.)I, addidi e.v Ouinlil. insi. Vllll 1, 14 diauias dyanias A cogilationis <5 cogitntloncs ct Xi^mg OuintHianus inst. VIIIl 1. 17 12 et logu] iocu AB, om. clocutioni A eloquutione sed cum Charisius scnsuum 13 pcrtincnt

exaestimal

ARM

BM

scliema Charisius

dyanias decores faseos praesumptio Dondlus

pertincant (pcrtencant AR) id cst scliemala dianias quod csi scliema lcxcos dicitur 15 decoris aut emfaseos

gis

cedit

M ABM

18 aiia aiiafora aiia iiafora B, om. 21 pronuiitialio] vc23 continuo] interca Caesarius. Verg. Aen. XII 101 romani latinos A 20 tu 27 magnae s 29 ac( idit g ac31 Laviniaque] Verg. Aen. 12 ^

AM

ABM ABM
A

BM
AB

29*

444
|i.

mOMEDIS
4J't.

40 P.
'iiiin

Luviiiiiiiii
lu.stiiiin

iioiuluiii

cral,

(-iiiii

ad

Italiain

venil AiMieas.

i'l

apud Salab

'iiiuntcin sacruiii at(iue

illuin

xVventinum insedit';
est.

ijui iikjjis

li(a

((uia I)e

jdebs iiisederal,

postea sacer diclus

zeufjinate.
id

Zeugma
cuiii

est
aiit

unius

verbi

conclusio

diversis

clausulis
:>

coniuncta,

est

duo

conpliira

ad

unam partcm
triliiis

oralionis iunlocis

genda

rereriintur.
(it

Iiuius

auteni

concliisionis diversitas

pusila

indicatur.

enim aut cum praeponitur unuin verhiim ad

ut est

(|iu)(l

sequentes

sensus conferantur,

'vicit

piidorem lihido, timorem aiidascnsuum

loco positum rclo

cia,

ratiunem amentia';

uut cuin in medio

peritur, ut est

Troiugena interpres divum, qui numina Phoebi,

qui tripodas, Clari laurus, qui sideru sentis et volucrum linguas et praepetis oinina pinnae:
sentis

enim verbuin tam primis quam ultimis iungitur

aut certe

et

ob

id

mesozeugma
ut esl
i'->

numinatur:

cum uno

verbo sensus

conplures cluduntur,

Tullianum ^nihilne te

nocturnum praesidium

Palalii, nihil urbis

timor populi, nihil concursus bonorum oinniuin, nihil hic inunitissimus senatus habendi locus, nihil lioruin ora vultusque moverunt?' conclusit enim uno verbo move\igiliae, nihil

runt; unde hypozeugma dicitur. De hypozeuxi. Hypozeuxis

ciuntur aut verbis, ut

2u

est

cum

singulae

res

aut

personis

subi-

adit et regi memorat nomenque decusque, quidve petat quidve ipse ferat, Mezenlius arma quae sibi conciliet, violentaque pectora Turni edocet, humanis quae sit fiducia rebus admonet, inmiscetque preces. haut fit mora, Tarchon iungit opes foedusque ferit.

regem

25

hypozeuxis

est,

ut

Scaurus
1]

ait,

figura

superiori

coutraria,

iibi

diversa
30

verba singulis iunguntur.

De

syllepsi.

Syllepsis

est

conceptio,

cum

singularis

dictio

plurali

verbo vel posteriori tantum vel ultimo redditur, ut est

hic illius arma,

hic currus fuit;

item
1

35

salustium B.

in

fragmento ex primi historiarum

lihri

exordio cilato ab Augu-

siino

adque 2 sacrumque {om. atque) abentinum atque 8 vieit] Cic. pro Cluent. 7 ad quod q a qiiod 3 pleps 11 Troiugeua] Verg. Aen. III 359 9 sensuum om. nomina 6, 15 1(5 Tuliianum] in Catil. 11,1 nocturni praesidii foebi 13 pennae g
de
civ.

d. TI

18

AB

ABM ABM

ABM
rat

B
B)
l

ABM 23 regcm] Verg. Aen. nomenque genusque Donaius p. 1773 Pompeius

21 obiciuntur

AB

X
p.

24 quidiu epetant B, om. chon A thrarcon B

sis

est

dissimilium

25 turniae docet 3 30 iunguntur 445

,

149 et regem memo45G Isidorus I 35, 4 27 aut fit thar-

ABM

445, 4 couceptio.

syiempsis de svllemsi

syilcnisis

ABM

syleni-

33 hic]

rery.

Aen.

16

ART. GRAMM. LIB.

s

II

445
p. 440 P.

un
s s
i

noh
co
i

s
1

ni

poma

cas

ne

a e

mo

1 1

cs e

pre

syllepsis est dissinulium

rerum

et

p a a c t s. clausularum per unum verbum conglulii

uata conceptio.
5

Dc
De

asyndeto.

Asyndelon est cum

plurima nomina

sine

coniunctione

ponuntur.
anadiplosi.

Anadiplosis est

cum

ultima prioris versus dictio initio

sequentis iteratur, ut

sequitur pulcherrimus Astyr,

10

Astyr equo fidens.

anadiplosis est congeminatio dictionis ex ultimo
cipio sequentis.

loco praecedentis et prin-

De anaphora.
nate,
n.
p.

Anaphora

est

relatio

eiusdem

verbi

aut

similis

per

prmcipia versuum phirimorum, ut

15

meae vires
s.

m. m.
t.

p.
e.

s.

q.

t.

T.

t.

a.

c.

s.

t.

n.

p.

ilem

tu
20

te

spes tu nunc una senectae, requies miserae, decus imperiumque Latini penes, in te omnis domus inclinata recumbit.

et secunda anaphora, per quam elocutio non convenienter responad aliud refertur occulte, ut est apud Sallustium *sed antea item coniuravere pauci, in quis Catilina fuit. de qua quam brevissime potero dicam'. hic de qua intellegitur coniuratione.

Est

dens

25

De

epanalepsi.

Epanalepsis est

cum maiore

significatu facta repetitio,

ul est in Horatio

eheu fugaces, Postume Postnme^

I

buntur ann

i.

et aliter epanalepsis fit,

30

cum eadem

dictio

et

principium versus et clausu-

lam tenet, ut

in codicilius post 44-^,

3 Syllepsis 4 conceptio, quae hoc loco omissa Verg. bucol. 1, 81 dissimiliuni et clau^O iunguntur scripta sitnt, huc transposui dissimilium clausularum Donatus : dissimilium rerum una conclusio sularum conglutinatum 5 Asyntheton est cum aliqua incomposile et Fompeius p. 456 est consimpliciter proferuntur, ut ueni uidi uici. haec ab aliis dialyton dicitur s
1

sunt]

ABM

piurima
requo

sequentis ow.

12 13 eiusdem verbi Donatus eius uerbi 15 nate] Verg. Aen. I 664 nate, meae vires, mea magna potentia solus, Nate, patris summi qui tela Typhoia temnis Ad te confugio et supplex tua numina posco 16 18 Spcs] Vcrg. 20 domus omnis 22 ad om. ABM: aliud refert occuite s Aen. XII 57 salustium B. Catil. 18 antea A ante referetur 26 in Horatio] carm. II 14, 1 27 eiieu A heu heu lieu g Postume semel scriptum 28 labantur 30 ut {Verg. Aen. I 750) multa super Priamo roest in AB!\I gitans super Hectore multa. item pater sqq. Buschius
et]

ABM M asty at

9 sequitur] Verg. Aen. equo

180

asthyr astir equo

praecedentis

A
ex

astyhratis

11 praecedentes

AM

ABM,

add. Donatus
,

ABM

NPSQTTACETNP^NPSQTTTjffQTEACETN>'J^ ABM ABM BM BM

4 1
i..

niOMFDIS
11(1.

11

p.

[lo iifiuiis .Vii;^il i:ic, vilrea

1 1*

Fuciiiiis iiiMla,

te liqiiidi llc
ileni
1

re

.i

cii s.

jtater, iiH|iiaiii,
et

iik,'

liiiuiiK! (rl)avil

pater,
5

el

ante etiaiii sceittriiin l)i(;la(M r('f,'is et||ante, 'liaec navis onusta praeda Sicilieusi, ciiin et ipsa es.>et ex
eda'.
epizeuxi.
I)e

|)r a

Epizeuxis est eiusdein dictionib in codein veisu

siiie

aliijua
lu

dilutionc gcininatio cuin iinpelu pronuntiationis, ut

me,
I)e

adsuin qui feci, in llutuli, 111 ea traus oiniiis.

ine,
I*aronoiiiasia est
aul.

ine

converlite ferruin,
quaedam denominatio, cuin
eodeni
(iguratu,

paronoinasia.

veliiti

praeccdenti noinini aut verbum

ut

iiomen

adnectitur ex

lugam

Iiigit,

lacinora lecit,

gratas
fit,

gratias,

Creta decreta

est,

pugna
di-

la

pugnala
iiut

est.
aiil

el alitcr

paionomasia
ipiotiens

cum

dictio

iteratur, mutata taiiien

liltera

syliaha

nomiiie

simili

ulimur ia signincatione

versa, ut est apud Terentium

nam inceptio
cl

est

amentium, haut amantiuin,

non honoris sed onepraetorem te scd praedouem
esl

apud Ciceronem ^qui fuit lucus religiosissim us, is erit locusao

el

desertissimus'
ris
creaV
i

"^custodia sacroriim
'si noii

exislimahitiir'; item

mus

'.

De
epitlieta

schesi

onomaton.

Schesis onomaton

cum

singulis

nominihus
,>,,

coniuucta sunt, ut

Marsa manus, Peligna cohois, Vestina virum

et
aliter

vis.

schesis

onomaton

fit,

cum
ut

in

conexu

vel in

textu

sentcntiarum

plurcs antonomasiae ponuntur,

armipotens praeses
De parhomoeo.
flexa
1

belli Tritonia virgo.

est

Parhoinoeon
similia

cum

verha vel nomina

ut

paululum

in-

;)o

Qt

tamen prope
Verg. Aen.

superioribus inferuntur,

tc']

ex

dcftnilione

VH 759. vcrsus in exemplo epanuphorae posili ah Isidoro I 35, 9 anaphorae ad epanalepsin Iranslati esse videniur vel a Dioniede vel a

angii icoil reatc angitc acbit reatc 4 paier] inter incerla tra(jicorum fragmenta recepit liibbeckius Irag. Lal. rel. p. "i28. cf. Charis. p. '250 5 et] ut (licte rcgii dicil ei regis 6 ante oin. AM. Verg. georg. II 536 AB.M item g el om. 5 7 haec] Cic. in Verr. act. sec. V 17, 44 esset dicit rcgis 11 me] Verg. Aen. Vllll 427 essit el est 14 figuralum Caesarius 17
librariis

AM

iiomine g nomini

ABM

18 apud Tcrentium] Andr.

cf.

13,

13
locus

AB.M

noii lionoris sed honeris A non onoris 21 sacrorumj castrorum g 22 extimabitur B nou houoris oueris item si non A iteni te 23 creavimus] dicimus ? 26 Marsa] Enn. annal. Vlll si non B itcm cesi Vestina /. Dousa apud Merulam in Enn. annal. fraijm. p. 453: 280 ed. Vahl. '11 conne.vu A fcslina uirum festiiia uirum uis A festinauimus uis 29 armipotes A et supcr scripto n .)/. Verg. Aen. XI 483 praese A pracsse B pro DE p.\RUOMTONE /1/ sc 30 Dii PARnoMiONE Parhoiiomion paulum A infcrunl 31 tameii prosiniilia tameii similia g

sissimus sed oneris

AM
B

20 apud Ciceronem]

Charis. p. 251

liicus

19 haud g aut

AB

relcgio-

AB

ABM

AM

ABM

AllT.

(JIUlMM. LIH.

II
I>.

447
-111.

12

P.

rnulta viri virtiis aniino niull

{5'entis lionos.
el aliter

iis (iiic

rH'ursat

parhomocon

fit,

cuni vcrl)a similiter incipiiinl, ut

machina
5

niulla

minax minatur ma.xima

est
,

rnuris.

I)c

hbmocotch;uto.
id est pari

Uomocotcleulon
exitu finita

oratio similibus claiisiiHs lcr-

minata

vcrhorum

ut apiid

Ennium

eos|lreduci

quam

relitiqui, devchi (juam deseri

ma
et
10

Sallustius 'in

nuda

in tecta

cum simili De homoeoptoto. Homoeoptoton est oralio cxcurrens in eosdem casiis similiter, id est cum uno similique casu totius sensus elocutionis impletiir, ut apud Sallustium ^maximis ducihus, fortihus strenuisque mihomoeoteleuton cst
15

corpora'; Vcrgilius hclla horrida hella. modo diclioncs mullae liniuntur.

nistris'.

Et

aliter

homoeoptoton
Ennius

fit,

cum

oratio

excurrit in

eosdcm casus

el

similes fmes, ut

merentes flentes lacrimantes ac miscrantcs.

item homocoploton est
20

cum

in similes

casns cxeunt vcrha divcrsa.

Dc
in

polyptoto,

Polyptoton est oratio casuum varielatc dislincla, ul est

Terentio

25

Hegio, nobis sita est, te solum habemus, tu es patronus, tu pater: ille tibi moricns nos commendavit senex: si deseris tu, nos perimus.
in le spes,
item

litora litoribus contraria, fluctibus uudas.

De hirmo.
30

Ilirmos

est

cum

uniformis

continualur series

oralionis

unius casus tenorcin ad clausulam usque custodiens, ut

principio caelum ac terras

I.

c.

1.

q.

g.

1.

T.

a.

s.

i.

a,

Dc
bus, ut
1

polysyndcto.

Polysyndeton est oralio pluribus nexa

coniunctioni-

miiUa]

Verg. Aen.

VIIII ed.

Valil.

deduci
uei

AB

IIII 3 .ocusat 6 apiul Eiiniimi] Iphigen. frnipn. 7 eos rcdiicL Donalas lios seduci codex Charisii coste duci cos qnam rciiuqui om. deuilii add. Donalus et Charisius dc-

9 salustius H Vergiiius] Aen. VI 80 oorpora ? II homoeoteleutou post li) divcrsa hubenl fmiuiitur Donaius liuiitur
deserit

pora iniccta finiuiitur hoc loco otnissa B fiunt 12 cosdcm Charisius eos totus ? 13 totius A tocius B tacius 14 salustium B 17 Ennius] annal. I 107 ed. Vahl. 18' lacrimantes conmiserantes Donatus 21 in Terentioj Adelph. III 4, 9 nouis 23 abe22 spes Ha sper mus 24 commadauit B 27 liiora] Verg. Acn. IIII 628 25 si deris B 29 usque cnstodiens Charisius usque ad custodiem A usque ad custodiani 30 principium M. Verg. Aen. VI 729 principio caelum ac lerras camposqiie liqucntis Lucentemque globum iunae Titaniaque astra Spiritus inlus alit 31 q] o A b B, om.
8 maluit

ABM,

ABM ABM

intcctato

AM

AM

ABM

BM

448
p. 442. 43
1'.

DIOMEDIS
AlcuiidruiiHitie
II

aliumqtie i\ueinoiia<]iif
tectiiiii<iue

l'rytiiiiiii<|iic.

itcm

Lareni<|ue
sine
<.oniiuiP.ti<)nis

armaque Amyclaeuinque
De
dialyto sive asyndeto.

c.

C.

t.

Dialyton est oralio

(|uae

bus sulule ac simplicitcr ellerlur nuUa couiuiiclione

contraria, ut

iiiteriiosila

su|teiiuri

alii

navaiihus

ite,

ferte citi ferrum, date tela, inpellite re||inos;

item *venimus,
vit'.

vidimus,

placuit',

et

apud Tullium *pertiilit coi,'ifanoslri

hoc etiam brachylogia noininatur.

De
bus

gradalione.

Cliniax est

repetens quae dicla sunt.

resislil,

quam pnusquam

gradationem vocanl, adieclio

in

eniin ad aliud descendat,

priori-

lioc

est

luotiens

ab eo quo sensus superior teiininalur infeli

rior incipilur ac deinceps

quasi per gradus ideni dicendi ordo servatur, ut

virtus gloriam, gloria inimicitias,
inimiciliae

est 'industria parit virtutcm,

pericula'.
dixi

siinile

est

excmplum ex Graeco nolissimo translatum, 'non

enini

quidcm^ sed non scripsi^ nec scripsi quidcm, sed non obii leyationem^ nec obii quidem legationem, sed non persuasi Thebanis'. sunt tainen tra<lita et Latina, 'Africano virtutem industria, virtus gIo-2 riam, gloria aemulos conparavit'; item et Calvus 'non ergo magis pecuniarum repetundarum quam maiestatis, neque maiestatis magis quam Plautiae legis, neque Plautiae legis

mag

({

ua

mb

i t

us

nequ

mb

us

mag

qu a

mn

m
-'>

legum'. invenitur quoque apud poetas, ut apud Ilomerum in sceptro, quod a love ad Agamemnonem usque dcducit; apud nostrum etiam tragicum sic, lovc propagatus est, ut perhibenl, Tantalus, ex Tantalo ortus Pelops, ex Pelope autem salus Atreus, qui nostrum porro propagat genus.

M printaninque B parataninque A 3 tectumque] l^erg. yeorg. 344 4 armaque om. ABM amoecleumque ABM 8 Verg. Aen. 593 item AM inte B ferrum BM ciun eptex A llammas prueler Donatum 9 Claudius Sacerdos p. 33 11 haec etiam g brachyiogiaii B Pompeius p. 4(33 ijrachylogiam A bracliiloo^ian M VIIII 54 sqq. 12 De gradatione] Quintil. exteudat ABM 13 ad aliud desceudat Quintilianus ad 14 est AB haec est M 17 ex Graeco] Demoslh. de cor. p. 288 non eniiu dixi sed ue
que
III
aiii
]

Alcandrumque]

V^erg.

Aen. VIIII 767

Haliunique om.

AliM

pritaninile)

IIII

citi

citi

et

insl.

3,

illud

lioc

quidem legationem sed nenon ptTsuasi thebas non haec quidem dixi, sed nec scripsi. nec scripsi quidcm, sed nec obii legationem. nec obii quidem, sed nec persuasi Thebanis <s. supplemenla el emendationes verhorum praebuerunt Quintilianus et Aquila Komanus p. 182 ed. Ruhnk. 20 AlVicauo] rhetor. ad Herenn. IIII 25 uirtus gloria gloriae mulos et Calvi Quintilianus Lici21 et gallus nius Calvus in Vatinium Aquila liovianus p. 183 ed. Ruhnk. ergo enim 25 legum iudicia perierunt ? apud Homerum ] II. B 100 sqq. 26 a loVe ad Agamemnonem usque deducit Quintilianus a ioue agamraemnonemus deducit A a ioue agamemnonemo deducit adi ouem againeniiionem deducit sit A sic 27 propagatus QuintiUanus propugnatus prognatiis q Tanialus QuintiliaJius taiitius autem om. ABM, add. Quinlilianus 28 ortus om. 5 29
scripsi

ABM

BM

ABM

AB

ABM

ABM

BM

aetreus

et liereus

AUT. GHAMM.
liaec aulenti f,n'a(lalio

L115.

U
el

419
p. 4l:J. 44 P.

aperliorem hahet artein

magis adfectatam, ideoquc

rarior esse debet.

item apud Vergilium

lorva leaena
te

lupum
o Alexi.

s.

1.

i.

c.

f.

c.

s.

1.

c.

Corydon,

DE
Vitia

VITIIS
sunt

ORATIONIS
tria,

orationis

generalia

obscurum

inornatum

barl)arum.

obscuritatis species sunt octo,

acyrologia pleonasmos perissologia macrolo-

gia ampliiboba tautologia ellipsis aenigma.

inornatae orationis species sunt

bar-

quinque, tapinosis aeschrologia

10

||

cacenphaton cacozelia cacosynlheton.

barae orationis parles sunt duae, soloecismus et barbarismus, quorum species

sunt plurimac.

De

acyrologia.

Acyrologia

est

dictio

minus convenienter
ut est

elata,

vel

non propriis dictionibus obscurala sententia,

ubi

accede ad ignem hunc, iam calescas plus salis;

15

nuUus

significatur ignis
si

hunc ego
sperare pro timere

verum meretrix: et apud Vergiliuin potui tantum sperare dolorem.

est

posuit.

De pleonasmo.
est
2

Pieonasmos

sententia

verbo

plus

quam necesse

abundans, ut

sicorelocutaest,
cum
utique sufliccret sic locuta
est.

De

perissologia.
ulla vi

Perissologia

est

multorum verborum non

adiectio super-

vacua sine

rerum, ut
ibant.

ibant qua poterant, qua non poterant

2)

hic enim excepto ibant omnia supervacua sunt.

De macrologia.
rus
ita

Macrologia est oratio sine cultu nimium lonya.

Scau-

definit, longa descriptione

producta sententia, ut est

postera vix
orta dies,
30

summo spargebat lumine terras cum primum alto se gurgite tollunt

lucemque
elatis naribus efflanf,
versibus tamen minus nocet

Solis equi

cum

sit

satis dixisse sole orto.

et

quam
retro.,

solutae

orationi.

apud Livium Megati

non inpetrala pace

hic

unde

venerant,

domum

reverterunt'.

enim non tanlum pondus non

adiecit sententiae longitudo,

1

sed magis decorem abstulit.

2 apiid Vergiiium] Floreutem cytisum seBM) 5 de vitiis ORATiONis] Charis. p. 242 sq. Donat. p. 1770 sq. 11 snut om. 13 non proprias calescam corr. 14 accede AB uoce de M. Ter. Eunuch. I 2 5 calescas B calesces ? apud Vergilium] Acn. IHI 410 16 dolo15 uero A.M rem sperare om. AB.M. add. Churisius et Donatus 20 sic] rerg. Aen. I 614 26 macrologia est oratio culta nimium g macrologia est oralio longa sine cultu Chaiiimio B risius et Claudius Sacerdos p. 31 cultu a culto A cultum culta B longa om. 28 postera] yerg. Aen. XII 113 uix sunimo A ui.\ msumino B nix siimmu lux summo ? 32 apud Liviuin] cf. Charis. p. 242 retro om. ABM, add. Charisius et Donatus 33 liinc B iioii secundo loco om.
idioque
bucol. 2, 63 torva leaena lupum sequitur, lupus ipse eapellam , quitur lasciva capella 4 te corydon ( coridon alexin

artem Quintilianus partem

AM

patrem

ABM ABM

ABM

ABM

150
p.
141.

DIOMKDIS
1.
I'.

De

ain|)liilu>liii.
iit

AinitliilMtliu

esl vilio

cun|i<)siliiniis

iii

aiiil)i<,'ti<i

posila

sciitciili.i,

ain tc, A!aci(la, Koiiianos vinccrc possc;

ilciii
Iii

'ccrluni cst Anloii

iii iii

pracccdcrc
curciit
aii

cio(iui;iitia
ciini
;

drassum'.
sil

ciiiin

(luo M!iisus vilio anil)if,'uitalis

viiici

piopnclatc,
Acaculain

inccrtdin

al

Acacida Koinaiios
viiici
iit
,

possc

a Koiiiaiiis

siniilitcr al)
fit

An-

lonio

(^lrassiini

clo<iuciitia

aii

a Crasso Antoniuni.

ct

pcr hoiiio-

n^Miian,

cuiii

licinius
|)

tauriiiii,
(jui

nescias iilruin dc arnicnlu an ohsccnani

cst iu Cilicia an

cor[)oris partcni
niiii

an
fit

niontcin

qui cst in siderihus

taiilo

dicamus.

itcin et

pcr communia vcrha, ut ^vadatur in foro Calo',

aliiini

'criininatur Cicero'.

duhiuni esl cnini ulruin

jiatialur, quia

vadctur vel criminetur

sunl verha commuiiia.

an ipsc ah
ilem
(it \i\

alio idcni

vador
vidi

cl criniiiior

et

per distiuctioneni,

ut

'

statuam aurcam ha.stam tenentem*.

sit, la

praclcrea plurimis inodis, quos percurrere omnes, ne uimis longum

oportet.

non

De
ipse,

tautologia.

Taiitologia

est

eiusdem diclionis

in

eadem

sententia
et

siiixMvacua repetilio, ut est

Mletus lacrimarum fluorem iundit',

cgomet
defectus
20

cum sufficeret ego. De eiiipsi. Eliipsis

cst necessaria dictione fraiidata sententia

quidam necessariae

dictionis quain desiderat praecisa sententia, ut est

t

erri s

ac

us e

cum

dcsit in praeposilio

item

Italiam fato profugus,

id est

ad Italiam.
aenigraatc.

De Dc
positio,

Aenigma

est

pcr

incredihilia

confusa

sententia

iit is

'avia fiiiorum est quae niater mariti',

tapinosi.

cum

locasta significetur.

Tapinosis est contra

dignitatem

magnae

rei

humiiis ex-

ut est

*marcido dies sole

mortalia; et apud

pallet', cum marceant Flaccum^Peiidae stomachum' pro

terrena,

non

in-

ira; Vergilius
30

muita malus simulans

pro
scel^estus.

De
lio,

acschrologia.

Aeschroiogia est

vitio

conpositionis invereciinda ora-

conpositio
et

verhorum obscenac
pronuntiatio.

significationis
fit,

aut uniiis verhi obsceua

significatio

conpositione

ut
,

eineudatur hoc vitium iuterposita aliqua particula

rio fui':
et

*cum Numerio fui'; sed ut cum quodam Nume'

36

numerum cum navibus

1

aequet.

romanus eacida 3 aio] Enn. annal. VI 186 ed. Vahl. 1 a unte a romanis eacidam a an romanos ab eacida 15 Crasso ovi. 9 montem qui ? montem quod 8 uec scias fudit 18 sufficerit oportit A.VI 17 flens ? fluorem cr fluore 20 cum suffecerit 21 terris] Verg. Aen. I 3 23 Italium] Verg. Aen. I 2 iocasta coniux casta 29 apud Fiaccum] Ilor. carm. I cum coniux casta 32 uitium 30 malis 3t pro scclestis Verf,'iiius] Aen. I 352 6, 6
uinci

uitium

aii

ABM

M ABM

ABM

ABM

AM
B
37

M M

33 obscena significatio] obscenae significatio numeruni ] Verg. Aen. I 193 aequat ?

obscenae significationis

AUT. (;UAMM. \M).

itein

II
]..

151
:m.">-47
i>.

imiiis

\\

verbi obsccna
ct

lu-omnilijtlionc

si<-

fil,

nt

cst

apnd

Salliistiuni

'cluctabat'
ul

^iircxit aninios niilituni'.

Cacenpbaton
est vitio conpositionis invereciiiulu siispi-

De cacenpbalo.
tio,
5

arrige aurcs,
item

l*ani pliile;

ad

ramum bunc
C.acozelia

aperit ramuin
cst
<iuo

q.

v.

I.

De
lentia,
10

carozelia.

per anectationein
illam

ilecoris

corrupta

stn-

cuni

eo

ipso

dedecoretur oralio

voluit

uclor ornarc.

haec

(it

aut nimio cullu aut nimio tumore:

iiimio luniore,

luppiter omnipotens, caeli qui sidera torfjues,

ore tuo dicenda loquar;
niinio cullu,

15

aureus axis erat, temo aureus, aurea summae curvatura rotae, radioruni aryenleus ordo, per iuga cbrysolithi positaeqne e\ ordine musac.
De cacosyntbeto,
ut esl Versa que
i

Cacosyntheton

cst

indecens

struclura

verlxuiim,

u v e n c u ni

20

terga latigamus basta.

DE BARBARISMO

Barbarismus
cialis.
se<l

est

dictio vitiosa.
diclio

est

autem

dctinitio

gencralis

et spe-

qumiiam
aptius

et contexta

oratio et

nna pars eius

fit

intellegilur,

et quia

consuetudo bunc tantum barbarismum appellat qui

in

una parle
conlra

ijorationis,

tamen bac uteinur

vel

deiinifione,

[barbarisnnis est
vitiose

llomani serinonis legem aut scripta

aut pronuntiata

dictioj

burha-

rismus est enuntiatione

scripto

una pars orationis corrupta ac per boc

npn Lalina.

sed boc vitium in soluta oratione

uomen suum

retinet

cete-

rum apud
30

poetas metaplasmus vocatur,

lexis, id est

soloecismus
dictio.
fit,

autem scheina.

bar-

barismus est barbarfls

differt,

barbara
dictione

sed Iioc vitiuni inter se

quod barbarismns
|1

in Latina

barbaros aulem lexis tota

adieclioiie

peregrina dictio.
detractione
[aut]

barbarismus bt modis principalibus quattuor,

transmutalione.
adiectionis

mutatione

species

sunt

quattuor,
litterac,

per adiectionem temporis sive productionem, per adiectionem

1

salustium B. Sall. Catil. 17 quia Cn. Ponipeiiis invisus ipsi niaguum excrcitum arrexit] Sall. Catil. 39 vetus certamen animos 2 ductabat exercitus ? eoruin arrexil animos militum C/tari.nun animo militnm animo milito 3 uitium B suspicio 5 anigej Ter. Andr. V 4, 30 pamlile 7 ad] Vcrg. Aen. \l lOB at ramum hunc, aperit ramum qui veste lalebat 9 quo s torquens 11 luppiter o praesens g 14 aiireus] Ovid. melam. <iui 16 mnsae] gemmac ? 22 Barba\\ 107 19 versaque] l-^erg. Aen. VIIII 610 rismus 23 orationis B 25 utemur B el 452, 17 Leucaten Charis. p. 237 uietur Ckari.sius utimur barbarismus 26 dictio, quae ad ijeneralem barbarismi definitioncm pertincrc vidcntur, om. 26 scripta aut pronuntiata g et Charisius scriptam (scribtain M) aut proniintiatam uitiose Caesarius uiiiosa .)! uiciosa
(luctabat

AM

ABM

AB

ABM

AM

452
p.

DIOMEDIS
417.

4S P.

per adiectionem

syllaliae.
lit

per adiectioncm

adspiralionis.

adiertione

teni-

poris sive prodiicliorie

hoc modo, ut

llaliani fato
i

[irotugus;
corripi debeat,
,

enini prima syilaba

cum

producta

cst,
litterae

id
,

est,
ut

cum

ha5

bere deboal tempus unurn

quias geminata
I

habet duo

adiectione

siquis relli-

littera

prommtiet, ut

relliquias
adicctione syllabae,

Danaum:
et letuli

cum dicimus Mavors pro Mars Mavvrtis in antro,

pro

tuli, ut

et

10

numquam huc
itern

tetirlissem
adspir-atione,

pedem,
cum
,

alituuni

pr"o

aliturn:

adiectione adspiralionis; hoc et scripto et sono

proditur,

ut crrin dicimrrs

choronam cum
oino.

debeat leviter
quattuoi",
15

proiumliari; iteni henio

pr-o

detr-actionis species sunt

:

aeque

detractione temporis htterae syliabae adspir'ationis

cat
fei*vere

tempoi'is
syllaba,

ut siquis diut

correpte,
litterae,

cum
ut
si

produci debeat media

^fervere

Leucaten';
cum

detracta a liltera pretor dicamus, ut Lucilius

pretor ne rusticus
debeat ae pronuntiari
,

fiat,

praetor [sed structuiae gratia syllaba longa cor-

ripitur]; syllabae,

ut siquis

temnere dicat pro contemnere, ut Vergilius

et

2"

adspiraliorris

ut siquis dicat

omo
:

sine

non tcmnere divos; adspiratione, cum debeat

locis

aspere

pronuntiari.
dictionis
est
,

hae

autem species inveniuntur

,

tribus,
fit

in

prima parte
,

in

media
,

in novissima

in parte
;

prima

per aphaeresin
,

id

detractionem

ut linque pro relinque

in

media per syncoi^en

accusativo
si

id est 25

concisionem, ut nantcs pro natantes;

in novissima per apocopcn,

ct

id est
littera

abscisionem,

ut

volup pro voluptate,

id

ut

si

sine

domu
pro

dixeris.

pcr parallagen,
,

est

mutatione litterae,

litteram aliam

alia

pronunliemus

ut arvcnire pro advenire.

litteris

transmutatione,
ut
leriquias

cum
si

in
1

eadem

dictione

conmutatis inter se
,

utamur,

per

30

litteram [>ronuntiemus

cum

debeat per r pri||ma syllaba dici,

et
1

reliquiae;

itcm lcrigionem simiHter pro rcligione mutatis r

htteris;

eodem modo

3 Ilaliam] Ferg. Aen. 12 5 reliquias 7 leliquias AB. Verg. Aen. 9 Mavortis] Ferg. Aen. VIII 630 11 numquam] Ter. Andr. IIII 5, 13 hunc 12 alituum] Verg. Aen. VIII 27 alituum pecudumque genus hoc et] hoc est 13 leniter ? 16 eruere fervere] Vcrg. Aen. VIII 677 17 Leucatem g Luciiius ? lucius pietor A praetor B ptor 18 pretor praetor ne praelor ne fiat pi" ne el Varro de l. L. VII 96 19 pretor A sed corripitur ad eam barharismi speciem y. 372 Sp. fias pro comquae fii detractione temporis pertinere videntur 20 pro contempnere temnere B pro temnere Vergilius] Aen. VI 6'20 25 linque pro relinquc g lique pro reiique 26 concisionem 5 conlisionem in om. 27 volup pro voluptate iVoniMS j9. 187 uolupe pro uoluptate uolup pro uolupe "29 ared. Ascens. a. 1516 28 per parallagen ? per allagen pe allagen reliuenire Buschius asuenire 30 in se leriquias ? leliquias quias 32 pro rele31 dici relique A dicere liquiae dicere reliquiae gione prol religionem
I

ABM

30

ABM

ABM

A AB

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM ABM AM

ABM

BM

AUT.
tanpister pro tantisper.

GMMM.

LIB.

II
p. 448.
4!

453
1*.

pcr ecthlipsin quoque,

id

est

per

imius

litterac

elisionem, ut repsitum pro rcposilum.

Sunt praeterea pronuntialionis quaedam

risnios putant, iotacismi
5

vitia,

(piac

non nuUi barbahaec

iota-

labdacismi myotacismi hiatus conHsioncs et omnia

vilia

quae plus aequo minusve souantia al) eruditis auribus respuunlur. praelocuti controvcrsiam de nomine perlinacibus reUnquinms.

cismi sunt

cum

httera supra iustum

si

decorem

in dislinctionibus extcnditur.

labdacismi simihter,

haem

prima syllaba

vel

ahnam nimium plene propartis orationis invenitur

sit

nuntiemus.
10

myotacismi quoque sunt

cum

in

fme

httera et incipiat sequens a vocah quae

non

loco consonantis posila.

haec enim scribitur quidem, non autem enuntiatur, ut 'quousque tanhtteram, cum sequitur vodem abutere*. tunc autem pronuntiamus

cahs 1000 consonantis posita, ut est

cum luno aeternum

15

s.

s.
,

p.

v.

distinctio

quoque

quae separal verba

ut est

duni conderet

urbem
scriptura sed iu

inferretque
sermone,
20
si

d.

L.
sit

quae pronuntiatio servanda, ne

enuntiata fueril.

barbarismus,

non

in

DE SOLOECISMO
Soloecismus est contra rationem Romani
sermonis dislurbans
oratio-

nem
ticae

et vitium in

conlextu partium orationis contra regulam artis

est

grammasermonis

facluin,

id

non conveniens

rationi

sermonis iunctura verbonim.

id

soloecismus dicitur Graece Aoyou

amv

aiKiCfiog,

est

integri

25corruptio: vel a civitate Ciliciae quae Soloe

ohm

dicebatur, nunc Pompeiosimiliter

id

pohs vocatur, cuius incolae quia sermone corrupto loquebantur,

viliose

loquentes apud Athenienses GoloLni^stv dicebantur,

Latine a quibusdam
stribiligo
est.

unde

vitium
vel
fit

soloecismus dictum est;

appellatur:

Solone legum
30 dis

II

auctore, qui indifTerenter loculus

soloecismus

mo-

generalibus quattuordecim aut, ut quidam, quindecim; inmutatione ge-

nerum tam nominis quam pronominis, casuum numerorum personaium temporum, per quahtatem verboruni, per modos verborum, per adverbia,
per praepositiones, per gradus
conlationis,

per geminationem abnuendi,

fit

per accentus, per ordinis inmutationem.

3j

primus modus soloecismi

per

inmutationem generum nominis, cum dicimus 'atra silex' aut

'amarae
dici

corticis' aut *purpurea narcissus',

2 ut repostum 5

cum

ater

silex

debeat

et

AB

11 quousque] Cic. in Catil. 11 14 tum g. Verg. Aen. I 36 cum luno aeternum servans sub pectore vuinus 15 seperal 16 duui] Ferg. 24 logus oues cysmos loAen. I 5 dum conderet urbem Inferretque deos Latio cus ouescismos locoso uescismos 25 solae 27 soloecizin solecizin 28 soloecisnuis b soloecismum 34 ordi30 quattuor diccm nis inmutationes 35 atra] Verg. Aen. VI 602 amarae] Verg. bucol. 6, 62
incipiens

3 Sunt

6
B

relinquimus Donat. p. 1768

10

et

incipiat

ABM

ABM

AB

AB

36 purporea

BM

porporea A. Verg. bucoL

5,

38

454
ariiari
<'ral

DIOMKDIS
cdiiicis
ct
[)iir|)iir(Mis

iiarcissiis:

fiMniiiinum
ptM'

^'cnus

(actuni ost quoil

niasciiliiiuni.

sccuniliis

niodiis

cst

iiiniutaliont^ni

^cncris

pronii-

niiniini,

ut quis niulier, cuni dici ilchcat qiiao

ninlicr,

apud racuviinn

(|uis lu

cs,

mulicr, qiiac mc insiiclo nuncupasti no-

mine?
pro (|uae: niasculiniiin quis pro fcininino posuit.
llnilo

item

si

finitivum pio in-

scnle dicainiis

pcr

dicamus de abseute Iiic recit; aut cum de praecum dclicamus dicerc liic fccit. tertius niodns fit inmutationem casiium sic, cum iu sermone alium casum pro alio poponainus,
id

est si

is

fcrit,

nimiis, ut

lo

urbein
neiii

quam slaluo vestra

est:
quarlus modus pcr inmulalio-

accusativum casuni

pio nominativo posuit.

numerorum fll, ut pars in frusta secanl:

ciim

numeriim pluralem pro singulari posuit,

(|iiiulus

pars secat

debueril dicere.

15

modus

fil

{icr

inmutationcm personarum, ut siquis aliam personam

pro

alia

ponal, ul

haec prima piacula siinto, cum dclmerit diccrc sint: secundam pcrsouam posuit pro lerlia. modus lil per tcmiioriim ininutationem, ut est nec veni, nisi fala locum sedcmque dcdissent, cum (U'l)uerit dicere nec venissem: tempus praeteritum perfectum
pro praeterilo plusquamperfecto.
item
1|

sextns
20

posuit

pro

quae manus interea Tuscis comitetur comitata sit et armaverit. septimus modns per
ut

ab oris
verborum
35

qualitates

m,

hoc pinguem
finxit

et

placidam paci nutritor olivam.

,

enim commune verhuni nutritor ab eo quod erat activum nutrio

octavus

cum
30

deheret dicere nutrilo.

modus

fit

per verhorum modos, uf

at

Rutulo regi ducihusque ea mira videri

^Ausoniis.
videri

enim infinitum moduin posuit pro pronuntiafivo, cum deberet dicere

videbautur.
aut
intro

nonus modus fit pcr advcrbia sum, cum debeat dici intro eo,

localia,

ut

si

dicamus infus eo

intus

sum;

et

eamus

illic

pro

3 ut aput pacuuium qiiis tu is raulier quae rae I cortices et purporcus insueto iiuiicupasti pro nomine qiiae quis dixit masculinum pro feminino possuit codex pacuuiiim cuiiium cuium Ennium g. in Medo Vai~ro de Lnvaitlinti.f 24

ABM
B

l.

l.

4 quae me Varro 9 per inmutatione 1 212 frustra II urbcm] Ver<). Aeit. I'573 sunto A sunt B s 19 sint 5 sunt AB s 18 liact] Verg. Aen. VI 153 22 dcbuerit s debuerat 24 quae] Very. 21 nec] Verg. Aen. XI 112 27 hoc] Verg. georg. II 425 tusci 25 modus om. Aen. X 104
L. VI GO p. 237 Sp. cf. Paciiv. c. el Nonlus j>. 198 qui me

ABM

Med. fraqm. 20

ed. liibb.

6 si finitum B 14 pars] Verf]. Aen.

AM

ABM

ABM
n

ABM
34

ABM

uulritur
rit

BM

28

fixit

fixit

BM
BM

nutritur

BM
et

29 deberet
ut

A
30

nutrit
at]

ABM:

nulritor

autem pro
uidere

nutri Seroius in Verg.l. c.

Verg, Aen.

207

eamus s

BM debueABM eamus ABM

fit

oni.

ART. GR.4MM. LIB.

illuc.
illic

II
().
4.")l).

455
51
I'.

fiiiin

in

loco

(;st,

illiu-

iii

lociim.

(Iccimus nioilus

lit

jx-r

piac-

positiones, ut

rapuilque
ablativuui

in roniite flannnaui;
tleliueiit

enim casum pro accnsativo posuil, cuin

ad romitem:
est
cl

diceie

iii

Ibmieo.

5tem,
tivo

quasi rapuil

apud amicum eo pro ad amiciim

siqiiis
si

undecimus modus

per gradus,

conparativum ponat pro supcrladicat Itoniis omiiiiim, ciiui optidi-

aut absolutum pro alterutro, id est

mus
10

debeat dicere,

aut

melior

omnium, cum mclior onmibiis debeal

cere; cuius

exemplum

est

15

is quaestus est multo ubcrrimus, cum debcal dicerc multo uberior. duodecimns modns til per geminationem abnuendi, ut si dicas numquani nibil peccavi, cuin debeat dici nmnquam peccavi, quoniam duae abmitivae miani conlirmativam faciunt. lersi particulam quam detius decimus modus ilt per ordinis inmutationem beas primo loco ponere postponas aut quam debes postponere primo loco conloccs, dum dicis ^autem vcnit', cum oporteat dici Wcnit autein'. quartus decimus modus \\i per inmutationem accentus taliter, ut siquis ad,

verbium
tiet et
20

loci ubi,
fiat

quod

est

positum pro adverbio tcmporis, acule pronunut est in

illo

cum debeat esse temporale, ita venere ad fauces. inde ubi

locale,

versii,

ubi enim giviviter

similiter,
tio; si

Icgendum

1|

est,

quoniam

significat post(piam.

sic

cl

alia

ut

si

adver])ium post gravi

accentu pronuntietur,

erit [)raeposi-

acuto, adverbium,

et
25

longo post tempore venit.

in

quidam adiciunt quintum decimum, qui putant etiam

fieri

una parte oralionis

di-

soloecismum

si

inconvenienter
si

fiat,

si

demonstrantes virum banc

camus, ant feminam bunc; aut

interrogati

quo pergamus respondeamus

Romae;

aiit

unum

resalutantes salvete dicamus,

cum

utique praecedens deorationis

obtineat.

monstratio vei intcrrogatio vel salutatio vim

3u

contextae

multi etiam dubitaverunt scala quadriga scopa soloecismus an barbarismus

esset,

cum

scilicet

id

gcnus dictionis barbarismum esse ipsius

ila

vitii

deli-

nitione possit agnosci.

fiunt

modi soloecismi secundum plerosque quat-

tuordecim, secundum quosdam quindecim.

Inter soloecismum et
35

barbarismum boc
nna

interest,

quod soloecismus
inter

in

pluribus partibus

fit

et

discrepantes et inconsequentes
in
el in soluto

se

dictiones

babet,

barbarismus auteni

scrinone.

ceterum apiid

poetas barbarismus

metaplasmus

dicitur,

soloecismus

schema nominatur.

3 rapuitqne] Verg. Aen. I 176 10 is qnestus ABM. Ter. Eunuch. II 2, 22 12 si om. 13 abnuatiuae ivbnuetiuae corr. abnuatiiiac A abnuotiuae abuegatiuae s 14 modus om. 10 oportet oportit 17 quarto decimo modus om. 20 inde] Vei^f). Aen. VI 201 ueuire 22 pronunliatur 3/ 24 et] Verg. hucol. 1, 30 25 quidam 30 sennone Donul. p. 17(58 in una parie Donalus in unam partem 29 opliiieat A 35 iuter se Charisius p. 238 in se

ABM AM

ABM ABM

AB

ABM

ABM

ABM

456
p. 451. 52 P.

DIOMEDIS
vocatin-,

Latiiic baibah.snius dis.sonans

nietaplasmus transticlio dicitur,

so-

iuecisnius ligura appeliatur.

DE VIHTVTIIJVS OHATIONIS
Virlutes orationis generales sunt duae, projjiielas et ornatus.
tatis

proijrieqiiidain
'-

est species

regula sermonis,

quam

Graeci analogian
brevitas,

\ocant,

c\ nustris
vocant;

proportioneni.

huic
illi

accedit

quam

Gracci

syntomian

iteiii

lenor,

(|uem

vocant tasin aut prosodian.

conpositio

ornatus species

sunl duae,
dicunt;
in

cx quibus prior
et

debet esse

sequens est culta

\\

sana oratio,

qua tropi sunt.

specie regulae
ratio,

quam Graeci synlhesin quam iili nominant cyrioiogian, sermonis, quam vocant analogian, serscribsi

i"

valur recta

scripturae

ut

sciainus

liltera

polius

utendum

esse

quam p, cum exurdium *

Graeci dicunl,

verbi

quud

est

per b scribo.

brevitatem,

quam sjntomian
suincient

tunc nolabinuis,
brevi

cum

rei

magnae sensus
ut

ad

dignitatem,

quamvis

enuntiabitur sententia,

apud
i.-)

Vergilium

nascetur pulchra
hic

T. o. C.
et

i.

o.

i".

q.

t.

a.

I.

a.

m.

d.

n.

I.

enim

et

Troiana dignitas

possessus indicatur orbis.

in flexibus vocis
alia

tenor,
est.

servandus

principatus et Homano imperio quem Graeci dicunt tasiu aut prosodian, nam quaedam acuto tenore, pleraquc gravi,

Caesaris

llexo desiderant enuntiari.

sit

in

ornatu prima cunpositio dehet servari,

orationis.

20

ut

non

dissonans

et

aspera

structura

culta

et

sana oratio,

quam

Graeci dicunt cyriologian, sine lenocinio debet ornari, ut

Romanos rerum dominos

hic eliam

g.

t.

ipsa

varietas

sentenliam ornavit.

huic

accedunt tropi,

quibus
25

convenienti adiectione proprietas inlustratur.

DE TROPIS

Tropus
lata a

est,

ut

ait

Scaurus,

modus ornatae

orationis et dictio transnecessitatis aut

est

propria significatione ad
gralia.

non propriam decoris aut

Quiniilianus sic definit,

cultus aut emphaseos

Mropus

sermo
3o

nalura^i et principali
gratia
'.

significatione translatus

ad

aliam

exurnandae ora-

lionis

tropi

sunt

metaphora

catachresis

metalepsis

metonymia
6 sycyriologian

1 transformatio

S'

sintomian 7 tasyn tomian 10 sunt um. om. ABM, add. a

AB

soloccisrf^s imparilitas appellatur,

cum
om.

AB
A

cuius

ABM ABM

schema figura s
ratio

9 oratio
11 scribsi

indicavi ita fere

cum exordium uerhi quod est scribo b obtineat ?. cum exordium capiat a prima persona suppleri polest
: ,

14 apud Vergiiium] Aen. I Imperium oceano, famam qui terminet astris, lulius, a magno demissum nomen lulo 0711. 17 hic ? his hyis iis A 18 orbis ? 15 1] p plerae prosodiam s prosidonian 19 pleraque ? plereque urbis 20 flexu 23 Romanos] Verg. Aen. I 282 Romanos, rerum doquae 25 uarietas ueritas A 24 hic ? liis miuos gentomque togatam 26 de xROPts] Churis. p. 243 sqq. Donat. p. 1775 sqq. adieclioni ;)/ ratione g

A 12 lacuna quam per verbi 286 nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
scripsi

M scribsa

AB

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM

AB

ABM

BM

definiit B Quiutilianus] insl. VIIII 1, 4 30 aom.ABM 29 emfaseos ad aliaui oriiundae orationis graiia QuinlilLinus ad aliquam exornandae orationis 31 metafora metalimpsis (metalimsis B metalLnisis ;!/) autonomasia graiiam AB.M

ABM

ART.
antonomasia

GMMM.

LIB.

II
]).
I.-.2.

457
.^S
I'.

synecdoche

onomatopoeia

periplirasis

liyperbalon

hypcrl)oIe

allegoria homoeosis.

Ijorum
||

omnium

gcneralis cst metaphora, ccteri

omnes

huius spccies videntur.

De
5

metapliora.

Metaphora

est

rerum verborumque
modis quatluor

translatio a propria

significatione

ad

non propriam simihtudinem decoris aut

gratia.

nccossitatis

aut

cultus aut

emphaseos

haec

fit

his,

ab

animah ad

animale, sicut

Tiphyn aurigam celeris fecere carinae;

ab agitatore ad gubernatorem transtuht; item
10

tondentes

campum
sic,

late candore nivali:

ab animali ad inanimale

ad procul cxcelso miratus vertice montis;

pro cacumine nunc verticem dixit, qui cst animahum tantum; item

fertur in
15

abruptum magno mons improbus actu:

si

ab inanimah ad animale, ut

tantum pectore robor

ncipi

a ligno ad

hominem translulit; item ambo florentes actatibus:

20

ab inanimah ad inanimale, ut

pelagus tenuere rates;

pro navibus nunc rates dixit; item

insequitur cumulo praeruptus aquae mons.

metaphorae quaedam sunt communes, quae
25

a Graecis

acoluthoe appellan-

tur,

ut

Tiphyn aurigam celeris fecere carinae,

quia,
niter]

quem ad modum
gubernator, ut

in navi auriga dici potest, ita et in curru

[commu-

cumque gubernator magna contorsit

30

equv)s
,

vii;

hic gubernatorem pro auriga posuit

cis

quaedam non communes

quae a Graein-

anacoluthoe appeliantur,
dici

ut

'vertice montis'.

non enim potest

scire

vicem

cacumen hominis,

sicut dixit verticem montis.

autem de-

bemus

esse metaphoras aUas reciprocas, alias unius partis.

onomatopoeia yperbaton allegoria catachresis (catachesis M) metonymia (metonimia M) (syneiidohe B sineugdoche M) perifrasis hyperbole homoesis A 5 per similitudinem ? 8 typiiii A typhyi B typliys M. cf. Charis. p. 243 celeris Charisius celeres feccres B facerae A 10 tundentes M. Verg. Aen. III 538 12 ad] Fcrg. Aen. V 35 miratu 14 ferlur] Verg. Aen. XII 687 apruptum 19 ambo] 16 si] Verg. Aen. XI 368 Verg. bucol. 7, 4 21 pelagus] Verg. Aen. V 8 23 insequitur] Verg. Aen. I 105 24 quae a] quaedam acoluthae B 26 typhyn acoiuthe typhin curru auriga 27 et om. celeres facere B Charisius cursu communiter om. Charisius 29 cum 28 guberna cumque B. Enn. annal. III 160 ed. Vahl. cf. Charis. p. 244 magna Charisius magno ABM, om. <; equos ? et Charisius equo vi om. ABM, add. Charisius acolulhe 31 anacoluthe uerlice 32 uerticem
syneiigdoche 4 a om.

ABM

ABM

BM ABM

AM

ABM

AM

AM AM

AB

AB

ABM

AM

GRAMMATICI LATIXI

I.

30

458
p. r)3.

DIOMF.niS
51
1'.

Hc
sio ct

caluchicsi.

Calacliresis
iilieni,

est
id

iieccssaria siiuilium
diclio

pro

propriis aluialteriiis
illa

iisiirpatitt

ii<miiiis

est
liaec
,

deficiens

pruprietate
(|uod
,

uonien usiirpans

(luasi

iiropriiini.

metaphora

(hstat,

\oulia

cahulum
lur;

halienti largilur,

haec

[et]

quia non habet proprium

cuin

aheno
ille

ul parricida diciliir qui

sil qiii

fratrem vel sororcin occidit,

pioprie

parricida
Dfc
latis

patrem

occidit.

metalepsi.
diclio
II

Metalepsis est per transsumptionem dictionum proprief(iadalim

dilalio,

homonymiae ad propriam signiGcationem de-

scendeus, ut

speluncisabdiditatris;
ah
in
alris
eiiiin

lo

nigrae inlelleguntur, cx nigris tenebras habentes, et per hoc

praeceps proCuudae.

De nielonymia.
ab
alia

Metonymia

dicitur

transnominalio.

est
fit

aulem

dictio

piopria significalione ad aliam piopriam Iranslata.

sic,

autem modis
i:,

sex: per id quod continelur id quod continet

crateras magnos statuunt

non enim vina sed crateras coronant
continet id quod coulinelur
sic,
,

el

vina coronant;
per
id

in

quibus vina sunt:

quod

caelo gratissimus amnis

pro
dis

qui

caelo
sic,

conlinentur:

per inventorem

doininantemve inventum

20

subiectumve

sine Cerere el Libero friget Vcnus;

vult

enim pcr Cercrem panem

iiitellegi,

per Liberum viiiuin,

per Venerem
sic,
20

concubitum: per inventum subiectumvc inventorem dominautemve

vinumprecamur. nam
per efficienlem id quod
efficitur

hic deus praesens adest:

sic,

'melior remis'; non enim remis

fit:

eam

infert sed velocitate

quae per remos

ab eo quod

fit

id qiiod

facit

sic, 'frigus

pigrum'; item

maestumque timorem,
jd

est qui

maestos

facit,

hoc

est tristes.

3o

De antonomasia.
lur,
significalio vice

Antonomasia

est pronominalio
et

pro proprio

alio uti-

nominis posita,

vocabulum quod sine nomine posianlonomasia modis Iribus, aut ab

tum

loco eius fungitur.

ducitur autem

animo aut
1

a corpore aut extrinsecus: ab

animo, ut

similium pro piopriis ? similium proprius similium propria 2 alieproprietate g proprietatem 4 habenti Charisius et Isidorus I 3(5, 6 quod habet s habcl et om. Charisius et Isidorus 8 discen5 ut paricida (lcns 10 speluncis] Verg. Aen. I 60 abdit 13 Metouimia est dicilur 14 ad aiiam impropriam Caesarius ad aliam proximitatem Charisius 15 contenetur id 1(5 grateras ABM. Verg. Aen. VII 147 quod conlenet instatuunt 17 gratesunt om. ras 19 caelo] Verg. Aen. Vlil 6i 20 contenentur 22 sine] Tei\ Eunuch. IIII 5, 6 24 sic om. 25 uinumque Caesarius. pracamur Plauli nomine versum citavit Servius in Verg. Aen. I 724 praecamur precenun s 20 melior] Verg. Aen. V 153 27 fortasse eum pracfcrt 29 maestumque] Verg. Aen. I 202 propria 30 faciet faciat 31 pro om. B.M alia siguificatione (oto. utilur) dicitum 33 ducitur A corr. dicitur
nis

ABM

ABM

AM

ABM

ABM
AB

ABM

ART. GRAMM. LID.

II
p. 451. jj

459
1'.

magnan m us q
i

II

Anc

Ii

ad cs

id est

Aeneas: a corporc, ul

id est Ciipidinem

ergo his aligcrum dictis, item 'ipse arduus'

;

*.
est

llem de antonomasia.

Antonomasia

vocabulum quod sine nomine

et intellegilur

positum loco eius fungifur, ut est

neas;
1|

^arma virumtjue',
dicitur
ct

Aeitem

itcm

domitor maris

inlellegitur

Ncplunus;

*ipse arduus'.
10

Imius spccies est cpithcion.

est

aulom epithcton prac-

posita dictio proprio nomini aut ornandi aut dcstrucndi aut indicandi (ausa.

ornant cpitheta, sicut ^dia Camilla'; destruunt

sic,

scclcrumque inventor Vlixcs;

indicant sic,

Laiissacus Achilles.
sumuntur aUtem epilhela modis
15

Irihus,

ah animo, a corporc, exlrinsccus:

el

ah

animo

^magnanimus Anchisiades'
a corpore sic,

*contcmptor divum

Mezenlius':
et

^pulchcr lulus'.

aligcrum dictis adfatur Amorem cxtrinsecus quac summUur in plurcs specics

ah aclu, ah cvcntu:
ut
a

divi-

duntur.
20

dcsccndunt enim a loco,

loco,

ut

Vlixes

dicilur Ithacus aut

Pdasgus;

ah actu,

'^Acneia nutrix' Caieta;

plus minusvc pronuntians
dicto

ah

eventu, ut ^insula dives

opum'

Tcnedos.

gis

De synecdoche. Synecdochc est dictio quam significans. modo enim [a] toto

ma-

pars intcllcgitur,

modo

partc nominata totum accipitur: a toto pars, ut

jh

ingens
non enim totum pelagus
pelagi, id est fluctus; item
fuisse
dicitur

vertico pontus;

quod navem excusserit scd pars

fontemquc ignemque fcrehant:

a partc totum, ut
30

h
a

a u

l i

cr

p upp e

que
a

uac puhesque

u oru

puppihus enim naves

significat,

puhe totos homines.

3 ergo] f^erg. Acn. I G03 4 ipse] 1 niagnanimusquc] T'\-rf/. Jcn. V 407 Verg. Aen. III 619. ipsc artluiis. exlriiisecus ut (Vcrg. Aen. I 475) iufelix puer atque impor congressus Acliilli. Antononiasia ? supplenienlo lacunae quam indicuvi a Donato arma] Verg. Aen. I 1 intelligilur ? intelp. 177(5 el Isidoro I 30, 11 pelilo lcgatur 7 domitor] Verg. Aen. V 799 9 dictio Donatus dislinctio A disdira B. Verg. Aen.Xl 057 10 dia 11 scelerumque] Vertj. tiiitio B, om. lariseus B. Verg. Aen. II 197 Aen. II 104 13 larisseus 15 magnanimis coatemptor] Verg. Aen. VIII 7 ancliisiade B. Verg. Aen. V 407 17 aligerum] 19 Vcrg. Aen. I 003 18 pulcher] Verg. Aen. V 570 VII 107 VIIII 293. 310 discendunt 20 Itliacus] Verg. Aen. II 104. 122. 128 III 029 pelagus AB. Aeneia] Verg. Acn. VII 1 Verg. Aen. II 83 21 insula] Verg. Aen. II 22 25 24 nominata totum g ct Charisius nominata taxotum nominatam tum ingeus] Vcrg. Aen. I 114 26 dicit nautam excusserit Buschius navem p.M-iissorit Charisius 28 fontemque] Vcrg. Aen. XII 119 30 haut A aut BM. Vcrg. Aen. I 399 pupcsque tuc, nuuesque tuorum A pupcsque tuorum

ABM

AM

AM

BM

ABM

AM

pupesque eorum

B
30*

460
I.

DIOMEDIS
155.
51)

V.

De onuinulopoeia.

Onuniatopoeia csl dictio confi^^urata ad

iit

iiiiilandain

vocis confusae significatiuneni,

tinnitusque cie

et

matris quate cyinbala circum * claugorque tubaruin;

aes tinnire
et

item ut diciinus valvas stridere, oves balare,

milia.

celera

liis

si-

De

periphrasi.

Periphrasis est numerosior

circuniloculio
fit

dictio,

dictionuni cultu

in

uni-

versa rei signilicatione congregatio,

cum
rei

loiigiore ver-

borum ambitu rem describens, quae

est aut vitandae

ornaiidae
rei

causa

quae pulchra
lo

quae

tur||pis

est:

ornandae

causa, ut brevitatem splenbrevilatem

splen-

dide producat;

vitandae, ut foeditatcin circuitu devitet.

sic,

dide producit

iam prima novo spargebat lumine terras Tithoni croceum linquens Aurora cubile,
et
potuit

enim dicere

'iam lucebat' aut

*dies

ortus erat'.

foedilalem cir-

is

cuitu devitat sic,

placidumque petivit
coniugis effusus gremio per niembra soporem;
hoc enim circuitu
evitata decenter obsceniiale ostendit

concubitum: item
20

sit

nimio ne luxu obtuusior usus genitali arvo et sulcos oblimet inertis;

significat

hoc enim circuitu

conceptum
in

difficilem feminae.

De
latio

hyperbato.

Hyperbaton est

eodem sensu perlonga

sed

dictionis di-

et transgressio

quaedam verborum ordinem turbans.

dialysis sive parenthesis,

hic

tropus
vel, 25

generalis est.
ut

huius enim species sunt quinque,

anastrophe,

diacope

quidam, tmesis,

synchysis, hysterologia.

ana-

strophe est inversio dictionum contra rectum ordinem orationis et duorum

verborum ordo praeposterus nullo interposito extrinsecus verbo, ut

transtra per et remos;

est

enim ordo per Iranstra:

item

'lupi ceu*.

diacope

est

sive

tmesis

3o

diduclio conpositae dictionis interposito extrinsecus verbo,

ut

septem subiecta
cum
iungi

trioni,

debeat

septemtrioni.

dialysis

sive

parenthesis est interposita

ratiocinatio divisae sententiae, ut

2 ut tinnitusque cie et matris quae te cimbula circum tinnitus aeris stridor baibacrepitus fulminum. in XII {Verg. Aen. XII 922) nec fulmine tanti dissultat creclangor tubarum conceptus tibicinum uel auium clamore codex Lavantlnus 24 pitus. 3 tinnitusque cie clangorque A tinnitus aeris clangorque BM: Verg. geory. 13 4 clangorquej Very. Aen. II 313 XI 192 5 aes a aues IIII 6-1 spargebas B cuuile AB cui uile 14 liquens et] Verg. Aen. IIII 584 17 placidumque] Verg. Aen. VIII 405 18 effosus A infusus Charisius p. 245 sopor AB soror 19 et uitata AB Claudius Sacerdos p. 44 Isidorus I 2C, 15 20 nimio] Verg. georg. III 135 23 perlonga s per longam 29 trans30 per transtra et per remos Charisius lupi ] Verg. tra] Verg. Aen. V 663 31 dissectio Caesarius 32 septem] Verg. georg. III 381 Aen. II 355

rum

ABM

ABM

ABM

M
ART. GRAMM. LIR.
t

II
p. 45. 57

461
1'.

so c

()

nam q

II

c o

mn

ni

pa

e ye

I)

cum
item
5

sit

turba ducum, sic incipiens hortatur ovantes; ordo tum socios liortatur ovantes, namque eum stipata

tegebat:

Aeneas, neque enim patrius consistere mentem passus amor, r. a. n. p. A.

ordinandum
sis

est sic,

Aeneas rapidum ad naves praemittit Achaten.

synchyut
d.

est

hyperbaton ohscurum,

hoc

est ex
d.

omni parte confusum,

c.

vina bonus [cadis] quae

10

o.

A.

I.

T. d.

a.

e.

cum

sit

ordo,

dcinde

heros

|I

dividit

vina

quae

bonus Accstes onerarat

cadis et de Trinacrio htore abeuntihus dederat: item

tris
et cetera;

notus abreptas

in

saxa latentia torquet

a.
i.

cuius recta conpositio est tahs, tres notus

latentia,

s.

t.,

saxa

me-

diis fluctibus
15

quae Itah aras vocant, dorsum inmane mari summo.

[de hysterologia]

hysterologia cst vel hysteroproteron

cum

id

quod primum

esse debel secundo ponitur loco,

ditur, ut

sensuum ordo praeposterus, * post redu.

postera Phoebea lustrahat lampade terras

prius est
20

A. p. d. u.

enim

ut noctis

umbra

discedat,

deinde sol oriatur: item

et torrere parantflammis et frangere saxo. De hyperbole. Ilyperbole est dictio fidem veritatis excedens
tentia]

[sive

sen-

augendi minuendive gratia:

augendi,

ut nive

candidior,

velocior

Euro: minuendi, sicut tardior testudine leviorque fohis; ilem ut

25

extraclam puteo situlam quj ponit in horto ulterius standi non habet ipse locum;
item ut est apud Vergihum
illa vel

intactae segetis per

summa

volaret

3"

gramina nec teneras cursu laesisset aristas, vel mare per medium fluctus suspensa turaentis ferret iter, cursu non tingueret aequore plantas.
De
allegoria.

Allegoria

est

oratio

ahud dicens

aliud

significans

per

similitudinem aut contrarium, ut apud Vergihum

c. Verg. Aen. XI 12 tenebat 2 ortatur ortatum B 3 ortatur 5 Aeneas] f^erff. Aen. I 643 6 rapa AB v3.\>iA\x'm. ad uaues pracmittil Achatem s 9 vina] rerg. Aen. I 195 vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes Litore TrinaTj m 10 cheros crlo dederatque abeuntibus heros Dividit 11 12 tres AB. Verg. Aen. I 108 item <s iterum AB iterum m. abrectas AB a i t a B 14 niaris summo AB mari in 13 utres AB ut tres. 1

cum

BM

ABM

AM

uel cum sensus ordo praeposterus redditur g. lacunam. qua tertiae de/initionis initium excidisse videlur itidicavi: 18 postea yV/. Verg. Aen. IIII 6 ordo ergo cf. Claud. Sacerd. p. 42 postera Phoebea histrabat lampade terras Humentemque Aurora polo dimoverat unibram

summo

BM

ABM

AM

maris summi Charisius

10 sensus

ABM:

AB

sic fhibea 23 sicut 20 et] Verg. Aen. I 179 folia foorto foHo ? 24 extractum M. cf. Charis. p. 246 25 loco 29 iluctu suspensa tumenti s 30 cursu non] 26 apud Vergilium] Aen. VII 808 apud Vergilium] georg. II 542 celeres nec s aequora 32 contrariam
lia

BM

ABM

AB

ABM

ABM

462
p. 467.

DIOMEDIS
js P.

ct ia)n
si|^nifical

lcmpiis cquiuii ruinantia

iteni

solvort.- cullu;

cnini

carmcn cssc liniendum:

nou
natis

ciiiin

M.Tcccnas, pelagoquc volans tla vcla patcnli; aiiclor navigationem quam ilicit vull intcllc<(i sed ravorcin Macccad ranninum consunnnationcin. luiius iropi spccics siint soptcni liac,
aiili[)hrasis

-,

ironia

acnigina

chancntisinos
j,Ma||vilalc

parliocmia
in

sarcasmos

astisino.s.

ironia

est

oratio

itroniintialionis

contrariiini rcdigcus

scntjuiu

vcrborum, ut

egregiani
hacc enim sententia,
laudantis: itcin

v.

1.

e.

s.

a.

r.

nisi

graviicr

pronuntietiir,

non viluperanlis

eril

sed

i'i

mc ducc Dardanins Spartam cxpugnaxit adultcr?

hanc
nisi gravitas

pronuntiationis adinverit, conlitcri videbilur qiiod negare

ut bellum dicilur,
et

contcndit.

antiphrasis cst dictio c contrario significans,

cst honuin,
ct

quod minime
mutat
cst

lucus,

quod mininic
qiiod

liiceat,

Parcae, quod
el ad-

'>

minime parcant.
fectu

hacc ab ironia

dilfert,

ironia

pronimtiando
rci

significationcm,
o])scura
allcgoriac

anliplirasis

vcro

divcrsilatcm

nominat.
dictio

acnigma

scntcntia

pcr occultain
aliud

similitudincm

rernm,

obscurilatc
tegit

non

intcilegibilis.
,

cnim palam ostendit aliud

20

pcr obscnram diversitalem

ut
gignitur ex
et

mater

me

genuit,

eadem mox
in

me;

cum

in aquam resolvi: creta ligneo in campo, ubi caro humana ossibus liidcbat'; cum significare vult salcm in salino fictili charicnfnisse, quod super mensam csset, in qua manus talos iactabat.

significet

ex aqua

glaciem

concrescere

rursus

item ut

'mare concrctum

.'o

lismos est Iropus quo dura dictu gralius proferiintur,

grata suut

dictio

pcr ea
quis

quae
nos

auribus aliud significans,

ut

cnm intcrrogamus num

usurpatio

quaesiverit ct respondetiir ^bona salns' vcl 'fortnna', qiio intcllcgitur

nemincm
3

nos quacsisse.

parhoeinia

cst

vulgaris proverbi
sigiiificatur

rebns tcmpori-

busquc adcommbdata, cum aliud

^

quam quod

dicitur, ut

adversum stimulum calccs;

'^cocta

cf

ut

numcrabimus
et

exta',

cura significet ex evcnlu sciemus.

sar-

casmos

est plena odiu atque hostilis inrisio per figuram enuntiafa,

ul cst

cn agros

quam

hello, Troiane, pctisti

33

Ilesperiani metire iacens.

astismos est tropus multiplex numcrosaeque virlutis.

namque astismos pu-

2 significat tramposuil 5

finiendum hoc loeo omis.ta pnsi 5 consuiTimationcm hahcnt ARM, pcuolcns B dat JiM 3 Maecenas] Vet-g. fje.orfj. II 41 pgregiam] Verg. Acn. IIU 93 ogregiam vcro laudcm ct spolia ampla tonti ei refcrtis 10 liacc /? iiic 12 mc] Vcrg. Acn. X 92 14 c 27 eccc habemus in Afra10 adfcclum ATiM 25 in qiia iii (|uain .-/ num quis iih! <]uac-,iii?' cl ilie scrvus 'bona fori)io. interrogat scrvum aduicsccns quod 29 prouerliii B.Jf tiina', )d cst nullus Pompeiiis p. 477 sq. 28 quo 33 adque A Sl adversum] Tcr. Phorm. I 2, 28 32 numerauimus AB.VI 31 cn] Ver(). Aen. XII 359

AM

BM

AM

'

AB

AKT. r.RAMM. LIB.

taUir
tiim
((ni(l(|iii(l
II

H
p.,ijx.
:>[i

4a:i
p.

simplicilate nistica caret

allcg(jriae
ciini

ct

faccla

sali.s

iirl)aiiitalc

cxpoli-

cst,

specics

urbanitatc ninltiplcx,

ut

csl ainicl

Vcr-

giliiun

(jni
.-)

Bavium non

atque idem
(ligerc et
in
u
(1

odit amet tua carmina, Macvi, iungat vulpes ct mulgeat hircos;

ilcm nl MMiilij)i>ns ciim

Ium-,

vcllct Persas in suam j)oteslatem rccxcrcitum misisset, scripsit milites a sc

cr
i

m
10

ss

(j

np

sse

cos

se

onc

vexar

i ,

1)

on oru

essc in

tali

tcmpore subvenire'.
llomoeosis est minus notac
ct ignotae
rei rei

De
rei

homoeosi.

per similitudinem cius

quae magis nota cst deinonslratio

est

por simililudinem eius

icon
sive

quae magis nota

charactcrismos
,

descriptio.

Iiuius

species

sunt trcs liae,

dcscrij)fio

parabole,

j)aradigma.

icon

est

figurae alicuius

expressa vel personarum inter se eorumve quae pcrsonis accidunt conpa15

ratio

ut
s

umcros

II

e deo s

li

et

omnia Mercurio similis.

ilcm
20

talis

Amyclaei domitus Pollucis

lialxMiis

Cyllarus.
hic enim

equus equo conparatur,

parabole est rcrum aut

fit

administratio-

num
lum
25
,

genere
ut

dissimiUum

conparatio.

autem

modis
D.

octo:

per

habi-

qualis in Eurotae ripis

et cetera;

a.

p.

i.

C.

e.

c.

per magniludinem, ut

ceu duo nubigenac cum vertice montis

per folorem, ut

a.

a.

d.

C.

Indum sanguineo
30

veluti violaverit ostro

siquis ebur;
per vocem, nt

clamores simul horrendos ad qualis mugitus f. c. *. a.

t.

s.

t.

sati.s rbanitalc expolitum cst B 2 apud Vcrgiliuni] hucol. 90 adquac .-/ 5 adquc 6 Philippns] Demosih. 4 qna bauinm A quia auium 10 De liomocosi oiu. Oritas Chari.nus ucilit Persas Philipp. lll p. 114 12 discriptio 13 discriptio 14 accedunt ABM. 16 os meros. 18 omnia] Verg. Aen. 1111 hos nlinmcrosq adeo B. Verg. Aen. I 589 adeo amo ct lei amohaeclei 21 scylla20 talisj Verg. georg. III 89 558 22 aut om. 25 qualis] Verg. Aen. 1 498 qnalis in Enrotae ripis rns crbota eripias. a. c. c. d. c. et cctera A ant per inga Cynthi Exercet Diana choros 27 ceu ] Verg. Aen. cruotaae ripis accde et caetera eruota eripis et cetera VII 074 ceu duo nubigenae cum verticc montis ab alto Dcsccndnnt Ccntanri a. a. 29 Indum] Verg. Acn. XII 07 30 cbor A 31 nt om. om. clamore clamorem M. Vcrg. Aen. II 222 clamores simnl horrendos 32 claniores ad sidera tollit, Qnalis mugitus, fngit cum saucius aram Tanrus horrendos horreudo 33 mapritus cat

qiiidquid Donaiiis qnia siquid

ABM

faccta

facet ant sa(is supeinanitate cxpolitnm et

AB

BM

AM
)

',\,

ABM

AM

ABM

AM

ABM

ABM

ABM

AM

464
p.
i.vj.

UIU.MEUIS
ijii.r.

per similitiKlinein, ut

qiialis
per energian, ut

apes aeslate nuva

p. f.

r.

e.

s.

s.

I.

in
i

segetem veluti cum flamma fureutibus austris

(1 i l

nci

per altitudinem, ut

quales aeriae liquentia flumitia circum sive Padi ripas;

per alfectum, ut

sicfunereprimo
attonilae patuere domus, cum corpora nondum couclamata iacent.
est et conparalio per rfwsiuiililudinem et hahet

10

vim pracferendi

ut

non
et ul

sic

agyeribus

r.

c.

s.

a.

e.
15

non tam praecipites biiugo

in his

c.

c.

c.

cnim praeponuntur ea
exempli
:

||

quae rfjssimililudine conparantur.

praeleritae
,

paradigma

esl enarratio

vel

rci

relatio

signilicans
p.

adhorlationom
A.
'

dehorlationemve
ilem

adhortationem

ut

'Antenor

m.

e.

et

celera;
>

'Pallasne c. c. A.' el dehorlationem, ut an non sic Phrygius penelrat Lacedaemona pastor:

an non viderunt moenia Troiae Neptuni fabricata manu considere in ignis?

dehortationem,

DE CONPOSITIONE
Quoniam de conpositione, quae gratiam
superius iam
coepisse loqui
orationis inluminalam exornat,
et et

o^

videmur,

subiungamus quoque

quem ad
ad oratoita

modum
rias

fiat.

etenim hanc tametsi prosae orationi convenire

perlinere

virtules

artium rhetoricarum praeceptores

adserunt,

ut
30

auctoritfis

Tidliana testatur, tamen,

quia et particulam attingit artis gram-

maticae, huic etiam adplicare pro simphcitate ingenii non absurdum putavi.

2 quali apes

qualia per

BM.

Verg. Aen.
p.
r.

I
1.

430 qualis apes aestate nova per

3 per energian (enerVerg. Aen. II 304 5 iucedil 7 qua10 sic] Lucan. Pharsal. II 21 lis M. Verg. Aen. VIIII 679 8 ripis ? 11 tacuere Caesarius actonitae domos B 13 est et conparatio per dissimilituJlorea rura Exercet sub sole labor
e.
s.

ABM

giam A) ingentem

ut ueluti

ABM.

BM

uim praeferendi corfea; Zaj;nft'nM5 24 similitudinem v4.ff.>/ perfeproferendi uerum ? 14 non sic] Verg. Aen. II 496 non sic, aggeribus ruptis cum spumous amnis E.xiit ric. ae riae r. i. c. a. e. 16 nou tam] Verg. Aen. V 144 uon tam praecipites biiugo certamine canipum Corripuere 17 simiiitudine siniilitudinem similitudini A 19 Antenorj Verg. Aen, I 242 Antenor potuit mediis elapsus Acliivis 20 Pallasne] Verg. Aen. I 39 Pallasne exurere classem Argivum 21 at non sr. Verg. Aen. VII 363 frigius frigiiius . / penetra iacaedemona paetrat lacaedemonas petierat rac lacedemona A 23 aii] Verg. Aen. VIIII 144 24 consedere corcdere 27 superius posl 26 coiipositione conlocatum in 30 attinguit huc transposui
et

dincm
rendi

liabet

ABM

BM

ABM

AM

ART. GRAMM. LIB.

II

465
p. 400. Gl P.

nam
tes

structurae observatio biperlita tam ad oratorias virtiiles

quam ad

par-

grammaticas perlinet.
ex commatibus, ex commatibus

et

alterum quod ab

genere

rhetorico

trabitur

trina ratione colligitur,

et est

primum incisum; hoc Graeci comma nomi-

nant:
speliant:

boc
et

est incisis,

membrum
artis

fit,

quod

iUi

colon ap-

coHs periodus constat,

qnam

nostri

conpre-

hensionem dicunt.
ad pedes,
struitur;
si

alterum ad olficium

grammaticac refertur, hoc est

orationis

quidem adsumpta pedum imagine omnis

illud

clausula

quod genus [hoc] possis grammaticum,

rbeJoricum magis

dicere.
10

Sed quia conpositionis pars quam ad artem grammaticam pertinere

diximus pcdibus constat,
pellenius
variis

statuendum

est

quo quemque corum nominc apsunt

enim vocabulis traduntur.

brevibus,
I|

ergo

quattuor pedes e

binis syllabis,

octo ternis:

spondius longis duabus, pyrricbius,

quem

abi
e

pariamituni
15

v(caut,

iambus brevi

longaque,

huic

conlrarius

longa et brevi trochaeus.

in

his vero qui ternas

syilabas habent dactulum

longa (iuabusque brevibus,

lari

huic temporibus

parem sed retroactum appelfacit

constat anapaeston.

media inter longas brevis

est creticus.

amphimacrofi

sed
:

frequenlius eius
cuni (bjas
20

nomen

longa inter breves amphibrachys

at

longas praecedit brevis,

baccbius; huic adversus longis brevem

tres

praece(I(nitibus

palimbaccbius

erit.

breves trochaeum,
tres

quem

tribra-

cbyn volunt dici qui cboreo trochaei

son
eflicient.

nomen inponunt,

longae molos-

Cunponitur igitur
cola periodos.
25

et

struitur
,

omnis pedestris oratio verbis * commata

colon

comma

incisum
,

membrum nominamus

periodo

pl-i-

rima nomina dat Cicero

nem
vir

circumscriptionem.

ambitum circuitum conprebensionem continuatioin verbis observandum est primum, ne a maiorioratio.

bus ad niinora descendat honoremque perdat

esl

melius enim
ibi

dicilur

oplimus quam

vir

optimus

est.

hoc multo magis

custodiendum
coniungatur
a

est ubi singula

30

verba sensus

babet,

cavendumque ne
et illa naturalis

fortiori

inlirniius,

ut sacrilego fur,

homicidae corruptor.
sit

namque sensus omnis

observatio,

parvo in maius debet insurgere.

tura

ne iunc-

verborum cacenpbaton sonet, qnale

et

est

numerum cum navibus

aequet.

illa

quoque conpositio fugienda, ut syliabae duae pluresve quae priorem

in

35

sensum terminant

prima posterioris sensus parte ponantur,

3 colleg-itur ad om. ABM, add. z 16 retroactum Quinlilianus rectoactum
Irahit

trahitur B 2 ad geiiere AiM a genere B 22 efficieiU Quintil. insl. VII 11 4, 7<) 10 Sed

AM

ABM
11 est

om.

eorum om.

ABM

20
,

tro-

chaeMm om. ABM, addidi ex Quintiliano: eum quem tribrachyn uoluut dici cui et uerbis 23 Conponitur 24 periodos Isidor. II 18 choreo nomen imponunt ? commatibus colis pcriodis ?. lacuna quam indicavi videntur quaedam excidisse, quibus 24 perihodos A periodus vcrba in commuta cola periodos iungi dictum fuit perihodos A 25 Cicero] Orat. 61, periodo QuintiUanus VIIU 4, 124 periodos cavendumque 29 habet A.M es*. B habent s 31 in204 27 discendat 33 et] 30 infirraius Quinlilianus infirmus sur<^'cre Quintil. VIIII 4, 23

BM

BM

ABM

Verg. Aen.

193

aequat ?

460
|..

DIOMKDIS
ii;i.
1.2
I'.

o Tort
st'(l
iii

II

iia

tain intlain
iiiiictui-a(|uo

iii

coiisiih! Honiaui.
niaiiis

('oiiposilioiH;

vcrborum

siuiiiuni

niaion|uc

(iira

cst.

lil

aulcni

cx coniuuclioae verburunj comina, cx coirmiatibus cohm, cx

colis

pcriodos.

coinma cst,

ut

mca

fert

ojiinio,
talc

scnsiis

non cxplcto nu(luo

nicro
lui
,

conclusus, plcruin^iuc

pars

mcmliri.

cst

cnim

Ciccro

iili-

-,

'(lonius tibi
lil

dcerat?
cst

at

bahebas.
verbis

pecniiia snpcrabat?
'dixiiiius,

al

cj,'.cl)as'.

autein ctiam

sin;.HiIis

iucisum,

tesles

daro volumus'. incisum

inines';
sc

diximus.
iiibil

mcmbriini autem cst scnsus *

efficicns,

scd a tolo corporc abriiptus el per se

||

'o

callidos

bo-

pcrfcctum est, pcs et

manus

et

vim non babct, ut pcr m rcmotum caput: 'o rem excogitatam'. quando crgo incipit
sed
a ceteris

corpiis

esse?

cmn
ct

venit

cxtremn conclusio,

'qiicm qiiacso nostrum

(^iccro

fcfcllit id vos ita esse facturos?'

ilaqiic f(Tc incisa
alii

quam

brevissimam

piital.

mcmbra multa

sunt et conclusioncm utiquc dosidcranl.

i.-,

sic, coinma cst iuncturac finitio, *elsi vercor iudices'; itcm allclum comma, *ne turpe sit pro fortissimo viro diccre incipicntcm timcrc': iam factum csl colon, id cst membrum, quod intcllectum

scnsui praestat.

dcinde sic ex plurimis incisis membrisquc

fit

pcriodos

iii

extrema
pcriodos

illa

'veterem iudiciorum morem requirunt'. autcm non longior csse dcbct quam ut uno spiritu proferatur.
clausula,

inodum

eius

Cicero qualtuor senariis vcisibus

terminavit.

non

nulli

vero

duo gencra eius csse dicunt,

ainbitu circumducitiir;
pliires

unum

simplex,

cum

sensus unus loogiorc

et incisis,

altcrum quod constat ex membris

quod

scnsus babct,
scd tamcn

'adcrat ianitor carceris, carnifcx practoaperla ut inteliegi possit et

ris'.

ita sit

memoria

coutineri.

2:,

lunctura igitur apte convenirc ct sinc hiatu verborum construi debct,

quod non

alitcr

cfficitiir

quam

si

fuerit

observatum.

scd baec obscrvatio

duplcx est, altera quac ad pcdcs refertur, oltera quac ad conprehensiones,

(piac ipsae efficiuntur cx pedibus.
calis

item ne praeccdentis verbi cxtrema vout

si

vocalcm primam inhdat vcrbi sequentis,

hiat

dicas

'aere ernit'

'illiso

incumb^t' 'fore omnia' et simiha.

niorquc
^illi

enim iunctura, quac

adplicarentur,

structior ple-

fieret,

si

consonantes vocalibus
*

*aere

mercatur'

tolus incumbit'

fore cctera'.

magis autem slructura patet,

cum
24

in

0]

ndscripto Ciccronin nominc citavil Quiniilianus

inst.

VIIII 4, 41.

Xf

1,

na-

tain om.

ABM

aild.

et Quintilianus

pcrliioilos

pcrhihodos

comina

7 diximns] no14 (lcsidcram Qmntil. \\\\\ \, 122 5 Ciicro] Orat. 67, 223 scnsns nnmeris 22.) 8 noluimus <s iii Corncliana Sfcnnda Ciccro Orat. (w, o calidos B. conclusus ('aesariiis secutus QuinlUianum l. c. 9 adruptns AB 13 fc11 capnd A 12 quaeso Cicero ct QuinlHianus fjuasi Cic. l. c. 15 alii 20 proCcfillit A rcfellit ita nos csse s id ilu iios csse Caesariiis rittnr Isidor. II 18 ctsi] Cic. pro Mil. 1 18 praestat Isidorus praestet AB \f ItJ ueierom consuctudincm fori ct pripraebet g iit sii AB perhiodos A 21 inodiiui sliniHU indiciornm moreni miniinc uidcm Caesarins 20 piuliiodos A Ciccro] Orat. G6, 222 25 contiucri Quintil. VHII 4, 124 24 aderat] Cic. in 27 scd 30 indiVerr. act. sec. V 45, 118 29 pcdiijus Qidntil. VIIII 4, 121 includai ? 31 fere omnia sr cat
stra

ABM

ABM

ART.
sc

Gnxm.
Tlicbaii

LIH.

H
i..

J67
lyj.
>>',

V.

longae

voc.ilos

incidimt,

ul

Acgypliao,
(juasi
'illi

profiigo

Aciicac.

scd

Iiabcnt
lonj,^i

qucndani

canorcrn

pronunlialionis,

ncylcj^cnlcni

<Iccorcin.
si

niapris

cuin brevi iungiLiir, 'acrc emit'

'^ai-nia

incubuit', <(uani

duai;
|]

])revcs iungantur, 'acrc cxutiis'

.)

abiccil'.

iluriinuni vcro auclorilatis ct

si

jiondcris linl)ent

longac,
si

cclcritalis

brcves,
cxultant.

quac

misccutur (|uibiisdain
([iiac

longis,

currunt;
insurgunt,

conliniiantur,
a

acrcs

c\

brcvibus

ad

longas

leniorcs quac

longis

in

brcvcs

dcsccndiinf.

o[)tinic

incipitur a longis, recte aliqiiando a brevibus, ut

'novum crimcn

G.

C'

lcnius a diiabus,
10

ut

'animadvcr ti iudiccs'.
scd
vcnil
et

clausula ((uoquc c lonbab(,'a(ur indilVcrens

(jiiia

gis

nrmissima

est;

in

brcves,
[^ro

quamvis

ultinia.

ncque enim cgo ignoro

consonans

in finc

longa accipi bicvcm,

inscqiiitnr

vi-

detur aliquid vacautis temjioris ex

co

quod

accedere.
"^iustiim

fugicnda
cst'

quoque
similia,
1.^

est

et

inlisa vocali, '^bonuin

aurum'

cnim

ct

quac deformant orationis intcgrilatcm.

ct

itcm cx consonantibus qiiac

vitanda
imictiira cst,
Iiaec

in

sc incidentes stridcrc

quasi rixari

videntur

ut

Scxlus Uoscius, ars studiorum, rex Xcrxes, crror Romuli.

dc vcrbis,

poterit, sic

quorum cxcmplo iudicium ctiam de ccteris vitiis quac cavcnda suiil ficri tamcn ut liacc diligcntia non anxic sit pcrscquenda sed usu et exercitatione duccnda, ne nos in verbis niagis quam in rcbus tcneat occupotiusque
in cst
iit

2opatos;

se

ultro

offerat,
iii

quam quae

sollicitc

refcratur.

ceterum

commatibus

et

iu colis et

periodis conponcndis strucndisqui;

prius sensibus, tunc deinde verbis ordo tribuendus cst, ut non tantum de-

core sed eliam viribus impleatur oratio, ut Cicero in .\ntonium

frustis csculentis
25vit'; item in Verrcm

'vomens gremium suum ct totum tribunal implcVuius, ut adulesccntiae maciilas ignomi-

30

niasque praetereani, quaestura, primus gradus Iionoris, quid habet aliud in scse nisi Cn. Carbonem spoliatum a quacstore suo pecunia publica, nudatum, inquam, a quaestorc et proditum consulcm, dcsertum exercitum, rclictam provinciam, sorlis nccessi tudinem religioncmque violataui?' huius pcriodi
conpositio decoratur adeo ut, siquid solvere et conmutare
volueris,

pereat

omnium rerum atque verborum

1

et dignitas

et potestas.
||

AM 6 AB an M quae AB atres cx quibns M discendunt uiorcs ABM

sic
si

iiiccduut

4 pluinmiim

12 acccdcrc Quin/il. VIIII 4, 91 continuantur Quintilimiu.t comminuantur alacrcs quae s: ad g et Quintilianus a

sr/q.

.si

AHM ABM
c
1

B
l<v

acrcs

7
(iim

-''/

8 novum]

leiiius

Buachiua lcuibus

ABM
inccdcnlcs

pro fAij. 1 GC A animatucrti B. Cic. pro Cluenl.

Cir.

M
(>:$

il
rieri

acccpi
<;

AB.U
18 scd

poterit

1.5

quam g
24

21 pcrihodis
frustris

19 duccnda om. 23 sct ctiam

BM indicentcs AM 20
A

o nvi.

17

ficri

potuit

ABM
uinum

AM
25
in

acsculentis

e.Kcnientis

in

quaniquc B quamquam Antonium] Philipp. II 2.^,

AM
A
.')/

redolcntibus 5 ignominiasquc
princ.

Verrem]

acl. pr.

4, 11

cxcolcndis adulisccntiae

csculcntis

ii

macula signum

iniasqiie

ABM
=r

AM
minus

niaculas
L^rauis

26 quaestnram

qiiac structura ininus p^radns

slructiiram

qnidnani Caesarinx

20 prouintiam AB 31 conpositiouc AB.If

'11 \n S(> j 30 nccessilatcm

minus gradiis quid] nisi sic in carbonom

(piicfpiani cd.

ABM

2S pnplica
ijni

siquid a siqnis

ABM

rclcgioiicmqne rclcgioncm pacreat B parcat

AM

468
i>.

DIOMEDIS
nii.

C6

i>.

(hiiiiis

.'iiitiMn

slriirliira

coiisfiit

lyllmiis

('t

pedihiis et

ini^tris.

rvthmi

certa iliinensioiie leiniioruui teniiinantur et pro nostro ailiilrio niinc brevius

arlari

nunc longius provehi possunt,

nec a
legitiino

pedes

certis

syllaharurn

teniporibus

iiisistunt

spatio

umquam

recedunt.

metra sunt verborum

metris
*

spatia certis peduin teinporihus alliyata.

sed neque rythmis neque

oralorem

uti

decet,

ne non dicere sed carmen canere videalur.

adeo non

desiint qui Ciceronein reprehendant,

fecerit Sotadiuni,

quod in principio divinationis metrum ^siquis vestrum, iudices, aut eorum qui adsunt': *elsi vereor iudices' ct ^animadvcrti iudices' principia esse Sotadia; et in Pisonem a trimetro coepisse, *pro dii inmortales,io
in actionis

secundae lihro primo senarium fani versum esse *illa vero expugnatio antiquissimi'; Sallustium quoquft in principiolugurthae a rythmo coepisse. verum hoc totum genus
reprehensionis eins modi est ut,
si

qui hic inluxit dies'; item

calumniatores islos
orationis in

audiamiis,

conti15

cescendum
ordini

sit,

quia nulla non pars

igitur
in

aUquam rylhmi
sic
in

aul metri
et

specicni potcst hgurari.

conlocatione

verborum aptiora
tamen

tam

quam

viribus congruentia contrahere

dchemus,

ut potiora

sint utilia

dure locata conpositis inulilihus.

cumquc

omni parte

oratio-

nis ea verha

nectenda sint quae structius quadrent, tunc praecipue in clauservanda est, in quihus tam dicentis quam audientis sen20

sulis dignitas ista

sus atque intentio terminatur;

dum modo

principia lenius,

narratio simpli-

cius, arguraenta ornatius, epilogi effusius proferantur.

Sed quia non omnihus sed quibusdam pedibus

center struitur oratio, sciendum est

sibi

congruentibus de-

maxime

his pedibus ordinari clausulas

ila

quorum tempora

longiora

suiit.

sed meminerimus

nos de longis

et bre- 25

vibus temporibus locuturos ut natura tantum, non etiam positione, iongas

aut breves syllabas iudicemus.

ncque enini de metro quaeritur, ut necessitas

||

naturam cogatur
et libera est

imitari,

sed de prosa oratione tractatur, quae tam soluta

ut

tamque omnibus dicendi opibus instructa

videatur.

non

servire versiiniliter

bis

sed iniperare
'iitsta

hoc adeo verum

est ut

in structura

currat

reprehensio' et 'iusta videatur', quamvis 'reprehensio'

primam

syllabam positione longam habeat propter duas consonantes quae secuntur,

Sideatur' autem primas duas syllabas breves habeat.

item 'omnia locutu-

7 qiiod] quaque

Maur.

p.

276

el

quamque B qui ? Lachmannus ind. leci. Berolin.

AM

divinationis Sanienius
hib. a.

i)i

Terentian.

diuisione dictionis g. Cie. div. siones animatuerti B. Cic. pro Cluent. 1 cepisse sonem ? in L. Pisonem Caesarius libio primo] 19, 50 12 phaui B.M pani

uero quoque

15
lalione
his om.

sit

BM est

AB caepisse M 11 quis Caesarius A salluntium quoque A salusti 14 islos audiamus A.M isto credimus B conticiscendum AM 16 in coilocatione ? in conlatione M in collatione A iquoA

1849 p. 3 diuisionis A diuiin Caec. 1 9 etsi] Cic. pro Mil. 1 10 in pisonem B.]I in positionem A M. Pi-

B.

cf.

Quinlil.

ed. Ascens. a.

ABM
A

VIIII 4, 58 1516 quia Buschius 25 memineremus

ABM

18 cumque] quoque 19 structuris ?

quae ed. princ. quum 20 ista] ita AB.W 24 30 uideatur g uideamur 32

ABM

ABM

sequuntur

ART. GKAMM. LIB.

II
p.
40.').

469
(iU
1'.

rus' et 'omnia propinavit' simili slructura fcruntur, quia natura paria sunt,

quamvis

sint positione diversa.

Igitur spondius e
sulis,
5 v(itv^^.

duabus

syllabis longis aptus est [clausulae vel] clau-

quaUbus maxime Demosllienes

ulitur,

,^ita6i

nal Ttaaaig nal Tiaotv

et

habet enim gravcs sonos fmemque

sensus

clausulae firmas seet 'esse

des constituit, ut *rei publicae causa' et

bis*.

'arma sumpsi'

pro no-

gravior est autem longa syllaba praecedente

quam

brevi.

aliter

enim

sonat

'arma sumpsi',

aliter

'esse

pro

nobis'.

sane interest quis

eum

pes antecedat.
10

nam
et

trochaeus praecurrit, 'arma sumpsi', anapacstus, *esse

pro nobis'.

amat

dactylum antecedentem
trochaeus

ut 'criminis causa*.
in

ipse sihi

spoudius male anleponitur,

quoque

clausula

bene ponitur,
et pyrri'

maxime

si

se ipse praecedat,

ut 'acta res est' et ^iusta causa',

chius, *cape vota', ct creticus, 'proditis rebus', ct amphibrachys,

venite

mecum',
15

nisi

quod haec clausula

sane
quoticns una
et

in

rythmum

cadit, et anapaestus,

'impe-

tus

fecit'.

pars

oralionis

anapaestum
ut

et

trochaeum

receperit,

mollem

quasi

lubricam

structuram dabit,
sint

archipirata et

parricidarum.

quamvis enim idem pedes eademque

tempora,

tamen

ubi duae sunt partcs oralionis nescio quo

tentus spiritus ac restitutus adfert
-'0

modo in utriusque conlinio requandam conpositioni firmitatem; at in

ct

una parte orationis properare vcrba

dentur. *refero
sic
fit

continua spiritus celeritate labi

vi-

ut trochaeum

quoque tamet bene tribrachys anteccdit, ut

causam'

^facite vota'.,
sit
|[

tamen

in

una parte orationis quae totidem

fluxior

pcdum totidemque
facilitatis
25

temporum mollior ac
et

structura

ducatur, ut
est

agilitatis
,

temcritatis.

iambus quoque clausulis aptus

se

spondeo
crelico,

antecedente

'iusta fide',

ipso praecurrente

'bona

fide',

'prospera

fide'.

Nunc
singulis

trisyllabos

pedes

in

trisyllabis

parlibus oralionis

consideremus.

enim partibus orationis singulos pcdes dabimus.

,

dactylus in clau,

sula fortis cst trochaco antecedcnte

30

'

iurc fecimus

',

pyrrichio

esse dici-

tur',

spondco, 'causas audiat' Vivcs dicimus' 'iuste fecimus',

et trochaco,

'vota fecerat', et iambo, Tide dicitur'. et tribrachys quoque dactyium bene

praccedit,
'recole

nomina',

et

anapaestus,

'repetcs
et

cctcra';

unde
,

est

'gladium nobis ab ipsis porrigi legibus';

pone
35

pahmbacchius

'sc-

cetera',

et

molossus,

*quaerebas dicere'.
ut
si

facit

etiam tribrachys ad

clausulam praecedente cretico,

1 simili

dicas

'de ceteris agite'

*dc proclio

scripsit Rufinus p. 2715 4 pasicepasis sice palynymin M. Deniostli. de cor. inil.

8 nobis adposito nominc Diomedis exA pasiepassis pininymin pa5 firmas scdes Rufinus firmas edes firmam seclem s causa Huftnus causae 6 puplicae 9 antecedat Puischius antecedebat 10 causae 11 antecf. Quinlil. VIIII 4, 97 proponitur antepponitur 14 inpetus impetu 16 reciperit 17 idem , id cst 18 duaewjs duhiae 19 ad in 21 tam et bene tametsi ? 25 iusta Caesarius iuxta fidem priore loco 27 orationis 5 oralionum 28 est clausula fortis antecedente pyrrhichio, bene dicitur s 29 pyrrichius 32 et o?n. gaudium AM. 33 gladium Cic. pro Mil. 3, 9 porregi .)/ purrigi A quaerebant g 34 quaerebat

similis

ABM

Lgitur-

cepalymmin

ABM

ABM

ABM

AB

ABM

AB

ABM: B

ABM
ABM

AM

ABM

ABM

ABM

ABM

470
p.
Hiii.
17

DIOMEDIS
P.

retleo' 'do liltcris (liihilo':

reteris pedibus anleposilis in

rsthmnm

labitur.

ainpliibrucb\s

qnoqiie
'

recle

ponitnr in claiisnla

.spondeo

fcre dntercdente,

'Indos liabete'
illud

recte locntus', et trocbaeo, 'inslam (|nerellam'.

binc est

Tnlliannm,
n
e

*et

pristinnm
pon
e

cl

'

ne

r ac

ndum

morem iudiciornm m b ess c ac orem

i
i

requirunt'
pn
t

t '

el 5

'in

exilium eiciebam qucm ingressum iam in bellum videbam' et 'contra Caesarem est congressus armatus'. etiam
anapaestns clansulis convenit, scd mollis
et

llnens af(pie in rythmi

[etj

modum
cre10

prolluens Irochaeo anteposito, 'nbi

licus

eril

imperii ncmien

dignitas'.

cum

paulo fortiorem

facit,

nt

'nohiles homines'.
celeris

bacchius clausulis

aptior

spondeo anlecedenle,

'causas agebas':

pedibus
in

non

lere

convenit.

palimbacchins stabiles clausulas reddit,

et

ut Cicero

Catilinam
li-

'si

istius furorem ac tela vilemus',

^nullum

id

rursus

bernm inpunitum'.
cimus deditos';
et

creticus, ut 'vicisse qiiain[quam] plurimos' 'repos-

molossus, 'rnre nulrilos' *esse sanalos'.

et

iam cnim de

ij

pedibus qui praeponendi suul parcius loqiiemur.

^ied(!m refecit' 'causam probavit',
et

ampbibrachys primus,

pro Milone

'clamoresque maxitrisyllahis.

mos prae vestra

qiiibus

salule ncglexit'. haec de Ceterum quattuor syllabarum non mnl;|ti ad

pauca referemus. ^videatur' 'liabeatur'

clansnlas apti sunt,

ex
20

terlium ex duahus brevibus et longa et brevi

pedem habent paeona tcmporum quinquc, anle quem

et similia

hre\is fere syllaba conlocanda est, ut 'esse videatur' 'facore videatur' 'fortis

habeatur'.

sic

Tullins pro Clueutio

*quanlum

difficultatis et

quan25

tum lahoris

sit habitura', et in qiiam soli perire voluernnt'.

Catilinam 'cniu oinnihus potius slruimus et dilrochaeo, 'dicere ma-

luerunt' 'ausus estconfiteri' '^crimiua detulerunt', et pacone tertio, *cxcr-

cilnm

conpararuut'

^nuntium

perlulerunl'.

inde

est

pro Ligario
et

*aut

levium Graecorum aut innianium liarharornm',

qiie

pro Milone

'pro salntc bonornm coutra amentiam pordi lornm'. iilc quopes qnem anlispastum vocant ex brevi et longis dualtns et hrevi bene
in

3o

clansula ponitur, nt 'vir oplinius videretur' cl

^sua

manu

so)'oreni
et

interfectam esse fateretur'.

illc

similc est Mlortensius peroravit'.

pes qui vocatur ionicus maior struit clausulam conslatquc syllahis lon-

gis

duahns

et brevibus

duahus, ^curam soliiciludincmquc rfeponite'.

unde

5 neniinem] Cic. divin. in Caecil. ct om. 1, 1 putani Cacsurius 7 contra] G inj Cic. in Cntil. II 0, 14 9 Cic. pro Lig. 3, 9 rliytlimi ff rithmis 8 ct flucns sr et rucns il)i erat impcrii nomeu rigidi 13 libcrum Caesariu.i 12 in Calilinam ] 11,2 cretico quod defcndi oin. s iiberus A 14 inpunilum puuiium poterai ila xit quacdam cxcidissenl quibus irunsitus ficrct ad crelicum in clausula posimolosso ium, cuius cxcmpla antccedenlc ipso crctico relictu sunt 15 molosus fecimus molloso 17 refeci 16 pracponendi sint praeponendis necneglcxi probaui pro Milone] 2.3 18 pro noslra ? lcxi 21 ante quam 24 sit habitura laboris ? 23 pro Ciueulio] 1, 2 et in Catilinam] IJll 7, 14 27 inde cst A est 25 perire] pati ? pro Ligario] 4, 11 34 dc28 pro Milone] 5, 12 31 suaj Cic. pro Mil. 3, 7 pouite ? ponile
],

4 Tnlliaiuim] pro Mil.

pntaiiit

ABM

ABM

ABM

AM

ABM,

ABM

AM

M
B

ABM

AM

ABM

AHT. GiUMM. LIH.

cst
illiul,

11
p.
'I(i7.

471
6S P.

lans

!st,

'qiiunim igitiir inpiinitas, Caesar, luac clemenliae eornin lc ad crudelitaieni acnit oralio'. sed ct illa
lluxiorem struclnram faciunt,
si

verba quae quinqne syllabis conslant

liendctis arbilrcmini invenirctis; co
>

reprc-

magis,

sex

syllabas habeant, cxcogi-

taretis arbitrarcmini inlcrrogavcrunt

dcsidcraverunt et similia.

Haec
libero

nobis non idcirco

traciala sunt, ut oratoris

plenam fluentemque
nani
conposilio

impetu facultatcm his scmper vinculis

aUigaremus.

verborum non ex labore anxio venial sed usu atque exercitatione perpetua
lluat
10

magisque de ea auribus iudicetur,

quid fcminalum

quae vclut arbitrae conpositionis

essc debent, ut quid structum, quid difl"usum, quid gracile, quid ubertum,

quid durum,

sit

acstiment.

])lerumquc etiam nimiae artis

||

opinio fugienda est et

tionis,

intcrponcnda simphcitas rudis atque

in

inperitae

dic-

non propter hoc solum, quod

proferantur.
nisi

omnibus rcbus nimium lenocinium

si

odio dignum est,

15

scd quod plerumque acribus sensibns vis maior est,

forte

naturaliter

Marcus Tullius

in

structura

defccerit,

cum de Appia via et Clodii caede loqucretur, 'quae cruentata antea caede honesti atquc innocentis viri silebatur, eadcm nunc crebro usurpatur, posteaquam latronis et parricidae sanguine inbuta est'; ibidem '^dederas enim' inquit 'quam contcm2oneres populares insanias ab adulescentia documenta maxima'. nempe enim ^parricidae sanguine cruentata' melius strucbatur, et 'maxima documenta' melius sonat. sed orator acerrimus vim ac virlutem loquendi secutus contempsit ornatum deditque auribus a continuo cultu
quasi respirandi spatium.
et

pro Ligario "ad ea

25quae erant susccpta contra te'; ibidem aliud egimus, Tubero, nisi ut hoc quod hic potcst nos possemus?' haec omnia non phaleris sed viribus structa sunt, nec ulla re Cicero gloriosior cst quam quod ad summam artis istius laudem mira artis
dissimulatione pervenit.
30

arma profectus sum 'quid autcm conlra

[DE QVALITATE STRVCTVRAE

Structurae
est

qualitates

variis

vocabulis

traduntur.
si

statuendum quoquc
fuerit
si

quo quamque earum nomine appellemus.

paenullimns

pyrri-

chius, optime succedit paeon primus,

et erit structura quadrata.

paen-

quorum]

Cie.

pro Lig.

remus

efTusum A diffusum 15 proferatur 14 vis 07. defecerit ? defecerat 10 quae] Cic. pro Mil. 7, 18 crueiitata ante accede ciuentata antae caede cruenta tantae acaede 17 adque 18 latroues lalrone 19 dederas] inquid Cic. pro Mil. 8, 22 contemnis comtemnis A contempnis insania sub 20 insanias ab insidias ab s 22 ac ? nd aduliscentia sequutus 23 sequtus 24 pro Ligario] 3, C itidem 25 ididem item B. Cic. pro Lig. 4, 10 20 tu uero ABM, om. ? 29 nos possumus A perueuit FELICITER EXPLICIT AUS DIOMEDIS GnAMMATICI DE QUALITATE STIllICTlinAE INCT' Liij. TERTius. Structurae peruenit feiiciter explit aiIs diomedis OR.iMATicAE incipit DE QUALiTATE smucTimE Liil. III. Structurac peruenit. explic Liii secuniJ incipit lib TERTios. Structurae 32 qaamque unaquaque

allegeremus

ABM

4, 10 4 10 structum

eum magis
strictum

ABM

AM

ABM

et

magis ?

7 allega-

BM ABM

ABM

AM

AB

A AB

M M

AB

472
ulliiniis

niOMEDlS ART. f.RAMM.

riuiit sponileus el successerit trihracliys
si

I>1B.

H
pyrrichius,
j^yrricliius
,

vel
vel

crit

struc-

tura

iiuis;i.

piu-nulliinus

fiicrit

trihracliys

et

paeones

sutcosserint primus et novissiinus, erit anliqua stnuluia

fragosa; qua usus esl Cato.
vel
si

qiiae dicitur con-

in

pacnultiino tribrachys fuerit vel daclyliis

|tyiricliius
iiiollis

pyrricliius,

et

siucesserit vel Irihrachys vel molossus vel

vel
||

vel

anapaeslus,

erit structura quae

delumhis

vel

fluxa

vel

dicitur;

qua usus
1

dicitur Antonius maior.]

eiii

slrucliira

AB

2 pyrricliiiis om. JS

'2

peiiiiiiimo

nes

A)

successerinl

peon successerii

AM

peoncs

poe-

M. Aiitonius uiaior s

LIBER TERTIVS.
p, 4G0. 70
I'.

p. 422. 23 G.

In libro [qiioque] secundo

ticae
tiae
5

quantum ad officium observationis grammasufficiat.

structuraeve orationis prosae probabilem cognitionem spectat prudentuae

sejisibus

interim

explanasse

in

lioc

vero

tertio

libro,

qui

summam

totius opcris implebit,

metra quae sunt tortuosis obsciuitati-

bus implicata ac multarum quaestionum numerosa diversitate perplexa, quibus pedum qualitatibus conposilionisve metricae observationibus regantur,
certis rationibus

edocebo.

quae quidem omnia

siquis

profundis sensibus
dili-

intimarit ac sincera mentis intentione perspexerit et

10

conpetenti sludio

gentiaque servaverit,

non tantum

in

pangenda
libitum

versificatione pollel)it
fuerit,
tcrtio
iustis

verum

etiam de aliorum carminibus,

quotiens

rationibus et
libro, qui

inreprebensibili [tractaluj sententia iudicabit.

nunc

quoque
officiis

summam

totius operis implebit, quid sit poetica et

|

quibus

digeratur

tractabimus.
1.^

DE POETICA
Poetica est fictae veraeve narrationis congruenti rythmo
posita metrica structura

ac pede condistat
,

ad utilitatem voluptatemque accommodata.

et poesi,

autem poetica

poemate

quod poelica ars ipsa

et

intellegitur

poema

autem pars operis, ut tragoedia, poesis contextus

20 effecti
,

corpus totius operis

ut Ilias Odyssia Aeneis.

DE RYTIIMO
Rythmus
alii

est

pedum temporumque
est

iunctura

cum

levitate

sine

modo.
||

sic,

rythmus

versus imago rnodulata servans

numerum

syllabarum

positionem saepe sublationemque continens.

29 porvenit indicatuni in libris hoc loco posuit initium post 471 quoque] quidem Caesarius 2 In libro 12 iudicabit Diom. p. 501 perflexa A perflexib; 7 composi6 perplexa 3 prosae A per se tionisue ? compositionesue conpositione sue^ conpositione suae regnantur ^i^ regnant 8 cdocebo A AocQho 9 con^eitnVx Diomedes p.bdl conpererit hoc loco 12 tractatus Buschius, om. Diomedes p. 501 13 11 et om. B sit] esset dirigatur PutscMus 17 distat esse 20 Aeneis Mar. Victorin. p. 2500 poetica ars ipsa B 18 poeticae a AM: poetica quod om. poetice (poetici M) ars ipsa ars 19 intexlus A 22 lenitate ? 23 modolata 24 contenens A contempnens
1

Tertii libri

Caesariu.t

BM
^

M ABM

BM

AM

BM

AM

BM

GRAMMATICI LATINI

I.

31

474
p. 470. 71

DIOMEDIS
P.
p.

423-25

C.

DE METRO
Melnim
esl conposilio
est

pedum

iiinclura nuinero

niodoque

finita.

vel sic

melriim

peduin ordiiie

statuto

decurrens
est

modiim
cerlis

posilionis suldatio-

nisque conservans.

clarius sic,

melrum

quod

pedum

quantitatia

luis qualitatibusque nlliino

discriniinatur.

distat

enim metrum

rytlimo,

numero syllabarum temporumquc finitnr certisque pedibus constat ac ciauditur, rythmus autem temporum ac syllabarum pcdumque congruentia infinitum muitipUcatur ac profliiit.
qiiod
cerla

melrum

qualiUte

ac

Metruin
aut

tripiiciter auditur.

nam

aut bioticon

metrum

est aut poeticon

10

commuue.
quod
et

bioticon metrura est

quod

in usibus vitae et conversationis

liumanae * poeticon metrum est quod a poetis pcr verba

ratur,

ac

versus figu-

ipsum

intellegitur

modis qualtuor, primo per tcmporis spaid

tium, ut in syliaba brevi aut longa, quoniam metron,

poris certa, corripitur atque producitur; secundo per
fpositione
l)us vel

est

mensura lemsyllabarum
15

numerum

metrum quoque

finitur]

quoniam pes

vei disyiiabus vei trisyiia-

duplex nominatur:

tertio

per qualilatem pedum,

quia certis pedi-

bus versus quisque conficitur; unde dactylica spondiazonta metra dicuntur:

quarto per

numerum pediim,
rationis
sive

quia versus pro mensura sua quisque penta-

inetri vel ]iexame||lri vel

deinceps inteiieguntur.
disciplinae.

commune quoquc metrum,

tani 20

velut musicae

huius enim species bipertita

ad mensuram supra memoratac conversationis humanae

tendit.

quam ad poeticam

ex quibus altera dupUci ratione coiligitur (ex hac enim tempora el

intervaUa trahit; his

namque

in

usus humanos utimur), altera ad officium|

memorati generis poetici

identidem et ex hoc ducit tenores et numeros sonosve, quos Graeci ^v&iiovg et q^&oyyovg vocant, sicut in canticis demonstratur, hoc est fisXa>8iaig, in quibus quaedam Doria, non nuUa
refertur.

25

Plirygia, alia Lydia

mele reperiuntur.

inteUegitur autem et alio

modo me-

trum commune, non ex duobus modis.

DE PEDIBVS
Pes
est

subiatio

ac

positio

duarum

aut

trium ampliuswe syliabarum

30

spatio conprehensa.

pes est poeticae dictionis duarum ampliusve syliabarecipiens arsin et thesin, id

rum cum
3

certa

temporum observatione modus

sublationesque A quae B 4 clarius sic <; clarus sic AR 5 rithmus discriminatur AB ritbmus discriminat a rhytbmis discriminaac/>os.'temporum ow. .'W' 8pedum(off/. tur g 7 coDStat il/ consistat^ consistit^ que) B 9-Metrum in infinitum B 19 intelleguntur Mar. Victorin. p. 2494 sq. tripliciter B dipliciter dupliciter A 10 quod in usu vitae et bumana conversatione taxatur Marius Victorinus, qui quaternariam divisionem biotici metri vel a Diomede vel a librario omissam addit uitae et conuersationis est ct coiiuersationi A 12 ipsiid A ipsud 14 adque A 15 quoniam] quo 13 metrum nutritur A cum Caesarius disyilabis uei trisyllabis B 16 nominatur miltitur g inuenitur Oaesarius uersus quique pro17 uersibusque conficitur cedunt Marius Victorinus dactylica spoudaica ionica metra 5 20 disciplinas 22 collegitur ptongus A thongos B pbongos 25 rithmos 26 melodies A molodies 27 frigia 28 non quod melodicens B frigya B ex B ampliusue s amplius 30 sublatio subleuatio B
clausio

sublationisque

ABM

BM

BM

ABM

BM

AM

ABM

AM

BM

ABM

ART. GRAMM. LIB.

p. 471. 72 P.

III
p. 4>S

475

27

G.

est qui incipit a sublationc, finitur positione.

(luae sunt
(kio

pes ergo tunc dicilur, quando

syllabae,
sinit.

quoniam

arsin et thesin in pedihus quaerimus,

vaU'lit

non uhi
irfi-

tempora

ergo una longa pe(U'ni non

et thesis,

eflicere,

quia

hus duohus arsis

r.

dunt aulem uni

resolutio,

non gemelio tempore perquirenda est. accicuique pedi arsis Ihesisque, numerus syllabarum, tempus,
metrum.
(!t

figura,

sunt pedcs poetici simphces duodecim,

duplices,

ex

quihus quattuor
positi

l>inis

syllahis constant, ternis octo;

qui el con|

vel conhinati,

sedecim; heteroploci pentasyllabi triginta duo.

lii.

Ergo hinarum syllaharum sunt

10

primus

pes

dihrachys,

bibrcvis,

pyrrichius vel pariamhus vel

hegemon Graece
duo.

dicitur.

constat ex duahus

brevihus

temporum duum,
ut prius
pyrj|richam,

ut deus.

ante enim brevisvjuam longa syliaha

ideo autcm pyrrichius
dictus
cst,

reperta cst,

unum quam
quia

propter

hrevem

syllaham

profercnlcs

spiritum arliorem

lahris concurrentihus
15

exphcamus, quae conpositio huius modi modulationis

vel
a Pyrro Achillis fdio,

pyrrichae convenit:
tionibus his breviter

qui crehris

et

citis

cxuha-

prominentem clipeum genihus incumbens

et

per liunc

hoslihur lcrrorem inmittens inferebatur, sicut versus inlustrat

VTCaGnCdia tcqo^ t^ciivt t.

cum
20

ergo gradus vult hreviter accedentes ostentare * vel expetentes Athe-

nienses

per indictae dispositionem miliens faciem

est, et

belli ostentare,

mohilem
a

dccursionem pyrrichio pede conmentus

repertam
et inlustratam

idem eam pyrricham

Pyrro

cognominavit.

sed ipse a

pcdum

mohilitatc,

quod

tripodiantes ordinaret, Cinejsias est cognominatus.

facit
2j

fidcm huius enarralionis

,,Kat
st

Aristophanes

comicus nomen eius

istac

dictitans,

rtg

Trjv

itvQQixrjv k'^ad-ev Ktv7]6iav'\

apud

Italos

vero eius gradus * et Bellonae,

siibleuatione 5 3 ergo 2 in om. 4 est Terentian. metrum Donal. p. 1738 accedunt 4 accidunt 5 thesisque duodecem A 6 resoiuiio AB solutio 8 eteroploci A ettroAB et tliesis q, duobus AB 10 egemon duabus ploci B etropioci 11 anle pyrririam AB 12 duo Terenli,/?!. Maur. 1361 iq. 13 pyrricliiam praefe14 explicamus B expricamus modulationi Bmchius rentes 15 pyrpyrrice A pyrricliie B 16 bis breuiter AB bibrcuitcr ricae pminentem promouens Buschiu.sper Iioc coniecit Santenius in fortasse genibus incutiens 18 ypaspidia probiuonti ABM. /fom. 11. 807 bI' ttojs Terentian. Maur. p. 55 19 cum nellet Buschius 01 fflfiav vTraaniSia JiQO^i^avzi cur B accelacunam qua praeter ea quac in priore senientia dcesse adparet alia e-xplidentis ? calio pyrrichicae saltalionis cum nomine inventoris Cinesiae cxcidisse videtur indicavi adthenienses A atheniensis B expetentes expetenter A 20 per indicte
1

siiblatione

^/W

Maur. 1342

sqq.

ABM

ABM

ABM

M M

AM

M M

AM

BM AM per indictae dispositioncs B: fortasse per vindictne dispositionem milliens ABM militiae m mililum coniecit Santenius in Terentian. Maur. p. 55 21 et illustratum cognominauit ? idco nietrum pyrrhic.liium a pyrrho repertum eam] pirricham M pyrricani B eum BM meum A 22 repertam A repertum BM
dispositione
ct

quod tripudians ordines et cinesia est cognominatus quod tripedians ordines et cinesi accst cognomina minatus quod tripedians ordines et cinesiac tripudians quoque et /.ivrjoiag est cognominatus Caesarius est cognomina 24 Aristophanes] ran. 153 istac ista k.m ei xic 'rcN PVRRrcheN eiwATlieN KiNHCiAN (KiN.hciAN K. H. I. ci tictcn pyrrichene mathen kinhsiam 25 apud italos apitalos eius gradu sed beleius gradus ed bellone lone eius gradus sed belione eius gradiuus abeilonae et aQiog id est ^vvovg fiHo quem ea primo pede in ununi poelae fingunt ed. princ. etiam gradiuus a belinlustrata

M)

AM

AB
:

AM

31 *

476
p. iTi.
i(J
7.1
I'.

DIOMEDIS
p. 427. 2S

G.

esl 'EfvoiJff, filio,

el
(liriicilia

quem

caprino pede
concitato

Imium poetae

fingunt,

quod sunima
,

niontiuiii

colliuiii

ciirsii

caprae more

supcraret
sibi

qiio-

ticns

pracilaloria vice j;rassaielur,

cilincdem iiunc

cursum

repperisse

teslificantiir.

quo nomine liibrevem pedem nuncupant.

sunt qui pyrricbium

&

(iraeca inlerprctatione co^Miominaverunt,

mobilitatis apices

quod calore velocitatis vel tiipodio llammarum aenmlarctur. buic contrarius est spondius,
longis

qui constat cx duabus

rrjv anovSrji',

temporum quattuor,

ut

beros,

dictus TunQa

quia

in

templis boc
vocis

pede qiiaedam carmina conponebantur,

a

scilicet nt libantes sonum mantbo autem constitutus

piliir

abominosae audire non possent.

boc divino

Radalu

traditur, qui Arcadiae princeps venerat fors acciet

ab agricolis boc successu

ture

ritu

a musicis

cumulis

pari-

biis

incensis altaribus musicos choros geminis gressibus

ut

explicarel et

aequipedi sono tibicen spondalium canere iuberet,

diis
II

duabus longis melo-

quasi duplicibus et iugibus votis prospera deorum voluntas firmarelur. Niimam Pompilium divina re prae(Utum bunc pedem pontificium appellasse memoranl, cum Salios iuniores aequis gressibus circulantcs induceret et

lo

spondeo melo patrios placaret indigetes.

tantum babet
longa,
in
arsi

ergo et

dibrachys et spondeus
qiii

quantum

in

thesi.

iambus,

constat ex brevi et

ut dies, versui malcdico babiiis, Tiaf/a zv iafi^l^sLv Graece

nomina-

tvvci dicta quem a primo pede in unum fiJia quae loiiae et UQSog id est marlis poetac fingunt ed. Ancens. a. 1516 nomen gradiuus a gradiuo agi^og xat iviovg .1. Martis et Bellonac filio quem eo primum pede usum poetae fingunt Buschim gradiuos a gradiuo aQiog y.cci tvrous id est Martis et Bellonae filio quem (al. eo primum pede usum poctae fingunt) caprino pedem in unum poetae fingunt 'scripla lectio^ apud Scioppium susp. lect. V 8 codicis scriptura, ut adparet, cum editis exemplaribus rnixta. Inuum, Martis et Bellonae filium, inventorem pymchii apud Italos dici certum videtur. qua re lacuna quam indicavi ita fere expleri potest, apud Jtalos vero eius gradus origo dcrivatur a Martis ct Bellonae superaret et quoticns sqq. aut simplicius ita, apud Italos vero etian Gradivi vel Martis et Bellonae id est 'Evvovg filium sqq. 1 enius caprino pedem inununi A cum primo pede inunum eusus cum primo pedc Capripedem Inuum Putscldus inunum quod cum amontium 2 morc superaret superarem morem 5 cognominauerunt naqa toi' nvgaov 7 lioc est a flamma quod Caesarius 6 aemularetur Caesarius aenuilarentur dictus parat non sponden dictus paratin sponden dicto parens. Non sponden 8 composita canebantur coniecit Ruhnkenius apud Sanlcnium in Terenlian. Maur. 9 ut om. ABM, add. m et codex Scioppii susp. lecl. p. 63 concinebatur Santenius V 8 abhominosae ominosae Salmasius exerc. Plin. p. 88 possint. radamantlio autem constitutus traditur qui arcliadiae princcps possint. a arcadie principes possint. a arcliadiac princeps possenl arcadiae principes codex Scioppii 10 fors didiuino Fons sors g 11 successu suocessu successit g cum aulis paribus Salmasius l. c. 12 musicus Salmasius clioron A uiso explicare iubebant Caesarius 13 aequipede aequipede corr. -di B qui pede corr. -di spondalium ** canere M: spondaulium Salmasius l. c. corrupta librorum scriptura quam exhibui ita aliquo modo in aptam seMentiam redigi potest, a Rhadamantlio autem constitutus traditur, qui ad Arcadiae principes venerat, ubi fortc accipilur ab agricolis hoc successu et hoc divino ritn tiim primum usis, cum is cumulis paribus turis in aJtaribus accensis musicos choros geminis gressibus explicarct et acquipedi sono tibicinem spondaulium canere iuberet uocibus ? 14 votis om. prospera diuinare dipropera 15 nomam pampilium uinitate Buschius praeedilum A 16 cum salios cum alios B: et cum Salios induceret sponinduceret, spondeo melo patrios placasse indigetes Caesarius deo crgo inducerc spondeo 18 tliesi 17 indigclis B et codex Scioppii Terentian. Maur. 1380 19 uersu parato iambizein

AM M BM

B A

AM

ABM

ABM

AM

AM

AB

AB

BM

AM AM

ABM

AM

ABM

ART. GRAMM. LIR.

p. 473. 74
I'.

111
p.

477
428-30
G.

liir.

huius aulcm origo

veilti

cx

nouiinc

lanibes faniulae Celei

derivatur,

quac, Cerercn) niiatn quaerendo ad Metaniram coniugem Celei delatam

vidisset

cum

sollicitam,
a

male

tractavit.

([uidam

autem ferunt iambum quasi

csse.
alii

Ihriambum
5
|

triun)phatore Libero

cognominalum

Marte ortum

lambum strenuum ducem tradunt, qui cum crcbriter pugnas iniret et telum cum clamore torqueret, otTto rov iivai nal ^oav lambus appellatur: idcirco ex brevi et longa pedem hunc esse conpositum, quod hi qui iaculentur ex brevi accessu nisu
telis

in

extensum passiim profcruntur,

ul

promptiore

ictum conGrment.

auctor huius vibrationis Arctinus Graecus his

10

versibus perhibetur,

"laii^og

okCyov dca^ag nQO(poQ(p nodi, oq}Q r eivo^sva qcjoito Kal evad^ev kg elSog
i^
igitur
16

oi

yvta
a duce suo

e%riGi.

hunc pedcm

vel

iambicum gressum
is

prisci Apuli

Daunium

Daunio prodiderunt, quod

primus,

cum

adversus acrem Diomedis puginstituit,

nam
lato

bellum asperum inisset, gradali pugna suos dimicare

pede,
adscquenti

ut con-

paulatim

dextcro

distentoque

et

progredienti laevo,

20

successu et longo distentu gradus simul et nisus firmaretur. unde non inmerito melum hunc iambicum gradalem quidam nuncupant Gradivohuic que Marti augurant, quod gradariae pugnae huius clfectu moveantur.
et brevi
j

quem chorion appellant. constat ex longa et dictus anh rov eTtirQexovrag Xiyeiv. brevi temporum Irium ut Roma quippe eius modulationem poematum sive metrorum conpositioni ac||commodatam rotatim et volubiliter dicebant. trochaeum etiam a Mercurio recontrarius
est

trochaeus,
,

25

pertum
in
et

satis

constat,

quod

is

praecipitem festinationcm

ex impetu longo

brevem gressum
brevi

fmiri

ostenderet.

undc plerique Graecorum ex longa

ro
rQexeiv,

eum pedem conposuenmt; naQa

ex

discursu,

tro-

apo tiieim.K.\i.ban apoteim.kaiban B nKQct xb lov ^dXXfiv ? naga ro Uvui iial ouv Putschius uno tov Uvai appellatus ^udrjv Gaisfordius ex Mario Victorinop. 2487 8 ni B elAM 9 vibrationis ISckneidewinus Ibyd rel. p. 148 bibrationis A ictum AB iactum librationis 5 Arctinus Scaliger in Euseb. chron. p. 69 brationis B bracionis agretinus s 11 iarabos (Oiamb; M) ex oligu (exoligo arctinius AB artinius
esse] se A, om.

bnm

famulae

AB

familiac

BM

2'meganiram
sed s

ABM

4 triambum

triiam--

6 AporueimKAin.^iN

M M

diabas proforo podio frao igyati (igriati nomen araui tokui eust (to kuei exhg B) igitur diiufi^og t| oliyov dia~ ) henesidos exnci (ex hoe ^ag nQOq)eQ(o. Igitur g. versus constituit Scaliger l. c, 6 la^^og vel a grammatico vel a librario versibus Arctini additum esse iudicavit H'elckerus mus. Rhenan. II (a. 1834) 12 totpQ' hi yvta conp. 220 et de cycl. ep. II p. 529. 6 S' "lufi^og Gaisfordius 13 rstvofievo} coniecit Luzacius apud Santeiecit Naekius apud Welckerum l. c. elSog'] l'xvog Ruhnkenius apud Santenium l. c. nium in Terentian. Maur. p. 67 iambi egressum 14 iambicum gressum a duce u siio 15 ()Uod 16 diniiis primus cum ed. Ascens. a. 1516 quod is (his M) primus quod garc A dimicari ut BuscMus et 17 adscquenti adsequcntis leui dextro i^uo 18 succcnsu distentu .,4 distento.5yW hanc 21 corion 22 apoiu. EpiTREchouTAs legin apotu 19 hunc epitrechontras legin apoto epitrechontas. legi conpo23 modolationem sitione uel naQu x6 zqs25 ex Buschius et 27 parato trechin
ust

BM)

BM

BM)

ABM

BM

BM

AB

BM ABM

AB

ABM

ABM

ABM

Xetv Caesarius

478
p.

DIOMEDIS
171.
:.'i

V.

[,.

43(J

-32

U.

cliacHnii rn!(nu'n(avfrimt:
voliihili

ac inusici

viri

ociori

melo

intenli ex rolae situ et

qiii

!iiotu

rytlimulum eius el tonum desigiiant;

et

dccursionibus

aptum
tiir,

iudicant,

quod
et

hi

qui

in

hello lahorant,
in

quoliens amissos ordines

reparant,

ex longo

disperso amhitii

hrevein et artum orhem co{,ainciiius satis

rotae scilicet similitudinc se venlilantes,

lafus ac breviatus 5

canlhus radiatus luminihus in

hiinc

angustum modioli circulum cohibelur.

aiunt

trochaeum Auruncos rutilum nuncupavisse, nimirum

simili ratione

qua

Graeci a rota invitati; vel diversa appellatione persuasi, quod,

cum aciem
lo

constituerent, prolatis pedibus scuta hrachiis protenderent hrevitenjue dexIris

siiccedenlibus pe(li|hus vestigia sislerent et reductis

fela iaciehant;

manihus mccntivo

clamore quae vibraverant

quae res huic mclo incentivum no-

men
lant.

adquisivit.

Ternarum

syllabaruin sunt hi.

dactylus,

constat ex longa ct duabus brevibus

quem Graeci polilicon appeltemporum quattuor, ut Uomiiorgani modulationera

js

lus, a tactu digitorum dictus,

quem ad exprimendain

faberrime adlectabant ,
las poefae

vel
Iii

ab Idaeis Daclylis, quos Curetas sive Coryban-

appellabant.

namque

in insula Creta lovein custodiendo,

ne

vagitu se parvulus proderet,

lusus excogitato gcncre clipcolis

aeneis inter

se concurrentes tinnitu aeris usi rythmica etiam pedis dactyli coupositione celavere
sitas

vocem

infantis.

sed nalivitafis eorum causa

tradilur.

ut vetustatis fabulo-

-m

docet,

liaec

fuisse

aiunt

Opem

in

Idam montem

insulae

Cretae fugiendo delatam

manus suas

inposuisse

memorato monti
facfi

et sic in-

fantem

edidisse,

et

ex bac

manuum
et

inpressione

emersisse Curetas sive

Idaeos Dactylos ap25

Coryhantas,
pel||lant.

quos a montis noniine

a qualitate

hos quidam tres putant, qui Lares esse creduntur, Danmamedicti

neus Astheus Pyrrichus,

qui KOQat vocantur,
est id

tco

rav koqcov,
vel a

id

est a

formosis oculis,
huic
contrarius

est

pupulae,

couo galeae.

anapaestus.

quem anlidactylum
TtQog

Graeci nominant.

constat ex
TcaQcc xo

duabus

brevibus et longa teniporum totidcm, ut nebulae, dictus

avanauiv
30

%ara to avdnaXc.v avriKQOveiv

rbv Saxrvkov
ei

quia recurrendo repertrihrachys,

cutien^ dactylum sono reciproco obloquilur

1

per antistrophen.

modo A 2 motu rhjHhniulum designaut ? designent qui et] amissus 5 similitudines euertilant>is his 3 hi ^ hii Aiusthunt cantus modi ob aiunt liunc modioli inuicati 9 brachis 7 rotulum Caesarius simile 8 a om. A ingenli 5 breuiter (om. que) 11 iacebant 10 ingentiuo iningenitum <s gentiuuni iutiuum 12 adquesiuit ingenitiuum 15 tractu s idaeis ita eis A iecta eis falierrime A falerrime 16 faberrime appellant B 18 paruolus coribantas 17 appellabant 19 usi] 25 laris Damnameneus /. Parrhacoretas iliisi r 23 hac om. A sius in Claudian. de rapl. Proserp. I 208, quem secutus esl Buschius, damiinameneus 26 Asteus ? Atmon /. Parrhasius. fortasse Asterius, AB.M Damimamentinus <s qui Asterion a plerisque dicitur , ava% Kogv^avziSog vlrjg a Nonno Dionijs. II 651 apoton coron AB.M Celmus /. Parrhasius Celmon Putschius pyrricus quae core A quue chore a 07. B 27 qui corae 29 parato anape incatato anapalin anti cruori proston dactilon A parato anapae incatado anapalin sed ( anapaoblitur 31 obioquitur ei per lis M) anti cruore proston dactilon
intenti

g intuenti

Puischms quia ?

rithmuii.s

ABM

AM

inuenti

BM

ABM

M
B

rythmum 5

AM
B

BM

ABM

ABM

AB A

AB

AB

ABM

AM
B

BM

AB

BM

SM

AB

AKT. CRAMM. LIB.

p.
J75. 70 P.

III
P.

479
f2-:il G-

tribrevis,

leiUhasius,

qiiem

quiilam brachysyllahum,

ahi

triorcheou,

non

nulH pygmona,
quibus

pjerique chorium nuncupant.

accepit, ut Helena.
luiic

constat ex tribus brevibus, a

nomen

chorius autem ideo dictus, quia choreis

huius conposilio convenit.

5

conlrarius est molossus, vortumnius, exten-

sipes

quem

ahi

hippium

vel

Chaoniura dicunt.

constat ex

tribus

longis

ideo molossus diclus, quia Molossi, id esl ut Aeneas, ad beUum procedentcs huius inodulata conpositione utebantur; amphibrahippius vero, equestri scihcet pugnae conveniens modulabatur.

temporum sex,

Thessah,

chys,
10

lanius,

amphibrevis,

qui et scohus.

constat ex brcvi et longa el

a quibus

brevi

temporum quattuor,

ut carina,

dictus a duabus brevibus,

scolius

ex utraque parte media longa continetur;

Hter conponitur scoHo.
rius est
est

quoque ideo, quia habihuic conlracreticon

ut De-

autem citharae species mensahs.

aniphimeres,

amphimacrus,

[ut] Fescenninus,

appellant.
15

constat ex longa et brevi et

dictus a duabus longis
,

quem ahi longa temporum quinque,

eius

mophon
titur;

a quibus utriraque media brevis araplec-

creticus

quoque,

quia

Cretes

saltando

rythmica conpositione

utebanlur.
cunt.

bacchius,

Oenotrius,

tripodians,

conslat

ex brevi et duabus longis

quem Graeci pariambum ditemporum quinque, ut Agenor

Latius, qui et Saturnius,
ulti-

Athenae,
20

dictus naQct xccg Bd%xcig,

1|

quia bacchanlibus convenienter conpo,

nebatur.

huic contrarius est palinbacchius

mibrevis,

quera quidara propompicon,

et brevi

alii

theseleon vocant.

constat ex

duabus longis
rius
est

temporura totidem, ut natura,

dictus, quia contrasignificat,

bacchio.
x6',a.

apud Graecos enim ndhv coritrarium

inter se

adeo

TiaXivxovcc
25

Ex

his

omnibus

raixtis

alii

deinceps pedes

conplures synzu-

giaeve nascuutur.

nara

quem ad modum pedes

disyHabi quattuor gerainati

ita

sedecim duplices fiunt,

quos Graeci synzugias vocant,

idera

cuin

tri-

antistrofen (rei ferantistrofen B) 479, 22 quia contrarius esl baccliio 479, 27 cum trisyllabis iuncti tribrachis tribreuis interpositis iis qiiae infra suo loco repetita 1 tanquam tasius s seu Thasius Putschius ceu dibrachys coniecil Santenius in sunt

ABM

trioncheou B trochaeon ?, quod prohavit Santenius in TeMaur. p. 75 rentian. Maur. p. 107 trinocheon Caesarius: trochicum pygmona brachysyilabon Cae2 pigmona v)/ pygmeona Caesarius: idem el pignomus a quisius Bassus p. 2666 3 quiK*choris busdam, ne vos praetereat, vocatur Marius Victorinus p. 2487 4 uertumnus ? 5 Chaonium Santenius in Terentian. Maur. p. 75 chanium ABM 8 raodulabatur q modulabitur BM modoiabitur A 7 modolata canium ? amflbreuis B utrinque breuis Caesarius : ambibreuis coniecit Wassen9 ianus s 11 scholius ABM 12 schoberghius apud Santenium in Terenlian. Maur. js. 90 cytharae BM: cantilenae coniecit Santenius in Terentian. Maur. p. 90 lio
TerCnlian.

ABM

mensalis qui creticus apellatur huic

17 tropodians amphimaros s tripodias salutem q tripodius saltans Caesarius pariambum] palimbacchium coniecit Santenius in Terentian. Maur. p. 89 19 paratas bacchas A paralas baccas quia B qui 20 latius Ma tatius A,
<

M BM

13 fescennius

BM

amfimeres

ABM

ultimi breues saturninus ulti breuis uitima ultima breuis 21 proponticon ?. pompicus dicitur palimhacchius a Mario Victorino p. 2488, JtQOGoSLKV.bg xat TcofiTcsvri-Aog a scholiasta Hephaestionis p. 172 Gaisf. ed. sec. nuUvxovcc xo^a Thessaleon g 23 palin 24 palinton atoxa xixcctvcov cornibus inter se contrariis g 25 Ex his 480, 6 nominatur Donat. 27 faciunt Caesarius p. 1740

om.

AM

breui

ABM

ABM

4S0
|..

DIOMEDIS
171).

77

I'.

p.

131

a<i

G.

svlliihi^.
j,M'iiiinati

iiiiicti

Irigiiila

et

<Uio

de se reddunt.
at(iuc

Irisyllabi

vero curn trisyllahis

sexaginta (lualtuor colliguntur.

exceplo auipliihracho el epi-

trilo,

quurum
dupla,
in

alteruin tripla, altcniin cpitrita divisione partiniur, universorcjierilur.

et in
aliis
eniiii

ruin jieduin trina condilio

aliis
aliis

aequa

divisio

esl,

in

sescupla;

prima dactyiica,

secunda iambica,

lerlia 5

paeonica nominatur.

est itaque

acqua pcdis divisio,

ut est in

quotiens sublatio pe-

dis teinporibus positioni par cst,

dactylo el anapae.->to, ileui sjion-

deo

et pyrrichio.

liorum enim arsis tantum in se habet quantum et thesis.

ul|

dujda vcro est, (juoticns pedis sublatio temporibus inpar est positioni,
est in iaiuho et trochaeo
et

duobus

ionicis.

iambi enim arsis

unum
arsis

tein-

lo

pus tam

in

se habet et eius thcsis

duo quam trochaei versa vice

ut
est
in

duo

habet et thesis unum.

et in

sescupla quoque intellcgitur,

et cretico.

paeonibus

duobus bacchiis

hi

enim pedes qui temporibus quattuor

identidem uno
adiecto,
scilicet
i'

pares sunt per bina

tcmpora dividunlur;

duum

dimidia parte, terna de se reddunt, per quae sescupla colligitur.

hi.

Pedes diipUces sive conbinati vel quadrati sunt scdecim

maticus ex duobus
pyrricliiis

proceleutoti-

quattuor brevium

syllabarurn

temporum
ut

dem,

ut Valeria.

huic contrarius est dispondius.

dispondius ex duobusH
oclo,

spondiib

syllabarum

quattuor

longarum

lemporum
et

Maecenatcs

Suphenates oratores.
longa et
tribus

paeon j)rimus ex trochaeo

jnrrichio,

hoc

est ex 2

brevibus,

temporum quinque,
primus.

ut

Demodocus Stesichorus.
ex iambo et pyrri-

huic contrarius est

chio,

hippius
brevi et

pacon secundus

hoc est ex

longa et duabus brevibus,

temporum quinque,
tertius ex
,

ut colonia.

huic conti'arius est hippius secundus.

,

paeon

pyrri-a

chio et trochaeo
(juinque,
tiis

hoc

est ex

duabus brevibus

el longa et brevi
|

tcmj)orum
qiiar-

ut catamitus.

huic

contrarius est hipj)ius lertius.

paeon

ex pyrrichio et iambo, hoc est ex tribus hrevibus et longa,

ut
celeritas
facilitas.

temporuin
et
ct
30

quinque,

huic

contrarius
et

est

hippius

quartus.

est liippius sive epitritus

primus ex iambo

spondeo, hoc est ex brevi

tribus longis,

temporum septem,
et

ut Capenates.

hippius sive epitritus se-

cundus px trochaeo
gis,

spondeo
ut

hoc

est

ex longa et brevi et duabus lonhippius

sive
epitritus
tertius

temporum
et

septem,

conditores.

ex

spondeo
seplem,
ct

iambo, hoc est ex duabus longis

discordiae heroici.
.

et brevi et longa,

temporum
30

ut

hippius

sive

epilritus quartus ex sj^ondeo

trochaeo, hoc esl ex tribus longis et brevi, temporum septem, ut inviionicus ccno fisi^ovog

tamus.

ex spondeo et pyrrichio,

hoc

est ex

duabus

longis et duabus brevibus,

temporum
poconica

sex, ut Demetrius.

huic conlrarius

4 trina

AM
15

positionc pars 11 tani ta beat 13 quatlnor] quinque

iecto

Uipla

B
B

ita

16 sediceni A Iredecim tridecini bus spoiidius ex duabus ex dispondeis ex duobus dispondiis inuitamus 5 limitauus 36 ionicus apomizonus zonos A
collefjjitnr

A A

BM

ABM

ABM

duo habct 14 uno] bina

7 posilionis pars A positione par duo habeat quod lia-

ABM

ABM

ABM

M
B

adiecta

BM

ac

BM

18 ex dua35 ex om. ioicus apomi-

ART. CRAMM. LIB.

p.
177

III
,).

481

7*

P.

m-

30 C.

cst ionicus

ano

iXttaaovog, qui constat ex pyrrichio et spondco, hoc est cx

el

duabus brevibus
inon.

duabus longis,
ct

teinporum sex,
et

ut Dionicdes I-a<cdac-

diianibus

ex brevi

longa ct brevi

longa

tcniporum sex,

ut

Cleonides propinquilas; qui pes dactylus ab iambo a[pellatur. buic conliarius

5

esl ditrochaeus cx longa et brc\i et longa et brevi

tcmporum
|

sex, ut cantilena

dimicarc; qui pes crc||ticus Kctta

trochaeo,

T()o;);arov dicitur.

antispastus cx iainbo et

hoc

est ex brevi et

duabus longis

et brevi,

temporum

sex,

ut

medullina Saloninus.

huic contrarius cst chorianibus ex trocliaeo el iainbo,

hoc
10

est ex longa et

duabus brevibus
,

et longa,

temporum

sex, ut nobililas
,

armipotens.

hos omnes

cum de

metri tractatu ahquid legimus

diiigenlius

considerare et in memoria habere

debemus,

ut singuli

quique versus qui-

bus pedibus constent

ex brevibus quinque
ij

scire possimus.
friginta

Pedes heteroploci pentasyliabi sunt numero

et

duo

hi.

ortbius

temporum

tolidem.

pariambus cx longa

et

brcvihus

parapycnos ex brevi et longa et trihus brevibus quattuor temporum sex. temporum sex. mesoinacros ex duabus brevibus et longa et duabus breantispastus ex tribus brcvibus ct longa et brevi temvibus tcmporum sex, porum sex. pyrrichioanapaestus ex brevibus quattuor et longa temponim sex. probracbys ex brevi et longis quattuor temporum novem. hypobra20 chys ex longa et brevi et tribus longis temporum novem. mesobrachys ex duabus longis et brevi et duabus longis temporum novcm. molossiambos ex tribus longis ct brcvi et longa temporum novem. colobos ex quattuor diphycs ex duabus brevibus et tribus longis et brevi temporum novem. orthius cx longa et duabus brevibiis et longis dualongis temporum octo. amoebaeos ex duabus longis et totidem brevibus et 25 bus temporum octo. longa temporum octo. molossopyrrichos [hoc estj ex tribus longis et duabus brevibus temporum octo. symplectos cx duabus longis et tribus brevibus temporum septem. musicos ex longa et brcvi et longa et duabus brevibus temporum septem. antanapaestus ex brevi et diiabus longis antamoebaeos ex duabus brevibus 30 et duabus brcvibus temporum septem. et duabus longis et brevi temporum septem. dasios ex tribus brevibus et duabus longis temporum septem. thymeUcos ex longa et tribus brcvibus et longa temporum septem. dochmios ex duabus brevibus et longa et
|

||

ionicus apoelassonus

saioniiinus

B
A:

salonius
(i>).

BM

hionicus apoelassonos traitaui 10 tractatu

AM

6 catatrocbeon

ABM
12 pos-

aliqnod

semiis
est

B
ortius

13 pentasyllabormn

pedum

viginli seplein

de.icripfio ejcaiut in codice Lei-

reliqiiorum. enim defiintio, qui post anticypriwn secnntur , omissa ^^^ temporum Vll Hortius ex duabus longis et tribus breuibus iit mirabilia 14 periambus s parapacon coniecit Gaisfordius 15 paiapicnos paragignus parapienos s: pariambus coniecit Gaisfordius 17 antispastos hegemoscolius Buschius: antispastus 18 sex om. ed. princ. anlispastus ex duabus breuibus et duabus longis et breui 18 pyrrichoanapestus 19 probrachis probrachiis liyperbrachys Buschius : liypobr.uliys ypobrachys ypobrachis 20 novem om. 20 mesobrachis //Z?i>/ 22 colobos calabos calotibos calogus fimebaeos g: amoebaeos 25 amoebaeos Putschius amoeybeos 26 octo om. 26 molossopyrrhichius 5 29 anteanapcstus 27 simplectns antianapestus 30 antemoebeos 31 dasyos 32 timelicos

densi l^oss. 33. 4

L L

AB
^

BM
^

AML

ABM

BM

482
|i.

DIOMEDIS
479.
Si)
I'.

p.

a 41
el

C.

brevi el loiiga lemporiim septem.

pariainLodes ex brevi el lunga et brevi et

et

diiabus

lonf,'is

liMnpormn octo. doriscos ex longa

duabus brevibus

longa

et brevi
et

lemporum seplom.

iumbodes

ex brevi et K)nga et bre\i et longa

brevi

vibus el longa

cyprios ex brevi et longa el duabus brelemporum septem. temporum septem. anticyprios ex longa et brevi et duaet

lemporum octo. bacchiochorios ex duabus longis el brevi et longa et brevi temporum octo. * by[)odochmios ex longa et brevi el dochmios per synzugian anlistrob)nga et brevi et longa temporum octo, molossospondios plios ex brevi et Iribus longis et brevi temporum oclo.
bus longis
brevi

ex longis quinque temporum decem.

Ilactenus originem ct

10

bistoriam generalium

pedum exposuimus.
|

poe-

matum

geiiera

metrorumque

tractatus ostendere terapus est.

DE POEMATIBVS
Poematos genera sunt
tria.

aut enim activum est vel imitativum

aut

quod
15

Graeci dramaticon vei miraeticon,

enarrativum vel enuntiativum, quod

(iraeci exegeticon vel apangelticon dicunt, aut

commune
est
,

vel

mixlum, quod
quo

Graeci

koivov

vel

fitxrov

appellant.

draraaticon

vel

activum in

personae agunt solae sine

cae et comicae fabulae;
ius initiura est

ullius poetae intcrlocutione

ut se habent tragiet ea cu20

quo genere scripta

est

prima bucolicon

'quo

te,

Moeri, pedes?'
uliius

exegeticon est vel enar||ratiut se

vum

in

quo poeta ipse loquitur sine

et priraa

personae interlocutione,

habent tres georgici

his similia.

pars quarti, item Lucreti carmina et cetera

in

koivov

est vei

coramune
ut est
simiiia.

quo poeta ipse loquitur

et

et perso-

nae loquenles iutroducuntur,

et Aeneis Vergilii
et cetera bis

scripta llias

Odyssia tota Homeri

z^

DE GENERIBVS POEMATOS DRAMATICI VEL

ACTIVI
tra-

Poematos dramatici

vei activi

genera sunt quattuor, apud Graecos

gica comica satyrica raimica,

apud Romanos praetextata tabernaria Ateliana

pianipes.
I)E

SPECIE POEMATOS EXEGETICI VEL ENARRATIVI

enarrativi species sunt tres, angeltice, historice,
est

39

Exegetici vel
calice.

didasliber,

angeitice

qua sententiae scribuntur,

ut

est

Theognidis

item chriae.

historice est qua narrationes et genealogiae conponuntur,

ut

ABM

pariambus L 2 doricos B 3 iambicus L 5 anticyprius antycy7 lacunam indicavi, qua definitio dochmii ex brevi et duabus longis et brevi et longa temporum octo , qui pes ad numerum pentasyllaborum explendum deesl, exciypodoclimios AB: hypodochmios disse videtur 8 octo om. 8 dochemios doohimos per av^vyiav ex breui et duabus longis et breui et ionga temporum oclo. Antistrophos sqq. Buschizts 9 molosospandios A molosospendios B molosospendio 14 Poematos 25 similia Bed. de metr.p. 1381 sq. 13 de poematus A Poematus AB Poematum 17 cynon uel micton 18 sine ulla ? 22 lucretica carmina 23 cynou 28 atellana ? abellana 30 DE ENARRATivi om. 33 chriae A diriae BM, om. z
1

prius

ABM ABM

ABM

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIB.

cst

III

483
qua conprchcnut

Hesiodu ywaiKav 'Kaxaloyog

o(

similia.

(lidascalicc est

dilur philosophia

Empcdoclis
et

ct

Lucreli,

itcm aslrologia,

phacnomcna

Aratu ct Ciceronis,

georgica Vergilii ct his similia.

DE SPECIE POEMATOS COMMVNIS

5

Koivov

vel

communis poematos species prima

est heroica, ut est Ilia-

dos et Aencidos; secunda est lyrica, ut est Archilochi et Horatii.

Poematos characteres sunt quattuor, (lax^og, ^Qaxvg, (liaog, av&rjQog. (laKQog est character, ut apud Vergilium in undecimo, ubi de Camilla facit
narrationem
10

sic,

pulsus ob invidiam regno viresque superbas;

aut ut se habent secuudus et tertius liber.
Pqccxvs est ut in quinto,

ubi

de Ganymede strictim narrat

sic,

15

victori chlamydem auratam, quam plurima circum purpura maeandro duplici Meliboea cucurrit, intexlusque puer frondosa regius Ida

vcloces iaculo cervos

(.liaog

c.

f.

est ut in primo,

huic coniux Sychaeus erat

est
20 in

d.

a.

P. e.

m. m.
sit.

d. a.

enim

castigala narratio, sic

tamen ut omnia conplexa

luci

av&rjQog ut
facil narratio-

septimo,
sic,

ubi

amoenilatem

ac fluminis

describendo

nem

25

hunc inter fluvio Tiberinus amoeno verticibus rapidis et multa flavus harena in mare prorumpit; variae circumque supraque adsuetae ripis volucres et fluminis alveo aethera mulcebant cantu lucoque volabant. Epos dicitur Graece carmine hexametro divinarum rerum et heroicahesiodugine contagalogos hesiodugine concatalogos Hesiodi theogo2 pliilosophia ut libri Varronis Empedoclis Lucretii ? 5 Cynu Cyiliadis secunda eliaca 6 secuudae liaca secunda lyrica ? nun archiloci et oratius poematos characteres sunt quattuor 27 epos dicitur 484 , 9 in mutuam ut sic dixerim poematos (poeniatus A) characteres sunt hi brachys ( brameson B) macros est ut apud uirgichis AB) macros (machros A) mesos (messos lium narratione characier ut in undeciino ABM. in quibiis quae inierposita siint infra suo loco repetita exstant, ubi uiriusque scripturae discrepantiam adnotavi. liaec et quae proxime secunlur cum ita edita essent in principe ediiione, Archiiochi et Horatii poematos. Characteres sunt quattuor 27 epos dicitur 484, 10 mutuo ut sic dixerim. 7 Poematos characteres suut hi ^qaxvs (lUKQog (liaaog dv&rjQOg. Macros est ut apud 25 aiueo. 484, 10 Consequentiam primus Virgihum in decimo de Camilla facit 484, 16 homeristae. Eiegia, Putschius perversum ordinem induxit hunc, Archilochi ct Horatii. 27 Epos dicitur 484, 9 iu mutuam ut sic dixerim consequeutiam primus 484, 16 Homcristae 7 Poematos characteres sunt hi (lanQog ^Qaxvg (iioog dv&r]Qog. Ma-HQOg cst ut apud Virg. cum narratione cliaracter ut in uudecimo ubi de Metabo facit 26 lucoque sonabant. De poematis generibus. 481, 17 Elegia 8 in undecimo] v. 539 11 secundi et tertii libri B.bracliys bracliis in quinto] v. 250 17 niesos 14 maeandro om. in prlmo] v. 343 hiiic coniux Sychaeus crat ditissimus agri Phoenicum et magno miserac diiectus amore 19 antlieros 20 in seplimo] v. 30 26 loquoque
1

AB

nia 5

ABM

M BM

AB

ISemda^emdt BM

ABM ABM

ABM

ABM

AB

484
p.

DIOMRDIS
IV)

S'.'

I'.

p.

441

-M

C.

runi huniaiiaiumque conprehensio;

iaxiv nsQioitj
|

quotl

a (iraecis

ita

dennilum

est,

inog

9tiiov rt

kuI rjQcoiKuv Hai av&QcoTtivcov nQay^axav.

Latine
is

paulo communius caruien audilur.

qui
res

epos Lalinum piimus dijjne scripsit

conplexus cst
hbris,

Homanorum decem

et

oclo

qui et annales
sicut pubhci
a

inscribunlur, (fuod singulorum fere

annorum actus confineant,

\el llomanis,

annales,

quos ponlifices scribaeque coniiciunt,

quod Uoma-

norum res gestas declarant. naga to i'nea&ai iv avx(Z xa

melcr versus epos dicilur,
miituam,
ut
sic

epos autem appellalur,

ii^ijg

ul

Graecis placet,||

fiiQrj

roig nQcoroig.

praecipue vero hexain

lo

quoniam quidem hoc versu verba responsi

dixerim,

consequentiam primus deus vates conprebendil,

et

unde postea abusive verbum

ab
aliis

solutae oralionis ipsa scriplura conseijuens

epos diclum.

rapsodia dicitur Graece noitjostog (itQog, aliqua par-

ticula discrela atque divulsa; dicta itaQa ro

QanxHv^ quod versus

vel

ia

unum
k,

voiumen velut consuanlur

et

conprehendantur,

quod ohm partes Hoid

merici carminis in theatralibus circulis

tiabant qui ab

cum

baculo,

est virga,

pronun-

eodem Uomero

dicli

Homeristae.

Elegia est carmen conpositum hexamctro versu pentamelroque allernis

in vicem positis, ut

divitias alius fulvo sibi conserat auro

et

teneat culti iugera multa

imitati

soli.
et

20

quod genus carminis praecipue scripse||runt apud Romanos Propertius

Tibulltis et Gallus

Graecos Callimachum
kiyeiv

et

Euphoriona.

elegia au-

tem

dicta sive

naQa

xo ev

rovg red^vemag (fere enim

sive
isto

defunctorum
id est

laudes Iioc carmine conprebendebanlur),

ratione,

ano xov ikiov,

misecui
25

quod ^Qrjvovg Graeci

videtur

vel

ileeia

metro scriptitaverunt.

opinioni consentire

Horatius,

cum

ad Albium Tibullum elegiarum

BM) pragepos est enperioche (henperiochae B) thion tece heroicon (croicon A) cca antropinon pragmaton {ABM) h. e. in superiore scriplvra, 3 audit Santenius in Terentian. Maur. p.1S\. scripsit de qua diclum es^ p. 483, 6 Liuius is qui 5 4 decem (decim B) et octo {ABM) quindecim 5 inscripuplici (AM) buntur <; scribuntur AHM, om. codex Scioppii susp. lect. V 10 puta g pubii 6 conficiunt de Romanis qui quidem Romanorum s vel Ro7 lcclarant 'ut glossam resipientia^ mani Vahlenius Enn. poes. rel. p. XVIIL vel 7 deciarant AIH declarat {A) et codex Scioppii delenda censuit Scioppius l. c. declaratur (M) 8 parato epcs the eu auto icta excy (exes BM) mereto is protois enaito M) ita exes meretis (mereparato epese (epesae B) enauto (aenaute tys metris A) protys (protis M) (ABM) Tcaga ro en(o x6 liyco. proprie enim snog 12 pyeseos meros 13 adquc est ffifiexQOg Xoyog uel dKolovd^og e 14 parles ? pares parato paplini parato aptin A parato paptin 17 alternis uiccm ad inuicem s alterna uice ex codice Parisino 7538 saec. XV conseruat conconserat adnoiavil Gaisfordius 19 divitias] Tibull. I 1, 1 22 tribullus eufogerat <s conferat Putschius 20 multa] magna 5"
1 epos cst enpeiioche thlonte eai eroicou kai anlhropinon (antropinon

raaton hieroicon

ABM

ABM

ABM

AM

ABM

ABM

ABM

ABM

AB

riona

apotu Graeci seu ysiov iati

ABM 24 ABM 23 parato eu legintus (legentus B legenr^^ tethneotas ABM eleu ABM 25 quod threnus grecia ea eia isto metron ABM quod &Qrjvovg
i?^syfic<

AB

isto

metro coniecit Santenius in Tereniian. Maur.

I

&Q^vog initdffLog

p. 306. tj tAcoiovsl ilssiov xl ov scholiasta Dionysii Thracisp. 750,20

26 Horatius] carm.

33, 2

ART. GRAMM. LIB.

p. 482.

111
p.

485
414IG
(J.

83 P.

auctorem scribens ab ca quam diximus miserationc elcgos miserabiles

cit

tli-

hoc motlo,

neu miserabiles
decantes elegos.
5

apud Romanos aulem unde

id

cannen quod cum lamentatione extremum atque

dicitur

ultimum mortuo accinitur nenia

et in chordis

naQa ro veiavov,
vt'irrj.

id

est tGxaiov:
et
|

extremus

nervus appellatus est

sic uti nenia,

nam

elegia

extrema mortuo accinebatur

tur
lu

ideoque ab
morituris

eodem

elegia vide-

tractum

cognominari,

quod

mortuis vel

ascribitur

novis-

simum.

lambus

est

carmen maledicum plerumque trimetro versu

et

cpodo se-

quente conpositum, ut

mala soluta navis exit alite ferens olenlem Maevium.

15

appellatum est autem

minis
praecipui

TtaQce

ro la^^CteLv,

quod

est maledicere.
et

cuius car-

scriptores

apud Graecos Archilochus

Hipponax,

apud

Romanos LuciHus et CatuUus et Horatius et Bibaculus. Epodoe dicuntur versus quo libet metro scripti et sequentes
habentes particularum
20
,

clausulas

quales sunt epodoe Horatii, in quibus singulis vcr-

sibus singulae clausulae adiciuntur, ut

nox erat
deinde

et caelo

fulgebat luna sereno,

inter minora sidera;

et
25

altera iam teritur bellis civilibus aetas,

deinde

suis el ipsa
et

Roma

viribus ruit,
autem epodoe GvvtKfioxLKtaq a
partibus

quicumque sunt
Satira

similes.

dicti

versuum quae
30

legilimis et integris versibus inadovrai, id est accinuntur.

dicitur

carmen apud Romanos nune quidcm maledicum

vitia

et

ad

carpenda hominum

ar|chaeae comoediae characlcre conposilum, quale

el

scripserunt Lucilius et Iloratius et Persius.

riis

olim

|j

carmen quod ex vacarmine

et

poematibus constabat
satira

satira

vocabatur, quale

scripserunl Pacuvius et
similiter in
lioc

Ennius.
35

aulem

dicta sive a Satyris,

quod

ridiculae res

pudendaequc dicuntur,
a

quae velut a Satyris proferuntur

variis

fumt:

sive

satura

lance

quae referta

multisque

priniiliis in

sacro

paraloni atlion 1 clogos 5 adquc A 6 parato niatoii 9 eschalon 8 ob eodeni B ob eadeni AAl 7 metc A corr. nete tractum] carmen coniecil Snnteniux in Terentian. Mattr. p. 310 ascribitiu| accinitur 14 iambicum g 13 mala] Horat. ep. 10. 1 Santenius l. c. II lnmhnm meauium uiuaculus 17 catulus 15 paralo iambizin 28 lucebat 5 25 aitera] Horat. ep. 16, 1 21 nox] Horal. ep. 15, 1 cyneudo cliicos CYNeudocliy quos 30 Satyra 29 apadonte Satyra est carmmi apud romanos non cjuidem apud graecos lualedicum <; 31 avquales cheae 34 satyra qualcs 33 satyra in sacris Cereris inferebatur ? 30 satyra a lance satyra lante a satyra lance ?

ABM ABM

BM

BM

ABM

ABM

ABM

ABM

ABM

AB

ABM

ABM

ABM

AM

AB

BM

AB

ABM

486
p. 4S3. Hi P.

DIOMEDIS
p. 4(i

4S

G.

apud priscos

dis inlercbalur ct

a copia

ac salurilate rei satura vocabatur;

mcininit,

cuius generis lancium et Vergilius in

dicit,

georgicis

cum

lioc

modo

lancibus
et

et

pandis fumantia reddimus

c.xta
5

lancesque
sive a

et liba

feremus:
dicit

quodam genere
vocitalum.
esl

farciminis

quod nmllis rebus refertum saturam

positum
in

Varro

autcm

boc

secundo

libro

IMaulinanim

quaestionum, *satura est uva passa ct polenta et nuclei pini ex

mulso consparsi'.
autem dictam putant
bendat,
duntur.

ad baec

alii

addunt
quae

et

de malo punico grana.

simiil

alii lu

a lege satura,
et

uno rogalu multa

conpie-

quod

scilicet

saiura carmine multa simul poemata conpreben-

cuius saturae legis Lucilius meminit in primo,

per
et

s a

ura

a c

diI c

fa c

qu

egi

bu

s so

va

Salluslius in Iugiu"tba,

*deindc quasi per saturam sententiisij

in-

exquisitis in deditionem accipitur'.

Bucolica dicuntur pocmata secundum carmen pastorale conposita.
slitula

autcm sunt,

sicut

quidam putant,
ct

in

Laconica vel, utalii,

fuit

in Sicilia.

nain

inter

Lacedaemonios

Siculos
fuit

diversa

conditio.

sed quod ad
20

Laconas
in

pertinet, baec

eorum

origo.

quo terapore adventante Xerxe

perterriti in diver-

Graeciam omnes deserta Laconica metu barbarorum

sas partcs fugisse creduntur, et

cum

virgines timore laterent, ex

hoc eve-

nisse ut eo die quo solitus erat chorus virginum Dianae Caryatidi

hymnum
25

canere
rure
rali

nemo ad solcmne sacrificium inveniretur. tunc ilaque pastores ex in urbem convencrunt et, ne ritus sacrorum interrumperetur, pasto,

carmine conposito deac honorem celebraverunt

a Siculis

unde

est

bucobsmus
caerimo-

dictus.

autcm origo quae

finero

tra||hitur

haec

est.

antequara Hiero rex

Syracusas expugnaret, morbo

niis

Sicilia

laborabat.

variis et adsiduis

Dianam placantes

malis invenerunt
inde

eamque Lyaeam cognominaconsueludinem tracta

est, 30

verunt, quasi solutricem malorum.

res in

ut gregfes rusticorum tbealrum ingrederentur et de victoria canerent.

tus

habi-

autem buius modi videbatur.

erat panis
|

gine conpletus et uter

cum

vino

et foUis

magnus omnium ferarum imacum omnium leguminura genere

satira satyra 4 priscordis ac om. piiscos diis 7 satyram Verg. georg. II 194 G lancesque] Verg. georg. II 394 uva] 9 satyra 8 nocitatam codex Scioppii susp. tect. V 10 pini et mulso conspersi codex Scioppii polenta muclea {corr. nuclei) ubi <s car12 carminae pinei mulso conspersi PulscMus 11 lege satyra satyra 14 per carmina muila simul el poemata s 13 satvrae miaa 15 et saluquis coniccit I. Dousa Lucil. sal. rel. 1 9 jj. 24 satyram
1

BM

BM

AM

lanciijiis]

ABM

ABM

ABM

ABM
om.

AB

stius

M,

in lugurtha]

c.

20 fortasse anliquo tempore,

runt

21 deserlam laconica

23 curyatidi

BM

buculismus

ABM

AM

curiatydi

27

B siculis B
in

/4jff satyram 18 plura in priore parte sentenliae perie22 laterent et ex lioc desertam lac-onicam 26 curatidi B curiatidi a 24 canere om.

29

ABM
B

M M laconia M lacona
B
lyaeni

nisi poiius

AB
lieu

singulis

AM

lymacam codices Probi

Verg. bucol. p. 2, 28

29 placenles AB 30 et inde

ART. GRAMM. LIB.

p. -1^4.
S.-)

III

487
p. 44>.
4')

P.

G.

inerat ct corona in capite et in manii

omniuin fores

mulliludo circumibat, carmen

pedum clavatum; atque ita victorum in victoriam quam adepti fuenon

nulli et in

rant canebant et
Italiam et in
5

de eo

folle

limina frugibus spargebant.

Lydiam

et in

Aegyptum

transisse creduntur, quos lydiastas et

est et
alia

bucolistas appellaverunt.

quamquam

opinio,

circum pagos

et

oppida solitos fuisse pastores conposito cantu precari pecorurn ac frugum

Iiominnmque proventum, atque inde

bucolicorum.
putant

in

hunc diem manere nomen

et

ritum

autem quidam

Iioc

genus carminis primum Dapbnin

quos Theocritum Syracusanum,

conposuisse, deinde alios conplures,

10

inter

quem
ita

noster imitatur.

Tragoedia est heroicae fortunae in adversis conprelvensio. a Theophrasto

definita

est,

XQaycoSlu iatlv
et (pdrj dicta

rjQcoiKrjg

rvxrjg

7teQi6Ta6ig.

tragoedia,

nt

quidam, a xQaya
yog,
15

est,

quoniam olim actoribus

qui

Iragicis xqdl-

id

cst

hircus,

praemium cantus proponebatur,

Liberalibus
ait,

die

festo Libero patri

ob hoc ipsum immolabatur, quia, ut Varro

|

depas-

cunt vitera; et Horatius in arte poetica

carmine qui tragico vilem certavit ob hircum,

mox etiam
et Vergilius in
20 talis

agrestis Satyros nudavit,

georgicon secundo,

cum

et sacri

genus monstrat

et

causam

hostiae reddit his versibus,

non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris

caed
ahi
i

u r.

autem putant a faece,

quam Graecorum quidam zQvya

H

appellant,

tra-

goediam nominatam,
25

per mutationem

lilterarum

i;

in

a versa, quoniam

olim

nondum

personis a Thespide reperlis, tales fabulas peruncti ora faesic,

cibus agitabant, ut rursum est Horatius testis

ignotum tragicae genus invcnisse Camenae dicitur et plaustris vexisse poemata Thespis, quae canercnt agerentque infecti faecibus ora.
30 alii

a vino

arbitrantur, propterea

quod olim xqv^

dictitabatur

quo xqvfesto Li-

yrjxog

hodieque vindemia est,

quia Liberalibus apud Atlicos,

die

1 inerat et corona Putschius inerat ea corona inerat eo corona et codex Scioppii susp. lect. V 12 inerat corona 5 adque 2 circuibat in carmen co5 circum circa dex Scioppii pagos g pados C frugum omniumqiie rerum prouentum Caesarius 7 adque 8 bucolicarum buculicarum dafnin dafin trigidia 11 tragydia tragidia allieofrasto utheofrasfo B nt eo fraslo 12 tragydia est erotices thyches peristasis tragidia est herotices (eroticaes M) tyches peristasis 13 atragoeto de dicta atrogoede dicta actoribus Caesarius auctoribus tragos 15 ipsud 16 in aite poetica] v. 220 tragica 17 tragico tragicam 18 mox et satyros (saty B) agrestis nouauit nominauit ed. princ. 19 in georgicon secundo] v. 380 23 afece afTcce affecte tryga tirga triga 24 uersam 2.5 thesipide tesipide 20 rursum i-ursu rursus Horatius] de ari. poet. 275 27 camenae g carmina 28 plaustris ? plauctus piautus 29 infectij peruncti g 30 alii uino arbitrabantur propterea olim (olym tryx diclitabantur (trix dictabajitur a quo trygoelis (trygeiis trigetis odieque alii a uino arbitrantur, propterea quod olim uinum dictitabatur xqv^ a quo xqvyrizog hodie quoque s

AB

BM M

ABM
B

B A A AB

BM

A A

AM M

ABM
B
A

BM
B

ABM
B

ABM
A

ABM

M M

ABM
A

ABM

AM

A B

BM

BM)

M)

ABM

M)

488
p.

DIOMEDIS
i^. S P.
p.

449-51 G.
tebtis est

beri patris,

vinum

cantorilius

pro corollario liabalur,

cuius rei

Lucilius in iluodccimo.

(lomoedia esl
Iicnsio,

privatae
ita

civilis((ue
ilefinila,

fortunae

sine periculo vitae conpreiaxiv

apud Graecos

xmiKpdia

idKoriKuv TiQayfiariov
Koy(iai

aKivdvvog neQioxtjlaiitur pagi,

id est

co|nue(lia tlicta

ano

rcov Kcoficiv.

enim appelut ait

conventicula rusticorum.
ire solita fuerat et

itaqye iuvenius Allica,

VaiTo, circum vicos

niinis
as:ris

quaestus sui causa hoc genus carvicinalibus.

pronuntiabat.

aut certe

ludis

nam

postca

qiiani

e\

Albenas conmigratum

est et bi ludi instituti sunt,

ct

sicut
y.al

Romae concouioedia
forliiiiae
io

pitalicii,

ad canendum prodibant,
vel

ab urbana
id est

ncjfir]

udrj

dicta est:

quod

in

ca
ut

viculorum,
in

humilium domuum,
regiarumqiie:

conprehendantur,
rov xo)ftov,
id est

non

tragoedia publicarum
,

vel

ano

comessatione

quia olim in eius jiiodi fabulis aniantium

a tJagoedia
difTert,

iuvenum

xtojttot

canebantur.

comoedia

quod

in

tragoeli

dia introducuntur heroes duces reges,

in

comoedia humiles atque privatae

in

personae;
et

in

illa illa

luctus cxilia

caedes,
et

hac amores,
laetis

virginum raptus:

deinde quod in

frequenter

paene semper
in

rebus exitus tristes

liberorum fortunarumque
sunt.

priorum
altera

peius

adgnitio #.
neQioxri,

quare
altera

varia
rvxr\c
'^o

defmitione discretae

enim uY.ivdwog
trajlgoediae

nsQiaraaig dicta

est.

trislitia

namque

proprium;

ideoque Eu-

ripidcs petentc Archelao rege ut de se tragoediam scriberet abnuit ac pre-

catus
nihil

est

ne accideret Archelao
esse
tragocdiaih

aliquid

tragoediae proprium,

ostendens
poetae

aliud

quam miseriarum conprehensionem.

et

primi

comici

fuerunt

Susarion Mullus

Magnes.

hi

veteris
in

disciphnae
25

iocularia

quaedam minus

scite ac venuste pronuntiabant,

quibqs hi ver-

sus fuerunt,
2!o

vaaQiojv ravra leyei'

corollaiio

m^

coreilario

lur

rei testis

rei

M ycsiis M

colellario
i

B
A
A

corellarios

A B

dabatur

ABm

tradaba-

regestis

difinita

comoedia

est iuidio-

tiron

10 coniice (comicome et oda g ^co^tr} y.ai taSfi Guisfordius conl. Hchol. Dion. Thrac. 11 uel quod in ea B uela euea p. 447, 11 iiQrjTut 81 TcaQo: ro ticourj auI xb wSij 12 apotu comu AB apolu corain 13 comesationem comisationem A commirationcm quia B qui 14 comoc comae canebant 15 adque A 16 pcrsonae om. .4BM, add. ? ibe18 liberorum s hiberorum furtunarum quae rorum AB priorum sr prior \n poenis agnitio in hac trislibus lactiora succedunl. (\nA\c BuscUius uariat (uareat ZfxW) diflnitione .^^.')/
ladi

BM 9 ludi B AM cae M) odac ABM

comae

pmgmaloa

acindino (achindino sperioche 5 apoton comon conioc A 7 circum uicos circum quos fueiat

M)

ABM

AM

AB

conpitalici

compitalici

BM

ABM
fuerit

AM

AM

AM

B B

ABM

M M

20 ideoque ?

ABM

19 acindinos perioche (paiioc.he M) altera tycliis peristasis dictae snnt ideo quod 21 scriberit 22 accederel abnuet proj)iium uni. add. ? aptum codex Parisinus 7538 apud Gaisfor, 24 muUus -^.^ nullus dium RwWus Caesarius 25 ioculatria .^5 ioculae. utra il/ ioculatoria ? pronunliabat 27 susurion tau talogica cougyne cecallumoso odcmote ucesli euriu yciana neu cacu susarion tauta legi cacon gyne cae allumoso odcmote uc csti eurin ycian cncu cacu susarion tautalegi. cacoii gyne cetalumos. oodemotf ucsli euryni cauau. eucacu 'AnovfTS Xi^tv, Eovaaqtcov Is^si rdSs v.a-

ABM ABM M AM

ABM

AM

ABM

KOV

sqq. S

ART. GRAMM. LIB.

|..

III
p. 451

489
53 G.

4SC. 87 P.
__

xaxov yvvotxfg'

al.\

oucog^

ca

Srjfiora i,
qui et principum
actas fuit

ovK eGtiv evgeiv oiKiav dvev xaKOv.

secunda aetatc fuerunt Arisfophanes Eupolis
vitia
5

et Cratinus,
tertia

sectali acpi'l)issimas
et

comoedias conposuerunt.
qui

Menan-

dri l)i[)hili

Philemonis,

omncm
apud

acerhitatcm comoediac miligaverunt

al)

atque argumcnta multiphcia Graecis erroribus secuti sunt.

fahulas transtulerunt, et constat
illos

his

Romani

primum Latino sermonc comoeEpicharmum in Go sunl qui velint diam Livium Andronicum scripsisse. et sic a Co comoodiam insula exulantem primum hoc carmen frequentasse
|

10 dici.

antea itaqne galearihus,

non personis utebantur, ut

essent aut albi aul nigri
aut

qualitas roloris
rufi.

indicium faceret aetatis,

vero
uti

cum

personis
oculis per-

primus coepit Roscius Gallus, praecipuus

comoediae dicebantur,

histrio,

quod

versis crat ncc satis dccorus in pcrsonis nisi parasitus pronuntiabat.

Initio
lo

logatae

quod omnia

in

puhlico honore

confusa ccrnebanlur.
videbantur.

quae logatae postea

in praetextatas et tabernarias di-

togatae fahulae dicuntur quae scriptae sunt

id

secundum
ait

ritus et

habitum hominum togatorum,

est),

est

Romanorum (toga namque Romana

aeque palliatas Varro
specialiter

sicut Graecas fahu]|las ab habitu

nominari.

togatas autem,
20

cum

sit

generale

nomen,

tamen pro tabernariis

sed
et

non modo communis error usurpat,

poelae, ut Iloratius, qui
ait

qui Afrani

togatas appellat,

vel qui praetcxtas vel qui docuere togatas.

togatarum fabularum species
tot fere

sunt quot et palliatarum.

in

nam prima
impcratorum
per-

spccics cst togatarum quae praetextatae dicuntur,

25

quibus

negolia agebantur et publica et reges

Romani
vcl

vel

duces inducuntur,

sonarum
tatae

dignitate ct

[personarumj subhmitate tragoediis similes.

quia
fabulis

praetexpraetexta

aulem dicun[lur,
eius

fere

rcgum

magistratuum

qui

utuntur in

modi

acta

conprchenduntur.

secunda species est

togatarum quae tabernariac dicuntur et humiUtate personarum cl argumen30

torum simihtudinc .comoediis pares,

humiles homines
ct

in

quibus non magistratus regesve sed

privatae

dcmus inducuntur,

quae quidem

olim

quod

tabulis tegerenlur,

communiter tabcrnae vocabantur.

tcrtia species est fa-

3 cratinus ? oratius
phili

fili

aceruitateni

8 Liuium z liboeum A a choo galerileri9 a coo 10 gaieribus bus 12 eucrsis obuersis ?: 11 ruffi p. 01 perversis scripsi ex Cic. de nai. deor. I 28, 79 at erat (Roscius), sicut hodie est, oculis perversissimis nec satis decorus nisi personatus pronuntiabat cuniecit Reu1.3 vensius coUcct. lilt. p. 10 iiisi sine personis Langius vind. trag. Roni. p. 43 om. 15 pretextas 17 id est 18 est om. 19 tagas autem 20 quia fauni togatas (togas appellant quia Fannius togatas appellat <s qui Afranii togatas appellat coniecil Rei(vensius coUect. litl. p. 43 21 Horatius] de art. poet. 288 pellatarum 23 pallatarum 20 et argiimentorum sublimitate Buschius praetextae aiUem praetexta autcm 28 est om. 31 inducuntiir (indicuniur indicantur M) quaedam olim quod indiicunlur quae quod olim 5 32 tabernae Neukirchius de fab. io(j. Rom. p. 40 tabernariae
sule

B in cum insulae M B galeris ?: cf. Ckarls.

7 primo

ABM

ABM 4 ABM

aceruissimas

AB

aceruinimas

difhili

G adquc

AM

ABM

erroribus] autoribiis Caesarius iii co insiila in choum in-

B AB

AM ABM

BM)

ABM
B

AM

AB

ABM

ABM ABM

GUAMMATICI LATINI

I.

32

490
p. 4>>7.
S-

DIOMEDIS
P,
,

p.
iii

453-55

C.

biilariiin

Latiiiarum quae a civital Oscoruin Alella

qua priiniim coep-

tae, appellatae sunt Atellanae,

tyricis

argutnentis dictisque iocularibus siiniles saspecies

est

fabulis Graecis.

quarta

planipedis,

qiii

Graece dicilur
planis,
5

mimus.
id est

idoo autem Latinc planipes dictus,

quod actorcs pedihus

tragici

uudis, proscenium introirent,

ut comici

non

ut

actores
in

cum

cothurnis

neque
iii

cum

soccis;

sive

quod olim non

labula

suggestu scenae sed

cuius planipe-

plano orclioslrae positis instrumentis mimicis actitabant.

dis Atta

togatarum scriptor

ita

111

Aetlilicia

merainit,

daturin estis aurum? cxultat plaiiipes.

siquas

tamen ex soccis
tragoedias

fabulas

lecerant,
in
|

palliati

pronuntiabant.

togata
ut

lu

praetextata a tragoedia diflert,

quod

tragoedia
scripsil,

hcroes inducuntur,
Orcstein Ghrysen

Pacuvius
similia,

nominibus heroicis
;

et his

item Attius

in praetextata

autem quae

inscribitur Ikutus vel

difTcrt,

Deco|l-

cius, item Marcellus.

togata

tabemaria a comoedia

qiiod in

moedia Graeci
illa

ritus

inducuntur personaeque Graecac, Laches Sostrata;

in

10

vero Latinae.

togatas tabernarias in

scenam dataverunt praecipue duo,

dilVert,

L. Afranius ct G. Quintius.
runt.

nam

Terentius et Caecilius comoedias scripse-

Lalina Atellana a Graeca satyrica

aut

quod

in

satyrica fere Sa-

tyrorum personae inducuntur,

siquae

sunt

ridiculae

similes

Satyris,
-^0

Autolycus Busiris; in Atellana Oscac personae, ut Maccus.

Dramata autem dicuntur tragica aut comica Tra^a to SQav,

cantica quae canuntur:

id est agere.

Latine fabulae appellanlur sive fatibulae; in Lalinis enim fabulis plura sunt
vel a

faciendo;

nam

et agi fabula,

non

referri
,

ab

actoribus dicitur.
ita

ideoque Horatius utraque significatione interprelatur

cuin
2.^

de labula

dicit,
[

aut agitur res in scenis aut acta refertur,

sicut in choro.
in

Graeco dramate fere

tres

personae solae agunt, ideoque

Horatius

ait

primum

cliesthac

**

caepiae

orchesllie

AB

minicis

2 iocolaribus 8 alta

BM

5 colurnis acta ac

ABM
actius ?,

7 or-

unde

Vectius conieccrat Nicolaus Loensis epiphyll. VIIII ]8. Atlae nomen e codice Puleaneo edililia restittiit L. Carrio emendat. 1 14 edicitia 9 daturine estis aurum datur inest scaurum A datur inest isairum datum inest aurum ? daturi si siquis estis aurum Hermannus opusc. V p. 255. forlasse aurem 10 siquas tamen exoticas fabulas coniecil Reuvensius collect. litl. p. 64 togata praetextata a tragoedia g togata a praetextata tragoedia togata ax pretcxtetata tragoedia Duioresten Putschius 12 horestem chriscn 13 actius 16 autem scribitur <s inscribit 14 tabernaria om. 15 sustrata ductauerunt g ilogatas A intogatas duo lafranius duo usl afranius A duo afranius et quinliiis 17 ct g. quintius et Quintus Ennius ?, quod defendii Welckerus Irag. Graec. p. 1345. Vcctius Titinnius coniecit Nicolaus Loensis 18 in satyrica s ineatyrica 20 autoiicus epipiif/U. VIIII 18 busiris Casaubonus de sat, poes. p. 95 ed. Ramb. busiridis obscoeburris ? nae personae 5 22 latinae siue factibulae ed. 21 parato dyan princ. siue factubulae Busc.hius siue fabululae Casaubonus l. c. p. 85 pluia] pauca Casaubomis l. c. p. 85 27 sicut graeco in choro. 24 Horatius] de art. poel. 179 draniatc uero tres ? dramaticae uero tres (rel. om.) Cae.sarius choro codex Scioppii susp. lecl. V 14 ciiorum choru 28 Horatius] de art. poet. 192

AB

AB

M
M

ABM BM

AB

ABM
B

AM

ABM

ABM

AM

ABM

ABM

AB

ART. GRAMM. LIB.

p.

III

491
p. 455. 50 G.

m. m

P.

ne quarta loqui persona laboret,

quia quarta
las

semper muta.

at Latini

scriptores conplures personas in labu-

introduxerunt, ut speciosiores frequentia facerent.

Satyrica est apud Graecos fabula, in qua item tragici

poetae non besimul ut

roas aut reges sed

Satyros induxerunl ludendi causa iocandique,

spectator inter res tragicas seriasque

tur, ut Horatius sensit his versibus,

Salyrorum

iocis et lusibus deleclare-

mox etiam agrestes Satyros nudavit

10

carmine qui tragico vilem certavit ob bircum, et asper incolomi gravitate iocum temptavit, eo quod inlecebris erat et grata novitate morandus
cuius libet imitatio et motus sine reverentia,
lascivia imitatio;

specta tor. Mimus est sermonis

faclorum
istus,
et
ii.i(iog

vel

dictorum tiu^pium cum

iGriv fil^rjGLg

a Graecis

ita

definins(jii-

^iov xa xe GvyKixcoQrjfiiva xal

ro (iifisiGd-at,

afft^y^ijco^j^To;

Xav.

mimus

dictus

naQa

quasi solus imitetur,

cum

et

alia

poemata idem faciant;

sed solus quasi privilegio

is

quodam quod

fuit

comel

mune
20

possedil: similiter atjque

qui versum facit dictus Jtoujx^g,

|1

cum

artifices,

cum aeque quid Membra comoediarum

diverbia

faciant,

non dicantur poetae.

diverbium canticum chorus.

sunt

tria,

membra

comocdiae diversa sunt,

ad decem.

definito

tamen numero continentur

a quinque usque

sunt partes

comoediarum

in

quibus diversorum per-

sonae versantur.

personae autem diverbiorum

aut duae aut tres aut raro

licet.

quattuor esse debent, ultra augere

25

numerum non
si

in canticis
ita

autem
verba

una tantum debet esse persona, aut,

duae fuerint,

esse debent ut
fuerit,

ex occulto una audiat nec conloquatur sed

faciat.

secum,
definitus
el

si

opus
est,

in choris vero

numerus personarum

non

quippe iunc-

tim omnes loqui debent,

quasi voce confusa

concentu in unam perso-

nam
30

reformantes.

Latinae igitur comoediae chorum non habent, sed duo,

bus membris tantum constant

diverbio et cantico.

primis autem tempo-

ribus, sic uti adserit Tranquillus,

1 nec <a et codex Scioppii mutat eiiam codex Scioppii

omnia quae

in scena versantur in

comoe-

mutat latini mutat latinis 2 muta at latinis speciosiores Buschiu.i spacio3 inlroduxerint siores A spaliosiores 4 Satyrica 6 spectator Mar. Fictorin. p. 2527: satyricae est 5 iocandique sr et Marius Viclorinus iocundique 6 spectator A expeclator expectatur Satyroruni Marius Victorinus satyrorumque satyrorum quoque s 7 Horatius] de art. poel. 220 9 mox et asatyros nouauit et asper ormox et satyros nouant {corr. nouauit) et coru nauit ed. princ. 10 gravitate om. locum A loci 11 erat et nouitatem eorum spectator (spectalur B) 13 imitatio et mouendus ed. princ. et add. lahnius prol. in Pers. p. LXXXIV om. siue corr. sine A sene 14 dictorum om. 15 mimus (mimos M) e in mimesis (mimeisis M) biutate syncechorem (synchechorem B) enacea sinchoreta (synchoreta B) periechon (perdechon M) mimus (mumus A) dictus parato mimisthe 16 quasi a sohis A cum ? eum 20 sunt 18 TrotTjTjfg] petes 19 faciunt tres 25 tria sunt ? 22 in quibus B in quis 24 numerum om. tantum tamen iuncti fuerunt 26 conlocatur A 27 iuuctim

ABM

BM

BM

ABM

ABM

AB

ABM

ABM ABM

BM

ABM

ABM
B

ABM

AM
ff

ABM AM

ABM

AB

AB

28 concentum

32*

492
p. 4S0. !I0
['.

DIOMEDIS
p-

4.W

5S

G.

(lia

aj,'e))antur.
seil

nain et pantomiinus et pylliaules et horaules in comoedia quia non polerant onniia sinuil apud onincs artifices pariter
eraiil inter
sibi

canobant.
excellerc,
tiores,

siqui

actores

comoediaruin
sic

pro facullate

el arte

po-

principatum
niiinis in

artificii

vindicabant.

factum cst ut nolentibus

cedere

artifirio

suo ceteris separatio

fieret rcliquoruni.

nam

diim

potiores iiireii(jribus, qui in

communi

erf,'asterio

erant, servire dedignantur,

sc

ipsos

comoedia separaverunt,
artis

ac sic

factum est ut exemplo

coeperit

semel

sumpto usus quisque

vcnire.

suae lem exequi

neque

in in

comoediam
quibus inclio- 10

cuius rei indicia produnt nobis anliquae comoediao,

libiis

vcnimus 'acla

paribus aut inparibus aut sarranis'.

libiis,

quando enim
concinebat,
vel in

rus canebat, cboiicis

id

est choraulicis,

arlifex

can-

tico auteni pylbaulicis responsabat.

sed quod

'paribiis tibiis'

'inpari-

bus' invenimus scriptum, hoc

significat

quod, siquando monodio agebat,

utrasque.
||

unam

libiam inflabat, siquando synodio,

CATHOLICA DE EXTREMITATE NOMINVM

Quoniam extremitas nominum ad metricam conpositioncm necessario indaginem inquirit, idcirco singulorum extremitates regulatim quam potuimus definitas contuhmus, quo facilius metrorum Iractatus, cum legi coeperit,

,5

colligatur et pura via in sensus legentis et sine ullis caliginibus venial.

casiis

omnis
lius

numcri singularis

et pluralis

observata
,

novissima syllaba facivel

20

monslrabit quo

corripienda ultima

modo separare debeamus quae sit producenda nominum syllaba. quinque enim vocales suam
dictionis
silva

quae

polesta-

tem mutant
omnia
a e
|

cum

per casus nomina a prima sui posilione inflcxa varientur.

copiosa cst non plus

igitur

nomina quibus universa

ullimas litteras
1

quam per duodecim

i

[syllabas]
r s x,

finiuntur,

quinque vocales,
t,

2.s

u,

sex semivocalcs,

unam inutam,

ut

Sisenna

monile sinapi Cicero veru consul scamnum pecten Caesar Livius

age nunc

silcx caput.

omnium nominum
vel corripiendae,

extremitates per

omncs casus, quae

exceptis

sint pro-

ducendae

exponemus.
singulari.

Dc

iiominativo

casu

Omnia nomina
litteris

monosyllabis

30

casQ nominativo singulari menioratis

corripiunlur praeter ea quae
Alcides fidcs nubes,
vel as,

duodecim novissimis terminata

ut Cato,
syllabave es,
ut

littera finiuntur,

ut

Maccenas

facilitas

Aeneas, in en, ut
litlera

lien;
finita,
3a

ilem Graeca in os,

ut

heros;

feminina quoque nominativo e

ut Circe Dirce Phoenice.

pitaules 1 pytftules el codex Scioppii susp. lecl. V 16 4 ut om. ABM, se mimis communi Lan5 mimis B Remimis dum om. add. ? el codex Scioppii ergesterio magistegius vind. irag. Rom. p. 44 omni dedignarentur codex Scioppii rio s 7 ac om. cxemplo extemplo exaequi 8 sumtu A: snmpto unusquisque ? coeperit 5 coepit 10 saranis 11 cholaulicis /i^TJf 12 phithaulicis .'V/ 14 utrisque 5 utriusque 21 monstrauit monstrabat 2.3 a om. 24 omnia 26 mutani t Charis. p. 36 7)iom. p. 278 25 duodecim literis ultimas syilabas finiunt g

AB

ABM

BM

B AB

ABM

AM

AM

AM

BM

syllabas o?n, Charisius

27

libius

ABM

33

in]

uel s

35 foenice

ABM

ART. GRAMM. LIB.

1).

III
|).

493
158

1(;0

!)2

P.

61

G.

nelivo

De genelivo casu singulari. Omnia nomina trium generum oasu genumero singulari producunlur quae in has litteras syllabasve defc|

runtur: in ae mascuiina
i

et

feminina, ut huius Aeneae huius fortunae;

ut huius lauri, neutra,

in

mascu||lina,

ut pueri,
et

feminina,
,

ut huius doni;
;

in us

mascuhna

feminina

ut huius portus et huius porticus

in ei

in u

neu-

trum tantum, ut huius cornu;

aciei; in es

mascuhna

ct feminina

tantum,

ut diei

Graeca, ut huius Dirces Phoenices.

is

corripiuntur vero

memomascu-

rato casu quae in

sjilaba terminantur,

et sunt

trium generum,
et

hna, ut Catonis,
10

feminina,

ut orationis,

neutra, ut sideris,

cetera his

simiha.

De De
lari
15

dativo casu singulari.

Omnia nomina trium generum casu

Omnia nomina
si

dativo

singulari variisque

vocahbus terminata producuntur.

accusativo
in

accusalivo casu singulari.

,

casu

singu-

corripiuntur praeter Graeca

non reformentur
in

Latinam dechnaut Al-

lionem.

Graeco enim statu terminata

en syllabam producuntur,

ciden Dircen Phoenicen.

De

vocativo

casu

singulari.

Omnia nomina casu

vel e vocali

vocativo

singulari

corripiuntur exceptis
vel as vel

his

quae o Httera

producta syllabave es
es,

cn terminantur, o, ut Cicero luno,

)

e,

ut Alcide Circe,

ut

2odies, as, ut dignilas Maecenas, en, ut lien.

De

ablativo

casu

singulari.

Omnia nomina trium

finita

generum
e

ablativo
litfera

casu singulari quinque vocalibus

producuntur.

ex his vero

tam conipitur quam producitur;

rius vero sic,
milia.

et

prius quidem sic,

masculina,

ut ab

hoc oratore, feminina, ut ab hac lunone, ncutra, ut ab hoc sidere; poste25

mascuUna,
enim
e

ut ab
littera

hoc die, feminina

producta

ut ab

hac re

et

si-

neutrum
||

memorato

casu

nullum

tcrmi-

natur.

De nominativo casu
taui
;{o

pluraU.

Omnia nomina casu nominativo

syllaba

plurali

masculina

quam
casu

feminina
,

quacumque

terminata

producuntur

exceptis his quae Graeca sunt

ut Troes Phryges delphines.

De De
35

genetivo

plurah.

Omnia nomina trium gencrum casu geneplurali.

tivo plurali

quibuscumque
casu
et

syllabis terminata corripiuntur.

dativo

ablativo

Omnia nomina
syllaba

trium

generum
iii

casu dativo
laba

et ablativo

numero

plurali

tam producuntur ea quae

is

syl-

finiuntur
j

quam
et

corripiuntur

ea quae bus

memoralis casibus

terminantur.

De accusativo

vocativo

plurali.

Omnia nomina masculina

in

et femi-

nina accusalivo casu

et vocativo

plurali

quibus

libet

syllabis terminata
finita

producuntur praeter Graeca,

quae tam accusativo as syllaba

quain

ut post neutra om.

ABM ABM

poenices 24 ut post ncutra om. 33 et ablativo om.

ABM

7 in ante es om. ABM 5 portus B portiuis AM ut posl masculina om. ABM 16 poenicen ABM delfines ABM 30 fryges A friges B et friges M
'2'\

AB:

et alibi

494
p. 402.
'i3
1'.

1)1<)M1:D1S
p.

m.

ni G.

vocativo

es

terminata fonipiuntur;

a(

tusalivo

sic,

Troas Phrygas delphi-

nas, vocativo, o Troes IMiryges et celera

siniilia.

DE METRIS
Metrorum,
id

est

legilimae ct)npositionis,
in(|uirit.

ohscuritas

srrupulosae incir5

tenlionis indaginem

veliementer

tjuani

oh rem omni anlraclu

cumitionis ahlato tiuaedani meira dihicide et hreviler exposiii.

res videhalur absurda
sitionis ohtegcre.

eteniin mihi

rem

naliva ohsrurilate difflcilcm etiani caligine expo-

DE VERSV
Versus est partium legitima dispositio
SQQandi specie metricam exhihens regulam.
[1

et

pedum

culta copulatio con-

lo

DE DACTYLICO IIEXAMETRO
Versus heroicus a duodecim syllahis in septem decem longiatur; idtra

non

potest.

nam
,

si

plus hahet, excutiuntur per ecthhpsin vel synaliphen.

recipit etiam pedes, cuni est legitimus, inter se 15
et
|

scandilur autem sexiens.

variatos duos

spondeum
in

resolula eius posteriore parte

dactylum.

sed

spondeus perpetuo

fme ponitur, cuius loco plerumque trochaeus inve-

nitur, ea ralione tpia indifferentem in oranihus metris

postremam syllabam
iopares,

veteres

esse

creditlerunt.

hi

igitur

pedes

syllahis

temporihus
par20

aequales,

sex regionibus distrihuti quaterna lempora sua scandendo

tientes qualtuor et viginti

sive cola,

temporihus metri lotius sive tonias vel commata

quae Latine sectiones incisa membra dicuntur, perfecta conforobservatur autem ne ullimus pes
sit

matione concUidunt.

trisyllahus,

exex25

ceptis pauculis versibus qui hypermetri dicunlur,

quorum abundantiam
ratione

cipinnt
facta,

hi

versus

qui

secuntur

incipientes
fine

synaliphe

rythmica

eoque facto vitium quod erat in

versus continuatio sequentis

cmendat.

DE .NOMCSE VERSVS HEROICI

Vcy^sus

herous senarius diversis vocabulis

vel

appellatur.

idem enim

et
3o

hexameter

vel Pythius

epicus et Priapeus

et

hucolicus vocatur,

super

quas appellationes etiam Laline longus [pes]

quoliens in primo spondius est
et

dicitur.
et

heroici igitur sunt,

in

tertio

in

sexto.

heroicus autem

quod virorum fortium res gestas ac facta conmemoret; hexametrum quoque, quod se.v regionibus spondium et dactylum pedes dipropterea dicitur,
scripofriges 4 scripulosae l frygas delfinas 2 fryges omlosae screpolosae onini amfractu a omnium fractu 5 omni anfractu nia fractu 10 consonanti s 11 exibens corr. exhibens 13 duodecim longatur eclipsin 15 corr. duodecem duodecem 14 ethlipsin

ABM

A B

BM

Ma

sextiens recepit
nios

ABM
A

BM

cum

est

om.

legitinios

20 partientes a patientes 25 a uocali synaloephae ratione s 31 longus AB longe M: longus uersus dicitur 5 hieroico {corr. -cum) A
19 credederunt

BM ABM

quia A 18 qua 21 tomas Caesarius to-

BM BM

tumos A.^

30 Priapeus] proprius 32 heroicus B heroici

<s

AIIT.
p.

GMMM.
(

LIB.
Pythii

III
|i.
10..'

495

m.

!M P.

(U

G.

versis

modis ralionibusque conservet.

eliam origo

inde

tracla

esl

(nec enim videtur incongruum labulosae antiquitatis

commenta depromere):
necasset,
||

Apollo

cum Pytbona

Delphis propter

ultionem

matris
sex

accolae

primum timore carmen heroicum hexametrum

5

initio

spondiis

conpo-

situm texuerunt;

deinde soluta spondii altera syllaba sine

suscepit.

damno temporis
iambicum
magis

dactylum quoque

quidam autem dicunt quod

fertur
et ex

gaudio subievali motu celeri prolulerunt.

etiam lioc heroicum me-

trum cius oracuhs postea celebratum

pisse.
10

hoc versum Pythii nonien acceloco

item Priapii

sunt, quotiens

in

prirao

spondius

ponitur et in

quarto et in sexto, ut apud Vergilium

defecisse videt, sua iam promissa reposci,

item

iramotamque coli dedit et contemnere ventos, cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos.
15

bucolici sunt

quotiens in quarta regione dactyhis

fmiens partem orationis

ha-

invenitur. identidem dactyhcus nominatur, cum omnes fere dactylos bet, maxime novissimum, ut est apud Homerum KvKlojTp rr/, Ttie olvov. iitel cpayeg uvSqo (lea nQea.
,

apud Vergilium
20

laje eit,

itcm spondiacus appellatur,

pandilur interea domus omnipotcntis Olympi. cum omnes spondios, quem quidam

molossi-

cum

dixerunt, ut

Uomani victores Germanis

apud Homerum
25

devictis.

tale

est,

tl>v2'^v

KiKXyjGKCOv narQOKXfiog detXoio.

DE PVLCHRITVDINE HEROICI VERSVS

Versus heroicus
firmatus

is

dignitate

primus

est et plenae

rationis perfectione

ac

totius

gravitatis

lionore
ulla

sublimis multaque

pulchritudinis
alias

ve-

nustate
30

praeclarus
ita

qui

sine

coniunctione

quascumque
ut
in

orationis

partes

mutuis inter se conexionibus

nisi

colligat

scansione propria

nuUus pes

novissimus tantum

[interdum]

integram partem orationis

includat, atque ita sex regionibus suis

diat ut dactylus perraro,
et

spondium pedem dactylumque custogratia,

hoc quidem ornandi poematis

spondius
vero
adelfhis

quintam
suis

regionem
1

suara

spondio

concedat,

postremis

finibus

conseruet
adelfis

M conseruat
A cum

AB
delfis

8 uersu 6 quod om. excepisse 11 defecisse] Verg. Aen. XII 2 accepisse 12 item er idem 13 immotam recoli M: Verg. Aen. III 77 cum BM: Verg. 14 cui cyclo17 apud Homerum] Od. I 347 18 cyclops te (cyciopy te georg. III 6 1 pite M) pieocN on epifages andromea crea 19 apud Vergilium] Aen. 21 item Puischius idem id est 23 Romani] eundem versum exemplum molossici melri dedisse diciiur Caesius Bassus Diom. p. 513. Romani muris albam cinxerunt longam ed. Ascens. a. 1516 germanis deuinctis germanos damnetis 5 24 apud Homerum] //. 25 psychen (psichen M) ciclescon patrocleos 221 pythom)

phytoma

ABM

BM

com python

ABM

com pytom

[corr.

BM

cum

BM

ABM

diloio

ABM

ABM

32 adque

496
p.

DIOMEDIS
494-%
1'.

p.

Iiil

C.

ntitnquani daclylum puliatur insidere.

in lerlia quo(jue regione inelius spondividit.

dius pentlieininieres (|uani

inter
ipii

duclylus

ceteri

nutcin

pedcs bine
ali(iucin

ulla

se
sit

disl|cretiune
liis

variuntur.
(

exeinpli

jjrutia

ponamus

versuin
ipsi
.'

oninibus quae

supra memuravimus clarus,

et

qui

adeo

Vcrgilio placuit ut nullo inmutalo elementu

duubus eum voluminibus ponere

delectutus

sil,

Oceanum
lus

inlerea surgens Aurora relinquit.

ita

animadvertis pcdes singulos

partein

esse scansionis lege divisos

nisi

ut

eorum

nul-

orationis incluserit

nuvissimus,

quem

linalis

necessilas
K

cogit.

DE FIGVRIS VFUSVS
Versus heroicus
spondeis
nitur,
id
erit

HF.HOICI

recipit

figuras

triginta

duas.

aiit

eniin ex

omnibus

et

ob boc spondiazon dicitur,

quod

vix

apud Latinos inve-

raro apud Graecus est, et erit liuius inodi vcrsus nionoschematistus,

ut
si

est unius figurae,

facias

is

aiit

si

aut levis lamnas lento ducunt argento, auctus numero quinque syllabarum onmcs habucrit
ct

dactylos,

id

esl

quinque,

ob hoc dactylicus nominatur (nam ultimum eliam supra

dixi-

nms

disyllabum esse dcbere), monoschematistus dicetur,ut est

panditur interea domus omnipotentis Olympi.

versus vero qui cst sedccim syllabarum de quinque pcdibus habens

20

unum

spondeum
hoc
I

varic

quinquc

rcgiones
,

percurrentcm

erit

figurarum

quinque,

est pcnteschcmatistus

ut cst uua specics illarum iu hoc versu,

Acole,

namquc

tibi

divum pater atque hominuin

in

rex.
2j

item e contra versus qui

cst tredecim syllabarum

de quintjue pedibus ha-

bens unum dactylum identidem

erit

vicem quinque rcgioncs pcrcurrentem

ut
cst

figurarum

quinque,

hoc

cst

penteschematistus,

uua

species

quinque figurarum

cum luno aetcrnum servans sub pectore

ille

vulnus.
proraiscue
30

vero versus qui de quinque pedibus duos habuerit

variatos

dactylos
et
,

per qniuquc regiones

schematistus versus
cies
,

decem figurarum
||

erit

nominatur
ut

dcca-

qui constat quattuordecim

syllabis

est

una spe-

decem figurarum

multa quoque
et contra si
et itcm

et

bello passus,
crit

dum conderet urbem.

inixti ao

dc quiuque pedibus duo spondci fueriut in vicem dactyhs

,

quinque regioncs percurrcnles

quindecim longiatiu", ut supra,

decem figurarum versus,

una species

qui

syllabis

et cst

duobus] Aen. IIII 129 XI 1 6 dilecta12 recepit 13 quod quoxi B qui ? cf. Verg. Aen. VJI 634 aut levis ocreas lento ducunt .nrgento 20 panditur] Verg. Aen. dicitur B 21 sediadque A cem A sedecem 25 tredecim Bu24 Aeole] Verg. Aen. I 65 schius sedecim sedicem A de Caesarius et AB, om. 29 cumj Verg. Aen. I 36 quattuordicem A 32 constat] contra 33 decem] quinque legitur 5 34 multaj Verg. Aen. I 5 37 longeatur
tus

7 relinquid Caesarius 16 aut] 19 dissyllabum

2 diuiditur

5 elimento
reliquit

M BM

BM

AM XI

ABM

ABM

BM

ART. GFUMM. LIB.

|..

III
p.
-166

497

1%. 97

l'.

(18

G.

ar.Tia

virumque

caijo

Troiae qui primus ab

dici,
si

oris.
si

meniinerimus aulem iiguras maiores

dei, minores.
|

daclyli piures fuerint,

spoii-

DE INCISIOiMBVS
5

Illud

quoque observare debcmus ut

caesuras appellant,
incisiones versus
tali

in

heroo

hexametro

incisiones,

quas

alii

non nulH sectiones nominant,

ordine colligentur.
tertia

facias,

quas
lini-

Graeci rite custodiunl.

lis

heroici sunt quattuor.

hae

parlibus orationis hunt et

prima est penthemiquarta

meres,
10

secunda est %axu xQitov xqox<xiov,

hephthemimeres,

tetrapodia

bucohce dicitur,

quia

Theocritus auctor bucohci

est

carminis
ubi

hac
post

plurimum usus esse

duos pedes
et

creditur.

penthemimeres

semiquinaria,

unam

syllabam pars orationis expletur, et ideo penthemimedividit sic,

res vocatur, quia quinque

mipedes defecissc videt,

15

se signari oculis.

horum

residuis partibus trimetii anapaestici hypercatalecti fiunt lales,

sua iam promissa reposci,

ultro inplacabilis ardet.
haec
20
si

acceperit

unam brevem,

faciet finita parte orationis

,

secundam caeparte
orationis

suram.

secunda est aaxa xqixov xQoxatov

in

qua

finita
|

tertium trochaeum ponas, a quo

nomen

traxit, ut est

infandum regina.
[huic]

addito anapaesto vel spondio tertia constabit incisio.

tertia cst

heph-

theminieres,
25 dividit,

Latina lingua

translata

semiseptenaria

scilicet

quia septem

ut est

Italiain fato

profugus,
leo,

tum demum movet arma

excutiens cervice toros.

hinc quod remanet sic contexere poesin potest,

:w

gaudetquecomanlis, fixumque latronis.

huic parli
si

adiciatur

pyrrichius,
:

eadem
tale

||

rursus

efficil

nietruin

ionicum

anb xov

(^EL^ovog

hypercatalectum
leo,

est

gaudetque comantis
35

llxumque latronis

leo,

fremit ore cruento leo,

Troiae oris om. ABiM 2 memiueremiis y/^M 10 hac g ac 14 13 quinque pedes uidet a uidit 15 se] Ferg. Aen. Xll .3 defecisse] Vcrg. A:.n. XII 2 finita parte Putschius luiitam partem 20 cata J9 faciat 16 talis regina iubere 22 infandum] Ferg. Aen. 11 3 rcginam triton troclieon 27 hic B 26 Italiam] Verg. Aen. 12 mandare dolorem 23 liuic 28 excutiens] Verg. Aen. XII 7 eademque tum] Verg. Aen. XII 6 32 eadem
1

arma] Verg.Aen.
triton trocheon

9 kata

ABM
B

BM

ABM ABM

ABM

ABM

ABM
B

AM

AB

33 apotumizonos

AM

apotumizonus

498
p. i'n.
'JS

DIOMEDIS
P.
p.

4S

70

G.

hacc

(iuabiis

additis

brevibus

quartam incisionem

eniciet,

ila

ul

(|uartu

dactyluni invenias, ul esl

inlerretque deos Latio

sunt qui quartuni trocbaeurn in
liac

g.

u.

L.

caesura conlocant et ex eo

xaiu

xi5

xaqxov xQoyaiov appellanl, ut est

quae pa\ longa remiserat arma novare parabant,

alii

vero spondeum, ut est

inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto;

ita

|,

tamen

ut per

omnia

ista

inlervalla

quae diximus pars oralionis

hoc

finiatur.
lo

remanebit pars versus quae dicitur comma.

rit

comma

si

priorem habuc-

dactylum, dicetur dactylicum,

ut est

orsus ab alto;
si

spondcum, spondiazon appellabitur, ut

est

cornua velatarum obvertimus antemnarura.

hac incisioncs, quas Graeci tomas appellant,
plici

figuris

formantur Iribus, sim-

is

conposita coniuncta.

simplex est

cum

invenitur in versu una incisio,

ut est

panditur interea domus omnipotcutis Olympi; cum duae inveniuntur, ut est infandum regina iubes renovare dolorem; coniuncta cum tres invcniuntur, ut est talibus Ilioncus c. s. o. f. D.
conposila

-jo

DE PEDIBVS METRICIS SIVE

SIG.NIFICATIO.NVM INDVSTRIA

Oplimi versus dena proprietate spectanlur, principio ut

iniuges

sint inlibati

aequiforraes
|

quinquipartes

partipedes

fistulares

aequidici

teretes

2j

sonores

vocales. itaque et Graeci

suos nuncupant anlriyHq atvyeli; anQo-

6x71^01 nevxafiEQELg noSofiSQSig GvQOTtodsg laoXsxroc KVKkorsQstg riiriri.KOi (p<ovaati-Kol.

sic

vero hac

in

appellatione

inprobantur ut quinque
et

speciebus

designentur,

mutili exiles ecaudes

fragosi flu.xi;

hos Graeci ansg^dlovg

XayaQovi^ (isiovQovg rQaxsig Kol.o^ovg appellant.

igitur inlibati sunt qui

||

non

3o

aucta vel inminula aut amputata syllaba

et plenissima dictione firmantur
,

vel

littera

vitiantur,

sed integra

ut 3 inferretque] Verg. Aen.

Lalio,

2 inuenias s inuenies genus unde Latinuni

ABM
4

cata tetarton trocheon

8 inde] Ferg. Aen. II 2 20 infandum] panditur] Verg. Aen. 22 talibus] Verg. Aen. I 559 talibus Ilioneus. cuncti simul ore fremeom. 24 optimus bant Dardanidae spectatur 23 indvstria om. partipedis fistuiaris BM: paripedes s 25 quinquipertes aequidicti A 26 sonares noncupant sonori s apleges. azygis (azigys A). aproschemi. pentameris (pentemerisi B). podomeris. syropodis (siropodis csyropodis M). isolecli. cyclotelis. echelicae (echeticeae B echoticee A). fonasticy (fonastici 28 sic si qui uero in hac appeliatione improbantur ii quinque Caesarius lianc multiles exiles caudes matilie caudes 29 designantur mutili hiulci ecaudes a acefaius (acaefalus BM) lagarus corr. fragosi fracosi miurus trachis coiobus 32 formanlur s

Maur. 1701

ABM

XI

6 inferretque deos 6 quae] Terendan. 14 cornua] yerg. Aen. III 549 18 Ferg. Aen. II 3 renovare dolorem
I

ABM

ABM
A

ABM

AB

BM

M) ABM

BM ABM

ABM

BM

ART. GRAMM. LIB.

p.
4!ts

III

499
p. 470. 71 G.

P.

dcpresso iucipiat
est

iani liitn inihi

vitio

taurus aralro.
iniuges
siint
qiii

eniin

versus

integer

et

nullo

contaminatus.

nulla coniiinctionis syllal^a

sicut
j

copiilantur,

quos Graeci aawdixovg nuncupant,

tectum augustuin, ingens, centum sublime coiumnis,

sine

nexu.

nuilus

eniin

coniunctionis

nexus occursat.

aequiformes

sunt

qui

non conposita sed simplici

llgura ostentantur, ut

urbe
nusquam
10

fuit

media, Laurentis regia

Fici.

hic enim duae partes orationis necluntur.

quinqnipartes sunt qui

quinque partes oralionis liberas possident, ut

ora citatorum cursu detorsit equorum.

partipedes sunt
qui
in

singuUs

pedibus

singulas

orationis

partes

adsig-

nant, ut

miscent
15

fida

flumina candida sanguine sparso.

adcrescente partis orationis numero ab unica
ille

fistulares

sunt qui

paulatiin

syllaba plures adusque ducuntiir, ut Homericus

ci

declarat,

iidxaQ Ar Qeidrj,

(lotQri^evig

oXtoSaiiiov.

aequidici sunt qui singuhs propositionibus antithetas apparant dictiones, ut

alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.

20

albis

enim nigra opposuit,

teretes

ligustris

autem vaccinia
volubileni
et

tribuit

et

cadcntibus le-

genda adsignavit.
dictionem, ut

sunt

qui

cohaerentem continuant

torva Mimalloniis inflatur tibia bombis.

sonores sunt qui crepitant pronuntiatione fragosa
25

et

exultantem inforinanl

dictionem, ut at

tuba terribilem sonitum procul aere canoro increpuit

et

quadripedante putrem sonitu quatit ungula campum.

30

vocales sunt qui alte producta elocutione sonantibus litteris universam dic-

tionem inlustrant, ut est

illud

Paconiauum,
|

1 depresso] Verg. georg. I 45 3 asyndetus 5 tectum] Verg. Aen. 8 urbe] Verg. Aen. VII 171 6 nullis VII 170 9 quinquipertes sunt quinque partes sunt 11 ora] Verg. Aen. XII 373 14 fidal foede m 15 fistularis 16 ducuntur q dicuntur fido Putschius Homericus] 182 17 omacara tride mirigene solbioedemon omacura tridemyrigene solbi II. 18 aequidicti A eo demon A oma ca tride mirigenes olibi. ae demon B dictionis 19 alba] /^er^. 6ct/. 2, 18 ut .fi dictioni sicut tI/ baccinia JZ?.T/ 20 baccinia^^iW 23 torma lunii malloniis corr. torua mailoniis M. cf. Pers. 1, 29 torva Mimalloneis immimallonis plerunt cornua bombis 24 pronuntiatioue fragosa 5 pronuntiationem fragosam 26 ad BM. Verg. Aen. VIIII 503 terribili sonitu 5 soni27 increbuit B tus 29 quadripedante] Verg. Aen. VIII 596 30 aite productae (producte A) locutione alta producta ioquutione illum 31 illud Paconianum Eoo Occano coniecit Hauplius paconia non nieo oceano Pacuuii omnem non meo oceano ff. tinde inter Pacuvii fragmenta versus recepit //. Slephanus fragm. poet. vet. Lal. p. 257 Varronis Aiacini chorographiae propter argumenti similitudinem tribuit Scaliger catal. vet. poet. p. 245 quem secuti sunt Burmannus anlhol. Lat. II p. 336 et Wernsdorfius poet. Lat. min. V p. 1406. Caesarius

BM AM

ABM

BM

ABM

ABM

AB

AB

ABM

500
p.

DIOMEDIS
Wy
!*!)

P.

p.

47. 73

G.

Eoo Oceano [lypcrion tulgural Euro, Arctoo pliiustro Borcas bacchatur aheno, Ilesperio Zephyro Orion volvitur * [austro],
fulva Paractonio vaga Cynthia proruit Austro.

De
qui in
1|

inprobatis

vero

versibus

varia

Iradunlur.

uiutili

vel

Irinici

sunl

>

priutipio aniputautur et litteram vel syllabau auiittunt vel leinpore

;

ileficiunt

Graece dicuntur axicpaloi, quale est

fI

uVi

rex

Er

tl

an us

ilem Homericus

ille,

inei
item Homericus

dr)

vrjdg re nal 'Eiki^anovzov ly.ovxo.

e.xiles

lo

versus in media parle

vel hiulci

Graece vocantur kayaQoi, qualis est

rjv d
ecamles sunt
vel
([ui

ilg
in

Aiolov
ulliina

Y.Xvxa 6

cj

^axa.
vel

conclusione

oratiuncula

syllaba

fiaudautiir
ul est
15

tempore deficiunt; Graece

(niovQoi, vel Gxd^ovreg vocantur,

,

TQCoeg d
fragosi

eQQiyrjGav
et

oncag l'dov aloXov ocpiv.

sono
variantur.
|

sunt

(fui

inlevigato

inc^ndito

lluxi

sunt

qiii

soluto

modo

et uberi

metro vacillanter quatiuntur.

DE QVALITATE METRI
Qualitas metri
derivativiim,
est

qua

intellegimus

utrum principale

sit

melrum an
quae statulo

20

hoc

est finitae

an

infinitae qualitatis.

finila est

pedum convenientium modo, numero etiam syllabarum

principali
vat
et

definito

quoad proin

tendi debeat, multiformis structurae conversione decurrit,

ut esse

omni
nec

forma cognoscimus.

infinita

est in derivalivis,

quae metrum ser,

numerum syllabarum non servat uni structurae adnexa metrum nec numerum syllabarum servat sed striicturae unitati

aut

25

deservit,

omis.ns Paconii versibus exemplum Vergilii substiluit ita, illud Vcrgilii {Aen. III 570): Portns ab accessu uentorum immotus et ingens. Ipse sed horrificis iuxla sonat Aetna
ruinib. et (otus deinde locus ille 1 omniuomo oceano Stephanus : Memnonio coniecil Isaucus ^Vossius in Calull. p. 271 omniuago Burmannus fulgorat euro fulgora teuro A fulgorat eruro B fulgurat citro ? 2 Arctoo /. Vossius arcto acto arrepto 5 Arctaeo Slephanus Actaeo Wernsdorfius plastro alieno Stephanus reno rheno ab Aeno Scaligcr ab Haemo Burmannus 3 hesperio A spereo zefyro A: zephyro sed Orion Stcphunus: zephyron sed Orion uoluit ab astro

BM

AM

BM

M AM

coniecit

Burmannus

vel ingens.

nam

austro Istro Scaliger haustro /. Vossius : fortasse udus austrum austro de exitu sequentis versus inlatum esse videlur 4 fulva Paraea

fulua aretoneu tonio Achilles Statius in Caiull. 64, 9 p. 252 fuluaretonio fuluo arettouio 5 fuluo acrique Noto Stephanus aretoneii chynthia cythla thya atro Stephanus Afro Scaliger 5 mutili multiles acaefaie acefali 9 Homericus] 8 fiuviorum] Verg. georg. I 482

BM

BM

fulua

chyn7 //. 2

10 epideneas tece (epiden astece B) ellespoutoni konlo 11 lagaroe lagaro e lagroe est A 12 Homericus] Od. K 00 13 bendeis eoluclyta (eo liiclita B eum luclyta M) domata 15 miuri muri scazontes A scanzontes 10 troes de erriges anoposi (anopusi BM) doneo lonofin (lonofim A) ABM. II. 21 diriuatum qualitatis om. 208 18 uacillantes ? mutalae s 24 diriuatiuis 26 unitate

ABM

BM

ABM

AB

ABM

ABM

M M

ART. GRAMM. LIB.

p.
199.

III
p.

501
473 -:>
G.

500 P.

aut diversis vcrsibus et melris constructa a terlio versu vel

luit.

quarlo convaut in

melrum

servat

et

numerum
at

syllabarum

non servat,
scrvat nec

Glyconio

vel Pberccratio,

quae nietra dactybci imaginem habent, sed pedum minore

vero nec

numcro concluduntur.
5

metrum
,

numerum
tertio

syllabain
vel

rum

ut

in

Sappbico

hendecasyllabo
diversis

in

quo contrarios pedes unum

et

versum

coniungit.

item

versibus

metris
illa

versii

quarto stropben rcvocat,

et

ut in Holratio Alcaica

Iria

vel

Asclepiadiimi

Glyconium

et

Pherecratium coniunctum videmus.

DE METRORVM SPECIE
10

Species metri sunt duae,

finita

et infinita.

|]

finita

est qiia intellegimus

est
et

utrum principale
ex se formatum

sit

mclrum an

derivativum.

priucipale

quod ipsum
est finita
in
dii-

est et sua lege,

non adsumpta, decurrit,

species.

omnibus metris principalibus.

cit,

derivativum quod ex principali originem

et est in

omnibus

dcrivativis infinita

15

DE FORMIS PRINCIPALIVM METRORVM

Formae principalium metrorum secundum
probat auctoritas,
anliquitatis

ralionem geneut aliorum

ralissimae duae sunt inventae, dactylica et iambica.

bis etiam,

accedunt aliae septem hae,

trochaica,

anapacslica,

an-

tispastica, choriambica,
20

duae ionicae,
addilione
vel

paeonica,

quam

plerique rythmicam
species
varie

esse

dixerunt.

quarum

inminutione

reliquae

contextae derivanlur.
e*st

et aut a
alia

epos hexametrum;
|

pedum quanlitate quaedam nominanlur, ut pedum praecipua structura, ut anapacstica

ut
est

trochaica iambica;

aba a synzugiae quantilate, ut est trimetrum tetramesyllabariim,

trum;
25

alia

numero
;

Sapphicum
ut est

hendecasyllabum

et
alia

heccedecasyllabum

alia

ab invcntoribus,

Sapphicum Alcaicum;

ab

iis

qui frequentes in ilHs fuerunt, ut sunt Aristophania Archebulia Pha-

laecia Asclepiadia Glyconia,

cio

quae quidem infinitum possunt

variari beneli-

rythmorum

quorum

velut fuit conpositio.

DE MODIS METRORVM
30

Modi metrici sunt sex, xara azliov

fiariKog

definitivus vel principalis,

GvGxy]-

conpositus,

aavvaQrtjTog

inconpositus,
derivativus.

6vyxsxv(iEvog
definitivus

confusus,
vel

Gvve^evYfiivog

coniunctus,

naQayooyog

princi-

construcla a g construclam a constructam at conualuit A conuoluit uolnit ?, quod Ua vcrum esse poiest ul exciderint quae infra 7 addita sunt, strophen revocat ut in 2 glicinio uti giicinio 5 cndecasyllabo a eccedecasyllabo eccedecasyiiabus eccedasyliabus contrarius uni in uersu uni uersu in uno uersu ?. fortasse unus versus coniungit 8 coniuncta s 11 diriuatiuum 13 diriuatiuum 18 antispatica , om.

BM

BM
B

cum

BM

AM

BM

19 poeonica poeonico A 20 uariae 20 frequenter 30 catasticos cos A syrtematicos B 31 asinarthtos asinarhtos cechimenos B syncechymenus 32 sinezeumenos gon A paragogen deriuatiuum AB diriuatiuum

ABM

BM

M BM

AM

ABM ABM

AB

23 a anle synzugiae om.

syslliematiios

siJthemati-

sincecliymenos

ABM

paragogon

A synperago-

502
p.

DIOMEDIS
5<lO-W2
P.
,,.

475

77

G.

palis est legitirnonim inetrorum ordo.

et

cunpo.silus constat ex legitimo versu

||

eiusdcm

Icgiliini

mcdictate isdeni pcdibus.

niconpositus cst

pcrcgrinis

pedihus vcrsus oruatus],

heroicus.
est,
|

cum

fucrit

alius

vcrsus incdius,

sccutus tiiinctcr

coufusus est cx peregrinis pedibus versus ordinalus.

coniunclus

quando ex duobus mctris versus ordinatur, ut heroicus

et iambicus.

#5

DE SPECIE CAHMliNVM
Species carminum sunt quattuor, acatalccta catalectica bypercalalccla
brachycatalecta.
leclica est versus

acatalecta est intcgcr versus singuiorum metrorum.

cata-

minus habens metricae

constitutionis.

bypercatalccta est

supcr princi|>ium vcrsus syllabam plus habens.

babet

bracbycatalecta

pedem

plus

lu

quam

poscit

pcdum

dispositio.

DE QVALITATE CARMINVM
Qualitates

carminum sunt sex, heroica comica

tragica melica satyrica

dilhyrambica.

DE PEDVM REGIONE
Regiones

,,

pedum sunt quinque,

thesis in disyllabis

thcsis arsis

basis

synzugia dipodia.
trisyllabis,

hae

sic ordinantur.

constat,

arsis in
in

basis

synzugia dipodia in tctrasyllabis constat; sed basis

tit,

cpitritis et

paeonibus

synzugia in contrariis, sed dipodia in paribus.

Haec interim, quantum ad simplicem cognilionem

tiae

spectat,

pruden-

20

tuae sensibus

explanasse
implicata

sufficiat.

cetcra vero metra,

quae sunt torperplexa,

tuosis

obscuritalibus

ac

multarum reruni
edocebo.

diversilate

oportunis temporibus
siqiiis

ac

certis

rationibus

quae quidem omnia

profundis sensibus intimarit ac sincera mentis intentione perspexerit

studio
diligentiaque
servarit,

et conpctenti

non tantum ipse

in pangen||da 25

versificatione pollebit
fuerit,

vcrum etiam de aliorum carminibus, quoliens libitum

inreprehensibiH sententia iudicabit,

iustis rationibus et

quae metra

quibus pedibus regautur.

DE ELEGIO PEMAMETRO

Elegium metrum binis versibus constat, hexametro

iunclo quinario.
qiiinarius,

lieroo

et

ci

subest

30

prior pedes heroi

recipit,
,

posterior
id

pentameter,

id

scanditur duabus semiquinariis

est

ut posterior

tome duos

2 et] ul aut iQcompositum 3 ordinatus ? 4 ordinatus Putconiunctus est quando ex duobus metris uersus orom. s schius ornalus nalus coniunctus est quando ex diiobus metris uersus ordinatus 5 lacunam qua yperaccatalectica modi derivalivi definitio excidit indicavi 7 acatalecta catalecta liypercatalectica ypercalalectica principum A: 10 principium

AM

ABM,

praecipuum uersum Buschius

Buschius ribus om.
13 satirica

ADM
A

diligentiae quae

20 Haec 29 elego

syiiabam s syllabarum pedem minus habel 17 dissyllabis 19 in ante contrariis el ante pa28 regantur Diom. p. 469 25 diiigentiaeque

AM
B

AM ABM

BMa

Elegi 31 recepit semiquinariae ita ut posterius

est

AB

AM

ABM

BM

cf.

Frank.

Callin. p.

pentametre

om.

AM

comma ?

pentametri 5 diabus dua

tome] comina

ABM

AM

30 Elegium 34 32 scanditur ut duae

semiquinaris

AB

ART. GRAMM. LIB.

p. 502.

III
p.

503
47770
G.
alii

503 P.

(lactylos

liabeat

o{

semipedem,

qiiod

genus scansionis est

in

usitalius.

vero sic scandunt:

tit

ierilur quinquies,
in

primis duabus gressionibus admitite-

dactylum

et

spondeum tam
et

vicem inter se conpositos quam sese

tertiam

rantes,
5

pro ul ralio

postulaverit;
si

regionem

sine

dubio

perpetuo

spondeus debet babere.

haec esse communis,
minatnr.

memorati pcdis brevem priorem syljlabam

pro longa posilam inveneris,

quod raro

fit,

ne

te

moveat.

potest

enim
ter-

quia pars

oralionis

finitur.

duobus anapaestis

De eodem

lonariis, id est ut posterior

dam
alii

vero sic

Penlamelrum elegeum constat ex duabus semiquitome duos daclylos habeal et semipedem. quiscandunt: tertium pedem spondeum laciunt, ut duo anapaesli
aliter.

sequantur,

propter quod

vero, quia duo

oportet semipedem prioris tomes longani commata esse dixerunt, voluerunt brevem esse et
quia

esse.

prio-

ris
15

tomes semipedem,

novissima

scmpcr

indifferens cst,

atque

hoc

uluntur exemplo,

hoc mihi tam grande munus kabere dalur^

id est ut

semipes partem orationis videatur implere.

^rit,

nam

lalis

pentameter

vitiosus

inter nostros gentilis oberrat equus.

20

sed et hoc accipiendum est,

elegus,

quod non tantum gemiimm comma,

ut

id

est

hexamelro subiungitur sed,

II

Archilochus

invenit,

et

dactylica

tome.
I

DE lAMBICO
Versus
25

ternarius

iambicus,

quo

tragoediae

et

comoediae scribuntur,

ipso iugiter

iambo

et sine

auxilio pedis alterius constat,

sed

varietatis

causa

recipit

dactylum
qui

a quo nominatur. spondeum anapaestum tribrachyn.

fmnt itaque numero quinque,

inter se variantur:

convenienler,

pro ut ratio postulaverit,

debet recipere

sed in sinislris pedibus ipsum

iambum
in

aut tribrachyn aut pyrrichium, quarta tamen regione ipsum perpetuo domi30

num

in

dextris

quem

libet

ut fors

obtulerit

de
uti

supra memoratis.
in

comoediis vero latius funditur et, Hcet rurrit

sic

tragoediis senarius

iambicus, tamen recipit pedes spondium dactylum anapaestum proceleuma-

ticum tribrachyn pyrrichium

el

ipsum dominum iambum;

sed

in

dextris

rentian.

se itcrantes codex Scioppii susp. lect. V 18 7 quia Sanlenius in Te22 tome Maur. p. 291 qua el codex Scioppii 9 Pentametrum elegium posterior tome Terentian. Maur. p. 1721 sqq. 10 est om. posterius comma s conse12 sequantur Gaisfordius posterior comma

quam

adque A datur om. ABM, adIG hoc quod subiit Aesoiie natus opus subsiituit Bu17 id est j& id ^ ad schius semipes AB semipedes semper ? 19 inter equus om. , addidi ex Terentian. Maur. 1788: haec nostrae quoque sententia mentis crat subsiiiuit Buschiiis 20 non tantum om. ABM, addidi ex Tereniian. Maur. 1801 21 elegis B 25 ipsi iuanhilocus archilocis B giter ipso iungitur ? 26 recepit 28 inter se B \n se 30 in dexlris s in dextri fors =r fores A fros B foys 32 iambicus ? iambus recepit 33 dexteris AB
quentur

14

ABM ABM indiferens ABM

Maur. 1780:

AM

AM

didi

ex

Terentian.

ABM

illo

ABM ABM

ABM

AM

AM

AM

AM

504
p. 503.

DIUMEDIS
Ml
in
r.
p.
17)

-Sl c.
et

pcdihus

comooilia
;

qupmcumque
vero
ipse.

ex his

in

sir.istris

Irihrachyn

pyrri-

chiuin et se ipsuin
procelcuinalicuni.
inagis, in

aliciuaudo in secundo et

sc.xlo

loco el anapaestuin et
esse dehet,
feritur

quarto

aut

ipse

aul

proceleumaticus
in

quanlum polest,

catalcxin facit
tcr ct

hacchio.

quo:.

quc senarius iamhicus conhinatis pcdihus

iungitur unus
vcl ipsc

singulis

conhinationihus
ilcm suhanapaestiis

praeponitur qui lihct pes de supra memoratis (piinquc pedihus.

)

sinc duhio cx trihus

his,

id

est

tribrachys vel
admitlit
,

dominus.

non numquam etiam pyrrichium

quia novissinia
iii

metri syllaba indiffcrentcr ponitur.

fine

ex hoc utique dcrivatur choliamhus,

clodicans, quoniam expulso

pyrrichio versa vice spondeus inlcrpositus

franjfit.

ulpotc contrarius advcrsarii crura

tionis

saepius autem tertiae

conhinadiiahiis

secundo pede invenilur communis syllaha,

sit

quae cxcipilur a
liquida.

consonanlihus, quarum prior

tcrnario
si

mula, sequcns
fit

sane huic melro

qui

acccsscrit quarla dipodia,

fcrilur,

versus quadratus,

pcr conbiternarius,
catalccti||ij

nalioncm quatcr

eosdem rccipiens pcdcs quos

et

iaml)icus

aeque tragoediac comocdiaeque conveniens;

habet vero in se
in

cum

et acataleclum.

in Iioc

metro tam inserilur

DE TROCHAICO

fine

pariambus quam

excludilur choriamhus.

Trochaicum metrum
tur dipodian,

recipit

pcdes quin((uc, dactylum spondeum

a

anaferi-

20

paestum Iribrachyn trochaeum,

et

quo nominatur.

in Iriplicem

autcm

uni cuique sine

dubio pedes tam praeponuntur hi,

tro-

chacus dactylus tribrachys,

quam

subiungitur qui lihct de supra memoratis

quinque pedibus.

catalexin facit aut in

distat,

amphimacro aut
quod

in epitrito quarto.
|

hoc autem metrum ah iambico

est singulis conbinalionibns,

in illo conbinatis

pedibus,

id v>

praeponitur qui libet pes de supra memoratis

quinque pedibus

ct subiungilur

unus de trihus qui ex brevi constant,

in

trochaico vero versa vice trinae conbinationi praeponitur unus de tribus et

item siibiungitur qui hbct de quinque pedibus.

DE ANAPAESTICO

30

Anapaesticum raetrum
adiunctis

est

quod aut

solo

ipso

anapaesto constat aut

sed dacillis

cum

eo, pro ut fors tulerit, spondio tribracho dactylo.

nisi in dextris libet

tylum numqiiam recipit

iii

pedibus vel quemque

ex

aliis;

sinisfris

vero

quem

ex tribus, pro ut res exegerit, extra dactylum,

33

ano

spondeum tribrachyn anapaestum. hoc nietrum catalexin facit aut in ionico fieitovog aut ano ikaaaovog aut in molosso * aut in paeone quarto aut
l

iambus ABM 17 et acataBM cathalexon A fortasse iu paeone (luarto ABM est om. codex Scwppii susp. V 20 28 combinatione {^curr. -ni) A conbinatione BM praeponitur AM componitur B tribrachio M soli ipso ABM ipso solo s 32 fors AM fros B tribracchio A tribrachyo B dexteris AB 33 recepit A 35 in ante ionico om. ABM 3G apo mizonos aut apclassonos poeiassonos A) AB apomizonus autapo
trilirachys
leclicimi

ABM

tribrachis

20 rect-pil 24 catalexon 25 iaml)icn q ianibo id

AM AM

15 iambicus g

lect.

',M

lacunam, gua hacchii ex duahus longis memoria excidisse videtur, indicavi fortasse in paeone
elassonus

et

hrevi qui dicitur p. 512

tertio

ART. GRAMM. LIB.

])

III
p.

505
48183
G.

504. 505 P.

in

choriambo.
a('mittere,
Alii

scire

debemus tum demum

in

in

ultimo

trisyllabos

hoc me-

Irum

cum

pacnultimo loco spondeum habet.

de codem

sic.

anapaesticum metrum recipit pedes quattuor, daca quo nomen meruit. horum quem plurimum constat; sed dactyquem Hbet ex aiiis in sinistris vero
,

tylum spondeum proceleumatiicum anapaestum

5

conposilio frequens est anapaesto, per

lum

in dextris

pedibus tantum habet vel

extra

dactylum

quem hbet

ex

trij|bus,

pro

ut

res exegerit,

id

est

spon-

deum, tribrachyn, ipsum dominum. a dimetro autem in tetrametrum ampHatur. praeponitur autem tam dactylus perpetuo dextcr et tres alii qnam
10

subiungitur unus qui libet ex

terminatur.

Iribus.

huius

clausula

spondeo

et

daclylo

DE

A.NTISPASTICO

Antispasticum metrum conponitur antispasto, admittit autem et iambi-

cam
15

basin per synpathian.

et

prima quidem regio primae gressionis ana poetis movetur.

tispasticae magnitudinis

omni genere

longiatur

autcm

dimetro usque pentametrum.

perfectissimum autem est heccedecasyllabon

est
|

Sapphicum,
iambicam.

et

hoc quidem acatalectum

et

habet novissimam basin

tetrametrum autem catalecticum

perfectissimum est quod ap-

pellatur Priapium,

quod noXvstdig

admittit,

20

DE CHORIAMBICO

Choriambicum metrum constat choriambo pede quadrato

quo noper
di-

men

sumpsit.

a dimetro

autem

in

tetrametrum longiatur.

feritur

podian quater, in qua antecedit trochaeus, sequitur iambus, sed interdum

priore trochaci syllaba in duas breves resoluta tribrachyn admittit.
25

mediae
iambica

duae quoque dipodiae iambicae optime ponuntur;

ultimus pes,

quartae clausula, id est

vel potius

aut bacchio aut amphibracho terminatur,

dipodia conlocatur, in qua antecedit anapaestus, sequitur

una

syllaba.

DE lOiMCO
lonicus
30

MAIOP.E.
v.axtt

maior constat homonymo pede, admittit autem

et huius metri

avfind-

&eiav basin trochaicen.

primae gressionis prima regio mula dimetro in tetrametrum

tiformiler variatur et brachycatalecton desiderat. longiatur.

trysyllabus

exigerit
lectici

longeatur

M ABM

M egerit

dam

iribraclio

27 anapaestus skquitur de ionico maiore ABM. sequitur uiia syllaba scripsi, ut intellegcrelur de eo clioriambicorum versuum exitu, quem dactylicum fincvc dicit Mallius Theodorus p. 44 hoc posito exeviplo, ceLsus equo Phoenicia vcsle nilciis ibat Arioii cala syn cata synpatliyau baseii troclieccu (Iroceneu M) 29 louica pathiando asen trochecen A

5 est cum anapaesto ? 7 3 recepit trisyllabnm g 15 12 de antispasto 9 praeponitur om. 18 tetrametrum uutem cataleclicum Caesarius tetrametri autem cataplyinoXvHSi^] plyida prieprium 19 priepium ampliibraclio] 26 ultimum clausulae 25 clausula

AM ABM
A
Diom.

ABM

BMa

AB

AM

AM
p.

tribracclio

tribaclio

A:

cf.

p.

509

Mar.

Fietorin.

2532

ABM

BM

GRAMMATICI LATINI

I.

33

y06
p.

DIOMEDIS
w):)-507 r.
p.

^sa 56

c.

UE lOMCU MLNURK
lonicus
(lit
l\

<|iioqiic

niinor ronstut

ex lionionyma
vel

ilipodia,
et

in

qiio

anleceiioii

ijyrridiius,

bcquilur spundeus,

anapaeslus

pyrnchius.

nimiquain etiani xara 6vi'ui^Eaiv Lrcvium syllaiiarum molossus interponilur.

et
I

in (limclris

quideni,
erit

cum

prior hasis pentasemos

liierit,

id

est

teinpo-

ruin ([uinqiu',

sine dubio

secunda heplasemos,

id

esl

lemporum sep-

lem.

dimetro

in

trimetrum ampliatur.

DE PAEONir.O

Paeonicum metrum, quod plerique rytlimicum esse dixenint, constat

priore
paeoiie,
a

admittit vero

et

quartum

et

creticum et bacchium a hievi

Iioc

lo

qui

cst.

dimetro in telrametrum longiatur.

na^a^aGit

.\rislo-

phancs couposuisse credilur.

pedes pars orationis implealur.

elegantissiinum est igilur,

cum per

singulos

DE VERSVVM GENERIBVS
Versuum gcnera praecipua sunt quinque.
trimelri aul telrametri aut peutametri aut

aut enim dimelri sunt aul sed

i.

hexamclri.

singulorum plu-

rimae

suiit species.

De dimetro. Dimetcr [est] ex inferiore parte hexametri, huius exemplum est daclylum et spondeum vel trochaeum.
tale,

qui
in

liabel

lloratio
20

terruit urbem;
quale illud
esl,

primus ab
De irimelro. Trimcter herous exemplum est lale,
|

oris.
huius
25

ex

inferiore

parle

hexametri.

iam vaga

tollere

Phoebus
orlu.

lumina destinat

De
plum

telrametro.

Tetrameter herous ex inferiore parle.

cuius

exem-

est tale,

fulmina nubibus obvia torques.

De pentametro exemplum est

|j

heroo.

Pentameter herous

ex inferiore parte.

huius

sparsaquc luminibus polus indicat astra.

haec

iricisa

dicunlur,

id

est

commata.

et

quaedam ex

infcriore parte lie35

xamelri detracta possunt videri de superiore eiusdem parte desecta.

4 cata syneresin catasimere2 omonyraia (onionimia B) dipodiae Jl a dimetri ^oc enparabase arestofanes B adimetri. lioc en parabasear. 18 inferiori admetri liocen parabasear estfanes A 19 in ostofanes 24 inferiori {corr. -re) A 23 primus] Verg. Aen. II Horatio] carin. I 2, 4 29 taie om. 26 iam et ed. princ. lacnnain ita supplevit BuscMus , praemia magna petuntur. Tetramcter heroicus ex inferiori parte hexametri. huius exemplum est. Fuluaca A 31 inferiori A 33 sparsaque sr sparsa 28 inferiori A mina sqq. popuius B 34 inferiori A aqua polus
sin

ABM

AM

ABM

ABM

AM

ART. GRAMM. LIR.

p.

III
p. 485

nOT

507. 508 P.

S-

G.

De penlametro
hic constat ex
vel certe
5

clegiaco.

Pentameter clegiacus,

cuiiis

cxemplum

est

candida caeruleo nala Venus pelago.

duobus

principiis hexamctri.

recipit in

i:no

duo anapaestos

novissimum Iribrachyn pracdicla ratione ullimarum syllabarum.

lambicus qui verus est constat ex onmibus iam-

De iambico comico.
bis, ut

anus virente secta pinus in Crago.

hic recipit spondeos vel alios sui generis pcdes,

etsi
10 tio

id

est totidem

temporum,
et ter-

non totidem syllabarum,

et quinto

recipit,

inquam, spondeos, sed primo

loco

ultimo autem aliquando pariambum.

De iambico
riae

tragico.

lambicus tragicus.

hic,

ut gravior iuxta matcaliter

pondus csset, semper quinto loco spondeum

tragicus.

recipit.

enim esse

non potest

cetera ralio superioris iambici in hoc observanda est.

De iambico
ij

scazonte.

lambicus scazon idem Ilipponacteus ab auctore

,

dicitur fere similis superioribus

nisi

quod in imo habet spondeum.

huius

exemplum

est

ligare guttur pendulo

cavum

vinclo.

De iambico
20 ratio

Archilochio.

lambicus colobus Archilochius.

est,
et est eius

hic de vero
in IIo-

iambico syllaba extrema detracta factus

lale,

exemplum

trahuntque siccas machinae carinas.

si

esset carinulas,

esset iambicus verus.

i|

De
rus est,

trochaico.

Trochaicus idem septenarius et quadratus.

et

hic

si

ve-

omnes septem trochaeos habet 25ham, cuius exemplum talc est,

hic

semipedem,

id

est

unam

sylla-

inmerens anus virente secta pinus in Crago.

fit

cum

ad iambici veri principium additur pes trisyllabus amphimacrus.

hic recipit pedes sui generis,

quam rem de iambico

fit

diximus.

De
30

irochaico Hipponacteo.
est.

trochaicus

Ilipponacteus,

quoniam

iambico cognatus
festa

huius exemplum est

luce praepotens salve.

dies

amoene

hoc

sic

est ut si facias tale,

Socrates ligare guttur pendulo cavum vinclo.

quos autem pedes recipit ex superioribus lique

3 recepit
pit

fiet.

AM
BM

5 uerus

uersus

AM

ed. princ. pinus ex agro Busckius

id est A 14 idem uersus A 22 uerus 23 senarius hic uerus 26 grago 27 ueri Ba rem] qua ralione <5 diximus fit trocliaicus

BM

8 recepit 17 pendula

AM

7 pinsin grago

ABM

ABM uiri AM 28 recepit AM BM et in Klura A omisso tilulo

ABM

iii agro 12 rece19 in lloratio] car?n. I 4, 2 hic si uersus A liic seucrus

ABM

piiius

reccpit

AM

quam
quem

praeterea in lacuna quam indicavi excidisse videntur quaedam, quibus quem (id modum trochaicus Hipponacteus cum tetramctro iambico clodo , qucm dicit Plotius amoena 31 festi feste c; p. 2645 sq., cohacreret explicatum erat amenia liquet fict de 33 Socratis ligate g canum 5 34 recepit trocliaico colobo (colouo A) si liquefiet detraaciico colobo. si M. lacuna quam indicuvi excidisse videntur quaedam , quibus ex iamhico colobo Archilochio anteposito amphimacro fieri irochaicum colobum dictum fuit
addidi.

AB

AM

AM

33*

508
p.
.'lOS.

DIOMEDIS
609 P.
p.

MV)

G.

De
et
liic

trocliaico colobo.

si

dirain

Socrales tiahuntque siccas macliinae carinas.

rocipil

trochaeos el celeros sui generis pedes el in iino spondeuni

vel

trochaeunj.

De Asclcpiadeo.

Asclepiadeum ab auctore dictum, cuius exenipluin

est

Maecenas
hic
|)otest,

atavis edite regibus.

est,

unde ortus

ad pentametrum elegiacum redigi addita una

syllaba sic,

Maecenas

atavis edite remigibus.

lo
|

quod

tale

est quale illud supra,

candida caeruleo nata Vcnus pelago.

potcst Asclepiadeus ab hexametro nasci detracto in

mediis

partibus disyl-

labo verbo et in ultimis, ut

si

dicas

nimborum
nimborum
aut illud
in

in

patriam, loca feta furentibus Austris,

n

palriam feta furentibus

ct

avolsumque liumeris caput

avolsumque humeris
rursus
illi

sine nomine corpus,

in

et sine

nomine.

.Vsclepiadeo adde disyllabum

sic,

vcrbum

medio

et in

imo,

facies
20

hexametnim

Maecenas

atavis ades edilc rcgibus olim.

De

liendecasyllabo

Sapphico.

Ilendecasyllabum

Sapphicum

Sappho

poetria invenit.

exemplum huius tale est, iam satis terris nivis atquc dirae.
trochaico
est.

superior pars ex

nam

||

si

baec verba

'iam

satis

terris'25

suppleas, facies integrum trochaicum

sic,

iam
inferior

satis terris virente

secta pinus in Crago.

autem,

verba

haec

'nivis

atque

dirae',

de

principio
sic,

iambici

sunt.

denique additis quae desunt iambicus poterit inpleri

nivis

atque dirae secta pinus in Crago.

30

haec metra

quae ex commatibus constant,

|

unde partes habent,

inde et

pedes sumunt.

De

clioriambico.
et

Choriambicus

est

qui constat

choriambo pede, qui

est ex longa

duabus brevibus

et longa.

huius exemplum est

35

ergo ades huc ambrosia de Veneris paludc.

est
in

Horatio

tale,

hoc deos vere Sybarin quid properas amando.

3 recepit
cnrm.

AM
l'i

tiocliaeos

set

11 ualaj 13 in om. dicas nymborum (nynibrorum M) i\\ f. a. (a om. A) aut illud auolsumque (auulsumque h. c. c. n. c. Rnrsus ABM. Verg. Aen. I 51 II 558 21 aiabis 24 iam] Horal. carm. I 2, 1 adquae A 27 grago graco 28 niuis grago alatavis]
stabis

11,1

uecta g

dissyllabo patriani i. f.

ABM

ABM

tiocliaeos sed

9 mecena stabis

AM ABM

6 Maecenas] Horat.

ABM

AM

ABM
2

M)

qiii-

(adqiif

ABM

dirae AB.yi 30 adque 35 adost corr. ades

A)

BM

A
36

grago

ABM

33 ciioriambico pede
I

in HoratioJ

carm.

8,

ART. GRAMM. LIB.

p. 50!).

III
p.

509
JSO

10 P.

!tl

C.

recipit

liic

in

imo

vcl

palimhaccliiimi
,

pcdem,
de

qiii

est

ex

brevi

et

(liiabiis

longis, vel ampliibracliyn

fjiii

est cx brevi et longa et brevi.

De
5

Archilocbio.

Arcbik)cbium

pro.ximo

superiore

praecisum

est

huius modi,

Lydia dic per omnes.

hoc
lale

est qualc

si

lacias

cur properes amando.

quod magis apparebit unde
enim integer
sit

sectum,

si

sic iungas,

hoc deos vcre Sybarin Lydia dic per omnes.

10

sic

est choriambicus.

De hendecasyllabo
inventum
tale cst,
vidi

Phalaecio.

Hendecasyllabum Phalaecium a Phalaeco

credite per lacus Lucrinos.

|

huius pars prior de hexametro est,

15

quam supplcbimus quam

si

sic,

vidi

credite per liquidos Nereida fluclus.

posterior autem pars de principio iambici est,

suppleamus,

inte-

grum iambicum facicmus

sic,

lacus Lucrinos inler alta navium.

Anacreontius in Horatio
20

(alis est,

sic te diva

polens Cypri.

praecisus hic est de proximo superiore hendecasyllabo et tale est quale illud,
vidi

credite per lacus.

rursus hendecasyllabos cx isto superiore potest fieri sic^

sic
25

te diva
tris

potens Cypri Lucrinos.

esse rfetractas,
ut

ergo apparet
fieret.

syllabas hendecasyl||labo

Anacreontius

Archilochium alind

in

Horatio tale

est,

solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni.

hoc ut
30

fieret,
,

indita est
facies

hexametro syllaba ante duas ultimas.

sic,

denique

si

eam detrahas

hexametrum

solvitur acris

hiems grata vice

in

veris et oni.
est,

Alcaicum ab Alcaeo inventum

Horatio tale

vides ut alta stet nive candidum.

hoc ex duobus commatibus constat.
35 tale

nam

superiiis illud

'vides ut alfa'

est quale illud in iambico *ibis Liburnis';

inferius illud *stet nive can-

didum'
1

tale est quale illud in Asclepiadeo *edite regibus'.

per ad li 7 properecepU 5 Lydia] Jlorat. carm. I 8, 1 11 falecium a faleceo deslruere 10 choriambus ABJ\fl 9 deos uere 16 xme^vAm 18 la13 lacos 15 nereida g nereidas yf^il/ cos B 23 lieri sic om. 20 patens 19 in Horatio] carm. I 3, 1 fieri potest s esse tractas 25 trisyllabus trisyllabos aB trisyilabum ? essc detractum ? 28 hicmps hyemps B 27 in Horatioj carm. 1 4, 1 31 hiemps et oni in codicibus Mnrii Victorini est p. 2613, ex hyemps B emendatione Cnmerarii ih. p. 256(3 ct fauoni et anni Buschius ex Atil. Forlunai. 32 in Horatio] carm. 1 9, 1 34 alte 35 lybirnis B lybcrnis A lyuirnis .?/ p. 2702
ras

ABM

AM

BM

AB

AM

AM

ABM

AB

AM

AM

ABM ABM

ABM
B

510
p. &lii.
11

DIOMEDIS
P. p. 491.

G.

Aicaicuni aliud in Iloratio lale est,

pones
hic
si

liiin

bis sive flannii;i.

eril iilt-nus

addas vcrbuiii turrida,

iambicus

sic,

pones iambis sive flamina

lurrida.
.s

ergo apparet hoc .4!caicum ab iainbico csse praecisum.

Alcaicum aliud

iu Iluratiu

tab-

est,

usque meis pluviosque ventos.

ut hic fieret,
velis reddere,

hexainelri ullra inediuin

sex syllahae exectae sunt; quas

sic,

si

supplebis

hexametrum
in

usquc meis pluviosque rapaci turbine ventos.

Archilochium aliud
Horatio tale est,

,y

nullain, Vare, sacra vite prius severis arborem.

huic toUe duo verba disyllaba iuxla principium, facies Asclepiadeum
sic,

nullam

vite

prius severis arborem.

|

hoc enim

tale

est quale illud,

lo

Maccenas atavis edite regibus.

ergo apparct quid Archilochus interposuerit.

Anacreontiuni dimetrum ex Archilochio huius modi

capiunt feras et aptant.

est,

hoc

tale est

quale

illud,

20

vice veris et Favoni.

Glyconium ex iambico dimetrum
in Horatio tale est,

non ebur neque aureum.

hoc ex inferiore iambici parte praecisum
supplebis iambicum
ibis
sic,

est.

nam

si

reddas

ei

principia,
l'5

Liburnis non ebur neque aureum.

lonicus an' ikdaaovog dicitur, quia hic pes constat ex duabus brevibus
et

duabus

longis.

huius exemplum in Horatio

miserarum
lonicus
ciTcb

est

neque amori dare ludum.

superiori
contrarius.

(xsC^ovog

nam
esse.

ex duabus longis

et 30

duabusv brevibus
II

constat, cuius

exemplum
si

Pansa optime, divos cole,

vis

bonus

hic et Sotadeus vocatur, quia Sotades eo

plurimum usus

est.

Archilochium ex iambici parte priori in Horatio

tale est,
35

ut prisca
1

gens mortalium.

carm. I 16, 3 2 iambis] iam 3 uerbum ? uerba Horatio] cavm. I 17 4 8 hic ne fiei-et hexameter uUra exaecmeclium dua<! dictiones exceptae sunt 5 sex syilabae om. arbores B tae 11 in Horatio] carm. I 18, 1 12 uere sacratae prius 16 atabis 17 quod archilocu M: quod Arcliilochus amputauerit dime22 Glyciotrum ex Arcliilochio, ut est Caesarius 18 Anacreontium om. nium Gletionium A Glisionium in Horatio] carm. II 18, 1 23 auruni appellassonos ->/ 27 lybirnis 27 apelassonos aurum 28 in dicitur quia B dicitur qui A dicit qui M. forlasse dicitur liic pes qui Horatio] carm. III 12, 1 32 obiime 34 in Hora30 apomizonos AB.)I tio] epod. 2, 2
in HoratioJ
(i

ABM

ABM

in

ABM
B

ABM

ABM

ABM
AB

ABM

ABM

BM

ART. GIIAMM. UB.

p.
:.ii

III
p. 4y2

511
-01
(;.

p.

liLiic

si

infeiiora
sic,

resliluas,

quae

Arcliilochiis

ampulavit,

lacies

iambicuni

pleaum

ut prisca gens morlalium vilam

traliil.
|

Archilocliium ahud in Iloratio lale est,

5

scribere versiculos amore percussum gravi.

salis

apparet priorem partem hexametri esse, posteriorem ex iamhico.

tale est

nam

illud 'scriberc versiculos'

quale

arma virumque cano;

iliud
10

autem quod

est

*amore percussum gravi'

tale est

quale

ut prisca gens mortalium.

de hoc supra dictum,
Archilochus
ita

metra

consecuit

ut

et

iambico detraheret

primam

syllabam

et

faceret

versum talem,

luppiter salulis arbitcr meae.

15

nam
eril

si

dicas

luppiter salutis arbiter meae,

iambicus plenus.
Anapaesticus
,

qui ex pedibus anapaestis constat, tahs est in Sereno,

cede
20

testula trita,

sol

occurrit tibi per speculum,

Pan
hic recipit pedes sui generis,
fit

p e.
anapaestus autem

de qua re supra diximus.

ex duabus brevibus et longa.

Anapaesticum choricum habemus in Seneca,

audax nimium qui freta primus.

|

i^h

admiscelur huic

propter gratiam varietatis

dimeter herous.

nam

tale

est

*qui freta primus' quale

terruit urbem.
in cetero recipit hoc

metrum spondeos

et alios sui generis pedes.

fecit

Archilochus etiam de iambico colobo

30

comma

tale,

huc ades, Lyaee.

quod
tale est quale illud,

machinae carinas;
et potest suppleri

iambicus colobus

sic,

3}

trahuntque siccas huc ades Lyaee. Dimetrum heroum ex superiore parte hexametri factum
3 gens om. perculsum s

est,

ut sunt

illa,

4 in Horatio] epod. 11, 2 5 pcmissum BMa percus12 primam syllabam om. 14 luppiler] Mar. Fictorin. p. 2574 salutis Ba saiustis 16 salutis Ba salustls A salustis salustis 18 pedibus anapesti 19 cede testula A cede ceituia B caelo testula surge age de culcitula coniecii R. Merkclius trita] irrita ?, qund defendil Wernsdorfius poet. Lat. min. II p. 285 sol occurret //. sol occurrit A.M solem curret Stepkanus poet. vel. Lat. fragm. p. 420 21 prespeciiluni B per speculuin hoc B recepit in So23 anapaeslicum carmeii habemus in Horatio 5 neca] Med. 310 24 nimium Ba unium unum A 27 terruit orbem A. Iloral. carm. 12,4 lyae 29 archiiochius 30 Ime] cf. Atil. Fortun. p. 2672 et lyae B 34 liaee lyae
siis

ABM

ABM

AM

ABM

M M

AM

AM

AM
B

512
(1.

DiOMKDlS
ill.

12

I'.

p.

491

-%

G.

scribeuli

niihi

praeiiiouslra dca.

hic euim duu pedes suut de principiu he.\amelri.

Sic et Irimetruin

t;x

suptMiore parte hexametri

tale,
5

Musac Pierkles uoveiu.

sed hoc idem
illud
||

Anacreoutiou est,

de quo supra di.ximus.

nam

simile est

quod posueraiuus e.vemplum,

sic te diva

poleus Cypri.
tale est,
lo

Tetrametrum hcrouin ex superiore

optima mente
hic
si

tihi

lero niuuera.
est

addas duos pedes,

id

'terruit urbem', hexameter

fit

inplebitur.
sic,
|

Pentameter quoqiie heroicus

ex superiore parte hexametri

Ibntes et gelidi [)eragro vada fluniinis.

hic

perspicuum

cst

unuiu pedem deesse quo minus

ficri

sit

plenus hexameter.
lo

Hep.ametrum heroum
bitur, sed eius

solere

si

dixero, ridiculum quibusdaiu vide-

exemplum
iu

tale

mvenilur^
libidine

Clio cui dedit

ingenium docile atque

viuctum.

Saturnium
bicuiu

honorem

dei Naevius invenit addita

una syllaba ad iam-

versum

sic,

summas opes
huic
si

qui

regum regias
erit

refregit.
de quo saepe memora-

demas ullimam syllabam,

iambicus,

lum

est.

Angelicum nietrum

celeritate nuntiis

aptum Stesichorus
el fecit tale,

invenit.

unam
25

enim ultimam syllabam detraxit hexametro

restitue

optima Calliope miranda poematibus.

quam

libet in

ullimam syllabam,

et inplebis

hexametrum.
fuit,

Priapeum, quo Vergihus

incidi

in prolusionibus suis

usus

tale est,

patulum

in

specum procumbente
in

Priapo.
sic, 30

prius coinma ex inferiore parte iambici supplebitur

ibis

Liburuis incidi patulum

specum.
|

posterius

comma

ex iuferiore parte hexametri supplebitur

sic,

arma virumque cano qui procumbente Priapo.

Anapaesticum dimelrum
fit

incisione, cuius haec

exempla sunt,

agile o pelagi cursores, cupidam in patriam portate.

sunt hic bini anapaesti aut qui recipi solent,
est, qui constat ex

35

in

imo autem aut bacchius

qui

duabus longis

et

brevi,

aut molossus,
nisi recipiant,

conslat ex
facile

tribus longis.

alienum autem pedem metra

modus non

6 hoc om. 10 tibi om. B 11 orbem A exametri 13 geuada fiiiminis accolo ? 16 tale in elio tale in elyo B tale Clio 5 17 ingenium demente libidine iunctum. Venusinus inuenit addita syllaha ad iambicum sic, summus apex s' 20 summas] cf. Atil. Foriunat. p. 2698 adque A 23 nuntiis ? nuptiis 28 patulus in om. B priape A 30 libyrnis B lil)irnis lybyrnis A patulns 34 07. 36 35 cupidi patcram s recepi A.M modos B. forlasse melos 38 recipiantur
lidi

AM

AM

ABM

ABM

ART. GRAMM. LIB.

p. 512. 13 r.

III
p.

513
l!iG-OS G.

finilur ct inagis

rythmus

est

quani melron.

et

Varro

diiit inter

rythnnmi,

qui Latine numcrus vocatur, ct

et

mctrum hoc
fieri

interesse

quod

inter

materiam

re^alam.

Dimeter ex ionico Sotadico solet

5

||

taHs,

Venus ex marmore pulchro.

lioc tale esl

quale

iliud,

cole

si

vis

bonus

esse.

nam

integri Sotadici

dederamus exemplum
si

tale,

Pansa optime, divos cole,

10

vis

bonus

esse.

Proceleumaticum metrum est quale

fecit

Serenus,

animula miserula properiter

hoc constat ex proceleumatico pede, qui
recipit trisyllahum

abiil.
|

est ex qualtuor brevibus.

in

imo

pedem incertum quem,

est.

quia

de uitima

syilaba id varie

observandum
15

est

quod supra dictum

Moiossicum mctrum mihi durissimum videtur.

Caesius Bassus
taie,

huius exemplum

dat

Romani

victores

Germanis

deviclis.

omnes iongae sunt,

20 similiter

quia
iih

moiossus constat ex tribus

longis.
dicitur.

hunc sane

versum simillimum puto

hexamelro qui spondiacus

nam

et hic

duodecim syliabas iongas habet.

hoc exemplum
est,

Cretici versus

aima iux roscida prima flamma nitens.

me
25

sat est

dixisse creticum conslare ex longa et brevi el ionga, qui

idem

ampiiimacros nominatur.
Antibacchius versus huius modi
mariti beati
est,

paremus nepotes.

huius facihs partitio,

cum sciamus pedem ipsum

est tale,

constare ex brevi et dua-

bus

longis.

Bacchiacum metrum
30

laetare bacchare praesente Frontone.

hoc mihi videtur magis ad prosam convenire.

oratione utimur,
iicet stulti
|

et

sane muitis pedibus in

putent liberum

vincuhs

peduni sermonem

prosae esse debcre.

11 animalia in secula propter iter obiit ? anicula tenera propter iter obiit H. Stephanus poet. vet. Lat. frayni. p. 420. properiter. Catullus animula miserula properiter abit Nonius p. 517. cf. Terentian. Maur. 1464 Mar. Victorin. p. 2540. 2595 properiter abiit Lachmannus Calull. frafpn. p. 79 propter iter obiit codex Scioppii susp. propter iter robit B. properiter obiil dcfendil Marklect. V 22 propter iter obit 12 ex priore loco om. AB 13 recepit landus in Stut. siiv. II 1, 205 quia] qui quem quidem in ultima syllaba uarium obseruandum esse supra ? et eodex Scioppii 16 Caesius ? celsius 17 Romani Galuariae diuictis 19 illo A 25 eius modi lis deuictis sunt uictores ? parenlts m 29 Batchiacum 33 debere ex 'Fl. Sosipatro Cha26 paremus tale baccare praecinge risio de numeris^ adscripsit /iufiiius de metr. com. p. 2719 ferontonem A 30 frontone Bam frontonem froatem s

AM

AM

ABM

ABM

AM ABM ABM

514
(..

UIOMEDIS
bVi.

I'.

p.

m.
osl

0 c.

Aicliehuliuin
ultiiiia

lUftrum

uli

he.xaiuetru

piinia

syllaha

alilala

cl

ah

teilia,
til>i

el racluni

tsl lale,
tihi

nascitur oinnc pecus,

crescit berha.
sii-,

restitue syllahas ainputatas cl iinplehis liexainetrum

nam
vum
lecit

tihi

nascitur oinne pecus,

tihi

crescit in heiha,
dixi.

Trinieter herous ex inferiore, supra quod

sed

lioc

Serenus

iio-

hoc modo,

culicelius amasio Tulle.

hic praeposita cst una syllaha.
cellus amasio Tulle,

nam

si

csset tale,
lo

manifeste Ires pcdes essent, qiios hahet pars posterior hcxaraetri.

Galliamhum metrum apud Maecenatem

tale

||

est,

ades, inquit, o Cybebe fera

superius

montium

dea.
illi,

comma quod

est 'ades, inquit, o Cyhebc', simile est

viceverisetFavoni.
inferius

i5

comma

superiori simile esset, nisi amisisset ultimam syllabam.

Galliaiiibum aliud

ex

lioc

ipso

factum,
,

et ei

similh[mnm esset,
tertia

nisi

quod
in

ut enervatius fieret el inollius

est,
et

sccunda aut
tale,

ab ullima syllaba

duas hreves geminata

factum

si

esset

latus horreat flagello, comitum chorus ululet. sic 'comitum chorus voict', esset illi simiie, fera monlium dea.
iiiud

20

ceterum huic metro, quod cnervatum diximus, simiie est

neotericum,

quod

est

tale,

nitilos recide crines liabitumque cape viri.

25

syllaba ? littera 1 archibuleum 3 tibi] Sereni versum esse crescit liaedus et postea crescit suspicatur Wemsdorfius poel. Lat. min. II p. 291 et iiaedus de metro anapaestico dicentes habent Terentianus Maurus 1915 et Marius Victorinus p. 2587, quos secutus est Caesarius , crescil herba de metro Archehuleo idem Marius p. 2582, crescit herba et postea crescit et herba Atilius Fortunatianus 6 dixi sed ? dixisset 8 culiceiius et codex Scioppii susp. lect. p. 2673 ^ oculicellus M: tuli telus amisso tule. uide hic praeposita est una V 26 cusicellus syllaba. nam si essct tale respuis amisso tule, manifeste ? amasie acmasio Tullae coniecit Wernsdorfius poet. Lat. min. II p. 285 acmassio codex Scioppii 10 Tulle om. et codex Scioppii 9 hic 10 celius] cespius Thespius Putschius. cellus scripsi , in quo una syllaba detracla esse dici potuit pro eo quod accuratius dictum cst p. 515 'una syllaba, immo duabus quae pro una sunt el semipe11 quos g quod deni faciunt' apud Maecena12 Calliambum tcm] cf. Atil. Fortunal. p. 2077 13 ades a et codex Scioppii audes inquid cybebae cybele ? et erbebae cio {vel do) cybne bae fera codex Scioppii 14 Cybebe om. g dea montigena dea edidit Scaliger, vet. poet. catal. p. 223, fera montivajja dea coniecit H. Grotius apud Peerlkampium bibl. dea montium age dea Burmannus anthol. Lat. I p- 53 crit. nov. IIII p. 175, 14 ades audes inquid Caliamcybebae 17 Calliambum bum Calliambus facto et ei 18 ut enerfacito ex ei factum ei g uatius g ut eneruatibus utererualibus ute seiuatibus secundo M: secundo commate tertia coniecit Suntenius in Terentian. Maur. p. 375 20 latus Atilius Fortunatianus l. c, qui Maecenati versum tribuit, lacus 22 fere montium dera 25 caper

ABM

ABM

ABM

AB

AB

ABM

ABM

ABM

ABM

AB A

AM

BM

ABM

ABM

ART. ORAMM. LIB. lU

l>.

515
p.
4(J!t.

.Ml.

If)

P.

500 G.

hoc

siinile

est

illi

<ie

qiio

paiilo antea disputavi,

quod

fuit

talc,

horreat fla^^ello, comituni chorus ululel. cum ad iamhicum Septenarium vcrsum Varro (ieri dicit hoc modo
latiis
,

Irisyilahus pes addilur, et

5

lit

talc,

quid inmerenlihus noces, <juid invides amicis?

similis in

Terentio versus est,

nam
et in

si

remittent quippiam Philumenae dolores.

ut Varro dicit,

Plauto sacpius tales reperiunlur.

Oclonarius est,
10

cum duo

iamhi pedes iambico metro

praeponuntur

et

llt

versus

talis,

pater
tolle

meus

dicens docendo qui docet dicit docens.

erit tale

hinc priilios duos iamhos, et

qnale illud

est,
j

ihis

Liburnis inter alta navium.

sed hoc Varro ab
tale,

Trimeter herous ex superiorc * iamhico dixiinus.

K>

Archilocho auctum dicit adiuncta syllaba ct factum

omnipotente parente meo.

huic
si

auferas ultimam syllaham,

eruut tales tres pedes

quos prior pars

hexametri recipere consuevit.

Archilochium Varro
20

illud

dicit

quod

est tale,

ex htorihus properantes navihus recedunt.

hic superius
illi

comma, quod

est tale,

ex litoribus properantes\ simile

est

quod

est tale,

Troiae qui primus ah oris;

inferius
25 tale,

comma, quod

est tale,

*navibus recedunt', simile est

ilh

quod

est

machinae carinas.
Dimetrum quoque quod
chus una syllaba auxit
vult tibi Timocles.
30

est

ex

superi|lore

parte

hexametri

Archilo-

et fecit tale,

hoc

tale

est quale in Horatio

arhoribusque comae
et illud,

2 lacus horreat et ilagcllo A 8 reperiuntur ex 3 Septenarium Diomede , itei/i Septenarium 4 addilur ex Charisio adscripsit Rufimcs de metr. com. ad iambicum trimctrum ? et corr. quid 5 quid B (juiu priore loco p. 2706 A. eundcm versum Ilipponactci quadrati exemplum posuit Atilius Fortunatianus p. 2C80 7 philomenae A phylumaen^ 10 proG iu Terentio] Hecijr. fll 2, 14 ponuntur 11 pater] psalmus ? dieens priore loco a docens 13

ABM

ABM

M M

14 Dimeter Trimeter heroicus ex superiore iambico fit, ut diximus Buschius , uhi ex superiore hexanuHro fit Ritscheliua de f^arr. discipl. p. 35 conl. Diom. p. 494. lacunam indicavi, quu excidisse vidcnlur quaedam quibus trimetrum heroum ex superiore parte hexametri in epodis coniungi cum iamhico dictum 18 fidt, qua de re dixit qrammaticus p. 501 sed luiuc ^arro ex Archiiochio s eonsueuit ut panditur interfa donius. Archilochium irimetrum ex inferiori parte hexametri Varro illud dicit, (juod est lale ex iiitoribus properantes. simile est illi Troiae <s 20 ex 25 taic om. 21 ex 22 tale om. 27 .Archilochus s archilochium 30 in Horatio] carm. 1111 7, 2
libyrnis
libirnis
: ,

AB

ABM

ABM

ABM

AB

516
|i.

DIOMEDIS
bi:>
I'.

I'.

oM-'Jri G.

a r
dfiiiciue

ma

ii

mq
|

ii

c c a n o.
et

(lctiahc

iillimam syllaham,

erunl

(liio

pe(li'S

(|ui

[niurem

liexa-

melri liabent partem.

Dimctrum
aiixit

el iiiiul

((iiod
,

est cx

inferiore

parle

hexametri AichihK

lius
ri

praeposita una syllaha

fatiunt, et est tale,

immo duabus quae

pro una sunt el semipe-

dem

nova munera divum.

hic tolie

semipcdem,

ct erit

munera divum.
hoc simile est
illi,
'^

terruit urhcm,
de quo diclum.
* Archilochum
et

Iloratium

hic

nivcsquc deducunt lovem, nunc mare niinc siluac. superius comma ex prinripio iamhici est, inferius e\ piincipio hexaKexametrum heroum
pleriquc
ita

is

metri.

adcumularunt

iit

facercnt

talem

rythmum,
et mediis properas Aquilonibus ire per

aequora,
est.

litus

ama.
20

hic

utrumque comma ex superiorc parte hexametri

est talc,

sed illud superiiis,

quod
illud

^et metUis properas Aquilonibus', tetrametrum

heroum
ama',

est;

autem

inferius,
esf.

quod

est

tale,

*ire per

aequora

litus

Irime-

trum heroum

Reciprocus versus apud neotericos

versu volo
,

lalis

est,
25

Liber, tua praedicentur acta,

volo versu.
ut

acta praedicentur tua, Liber,

Sotadicus est ex utraque,

sed durus,

possit ad

recursum
est,

convcnire.

de Sotadico iam dictum.

esse bonus
si

reciprocus alter huius modi

divos, optime Pansa,
si

vis, cole

Pansa oplime, divos cole,

hic in pracursu

vis

bonus

esse.

30

hexameter
otia

est,

in

recursu

Sotadicus.
est

reciprocum genus

mirum invenerunt

curiosa.
in
illo

nam repertum

posse hexametrum per

hexametrum recurrere

versn,

11 orbem A 12 4 Archilochus s archilochi 8 hic hi Aliud de quo dicam Archilochium ut Horatius ff. fortasse Archilochium aliud est apud 15 inferius ex Archilochum 14 niuesquae 13 Horatium] epod. 13, 2

ABM
M)

AM

Verg. Aen. 11II310 et mediis properas ire aquilonibus ire per altum V 163 litus ama et laevas stringat sine palmula cautcs 24 Reciprocus ire p c p aequora ire per altum <s 517, p. c. peraequora 27 possit 10 elegiaci Mar. Victorin. p. 2561 sq. 26 uersum 25 uersus posset Ba pos A 28 de oni. ABM, add. g 29 cole divos Mariiis Victorinus colere deos repetita 30 deos cole deos colere post esse in sunt kaec, cole deos optime pansa pansa optime deos cole si uis bonus esse 31 reciprocum reciproci AB: reciproci genus metri 5 32 posse (pose B) exameter hcxametrum posse s

principio naxcum lierum (horum heorum plerique 17 Miom.AM

plerique

AM

ABM

inferius et principio

naxeum

19

et]

AB

ABM

BM

ABM

ABM

ART.
p. 515. lU P.

GMMM.

LIB.

III
p. 502

517

501

G.

Musa, mihi causas memora quo numine laeso,

laeso

numine quo memora causas mihi, Musa.

si

reciprocum neolerici,
sus
5

non

fallor,

novum

protulerunt,

ut per duos ver-

duo ahi recunant, ut

in ilhs versibus,

Nereides freta sic verrentes caerula

tranant,
||

flamine confidens ut Nolus Icarium;

Icarium Notus ut confidens (lamine, tranant

caerula verrentes sic freta Nereides.
hic et in currentibus
10

et in recurrentibus

versibus prioi-es hexametii sunl,

posteriores pentametri elegiaci.

reciprocus ilcm qui est tahs,

pio precare ture caelestum numina,

uumina caelestum ture precare

hic decurrit iambicus, recurrit
elegiacus.

pio.

sed iamjbicus recipit

novam

syl-

labam ab ullima tertiam, ut possil recurrere.

15

lambicus hexameter

fit,

per varios semper currunt

si

cum iambo terminatur, et fit mea carmina modos.

erit

tahs,

proximam uUimae syliabam producas,

si

versus hexameter,

dimeter

ix TsXeiov laii^ov est,

Xeiov iafiov,
20 si

faciam talem, *carmina modos'.

telrameter sk re-

fulmina nubibus obvia moves.

esset
in

hoc verbum torques,

tieri

esset

tetrameler ex heroo.

pentameter

i reXiiov tcc^ov

potest

talis,

undique nominibus pons indicat

si 25

iter.

velis in

imo astra ponere ubi

est

iter,

facies

pentametrum heroum ex

inferiore.

Serenus

fecit

huius modi versum,

superius

qui navigium navicula aufers Picenae marginis acta. comma est ex anapacstico chorico, de quo supra dictum est.
'qui navigium navicula aufers' simile est
ilh,

nam hoc
30

audaxnimiumquifreta primu^.
inferius
est
illi,
I

autem comma,

quod

est

tale,

^Picenae

marginis acta',

simile

Troiae qui primus ab

Sereni aliud tale est,

oris.

numine 1 Musa] Verg. Aen. I 8 nomine corr. numine A nominae 2 nominae 3 uersus doalii 5 trauuat 6 flamine fidentes per mare ueliuoium Veliuoium mare per fidentes flamine tranant s 10 penlametri elenienta niinori elaici A giaci menta metri eliaci turi J i turre B nomina M, agmina coniecii Scaliger in noiis ms. 12 iiomina M, om. B 13 recepit AM: recipit post nonam syllabam intersiiam Caesarius 14 posset 10 modos ? medos 18 ex teliu iambu ex teliu iambum medos ex teliu iambu ex teliu iambum 20 fulniina Diomedes p. 506 llumina nubibus nauibus 21 uerbo 22 ex teliu iambu A ex i.eliu iambo 23 numinibus 26 uersus // 27 piienae 5 piceneae A picenee picineae actu co7-r. acta A 29 nauigius offers 30 prius primus 31 picenee A picinee piuecenee

ABM

ABM

ABM

ABM

BM B AM

AB AB

M M

AB

AB

ABM

518
p. 510.

DIOMEDIS
17

P.

p.

.-,01.

.'.

(;.

pingere conlibitum est, graphidem dato, promitc volariiim.

siiperius
est

comma

est

letrametrum heroum x superioie,

posterius

comma
s

diinitiium elegiaci; de <piihus plenissime dispulatum est.

Sereni aliud

tale,

quod
hic
si

si

tibi

virgo furens reseret cita claustra puerperii.

simile proxiino siiperiori.
fecit
iii

primum seniije(leni delrahas, erit Serenus mirum coinma liuius inodi pusioni meo septuennis cadens.
epitrito

his versicuhs,

m
autein

haec dimetra ex
brevi
et

sunt.

j|

epilritus

pes

conslat

e.\

longa et

duabus

longis.

posterior pes aut iambus est aut pariambus.

tale,
15

fJx iambico novuin carinen referl Varro, cuius exempliim esl

pedem rytlimumque
si

liniL

addas hic quae detracta sunt ex iambico,

eundem iambicum supple-

bis sic,

pcdem ryUimumquc
potest hoc

finit alta

navium.

comma

talc esse quale illud,

Philumenae dolores,
quod
est

20

ex iambico septenario.

et illud

hinc est

comma, quod

Arbiler

fecit talc,

anus recocta vino tremcntibus labellis.

DE METRIS IIORATIANIS
Melra etiam

2.^

quae Horatii corpus continet quod

carminum
saiic

inscribitur

necessario conpendiosa diligenlius insererc studuiinus.

adtendendum
versuum
aut

hoc

fuit

ut

scires

in

omni metro
sive

vel

maximc

lyrico novissimas

syllabas,

sive

longae

breves naturalitcr fuerint,

indifferenter cx con30

suetudine

omnium

poni,

ne

le

moveat,

cum

aut

longain pro brevi

brevem pro longa positam coeperis

invenire.

Prima ode inetnnn Asclepiadeum habet.

scanditur vero sic

et

dicitur

pcnllieniimeres, spondius daclylus semipes dactylus dactylus,

Maecenas
1

ata vis edite

regibus.
1

dare pingere calumbicum est graphidem dare pentenolata s colibitum A promitte colobium temptavit Wernsdorfius codex Scioppii susp. lect. V 26 fervens poet. Lat. min. \\ p. 286. fortasse bolarium h. c. ^akaqiov 6 tibi om. g ABM, favens vcl ferens coniecit Wernsdorfius l. c. cita] curat ? 8 si primum B simiim si unum ? 10 pusioni m et Scioppius susp. lect. V 26 uisioni li sepluenis ct code.v Scioppii iusioni M: insonito septcnariiis oadens ? 13 posterior ABM: septucnnis cadtis vel septuenni cadunt coniecit Scioppius l. c. pes m posteriores 14 Ex om. AB.M: iambionicum Lachmannus in Lucret. .31 cae20 pliylumenae 21 Arbiler] <f. Terenlian. Maur. 2489 p. 276

AM

AB

ABM

peris inucuire

BM

coeperis inuenis

repereris ?

ART. GRAMM. LIB.

p. -)I7.

III
P- 505

519

18 P.

507

C-

alii

sic scandiinl,

spondins choriainbus choriambus pyrrichius,

Maccenas
lioc

atavis
vel

cdile rcgibus.

melrum ab
vel
sic,

elegiaco Iractum est una syllaba delractai

in
terlia

quam

si

reddielegia-

deris
r.

in

secunda

ab ultima

syllaba,

erit

versus

cus

Maecenas
item
si
|

atavis edite remigibus.

huius novissimain syllabam

dempseris,

erit

hendecasyllabon Phaest

laecion.

secunda
,

ode tetracolos
scripta est,
et

mctro Sapphico, quod

sunt
eius
tres

pentamelrum
recipiunl
sj)on-

hendecasyllabum
10

versus
,

pares.

aulem

singuli

quatluor hos

pedes
et

binarum syllabarum

trochaeum
et

deum trochaeum iambum,

tur sic,

ultimum Irisyllabum bacchium,

dirae.

scandi-

iam satis terris nivis atque

quartus, qui brevis
15
||

est,

recipit strophen et

xwAov daKTvliKrjg

dinodlccg ap-

pellatur et scanditur sic, dactylus spondeus,

aliis

vero hoc
et

terruit urbem. mctrum his pedibus placuit constare,

sic,
*

hippio

secundo

et

choriamuo

bacchio, et feritur
/

iam satis terris nivis atque dirae.

/

2)

hoc metrum catalecticum est, quoaiam

ter feriri

illi

syllaba deest

quo minus possit

xara

dtTcodiav.

tertia

ode dicolos Horatianum metrum habet, cu-

ius prior versus constat ex Glyconio et recipit tres pedes,

spondeum

chori-

ambum iambum,
sic te^ diva poten.s
25

Cypri.
,

alter vcro

Asclepiadeum habet

et

penthemimeres appellatur

spondcus dac-

tylus

semipes dactylus dactylus

sic,
/ /

sic fratres /
quarta ode dicolos
ex
30

Helenae lucida sidera. metrum ithyphallicum habet, et

/
[

constat prior versus

telrametro

heroo arctico

et

ex
sic,

tribus trochaeis

sic,

dactylus dactylus

spondeus dactylus trochaei tres

solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni:

alter vero ex

penthemimere iambico
' /

et

tribus trochaeis sic,

/ /

trahuntque siccas machiaae carinas.

quinta
35

ode tetracolos Horatianum metrum habet

et
et

per quaternos versus

tertio

scanditur.

nam

ex

duobus primis Asclepiadeis

Asclepiadei scanduntur

Phcrccratio

ct

quarto Glyconio constat.

ut

supra
sic,

diximus (nam

duo penthemimeres

et

duae dipodiae sunt dactylicae)

spondeus dacty-

lus semipcs dactylus dactylus,

chbriambus tsemcl habent 4 syl3 detractn a tracta A: detracta remigibns am regibu.s om. 14 receJ3 aeque pit strophen ( trofen ^) et colon et daotilices (dactillcos corr. -us A^ dipodias AM. forlasse recipit strophen heroicen lelicen 21 IG orbem A cf. p. 52t, cata (cato A) dipodian 22 recepit 28 ithi24 cypro A cybro fallicum AAI plauticum ? plialecium Buschius 31 agris A nersus cxametro
1

laba

AM

AM

AM

AM

hiemps

AM

35 duabus

AM

AM

520
p. 51H.

DIOMEDIS
la p.
p.

Mi rm

c.

quis inulta
sic et

{,'racilis

te

puer
cst

iii

rosa.
lieroicuin,

secundus.

riitrecratium auteni

Irirnetrum

spondeus

dactylus spundeus,

grato F*yrra suh antro.

item Glyconium ex sjiondeo
et

clioriambo

et

ianibo sir,

cui flavam reli^tas

sexta ode tetracolos Horalianum

comam.
habet.

melrum

constat
sic,

autem ex

trihus

versihus Asclepiadeis, dc quibiis supra di.ximus,

j

scriheris Vario forlis et hostium II

I

et

quarto GJyconio.

constat autem ex spondco et choriamho et iamho

j

sic, lu

miles^ te duce gesserit.

alii

vero xara tQntodlav daxTvXiKTJv scandunt sic,

spondeus dactylus dac-

tylus,

miies^ te duce gesserit.

septima ode dicolos metrum

1|

Archilocbium

hahct,

quod constal hexametro

imus
sic,

15

heroico et tetramelro itcm hcroico arctico.

et scandiliir

spon-

deus dactylus spondeus dactylus daclylus spondeus,

laudahunt
alter vero sic,

alii

claram Rhodon aut Mitylencn;

Corintlii.
ct
20

dactylus dactylus dactyius spondcus,

aut
octava

Ephesum himarisvc
ex

odc

dicolos

melrum habet Anacreonteum

choriambo
ct

Alcaicum.

scanditur
et

vero

sic,

Anacreonteum

bacchio,

interdum

amphi-

hracho,

Lydia dic pcr omnes.

iteni

Alcaicum constat cx hippio

sic,

secundo

ct

duobus

choriamhis ct bac-

25

chio

hoc deos verc Sybarin^ cur propcres amando.

nona ode metrum Alcaicum habet
duos catalecticos,
tcrtium
tur sic, hippius tertius ionicus
et

scanditur per quatcrnos versus.

liahet.

nam
-m

hypercatalectum *

catalcctici

scan|dun-

anb

fieitovog dactylus,

vides ut alta stet nive candidum.

tertius

^c, duo hippii tertii et semipes, silvae laborantes geluque.

choriambus paeori
tcrtius

quartus sic,

spondeus,
35

flumina constiterint acuto.

et scanditur

12 cata tripodian dattyiicen 10 unus m unius 20 ephesu 22 aniphibraclio] anapeslo AM: cf. p. 509, 2. 505, 26 28 nani duos atalccticos lertitun ypercataleclicuin liabet catalectici scanduutur (scanduut ,W ) sic liippins tertiiis ioiiicus (ionicos A ) apomizonos et seniipes siluae laborantes geluque quarlns sic choriambus peon tertius lUimina .4M nam duos alcaicos xaraAijxrixous, tertium VTti-QY,axalriy.tfn6v,
1

inlrosa

om.

AM

metrum om.

AM

AM

AM

quartuiu pindaricuin habet. axrDrAjj)triKOt scanduntur sic, epitritus terlius siue etiani diiambus, ionicus ano (ifi^ovoq, dactylus, Vides ut alia stet niue candidum. vnfQxar/lijHrix6g sic, epilritus lerlius bis, semipcs, Siiuac laboianlcs geliKiue. quartus sic, dactylus, chorianibus, bacchius. Flumina s. mihi lacunarnm supplemcula praebuit Ploiius p. 2059. videtur aiilem praelcrea lacuna quam indicavi definilio quarli versu.i, quem acatalectuin plerique dlxerunl, hypercatulectum Marius Fictorinus p. 2610, excidisse

ART. GRAMM. LIB.

p. 510.

111
|).

r)2l
S(!)
II

20

I'.

G.

hoc metrum
ex
trihiis

ab

Iloralio

((>nj)osiliiin
cl

a!io

{fcnere

.scaiKiilur,

qiuxl

conslal

Alcaicis.

prinius

secundiis ex

versus

ex

penlliemimere

conslat
syllal)a,

iamhico et duobus dactyhs,

quartus
r,

lertius
et

epitrilis_ terliis

duohus

et

cx

dimelro

heroo

dimetro

trochaico.
et

decima

ode telracohis

Sapphicum mctrum hendecasyllahum

tur
et
et

liahcl
iiniis

pcr quaternos versus scandiconstat

hahet tres
sic,

similes,

ex

quihus

ex

duobus choriamhis

bacchio

in
1(1

hunc

Mercuri facunde nepos Atlantis. modum sunt sequentes duo. vcrsn (iuar(.o
sic,

recipit slrophen h(^roi-

ccn telicen dimetron

dactyliis spoudeiis,

morc palaestrae.
undecima ode Phalaeciuni melrum hahet
tur sic,
et

conslal

versihiis

qui

scanduii\

spondeus dactylus semipes daclylus semipes dactylus dactylus,

tu ne^ quaesieris^ scire ne^fas^ ({uem mihi

quem
ut

Hbi.
\\

i-i

duodccima ode tctracolos Sapphicum metrum hahct, quod

supra

dixi-

mus
tertia

scanditur,

qiiem virum aiitheroa lyra vel acri.

decima ode Asclepiadeum metrum hahet
et

per binos versus scandi-

lur,
-'(I

ex qnibus unus tripodta dnctylice.

alter

penthemimeres appellalur;

spondeus dactylus daclylus.,

ciim tu
quarla

Lydia Tclephi.
metrum hahet
et el

decima

ode Asclepiadeum
(jui

per
qiii

quaternos

versus

scanditur, duo

penthemimeres appellantur
dactyliis
t
/ i /

duo

tripodia dactylice

dicuntur
r,

sic,

spondeus
i

semipes dactylus dactylus,

n

naV
/

r e fe r e n

mare

t
/

e n ov

i.

quinta decima ode idem

melrum hahet
unuiii
qiii

et

per quaternos

versus scanditur,

sed tres penthemimeres,

tripodia dactylice appellatur;

spondius

dactylus semipes dactylus dactylus,

pastor
/

cum traheret
/
/

freta / i)er *

navihus.
iit

30

sexla deciiiia
tiir

ode Alcaicum mclrum hahet,

tertius
x-

quod

supra diximus scandi-

sic, hippius

choriambus hacchius,
filia

o
alii

matre pulchra

pulchrior.
et
,

sic

scandunt, ex Alcaicis Iribus; et conslat unus ex penthemimere iamdimetro heroo.

ter|tiis

bico
3.',

et

eodem modo
syllaha.

alter.
qiii

tertius

vero
,

ex

duobus
ex

cpitritis

el

una

quartus

strophen

cludit

constat

5 per qniUcnios iiorsus procurril. tribus prioribus scanditnr Irocliaeo spoudeo troG i'x epitvilo secniido choriambo et baccliio Gaisfordius. Ubrorum scripturam defendit grnmmaticorum observalio de primo ckoriambo ab Horatio mutato, qua de re dixerunt Caesius Bassus p. 2605 et Atilius t^ortunaiianus p. 2683. 2703.- cf. Diom. p. 509 de (diorianibico !) reeepit A 13 dactylus postremo loco om. A.M : cf. J'lot. p. 2650 queni tibi om. 14 quaesieris a quaesiueris 15 tetracholon 19 ex quibns nniis tripodia dactyiice om. 20 daclylus semel habent 31 hippius terlius semipes 29 cuni pastor cum choriaml)us iambus o matre 5. lacunam indicavi, qua tota lertii versus descriptio, primi et quarti pars excidisse videtur
cliaeo ianibo el bacciiio s

AM AM

AM

AM

AM

AM

GRAMMATICI LATINI

I.

34

522
i..
'.-iit.

DIOMEDIS
21
I'.
i..

!.ii.

12

(;.

liimetiu
iiietriiiii

lieroico el

ilinielro

Irocliaicu.

septiiiiu

decima ode

sii|iia

dii Itiiii

liabet et simililer iitro(|iie

genere scanditur,

octava
stal

velox anioeinim saepe Lncrelilem. decima ode Saiipliicum metrum lieccedecasyliabum

et

iiabet, (juod coiij

ex spondeo

tribus clioriambis et pyrricbio,

nullam^ Vare sacra^ vite prius severis arborem, nona decima ode Horatianum metrum habet et constat ex Glyconio
clepiadeo,
(|uo(l

et

Asalio

siipra

scriptuni

esl

in

ecloga

proseucticc
est

Vergilii.

aiitem ^'cuere scanditur per binos versus,

tylica
,

quorum unus

tripodia

dacu>

aller

pentbemimeres,
/

mater saeva Cunidinum,

/*

vicesima ode Sapphicuni

metrum habet

quod

||

ut supra diximus scandilur,

vicesima

polabis modicis Sabinum. prima ode Horatianum metrum habet

\ile
alii

et

per

(luaternos

versns
ij

scandilur, quoruni duo conslant ex Asdepiadeis, terlius Pherccratio, quartus Glyconio.

dactylicc,
|

vero sic scandunt,

duo penthemimeres

ei

duo

tripodia

Dianam tene rae

vicesima secunda ode idem
dilur,

dicite virgines.
et

metrum habet
s
i

simili

modo

dupliciter scan-io

t
J

n u1e o
4
1

me

i 1 i
t

Ch o
I

e.

vicesima tertia ode idem

metrum habet

et

pcr quaternos versus scanditiir,

dicitur,

sed tres penthemimeres,

nio metro constat,

unum
s
i

qui Iripodia dactyhce

quae Glyco-

qu

de

deri

p udor

a u

m o d n s.
ut supra diximus scan-

2.i

vicesima quarta ode Alcaicum

ditur,

metrum habet, quod

et

Musis amicus tristitiain

vicesima quinta ode idem

metus,
scanditur,
30

natis in
te
vicesima
scanditur,

usum
el
/

metrum habet et similiter laelitiae scyphis.

vicesima^ sexta ode hexametro el tetrametro dactylicis constat,

maris

septima

ode

Alcaicuin

lerrae numeroque carentis harenae, metrum habel, quod ut supra diximus

/
/

'

Icci beatis niinc

y

Arabum
t

envides.
habet,

35

vicesima
scanditur,

octava

ode Sapphicum

metrum

quod ut supra diximus

decasyllabum phalae6 uare a uere sauino 10 duae penthememeres A 19 descriptio curminis vicesimi secundi quod dicendum fuit, ilem vicesimi quinti tl tricesimi quinli in codicibus excidit. quod quamvis lihrariorum neglegentiae tribuendum videatur, non grammatico, tamen in hoe genere errorem archetypi corrigere nolui: habet et per quaternos uersus et simili 30 scycf. p. ,125, y et :>'28, 20 phris .oM 32 nuine proque arenae A 35 uides
safphici
ei

4 sapphicum ei eccedecasyllabum cium uel choiiambicum metrum g 13 potauis 8 proseutice

ecce

AM

AM

5 ex

07.

AM AM

AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIB.

p.

III
|).

523
512

521. Ti P.

-H

G.

Venus
vicesima
ditur,

regin;i

(^nidi

Paphique.
lixinnis

nona

oile

Alcaicum njetrum habet, quod ut supra

scan-

quid dcdicatum poscit

5

.\

pollinem,
quod
ut

tricesima
ditur,
I

ode

Sapphicum metiuin
si

habet,

supra

diximus

scan-

poscimus
tricesima
priina

quid vacui sub umbra.

metrum
liabel
et

ode Asclepiadeum
tres

per qualernos versus

tripodia

scanditur,
iii

e\

quibus

penthemimeres,

quarlus

dactjHca

ap-

peliatur,

A b
1

ne do

e a s

pIu

m e m o r.
,

tricesima

secunda odc Alcaicum

metrum habet

quod

ul

supra diximus

scanditur^

parcus deoruni cultor

ij

tricesima

tertia

ode Asclepiadeum
quibus unus

et infrequens. metrum habet et

dactylice,
aller

per

binos

versus

scanditur,
pellatur,

ex

]j

tripodia

penthemimeres ap-

et
tricesima
20

quarta

ture et fidibus iuvat. ode Alcaicum metrum

est

habet,

quod
libero.
,

ut

supra

diximus

scanditur,

nunc
tricesima
scanditur,

bibendum nunc pede

quinta

ode Sapphicum metrum habel

quod

ut

supra

diximus

Persicos odi puer apparatus.

25

LIBER SECVNDVS

Prima ode Alcaicum metrum habet, quod

iit

supra diximus scanditur.

30

ex Metello consule civicum. secunda ode Sapphicum metrum hahet, quod iit supra diximus scanditur, nullus arqento color est avaris. tertia ocle Alcaicum meirum habet., quod nt supra dixinius scandiiur, aequam piem<;nto rebus ia arduis. quarta ode Sapphicum mctrum habet, quod ut supra diximus scanditur, ne sit ancillae tibi amor 'pudori. quinta ode Alcaicun) mefnim habet, quod ut supra diximus scanditur,

motum

4^4
/

35

nonduin subacta ferre iugum

sexla ode

valet.

Supphicum metrum habet, quod

ut supra dixinius scanditur,

et.

Septimi Gades aditurc

1

mecum

gnidis bapliiqiie A 11 aibis ue A albi se 13 scauditur om. 25 expl. om. 18 iuvat] ibat 21 bibendum a uiuendum 33 L!B. PRiMus iNCiPiT i.iBER sECUNDUs^J/ 29 uullus 30 scauditur ovi. pudoris .(4iVf 34 tjuiiitu ode sapphicum metrum habet quod ut (et jI/) supra diximus scandiiur septimi cadis (cades /4) aditure (auditurae A') mecum et (me etto .4) sexta ode sapphicum (sarficum /1/) melrum habet quod ut ( et supra diximus scanditur luHidam subacia ferre iugum uaiei (uoiet A') seplima

14

et

AM

AM

AM

AM AM

AM

M)

34*

524
p. sr.

niOMKDlS

V.

,,.

514

15 c.

se|iliniii

0(1)'

Alcaiciim inetruni IkiIkM

(iiioii

ut

supra ilixinius scanilitur,

sacpi' moriiin lomniis in

oclava
otlc
Sa|)j)liiciini

ultimum.
ut supra

niotiiini

liabel,

<|iio(J

diximus scaiidilur,

iilla

si

iuris tibi pei(>rati.

liahet,

nona odo Alcaicuni inttnim

(piod ut supra diximus scandiliir,

.'

non sompor imhres

luihiljus

hispidos.

docima odo Sappliicum metrum hahet, quod ut supra diximus scanditur,

roclius vives Licini no(|ue altuin.

iindeciiiia

ode Alcaicum metruin hahet, ({uod ut supra diximus

scaiiditiir,
lu

qnid hcllicosus Cantaber et Scvthes. duodocima odo Asclepiadeum metrum hahet el per quattuor
ditiir.

vorsus scanappellaliir,

nain

||

tres

penthemimeres, quartus tripodia dactylico

nolis
terlia
ditiir,

longa ferae bella Numantiae.

16

docima ode Alcaicum metrum habet, quod ul supra diximus scan-

quarla

posuit die. decimo ode hoc idem metrum habot et

ille et

nefasto

to

similiter scanditur,

oheii fiigaces
qiiinla dociina

Postumo

Postiime.
et

ode Sapphicum metrum habet

similiter suporioribus scan-'u

ditnr,

otium divos roat /O

/

palenli. in / I
similitor supra dictis scan-

sexta decima ode Alcaicum

diliir,

metrum habet, quod

tuis.

ciir

me querellis exanimas
*
/

seplima docima ode metrum

habet quod ab Horatio conposilum dicitur et

por hinos versus scandilur, ex qnihus unus trochaicus Irimeter appellalur,

aiter

pentameter iambicus dicitur; sed uterquo una

debet habere longiorem.

syllaba

pedem

postre-

mum

scandunlur autem

sic,

non ebur neque aureum;

item iambicus
,

sic,

mi

mea renidet
/
/

in
/

domo

laciinar:
/
/

accedente

scilicet

iamhico loge

quam

referenuis in epqdon libro,

cum iam-

bicos versus

coeperimus oxponere.

octava

decima ode Alcaicum metrum

hahef, quod Alcaici

modo supra
i

dicto scanditur,
i

B
difiir,

a c (

hu

n re

mo

ca r

n a^ r u p i h u

s.

,)

nona dccima ode Alcaicum metrum habet, quod nt snpra diximus scan-

non usitata nec tenui

4
iiiri

ferar.

tibi

dipodia dactilyce A 13 Noli solis longa ferac bella nuy mantiae noii .solus ( solis a ) longa fere beilaniis niunliac .4 l^ dexcriptio quinti decimi carminis qitod 18 eulieu heu hou <s dicendnm fuit, iam pauca aratro iugera regiac, in codicibns omissa est 21 rogat] uoiaret 29 aurum 27 unam syllabam 24 tiiis tunc A Wl epodion 88 nouus ita tauccten uiferas (-ast
usui uel
licini

pergerati

M
M

iure tibi perierat

6 imbre ninibus

10 qui

12 tripodia dactilici

AM

8 recte

AM

AM

M) AM

AM

AM

ART. GRAMM. LIB.

p. 523. 21
I'.
I

111
1).

525
01. i.
17

U.

niFJ'.

TKRTIVS
,

Prinia ode Alcaiciini niclruni habet

quod

isiinililer

scantlilur,

odi
secunda
>

profanum vulgus
inetrum

et

arceo.
et

ode Asclepiadeum

liabel

per

quaternos

\ersus

scan-

ilitur.

nam duo penthemimeres, duo li-i|)o(lia daclyiice quid fles^ Aslerie quem libi^ candida.
ode .Vsclepiadcum
metrtim
alter

insunl,

tertia

habet

el
||

per

binos
inesl,

\ersus

s<:andiliir..

nam unus donec gratus eram

tripodia dactylice,
10

penthemiineres

tibi.

*
per quaternos versus scanditur.

quinta ode .4sclepiadeum metriim habet et

nam

tres

penthemimeres, quartus fripodia dactylice msnnt,

extremum Tanain
sexta ode

si

biberes Lyce.
ut suiira dixiinus scanditur,

Sapphicum metnim habet, quod

Mercuri nam
15

te

docilis magistro.
scanditiii',

septima ode ionicum metrum habet et per singulos versus

miserarum
omnes
Ires

est

neque amori dare

qiii

luduni.
oclava ode

pedes ionici

sunt
et

an

Huggovo^ appellantur.

Asclepiadeum metrum habet

per quaternos versus scandilur.

|

nam duo

penthemimeres
0 *"

duo tripodia dactylice insunt,

s
i I
i
i i

r^

30

Bandus ae sn end d or v o. nona ode Sapphicum metrum habel^ quod ut supra diximus scaudilur, Herculis ritu modo dictus o nlebs. decima ode Asclepiadeum metrum habet et per binos versus scandiliir. nam unus tripodia dactylice, alter penthemimeres inest, uxor pauperis Ibyci. undecima ode Asclepiadeum metrum habet et per qiialernos versus scanditur. nam tres penthemimeres, quartus tripodia daclylice inest, inclusam Dtinaen turris ahenea. duodecima ode Alcaicum metrum habet, quod iit supra diximus scandilur, Aeli vetusto nobilis ab Lamo.
f

1-

1-

tertia

decima ode Sapphicum melrum habet, qiiod

ut

supra diximus scan-

ditur,

Faune Nympharum fugientum

quarta decima ode Asclepiadeum
35 ditur.

ainator.
et

metrum habet

per binos versus scan-

nam

prior tripodia dactylica, sequens penthemimeres inest,

quantum distetab Inacho.

quinta decima ode
EXPL. LiD.

Sapphicum metrum
i.NCipiT

habet, quod ut supra diximus scandifur,

6 asteri 5 tripodia] dipodia AM. nullum lacunae indicium reslilii in A. excidil auiem descriplio carmiyiis oclavi, quod omissis carminibus 2, II insuiit 3, 4, 5, 6 post nonum carmen transposilum pro quarto numeralum fuit bianidus. iae 17 apomizonos A apomizonus 20 blaudusiae om. <lictus os spes A 11 lierciite A ercule dictu sospies 21 habel om. ahenea] aaeneas amaeneas A 30 ueli 32 nym28 inclausam A 30 ab iaccho pha fugient
1
ri

LiB.

TERTius

AM

AM.

9 posl

tibi

duorum fere versiium lacuna

relicta esi in

AM

AM AM

AM

M M M

AM

'

526
p. 524.

DIOMEDIS
25
I'.

p. 517
II

G.

(I

eb qu a

ii t

mo

v e as

pe
,

r, I

o.
iit

scxta (leciina oile Alcaicuin nietruni habet

(liliir,

quud

supra

dixinnis

scan-

o
seplinia

nate ine ciun consulc Mallio.

ude Sapphicuni
inetruni

||

deciiiia

liahet,

(|uod

ut

supra

dixinius

scanditur,

niontiuin custos
dilur,

nemorum(|uc

vir^'o.
ut supra

octava decima ode Alcaicuin nictruin habet,

<iuud

diximus scan-

caelo supinas
dilur.

si

tuleris manus.
et

lo

nona decima ode Asclepiadeum metrum habet

per

binos

versus scan-

nam unus

tripodia daclylice, alter

penthemimeres

inest,

inta clis o pu lcntior.

viccsima odc hoc idem metruin habet et simililer scanditur,

quo me^ Bacche rapis

vicesima prinia ode Alcaicum
ditur,

tui.

i,

metrum habet, quod

d o n e u s.

ut supra diximus scan-

pue

1 i

n up er

vicesima
scandilur,

secunda

ode Sapphicum metrum habet, quod

ut

supra diximus
20

impios parrae recinentis

vicesima terlia
scanditur.

ore.

ode Asclepiadeum melrum habel,

aller

quod

ut

supra
inest,

diximus

nain unus tripodia dactylice,

pcnlhemimeres

festo^

quid potius

die.
ut supra diximus scanr.

vicesima quarta ode Alcaicum

ditur,

metrum habet, quod

tibi.

Tyrrena regum prugenies

vicesima
quinta

ode Asclepiadeum metrum

habet,

quod

singulis versibus

scandilur, qui penlheminieres appellantur,

exe^gi
^

monumentum

aere perennius.

LIBER QVARTVS
et

Prima ode Asclepiadeum nietrum habet

per binos versus scanditur.

inest,

nam primus tripodia dactylice, sequens penlhemimeres intermissa Venus diu.

/ /

secunda ode Sapphicum metrum liabel, quod

/
'

ut,

supra diximus scandilur,

3.s

Pindaruni quisquis studet aemulari.

/
/ /

terlia

ode Asclepiadeum metrum habet

el

per binos versus tripodia et pen-

themimeres scanditur,
1 quantuni oueas luperridouconsi

lis

24

AM mentum A versns otn. AM sludeat AM

feste

15 Ome baschera pistu 4 ornate 18 puelasclepiadeum A 21 reciunenlis 19 safficum 27 Tyrrena] lielcna 29 appellatur 30 exedi monuexe. demonumenlo 31 expl. liber 111 incipit liber ini 32 sunt qiii A 33 sequens 36 pandarum pondarum temulari A 37 per duos pedes tripodia

AM AM

AM

M M

AM

AM

AM

AM AM
A

AHT. GRAMM. LIB.

p.

III
p. ='l'-'1

527
<;.

525

27 r.

quarta ode Alcaicum

quinta
5

somel. metrum habet, quod ul supra <liximus scanditur, qualem ministrum fuiminis aiitem. ode Asclepiadeum metrum liabet el per quaternos versus scanditur.
qiiem
tii
||

Melpomene

tres

penthemimeres, quartus tripodia dactylice

inest,

divis orte bonis

sexta

optime Romule.
siipra

ode Sapphicum metrum habet, quod ut

dive^

diximus scanditiir,

quem proles Niobea magnac.

septima ode Archilochium metrum habet et per binos versus scanditiir, ex

10

quibus unus hexameter,

diffugere nives redeunt iam^ gramina campis;

alter dipodia dactylice et semipes,
|

arbori^busque
octava ode Asclepiadeum
15

co

m a e.
et

metrum habet

per singulos

versus

penthemi-

meres scanditur,

donarem pateras^ grataque^ commodus.

nona ode Alcaicum metrum habet, quod
ut supra diximus scanditur,

20

ne forte credas interitura quae. decima ode Asclepiadeum metrum habet et per singulos versus scanditur, poteub. o crudelis adhuc et Veneris muneribus ^ undecima ode Sapphicum metrum habet, quod ut supra diximus scanditur, est mihi nonum superantis annum. duodecima ode yydepiadeum metrum habet el per quaternos versus, tribus
/
/ /

'

penthemimeres
25

quarto tripodia dactylice, scanditur,

iam veris comiles quae mare^ temperant.

tertia

decima ode hoc idem metriim habet

et

per quaternos

versus

scan-

ditur; duos

penthemimeres, duos tripodian dactylicen habet,

di

audivere Lyce^
30 ditur,

mea^ vota

di.

quarta decima ode Alcaicum metriim habet,

quod

ut

supra diximus scan-

quae cura patrum quaewe Quiritium.

quinta decima ode hoc idem

metrum habet
proelia^

et similiter scanditiir,

Phoebus volentem

me

loqui.
|

LIBER QVINTVS QVI EPODON IIMSCRIBITVR

35

Prima ode iambicum metrum habet

et

per binos
si

versus scanditur.
[|

nam unus
1

iambicus hexameter vel trimeter,

conpositis

eum

vel

quadra-

bonus
p.

quem tum melpomeme A quem cum melpomaeme 3 fluminis AM 6 8 diuis quem (que A^ prolis AM 9 Archilochium Frankius Callin. 35 conl. Mnr. t^ictorin. p. 2551 asclepiadeum : 11 diffucf. p. 529, 2

gire rantes

difugire

anno

AM

A
i

QuiNTUs qui epodos.

12 tripodia 31 quaeve] quae ode expl. liber

AM

AM

18 nec
<\
iiii.

A
incipit

22 et milii iionus spe34 expl. lib qlartus. incip lib lib v. Prima ode A: Liber V

-"'6 qui epodon inscribitur Marius Fictnrinus p. 2618 (juadratis (quadris uersibus AM. quadratos pedes eos qui aunt qualtaor si/Uubarum dixit Diomedes p. 476

M)

52S
|i.

niOMFJUS
'oJl.
i*
I'.

p. 5?1.

-'2

G.
si

lis

pcdibiis scandjis,

(liciiui

iiltcr
iil

kMiainfliT,

si

simplicihiis,

ilimeter,

conpusitis podiliiis scaiHhiliir.

i I) i

licxaiiHHrum tacias, sic scandas,

1

I)

nis

n tcr a

a na v

i ii

m.
iambos

aatc omnia taiiien ineminissc dclienuis viliiun non csse in eius modi versibiis,
si

primus pes,
ali(piaiido

terliiis

ot

ipiintiis

spoiidci

inter ceteros
et
erit

occiir-

".

rerint,

aliipii <'\
ita

Iribiis,

ali(piando
simI

luillus,

sinccrus iampedibiis,
id

bicus,
esl

noii

ipiod

appellatiir,

iili(pi(;

sine
et

alicnis

sine

spoiideis.

in

secuiido

autem

(piartt

sexto

pedibus

siiiuando

spondei inveniuntur,
observabiiniis,
rit,

viliosnm

versum pronuntiabimus.
ef.

hoc
,

in

tetrametro
i"

ut

priiniiin

pedern
et

tertium

spondeum

siquando occurre-

recipiamus,

sccimdum
et
(|iii

(piarliim

lambos

rescrveiniis.

secunda ode

hoc idem mctrum babel

lieatiis ille
lerlia

similiter scanditur,

procul^ n(!gotiis.
liab(;l

ode hoc idem nKilrtim

et

similiter scanditur,
i>

parentis
(piarta

(<liin siiiiiis

impia^ manii.
ct similiter scanditur,

ode hoc idem melruin liahet

lupis
(iiiinlu

el

agnis qnanta soriito

(|nid(]iiid
et
iii

obtifjit.

0(1 e

hoc idein metriim habet

et similiter scanditur.,

a!
se.vta

deorum

caelo^

res;it.

ode hoc idem melruin habet

nietrum

similiter scanditur,

20

qnid injnerenles bospites

septima odc boc
ideiii

v(;xas^ canis.

liahet

et

similiter scanditur,

quo quo scelesti ruitis

oclava ode lioc idem

aut^

cur dextcris,
scanditur,
2.->

metrum habet

et similiter

rogare longo putidam

nona ode hoc idem metrum habet
et

te

saeculo.

similiter scanihtur,

(|uando repostum Caecubum ad^ festas^ dapes. decima ode hoc idein metrnm habet cl simihtcr scanditur, mala y soluta navis exit alite.
/
y

undecima ode genus mctri habet qiiod ab Horatio conposilum dicitur

per binos versus scanditur. cus
est,

et

'"'

nam

primiis

||

hexameter
uva

vel

trimeter iambi-

P e 1 1 i^ a h
i

i l^

me

ut an
et

t e a^

t.

alter ex duobus hexametris dactylico

tylico

iainbico conponitur.

nam

de dacvel 35

duos pedes

el

semipedem habet, de iambico simplices quattuor,

sic,

conpositos duos.
1 simplicibiis

scanditur auteni

sic 2 pedibus] rcbus scanditur A 3 lybirnis 7 non s nam 9 spondiui 18 scanditur om. 17 lupis 19 quisquis iu caelo regis 5 spondium quinta ode A, in quo post lacunam quam supptevi usque ad finem 20 VI ode libri numeri carminum ila continuati sunt ut quinlo carinine pro sexto po.sito reliqui similiter corrumperentur iuslos numeros servavit M, qui in epodon libro non litteris perscriptos , nl in quattuor carminum libris , sed suis signis indicatos exhibet numeros

? simplicius

scandas s

sic scandis

AM

AM

AM

AM

AM

AM

11 caecugum adfectas 25 putidante ruetis mala sola (corr. solu) tana uisae excita ale nauis exitale 35 simplices Cuesarius similes

23

AM

AM

AM

29 mala soluta 33 peti pecti A

ART. GRAMM. LIB.

p.

III
1).

r)29
.Vii

52S P.

21

C.

(luoclecima oilc Arcliilochium

scriherc vcrsiculos amore percussum melrum hahet et per hinos

hexametrum,

iirjivi.

versus scaiulitur.
|

iiam

iiiium

alteriim tetrametrum dactylicos hahel,

qiiid tihi^ vis

5

mulier nigris dignissima harris.

dici-

tertia

decima ode metrum liahet quod aeque ab Iloratio conposidmi

tur et per hinos versus

scanditur, ex quihus unus hexameler heroicus e^t,

alter ex

dactylico el iamhico conponilur.

si

horrida tempestas caelum contraxit et imhres; nam ([iialtuor pedes iamhos

conpositos

ha-

het vel duos,

i

malueris

ponere,

et

duos dactylor

et

senii-

pedem.

scanditiir

autem

sic,

nivesquc deducunt lovem nunc mare nuncsiluae

quarta decima ode aeque ah Iloratio conposita dicitur et per hinos versus
scanditur,
ex quihus esl

uuus hcxametcr dactylicus,

alter tetrameter

iam-

hicus vel dimelcr,

15

quinta decima ode hoc idem

/

mollis inertia cur tan tam dif fuderit imis. metrum habet et simiiiter scanditur, nox erat et caelo fulgehat luna sereno. /" /
/
/

scxla decima ode ex duohus hexame(ris constat, dactylico et iamhico,

altera
/
-0

iam

teriliir hellis civilihus

/
/
/

aetas.
/

septima decima ode

(iilur.
i

iamhicmn metnim hahct

ef
/

et

per singulos versus scan-

fi

ca c
/

d o/

man

ii

s
/

s c

e n
/

a e.

Hi versus

qui

carmen saeculare appellantur Sapphicum mctrum ha-

bent, quod ut supra diximus scanditur,

J5

Phoehe silvarumque potens Diana.

|

Hactenus
hendi
tribus

quae
his

didici

quae

legi

et

quae pro mediocri usu conpie-

commenlariis
si

rettuli,

sperans

me

profecto legentium gra-

tum testimonium,

non lahoris, cerle

simplicitatis,

consecuturum.

|]

15.
tylo

cf.

2 asclepiadeum metrum 4 bardis 527, 9

AM.

AM

uardis 31

14 uei trimeter 15 diffuderit scanditur 28 consecuturum, quae in

AM

ponere

duos

Archiluchiwn ideni vielrum dixit Diumedes p. 520, T) quod aeque ;W quodquc A 8 dacet dactiiicos (dactylico A} et semipede

M perierunt,
m

diffunderit

aM
A

17

caeli

AM

20
scheda

recenti

manu {m)

in ultima

codicis

uersus

addiia sunt 22 scie li* uersus iiabet 23 appellatur m

cientiae.

expl. ars liheu diomedis hi*

Am

26 dedici

EX CHARISII ARTE GRAMMATICA

EXCERPTA.

B
V

codex Bobiensis, nunc Viudobonensis

editio

16

Vindobonensis

a.

1837.

EX

CHARISII

ARTE GRAMMATICA EXCERPTA.

P.77.7S pil.Vin.i.

DE ORATIONE
Oratio est ore inissa et per dictioncs ordinata pronuntialio
ratio.
,

velut oris

orationis

partes

snnl

oclo,

nomen pronomen verbum

interieclio;

adverbiuni
et

parlicipium
,,

praepositio

coniunctio

quibusdam videtur

ap-

pellatio.

DE NOMINE
Nomen
comnmniler,
10

cst pars orationis

cum casu
nomen

sine

tempore rem corpoream aut

ut

incorporalem signiticans proprie communiterve, proprie,

ut
civitas flumen.

Roma
vel a

Tiberis,

dicitur

quod unam

quamque rem
Graeca
propria

notat,

quasi

notamen sublata uiedia

syllaba

per syncopen,

origine naQcc xo ovo^a.

nomina aut propria sunt aut

appeliativa.

sunt noniina quae specialiter proprieque dicuntur; item quae unica et sola

sunt deorum, ut luppiter luno, bominum, ut Romulus

Numa, urbium,
,

ut

Roma
ladinia,

Caitbago

provinciarum

ut Africa Asia

insularum

ut

SiciUa Sar-

montium
sunt

ut Appenninus,

fluminum, ut Tiberis.
gentiliciis a

propriorum nomipraeponuntur,
et

num
dunt,

aba

praenomina,

quae nominibus quae

ut

Marcus Puplius,
ut

aba propria gentilicia,

alia

familia

gente

descen-

Porcius Cornelius,
ut

cognomina,
ordinantur

quae

nominibus
M.

gentiliciis

subiunguntur,
20

Cato

Scipio;
alia

enim

sic,

Porcius

Cato,

Puplius Cornelius Scipio:

tionc aut
ter

agnomina, quae cognominibus ex aliqua raappellatio dicitur quidquid prae-

virtule

adduntur,
est.

ut Africanus.

proprium nomen

appellativa
in

nomina sunt quac generaliter commualia

niterque dicuntur.

haec

duas species dividuntur.

enim

significant

res corporales, quae videri tangique possunt, et a

quibusdam vocabula apdi-

wpellantur, ut liomo arbor

cuntur
et

[[

pecus;

alia

quae

quibusdam appellationes

sunt incorporalia,
videri

quae intellectu tantum

modo

percipiuntur, ve-

rum neque
sequenles,
30

nec tangi possunt,

ut est pietas iustitia.

ea nos appel-

lativa dicimus.

appellationes tamen sunt aut naturales, ut terra, aut conant adiecticiae,

ut frugi.

ut iustus,
referri,

naturales

in

conlationem

non possunt
iustissimus,

consequentes

et

adiccticiae possunt,

ut iustus iustior qualitas

frugi

frugior

frugaJissimus.

nomini accidunt haec,

Oratio

uelud

537,

305 sqq.

14 dicitur Charis. p. 125 sqq. cf. Biom. p. 275 26 intellectum tantummodo percipiunl B

.iqq.

et

p.

534
p. 78.

KX CHAHISII AHTK GKAMMATICA

79 V.

ffeniis

fijjura

iiunierus casns.

qualilas
siint

est

qua intcllegitur proprium

rtiiiininuin
liic,

sit

an

a|)|)cllalivuni.

genera

noininuin

V, mastulinuin
praeponitiir

neulrum
ut
liic

coinmune
Aeneas.

uiiine.

masculinum
est
ciii

cst

ciii

pronoiiitn
ul

remininiim

praiponitiir

pronomen haec,
lioc

haec

Musa.
a

iieulrum est cui

est cui
et

praeponitur prononien hoc, ut

liic

scamnum.

coinmiine
est ut hic

praeponitur

et

haec,

ut hic

et

haec canis.

omne

haec et hoc

felix.

sunt et promiscua nomina quae

Graeci inUoiva vo-

cant,

cum quod
vel

necessarie masculino ^encre

coiilra
qiiocl

pronuntiatur eliam femininum

intellogitur,

feminiiio pronunliiitur etiani inasculino accipi-

tur,

ut passer aquila.
infelix.

figura in

nominihus aut simple.v

est,

ut fehx,

aut

conposita, ut

conponuntur autcm nomina motlis qualtuor, ex duoex duohus corruptis,

et integro,

hus integris,
et

ut

suhurhannm;

ut opifex;

ex integro

corrupto, ut ineptus;
ul

ex corrupto

ut arinipotens;

aliquando
singularis
i'.

ex jilurihus,
et pluralis,

inexpugnahilis inexorabilis.
[ut]
hi

numeri

sunt duo,

ut hic Calo

Catones.

sunt aulcm

quaedam nomina

semper

pliiralia, ut

sordes moenia; quaedam singuiarem pluraleraque

ut

nume-

rum communiter
singularia, ut
tivus dativus

significant,

dies

niihes;

qnacdam

positione

singularia

intellectu pluralia, ut populus contio;

quaedam

positione pluralia intellectu

Cumae Athenae Thehae.

casus sunt sex, nominativus geneadicitur

accusativus vocativus ahiativus.

autcm

a diiigentiori- 20

hus etiain septimus casus.

Differentia ahlativi et seplimi casus.
fertur,

Semper
in

ablativus

uno modo pro,

cum

persona aut
||

loco aut a re ablalum quid significetur

velut

ah Aenea stirpem deducit

ceronis inteilectum
est.

Ronmlus, ah urbe

Africam redit, a

iibris Ci-

septimus vero modis quattuor profertur.

lt)co

primo,

26

cuin in persona aut in

taris

aut in re intellegatur,
luit

velut in Scipione mili-

virtus

enituit,

in

monte Caucasio poenas

iv

Prometheus,
talis

in

statua

Ciceronis victoria coniuratorum inscrihitur; et interpretatur

figura per

dativum

iv tc5

HnmiavL

,,

tw KccvKaaLO)
nominibns

oqei,

iv

tw avSQiavxL.

quae
:j<i

reguia etiam in nominibus secundae declinationis

vus idem^est observatur,

et in

tertiae

quorum ablativus et datiquorum item abiativus et

secundo,

dativus idem est, velut ab hac securi, ab hoc suavi.

tivi

cum

abla-

copuiati genetivo

Graeco interpretentur,
victus

veiul

ducente dea elapsus est

studente Sacerdote diffex,

Aeneas,

incusante Cicerone Catilina

est,

rentia inventa est, riye^iovivovat]g xijg d-eag i^cohc&sv Aivsiag, naxrjyoQOvv-

xog KiKeQCovog
Qi&7]. tertio

'tj^cy/^^)]

KaxiUvag, GTiovdd^ovxog a%iQScoxog

figuram

rj

dLag)OQa rjv-

modo,

cum hanc

Graecam,
,

iknidL xov

dvvaa^ai,

jtQoaiQEGeL xov

kr]GxvLv, Gx^fiaxL xov inL^ovlEveLv

Latine

dixerimus spe

posse, voiuntate latrocinandi, consilio insidiandi.

quarto, cum, ut Asprus

p.ZOZaq.

10 in om. B IG pluralemue B 22 Differentia &q(i\ Diom. 8 pronuntietur S 29 avSQidvzL quae tegu\a. Biumedes anapiantictv regula Z/ dvdQidvxi rj Gti')).(o ac V 32 lum tluo ablativi Diamedes 35 iicoliG^iv Dio31 est v esse B 38 Tigoairnedes esLuYCoe.N B i^faai&q v 30 (liyx^f] Diomedes httiigh B tviii-ii&r] v Qiati Diomedes npoepei B CKeMAPi toy BOYAeveiN B 39 AsprusJ Scaurus Diomedes

EXCERPTA
p.

535
79

Sl

V.

reliilit,

Latinuin

doquium
(liciinns

in

quodam verbo

deficil,

velut in

illo.

ovzog oviiulla

orjg oi^rwi'

ovGcSv.

enim nullo

liniore

hostium castra inrupit,

circundat,
est millis

spe

per

viin

poliundi

vallo

fossaque moenia
insidiis

ciistodihus

palladium
6

ereplum

est,

nullis

palam victus

liostis.

uhique

enim
sunt

delicit

Latinus sermo;
qiiodsi

scilicet

ideo

quoniam duo
sit
,

ablalivi

nominaies

copulati.

unus eorum
ut supra

participialis

non

dencit Latinus

sermo sed plenus

neas,
et cetera

cst,

relatum esl,

ducente dea elapsus est Ae-

quae secundo modo exposuimus.

inveniuntur quae
flecti
,

Quaedam etiam
10

non possunt,

ut

frugi

niliili:

quaedani duobus vel tribus casibus tantum

ut luppiter nominativo casu et

||

opes;

opis enim et
ut Afer

opem
alia

et

ope invenimus.
alia

sunl nomina
ut unus duo;

quae genlem
alia

significant,

Hispanus;

numerum,
ut

ordinem,
alia

ut

primus secundus;
ut altus

qualitalem,

bonus maliis albus niger;

a moribiis,

quantitatem,
15

magnus humilis; quaedam

tracta,

ut remissus;

alia

ab accidentibus vel consequentibus

ut

beatus

dives

pauper.

sunt quaedaui primae positionis, ut Peleus

mons

fons;

quaedam

derivativa,

ut Pelides montanus fontanus * ex hac specie ^Aencia puppis' et VRomuliioque recens horrebat regia culmo' et 'Phineia postquam Clausa domus'. haec Graeci %irixiv.a appellant. sunt deminuao tiva

quae in deminutione absolutorum nominum

fiunt

sine

ulla

conpara-

tione, ut parvus parvulus,

ris

adulescens adulescentulus.
suis

illud vero

memine-

quod semper deminutiones generibus

imde oriuntur consonant,

pauca dissonant, ut rana ranunculus, glandium glandicula, beta betaceus,

malva malvaceus, pistrinum
'25

pistrilla,

ut Terentius in Adelphis, ensis ensi-

cula et ensiculus:
et

Plautus [ensicula] in Rudente.

sunt,

monoptota vero nomina

item

haec quae natura singularia

item

elementa,

fluminum

et

inontium nomina, urbium, item deorum nomina propria et dies

festi, litte-

rarum elementa, item numeri dcminutionem, quam Graeci vtcoko^igiiov vocant, non recipiunt. sunt etiam quae ab his Qrj^aTiKci dicuntur, a nobis
ijoverbalia,

ut a vcrbo

quod

est lego

fit

lectio,
et

dico

dictio,

oro oratio,

et

raptor et percussor ab eo quod est rapio

percutio.

quaedam

generalia

sunt, qiiibus multa continentur dissimilia, ut animal arbor.

tur specialia,

ex his nascun-

quae tamen insunt originibus suis generalibus, ut homo equiis

||

taurus laiirus piims.

35

quaedam

ficta

sunt a sonis ve! a vocibus

ut stridor

clangor tinnitus mugitus ululatus hinnitus mussilus.

quaedam descendunt
citus.
alia a

ab adverbiis,

ut

hestemus hodiernus crastinus serus nimius

,

participiis figurata

ut

ludibundus laudabundus lacrimabundus anhelabundus

3 per vim] renini Diomedes 6 quam si 17 montanus participalis fonfanus hoc laco omissu posl 19 appellani habcl B. praeterea lacunam qua possessivorum (lefinilio exciitii indicavi Aeneia] rerg. Aen. 18 Romuieoquej 156 Verg. Aen. VIII 654 lineia . ferg. Aen. III 212 20 in deminulionem 22 raniculus B glandula Charisius 24 in Adeiphis] 1111 2. 45 25 pni dente corr. rudenle B. Plaut. Rud. llll 4, 1J2 26 idem elemenia 28 elemenla om. B, ex Charisio add. v 29 a nobis aduerbialia Sl percutioj percusso 33 insunto 36 aiia 536, 1 peiit Charis. p 34

530
|i.

i:x
Hl.
V.>

CIlAniSII

ahtk ghammatica
sunl etiani quae
adiciuntina

V.
liiat
,

fnribiindus, hiulcus qui

ris

pclnlnis qni petit.

(|iiilns(innqne

Grae-

im&ircy.d (licnnlur,

qnac

jK-rsonis

laudandi

ratia, veluli

'Lansus eqnuin doinitor',

sed Iiaec oiniiia,

hricator Kpeos'.
al>S(dule

xilnpcrandi, 'ipsc doli laquamqnain species snnt noininuin,

:>

tamen

nomina

dicnntnr

et

snnt.

sunl qnaedam noinina quae

singulis rehus personisve apposila per sc sine altcrius parlis oralionis ad-

ininiculo intellegi

non possnnl, ut

j^ater frater.

recipiunt enini sihi et

rcuiv

illa

per qnae intcllegnnlur, nt meus tuus.

tnr, id est ad aliquid.

haec Graecis

nQOg

xi

appellanid

sunl et similia xmv nQog xi

atlendentia,
loqnelln
nt

iT(og

txorxa.

est ad
ki

aliqnid quodain

modo
certum

dexterior sinisterior.
ut

sunt
acies.

quacdam
significat

homonyma, quae una

eniin
et

plura significant,

nepos

ncpos

el

co,i,Miationis

gradum

et

consumptorem.

similiter acies

qnaedam sunl synonyma, quae plnrihus lo^iuellis idem significant, ut terra humus, ensis gladius. quaedam mediae potestalis, quae significationcm a coniunctis sumunl, nl magnus fortis. haec enim per se nullum hahcnt intelleclum el ideo a quibusoculorum
dicitur cl
fcrri

et

exercitus.

is

dam
tus,

adiectiones vocanlur, nt raagnns vir, forlis exercitus.

De conparationihns.
conparalivns,
lationis injtosita

(iradns ronlalionis siint tres, ahsolutus, ut docsupcrlalivus, ut doctissimus.

ut doctior,

nomina conest, 20

parum
alioqui

proprie.

nam

et

doctus coulationis gradus non

cnm

rTisolulns sit et nulli conparelur.

item doctior non recte dicitur con-

paralivus,
tior illo,

cum

non conparet sed supcrponal.

illi

cum enim

dico doc-

non conparo mc
aul

sed superpono.

||

non

omnia autem nomina

significant,

gradus conlationis recipiunt,

sed sola quae aut qualitatem

ut

ut
2.)

honus candidus,
quae

quantilatem,
velut

longus magnus;
ut

cetera

autem non
arhor,
vel

hahent c(mlationem,
g(.'ntem,
vcl

quae corpus significant,

homo

quac numerum.

sunt qiiacdam nomina

quae,

quamvis

qualitatem significanl, gradus tamen conlalionis non recipiunt, ut rudis soLrius mediocris grandis.

non enim

fit

rudior sobrior mcdiocrior grandior.

,

quaedam sunt quao unum tanlum

iuvenis juvenior;
bellissiraus.

recipiunt conparativum

ul seuex senior,

(piaedam superlativuni tantum,

nt pius piissimus,
id

hellus

sunt item nomina superlativa quae absolutum,

ut
ullcrior

est

nQuxoab ultra

xvnov

non hahent sed ah adverhio veniunt,

a

uUinius

adverbio, cilcrior cilinius

citia,

inferior infimus ab infra, superior

sum05

mus

a supra

prior etiara et primus ab adverbio

prius et
invenitur,

peior pessiraus
ut

ab adverbio peius.

aliquando

solus

superlaliMis

novissimus
ut
tres

supremus.

quaedam sunt quae

diversis figuris in conlationem veniunt,

malus peior pessimus, bonus melior optimus.

his

cniin per

omnes

gradus conparatio processit, nec tamen unaiu formam

alia absoluta
1

iioininis tcnuit.

sunt
ta- 40

quae nullo quidem gradu conlalionis figurantur, rccipiunt

iiiulus
/>'

ciinqiie v

furibusndus cuiusque
II

Verg. Aen. 21 solutus

fTrr/.rrytnta v quibus2 eTTiTHTiKA ipse] 3 Lausus] Ferg. .4en. VII 651 5 posila B 9 tcoj? om. B, add. v 19 conlationi v 264 22 cum aliquando coniecerunt editores P^indobonenses

petal

l.iudi gralia

B B

EXCERPTA
p. 82. 3 \

537
.

jiien

conlalionem
el

si

illis

niagis

adverbium iungatur
e

et et

rudis,
uliniur

maxime

simililer,

sicut

contrario
in

minus
allero

maxime, ut magis minime adduntur.

duo
viri lortes,

autem gradu conparativorum

uno

eJ

prope aequalibus ac
sed

similihus
5 liic

(nam dissimilium conparatio

conparatur,

nulla est), ut Mii

aliero fortior'.

ilem conparativus gradus et

ut

his

qui sui

generis sunt
qui

et his

qui alterius sunt

equus velocior equo dicitur,

est.

eiusdeni
lativus

generis est,
his

item veh)cior cane, qui allerius generis

sui

supervelocissi-

vero

tantum qui
licitur

generis suut praeponitur.

nam

mus cquus non

10

nisi

equis

conparatus.
nt

itaque

superlativus

gradus

fortissime gentis Tydide', aut nullis. scito autem conparativum gradum casum ablativum trahere tam numcri singularis quam pluralis, ut doctior illo doctior illis dicitur. superlativus vcro casum genetivum trahit et tantum plurali iungitur numero, ut omnium iustissimus dicitur.
aut omnihus sui generis praeponitur,
[]

'Danaum

15

Omnium nominum
permanent, ut
cognosciUir.
frugi

quatluor sunt declinationcs

praeter

ea

quae

non

declinantur, quia tam per singularem

quam

per pluraleni

numerum eadem
quidam
primae

nugas
qui

nihili.

omnis autem declinatio a genetivo casu

multa
,

nam

nominativum servant ineptc faciunt, cum

praelerea
et

casus non sunt nominativi.

2(1

sunt nomina

similia

positionis declinationis

primae

tertiae
sit

ut

Aeneas Maecenas.

de quibus

quid dici potest, nisi quod genetivus

nalionis

arbiter discernens utriusque decliin

ae,

nomina?
i,

declinalur igitur

primae declinationis genelivus

secundae in
nominativi
25

tertiae in is,

quartae aut in us aut in u.

sed hi fere sunt

in

prima declinatione,
in a,

quorum

genetivi

in

ae

terminantur, in

as, ut

Aeneas Lysias;

ut Seneca Agrippa auriga,

item feminina, ut

nfortuna colonia; in cs, ut Orontes Achates.

natis,

quarc ergo Maecenas Maece-

Aeneas vero Aeneae?

quia nomina Graeca in ag productam termi-

nata vel disyllaba fiexa,

raitate syllabam,
30

cum apud

eos per genetivum ov habent in extre,

apud nos primae sunt declinationis

Lysias

velut AvQiccg Avaiov,

;

^A^vvxag ''A^vvxov ,
Antas Antae, M7]va.

Lysiae , Amyntas
quia et
et

Amyntae

et

disyllaba

fiexa,

Menas Menae,
Dryant's

apud Graccos 'Avxag 'Avxa,

Mrjvag
et

nam Dryas

Tboas Thoantis, quia nec flectuntur,

omnia quae

vel in xog vel in Sog

i

apud Graecos exeunt per genetivum eodem

femininis.

casu apud nos o in

;{,-)

mutato efferuntur, velut jQvug /dQvavrog, nos Dryas

similiter et in

Dryantis, Tlioas Thoantis.

item Orontes Achates

efferuntur.
sylla-

Orontae

et

Achatac

facit,

quoniam
et

et

apud Graecos per ov

quae autem conposita sunt

genetivo

apud Graecos ovg extremam

bam habent
illos
40

tertiae sunt

apud nos declinationis, ut Diogenes Diogenis, apud

^ioyivrjg jLoyivovg, ^AQiaxoxiXrjc 'AQiGxoxilovg , Aristoteles Aristotelis.

buius tamen primae declinationis nomina masculina tantum sunt et femi-

5 gradus ex nium uomiuum

clinaturi igitur

liis

)0 Dauaum] Verg. Aen. I 96 6 alteris li 21 sit Charisius fit 544, II trux Chnris. p. 7 s</q. 27 iii us 23 in i] in s 28 flexu

15

Om-

22 de30 flexu

GRAMM4TICI LATINI

I.

35

538
l>.

EX
S3

CIIAHISII

AHTE r.ltAMMATICA
iiivoiiiiinhii',
liae<:

sf.

V.

nina, nentialia noii

et lertii
onliiiis
suiil

sutil.

itaque siqua neutralin

tfraoca

ralione

qua

liviniiis,
aiii

iit

|oenia
aiil

poeiiialis.

inrusalierit

vus aiiteni priinae declinalionis aut per

ex nominibus Graecis,
velut hic

exil

per an. per

liunc
aiii

per an

Calliaa huiic Callian,

iif

ex Lalinis,
hic re5

quae aut
Oroiiia,

in

aut

in

es

exeunt,

liic

Se||iieca

Senecam.

cum

Latine reforinalur,

liunr

Onuilam
ul

fliciiniis.

nam

ai

noii

formetur,

Oronten poteiimus
eTcempla

licere,

Ver-^Mliiis,

Miduinque vehehat
jfencris in
lioc

Oronten'.
Aeneas
hiiius

primae

leclinationis

niasciiliiii

as,

liic

Aeneae.

simililer in a, hic poela huiiis poelae.

nomen
hic

pariter ileclinatur

cum
et
si

supra declinato

nomine praeter

noiiiinalivuiii.

vero Anchises ut Orontes (luj)licem

et liic

diciliir

liaherc noiiiinaliviini, hic Aiichisa

Anchises.
si

quidein erit noniiiialivus hic Anchisa,

Aiicliises hahehil noiniiiativiiin,
[el]

declinaUir ul

hic poeta.

vero

liic

aliter declinatiir

quam duo nomina supra

hoc autem
in es.

scripta.
si

illa

enim aut

in

as aut in a cfleruntiir,
ininulat

ad

hoc

sic

decliiialur,

hic Anchises,

quat-

i".

tuor casus singulares,

dalivuin incusativiim

vocalivum ahlati\um(juc, velul

ut

huic Anchise iiunc Anchistm

Anchisc ab hoc Anchise,

tanlum modo
feini-

genetiviim singularcm nominativumque supra scriptis similem habeal.

ninorum nominum luiminalivus, ut

feminini generis in a
,

siipra

dixiimis,

in

a effeitur.

exemjda
20

haec fortuna huius forlunae.

sunt quaedam nomina

feminina primi

ordiiiis

quac
,

in

dativo

plurali
liis

per bus syllaham eirerunlur,

el

hac deae

ct

liis

doahus
in

hae libertae

hbertabus

his siinilia.

dicunl

quidam veteres
liter et celera,

prima dcclinalione solitos noinina genetivo casu per as

i,

proferre, item dalivo per

veluti

haec aula huius aulas huic aulai, similerrai,

hacc terra huius terras huic

aqua aquas aquai; eliam

25

inde perseverasse pater familias,

item adhuc esse niorem poelis in dativ

in

*aulai medio' dicere

libus.

et

'inlus aquai'; frugiferai Ennius

anna-

prima declinatio, ut supra diximus, neutrum nomen nou habet.

De secunda
us, in er, in
ir,

declinatione.
in

Secundae declinationis nominativi sunt

us masculina
et

hi, in

um;

in

feminina,

in

er mascnlina^n*

in ir it^em masculina, in
tertiae

um

neutra.

nam

neulralia

in us lerminala

omnia
tantum
et
3:1

declinationis

|1

sunt, velut pecus pecoris,

neinus nemoris,

exceplis

his tribus, pelagus virus vulgus, quae corrupta sunt et singulariter

declinantur ut
virus viri
et

secundae declinationis,

velul

hoc polagus huius pelagi

extuleriint

vylgus vulgi,

quamquam

multi

vulgus mascuHne,

ut Vergilius 'in

vulgum anibiguas'.

masculina vero haec propria noilla

mina sunt eiusdem secundae declinationis, Marcus Anlonius; item

ap-

add. v 7 Vergilius] Aen. I 113 10 cum om. 3 per um exim 14 uiit in as uel in a Zf 17 huic auchisae B 18 habeat Diom. p. 280 liuic Anchisi v 22 hac libertates ab his liuertatibus B 19 nominatiuos B 2() aduc csse moremorem 27 aulai] Verg. Aen. III 3.04. nt 'anlai medio' Verintu.sj Verg. Aen. VI! 464. gilius. 'terrai fruf^iferai' Ennius iii annalibiis Charishis intus aqiiai friigiferai tam quam fragmenhm Ennii hinc cituvil Columna Enn. fragm. p. 203 terrai pro aquai scribendum esse coniciens ; contra quem dixit 1. Beekerus 3() Vergilius] Aen. II 99 Philol. II ;;. fiS 30 masoulina post er om. B
\\\v

EXCERPTA
ii.
s.').

539
s(i

V.

pellaliva
itein illa

quae

femiiiiiia in a

faciiint,

velut
Iiic

snperbus suporha, relsus celsa;

Jniius
tracti,
liic

quae ex

parlicipiis
ct

veniunt,

Iractus

pressus
inundus,

liuius

pressi;

item

quae nominalivo corripiuntur,

quia quartae declinationis
est.

velut locus

excepto portus portus,

ri

Jonge autcin solent

errare

qui
iit

secundae declinationis feminina negant esse,

Iiaec

cum

plura mve-

niiintur,

colus et Iiaec Iiuinus,

Tyriis,

item plera(pie civitalium noniina,

Damascus Berytus
cerasus fagus.

item arborum, velut laurus

ut

ujmus taxus I)uxus

siqua autem
declinationis,

plures

autem

quartac

declinationis extulerunt haec no-

inina arboruni, ut Vergilius

10

'qui tripodas Clari Jauriis',

Iiaec

masculina nominativo producuntur,

iit

omnia quartae sunt

vcteres

Iiic

senatu.s huius scnalus.

iit

quamquam
ut Sallustiiis

omnia quarlae dechna-

tionis

secundae

extulerunt,

'nam duohus senati de'nihil tumulti'. excipiunqiioniam

iis

cretis',

et Terentius

'quaesli gratia'
tcrtia

et

tur haec sola

15

quae sunt declinationis

inveniuntur in

tertiae,

et

crescunt

gene-

tivo

et

sola

dcclinatione in

terminata,

masculina

qiiidem, hic Ligus Liguris. lepus leporis,

est trium
virtus

mus muris,
sunt ordinis

vetus veteris,

quod
apud
el

generum; feminina autem, haec

tellus

iuventiis servitus senectus salus

Venus

palus.
velut

item

secundi
hic

quae

in

evg

Graecos
20

proferuntur,

Tydeus.
atlribuunt

enim Tydeus

liuius

Tydei.

ea

nomina secundo
sunt^ huius

ordini

quae

apud Graecos
sed

geuetivo

casu
hic
hic

jtXcOvaavXka^cc
Achilles

velut
hic

AiiXXavg A%LXXiuiq.
Vlixes

08v66svg Odvaaicog,

Achilli,

huius
alii

Vlixi.

quidam

dicunt

Achilles huius Achillei,

Vlixes Vlixei;

veio

tertii

ordinis Achilles Achil-

Us,
25

Vlixes Vhxis.
ita

nomen masculinum

propriiim

singularc

simplex dccli-

nationis secundae

ulroque declinatur numero, hic Marcus huius Marci et

sequenter.

item quae anle us syllabam

|j

habenl
,

sic

dechnantur,
huius
lauri.

ut hic

Concordius huius Concordii.

item feminina

Iiaec laurus

neu-

trum nomen
hoc belliim,

in

us correptum,
huic viro

quod

singulariter

tantum declinatur,
viro.

hoc

virus huius viri

31)

hoc virus o virus ab hoc

in

um
,

nculra,
ut

item quae ante

studii.
i

um

habent

simihter

declinantur

hoc

studium huius
ante
us

illud

memineris quod omnia nomina masciilina quae

haec genetivo singulari
eandeni htteram ge-

syllabam

habent,
velut
in

minatam recipiunt,
Thracius Thracii.
:i.)

hic

Concordius huius

Concordii,

Marius Marii,
i

dativo vero et

ablativo plurali

eandem

litteram ge-

ininatam accipiunt,
rali

velut his et
est,

nihil

dicendum

nam de vocativo plucum scimus omnium nominum vocativuin phiraab his

Concordiis.
plurali.

lem similem esse nominativo

niiintur in

in

er

vero

tantuni masculina
neulralia,

inve-

hac declinatione.

nam quae

feminina et

sinc diibio

lertiae declinationis sunt,

40

velut

haec mater huius matris, hoc papaver humasculina

autein

ius papaveris,

cadaver

cadaveris.

hacc

quae a Graecis

Vergilius] Aen. III 360 7 buxus] puxus B 12 Salluslius] Catil. 36 13 Terentius] //eeyr. Y 3, 38. Andr. II 2. 28 18 in ueyc P 20 attril)uunlur Chf>rish/.t 21 nAeoNOcvAA.VBi uelut Ji 28 rormiptuni B 34 tracius tracii B
3.'>

540
i..

EX
s!!.

CIIARISII
ciiim

AHTE (^UA.MMATICA
ytfog aiil

V.
oiiiiiia

pruficiscuiiliir.
aiit

quae apud Graecos aut pcr

per Hfog

per
ut

d(jog

eneruiiUir,

liaec

omnia og
velut

aiiiilluiil

el

per er elata decliiian-

tur

secundae

declinalioiiis,

ay^vg

ager,

'AvzinaxQog
dixcril

Aiilipaler,

TevxQoc Teucer, MiuavdQog Menander;

et

quamvis Vergilius

Teucrus
gongrus:
o

Euandrus.

duo aulein noniina suo statu permanent, Codrus

Coder
iiec

et

non enim

diciliir

gonger.

item ea nornina quae per fer aut per

i

ger conponuiitur genelivum faciunt per

ea quae feniininum in a
faciunt
et

lilleram, ut lucifer armiger.

uni

ilein

nciilrum in

sine

dubio secundae
pigri.
i

sunt declinationis,

velut

piger

pigra pigruni.

hic

cnim piger huius

reliqua vero masculina quae

neque

a Graecis j)ro(iciscunlur

neque ex contertiae

posilione veniuiit neque femininum

declinalionis, ut pater palris;

faciunt in a,

haec

oinnia

sunt

exceptis his solis, cancer, socer, liber, auster,

uter
yaait'iQ,
in

gener, puer, arbiter, raster,

ciunt.

aper,

qiiae

genetivum

in

fair
i'

exempla declinationis secundac

tria

er,

hic piger huius pigri.

ct

in

vero

sunt tantum niodo quac inveniunlur

ir

haec masculina,
levir

vir, levir
leviri

avdQog adsXg)6g,
facit et

&evaQ.

el

ir

quidem indeclinabile,

autem

vir viri,

et

quae ab eo conponuntur, velut duuiuvir duumviri

et

similia. H

Graeca vero quae genelivo Graeco aut crescunt aut per og

haec o htteram in
i

elTe-

runlur,
tionis,

commut;mt
scito

et

declinanlur ul tertiae declinain

Melampus Melampodis.
efferri,

autem

hac dechnatione vocativum

ir

2u

singularem quadrifariam

per e per er pcr

per

i;

per e eoruin

quae

in us terminantur, velut

Marcus o Marce, per er eorum quorum nohic

minalivus per easdem litteras profertur,

niger o niger,

per

ir
i

eorum eorum
25

quorum similiter nominativus in ir terminatur, hic vir o vir, per quorum nominativo ante us syllabam i liltera interposita est velut
,

hic Cae-

lius o Caeli, hic

Concordius o Concordi.
suut hi, in al,
in

Tertiae declinationis nominativi

in ax, in el, in en, in er,
il,

an,

in ar,

in as,

in es

correptam, in es productam, in ex, in

in in, in is, in ix, in o, in ol, in

in ux.

on, in or,

in

os, in ox, in ul, in

ao

in ur, in us,

in al neutraha

tantum inveniuntur, velut hoc animal

bidental
tribunali.

huius

^nimalis,

tribunal

tribunalis,

bidentahs.

horum

ablalivus

per

effertur, velut ab

hoc animali

multi autem voluerunt nosiqua autem maset

minativum per e efferre, ut hoc animale hoc tribunale.

culina inveniunlur,
sunt.

haec barbara sunt,

ut Annibal Adherbal,

siqua alia
35

exempla
ilera

tertiae decliuationis

neutri generis in al, hoc aninial huius

animahs,

barbara

masculina,
et

hic Annibal

huius Annibahs.

in

an

nulla Latina, sed

omnia Graeca

haec omnia masculina,

et Titana

velut hic Titan

Iiuius Titanis huic Titani

hunc Titanem
in ar

Titan ab

hoc Titane,
et
;

pluralis hi Titanes

horum Titanum

his Titanibus

hos Titanes
et

Titanas

o
4o

Titanes ab his Titanibus.

masculina tantum

neutralia

masculina
in-

Caesar Caesaris,
veniunlur aulem

lar laris, neutralia Incar lucaris,

torciilar torcularis.

communia trium generum par

34 aderbal

inpar.

faciunt

enim hic

et

10 ex om. B, add. v ex Charisio

EXCERPTA
p.

541 S7 89
V.

haec

et lioc

par.

honim aulem duonim,

et pari. et

paris et inparis, allalivus dupli-

citer eflertur,

ah hoc pare

praecipue autem invenifur in neulralia

littera,
et

bus torcular torcularis hoc torculare

pulvinar pulvinaris producta

scilicet torcular ideo

lucar

correpta a littcra eirertur.

5

producta, quia

quibusdam

placuit

dici,

non torcular,

et

hoc pulvinare, non pulvinar.

||

exempla masculini generis in ar,

hic Caesar huius Caesaris;

commime
veliit

Irium generum in ar, hic et haec et hoc par huius paris; item neutralia,

hoc torcular huius

Tog faciunt,
velut

torcularis.

in as

masculina tantum

et

feminina,

Maecenas Maecenatis, dignitas

iQ

dignitatis;

item Graeca quae genetivum per

gigantis.

Thoas Thoantis, gigas

tis,

cum

ergo omnia genevas

vadis,
in-

livum

faciunt

per

haec sola disyllaba diverse

inveniuntur
alia

efl^erunfur,

mas maris,
declinabilia
,

as assis.

tria,

neutralia

quidem duo, sed

fas et nefas.

nugas autem,
est.

tametsi indcclinabile est,

et

tamen

commune
1-,

triura

generum

hic

enim

haec

et

hoc nugas dicimus.

exempla masculini generis

cenati et sequenter.

in as, hic

Maecenas huius Maecenafis huic Maehaec dignitas huius dignitatis et seilla

item feminina,

quenter.
et fas.

neutra uon inveniuntur nisi

in ax

quae indechnabilia sunt, nefas

neutralia

masculina tantum

et

feminina,

propria

nulla,

nisi

ea quae
20

ex

feminina fax

communione veniunt, velut masculina hic Aiax huius Aiacis, facis, communia hic et haec et hoc audax. sed horum commui,

niura ablativus dupliciter eflertur, per e et per

velut ab

hoc audace

et audaci.

In el neutralia,
lia.

hoc mel hoc

fel.

in

en masculina tantum et ncutrage-

masculina quidem haec sola, hic rien rienis vecp^og, hen henis enXrjv,
pecten,
fidicen,

ttamen,
25

tibicen,

tubicen,

cornicen,

liticen

ex lituo,

nerc tubae minoris.

[et]

cetera.vcro neutralia sunt, certamen certaminis.

dechnatio mascuhni generis in en, hic rien huius rienis et sequenter.

item
ge-

neutrum, hoc certamen huius certaminis et sequenter. in er omnium nerum sunt; masculini hic pater, feminini mater, neutri tuber. unum

au-

30

tem invenitur quod genetivo veteres autem invenimus hoc

neutralia nulla per se,
nisi

crescit
ifiner.

duabus

syllabis,

iter

itineris.

apud

in es correpta

mascuhna

et feminina, et

quae per comraunionera veniunt, velut hic

haec

et

hoc teres, mascuhna vero miles, feminina seges.

quattuor autem
orania efferuntur

inveniuntur quae genetiviim diversum faciunt.

nam cum
haec sola

p6r

tis,

velut coraes

comitis,

miles militis,
||

genetivum per dis

sbfaciunt^
ferainina;

praeses reses deses obses.

in

es producta raasculina

tantum et

masculina, hic Hercules huius Ilerculis, Vlixes Vlixis; ferainina,

caedes caedis,

nubes nubis.

sunt et

Graeca, quae genefivum faciunt per

,

ovg aut per og, ZojKQarrjg ^coKQcirovg Socrates Socratis

XQifitjg XgifirjTOg

Chremes Chremetis.

Terentius

Chrerai

dechnavit,

ul

Sallustius

Persi,

3 torqular 2 praecipue autem quaeritur in neutralibus cur torcuiar Charisius obses omhpoc reses nluxeahc 35 faciunt om. B 24 generis B B In es 542, 14 puberis Charis. deses paoymoc in margine adscnpta sunt in B 39 ut apud Salluslium in prima histo.ia 'bellum Persi Macedonicum' p. 51 sqq. spersi Charisius p. 52
torqularis

:)12
|J.

K\ cnAiusii Aim: gha.mmatica

Vf.
'MJ

\'.

'eliam

iiueiuiii

iiiiit-

attiens
et

coiivcni
Darcn

Clin.ini

';

ilein

acdisaliM

Clircnioni pro Chrciiictcm,

Vergilius

pro Darelem,

'praccipiveiul
liic
:,

lciiKiue Darcii
haec
iii

artiens

af;it'.
et

siqiia

autciii

llcxo accentu rcjjoi'iiintur,

suo remanent slatu

(iraecani

tlcclinationem secuntnr,

Eumenes huius

luimeniis, Kuprepes Kujircpus;

tjuaiiiquam t|uidani
vtjluerunt.

[tlicant]

Euprepes Euprepetis, Eumenes Eumenetis

liaec, a masculinis
a
fcniiiiinis

ticclinari

e.vcipiuntur

quidem
fides

lociiples et htrres (crescunt

i|uaiii(piam
lides

enim genetivo), item

et

puhes

spes Ceres.
et idt;irco

pubes

duplicem
est

signilicationem
fides Tciang nai

hahent

diversuiii

j(eneliviiin
sij^nilicat,

laciunt.

enim
servat
fant

Xvqu

et

ideo,

cum Xvquv
habet

suam formam
,

et declinatur fides
cit.

fidis,

ut caedes caedis;

cum

vcro Ttlanv
est

fides

fidei
t//3;

simili

ratione pubes

duas

sij;ni(icaliones.

enim
ut

nal

i]a^(ov.

cum

ergo

^/?r/v

significat,

declinatur puhes pnhis,

in

nubcs nu-

bis;

ciim vero 7/|3aJovro;, pubes puhcris.

ex masculina et feminina in,

ve.iiuntur,
tex huius

ueutrum nullum
verticis,

nisi

ex

feminina silex

communione velut masculina hic versilicis, ex communione hic et haec et

diverse
i,

i".

hoc simplex.
elleruntur,

horum nominum
ut ab hoc vertice,
facit

ablalivi et

eirerunlur.

namtjne per e
excijiiuntur

per

ul ab lioc simjilici.
et

senex et
tur

supellex

ideo;

enim
gis,

supellectilis

senis.

item
velut

excipiun-

haec quae genetivum per

non per

cis

faciunt,

grex

rex

vd

remex.
In
iinurn,
il

masculina

tanlum,

vclut vigil vigilis,

pugil pugilis;
in in

femininum
Graeca

Tanaquil Tanaquilis;

neutrale

nulluin.

Latina nulla,
inciisativus

auleni deiphin delphinis,

Telchin Telchinis.
ut
|1

horum

secundum
in silhic funis
2-.

Graecam declinationem terminatur,

vis, inter
et

apud Vcrgilium

'Orpheus

delphinas Arion'.
elferlur,
el
,

in is

mascuhna

et feminina,

haec puppis,

communia duorum generum,

per e et per

hic et haec suavis.

i,

horum
et
et turi

ablativus

dupliciter

velut

ab
,

hac puppc turrem

puppi
rim.

item accusativus duplex

utique
eius

hanc puppem
pluralis

et

puppim

modi nominum
neque genetivo

geiietivus

ante

um

syllabam
tria,

30

habet, velut Iiarum puppiuni, iiaruin turrium.

excipiuntur haec

qiiae

omnino

litteram

plurali

neque incusativo neque ablativo

excipiuntur et

singulari admittunt;

sunt autem haec,

panis canis iuvenis.

haec quae genetivo crescunt, velut

cinis lapis pulvis

sanguis vomis cuspis

aut
35

cucumis

pollis

iis

vis

glis

Dis.

Graeca vero dupliciter declinantur.

enim crescunt genetivo,

ut Thetis Thetidis, aut

eundem
vis

servanl genetivum
Alexis. in
ix

quem
vis

et

nominativum, ut hic Zeuxis huius Zeuxis, hic Alexis huius

singulariter

vero

tantum declinatur,
neutrale

velut

haec

huius

vis.

masculina el femiiiina,

per

se

nullum
salix

nisi

per communionem;

mascuhna

hic caUx huius cahcis,

leminina

salicis,

communia

hic et

1 etiam] Ter. Andr. 11 2, 31 2 Vergilius] Aen. V 456 8 spus] 3 flexu pleps 14 in ex 21 remex Charis. p. 07 sg. 20 graex 25 apud Vergiiium] bucol. 8, 5(5 ha38 vis Charis. p. 68 sq. 26 in is 31 habenl bebit Churis. p. 68 35 gliris corr. glis

EXCERPTA
p.
!(0.

543
01

V.

haec et hoc perni.x

ripit
et

periiicis.

yenelivus autcni singularis

lilterani et cor-

producit,

et

in in

communibus quidcru producit,

pix picis et nix nivis

in

celeris

auleni

fere corripit.

ceterum

In o masculina et feminina,

neutralia nulla nisi quae ex

feminiiia

communione
sunt
autera

sveniunt;

inasculina hic Cato Catonis,

Inno lunonis.

qualtuor tantum
dia

modo quae
patitur,

ut

neutraha esse possiml, quorum pars dimiet

10

ambo; pondo autcm et octo monoptota horum pondo. duo autem et amho ctsi correpta esse videntur, tamen accusativo dupliciter elferuntur. .namque hos duos et hos duo dicimus; item ambos et ambo apud cum ergo omnia propria genetivo per o ederantur, auctores invenimus.
declinalionem

duo

sunt et tantum plurahter elferuntur, velut haec pondo

Apollo et Carthago
tiva

per

i,

Apollinis

Carlhaginis.

constat auteni

appellalol-

per

efferri,

velut ordo ordinis, caligo caliginis,

margo marginis,
haec
et in

ligo lolliginis rsvd^lg, exceptis his,

15

mucro mucronis, praeco praeconis,

i

latro

latronis.

quae autem nominativo ante o

habent htteram

ge-

netivo servant

eandem,
Anienis
i

velut seditio seditionis, emptio emptionis,

excipitur

unum, Anio;
per

enim

facit.

invenilur
carnis.

et

aliud

unum qnod neque

vero
in

neque per

effertur,

vclut caro
||

Graeca

suo

statu

remanent.
20

namtiue Erato Manto

Dido Theano Allecto Graecam servabunt

,

formam

neque enim possunt declinari ut luno lunonis

quia Latina gravi

et

accentu eflerunlur, Graeca autem flexo.

Manto Mantus, non Mantonis,

et

apud Vergilium 'fatidicae Mantus'.

tivus.

idem

erit ablativus

qui ct da-

dicimus enim ab hac Mantoe, sicut huic Mantoe, et declinamus haec

in ol

Dido huius Didus huic Didoe hanc Dido o Dido ab hac Didoe.
25

massole.

cuhnuni unum,
in

sol sohs,

hic sol huius solis

et

soli

solem

sol

ab hoc

on nulla Latina, sed Graeca tantum

haec mascuUna.

horum

geneti-

vus eorripitur,
tis.

Memnon Memnonis,

aut crescit, ut Hippocoon Hippocoon-

in or

mascnlina omnia sunt exceptis his tribus femininis,

cor aequor

uxor soror
ebor.
et

arbor,
30

adque sex neutralibus,

et

marmor ador robor

mascuhna quidem

feminina genetivo o htteram producunt,

velut

orator

oratoris, feminina, uxor uxoris.

excipiuntur haec, quae o corripiunt, meneutralia

mor memoris, arbor.

aequoris.

namque
or
in

utique o corripiunt,
flector

velut

aequor

item Graera

corripiunt,

Hectoris,

Caslor
ex
se

Castoris.

omnia autem nomina quae

35 Irix,

or

terminantur feminina
victrix,

faciunt

in

velut

veuator venatrix,
et

viclor

orator

oratrix,

actor
facit

aclrix,

accusalor accusatrix, sed auctor:

sunt,
oris.
40

similia.

excipitur auctor;

non enim
in os

auctrix

Vergilius

'auctor ego audendi'.

feminina
et

omiiium generum
neutra ut os
tis,

masculina ut nepos nepotis,

ut

dos dotis,

omnia

igitur

paene masculina sunt

genetivum faciunt per

ut

sacerdos sacerdotis; exceitis his, custos cuslodis, ideo quod ex verbo tra24 Didoe Chu3 nivis Charis. p. 71. gcnetiuos B 4 In o 47 sq. 8 iiorum pondornin B 9 correptae esse B 22 apud Vcrgilium] Aen. X 199 27 ippoceon ippocoontis B 28 in or 33 Castoris Charis. 37 Vergiliiis] Aen. XII 159 in os 544, 4 rvHcog Charis. p. 71 p. 66
1

genetivus

ris. p.

544
j>.

E\ CllAmsil
!tl.

AIITE
in

r.HAMMATICA
triiini

Vi V.

hitur,

iteni

lepos

mus
i;

llus

rus.

ux cuMiiminiu

generum,
cis

hic

et

haec

et

hoc ferox,
per

ilem velox,

quae genetivuin raciuut per

et

ablati-

vum

iaciunt

feminina nux et vox.

sed uox secundum Graecos de-

clinatur, noctis vvKxog.

In ul cousul,

praesul o Tfyoriyov^ievog tov uqov,

ut

exul,
in

et

unuin har-

barum, Suthul.
hic turliir liuius
furis;

horum genetivus per hs,

turluris;

consulis.
el

ur niasculina,

commune
in

lur,

hic

haec [et hoc] fur huius

neutrum iccur
Venus

iecuris.

us masculina tria, Ligus lepus miis; cum-

nuiue unuui Irium generuui,

virtus
Iu.\,

vetus;

feminina XI,
||

salus
in

servitus senectus
I'ol><>

tellus palus iuventus

fraus laus sus.

ux mascuUua,
per

feminina tria, lux crux nux,

cummunc unum,
sitis

trux.

Omnia
habet:

nomitia

tertiae

decliuationis
facil:

accusativum

faciunt

em

ex-

ccptis his, puppis;

puppim

sitim;
ct

securis securim, turris turrim;

pIuraLm niimerum sitis non lurrem hahemus aput Vergilium,

i-^

*turrem in praecipiti stanlem':

item
civitatium
i

pclvis pelvim Aexavi/, febris febrim;

nomiua

cius

inodi,

iNeapolis

Neapulim.

ablativus

horum
in ge-

per

elfertur.

Graeca nomina, sicul supra diximus,

nelivo faciunt is,
sthenis.
sin
si

quae

in

es terminantur,

in geuetivo ovg in

habuerint,

velut

Demosthenes Demout Ilti^Mdrjg Ilrjhi20

autem

Graeco genetivo ov habueriut,

possunt tamen
et

dov, faciunt Pelides Pehdae.

nominativum habcre Lalihaec non

num,

Pelida Atrida Acesta Achata Pylada Oresta.

elTcruntur.

numquam
iertio

a])ud

auclorcs sine observalione

nani

et

Aristidis et Aristidae dixe-

runt magis regulariter,

cl

per hoc
.Aristidis

pluralem dativum tam ex

et Aristidibus.

quam
25

ex primo ordine faciuut, his

Dierum sacrorum ac soliemnium appeliationes genetivum pluralem dupli-

cem habent, tam ex secundo quam ex

nalium
et

tertio ordine, velut Saturnalia Satur-

Saturnaliorum

et cetera

similiter, Terminalia orav iv toig ogioig

d-vcoGiv, Conpitalia stcI zcou ccxQaTcuiv

sacrificia

at &vGiat, Carmentalia matri Euandri

constituta.

item

illae

appcUationes quae etiam Latine

cum

dican-

lur natura sunt Graeca [et] dupUcem genetivum pluralem habcnt, tam ex

secundo ^quam ex

terlio ordine
et

velut

poema diadema toreuma.

ex qua

sed sunt

qui distingunt haec

errorem esse quendam ostendunt differentiam ignoappellationem

elationem genetivus plusignificantes
,

rantibus et non esse

ralis

unam

duplicem habet,
tertii

sed duas appellationes

ordinis.

idcm

alteram

35

secundi, allcrani

sed secundi hacc est juae antiquilati datur.

ut merito plura-

uam

antiqui hoc

poematum huius poemati huic poemato,

et et

lem poemata poematorum dicerent

demati,

poematis, hoc diadematum huius dia~

tertii

toreumatum toreumati

cetera.

autem ordinis haec

est

6 in ur 10 sus Charis. p. 56 sq. 8 iccoris Charis. p. 66 8 in us 12 Omnia 18 17 effertur Charis. p. 25 14 aput Vergilium] Aen. 11 460 Graec^ 25 Aristidibus Charis. p. 26 20 abuerint ut pelides 19 habuerit B pelidu 26 Dierum 29 .\TrArrwN 545, 2 similiter Charis. p. 27 sq. dTQaTci.Tiov V 34 genetiuos

EXCERPTA
p. 02
,

545

ni

V.

quam in consuetudine observabinius poema poemalis, plurali poemala poematum [)oemalibus, toreuma similiter. Omnia nomina (piae in o terminantur masculini generis, si tamen reerunt communia velut bic et haec latro, cipiant et feniininam naturam
,

||

hic et haec nebulo,

liic

ct

baec Iomo,

exceptis his,

hic

leno haec lena,

hic leo haec lea, et siqua alia sunt.

Omnia nomina quae

dita

singulari

ablativo in

htteram cadunt,
velut
in
i

haec ad-

um

syllaba

faciunt

genelivum pluralem,

ab hoc
littcram

oujni

hornm
quae

omnium.
10

ablativo

autem singulari ea

demum

cadunt

communia sunt trium generum,

menli vehementium,
similia.

ut felix felici felicium, et

vehemens veheprudens
in

constans constanti

constantium,
sunt,

atrox,

et

etiam alia trium generum nomina

quae quamvis

mascu-

lino et feminino is htteris

nominativo terminantur, tamen in neulrah in e

salutaris haec salutaris
et
si

nominativum faciunt, ut hic

15 cilis

hoc salutare, hic gra-

haec

gracilis

hoc gracile

similia.

in

his

lamen omnibus obscrvai

bimus, appellationcs dumtaxat

cere.

fuerint,

tunc ablativum in

litteram

fa-

nam

si

propria nomina fuerint, tunc ablativuni in e litteram habere

nihilo

debent, ut Felice Vehemente Salutare.

minus tamen pluralem genein

tivum eundem
20

servant;

tanlum

ablativum singularem variant

differentia
i

proprii nominis et appellativi.

aeque

illa

quoque ablalivum per

similia.
i

Htteram

habent quae nominativo

tralia, ut

in e correpta

terminantur,

quae sunt utique neuitem

illa

mare sedile manuale nionile rete et ram ablativum habent quae accusativum per
puppis
25

per

htte-

et

sunt

tertii
illa

ordinis,

ut

sitis

securis et cetera quae hoc libro excepimus.

i

quoque quae
habent
et

similcni

genetivum nominativo habent per

ut

litteram
et

ablalivum

per e,

haec navis huius navis ab hac navi

et ignis similiter
1

nave;

duplicem euim
item
illa

haec regula habet ablativum: per

i

et turris et ratis.

ablativum liabent quae in

tribunal
vectigal.
iteni

litteram nominativum habent et sunt neu-

tralia,
30

illa

ablativum per

faciunt
,

quae genetivo

plus

quam una

syllaba crescunt, supellex supellectilis

in

praeceps praecipitis.
sunt participia, pos-

omnia nomina quae

ns terminantur,

si

modo non

suot et pIuraH neutraliter intellegi et singulariter

feminine derivari ad ap-

pellationem, velut hic vehemens, neutrahter pluraliler haec vehementia ra

6q)o8Q(x,
35

feminine singulariter haec vehementia

t]

Gq^odQorrjg;

item prudens
a parti-

prudentia et similia.
cipio?

unde
rccipit

igitur dinoscitur et discernitur

nomen
,

quod nomen
derivatur,
ex- ipsis

conparationem

et

|1

supcrlationem
recipit.

unde etiam
saepe-

appellatio

participium

autem

non

sed

evenil

numero
vetur,
40

ut

participiis

nomen

sive appellatio similis participio deri-

vclut ex
et

eo

quod

est

patior parlicipium
v.al
17

facimus
;

paliens

vnofii-

vciv

flt

nomen

patiens 6 aveE^lKanog

avt\l%aY.og

item ex eo quod

7 Omnia 546, 16 causa Charis. p. 32 sqq. p. 25 18 debere B 19 servant 15 obseruamus corr. obscruabimus B 39 patio B 29 ablatiuo 31 possun ex B Charisius scribunt

3 Omnia

6 sunt Charis.
B

littera

r)4G
I.

EX
'M.
'Jj

CllArUSll

ARTK GKAM.MATICA
nonien sapiens o (pQovi^oc:
liinc
rj

V.

psl

sa()io

sapiens o (pooviov,
pliirali

lit

et

fit

ex

numiii.'
vtjatg.

dimitaxal

neiilro sapienlia ra qppovovvra el sapientia

qppo-

sed iion nim(|iiain ex participiis,

derivari
>]

imde conparatio esse non

iit

potest,

invonimiis
Tct

ad reniinina
axpoaatc,
ipiae

eliani

appellationes,

audiens

andienlia
silentia
17
-,

vmiKoa nal

silens

silenlia

ra

tjffu;|r.

reminiiie

atwmj.

in oninihiis

;,'enelivo

{rcscunl non invenies plus una

syllalia

crescere praeler pauca, ex quihus (piae suggesta memoria sunt inseruimus,

iecur
iecineris;
(jiiidam
alii

djcuiit

et

lioc

iocinus

iocinoris:

supellex
et

supel-

lectilis,

quauKpiam

dicanl in iiominalivo haec supcllectilis

in

hic

prae10

cipes huius

praecipilis.

his

quaedani

ahlativuin

per

litteram facere
ihi

obscrvahimus, ipiac eliam,

cum

de ablativo adnotaremus,

quae

litte-

quae

ram hahenl, cxcepinius. sunl i|uaedam nomina nominativo diiplicia, sed non ex utroque nominativo declinatioDem accipiant, sed ex altero* velut satias et salielas; verum tamen non ex eo quod est satias, sed ex eo
est salietas, satietatis lacit: item iter et itincr;
et alia

quod

verum lamen ex eo quod

ordinis sunt excepto
viri

1.-,

est iliner itineris itineri facit.

sunt; verum sufficiunt haec exempli causa.

tertii

Omnia nomina nionosyllaha trium generum

uno masculino
ordinis,
el
et

duohus femininis.

hic

enim

vir

huius

facit

secundi

spes et res quinti ordinis,

inasculini

velut haec spes spei, res rei.

Momina monosyllaha
diix
gliris

generis,

as assis aaauQiov, bos bovis,

ducis, dens denlis, flos lloris, fons fontis, fur furis, grex gregis, glis
jttvo|oV,

Mars Martis,

mons montis, mas

inaris,

mos moris, mus

i'6og,

muris fiJc, pcs pedis,

rex regis,
II

praes praedis tyyvog,

par paris

pons
,

fxintis,
vir viri,
-25

ros roris, sal salis, sol solis, trux trucis aKeilrjTtKog

feminini generis,

vas vadis.

arx arcis,

ars

artis,

calx calcis,
falx
falcis,

cos cotis,
faex fae-

crux crucis aravQog, dos dotis, fax facis, frux frugis,

cis,

frons frontis,

fraus
adeXcpr]

fiaudis,

fors

fortis,

glans
lens

glandis,
lentis,

gens gentis,
hs
litis,

glos gloris yalcog

avdQog, lanx lancis,

laus

laudis, lux lucis, uiens inenlis,

merx mercis, mors

raortis, nix nivis,

nox
j

noctis, nex necis, nar naris,

nux nucis, ops

opis, pax pacis, pars partis,

stips stipis, stirps
vicis,

prex prccis, plehs plebis

stirpis,

pix picis, res rei, spes spei,

|lis litis]

sors

sortis,
vis

sus suis,
et

trabs trabis,

vox vocis, vix

urhs urbis,

vis ia.

hacc omnia crescunt genetivo exceptis his duo-

hus, vis

et sus:

Vergilius

'setigerumque fetum suis'

,

dixit.

neulri
35

generis, aes aeris, cor cordis, crus cruris, fas

fel

aKhxov ^euizov,
ius iuris,

far farris,

fcllis,

git

(leXavd^iov

aKXuov
veris.

ir

&evaQ axAtrov,

lac lactis,

inel

melhs,

os oris,

os ossis;

sed et ossum ossi:

et

par paris,

rus ruris,

tus turis,

vas

vasis,

ver

haec omnia dechnantur exceptis his

duobus,

fas

et ir,

quae indeclinahilia sunt.

1 liic 2 neutra 10 faeere om. B, add. v

8 suppellex suppellectilis
11 obseruauimus

B B

snppeilectilis

sunt Ckaris. p. 27 21 ris 28 AAEA<))nc 31 precps precis 34 Vergilius] Aeti. Xll 170 35 far faris
indeclinabilia

B graex B

16

faci.it

20 Nomina

.39

uir ui24 antiaahktikoc B 33 ici] era B et cetera v 37 ossum] ossus B

EXCERPTA
p.
!)5.

547
!Hi

V.

Quarlac decliuatiouis masculiui generis nominalivus

laris

el

gcnetivus singuitcin
fcniiiiiiia

in

us

terminanlur

vclut

hic

senatus

luiius

^ciialiis,

liaec porticus huius porticiis, item neutra

hoc

gciiu huius

gcnu huic

gciiu.

similiter et
.-i

cornu singulari non dcdinatur, quainvis Lucanus cornus genclibro

tivum

dixit

VII,

'cornus
ct in

tihi

cuni

sinistri'.

omnis appcllalio

quae ex verbis proficiscitur

cx verbo dcscendo hic

us terminalur inasculini gcneris cst, vclut

fit

dcscensus.
et

et

ex

coeo

hic

coitus,

ambio hic
genctivo
||

ambitus,
effcruntur.
10

adficio

hic
si

adlectus.

quarti

ordinis
crit

siint et

genctivo pcr us
i

sed
veiut

participium erit,

sccumh

ordinis ct per

proferetur,
si

hic

habitus huius habiti,

hic

morsus huius morsi.

sed,

non

fallor,

omnium vcrborum
scribtio,

appellationcs etiam in o tcrminantur.

quac

cum

in o terminata fuerint,

generis feminini sunt, vclut haec coitio, hacc

ambitio, haec
dilectio.
15

haec adfectio, hacc descensio, asccnsio,

morsio,

amatio et
el alius

cetei-a.
,

Est

ordo declinationis

quem
in
i

alii

ad sccundam declinationcm
alii

pertinere dicunt,

quoniam gcnetivum
in

litteram facit,
cl

tertiae putave-

runt, quoniam accusativum

em, item dativum

ablativum pluralem in

bus

fa(it;

quem

idco nulH

parti tribucntes

quintac cssc diccndum pulavcdiei;

runt veteres grammatici.

20

excmpla, hic dies haec dies huius

femininc

dum

ta-

mcn sciamus
dicere,

pluralcm

hae dies

et

has dies non

cetera

oportere

nos

qurmvis singularilcr fcminine dicimus.

proferuntur taiitum,
ut species

tamen

similia fcmi-

nino
cies.

modo

materies

luxurics

inluvics

masicut

quarum specieum pluralem genctivum non

similiter obscrvabis,

in
25

dic et meridic per runi scd per

um

syllabam,

ut

specicum matericum

luxurieum.

sed veteres

in

hac specie decHnationis genetivum singularcm

in

similem nominativo dicebant,

dixit

quibus Cicero

pernicies casu
a

genetivo
singulari

rationc

illa,

quod,

cum

nominativus

pluralis

genetivo

proficiscatur sitque aut

lae
30

idem aut earundcm syllabarum,

Citero

vclut huius scho-

hae scholae

et huius Marci hi Marci, item genctivus sequi debet noet idco

minativum pluralem,
huius tamen quintae

pernicies casum genctivum

es

cxtulit.

declinationis

nomina quae ante

et

produclam

ct

pu-

ram habent
enim
35

litteram, baec

omnia

feminina sunt et correpta, velut dies

materies luxuries.
facit et
fit

cxcipitur auteni quies,

ordinis.

quod genctivo casu

crcscit.

quielis

tertii

quamquam
Vergihus
i ,

conposituin cx co requies scrvat

suam

regulam
sin

et requiei facit, sicut

'requiem spatiumque furoris'.

genetivum
et
fit

autcm adiecta non

fuerit httera

in is facit

tertiae declinatria,

tionis, velut

nubes nubis, cacdcs caedis.

fidci.

corrumpuiilur autem haec

spes

res fides, quae faciunt spei rei

de fame ainbigitur.

quidam

enira haec

famcB huius famis,

1

quidam huius famei

ut (idci declinaverunt.

5 libro VII] v. 217 oninis 14 cetera Charis. p. 18 15 Est 26 dicebant Churis. p. 18 16 aliae 10 proferentur li Cicero ] pro 26 in quibus 38 fulei Chnris. p. 52 sq. 23 quare specieum v 36 nou om. iu is] nis 35 Vorgilius] Acn. IIII 433 Rosc. Amer. 45, 131 39 decliuaverunt Charis. p. 26 38 de fame
Quartae
Chavis. p.

3 geiiu

30

549
p.
(Xi

EX
-M
V.

CllAHlSII

AUTE (iUAMMATICA
singulariler lantum ellerunlur,
{)arte

Siinl quacMlam
|iliu'alit<'i-

nomina quae

sunt (luae

taiitum.
||

haec paene maiure ex

collecla suo qiianjuc oriline

siihicimiis.
l^ilius

masculina semper singularia.

dixit: hic

hic clavus 6 riXog,

'6v&os<, hic

cruor;
?}

Ver-

cruores
herha,

lumus, hic flmus

feminina

genius

tvxt), hic

musrus

hic

pulvis.

singularia.

haec harha;

Vergilius

pluialiler dixit:

haec culpa,

haec eloquentia,

haec fames, haec Craecia,

lux,

haec galla KtjKig, haec clavus purpura vestis, hacc hara ovqpfojv, hacc

haec lahes oXia&og, hacc memoria, haec mahtia, haec pax;

raliler dixit

Sallustitis plui/

'iudicia,

hella adque paces': haec prosapia

haec

x nQo10

yovcov svyiveia, haec rabies, haec supellex, haec sanies, socordia ^]h&i6Ttjg,

hacc

sitis,

haec tabes, haec vecordia,

allcc

vis.

neutralia

semper

singularia.
Tvk(o(ia,

hoc

akXr)^ lx'^vg israQixev^ivog,

hoc barathrum, callum

caenum,

crocum;

Vergilius
fel,

mascuUne

dixit

'crocumque ru^cofiog,

bentem': boc facnum, hoc

tium
luctiis publicus,

hoc gcnium, boc

ius

hoc

iusli15

boc letum, hoc murmur, boc pelagus, boc par, hoc

yrjg

pus nvov aKhxov, hoc sulpur, hoc rudus

Gagog, hoc robor, hoc rus,

kvyog, hoc vulgus; Ver-

boc scrupulum aKivSdlaiiog, hoc sinape, boc

gilius

siler

mascuUne

dixit

'in

vulgum amhiguas':
dixit.

boc virus

iog ixtSvrjg,

hoc viscum

i^og; sed

Plautus viscus

Masculina semper pluralia.

Xiyexai de kuI ini
ixeiv;
dixit:

hi antes oQxazot, ot axotxoi

twv

diiniXfov,

tnniKoov xd^ecov, bi carceres at acpexrjQtat ano xov 6vv1|

sed Vcrgilius

'ruuntque effusi carcere currus'

hi

singulariter

hi cani noXiat, hi

casses
bi foci

vcpdafiaxa aQaxvav,

bi casscs tcc Slkxvo,

hi

hi cancelli,

caelcstes,

pro
;

sedibus pro penatibus,

fori

furfures
25

nixvQa, bi

fori loca

spectaculorum

item

sunt in navibus,

ubi nautae

sedentes remigant:
yexai
Se
y.al

bi ireni xo^Xtvoi;
:

sed et frena et frenura invenimus,

bi inferi
liberi
,

U-

aeiQa ipvaecog freni

bi

grumi ot StoQt^ovxeg xovg

oQOvg ki&ot, hi inferni vnoyetot, hi

lares
Q^eol KaxotKtSiot;

xd xiKva, hi lendes KovtSeg, hi

las et lar:
bi
loci xrjg fiiixQag
30

et

larem legimus

et

ot xonot, bi lemores vvKxeQivot Saifioveg, bi mores, bi manes, bi maiores

nQoyovoi, bi minores (lexayeviaxeQot, bi nostrates

gulare quidam

rjfiixeQot;

sed huic sinet

dant nostras nostratis,

bi

ut

potestas

potestatis

magistras

magislratis invenimus:

optumates; sed invenimus optumas,

bi

et infimates

legimus: bi pugillares ntvuKiSeg,

tes; et Quiritem inveniraus: bi
les cura religionis

primores, hi proceres,

posteri,

Quiri35

Quinquatrus Ilavad-r^vaia , hi sentes, hi sabi

causa dicimus,

vepres aKav&at 9dixvot oxavc6Sr]g x6-

nog.

feminina semper pluralia,

hae argutiae cphvaQiat, hae angiistiae, bae

si

arac, bae Alpes, hae aedcs

1

domus; sed aedis

dixeris,

templum

signifi-

551, 38 ensicula Ckaris. p. 19 sqq. 3 clauos Vergilius] Aen. IIII 687 5 Vergilius] 5eor^. III 3il; 36G 7 ciaiios 8 Sallustius] 7a^. 31 1*2 10 EvrENiA hoc allex 13 Vergilius] gcorg. IIII ]8'2 14 ingenium Diomedes p. 314 15 lecum 17 Vergilius] Aen. II 99 16 noiON 19 Plautus] Poen. II 1, 33. Bacch. I 1, 16 (50 /?) "22 Vergiiius] georg. III 104. Aen. V 14) 23 hi caces priore loco 27 cip.\ 28 eninoi 29 KATOiKiAio 34 pugillare ttenakiaec 37 arcutiae <))aoiapiei

Sunt

B B

EXCERPTA
p.

549
ys 10
V.
,

cas

liae

anliac Konai ac dia rt5v

KQotd^av v,Q(^d^vai
hae

hae antemnae

hae

blanditiae, hae

biyae trigae quatlrigae,

d-Qrjay.SLai.

hac conpedes, hae caulae

(idvSfiai^

hac caeriinoniae
TtX{y(.iaza
5

'9'uG/ort,

cunae ^a^ahaxriQiov
hae dirae

hae crales
divitiae,

Qa^dav;
iiae

el

cralem dixerunt:

hae copiae imTtjdsia., hae

jcotrapai,

hae dehciae,
viac,

dapes;

et dapis dixerunt:

hae exuet et

hae exequiae iKno^uSai^

hac Esquihac locus llomae, hac fauces;

]|

faux invcnimus:

hae frugcs yMQ%ol of

xa^iod^sv,

ovi

ot KQs^dfievoi;

frugem
riter:
U)

et frugc dixerunt:

hae fores ai -OJ^at;

et foris

invenimus singula-

hae fasccs;

ct

fascem invenimus

mascuhno generc: hae fortunae

gra-

vndQxovva y hae
tes

fcriae,

hae falerac mKOKoG^ia, hae facetiae svoixiXiai, hae

foveae fossae et insidiae venatorum

^o&woi, hae genae naQEiai, hae

quas agimus
,

ol)

merila,

hac Gratiac dcae,

hae gingivae rd ovXa xtav

,

odofxcov

liae

gcrrac

nXsmd

xcvd iaxiv roig rsi%saiv nQoacpiQo^sva

hac in-

dutiae, hac inferiae, hae insidiae, hae inimicitiae,

1.)

hae ineptiae;

ct incplia
iiae

dicitur:

hac Idus slSot, hac indiciae eXeyxot, hae ianitrices sivdxeQsg,

et

inlecebrae;

inleccbra

invenimus: hae Kalcndae,

hae lactes

Ao/3oi

xcov

anXdyxvoiv Xinxd 1'vxEQa ,

hae htterae,

hae lutinae mjkcoiiaxa,

hae lautu-

miac Xaxofiia, hae latcbrac,

hac minac, hac manubiac, hae nuptiae, hae

Nonae, hac nares, hae nundinac, hae nugae, hae ncniae imxdipioi, hae
20 leriae

(pXvaQiai,

liae

opes; accusativum

ct

gcnctivum

et

ablalivum singuhi-

rem huius nominis invenimus, hanc opem, opem ferre, et huius opis, Wide siquid opis adfcrrc huic' Tcrcnlius, ct ab hac ope, Sallustius

'cum egens alienac opis plura mala exspcclarcm' in Ciccro in pro Miione 'ut omnem scmper vim qua25cuniquc opc possent a corpore, a capite, a vita sua propulin
II

oratione Cottac,

sarent': hae plagac dixxva, liae prcces; Vergilius 'prece numen adora' singulariter dixit: hae primitiae dnaQiai, hae quisquiliae cpQvyd||

vcov xaixri, hae reliquiac,

rctes
30 trale
,

hae rctes Sinxva', et in consuetudine dicitur 'in

meas

incidisti'; retia
facit
:

enim

plurali nominalivo ex rcte,

quod

est

neu^i;-

nominativum

hae sarcinae a%evri , hae sortes , hae sordes

nog; et sordcm invenimus: hae scopae adQog, hae scalae, hae salinae dXod-tjKia,

hae tencbrac, hae

tendiculae
neutralia

aayrjvai,

hae

vires,

hae vindiciae

KaQmaxeia ilevd^sQiag iKdtxia.

semper

pluralia.

haec arma, haec

avia loca longe sccrcta, haec arbilria

35

cum

potcstates officia dividunt, haec

battualia

ai yvfivaaiai xcov ^ovofidxcov, hacc bona xd vndQxovxa, haec Bac-

chanalia

BdKxia,

hacc brevia ^Qdx^,

haec castra;

et

castrum dixerunt:

^av^aXLGzjjQiov V 4 TTOErMATA 5 cxubiae 11 fohapiai 14 inertiae et ineitia 15 iaoc corr. iaoi ianitrices elvdtSQeg v inatrices ianthpec 16 kalandae 17 neriWATA nvli) yrjfiaia v hae leriae, quod ex errore grammalici profectum esse vide/ur , defendunt ediiorcs rindoboneitses conl. I)acer. ad Paid. Diac. p. 471 ed. Lind. cf. exc. Fesi. p. 115 M. perturbaius lillerarum ordo i/a restiluendus esse videlur , Iiac nugae XriQOi cpXvaQiai, hae neniae enitdtpioi, hae opes 20 <})aoiapiai hae opes 25 propulsarent in marg. add. 22 Terentius] Fhorm. III 3, 20 23 in oratione Cottae] 4 24 pro Milone] 11, 30 25 a capite propulsarent iruncata in 20 Vergilius] Aen. 111 437 add. v 33 KAPniCTiA eACYoepiA

3 BAD\AiCTEpio

veae] foiiae

r*50
p.
lllii.

rX
Iill

CIIAIIISH

arte cuammvtica
Iiaoc cete

Iiaec cibaria aixonixQia, Iiaec

haoc rropundia avayvcaftlGuaTa.

liaec
liaoc

xa

x;t/,

Coinpilalia

xu

d^tpoSa,

Carmontalio

matri
,

Kuandri
Iiaer

8arri(icia,

haec Cerealia, liaec cunahula,

exsta OTtXdyxva, haoc

comitia cn)xai(jlata
,

diaria,

haec

Ccnialia rvxaia
;

haec j;aosa dwvxia.

fvyoc;

haec llcraclia,

haec iuga

d-KQioxriQia

iugum enim
haoc
iusta
dicimiis.-

"7^7101;

sed Vergiliiis

*huc su-3
haec

perate in^'uin'
iugera nXi^Qa;
ralia

di.xit:

1'Qi^a.,

haec intestina

i'yy.uxa,

et

iuf,'oruin

Iiaec

incunabula ^a^dLa, haec Lihe-

ioQxrj

Jiovvsov.

hacc laulia
singularitor:

ivdofisvia.,

haec lumina;

Vergilius
;

'cui

lumon ademptum'
galia
,

haec praostigia

fiavpcofft j

undo prae1

stigiatoros ilftjcportarKxai:

hacc Lupcrcalia
orgia,

lldna. haec nioenia, haec mapalaria,

haec

mapalia,
procastria

.\epfunalia,

cum

mililes

ad

palos

oxercenlur:
dia

quae ante castra sunt, Parentalia vey.vaia. praecorroslra

ubi

OTtldyxva xa vnoxovdQia,
spolia;
et

contionanlur,

rcpolia

kvomodia,
ct
15

spectacula,
sertuin

spolium invenitur: sponsalia, Saturnalia, serta;

oQO&iaia olg eoQxd^ovxeg
et
||

invonimus: Torminalia
y.Qoxacpot,

'PfoiiaiOL

^vovaiv,

tempora

verhera {idaxr/ig; sed Vergilius

singulariter: viscera
;

'lorto volitans

suh verber! turbo'

diviso': vada
si
;

Ovidius singulariter

*viscere

el

vadum dixerunt:
significare

Volcanalia.

quae scm])or pluralia sunt,

})inos

plus qiiam

una

velimus,

masculinis

tornosque locos,
20

remininis binas ternasque scalas,

neutris bina lernaque spectacula.

aetlior

Elementa scmper singularia sunt,

caelum aer vcr

sol

iubar auet

lumnus
simt,

terra mare.

quamvis maria dicitur, noc marium nec maribus,

terras pro

terrae

regionibus accipimus.
ferruin

item metallica scmper singularia cassiterum orichalcum auricetoris

aurum argentum
et

aes

plumbum
tamcn

chalcum.

quamvis aera

dicimus,

casibus

iion

utimur.

25

item quae mensura constant,

arida dumtaxat, quae numerari

,

non possunt,
frumenta
dici-

semper

singularia sunt

ut triticum

frumentum

quamvis

et

mus:
ticula,
itern

far

^fa, ador ^eid, cicer,

hordeum

'scrit hordea' Vergilius: faba, len-

lens,

milium niyxQog,
singularia
,

paniceum
et mella

fiEkivscog
:

xiyxQog,

oryza.
;

liquida

semper

mcl

legimus
,

oleum , vinum

et ao

vina legin\us:

mulsum
et

oiv6;xeh,

defrutum

B'tiJtj{.ia

acetum, lac, muria ydceteris

Qov liqiiamen.

siquid

horum nominativo

plurali efferatur,

casi-

bus cessabunt.
laria
looli

item

nomina montium fluminum

civitatium

semper singunec tangi posut

sunt, nisi quae natura pluraliter enuntiantur, ut Athcnae Thcbae PuOstia.

itein

singularia

semper sunt quae nec

et vigores

vidcri

3.

sunt, verum ab his in alterutiam partem

doloris aut gaudii adficimur,

gaudium;

et

gaudia dixerunt: vigor;

dixerunt: mctus;

et

metus

eraclia B 5 VergiliusJ Aen. VI 67G 3 APXiepeci.\ B 4 geneaiia B ^av^dXitt V 7 TTAOPA B 6 .MniMA B 8 Vergilius] Aen. III 658 9 prestrigia

B
\'I

prestigiatores <PH<}>OTTeKTAi

Vergiliiis]

Aen VII 378

2U0

metam.

10 Tlaveia v 12 NeKYTiA 10 17 forlasae viscere di.vit . nisi poUus excidit Ovidii versiis quil)us una trahens liaerentia viscere telo, quo exemplo tititur Pri.il

28 Vergilius] fjeorg. ciunus p. 721 25 iKiinus Z> oriza (isXivos coniecermU edilores Vindohonenses

210

lenticla

2i)

31 creMA

34 po-

teoli

EXCERm
p.
l(l

551

in^

V.

pluialiler:
(licitur:
ralitei"

letum, fuga, pallor;

pnllores dicitur:

\\

timor.

lorror; terroros

insania, so|)or; sopores (Jicilur:

iura

furor; pluraliler dirilur: ius; plu-

lautum:

iustilia,

maestilia,
in

senium

fiifjijxva

tjwxiKt}

maeror

AvTtrj;

Cicero pluralitcr exfulit

pro

Cluenlio

^sed multorum medisaliis,

r>canu'nlura

maerorum':

scrupulum,

sapientia,

fidcs,

jtorrulia,

niacies maciei, inerlia, misericordia, segnitia, pigritia,

licitur.
se<l

velocitas;

pluraliler

auctorcs non usqiic qiiaque lioc observaverunt.

De monoplotis.
laria
10

Sunt quacdam nomina

in

tota in

declinatione et singu-

et pluralia

inonoptola.

quibus ct cominunia triiim f,'euerum suul,

ut

nequam
id

frugi

nugas pondo;

quamquam unum pondo non

et
tria

dici

sciamus,

sed in lihram refcrri:

iHHs.

duo cnim pondo

xo
dvo.

pondo

et

deinceps observacorreptc
liomines,

quoque ohservaliiiuus
niilia

ut, quotiens
in

de

.neiilro loquaniur,

dicamus duo

TictQa

accenlii
nihili,
^

cniin

longo

(,luo

aniho homines, ambae mulieres

1,

dicitui;.

hoc subus x6 avo^oGmuv;

buhulcus
^ovnoXog.

iinde

subiilcus

GvooGy.6c:

bubus

^ovy.oXlov

simt

quaedani singularia nomina lantum

sunt

monoptota,
,

quae pluralia non habent;

instar
et
siinilia,

aulem neutralia,

gil

(ttf

Aav^^toi^

fas,

pus,

siint

(piaedain singularitcr tantum monoptota,

quae pluralibus casibus admilluut

et
similia.
,

naturalem declinationem,
2(1

veliit

geuu gelu teslu

in

suut quacdam
qiiol

plurali

tantum monoptota communia

inter

numeris posita
alii

tot

aliquot.

haec

alii

pronomina posuerunl,
in

inler

adverbia.

sunt quaedam
declinatio-

quae singulariter nou

omnibus casibus cadunf, ad pluraleni

frondem
et fronde,

nem sollemnem
vice.
2,)

admittunt,

frugem

et fruge,
in

viccm

el
||

sunt

quaedam quae
praeter

declinationeni

non admittunt,
ul

quibusdam

casibus tamen inveniuntur et dicuntur

declinatio nulla

omtana^

dicimus sponte;

el hic

ablativum.

sunt quaedam

quae singulariter cum hoc iocum,

et Ires;

declinantur, in plurali mutant genera, velut hic locus, pluraliter haec loca

boc porrum

pluraliter hi porri

hoc frenum

pluraliter hi freni
et

pluraliter hi ioci et
)

haec ioca.

numeri declinanlur unus

;

duo

quarto usque ad centum indeclinabiles sunt

et

centensimo ilem declinantur.

elementa littcrarum indeclinabilia sunt.

Quae nomina vTtoxoQls^aza non

KOQiaixava

recipiunt.

In primis monoptota vno'

ele-

non recipiunt, item haec quae natura singularia sunt, item

,

menta
35

item fluminum et montium et civilatium nomina

propria nomina
,

ilem dcorum ct
et

hominum
sonant,

item dies
suis

festi

litterarum elementa

numeri.
dis-

semper vTtOKOQiGfiaTa generibus

iit

unde oriuntur consonant, pauca

unguis

hacc rana ranunculus,

pislrilla,

ungula,

beta betaceus,

malva

malvaceus, pistrinum

ensis ensicula.
Ilic

4(1

Nomina quae apud Romanos mascuhna, apud Graecos feminina. actus t) nQa^i^. hic afTecUis, hic accentus, angulus ywvm, ascensus,
tus, adventus, anus
>;

adi-

sdQa, acus, apex KSQala, clamor, conplexus, casus,

23 viccm
et

4 pvo Cluenlio] 71, 201

cii.s

vice] ni-^em et nige /?

28

hic io-

29

et anie tres oj.

41 KepeA

552
p.

EX
103
IU5 V.

CIlAniSlI

ARTE CRAMMATICA
calx nxtQva

clipeiis,

conspeclus, coeliis,
ceiisus

coitiis,

XaxTiajia
r]

aa^taxoq^

car-

cer,

conalus,

unoyQucpii^

cihus,

coaclus

avuyAi},

canus nokid,

coiicursus, canliis, concenlus awipdrjy collis axQcofjeia, cuitus, caliv xvXi^,

coiiiitatns avveKdrj^ta
,

cliviis

avu^aaig^ calur, calciilus

,

tl>ij<pog,

callis

axQuj

nog^
tlies,

culnius xakaiir],

consulalus

canliis KivuQa^

cippus
fons,

axrjkr],

di^c'nsiis,

duclus /^aQay^tj^

evenlus,

exitus,

error,
fascis

fragor,
fornix

focus iaxia,
ar^^ig^

faecor xQvyiug rov oivov odfirj^

ilfuUg,

furor,

dtaurj,

forfex

faex
il

xQvyia,

fulj^or,

lionor,

j,Mernius

aynuhj,

hortalus nQOXQon^,

ingressus {1'a^aaig, ictus nkrjyt], iuucus olvaxoivog, incessus iniuaig, ius-

sus xiXevaig,

inpulsus

tj

(lexa

xov avaynateiv net&to,

inlerilus,

inlroitus,
arj-

lo

inpetus, luxus aaunia, langor vco&Qia, lectus, later nXivOog, luscinius

dcov; el luscinia, ut Horatius dicit: limus tAvg,

macror kvnr], nionitus, maai'&via,

dor vyQuala,

ul Salluslius in hisloriis:

inergus

magistralus uqxtq,

niercalus e^noQia,

inorhus,

mullus, nuntius ayyskia, nidor xviaa,

,

nidus
li

Kukid, ordo xd^ig,

odor

odfir')

ohieclus nQO^oki^,

ortus avaxokrj, occasus,

ornalus

y.oafirjaig

pons, pumex, profectus nQononr],

pallor, pavor, postis <pkid, ros,

poples

uyxvkrj,

peli-

catus ^rjkoxvnia,
radius,
'&vfiikr],

remus, reditus,

raster,

rogus,

sermo

ofjikia,

solius e'(i^aaig,

successus dcadoiri, pulpilus

senatus, sensus ai'a9riturho
^ijekka, turtur 20

pudor,

pilus O^i^,

septentrio, splendor,
,

aig, status, situs ^iaig, secessus vnoxoiQrjaig

torus,

xQvycov, turdus y.ixka, terror, vertex xoQvcpr],

ikiy'^,

visus,

usus, venter, vorlex

vornis vvig, vicus xcofir], vapor uxfiig.

apiid

Nomina
'^ov,

Romanos masculina, apud Giaecos

neutra,

Arcus to-

agger, agnus aQvlov, as uaauQiov, autumnus, artus aQ&Qov, anhelitus

aestus,

dadfia,

campus, amictus, currus, cruor,

denarius,

culter,

calix,

C(mpitus
flos,

25

dfxipodov,
finis,

cousessus avvidQiov,
,

exercitus,

ensis,

tluctus,

furunculus xkenTdQiov
,

flatus, fomis cpQvyuvov, fornax jroavov,

fluvius
ax^fjfia,

Qsi&Qov
ignis,
dfifia,

follis

^vkdxiov,

fustis,

gustus

yevfia,

gladius,

hahitus

infans,

liher ^t^kiov,

luctus,

lucus,

murus,

mons, mos, modus

[]

morsus, nervus, orna tus

xoCfu^fACf,

puteus,

pecten

xriviov

pulvi- 30

nus, penus %ekkdQi.ov, palmes ^kdaxr]fia, punctus xivxrjfia, sanguis, surciis

xcQcpog
,

spiritus nvevfiu

serj)ens sQnixov

sal

serpens perniciosa femiifi-

nine: stimulus xivxQov,

nikiov, xo ovdcovdQiov.

sal dkg,

terminus,

tumor, hic udo udonis ro

Nomina quae apud Romanos feminina

ara ^cofiog, aedis vaog, arista avd-iQi'^,
aquila,

apud Graecos masculina.

,

Haec

x>

arra uqqu^cov

authepsa xdxxapoc,
cervix, crux

harha,

cudis dxficov,

columna, corona,

crista kocpog,

axavQog, coclea xox^iag, liaec cirra 6 fiakkog, coniunctio avvdeafxog, cicada,

4 clius B 7 fecor B 8 fex B 3 AKPUPiA B 10 ry fisxox'^ xov Horatius] ttiou) B 11 Iiiscinus B dvayxd^fiv, Ttfi9o} v 12 lusciiia B II 3, 245 13 Salhistius] in fraymento ex quarto historiarum libro citato a No.sY/<. 24 aiielitus B 19 ecoHCic B nio p. \'iS et a Prisciano p. (500 22 imnz /i 27 KAenjAAioiv corr. -apion B 30 pol20 coucessus B 28 piopon B 31 palnies o palpes B uinus B 38 koxaioc

EXCERPTA
|..

553
105

107

V.

classis,

donius,
frugis

deprecalio
faba

anoicaviaiiog ^
6
iQeyiiog,

flisputalio
,

dLaXoyiOuog, fonna o
formica,
fcrula,

rvTtog,

KaQnog,

formido

fehris,

i\scelU

KaQtaXkog,

(istula,

(ibra,

hicmps, habena, harundo,

labes oXtG^og,

liara (Jvqofwr,

hedera, invidia, ianua, laus, hjccrna, lex,

5

lanterna ff>av6g,
,

lanugo ;(vou$,

lanna Xo^og aziov^

laudatio,

licitatio vneQ&ifiarLafjiog

latc-

bra, libra ^vyog, messis &QL6jji6g,

dulla,

mors, merces,

mamma,

macula,

mc-

micatio Xaxfiog,

noriua

dLa^ijtrjg,

haec natis yXovr6g,

nar QuQ-mv,

oratio Xoyog, plebs,

palma, pcstilenlia, pruna avd^Qa'^^ prosa neXog ini X6~

penula
,

yov,
10

pruina

KovcsraXXog,

rola,

rupes KQrjfivog,

rana,

regula, re-

dactio eL6oSca6fA,6g, silex 6 nvuj^thjg .Ud-og, sors,

spuma

atpQog, sarra ftoxXog,

statua, superaria 6ovQiK6g ied-qrog eidog, spica ora%vg, sitla, saliva oieXog,

securis,

sponsio av&OQi^iiog ,

scopa,

scintilla,

series oQfiad^^^,

tela,

lem-

pestas, turba, tunica, tibia, tinia, turma, vindemia, usura xoxog,

verbena

&aXX6g, unda.
[|

15

Nomina quae apud Romanos feminina, apud Graecos

railla

neulra.

Ilaec ar-

To ipiXtov
,

afjua, arbor, auris, auricula,

ales, ascia

exinaQvov, area
caro
v.Qiag,

To aXtoviov

alga

Pqvov

amfora

to KeQafiiiov
,

beta

6evrXov,

cena

cucumis

6ikv8i,v,

cloaca a7to%vrriQiov

cutis to deQfia rov ^^''^qcotiov,

^

calvaria
20

HQavcov, cepa HQOfivov,

calda,

creta KQrjrdQtv XevK^yecov

culina fiayei-

QSLOv, caliga to 6avddXiv,

frons,

figura,

ficus, fera, foris, fabula,

,

farina dXevQOv, facula, frigida, gens, hasla,

lacrima

lux,
XrjfA.a

lima to qlvIov,
evyiveia,

moles fiiye&og, magnitudo, indicina

q)OQrlov,

fii^vvrQov,

indoles
,

merx

mandela to fiannLov , haec menta

,

riSvo^fjiov

mensura to
polenta

fiirQov,

mica
25

ipixiov

natio, novacla ',vQdcpLOv, ovis 7t^o|3cro^^, pinna, palus to eXog,

pistrilla

palea

dxvQov,

aQroKomov,

papula

i/^D^paxtov,

dXcpLra,

planta, pituita cpXiyfia, palpebra ^XicpaQov, res, restis, rosa, ruta niqyavov,
sagitta,
viriola

sponda ivriXarov, senectus, terebra rQvnavov, taberna, unda vdfia,

KXaviov,
villa

inoLKtov,

vitta,

vervella t6 nQofidrLov

et hic vf^rvex,

[haec penis t6 aidolov. Sallustius

30

^manu pene bona patriae laceraHoc au-

verant'].

Nomina quae apud Romanos

neutra, apud Graecos masculina.

ciarjfiog,

rum

6 %Qv66g,

alligamentum deafi^g, argentum

aes ;^a^xoV, aevum,

armarium, altum ^vd-6g, belluni, caelum, certamen, culmen oQocpog, cere-

brum, caementum
35

6 xdXi^, culleus 6 ravQeiog, caenum ^^Q^oQog, dumefundamentum, fnlmen, flumen, fretum noQ&fi6g, femur, ferrum, frenum, frumentum, fenum, ficetum 6 avMcav, ius 6 ^Wjuc?, Jugum ^vy6g, inguen ^ov^cov, incendium, ius iurandum OQzog, litus, limen, loriMn,
||

tum

6 aKav&cov,

labrum XovtiJq, lutum, hcium

5 MOBOC
corr.

fiCxog,

lustrum cpcoXe6g, latibulum, munnur,

10 icoaiacmoc 11 ccohtoc super 9 penola B 17 bpyon corr. bpoion 13 uendemia B 18 coacla B ]{) KPOMOION KPVTAPrN COrr. KPHTAPIN B ACYKOnON B ilAllPION B 20 calliga B: gallica coniecerunt editores Vindohonenses conl. Cic. Phil. II 30 Gell. XII 21 22 indicina v indiciua B evreNiA 28 villa] 25 pistilla uilli villula v uerbeila 37 in29 Sallustius] Catit. 14 34 taypioc

aoboc

scripto zLuCTHpoc

B B

guem

38

(|)ujaaioc

B
I.

GRAMMATICI LATINI

36

554
p. 107.

i:X

CIIAIUSII AIITK

C.UAMMATICA
oQfiog,

Hw

V.

murteluin, fivgouu,

niatriinuiiiuin,

inonile

ncmus dQvfiuv^ omcn,

|iatiluluin

onus

yo/Lio?,

olivclum tf.anov,
iiluii)
,

oiaruluin,
|tliiiiil)uui
,

pratnin,
nis,

aiavoo^, pa,

ialuin ovQaviGxog, p<-n(

sla^iiiiin

naaaizefjo^

scrlum,

slamen
^vQtog
.,

aTtjfi(ov,
terj,'uni

sfpulcliriiin,

sacculum, solium o ^aaikiKog i^Qovog, sculum

triljuhim o azaxvozofiogy

viorog,

tcMipJuni,

lompiis,

tiis

:<

Xi^avcozog.^

\iiiculiiiii,

iiiici'

6 fioazog,

vinum,

veni o(X6g, viscum,

viiie-

lum

o afinekcov, veralrum ikki^oQog,

vadum
,

o noQevaifiog zonog.

Noniina

quae aputl Roitianos neutralia

apud (iraecos

remiiiina.
arhitriuiii

IIoc
fit-

auxilium, arvuin aQovQa, adiutoriuiii,

aiztia,

au;j;iiriuin,

aediiiciuin,
,

bcneficium,

liituinen,
,

conuhium

iniyafiia

caput,

cor,

consilium,

hoc coaguhim
oii^ivri

nvria

candelahriim,

corium,

coninierciuin,

crepusculum

wQa, compendium, discrimen diarpoQu, decus, dispendiurn, experidiavofirj,

inentum, epulum

excidium, emohunentum uxpikiux, eflugium, fofel,

runi ayoQa, forainen xQcoyXri, far ffa, lloccus KQo^avg,

ferinenlum

fvftt;,

tlagellum ftaaxi^, furtum, gaudium, gallicinium, gelu naivi],

geniuin xvxr\
iler,
;i;wv?;,

xonov

rf

avSQog, gramen, ghiten, guttur, hospilium, hordeum,

iinpe-

rium nQoaxayq, ieiunium, ingenium, interdictum, infundihiihiin

Aaycov, luslrum nevxasxrjQig, latrociniuni,

ilium

mare,

nicritinn evnoieut,

mendi-

cahuhim inaixoavvr], inedicamentum

proelium avfi^oXt]
,

d'eQania, ministerium, negotium nQayfia-

zeia, ostium, otinm, oslium iy.^oXr], oflicium, hicdiis anovdr'],

vofirj,
,

pahnlum
j

7to' 20

praesepe q^axvt],

patrocinium,
,

pnerperium

lo-

Xeia, participiuin

parri||cidium naxQO/irovia
principiuni,
17

poslicium naQu&vQog,

pervi-

gilium

nuvvviig,

praeceplum naQaiveaig, pronomcn, pactuin

,

avvQ"{]Kr],

praeconium

v.y']Qv'E.ig

provcrhinm naQoifiia, pretiuin

vn:o'(j;i;atg,

xcfir]

xrjg
2:.

Kaxaokrjg,

pomum

oncoQa,

promissum
?;

pondus

6A)tt;'

praesidium
ieQo^avvT],

ipQovQa,

rcmigium,

rastrum

afifii],

responsum,

sacerdolinm

sculum, studium, stratuin KaxdazQaaig, saxuin, servitium, silentium,

cium, scalprum
scortum
afiikr],

sola-

sacrilegium

suhtemen QoSdvr], suppiicium, stcrcus,

%afiuLzvnr],

supercilium

oq)Qvg,

suspendium

GcpQayig, tectum Hxiyr], territorium xonaQxia,

Xr]v6g, tonitru ^QOvzt]
,

ayxovr], signum 17 tormentum ^daavog, torculare

30

testimonium, testainentinn,

tegmen doQa,

trancpiil-

him

yaX.r]vr];

et

haec tranquillitas: volnm evxHt vadimonium iyyvr], ventrale

rj

cpovvda, hoc vitrum vekog, virgultnm

naQacpvdg.

Omnia nomina omnium generiim et omniiim ordinum quinque vocalilitteris ablativo casu singulari numero terminantur, a e o u, exceptis bus
i

35

monoptotis,
hic

quae per necessitatcm in consonanti

et

littera

terminantur, vehit
git

nequam
git,

ah hoc uequam, hic nugas et ah hoc nugas, hoc

et

ab

hoc

hoc

fas et

ab hoc

fas et similia.

quae

in

exeunt ablativo casu

singulari, haec genetivo singulari ae, plurali a littcram servant ef

rnm

syl-

labam recipiunt, hic Aeneas huius Aeneae ah hoc Aenea horum Aenearum,
2 eAcioN
13
uj(|)eAiA

B
B

21 AOxiA
rvH

3 plunbum 14 TPiorAA 26 ratrum

B
B

5 ovhaioc 16 ordeuni B

28

ofiiXr]]

notoc 9 MecixiA 19 eTreroCYNH npAriMATiA smila 29 anxonh B 32 cn-

EXCERPTA
|,.

r.55
lOS
iit

IO
liis

V.

Musa Miisac

Mnsa Musarum;
qnac
in e
{,'cncfivo
liic

tlalivo

et

ablativo

pliirali

is,

el

ali

his Aoueis Musis.

exeunt aMativo rasu

casu
sinfjrulari

sinj^ulari,

liaec,

si

cor-

reptain c hahncrint,

is,

plurali
lioc

autcni

uin

litlcris

tcnninahuuliu",
5

\ciut

arics huius arictis ab

ct

arictc horuin

aricliun,

paries pariclis pariete parictum,

similia
lc|)ore

pectorc
fcmorc.

uoininc pecorc ncininc

si

uuniinc

stalionc

rcgionc

possessione

vcro c produrlam
ci,

habucrinl ablativo casu singulari,

e et

{,'enctivo

casu sinj;ulari
dies

plurali

aulcm

rum
et

syllabis ternjinabunliir,

ut hacc

huius diei ab
faciei

hac die hafacicrum.

rum dierum,
t

spccies

specici

spccicrum,
[j

facies

lacic
ul

dativo

ablativo

plurali

utraque

bus syllaba finientur,

i

his ct ab his

parictibus <Iicbus spcciebus.

quae
plurali

in

cxeunt ablativo casu singulari, bacc

et

gcnetivo

casu

singulari

is,

ium,

accusativo
ct ab

is,

dativo
docili

vcro ct

ablativo bus litlcris tcrminabuutur,

cilis
15

vdut ab hoc
et
,

hac

huius doluac

in

horum exomt

ct

harum docilium hos

singulari

has docilis ab his docihbus.

iu
i

ablativo casu

hacc gcnclivo singulari

littcram

exeunt, plurali vcro o liltcram servaut ct

hoc docto huius docti

in

rum syllabam rccipiuut, vclut ab horum doctorum, magno magni magnorum. quae
littcris

u exeunt ablativo casu singulari, haec genetivo casu singulari us

plurali

terminantur,
20

autem u gcminatam

littcram

recipiunt,
;

velut ab hoc
dativo et ab-

fluctu huius lluctus

lativo

horum nucluum, portu portus portuum

et

in

bus, ut his

ab his fluctibus portubus.

quac monoptota per

necessitatem ablativo casu

aut

tcrminantur,

hacc plurali quoque ut

monoptota pcrseverabunt

ut ab hoc

nequam

ct

ab

hoc nugas

et

ab his

25

nequam et ab his nugas. Omnia nomina inanimalia Romana

culini

simplicia nis syllaba lcrminata

cinis

mas-

gencris

sunl,

ut

amnis fmis panis

funis,

quamvis Vcrgilius

fmem masculino et feminino genere dixit, masculino ut 'hic finis fandi' et ^quem das finem rex magne laborum', feminino ut 'haec finis Priami fatorum' et *quae finis slandi',
:

Dc gradibus conparationum.
rationum sunt ordines duo,
in tres gradus, et

Hic quoque de gradibus dicamus.

et tcrtius.

conpa-

secundus

dividuntur autem singuli

est

primus absolutus, quem primitivum dixerunt, secunet

dus conparativus, tertius superlativus,

ordinis
36 tissimi
;

decHnantur hoc modo.

secundi

masculinum doclus doctior doctissimus,

femininum docta doctior doclissima
,

pluraii docti doctiores doc-

plurali doctae

doctiorcs

doc-

tissimae; neutri generis

doctum doctius doctissimum,

plurali docta doctiora

doctissima; adverbialiter doctc, comparative doctius, supcrlalivc doctissime:

appellatio haec doctrina.
j|

tertii

ordinis masculini generis felix felicior feh-

cissimus,

pluralis feliccs fehciorcs fclicissimi;

i^clices

feminini felix felicior felicis-

4osima, pluralis
8 euni
facies oju.
et

fehciores felicissimae; neutraliter felix felicius felicissi-

niui v

B
V

Aen. X 110 Verg. Aen.

9 spes spei speum super scripto speeics spcciei specicrum 17 magni magiio magnorum B 18 in o 27 liic] Verg. .'9 quae] haec] Verg. Aen. JI 554 28 qiiem] Verg. Atn. I '241 384 30 De gradibus conparationum] Charis. p. 87 sqq.

36*

550
p.

EX CHARISH AKTE CUAMMATICA

11".
11

V.

inum,

pluralis lelicia frliciora felicissima: adverbialiter ieliciler felicius feli-

cissinie:

appellatio liacr lelicitas.

((uaedam,

ut

siipra

(livimus,

primuni

et

secimdum ^raduin recipiiint dam secuudum et tertium,

pius

tanluni, ut iuvenis iunior, sencx scnior; (juaeut ulterior ultimus,

potior potissimus,

interiur
&

inlimus; quaedani primiim et tertium ut bellus bellissimus, fidus lidissiimis,

piissimus,

cuius sccunda declinatio magis,

nulla

niagis bcllus, magis

pius.

quaedam autem
magis
et

declioatione

in

collatiunem
velut

veninnt,
riidis

quibus accidit
sobrius.

inaxime,

itcin

minus

et

minime,

proprius

diciinus eniin magis rudis magis proprius inagis sobrius,

et c conlrario

maxime
illa

rudis; sic

minus rudis, item minime rudis diceinus.

auteni,

quam-

lo

vis diversa sunt,

gradus lainen inter se fecerunt, ut bonus melior uptimus,

inalus peiur pessimus,

insnm iam adnotavimus,

participia.
in
liis

magnus maior maximus. observabimus tamen, quod nomina in conparationibus versari lantum, non
haec excepta, quae proferuntur contra

conparationibus secundi ordinis in adverbiis primi gradus

is

(piae in e proteruntur sunt quattuor

regulam per
qiiainvis

ter,

ut

naviter ignaviter,

humaniter, duriter, largiter:

quae

antiquitati

adsignant grammatici,

tamen dicunt etiam secundum

babent
(ieri

suam roctam analogiam

mane.
possunt.

proferri posse, ut nave et ignave, large, dure, bui

sed

ex

his

quae e ante us aut

conparationes
a

fieri

non
20

neque enim ab idoneo idoneor

potest neque
et alia

necessario
plura,

necessarior et siniilibus.

non sunt quattuor lantum sed

quae
Velius

ex secundu urdine ad tertium derivantur, ex tertio nun derivantur.

Longus dc bac rcgula disputavit in V ea parte, 'ergo alacris cuuctosque pulltans excedcre palina'. sed et omnia nomina quae per er
terminantur in superlationibus sic prolcriintur
,

vclut iiuicher pulcherrimus,

25

non pulcherrissimus, acer acerrimus, non acerrissimus.

terminantur,

item quae per

is

hacc dumtaxat

quae subiecimus
facilis

in

superlationibus

similiter

proleruntur, simihs simillimus,

facillimus, humilis humillimus, agihs

agiUimus, gracilis gracillimus.

adverbia

reliqua

nomina per issimus

iit

faciunt.

aeque
30

horum

oinniuni quae adnotavimus similia suni,

facillime.

pulcerrime acer-

rime simillimc
adverbialiter
,

invenimus tamen apud auctores maturrime tantum

cuin

debeat maturissime.

observabimus

in declinalione

con-

parationum adverbium
dicimus

hoc quud venit ab eo quud est facihs nec

difficiliter
,

et difficilis.

enim nun

faciliter

tametsi

veteres dixerunt,
sic

sed
,v,

facile facilius faciliime,

difiicile difficilius

difficillime.

etiam ex eu quod

est

rcpcns repenter debuit

dici,

ut recens recenter;
,

sed dicimus repente

quia

repentius repentissime.

sed ex cu quud est recens

malum

est dicere

recente vel recenter, utimur sic, 'recens fecit', quod est pro adverbio no-

men,
quod

ut 'libens dixit*.

nec

enim dicimus 'libenter

dixit'.

omnia quae
fit
411

per or terminantur in
est

comparatiuuem nun veniunt.

inemoriter ex eo

memor:

menioriose nou dicimus nec memoriosius.

23 dispuiabit B 32 obseruauimus
ergo]

non enim

8 propius 24 potaus B

9 propius B 30 adnotabimus B

Ferg. Aen. V 380 35 difficule B

EXCERPTA
(..

557
Itl 13
ista,
V.

habent
satius.

conparationem.

videtiir

conparationem

facere

dictio

satis

FELICITER DE PRONOMINE.
Pronomen
5

est

pars orationis quae pro ipso posifa nomine ntinus quiut ego tu hic
ille.

dem

plene, item tamcn significat,

figura

pronomini accidunt
aut

quahtas genus
finita est
ille.

numerus
finita

casus

persona.

quahlas pronominum

aut infinita.
est

est

quae notat certam personam, ut ego tu

quis quae. ut hic, femininum ut haec,
est.

infinila

quae cuihbet personae potest accommodari,

genera pronominum sunt quattuor, masculinum

10

neulrum
enim

ut hoc,

commune

ut ego tu.

figura

pronomiiium duplex

aut

simphcia sunt, ut quis ego, aut composita, ut quisquis egomet.

iit

nu1|

meri sunt duo, singularis et pluralis, singularis

hic,

pluralis
vir,

ut
viri.

hi.

communis quoque numerus

ab hoc.

invenitur;

dicimus enim qui

qui

ca-

sus quibus declinantur totidem quod et

15

nominum,
et

ut hic huius huic

ille.

hunc
pro-

pcrsonae pronominum sunt tres,

aliquid, ut

ut ego lu

sunt

et

nomina ad
intellegi.

meus

tuus.

nam
me,
nisi

haec sine altero non possunt

ego, mei vel mis, mihi,

quia

o, a

me; sed vocativum habere non

sit,

potest,

nemo

dicit

o ego,

o exclamatio

ut

apud Horatium
ut

*o
20

ego infelix':
tibi te

plurahs nos nostrum nobis nos o a nobis,

cum

di-

cimus ^o nos feUces'.

tui

pronomen hoc trium generum

est

te,

pluraUs vos vestrum vobis vos o

pronomen omnium generum

tentia

commune.

non

est

commune. tu a vobis. hoc quoque refutanda eorum senest

qui

dixerunt in

quibusdam pronominibus vocativum

non posse cased quo-

dere,

cum

etiam

paene in omnibus pronominibus non debeat csse vocati-

25VUS, sed nos non

dum

refragamur rationi vocativum adiecimus,

niam contextuni declinationis habere voluimus, inseruimus, quamquam non

solum vocativum non invenimus verum etiam
videmus.
hic huius huic
in

quibusdam casus deficere

hi

hunc o tu ab hoc,
neutraliter

pluralis

horum

his

hos o

vos ab his;
30

feminine haec huiiis huic hanc o tu ab hac,

;

pluraUs hae ha-

rum

his

has o vos ab his

hoc huius huic hoc o tu ab hoc,

his.

pluralis

haec horum his haec o haec ab

is

generis masculini
ii

is

eius

ei
ei
i(f

eum
eius
;i5

ab eo, pluralis
ea,

ii

eorum

iis

eos o

ab

iis;

feminine ea eius
iis;

eara o tu ab
ei

pluraUs

eae earum eis eas

eis ea
isti

o eae ab o ab
eis.

neutraUter

id o

ab eo, pluralis ea eorum ab

isto,

item masculine
istis

iste

istius isti istunc o iste

istis;
lis

pluralis

istorum

istos

isti

ab

feminine

ista istaec, istius, isti,

istis istas

istam istanc, o ista, ab ista,

istis;
||

pluraistius,

istae

istarum

o istae ab

neutraUter igtud istuc,

isti,

istud istuc, o istud istuc, ab isto istoc, pluraUs ista istorum istis ista
istis.

o ista ab
40 ralis

item mascuUne ipse ipsius ipsi ipsum o ipse ab ipso, pluipsis ipsos o
ipsi

ipsi

ipsorum

ab ipsis ;

feminine ipsa ipsius ipsi ip14 quibus] quo

e.v
iff

3 DE pronomine] Charis.p.l^lsqq- cf. Diom.p.ZlQsqq. 18 apud Horatium] epod. 12, 25 25 dum om. B, addidi istae istorum B 34 o secundo loco om. B

Diomede

p.

318

38

55S
|,.

EX
111.

CllAniSII

AHTK GHAMMATICA
ipsarum
ipsis
al

11

V.

snm
ipsis

ipsa ab ipsa,

|>lurniis

ipsac

ipsas o

ipsae ab ipsis;

neulraliler ipsnni ipsiiis ipsi

ipsum o ipsum

ipso, pluralis ipsa ip^orum

ut illud
el islud ?

ipsa

o ipsa

aL

ipsis.

quare non ipsud,

(|uoniaui

vetercs noininativum masculinum non ipse dicebant sed ipsus,

in
ille

quod eliam
illi

conioediis veleriltus invcuimus.

f,'eneris

masrulini
illi

ille

illius

illum o
illacc,

>

ab

illo,
itli,

pluralis

illi

illnrum
illa

illis

illos

ab
illac

illis;

temiuinc
illis

illa

illius,

illam, o illa, ab
illiul
illis

illac,

pluralis
illi,
illis.

illarum

illas

illae
illo,

ab

illis;

neulraliter
illa

illuc, illius,
illa

illud illue,

o illud illuc, ab

pluralis

illoruiii

illa

ab

Innnitum masculini quis

qui quoruin quibiis quos o

ct qui cuius

cui

quem

o quis a ipio, pluralis

cui

lo

qiii

a quibus;

feminini quae cuius

quam

quac a qua,

[diiralis

qiiac

(luarum quibus quas o quae a quibus;

a

neutii

quod cuius
quae
cuti:
a

cui

quod o quod
sed
vctercs

quo,

pluralis

quac quorum (piibus quae o

quis dixerunt regulam se-

(piibus.

nominativo

plurali

unde etiam

dritivus

mansit in consuetudine.

nam

dicimus quibus pro

i.i

quis; et quis pro (piibus

non numquam dicimus.

feminini

masculini quisque cuius-

que cuique quemque o quisque a quoque,

bus(pie quosque o quiquc a quibusque;

pluralis quiquc (luorumque qui-

quaeque cuiusque cuique

quamque
(pie

o qiiae(juc a quaque, pluralis quaeque

;

o quaeque a quibusquc

gencris neutri

quarumque quibiisque quasquodque cuiusque cuique qiiod-

20

que o (piodque a quoqiie,

o quaeque a quibusqiie.

pluralis

quaeque quorumque quibusque quaeqiie

item masculini qaiscum^iue ciiiuscumqiie cuicuni-

que quemeumqu*;

o quiscumque a

quocumque,

pluralis

quicumque quorumferoinini
25

cumque quibuscumque quoscunKjue o (juiciimque a qiiibuscumque;

||

quaecumque a quaquaecumque cuiuscuuKiue cuicumque quam cumque cumque, pluralis quaecumque quarumcumque quibuscumque quascumque o quaecumquc a quibuscumque; neutri quodcumque cuiuscumque cuicumque
quodcunique a quocumque, pluralis quaecumque quorumquodcumque quaecumque a quibuscumque. cumcumque quibuscumque quaecumque
que
in

omnibus casibus indeclinabile

ab alio, pluralis
alii
alii

nianet.

masculine alius alius

alii

alii

alium
alia,

uo

alius^

aliorum

aliis alios

ab

aliis;

feminine

alius aliae,
aliis

(aliae veteres),

aliam, o alia, ab alia, pluralis aliae aliarum

aliiit

alias

aliae

ab

aliis;

neutraliter

alius

alii

aliut

aliut

ab

alio,

pluralis alia aliorum aliis alia o alia

leri
teri

ab

aliis.

masculiue alter alterius

alal- 35

alterum

alter

ab altero

pluralis alteri alterorum alteris alteros

alterius

ab alleris; feminine
alteram

allera

(veteres

alterae) alteri (et alterae

alteris
al-

veteres)
leras

altera

ab

altera,

pluralis alterae alterarum

alterae ab alteris; neutraliter alterum alterius alteri alterum altero,

pluralis
altera

alte-

rum ab

alteroriim

alteris altera

altera ab alteris.
40

niasculine neuter neutrius ueutri neiitrum o neuter a neutro, pluralis neutri

neutrorum neutris neutros o neulri a neutris;

3 ipsud] ipsu

feminine neutra, neutrius

B
ali

que

30

aliij

5 iuuenibus B 36 ab alteribus

16 quis altero loco om.

18 coius-

EXCERPTA
|).

559
IH-l(i V.
pluralis

(veleres neulrae), neulri et neutrae,

neutrum, o ncidra, a neulra,

iioiitralitor

neutrae neulrarum neutris ncutras o neutrae a neulris;

neutrius
neutri

noutrnm

neutrum o neutrum
utrorum

neutro,

pluralis

nculra
ulri
;

ntiutrorum

neutris neutra o neutra a neutris.

5

masculine utcr utrius

utros

ulrum o uler
feminine utra,

ab utro
utrius
utris

pluralis
utri

utri

utris

utri

ab utris

utrae,

utrac,

utram, o utra, ab utra,

neutraliter

pluralis utrae
utri

utrarum

ulras o utrae ab utris;

pluralis utra

utrum

utrius

utrum o utrum
masculine uterpluralis

ab utro,

utrorum

utris utra o utra

ab

utris.

que
10

utriusque

utrique

utrumque o uterque ab utroque,

utrique

utrorumquc utrisque utrosque o utrique ab utrisque; leminine utraque utrius-

que utriquc utramque o utra||que ab utraque,

que utrique utrumque o utrumque ab utroquc,
utrisque
i.s

pluralis

utraeque utrarum-

quc utrisque utrasque o utraeque ab utrisque; neulraliter utrumque ulriuspluralis

utraque utrorumque

utraquc

o utraque

ab ulrisquc.

que postrcmum manet.

mascufemi-

line alleruter alterutrius allcrutri altcrutrum o

lis

alterutcr ab alterufro, plura-

alterutri alterutrorum alterutris alterutros o alterutri ab allerutris;

al)

nine alterutra alterutrius alterutri alterutram o alterutra

ralis alterutrae

altcrutra,

plu-

alterutrarum

alterutris

alterutras o alterutrae ab alterutris;

neutraliter alterutrum alterutrius alterutri alterutrum o altcrutrum ab alter-

2outro,

pluralis alteriitra

alterutrorum

alterutris

alterutia o alterutra ab alpluralis uni

terutris.

masculine unus unius uni

unum

unc ab uno,

uno-

rum

unis unos o uni ab unis;

feminine una unius uni

pluralis

unam

o una ab una

(vetcres

unae unae diccbant),

unae unarum unis unas o unae ab

o

unis; neutraliter
25

unum

unius uni

unum

unum

ab uno, pluralis una uno-

rum

unis una o una

ab unis.

masculine unusquisque uniuscuiusque uni-

cuique unumquemque o unusquisque ab unoquoque, pluralis uniquique unorumquorumquc unisquibusque unosquosque o uniquique ab unisquibusque; feminine unaquaeque uniuscuiusque unicuique unamquamque o unaquacque ab unaquaquc, pluralis unaequaeque unarumquarumque unisquibusque unas30 quasque o unaequaeque ab unisquibusque; neutralitcr unumquodque uniiis-

cuiusque

unicuique unumquodque o unumquodquc ab unoquoque,

pluralis

unaquacque unorumquorumque unisquibusque unaquaeque

unisquibusque.

o unaquaequc ab

o quidam a quodam, plurabs quidam quorumdam quibusdam quosdam o quidam a qui3.5busdam; feminine quaedam cuiusdam cuidam quandam o quaedam a quadam; pluralis quaedam quarumdam quibusdam quasdam o quaedam a qui-

masculine quidam cuiusdam cuidam

quemdam

busdam;

neutraliter

dam,

pluralis
||

quoddam cuiusdam cuidam quoddam o quoddam quaedam quorumdam quibusdam quaedam o quaedam
aliquis

a quoa qui-

busdam.
40

masculinc

alicuius

alicui

aliquem o aliquis ab aliquo,

aliqui

pluralis aliqui

aliquorum aliquibus aliquos o

ab aliquibus; antiqui

ali-

quis dicebant,

unde mansit aliquibus: fcminine aliqua

alicuius (aliquae ve-

28 feminine unaquaque 32 unaquaque o unaquaque

B B

unaquaque

31
alicuius

pluralis

39

alicuis corr.

unaquaque B 40 aliquibUs] aliqus

560
p. 11. 17

EX CHARISII ARTE GRAMMATICA

V.

teres)

alicui

aliquain

o aliqua ab

aliqua,

pluralis

aliqiiae

aliquaium

ali-

(|uihus ali(|uas o aliquae ahaliquibub; oeutraliler aliquod alicuius alicui ali-

quud o

ali<iiu)d

ab aliquo, pluralis aliqua aiiquoruiu aliquihus aliqua o

ali-

qua ah ahijuihus.
ulli

masculine ullus ullius

ullos o ulli ab ullis;
ullis

ulli

ullum u ullus ah
ulli

uilo,

pluralis
s

ullorum

ullis

reminine ulla ullius

o ullae ab
ulla
iillis;

ullam o ulla

ab ullu, pluralis ullae ullarum

ullius uUi ulluni o
ullis.

ullas

neitlruliter
ulla

uilum

ullum ab ullo, pluralis

ullorum

ullis

o ulla ab
lotius
toti

nullus nullius simililer per tria genera.

a

masculine

totus

totum o totus

toto, pluralis
toti

loti

totoruin totis totos o loti a totis;

lota,

femi-

nine tota totius

totae a totis,
tota

totain o tota a

pluralis totae

totarum

totis totas lo

neutraliter

totum totius
a totis.

toti

totum o totum a toto, pluralis

totorum
,

totis

tota o tota

quaiis qualis quali

;

qualem o qualis
neutraliter quale

a quali

pluralis qualcs

qualium qualibus quales a qualibus

qualis qtiali quale o quale a quali,. pluralis qualia

qualium qualibus quaiia

item quod sequitur
15

qualia
talis,
lali,
lis

hoc pronomen quod a qualibus. communia sunt masculini et feminini.

est qualis,

talis talis tali

talem

talis

pluralis tales talium talihus tales

tale

tales a talibus; neutraliter tale ta-

tali

o tale a

lali,

pluralis talia lalium talibus talia o lalia a taJibus.

inasciiline

quantus quanti quanto

quantis

quantum o quantus a quanto,

quanti
a quantis;
feiiiinine

pluraiis
quaiita 20

quanti

quantorum
quantas

quantos

quantae quanlae quantain

quantis

quanta a quanta,

pluralis quantae

quantarum

quanlae a quantis;
a

neutraliter

quantum quanti quanto

tantus a tanto,
25

quanluin

quantum

quanto, pluralis quanta

quantorum quantis quanta

feminine tanta tan-

quanta a quautis.
pluralis tanti

mascitline lantus tanti tanto tantum

tanli

tautorum tantis tantos

tanta

a tantis;

jj

tae

tantae tantara

a tanta,

pluraiis
tanli

tantae tantarum tantis tantas

lantae a tautis;
pluralis

neutraliter

tantum

tanto tantum o tanlum a tanto,

tanta

tantorum tantis tanta

tanta

a tantis.

masculine quotus

quoti quoto
tos

quotum
a quotis;

quotus a quoto, pluralis quoti quotorum quotis quofeminine quota

o quoti

quotae

quotae

quotam

quota

330

quota, pluralis quotae quotarum quotis quotas

ter quotuin quoti quoto

quotae a quotis; neutralipiuralis

quotum

quotum a quoto,

quota quoto-

rum

quotis quota

quota a quotis.

Possessiva.

meus mei meo meum

mei a meis
;

rum meis meos

raea, piuralis

feminine

meae mearum meis meas meum a meo, pluralis mei ineo meum meis. masculine tuus tui tuo tuum tuus a tuo tuos tui a tuis; feminine tua tuae tuae tuam tuarum tuis tuas o tuae a tuis; neutraliler tuum
tuo,
pluraiis tua

meus a raeo, pluraiis mei meomea meae meae meam o mea a meae a meis; neutraliter meum mea meorum meis mea o mea a
,

35

pluraiis tui

tuorum

tuis

tua a tua,
lui

piuraiis tuae

tuo

tuum

tuurn a 40

tuorum

tuis tua

tua a tuis.

idem eiusdem eidem euniidem ab

dem
1

o idem ab eodem, piuralis iidem eorundem iisdem eosdem

aliquibus] aliqus

16

talis

semcl sci-iptim habet

34 possessima

EXCEUPTA
|..

561
117.

IS

V.

eadem eiusdeni eideni candem o eadem ab eadem, phinilis eaedem earundem iisdem easdem o eacdem ab ibdcm; idem eiiisdem eidem idem idem ab eodcm; pluralis cadcm corundcm isdem eadem o eadem ab isisdein;

dem.
5

quispiam quacpiaiu quodpiam.

(;t

quias

noslras

vcstras.

sed veteres
ut
sit
i

mius dicebant, ut mcritu

mi.

vocativus

sccundum regulam manserit,

nam omnia nomina

i

luae

nominativo ante us novissimam syllabam

habent vocativo
sic et

tcrminanUir,
et

vehU

Sallustius o Sallusti, Iloratius Ilorati:

mius o mi;
his

iam ordine suo hanc regulam notavimus.

in-

Ex
10

prouominibus ahquod sunt quae advcrbialifcr quodan niodo

sed
et siqua alja

telleguntur.

prononiina incident,

adnotare non
ut

pigebit.ll

nemo pronomen noa habet genetivum,

videtur;
alius,

ut dicamus ncminis,

quibusdam
ut

sicut

et

ahus pronomen aeque genetivum non habet,

genetivum aiuis producta
i

dicamus
aucto-

tametsi antiqui

dixerunt,

quorum

ritatem secuti et nos adiecerimus.

15

cuius nominativum vcteres non tantum

alius dixerunt sed etiam ahs,

sicut et Salhistius 'alis

alibi stantes ceconvincitur

ciderunt, omnes tamen adversis vulneribus*.

haec opinio auctoritate Plauti, qui
ita dixit

vero

in Captivis,

'neminis mise-

reri certuin est, quia mei miseret

neminem'.
vcrba
,

Formae verborum sunt quattuor,

20

perlecta, meditativa, inchoativa, sac-

pius agendi

quae

et frequentativa.

perfectae qualitatis

sunt ut

amo

caleo lego scribo, meditativae sunt ul amaturio parturio

lesco fervesco, saepius agendi ut lectito scriptito.

inchoativae ut ca-

De verbo
id
25

perfectae formae.

Verbum

est

pars

orationis pertinens ad

quod facere quis aut quo fungi potest, ut credo duco sequor. verbo accidunt qualitas genus figura numerus modus leinpus persona. qualitas
verborum aut
certi habet
tinita

est aut infmita.

fmita
ut

est

quae notat certum tempus,

scribo.
infinita

certum numerum,
,

certam personam,

lego

quae

nihil

ut legere scribere.

haec enim omnibus personis numeris tem-

poribus accidunt.

possunt enim et a

me
et

et

a te et ab illo,
et a

ct

tempore

30 incerto, id est et heri et hodie et cras,

quandocumque

quocumque

dici.

ceterum legisse

et

scribsisse

dicuntur quidem
,

finita,

sed tenipore

solo fmila sunt.

genera verborum sunt VI

inpersonale,

activum passivum neutrum comlitteris

mune deponens
r
t.

omnia verba quinque

fmiuntur, o

m
ut

quae

in

o litteram indicativo

modo
r

finiuntur aut activa sunt aut neu-

35 tralia.

activa

sunt quae recepta r httera possunt ex se facere passiva,

lego

scribo.

haec enim recepta

littera

faciunt

passiva,

legor

scribor.
litte-

neutra

sunt quae indicativo

ut

modo
quae
i

o littera terminantm" et recipere r

ut
sto

ram non possuut,

faciunt stor aut

faciant passivum,
littera

ambulo sedeo.
III

non enim
sola

ambulor.

terminantur haec

inve-

10 alia] aliqua iucident eandem] andem 8 sic enuius o mi 16 coniungitur // 13 15 Sallustius] Cadl. 61 om. Ckarisius incideril B 24 aut quo fungi v aufungi .^ 17 in Captivis) III 5,1015 18 quia] qui 31 scribsissed dicitur quidem intiniia /J 32 finita sunt Charis. p. 138 verbo
I i

35 quae om.

562
p.
Il>>

EX CHARISil ARTE GHAMMATICA 20

II

V.

niuiitur,

odi novi niemini,

(luae

ct

sunt neutralia,

et a

(|uihusdam defectiva

di-

cuntur.

littera

lenninantur neutra sunt,

deroctiva

ut suin prosimi pos.suni

adsum.

ea

quoque

quihusdain
sunl,
ut

dicunlur.
et

quae vero

hllcra

terminantur aul passiva

doceor moneor,

deponunt

litterani,

curn aclivum siguificant, ut doceo inoneo, aut dejionentia.

tein
i.iniphcia

deponcnlia au-

verha

sunt quae

littera

terminantur

et

eandem nuniquani
quod forma
item
afrendi
in
10

amittunt et in unain cadunt potestatem agentis, vehit luctor irascor morior.

ntn

enini

facil

hicto

irasco

morio.

item

contrario

signilicat patienliam,

ut veneo vapulo ardeo pendeo flagro, quae verha

neutrorum specie quidam posuerunt, ahi supina dixerunt.

r littera

communia
te
el

tcrininantur.

conimunia autein

sunl

quae

et agentis et patientis

personam recipiunt,
consolor a te,

\elut consolor criminor.

(hcimus enim consolor

et similia

oscuhjr ludificor depopulor hortor venor hlandior.

quae

in

hlterani

indicalivo

modo

efleruntur

iiipersonaha

sunt,

ut pudet
id- ts

piget paenilel decet taedet miseret oportet refert interest.

circo inpersonaha dicuntur,

haec quoque

quia non

ut cetera

verborum genera proprias

nos vos

nguraliones singuhs personis acconimodant. sunt

neque enim ahter dechnari poset pluralitcr decet

ilios.

quam
,

decet jne decet te decet illum

est.

figura

verhorum duplex
ut inscribo.

aut eniin siinplicia

sunt,

ut scribo,

aut cpn20

posila

numeri suQt duo, singularis

nara

et pluralis,

ut scribo scrihic mullifa-

bimus.

modi verhorum sunt VII, inchcativus,

et

ut

amo

facio.

riam interpretatur.

fatendi

ex

prima persona dicimus,

ut amo,

quia de se quisque profitelur, non de altero: et arguendi ex secunda per-

sona

nemo

eniin

non aiterum arguit dicendo amas

,

quidam hanc personam

ut

in loco percunctandi posuerunt adiecta ne syllaha

amasne
facit

et

nunliandi

25

ex persona
ainat.

terlia;

unusquisque enim

id

quod

alter

nuntiat

dicendo

etiam haec species prima sensum habet interrogandi, ut

orationis dividitur,

amo? amas?
sit

amat? quod[que] actu

nuntiativum.
tertiae personae,

utrum interrogativum

an proet
30

secundus modus est qui vim habet imperandi secundae

ut

ama

ainet,

numeri

singularis.
||

plurah autem recipitur

tertius est qui viin

etiam prima persona, ut

promittendi,

amemus

ametis ament.
quartus est

habet
qui

ut legam scribam.
recipit,

qui

vim habet optandi,

quintus

eliam
est

adverbiuin

utinam amarem amares amaret.

,

modus

qui
,

intellegitur

adiungendi subiungendique
amet.
sextus

qui etiam recipit coniuncest

tionem

velut

si

amem ames
supra
dixi.

tur, de

quo

satis

modus septimus modus est

tempora sunt

qui infinitivus dici-

35

qui inpersonalis appel-

latur,

velut scribendi scribendo.

tria,

praeteritum praesens
prae-

futurum, praeteritum ut legi, praesens ut lego, futurum ut legam.

teriti

temporis in activis quidem species sunt

aut perfecla
et

tres.

nam

aut inperfecla est,

4

ut legeham,
-

absoluta,

ul legi,

aut

plusquamperfecta vel
perfecti

recordativa, ut legeram.
5 deponeiitia

in passivis

autem V,

inperfecti faciebar,

edilores Vindobonenses

10 dixerunt Charis. p. 139: deponentia aut siinplicia coniecerunt 30 amet] amat 34 adiungendi qui etiam subiungendi

quae

recipit

EXCERPTA
p. J20. 21

5f)3
V.

faclus simi faclus

superlativi factus fui

plusquamperfecti factus eram

superlalivi
scril)o,

fueram.

personae sunt

tres,

prima ex qua sermo est, ut

tortia

secunda ad (juam sermo est, ut scribis,

qiiaedam verba
.)

dc qua sermo
ul lego,

est,

ut scrihit.

semel quid factum significant,

ut lcctito,

quaedam

saepius,

ut lecto,

quaedam semper,
primus ordo
facit

curro curso cursito.

sive coniugationes sunt

De
IIII,

observalioiic verborum.

Verborum ordines

et

secundam personam

instanlis

temporis

per

as,
is

velut

amo amas, sccundus per

sed et hoc
his

es, velut doceo doces, tertius

is

autem per

quae corripilur, velut scribo scribis, quartus per

10

quae extenditur, velut

munio munis.
imperativo
c, r,
s.

modo

accipiuntur

ab imperativis.
e producta,

omnia verha
i,

modo
a

litteris

terminantur a,

e correpta,

o,

littera

fmiuntur verba imperalivo

iugalionis,

ul ex verbo

tur verba imperativo

15

modo amo amas fit imperativus ama. modo quae secundae coniugationis
e

quae sunt primae cone producta finiim-

sunt,

ut ex verbo

doceo doces

fit

imperativus doce.

correpta
ut ex

finiuntur

verba imperativo
fit

modo quae

sunt tertiae coniugationis,

i

verbo

scriho scribis

impe-

rativus scribe.

littera finiuntur

verba imperativo
fit

modo quae sunt

quartae

coniugationis,

ut

ex

verbo munio munis

imperativus muni.
[|

item in o

quod solum
20

est et

secundae tantum personae, ut cedo.

tertiae

c haec tria, dic

in

duc

fac.

omnia verba
sed facio,

coniugationis

sive

declinationis

secunda
III,

persona instantis imperativi per e litteram lerminantur exceptis bis

dic

duc

fac.

si

praeposilionem acceperit,
conficio confice.

redit

ad regulam, velut

inficio

infice,

adficio adfice,

nec enim dicimus duce face

corruptis: ex verbo fero fers

dice,
2.i

quamquam
aufer.

veteres

ita

extulerunt.

r ex

fer facit,

s item ex corruptis, ex verbo

adsum

ades.
infinitivi

Quae tempora a quibus sumuntur. Item ab imperatwis

activo-

rum
nire,
30

ita

recipiuntur.

facit infinitivum,

nam uni cuique modo imperativo velut ama amare, doce docere, scribe
fer ferre;

re

syllaba

adiecta

scribere,

muni musylla-

fac facere,
et

excepto cedo, quod, ut supra diximus, et so-

lum

secundae tantum personae est, et ades, quod non rccipit re

facit adesse.

bam
in
in
35

sed se et

promissivus modus quando in bo syllabam et

qiiando in

am

vel

in ro

exire debeat sic ab imperativo

exit

modo

observabitur.

bo syllabam promissivus
i

ab imperativis in
i

vel in e

productam

vel

litteram terminatis, eius

tamen

cuius verba prima positione e litteram

ut redeo abeo adeo;
;

ante o habent, velut eo et quae ab eo conpoimntur,

ex a

littera

ut

ut ibo redibo

ama amabo ex e producta ut doce docebo ex adibo. in am syllabam promissivus exit ah imperativis
; ,

litlera,

e cor-

repta terminatis, ut scribe scribam.

item in

am

exit proiuissivus ex verhis

11 a et producta A 4 qiiid facti B 16 5 lecto ] lectito corr, lecto B imperatiunm scribe B 20 omnia 21 c.xtuleruiil Cha18 imperatiuum muni B ris. p. 227 26 quae tempora quibus sumuntur in conlinuitatc verhoruin scripta sunt in B adposita in margine adnotatione , regula antcposita ab iuriuiliuis actiuorum B 27 unicuique v unoquoque B 29 cedo v edo B 34 in i ni litteram B 36 docebo i litteram B

564
|..

EX CHARrSIl ARTE GHAMMATICA

l?l 23
V.

iinperalivis i,

veluti

muni muniani,
in

nulri nutriam;

item c,
exit

ut dur

ducam;
lil-

ilem r, ut fer feram.

tera

ro syllabam promissivus

ab imperativis s
iu

lenuinalis,

ut ades adero.

hinc

transeamus ad perfectum.

primo

ordine verborum perfcctum tempus pronuntiatur varie, id est nou in omni

verbo easdem KataXri^eig habel, ideoque in quaftuor

|j

ordiiiibus
locis

hoc ipsum
cognosce-

perfeclum tempus diversas habet formas, quas omnes suis

mus.

nunc de primo ordine dicendum

Igitur primi

est.

ordinis

formae sunt quattuor.

prima
anio

illa

per

quam
in

per-

fectum tempus per avi syllabam profertur,

velut

amavi, aro aravi,

littera

probo probavi, noto notavi.

secunda per quam deest a

eodem

10

perfecto, quod desinit in ui, sono sonui, tono tonui, mico micui, veto vetui
,

plico plicui, replico replicui, frico fricui, scco secui,

,

cubo cubui, crepo

crepui, increpo iucrepui

lertia

conplico conplicui, ad[)lico adplicui,

sjilaba,
velut

domo domui.
ablavo ablavi,
15

forma est in qua deest va

lavo

lavi,

adiuvo adiuvi,
in

no nas navi
crescit

vtjj;o(u,ci

[tono tonas tonui].

quarta forma est

qua perfectum

una syllaba, velut praesto

praestiti,

do dedi, sto

sleli,
stiti,

disto distiti,

insto institi,

obsto obstiti, consto constiti, proslo pro-

resto restiti.

Secundi ordinis formae sunt quinque.

cadit in
i

prima cnius perfectum tempus

20

litteram nulla duce semivocali, velut splendeo splendes splendui,

noceo nocui,
slupui,
cui,

vigeo vigui,

niteo nilui,

palleo

pallui,

teneo

tenui,

stupeo

tepeo tepui,

timeo timui,

calleo

caJlui,

torpeo torpui, doceo do-

valeo valui,

habeo habui,

praebeo praebui,

debeo,

studeo,

rubeo,

censeo; item et adiectis praepositionibus prohibeo conhibeo.

est cuius

secunda forma
sedeo
sedi, 25

prima syllaba ex correpta cadit

in

productam
video,
tertia

velut

faveo favi, foveo fovi,

moveo movi, paveo,

et torsi.

caveo,

neo nevi v^^;

est

consuetudine autcm torqueo linum

si

forma

qua cadit

in

syllabam perfectum, velut ardeo arsi, sorbeo sorbsi, haereo haesi, mul-

ceo mulsi, suadeo, induigeo indulsi, urgueo, torqueo, rideo, maneo, iubeo,
fulgeo.
frixi,

quarta forma

est

qua

extrema syllaba

in

xi

cadit,
et

velut

frigeo 30

mul^eo mulxi, luceo

velut

luxi, lugeo luxi;

augeo, alliceo,

quae ex his

derivantur vel fiunt.

quinta

forma est qua perfectum lenipus iteratur per

[j

j)rimam syllabam,
tondi,

pendeo pependi, spondeo spopondi, tondeo

sin

losic
35

mordeo momordi.

autem habuerint praepositionem

ab utraque syllaba.

non

dechnantur sed inpendeo inpendes inpendi.

tionis

haec forma secundae declinaest et sexta

a prima syllaba duplicatur,

activi

tertiae

forma quae habet verbi

soleo solitus
Tertii

perfectum passivum, velut audeo au.sus sum,

sura.

sum, gaudeo gavisus

decem.

ordinis formae

prima

cuius

perfectum per

effertur
jo

nulla duce consonante,

et
sirnilia,

velut colo colui,

alo,

statuo,

sero serui ansLQco.

secunda forma esl

vomo vomui, tremo quae primam syllabam

8 [giiur
qui

565, 38 sentiam Charis. p. 215*7^. 32 qua] quae B

9 profeiuntur

11 quod]

EXCERPTA
p.

565
123. 24

V.

iferat,
v.rjaa,

ul ciirro cucurri, disco didici, cano, laugo,

pcllo pcpuli,

pario paris pcperi iyivct

tundo tulundi, pungo })upungi, parco peperci

aulenj,
si

parsi,

posco poposri.
ccj)tis
)

Iiaec

accepcrinl
;

praeposilioncm

mutanlur exel

Iiis

duol)Us,
esl

disco

ct

posco

faciunt

enim dodidici
ite-iat,

depoposci.

lertia

forma

<|uae

novissimam sylia))am
fonna

perfci^li

velut

addo ad-

didi,
6(01X1

rcddo reddidi,
et

ahdo,
quarla

perdo, condo, trado, credo, indo indidi iv6iest

his

similia.

quae perfectum
dislinxi,
,

facit

per

xi

sylla-

bam,
iii(pitvco^

velut rcstinguo restinxi,

distinguo

emimgo emunxi, pingo

fluxi,

pinxi, dico dixi, rego rcxi, affligo adllixi

pollingo, pollinxi xaQcxBvco ivta-

pergo perrexi, porrigo porrexi, cingo cinxi, diligo dilexi, fluo

'd-ijXd^(o,

slruo struxi, sugo suxi (iv^co

figo ftxi, vivo vixi.

(piinta

forma est
niilto,

cuius perfeclum in

si

litleras cadit,

velut parco i>arsi,

^

sumo sumsi,
instantis

laedo, scriho, adlido adlisi nQoaQtjaao)

culio
15

carpo, mergo, plaudo plausi, con-

et

similia.
,

sexta

forma

est

cuius

prima

syllaba

temporis
fudi,
feci,

corripitur

perfecto pro<Iucitur,
ilax)vco
qItcxco.

velut fiigio fugi,

rumpo
capio

rupi,
ccpi,

fundo
facio

cudo cudi
iacio ieci

aiSriQOv

vinco vici,

lego

legi,

ago egi et his similia,

cerno crevi oQca nQoaiqxon.ai, xkr)est

Qovoiiia,
litterani
20

decerno decrevi.

seplima forma

cuius

perfectum cadit in

duce v quae loco consonantis est, velut cupio cupivi,

,

petc? petivi,

quaero quaesivi

tcro

trivi

sino sivi

et

similia.

octava

forma est cuius

perfectum cffertur per avi longam in similiUKhnem verbonim primae coniugationis, pasco pascis pavi, sterno stravi.
tuni sumitur a

nona forma

est
s,

cuius perfecvelut
est

secunda persona instantis

i(iaa7]adf.u]v
^

||

adempta

littera

mando
cuius

mandis mandi
25

pando pandis pandi.

fido fisus

decima forma

perfectum passive edertur, velut

sum, confido conQsus sum.

servio servivi, lenio lenivi,
i

Quartus ordo formas habet quinque. prima forma est cuius perfectum
in
i

litteram cadit duce v, velut

ligurrivi.

munio munivi,

hgurrio
vocali
:)

secunda forma est cuius pcrfectum in

cadit nulla
tertia

duce

nec consonanle, velut aperio aperui, operio operui.

in si

forma est

qua perfectum
cio fulsi,

litteram desiuit, velut saepio saepsi, sarcio sarsi, ful-

farcio farsi, sentio sensi.

,

quarla forma est qua perfeclum cadit

quinta forma est qua prima

in xi litteras

velut sancio sanxi

vincio vinxi.

persona cadit in similitu(hnem

verborum secundi ordinis, secunda autem

in
i

mutatur,
35 tera

et
et

quo modo prima declinatio huius ordinis cadit

hic,
velut

duce v
in

lit-

sic

eo

is

ivi,

quorum verhorum futurum

tertii

bo

cadit,

ibo, quia, ut supra diximus, prima persona simililudinem sequilur secundi

ordinis.

ahter
in

enim, ut
litteras

supia dixmuis,

el

quarti

ordinis

fulurum

tempus

am

terminalur,

addam scriham niuuiam

e litteram habent,

scnliam.

Regula.
40

omnia verba quae ante o

veiul

haec omnia seliis,

cundi ordinis sunt,

creas, beo beas,
15 fundo fundi

doceo
eo

doces,
is,

sedeo

sedes,
el

exceptis

creb
||

meo meas,

quae sunt primi

sussum)

quarti ordinis.

31 fario farsi

25 34 doce

fido ficus sursuni (corr.

30 qua] quaeV?

41 beho behas

N D E X

SC

RV

1\I.

Anoii, Hclonius 119,

130. 12.
21(5,9.

12;

20.

120.

17.

Asiniiis V.

Polio
3.

197. 25. 201,3. 210. II; 15.

tonniiciitaiiis

Asper 140,

190, 23.

209.

6.

215,

0.

229,23.

quos Adeliii

phis Teifiili
Aeliiis
V.

attiilit

192. 30.

'IVrciiti

Adtlphis 200. 10. 219. 5

Stilo

Aemilius v. Macor el Scauius .\fer pro Taurinis 145. 27 L. Afranius togatarum taheriiariarum scripAfiani togalae 4H9. 20. lor 490. 17. AfianiuB 145, 2(;. 201. 12*. 402. 27.
in Aequalilius 241, 1. inCiiierario 240, 14.

Consobrinis 203, 35. 205, 8. 212. 13. Deditione 105, 17. in Einancipato 197, 5. 200, 13. 204, 3. 207, 10; 21. 213, 8; 13 (t-. add). 215, 3, 210, 22. 217, 4; 15. 218, 26. 219, 20 (v. addX in 221, 1. 240, 13. 241. 12; 15; 18. Pantelco ( ? Materteris 200 28. in in Pompa 100, 10. 119, 15; 19; 23.
in in
,

216. 25. commeiitario Sallustii lii.-itorianim I 216. 28 Asprus (?) 534, 39 Atciiis philologus an amaveril Didun .\eneas 127, 17. Pinacon 111 134. 4 Atilins 241. 29 Aita 241, 28. in Aedilicia fabula 490, 8 Allius 490, 13. 81, 2. 91, 7. 90, 8. 373, 19. 385, 22: 26. in Hacchis 203, 10. iii Epigonis 288, 16; 20. in Epinausimache 117, 14. 126. 13. i/i /one 63, 24. iii Philocteta 12G, 20. V90, 1. didascalicorum VIIII 141, 34. 220, 9 augurales libri 220, 29 (v. add.) Augustus209. 16; 18. ad Antonium 129,8. in testamcnto 104, 12 Amelius v. Opilius Aurelius Caesar ad Frontonem II 223, 26.

in Repiidiato 208. 1. 210, 1. 214, 15. 220. 4:7. in Sororibus 200, 18. in Temerario 108. 20. in Vopisco 114, 27. 190. 2'(y.add.). 203, 3. 205,23. 208, 20. 213, 5. 215, 1. 217, 6. 218, 17.

Bibaculiis

222, 19. 223, 24. Aihinus 254, 8* Alcaeus 509, 32

Bassns, Caesiiis 513, 16 127. 12. 485, 17 Brtitus 220, 12. in epislolis 388, 7. ad Cae.sarem 130, 15. laudatione Appii Ciaudii 367, 26. M. Brutiis de patientia 383, 8

Annaeus v. Cornutus Annius v. Florus

Antonius maior 472, 7 Apnleius SM8. 5. Platonicus de provcrbiis libro II 240. 28 Aquila 193. 25 add. Aratii phacnomena 483, 3 Arbiter. Petronius 518, 21 Archilochus 483 v 0. 485. 16. 503, 21. 510. 17. 511, 1; 12; 29. 515, 15; 27. 510. 4: 13 Arctinus 477, 9
Aristarchus 117, 4 Arisiophanes comicus 489, 3. iv naQa^dGH paeonicum metrun^ conposuit 506, 11.

Caecilius 490,17.

104. 2. 122,11. 130,4. 201, 12; 15. 241,29. 345, 10. 383, 18. 385, 27. iii Aethrione 386, 18. iu 'AqTrai;oiifv(p 144. 17. in Hymnide 383, 11. 207, 20. 'Tnol^oUiiaico 132, 4. in Imhris 383, 21 Q. Caepio in .M. Aemiliiim Scaurum lege Varia 193. 19. 196, 7. 224. 21 Gaius Caesar 368,30. de unalogia 119,5. 122, 14: 16; 30. 1,33, 18. 143, 33. in analogicis 141, 24. de analogia II 90, 7. 110, 23. 130, 6. 135, 23. 141, 20. 145, 1. epislularum ad Ciceronem 126, 10. ad Pisonem 79, 22. apud milites de commodis eorum 400, 20

475, 24 /ian. 153 Aristophanes granmialicu.i 117, Arruntius v. Celsus et Claudius

Asellio rernni

Cacsellius
1

v.

Vindex

Roinanarum
Asellio

Sempronius
220, 14

XL (?) 195, 18. historiarum XIIII

Caesius Bassus 513, 16 Callim.achus 484, 22 Calvus, Licinius 80, 20. Sl, 24. 379, 24. 448, 21, in carminibus 101, 10; 13. in poemate 147, 7 (. add.). ad amicos

INDEX SCRlPTOnVM
in V.itinium 224, 10. in P. Vaambidis reum 229, 9. alibi ad u.xorfm (?) 370, 1 Fl. Capcr 118, 1. 123, 18*. 132, G. H5. 20; 23. 195, 7; 19. 199, 10. de Latiiiitate 191, 31. 207, 31. dubii sermo-

567

77. 3.

Cicero,

tiiiiiim

nis

II

77,

20*

Cassius Hemina iu seeundo liistoriarum 384, 3 G. Cassiiis in epistula quam ad Dolabellam scripsit 123, 13 Cassius Severus 371, 19. ad Maeceiiatem 104, II. Cassius ad Tiberium seeundo 373, 19. M. Cato 102, 9. 134. 4. 197, 20. 217, 8. 472, 4. senex 202, 11. 20(;, 9. 21.% 20.

de iure civili 138, 13 .M. Tullius de auguriis 12 >, 22. 1,39, 1 de gloria 382. 26. 11 81, 13. 1,33, 9 causarum decimo tertio 368, 28 in Oeconomico 107. 2 in ratioue cnnsiliorum suorurn 146, 31 in commcntario de virtutibus 208, 15 195, 27 de oratorc I 8, 34
II

69.

27S

95. 27. 35, 143?)

128,

III (,33,136.

28 374,18

in

in

8 35 64, 229 Oratore 21, 70 22, 79

Bruto
2, 8,

218, 28 199, 8 331, 9

141, 32 80, 11

219. 19. 220,

Originibus 90,
4.

K;.

221,

8.

240,

1.

in

Originum
20.
III

72, 0. 73, 7; 8.
I

101. 14. 124, 2. 131, 17. 11 83, 28. 91, 17. 202,

135, 7.
L.

VII 93, 20 (y. ndd.). dc abro<ijandis lcgibus 104, 29.

de multa contra L. Furium 126, 23. in Furium de multa 208, 19. 212, 1. 216, 11 (w. add.). dierum dictarum de cousuiatu suo 199, 28. 202, 23. 205, 12; 17. 207. 25. 208, 23. 209, 8. 213, 3; 4; 7. 214, 10; 28; 29. 218, 1; 15. 222, 31; 34. 229, 27. de eonsulatu suo 216, 17. 220, 23. 221, 14. 222, 14; 16. 224, 5. pro Hispanis de frumento 224, 14. ut plura aera cquestria fiant 121, 3. pro Lucio Caesare 376, 4*. ad fdium vel de oratore 362. 22. de

421, I 465, 25 4()6, 21 4(i6, 5 4(36, 7 1911, I dc optimo genere oratorum 2 4 199. 6 pro Quintio 4, 14 217, 3 389, 9. 393, 22. pro Sexto Roscio 1, 1 .395, 18 206, 4 1, 2 203, 30 1, 3 212, 4 1, 4 11.5, 14 2, (> 264, 5. 390, 17 8, 21
33, 61,

116

204 6fi, 222 67. 223 67, 225

18,

50

189.2.228,20.
.394,24. 104, 18

ad Magnum 366, 13. de agricul:ura2 368,25*. 103 217,14 Catullus 485, 17. 278, 6*. 287, 4*. 4, 252, 25. 344, 7. 25 sgg. 35, 12 in hendecasyllabis 42, 4 133,25. 97, Asinius in Valerium 97, 11. 12. Cavius (?) 379, 24
habitu 90, 20.
Celsus, Arruntius 200, 27. 207, 13. 212, 3. 213, 18. 214.4; 18. 222,6; 30. 223, II. Cicero. M. Tullius ,33, 10. 69, 5. 77, 12 95, 19. 102. 23*. 109, 10. 129, 8. 132, 30. 137,27. 138, 10. 211, 29. 213, 13.

23. 64 34, 97

402, 10 393, 23

45,131
divinat. in Caecilium 1, 1
5.

69,10.547,26 4(>8, 7. 470,5

143, 14

19

in

Verrem

act. pr.

4, II
I

act.sec.

19,

II

50 17,42

467. 25 468, 11

218,8
53, 12 470,9 (w.arfrf.) 209, 4 209, 4

IHl

282, 2; 3. 314,35. 330,24. 3(58, 1. 377,4. 421,5. 20. 10. 418, 446, 464, 30
214,
17.

217, 8.

219, 24.

phaenomcna 483, 3
in caj-mine

466,

epigramma 275, 25*. 461, 24*

in

Coriieliana .lecunda 466, 7 pro (iallio 141, 31 pro Oppio II 143, 15 pro Scauro 224, 13 pro Marco Tullio 372, 21 ad Calvum 376, 1 ad Marcelluni 108, 26 ad filium 375, 27 ad uxorem 376, 1 in dialogis de re pnblica 340, publica 367, 21. 374. 18. libro V 139, 17 36, 5.

100. 23 446, 7 4.5,118 466, 24 pro Cluentio 1, 1 467, 9. 468, 9 470, 23 1, 2 444, 8 6, 15 551, 4 71. 201 Kalendis I.anuariis de lege agraria 95. 20 de lege agraria 146, 32 pro Rabirio perduelliouis reo 211, 20 in Catilinam 11,1 444, 16. 453,
1

111111,25 22, 48 24, 53 45, 99 V 17, 44

1,2

2.5 3.6
.^,7

470,12 412.11 227,2.392,28 .389, 30. 232,31

ndd.) 388, 25

(y.

1.

de re

8. 21

libro III

10,27 11,29

226,20.392,11 226, 24. 392,16

568

INDEX SCBIPTOHVM
Cicero, M. Tullius
II

Cicero, M. Tulliiis iii Cililinani II 3, 6 228, 17. 394, 22 330, 1 5, 10

0, .
IIF
III:

23.50 27,65

Tuscul.iuanini 215, 19

222,8
21'.), III

13 19

220,30. 392,22. 303, 18

0,14
12.27
7.

470.0
319, 25 399, 23
4";o.

38. 83 in paradoxis Sloicoruin

IIII

2,

25 26

383,
137, 4

de naiura deoruin

II

03, 157

III III

313, 10

24

iO, 21 228, 32. 395, 7 pro Murciia 82, 5 pro Kesiio 15, 34 209, 4 389. 13 pro Caelio 2, 5 III Fisoiieiu 468. 10. 235. 8 (v.add). 410, 7

117, 16 20, 51 130, 15 de divinatione I 37, 80 374, 19 41, 91 200, 11 de senectute 1. 2

1,

16,
18,

38 42

147, 11 130, 7

pro Miloiie

1, 1

460,15.408,9. 470,4
470. 17 470. 31

2,3 3.7 3,9

5, 12
7, 18

8,22
10.29 11.30
35 17, 40 19. 49 2 50 24. 04
l.S,
'

409, 33 470, 28 471, 16 471, 19 374, 10 549, 24 227,8. 393,0

390, 23 390. 26 402, 11

in Laelio 1,

deofficiis

208, 17 224, 10 4, II 215, 9 7, 22 224, 8 8, 25 215, 24 10, 34 198, 30 12, 39 208, 14 12, 42 221, 18 14, 40 15, 51 215, 13 224, 10, 57 114,2'). 205. 25. 234. 24 1 30,105 313, II 374, 20 30. 107
3,
'

3 8

198,

28

227,31. 394.2
407, 8

pro Ligario

l, 1

3,6 3.9
4, 10
4, 11
iii

471,24
470, 7 471, 1 : 25 470. 27
II

Antoitium, Phitipp.

5,

25,63

1.3

314, 319, 407, 207,

35
12

23 20

Cincius 132. 30 Cinna, Helvius in Propemplico 1'oliouis 124, 5. 134, 12. in Zmyrna 93, 25. 145, 31. 80. 22 Claudius octavo historiarum 383, 9- annalium quinto decimo 383, 23 Claudius, Arruntius 321, 11 Ti. Claudius 209, 17 Coelius 51, 25. 143, 9. 220, 12. 310, 33. historiarum I 203, 22; 32. 138, 15*. 217, 29. Coeli historia libro f 127, 2 Cominianus 51, 8*. 147, 18. 175, 29.

epislu/arum VI 1, 4 212, 10 ad Hostilium 110, 2. 142, 7. (i9, 5* ad Marium VII 2, 3 108, 20* ad .Mctellum V 14, 1 110, 2*

ad Quintum friitrem 195, 27 sccundo ad fiatrem It 1, 2 ad Atticum 140, 31

vl

381, 20

181, 15. 224, 24. 230. 4 251. 8*. 265, 2. 260, 15 Cornelia. inater Gracchorum 102, 27* Cornelius i'. Nepos et Severus Cornutus, L. Aniiaeus in Maronis commenad Italicum tariis Aencido.s X 127, 19. de Ver-ilio libro X 125, 16. libro lab. castarum patrls sui (?) 201, 12

180, 11.

238,

19.

14,3
1,

410,8
192, 23. 217, 3 218, 6

Cotta pro Cn. Vetuiio libro

Craiiiius 489,

220,

VIII

3
l\\

X
XVI
de
finibiis

5. 7 3. 1

Acadcmicoruiii lcrtio(ZrMrM//. 9.27)

bon^jriini
ct

192,24. 199,25 377,13

malorum
14';.

1133. IJO Tusculauaruiu II 5, 14

28

211, 24

5,15 8. 20 9, 2?
14, 34 15. 30

200,11
198, 2. 366, 27 222, 9 124, 12
72, 1

Demosllienes Philipp. de corona 403, 0. 448, 17 Didius 387. Didvmus 387, 0* Dipiiilus 489, 5

p.

init.

114 277, I. 469, 4. p. 288

19,44 20, 40

200,19
204, 10. 220, 17. 223, 31

Empedocles 483, 2 Ennius 98, 12. 105. 18. 124, 13. 490, 17*. annalium libri decem et ocio 484, 4. in annalibus 19, 2. 72, 13; 16. 83, 22.
90, 26. 98, 4. 128, 31. 141, 25. 147, 15. 201, 15. 207, 7. 271, 28. 272, 17. 282. 6; 8: 13. 383, 5. 441, 278, 24. 34. 446, 26. 447, 17. 450, 3. 457, 29.

21,48 22,53

206,17.214,10
203,7. 215, 17

IINDEX
538, VII 240, 382,

SCRIPTORVM
Hcsiodu yvvaiyicov xuTiiXoyog 483,
1

569

libro I 106, 16. VI 385, 32. 27. 130, 29. VIII 382, U. 200, 22. 6. 373, 5. 382. 24. XVI 132, 0.

Hippouax 485,

22.

in

trnf/oerliis

288, 15. 345,

1.

385,29. in Athainante 241,6. in Iphigenia 282, 10. 417. 0. in Lustris 345, 3. 387, 30. in Medea 284, 9. 286. 7. in Phocnice 197, 25. in Telanione 382, 14. scriptor satirarum in comnedia 400, 27. 485. 34. in Protreptico 54, 19 Ennius grammaticus (?) 98, 12 Epicadns de cofjjnominibus 110, 3 Epicharmns 489, 8 Epidius 387, 6* Euphorio 484, 22 Eupolis 489. 3 Euripides 488, 20
Fabiauus de animalibus 105, 14. 142, 14. causarum natnralium II 106, 14; 15; 16. causarum libro II et III 146, 28. causarum tcrtio 375, Tl (r. Fannius aniialium VIII 124. 1 (r. Fannius Cos. contra G. Gracdium 143, 13 fasti 138, IH Fenestclla o81, 23. in iibro cpitomatorum secundo 365, 7 Festus p. 322 220, 29

507, 14; 29 Huuicrus Atticae linguae cultci utpote paHomeri Irii sermonis adscrtor 335, 2. carmina in circulis cum baculo dicta
16.
.

484, 14
//.

A 334 B 100
824 182 164 208 .V 807

in

335, 5 sccptro 448, 25 430, 12 499, 17 429, 16 500, 16

47,1,

W
Od.^

S X
E

128
2 221
1

237 / 24 347 K 60
Horatius 483, rarm.l 1,1
6.

429, 300, 500, 495, 429, 430, 430, 495, 500,

18 26 22
10

24
18 4 10 17 13
17; 32. 501, 7 510, 16 3
6.

33 2,1

.iq.

485, 508, 206, 508,

24

4
3,1 4,1

506,21.511,27.512,11.
516, 11

Flaccus V, (iranius Verrius Persius Florns, Annius ad divum Hadvianum 53, 14. 123. 17. 140, 6 Fronto ad Marcum invicem 223, 8 (y. udd.). ad Antoninum iuvicem libro H 20(). 1. ad Marcum inviccm IIII 197, 3, ad Antouinum V 223, 27. ad Marcum Antoninuni de feriis Alsiensibus 3, 12 127,3. pro Ptoiemaeensibus 138, 11 Fulvius Nobilior 138, 16*
Gallus, Aelius 73, 20* Gallus, Cornelius poeta 484, 22

2 6,6
8. 1

509,19. 512, S 82, 25. 509,27. 510,21 507, 19. 511, 32 271, iS. 450, 29 509, 5

Gdlius 54, 25. 71

add.).
in
III

29.

in in

II

54, 13 {v.
,

54, 14.

V 54

15.

in

VII 54, 15. libro XXXIII 55, 7 {v.add.). 139, 2. in XCVIl (?) 54, 18 {v. udd.)
giossac antiquitatum 229, 31 Gnifo 205, 1 Gracchanus, lunius 138. 15* Gracchus 102, 27. 107, 24. adversus Fnrnium 401, 2. apud ccnsoies 80. 9.
cohortatione circum contiiiabula 374, 20. in rogatione in L. Mctcllum ;jll, 23. ut lex Cn. Marci (Jensorini 208. 20. PapLria accipiatur 196, 25 {v. udd.). 202, 9. 2:'3, 8. 240, 16
II

III

508, 36. 509, 7 509, 32 5 .t'/i/. 411, 3 12,^1 104, 24 510. 6 17,4 510, II 18,1 16.3 510, 1 29,7.v.7. 104, 26 323, 25 31,18 m,2sq. 485, 3 266, 6 36,8 14, 1 sq. 445, 26 510, 22 18.1 Tsq. 100, 17 l,n sq. 269, 15 62, 17 5,10 12, 1 510, 28
9,
l

14,9.vr/.
IIII

66,

7.2
24, 25

515,30 329, 36
515, 13

Granius Flaccus 365, 17*

Hadrianus, divus sermonum 1209, 12; 18. orationum XII 222, 21 Hclenius v. Acron Helvius V. Cinna Hemina v. Cassius tco KQV<pi!cp >loyaj 239, 7 Hermes

epod. 1,1 2.2

510,34. 511, 10
1

382, 485, 511. 11.4 158, 12,25 516, 13.2 15.1 485, 16, 1 sq. 485,
10,

21

2 13

4
5.

557, 18

13 21

25

GRAMMATICI LATINI

I.

37

570
Horaiius sa(ir.
I

INDEX SCHIITiUtVM
1,94 1</. 2,89
9, 13

228. 10.
101, 7

3'<1.

14

Licinius v. Calvus et Licinus, Porcins 129,

Maoer

II

54 1,122

5 386, 21
<K),

00, 6

052, 12 207, 5 208, 17 10,20 de art. poei. 60 sqq. 400, 10 75 202, 26 179 490. 24 192 490, 28 220 sqq. 487, 10. 491,7 275*95-. 487, 27 288 480, 21 459 204, 5 praeterea piimi versus omniimi fcre curminian quue sunl in quattuor camdnum libris et in Ubro epodon scripti sunt in commenturio dc mclris IJoratianis 518,
epistul.
I

3,245 7, 22

Livius Andronitus 489, H. in Odyssca 197, 15. 309, 19. 384,8. iu Odyssia veiere 84, T. Livius 77, 17. 174, 25. 271, 12. 381, 22. 449, 32. XVIH 95, 21. ab urbc condita libro primo 7 374, 9 Longus V. Velius Lucanus Pharsnl. l 419 434, 34 597 323, 10 IJ tixqq. 404, 10 VII 217 547, 5 Luciiius 485, 17; 32. 54, 25. 58, 24*.
10; 28. 78, 8 83, 15. 85, 7. 91. 25*. 95, 23; 26. 98, 9. 109, 11. 111, 17. 129, 1. 211, 29. 214, 8. 12(5, 6. saturarnm 365, 13. 430, 1. 452, 17. libro 240, 8 (v. add). sainrarmn 217, 25. libro 1 saturarum 118, 29. saturarum I 195, 6. in 1 98, 3. 125, 19. 145, 20. 486, 14. 11 82, 6. 92, 30*.
71, 72, 8. 223, 21. 376, V 94, 19. 203, 20. 100, 29. satirarum qiiinto 369, 23. in VIII 105,8. iniibroVIIII 78.12.79,1. 100, 7 {v. add.). 125, 19*. 94, 24; 27. duodecimo 365, 5. 488. 2. XIIII 79, 17. 96. 10. 93, 2. 106, 28 (v. add.). XVI 72, 30. XXIX 123, 12.
libro tertio 71, 31.

25 sqq. Honcnsius pro G. Rabirio 125, 1 Hygiiuis de agri cuitura II 142, 15. Cinnac propemptico 134, 12

in

13.

satnrarnm

III

Ibycus 321, 30. 323, 20 Inccrti poclac 13, 20: 22. 270,6. 271, 0; 10. 272, 13; 24. 275, 25; 28. 276, 19. 285, 13. 287,4. 375,22*. 447.4. 449, 24. 451, 11. 457, 8 26. 461, 24. 462, 21. 495, 23. 499, 14. 511, 30. 512, 34. comici 103, 29. 195, 21 (i-. add.); 24. 242, 8. 284, 18. 285, 9. 286, 2. 345, 6. tragici in comoediis 330, 24. 558, 5. 242. 6. 276, 27. 278, 6. 280, 14 (i-. add.). 281, 20. 283, 13. 284, 2; 9; 13. 286, 7; 12. 287, 8. 289, 15. 441, 3. 446, 4. 448, 26. tragici vel comici 200, 4. 286, 18. Saturnius versus 512, 20 Incerti scriptorcs 214. 31. 377, 13. 446, 22. 448, 20. 449, 32. 450, 4. 462, 23. 470, 13; 34. in epistula 103, 1. qui
;

XV

XXV

97

4.

de

difTcrcntiis scribunt

205, 16.

augu-

rales libri

220, 29.
31.
v.

gjossae

antiquita-

tum 229,
Inlius V.

vocum veferum
proverbia
et

intcrpre-

tes 242.^ 12.

Lucretius 482, 22. 483. 2 1 227 62, 14. 117, 18 186 430, 2 525 207, 3 587 371, 20 837 90, 21 II 30 120, 33 637 93, 21 662 92, 30 III 94 210, 5 676 204, 14 765 343, 8 de rcrum natura libro IH (?) 207, 3 VI 736 91, 25 VI (?) 58, 24
.

Modcstus

Romanus
Macer, Aemilins 65, 7. 72, 17. 100, 83. 107, 4. 133, II; 14. 369, 15. ornitliogonias sccundo 374, 21. theriacon 81, 18 Macer, Licinius in XFI annaliim 309, 15* Macccnas 309^21. 514, 12. in X 79,24.
in

lunius V. riracchanns Fuvcntius 221, 10

Laberius 81,

2. 83. 20.

372, 17.

in

Aquis

caldis 75, 17. 209, 13. in Ariete 101, 4. in Augurc 204, 23, in Caeculis 206, 7.
in

Crcteusi J08, 23
in

(v.

add.).

in Pisca-

dialogo TI 146, 29
(?)

tore 97. 13.

Tauro 345, 13.

in

Tusca

Magnes 488, 24
Marcus
102, 23

202, 15 Labienus 77, 14. pro Figulo 376, 8* Q. Laelius dc vitiis virtntibnsque poematorum 141, 33 Laevius Cypriae Iliados libro I 145, 21. EQcazonaiyvLav VI 204, 16. Phoenicis novissimae odes Erotopaegnion 288, 6 13 Libius (?) pro Figulo 376, 8
;

Marsus, Domilius 319, 13 Manialis I 65 95, 30. 128, 21 Cn. Matius Iliados XV 117,13. vicensimo Iliados 345. 8

Maximus

v.

Statilius

Melissus 101, 4 Menander 489, 4

INDEX StHIPTOKVM
M. Messalla 146, 34.
ras 129, 7.
(le

571
in

coiitra

Autoiiii staluis

AiUouii litle104, 18
1.

Modestus, luiius 73, Pi. 75, 13. 101, 103, 28. 125, 4. 204, 22. 305, IG Mullus 488, 24

Mummius
Cii.

iu Alellaiiia riunius (?) 145,

23

Naevius 512, 18. 145, 21*. 242, 10*. Punici libro I 128, 17. in comoediis 343, 13. 374, 3. in Acontizomcno 1<J9, 21. 207, 19, 211, 7 in Agitaioria 197, 10. 208, 5. 210, 24. 220, 19. 229, 24. 239, 12; 16
beili

Paulus 126,31. 217, 30. 241, 2. lii hisloria libro I 143, 9 Peisius Flaccus 327, 30. 485, 32 80, 18 1, 25 29 499, 23 56 386, 5 58 373, 2 253, 22. 399, 5 4, 43 70, 1. 202, 26* 0, 4 10 98, 6
Petroiiius v. Arbiter

Coc-

196, 6. 198, 5; 12. 205, 10. 208, II. 215, 20. 239, 19. 240, 22; 25. 401, 1 in Dementibus 344, 34 in Figulo 208, 13 in Proiecto 400, 22 ; 23 in Tabellaria 380, 16 iuTarentilla 127.5. 196,6. 198,1. 208, 7. 212, 22: 27. 216, 12, 217. 1. 220, 24. 223. 29. 229, 24. 239, 23; 25
Nelei carmen 84, 8

in Corollaria

Phalaccus 509, 1 Philemon 489, 5 Plautus 66, 22. 79, 13. 104, 2. 195, 12. 197, 18. 201, 22. 211, 7*. 242, 10. 282, 13*. 368, 25. 458, 25. 515, 8. in Caeco vel in Praedonibus 199, 31. 202,30. 209, 24. 211, 27; 32. 219,9; in Praedonibus vel in Caeco 16. 240, 3. 212,20. in Caeco 220, 21. in Cornicula 383, 15. in Feneratrice 401, 4. iii Frivolaria 193, 15 (u. add.). 196, 9
in

Nepos, Cornelius 101, 3. exemploruin 11 {Banni/j. H) 410, 9. 146. 19. inhistri.

.
.

Amphitryone /iro?. 117 21 1, 6 1 1, 9 13 203, 27 157 221, 9

11
1,

53,15. 144, 19

de inlustribus \iris II 220, 12. inlustrium strium XV 141, 24.

inluviro-

rum libro XVI 141, 13 Nisus 28, 9 Novius in Tabellaria 380, 16*
Opilius, Aurelius 84, 2. 128, Oppius de vita Cassii 147, 3
1

2,

4 138

221, 201, 9
198, 24

213
in Aulularia

1116,1

bb,\3.H), \7 (v.add.)
189, 27

in Bacchidibus 123, 11.

de vita prioris .\fricani 147, 3 Ovidius 550, 17 90, 16 de medic. fac. 30 72, 25 arl. am. I 249 II 300 104, 9 375 103, 24

653
metam.
I

72, 27

13

11

III

IIII

V
fast.
I

64 639 \msqq.\b\, 14 79 279, 17. 442, 29 522 135,21 494 81, 14 405 319, 14 339 381,29

65, 12 436, 29 389, 26

195, 12*. 200, 7. 201, 17. 206, 13. 219, 17. 229, 24 I 204, 18 1, 1 15 209, 15 16 32, 14. 548, 19 42 220, 24 52 221, 11 b^sq. 202, 34 62 201, 7 201, 23 2, 26 208, 7 II 1, 56

2,8
27

212,20
223, 223, 210, 240, 214, 198, 205, 209, 209, 195, 223, 209,

12

29 43
3,
3,
III 3,

3
17

13

78 77
16 16

6,

5 5 8 5

Paconius 499, 31 Pacuvius 66, 21. 83, 6. 109, 24. 134, 15. 499, 31*. in Antiopa 101, 20. 345, 2.
in

IIIl 4,

Armorum

iudicio 195,

1.

in

Hermiona

in Medo 91, 18. 102, 400, 25. 401, 6. 23. 133. 3. 269, 4. 382, 17. 454, 3. Pacuvii tragoediae 20. in Niptris 63 praetextatae Orestes Chryscs 490. 12. Brutus Decius Marcellus 490, 13. satira 485, 33 Palaemon 187. 1. 225, 5. 226, 1. 231, 1. 232, 11. 238, 23. 403, 18. 415, 16
,

30 40 83 9, 139 V, 2 4 sq.
in Captivis III

9 26 25 5 23 141, 8
197, 13 365, 5

1,24 36

5,106
in Cistellaria
1

138,7.159,33.333,
33. 561, 17

1,

\bsq.

61, 12. 137, 18

190, 1

65

572
Plitiitiis
iii

I.NDKX
Ciirculioiic
1

SCHUTORVM
187, 20. 225, 29; 31. 368, 10. 416, diibii scrmonis II 77, 20. V 18; 27. 79, 2. VI 53, 17 (i. add). 111, 2. IIH, 15; 25; 28. 120, 4; 9; 19; 22; 26; 30. 121. 14. 122, 7; 25. 124, 28. 129,
9.

1,

J12, II. 111, IH

1<)0, 2 59. J2 230, J9 90, 5

2,
II

28
13

1,

3,

m
88

III

llll

10 s^. 204, 25 51, 19(1.. add.) 2, 20 80 13 4, 21

I

6; 10. 131, 8. 132, 18. 133. 15. 134, 5. 135, 5; 13. 116, 22. 137, 5; 27. 138, 18. 139, 4; 8; 16; 19. 142, 12.
143, 3. Asinius 62. l(j. 84, 11. 100,24. ad Caesarcm I 134, 3. con146, 33. tra maledicta Antonii 80, 2. pro Vrbiin Vaierium 97, niae hercdibiis 77, 15. 11 (v. add.) Fl. Pomponianus 145, 29 Pomponius Bononiensis 140, 11. 215, 28. 373, 7, in Auclorato 52, 9; II. iii Capella 77, 18. in Lonone 79, 19. in Maccis geminis 210, 8 (v. add.). in
Polio.

inMcnacchmis
III

2. 4(5

145,17
201, 5 315, 5* 325, 22
111, 24 72, 2 103, 10

3.
1,

34
3

2.
3. iu
.\lijile

22 23
15 37 64 27 30

II

1,

in Mustellaria II 2,

in

382, 19 195, 2 IIII 1, 189, 20 in Persa I 1, sy. 212, 22 215, 7 3. 19 II 5, 4 72, 2 III 1. 18 206, 15 Poenulo prol. 1 14 223, 19 I 2, 74 223, 21
II

Macco

miliie

124,14. 126,17.

in

Syne-

phebis 133, 9

Pomponins Secundas 137, 23. in Aenea 132,15. ad Thraseam 125, 23. 371, 18
Porcius Liiinus 129, 6 Porphyrio 220, 28

1.

33
16
(>

32, 14. 548, 19

Primus

v.

Vmbrius
1.

III

4,

V
in Pseuilulo
I

4,
1,

8
2,

31

240, 20 123, 12 308, 5 381, 13 3"9, 20

Probus, Valerius 118,

198. 16. 342, 9.

352, 35. 354, 17. 364, .30. 365, 10. de inaequalitate consuetudinis 212, 7
Propertius 484, 21.
III

13, 14,

35
1

89, 22

45
91
3,

28 74. 28
7-1,

33, 37
IIII 8,

67, 13 107, 27

II

III

in

Rudente
I

II

IIII

in Sticho

339, 31 201, 10 241. 23 1, l 2, 2S sq. 63. 5, 144. 10 380, 19 224, 17 5, 15 122, 20 7, 24 3, 5 141, 11 56 217, 37, 18. 155, 17, 4, 112 535, 25 114 120, 15 213, 26 2, 18 28 2i:^ 28
5,
3,

58 84

369, 22 103, 16 proverbia. cocta numerabimus exta 276.23. 462, 32. contra stimulum calces 276, 24
11,

37 15

Qiiintilianus

instit.

VIIII 1,
1.

443. 7
^rj^,

29

Ci.

Quintius 490, 17

Rabirius 05, 9.

Romanus, C

luliiis

51. 5.

53, 12

61. 5.

II

2,
1.

IIIl

4 13 16

55, 15 124, 24

iiiTLinummoII
inTrucuiento
Plinius
I

4,

2,
I,

8 144 42
13

211, 1 83, 26 313, 16 140, 9

117, 6. 229, 3. 232. 7; 10. 239. 1. in libro 254, 8. de analogia 116. 29. de analogia 50. 4. 114, 1. in libro dc adverbiis 114, 28. sub tilulo dq/oofiMv 190, 8. 209, 21. libro dtpOQucov sub titulo de praepositione 238, 16. de praepositionibiis libro dcpoQ(i(av 236, 10. libro dcpoQfiav sub titulo de coDiunctione 230. 1 P. Rutiiiiis Rufus de vila sua 374, 13. 376, 3. libro I 195, 16. II 125, 11. V 120, 17. III 130. 18. IIII 146, 35 139, 18. pro L. Cesutio ad populum

III

343, 12
7. 77, 8. 85, 9, 88,

Secundus 61,

118, 22; 33. 119, 4. 122, 11; 14:. 17. 123, 3; 10. 125, 3; 10. 126, 1; 9. 127, 16: 18. 128, 30. 129, 13; 17; 20: 27; 30. 130, 4; 31. 131, 11. 133, 18. 134, 2. 136, 11; 29. 137, 13; 23; 25. 138. 12; 14; 15. 139, 11. Ul. 10; 27. 142, 10; 20. 143, 12; 24. 144, 21. 145. 4; 5. 146. 22; 30. 147,

16. 105, 20.

376, 4

Saccr in orationem M. Tuliii pro Rabirio 211. 20

Sallusti<is 42,
12. 55.
1.

62, 19.

98,

16.

99,22. 143,9. 174, 25. 271, 12*. 311,

INDEX SCRIPTORVM
20.

573

325, 4
2r>.
i

210,
lihro
30".

lil)i()
S)

417, 0; 14. * 106, 3.

iH,

historiarum
historiaruni

Serenus 375, 22*. 511, 18. 513, 10. 514, 3*; 6. 517, 26; 34. 518, 5; 9
Servilius 145,

34,

n,ld.

20. 75, 20. 120,

20

104, 22; 23. 205, 21. 230, 21. in 253, 11. 273, 24 444, 1. 541, 30. orationr L. rfdlippi 80, 12. in oralinnc M. Apmilli J.rpidi 412, 20. II 80. 15. 207, 17. 209, 0. 215,5. 223,26. iu II iii oratioup Cottae 540, 22. in episiula
.^enatim 3Cii, 12. III 06, 7. 107, 12. 105. 21. IIII 88, 3. 131, 26. 375, 19. 552, 13. 2 cpistula Mithridads ad Arsacen 110, 11 196, 18 iii Cntiliim 1 139, 23. 140, 17. 305,

Cn. Pompei

ud

3
7

9 10 14
15 17

29. 313, 11 215, 27 435, 9 3()5, 3

71, 12

18 30 30 50
51

553. 211, 270, 445,

29 23
30. 451,
1

Scverus v- Cassius Scverus, Cornelius 80, 7. 81. 16. 80, 7. 100, 24. 105, 10. 107, 29. 287, 4*. 378, 2. in VIII dc .ilatu suo 375. 22 Sisenna 107, 14. 120, 10. 108, 20. 203, 27. 221 6; 9. libro * 199, 29 (v. udd.). Milesiarum libro XIII 194, 4: 8. 196, 1; 5; 14. 200, 20. 207, 3. 208, 4 {v. add.). 209, 7. 223, 14 (w. add). Sotades 510, 33 Stalilius Maximus 196, 4. 202, 11. 200,9*. 200, 4. 212, 10. 213, 13. 214, 17. 215, 22. 217. 3; 8; 14. 218, 28. 210, de singula24; 25. 220, 16. 240, 1. ribus apud Ciceronem positis 194, 11. 218, 6 Stesichorus 512, 23
,

22

22, 18. 539, 12 270, 30. 451, 2

52 53 55 61
iu

215, 139, 381, 143,

70.

25 22 27
13 16

Aelius 81. 10. J29. 31. 130, l 100, 24. 194, 20. 420, 9 Suecius in Mi.io 103, 29* (. add) Suetonius TraiKjuilliis 194, 15. 200, 491, 31. de rcbus variis 236, 17. libcllo suo 305. 19 Susarion 488, 24
Stilo,

Stoici

2'5.

in

Terentianus

Maurus 1701
1780 1788

159,31.333,31.561,15
190, 24. 468, 12 341, 5 410. 9

lugurtha 1

6
18

Terentius 241, 28. 490, 17 24. 393, 26

in

498, 6 503, 16 503, 19 137, 21. 227,

Andria

1,

29
31

38 63 72 75 89 114
Salut:tris.

486, 365, 403, 375, 376,

30, 3

15
2. 548,

43 77 sq.
.fq.

2, 4

4 14 15

II

17 3, 13 2, 8

28
31 3, 13 14
III 2,

100, 12

399, 24

declaruatio de Sallustio 387,

223, 11* 199, 11 389, 16 374, 15 446, 18 119, 25 22,19, 639,13 542, 1 389, 10 388, 31
194, 122. 111, 110, 452, 408, 451, 316, 350, 400, 283, 210. 207, 202, 241, 206, 242. 449, 312, 201,

mus

Marcius 202, 229, 19

2.

vir perfectissi-

3,

49 23

29 9
7

Santra 139, 19* Sappho 508, 22

IIII 2,

Scaevola 101. 7 Scaurus, M. Aemil ius conlra Quintum Cacpionem actione II 147, 10; 12. contra Brutum de pecuniis repetundis 120, 11. 210, 3 {vradd.) de vita sua 377, 12. de vita nia tertio .374, 14. 385. 30 Scaurus giammaticus 200. 14. 300. 19; 27. 318, 14. .321), 14. 403,20. 421,16. 444, 29, 419, 26. 456. 2J. 534,30. in
1.

2 27 5, 13

13
11

in

13 30 Eunucho prol. 5 20 41
4,
I

19
5

15 12

6
21

1,

sqq.

13
1

arte

grammatica 133,
136, 16.

1.

artis
III

gramma146, 36
2,

6 8 sqq.

ticae iibris

libro

Q. Terentius Scaurus in commentariis in

artem poeticam libro X 202,28.210,21 Seneca de officiis 306, 14. in dialogo de superstitione 379, 19 Seneca Med. 310 511, 23. 517, 30

20 23 4
5 25 40

sq.

30
5 5
14

23
3

574
Tfnfiiiiiis
iii

LNDEX SCIUIT()RVM
Etinucho
1

Tereiiiius
sq.

iii

Hecura
III

2,

90

m
I

11

1,

KI,8. 218, 11 343, 7 380, 2\

210. 7 205, 1 455. 10
75, 20 114. 5 108, 14 103.
iu

1,

368, 3

2
1111
3,'

14 4

515.0.618,20
380, 2
22, 19. 5.39, 13

13
2,

V
IMionnione
I

3,
1,

38
2

3,

22 20 13 23 45

2,

III

18 4, 2
1.

5.
llll

218, 20 30i, 7 97, 2

9 sq. 28 32 39 sq. 45 101

14
l

200. 11 223, iO 270,24.402,31 213, 17 389, 19 223, 11 227, 24*. 393,

20*
3,
4,

5,
1,

23
l

2.

273,15.458,22 195, 30 118, 3

142, 18

5. l
iii

lliMiitoii

tiinorumeno 1 1, 47 sq. Tl 81
II

m
llli

11

1,

13 17 17

3,

1,

14 sq.

3,
111

40
51 17

1,

llll

5,

0,

24

V
iii

3, 7

Ailelphis

(0
prol.
I

9
15

1,

406, 29 378, 27 316, 13 218, 2 54. 31 370, 6 389, 12 339, 29 195, 30 add. 60, 10 210. 10 229, 21

3,

20 38 6
18

389, 214, 211, 212, 313, 549, 207,

2 13
15 3 14

22
13

60, 10, 73, 15. 125, 3

4,

V
TibuUus 484, 22;
1

8, y,

30 6 85 22

311, 28 379, 9 222, 28 214, 1

198, 10

2(3.

87, 3.
145, 8 90, 13

130, 36

Isq. 5, 3
1,

484, 19

8,
11

20

sq.

79,13.142,33.

197,22

4,

12 77 31

314, 35 add. 126, 4

24
31

374. 16

241,25.212,1
319, 242, 214, 388, 406, 214, 200. 217, 447,

2,37
47 60 64 ,v^. 65 8 sq. 23

13

II

1,

3 22 27 27 24
17

4,
111

15 4, 9 sqq.
2, 2,

llll

27 21 142, 22
1.

45
5,
7,
1

37, 17. 73,

155,16.535,24

63
21

389, 22 346, 25
192, 126, 390, 130, 319, 389, 339,
7

Theocritus 487, 9. 497, 10 Tlieognidis liber 482, 32 Theophrastus 4S7, 11 Thespis 487, 25 Tiro in Pandecte 207, 30 Tiliauus de agri cultura prinio 368, 26* Tilinius 55, 4. 138, 19. 241, 28. InBarbato (?) 198. 22. 2 02, 16. 207, 18. 238, 4. in Caeco 218, 24. iu Ilortensio 142, 24. in lurispcrita 190, 10. iuPiilia(?)l24.2. in Setina 122, 18. 198, 18. 204, 29. 212, 0. 214. 1. 210, 3 in Tibuiti.t 212, 18. in Varo 103, 29 Trabea 241, 28 Tranquillus v. Siietonius Trogns de auimalibus 102, 10. de auinialibus libro X 137 , 9
.

3,

23 co
16

4,

15 4 10

Tubero historiarum

IIII

202, 13

Turpilius comoedia nobili cuius tilulus De-

17 6, 8 sq. 8, 17
9,
iii

26
ft

metrius 402, 12 Tnrranius de agri cultura prmio 308, 20*"

Valerius Autias libro 11 208, libro XXII 208, :) Valerius v. Catullus et Probus
add.).

30
1

119,9. 193,3. 219, 5

11

(v.

Hecura
I

11

223, 207, 06 389, 120av/. 390, 2, 5 sq. 229,

(?)

2,

8 8
1

iu Valgius 73, 20*. 102, 10. 143, 25, epigranimate 108, 7. de rebus per epislulam quaesitis 108, 28. 135, 23. de translatione 387, 6

INDEX SCRIPTORVM
Varro Ataciaus 61.
9,

90, 18.

137, 15.

272, 13*; 24*. 457, 8*; 26*. 499, 31* Varro, M. Terentius 37, 16. 53, 17 {v. add-). 55, 4: 15. 73, 17. 77, 1.3. 78, G. 79, 3*. 82, 7. 84, 10. 99. 16. 104. 3: 13. 100, 2. 108, 11. 110,15. 111,23. 122, 25. 129, 21. 131, U. 138. 21. 302.5. .303, 7. 382. 4. 426, 21. 428, 22. 439, 16. 483, 2*. 487, 15. 488, 7. 489, 18. 513, i. 515, 3; 9: 14; 19. 518. 14. in Aeliis 144, 21. in annali 105, 6. antiquitatium divinanim Illl 100, 23. XIII 105, 10. 147, 1. Iiumanarum 77, 10. rerum liumanaruui 102, 15. antiquitatium humanirum XH61,7. 137, 13. 145,3. 375, 21. antiquitatium Romanarum libro 130, 34. de aotione scenica II 80. 10. de aclionibus scenicis

Terentius lerum rusticai-um III 5, 18 79, 21 ^. 3 125. 15 12, 1 134, 8 Vectius 490, 8*. Vectins Tilinnius 400,

Varro,

.M.

17*
Velius Longns 94. 1. 210.7. in II Aeneidos 175, 14. in Ferg. Aen. V 113,29.
.056.

22

XV

Vergilins 24. 7. -34. 28; 29. 58, 18. 80, 20. 84, 1. 123, 6. 128, 1. 216, 31. in prolusionibus suis 512, 27. librum suuin Cupam inscripsil 63, 1

bucolicon

1,

Xm

XV

XV

10 15 27

95, 18. de bibiiothecis 87, 24. 131, 23. 146, 32. dc forma philosophiae U 103. 12. de gente populi Romani libro I 125, 13. 128, 27. 1.30, 5. III 61, 6. 09, 17. 137, 12. de 22. lingua Latina ad Ciceronein 381 V (8 lOS) 73. 9 ( 110) 375, lll 377, 12. 20 (Sll8> .38. 17. VIII (54) 104, 28. XI 80, 3. 131, 7. 141. 31. 142, 20.
III

147,

6.

30 35
51
.^8

346, 427, 417, 455,

22 19
10

24

79, 15
71, 14 106, 27. 140,
II

63
81 sq.
2. 11

9, 30

36,10.281,5.445.
71. 1 499. 19 103, 5 22, 3. 136, 2 449, 2
14.
16. 429,

18

34 54

msq.
5
3,
1

XIII 105. 14. J39. 15, XXII 142, 20. de poematis 53, 13. 99. 16. 140, 5. II 10(3, 18. 126, 6. 141, 29. III 141,29. de rebus urbauis III 133, 23. de scaenicis originibus 80, 11 (w. add.). 107, 23. libro I 95, 27. de 120, 18. 128, 29. sermoneLatino 103. 26. libro 1 124,13. V 126, 22. 135, 18. 205, 15. 241, 27: .33. de vita sua 89, 28. 132, 30. ad Atticum de vita popuii Romaiii libro I 126, 25. de utilitatc sermonis IIII 123,3. in epistolicarum quacstionum 401, 1. libro 1 138, 4. III 104, 20. VI 109. 1 {v. add,). 120,28.374,15. VII 73,3. Vnfl08. 10.

12

111, 10
36, 4

10 sq. 285, 19 12 268, 13 -22 229, 15 57 61, 27 136. 6 63

69 79 90

sq.

101

104
5, 11

ad Neronem

147. 4. { in 72. 23. 83, 28. 90, 3. 131, 16. in Fundanio 61,8. 137, 14. in Latercnsi 368. 10. in Nepote 59, 15. in Scauro 77, 9 88, 2. 106, 30. 131, 24. TCfQL xccQCcyitTJQav 189, 25. in secundo lil)ro Piautinarum quae-

130, 17. liebdomadon VIlll loqistoricis) \\\ Admirandis

38

52
6,

16 18

106, 25. 140, 14 204, 8 463, 2 36, 5 417, 18 118, 7 453, 36 81. 11 107, 25

119,29
4f)3,

7,

stionum 486, 8. nippeus 371, 26.

400, 29.
in

{in .fatu7'is)
in

Varro Mepoetico libro (?)

Age modo 66, 17. 1^0, 32. Varro Menippeus in Age niodo 118, 8.
in

457, 21 sqq. 418, 135, 8, 13 28 269, 34 414.

62 4

35
19

13

26
2

24

cynorhetore 367, 27. in Plutotoryne 105, 5. 375, 27*. in praetorina (?) 375, 27. in Promctheo libero 400, 29*. in Triphallo 80, 12. rerum rusticarum 65, 15
I

43 16, II. 435, 28 56 29. 10. 542, 25 6657. 238, 10

71
9, 1

342, 14 216, 2
13. 33.

2,

11

24 25 45, 3
III

5, 7

387, 130, 876, 142, 142, 118,

134, 10 7

10, 12

14,

23

33 8 14
14

goorgicon

25

13 69 16 21 38 45

136, 4

13,5.15,31.429,25
sq.

14, 19 201. 32 393. 29

499,

)7G
120 178
i:i

INDKX scmi-ionvM
II

100, 26
J68.
i6'.l,

\ei^.

i,'e<ji(i.

IIM 167
lt.9

30 6

IMU
><:<

214, 18

181 IHi
260

\W, 32
3-28, 20.

210 215 355 .msg.

391 sq.

34,

'25.

550, 28 93, i:<

268
285

418, 319, 312, 518, 221, 3 -'8,

Sl. 6

27
17

22
13 10
2.{

410, 12 217, 22
35, :J2. 65, 31. 145, 26

Slbsqq. 437, 31
:i85

412, 24
12->,

11

410*7. 437 482 3 9

41
(33

418, 24 14, 13 500, 8 90, 14 215, 18

447 453 551 559*7.

Aeii.
1

23
1

16.
:{42, 4i:i,

25 16

4.y.).6.

12,15.13,27.91,5.210.20. 497,1.50<J,2:<.oM. 8. 51:), 23.516, 1.517. 33

265,12. 443,31. 450,23.

462, 3
99, 99,

2 3 5 sq.
(>

12

85
106 125 131 194

10

452, 3. 497, 26 270, 19. 279, 14. 442,27.

103, 22

417, 16
136, 8

250 280 384 394 396 425 490 493 536 542
III

6
7

486, 343, 372, 374, 486, 266, 454, 417, 417, 446, 276, 495,

450,21 227,13.393,11. 453,16. 496, 34 498, 3

429, 438, 260, 434, 203,
1

23
19
7

8 9
10 13 16
18

3.

517,

6 9 27 27 28 6
5.

8 21 18

sq.

19 21
402.
1

14

8 53 09 sq. 1 89 sq. 104 128

tl35 sq.
.

73. 22 82, 34

409, 208, 378, 463, 548,

14,

10 32 4 20 22

168 184 189

sq.

215 239 311 344 sq 366 367

381

460, 20 238, 6 98, 18 266, 18 342, 17

201,
269,

25
-20.

548. 5

IIII

450 550 553 34 40

448, 3 95. 13. 548, 5 219, 14 275, 11.400,32 91, 27 323, 25

41-2,

28 30 36 39 41 48 50 51 60 62 sq. 64 65 69 sq. 95 96 102 105 108 sq.

111 113

444, 33 218, 30 270, 8 268, 7. 434, 28 422, 13 68, 21. 265, 13. 452, 7 453, 14. 496, 29 464, 20 428, 12 417, 12 429, 8 508, 14 273, 7. 458, 10
281, 8.

417,4 266, 32 496, 24 418,8

236, 157, 238, 457, 275.

2
17. 537, 10

n
18. 461, 12

342,21
20, 6. 5:^8, 7 ^8, 18. 274, 18. 459, 25

114 sq
117
1-20

88,20 131, 22
434, 32

64 88 99
145 160

106, 31 87, 22. 131, 22 460, 3

65,23. 119,27 370, 8 144, 23

131, 20

130 144 147 149 159 176 178 sq 179

375,8 434, 25 74, 24

12, 17. 428,

455,3 283,6 461,20

INDEX SCRIPTORVM
Verg. Aen, [181 183
sq.

577
750
2 3 sqq.
233, 13. 41.3, 14 175, 16. 200, 8

193 195 202 203 212 213 215

218, 411, 450, 461, 458,

32
21

Vei-. Aen.

II I

37. 405, 33

268,11.377,7.498,8
228,4.394,7.39.5,25. 497, 22. 498, 20 408, 15 342, 20 270, 14 227,29. 2(5.3, J 6. ;M(, 9. 393. 32
274, 459, 265, 418, 438, 434, 417, 438, 428, 413, 342,
11

9 29 185, 18

267, 3. 454, 14 269, 24 267. 30

131, 22 32, 18

4 6 8 12
21

220 229

231 411, 22 241 555, 28 242 sqq. 277, 18. 4G4, 19 247 71, 6. 141, 6 282 456, 23 283 398, 11

286 300 308 320 334 343 352 353 399

414 430 434 453 461 478 480 491 498 499 502 548 559 573 589 601 613 614 615 626 643 sq. 658 659 663 664 sq. 687 695 697 sq. 700
704 714 716 718 728 742

456, 260, 433, 440, 269, 483, 450, 225,

14

10 29 18

22 25 36 sqq. 45 sqq. 48 49 54 56
71 sq. 81

21 13
1

31

30 25
12 14

23
19

8
18

29
11. 415,

22

70, 7. 140, 20. 274, 22. 459, 30

418, 22
32, 13. 464, 2

418, 27 413, 8 427, 23

16,3.278,28.377,28
377, 23 411, 19 463, 25 278, 26. 35, 12 268, 4 498, 22 440, 20. 277, 10. 33, 18 216, 27 271, 2.
90. 31 190, 26

442, 3

454, 1 463, 16

449, 20

461, 408, 414, 459, 281, 226, 434, 226,

24 28
3; 17 16. 445, 25 22. 392, 13 16 17. 392, 9

82 89 90 98 sq. 99 108 113 130 145 164 197 204 212 222 sq. 227 235 sy. 261 262 sq. 204 270 283 291 304 sq. 313 324 351 355 377 380 392 413 416

08.16.124,10.323,28 269, 10 68, 23

74, 21

21,17.538,36.548,17 217, 20
270, 381, 24 343, 6 274, 1. 459, 11 274, 3. 459, 13 18, 7
155, 8

277, 236, 412, 273, 283,

12. 463, 32 4 32 25 2 156,2.323,14.536,3

44, 1

408, 211, 464, 460, 110,

35,

21

9 4 4
18

32 460, 30
269, 13 487, 21
92, 11 435, 13 211, 12

230,29.237,15.253,

21.399,4.410,24 74, 30
214, 377, 267. 270, 270,

21
1

s^.

27
17

424 425 435 456 460 496 506 540 549 554

sq.

sy.

202, 1 92, 14 417, 20 268, 28 39, 18. 544, 14 464, 14 185, 19 267, 31 268, 2 266, 34. 555, 28

37*

7 5

3 8 9 3

578
Verg. Aen.
II

l.MlEX
f)58

SCHIITOHVM
Verg. Aen. HI 658
550,
328, 11. 381, 15

508, 17

559*7.
5'Jl

595 618 624 032 064 693

408,12 434.18 209,30 411,25 378,24 154,14 12,2.13.25.15,19

176, 16. 243, 8. 348, 8 390,

63 609
IIII

414,11
417,
l

3 *?.

6 9
13 15 18

401,18 101,22 310,19 377,14

311,21. 398,15
.395,

705 758
111

323,16
228, 23. 394, 27 267, 12 413,

2 5
14

sq.

27 37 55 56 57 77
81

82.27 228,28
222,1

27 52 62 66 90 93 113
129 109

442, 10

418,29 386, 29
435, 8 402,

319,26
34,1

310,18.437.6
495, 13
136, 10 08, 21

230 233 310 314 344

351 383 401 409 419 427 433

sy.

sq.

61,25 496,7 110,20 414,21 413,19 510,19 233, 25 99, 20

67, 15

"

87 91 108 147 194 211

13,9.135,28.433, 23

sy.

63,27.117,27
270,
1

84,24 12,20
323, 15 13,31. 14, 25. 429,

441,7
440, 15 372, 13 69, 3. 128, 14. 142,

14

212

13,12.324,2.535, 18 257 387, 8 270 430,7 327 71, 18 328 323,26 341 103,2 354 19,1.440,15.442, 14. 538, 27 Zm sqq. 280,11. 444, 11 360 22, 7. 540, 9
sq.

471 478 493 494

5.547,35 324,6 13,3

341, 13. 441, 15

221,3
sq.

496
527

439,

209,28

558 569 576 584 590

."iOl

108,16.463,18
191,23
207, \b. 268. 19
^.

274,30. 400,13 15, 20

363 374 384

391

.34,1

13,36
sq.

428, 16

409 427
431

343,21 375,11 278,10 70,5. 140,22

435 437 489 537 538 539 649 556 599 602 607 617 619 647

412,3.413,10 414,30 549,26

414,4 412,17 457, 10 100,21
489, 14

593 607 628 654 660 661 682 687 8

13

283, 10. 448, 8

y.

427,30 282,15.447,27 235,29

2.35,37

266,23 278,19.441,29 548,3 272,21. 457,21 192,3

272, 15. 457, 12

420,23
sq.

233, 21 16, 2. 435,

30 262,20.402,18
15,1
459, 4; 8 15, 3. 428, 34

35 104 106 117 144 145 153 163 232 250 sqq.

110,22
67, 17

205,4
464, 16 548, 22

458,26 516,19 185,21

483, 13

INDEX SCRIPTORVM
Verg Aen.

579
91, 3 279, 2. 442, 7

251 254

268. 21 117, 12
15,

308 310 311 314 320 323 sq. 329 337 370 380 384 405 407 425 456 475 492 521
531 542
54(5

U
25 23 27
10
2

339, 312, 339, 410, 413, 408, 429, 270,

Verg.Aen. Vr760 773 792 795 803 807

14,4.15,13.430,17
sq.

414, 6

279 7. 442, 22 417 14

91,
l

17 21
21 31.

809 810 816 838 883

556, 23
VI[

388

5. 412, 1

.sq.

100 3 324 5 219 2

101
18. 269,

113

897
1

18

555, 29 71, 22. 146, 5 459, 1: 15 369, 17 542, 2

133, 6 131, 34 429, 23 67, 19 268, 26 :0, 24. 141, 4 13, 15 269, 22 275, 9. 460, 29 459, 7 323, 25 219, 12 92, 9 8, 10 314, 27

30 96

sqq.

147 170 171

274 9. 459, 20 483 22 427 27 458 16 499 5 499

62,

589 650 663 799 823 862 VI 20 56

71

277 293 298 324 363 378

389 399 410 452 453 464 485 510 552 553 584 596 605 634 651 674 688 759 763 808

109 18 106 21
63, 30.
117, 25

464 64, 328 241 406

12.

21
29.

145,

10.

11. 550, 16

9
19. 428. 5

76 86
119 120
147 153 179 201

342, 23 447, 9 227, 6. 393, 4 70, 1 393, 2 454. 18

14.1.253,23.399,6
455, 20 411, 1. 413, 34 417, 23 213, 22 236, 9 325, 7 67, 15 262, 23. 402, 21 451, 7 443, 3 225, 8. 415, VO 98, 3. 147, 14 453. 35 433, 25

203 219 236 255 304

331 351

427 25 234 19 538 27 350 35 201 25 213 22 253 20. 399. 1 178, 27 314 31 100 12. 123, 9 496 16 155 33. 323, 12. 536 3 463 27
80. 5
q.

406 502 531 597 602 605 620

278, 16. 441, 25.

452, 20
67. 16. 433,

670 676 677 685

691 724 728 729
sq.

12

550, 5 435, 6
82.

32

418, 19 282, 19

268, 9 447, 30

446 1 377 4 sqq. 461 26 Vrn 1 sqq. 438 21 7 274 5. 459. 15 18 323 27 26 12. 20 27 452 12 44 375 11 64 458 19 83 4.35 15 91 sq. 417 7 127 325 17 245 sq. 413 31 251 414 2 260 385 11 405 sq. 275 3. 460, 17 446 92, 26 453 95, l 515 236, 6

580
Verg.\en.VIIl59tt
530

INDEX SCnilTOKVM
499, 441, 278. 155,
53.b,

29
9.

Veig. Adii.
452, 9

199

61. 18. 137. 30. 54.3. 22

409, 454, 276, 399, 437,
18

631 G51

II
6.

323, 32.

210 267
291

30
11

18

077 706
Vllll
1

6
7

265, 14. 452. 16 123, 15 279, 10. 412, 17 89, 30. 132, 27 97, 6
12,

355 375 394 453 481 587 649 668 705 748 788 832 875

a 22

279, 20. 323, 30. 442, 33

374, II 278, 23. 441, 414. 13 60, 1 435, 19 89, 30 235, 13 87, 6 104, 21
.33

22
4.

26
17

55 98
108 sq. 141 144 sq. 168

m
244
27)4 sq.

302 325 3S7 358 375 418 427 474 481 495 503 S69 609 610
631 656 677 679 723 725 744

279, 435, 410, 208, 437, 211. 277, 413, 278, 210, 194, 314,

442, 12

sq.

4
11

28
I

4 22. 464, 23

29
14.

441, 13

XI

11

sq.

26 34 61, 32 412, 13
62, 7

222, 12
.^<7.

12 sq. 112 132 148 178 192

sq. sq.

281, 434, 268, 418. 499, 131, 271, 14,

23. 446, II

23 24
17

26 4
24. 377.
6.

26

430, 20.

sq.

151. 19 348, 8 377, 9

2U, 32
sq.

7(i3 sq.

767 769
1

42 65 68 92 sq. 108 IIG 144 149 sqq

156
sq.

164 180 184

sq.

464, 7 91, 9 375, 6 375, 4 71, 23. 146, 5 448, 1 375, 1 495, 19. 496, 20. 498, 18 413, 21 430, 22 441. 25 438. 8. 462, 12 380. 4 555, 27 440, 13 280, 20. 444, 23 155, 3. 323, 31. 335, 17 454, 24 281. 13. 445, 9 412, 5

226 309 368 381 384 438 463 483 539 592 657 660 673 694 714
721

sq.

sq.

770 774 812

XII
1

sq.

sq.

3 6
7

35 36 57 sqq. 61 67 sq. 94 113 sqq

110 159 161 sqq 170

192, 5 496, 7 11. 7 461. 1 267, 9. 454, 21 429, 6 386, 2 278, 4. 441, 1 460, 4 413, 26 429, 34 272, 18. 457, 16 222, 4 112, 1 313, 12 200, 27. 349, 31 446. 29 483. 10 214. 17 459. 10 382, 4 214, 17 323, 11 92. 32 98, 9 411, 27 103, 18 412, 29 411, 15 495, 11. 497, 14 497, 15 497, 27 497, 28 269, 26 252, 22. 344, 3

445, 314, 463. 328. 449, 459, 543, 280, 546,

18 29 29 10 28

28
37
3.

443, 23

34

INDEX SCRIPTORVM
Verg. Aen. Xfl208
214)

581
372,1} 362, 23 316, 12 77, 6

109.20
266, 27 365, 23 412. 26 418, 31 462, 34 499, 11 373, 17 441, 24 93, 5. 98, 19

Verg. Aen. Xil 787 801

224 287 sq. 329 sq. 359*9. 373 438 454 568 623

932 941

Verrius Flaccus 58. 23. 85,6. 90, 8. 96. 8; 13 97, 15. 101, 7. 102, 10. 1(3, 7. 106, 19. 20. 109, 7. 119, 13. 126, 9. 141,
2O.
gt
,..
,

184, 12. 220, 28. 376, 19. Verrius

Flac(?us () 365,

17
,.^

^O 414' 1R fifil c 687 457, 14 770 109, 22

411

vindex,
13.

'

Caesellius

',.
littcrae

libro

,
l

,,,

117,

libro

litterae

239, 21.

libro

^^^' ^^

Vmbrius Primus

190, 20. 192,

16

2
;

INDEX RERVM ET VERUORVM

abnuo abnueo 382, 10 aboleo 373, 22 53, 30. 120,9. toinmunia Abraham 118, 14 52, 8. 53, 19. Graeca mas- abs 23, 29 tiiliiia et feminina 104, 13. abscoador 375, 25 108. 4. 538, 5. 544, 21. absoluta verborum species neutra 25, 8. 42, 29. 52, 342, 32 2; 21. r>3. 21. 123,3. 131, abstulo 380, 20 10. 140, 5. 141, 29. 144, abunde abuudanter 213, 22 accedo 315, 5 17. 307, 20. 544, 30 a al) praeposilio 232, 21. accentus 430, 28 acceptor 98, 9 238, 2. 414, 31 accerso 256, 6. 379, 11 aalia 238, 21. 239, 2 (3acxavr 235, 17 accio 236, 14 ab.iumen 38, 9 accipiter 98, 9. 122. i accusativns singularis nomi.\bellae 35, 8 abeo 173, 11 num Graecorum in an exabhinc 195, 1 euntium 26, 3. in eus 41, ablativus 147, 17. 302, 4. 18. in 127, 17. primae declinationis in an 20, 2. 303, 30. 554, 34. pro gcnetivo ct (lativoGraeto316, 538, 3. in en 20, 5. ter35. sin^ulai-is tertiae detiae declinationis in a 85, clinationis in i 25, 16. 26, 11. 121, 12. in im 39, 16. 14. 27, 15. 39, 21. 43, 8. 47,14. 89,4. 126,6. 129, 17. 306, 23. 542, 29- 544, 46, 18. 47, 3: 14. 48, 22. 12. in in 29, 17. pluralis 59, 8. 60, 3. 88, 22. 89, 2:17. 92. 19. 119,5. 120, tertiae declinationis iu as 17; 24: 26; 30. 12), 14; 25, 30. J45, 5. 149, 1. .305, 15. 540, 39. 542, 24. 15. 122, 13: 16; 22: 23. 124. 14. 125, 9. 126, 6; in eis 129, 20: 25; 31. 9. 127, 7; 26. 130, 13. 130, 1. 137, 23. 139. 22. in is 43, 6. 125, 5. 118, 133,5; 18. 136, 25. 137, 27. 138, 1: 13. 139, 13. 6. 149, 16. 305, 28. 306, 141. 13. 142, 8. 143, 1. 25. 555, 12. in a et in ia 144, 25. 14(5, 15. 147, 6. 60, 9. 73, 15 aceo 247, 23 149, 33. 305, 25. 541. 1 20. 542, 17; 27. 544, 16. acer 82,22. 114,4. 117,11. 545,9. pluralis primae de122, 1. 182, 16 clinationis in abus 21 , 3. Acestes Acesta 123, 5 54. 10. 129. 13. 148,25. acetum 34. 30. 550, 31 304, 24. 538, 20. quartae Achates 132, 22 declinationis in ubus 308, Achilles Achiileus 23,4. 41, 1. ncutrorum Graecorum in 11. 68. 22 ^^ a exeuntium 25, 9. 52, 5 ; ceXVQOv 553, 25 22. 53, 21. 123, 3. 131, acies 156, 10. 322, 35. 53'5, 1 10. 110. 5. 141, 29. neu- acriter 195, 21 trorum pluraliiim in ia ex- aciiva verba 164, 28. 165, euntium 52, 17. 143, 19. 34. 167,14. 168,22. 336, 125, 23. 308, 1 25. 561, 35
1
.

A littera 9,
ii

378, 30. 424,

fmila

nomina 51, 26. 52,

fi.

actus 551, 40 aciutum 194, 25 acuo 244, 27. 247,

23

acyrologia 270, 23. 449, 12 ad praepositio 234 , 9. 415, 8; 30 ad pro autem 229, 9 ad aequas, ad aquas 95, 3 Ad.mi 118, 13 adeo adito 173, 11. 345, 1 adfatim 93, 26 adfecto adfector 382, 4 adfirmativa verborum spccies

396, 14
adiectiones, adiecticia

nomina

156, 16. 323, 5. 533, 30.

536, 16

ad

incitas 93, 26 adipatus 94. 16 adiutorium 554, 9 adlido 565. 13 adolesco 373, 17

ador 34,40.328.20. 550,28

adprime 116, 23
adsecula 52, 9 adsentio adsentior 381, 23 adsideo adsido 295,37.314, 25. 320, 6 adsiduus 75, 8
adspiratio
v. h littera adlendo314, 25. 320,5 adverbium 180, 27. 403, 16.

discernitur ab interiectione adverbia cum lUO, 13. praepositionibns iunctal 16,

22. 405, 35. ex nominibus civilatium 188,9. 404,33. ex

participiis

184,11. 185,37.

cx 10
6.

praeposilionibus 189, 231, 24. 407, 19. ex

in e et ter 79, 10. 113,

pronominibus 185,37.221,
22. 115. 38. 182,22. 183, 14. 184, 1. 187, 7. 195,
12.

202, 214, 556, 183,

200. 1: 15. 201, 25. 13. 204, 14; 16; 22. 12. 217, 14. 222, 26. 14. in c et o 116, 13. 25. 192, 20{v.add.).

INDEX RERVM ET VERRORVM

199, 20. 204,25. 205, 15;
17. 217, 8. 222, 4.

5S:J

adversiis 232, 16

adverlo 320, 5 aedes aedis 33, 6. 327, 33. 51H, 38. 552, 36 aedilis 120. 17 aedittimus aedituus 75, 18 drjdav 552, 11 aegre 195, 24 aegrescit 253, 2. 344, 16

117,18. 118,25. 119,3. 540, 30 alacer 82,31. 114,1. 121,21 Alba Albanus Albensis 106, albeo albesco 252, 21. 344, 2 albus 72, 19 Akaicum metrum 509, 32.
9.

amldgua

verborum

species

346, 19 ambo 35, 25. 64, 11. 65, 16;

26.
119, 9. 543,9.

551,12

amica 326, 17
amicarius 326, 13 amicio 367, 26
amicitia amicites 118, 15

510, 1; 6. 520,21. 521,30 Alcon 118, 7 ale are arium finita nomina 118, 34. 135, 23 ^ Aeneas Aenea 66, 17. 120,32 dlsg 33, alivQOV 553, 21 aenigma 123, 3 aenigma iropus 276, 16. 450, Aiexander Aiexandrus83, 30. 25. 402, 18 122,3 Alexis 89, 14 Aeolis lingua 440, 23 aei- 34, 16. 85, 11. 121, 12. alga 553, 17 aigor 36, 5* 550, 21 algu 36, 5*. 122, 20 aiqq 31, 16 alias 194, 29 aerumna 98, 12 aes .34, 20. 93, 20. 120. 33. alica 96, 8 135, 9. 328, 13. 550, 25. alicum alice 32, 8 dh-A.ai 33, 23 551, 32 dh^ .32, 8 aesclirologia 450, 32 aestifer 120. 4 aliquis 159, 7. 559, 39 aetiier 34, 15. 85, 11. 121, aliquot 36, 7. 189, 7 .aliter 194, 22 12. 550, 21 alium 70, 27 ayxovTi 554, 29 ager 24, 5. 46, 10. 82, 19. alius 158, 25. 159, 27. 163, 16. 322, 17. 333, 28. alis 84. 3. 122, 4 dyyslta 552, 14 159, 30. 333, 22. 558, 30. agiiis 114, 11. 120,26. 556, .561, 12 allec 32, 8. 327, 24. 548, 12 ayjtaArj 552, 8 Allecto 63, 26. 117. 24. 127, dyyivlr] 552, 16 19 agnomen 152, 22. 321, 9. allcgoria 276, 4. 461,31 dXXi]^ 32,8. 548, 12 533, 20 agnosco 388, 6 alliceo244, 17. 367, 11 agnotinus 388, 7 alligamentum 553, 32 dXXotOTSQcog 80, 17 agnus 552, 24 dyoqd 554, 14 almities 39, 24 agreste 120, 30 alo alor 244,23. 248, 3.375, dyQiodilivov 32, 14 14 Agrippa Agrippina Agrippi- dXo9jJKta 549, 31 nianus 93, 29 dXtovtov 553, 17 dygd^i 24, 5. 46, 10. 82, 19. Alpes 33, 6. 548, 38 dXrptta 553, 25 84, 3; 19 Aiaxl2l, 19 dlg 552, 33 alSoLOv 553, 29 alter 163,10.322,17.558,34 aiXovQog 40, 2 alteruter 158, 31 aio 374, l altum 553, 33 ai'ad-7]aig 552, 19 alvaria 106, 31 alumen 38, 10 aid^TJQ 34, 15 al'&vi.a 552, 12 alvus2], 19. 80, 20 dyiavd^at 548, 36 am praepositio 230, 13. 231, dnav&aiv 553, 35 11. 236, 24; 26 diificov 552, 37 a mane 11, 24. 405, 36 dyiovtia 550, 4 amans 122, 8 d-KQoaGig 546, 5 amasco 343, 11 dKQcoQtta 33, 30. 552, 3 amasius 343, 11 d-KQcoTi^Qia 550, 5 d^iavQcootg 550, 9 al et ale finita nomina 25, 15. Amazon 118, 21
^ ^

amicosus 326, 17 aju^ju.a 552, 29 dfifiri 554, 26 amnis 122, 23

d(inEl(X)v 554, 7

ampbiholia 271, 26. 450, 1 amphibrachys 479, 8 diJtcpoSta 550, 2 dficpoSov 552, 25 amphora55,21. 100, 14.304, 26. 553, 17 amplector amplcctor aniplexor 384, 7 ampliler79, 13. 195, 12 amplius 195, 6

amuletum 105, 9 amussis 198, 26

an pro cum 229, 15 an finita nomina Graeca 25, 26. 145, 6. 540, 36 dvu^aGig 552, 4 Anacreontius v(;rsus 509, 19. 512, 6. Anacreontium metrum 520, 21. dimelrum 510, 18 anadiplosis 281, 11. 445, 7 dvdy-Krj 552, 2 Anagninorum sacra 242, 12 dvayvooQtGfiaza 550, 1 avatQco 245, 5 analogiaSl, 3. 116, 30. 381, 15. 439, 20. 456, 5 anapaestus 478, 28. anapaesticum metrum 504, 30. 511, 18. choricum 511,23. 517, 28. dimetrum 512,3.S
^

anaphora281, 15. 445. 13 anastrophe 275, 8. 460, 26.

coniunctionum 225,
9.

236,

dvaToXrj 552, 15 anceps ancipes 47,31.48,19. 88. 12. 120, 14. 144, 15
ancilia 62, 18. 81,

22

38, 15. 47, 20. 49, 15. 62,

ambages 40,

Anchises Anchisa 20, 10. 67, 12. 123, 6. 304, 4 Androgeos 92, 7 dvi^tyiaKOg 545, 40 Angelicum metrum 512, 33 ango angor 245, 16. 249, 12. 380, 26 anguis 90, 13 angulus 551, 40 angustiae 33, 5. 548, 37 anhelitus 552, 25

584
aiiimal aniniale

INDEX HERVM ET VERBORVM

18.
J(i.

2.J, ir>. 38, 15. 02, 14. 117, 18. 118, a

()3,

Anio

rtiinales

4,8. VVi.H poiiiitiium 484, 6

1(5.

annalis annalti 120. 28

nn^ finita iioniina 20, nnscratiin 182. 22

aiilecedo 31.1, 11

ante 232, IM. 234, 10

anieoeilor 294, '^. 18 anieeo 313, 9 antennae 33, 7. 540, 1 antequnni 228, 20. 395, 1 auies 32. 10. 327,25. 548,20 avitfQi^ 552, 30 c(v9oQia(i6g o53, 12 ttv^Qcc^ 553, 8
antecello
.374,

dv^QConiva?

16, J2.

406,27

antiae 33, 7. 549, 1 antibftcchius versus 513, 25 antimeiabole 287, 15

Aniiplio64. 31. 118, 3 aniiphiasis 276, 13. 462, 13 antiqne anliquilus 184, 3
antispasticum metrum 505, 12 antistes anlistita 100, 23 antithesis 279, 16. 442, 28 antonomasia 273, 22. 274, 12.

458,31.459,5
anus 54, 31. 551, 41 ttitccQX^^ 549, 27 uneiXciL 33, 16 aJTfiilijTixd? 546, 24 uniQXOiiui 173, 11 apes 238, (i apex 551, 41 dniazia 35, 15
aphaeresis 278, 15. 441, 20
cc(pfTr]Qiai 548, 21

dcpQog 553, 10 aplustre 122, 13 dnoxvtiiQiov 553, 18 apoclisis 286, 17 apocope 278. 21. 441,31 dnoyQUcpT^ 552, 2 dnoicovLC(i,dg 553, 1 Apollo 39, 4. 64, 1. 118, 9 apologismos 285, 7 aporia 287, 3 apostrophos 435, 16 dnOTivvvco 245, 3 appellatio 320, 17. 533, 21 appellativa nomina 153, I. 322, 6. 533, 21 aprugnus 83, 13 tttpCg 552, 7 aptota 36, 12. 308, 19. 309, 8. 551. 25 apud 234, 9 aqualis aquale aqualium aquarium 118,29
ar finita

nomina

26. 11. 38,

36. 510, 13. 518, 32. 621, 18 ara arae 33. 5. 327, 33. 548, aaTjfwg 553, 32 38. 552. 36 asparagu^ 72, 7 Arabs Arr.Sus 100, 0. 12-3, 8 uacfjaXzov 38, 10 arbitrium 554, 9. arbilriu 33, dacoTia 552, 11 25. 549, 3i daadQiOv 540, 20. 5.52, 24 arbor arbos 43, 28, 85, 27. asLarius 76. 3 117.9. 119, 1. 121,6 assid"us 75, 8 aua arcula arcella arccllula ast 229, .30 320, 6 astei:,nifis 276, 29. 462, 36 arcano 192, 25 Asteriiis 478, 26* arcesso 256, 6. 379, 1 Asthcus 478, 26 Archebulium metri;ni 514, l aa&fia 552,25 Archilochium meiruni 509. 3; astulit 237, 2 27. 510, II; 18: 34. 511, Astyanax 121, 17 4; 12; 29. 515, 19; 27. asyndcton 22, 19. 281, 10. 516, 4; 13. 520,15.529,2 445, 5. 448, 5 Arcisiades 321, 30 at229, 12. 415,30 dQxaiQfma 33, 29. 550, 3 A tellana fabula 482, 28. 490, ap/?j 552, 13 athleta aitkriziqg 108, 6 architectonis 122, 18 Athos 117, 9 arous 117, 16. 552, 23 atjttis 552, 22 ardescere 343, 8 atque 229, 21 area 653, 16 dzQanog 552, 4 arefio 248, 14 Atrides Atrida 67, 15 arena 103, 21 atrox 127, 15 argentum 93, 14. 328, 13. atrus 81, 21 attattatae 239, 25. 240, 22 550. 24. 553, 32 Argi 35, 8 Attes Atta 67, 13 Atthis Ilngua 440, 16 .\rgo 118,8 aQyog 29, 4 Attici 335, 1 arguor 249, 1 J . 380, 25 attingo attigo 382, 14 altollo 380, 15 argutiae 33, 4. 548, 37 au diphlhongus 383, 2 arguto 33, 4 au interiectio 241, 12 Aristides 41, 11 aris et arius finita nomina 76, auctor auctrix 44, 8: 18. 543, 21. 326, 10 36 auctoritas 51,8 arista 552, 36 arma 33, 25. 93, 4. 549, 33 audacter audaciter 185, 24 aiidax 129. 4 armilla 553, 15 aQViov 552. 24 audeo 177,2. 248,9.250,11. uQOVQtt 554, 9 262, 11. 348, 27 audientia 48, 15. 546, 4 arra 55"^, 36 ave 254, 20. 348, 33 aQQuficov 552, 36 avia 33, 25. 549, 34 ars -12, 9. 421 3 avis 120, 24. 122, 22; 29. ars finita noniina 26, 25 arsis 474, 32. 502, 17 126, 7 aQd-QOv 552. 24 augur 137, 6 augurale 135, 14 artifpx 127. 14 Augustas Kalendas 120, 8 artificiose 195, 16 Aurelius 122, 6 dQToy.oniov 553, 25 aurichalcum 34, 20. 328, 13, artus 45, 6. 552. 24 55i>, 24 arvenire 452, 29 auriga 272, 13; 25 arvum 554, 9 aurum 34, 19. 93.14. 154.1. arx 42, 9. 141, 19 328, U. 550. 24. 553, 31 as 27, 3. 66, 29. 76, 3. 122, Aurunci 478, 7 29. 546, 20. 552, 24 as finita nomina 19, 3. 26, 26. ausculto auscultor 293, 24 46, II. 66, 11. 120,8.304, auspicor ospicor 383, 9 aut 417, 29 6. 537, 19,541,8 authepsa 552, 36 ascia 553, 16

49, l,'>. 85, 17. 122, 133, 19. 145,27. 540,

Asclepiadeum inctrum 508.5.

WJ,

40

INDEX KERVM ET VERBORVM

^OQ^OQog 32, 9. 553, 34 Autolycus 490, 20 autumnal autumnale 118, 25. bos 123. 18 ^o^vvoi 549. 11 119, 3 autumnus autumnum 34, 16. botulus 94, 14 ^ov^v 553. 37 550, 21 bovile 104. 28 auxiliaris 121, 14 ^ovnoXiov 551, 15 auxilio auxilior 400, 18. 401 , ax flnita nomina 27, 12. 92, ^ovyioloq 551, 15 22. 541, 18 bous 75, 15* bovus (?) 75, 15 0;. add.) axis 122, 29 ^Qdxrj 34, 9. 549, 36 brevia 33, 26. 549. 36 b Httera 9, 18. 424, 4 brevis 90, 1. brevi 195, 27 babae 238, 22. 239, 3 accha 550, 7 bria 83, 16 ^aaUatj}Qiov 549, 3 Brixae 35, 8 Bacchanalia 33, 26. 42, 26v ^QOvtij 554, 31 Qcord 58, 19 62, 19. 549. 35. brutesco 344, 5 Bacchis 149, 1bacchius 479, 17. bacchiacum Qvov 553, 17

i)S5)

caligarius caligaris 77, 1

calix
callis
.'j52,

3 552, 4
127, 19 9. 72.
1.

Callisto

callum 32, 548, 12.

327, 23.

callus 72. 1

calvaria 553, 19 calumnia 58, 15 calvor 58, 15 oalx 92, 31. 141,19

Calypso 63, 303, 27

22.

552, 1 127, 19.

camara camera 58, 23 cambio 247, 9. 262, 5 Campani 215, 23 canalis 122, 27
cancelli 32,

57, 4 cano 245, 1. 262, 10 pdaavog 554, 30 buttutli 242, 11 canorus 49, 7 buxus 327, 14 canticum 400, 23. 491, 20 basis 502, 17 canus 552, 2. cani 32, 18. ^v&oe 553, 33 bat 239, 21 battnalia 33, 25. 549, 35 327, 25. 548, 23 256, 11. c liitera 10, 1. 12, 1. 15, capesso 246, 3. ^7)10? 235, 7 15. 424, 8. 430, 13 Belida 124, 5 370, 12 cacenphaton 270, 26. 451. capillus 104, 20 bello bellor 382, 4 3. 465, 32 capio 246,5. 2.56.11.379,3 bellun: 276, 15 cacosyntheton 271, 22. 451, capital capitale 119, 3 bellus 536, 31. 556, 5 17 capo 103, 26 bene 116, 18. 197, 28. 203, cacozeiia 451, 8 capparis 103, 12 23. 406, 17 cado 245, 5. 256, 27 caprinus 83. 13 benevolentia 118, 20 besalia 33, 26 caedo 245, 5 capus 103, 26 carbo 122, 28 beta betaceus 37, 16. 155, caelestes 548, 24 carceres 32, 16. 327, 25. 16. 551, 37. 553, 17 caelites 32, 17 ta 42, 14 caelum 34, 15. 72, 12. 327, 548, 21 carduus cardus 74. 34. 552, ^id^ofiaL 244, 17 5. 550, 21 caelus 72, 12 Carmentalia 33, 27. 42, 26biber 124, 1 iUov 552. 29 caementum 553, 34 544, 29. 550, 2 bidental 25, 16. 38, 13 caenum 32, 9. 327, 24. 548. caruifex carnificator carnifibigae 33, 7. 327, 34. 549, 2 13. 5,53, 34 catrix 50, 4 bitumen 38, 10 caepe caepa cepae 35, 29. caro63, 16. 64, 8; 13. 132, blandior 562, 13 8. 553, 17 59, 1. 327, 7. 553, 19 blanditiae 33, 7. 327, 34. caerimoniae 33, 8. 327, 34. carpo245, 19. 379, 4 Carthago 118, 9. 188, 14 549, 2 549, 3 (ildctTjfia 552, 31 calamistri calamistra 80, 11 Caryatis Diana 486, 23 ^Ucpaqov 553, 26 Calchas 66, 22 caseus caseum 79, 15 calcio 378, 31 casses 32, 18. 327, 25. 548, ^ori^ua 33, 22 calco 378, 30 23 ^ojftoff 552, 36 bona 33, 26. 549, 35 calculus 552, 4 cassis cassida 103, 15 bonae frugi 105, 1 calda 553, 20 cassiterum 34, 20. 328, 13. bonus 113, 18. 116, 28. calfio 248, 13. 262, 7 550, 24 caliga 553, 20 castra 33, 26. 93, 4. 549. 36 157, 3
bustar 38, 19 butubatta 242, 10
cauitia canities

metrum 553, 29 Bd-KXia 549, 36 balnearius balnearis 77, 2 baineum balineum balneae balineae 99, 3. 327, 7 balteus balteum 77, 5 baratrum 32, 9. 327, 22. 548, 12 barba 32, 4. 95, 12. 548, 5 barbarismus 265,2: 23.451,21 barbaros lexis 265,8. 451, 31

bubile 104,28 bubus 551, 15

bucolica 4S6,

19. 93, 5. 327, 25. 548, 24 cancer 46. 7 (w. add.)- 82,

17 bucolicus versus 495, 15 bucolistae 487, 5

16 candens 125. 15 canes 40, 2. 125, 19. 145. 19

3.

bundus
155,

finita

nomiua 49,

30.

179, 18. 402, canis 89,

30. 535,37 Busiris 490, 20

canicula 125, 21. 326, 28 6. 94, 3. 122, 28. 123, 1. 125, 21. 137, 26. 306, 27. 326, 28. 542, 33

GRAMMATICI LATINI

I,

38

586

INDEX KERVM ET VERBOUVM

comitatus 552, 4 oinitia 33. 29. 550, 3 cou.itor 315, 10. 316, 8 542, 2 chriae 310, 1. 482,33 comma 465, 3 ; 24. 466, 4 Chryses Chrysa 67, 12. 132, cummode commodo 193, 15. 22 196, 9 Chrysion 104, 1 communis significalio verborum 165, 4. 337, 15. XQvaoq 553, 32 cibaria 33, 28. 328, 7. 550, l 562, 10 cicatrix 124.21. 125. 1 communis syllaba 13, 16.428, cicer 34, 26. 328, 20. 550,29 29 communiter 196, 25 ciconia 57, 20 comoedia 488, 3. membra cocieo 244, II. 2.36, 14 moediarum 491, 20 cilones 102, l cinerarius 101, 14 con 400, 2. 433, 15 Cincsias 475, 19 concentus 552, 3 cinis 101, 10 concessiva verborum species cippus 552, 5 396, 29 circum circa circiter 232, 13 coucio 236, 14 circumco 173, 10 concipio 379, 3 concordiier 196, 16 cismare 17, 3. 436, 15 cilra citerior citimus 156, 36. concutio 246, 2 condigue 193, 12 408, 6. 536, 34 civitas 125. 16 confessio 285, 17 clam 145, 17. 319, 23 confestim 196. 1 clanculum 296. 17. 319, 23 confidenter 195, 30 confusa verba 257, 7 clare claritus 214, 4 coniugationes verborum 168, classis 122, 29 34. 346, 26. 563, 6 clavis 126, 4 coniunctio 224, 23. 392, 1. claustrum 383, 3 clausula 300, 23. clausulae 415, 12. 552, 38 orationis 468, 23 coniunctio temporum262,25. clavus 31, 30. 75, 15*. 548, 388, 10 coniunctivus modus 338, 10. 3;7
,

casus iioininum 17,6. 154,6. 301, 31. 531, 19. casus septimus 36, 13. 154, 11. 317, 23. 534, 22. casuale formae 150. 21. 308, 7 caiachresis 273, 1. 284, 4. 458, 1
caiinus 79, 1, catillus catinulus 80, 2. caiinulus catel lulus 326, 8 catulus 94, 3

XQfiav ix(o 316, 32 Cluemes 68, 2. 541

39.

cauda coda 383, 3

caulae 33, 7. 549, 2

causa 36, 14
cautes 40, 1 ce.locessi 245, 22. 319.21 cedo imperalimts 346, 16.

563, 19
celeber 124, 26 celer appellalivum

nomen 83, 21. 124, 22. 137, 7. 214, 12. 407, 1. celerissimus 83, 21. celere celeriter

214, 12. 407, 1 Celer proprium nomen 124, 22 cellarius ceiiaris 77, 2 Cclmon Celmus 478, 26* cenatus 262, 15. 402, 6

census 552, 2
centuriatim 185, 28

cepa 35, 29. 327, 7 Cerealia 33, 28. 550, 3 cerealis 124, 16
Cerialis

124,16

cerno 246, 7. 247, 25. 565, cliens ciienta 28, 19. 100, 16 climax 448, 12 17 clipeus clipeum 77, 5; 14. ceroma 42. 33 certare 315, 27 327, 13 clivus 552, 4 cejvix 124, 28 cerviis cerwos 75, 4 cloaca 553, 18 clostrum 383, 3 cetaria 125, 23 cete 33, 27. 550, 1 cludo 245, 22 ceteri 93, 18 clunes 101, 4 ceterum 196, 18 clupeus 77, 14 %alivoi 548, 26 Cnaeus 425, 13 coactus 552, 2 xdXii 553, 34 coaguium 554, 11 XaXv.oq 553, 32 cochlea 104, 15. 552, 38 XcciiDcixvTtT} 554, 29 cocles 40, 14 XdQciyiiTi 552, 6 charientismos 276, 20. 462, coda 383, 3 Codrus 24, 8. 84, 23. 128, 3. 25 540. 5 charta %UQtriq 104, 15. 108, 5 coene lingua 440, 25 XSlXt] 102, 3 cognomen 152, 21. 321, 6. chilones 102, 1 533, 18 Xvovg 553, 5 cohum 365, 18 Xoccvov 552, 27 choliambus 504, 18 collega 53, 20 coliis 552, 3 X(ovri 554, 17 colon 465, 4; 24. 466,8 choraules 492, 1 choriambicum metrum 505, columen 38, 10 colus 21, 19 20. 608, 33 chorona pro corona 265 , 22 comedo comesus comestus chorus comoediarum 491, 20 362, 33. 387, 5

582, 33 coniux87, 11. 124, 20

tonlactaneus 82, 12 conmunico 296, 12 conmutatio 286, 1 Cono 64, 23 conparatio 112, 13. 156, 20. 187, 9. 189, 25. 192, 16. 324, 16. 536, 18. 555, 30 conpecto 197, 5; 13

conpedes 33, 8. 327, 34. 549, 2 conpello 256. 16 conpereo 372, 6 conperio 372, 6. 377, 16 Conpitalia 33, 27. 42, 26. 52, 15. 544, 29. 550, 2 conpitalicii ludi 488, 9 conpluria 73, 15. 125, 3
conposilae dictiones 16, 30. 433, 30. 436, 13. conposita nomina 153, 21. 301, 23. 309, .25. 534, 11. pronomina 160, 13. 329, 16. verba 335, 8. 378, 16 conpositio orationis 464, 25 consessus 552, 26 consisto 247, 26 consolor 562, 12

INDEX RERVM ET VERBORVM

consonantes 8, 3. 422, 24. 428, 20 constans 125, 9 consto 247. 27 consueo 253, 1 add. consuetudo 51, 6. 12?, 4. 183, 17 consularis 124, 18
consulto 192, 27

587
18

cum

consuo 244, 29 contagium contagio 71, 12 contero 262, 6 continens 125, 13 continuatio 436, 27
continuo continuatim 209, 5 contra 232, 16 contubernalis 124, 14

primis 268, 31 cunabula 33, 28. 328, 10. 550, 3 cunae 33, 8. 327. 35. 549, 3 cupo cupa 63, 10 Curetes 478, 10 rurriculus curriculum 77, 11 curro 245, 1. 257, 1 cursim 186, 17 cursor cursrix 44, 12 custodia 107, 12

Stlfat.oi 244,

ddeo 248, 4. 375, 27 deliciae 33,9.327,35.549,5

delirus dclerus 76, 19
jTjixT^tQicc 33,

28

conubium 554, 10 conviva 52, 9

copiae 33. 8. 549, 4 copies 118, 19 corbes 40, 2 cornu 36, 1. 65, 30,

cornus

547,4
cornucen cornicen 17, 4. 28, 14. 38,6. 87,16. 438,16. 541, 24 corona 265, 22 cortex 327, 12. 453, 35 Corybantes 478, 16 colidiane cotidiano 193, 13.
196, 27
cotidio 193, 20. 196, 7

crates33,8. 327,35. 549,3 crepundia 33, 26. 328, 7, 550, 1 crepusculum 554, 11 ralis V. ablativus dialysis 275, 12." 283, 9. cresco 247, 25. 262, 10 dato 255, 29 creta 553, 19 460, 33 creticus Daunius 477, 14 creticus 479, 13. dialyton 283, 9. 448, 5 de 234, 21 versus 513, 21 Diana 442, 4 dea deabus 54, 10. 148, 25. DianaCaryatis486,23. Lyaea Cretes Cretenses 124, 12 304, 24 criminor 562, 12 486, 29 deceraviralis 127, 9 crisat293, 32. 313, 12 Siavoiiri 554, 13 decens 398, 30 Siacpogd 554, 12 crista 552, 37 crocum 32, 10. 327, 24. decet 295, 4 diaria 33, 29. 550, 3 declinatio nominum 18, 7. diastole 435, 10 548, 13 302, 8. 303, 12. 537, 15. dicione 309, 24. 328, 24 cruor 32, 1. 548, 3 pronom.inum 158, 3. 161, dicis causa 36, 14*. dicis crux 141, 18, 546, 26. 552, 8. 329, 32 ergo 93, 27 37 cubicularius cubicularis 76, 21 decollo 365, 4 dico dic dice 256, 20. 349, decolor 198, 2 25. 563. 19 cuccuru 240, 14 de conpecto 197, 13 cucumis 553, 18 dictio 16, 28. 436, 9 decorus 49, 6 add. Dido 63, 18; 26. 64, 15. cudis 552, 37 decuriatim 185, 28 117, 27. 127, 17. 137, 30 cudo246,5. 360,2. 565,16 decussis 76, 11 culina 553, 19 dieculus diecula 110, 13 dedita opera 197, 9 culleus 553, 34 diequarte die quarto 81, 30. defectiva verba 248, 6. 346, culmen 553, 33 215, 15 11. 359, 10. 562, 1 culmus 552, 5 dies 31, 12. 110,8. 304,34. definitio 152, 1. 420, 24 culpa32,4. 327,20. 548,6 327, 12. 547, 19. dii pro cum coniunciio 226,5. 392,3 defricate 108, 1 die seu diei 126, 31 defrutum 34, 30. 328, 23. difftcile difficiliter 114, 16. cum praeposiiio 232, 33 cummi 63, 5. 143, 31 550, 31 556, 34

deminutiva nomina94,2. 155, 10. 325,25. 535, 19. 551, 32. adverbia 405, 25 Demipho 64. 31 demo 246, 1 demolior demolio 100, 18; 29 custos 91, 32 denarius 76, 7 cutis 553, 18 denseo 262, 4 cyma 56, 8 deponens 165, 18. 168, 29. 337, 23. 562, 5 d liiiera 10, 3. 1 12, 9. 424, deponentia activa declinatio9. 441, 18 ne apud vetercs cnuntiata Dactyli Idaei 478, 16 400. 1 dactylus 478, 13 depopulor 562, 13 Saiikovsq 32, 24 deprecatio 553, 1 Damnameneus 478, 25 derivativa nomina 154 , 27. damnas damnatus 126, 29 323, 19. 535, 16 dapes daps 33, 9. 40, 2. 93, deses29,4. 132,2.541,35 17. 549. 5 desino 262, 5 Daphnis 149, 1. inventor bu- dcsipip 236, 13. 378, 18 colici carminis 487, 8 SfGfi-^ 552, 7 dapsilis 127, 7 dsafio? 553, 32 dapsiliter 198, 5 dexter dexterior 156,9. 322, Dardanus 266, 25 32. 536, 10 Dares 542, 2 Sia^aivco 173, 11 dativus singularis primae de- Stapi]trig 553. 7 clinationis in ai 18, 18. diacope 275, 10 538, 24. in e 20, 16. 304, diadema42,32. 52,3. 544,38 308, 35. 538, 17. SiaSoxrj 552, 18 10. quartae declinationis in u diaeresis 279,4. 442, 11 45,18. femininorum Grac- dialogismos schetna 283, 21 corum in oe 543, 22. plu- SLaXoyiGiiog 553, 1

588

I.NUKX ilKllVM

ET VKIlliUUVM

dimculier 183, 17. 187, 8. duinniodo 227, 27. .393, 34 tlui')v 34, 29 406, 10 duo 35, 25. 64, 11. 65. 16. iXaiuiv 554, 2 diffiilo 248, 11 126. 13. 127, 3. 543, 8. qXuAutr] 45, 9 digamma 422, 21. 426, 32 elate 199, 6 551, 12 digitum pro digitorum 126, duplex 127, 12 eleganiia 32, 5. 327, 20 25 duploma 42, 33 tXsyxoi. 549, 15 digne digno 193, 13 dure duriter 79, 13. 113,23. elegia 484, 17 dignor digno 400, 18. 401,6 116, 11. 107,22. 406,36. elegium melrum 502, 30 S(y.aiov 32, 1 elementum 421, 17 556, 16 Si-KTVov 33, 19. SCinTva 548, duumvir 24, 21 elephans elephantus 127, 22 23. 549. 26: 28 duumviralis 127, 11 riXi^iozTig 548, 10 diligens 126, 9 Svvag 262, 18 rjXi.og 34, 16 dilitiae 327,35 'EXXdg 32, 5 Svais 45, II dimissui 189, 20. 407, 28 ellipsis 271,4. 450, 19 dipodia 502, 18 c liitera 9.4. 193,6.424,13 eloquentia 32, 5. 327, 20. dirae 33, 9. 549, 5 e finita nomiua 28, 3. 47, 3. 548, 6 dinrao 248. 3 53, 27. 58, 26. 59, 15. 62, nXog 32, 1. 548, 3 20. 122, 13. dis pro valde 198. 8 e correpta iXnCg 40, 5 finita adverbia disco 244, 1. 257, 1. 262, 116, 18. iXXs^OQog 554. 7 9. 565, 3 197, 28. 203, 23. 406, 14 sXog 553, 24 e praeposilio 234, 21 discrelio 436, 23 em 240, 16 discrimen 554, 12 r,^u^cov 542, 12 Sfi^aaig 552, 18 discrucior 311, 17. 318, 25 emblema 53, 2 rj^r} 70, 4. 542, 12 dispendium 554, 12 eboreus eboralus eburnus 73, emendate 199, 1 disputatio 553, 1 21 rjfisrsQOi 548, 31 distinctio 437, 14; 20 Ebria 52 11 emo 246, 7 diu 207, 17 emolumentum 554, 13 ecastor 198, 18 diverbium 491,20 ifinaiov 552, 33 ectasis 278, 25. 442, 1 dives 312, 19 i(iit0Qia 552, 14 ecthlipsis 279. 12. 442, 25 divine divinitus 81, 26. 184, edepol 198, 18 en finita nomina 28, 12. 38, 2. 406, 25 2. 87, 13. 541,22 edio fidio 198. 17 divitiae33,8. 327,35. 549,4 edo 261, 24. 362, 1. 364, 31. ivSofiSvia 550, 8 dius 207, 17 svSov 111, 17 386, 29. estur 387, 3 svrjXatov 553, 27 do pro domum 278, 24. 441, sSqu 40, 4. 551, 41 34 educor 377, enisus enixus 375, 10 iv 7tQ(aT0i.g 405, 36 do verbian 236, 14. 243, 14. edulia 58, 19 TjSvoGfiov 553, 23 ens fiuita nomina 28 , 18. 245, 6. 379, 25 docte 197, 28 effli.lim 198, 12 48, 1

126, 22. 188, iyyvog 546, 23 307, 19. 308, egcns 127. 26 4. 405, 8 fyy.ara 550, 6 donaria 33, 29 ego 128, 5. 158, 4. 329, 34. donec 197, 15. 227, 18. 393, 557, 17 16 egomet ipse 269, 23. 27 1 , 1 donicum 197, 15 ehem 238, 24 SoQu 554, 31 ehcu 238, 24 Doris lingua 440, 8 eho 238, 24. 239, 16 draco dracou 65, 2. 126, 20. ei diphthongus 427, 14 dracaena 328, 28 ei ei interiectio 239, 23 dramata 490, 21 slSoi 33, 15. 549, 15 Sqog finita nomina 24, 4. eiuro 198, 18 sUaiog 39, 14 84, 18. 540. 1 slvdisQEg 549, 15 SQVfidv 554, 1 duaiis numerus 153, 27. 301, sta^aaig 552. 9 21. 334, 26 slcsQXoyMi 173, duco duc duce 256, 20. 349, slaoSiaafiog 553, 10 25. 563, 20 /x^oAtJ 554, 20 ductus 552, 6 iyiSiiii'a i^.sv^fSQCag 33, 24 dum 227, 12. 393, 10 iyiyiofiiSai' 549, 6 dumescit 253, 3. 344, 17 el Jinica nomina 28, 5. 541, diimetum 553, 34 22
12. 232, 5;

dohum 70, 27 domo 243, 9 domus 45, 22.

efFrenate 198, 30 iyyvi^ 554, 32

eiisis

17. 155, 17.

3.S
,

ensicuia ensiculus 37, 535, 24. 551,

ivta<pisva) 565, 9 enlhymemata 131, 10 iv zoig nQcatOig 116, 23

ivvnvia 101, 18 eo verbum 173. 3. 247, 15.

261, 6. 360, 28. 565, 35 eo finita verba 565, 39 inaitoavvrj 554, 19 epanalepsis 281, 18. 445, 25 epenthesis 441, 5 'HcpaCatLa 34, 10 inCaaig 552, 9 intyafiCa 554, 10 intyovri 40, 4 episynaliphe 279, 6. 442, 20 initdcpia initdfpioi 33, 17.

549, 19
epitheton 155, 31. 273, 24. 323, 6. 459, 8. 536, 2 ini.tr]Ssia 549, 4 epitrope 287, 4 epizeuxis 281, 21. 446, 9

irVDEX
epodoe 485, 18

RERVM ET VERBORVM
falerae 33,
fallor

)89
13. 549,
1

tvnoisia 554, 18 svnQsnsia 39, 24 Euprepcs 68, 29. 542, 5 epos 483. 27 Euripi.les 13-', 22 fxlJTjficc 34, 30. 550, 31 epulum epulae 327, 7. 554, eus finita nomina Graeca 23, 13 1; 17. 41, 16. 539, 18 svaTOfMia 33, 12 equester 135, 4. 147, 9 er finita nomina 23, 33. 28, ex finita nomina 29, 11. 88, 5. 542, 14 22. 46, 1. 49, 16. 82, 13. 84, 12. 85, 13. 121, 21. ex praeposilio 414, 31 128, 7. 140, 17. 539, 37. examussim 198, 24 541, 27. 556, 24. Graeca s^aQxot 33, 2 24, 3. 46, 7. 82, 16. 83, excanto 320, 4 30. 120, 6. 122, 3. 128, excello excelleo 374, 17 excidium 554, 13 7. 540. 1 igavog 42, 13 excio 236, 14 excubiae 33, 10. 327, 35 Erato 64, 15 execro 294, 14 igsyfios 553. 2 exeo 173, 10 erga 234, 11 exequiae 33, 9. 327, 35. ergo 433, 12 549, 6 'EQfiTJg 104, 16 SQitSTOv 552, 32 i^SQXOfiai 173, 10 exercitus 128, 17 iQWfisvT] 326, 17 iQCOfisvonccQOxog iQWfisvo- exosus 387, 10
tnoiyiiov 553, 28

10
192,27.

377,

falso false 116, 15.

199, 21 falx 122, 28. 141, 19 fames 32, 5. 40, 7. 55, 13. 547, 38. 548, 6 familiaris appellativum et proprium nomen 130, 14 familias 18, 19. 107,9. 120, 10. 538, 26
far

34,24. 133,21. 328,20.

nwlrig iQcofisvaYOQdcTrjg 326, 13

eruditius 198,

28

erumna

98. 12

erunt in tertia persona pluralis perfecti temporis 350, 9 es finita nomina 28, 27. 29, 7. 31, 12. 39, 23. 67, 4. 68, 34. 70, 9. 128, 12. 132, 1; 10. 541,30. 547, 15. Graeca 19, 15. 40, 17. 67, 11. 68, 7. 132, 17. 304, 5. 537, 35. 539, 22. 541, 37. 544, 18
jS

finita

Graeca

appellativa

104, 13. 108, 5 scw 111, 17 Esquiliae 33, 10. 549, 6 ie9i(o 364, 31 scTia 552, 6 esurio 246, 21 et 417, 1 s9i[ia 33, 30. 550, 6 ethologia 284, 12 etiam 266, 19 etsi 229, 3 etymologica nomina 322, 25 Euander Euandrus 24, 7. 84, 1. 120, 6. 128, 1. 540, 5 evax 240, 5
svxrj 554,^

32

svxfQsg svxsQwg 116, 10 svyivsia 548, 9. 553, 22 euhoe 241, 3 evito 294. 9 Eumenes 68, 29. 542, 5

Eunus

23,

32

svofiiUa 33, 12. 549, 10 Euplus 23, 32

550, 28. 554, 14 farcio 247, 7. 262, 5. 379, 2 farina 553, 21 farrago 65, 11 fas 27, 4. 35, 28. 309, 20. 546, 35 fasces 33, 10. 549, 9. fascis 552, 7 fasciatim 185, 32 fatigor 376, 17 fauces 33, 10. 93, 18. 549, 6 fautor favitor 86, 14 expergefio 248, 14. 262, 8. fax 42. 9. 130, 28. 141, 18 376, 11 febris 122, 27. 129, 17 expergiscor expergor 376, 11 fel 28, 6. 32, 10. 35, 2. expers 295, 32 548, 14 explico 372, 18 felix 129, 3. 130, 25 exta 33. 29. 93, 4. 550, 4 FelLx proprium nomen 130, 25 extar 38, 19 femur 30, 14. 87, 2. 130, 36 extinxti 278. 19 fer finita nomina 24, 9. 84, extra exterior extremus 408, 6 26. 120, 4 extrorsum extrorsus 188, 3 fere 199, 11 cxuviae 33, 9. 549, 5 feriae 33, 13. 549, 10 ferienteis 130, 1 f littera 9, 7. 15, 5. 423, ferio 251, 24. 261, 34. 5; 28. 124, 15. 429, 3 380, 9 faba 34, 25. 93, 13. 328, ferme 199, 11 20. 550, 28. 553, 2 fermentum 554, 14 faber 129, 10 fero 247, 27. 249, 13. 261, fabre 199, 31 16. 262, 2. 361, 14. 372, fabula 490, 22 2. 386, 23. 441, 3. 452, facesso 246, 2. 256, 5. 379, 8 facetiae 33, 12. 549, 10 ferox 129, 4; 31. 130, 25 facile faciliter 114, 16. 116, Ferox proprium nomen 130, 7. 183, 15. 187, 7. 199, 25 19. 406, 8. 556, 34 ferrum 34, 20. 93, 8. 328, facilioreis 130, 4 13. 550, 24 facilis 114, 11. 130, 13. fervere 265, 14. 452, 15 556, 28 fessus 376, 19 Facilis proprium nomen 130, festivissime 200, 3 13 ficetum 553, 36 facio 256, 20. 349, 25. 379, ficus 45, 24. 95, 22. 128, 1. 563, 20 20. 308, 5 facula 553, 21 Fidena 279, 2. 442, 8 faculter 183. 16 fides niarig 35, 15. 40, 6. faeles faelis 40, 2. 47, 16 55, 12. 69, 18. 70, 16. faenum 32, 10. 548. 14 542. 8 faex 141, 18. 552, 8 fides IvQa 40, 3. 69, 18. fagus 128, 27. 130, 5 70, 16. 542, 8 falanx falanga 108, 3 fidicen 28, 13. 38, 7. 87, 15. Falaris 130, 7 541, 24

590
fido

INDEX RERVM ET VTflROKVM

250. 24. 3o7, 28
frico

243, 8
16.

fidus 113, 11. 656,

figo
fi{,'or

5
11

frigeo

24.">,

14. 377,

244, 564, 30

247,

23.

filiabus 54, 10. 129, 13. 14H,

frigida 553, 21
frigo 245,

gaudeo 177, 3. 248, 9. 250, 21. 357, 6 gaudium 35, 10. 550, 37 gausapa 104, 9

25. 304.

24

gcnetivus singularis primae declinationis in ai 279, 4. frus 130, 29 442, 12. in as 18, 17. fnistror frustro 400, 16; 20 107, 9. 120, 10. 538, 22. frutex 124, 30 secundae declinationis in i fuco 379. 2 el ii 23, 11. 71, 2. 78, 4. fufae 239, 6 122, 6. tertiae declinatiofugitans 99, 29 nis in aris et aris 26, 15. follis 552, 28 fulgeo 244, 13. 247, 25 85, 18. 145, 27. in onis in fomis 552, 27 fulcio 247, 8; 25 et inis 39, 2. 63, 8. fons 122,29.129,19. 148,2 fulica 57, 20 onis onis ontis 64 , 20. for 379, 24 fumus 32, 1. 548, 4 131,33. in oris et oris 43, foramen 554, 14 Fundani 111, 23 24. 85.24. 119, 1. 121,6. forcipes 94, 21 funditus 219, 26 131, 28. 136. 19. quartae fore forem 379, 29 declinationis in i 22, 17. fundo 246, 5. 256, 15 fores 33, 10. 327, 35. 549, 8. fungor 296, 12. 316, 19 55, 1. 128, 17. 130, 10. in uis foris 553, 20 funicula 125, 22 143, 12. 539, 11. forfex 552, 8 funis 125, 22. 129, 25 54, 31. 130, 12. 143, 12. forfices 94, 21 fuo 380, 1 quintac declinationis \a e fori 32, 19. 327, 26. 548, 25 fur 30, 14. 42, 6. 86, 16. 55, 13. in ei et ei 55, 9. forma 553, 1 137, 6. 199, 18. 544, 17 ines 31, 18.69,6.305,5. Formiani 111, 23 furans furanter 199, 18 547, 25. nominum Graecofornax 92. 23. 552, 27 furax furaciter 199, 18 rum in es finitorum 23, 4. fornix 552, 7 furfures 32, 19. 93, 5. 327, 41, 10. 67, 21. 68, 19. forpices, 94, 21 26. 548, 24 132, 17. 541,39. is 89, fors forsan forsitan fortasse furio 379. 16; 23. 380, 11 24. os 92, 7. pluralis prifortassis 185, 13. 188. 27 furor furores 551, 2 mae declinationis in um pro- furunculus 552, 27 fortis appellalivum et pro arum 55,21. 100, 14. prium nomen 130, 20 furtim 183, 7. 199, 18 304, 26. secundae declinafortunae 33, 13. 328, 1. furtivus furtive 199, 18 tionis in um pro orum 56, 549 9 6. 100, 14. 126, 25. 127, forum'327, 5. 554, 13. fo- g litlera 10, 7. 383, 17. 423, 3. 129, 10. 307, 18. terrus 71, 27 20. 424, 20 tiae declinationis in erum fossor fossrix 44, 12 gaesa 33, 29. 550, 4 54, 24. in ium 42, 18. 43, yala 34, 30 foveae .M9, 11 6. 46, 18. 47, 9. 73, 12. fragilis 130, 22 yaXrivri 554. 32 89, 5. 122, 8. 124, 28. fragmen 131, 4 galerus galearia galericula 125, 3. 129, 3; 19. 130, fragro 319, 19 1. 136. 24; 29. 138, 9. 80, 5 frango 246,8. 262,5.379,2 galla 32, 5. 327, 20. 548, 7 141, 16. 142, 12. 144, frenum freni 32, 20. 37. 4. galliambum metrum 514, 12 27. 146, 28. 148, 2. 149, 20. 306,5.542,30.545,7. 93, 5. 98, 17. 327, 13; gallica 553, 20* 27. 548, 26. 551, 28 gallicinium 554, 15 quintae declinationis in eum frequentativa verba 255, 23. gallus gallina 328, 28 et erum 31, 16. 305. 2. 344, 28. 561, 22. 563, 4 ydXco? 546, 28 547, 23. neutrorum Graefretuin 553, 35 yaQOv 550. 31 corum in a excuntium 25, fretus fretu 129, 6 22. 53, garum 34, 30. 93. 8 9. 42, 29. f)2, 4 fretus participium 180, 9 21. 131,10. 141,29. pluyaaxriq 46, 5. 540, 13

flmus 32, 1. 327, 18. 548,4 fingo 245, 11 fiiiis 122, 28. 266, 34. 327, 12. 338, 16. 555, 27 flo 248, 15. 250, 27. 358, 5. 381. 5 firme firmiter 200, 1 fiscclla 553, 3 flagellum 554, 14 flamen 28, 13. 38, 8. 87, 15. 541. 24 flammescit 253, 3 floccus 554. 14 Floralia 143, 27 fluctuis 143, 12 fluvius 552, 27 foci 32, 19. focus 552, 6. 327, 26. 548, 24 foedus 554, 20

II. 247, 24 yavaa7iT]s 104, 16 frons frondis 36, 9. 130,29. y^ 34, 16 551, 23 yijg acoQUi; 32, 12 frons frouiis 130, 31 gelo gelasco 343, 19 fruclus 130, 10 gelu 35. 32. 65, 29. 554, 15 fruges 33, 10. 36, 10. 40, 2. genae 33, 13 W3, 18. 327, 35. 549, 7. genera nominum 17, 9. 153, 551. 23. frugis 553, 2 8. 301, 2. 327, 1. 534, 2. pronominum 157, 28. 329, frugi 35, 21. 62, 29. 93, 28.

105,

1.

154, 17.
34,
23.

308, 18.

309,9. 551,10

10. 557. .9. verborum 164, 21. 168, 19. 337, 18. 561,

frumentum

93

,8.

32

328, 19. 550, 27 fruor 316, 20

6 5

INDEX RERVM ET VERRORVM

ralium in ia exeunlium 42, 22. 52,14. 143,10. 14(), 3! genae 549, 11 Genialia 33, 30. 42, 26. 550, 4 geniculo geniculor 294, 6. 313, 21 genium 32, 10 add. 548, 14. 554, 15 genius 32, 2. 327, 18. 548, 4 genu 35, 32. 6.>, 29 ger finila nomina 24, 9. 84, 26. 120, 4 gerrae 33, 14. 549, 12 yviia 552, 28 gibber gibbus 85, 6 gingivae 33, 14. 328, 1. 549, 12 git 34, 27. 35, 28, 102, 7. 131, 7. 546, 36. 551, 17
gitti

591
15. 4.30, 13.

grex 92, 29. 144. 8 yqoq finita nominaGraeca 24,

3. 84, 17. 540, 1 grossi 96, 4 grumi 32, 21. 548, 27

hic

pronomen 15,

hibus 54, 19
liic

adverbium 270, 17

hieto 343, 13. 344, 20. 345, hilariter hilare 200, 15

hilum 102, 15 Grundilcs lares 384, 1 grundio grunnio 247, 4. 383, hio 343, 13. 344. 20

20
gubernator 272, 25 gula 103, 28

Hippocoon 64. 26. 131, 33

hir 24, 20. 35, 28. 42,

15.

gummi

63, 5. 143, 31

gustus 552, 28 yvQiq 42, 2

540, 16. 54, 36 hirmos 282, 17. 447, 28 hisco 343, 13. 344, 20 Hispane 200, 22 Hispanus Hispaniensis 106,

8. 19. 10, 9. 73, hiulcus 49, 4. 536, 1 75, 13. 82, 7. 96, 9. hodie 110, 11 102, 1. 103, 21. 105, 12. hoe 238, 24 109, 9. 265, 20. 423, 15. Homeristae 484, 16 424, 23. 430, 19. 452, 12 homo 94. 4. 102, 20. 132, 8
littera

17.

habeo habito 344, 33

131, 8
15.

glandium glandula 37, 155, 15. 535, 23

glis glir gliris 42, 3. 90, 3.

homunculus homuncio 94, 4 131, 16. 546, 22 hordeum 34, 27. 328, 20. glos 42, 10. 546, 28 glossema 131, 10 550, 28 hara 32, 6. 548, 7. 553, 3 hortativus modus 338, 10 ; 33 yXovrog 553, 7 harena 103, 21 hortatus 552, 8 glus gluten glutinuni 42, 10. haud haut 112, 8 hortor 382, 21. 662, 13 haud secus 93, 26 87, 22. 131, 19 22. hcber hebriacus hebriosus 83, hortus 82, 7 Glyconius versus 519 hospes hospita 100, 20 520, 10. 522, 23. Glyco16
,

30 liabitus 552, 28 haereo 244, 12. 262, 367, 6 halica 96, 8 halo halito 345. 3
habilis 131,

homoeoptoton282, 11. 417,12 homoeosis 277, 6. 463, 10 homoeoteleuton 282, 9. 447,

5.

homonyma

156, 10. 322, 33.

434, 9. 536, 11

humane humaniter humanitus hebes 132, 1 113, 23. 116, 11. 184, 1. Hector 43,29.86,1. 131,28 hellenismos 440, 22 406, 26. 556, 16 humilis 114, 11. 132, 15. hem 241, 18 gongrus 24, 8. 84, 23. 540, 5 hepar 132, 25 556, 28 yoyyQog 84, 23 heptametrum heroum 512, 15 Immus 21, 19. 405, 11 ydju.og 554, 2 Hymnis 89, 26 Heraclia 550, 4 yoivia 551, 40 hyperbaton 275, 6. 460, 23 herbescit 253, 3. 344, 17 Gracchus 82, 7 Herculcs 132, 17 hyperbole 275, 23. 285, 12. graciiis 114, 12. 131,6.556, heres 102, 20. 132, 10 461, 21 hypermetri versus 494, 24 28 heri here 200, GviXQA\\spropriumnomen 131,6 herma 104, 15 hyphcn 434, 36 gradatio 448, 8 hypocorismata 37, 8 Hesperus 128, 3 gradior 379, 4 liesterno 200, 20 hypozeugma 444, 20 Gradivus 475, 25. 477, 19 hypozeuxis 280. 18. 444, 21 heteroclita 35, 31 gradus conparationis 112, 13. heu 238, 24. 239, 2 hygterologia vel liysteroproteron 461, 15 324, 16. 536, 18. 555, 30 hexameter dactylicus 494, 12. Graecia 32, 5. 548, 6 bucolicus 405, 15. dactygraecissat 345, 22 licus 495, 16. 496, 18. i liUcra 8, 1. 13, 10. 422, gragulus 57, 19 epos 484, 8. 494 30. he14; 32. 424, 25. 428,17. grammatica 300, 2. 421, 11. roicus 494, 31. iambicus 453, 7. geminata in genetivo singularis 23, 11. 71, 426, 12 517, 15. longus 494, 31. grammaticus 421, 11 Priapius 495 9. Pythius 2. 78, 4. 122, 6. 141, 6. grandeseo 344, 5 495, 1. spondiacus 495, 303, 9; 16. 539, 21. in grandis 156, 26. 536, 28 21. 496, 13. 513, 18. hevocativo singularis 71 , 9. in grates 33, 13. 328, 4. 549, xametri figurae 496, 11. 45, 14. 78, 6. 79, 3. incisiones 497, 4. virtutes 11 dativo et ablativo pluralis Gratiae 33, 13. 328, 4. 549, 498, 24. vitia 498, 28. 23, 20. 43, 32 versus ex hexametro ducti 12 finita nomina 62, 28 gratiis 200, 7 506, 15. 511, 35. 514, 6. iacio 246, 6. 370, 4. 379, 3. gremius 552, 8 515, 14 56.5, 17
nium dimetrum 510, 22
gnatus 278, 4 guosco 383, 17 Gneius 42.5, 13

592
iar-ians 99.

INDEX REflVM ET VERRORVM

29
1

incanto 29, 0. 320, 4 inpersonalia verba 166, 23 incpssus 552, 9 253, 5. 337. 3,3. 341.20. iambicus trinicter 503, 23. inchoativa verba 252, 9. 343, 363, 3. 397, II. 562, 1. 561. 21 527 , 35. in orationibus 14: 36 468. 10. colobus 507. 18. inchoo lucoho 365, 16 in{ier8onativus modus 340,37 511, 29. comicus 507, 5. incipio 246, 8. 262, 4 iupoiens 133, 25. 233, 7 scazon 507, 14. tragicus incuiumis 133, 9 in primo 405, 36 507,11. verus 507. 6; 18. incumbo 244. 28 inpubes 70, 21. 141, 3 iambinus septenarius 504, inciinabula 560, 7 inquam 379, 28 13. 515, 3. octouarius indecor 85. 27 inridenter 202, 15 insania 35, 13 504, 13. 515, 9. ex iam- indecorabiliter 20.3, 10 bico deseclum comma 518, indicativus modus 338, 24. iusanio 247, 2
lainbc 477,

562, 21 518, indiciae 549, 15 14* indicina 553, 22 iambus 476, 18. 485, 11 indigne indit,'no 193, 12 lambus Martis filius 477, 4 indoles 553. 22 ianitrices 549, 15 indulgeo 244, 13 induperator 278. 1 las 440, 7 industrie 202, 23ibidem 201. 23

14 iarobionicum

metrum

insequens 134, 3 inseror 376, 21 insidiae 33, 15. 96, 7. 1. 549, 14

insiguificaiivus

328,

modus 340,
I.

38 insomnium 44, instar 35, 28

Institor 44,
1.

101, 17

ibis 133, 11 icon 277. 8. 463. 13

industriosissime 202, 20 indutiae 33, 14. 328,

16

ictus 552,

549, 13
ineo 173. 11. 345, 2 ineptiae 33, 15. 549, 14 iners inerter 185. 9
inerxia 35,

integre integriter 202, 19 inter 232, 19. 234, 16. 236,

Idaei Dactyli 478, 16 idem 110, 23

21
interea loci 201, 3
interest

idiomata

254, 310, 30

9.

291,

1.

3 11, 24
13. 238, 19.
1

16

interiectio 190,

idoneus 187, 12. 556, 20 inferi 32, 21. 327, 28. 548, Idus 33, 15. 328, 1. 549, 27 14. inferiae 33, 15 328, 1. iecur .30.15. 48,20. 86,17. 549, 14 8. 546. 8 infchor 156, 36. 408, 5. ^ 544.^ tsQcoavvrj 554, 26 536. 34 ies et ia finita nomina 118, inferni 548, 28 infimates 33, 1. 548, 33 15 ignaviter infimus 156, 36. 408, 5. ignave 203, 7. 536", 34 556, 16 infinitivus modus 340, 33. ignescit 344, 17 ignis 47, 20. 122, 28 441, 13. .562, 35 il finita nomina 29, 13. 542, infitias 93, 27 22 infundibulum 554, 17 ingenium 32, 10. 327, 24 ilia 93, 5. ilium 554. 17 ilicct 200, 27. 202, 1 ingressus 552, 9 jlico 201, 17 inguen 553. 37 niy^ -^)52, 21 inimiciter 202, 13 ille 193. 7. 432, 1. 558, 5 mimicitiae 33, 15. 96, 7. Uvg 552, 12 328. 1. 549, 14 im pro eum 133. 1 inito 345, 2 iraber 135, 3 iuiuriose 202, 9 imitus 407, 18 ialecebrae 33, 15. 328, 1. immane 201, 25 549, 16 imperabiliter 202, 11 inlecebrosius 202, 34 imperativus 259, 9. 338, 26. inludere 320, 6 358. 29. 562, 29 in mundo 201, 10 impevium 554. 16 innocens 133, 23 irapete 279, 17. 442, 30 Ino 63, 18 in praepositio 233, 4. 234, inopinans 202, 18 11. 336, 1. 409, 2. 411, inpar 137, 10 13. 415, 8 inpariter 202, 26 in finita nomina Graeca 29, inpendeo 320. 4 26. 542, 23 inpendio 203, H iuaurale 202, 10 inperfectum. in ibam 178,26. inberbus inberbis 95, 18 350, 34

419.
interior

408, 5

113, 10. 556, 4

115, 32.

interpres interpretator interpretatrix 50, 2

intestina

33, 30. 328, 8. 550, 6 intibus 100, 26. 327, 2 iutimus 113, 10. 115, 32.
intro

408, 5. 111, introrsum intus 111,

556, 4 16. 266, 30 introrsus 188, 3 16. 201, 5. 266,

30
invito

adverbium 202, 30
ianus in derivati"v<>
93,

inus

et

nominum

28

Inuus 476, 1 lo 64, 25. 127, 19 iocinus 48, 20. 546, 8 iocum 551, 28 iocus 37, 3. 327, 2 ionicus maior 505, 28. 510,

30
ionicus minor 506, 1. 510,

27
(6s 548, 18 iotacismus 453, 4
lovis 309,

24

tnicoTioafiLa 549, 10

ipse 158, 17,

22. 432,
ir

161, 32. 330, 558, 3 finita nomina 24, 19. 540,

1.

14
89, 26. 132, 27 ironia 276, 9. 462, 7
Iris

INDEX RERVM ET VERBORVM

is

593

finita noiiiina 29, 20. 41, xaldfiT] 552, 5 120, 8. 24. 43, 6. 47, 3; 14. 88, Kalendae 33, 15. 328, 2. 549. 16 29. 89, 17. 101, 4. 131. 30. 133, 15. 542, 26. 555, xaAta 552, 14 25. Graeca43, 19.89,12; >idnnaQis 103, 13 24. 132, 29. 148, 37. KaQTtLGTEia 33, 24. 549, 33 KUQTcos 40, 2. 553, 2 305, 13. 542. 35

finlta nomina 38, 12 labasco 343, 7 labdacismus 453, 4 labes 32,6. 327.21. 548,8.
1

553, 4
labia 103, 4

pronomen 110,23, 133,3. itdQTalXos 553, 3 ^ofQcpog 552. 31 162, 9 KaaaiTfQog 554, 3 Isis 89, 26. 132, 31 KaTav.Qrj(ivii;6(i{Vog 262,24. taoq 42, 7. 546, 23 402, 22 iste 161, 29. 557. 34 TiardQaL 549, 5 isto vilius 200, 24 KaTdcTQWCi.g 554, 27 Italia 265, 12. 452, 4 iter itiner 28, 24. 48, 20. xarotxtdtot '9'fo/ 548, 29 49, 11. 83, 3. 134, 12. KsyxQog 550, 29 KsXsvag 552, 10 541, 29. 546, 15 iterativa vcrba 255, 24. 344,19 nslXdQLOv 552, 31 ithypiialiicuni metrum 519,28 xfvTTjfia 552, 31 iubar 34. 16. 133, 18. 145, %ivTQOv 552, 33 ASQaia 551, 41 28. 550, 21
is

labiones 103, 8 labiscor 344, 21 labor 343, 7. 344, 21 labrum 553, 38. labra 102, 3. 103, 4 lac 25, 24. 34, 30. 102, 4. 303, 6. 550, 31 lacer 135, 20 lacero lacesso 256, 4. 379, 7

Laches 68, 2 Xax(i6g 553, 7 Lacones 486, 20

lacrimo lacrimor" 381, 28 lact lacte 25, 24. 102, 4. 303, 6 lactes 328, 2. 549, 16 lactuca lactucosus 326, 17 Xaycov 554, 18 Xafindg 42, 9 lana 35, 5 langor 552, 11 lanio lanius 75, 20 lanna 553, 5 lanterna 553, 4 lauugo 553, 5 lanx 141, 19

iuga 33, 30. 328, 7. 550, 5. KSQdfiiov 553, 17 Krjyitg 32, 6. 548, 7 iugum 553, 36 iugera 34, 1. 134, 5. 307, TirjQv^Lg 554, 24 KjJTTj 33, 27. 550, 1 19. 5.50, 7 ium finita nomina 23, 15. ntvdQu 552, 5 43, 32. 70, 26. 141, 6. mvvdaQig 34, 26 KixXa 552, 21 539, 31 KlavLoy 553, 28 luncus 552, 9 luppiter 154, 18. 309, 16. KXiTCTaQtov 552, 27 nUnTi^g 42, 6 535, 10 iuris consultus, iure consul- Klifia^ 33, 23 xvtoa 552, 14 tus 82, 5 iuro iuratus 262, 15. 402, 5 xoAotd^ 57, 19 ius finita nomina 23, II. 45, Kovidsg 32. 21. 548, 28 14. 71, 7. 78, 4. 122. 6. xo^JTTfi) 245, 3 159, 19. 539, 31. 561, 6 MQvq)i] 552, 21 ius SUaiov 32, 10. 35, 13. KoafhTjfJiu 552, 30 93, 20. 121, 3. 135, 7. K^GfirjGig 552, 16 Tioafiog 22, 14 551, 2 ius ^fofio? 32, 10. 548, 14. xdffovqpog 57, 16 Mxliag 104, 15. 552, 38 553, 36 KQavLOv 553, 19 iuscellum 32, 1 KQsag 553, 17 ius iurandum 553, 37 KQTiiivcg 553, 9 iussus 552, 10 iusta 33, 30. 328, 8. 550, 6 KQrjTaQiv 553, 19 KQOK^vg 554, 14 iustitia 35, 14 iustitium 32, 10. 327, 24. %Q6fivov 59, 1. 5-53, 19 KQOg finita nomina 24, 4. 548, 14 iuvenalis appeUativum elpro84, 18 KQoracpoi 550, 16 prium nomen 133, 5 KQvazalXog 553, 9 iuvenculus 94, 2 Ktiviov 552, 30 iuvenesco 252, 24. 344, 6 iuvenis 89.0. 94, 2. 113.9. xtJZt^ 552, 3 123, 1. 156, 31. 536,31. KvXt6iievog 202, 23. 402, 20 kvXlco 260, 6 542, 33. 556, 3 ix finila nomina 29, 23. 44, xujiia 56, 10 4. 50, 1. 91, 22. 542,38 K-vnitQOv 32, 14 li,6g 548, 19 Kcofirj 552, 22

XanaQa
lapis 54,
lar lares

38.

26

lapsor 344, 21
13.

28,12. 32,21. 136, 327, iS. 478, 25. 548,

29
Lar Lartis 136, 13 lardum 102, 12 large largiter 79,10. 101,1.
113, 23. 184, 5. 204, 22.

406, 36.
largitas

5.^6,

16
largitudo

largitio

101, 2 XdQog 57, 20

lasciviter 204,

10

lassus lassatus 376. 20 latebra 553, 5. latebrae 33, 16. 549, 18

later 135,

liltera 8, 17.

10, 12.

423,

10. 424,

27

xaxxK^off 552, 36

17. 552, 11. laterem 328, 24 latera lardi 102, 12 iaterale laterarium 118, 34. 135. 13 Latiaris 309, 24 Lalinitas 439, 14 XaT6(tia 549, 18 lavo 24.3, 12. 381, 12 iaurus 22, 5. 135, 25. 308, liltera 0, 9. 205, 13. 424, 5. 539, 9 30. 441, 6. 452, 5; 30. laute 197, 28. 203, 23 iautia 34, 1. 550, 8 453, 8

38*

594
lautumia 540, 17

INDEX REHVM ET VEIUlOfiVM

328,2. 549, macies 35, 15 macor 35, 15* litterarum defiiiitio 7,5.421, macrologia 271,
litterae 33,

16.

103, 24. 54r,, leaeim 103, 24. 328, 28 IfiiuvTi 514, 15

lea 30, 15.

17

12. 449.

28

14
lilterator

inadclio 248,

13. 262, 7

mador 552, 12 421, 11 Maeniilus 327, 2 421, 11 liluus 28, 15. 38, 5. 87, 17 niaci..r35, 15.551,3.552, 12 macsiiiia 35, 14 lendes 32, 21. 327, 27. Xo^og wTiov 553, 5 548, 28 iocalia adverbia 203, 12; 15. magalia 34, 2. 328, 8. 550, leno lena 39, 15. 515, 5 a nominibus urbiun' 188,9. 10 X^vog 554, 31 (layfiQfiov 553, 19 232, 3 ; 28. 40 1, 33 lens 34, 26. 550, 28. len- locclli 79. 20 magis magc 278, 23. 441,33 tim 126, magisler Indi 107, 22 Xoxita 554, 2 lente 203, 35 locuii 32, 22. 79, 20. 327, 28 magislras 548 32. magistralentirula 550, 28 locus 37, 22. 76, 14. 327, 2. tcs 32, 26 magislralus 32, 26. 552, 13 lcnto lontosco 343, 20 548, 29. 551, 27 inagnus 113, 19. 116, 27 Uo 39, 15. 65, 2. 93, 30. Xoyog 553, 8 Maia 107, 11. 120, 10 328, 28. 545, 6 loliigo 543, 14 leouinus 93, 30 niaior 137, 27 longc 203, 17. 204, 10 maiorcs 32, 23. 327, 29. Leonlion 104, 1 longinquitas 100, 4 lepido 204, 18 longiter 204, 14 548, 30 malc 116, 18. 197, 28. 203, lepus 135, 10 longitiido 100, 4 24. 206, 1 leriae (?) 549, 20 Jongum 204, 5 Xocpog 552, 37 malitia 32, 6. 548, 8 lerigio 452, 32 malitiosc 206. 9 leriquiae 452, 31 lora lora 100, 5 fLuXXog 552, 38 XovtiJq 553, 28 XrJQog 76, 20 malo 247, 6. 386. 14 lotum 32, 11.35,13.548, 15 LucHnicum 94, 12 ievir 24, 20. 540, 15 lucar 26, 12; 16. 38, 20. malva malvaceus 37, 16. 155, lex 141, 18 10. 551, 37 85, 19. 145, 28 Xi^ctvwTog 554, 6 luceo 244, 18. 247, 24. malus adiectivum 113, 19. liber i.Xiov 552, 29 564, 31 116, 27. 1.57, 3. 324, 29 Liberalia 34,1. 42,26. 143, iuci 203, 27 malus subxtantivum 327, 14 mandativus modus 339, 10 24. 550, 7 luctor 291, 7 mandela 553, 23 libere 203, 30 iucunar 38, 20 iiberi 32, 21. 327, 27. 548, lucus 276, 15 mando mandare 256 14 mando mandere 246. 15- 256, 28 ludi 32, 22. 327, 28 liberlabus 54, 10. 304, 24 luditlcor 562, 13 14. 372, 24. 565, 23 libet 253, 16. 398, 11 (iccvSqcci 549, 2 ludo 262, 3. 346, 21 libra 553, 6 lugeo 244, 17. 247. 24. manduco 364, 28. 372, 24 liceo 318, 29. 398, 25 mane 116, 24. 405, 36 564, 31 licel inpersonale 167, 4. 253, Iumina34, 1.328, 10.5-50,8 niaiieo 314, 25 Lupercalia 550, 10 manes 32, 24. 327, 28. 8; 16. 393, 19 licet coniunclio 227.27. 393, lupinus 93, 31 548, 30 luscinius luscinia 552, 10 mani 203, 29 28 licitalio 55^3, 5 manifcsic 192, 22 lustrum 553, 38. 554, 18 licium 553, 38 lutinae- 33, 16. 549, 17 Manto 64, 16. 137, 30. 303, lien 28, 13. 38, 7. 87, 15. lux 32, 6. 327, 20. 548, 7 27. 543, 21 541, 23 luxuries 31, 18; 21. 118,16. raanuale manuarium 118,34 iignum 72, 6 mannbiac 33, 16. 97, 15. 305, 4. 547, 24 ligula 104, 5 luxurio luxurior 378, 1 328, 2. 549, 18 Lilybaeo 203, 32 mapalia 34, 2. 550, 11 luxus 552, 11 lima 553, 21 Lyaea Diana 480, 29 liccTtniov 553, 23 limus 32, 2. 327, 19 lydiaslae 487, 4 mare 34. 16. 61, 1. 93,20. lingo 245, 10 XvYOS 548, 17 121, 3. 135. 9. 137, 12. linguia 104, 5 Xv&QOg 32, 1 309, 22. 550, 22 Xvxdipcog 26, 12 lino 246, 7. 370, 6 margarila margaritum 57,27. liqueo 253, 8 Xvnri 552, 12 1U8, 4 liquidae litterae 8, 6. 423, 2 XvQtt 40, 3. 542, 10 (.laQyaQtTTjg 108, 5 liquido 193, 11 Xvcmodicx 550, 13 margo 65, 6 lira 76, 19 Mars 136, 29 XCi&oi oQCov 32, 21. 543, 27 m lUlera 9,14. 425,6. 452, Marsi 110, 7 liticen 28, 15. 38, 5. 87, 17. Maruciui 193, 16 27. 453, 9 mas 27, 3. 66, 29 541 , 24 Maccus 490, 20
lemorcs 32, 548, 30
23.

XqfiK 553, 22

327, 31.

litteralura

INDEX RERVM ET VERBORVM

(laaawfiai 364, 29. 565, 24 (tdanyi's 34, 9. 550, 16. (iceGzi^ 554, 15 (laarog 554, mater familias 107, 9 materies 31, 18. 305, 4. 547, 24 maturc 204, 25 maturissinie 205, 12 maturo 205. 17 maturrime 114, 15. 205,17. 556. 31 Mavors 278, 8 Mauricatim 206, 7 meatim 186, 1 medeor 313, 20. 319, 3. 380, 28

595

merx 42, 11. 553, (isaiTSia 554, 9

22

mollis 136, 27 mollities 118, 16

mesozeugma 444, 14
messis 43, 15, 553, 6 (isTaysv^GTEQOi 548, 31 metalepsis 273, 5. 458, 7
mctallica

molo 244, 25 molossicum melriiui 513, molossus 479, 4

monile 554, 1 (lOvocp&aX^iog 40, 14

1-5

media

distiiu-tio

437,

34, 19. 328, 12. 550, 23 metaphora 272, 8. 457, 4 metaplosmus 265, 7, 277,24. 440, 27 melathesis 279, 19, 442, 31 metior 378, 8 meto 244, 26. 251, 34. 367, 26, 379, 16 metonymia 273, 10, 458, 13 (IfTOJTtOV 130, 31 17. meior 378, 8
metrici modi 501, 29 (itTQOv 553, 23

monoptota 35, 18. 93, 20. 309, 14. 535, 25. 551, 8 monosyllaba nomiiia 42, 4.
47, 22. 141, 17. 546, 17

mous 122, 28. 137, 23 mora sive mcdia distinctio

438, 13

mordeo 244, 20 mordicus 205, 8 mores 32, 23. 548, 30

327,

28.

438, 13

mormur

32, 12. 548, 15

medicamentum 554, 19
mediocris 156, 26. 536, 28 meditate 205, 5 meditativa verba 346, 1 501, 21 meditor 377, 18 (ifysd-og 553, 22

meio245, 11.262, 1.369,11 mel 28, 6. 34, 28. 35, 3. 93, 10. 550, 30 Melampus 23, 32

(isXdv&LOv 34, 27. 546, 30. 551, 17 meleto 377, 18 mimus 490, 4. 491, 14 (ibIl 34, 28 minae 33, 16. 549, 18 (bsXtvscog (?) neyxQOS 550, 29 minax 127, 15

moror moro 400, 18; 22 mctrum 289,4. 474,1, 500, mox 204. 32 19. 513, 1. in orationibus mu 240, 3; 8 mucronatim 182, 7 468, 5 rnugil 107, 6, 136, 22 metus 35, 13. 550, 37 meus 111, 9, 136, 15. 159, mula mulabus 304, 24 mulceo 244, 12. 564, 28 17. 331, 13 mi mihi 111, 9 mulgeo 244, 10. 564, ^l'*^ muliebriter 206, 17 mica 553, 24 micatio 553, 7 mulsum 34, 29. 328, 22, mico 243, 10 550, 31 milium 34, 26. 328, 20. multo 206, 4 raunde 204, 29 550, 29

mundus

22, 14

munero muneror 382, 2

membratim 185, 36. 407, 8 mingo 369, 11 memini 258, 13. 3-58, 21. minime 206, 19 minium 34, 26 387, 16

Memno memor
23.
2.

64, 20. 131, 35 43, 28. 85, 27. 114, 119, 1. 136, 19. 383,
6.

556, 41

memoria 32,
548, 8

327,

21.

memoriae defiiiilio 419, 22 memoriose 114, 24. 556, 41

mcmoriter 114, 23.
18."^,

2.

205, 22. 556, 40 mendax 127. 14 mendicabulum 554, 18

meudum menda

72, 23

mensa 58, 17 mensura 553, 23 menta 553, 23 Menlor 131, 28 (ir]vvTQOv 553, 22
mercatus 552, 14 merces 42, 11

mergo 245, 19. 262, 4 meigus 552, 12

meritum 554, 18 merula merulus 57, 16 (u.
add.)

munificus munifex 81, 3 muria 34, 30. 550, 31 murtetum 554, 1 niurus 440, 13 mus 103, 29, 137, 4, 546, minore emptum 109, 10 minores 548, 31 23 muscus 32, 2, 327, 19. misere 206, 5 inisereor 255, 10, 313, 6 548, 5 mustum 328, 23 miseresco 252, 15. 343, 6 mutae iittcrae 8, 14. 423, 8 miserct 253, 17. 398, 14 mutmut 240, 28 misericordia 35, 16 (iiTog 553, 38 mutuo mutue 205, 15 mius 159, 17, 331, 13. 561,4 (ivxog 33, 23 mixta vcrborum specics 346, mycterismos 284, 1 (ivrjazQa 34, 7 myotacismus 453, 4 (ivo^og 546, 22 (lox^og 553, 10 (ivQacav 554, 1 modcror 319, 2 modi vc.borum 168, 2. 262, myrtus 22, 5 2.1. .338, 5, 388, 11. 562, avg 546, 23 21 Mysis 137,21 modice 206, 11 (iv^a 565, 11 modius 56, 6. 100, 15. 307, u liilera 425, 10 18 vtt(ia 553, 27 modulatio 439, 10 vaog 552, 36 modus 552, 29 moenia 34,2, 93,5. 154, 1, nar 42, 12. 546, 30. 553, 7 narcissus 453, 36 328, 7, 550, 10 molare 135, 15 nares 33, 17. 328, 2. 549, moles 553, 22 19

590
iiaris

INhKX UKIIVM KT VKHHOHVM

uihili .35, 21.

107, 4 natHlcs 32, 24. 327, 29

nalalis

appelladvum priiim nomen 138,

et
1

pro-

62. 28. 03,27. 102, 14. 154, 17. 30K, 18. 309, 10. 551, 14

perileptica 322,

24
intel-

positione

singularia

lectu pluralia 154, 3. 534,

nihilo setius 209, 11

17

naiis r)53, 7

nihiluni 62,

36

naiu 300, 14 nauci 207, tt

138. 4 navis47, 19. 54,23. 122,20. 126, 7. 306, 21. 545, 6

nimie nimio nimis 207, 9. 208, 5

nis
llnita

nimium
101,
8.

positione plurulia intellectu singularia 164, 4. 534, 18

navalis

nomina

555, 25 ni3i228. 30, 395,5. 416, 7 naviternave 113,23, 116,10. niior 248, 1. 340, 1. 374,23 nix 91, 25 207, !. 406,35. 656, 16 nauta 53, 20 iiu 5C4, 15 m: adfii-malivum et negativum nobilis 138, 2; 13 189, 1. 228, 8. 394, 12. Nobilior propnuw /iOff<enl38, 404, 16 15 ne coniunctio relatim 433, 20 vonxeXri? 541, 35 n^bulo 39, 14 nocle 207, 25. 208. 4 necessario 208, 19 noctu diuque 207, 17 necessarius 187, 12. 556, 20 noemala 131, 10 necessitas necessitudo 99, 22 nolo386, 14 necessum 208, 23 voit,ri 554, 21 vr^xoii^ai, 564, 15 nomen 152, 16. 320, 11. neco 243, 10. 366, 3 533,6. a participio discernecopiuans 202. 18 nilur 48, 5. 99, 28. 113, necto 244, 29. 262, 1. 369, 19. 179, 29. 180, 20. 184, 16 14. 186, 3. 311,26. 545, ncfas27,4. 35,28 309,20 35. 556, 12. nomina adnegando schema 286, 5 iecticia .533, 30. 536, 16 neglego 369, 15 appellativa 153, 1. 322,6. negotium 554, 19 533, 21 j/fxuffta 34, 4. 550, 12 conparativa 324, 14 nemo 96, 15. 138, 7. 159, conposita 153, 21. 301, 23. 26; 32. 333,27. .501, 11 309, 25. 534, 1 nemus 554, 1 deminutiva 94, 2. 155. 10. nenia 485, 6. neniae 33, 17. 325, 25. 535. 19.551,32 significatione deminutiva in328, 3. 549, 19 neo 244, 10. 564, 26 tellectu conparativa 325, 8 vioXala 70, 4 derivativa 154, 27. 323, 19. nepet 102, 7 535, 16 vftpog 40, 3 epUheta 155, 31. 323, 6. vifpQoq 38, 3. 541, 2-1 536, 2 etymologica 322, 25 nepos 90, 24. 156, 10. 322, facientia 1 18, 28 34. 536, 11 ncptis 90, 24 facticia 59, 1 Neplunalia'3l, 3. 42, 25. ficta a sono 155, 27 fixa 328, 25 328,8. 550, 11 generalia 155, 24. 535, 31 nequa 53, 24 (v. add.') nequam 35, 21. 93, 27. 147, homonyma 156, 10. 322,33. 21. 148, 18. 154, 17. 308, 536, 11 xrTjTixa 535, 19 18. 309, 9. 551, 10 nequaquam 208, 17 mobilia 328, 26 notha 328, 31 Nero Neronianus 93, 30 paragoga 323, 19 Nestor 86. 2. 131, 28 paronyma 324,8 vri&(o 564, 26 participialia 291, 14, a parneuter 158, 27. 558, 40 ticipiis figurata49,3. 545, neutiquam 208, 14 37 neutra significatio verborum patientia 118, 29 165, 12. 337, 3. 561, 37. patronymica 155, 1. 323,24 562. 10 TceTtonjfisva 155, 27. 322, nidor 552, 14 18. 535, 34 nidus 552, 14 periectica 322, 26 nihil 102, 14

possessiva 118, 29. 155, 2. 323, 30 principalia 118, 27. 154,26. 323. 18. 535, 16 propria 152, 20. 320, 30. 533, 11 prototypa 323, 18. 535, 16 Qrjfiari^d 155, 22. 324, 10.
535, 29 sono masculiua intellectu feminina 328, 32 specialia 155, 25. 535, 33
superlativu 324, 15

synonyma

vel

polyonyma
1.

156, 12. 323,

rmv

536, 13 TtQog rt 156, 6. 322, 29.

^

536, 8
T(ov ngog zC nwq liovxa 156,'8. 322, 30. 536,9 verbalia 155, 22. 324, 10. 535, 29. 545, 37. 547, 5

nomenclator 106. 20 nominativus 154, 9. 302,

1.

pluralis tertiae declinalionis in a et ia 60, 9. 73, 15 vofiog 76, 8 Nonae 33, 17. 549, 19 norma 553, 7 nosco 383, 17 nostras 561, 4. nostrates 32, 24. 548, 31 nostratim 221, 6 voi&Qia 552, 11 vatog 554. 5 novacla 553, 24 novi 258, 2. 383, 20. 387,

27; 29
novissime 207, 30 novissimus 156, 34. 324, 38. 536, 36 noviter nove 116, 6 nox92, 20. 127, 1. 141, 19 ns finita nomina 122. 8. 125,

10 126,

9.

138, 9

nubecula 67, 11 nubes 40, 3. 67, 10 nubo 246. nudius tertius 81,28. 207,20 nudius quartus 207, 24 nugae 33, 17. 328, 3. 549,

19

nugas27,

5. 35, 21. 147,21. 148, 13. 308, 18. 309, 9.

541, 13.

551, 10

nullus 111.7. 159,10.

207,7

num 227, 19. 393, Numa 476, 15

17

INDEX RERVM ET VEFIBORVM

numeri nominum 18, 1. 153, 26. 301. 18. 534, 14.

)97

ordinatim 185, 29 ordior 377, 6: pronominum 157, 31. 329, ol liaitum nomen 30, 1. ordo 552, 15 14. verborum 334, 24 orgia .34, 3. 550, 11 543, 24 nummus 56, 6. 76, 8. 94, G. olea 99, 8. oleabus 54, 18 orichalcum 34, 20. 328, 13 oleo 296, 11. 319, 11. 383, OQV.og 553, 37 100, 15. 307, 18 numquam 189, 3 15 OQiia&og 553, 12 nundinae 33, 17. 328, 3. oleum 34,29. 93,8. 154,1. OQjisvov 56, 12 OQ^og 554, 1 549, 19 328, 22. 550, 30 nuntius 552, 14 oXiod^og 548, 8. 553, 4 ornatus 652, 16; 30 nuptiae 33. 16. 93, 5. 328, oliva 99, 8 OQco 565, 17 2. 549, 18 olivetuni 554, 2 Orontes 20, 10. 68, 2. 132, nutrio 454, 28 22 olxTy 554, 25 nutrix nutritiix 44, 7 Olixes 321, 30 OQO&iaia 550, 15 nux 54, 25. 141, 18 olli 193, 7. 265, 8 OQog 36, 1 vvKtSQivol dcJ(iovss 32, 23. olo 383, 15 OQOcpog 553, 33 Olympia 99, 15 ortus 552, 15 548, 30 oryza OQV^a 34, 24. 550, 29 ojiTiQOs 40, 15. 541, 35 miera 9, 5. 16, 5. 35, 24. ofiiXia 552, 18 os finita nomina 30. 6. 90, 24. 91, 31. 543, 37 193, 6. 348. 38. 356, 38. omnis 137, 21. 139, 13; 22. 383, 2. 425, 13. 433, 2. og finita nomina Graeca 24, 149, 17 o^oidtsi 365, 21 23. 84, 2. 128, 1 435, 22 finita nomina 29, 25. 38, on finita nomina Graeca 30, os oris 42, 15. 139, 7 22. 44,29. 63, 8. 118,9. 2. 65, 1. 92, 6. 118, 3; os ossis 36. 1. 42, 15. 55, 4. 138, 18. 546, 37 543, 4. 545, 3. Graeca 21. 131, 33. 543, 26. neutra 104, 1 oscen 105, 4. 139, 11 63, 17. 64, 14; 20. 117, osculor 562, 13 24. 127, 17. 137,30. 303, onilger 46, 10. 82, 18 27'. 309, 2. 543, 18. ad- ovccyQog 46, 10. 82. 18 ospicor 383, 9 verbia 406, 19 onomatopoeia 274,24. 460, ossu 36, 1. 139, 4 interiectio 240, 11 ossum 55, 7. 138, 18. 546, ov9og 548, 4 o^sUayiog 36, 1 37 onus 554, 2 obiectus 552, 15 opcrio 247, 6 ostendor 376, 2 obiter 209, 12 opes 33, 17. 36, 15. 154, ostento 376, 3 obiurgo 320, 2 19. 309, 19. 535, 10. ostentui 180, 20. 407, 28 obripio obrepo 369, 7 oatsov 36, 1. 42, 16 549, 20 ^ obsepio obsipio 383, 10 ostium 554, 20. ostia 98, 14 axpsXsia 554, 13 observans 99, 28 6q)Qvg 554, 29 Ostia proprium nomen 35, 8. observanties 118, 20 hnOLog 333, 22 98. 14 obses 29, 4. 40, 15. 70, 12. onaQtt 554, 25 ostiatim 209, 4 oatQav.ov 35, 32. 66. 5 132, 2. 541, 35 opperior 249, 15, 380, 28 obter 230, 18. 231, 22 oslrea ostreum 57, 24 oppido 209, 26 obviam 209, 5 osus finita nomina 326, 16 Ops 478, 21 occasus nomen 45, 11 ovdsv 1JTT0V 209, 11 oxpov 106, 11 ocpasus participium 262, 18 optativus modus 340, 3. 562, ovScovaQLOv 552, 34 occino 373, 23 ovis 553, 24 32 occulto 209, 1 optimates 32, 26. 141, 28. ovo 379, 23 ^ ocellus ocellulus 326. 8 ovXa Toiv oSovrwv 549, 12 327, 29. 548, 33 loxQia 243, 20 ovQav^ayiog opulenter 203, 24 554, 3 ocimum ocimus 72, 17 ovQavicovsg 32, 17 opus est 316, 27 ocior ocissimus 324, 36 or finita nomina 30, 4. 43, ovQavog 34, 15 octonarius 76, 4 24. 44, 3. 50, 1. 85, 23. ovaia 33, 13 octussis 76, 4 119, 1. 121. 6. 136, 19. ox finita noraina 30, 9. 92, oculissime 190, 3 17. 544, 1 Graeca 43, 28. 543, 28. oculus 326. 8 o'E,og 34, 30 86. 1. 131, 28. 543, 33 odi 257, 11. 387, 10 oratio 152, 10. 300, 16. oxum 139, 15 odiose 209, 23 533, 1. 553, 8. partes o^vaxoivog 552, 9 oSiiri 552, 15 orationis 152, 13. 300, odor 552, 15 25. 533. 3 p litiera 10, 14. 425, 14 odorus 49, 7 oratorie 183, 3 pabulum 554, 20 Odyseus 321, 30 orbis 122, 28. 139, 17 naxvTi 554, 15 offendo 319, 22 OQxaroi 548, 20 pactum 554, 23 officiose 210, 1 ordeum 34, 27. 328, 20. paean 145, 5 oivd[ish 34, 30. 550, 31 paelex 124, 30 650, 28
oroff

ohog

34, 29

333, 22

598

l.NULX HLI5VM
Parentalia

ET VKniMJllVM
pccunia 107, 33 pedes mctriii 465, 10. 474, 29. in prosa oralioue clausulis apii 468, 23
121, 27 pedetempiim 214, 8

paelkadis 552, 17 paenilins 253, 11. 303. 20 Ijiu-onkum nietnmi 50(5, 8 nakaiw 291, 7 palaria 31, 4. 550, 11 palulum 551, 2
palea 55^*, 25 Fales 58. 21
Palilia Parilia

58.21. 12G,

palinibaccliius 479,

20

palleo 243,

20

18 pallium 70, 27 pallor 551, 1 palnies 552, 31 palmeseo 344, 5 palpebra 553, 20. palpebrae palpetrac 105, 14 palpo palpor 293, 32. 313, 17 palumbts "jalumbi 106, 24, 110, 14' palus 553, 24 paluster 82, 31. 124, 27 pampinus 105, 19. 327, 12

palliala fahula 489,

Pan 303, 28

panaria 109, 29* navad^T^vaia 33. 3. 548, 35 navdiKxrig 190, 24. 194, 20 pundo 240, 15. 25, 13 pandor 247, 30. 377, 22 261 , 34 pango 247, 32. 372, II passeratim 182, 22

34, 4. 42, 26. 328. 9. 550, 12 parealarium 34, 4 parenles 138, 10 pareniiiesis 278, 8. 460, 33 naQfQXopLUL 173, 10 parhoemia 276, 21. 462, 29 parhomoeon 282, 7. 446, oO pariliter 214, 17 pario 383, 4 Puris 89, 26 pariler 214, 17 parobsidcs 106, 10 naQOL(ji,ia 554, 24 paronomasia 282, I, 446, 13 paronyma 324, 8 parricida 273. 4. 458, 5 parricidium 554, 22 pars 141, 24 partes oralionis 152,13. 300, 25. 533. 3 participialia 291, 14 participialis niodus 342. 3. participinm 178, .36. 262, 19. 363, 20. 398, 29. 401, 10. discernitur a nomine 48, 5. 99. 28. 113, 19. 179, 29. 180, 20. 184, 14. 186,3. 311, 26. 545,35. 556, 12 pasco 246, 14. 247, 26.

pedestris

pedibus adverbiuliler 215, 24 pedo 245, 4 pcius 157, 1. 530, 35 nrjyavov 553, 26 pelagus 21, 15. 32, 12. 74, 26. 146, 13. 538, 33. 548. 15

ntXuQyog 57, 20
peiliceo 24^,
pcllis 43.

18

15 (V. add.) pello 245, 3. 260, 27

nrjXu)ii.aTa

33, 16. 549, 17

pelvis 39, 18. 43, 15 add. 47, 16. 123, 1. 306, 21.

544, 15 penaria 109, 29 pcnates 33, 2. 327, 30

pcndeo 244, 19. 247, 20. 373, 9 pendo 215, 2. 247, 29. 373 9 penes 232, 19. 234, 16 penis 553, 29 penissime 189, 28

penillssimo 190, 1 penitus 211, 4. 408, 7 ndvia 550, 10 passiva verba 165, 1. 166, 1. nsvTaezTjQig 554, 18 paniceum 34, 26. 328, 21. 168, 25. 254, 2. 336,31. pentameter 502, 29. 507, 1 550, 29 peuu penus 74, 28. 140, 11. 562, 4 panicuia 105, 8 paslillus pastillum 37, 15. 90, 552, 31 panis 37, 15. 89, 6. 90, 5. pepigi 257, 8. 358, 27 11. 94, 4 93, 8. 94,4. 123,1. 141, Patavium 141, 6 per 211, 18. 232, 13. 233, 20. 300, 21. 542, 33 patefio 248, 12 14. 234, 7 jiavwxts 554, 23 percontativus modus 338, 9 pater 140, 17 pantomimus 492, l pater familias 18, 19. 107,9. perdite 213, 16 panus 105, 8 perdilim 215, 1 120, 11. 538, 26 papae 238, 25. 239, 3 nsQSo^iaL 245, 4 patibulum 554, 2

papaver 83, 26 papula 553, 25

par iaog 26, 15. 42, 7. 137, 10. 546, 23 par neulrum 42. 10. 548, 15 parabole 277, 11. 463, 23 paradigma 277, 10. 404, 17

patiens 48, 9. 545, 40 perduellio 211, 18 111, patior patio 247, 30. 400, peregre peregri

21.

212, 18 patrissat .345, 22 perendie 81, 30. 215, 15 naTQO)iTOVLa 554, 22 perfecti temporis species 2 13, gemipatronymica 155, 1. 323, 24 3. 364, 9. 564, 3. natione syilabae 244, 18; patrueiis 141, 13 paragoga nomina 323 , 19. paucabus 54, 15 30. 256, 26. 367, 2; 15; vcrba 256. 1. -79, 5 paveo 244, 9 247, 25 29. 368, 11. 370, 12. paragoge 112,8. 441, 17 paulo prius 215, 3 564, 32. 565, 1. perfecta naQuyQcicpofiaL 235. 20 inchoativorum252, 15. 343, pavo pavus 98, 3 jiaguivsaLg 554, 23 pauxiilo prius 214, 15 24. inpersonalium passive paralipsis 284, 7 pax 32,6. 141,16. 327,20. 166. 24. 253, 15. 398, 9 nagd&VQog 554, 22 pcrfidia 35, 15 548, 8 itaQacpvdg 554, 33 pecten 28, 13. 38, 8. 87, 15. Pergamus Pergama 327, 5 parcissime 212, 7 541. 24. 552, 30 pergo 245, 13. 262, 10 parco 245, 4; 20. 247, 33. pecto 244,26.245,16.202,1. Pericles 68, 5. 132, 10 periectica nomina 322, 26 368, 3. 565, 2; 12 367, 25 nuQHai 249. 11 pecu pecus .36, 2. 93, 18. nBQLiQXOiiai 173, 10 parens 102, 20 periieptica nomina 322, 24 140, 8. 141, 8. 327, 14
17; 21

INDEX RERVM ET VEHnORVM

perindc 211, 11
piso 373, 3

pomarius 37, 2 ULOzLg 35, 15. 40, 6. 70, 2. pomcta 100, 28. 140, 15 pomum 554, 25 4GG, 542, 10 pondo 20, 26. 35,21. 30,1. j)istrina 72, 30 64, 10. 543, 7. 551, 10 pf-riplirasis 274, 27. 400, 7 pistriniim pislrilla 37, 16. 72, 30. 155, 10. 326. 28. 535, poiidiis 554, 25 perissologia 271, 8. 440,22 ponc 433, 0. pone versus 24. 551, 38. 553, 25 pernioics 31, 10. 60, 6. 129, pitisso 345, 23. 423, 1 214, 28 4. 305, 6. 547. 20 poiio 244, 20. 240, 12 peroptimus 2;52, 13. 234, 7 piluita 5D3, 20 pins 113, 11. 115, 27. 150, pons 122, 29 perosus 387. 10 32.324,30.530,31.556,6 pop 238. 25 perpetuus inodus 340, 34 poplcs 552, 16 perpiexini perplexabiiiter 2 13, pix 01, 20 populorpopulo 400, 18.401,3 placate 212, 10 26 placitum cst 253, 17. 398.11 porcco 244, 17 penjuani 211, 18 plagae 33, 18. 328, 3. 549, jrOQSVOfiaL 173, 9 Ferses 68, 20. 541, 30 26 porro 213, 3; 7 personae in fabulis 489, 11. planipes 482, 29. 400, 3 porrum37,4. 104,7. 327,5. 400, 27. 491, 23 persoiiae pronominum 157, planilies 118, 15 551, 28 porta portabus 54, 18 34. 320, 18. 557, 15. ver- nlaazmg 110, 17 7tOQ&^6g 553, 35 borum 168, 12. 334, 10. plaudo 245, 21. 382, 20 plebes 40, 7 posco 505, 3 563, 2 IJoasiSoivia 34, 3 pertaesum est 107, 2. 253, jilriyri 552, 9 16. 311, 20. 398, 15; 20 plconasmus 271, 1. 441, 10. positio 11, 18. 12, 12. 428, pervigiliac 58, 10 449, 18 1; 31. 432, 29 pervigilium 554, 22 plerique 33, 2. 03, 18 positurac 437, 9 nltd^ga 550, 7 possessiva uomina 128, 29. pessum 93, 27 nlLV&og 552, 11 petuicns 49, 5. 556, l 155, 2. 323, 30. 535, 19. Plio pro Polione 205, 15 pronomiiia 159, 17. 160, 7C8^6g 553, 8 Phalaecium metrum 509, 11. plodo 382, 26 4. 162, 13. 320, 25. 331, plumbum 34, 20. 328, 13. 10. 560, 34 521, 12 Phanion 104, 1 possum 200, 28. 385, 8. 550, 24 (pavog 553, 4 pluralia tantum 32, 16. 34, potestur 385, 16. 441, 19. 11. 93, 4. 154, l. 327, possuntur 385, 16 Kpdxvri 554, 21 Pherecrateus versus 520, 2 25. 548, 20 post 232. 10. 234, 16. 408, 4 (pLlciv&QWTHiis 116, 12. 406, plurimum 212, 3 posteri 33, 2. 327, 30. 548, plus plurcs plura 33, 2. 60, 29 34

nsQiodog 40, 1 periodus 465, 5; 24. 18

cpXiyfia 553,

26

(phd 552, 17
cplvaQicii.

548, 37. 549, 20 cpoQxiov 553, 23 (povvSa 554, 33 qppdvTjciS 546, 2 Phronesium 104, 2

cpQOvav (pQOvifiog 540, (pQOVQ(x 554, 26

cpQvyccvov 552, 27
cpQvyccvcov
yuiTr]

33,

19.

549, 27
cpvXav.triQiov 105, 9
cpciXsoq 553,

12. 03, 24. 109, posterior 408, 4 125, 3. 143, 33. 140, posterius 214,22 posticium 554, 22 1. 210, 24. 211, 27 Pluton 118,24 postis 552, 17 pluvies 93, 24*. 143, 33* postquam 228, 22. 304, TcvEVfia 552, 32 postumus 408, 4 nocc 554, 20 Tioza7t6g 333, 22 po(lagrosuspodagricus75, 10 pote 223, 21. 386, 4 poema 42 , 32. 52 , 25. 53, poiens 261, 4 6; 12. 123, 4. 131, 10. potior potissiiiius 556, 4 140, 5. 141, 29. 544, 37 potior verbum 319, 25 poemalos cbaracteres 483, 7 polis est 385, 31

10.
10.

73,

26

potus 202, 15. 402, G prae 235, 11 praebeo 366, 15 pigitum est 253, 17 praeceps praecipes 48, 10. pigre 214, 12 88, 12. 144, 15. 516, 9 pigritia 35, 10 23 praeccptum 554, 23 pigrum frigus 273, 20. 458, polingo 245, 12. 565, 9 praecipitans 262, 23 pollis 42, 2. 89, 10 praecipitat 270, 15 28 TiolveQcoiisvog 326, 17 pilus 552, 19 praeconium 554, 24 Polyhymnia 200. 3 niva-AiSss 33, 1. 548, 34 praecordia 34, 5. 328, 9. Polymestor 86, 2 pinso 373, 3 550, 12 polyptoton 282, 14. 447,20 praediirns 235, 12 pinus 327, 12 1IL1CQ<i6-/.0(lKl 173, 10 polysyndeton 283, 1. 417,32 praefascinc 235, 16 nolv&QL^ia^ 326. 17 pinis 327, 14 praefectus 292, 11. alae 107, pomaria 37, 2. 109, 28. 140, 1 piscis pisciculuspisculus94, fa20. aerari 107, 22.

38 pictura 179, 37

pocniatum gcnera 482, 13 poctica poesis poema 473, 15 7io')ya)v 32, 4 polenta 06, 13. 553, 25 noXLaL 548, tioXlcc 552 2.
,

coo
brum

INf)KX

HEHVM ET VERnOFiVM

79, B. 129, 12. ur107, 21 praefiscine 212, 13

bis 79, 7.

praefistiui 212,

9 9 praeg(ia!5 111,28 praenimium 23J, 12 praenomen 152, 21. 321,

praefoio
?>fjb,

4.

533, 16 praepono 235, 22 praeposilio 230, 4. 408, 25. pracpositionesgravi accentu pronuntiantur433,7.455, 23. cohaerent partibus orationis237,25. uilimas litleras inmutiint 238, 1. pro adverbiis 189, 10. 231, 24. 407. 19. adverbiis additae

nomiurbium non praeponunlur 188, 9. 2-32, 3; 28. 404, 33 praes 546, 23 praescribo 235, 18
II R, 22. 405, 35.

nibus

praescriptiones 235, 21 praesepe praesepes praese-

pium 59, 11. 554, 21 pracses 29, 4. 70, 12 praesidium 554, 25 praestat 366, 10 praestigia 550, 9 praestigiae 33, 19. 328, 3 praestigiatores 550, 10 praesto 313, 9. 319, 1.
366, 10

praestolor 320, 7 praetereo 173, 11 nQOtionr] 552, 16 praetexta praetextum 94, 9 praetextaia fabula 482, 28. prolepsis 280, 1. 443, 21

primo 116, 15. 210, 10. in nQoaiQxo^ui 173, 11 primo 405, 36 prosopopoeia 284, 17 primo pedatu 215, 20 ngoaconov 42, 15 primorcs 33, 1. 327, 29. prosparalepsis 278,13. 441,1 nQOOQi^aaoa 585, 13 518, 34 primum 210, 5 nQoaruyjj 554, 17 primus 116, 27. 157, 1. prosihesis 278, 1. 440, 32 210, 19. 322, 16. 536,35 nQiorccQxovTts 33,*2 principio 215, 17 protheseon parallage 443, 1 prior 11, 27. 157, 1. 322, proihesis 278, 1. 440, 32 16. 536, 35 protinus 211, 9 prius 157, 1. 210, 13. 536, nQOTQOnj] 552, 8 proverbium 276, 21. 462, 35 pro praepositio 234, 31. 29. 554, 24 proxime 189. 25. 215, 9 414, 8 pro inleriectio 235, 7. 241, proximus 115, 31. 408, 5 22 pruina 553, 9 nQO^ati.ov 553, 28 pruna 553, 8 nQO^azov 553, 24 poiuus 327, 14 nQO^oXrj 552, 15 tpaXCi 552, 8 ipiUov .553, 16 procastria 550, 12 proceleumaticum raetrum513, iprjcponar/.rat 650, 10 'ilr^cpog 552, 4 10 proceres 33, I. 93, 17. 327, Tpixiov f)b'\, 24 tpvSQuy.iov .'S53, 25 30. 548, 34 prococlua 4J4, 18 P.sylli 110, 6 nziQva 552, 1 proiul 2)5, 5 prodeo 173. 12 pubes 69, 18. 70, 10. 140, prodo proditor 414, 19 19. 542, 8 proelium 554, 21 publicc publicitus 214, 1. TCQOfQXOiiai 173, 12 406, 25 profauus 235, 5 pudens 255, 21. 363, 22. profectus 552, 16 398, 30 profundus 414, 9 pndenter 213, 13 nQoyovoi 548, 30 pudica pudicabus 54, 16 proinde 211, 1 pudilum esl 167, 5. 2hZ, 16. pro luppiter 241, 22 398, 14
puella puellabas 54, puer 84, 5 338, 8. puera 84, 10.

15

489, 15

557, 3 promuitiatio 436, 18 pronuntiativus modus ."i.^^j^S prope 115, 31. 215, 7. 408, nQcc^ig 551, 40 nreces 33. 18. 93, 18. 328, 5. 410, 7 propere properanter 213, 20 3. 549, 26 propior 115, 31. 408, 5 yzQifivov 56, 12 propius 189, 25 pretium 554, 24 propono 235, 22 pretor 452, 17 propria nomina 152,20. 320, prex 42, 13. 546, 31 Priapium metrum 505, 19. 30. 533, 11 proprius 113, 14. 556, 8 512, 27 prorsum 211, 32 Priapius versus 495, 9 prorsus 211. 23 priroa 210, 10 prosa 553, 8 pnmarius 116, 27 prosapia 32, 6. 327, 21. prime 211, 7 primiter 210, 8 548, 9 primitiae 33, 18. 328, 3. proscenium 414, 18 proscribo 235, 18 549, 27

praeverbium 194, 16 nQccyficc 40, 6 iiQayfiaTsia 554, 19 prandeo 244, 10. 262, 355, 3. 367, 14 pransus 262, 15. 402, 6 ptasinus 72, 20

promissivus 562, 31

modus

promissum 554, 25
pronaus 414, 18
3.

pronomen 157,

23. 329, 1.

puerisco 344, 5 puerperium 554, 21 puertiae 266. 6 pugillar pugillaria 97, 10 pugillares 3, 1. 97, 10. 327, 29. 548, 34 pulcer pulcher 73, 17

pulmentarium 73,7. 106,1'

pulmentum

73, 7 pulpitus 562, 18 pulvinar 26, 16

85,

2J.

541, 5 pulvis 32, 3. 89, 22. 94, 3. 327, 18. 548, 5 pulvisculus 94, 3 punclim J86, 17 punctus 552, 31 pungo 177, 26. 245, 3; 10. 247, 33. 368, 1. 372, 12. 565, 2

puppis ^9, 17. 43, 15. 47, 16. 89, 4. 120, 24. 122, 30. 306, 21

INDEX REHVM ET VERBORVM

pus 35, 28. 75, 15 add. 327, rapsodia 484, 12
22, 548, 16 piisillus 90, 1 pyrricha 475, 15 pyrrichius 475, 9 Pyrrichus 478, 26 Pyrrus 475, 15 pylhaules 492, l Pythius versus 495, 1 nvzia 554, 11 pytisso 345, 23. 423, 1

601

Roscius Gallus 489, 12 roslra 34,6. 328,9. boO, 13 rapta raptabus 54, 14 rare ruro rurius rarissime Q(6oiv 42, 12. 553,7 rudis substantivum 142 , 10. 192, 21. 217, 8 rarenter 217, II 143, l rastrnm 554, 26 rudis adiectivum 113, 14. Qci&vfiog 541, 35 142, 8. 143, 1. 156, 26. ratis 47. 20. 306, 21 157, 7. 536, 28. 556, 8 recens 114, 20. 216, 28. rudus 32, 12. 327, 24. 548,
556, 36
receptui 189, 20. 407,

28

q liitera 8, 18. 10, 18. 107, 33. 423, 10. 425, 18 quadrigae 327, 34. 549, 2 quaestus 22, 19. 539, 13 quam 225, 31 quam diluculo 216, 22 quam maxime 216, 19 quamquam 227. 28. 393, 32 quamvis 227, 26. 393, 28 quando 111, 23; 27. 225,
21. 416, 14 quanti 216, 10

recidivus 99, 19 reciproci versus 516, recula 67, 11

redactio 553, 9 redivivus 99, 19

24

16 rugeo 367, 11 rumore primo 216, 25 rupes 553, 9 rursus rursum 216, 31 rus 32, 12. 93,20. 111,22.
121, 3. 135, 9. 142, 18. 188, 16. 232, 4. 309, 22. 405, 8. 548, 16 russus russeus 72, 19 ruta 553, 26 Qvnog 549, 30

26 Qiyzm 244, 30
refert 311,

regina 50, 5. 328, 28 regnator regnairix 50, 5 QfC&QOv 552, 27

reiativa

verborum

species rythmus

289,

4.

468,

393, 19. 395, 14 relicum reilcum 265, 17 quaquam 215, 27 religio relligio 441, 7. lerigio 452, 32 que 433, 20 queo 2-17, 17. quitur quitus reliquiae 33. 19. 549, 28. relliquiae 265, 13. 452, 5. sum 385, 17 leriquiae 452, 31 quercus 308, 5 qui 90,30. 133, 2. 158,21. remex 88, 26. 144, 8 remiuiscor 249, 14. 315,13. 162, 3 quia 416, 4 380, 27 ren 38, 7 quias 561, 4 quies 69, 1. 110.1. 128,13. repens repente 114,19. 556, 36 142, 3. 547. 33 (juiaquatres 33, 3. 327, 31 repentino 217, 3 Quiuquatrus 81, 20. 548, 35 repotia 550, 13^ repsitum pro repositum 453,2 quintus tricensimus 73, 3 requies 69, 2. 110, 2. 128, quippiam 215, 26 14. 142, 4. 547, 34 Quirites 33, 2. 327, 30. res 40, 6. 67. 11 548 , 34 reses 29, 4. 70, 9. 132, 2. quirito quiritor 381, 22 quis 90,30. 158,21. 162, 1. 541, 35 resipio 236, 13. 378, 18 269. 5. 454, 3. 558, 14 restis 123, 1 quisquam 160, 23 quisquiliae 33, 19. 328 , 4. rete retis retia retes 33, 20. 61, 15. 142, 12. 549, 28 549, 27 retrorsum retrorsus 188, 4 quo 216, 1 rex 49, 19. 54, 26. 88, 26. quod poleris 216, 7 141, 18. 144, 8. 328, 28 quo loco quo loci 109, 1 rideo 244, 14. 383, 7 quoniam 416, 4 rien 28, 13. 38, 7. 87, 15. quot quotquot 36, 7. 189, 24 ^ 541, QivCov 553, 21 r littera 425, 22. 452, 30 rabies 32, 7. 327, 21. 548, QiJiToo 565, 17 10 rite 217, 15 Radamanthus 476, 9 rix finita nomina feminina radicitus 219, 26 44, 3. 50, 1. 543, 34 radix 124, 30. 141, 14. robor 32, 12. 548, 16 QoSdvTj 554, 28 327, 12 rado 245, 20 roras rorat 379, 25 rana ranuncuius 37, 14. 155, ^osfiuita nominaGraeca24,3.

473, 21. 474, 7. 513, 1

littera 422, 32. 423, 3. 425, 25. 426, 10. 429,29 Sabinum 193, 16 sacerdotium 554, 26 Sacravia 17, 5. 436, 17 saecularis appellativum etproprium nomen 143, 8 saepe saepius 217, 18 saepio 247, 8 Gayrjvat 549, 32 sagum sagus 105, 17 Saguntinorura Saguntium

143, 9
sal sales 25, 22.
7.

33, 3. 42, 106, 12. 327, 13; 31

548, 35
salax 127, 15
Salii

476. 15
379, 2

salinae 33, 23. 549, 31

salio 246, 20. 374, 5.

saliva 553, 11
sallo 375,

16 salmeutum 265, 16

salsus sallitus 375. 16 salve 254, 20. 348, 33

salus 35,

15

salutaris appellativum el pro-

salutariter 218,

priwn nomen 143, 5 28

sancio 247, 11. 371, 15

sanctioreis 130, 4

GavSdliv 553, 20
sane 218, 8 sanguis sanguen 90, 20. 327, 18 sanies 32, 7. 327, 21. 548, 10 sapiens 48, 10. 186, 3.

15.326,28.535,24.551,37

46,7.82,16.84,17. 540,1
I

546,

GRAMMATICI LATINI

39

002
sapieiUiT I8H,
sapieiitia 35,
.t

IINDEX

REHVM ET VEF^BOHVM
serpen .'i.')^, 32 34, 7. 107, 25. 328, 10. 550, 14 seru 31. 7. 30, 1 .servitium serviius 71, IC bervu 75, 4. 422. 22 scitertiu sesterlium 56, 6. 76. 7. 94, 7. 100, 15. 129, 11
serla
seiius

scopac .{3, 22. 93, 5. 328, B. 549, 31. s.opa 553,12 11. scorpius 95, 10 24(5, sapio 23G, 12. scortum 551, 29 369, 25. 378. 18 lieccedecasyllu- scribo 245, 18. 456, 1 Sapphicum 522, 4. bcriptuluin scripuiuiii 105, 5 buni 505, 16. liendecaHyllabum 508, 22. scnipiilum 32, 13. 35, 14. 548, 17 51, 8. 521, 5 scutale sciitarium 1 19, 34 Sappho (53, 18. 64, 15 Sarapis 89, 24. 132, 31 scutum scutula scutella 320, surcasmos 27(5, 25. 462, 32 27. 554, 4 Sitrcinae 33, 21. 328, 4. se sese 111, 3 secessus 552, 20 549, 30 snrcio 247, 8 seco 243, 9 sarcte 220, 27 secreta 221, 3 Sardus Sardinieii^is 106, secreto 221, 1 ; 3 accQoe 33, 22. 549, 31 secuude 220, 16 sarpo 245, 21 secundo 216. 17 sarra 553, 10 secuudum 234, 13 sarta tecta 220, 27 securis 39, 17. 47, 16 Sassinum 193, 16 secus nomen 80, 15 secus udverhiinn 8f), 17. 93, sat 112, 7 satajro 246, 9. 262, 6 26. 220. 14; 19 satias 49, 9. 546, 14 sed 112, 5. 225, 7 saiietas 49, 9. 106, 21. 546, sedate 220, 17 14 sedco 378, 22 satira 485, 30 scdes 40, 4 saiis 112. 7. 114, 29, 217, sedulo 192, 27. 219, 5 sedulum 219, 9 25. 557, 1 satius 114, 29. 557, 1 sednm 112, 5 salura 486, 7 segnitia 35, 16 satura lanx 485, 36 afiQO. 548, 27 satura lex 486, 11 sematum capui 17, 2. 436,
15.

546, 2

209,

U. 219,

12.

220, 4 6Bvzl.ov 553, 17 anenaQvov 553, 16 a-n,ivq 549, 30 aM.iv6dXafioq 548, 17

ffxorta 33, 23 oxv^aia 33, 19 si 228, 32. 392, 25. 416, 7 sibilus81, 11 Sibylla 110, 3

218, 20 486, 27 Sidon 188, 15

8ic

Siculi

Jifios

5.^)3,

signum 554, 29
silentia

18 546, 5 silei 32, 14. ^(i,ladd. 327, 25. 548, 17 silex 327, 12. 453, 35. 553,
ai-KvSiv 553,

10
silvesco 344,

simia simius 108, 20

similat 365, 21

saturitas

106, 21 Saturnalia 34, 7.

52, 15.

143, 19.

14 42, 24. semis semissis 89, 9 544, 27. semitatim 218, 24

550, 14 Saturnius versus 288, 1. 512, 18 Satyri 485, 34. 490, 18. 491, 5 satyrica fabula 490, 2; 18. 491, 3 scaiae 33, 23. 93, 5. 328, 5. 549, 31 scalpo 378, 31 scalprum 554, 28 schema 52, 4. 53, 6; 15 (v. add.); 22. 131, 10. 144, 17. 307, 20 schema /i(juru 265, 8. 443, schema dianoeas 283, 15. 443, li schema lexeos 279, 22. 443, 14 eiriiiu 552, 28

semivocales 8, 4. 423, scmpiterno 218, 15 senapi 143, 30 u. sinapi senatus 22, 18. 55, 1. 130, 12. 143, 12. 539, 12 senecta senectus 57, 8 senesco seneo 262,24.344,6 senex 88, 24. 113, 9. 144, 3. 156, 31. .324, 37. 536, singularia tantum 31, 30. 34, 30. 556, 3 seiiium 35. 14 15; 19. 93. 8. 153, 27. sensiis 552, 19 327, 16. 518, I. 550, 21 sentes 33, 3. 327, 31. 548, singularic 219, 24 singuli 33, 3 35 seorsuiu 219, 19 siuister 156, 9. 322, 32. seorsuh, 219. 20 536, 10 siuistrorsum sinistrorsus 188, separatio 436, 30 sepes 40, 4 3 septimus decimus 72, 21 ?>\no propriwn nomen 131,35 sepulcrum sepulchrum 73, 18 sino verbum 246, 9. 262, 3. schesis onomaton 282, 5, sequius 80, 17. 220, 7 374, 13 Ctmnij 546, 5 series 553, 12 446, 24 scida schida 105, 12 siqua pro siquo 218, 29 serio 220, 24 scindo 246, 8. 262, 2. 370, serius 219, 12 siquit'em 416, 7 15 sermo 552, 18 siremps sireinpse93,24. 143, scio 435, 31 sero verbum 246, 7. 262, 2. 32. 146, 1 scolium 479, 12 siser 32, 14 564, 41

108, 13. 114, 10. 556, 28 simui 222, 24 simulat 305, 21 sinapi 32, 13. 35, 28. 63,5. 107,31. 143, 30. 144, 10. 327, 24. 548, 17 sincere 81, 6. 218, 11 sincerus 81, sinciput 17, 2. 30, 20. 436, 14
similis

IiNDEX
sisto
sitis

\m{\M KT VKnnOIJVM

603

spons 49, 16 summatim 218, 26 247, 26. 380, 10 summus 324, 38. 536, 34 32, 7. 30, 17. 47, 16. sponsio 553. 12 122, 27. 129,17. 548,10 sponte 36, 13. 93. 27. 220, snovetanrilia 108, 27 1. ,309, 14. 551, 25 Supellix supellectilis 32, 7. sitla 553, 11 spnma 553, 10 47, 31. 48, 21. 88, 10. aiTOfiftQin 550, 1

^ '

avnol'^ 554, 21 synaliphe 279, 9. 442, 15 syu<hysis 275, 17. 461, 7 syncope 278, 18. 441, 27 spectacula 34, 6. 328, 9. strnctura orationis 468, 1. syncrisis 442. 18 avvdBCfiog 552, 38 550, 14 471, 30 synecdochc 274, 15. 459, 22 specula 67, 11 strues 40, 6 avviSQtov 552, 26 specus 327, 13 studeo 296, 5 GvvfKSr](iia 552. 4 cnsiQco 564, 41 stultitia 35, 14 synlepsis 281, 4. 444, 31 stupeo 244, 1 spero 270, 25. 449, 17 avvcoSi^ 552, 3 atvnz7]Qia 38, 10 spes 40, 5. 67, 11 aq>Qayig 554, 30 suavis appeUutivvm et pro- syncnyma 156, 13. 323, 1. spica .553. 12 prium nomen 143, 11 536, 13 avv9i]Kr] 554, 24 spinus 144, 21 sub 235, 25. 412, 22 spiritus 552, 32 subdistinctio 437,18.438,4 synzugia 502, 18 snbindc 220, 12 avo^ocKtov 551, 14 aTtlayxva 550, 4 cjilvv 38, 7. 541, 23 subinnctivus modus 340, 23 avo^oGKog 551, 15 suboles 40. 4 anoyyog 109, 9 cvcpBmv 548, 7. 553, 3 spolia 34, 7. 328, 9. 550, subtemen 554, 28 systole 279, I. 442, 5 subulcus 551, 15 14 bubus 551, 14 sponda 553, 27 t Httera 11, 2. 425, 28 spondanlium 476, 13 successor 86, 7 tabernaria fabula 482 , 28. anovdrj 5.54, 20 successus 552, 18 489, 15 suetus 314, 13 tabes 32,7. 93,24. 143,33. spondeo 244, 20. 261, 34 suffoco 365, 14 spondeus 476, 6 145, 31. 548, 11 sngo 565, 11 spongia 109, tablissare 423, 1 sponsalia 34, 7. 328, 10. sulpur 32, 13. 548, 16 tabo 29, 26. 35, 28. 39, 1. sum 260, 13. 360, 5. 385, 1 550, 14 309, 14

20 st inleriectio 240, 25 erap>0Tdf40s 554, 5 554, 28 14. Gtaxvg 553, 9 18. 113, sobrii.s 83, 156, 26. 536, 28. 556, 8 stagnum 34, 19. 328, 14. socordia 32, 7. 327, 21. 554, 3 ri48, 10 stameu 554, 4 soJalis appellaUvum cl pio- statim 220, 9 aravQog 540, 26. 552, 37. prium nomen 143, 7 sol 30, 1. 34, 16. 550, 21 .554, 2 soleo 248, 8; 10. 249, 17. aziyri 554. 30 cxicpavot aTf(pavu)(iaxa 34,8 381, 8 azsQi(o(i,a 38, 10 solium 554, 4 solius i'(iaats 552, 18 axTfXri 552, 5 soioecismus 265, S. 266, 15. aT-qficav 554, 4 267. 23. 453, 20 sterto 244, 29 sonoriis 49, 7 stimulus 552, 33 sopor 35, 13. 551, 2 stipes 109, 26 sorbeo 244, 4. 366, 27. stips 42, 13. 109, 26 stirpitns 219, 25. 407, 18 564, 28 sorlMllo 345. 23 stirips 109, 17. 327, 12 sordes 33, 22. 154, 1. 328. aToiia 42, 15 stomacliose 218, 6 5. 549, 30 aoQOTcloyio) 245, 12 stomachus 81, 24. 271, 21. coiQOg yjjg 548, 16 450, 29 sors sortes 33, 22. 136, 29. Stratocles 68, 5. 132, 10 stratum 654, 27 328, 4. 549, 30 aov^Qi^Kog 553, 1 1 strenue 219. 16 Sotadev.s versus 510, 33. strennns 115, 27 513, 4. 516, 27. in ora- striga 109, 14 tionibus 468, 7 strigilis 122, 29. 126, 6 strigosus 109, 10 spargo 245, 20. 379, 3 spattaro 241, 1 stringo 245, 10 species 31, 10. 54, 28. 305, strix 109, 14. 144,9 struclio 40, 6 4. 547, 23. 555, 9
situs 552.
afiilr]

143, 16. 144,6; 13. 327, 21. .546, 8. 548, 10

super 233, 10. 413, 12 snperaria 553, 11 supcrcilinm 554, 29 superi 33, 3 superior 156, 36. 408, 536, 34

1.

snpcrlativus 112, 13. .5.37,6

snpina verba 337,13. 342,9. 562, 10 suppetiae 33, 22. 328, 5.

supra

suppetias 93, 27 1 56, 36. 408, 4. 536, 34 supremus 156, 36. 408, 4 surcus 552, 31 snrde 218, 17 surgo 245, 15 sus 546, 34 suspendium 554, 29 sustulo snstollo 247, 28. 372, 5. 380, 14
(jtixwv .o53,

36
427, 3.
syl-

Svlla 110, 4 syllaba II, 8.

conimunes 13, 16. 428,29. natura longae 1 1,

labac
16.

12, 10. 427, 16.

11, 18.
1

po12,

sitione longac

12. 428,

604
taedel lfl7, 2. 253. 10. 20. 3U8, 15; 20
taetre
taliis

INDEX RERVM ET VERBOH^M

.'?ll,

221, 8 94, 3 tatn qiiam 225, 31 TaiiaiB 145, 3 Taiiaqiiil 29, 14 tantisper lanpisier 453, 1 tapele tapetuni 61, 20 tapinosis 271, 18. 450. 27

Teuccr Teiicrus 24, 7. 83, 30. S4,25. 120, 6. 540,5 texo 244, 29. 262, 2 zfvis 543, 14 &alaaaa 34, 16 &all6g 553, 14 ^yu^ovfiai 241, 1
^farp-v.ov

tot

.36,

7.

189, 7

lotus 159, 10

Td^o 552, 23 traciim 221, 9

iragoedia 487, 11 traho 257, 5
tranquilluin tranquillitas 554,

UQyvQiov 38, 20

31

transeo 173. 10 transgressiva species verboi)^ivaQ 42, 15. 540, 15. 510, ragixfvut 565, rum 346. 4 .357, 4 tartarus 37, 3. 327, 2 36 transinis 286, 10 ^fQaitFia 554, 19 tavQfiog 553. 34 tri.nsiciiui 189, 20. 407, 28 tautologia 271, 10. 450, 10 d^fQic^og 553, 6 rQCpm 243, 8 ^iaig 552, 20 tribrachys 478, 31 tax pax 239. 12 taxillus 94, 3 ihesis 474, 32. .'i02, 17 tribulum 554, 5 Theomnestor 43, 29. 86, 2 trib.inal 119, 3 Ta|ts 552. 15 Tealini 163, 16 &fa)Qiai 34. 7 triclinariiis triclinaris 77, 4 Thelis 89, 13 trigae 33. 7-. 549, 2 tecti.m 554, 30 Ihorax 92, 28 tristis 144, 25 &QT]a-Kfiai 549, 3 teil 112, 11. 441, 18 trit 239, 19 teges 122. 29 Q'QiSay.(o3r]g 326, 17 triticum 34, 23. 328, 10. tp^mc-ii 554, 31 ^QiSa^ 32C.. 17 550. 27 a>9t^5 552, 19 Tf-Kva 548, 28 trix finua nomina 44,4. 50. I . temere 116, 20. 221, 11. d-QOvog 554, 4 643, 34

iy^iuta 565, 11 ^i-litTOv 546, 35

d-vfUa 552, 20 Thyestes 68, 2 tempora xpotaqpos 34, 8. 9i'ldniov 552, 28 drtiflr] .552, 19 550, 16 tenipora verbomin 168, 3. e-vQUi 549. 8 335, 14. 562, 37. tempo- ^vQfog 554, 5 rum roniunclio 262, 25. ^vaiai 549, 3 388, 10 tibiae 492, 10 tcndiculae 549, 32 tibicen 28.14. 38,6. 87,16. tendo tendor 245, 2. 256, 541. 24 27. 376, 2 Tigris 80, ,30 lcaebrae 33, 23. 328, 5. TtuTj 291, 5. 554, 24 549 32 timeo 381, 3 teneo 248, 1. 366. 23. 372, timidius 222, 16 17 timor 35, 13 tenerasco 343, 8 Tit.in 25,27. 145,5. 540,37 tenerc teneritcr 182, 22 Titus Titianus 93, 31 tensa 376, 10 togata fabula 489, 14 TOKog 553, 13 tenus 409, 16. 233, 3 tepefio 248, 13. 262, 8 toleranter 222. 8 terebra 593. 27 tollo 245,5. 247.27. 248,2. lcres 132, 14 251, 7. 262, 3. 359. 23. tergeo 244, 14. 367, 9 .372, 4. .380, 11. 381, 7 tergum tergus 71, 20. 146, tonitru 36, 1. 65, 30. 146, 3. 554, 5 10. 554. 31 Terminalia 34, 8. 42, 26. tono 176, 15. 243,7. 348,8 328. 10. 544, 28. 550, 15 tonsor tonsrix 44, 11 tero 246, 12. 248, 4. 262, 9 xonaQXia 554, 30 terra 34, 16. 550, 22 tor finita nomina 44, 3. 50, 1. terrester 124, 27 543. 34 lerritorium 554, 30 torciiiar 26, 16. 85, 19. 145, terror 35, 13. 551. 1 27. 541, 4. 554, 30 tertio 116. 15. 222. 1 tores 145, 29 tertium 222. 13 toreuma 25, 10. 42, 32. 52, testa testu 35, 32. 65, 30. 23. 131, 10. 544, 39 tormentnm 554, 30 145, 23. 146. 10 testatim 221, 16 torpor torpedo 86, 11 ,tetuli 278,6. 441,3.452, 11 torques 145, 19
222, 12 tempestive 221, 18

trochaeus 477, 21 trocliaicum metrum .504. 10. trochaicus colobus 508, 1. Hipponacteus507,29. sep tenarius .507. 23 XQ(6yXri 554, 14 iropi 272, 1. 284,5. 443,8.

456, 26 T^os finita

nomina Graeca

24, 3. 84, 18. 540, i

trudo 245, 20 trux 127, 15. 546, 24

XQvyia

5.52,

TQvyav 552, 20
XQvitavov 553, 27 tu 145, 14. 161, 21 tuatim 186,2. 221, 6
tuber 134, 7 tubicen 28,14. 38,5. 87,16. 541, 24 tueor 262, 10 liimultnose 222, 19 tumulins 22, 19. 539, 13 tuiido 245, 3. 248, 2. 372, 18. 565, tnrbo tiirben 64,26. 144,30. 145, 8. 552, 20 IwThoproprium nomen 64, 26.

144, 30 turdus 552, 21 turriciila 125, 22 turris 39, 17. 47, 16. 89, 4.

122,28. 125.22. 306,21.

542, 29. 544. 14
turtur
tussis

30,14.86,15.552,20
13. 554, 5 122. 27. 129,

tus 75,

17

tuto 192, 28. 222,

INDEX UERVM ET VERBORVM

tntissimo

605

192,

23

Tvlmiia 548, 12 Tvxaicc 550, 4 Tvxv 32. 2. 548, TUTTOs 553, 2

4.

554, 15

M litlera 8, 1. 9, 6. 75, 4. 422, 14. 425, 32 II finita nomina 3' , 4. 65, 29. 308, 13. 309,5. 547,3 vacillo 345, 24

vada 34,9.328,12.550,18. vadum 554, 7 vadimoiiinin 554, 32 valdissime 222, 21 valles 40, 4 vapor 552, 22 vas vadis 27, 3. 66. 29 vas vasis 146, 24. 305, 24. 307. 20 uber 554, 6 nl)i 455, 18 udo 552, 33 ve 433, 20 vcrordia 32, 7. 548. 11 vectigal 62, 9. 146, 31
velienienter 224, 21

vehetnentissime 224, 19 vello 248. 1. 372. 12 velocitas 35, 16. 551, 6. veiox appeUativum et pro-

prium nomen 146, 23

venalis 146, 21

255,23. 344,27. 561,22. vindiciae 33, 23. 549, 32 vindico 365, 1 habitiva 166,4. 167. 14; 21 vinea 95, 7 inchoativa 252, 9. 343, 1. vinetum 554, 6 viniilum 94, 3 561, 21 inpersonalia 166. 16. 253. vinum 28. 10. 34,29. 93,8. 5. 337, 33. 341, 20. 363, 94, 3. 328, 22. 550, 30 3. 397, 11. 562, 14; 36 vir 24,21. 35, 29 meditativa 346, 1. 561, 21 vircs 33, 23. 549, 32 mixla 346, 8 virgultum 554, 33 neutra 165, 12. 168, 27. viriola 553. 28 337, 3. 561, 37. 562, 10 viritim 224, 10 paragoga 256, 1. 379. 5 virus 21, 15. 23, 14. 32,14. passiva 165, 1. 166, 1. 35, 29. 74, 27. 327. 22. 167, 15. 168, 25. 254, 2. 538, 33. 539, 28. 548. 18 336,31. 562,4 virtutes orationis 456, 3 supina 337, 13. 342, 9. uis finita nomina 30, 18 562, 10 vis 32, 7. 42, 14. 89, 14. transgressiva 346, 4. 357,4 542, 35; 38. 546, 34. verbalia nomina 155,22.324, 548, 10. 535, 29 viscera 34, 9. 90. 23. 328, vcrbena 553. 14 12. 550, 17. viscus90. 23 verbera 34, 9. 93, 18. 328, viscum viscns 32, 14. 548, 11. 550, 16 19. 554, 6 vergo 245, 15 vita deum inmortaiium 240,1 vero vere 193, 11 vitalis appeUatimim et proverro 246,9. 247,31. 262,1. prium nnmen 146. 15 377, 25. 379. 16 vitia orationis 270,22. 449, 5 versus 494 10. acatalectus vitiosius 224, 8 502 7. braehycatalectus vitrum 554. 33 502, 8. catalecticus 502, 7. vix nomen 42, 14 hypercatalectus 502, 7. re- ul finila nomina 30, 11. 544,5
563, 4

vendo 368, 24 veneo 173, 10.

247,

17.

ciprocus 516, 24 vertex 88, 16.272,16.552,21 vertor 247, 30. 377, 25

uiigo 65, II Vlixes 23,5. 68, 23. 132,17 ullus 159, 8

uls

veru 36. 1. 65, 29. 66, 9. 368, 24 146. 10. 554, 6 venor 562, 13 vervella 553, 28 vcnter 46, 5 vervex 553. 28 ventrale 554, 32 vepres 33,3. 327,32. 548,36 vescor 249, 9. 262, 10. 380, 24 vespera 223. 26 ver 550, 21 vesperi 223, 19 veratrum 554, 7 verbum 164, 12. 243, 1. Vestalis 146, 19 334, 1. 561, 19. coniuga- Vestini 163, 16 tioncs verborum 168. 34. vestis 122, 28 346, 26. 563. 6. species vestras 561. 4 Veturius 193. 7 verborum 395, 11 vetus 60. 9. 147, 6 verba absoluta 342. 32 ui diphlhonguft 427, 15 absoiutiva 337, 13 activa 164, 28. 165, 34. vicatim 209, 4 168, 22. 336, 25. 561, 35 viccm vice 36, 1 1 ; 15. 551, 23 vices 93, 18 ambigua 346, 19 communia 165, 4. 166, 13. vicinia 99, 26. 223, 11 168. 32. 337, 15. 562, 10 vicinilas 99, 26 confusa temporibus 257, 7. vicissim 224, 5 vicus 99, 25. 552, 22 358 20 corrupta 259, 27. 384, 20 vigor 35, 13. 550, 37 defectiva 248. 6- 259. 27. vilc viliter 116, 7. 183, 14. 187, 7 346, 11. 359, 10. 562, 1 dcponentia 165,18. 168,29. vilcsco 344, 5 villa 553, 28 337, 23. 562, 5 vindex vindicator vindicatrix depositiva 337, 13 frequentativa vel iterativa 50, 4

236, 30

ultorior ultimus 113, 10. 156,

32. 324, 36. 408, 6. 536, 33. 556, 4 nltra 408, 6. 536, 33

um

finita

nomina 70, 25

umus 265, 22
una 222, 24 unciatim 223, 16 unda 553, 14 ; 27 unde 224. 17 ungella ungellula 326, 28 ungo 245, 15 unguis 37, 14. 147, 7. 155, 15. 326, 28
ungula37,14. 155,15.326,28
unice 223, 3 uniter 222, 26. universe 224, 13

unus 159,2. 559.21

vocabiilum 320. 23. 533, 24 vocales 7, 8. 422, 4 vocativus noniinuin in lus finitorum 23, 19. 24,30. 45, 14. 71, 7. 78. 0. 79, 3. 159, 19. 331,14. 540,24. 561 6. Graecorum in is profinitorum 137, 21.
,

f)06

IINDEX

HEHVM ET VKHHOHVM
Xenoplion 118. 24 i,vqaipiov 553, 24
y liltera 8, 20. 11, 5. 28. 422. 1. 420, 7

nominum 158, 4. 320. .'Jr). ut 222, 28. 227, 30. 394, 1. [VMi,l.:V,)l,\.i.^bl,n;2i 408, 10 volo vi.s2iiO. 1(5; 28. 200.5. iiler tiomen 223, 14. 540. 13 iiter pronotnen 158, 28. 103, 2()2, 0. 35i), 11. 380, 9 volo volas 250, 10. 260, 5. 6. 550, 4 uterquc 65, 28. 158, 20 202. voliicris 146. 28. 147, 9 appellntivum ei prouiilis volvo 260. 5 prium nomen 146, 17 voliip 452. 27 iiiiiiam 394, 11 v()liiians 262, 2i utor 292. 24. 296, H. 311, Nomis 8'., 10. 552, 22 12. 310, 12 vorstis 103, 7 uipotc 223, 21 vortex 88, 10. 552, 21 (|iiam maximc 223, 31 iit votiim 554, 32 utrinde 224, 14 Voturius 103, 7 ulrubi 223.29 vox 420, 8 Vulcanalia 34, 10. 42, 26. t:r fiiiita iiomina 30, 13. 86, 62, 19. 328. 12. 550, 18 15. 544. vulgus 21, 15. 32. 14. 45, 17.- 74, 20. 75, 4. urgeo 244, 14. 202, 2 146, uro 240, 1 13. 147, 1. 327, 13. 538, tis flnita noinina 22, 8. 30, 33. 548, 17
16. 31. 2. 44, 21. 74, 5. 135. 10. 140,12. 538,31. 544,8. 547,5. Griicca 23, 30. 510, 18
viiltur vulturus vulturius 98,
3.

103,

vy^uaCa 552, 12 vfAog 554, 33 vvii; 552. 22

vnuQXOvxa
10; 35

33, 13; 20. 549,

vnfQ^fp,axiafi6g 553 5 vnofifvfjiv 545, 30 vnoaxfaig 554, 25 vnoxovdgia 34, 0. 550, 13 vnoxtiiQrjaig 552, 20 vqpdafiaxa dQuxvoiv 548, 23
,

littera 8,

20.

11,

5.

422,

1; 31. 426, 8. 430,

.1;:^

650, 28. Sfid 550, 28

554, 14

zeugma 280, 9. 444, 4 tfvyos 42, 16 ux finita nomina 30, 21. 87, Zeuxis 89, 14 ^T]loxv7tia 552, 17 8. 544, 10 ^vy6v 33, 30 usquc ((iiafjtic 222,31.223,5 Ubura 553, 13 X Hllera 8, 12. 422, 30. tvyog 550, 5. 553, 6; 37 nsurpativa species verhoruin Sv(iT] 554, 14 425, 34 X fiiiita iiomiua 92, 24. 124, ^(ofiog 32, 10. 548, 14. 553, 395, 29 iit rinita nomiaa 30, 20 30 28. 127, 13
147, 10

ADDENDA ET COllRIGENDA
Ea C
liltera adscripla est

quihus
est,

ex Cauchianis excerplis

de

yuihiis in praefatifme diclum

deprompta sunt
ibit liic ait

15, 20

l.

20, 14 not. l. aJ Iioc si sic 26, 12 t6 Xvyi.6(p(ag non est

32, 10 32, 17
lioc

in scripto f.

iubar t6 Ivnoqxog iubinis

genium

ij

tvxt]

C C
in sciipto

et carcer,

'ruuiitque effusi carcere cursns' Virgiliiis

33, 26 besalia iusta non sunt

34, 2 not.
l.

C
nt Sallustius 'uuiim liaud facilem
Sullustii frafjmenlum

II

658
et

34, 9 vaJa ^Qdxr]; scJ

tibus

vaJum Jixerunt,

pugnankistoria-

vaJum': Vulcanalia
libro citavit
et

'/fqoatCTia: C.

ex primo

rum

Nonius p. 231
pecus pecoris, sicut apuJ Sallustium
et et

36, 2 pecu 9'qB(iiJM

Virgilium
'et

'Jomiii pt^coris'
alibi

et

apuJ

sucus pecori

lac subJucitur agnis'

et

'pecorisque raagi-

stro': hoc algu

t6 KQVOg
vicem
in
et

algor algoris, ut Cicero

C
et

36, 10 potest

vicis et

vice inl xf, aiioi^fj. sunt

quaeJam quae Jeclinationem

Jicuutur aittfaztt,
sponte. et huic Jeut
sit

uon aJmittunt,

quibusJam casibus tamen inveniuntur

tantum genitivus
ablativum,
est.

ut Jicis causae. hic

septimi casus est

,

clinatio nulla praeter

et

item accusativum

ut

opem,

auxilium,

vicem.

nam haec

nominativos non habent.

claJes

C
,

40,

ut

ambages niQioSog ambagis,

cv(i(p0Qu claJis, cautes Tporjjtov caulis,

casses v<pacfia
feli;s

compages aQiioyi] compagis, contages (loXvafia contagis

UQa-

XVTjg cassis, corbes Kocpivog corbis, Japes evtoxtai Japis,

ailovQOg teWs,

fruges KaQTiog frugis, inJoIes dQSrrj inJolis, labes oXicd^og labis, moles niysd^og molis, nubes vscpiXri nubis,
lis,

suboles yivvrjfia subolis, Pales Evvofiia Pa(soificctatv

seJes ?SQa seJis,

strages Gvfntxcacig

stragis,

saepes (pQayfiog

saepis, valles (pccQay^ vallis,

yccg rupis, scrobes

verres y.dcTtQOg ^i^aGtjjg verris, rupes cctioqqcoscrobis, torques (n^VLCTiog SiQiov torquis.

^o&vvog (pvtsiag
;

43, 11 merx cpoQtiov mercis

43, 15
pellis]

Sallustius Jixit niercis

pelvis
Iiis,

46, 6 exceptls

AS, 17

in

caJaver cicer tuber papaver siler. haec C omuibus quae genitivo crescunt non invenimus plus quam una syllaba cpoiter

scere praeter pauca, ex quibus sunt quae suggesta niemoriae inseruimus, veluli
iecor iecinoris, iter ilineris,
ancipitis,

supellex supelleclilis,
iecor
riiiaQ

praecips praecipitis,
iecoris.

auceps

biceps bicipitis

Siv.(iQrivog.

quiJam Jicunt hoc

Iiaec

iocinus vel

iociner iocinoris;

quamquam Je nominativo
hoc
itiner

mulli contenJunt.

supellectilis huius supellectilis et

huius

itineris.

ex his quaeJam abla-

tivum per

literam faciunt, quae

C C
'quam maxime
vicina

49,

Jissonantia, veluti Jecorus sonorus canorus

49, 17 seJ non omuia. creber enim

C
VII Je Varroue

53, 17 Plinius sermonis Jubii

libro

Graeco

Graece Jixit, nt ne schemalis quiJem Jicat seJ schematos'

608

ADOE.NDA ET COIJRIGE.NDa
et

iS, 24 nequa. facu enim hic

haec

et

hoc nequa.

idem isiud

el sin(;ulan

el

piuruli

numero monoplotoTi
neque feminina

est; propter

quod multum errant qui dicunt

ailiecta e litcra

'nequae liominis proposilum habere'.

tum masculina

in

liieram

nulla veniani

54, 13 Gellius

in

C XI C

M,

18 Gellius in
ia

XX VII C
f.

54, 19 55, 13
56, 4

Curiulione rebus neibus.

rebus meabus

55, 7 libro
not.

XXX VI C
l.

IIII

6,

Romanus autem
libro

in libro

de analogia VII refert

sic,

'anforum, ut Plinius eodem

ut

VI et Livius sed et cetcri assidue anforum dtcunt, si coniunctim, millia anforum modium seslcrtium nummuin; si per se, anforarum C
57, 20 Idgog muribium merulo
est.

X
iu

(?)

hoc quoque,

de quo quaeiitur potius

in

merula quam

el ideo

maiore

liceatia et testimonto

per a merula potius

quam per

us merulus enuntiabitur

61, 12 mt.

/.

1, 15

70, 18 Fidi censebam 75, 15 Bovus]

/".

pus

C C
I

80, 11 de scenicis orijjinibus

hiinc calamistrum

C
in

84

et inalaei

carmine C, unde facluni esse videhir quod item

adscriptum

esl,

Menelai

90, 20 sed Cato de Habito ait sanguen demittainr 93, 2 not. pro XXIIII l. XXIII 93, 20 Originum III C 97,
arquitenens deus sum,
in
iil

et

Lucreiius

Virg.
I

97, 11 Asiiiius

Valeriam

lib.

quia

C
ait

100, 7 Lucilius in VIII

C
in

103, 29 ut suemus [super scripto succius]

uudo

[corr.

Mido]

105

17 Afranius in Seditione

106, 28 Lucilius

XVI C
/.

108, 14

not.

pro 23

22
[super scripto Cretensi]
ait

108, 23 Laberius tamen in ceteris

le

pharmacopoles simiam

[super scripto tunc] amare caepit

III

C
capillo fuennt. similes

109,

epistolarum

C
et

110, 4 deinde sibullae, quod flavo

ap^ellati

compto

enim

sibullae suiit

C
IIII

120, 15

not.

l.

4, 114
iibro

121, 14 Plinius eodem

iecit

unde exempla

ablalivi

casus

collecta

excepimus con-

R. Merkelius
vila sua. Cassius item

147

3 Oppius de
7

147, 4 contemneretur

147

in

poemate vago [addita coniectura vario] candida

fomite capite capite
et

C
et

154, 13 159, 33

illud igui

spe

posse conficere

ducente deo,

et

ut

generaliter dicam,
not.

propemodum per passivum modum C

Ill

pro

IIII /.

160, 13 Pronominum

alia sunt

simplicia alia composita,

ipse

ut quis et quispiam cuipiam

quemnam haec me mea

quippiam nequiquam.
164, 9 a
talibus.

etiam sua ipsa

eorundem quispiam quorundam

Pronominum quorundam dispar a praecedentibus C

praepositiva

communia

masculino

et

feminino singularia

piuralia

qualis qualis quali

qualem qualis a quali, quaies qualium qualibus quales qua~

ADDENDA ET COnniGENDA
les

609
qiialiiim

qualibiis,

neutro singiilaria

qiiale

qualia

qualis

quali

qualibus

((uak- qualia (jualc qualia quali

qualibus

C C
non
nulli

164, 11 qiiisciimque qiialiscumqiie

soliis siuyiilaiis

175, 26 quae quidam decliuant post

iufinita

atliungentes,

post participia,

veluti participiis similia; qiiidam putaut

178, 27

7iot.

l.

485
/'.

179, 17 Latine]

ratione

C
quiu separando viani propriae virtutis,

190,. 28 rideri metuerunt et illudi, tametsi ne nostra quidem ratio temere se delibcrationi

suae sentcutiisque pcimisit:,

qui lamcu nulli
ali

cum

orationem

istani vinculis alienac servitulis

siiiit.

eximeret, uon eliam timcrei alterioris

cxitus Gracciae,

ita(jue

nomen

et

partituni

tamen acritcr

rcddiderunt intcriectionem vac

lie

num gcmitumve C
aiiint,

193, 9 ubi vcro

litera

finis

e litera tcrmiuatur,
vincit

quia succedcus
alternat

ei

o aul ei contra e
est.
viiicit

modo

modo

vinciiur

inodo
et

niodo par

cum

dicimus liquido iurare, non liquide,

vero, non ver*^; vincitur, cuni rarissinie

dicimus,

non rarissimo;
in multis

alternat et coiidigne et iudigue,

fecisti',

cum possuimis

dicere

'digno te et indigno te
est,
uti

et

cum

cotidiauo
diclioiiis

ncc cotidiaue deserimus. par

generibus istius modi

fecit',

conimodo quae,

nt l'laiitus

in

fibrolaria

'commode

Enuius. uon quod

TtfQ^i

C
oi

193, 25 tcrnuuarint aliqui. 6 'AyivXug

y.aTriyoQicov Ssy.a 'jQiaroztXovg- diuXeHziy.rj

^azi iMS&oSog ytal fniazi^fir] zcav aT](iaivovaa>v xai Grjfiuivofi,ivwv rpcovuiv.

8b zivsgj

i]

-naza cpvaiv oSog tnl

cui

zr]v cpvGtv

cptQOvaa jtQOT^QOv

multo

magis ego,
ferentia,

danda quidem
in

est,

sed tamcn
C.

cautior impunitas desercndi difin sclieiluta

ornabo ingenia
adscriplum

loquelarum

posi Aquilae fracjmenluiii

inlerposita

margine eius schcdulae legunlur eliam

li.

luiec,

MACeiN

TY TA vno TU)N NCUjN [corr. ncpiujn] toy AoroY lANAOVMCNA,

VBVQ03V zov loyov SiavooviiEva
195, 21
l.

c.

zu vno xmv

Acriter Crispus !II

nonne tu scis, siquas aedes ignis cepit acriter, haud facile est defensu qui ne conburantur proxnmae.
Sallusiii

verba

cttni

nomine

auctoris

versuum

excidisse vidit

Carolus Langius

adnotat. in Cicer. Lael. 51 p. 412 post A. Schotti obs. hum. comici poetae ver-

sus esse videntur.

195, 30 Coafidcnter pro audacter Terentius

re

iu in

Heauton timorumeno (V 3, 7)

'in

qua

nunc tam confidenter

restas',

idem

Eunucho

coniecit

A. Fleckeisenius.

196, 27 prospiciat o non qui prosullam liumauani trucidet

197,
1

qui praepostis

C
1

199, 29 Sisenua libro

iiidicium

C
in

201, 11 quia sciebam, inquit, mihi pislriuum coniecit A. Fleckeisenius^ sed ut Plautus
scripserit quia mihi sciebam pistrinum

mundo

fore,

dcleto glossemate

si

id

faxem
201
,

12 ut T. Annaeus Cornutus

liber tabuia

castarum

202

9 ne quam iniuriose
in

202, 15 Laberius
202, 17 mulieres

C Tuscia C

203, 7

not.

l.

23, 53

203, 11 alienos ailinit C 203 , 15 cautus diligensque

204, 10 205, 7
205, 12

not.

l.

20, 46

in

quibusdam non fuerunl

moti ad Thermopjlas

ita

C C
39*

610
2tXJ,

ADDE.NDA ET COliniGENDA
y
1

maliliose isituruin iuruturqiie eo vertu ul

iibro
leriiu

maximu^ C

208,

208, 4 Sisenna Milesinrum

210, 4

XV

notte venimus
repetuiidis
in

C
Briitum.
in f/uil/us

Scaiinis de pecuiiiis

ilem

ATranius aeque observare

in

ofliciose iiiiperi milites triiinipiiaiiiur C.

litani codicis

unum impeii

lucunu Seapo-

omissum genuinum este videtur.

210, 9 erepis 213, 8

not.
l.

priiniter

C
nam
in
u>

exercilum Fabrieius.

esi

exiitum

213, 13 PriKicuter

C C
Furium C
videre
I

213, 15 inaio prtideater mentieutem

210, 11 Cato
in

L.

219, 21 principio 220, 29

C
C
usquequaque
libi
lib.

siine sarteqiie audiie

223, 9 ad .Marium invicem

et

'adest etiam

natura quaesitus lepos

venustas', addila voniectura nou qiiacsitus

223, 14 Siseniia Milesiarum XIIII C 224, 15 faciionem C

230, 27 sine sine doio

C
piaedico; pro, pro viribus, promillo
in
Caiil.

231,

1')

prae
not.

prac

illo,

232, 31 235, 8

add. Cicero]
f.

13,7
C
in

233, 3 paulo tennsj

capulo tcnus

not. add. pro dij

ex Ciceronis oralioiie

Pisonem attulerunt Quintilianus VIIII

4, 76 Diomedes p. 404 Claudius Sacerdos p. 25 238, 2 adsumunt, ut approbat avehit et a aquilone C

ib. not.
l.

stridens

238, 4 a pro abs

C
C
r

238, 16

f.

interdum positae
Euax
libcr

240, 6 annalium
240, 8 242, 2
libro II
not.

aquas

istas

pensa lituus

C
sit

add. praecisa, inquit Varro, generantur animi passione, quod novi generis
interiectio

cum uon
Hauptius
253,

sed

ademptio,

tamen interiectionem
p.

eam

vocitamus

act. soc.

Sax.

cl. hist. phil. a.

1850

114

242, 11 butufluctus quidam souos

1
l.

C
ex PrUciano
p. 885,

consueo consuesco.

ila recte Fabricius restUuisse videtur

Cliarisius

tamen etiam consueo ponit

254

8 Sigalbanus eadem verba aclimata

C
Hauptius,

280, 14 tragici poetae

ni!

Viirsus ila restituendos esse mihi indicavit

hominum

te

fortunae, nil miseret meae?

esse: nil fraterni nominis et numea Pietatis movet?
8, 77 pertinere coniecit A. Fleekeisenius

finge
281
,

advenam
427

sollemne auxilium
23
not.
tibi
l.

l.

VIIII

314, 35
ib.

poena manet ad Tibulli versum

not.
,

fatum
l.

421

3 not.

p.

512 ed. Vindob.

Cic. in Verr. act.
l.

470, 9

not. add. ubr erit]

sec. IIIl

11, 25

568

v.

Cominianus pro 51, 8*

50, 8*

in H H O 00
Ui

ffi

O
s:

r-i

H
01

O >

o
(D

$4

IKt INSTITUTE OF WEDIAFVAL

TOROhiTO

B,

C^

8 05/