2.

A poesía galega entre 1950 e 1980

1. Introdución
Na poesía galega entre 1950 e 1980 podemos distinguir tres grupos de
poetas:
1) Xeración de 1936, composta por poetas nados arredor de 1910, como é o caso
de Cunqueiro.
2) Promoción de Enlace: composta por poetas nacidos arredor de 1920, coma
Neira Vilas.
3) Xeración das Festas Minervais: na que se encadran poetas nacidos arredor de
1930, coma Ferrín.

Malia seren tres xeracións diferentes, entre cuxos membros pode haber ata
trinta anos de diferenza, revélanse case ao mesmo tempo. Algúns exemplos disto
son:
1) Cunqueiro publica Merlín e familia en 1955 e Celso Emilio Ferreiro O soño
sulagado en 1954.
2) Ferrín publica Percival e outras historias en 1958 e Voce na néboa no 1957.

É dicir, a Guerra supón un cese na actividade da literatura galega que supón que
poetas de xeracións tan distantes se revelen ao mesmo tempo.

2. A Xeración de 1936
2.1.Definición
1) Son poetas nacidos arredor de 1910, polo que son sorprendidos pola Guerra
no momento álxido da súa formación, de xeito que fica interrompida a súa
actividade.
2) Viven e participan na Guerra, loitando nun ou noutro bando, unha
experiencia que se reflectirá nas súas obras.
3) Son a ponte entre o maxisterio da Época Nós e os poetas máis novos nun
momento no que as canles de información eran mínimas.
4) Cómpre ter en conta tamén:
a) que algúns deles publicaron en América, o que deu lugar á corrente
socialrrealista dos anos 50 (Seoane, Lorenzo Varela, Eliseo Alonso).
b) que algúns xa publicaran antes da Guerra (Carvalho Calero, Cunqueiro,
Diaz Jácome), pero foran obras de pouca entidade, agás Cantiga nova que
se chama ribeira (1933) de Cunqueiro.

2.2.Direccións poéticas
1) Imaxinismo:
a) É unha das primeiras tendencias en aparecer na posguerra e é herdeira do
imaxinismo de Amado Carballo. Sería unha corrente importante na poesía
galega ata ben entrados os anos 60.
b) Caracterízase por unha poesía na que se suceden imaxes, ás veces de
carácter hilozoísta (dotación de espírito a seres inanimados).

2) Neotrobadorismo:
1
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

a) Movemento característico dos poetas da Xeración de 1936, que fora

iniciado por Bouza Brey coa obra Nao senlleira (1933), aínda que nese
mesmo ano Cantiga nova que se chama ribeira de Cunqueiro supera a
obra anterior, xa que conxuga a imitación da lírica medieval coa corrente
neopopularista (da Generación del 27), influenciado por obras coma La
amante de Alberti.
b) Caracterízase por retomar características da lírica medieval, sobre todo
formais e das cantigas de amigo, e destaca neste momento a sección
“Cantigas do amor cortés” de Dona do corpo delgado (Benito Soto,
1950) de Cunqueiro.
c) O movemento dáse por rematado en 1953 coa publicación do Cancioeiro
de Monfero de Álvarez Blázquez, obra que intenta facerse pasar por un
hipotético cancioneiro medieval. Con todo, podemos atopar influencia da
poesía medieval ata a actualidade, en especial da cantiga de Mendiño e as
sete cantigas de amigo de Martín Codax.
3) Ruralismo:
a) Movemento tipicamente galego xa existente antes da guerra, iniciado por
poetas lugueses, que trala guerra é recuperado con forza.
b) Caracterízase por un reflexo da paisaxe interior fixándose nas pequenas
cousas (tea de araña, gota de orballo, avespa...). Combina isto cunha forma
de resonancias clásicas.
c) Destaca a obra Nimbos (1961) de Díaz Castro, na que se inclúe o poema
“Penélope”.
4) Socialrrealismo:
a) Tendencia que nace en América e que ten os seus antecedentes na poesía
social do XIX e comezos do XX (Rosalía, Curros, Cabanillas).
b) É unha poesía social na que entra a compoñente marxista e que se dá sobre
todo en poetas emigrados, dada a imposibilidade de publicar obras deste
tipo en Galiza. Así, o poeta está ao servizo do pobo e actúa coma un
adoutrinador das masas.
c) En América destacan obras coma:
 Eliseo Alonso: Seara de romances (1952), considerada a primeira obra
de poesía socialrrealista.
 Luís Seoane: As cicatrices (1959) e Fardel de eisilado (1954).
 Lorenzo Varela: Lonxe (1954).
d) En 1954 aparece O soño sulagado de Celso Emilio Ferreiro, un
antecedente claro de Longa noite de pedra (1962):
 É libro máis importante do socialrrealismo e que supón a plasmación
poética de parte da teoría marxista.
 Non perde en calidade poética por estar ao servizo dunha causa.
 Está en consonancia con obras da literatura castelá coma Tiempo de
silencio de L. Martín Santos.
 Inflúe moito na Xeración das Festas Minervais (Acoitelado na espera,
de Alexandre Cribeiro).

2
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

 Luís Pimentel1 (1895 – 1958)

Luís Pimentel publica na década dos 50, pero non podemos encadralo en
ningunha das tres xeracións que nomeamos, xa que se forma nas vangardas dos
anos 20 (especialmente no superrealismo) e ten relacións coa Residencia de
Estudiantes de Madrid.
Ademais, hai estudosos que defenden que os seus poemas foron escritos
inicialmente en castelán e logo traducidos ao galego, polo que avogan por incluílo no
sistema literario castelán.

É autor de dous poemarios en galego, Triscos (1950) e Sombra do aire na

herba (1959) e a súa poesía caracterízase por:
a) Poemas presentados coma pequenas estampas sen fío condutor, ao modo
dunha colaxe.
b) Lembra ao decadentismo no léxico luxoso (igual ca Ferrín nalgúns poemas de
Voce na néboa).
c) Influencia do superrealismo.
d) Verso libre.
e) Presenza da dor e a condición humana.

“A Rosalía”, Sombra do aire na
herba
“Outra vez Rosalía”, Sombra do -
aire na herba - Imaxes superrealistas.
“Muller de Galicia”, poema solto -
1
O seu nome real é Luíz Vázquez Fernández.
- Metapoesía.
- É unha composición que probablemente foi
escrita moito antes da súa publicación (arredor
de 1909).
- Xustaposición de imaxes sen lazo discursivo,
aínda que ten un único sentido relacionado coa
dor e a tristura (choros, nenos mortos,
camposanto).
- Imaxes superrealistas: ollos abertos de nenos
mortos cravados nas salas do pazo; seios
esprimidos hasta a derradeira gota de luz.
- Léxico decadentista: camelia, crespóns, mirto,
etc.
- Referencia ao pazo (salas do pazo; escalinata
do pazo), como xa fixera Cabanillas (No
desterro, 1913).
Metapoesía.
Composición ao xeito dunha estampa
impresionista.
- Imaxes superrealistas: ¿a qué mortos e
náufragos / que transitan entre a choiva?
- Descrición dun prototipo de muller:
→ traballadora e pobre: Coas túas mans
deformes; Na túa brusa humilde; sóio
lampadiñas de luz son teus seos [...] na túa
pelvis de cuarzo → moi delgada).
→ Caracterizada coma unha morta en vida: ¿Qué
pano de brétema abalas / dende os cons dos
3
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC

“O día ruín”, poema solto
“Enterro do neno probe”,
Sombra do aire na herba (1959)
“Xogo ruín”, Sombra do aire na
herba (1959)
2
Vaca que pariu e sigue dando leite tras alimentar o becerro.
3
Concepto ao que xa fai referencia San Juan de la Cruz.
2. A poesía galega entre 1950 e 1980
teus toscos queixelos / en adeuses cáseque
eternos? → enmaruxada, co pano na cabeza
(que lembra á descrición de Otero Pedrayo
das anciás co pano case como parte da
paisaxe) .
→ Protexe, a pesar de todo: ¡Ai, miña músega2
pura!, / dentro da túa estanza / sin medos de
tranquío durme o meu corazón / como unha
brisa sobor da herba / como unha néboa
sobor dos piñeiros.
- Anáforas: muller de melfas tristentas, / muller de
terra mollada i herba mol; como unha brisa
sobor da herba / como unha néboa sobor dos
piñeiros.
- Léxico luxoso: pelvis de cuarzo.
- O eu poético só aparece ao final: durme o meu
corazón.
- Antítese: o amencer, un elemento en principio
positivo, caracterizado como negativo:
→ Título: O día ruín.
→ Desaparición das estrelas ao amencer:
Nasceu o día, do camiño asoballado e sucio. /
Aquela amañecida, que esmorece / na túa
correita camisola branca / quixo tamén
asesinar / as máis doces lámpadas.
→ Interrompe o sono: a que fixen con sangue
dos meus sonos / a que fixo ela con escolas
das súas maus.
- Anáforas: a que fixen con sangue dos meus sonos
/ a que fixo ela con escolas das súas maus.
- Presenza do silencio: I un corazón valeiro / no
que non fica cantiga ningunha.
- Inefabilidade3 (imposibilidade de expresar con
palabras o que se quere transmitir): A todos os
meus versos, tapeilles os pés.
- Referencia ao paso do tempo: Riba do verdín.
- Enumeracións de elementos heteroxéneos, pero
non de xeito caótico: verbas, paxaros, áas, libros.
- Estampa dun enterro.
- Poesía moi sensual: punteiros de gaita; non
pesaba nada; O pai, de negro; / no mar, unha /
vela branca; zoquiñas brancas. Lembra á
descrición que Cabanillas fai de Galaaz en Na
noite estrelecida (contraste de cores).
- Antítese: xogo, a priori algo positivo,
caracterizado como ruín.
- Descrición do que goza co sufrimento alleo:
→ Como algo que xa comeza na infancia: Aquil
neno / pincháballe os ollos / ós paxaros; / e
4
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

gustáballe ver saír / esa gotiña / de aire de lus

[...]
→ E que aumentará na idade adulta: Creceu e foi
de aquiles.
→ É unha personaxe que tamén podemos ver
noutros autores: Ferrín (“O militante
fantasía”); Celso Emilio Ferreiro (“O asasino”,
en O soño sulagado).
→ Está relacionado coa experiencia do autor,
que vivindo en Lugo escoitaba como na rúa
levaban a xente para ser asasinada.

5
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Temática:
→ Principal: terror cíclico (¡Outra vez,
outra vez o terror! / Un día e outro
día, / sen campás, sen protesta;
repetición da palabra cunetas; Ti
sabes que todos os días / hai un home
na cuneta).
→ Secundarias:
- Silencio, imposibilidade de facer
nada: sen campás, sen protesta;
Cunetas
Chéganos outro berro; - Non fales
¡Outra vez, outra vez o terror! en voz alta -; - Non chores que
Un dia e outro dia, poden escoitarte; Todas as portas
Sen campás, sen protesta.
Galicia ametrallada nas cunetas
están pechadas. / Con ninguén
dos seus camiños. podes trocar o teu sorriso.
Chéganos outro berro. - Increpacións a Deus: Señor, ¿qué
Señor ¿que fixemos?
-Non fales en voz alta-
fixemos?; Señor, isto é o home.
¿Ata cando durará este gran enterro? Neste senso achégase á temática do
-Non chores que poden escoitarte. silencio de Deus (Rosalía).
Hoxe non choran mais que os que aman a - Referencias sociais aos que sofren
Galicia-
¡Os milleiros de horas, de séculos, a historia (con sangue de mestres e
que fixeron falta obreiros; nos arrabás / bandeiras
para facer un home! batidas i esfarrapadas) e os que a
Teñen que encher ainda
as cunetas
dirixen (Nos pazos onde se trama o
con sangue de mestres e de obreiros crimen / ondean bandeiras
Lama, sangue e bágoas nos sulcos pingando anilina4)
son semente.
- Partes narrativas:
........................................................................... Hoxe non choran mais que os que aman a Galicia-
¡Os milleiros de horas, de séculos,
Docemente chove. que fixeron falta
Enviso, arrodeame unha eterna noite. para facer un home!
Xa non terei palabras pra os meus versos. Teñen que encher ainda
as cunetas
Desvelado, pola mañá cedo con sangue de mestres e de obreiros
Baixo por un camiño. Lama, sangue e bágoas nos sulcos
Nos pazos onde se trama o crime son semente.
Ondean bandeiras pingando anilina.
Hai un aire de pombas mortas. - Aparición do eu poético na segunda
Tremo outra vez de medo.
Señor, isto é o home.
parte do poema (Enviso5, arrodéame
Todas as portas están pechadas. unha eterna noite; Tremo outra vez de
Con ninguen podes trocar teu sorriso. medo).
Nos arrabais - Inefabilidade: xa non terei palabras pra
bandeiras batidas e esfarrapadas.
Deixa atrás a vila. os meus versos.
Ti sabes que todos os dias - Campo semántico da violencia, con aire
hai un home morto na cuneta de traxedia (coro).
que ninguén coñece ainda
Unha muller sobre o cadaver do seu home - Versolibrismo.
Chora. - Sobriedade, conseguida mediante a
Chove.
enumeración de substantivos.
¡Negra sombra, negra sombra!
Eu ben sei que hai un misterio na nosa terra, - Metapoesía: ¡Negra sombra, negra
Mais alá da neboa, sombra! (en Arredor de si tamén se fai
Mais alá do mar, referencia a que unha negra sombra
Mais alá da chuvia,
Mais alá do bosque. percorre o mapa de Galicia cando morre
4
Tipo de tintura.
5
Abstraído, ensimesmado.
6
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

2.3.Cunqueiro
2.3.1.Características da súa obra
A) Cunqueiro, malia ser máis coñecido como narrador, comezou a súa produción
poética trinta anos antes da narrativa. Foi un bo poeta en tódolos rexistros e
cultivou diferentes tendencias, inseríndose no espírito das vangardas
anteriores á Guerra Civil:
1) Neotrobadorismo:
a) Antecedentes: “O canto do vixía” de Pondal; Carles Riba: X. Vicente
Viqueira.
b) Delimitación: comeza con Nao senlleira (1933) de Bouza Brey, e dáse por
rematado co Cancioeiro de Monfero (28/12/1955) de Álvarez Blázquez,
aínda que a literatura medieval sigue a influír na actual, en especial autores
coma Mendiño ou Martín Codax.
c) Características: consiste nunha imitación, sobre todo formal (leixa-prén,
paralelismo), da lírica medieval.
d) Tendencias:
→ Maior rixidez respecto da lírica medieval (Bouza Brey).
→ Máis libre respecto da lírica medieval, tendencia na que se inclúe
Cunqueiro xa que achega a compoñente nepopularista ás súas
composicións neotrobadorescas.
e) O neotrobadorismo en Cunqueiro:
→ Antes da Guerra Civil: Cantiga nova que se chama riveira (1933).
→ Despois da Guerra Civil: Dona do corpo delgado (Benito Soto, 1950),
na que se inclúen poemas neotrobadorescos na sección “Cantigas do
amor cortés”. Cunqueiro afirma que estas composicións foron
elaboradas canda as de Cantiga nova que se chama riveira. Dona do
corpo delgado é a última mostra de poesía neotrobadoresca en
Cunqueiro.

“Homenaxe a
Mendiño”, - Forma: dísticos paralelísticos (2 versos + refrán), pero ausencia de
leixa-prén.
Fernández del
Riego, Escolma - Contido: temática amorosa (frecuente na poesía de posguerra de
Cunqueiro) con referencias a Mendiño(mar, xílgaro remador) e
de poesía presenza do erotismo (Hogano a mar é un viño quente e roxo / e a
galega IV gaita polo punteiro vérquea en min)
(1955)
“Soedades da - Temática principal: decadencia do amor (sombra, soño).
miña branca - Outros aspectos:
señor”, Dona - Descrición da muller seguindo os tópicos renacentistas: pés
do corpo pequenos, pel branca (branca señor), toucas, xogo coa policromía das
delgado (1950) vestimentas, etc.
- A alborada (este bosque do tempo da máis recente lúa, [...] cada día
que amence renasce e asubía)
- Contradición do amor: frialdade (lúa nevada; aza mortal e fría) e
paixón (incendiado navío; lume; cabalo roxo; lingua de lume).
- Ambigüidade na terceira e sétima agrupacións de versos, nas que
non sabemos se o emisor é a señor ou non.
7
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Influencia posterior: Ferrín en “Momento último” (Con pólvora e

magnolias) fai referencia á miña señor amada.
- Forma:
- O rondeau é unha estrofa francesa composta de le verse (poema
propiamente dito) e l’envoi (dedicatoria).
“Rondeau da - Refrán, que reproduce un de Airas Nunes.
dona - Contido:
enterrada en - Le verse:
San Xohán de - Reflexión da voz poética enriba do sartego dunha muller
rememorando o pasado.
Badón, con
- Galantería renacentista.
dous anxos aos
- Léxico luxoso (banda sedal).
pés”, Dona do
- Metaliteratura: os abeláns → Airas Nunes.
corpo delgado
- L’envoi:
(1950)
- Volta ao momento presente e referencias ao paso do tempo
(As letras do teu nome xa non se poden lér).
- Metaliteratura: branca abelaneira (Airas Nunes); cervo
(Pero Meogo)

2) Intimismo.
3) Superrealismo.

A) Outras características:
1) A obra de Cunqueiro, ao igual cá de Otero Pedrayo ou Ferrín, pode ser vista
coma un macrotexto (personaxes recorrentes coma Hamlet, etc.)
2) Cunqueiro é un fabulador, que adapta e recrea historias dando lugar a algo
novo.
3) Bebe de moi diferentes fontes para a recreación desas historias. Así, por
exemplo, As crónicas do sochantre está ambientada na Bretaña, lugar que
Cunqueiro descoñece cando escribe a obra.

2.3.2. Herba aquí ou acolá (1980)

A) Tipos de composicións: en Herba aquí e acolá recóllense composicións
que responden a estas tres diferentes tendencias.

B) Historia da obra:
→ En 1980 aparece o título Herba aquí ou acolá nas Obras Completas de
Cuqueiro, antes aínda de publicarse como libro. Del dise que contén poemas
que de Cunqueiro que foran aparecendo en diversas publicacións periódicas,
de aí o título.
→ Pódese relacionar con outras obras de Culqueiro en canto ao título:
 “Poemas de aquí e acolá”, sección que publicou no Faro de Vigo, xornal
do que tamén foi director.
 Xente de aquí e acolá, obra narrativa.
→ É Fernández del Riego quen recompila os poemas , aínda que seguramente
co coñecemento de Cunqueiro. De xeito que a obra resultante é un libro no que
se recollen poemas das tres últimas décadas da vida do autor (1950 – 1980),

8
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

xa que desde a publicación de Dona do corpo delgado (1950) non publicara

máis nada como poeta.

C) Estrutura:
1) As historias (14 poemas), sección na que se refán historias (poesía
culturalista) de personaxes da mitoloxía clásica, do ciclo artúrico e da
Divina comedia, adaptándoas ao xeito de ver o mundo do autor.
2) Vellas sombras e novos cantos (15 poemas), sección que contén composicións
existencialistas de diferente tipo.
Na edición de 1991 de Galaxia aumentaría o número de composicións,
engadindo algúns xa publicados anteriormente e outros inéditos e, ademais, tamén se
fixeron algunhas modificacións (por exemplo, engadíronselle títulos a poemas que
non os tiñan).

D) Ciclos temáticos:
1) Ciclo clásico

- Recreación bastante textual da historia mitolóxica de Edipo6.

“Eu son
- Presenza da compaixón: [...] un sino fadal / coma un poldro no curro
Edipo”
co ferro, pra sempre [...] estaba escrito.

- Recreación da historia mitolóxica de Danae7.

“Eu son
- Perspectiva máis irónica ca no caso anterior: Pra burlarse de min
Danae”
chinchan unha moeda no mármore.

“Penélope - Xogo estilístico baseado sobre todo na aliteración: Pende en que

pende Penélope pensativa.
perde novelo
- Fai referencia ao mito de Penélope e Ulises desterrado, pero nesta
nove” composición é máis importante a forma có contido.

2) Ciclo britónico

- Este poema e “Harold no campo de batalla” son denominados Os

cantos de Hastings (lugar onde se desenvolveu a batalla á que fan
“Harold dice referencia). Os dous se refiren á batalla entre normandos (Guillerme
adeus a Edith” Bastardo) e anglosaxóns (Harold, Edith Swanehals) en 1066.
- Trazos neotrobadorescos: leixa – prén, refrán.
- Contido: presaxio da morte (fíos mouros) e despedida.
6
Edipo (“o do pé inchado”) era fillo dos reis de Tebas, Laio e Iocasta. O oráculo prognosticáralle ao rei
que se tiña un fillo varón este mataríao, polo que ao nacer manda que o maten. Porén, só lle furan os
pés e é acollido por uns pastores e, posteriormente, polo rei de Corinto. O azar fai que se atope con
Laio nunha encrucillada e mátao sen saber que era o seu pai. Despois vence a esfinxe que ameazaba
Tebas e casa con Iocasta, a súa nai. Cando se decatan do que acontecera Edipo quítase os ollos e
Iocasta suicídase.
7
Danae era filla de Acriso e Eurídice. O oráculo prognosticáralle a Acriso que se nacía algún varón na
súa familia o ía matar, polo que pecha a súa filla para que non poida ter fillos. Porén, Danae tería un
fillo de Zeus, que a posúe en forma de choiva de ouro. Este fillo é Teseo, quen lle promete ao seu avó
que nunca o ía matar, pero acábao matando por accidente nuns xogos.
9
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

“Harold no
campo de
batalla”
“Recoñecemento
- Contido: poema amoroso no que Edith Swanehals recoñece o
de Harold
corpo de Harold.
Godwinson”

3) Ciclo da Comedia

“Un capitán e - Recreación dunha historia da Divina comedia (algo tamén presente
o seu cabalo” na obra de Borges).

- Recreación libre da historia tráxica de Pia dei Ptolomei e Pietro

della Nera: Pia é unha rapaza que casa con Pietro, moito máis vello
“Ricorditi di
ca ela, quen a pecha con el para que non a poida ver ninguén máis,
me” pero ela acaba morrendo polas condicións do lugar na que a retiña. No
poema de Cunqueiro Pietro non está ao seu carón.

4) Ciclo semítico: inclúe composicións de temática islámica8 ou hebraica. Así

o 2/11/1969 publica no Faro de Vigo composicións baixo o título de Cantos do
deserto e, neste mesmo ano, fixera unha viaxe na que coñecera o mundo
islámico.

- Temática:
- Exótica, nova na literatura galega.
- Amorosa: - A bailarina tende as mans pintadas / pra coller
“Unha canción primeiro e rexeitar despois (o amor coma un tira e afrouxa); os
prohibida no guerreiros do norte soñaban coas súas mulleres / e fuxían na
sur” noite, namorados desertores.
- Léxico en relación coa temática: jaimas.
- Forma dialogada entre un alleo que pregunta e alguén que lle
explica o que está a ver.
- Contido: petición de Harun-al-Rashid a Mahoma, quen non lle
concede todo o que pide.
- Personaxes:
“Os setenta - Harun-al-Rashid: califa das Mil e unha noites.
pavillóns” , - Scherezade: narradora dos contos das Mil e unha noites.
revista Aturuxo, - Mahoma.
- Forma dialogada entre Harun-al-Rashid e Mahoma: o primeiro
nº 6 (1955) realiza unha serie de peticións ao segundo.
- Estrutura paralelística (anáfora).
- Outras referencias: rosa rubia = o prohibido.
- Vocabulario: palafrén = cabalo manso.

8
Esta temática tamén aparece na obra narrativa Se o vello Simbad volvese ás illas, de aí que poidamos
considerar a obra de Cunqueiro coma un macrotexto.
10
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Contido: poema narrativo que recrea unha historia bíblica,

semellante ás recreacións mitolóxicas de “Eu son Edipo” ou “Eu
son Danae”. Na historia bíblica (II Samuel, 3, 14) nárrase a guerra
entre o rei David e o rei Saúl e como David reclama á que era a súa
muller, Micol a cambio da paz, que fora posteriormente casada con
Paltiel. Micol élle devolta a David e Paltiel chóraa ata Bahurim.
- Personaxes:
- David, rei que estivo en guerra con Saúl.
- Abner, xefe da casa de Saúl.
- Micol, muller que casara con David, quen lla deixa a Abner para
que case con Paltiel e despois é reclamada de novo a cambio da
paz.
“Eu son paltiel” - Paltiel, a quen lle é arrebatada a súa muller Micol para
devolverlla a David.
- Temática do amor tráxico: Eu son Paltiel, un pobre home / triste,
soio coma un can á porta da casa. [...] Non entendo porqué Iahvé
quixo / que a miña historia quedase pra sempre / coas miñas
bágoas en Bajurim, en II Samuel, 3, 14, / desesperadas. / E aínda
pra algún pasarei por cornudo!
- Presenza da ironía (igual ca en “Eu son Danae”): E aínda pra algún
pasarei por cornudo!
- Metaliteratura: II Samuel 3, 14. As bágoas estaban sobre as letras /
do Libro. Un anxo del Señor secounas co alento / e recolleu o sal
que quedou en alef, en zaín / en nun, en bet, en het e en tau (letras
do alfabeto hebraico).

5) Ciclo das viaxes: nel inclúense poemas ocasionais, centrados en diversos

lugares visitados polo autor.

“Raíña blanca - Forma neotrobadoresca moi libre.

d’Anjou” , - Poesía esteticista.
Faro de Vigo - Temática: referencia á raíña morta (raíña branca), que lembra a
(16/07/1973) temática dos rondeaus do mesmo autor.
“A dama de - Forma neotrobadoresca libre.
Carol” , - Temática amorosa (galantería), que mesmo lembra ao amor non
Faro de Vigo correspondido das pastorelas.
(31/03/1975) - Anos mil: expresión recorrente en Cunqueiro.
- Contido: peso da vinganza que sente Hamlet, unha personaxe con
longa tradición:
- Personaxe que aparece na obra Gesta danorum de Saxo
Dramaticus no século XIII coma un danés que vive para a
“Chove miúdo vinganza da morte do seu pai.
en Elsinor” , - En Shakespeare vólvese o arquetipo da dúbida.
Faro de Vigo - Cunqueiro dálle a volta á historia de Hamlet en O incerto señor
(20/06/1976) don Hamlet, onde aparece como fillo do rei usurpador, non do
usurpado. Tamén fai referencia ao seu amor tráxico con Ofelia.
- Ambientación en Elsinor ou Helsingor, onde se atopa o castelo de
Krungborg no que vivía Hamlet.
- O verso 1 (Como chove miudiño en Elsinor!) lembra a Rosalía.

11
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

“Non hai
camposanto en - Carácter traxicómico.
Elsinor” , - Referencia ao ser ou non ser: Agora é unha ata torre / ninguén
atopa un cráneo na areosa terra / co que falar da vida e de qué se
Faro de Vigo fai / deica se chega á morte.
(20/06/1976)

6) Poemas de homenaxe

“Julieta
- Referencia a Xulieta morta agardando polo xuízo.
Capuleto” ,
- Linguaxe luxosa.
Faro de Vigo
- Vocabulario: prímulas = flor delicada.
(15/03/1964)
- Metaliteratura: referencias a poemas de Rosalía.
“Rosalía de - Léxico luxoso: vidro.
Castro” - Referencia ao locus amoenus: lémbraste deste bosque / tan triste
que amence sen ave.

“Lord Dunsay / - Homenaxe a un escritor irlandés máis ou menos contemporáneo de

Epitafio” Cunqueiro.

7) Outros

- Cunqueiro intenta responder á pregunta de para que escribe?, de

xeito que podemos atopar unha explicación da súa obra anterior.
“[Ese alguén de
- Expresión contida, que lembra á de Castelao.
meu nunca
- Desdobramento do eu, igual ca en “Adeus” de Manuel Antonio.
volve]”
- Idea de que unha persoa permanece viva mentres estea no recordo
doutras.

2.4.Xosé María Díaz Castro (1914 – 1990)

1) Vida e formación:
a) É un autor que realiza poucas aparicións públicas do que destaca o seu
dominio da maioría das linguas europeas, de aí que traballase en diversos
organismos oficiais como tradutor.
b) Está vinculado ao Seminario de Mondoñedo (coma Nicomedes Pastor
Díaz, Aquilino Iglesia Alvariño, etc.), onde adquire unha formación
humanística. Ademais, coma nos demais autores vinculados ao Seminario
de Mondoñedo, reflicte na súa obra a paisaxe do interior.
2) Obra:
a) Características:
→ É escasa.
→ Neovirxilianismo ou humanismo paisaxístico.
→ Poesía relixiosa, pero sen chegar a facer unha apoloxía do catolicismo.
→ Existencialismo (amor, vida, morte...), moi acusado en Nimbos.
→ Aparición de palabras clave (ao igual ca nos poetas socialrealistas).
→ Antíteses.
→ Metáforas en aposición.

12
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

→ Nominalizacións.
b) Publicacións:
→ En 1946 gaña un concurso poético en Betanzos: en castelán con “El
cántico de la ciudad” e en galego co tríptico de sonetos “Nascida dun
soño”. Estas composicións serían publicadas no Anuario Brigantino.
→ En 1955 aparecen composicións súas nunha das antoloxías de
Fernández del Riego.
→ En 1961 aparece Nimbos, a única obra que publica en vida e que contén
poemas coma “Penélope” ou “Esmeralda”.
→ Desde 1980 publica algúns poemas na revista Dorna.

- Léxico do mundo rural: espigas, carreiro, trigos...

- Palabras clave: lus, despois, para sempre.
- Evocación dun pasado mellor (iluminado pola luz: Lus, / céio
rachado, lus! / Inda vexo a lus. / E despoilos galos, / e despoilos
“Monumento homes, / e despois todo val, cález fervendo!) vs. presente negativo
a ausencia” (noite vs. amencer).
- Estrutura anafórica: Adéus ... pra sempre.
- Metáfora en aposición: e despois todo val, cález fervendo!
- Nominalizacións: Lus, / céio rachado, lus! [...]
- Presenza da natureza.
- Hilozoísmo: o vou – e – non – vou de marzo; nos dentes fríos de
abril.
- Apelacións: Ti, cabelos de ouro e de aire.
“Remuíño” - Oposición entre un presente negativo e un pasado máis positivo
(Crebouse a paz coma un fío).
- Perda: ti xa non es metá de ti.
- Presenza da relixión: Deus e piedade (sentín / que Deus andaba a
xogar. / Inda hai piedade pra min!)
- Composición metaliteraria: Poeta ou non, eu cantarei as cousas [...]
alumarei con fachas de palabras [...] eu lles daréi ás cousas / o
drama cheo que lles nega a vida [...] palabras lles daréi pra que se
entendan... (hilozoísmo)
- Metáforas en aposición: ancho herdo meu, mundo que me deron.
“Coma - Existencialismo: transcendencia (as vellas cousas, cheas de destinos).
brasas” - Oposicións: brasas vs. noite.
- Mestura do abstracto e o concreto: Galiza en min, meu Deus, pan
que me deron / leite e centéo e sono e lus de aurora!
- Nominalización: Galiza en min, meu Deus, pan que me deron / leite e
centéo e sono e lus de aurora!
- Comunicación entre alguén que está no alén e alguén que aínda está
vivo, simbolizada mediante a escada. Achégase a unha elexía.
“Coma unha - Apelacións: meu amigo; pro ti.
escada” - Paso da vida: dos doces días que arrastróu o vento.
- Hiperbaton: Sobor da escuma dos recordos fría.
- Palabras clave: lus, que trae o recordo.
- Paso do tempo (I as falopas dos anos van caendo).
“Coma unha
- Repeticións: A beleza fireume para sempre.
espada”
- Palabra clave: sede inmortal.

13
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Oposicións: lus vs. teebras; sombras vs. lume; cinza de rosas.

“Nimbos”
- Poema construído a base de siloxismos.
- Metáforas en aposición: Diante del unha muller, doce feitura, / un
fillo criado, única vitória. / Tras dél fragas zuando, paus, loucura, / e
mozas coma rosas, longa hestória.
- Apelacións: Ei Farruco da Rolda.
“Cortina”
- Oposicións: lume, lus, arde vs. pedra, fume.
- Tristura: Siléncio, Morréu.
- Visión cíclica da vida: Os bois volveron a pacer / e trálo arado as
pegas a brincar... (final semellante ao de “Penélope”).
- Paso da vida e perda do mundo feliz.
- Apelacións: Ei.
- Metáforas en aposición: Ei, o sol, niño ardendo nos loureiros!
- Palabra clave: hoxe (tristura polo perdido).
- División en dúas partes:
“Terra a) Tres primeiras agrupacións de versos: referencia a elementos da
achaiada” natureza.
b) Tres últimas agrupacións de versos: referencia ao home.
- Negatividade presente nos versos curtos de tódalas agrupacións de
versos: terra rebada; práias do vento; sombas alléas; pó caladiño;
terra na terra; máis que o meu berro! (ninguén escoita).
- Referencia á emigración: que perdéu o seu nome trálo Atlántico.

3. O difuso estatuto da Promoción de Enlace9

3.1. Características xerais
1) Non son un grupo xeracional coherente, xa que non teñen características en
común agás o ambiente de mediocridade económica e cultural na que se
desenvolve a súa actividade. Supón un elo moi feble entre a Xeración de 1936
e a Xeración das Festas Minervais.
2) Revélanse en galego a partir dos anos 60 e 70.
3) A maioría defínense polo seu autodidactismo, xa que non teñen acceso á
formación que tiveran outras xeracións, unha circunstancia condicionada pola
situación económica e cultural:
a) Situación económica: miseria derivada da política autárquica do réxime
franquista.
b) Situación cultural:
→ Durante a República producírase un florecemento no panorama
cultural: desenvolvemento do teatro con iniciativas coma La Barraca de
Lorca (vinculada ás misións pedagógicas, nas que tamén participou
Dieste), o teatro de Valle – Inclán, o Teatro de Máscaras de Otero
Pedrayo, Os vellos non deben de namorarse de Castelao, etc.
→ Nos anos 40 só se representan obras mediocres (irmáns Álvarez
Quintero). No cine atácase o procedente do mundo anglosaxón e só se
producen películas históricas, folclóricas e patrióticas, nas que é
importante o produtor galego Cesáreo González (fundador da produtora
Cifesa).

9
Rafael Abella: Crónica de la posguerra (1939 – 1955)
14
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

→ As asociacións xuvenís con maior influencia eran a Frente de

Juventudes (organización xuvenil da Falange) e Acción Católica, esta
última máis aberta cá primeira (a través dalgunhas asociacións católicas
comezaría a darse unha certa abertura nos anos 50 e 60). Ademais, foran
afastados das universidades pensadores coma Unanumo ou Ortega.
→ Así, en Galiza pérdese o contacto coa tradición galeguista
(asasinados, silenciados ou exiliados) e non había medios de difusión
para a cultura. Ademais tamén se acaba coa investigación ao suspender,
en 1936, o Seminario de Estudos Galegos. De xeito que son moi poucas
as publicacións que hai en Galiza neste momento, e as que se producen
en América case non chegan.

4) Os referentes desta promoción son:

a) Referentes externos:
→ Hijos de la ira (1944) de Dámaso Alonso, unha obra que supón un
debuxo poético do panorama da posguerra desde a óptica
existencialista e dun xeito moi hermético. Esta obra inflúe en Cuña
Novás e Luz Pozo Garza, pero tamén en autores da Xeracións das
Festas Minervais coma Ferrín (Arlinda Mareque de No ventre do
silencio).
→ Sombra del paraíso (1944) de V. Aleixandre, obra poética tamén moi
hermética.
→ Superrealismo.
b) Referentes galegos:
→ Revistas bilingües coma Alba, Aturuxo ou Posío.
→ Imaxinismo de Luís Amado Carballo.
→ Neotrobadorismo de filiación cunqueiriana e, polo tanto, con
influencia do neopopularismo da Generación del 27, en especial de
Lorca.

5) Principais autores:
a) X. Neira Vilas, autor de Memorias dun neno labrego.
b) Antonio Tovar, poeta.
c) Luz Pozo Garza.
d) Manuel Cuña Novás, algo máis vinculado coa xeración seguinte.

3.2. Manuel Cuña Novás

1) Comeza escribindo en castelán en revistas coma:
a) Finisterre.
b) Sonata Gallega, na que Otero Pedrayo publica o seu primeiro artigo en
galego da posguerra.
c) Litoral, na que en 1951 publica Ferrín os seus primeiros contos: O medo,
O abellón, Morte e chumbo.
2) En galego destaca a súa obra Fabulario novo (1952, Benito Soto):
a) Considérase un antecedente da poesía existencialista da Escola da Tebra.
b) Caracterízase por ser unha poesía:
→ Moi hermética.
→ Moi nominal (aglutinacións), que Ferrín denominou magma formalista.
→ Imprecisa na denotación.
15
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

→ Na que está moi presente a temática da morte.

As características da poesía de Fabulario Novo descríbeas Bouza Brey nunha especie de

limiar da obra que el titula “Noticia”, unha reflexión interesante por facela unha persoa que
non provén do mundo literario (Bouza Brey era maxistrado). Nel faise referencia a:
- Silenzo, a poesía como suxestión que non se realiza en cousas concretas (“eláns”10).
- Oposición da suxestión ao sentimentalismo: fondas suxerencias axotadas da
vulgaridade sentimental.
- Mestura de simbolismo + tradición galega medieval (estruturas paralelísticas) e
popular.
- Deformación da realidade: voz embazada.
- Anguria, atmosfera de opresión, propia dos autores da Escola da Tebra.

- Temática: morte e transcendencia da eternidade (Unha paz

silenzosa encheu a inalterable presenza do seu corpo).
- Presenza do alento humano: derretendo na soma inda quente dos
beizos / o mel no que a súa nai enteiramente ofreceuse.
- Chamada do alén: dóce era a chamada á que il atendía.
- Do concreto (Il, como auga, tivo unha dóce noción de pedra nídia) ao
“Adoescente simbólico, unha estrutura frecuente en Cuña Novás.
morto” - Superrealismo: e a espiña da roseira que xurde dos seus páledos
beizos / atravesa a meniña dos meus ollos / como un fulgor agudo e
cristaíño.
- Presenza do eu poético na terceira agrupación de versos: Deixou
nas miñas mans [...] atravesa a meniña dos meus ollos.
- Léxico negativo: choros, queixas, amargor, páledos beizos, cinza,
pombas mortas, etc.
- Temática: morte, silencio, ausencia.
- Volta á natureza: Debruzado entre a herba, / - o oco da túa soma no
muro dobra a lúa - / o orballo, pinga a pinga, pendura dos cabelos /
“Suceso” unha ranciña nova croa sinxelasmentes / á noite dos teus ollos.
- Viaxe a ningures : Longo era o viaxe no longo tren da noite.
- Destinatario inmanente: a túa fronte xiada.
- Sinestesia: Ouvean chamas irtas.
- Temática: anguria da vida polo desexo de dar cousas positivas, pero
imposibilidade de facelo, en especial desde a segunda agrupación de
versos: e douche os meus beizos que deitan sangue de orfos menceres.
“Amizade” - Estrutura:
- Monologada.
- Anafórica: desexo de dar + o que pode dar.

10
Impulso vital (H. Bergson).
16
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Composición dedicada a Celso Emilio Ferreiro, a quen lle publicaran

varias esquelas estando aínda vivo.
- Estrutura:
- Circular.
- Estruturas paralelísticas.
“Réquiem”
- Referencia ao laio: 2ª agrupación de versos.
- A voz poética e o destinatario como espectadores dese laio: 3ª e 7ª
agrupación de versos.
- Do concreto ao abstraco: E coma o sal iñora a lei do que é a sede /
eisí a morte desprende do silencio / a teima e a esperanza.
- Réquiem semellante ao de Celso Emilio Ferreiro.
- Inclúe uns versos de Cabanillas: Na praia de Rianxo / caían como
“Castelao” bágoas as estrelas.
- Estruturas paralelísticas.
- Sentimento de orfandade.

3.3.Luz Pozo Garza

1) É unha excepción dentro da súa xeración, xa que se incorpora ao discurso
literario galego desde 1952, con O paxaro na boca, que continuará con obras
coma Verbas derradeiras (1976).
2) As principais características da súa poesía son:
a) Lingua precisa, uso das nominalizacións, que dan lugar a enunciados moi
concretos. Con todo, tamén podemos atopar imaxes oníricas que implican a
suxerencia.
b) Presenza do amor e a morte, que poden aparecer coma conceptos en
harmonía ou non. Neste último caso a morte exprésase coma a destrución
do ser, que leva á anguria existencialista, algo novo na literatura galega.
c) Alusións á musica, un elemento moi característico desta autora.
3) Comentario:

- Música:
- Título: Réquiem de Mozart11.
“Réquiem de - Léxico: música, oboes, partes do Réquiem de Mozart coma Libera
Mozart”, nos Dómine ou Lacrimosa.
Concerto de - Poesía enunciativa: encabalgamentos suaves e xustaposicións.
outono (1981) - Morte e finitude do ser: outras beiras [...] onde remata a vida;
sombras, voces enloitadas, cinza, tebras, destino insondábel, finitude,
morte.
- Música:
“Tocata e
- Título: Tocata e fuga.
fuga” ,
- Léxico: Bach, violonchelo, pianísimo, clavicémbalo, fagot.
Concerto de
- Metapoesía: yambos, dáctilos.
outono (1981) - Referencia a Lorca: camelias brancas (Madrigal á cidade de Santiago).

11
Mozart recibe un encargo dun cabaleiro misterioso para facer unha composición dedicada á muller
deste que morrera moi nova. O compositor interpreta este encargo coma un presaxio da morte e comeza
este Réquiem que non lle dá tempo a rematar (acábao o seu discípulo), de aí que sexa considerada unha
peza enigmática. Ademais, é a peza coa que acaba Fra Vernero de Otero Pedrayo.

17
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

“O - Morte: a razón de ser home / a sinrazón de selo; paso do tempo: ao

prisioneiro”, tempo de achegar as sombras / sobor de esnaquizadas memorias;
Concerto de anguria e ausencia de esperanza: A vida fora unha porta abatida. /
outono (1981) O amor un vaso de auga derramada. / A esperanza somentes foi eso.
“Hai unha
voz”, “Poema en
cinco lembranzas - Estrutura anafórica: hai unha voz / chamáse.
pra Rosalía”,
- Voz contraditoria (laio e saudade) e identificada con todo.
Grial, 34 (1971).
Logo en Concerto
de outono (1981)
- Estrutura anafórica.
“Biografía” ,
“Poema en cinco - Biografía e gabanza de Rosalía na que se inclúen tres puntos de
lembranzas pra vista:
Rosalía”, Grial, 34 - Nacemento: estrela.
(1971). Logo en - Camiño: pedriña.
Concerto de - Morte: cruz.
outono (1981)

“Preguntas a
Rosalía” ,
“Poema en cinco - Morte.
lembranzas pra - Xogo coa homofonía nos versos finais (sorte, norte, morte).
Rosalía”, Grial, 34 - Rosalía coma unha voz que clamou no deserto, identificada con
(1971). Logo en Galiza (perda da identidade individual e colectiva).
Concerto de
outono (1981)
“Cantiga
funeral de - Metaliteraria: inclúe numerosos versos de Rosalía (Campanas de
Padrón” , Bastabales; Xa non chove miudiño; Que vai de delor ferida –
“Poema en cinco “Airiños, airiños, aires” –; pola beira de Lestrove; pola banda de
lembranzas pra Laíño; Velaivai a negra sombra / no cimeterio de Adina).
Rosalía”, Grial, 34
- Estrutura: os versos curtos poden lembrar a un refrán, de aí que
(1971). Logo en
Concerto de teña un certo aire neotrobadoresco.
outono (1981)

4. A Xeración das Festas Minervais ou de La Noche

4.1.Características xerais
Cómpre lembrar a anomalía que a Guerra Civil provoca no sistema
literario galego, facendo que a Xeración do 36 e a das Festas Minervais se
manifestasen ao mesmo tempo, malia a diferenza de idade entre os membros dunha e
doutra.
As principais características que definen os membros da Xeración das
Festas Minervais ou de La Noche son:
1) Mentres que os membros da Xeración do 36 viven a GUERRA e os da
Promoción de Enlace a lembran, os da Xeración das Festas Minervais nacen na
década dos 30 (agás algunhas excepcións), polo que non viven nin poden

18
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

lembrar a Guerra, malia a ampla presenza que terá nas súas obras12. Con
todo, son educados segundo a doutrina franquista.
2) Participan xunto cos membros da Xeración do 36 no desenvolvemento da
ACTIVIDADE EDITORIAL, destacando a fundación de Galaxia en 1950 que acolle
nos seus inicios a autores e tendencias moi diferentes.
3) Destacan DOUS PERSOEIROS que exercen o seu maxisterio individual sobre os
membros da xeración:
a) Otero Pedrayo, moitas veces coma unha figura máis simbólica ca activa.
El mesmo consideraba que tiña a misión de transmitirlles aos máis novos a
mensaxe de Castelao.
b) Celso Emilio Ferreiro, quen impulsa moitas empresas editoriais (Alba,
Benito Soto, Monterrei, etc.) e revistas (Finisterre).
4) Rexeitan a INFLUENCIA do que se está a facer na España do momento en favor
do que chega de Europa, malia a censura. Amosan fascinación polas
democracias occidentais.
5) Entre os FEITOS COLECTIVOS nos que participan destacan:
a) Festas Minervais compostelás:
→ Recuperación das Festas Minervais celebradas nos Séculos Escuros por
parte do S.E.U. (Sindicato Español Universitario) desde 1953 e ata
comezos dos 60. Desde 1954 admítense no certame composicións en
galego.
→ Nelas participan practicamente tódolos membros da Xeración.
→ Deste certame toma o nome Ferrín para denominar a súa xeración.
b) La Noche: xornal vespertino compostelán dirixido polo xornalista Borobó,
do que destacan as seccións “Anacos” e “Universidad literaria”. Nesta
última comezaron a colaborar Franco Grande, Ferrín, Rodríguez Mourullo,
etc. É Borbó quen os bautiza como Generación de La Noche.
c) Illa Nova: colección da editorial Galaxia dirixida a novos autores e,
especialmente, á narrativa (con todo comeza cunha obra poética: Do sulco,
de Xohana Torres). Nela aparecen títulos de narrativa coma Nasce unha
árbore ou Memorias de Tains de Rodríguez Mourullo, un antecedente da
Nova Narrativa Galega.
d) Grupo Brais Pinto: grupo creado por algúns membros da xeración (Ferrín.
R. Lorenzo, Bernardino Graña, Fernández Ferreiro, Alexandre Cribeiro...)
que se reunían no centro galego cando estaban estudando en Madrid.
→ A denominación dálla Fernández Ferreiro, dicindo que se trata do
nome dun afiador de Nogueira de Ramuín. Porén, aínda que existiu tal
afiador, o nome é inventado.
→ Busca unha actividade integral e innovadora, xa que crean unha
colección de poesía que se inaugura con Bocarribeira de Otero Pedrayo,
pero tamén os cadernos pictóricos A Gadaña, nos que participa

12
Así, a presenza da guerra nos autores da Xeración do 36 pode dar lugar á poesía da experiencia, coma
o caso de “Cunetas” de Pimentel, mentres que para os da Xeración das Festas Minervais non é unha
experiencia, pero si algo que lles foi transmitido e que reflicten en numerosas ocasións na súa obra.
19
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

Reimundo Patiño. Esta intención e actualizar a cultura galega exprésaa

Ferrín nun prólogo a unha obra de Cribeiro (“Indo pra máis perto”).
e) Fundación do nacionalismo revolucionario en oposición ao galeguismo
cultural de García Sabell e Ramón Piñeiro, que rompen coa loita política
que se propugnaba desde América (Consello de Galiza). Isto fai que os
membros da Xeración das Festas Minervais se afasten de Galaxia e é neste
momento cando xorde a UPG (vinculada ao suceso de Castrelo de Miño) e
o PSG. Tamén buscan promover asociacións culturais coma O Facho ou
O Galo13. Tamén aparecerá entón o ensaio científico (O atraso económico
de Galiza, de Beiras).
1) Influencia do movemento Beatnik14:
a) Nacido nos círculos existencialistas parisienses, pero que se desenvolve en
América. Constitúese o 13/ 10/1953 na Six Gallery de San Francisco
(“Howl”).
b) Caracterizado por un estilo de vida en círculos pechados, a influencia do
jazz e a oposición ao estilo de vida materialista americano. É Jack
Kerouac quen bautiza a Beat Generation, un nome procedente do jazz (beat
= ritmo que marca a batería).
c) É tamén un movemento no que se aprecia unha especial obsesión coa
morte, e é esta característica a que máis inflúe no Grupo Brais Pinto.
d) Destacan autores coma Jack Kerouac (On the road), Gary Synder,
Lawrence Ferlinghetti ou Allan Gonsberg.
f) Daría lugar posteriormente ao movemento hippy, un movemento non
urbano que cambia a influencia do jazz pola do rock e os círculos pechados
pola masificación. Destaca o macroconcerto do 23/11/1966 no Golden Gate
de San Francisco, no que tocan Bod Dylan (con música rock pero letras que
dos beatnicks, de aí que se considere unha figura ponte entre os dous
movementos) e os Beatles. Coma os beatniks, os hippys opóñense ao
american way of life.
g) A influencia sobre o Grupo Brais Pinto destaca en aspectos coma:
→ Obsesión coa morte (Con pólvora e magnolinas), a morte como
liberación.
→ Visión cíclica da vida, determinismo (“Galicia” en Voce na néboa de
Ferrín).
→ Importancia das ideas fronte ao protagonismo individual.
→ Derrota do home fronte á sociedade, soidade.

4.2. Liñas poéticas da Xeración das Festas Minervais nos anos

50 e 60
Imos considerar só a poesía destas dúas décadas, xa que a maioría dos
autores seguiron escribindo ata a actualidade, pero as súas composicións posteriores
son xa moi diferentes.

13
Voces Ceibes tamén aparece neste momento, pero non vinculada ao nacionalismo, senón ao PCE.
14

20
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

4.2.1.Escola da Tebra
1) ANTECEDENTES: Fabulario novo de Cuña Novás, obra que conxugaba o
superrealismo15 e o existencialismo (Sartre) a partes iguais.
2) CARACTERÍSTICAS:
a) Conxunción do superrealismo e o existencialismo.
b) Reacción contra a poesía neotrobadoresca e a imaxinista (de corte
hilozoísta) da posguerra, aínda que podemos observar nos poetas da Escola
da Tebra certa influencia destas dúas correntes, malia opoñérense a elas.
Esta é razón pola que xorde esta liña poética.
3) INFLUENCIAS:
a) V. Aleixandre.
b) Dámaso Alonso, con Hijos de la ira (1944), unha influencia posterior ao
anterior.
4) AUTORES:
a) Manuel María16:
→ Obras:
- Muiñeiro de brétemas (Benito Soto, 1950): é o primeiro libro que se
insire na liña da Escola da Tebra da autoría dun membro da Xeración
das Festas Minervais. É tamén o primeiro libro da posguerra
publicado por un mozo.
- Morrendo a cada intre (1952).
- Advento (1954).
→ Segundo avanzan os títulos vai desaparecendo o hermetismo e a queixa
vólvese máis concreta nos dous últimos libros. Esta poesía máis
coloquial das últimas obras está máis influenciada por Dámaso ca por
Aleixandre.
→ Ramón Lorenzo: O que se foi perdendo (Brais Pinto, 1959).
→ Alexandre Cribeiro: Acoitelado na espera (Brais Pinto, 1959), obra
máis achegada á poesía social.
→ Xohana Torres: Do sulco (Illa Nova, 1957), na que a mestura de
superrealismo e existencialismo están presentes só en parte da obra.

4.2.2.Realismo coloquial
1) ORIXES: é a liña poética que substitúe progresivamente a Escola da Tebra.
2) CARACTERÍSTICAS: introduce esquemas estruturais da fala cotiá na canle poética
(fórmulas xudiciais, da administración, etc.)
3) AUTORES:
a) Manuel María: Documentos persoaes (1958) obra que inaugura o
realismo coloquial e que lle pon fin á Escola da Tebra.
b) Bernardino Graña: Poema do home que quixo vivir (1959).

4.2.3.Socialrrealismo

15
O superrealismo xa influíra en obras anteriores, coma Mar ao norde (1933) de Cunqueiro. Con todo,
na época de Cuña Novás o superrealismo é un movemento moito máis conformado.
16
Xunto con Cabanillas, é un dos autores galegos cunha obra máis extensa, que nalgúns casos perde en
calidade por estar ao servizo dunha determinada causa.
21
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

2) ORIXES: publicación de Longa noite de pedra17 (1962) de Celso Emilio

Ferreiro, obra na que o protagonista non é individual, senón colectivo,
podendo entenderse mesmo coma toda a humanidade (“Irmaos”).
3) CARACTERÍSTICAS:
a) Denuncia das miserias que sofre o home galego.
b) Seguen a liña da poesía social do XIX (Curros e Rosalía): emigración,
temas labregos, etc., diferente da poesía social que se fai na España do
momento (Gabriel Celaya, Blas de Otero).
c) Tódolos membros da Xeración das Festas Minervais fan poesía
socialrrealista, en maior ou menor medida.
4) OBRAS: Antoloxía da poesía popular de Heriberto Bens > Poesía enteira de
Heriberto Bens (1980), de Ferrín.

4.3.Principais autores
4.3.1.Manuel María

Poemas da Escola da Tebra

- Sentimento da terra (importante en toda a obra de Manuel María).
“Natureza
- Certo influxo imaxinista (personificacións), pero desde unha
sensíbel”, perspectiva negativa.
Muiñeiro de
- Léxico da anguria e o misterio.
brétemas (1950)
- Oxímoro: ingratitudes churrusqueiras.

17
Esta obra ten como antecedente O soño sulagado (1954), na que o poeta como se laia das súas
miserias como ser individual.
22
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Poema amoroso, cunha visión do amor coma un soño imposible:

“Esparcemento”, este meu soño / muiñando en brétemas somentes.
Muiñeiro de - Léxico negativo: fóra das agonías, con ese fogo de pomba
brétemas (1950) artellada, / tan tristeira;
- Presenza do eu poético.
- Amor visto coma un imposible: cereixas de ilusións mortas;
penumbra dunha ponla / que eu sinto no vento morno / cando
“Lonxanías”, pronuncio o teu nome; fálanme sempre de ti / cal si falasen dun
Muiñeiro de morto.
brétemas (1950)
- Paisaxe rural.
- Sinestesia: o nordés e o vento obrizo.
“Bágoas”, - Léxico negativo.
Muiñeiro de
- Imposibilidade do amor.
brétemas (1950)
Poemas nos que vai desaparecendo o hermetismo
- Agonía = loita.
“Íntima agonía”, - Existencialismo: A choiva dos séculos aprisióname.
Morrendo a cada - Reflexións metapoéticas: (Non sei se será decente / falar destas
intre (1952) cousas nun poema).
- Presenza do eu poético.
“Canción á miña
abulia
acentuada”,
Morrendo a cada
intre (1952)
- Léxico negativo.
- Existencialismo.
“O agoiro”,
Advento (1954) - Incapacidade do poeta para quitar o temor: Escoitade ao poeta,
/ escoitade ao poeta, / que vos di simplemente na súa frauta de lúa:
/ ...non temades...
“Versos dunha
tarde amarga”, - Existencialismo.
Advento (1954)
“Neno”, Advento - Tristura.
(1954) - Lembra a Curros.
Poemas do realismo coloquial
“Carné de identidade”, Documentos persoaes (1958)
“Gacetilla literaria”, Documentos persoaes (1958)
“Bando”, Documentos persoaes (1958)
“Guía comercial”, Documentos persoaes (1958)
“Canción de amor ao meu bigote”, Documentos persoaes
(1958)
“Telegrama a un Excelentísimo Señor”, Documentos
persoaes (1958)
“Carta a Director dun banco”, Documentos persoaes (1958)

23
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

4.3.2.Ramón Lorenzo
2) É autor dunha soa obra, O que se foi perdendo (Brais Pinto, 1959), a obra
máis representativa da Escola da Tebra. Entre as súas características
destacan:
a) Intimismo.
b) Sucesión de imaxes oníricas desligadas entre si (superrealismo).
c) Verso libre (irracionalismo)
d) Forma parte do Grupo Brais Pinto.

- Poema co que comeza O que se foi perdendo.

- Eu protagonista, que se laia das súas miserias, sen proxección
social.
- Soidade existencial: I a min deixádeme, / deixádeme ollando a
“(Eiquí tendes:”, miña paisaxe, / deixádeme na noite / pois quero percurar o que
O que se foi me fuxe.
perdento (1959)
- Busca do inalcanzable: pois quero percurar o que me fuxe.
- Ritmo semellante ao dunha oración, case coma unha súplica.
- Léxico negativo: noites; horas angustiosas; tebras...
- Imaxes desligadas e sen concreción (agás na paisaxe).
- Presenza da natureza (referencias concretas), pero nunca do mundo
“Figuracións”, urbano.
O que se foi
- Sensación de baleiro, de que se vai perdendo todo: cego coa
perdento (1959)
treboada do que se vai perdendo [...] as pegadas perderán o camiño.
“Reviravoltas”,
O que se foi - Incapacidade de facer o que se busca.
perdento (1959)
“Remate”, O que - Poema co que remata O que se foi perdendo.
se foi perdento
(1959)
- Existencialismo.

4.3.3.Alexandre Cribeiro
1) Autor de só dúas obras, moi ligado ao Grupo Brais Pinto:
a) Acoitelado na espera (Brais Pinto, 1960), obra que consta de tres partes:
“Primeira espera”, “Segunda espera” e “Doente na espranza”.
b) Indo pra máis perto (1979).
2) Características:
a) Compartidas co resto do grupo: hermetismo, existencialismo,
neorromanticismo.
b) Propias:
→ Sentimento de erotismo frustrado presente nalgúns poemas.
→ Matiz político, presente xa en Acoitelado na espera. Une o
existencialismo da Escola da Tebra á condena do fascismo.

 Acoitelado na espera:

24
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

“O vagaxeiro
sol-por” (“Primeira
espera”)
“Eu fuxín coma
orballo na - Camiño que non leva a ningures, saída frustrada.
outura,” (“Primeira
espera”)
“Hai un val
voltado de - Negatividade: Hai un val voltado de sangue cada día / no meu
sangue cada día” peito.
(“Primeira espera”)
“Vou ter a
derradeira - Erotismo frustrado.
morte” (“Segunda - Neorromanticisimo: noite, lúa como elemento negativo.
espera”)
“O fin, a tristura - Presenza da muller e erotismo frustrado.
son eu” (“Segunda - Poema anafórico.
espera”)
“O último
Poñente é xa - Imaxes alucinadas.
mentira” (“Segunda - Erotismo.
espera”)
“Ahí hai un
cadaleito” (“Doente - Matiz político: Ahí hai un cadaleito / é España.
na espranza”)
“Pode aniñar no - Soidade e morte: pro é ancha a soedade / para un destiño tan
tempo” (“Doente na corto.
espranza”)
“Quixera dar
coa Terra” - Protagonismo colectivo (Galiza), denuncia social.
(“Doente na espranza”)

 Indo pra máis perto:

25
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

“O meu traballo
enteiro”
- Crítica ao fascismo próxima a Celso Emilio: A pomba da
“Sobre de este paz / ten xeito de demagoxia / ou canto gregoriano / ou
cadavre” palio.
- Achegado ao realismo coloquial.
“O pobo está triste. E - Denuncia social da opresión (da man que o esmaga) e
soio.” chamada aos que non queren ver (pensadeo, cegos).
“Porque iste frío que
- Poema combativo.
baixa polas serras”
“De poder destrui-lo
- Achegado ao realismo coloquial, chamada aos semellantes.
intento das cadeas”
“Tremendamente triste - Chamada á loita e solidariedade humana (que me dela
vouche pedir” man, compañeiro).
- Primeiro poema da literatura galega que aborda o tema da
“Roxo Vietnam Roxo”
guerra de Vietnam.

4.3.4.Bernardino Graña
1) Obras:
a) Poema do home que quixo vivir (Brais Pinto, 1958), consta de trece
poemas e está prologado por Ferrín.
b) Profecía do mar (1966), que consta de dezanove poemas e destaca pola
introdución de termos referidos á pesca e de topónimos que supoñen unha
novidade na literatura galega que, agás no caso de Manuel Antonio, sempre
achega unha visión do mar desde terra.
2) Características da súa obra:
a) Pode adscribirse ao realismo coloquial polo seu ton, pero a temática
abrangue tamén a anguria existencial propia da Escola da Tebra.
b) Forma de autobiografía íntima (sobre todo en Poema do home que quixo
vivir).
c) O tempo como destrución do individuo, busca dunha saída que non se
atopa.
d) Morte como ameaza, pero tamén como refuxio.
e) Personificación do mar, unha característica propia do autor (en especial en
Profecía do mar). Moitas veces aparece a sensación da imperceptibilidade
do ser humano fronte á inmensidade do mar.

 Poema do home que quixo vivir:

26
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Personificación do mar: o vento e o mar berraban.

- Ambiente pechado do movemento beat: E nós, calados,
“O vento díxome fumando / bebendo, mirándonos fixos.
cousas - Busca dunha saída que non chega,visión cíclica da vida:
[...] que nos dixera que eixiste / máis alá de todo un brilo, /
un sol que non ten solpores,
- Anguria existencial: queimando a nosa esperanza;
desilusión.
“Así o inverno inteiro,”
- Visión cíclica da vida: pasaban / as horas en procesión;
pasara xa tanto tempo; / o mesmo aburrido sol.
- Desesperanza, o tempo como destrución (determinismo).
“Pergunto para qué
- Soidade do poeta: ¿Qué importa ser can ou home / se todo
sirve”
é berrarlle ás pedras?
“¡Ouh, Vida, ouh,
- Indiferenza.
mundo!, xa vedes”

 Profecía do mar:

- Léxico mariñeiro e topónimos.

“Oda aos mariñeiros da - Personificación do mar como dono de vidas (lembra a
Cangas” algunhas cousas de Castelao).
- Rexistro: combina o épico co coloquial.
- Imperceptibilidade do ser humano fronte á inmensidade do
“Sempre mar” mar.
“Ninguén pode” - Presenza dun mar cambiante (proteico).

4.3.5.Xohana Torres

 Do sulco:
1) Inaugura a colección Illa Nova de Galaxia, que acollerá moitos dos títulos da
Nova Narrativa Galega.
2) É unha obra máis achegada ao coloquialismo có hermetismo.
3) Son características de X. Torres as asociacións insólitas, que mesmo poden
chegar ao oxímoro.
4) Adoita usar un sistema de puntuación anárquico.

27
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Estrutura anafórica.
- Apelación á soidade.
- Interrogacións retóricas: ¿que onde vas, leite vivo de que
nai / que non acabas de curar sementes?
“Soidá” - Aire de ladaíña.
- Asociacións insólitas: leite vivo; curar sementes; bulsa de
ubre.
- Paso do tempo e permanencia da soidade: ¡Miña soidá hai
anos que non dorme!...
- Apelacións.
- Tempo: abril que conta trinta días.
“O cego” - Asociación de elementos positivos e negativos
(característicos no final do poema): ti que vives dentro da
fraga da sorpresa / e de alentos sen boca; Para ti, o trebo
que xa xorde; / tamén un longo abrente para a noite.
- Estrutura anafórica.
“Esta son eu” - Eu instalado na noite.
- Tempo: hedra mosteiral

 Estacións ao mar (1980):

Obra composta de varias seccións:
1) “O tempo e a terra”:
a) Canto patriótico escrito desde a nostalxia.
b) Interrogacións retóricas.
c) Encabalgamentos.
d) Ritmo de ladaíña (construído mediante aposicións).
- Partes positivas (primeira agrupación de versos) que se
opoñen a outras negativas.
- Determinismo: voltas que dá a noria.
- Tempo: tan perto e tan lontana?..; vida enteira camiñando.
“Galicia”
- Imposibilidade de conseguir o que se busca: e sigues
agardando.
- Patriotismo: Patria miña.
- Coloquialismo: (hai que decilo todo).

2) “O tempo e a memoria”:
a) Recordos da infancia. Adoita evocar un tempo feliz e reflexionar sobre o
paso do tempo, que leva á soidade ou á morte.
b) Personaxes que interveñen en estilo directo.
c) Conxunción de elementos veristas e abstractos.
d) Pesimismo: anguria, soidade, morte.

28
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Lembranza da infancia, paso do tempo e Morte.

- Asociacións insólitas: campo ileso; ebrio testamento.
“Sempre baixaba pola - Pesimismo: irrevocable sombra / é todo o que me queda da
túa noite.
Plaza Vella”
- Insolidariedade humana: Sen saber nada aínda das dúas
bandas / que dividen, perdidamente, aos homes, / se dous
algunha vez se recoñecen.

3) “Elexías a Lola”: cinco elexías nas que a autora lembra a súa avoa. Destaca
por seren poucas as composicións elexíacas da literatura galega.

“Podo decir “O Avia” e - Nostalxia dun tempo pasado e imposibilidade de volver

eres tí” atrás.
“A casa sigue en pé. - Prosaísmo (enumeracións).
Eiquí xogaron” - Saudade do pasado.

4) “Estacións ao mar”:
a) Evocación do pasado, melancolía e soidade.
b) Influxo de Manuel Antonio e Paul Valery.

- Referencias bíblicas: Primeiro foi o mar, dempos a terra

(Xénese); diluvio; ramallo de olivos.
“Primeiro foi o mar,
- Visión cíclica da vida: correspóndelle á onda repetirse de
dempois a pedra; ”
novo; só a barca varada e nós mesmos (lembra a Manuel
Antonio).
“Fíresme, outono” -
- Interrogacións retóricas.
“¿Pódese aínda” - Imposibilidade de recuperar o pasado.
- Viaxe a ningures: zarpamos pra ningures.

4.3.6.Salvador García-Bodaño
1) Autor da obra Ao pé de cada hora (1967).
2) Características:
a) Expresión sobria.
b) Tons épicos que a veces se afastan do socialrrealismo.
c) Certo erotismo.

29
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC
 2. A poesía galega entre 1950 e 1980

- Visión épica.
- Estrutura anafórica.
- Desesperanza: onde todo é por vir e non chega; ferida en
“Galicia” sono e sombra; onde todo durme e non esperta; a falar
sempre o que lle mandan (asoballamento); Galicia
verdadeira, ¿cándo? (sen resposta).
- Estatismo: onde a fame énchese de paciencia.
- Composición a Bóveda.
- Panteísmo: O home do color da herba ben o sabe / e sábeo
“Non houbo galos” o río / e o arado / e os montes e os bímbios tamén o saben.
- Silencio de Deus: Deus estaba alí [...] testemuña silandeiro
/ e, nembargantes, / non houbo galos!
- Composición dedicada a Otero Pedrayo publicada en Grial
(52, 1976) e recollida despois en Tempo de Compostela
(1979).
- Visión de Otero como escritor e intérprete da paisaxe de
Galiza.
“Pranto dende a fiestra - Ritmo de ladaíña.
da túa morte” - Metaliteraria: táboas do pazo; nomes dos amigos; solaina
xa deserta; palabra talmente coma unha fervenza; os
camiños da vida; os señores da terra; antre a vendima e a
casteñeira.
- Remata cuns versos a modo de copla popular: -A Patria
velliña chora / ao longo das sementeiras...

30
Literatura Galega
da Guerra Civil á actualidade
2008/2009
USC