1

BILANG NG MODYUL: 1 MODYUL 1: SALAMIN NG KAHAPON… BILANG NG SESYON: 7 LINGGO

BAKASIN NATIN NGAYON
PAALALA:

Ang Gabay ng Guro na ito ang magsisilbing tanglaw ng mga guro ng Baitang 8. Ito ay naglalaman ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa bawat aralin at mga
estratehiya na maaring gamitin ng guro sa kaniyang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw na pagtuturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon.
Inaasahan na ang gabay na ito na makatutulong sa guro ang paggamit nito. Gayundin, hinihikayat na higit na pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain na nakapaloob
dito upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga aralin.

Modyul Para sa Sariling Pagkatuto Gabay sa Pagtuturo

I. Panimula at mga Pokus na tanong

Pamantayang Pangnilalaman
Para sa Kabuuan ng Modyul 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
unawa sa nilalaman, implikasiyon at
kahalagahan ng mga akdang pampanitikan
bago pa man dumating ang mga Espaῆol
hanggang sa Panahon ng Hapon.
Pokus na Tanong
Bakit mahalagang kilalanin at unawain ang
mga akdang pampanitikang lumaganap sa
mga tiyak na panahon?
Nakapaloob sa bahaging ito ang Pamantayang Pangkalahatan
Pamantayan sa Pagganap ng
Modyul 1 na pinagbatayan ng mga araling saklaw ng Modyul 1- Salamin
ng Kahapon… Bakasin Natin Ngayon. Bigyan ng pansin ng guro
Ang mga mag-aaral ay makabubuo ng ang mga pokus na tanong na pagtutuunan sa kabuuan ng
scrapbook ng mga orihinal na akdanmg
modyul upang malinang ng mag-aaral ang Kakailanganing Pag-
pampanitikan na lumaganap sa Panahon
ng Katutubo, Espanol at Hapon unawa.Gayundin, kailangang matukoy ng guro sa unang araw
pa lamang ang inaasahang pagganap na kailangang
Mahahalagang Pag-unawa
maisakatuparan ng mag-aaral pagkatapos pag-aralan ang
Mahalagang kilalanin at unawain ang
mga akdang pampanitikan na lumaganap kabuuan ng Modyul 1 nang sa gayon makapaghanda ang mag-
sa mga tiyak na panahon sapagkat dito aaral.
masasalamin ang kultura ng
mamamayan ng isang bansa tulad nating
mga Pilipino . Makikilala rin ang mga

2
 halimbawang akdang pampanitikan at
mga manunulat na Pilipino na ating
maipagmamalaki .

Paano nakaapekto ang iba’t ibang panahon
sa kalagayang panlipunan na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan?
Ang pagdating ng mga dayuhan sa ating
bansa at pag-iral ng makasaysayang
tagpo ay mga bagay na masasalamin sa
mga akdang pampanitikan . Malaki ang
epekto ng mga pangyayari at tagpong ito
sa bansa dahil sa magkakaibang anyo o
porma ng pananakop at pamamahala ng
mga dayuhan gayundin kahit ang
pamamahala ay nasa kamay ng ating
kababayan. Kaya kung nais mong
makilala ang isang bansa, pag-aralan mo
ang kaniyang panitikan.

II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO

Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan:
b. Wika:
Aralin 1.1.2 : a. Panitikan:
b. Wika:
Nakapaloob sa bahaging ito ang mga araling pampanitikan at
Karunungang-bayan panggramatika na saklaw ng Aralin 1.1- Panitikan sa Panahon ng
( Salawikain, Sawikain at Kasabihan )
Katutubo, Aralin 1.2- Panitikan sa Panahon ng Español at Aralin
Dalawang Uri ng Paghahambing
1.3- Panitikan sa Panahon ng Hapon. Nakatala din dito ang mga
Alamat
akdang babasahin sa bawat araling nabanggit.
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
Pang-abay na Pamanahon at Panlunan

3
 Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko
“Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo
b. Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español
Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o
Damdamin
Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay
“Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal
b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa

Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento

“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
Ang bahaging ito ay kinapapalooban ng mga inaasahang bunga na
b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
dapat matamo ng mag-aaral pagkatapos mapag-aralan ang bawat
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang: aralin sa buong Modyul 1.
Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang-bayan, alamat at
epiko na lumaganap sa Panahon ng Katutubo upang maunawaan ang
kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito at mapahalagahan ang
kultura ng lahing ating pinagmulan.

4
Aralin1.2– Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa karagatan,duplo,tula at
sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga Español, partikular sa
Panahon ng Himagsikan upang iyong maunawaan at mapahalagahan ang
kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang
mga ito.
Aralin 1.3 - Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga at haiku, at maging sa
maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon upang iyong
mapahalagahan ang ilang kulturang naibahagi ng bansang ito sa ating bansa.

II. INAASAHANG MGA KASANAYAN

MODYUL 1: Mga Kasanayang Pampagkatuto
Salamin ng
Kahapon… Pag-unawa sa Napakinggan Nakapaloob sa bahaging ito ang mga kakayahan at kasanayan
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
Bakasin Natin matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto / diskursong na dapat malinang ng mag-aaral sa kabuuan ng pag-aaral ng
Ngayon pinakinggan.
Modyul 1.Inaasahan na sa bawat aralin ay maisasagawa ng
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka
totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong mag-aaral ang mga kasanayan sa bawat domain. Sa kabuuan,
bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
mayroong 8 domain ang Filipino Grade 8.
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
 mailahad ang layunin ng napakinggan
 masagot ang mga tiyak na tanong
 maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
 masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari
 mapatunayan ang kawastuan ng mga
impormasyon batay sa sariling karanasan

Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:

5
  dalawang uri ng paghahambing
 mga Pang-abay
 pamanahon
 panlunan
 pamaraan
 mga eupemistikong pahayag
 matatalinghagang pahayag

Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,

interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
 nagpapaliwanag
 nangangatuwiran
 nagsasalaysay
 naglalarawan

Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian ng

mga tauhan sa akda

Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na

nagbibigay-pahiwatig

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito:

 karunungang-bayan
 alamat
 epiko
 karagatan
 duplo
 tula
 sanaysay
 maikling kuwento

Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at

saloobin na may kaugnayan sa paksa

Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa

pamamagitan ng:

6
  pagkilala sa kahulugan ng mga salita
 kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
 talinghaga

 pagbibigay ng hinuha batay sa:

 mga ideya/pangyayari sa akda
 dating kaalaman kaugnay sa binasa

 pag-uugnay ng akda sa:

 sarili
 kapaligiran
 ibang tao

Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/

teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may
akda

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin

sa mga akdang pampanitikan

Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasangakda/teksto

sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga
pangyayari

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring

pagbasa ng akda/teksto
 nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
 nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan
o ideyang nakapaloob sa akda/teksto
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa
pamamagitan ng:
 pagpili ng lohikal na wakas
 paggawa ng sariling wakas
 pagbabago ng wakas
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan

7
 Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
 totoo o hindi totoo
 may pagbabatayan o kathang-isip lamang

Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/tekstong

binasa at ng:
 pamantayang pansarili o sariling karanasan
 pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:

 paghahawig o pagtutulad
 depinisyon
 pagsusuri

Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan

ng isang:
 kaakit-akit na pahayag
 anekdota
 serye ng tanong

Nakasusulat ng talata na :
 binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga
pangungusap na nagpapahayag ng isang buong
pagkakabuo, palagay o kaisipan
 nagpapakita ng bahagi nito
 Simula
 Gitna
 Wakas

Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang

impresiyon sa pamamagitan ng :
 pagbubuod
 makabuluhang obserbasyon
 pangunahing kaisipan
 pantulong na kaisipan

8
 Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa
iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet
at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay.

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa tulad

ng:
 depinisyon
 paghahalimbawa
 pagsusuri
 paghahawig o pagtutulad
 sanhi at bunga

Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
Sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo

Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,

napakinggan o nabasang impormasyon ( media literasi)

Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa

komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan
at pagkakataon

Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may

kabuluhan at kredibilidad.

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood, nabasa o napakinggan
Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga
gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang panitikang
saklaw ng pag-aaral

Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop
na mga detalye para sa isang tiyak na layunin

9
 Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral

Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng

pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda

Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
pamamaraang :
 tuwiran
 di-tuwiran

Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t

ibang pinagkukunang sanggunian

Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na

impormasyon sa pananaliksik

Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang

sanggunian sa aklatan/internet

Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon

10
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS

Salamin ng Kahapon… Bakasin natin Ngayon

Ang bahaging ito ay nagpapakita ng grapikong presentasyon ng

Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo buong Modyul 1. Nakapaloob dito ang mga araling pampanitikan
1.1.1 Panitikan: Karunungang-bayan (salawikain, sawikain at kasabihan)
Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing at panggramatika na saklaw ng bawat aralin. Ipinakikita din sa
1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan bahaging ito ang mga akdang gagamitin bilang lunsaran sa
1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
Wika: Pang-abay na Pamaraan pagtalakay ng bawat aralin.

Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español

1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
1.2 .2 Panitikan: Tula: “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino”
ni Dr. Jose P. Rizal
Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan

Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon

1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku
Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari

11
Gagabayan ka ng ilang paalaala sa mga dapat mong gawin.
1. Hanapin ang kahulugan ng mga salitang hindi mo nauunawaan. Ang mga nakatala sa bahaging ito ay dapat maisakatuparan ng
2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain. mag-aaral habang pinag-aaralan ang Modyul 1. Dapat maibahagi
3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay ng kaligirang
ng guro ang mga paalalang ito upang higit na magabayan ang
pangkasaysayan ng epiko.
4. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad mag-aaral sa pag-aaral ng bawat aralin na nakapaloob dito.
5. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa sitwasyon.

V. PANIMULANG PAGTATAYA Ang bahaging Panimulang Pagtataya ay susukat sa kaalaman na

____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko. Ano ang
epiko bilang akdang pampanitikan? taglay ng mag-aaral sa mga araling saklaw ng Modyul 1.
a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging gabay ng
tao sa araw- araw na pamumuhay Tunghayan ng guro ang Susi sa Pagwawasto.
b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na
pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang 1. c
pakikipaglaban sa buhay
c. Ito’y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring 2. d
supernatural o kabayanihan ng isang nilalang.
d. Ito’y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa paglikha sa 3. c
daigdig at iba pa.
4. c
____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa loob ng kahon. Ano ang kapuna-puna
sa pangyayari? 5. a
a. makatotohanan c. posibleng maganap 6. c
b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala

12
Teksto A
7. d
“Huwag kang makialam matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang
aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-sabay na nagtawanan 8. c
ang mga kabataan
“Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking 9. b
halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan.” Hindi pinapansin ng mga
10.c
kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at
naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at 11.
tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid
ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz. 12.

Halaw sa Alamat ng Bubuyog

13.b
14.b
____ 3. Ano ang pinapakahulugan ng salawikaing “ Anoman ang tibay ng piling abaka ay 15.d
wala ring lakas kapag nag-iisa”?
16.
a.pakikisama c. pagkakaisa
17.
b.pagtitiis d .pakikipagkapwa
18.d
____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang bumalik sa
inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa inyong klase ay 19.a
mahigpit sa pagtatala ng attendace. Sa di inaasahan, nasaksihan mo ang 20.a
pagkahimatay ng isang mag- aaral. Ano ang iyong gagawin?
a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi mahuli
sa klase.

b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang nangyari

sa mag aaral.

c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para mabigyan

ng paunang lunas.

13
 d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang kanyang
nasaksihan.

____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “ sa
bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong maging
makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi. Ano ang
dapat mong gawin?
a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga karunungang-
bayan ng ating panitikan

b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper

c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito

d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video

_____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang

mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal.Anong salita ang

binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap?

a. siya c. namatay

b. malayo d. pag-asa

_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga

nagsipagdalo. Ano ang binibigyang-turing ng salitang tanghali?

a. palatuntunan c. pawisan

b. nagsipagdalo d. nag-umpisa

14
Basahin ang liham, Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 8-10.

Teksto B
1809 Herrera st. Poblacion
Lungsod ng Makati
Ika- 7 ng Disyembre, 2012

Mahal kong Kaibigan,

Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di-
gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming
mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi tuwing Pasko. Ibang-
iba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang pagdiriwang , mayroon pang iba’t
ibang activities saan ka man pumunta.Ganoon pa man, tulad mo ipagdiriwang ko ang Pasko
sa bahay at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay . Inaasahan ko na
hihintayin mo ang tawag ko sa araw na iyon.

Hanggang sa muli.

Ang iyong kaibigan,

Noreen

____8. “Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong masaya ang
pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga
Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may
salungguhit sa loob ng pangungusap?
a. naglalahad ng dahilan c. nagpapakita ng paghahambing
b. nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon
_____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham?
a. lugar b. panahon c. paraan d. pagsang-ayon

15
_____10. “Ganoon pa man, tulad mo ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong
tawagan ang aking mga mahal sa buhay.” Alin sa pangungusap ang pang-abay na
panlunan?
a. Pasko b. mahal sa buhay c. sa bahay d. tawagan
---------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang dalagang
nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
----------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang palmatorya
na ipinamamalo sa palad ng sino mang nahatulang parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutuan d. duplo
_____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong pahayag?
a. sumakabilang buhay para sa namatay
b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa
c. buto’t balat para sa payat
d. papatay-patay para sa hipong tulog
_____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag
sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga opinyon at saloobin ng
sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
_____15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay-suporta
sa pangunahing ideya?
a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa
b. madalas na itinatanong sa pagsusulit
c. nagbibigay-daan upang matandaan ang mga detalye

16
 d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing ideya
_____16. Paano mo malalaman na haiku ang tula?
a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 5-5-7
o 7-5-5
b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4
o 5-5-8 o 8-4-6
c. may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4
o 8-2-2 o 2-8-2
d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o 4-5-5
o 5-5-4
_____17. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
_____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama at mga anak
b. may masaganang pamumuhay
c. nakatira sa maayos na bahay
d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang
pamilya?
a. magiging mapanagutang mamamayan
b. magiging sikat na mamamayan.
c. hindi masasangkot sa anomang gulo sa pamayanan
d. maayos ang pagpapalaki sa kanila.

17
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa
init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong
nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat
ng bagay, paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari

VI. YUGTO NG PAGKATUTO

ALAMIN

Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng panitikan

ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung paano napanatili at Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong :
napaunlad ang ating panitikan sa kabila ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating
 Maiugnay ang dating kaalaman ng mag-aaral ( prior
bayan.
Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang knowledge ) sa mga araling nakapaloob sa Modyul 1.
Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa  matukoy ang mga konseptong malabo at inaakalang tama
- ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga
batay sa tugon ng mga mag-aaral.
Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa  matulungan ang mga mag-aaral na matukoy ang
mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga mahahalagang pag-unawa/ konsepto sa mga araling saklaw
ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin
ng Modyul 1 sa tulong ng mahahalagang tanong .
talakayin ang mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Simulan na natin.

18
GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS

Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na pinagdaanan ng
ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang iyong sagot sa loob ng banner.

Sa gawaing ito, inaasahan na masusuri ng mag-aaral ang mga

konseptong nais ipabatid ng larawan. Ang larawan ay dapat na
nakapaskil sa pisara at malinaw ang pagkakaguhit nito .
Kailangang masubaybayan ng guro ang mag-aaral sa pagsagot
upang kaniyang matukoy ang mahahalagang konsepto ng panitikan
sa bawat panahon.

Panahon ng Katutbo
_______________________________________________________
_______________________________________________________

Panahon ng Español
_______________________________________________________
_______________________________________________________

Panahon ng mga Hapones

_______________________________________________________
_______________________________________________________

19
 Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa modyul na ito.
Bago ka pumuna sa susunod na gawain, nais ko munang malaman ang iyong pananaw
tungkol sa panitikan.

GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA

May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang Pilipino? Paano
Sikapin ng guro na magabayan ang mag-aaral sa pagbuo ng
mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagbuo
ng Akrostik mula sa salitang Panitikan. Akrostik. Mahalagang ituro sa mag-aaral ang teknik sa pagbuo
ng isang akrostik.
P

20
 PAUNLARIN
Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong mapaunlad pa ang
dating kaalaman ng mag-aaral sa mga araling saklaw ng Modyul
Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman tungkol sa ilang
akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula 1. Sa tulong ng mga gawain na nasa bahaging ito, matutulungan
pa lamang. Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin, ang mag-aaral na maunawaan ang kabuuan ng Modyul 1, kaya
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong
inaasahan na maitatanong ng guro ang mahalagang tanong para
panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang
pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung sa buong aralin.
bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang
ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-abay na
Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag, Pandiwang
Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng Pangunahin at Pantulong na
Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang patunay na naunawaan mo ang modyul na ito,
makapagpapakita ka ng awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang
responsableng mamamayan sa iyong bayang sinilangan.

Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa

pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na ito - Ang Panitikan sa Panahon
ng Katutubo.

21
ARALIN 1.1: PANAHON NG KATUTUBO

I. Panimula at Mga Pokus na Tanong

Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa
iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na
umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang
panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon?
Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang niyang ganap ang kaniyang
sarili dahil sa kaniyang lumipas. Kung gayon , masasabi nating makatutulong para
sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa pamamagitan ng pagbabalik-
tanaw sa ating panitikan na malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan.
Ang Gabay ng Guro na ito ay magsisilbing patnubay ng guro sa
paglinang ng mga kasanayan na saklaw sa Aralin 1 . Nakapaloob dito
ang mga araling pampanitikan at pangwika na tatalakayin ng guro sa
Panahon ng Katutubo.
Sa tulong nito, ang guro ay magagabayan sa kanyang
pagtalakay sa mga paksa na nakapaloob dito.
Makatutulong ang bahaging ito upang malinang ng guro sa
mag-aaral ang mga kakailanganing pag-unawa sa pamamagitan ng

Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, mahahalagang tanong na bibigyang pansin sa bawat bahagi ng
hinaing, buhay at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan ang aralin.
nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan, gayundin upang
Nakapaloob din dito ang mga mungkahing estratehiya na
maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pag-unlad ng kultura at
kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na henerasyon. Ang maaaring magamit ng guro sa pagtalakay ng bawat paksa. Gayundin ,
inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay mauunawaan mo sa pag- inaasahan na makakatulong sa guro ang mga mungkahing gawain na
aaral ng modyul na ito.
nakapaloob dito upang mabisang maunawaan ng mag-aaral ang
Sa araling ito inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa
ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Inaasahan din kinakailangang pag-unawa sa kabuuan ng aralin.
na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong maisasakatuparan sa bawat aralin ay
mapahahalagahan mo ang kultura, tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating
bansa sa panahong naisulat ang mga ito.

22
 II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo
ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito:
Makikita sa bahaging ito ang mga tatalakaying aralin ng guro. Ang

Aralin 1.1 – PANAHON NG KATUTUBO araling pampanitikan ay inangkupan ng araling pangwika na dapat

Aralin 1.1.1 a .Panitikan : Karunungang – bayan pagsanibin ng guro sa gagawing talakayan.

( Salawikain , Sawikain at Kasabihan )
b. Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Ang guro ay inaasahang maisasakatuparan ang mga kasanayang
b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
dapat linangin ng mag-aaral sa bawat aralin.
Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko
“Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo Bibigyan ng pansin ng guro ang sumusunod na domain sa paglinang
b. Wika : Pang-abay na Pamaraan ng mga inaasahang kasanayan:
III. Mga Inasahang Kasanayan
 Pag-unawa sa Napakinggan

Aralin 1.1 Mga Kasanayang Pampagkatuto  Pagsasalita

Panahon
Pag-unawa sa Napakinggan  Pag-unawa sa Binasa
ng Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /  Pagsulat
Katutubo
diskursong pinakinggan.
 Tatas
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging
makatotohanan/di- makatotohanan ng mga  Pakiktungo sa Wika at Panitikan
punto/argumentong bibigyang- diin o halaga sa
napakinggan  Estratehiya sa Pag-aaral

Nakikinig nang may pag-unawa upang:  Pananaliksik

 mailahad ang layunin ng napakinggan
 masagot ang mga tiyak na tanong

23
  maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari

Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang
panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng
pasalitang komunikasyon tulad ng:
 dalawang uri ng paghahambing
 mga pang-abay na
 pamanahon
 panlunan
 pamaraan

Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,

interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
 nagpapaliwanag
 nangangatuwiran
 nagsasalaysay
 naglalarawan

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay
sa mga katangian nito

Pagbibigay ng wastong hinuha sa:

 Pag-uugali/katangian ng mga tauhan
sa akda

Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa

pamamagitan ng:

 pagkilala sa kahulugan ng mga salita

 kasingkahulugan at kasalungat na
kahulugan
 talinghaga

 pagbibigay ng hinuha batay sa:

 mga ideya/pangyayari sa akda
 dating kaalaman kaugnay sa

24
 binasa

 pag-uugnay ng akda sa:

 sarili
 kapaligiran
 ibang tao

Naipaliliwanag kung paanong ang mga element ng akda/

teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng
may-akda

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin

sa mga akdang pampanitikan

Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
 Totoo o hindi totoo
 May pagbabatayan o kathang-isip
lamang

Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa

akda/tekstong binasa at ng:
 Pamantayang pansarili o sariling
karanasan
 Pamantayang galling sa ibang tao o sa
ibang babasahin

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng

paksa:
 paghahawig o pagtutulad
 depinisyon
 pagsusuri

Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa

pamamagitan ng isang:
 kaakit-akit na pahayag
 anekdota
 serye ng tanong

25
 Nakasusulat ng talata na :
 binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o
kaisipan
 nagpapakita ng bahagi nito
 simula
 gitna
 wakas

Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang

impresyon sa pamamagitan ng :
 Pagbubuod
 Makabuluhang obserbasyon

Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at
kakayahan sa paglinang ng pangangailangang
pangkomunakatibo

Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,

napakinggan o nabasang impormasyon ( media literasi)

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood, nabasa o napakinggan

Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa

mga gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang
panitikang saklaw ng pag-aaral

Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin

Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral

26
 Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
pamamaraang :
 tuwiran
 di-tuwiran

Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa

iba’t ibang pagkukunang sanggunian

Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na

impormasyon sa pananaliksik

IV. Konseptuwal na Balangkas

Narito ang grapikong presentasyon ng Aralin 1.1 . Sa tulong nito ,

PANAHON NG KATUTUBO ang guro ay magkakaroon nang malinaw na larawan ng buong

aralin . Makabubuting ipaskil ng guro ang grapikong ito sa unang
Karunungang -bayan Alamat Epiko
araw ng talakayan upang malaman ng mag-aaral ang mga araling

A. Panitikan A. Panitikan A. Panitikan kaniyang pag-aaralan.

-Salawikain -Mina ng Ginto -Tuwaang Epiko ng
-Sawikain Alamat ng Baguio mga Bagobo
-Kasabihan
. B. Wika .B. Wika
B. Wika -Pang-abay -Pang-abay na
Dalawang Uri ng ( Pamanahon at Pamaraan
Paghahambing Panlunan )

27
V.Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo ng Sa bahaging ito, matataya ng guro ang antas ng kaalaman ng mag-
talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos) aaral sa mga araling nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 : Ang
RUBRIK
Panitikan sa Panahon ng Katutubo. Para sa pagwawasto ng Gawain A,
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan Tiyak ang pag- Hindi masyadong Hindi natalakay pagbatayan ng guro ang rubrik na nakalaan para sa pagsulat ng
talakay sa paksa tiyak ang pag- nang wasto talata. Sa Gawain B, pagbatayan ang pamantayan. Sa Gawain C
talakay sa paksa ang paksa
naman, bigyan ng puntos sa pagwawasto ang sumusunod : kalinawan
ng salaysay , maayos ang pagkakasunod-sunod ng pangyayari at
Kaugnayan Angkop ang pag- Di masyadong Walang pag- kawastuhan ng paggamit ng mga pang-abay ( panlunan, pamanahon
uugnay-ugnay ng angkop ang pag- uugnay-ugnay
at pamaraan)
mga uugnay-ugnay sa sa mga
pangungusap mga pangungusap
pangungusap

Kalinawan May pokus/ tuon Di masyadong Walang

sa ideyang nais nakapokus sa pokus/tuon sa
ipabatid ideyang nais ideyang nais
ipabatid ipabatid

B. Bumuo ng sariling wakas ng akda ng “Ang Alamat ng Kasoy”. Isulat sa

sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan sa pagbuo. (10 puntos)

28
PAMANTAYAN:
Kaangkupan - Angkop ang wakas sa daloy ng naunang mga
pangyayari
Kalinawan - Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan ng
mga pangyayari
Mensahe - Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng
mambabasa

Ang Alamat ng Kasoy

Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.

Lungkot na lungkot ang buto sapagkat madilim na madilim sa loob ng kasoy. Lalo

itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang

kagubatan. Sa gabi ng handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng hayop at

halaman. Lahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang

kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na lungkot.

"Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako,

nakakarinig ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan."

Naulinigan ng makapangyarihang Ada ang himutok ng Buto.

"Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?"

"Ayoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko.

Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may handaan sa

kagubatan. Nakakasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila naririnig kundi

nakikita pa ang katuwaan ng lahat. Maawa kayo, mahal na Ada. Gawan ninyo ng

paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko sa loob ng prutas na ito."

29
 Naantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito ang

nagniningning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na kulungan

ang Buto. Masayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang sayawan,

kantahan, at pagkakatuwaan ng mga hayop at halaman. Hatinggabi na nang

iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na pananglaw. Hudyat

iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang parol nila. Nalungkot ang

Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng takot at lungkot nang

kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na nagsipagtago ang mga hayop sa mga

kuweba.

C.Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang sa

pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan at pamaraan.
Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel. (10 puntos)
HANDIONG
Epiko ng Bicol
(Salin sa Tagalog ni J. Arrogante)

VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.

IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.

30
 X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.

XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.

Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong sa

iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga araling
pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 -
Panitikan sa Panahon ng Katutubo.

31
 VI.Yugto ng Pagkatuto
Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong :
Alamin
 maiugnay ang dating kaalaman ng mag-aaral ( prior
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang iyong
kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng Katutubo. knowledge )
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang iyong  matukoy ang mga konseptong malabo at inaakalang tama
mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Simulan natin sa
batay sa tugon ng mga mag-aaral.
pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong kaalaman.
 matulungan ang mga mag-aaral na matukoy ang

GAWAIN 1.1.1.a: Tugon sa Pagkatuto mahahalagang pag-unawa sa tulong ng mahahalagang

Basahin mo ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer tanong
pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang salita
na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di- sumasang-ayon?
Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo sasagutan ang HANAY NG
PAGKATAPOS BUMASA.

32
 Karagdagang Impormasyon
ANTICIPATION- REACTION GUIDE
Ang ginamit na Anticipation-
Nakalahad sa loob ng Anticipation-Reaction-
Reaction Guide ay kilala bilang Bago Bumasa Mga Pagkatapos

Pangungusap Bumasa Guide ang mahahalagang konsepto ng mga

Map of Conceptual Change .Ilan
Sumasang-ayon Ang damdamin, Sumasang-ayon sumusunod na paksa:
sa mga graphics na maaaring saloobin, kaugalian o
Di sumasang-ayon tradisyon ng lahi Di sumasang-ayon  Karunungang bayan
gamitin bilang Map of kapag naisatitik ay
tinatawag na  Alamat
Conceptual Change :
panitikan.
 IRF Worksheet Sumasang-ayon Kailanman, Hindi Sumasang-ayon  Epiko
maaaring magka-
Di sumasang-ayon ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon Sa bahaging ito, tatayain ng guro ang kaalaman
 Generalization Table at kasaysayan
ng mag-aaral sa mga paksang saklaw ng aralin
Sumasang-ayon Hindi mababatid sa Sumasang-ayon
 KWHL Sheet panitikan ang tunay 1.1. Makatutulong sa pag-aaral ng mag-aaral
Di sumasang-ayon nating pagkalahi. Di sumasang-ayon

Sumasang-ayon Bago pa man Sumasang-ayon kung mayroong kopya na maibibigay ang guro
 In the box…
Di sumasang-ayon dumating ang mga
Di sumasang-ayon
nang sa gayon sa proseso ng pag-aaral ay
Español ay may
Out of the box… alpabeto nang nakikita ng mag-aaral ang kaniyang naging
ginagamit ang ating
mga ninuno. tugon, kung ito’y tama o mali.
Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at Sumasang-ayon
mga karunungang -
Di sumasang-ayon bayan ay nakilala Di sumasang-ayon
lamang ng ating
mga ninuno noong
panahon ng Español.

33

Sa paglalahad ng
konsepto, hindi kinakailangang
tama ang lahat ng ito. Ang guro
ay maaaring pumili ng konsepto
sa aralin na sadyang ilalahad
nang may kamalian upang tiyak
na mataya ang antas ng
kaalaman ng mag-aaral.
Karagdagang impormasyon
Narito ang pagkakasunod-sunod
ng mga naunang nanirahan sa
Pilipinas:
1. Negrito 4. Intsik
2. Indones 5. Bumbay
3. Malay 6. Arabe at Persiyano
34
Sumasang-ayon Napatunayan ng Sumasang-ayon
Pagkatapos sagutin ng mag-aaral ang ARG,
mga Español na ang
Di sumasang-ayon ating mga ninuno ay Di sumasang-ayon
ang guro ay magtatanong kung alin sa mga
hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, konsepto ang kaniyang sinasang-ayunan.
bugtong at
palaisipan. Kailangang makapagbigay ng paliwanag ang
Sumasang-ayon Ang panitikan ay Sumasang-ayon
mag-aaral sa bawat naging tugon niya.
hindi sumasalamin
Di sumasang-ayon sa panahon kung Di sumasang-ayon
kailan isinulat ito.
Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito
upang malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling Ang gawaing ito ay makatutulong sa guro na
iyong pag-aaralan ? mataya ang kaalaman ng mag-aaral tungkol sa
mga unang taong nanirahan sa Pilipinas na
GAWAIN 1.1.1 b : Likas- Katutubo
may malaking impluwensiya sa panitikang
Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong
kaalaman tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan.
Pilipino.
Kilalanin mo ang mga ninunong nag-ambag sa ating panitikan. Ang guro ay maaaring gumamit ng sarili
Isulat sa loob ng kahon ang mga nakaimpluwensiya sa panitikan
niyang estratehiya upang maisakatuparan ang
ng Pilipinas Bago Dumating ang Kastila. Gawin sa sagutang
papel. Gawain 1.1.1.b
 Negrito Malay
Mga Kagamitan: Kailangang maipakita ng guro ang

larawan, flashcard ( nakasulat presentasyong ito. Ang guro ay kailangang

ang pangalan ng ating mga Espanyol Arabe maghanda ng mga larawan upang maganyak ang

ninuno) mag-aaral sa gawain. Sikapin ng guro na

maipaliwanag ng mag-aaral ang naging sagot sa
Amerikano
Indones
gawaing ito. Huwag hayaan ng guro na iwan
Sanggunian
ang gawain ng hindi siya nakapagbibigay nang
Aklat:
i wastong impormasyon . Makatutulong sa mag-
Panitikang Kayumanggi pp. 1-4
aaral kung magbibigay ang guro ng mga
karagdagang impormasyon. Tunghayan ng guro
Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang
gawain. Ngayon, iyo namang alamin ang mga akdang ang nakatalang karagdagang impormasyon na
pampanitikan na kanilang inambag na nagging tulay upang nasa loob ng kahon para sa gawaing ito.
masilayan natin ang tradisyon, paniniwala at kaugalian ng lahi
na ating pinagmulan.

Gawain 1.1.1.c : I-Q nek

Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang

sarili sa mga akdang pampanitikan na lumaganap noong
Panahon ng Katutubo sa pamamagitan ng pagkukulay ng mga
ito hanggang marating niya ang aklat ng panitikan na nasa
pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

35
 Karagdagang Impormasyon Matapos mataya ng guro ang kaalaman ng

Ang mga karunungang-bayan na nobela

mag-aaral sa mga unang taong nanirahan sa
maikling kuwento Karagatan pasyon

lumaganap sa Panahon ng Pilipinas, sa Gawain 1.1.1.c ay tatayain

Katutubo ay ang sumusunod: naman ng guro ang kaalaman ng mag-aaral sa

awiting bayan Alamat moro-moro Kurido Haiku

naging impluwensiya ng ating mga ninuno sa

 Awiting-bayan panitikan. Kailangang maipakita ng guro sa

Timpalak
Tanaga Mito epiko dula
Palanca
 Alamat mag-aaral ang graphic organizer na ito.

 Mito Tiyakin ng guro na tama ang mga sagot ng

dulang
Komiks Magasin salawikain blog
panradyo
 Epiko mag-aaral. Makatutulong sa guro ang

 Salawikain karagdagang impormasyon na nakatala sa

duplo Palaisipan kasabihan sawikain bugtong
 Kasabihan kahon sa bahaging ito.

 Sawikain sarsuela
Dulang
Tulang dula pelikula
 Bugtong atbp. Pantelebisyon

Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa,

oras na upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.

36
 Mga Kagamitan: Ang guro ay magbibigay ng ilang pangyayari o
Larawan, dvd player , laptop sitwasyon noong unang panahon kung paano
nakatulong ang mga karunungang bayan sa
ating mga ninuno bilang panimula sa pagtalakay
ng paksa.
( Maaari ding magpanood ang guro sa bahaging
ito kung may makukuhang panoorin hinggil sa
buhay ng mga sinaunang Pilipino)

Tama! Payak ang pamumuhay noon ng mga

sinaunang Pilipino. Sa kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila
nang maligaya at payapa. Pinaniniwalaang naging bahagi na ng
kanilang pamumuhay ang mga karunungang-bayan.

Sa bahaging ito , nais kong bigyan mo ng pansin ang

tula ni Jose Rizal na bagaman naisulat noong Panahon ng
Español ay makikita mo ang paggamit niya ng isa sa mga
karunungang-bayan na minana natin sa ating mga ninuno. Isa
lamang itong patunay na ang matatandang panitikan tulad ng
karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga

37
 Pilipino sa iba’t ibang panahon.
Karagadagang Impormasyon
Ang Sa Aking Mga Kabata ay
isang tula na nakasulat sa wikang
Tagalog tungkol sa pag-ibig ng
isang tao sa kanyang katutubong
wika. Madalas na pinapalagay na
ginawa ito ni Jose Rizal, ang
Pambansang Bayani ng Pilipinas
at sinasabing naisulat niya noong
1869 sa gulang na walong taon at
unang tulang ginawa ni Rizal.
Bagaman, may ilang mga
dalubhasa sa kasaysayan na
nagsasabing walang patotoo na si
Rizal ang may-akda ng tula at
panlilinlang ito. Pinaghihinalaan
ang mga makatang sina Gabriel
Beato Francisco o Herminigildo
Cruz ang tunay na may-akda.
Kagamitan: kopya ng tula
sanggunian:
http://tl.wikipedia.org/wiki/Sa_
Aking_Mga_Kabata
38
Sa Aking Mga Kabatà
(Jose Rizal)
Ang tulang “Sa Aking mga Kabata” ni Dr. Jose
Kapagka ang baya'y sadyáng umiibig
Sa kanyáng salitáng kaloob ng langit, Rizal ay gagamitin ng guro bilang lunsaran para
Sanglang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid. sa presentasyon ng paksang tatalakayin. Ang
Pagka't ang salita'y isang kahatulan tula ay dapat nakasulat sa manila paper .
Sa bayan, sa nayo't mga kaharián,
At ang isáng tao'y katulad, kabagay Kailangang nakapaskil ito sa pisara upang
Ng alin mang likha noong kalayaán.
pagbatayan ng mag-aaral para sa susunod na
Ang hindi magmahal sa kanyang salitâ
Mahigit sa hayop at malansáng isdâ, gawain. Sikapin din na maipabasa ito nang
Kayâ ang marapat pagyamaning kusà
Na tulad sa ináng tunay na nagpalà. malakas sa mag-aaral. Para sa karagdagang
impormasyon na ibabahagi ng guro sa mag-
Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin
Sa Inglés, Kastilà at salitang anghel,
aaral tungkol sa tula, tunghayan ng guro ang
Sapagka't ang Poong maalam tumingín
Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin. kahon na nakatala ang karagdagang
Ang salita nati'y tulad din sa iba impormasyon.
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ
Ang lunday sa lawà noóng dakong una.
 GAWAIN 1.1.1.d : Paglinang ng Talasalitaan
Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay mo ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng
1.Kabagay- kaparis;
biluhaba ayon sa pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa
kasang-ayon sagutang papel ang mga sagot. Sa bahaging ito, malaya ang guro sa
2.maalam- marunong; estratehiyang gagamitin para sa paglinang ng
nakatatalos 1.kabagay 2.maalam talasalitaan. Maaari ding gumamit ang guro ng
kahulugan: kahulugan:
3.naggawad-naghandog ______________ _____________ iba pang tsart para sa presentasyon ng gawaing
_ _______
4. sigwa-unos; bagyo ito. Matapos maibigay ng mag-aaral ang
5.lunday- bangka wastong kahulugan sa bawat salita, gamitin ito
3.naggawad
kahulugan: 4.sigwa
___________ kahulugan: sa pangungusap. Makatutulong sa guro ang
_____________.
___________ ___________ kasagutan na nakatala sa loob ng kahon na nasa
__
kaliwang bahagi.
5.lunday
kahulugan:
_____________
_____

Palawakin pa natin ang iyong kaalaman hinggil sa

paksa. Batid ko na handa ka na upang linangin at paunlarin ang
kakailanganing pag-unawa sa tulong ng mga angkop na gawain
na ibibigay ng modyul na ito.

39
GAWAIN 1.1.1.e : Sa Antas ng iyong Pag-unawa
1.Suriin mo ang tula . Tukuyin mo ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad mo ang
tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin ang
pormat.
Sa Aking Mga Kabata
Ang guro ay malayang gumamit ng iba pang grapiko para sa
gawaing ito. Hikayatin ng guro ang mag-aaral na magbigay
ng iba pang halimbawa ng kasabihan upang makatutulong sa
labis na pag-unawa ng mag-aaral sa paksa.

KASABIHAN
__________________
__________________
____________________
KAISIPAN ____________________
____________________
____________________

2. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang-bayan sa kaniyang tula, ikaw bilang Ang tugon ng mag-aaral para sa gawaing ito ay dapat nasa
kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-bayan na minana pa anyong patalata. Kailangang makapagbigay ang guro ng panuto
natin sa ating mga ninuno?
tungkol dito. Maaari din namang magpagawa ang guro ng iba

_______________________ pang gawain na magpapakita ng paggamit ng mag-aaral sa mga

_______________________
nakilalang karungungang-bayan.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang kasabihan

bilang karunungang-bayan ay kinapapalooban ng mensahe na magagamit sa buhay.

40
Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan tulad ng salawikain at sawikain/
kawikaan.Upang higit pang lumawak ang iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain
ang mahahalagang impormasyon na nakatala sa loob ng kahon .

ALAM MO BA NA...

Sa bahaging ito magbibigay ng input ang guro tungkol sa

Ugnay-Panitikan KARUNUNGANG-BAYAN
Kasama sa kabang-yaman ng
karunungang-bayan ng ating bansa bago
dumating ang mga Espaῆol ay ang
salawikain, sawikain/kawikaan at
kasabihan.
mahahalagang konsepto ng paksa. Ang paggamit ng angkop
na estratehiya sa pagtalakay ng aralin ay iminumungkahing
gawin ng guro.Makatutulong din sa kanya ang paggamit ng
mga kagamitang pampagtuturo.

Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang

nakatago. Ang salawikain ay karaniwang nasusulat ng may sukat at
tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas.

Mga Halimbawa:
Pag ang tubig ay magalaw Ang sakit ng kalingkingan
Ang ilog ay mababaw Damdam ng buong katawan

“A wattu langan a kuruga mariga “Ing taung mapibabata’

Tattolay nga minagimamma .” Dasan na ing sablang buring
( Ibanag) na.” (Pampango)

“Walang gawaing mahirap “Ang taong matiyaga

Sa taong matiyaga. Natutupad ang ninanasa.

41
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang maiwasan ang makasakit ng loob. Ang
sawikain o patambis samakatuwid , ay mga salitang eupemistiko, patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda ang paraan ng pagpapahayag.

Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala tandaan mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw

Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos, ugali at gawi ng isang tao ay
masasalamin sa mga kasabihan.

Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. Di kasama sa lakad.

Utos na sa pusa Ubos-ubos biyaya

Utos pa sa daga Bukas nakatunganga

Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin, marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at kasabihan. Upang
mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain.

3.Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain at kasabihan.Isulat sa papel

ang sagot. Gayahin ang pormat.
1. Ang magtanim ng hangin,
Bagyo ang aanihin
2. Itaga mo sa bato.
3. Kasama sa gayak,
Di kasama sa lakad.
Maaaring dagdagan ng guro ang mga nakatalang salawikain, sawikain
4. . Maitim ang gilagid.
at kasabihan sa gawaing ito.
5. Ang taong walang kibo
Nasa loob ang kulo.
6. Ubos-ubos biyaya,
Bukas nakatunganga.

42
 Salawikain Sawikain Kasabihan Sikapin ng guro na makagawa ang bata ng tsart upang doon itala ng
1. 1. 1.
mag-aaral ang mga salawikain, sawikain at kasabihan na inihanay.
2. 2. 2.

Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan? Nakilala

mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa iyong palagay
ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito, makatutulong ang kasunod na
gawain upang madagdagan pa ang iyong kaalaman hinggil dito.
4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain,

Karagdagang Impormasyon: sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat

isa. Gayahin ang pormat.
Madalas magkarooon ng
Karunungang bayan
misconception ang tatlong Hinihikayat ang guro na gamitin ang tsart na
karunungang bayan kaya ma- ito para sa presentsyon ng gawain.
halagang maipaghambing ito salawikain sawikain kasabihan

upang maging malinaw ang

Taong nanunuyo Itaga mo sa bato Malakas ang loob
kani-kanilang katangian at Dala-dala’y Mahina ang tuhod
bukayo Kahulugan:
gamit. ______________ Kahulugan:
Kahulugan: ____________
______________
____________ ____________
______________
____________
___
____

43
 5.Batay sa iyong sinagutang mga gawain, ano ang pagkakaiba at
pagkakatulad ng salawikain, sawikain at kasabihan.Sagutin sa Ang paggamit ng ganitong klaseng Venn
pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa papel. Gayahin ang Diagram ay kailangang malinaw sa mga mag-
pormat.
aaral. Kailangan tukuyin ng guro kung saan
A Katangian ng
B bawat isa itatala ng mag-aaral ang pagkakatulad at
C
D- Pagkakatulad ng pagkakaiba ng salawikain, sawikain at
D tatlo
kasabihan

Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng modyul na ito ay

Sa bahaging ito, inaasahan na ang guro ay
maaari mo nang maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain,
sawikain at kasabihan. magbibigay nang pahapyaw na paglalahad sa
araling panggramatika.
Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain,
sawikain at kasabihan. Alam mo ba na upang maging mabisa ang
pagsusuri mo sa pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay
, pangyayari, ideya at iba pa, kailangan ang isang maayos na
paghahambing .

Ang aralin na ito ay naglaan ng mga gawain upang

mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing.

44
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang sagot.

Sariwa ang hangin na humihihip sa karagatan. Mas masarap ang pakiramdam ko ngayon kaysa noong nakaraang buwan. Kapansin-pansin rin ang tubig na umaalon sa dagat na maituturing

kong kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay na matagal ko nang kinagisnan, alam kong masasanay rin ako.Naalala ko tuloy ang pook na pinasyalan namin ni

inay noong bata pa ako. Magkasingganda ang pook na iyon at ang lugar na kinatatayuan ko ngayon. Simputi rin ng bulak ang buhangin doon.

Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap na pinagdadaanan ng aming

pamilya kaya napilitan akong magbanat ng buto kahit wala pa sa panahon. Buti na lang kinaawaan ako ng Poong Maykapal. Inialis ako sa nakasusulasok na lugar at dinala ako sa lugar na

singganda ng paraiso. Salamat at nakilala ko si Sir James Bossier. Pansamantala man ang pananahan ko dito, batid ko na sa aking pagpupursige kasama ng aking pamilya ay makababalik ako

dito upang manirahan.

Sagot:
Mga pangungusap na napapakita ng paghahambing
1.____________________________________________________________________________________________________________

2.____________________________________________________________________________________________________________

3.____________________________________________________________________________________________________________

4.____________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________

Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong kaalaman sa ating pinag-aaralang araling panggramatika ? Sa araling ito , malalaman mo kung
paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay, ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito. Mabuting basahin at unawin mo
ang mahahalagang impormasyon tungkol sa ating araling panggramatika.

45
 ALAM MO BA NA… Sa bahaging ito, magbibigay ang guro ng input sa araling
DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING panggramatika. Hikayatin ang mag-aaral na makapagbigay ng ilang
Ugnay-Wika
1. Paghahambing na magkatulad pangungusap na ginagamitan ng paghahambing.
- Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng
mga panlaping kasing, sing, magsing
at magkasing o kaya ay ng mga
salitang gaya,tulad, paris, kapwa at
pareho.

2. Paghahambing na di-magkatulad
- Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.

May dalawang uri ito:

2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit ito ng

mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-lubha o di-
gasino

2.2 Palamang- kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa

pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit,
labis at di-hamak.

Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika,

subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito.

46
 7.Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain at
kasabihan sa tulong ng mga salita na ginagamit sa paghahambing.
Ang guro ay malaking bahagi sa paglilinaw ng mahahalagang

Ang pagkakatulad ng salawikain,
sawikain at kasabihan
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Ang pagkakaiba ng salawikain, konseptong dapat matutuhan ng mag-aaral sa araling ito. Bago
sawikain at kasabihan tumungo sa susunod na bahagi, kailangang malinaw sa mga mag-aaral
__________________________ ang kaangkupan ng araling pamapanitikan at araling panggramatika.
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
________________________

Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa naunang
mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy ng talakayan
sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman ang hindi tama at
dapat na iwasto?

GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa

Salawikain, Sawikain at Kasabihan )
Sa bahaging ito, susubukin ng guro kung gaano kalalim ang pag-
Habang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan mo
kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng unawa ng mag-aaral sa araling pinag-aaralan. Kailangang maipakita
salawikain,sawikain at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay mo ang ng guro ang pagsasanib ng araling pampanitikan at panggramatika.
ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito

47

Karagdagang Impormasyon
Ang tulang “ Mga Ginto sa
Putikan “ ay naglalaman ng mga
Salawikain/ kasabihan sa bawat
saknong. Ginamit ng may-akda
ang mga ito bilang batayan sa
ideyang ipinaloob sa bawat
taludtod o linya.
Kagamitan:
kopya ng tula
48
A.Salawikain
Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng
salawikain ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais
Maaaring ipabigkas ng guro sa mag-aaral
niyang iparating.
ang tula bago ipasagot ang nakalaang
Nakikita ang butas ng karayom, gawain kaugnay rito.
Hindi ang butas ng palakol
Mayroon pang taong
Sobrang palapuna at palapintasin,
Sa mukha ng kapwa’y
Nakikikita agad ang dumi o dusing;
Munting kapintasan
Ng kapwa niya taong laging pinapansin
Ang kamalian niya’t
Mga kasamaan ay ayaw aminin.
Dungis sa mukha mo’y pahirin mo muna
Bago ka mamintas ng mukha ng iba.
Halaw sa tulang Mga Ginto sa Putikan ni Gregorio G. Cruz
 Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak sa iyong
sagot sa tanong na nasa blg. 1.

1.Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na Sa gawaing ito, kailangang patnubayan ng
ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel. guro ang mag-aaral sa pagsulat ng talata.
Maaaring magbigay ang guro ng ilang teknik
______________________________ o paraan sa pagbuo ng mahusay na talata.
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
________

B.Kasabihan

Ang kasabihan ay isa sa karunungang-bayan na iyo nang

nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang
awit na nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat
kalimutan.

49
 Mga Kagamitan:
Sa pagdamay ay no.1
MP3 , kopya ng bahagi ng awit Matalas makiramdam
Ang sakit sa kalingkingan
Ay sakit ng buong katawan
Kung di kaya ng nag-iisa
Pagtulungan nating dalawa
Ang bayanihan spirit
ay taglay ng bawat isa
Marunong lumingon
Sa pinanggalingan
Ang utang na loob
Hindi nalimutan Maaaring iparinig ng guro ang
Walang puwang sa isip mo
Ang crab mentalidad kabuuan ng awit. Makikita ng guro
Hindi naiinggit
Kapwa Pinoy man ang video ng awit sa URL na
Ay umunlad

Sanggunian nakatala sa loob ng kahon sa

http://www.youtube.com/watch? Bahagi ng awit na ” Positibong Kasabihan ” gawing kaliwa.

ni Ser Jess Torres
v=eZCBCIAH6JU
2.Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran
(halimbawa: batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na
nagpapakita ng diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa
hinalaw na awit . Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Kasabihan mula sa awit Kasabihan mula sa awit
__________________________ _______________________
__________________________ _______________________
__________________________ _______________________
__________________________ _______________________
__________________________ _______________________

Nasaliksik na pangyayari: Nasaliksik na pangyayari:

__________________________ _______________________
__________________________ _______________________
__________________________ _______________________
_________________________ _______________________

50
 C.Sawikain/kawikaan
Kahulugan ng salawikaing
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa Ipababasa ng guro sa mag-aaral ang usapan.
ginamit sa usapan: pagkakaunawaan. Ngunit minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa
Pagkatapos basahin, sikapin ng guro na
1. hinipang lobo mga tao dahil sa paggamit ng mga salita o pahayag na nakasasakit
ng damdamin. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang sawikain maibibgay ng mag-aaral ang kahulugan ng
- mataba
upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan mo ng pansin ang salawikaing ginami sa usapan. Para sa
2. napabayaan sa kusina sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin ang gawain sa
kaangkupan ng mga kahulugan, bigyan ng
- bundat, namimilog ang ibaba.
pansin ng guro ang mga sagot na nakatala sa
katawan
Lef : Hoy! Joan, kumusta ka na? Ibang-iba ka na ngayon . loob ng kahon sa bahaging kaliwa.
3. may gintong kutsa sa
Halos di kita makilala para kang hinipang lobo.
bibig Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na
- mayaman kasi ako sa kusina. Aba! Iba na rin naman ang

4. ang laks ng dating hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo ngayon tila ka

- may dating na ibang ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig.

Ang lakas ng dating mo.
klase ang isang tao
Lef :Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita
5, may utak
sa’yo? Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina?
- Matalino
Ikaw ang may utak sa klase natin noong High School
6. nagsusunog ng kilay
Tayo di ba? Malamang kayang-kaya mo ang kursong
- nag-aaral nang mabuti pinangarap mo.

Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para

matapos ko ang kursong noon pa’y hinangad ko na.

51
 Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay
7.butas ng karayom
ng tao bago mo makamtan ang iyong pangarap
- matinding pinagdaanan,
kailangan mo talagang dumaan sa butas ng karayom
labis na pagsubok ang
sa dami ng pagsubok na iyong mararanasan.
hinarap. Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga
8. matamis ang bunga kapag pinaghihrapan.

- masarap
3.Sa iyong palagay, paano nakatulong ang sawikain upang maging
magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang iyong Muli, gabayan ng guro ang mag-aaral sa
sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong
pagsulat ng talata. Maaaring magtala ang
pamagat para sa talata.
guro ng mga pagpipiliang pamagat para sa
______________________________________________________ talata. Inaasahan na mag-aaral ang nagbigay
______________________________________________________
ng mungkahi sa mga itinalang pamagat.
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________

52
4.Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang
kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan.
Ang gawaing ito ang susukat sa bisa ng mga natutuhang konsepto sa
araling pinag-aaralan.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain

Sawikain

Kasabihan

Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng

pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na
ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espanyol? Paano mo
pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na
minana mo pa sa ating mga ninuno?

Ngayon pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa

kahalagahang hatid ng karunungang-bayan sa mga kabataan sa
kasalukuyan. Naniniwala ako na mapaninindigan mo ang bisang
pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhain sa aralin.

53
 GAWAIN 1.1.1. g : Pagtalunan Natin – Punto sa Punto
. Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga
Ang gawaing ito ay maaaring gawin sa ibang anyo. Iminumungkahi sa guro
konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika.Isulat
ang sagot sa papel. na gamitin ang fliptop na usong-usong sa kabataan sa kasalukuyan.

Oo sapagkat… Hindi na
_______________ sapagkat
_______________ ________
_______________ ________
_______________ ________
________
________
_____
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga
karunungang-bayan sa kabataang Pilipino . Malaki ang maiaambag mo sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang
mga ito ay magagamit mo sa iyong buhay.

GAWAIN 1.1.1.h : Salamin ng Katotohanan

Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa

Matapos makasulat ng repleksiyon , ipapabasa ng guro sa ilang mag-aaral
ipinahayag na panig sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol
dito.
ang natapos na gawain
REPLEKSIYON
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
______________________________

54
GAWAIN 1.1.1.i : Dugtungan Tayo…
Ang gawaing ito ay maaaring gawin sa pasalitang paraan.
Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang
konsepto sa aralin sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na
nakapaloob sa kahon.
1. Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga karunungang - bayan
sapagkat
__________________________________________________
__________________________________________

2. Ang mga karunungang-bayan bagaman bahagi ng ating matandang

panitikan ay masasabi kong angkop pa ring na pag-aralan at isabuhay
sa kasalukuyan dahil
__________________________________________________
__________________________________________

3. Sa tulong ng mga karunungang-bayan, nasilayan ko ang

______________________________________________
______________________________________________
kaya ipinagmamalaki ko ____________________________

BINABATI KITA!
Matagumpay mong nasagutan ang mga gawain para sa araling ito.
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit
na napalalim ang kaalamang iyong natamo.
Alam kong handa ka na sa susunod na bahagi ng araling ito. Sa
mga natutuhan mo sa araling pampanitikan at panggramatika ay natitiyak
kong kayang-kaya mong maisagawa ang inaasahang produkto para sa a
araling ito

55
 Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang
Karagdagang impormasyon
mga kaalamang natutuhan sa awtentikong pagkatuto.

Halimbawa ng brochure Basahin at unawain mo ang sitwasyon pagkatapos, gawin

Bago ipagawa ng guro sa mag-aaral ang
mo ang inaasahang produkto para sa araling ito.
inaasahang produkto sa bahaging ito,
Dadalaw ngayong talakayin muna nang pahapyaw ang tungkol
buwan sa inyong barangay ang
sa brochure. Kailangang maipakita ng guro
mga piling Senior Citizens na
nagmula sa iba’t ibang ang isang halimbawa ng brochure.
lalawigan. Ang layunin nila sa
pagdalaw ay upang matiyak na
Kailangangang ipaunawa ng guro sa mag-
ang kabataan ay may naiaambag sa pagpapanatili ng
yaman ng kultura at tradisyon ng ating lahi. Ikaw, bilang aaral na ang brochure na gagawin ay
SK Chairman ay naatasan ng inyong Punong Barangay na bibigyan ng marka alinsunod sa rubrik.
magpakita ng mga katibayan na ang kabataan ay may
malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at
tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng
pagbuo ng isang brochure na naglalaman ng mga
karunungang bayan kung saan iuugnay mo ang mga
gawaing pangkabataan sa inyong barangay.Ayon sa
inyong Punong Barangay ang brochure na dapat mong
maipakita ay matataya sa sumusunod na pamantayan:

56
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA KATANGGGAP-TANGGAP KATANGGAP-TANGGAP MAHINA
Organisasyon Lohikal ang pagkakaayos ng mga teksto at May ilang teksto at larawan na wala sa lugar Nakalilito ang pagkakaayos ng teksto at mga
larawan larawan
Kalidad ng mga Klaro at tama ang perspektibo May ilang larawan na di klaro o tama ang Karamihan sa mga larawan ay di klaro o malabo
Larawan perspektibo ang perspektibo

Dibuho Kaakit-akit ang brochure dahil tama ang Medyo kaakit-akit ang brochure kahit ay ilang Di- gaanong kaakit-akit ang brochure dahil kitang-
kombinasyon ng kulay, estilo, laki ng font maling kombinasyon na makikita sa brochure kita ang maling kombinasyon ng larawan, estilo,
at pagkakaayos ng teksto at larawan font at teksto

Gamit ng karunungang Mabisa ang pagkakagamit ng Di masyadong mabisa ang pagkakagamit ng Di mabisa ang pagkakagamit ng mga
bayan karunungang bayan sapagkat mga karunungang-bayan dahil di gaanong karunungang-bayan sapagkat halatang pilit ang
Nakatulong ito upang maipakita ang naipakita ang kultura at tradisyong Pilipino pagpapakita ng kultura at tradisyong Pilipino.
kultura at tradisyong Pilipino

Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga kaalaman, konsepto at ideyang
natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul, inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating mga karunungang-bayan.

Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga bagay na iyong napakikinabangan
sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga kuwento ng kanilang pinagmulan?

Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang pinagmulan at kahalagahan ng
pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran, ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka nang humakbang sa susunod na aralin para pag-
aralan ito.

57
ARALIN 1.1.2 : Alamat
Ang guro ay magbibigay ng maikling deskripsiyon hinggil sa
Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay kinuha ng mga akdang pampanitikan na pag-aaralan ng mag-aaral. Kailangang
mananaliksik sa saling-dila ng matatanda. Sa pag-usad ng
mabigyan diin ng guro na ang alamat ay isa pang akdang
panahon, maaaring nagbabago ang mga alamat gayunpaman hindi
nawawala ang katangian nitong maglahad ng pinagmulan ng tao, pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Sa bahaging
bagay, lunan o pangyayari. ito, tutukuyin ng guro ang inaasahang produkto na gagawin ng
mag-aaral pagkatapos ng pag-aaral sa aralin.
Ang aralin na ito ay magpapayaman ng iyong kaalaman upang
mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon at kaugaliang
Pilipino na minana natin bilang isa sa mga matatandang panitikan
ng ating lahi. Matapos mong pag-aralan ang mahahalagang
konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang makabubuo ng informecial
na nagtatampok sa kultura at tradisyong Pilipino.Gayundin,
mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura, tradisyon,
kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.

Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko munang

mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot sa sumusunod na
gawain.

58
GAWAIN 1.1.2.a : Larawan ng Pinagmulan
Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba sa mga ito?
Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pag-aaralan sa tulong ng mga
larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na mga tanong.
Sa gawaing ito, inaasahan na ang guro ay
makapagpapakita ng mga larawan na gagamitin niya bilang
gabay sa pagtaya sa dating kaalaman ng mag-aaral sa araling
pag-aaralan.

Ang mga larawan ay hinango sa

http://www.google.com.ph/search

a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat?

Ang mga tanong na nakatala ay makatutulong sa mag-aaral
______________________________________________________________
upang bahagya niyang makilala ang alamat bilang akdang
b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga
bagay?_________________________________________________________ pampanitikan.Gayundin, upang magkaroon ang mag-aaral ng
c. Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging mamamayan? ideya sa mahahalagang konsepto na kaniyang matututuhan sa
Patunayan._____________________________________________________
pag-aaral ng araling ito.
Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong upang
makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang mag-alala, ang
araling ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong kaalaman sa paksang ating
pag-aaralan.

59
GAWAIN 1.1.2.b : Wakas ng Pinagmulan

Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang Sa gawaing ito, kailangang magabayan ng guro ang mag-
bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa o aaral sa pagsulat ng puna . Bibigyan-diin ng guro na ang
manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang sangkot na bubuuing puna ng mag-aaral ay nakatuon sa pagkakatulad ng
tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na bahagi nito? Paano bawat alamat sa bahaging wakas.
nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? Narito
ang mga halimbawa ng wakas sa ilang alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga
pangunahing tauhan.Isulat ang sagot sa papel.

Nanangis ang binata at nagsisi sa kanyang narinig. Gusto niyang ibalik ang
puso ng ina ngunit wala na itong buhay. Dahil sa ginawa niya ay biglang pinarusahan at
naging BUTIKI na gumagapang sa mga kisame at haligi. Ito ang parusa sa anak na
walang utang na loob sa kanyang pinanggalingan.

Halaw sa Alamat ng Butiki

Puna: _________________________________________________________________

Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa doon mismo
sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan ni Aging. "Ang halamang
iyan ay si Aging"wika ni Juana. Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na
"Aging"na di nagtagal ay naging saging.

Halaw sa Alamat ng Saging

Puna: _______________________________________________________________

60
 Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang dalawa'y
ilagak na magkasama sa isang hukay.
Pagkatapos maisakatuparan ng mag-aaral ang gawain,
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod ng libing ay
tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at perpekto ang hugis. kailangang maitanong ng guro ang mga gabay na tanong upang
Tinawag itong Bundok ng Mayon, bilang alaala kay Daragang Magayon.
masukat ang dating kaalaman ng mag-aaral sa aralin. Malaya
Halaw sa Alamat ng Bulkang Mayon
ang guro kung paano niya isasagawa ang bahaging ito. Maaari
niyang gawin ang paraang pasalita o kaya’y pasulat.
Puna _______________________________________________________________

Mga Gabay na Tanong:

a. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng pangyayari?
b. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag.
c. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon
ng kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan?

GAWAIN 1.1.2.c : Kilalanin ang Pinagmulan

Ipasusulat ng guro ang konseptong nabuo ng mag-aaral
Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain, paano buhat sa mga unang gawain na kaniyang isinagawa.
mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan?Isulat ang sagot sa papel
gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat.

61
 ALAMAT

Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa, at alam ko na handa ka nang
dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid kong maka-
tutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pag-unawa .Simulan natin sa
pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na magiging gabay sa iyong pag-aaral mula
simula hanggang huling bahagi ng araling ito.

Mga Gabay na Tanong:

a. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan
ng mga bagay sa kasalukuyan?
b. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang
pampanitikan sa kasalukuyan? Patunayan.
c . Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang
kuwento tulad ng alamat? Patunayan.

62
GAWAIN 1.1.2.d : Tugon mo… Mahalagang Alamin

Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa sa Kailangang maigiya ng guro ang mag-aaral sa pagbuo ng talata
aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa Mga gabay na upang matiyak na matutugunan nang wasto ang mga gabay na
tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na nasa loob ng kahon.
tanong sa araling ito. Sa gawaing ito, bibigyan lamang ang
Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan mag-aaral ng limang minutong pagsulat. Pagkatapos,ipababasa
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________ ng guro ang nabuong talata.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay di mo nasagot nang wasto ang mga
katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito upang matulungan ka sa
pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin .

63

Karagdagang impormasyon:
Base rin sa kasaysayan, nilinaw niya na
nang magkaroon ng “gold boom” noong
1930s ay dumagsa ang mga tao sa Baguio
mula sa iba’t ibang panig ng bansa para sa
trabaho at kabuhayang may kaugnayan sa
pagmimina.
Idinagdag ni Dimaculangan na ang Benguet
ang mukha ng Philippine mining industry
dahil sa rekord noong 2006, ang kita ng
lalawigan sa pagmimina ay umabot ng P4
bilyon sa dalawang kompanya pa lamang.
Halaw sa artikulo ni Manny Balbin na
nailathala noong Sabado , Hunyo 09, 2012
.- JOURNAL ONLINE.
Sanggunian
http://www.journal.com.ph/index.php
/news/provincial/31499-pagmimina-
turismo-nagpaunlad-sa-benguet-
chamber-of-mines
Kagamitan:
cartolina/manila paper
64
Paunlarin
Ang bahaging ito ng modyul ay
makatutulong upang maunawaan mo ang Sa bahaging ito, malaya ang guro na gumamit
mga konsepto at kasanayang dapat
mong malinang sa paksa. ng iba’t ibang estratehiya sa pagbasa.
Kailangang mapalawak at mapaunlad
mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa gayon Maaaring magpabasa ng isahan, dalawahan o
ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang
alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, maramihan. Maaari din naman na sa bawat
tradisyon at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang
isa sa mga matatandang uri ng panitikan ng ating lahi. bahagi ng pagbasa ay magtanong ang guro
nang sa gayo’y naiproproseso na ng mag-
Babasahin 1: Mina ng Ginto ( Alamat ng Baguio ) aaral ang mahahalagang kaisipan na
Kalakip 1.1.2.a
nakapaloob sa akdang binabasa.
Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon
ng isang pangkat ng mamamayan sa ating bansa?
Maituturing mo bang yaman ng lahi ang mga alamat sa ating
panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo ng
pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong
maunawaan ang nilalaman ng binasa mong alamat.

Paglinang ng Talasalitaan
caῆao- isang ritwal na nagpaparangal
sa espiritu ng kanilang mga ninuno.
anito- ito ang santo o diyos ng
sinaunang tao.
GAWAIN 1.1.2.e : Paglinang ng Talasalitaan
Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng
pangungusap. Bigyan ng kahulugan ayon sa pagkakagamit
sa akda.Isulat sa papel ang mga sagot.
1.Taon-taon ay nagdaraos sila ng caᾗao bilang parangal
sa kanilang mga anito.
Kahulugan-_____________________________________

Bathala- Diyos 2.Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala

sa iba’t ibang anito.

pantas- dalubhasa Kahulugan-____________________________________

3.Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang

sugo- may tungkuling iparating ang
bathala.
ipinag-uutos
Kahulugan-_____________________________________

4.Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang

pantas.

Kahulugan-______________________________________

5.Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala.

Kahulugan-_____________________________________

Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo

ng kahulugan upang iyong maunawaan ang kultura at
tradisyon na mayroon ang mga Igorot.
Ngayon , subukin natin ang lalim ng iyong pag-
unawa sa ilang mahahalagang konsepto ng akdang binasa.

65
66
 GAWAIN 1.1.2.f : Sa Antas ng Iyong Pag-unawa

Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali

mong maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa
alamat.

1.Pagsunod-sunorin mo ang mga pangyayari sa alamat sa

tulong ng STORY MOUNTAIN. Gawin sa papel. Gayahin
ang pormat.

Karagdagang Impormasyon Gitna Ang guro ay magpapakita ng

________________
Ang isang maikling kuwento ay
________________ diagram na Story Mountain na
nagtataglay ng sumusunod na
bahagi: simula, papataas na aksiyon, gagamitin sa pagtukoy ng bawat
kasukdulan,kakalasan at wakas. __
bahagi ng alamat. Sa bahaging ito,
Ang alamat bilang isang salaysay ay
Simula
nagtataglay ng payak na pangyayari Wakas kailangang mailahad ng guro na
______________ ______________
na kinapapalooban ng sumusunod na ______________ ______________ bagaman ang alamat ay may payak
bahagi: simula, gitna at wakas. ______________
______ na kuwento, taglay pa din nito ang

2.Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ?

bawat bahagi.
Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel.

3.Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala

mo
sa talahanayan kung alin ang makatotohanan at di-
makatotohanan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

67
 Karagdagang Impormasyon
Malawak ang kahulugan ng terminong
‘kultura’. Ayon sa Roshan Cultural Heritage
Institute, ang kultura ay binubuo ng mga
katangiang nagbubukod sa tao at sa hayop,
gaya ng sumusunod: wika, sining at siyensiya,
pag-iisip, at mga aktibidad na panlipunan.
Ang kaugalian o tradisyon ay mga
paniniwala, opinyon, kostumbre o mga
kuwentong naisalin mula sa mga magulang
papunta sa mga anak nila. Sa Pilipinas, isang
halimbawa ng kaugalian ang paghalik sa
kamay ng mga matatanda. Kaugnay ito ng mga
salitang tradisyunal, pinagkaugalian o
kinaugalian, simula, at pinamulihanan.
68
BAHAGI MAKATOTOHANAN DI-
Sa bahaging ito, hihikayatin ng guro ang
MAKATOTOHANAN mag-aaral na ipaliwanag ang konsepto ng
SIMULA makatotohanan at di-makatotohanang
GITNA
pangyayari sa alamat. Ang guro ay
inaasahang makapagpapakita ng kagamitang
WAKAS
pampagtuturo na kanyang gagamitin sa
paglalahad ng gawaing ito.Tiyakin ng guro
Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw na matutukoy ng mga mag-aaral ang
sa kultura at tradisyong inilahad sa binasang
alamat ang mga di- makatotohanang pangyayari na
nagpapaigting upang maging kapana-panabik ang kuwento akda at ito ay dapat batid ng lahat.
na Kailangang maiwasto ng guro na ang mga
nakapaloob dito. Gayundin sa tulong ng mga di- pangyayaring isusulat ng mag-aaral ay
makatotohanang
pangyayari , nabubuo ang pinagmulan ng mga bagay. tunay na nagmula sa bawat bahagi ng akda.
4.Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng
mga Igorot sa tulong ng dayagram . Gawin sa papel.
Gayahin ang pormat. Malaya ang guro na gumamit ng estratehiya
na sa tingin niya ay angkop para sa
Mina ng Ginto
pagtalakay ng araling pampanitikan.
________ _________
________ _________ Gayundin, iminumungkahi na kailangang
gumamit ang guro ng mga kagamitang
pampagtuturo sa paglalahad ng
Igorot
mahahalagang konsepto sa paksa.
__________ __________
_________ Kultura at __________
tradisyon
 Karagdagang Impormasyon:
Ang mga Igorot ay kilala sa kanilang
pagiging masipag, matatag, at tapat
sa kanilang pinagmulan. Mga ugaling
hindi basta basta hinahayaang
makuha ng iba ang kanilang mga
namana o nakuhang mga kayamanan.
Mahalaga sa kanila ang lupa,
sapagkat ito ang pangunahing
ikinabubuhay nila. Ang isang patunay
nito ang Hagdan-hagdang Palayan
ng Banawe na matatagpuan sa isang
tribu sa Ifugao.
Sanggunian:
http://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Igor
ot
69
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at Tiyakin ng guro na ang gawaing ito ay
tradisyon ng mga Igorot. Sa iyong palagay mo, nananatili pa
rin ba ang mga ito sa kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa naibigay bilang takdang aralin upang
tsart. ( Maaring magsaliksik ang mag-aaral sa bahaging ito ).
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. mabigyan ang mga mag-aaral ng
pagkakataong makapagsaliksik ng mga
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang Sa kasalukuyan, impormasyon na kanilang itatala sa tsart.
nananatili pa rin
mga kulturang
ba ito? Patunay
binanggit sa Oo o Hindi
akda?
Sa bahaging ito, ang guro ay inaasahang
Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat
makapagbibigay ng input tungkol sa araling
bilang akdang pampanitikan ay sumasalamin sa pampanitikan.Bibigyan ng tuon sa gagawing
kultura,tradisyon at kalagayang panlipunan noong panahong
talakayan ang mga bahagi ng alamat. Malaya
naisulat ito.
Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga ang guro na gumamit ng estratehiya sa
gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong bahaging ito.
kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong
babasahin at uunawain ang mahahalagang konsepto na
nakatala sa loob ng kahon.
 ANG ALAMAT
Trivia
Gumamit si Dr. Jose Rizal ng alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng
sa kanyang nobelang “ El
Mga Pilipino bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang
Filibusterismo” upang maipabatid
kathang-isip o maaari namang hango sa tunay na
ang kalagayang panlipunan ng
pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng isang halaman o
panahong iyon.
punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga bagay
ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa
pagkakabuo ng pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang
Pilipino. Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong
bahagi ang alamat.

Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at

suliranin. Sa mga tauhan nalalaman kung sino-sino ang
magsisiganap sa kuwento at kung ano ang papel na
gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida, kontrabida, o
suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na
pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang
panahon kung kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng
suliranin ang nagsasaad ng problemang haharapin ng
pangunahing tauhan.

Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan,

tunggalian, at kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang
naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang
masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian naman ang
bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran

70
 ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning
kakaharapin, na minsan sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan.
Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi
kung saan maaaring makamtan ng pangunahing tauhan ang
katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban.

Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan .

Ang kakalasan ang bahaging nagpapakita ng unti-unting
pagbaba ng takbo ng kuwento mula sa maigting na
pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang bahaging
maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang
mga pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon,
kaugalian at kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.

Kailangang maitanong ng guro ang mahalagang tanong sa

Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito , bigyan
mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa iyong palagay araling panggramatika na gagabay sa mag-aaral sa paglinang
nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang
ng mahahalagang konsepto sa paksa.
maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat?

Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang wasto ang
mahalagang tanong hinggil sa paksang ito. Isulat sa sagutang papel.

GAWAIN 1.1.2.g : Pagsukat sa Kasanayang Panggramatika

Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika. Malalaman

natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na iyong pag-aaralan.

71
 Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na mga tanong .

Ngunit mula sa kanyang nangangatal na mga labi ay walang namumutawi

kundi isang impit na “ Diyos Ko!!!” Sa gitna ng kanyang pagluha, ang mabait na si Ang bahagi ng akdang Impong Sela ay gagamitin ng guro bilang
Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon ng isang “ hayaan-mo-na ang Nanay”
na tingin. Kasabay ng isang malalim na buntung-hininga, si Conrado’y nalugmok sa lunsaran sa pagtalakay ng araling panggramatika. Mahalagang
isang likmuan. Ang salitaan ay napinid na. nakapaskil ang bahaging ito sa pisara upang maging malinaw sa
Umagang-umaga kinabukasan, nagtaka na lamang sila’t natagpuan nila sa mag-aaral ang aralin.
. isang sulok si Impong Selang nananangis, umiiyak na nag-iisa. Siya’y hindi man
lamang tinuluan ng luha nang si Pepe’y naghihirap, at saka ngayon pang si Pepe’y
matiwasay na, salamat sa suwerong itinusok sa kanya ng manggagamot, ay saka….

Halaw sa Impong Sela ni Epifanio G. Matute

a. Suriin ang mga salitang may salungguhit. Nagbibigay-turing ba ito sa mga salitang
nakihilig o naglalarawan?

b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang maipabatid ang Ipasasagot ng guro sa mag-aaral ang mga nakatalang tanong
mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan. na makatutulong upang higit na makilala ang araling
panggramatika.
c. Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit?

Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung ano
ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon at pang-abay na
panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga pangyayari sa isang kuwento?
Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga impormasyong nakatala sa kasunod na kahon

72
upang ganap mong maunawaan ang araling panggramatika.

Ugnay-Wika
PANG-ABAY NA PAMANAHON
AT PANG-ABAY NA PANLUNAN
Ang pang-abay na pamanahon ay
Sikapin ng guro na maipaliwanag ang araling panggramatika
nagsasaad kung kailan naganap o magaganap ang sa tulong ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin.
kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang
ganitong uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda. Hinihiling na magsagawa ang guro ng ilang gawain upang
Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula, umpisa at hanggang
bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon. mataya ang kaalaman ng mag-aaral sa paksang tinatalakay.
Mga halimbawa:
1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw?

2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw.

3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho.

4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya at mag-ayuno.

5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak.

May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng kahapon, kangina,

ngayon, mamaya, bukas , sandali at iba pa.

Mga halimbawa:
1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng “ National
Artist Award” buhat sa Unang Ginang.

2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino sa CCP.

3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensyon hinggil sa pagpapabahay sa

73
 mahihirap.

4. Ipinagdiriwang ngayon ng Makati ang ika-262 anibersaryo ng kaarawan ni

Gabriela Silang.

5. Panauhing pandangal mamaya ang bagong pangulo sa pagkakaloob ng

Gantimpalang TOYM.

Ang pang-abay na panlunan ay tumutukoy sa pook na pinangyarihan, pinangyayarihan

Sa bahaging ito, kailangang malinaw na maibahagi ng guro
o pangyayarihan ng kilos ng pandiwa. Karaniwang ginagamitan ng pariralang sa/kay ang
ganitong pang-abay. Sa ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o ang mahalagang konsepto ng paksa para sa araling
panghalip.
Kay o ang maramihan nitong kina, ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang panggramatika. Kailangang mabigyan ng diin sa araling ito
pangtanging ngalan ng tao.Ang pangngalang pantanging ngalan ng pook o bagay ay
ang alituntunin sa paggamit ng pang-abay na panlunan.
pinangungunahan ng sa.

Narito ang ilang halimbawa:

1. sa + pangngalang pambalana

Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.

2. sa + pangngalang pantanging di ngalan ng tao

Maraming nagsasaliksik sa U.P., sa Ateneo, at sa PNU tungkol sa wika.

3. sa + panghalip na panao

Nanawagan sa amin ang mga nasalanta ng bagyo.

4. sa + panghalip na pamatlig

Nagluto sa ganito ang kanyang ina.

74
 5. kay + pangngalang pantanging ngalan ng tao

Tumawag siya kay Fely upang ipagbigay-alam ang nangyari.

Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang-gramatika,

batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain upang masubok ang iyong
kakayahan.

Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na mataya ang
bisa ng mga konseptong iyong natutuhan .
Kailangang gabayan ng guro ang mga mag-aaral na matukoy
GAWAIN 1.1.2.h : Pagpapatibay ng Kaalaman ang hinihingi sa gawain. Gayunpaman, Malaya din ang guro na
1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto “. Sumipi ka ng mga
magbigay ng tiyak na lugar at panahon na ginamit sa akda
pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at pang-abay na
panlunan.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
upang makatulong sa pagbuo ng mga pangungusap.

MINA NG GINTO
Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan
1. 1.

2. 2.

3. 3.

2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto” , pumili ka ng nagustuhan mong bahagi

Mahalagang magabayan ng guro ang mag-aaral sa gawaing ito
at iyong ibuod. Salungguhitan ang mga pang-abay na pamanahon at panlunan na
nakapaloob dito. Gawin sa papel. upang makabuo ng talata na ginamitan ng mga pang-abay na
panlunan at pamanahon .

75
 3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang alamat?
Sa bahaging ito, itatanong muli ng guro ang mahalagang
Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang tanong sa araling tinatalakay upang maikintal sa isipan ng
salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong ideya ay naiwasto na.Higit
mag-aaral ang nililinang na mahalagang konsepto.
sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa
matatandang uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang
panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentong- bayan. Tulad
ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng
kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng
panitikan ng ating lahi?

Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang pang-abay na
pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang maipabatid ang
mahahalagang pangyayari sa akda.

76
 Karagdagang Impormasyon:
Ang kuwentong-bayan ay mga salaysay
hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan
na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan,
katulad ng matandang hari, isang marunong
na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae.
Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan
ng isang tiyak na pook o rehiyon ng isang
bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at
mga mito
Ang pilandok ay isa sa pinakamaliit na
‘hoofed animal’. Wala pang isang piye ang
sukat nito kapag nakatayo. Bagamat may
pagkakahawig sa usa, ang pilandok ay mas
may relasyon sa baboy at kamel, sa baboy
dahil sa hitsura ng paa nito at sa kamel
naman dahil sa straktura ng bungo at ngipin
nito.
Ang pilandok ang nag-iisang ‘species’ sa
Pamilya ng Tragulidae na makikita sa
Southern Indochina, Java at Borneo. Sa
Pilipinas, ito ay matatagpuan lamang sa
Balabac at iba pang maliliit na karatig isla
tulad ng Ramos, Bangkalan at Bugsuk.
77
Babasahin 2 :: NAGING SULTAN SI PILANDOK Malaya ang guro na gumamit ng angkop
kuwentong -bayan ng Maranaw na estratehiya upang maipabatid ang
Kalakip 1.1.2.b nilalaman ng akda. Upang maging
kapana-panabik ang pagsasalaysay ng
akdang ito , hinihikayat ang guro na
Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong gumamit ng teknolohiya sa bahaging ito.
upang higit na mapagyaman ang kaalaman at kasanayan sa mga
araling pampanitikan at panggramatika. Subukin mong sagutin ang
mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong
kakayahang sumuri at umunawa.
GAWAIN 1.1.2.i : Palalimin ang Kaalaman
Sa gawaing ito , kailangang mabigyan ng
1. Mula sa binasang akda,patunayan na masasalamin sa
kuwentong- bayan ang kultura, tradisyon, kaugalian at diin ng guro na ang kuwentong bayan ay
kalagayang panlipunan ng isang pangkat ng
mamamayan sa Pilipinas. tulad ng alamat na masasalaminan ng
kultura, tradisyon at kalagayang
Naging panlipunan ng mga Pilipino.
Kultura Kaugalian
at Sultan si
Tradisyon Pilandok
Kalagayang Panlipunan
 Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon , kaugalian at
kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil ayi
yo nang nababatid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong masilip ang ating
nakaraan.

2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok? Bakit? Isulat

Para sa akin, ang

Pilandok sa kasalukuyang
panahon …

3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong-bayan batay sa mga katangiang

taglay ng mga ito bilang akdang pampantikan. Sikapin ng guro na maipaghambing ang alamat at kuwentong
KUWENTONG bayan bilang mga akdang pampanitikan. Palutangin sa gawaing ito
ALAMAT BAYAN

ang diin / tuon sa parehong katangian ng dalawa- na kapwa

kasasalaminan ng kultura at tradisyon gayundin ang kalagayang
Pagkakatulad Katangian
Katangian
panlipunan sa panahong naisulat ang mga ito.

Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ?

Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong ma-

78
pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo.

4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura,

tradisyonkaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa
Sa bahaging ito, sikapin ng guro na maipaliwanag sa mag-aaral
kasalukuyan.Gawin sa papel.
na ang talatang bubuuin ay kailangang gamitan ng mga
konseptong natutuhan sa mga araling pampanitikan at
__________________________________
Pamagat panggramatika .
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_________________________________________________________ ___
_____________________________________________________

Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng sinagutan mong

mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang araling ito upang tumibay ang
iyong pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng
Katutubo .

79

Karagdagang Impormasyon:
Ang infomercial ay isang patalastas na
pantelebisyon na nasa anyo ng maikling
dokumentaryo
Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga
gawain.Ngayon,alam kong sapat na ang iyong kaalaman
at kasanayan upang maisakatuparan ang inaasahang
produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo ang
Ang bahaging ito ng modyul ay
sitwasyon.

nagpapakita ng konkretong pagkatuto ng

Sitwasyon:
mag-aaral sa araling pinag-aaralan .
Ang araw ng pagkakatatag ng inyong
Inaasahan na maipaliliwanag ng guro ang
pamahalaang lungsod ay nalalapit na. Kaya naman bilang
Sanggunian:
konsepto ng informercial na nais niyang
http://www.beedictionary.com/meaning/in paghahanda ang lahat ng punong barangay ay ipinatawag
fomercial ng inyong mayor upang ibahagi ang mahalagang ipagawa sa mga mag-aaral. Gayundin,

impormasyon hinggil sa gaganaping pagdiriwang. Ayon kinakailangang mailahad nang malinaw

kay mayor, ang lahat ay kailangang lumahok sa
paligsahan sa pagbuo ng infomercial para sa paksang “
Bayan ko… Ipinagmamalaki ko”. Kaya, ikaw bilang punong
barangay sa inyong lugar ay inatasang maghanda sa
ang pamantayan sa pagbuo ng inaasahang
produkto upang magabayan nang wasto
ang mag-aaral.

nabanggit na paligsahan. Ang pagtatanghal ng

infomercial ang pinakatampok na gawain sa

pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating

ang mga piling panauhin tulad ng DILG secretary,

congressman at mayor mula sa iba’t ibang lungsod.Ang

infomercial ay matataya sa pamamagitan ng sumusunod
na pamantayan.

80
 a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat Sa bahaging ito, ang guro ay magbibigay ng mga
tanong sa mag-aaral hinggil sa susunod na aralin.
Mahusay! Natutuwa ako at nagawa mong
Ang mga tanong ay magiging gabay ng mag-aaral
maisakatuparan ang Inaasahang Produkto para sa
upang magkaroon siya ng ideya at interes sa
araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling
pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay susunod na aralin.
mananatili at mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na
handa ka na sa pagkilala sa bagong aralin. Subalit bago
mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang
sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero?
Anong katangian niya ang iyong nagustuhan? Maituturing
mo ba siyang bayani ng iyong buhay?
Marahil ay nagtataka ka kung ano ang
kaugnayan ng aking mga tanong sa susunod na araling
iyong pag-aaralan. Kaya,simulan mo nang silipin ang
mundo ng epiko nang sa gayo’y higit mong maunawaan
ang mga kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag
mong hayaang mawala ang iyong sigla sa pag-aaral dahil
alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng alamat,
maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng
iyong lahing pinagmulan.

81
Aralin 1.1.3: EPIKO

Matapos mong maunawaan ang katangian at

kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang sinaunang
Ang guro ay magbibigay ng kaunting deskripsiyon tungkol sa
panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala ang isa pang
itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan – ang
bagong aralin na pag-aaralan ng mag-aaral. Sa bahaging ito ,
epiko. kailangang maibahagi ng guro na ang bagong aralin ay isang
akdang pampanitikan na nakilala din sa Panahon ng Katutubo.
Kung nais nating mabakas ang kasaysayang may kaugnayan
sa kalinangan ng ating lahi at nais nating matagpuang muli ang
ating mga sarili ay napapanahon na upang balikan at pagtuunan ng
pansin ang ating mga epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at nagtataglay ng
mga di- kapani-paniwalang pangyayari, kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong
pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki.

Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit napabilang ang
epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Sa kabuuan ng
iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng
karaniwan o simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.

82
 GAWAIN 1.1.3.a: Larawan ng Kabayanihan
TRIVIA Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating
Ang seksing karakter na “Darna" na
tatalakayin, nais kong subukin muna ang dati mo nang alam
nilikha ng sikat na nobelistang si
sa paksang pag-aaralan natin Ang guro ay magbibigay ng gawain na
Mars Ravelo ay unang lumipad sa
pelikula sa direksyon ni Poe Sr, ama susukat sa dating kaalaman ng mag-
ni Fernando Poe Jr, na tinaguriang Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo
aaral sa paksang pag-aaralan.
Hari ng Pelikulang Pilipino. ang mga tanong tungkol sa kanila.
Sa unang gawain, ang guro ay
Si Chiquito o Augusto Pangan ang
magpapakita ng larawan ng mga Pinoy
unang lalaki na lumunok ng
"mahiwagang bato" upang maging Superheroes na gagamitin upang
“Darna" sa pelikulang “Terebol
matiyak ang interes ng mag-aaral sa
Dobol." Kasunod nito ang Hari ng
Komedya na si Dolphy sa pelikulang paksa. Susundan ito ng mga tanong na
“Darna Kuno."
ibibigay ng guro upang sagutin ng mag-
Nakaapat na pelikula bilang "Darna" aaral na makatutulong upang maiugnay
Kagamitan:
ang gobernadora ng Batangas na si
larawan ng pinoy superheroes ang paksang pag-aaralan..
Vilma Santos. Habang tig-dalawang
Ang mga larawan ay hinango sa
pelikula naman bilang “Darna" sina http://www.google.com.ph/search
Rosa Del Rosario at Liza Moreno.
Sanggunian:
http://www.symbianize.com/archive/i
ndex.php/t-24172.html

83

Kagamitan:
Kopya ng kaligirang pangkasaysayan
ng Epiko
Hinilawod ang epiko ng Panay. Ito ang
pinakamatanda at pinakamahabang epiko
sa Pilipinas. Mayroon itong walong parte,
ngunit mahahati sa tatlong arko. Una ang
istorya nila Alunsina at Paubari,
pangalawa ang pakikipagsapalaran ng
kanilang anak na si Labaw Donggon at
pangatlo ang pakikipagsapalaran ng dalaw
niyang kapatid na sina Humadapnon at
Dumalapdap.
Binubuo ito ng 8340 na taludtod na may
apat na episodyo o sugidanon: (1)
pangayaw o paglalakbay, (2) tarangban o
yungib, (3) bihag, at (4) pagbawi o muling
pagkabuhay.
84
a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang
mga tauhan? Bago talakayin ang epiko, ilahad muna ng
___________________________________ guro ang Kaligirang Pangkasaysayan nito.
b. Ano ang mga katangian nila na di makikita sa
Maaaring mag-isip ang guro ng paraan sa
karaniwang tao?
____________________________________ pagtalakay nito. Pagkatapos , magbigay
c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit? ang guro ng mga tanong na makatutulong
____________________________________
upang mapagnilayan ng mag-aaral ang
Alam mo ba na noon pa man ay may kahalagahan ng epiko bilang akdang
kinikilala na ang ating mga ninuno na tulad ng mga
pampanitikan.
pinoy superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila
sa ating mga epiko. Sila ay itinuturing bilang mga
bayani ng kani-kanilang rehiyon.
Tatalakayin sa modyul na ito ang mga
katangian ng epiko upang iyong maunawaan ang
kabisaan nito bilang akdang pampanitikan. Sikapin ng guro na malinaw na
Gayundin ang kahalagahan ng paggamit ng mga
maisasagawa ang bahaging ito upang
pang-abay na pamaraan upang maging tiyak at
malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa
matulungan ang mag-aaral na unti-unting
bawat pangyayari ng epiko. mabuo sa kanyang isipan ang mahalagang
pag-unawa sa araling pinag-uusapan.
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula
noong Panahon ng Katutubo hanggang sa
kasalukuyan?
 2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang
Sanggunian: pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng
http://sesura.multiply.com/journal/item/1? Ang mag-aaral ay pabubuuin ng maikling
Katutubo?
&show_interstitial=1&u=%2Fjournal%2Fit talata . Kailangang linawin ng guro na ang
3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pang-
em
abay na pamaraan sa kilos ng tauhan sa mga mga ideyang ihahanay sa talata ay batay sa
pangyayari sa isang epiko? Patunayan.
naging tugon mula sa Mga Gabay na

Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin Tanong.

mo muna ang mga tanong na nakatala sa itaas sa
pamamagitan ng pagsulat ng five-minute essay. Huwag
kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat
sa pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng
modyul na ito ang antas ng iyong kaalaman sa paksa.

____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
____________
___________

85
 Paunlarin

Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong kaalaman

tungkol sa kahulugan, katangian at kahalagahan ng epiko bilang akdang
pampanitikan.Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri
ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit bago natin talakayin ang
mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna natin kung paano umusbong ang epiko
bilang akdang pampanitikan sa ating bansa.

Babasahin 1: Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko

Kalakip 1.1.3.a

Ang gawaing ito ay maaaring ipagawa ng guro sa paraang

Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo
pasalita.
pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating lahi?

86
 Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang halimbawa
ng epiko.Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito nang sa gayo’y
maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa matatandang
panitikan ng ating bansa.Pansinin mo din kung paano nakatulong ang paggamit ng
mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan ng kilos ng bawat
tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng mga pangyayari sa
epiko.

Karagdagang Impormasyon:
Ang Tuwaang ay isang epiko ng mga Bagobo na
ginagawa ring libangan tuwing may libing, kasal, ritwal
ng pagpapasalamat para sa saganing ani, o sa isang
matagumpay na pangangaso.
Ang bawat awit ng epiko ng Tuwaang ay ipinakikilala
ng mang-aawit gamit ang isang tula na tinatawag ng
mga Bagobo na tabbayanon, na mayroong dalawang
bahagi: ang tabbayanon na nagdudulot ng interes at
kadalasang naghahayag ng pag-ibig at pangarap ng
mang-aawit; at ang bantangon, na nagpapabatid ng
simula ng pag-awit. Mayroong higit sa 50 na mga
kanta ng Tuwaang, ngunit hanggang ngayon,
dalawang kanta pa lamang ang nailalathala.
Babasahin 2 :Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong
Ipababasa ng guro ang akdang gagamitin
na Langit ( epiko )
ng mag-aaral bilang lunsaran sa paksang
Kalakip 1.1.3. b
pag-aaralan. Nasa pagpapasya ng guro
kung ano ang estratehiyang kanyang
Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay gagamitin sa bahaging ito. Sikapin na
na ang panitikang Pilipino ay kasasalaminan ng
malinaw na maipababatid sa mag-aaral
kultura,tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan
ang nilalaman ng akda.
noong panahong naisulat ito. Upang higit na mapagtibay
ang ideyang ito, subuking sagutin/gawin ang mga
inilaang gawain sa araling ito.

87
 GAWAIN 1.1.3.c : Paglinang ng Talasalitaan
Karagdagang Impormasyon:
Bigyan mo ng kahulugan ang mga salitang ginamit sa akda upang higit mong

patung- monumento o inukit maunawaan ang nilalaman nito. Isulat ang sagot sa papel.
na bato na imahe ng
isang kilalang tao patung
sinaunang gong _________________
gintong salumpuwit
sinaunang gong – instrumentong
nganga
pangmusika __________________ gintong bansi _____________
Pagkatapos ipabasa sa
gintong salumpuwit- upuan na mag-aaral ang akda, ang
ginto ___________________ __________________
guro ay magsasagawa ng
nganga – Ang ginagawang nganga
ay ang bunga ng punong Paglinang ng Talasalitaan
bunga (areca palm o Malaking tulong ang ginawa mong pagsasaliksik sa mga salitang ginamit sa akda
betel palm), isang upang ang mga ito ay mabigyan mo ng kahulugan. Hindi ba’t nakatulong ito upang madali upang higit na maunawaan
tropikal na halaman na mong maunawaan ang nais ipabatid ng akda gayundin ang kahalagahan ng mga ito sa
tumutubo sa Pasipiko.
ng mag-aaral ang
pamumuhay ng isang pangkat- etniko?
nilalaman nito. Hinihikayat
na gumamit ang guro ng
GAWAIN 1.1.3.d : Sa Antas ng Iyong Pag-unawa diagram sa bahaging ito.
Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko
bilang akdang pampanitikan. Mapagtitibay mo kung tunay nga itong kasasalaminan ng
kultura, tradisyon , uri ng pamumuhay at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino noong
panahong naisulat ito.

88
 1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng mga
pangyayaring may kababalaghan . Isa-isahin ang mga kababalaghang nakapaloob
sa binasang epiko. Pagkatapos, sagutin mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano
nakatulong ang nasabing kababalaghan upang makilala ang mga tauhan “ ? Gamitin
mo ang dayagram sa iyong pagsagot.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

TUWAANG Kailangang ipaskil ng guro

sa pisara ang graphic
organizer na ito . Bawat
Mga Kababalaghan
pangkat ay kailangang
magbahagi ng kani-
kanilang tugon. Sa bandang
huli, tatawag ang guro ng
mga piling mag-aaral upang
magbigay ng hinuha sa
Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko
sa pagkilala ng mga tauhan sapagkat kinalabasan ng talakayan.
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________

89
 Ang paglalahok ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala o kababalaghan sa epiko ay
sinasabing nakapagpapakita ng pagka-Pilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino
ang maniwala sa anting-anting, gayuma, pamahiin at iba pa?

2. Suriin mong mabuti ang pangunahing tauhan. Batay sa mga detalye at

Inaasahan na ang gawaing
pangyayaring nakapaloob sa epiko, bumuo ka ng Character Profile tungkol sa
pangunahing tauhan . ito ay mailalahad ng guro
sa paraang malikhain.
Pangalan:___________________________________________________________
Edad: ___________________________________________________________ Maaari niyang ipaguhit
Tirahan: ___________________________________________________________
muna ang larawan ng
Hilig: ___________________________________________________________
Katangian: __________________________________________________________ pangunahing tauhan sa
Kakayahan: _________________________________________________________
_________________________________________________________ akdang binasa bago
Pangarap: _________________________________________________________
Misyon: _________________________________________________________ ipagawa sa mag-aaral ang
Character Profile .
Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kani-kanilang pook ang
pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap bang maituturing ang katangiang
taglay ng pangunahing tauhan upang kilalanin siya bilang bayani?

Ang susunod na gawain ay makatutulong sa iyo upang maging ganap ang iyong
pag-unawa sa kabayanihan ng bawat pangunahing tauhan sa epiko.

3. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian ng

pangunahing tauhan. Pagkatapos gumawa ka ng paghahambing ng mga
pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong “ Tuwaang”. Gumamit ng
Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel at doon isulat ang sagot.

90
Karagdagang Impormasyon: Sa gawaing ito, maaaring
Ang Venn Diagram ay kadalasang gamitin na gabay ng mag-
ginagamit sa paghahambing upang Tauhan sa ibang epiko B A at B: Pagkakaiba aaral ang ilang nakapaloob
Tuwaang A
madaling maipakita ang C C: Pagkakatulad sa Character Profile para
gg
sa isasagawang
pagkakatulad at pagkakaiba ng
paghahambing.
ipinaghahambing.

4. Ano-ano ang pangyayari na nagpapatunay na ang akdang binasa ay epiko ng

Sikapin ng guro na magabayan ang mag-aaral na makilala
mga Bagobo? Isa-isahin ito.
ang tradisyon, paniniwala , kaugalian ng mga Bagobo.
TUWAANG
Kailangang nagpasaliksik na ang guro tungkol sa kultura ng
mga Bagobo bago ipasagot ang gawaing ito upang matiyak
Epiko ng mga Bagobo
ang pagkakakilala ng mga mag-aaral sa kanila.

Mga Patunay

Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito nabibilang dahil sa
kultura at tradisyong nakapaloob dito.Sa epikong iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya
ang mga Bagobo?

91
 5. Batay sa gawain 1-4 , ano ang mga katangiang taglay ng epiko na nangibabaw
upang matukoy ang kaibahan nito sa iba pang akdang pampanitikan? Ipaliwanag.
Sa tulong ng mga gawain na iyong isinagawa, sa tingin ko unti-unti mo nang nakikita
ang kasagutan sa mahalagang tanong na ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng epiko
mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
Upang maging matibay ang iyong pag-unawa sa araling pinag-aaralan,bigyan mo ng
pansin ang mahahalagang impormasyon .
92
Sa tulong ng naunang mga gawain, tiyakin ng guro na
nakilala na ng mag-aaral ang epiko bilang akdang
pampanitikan . Sa gawaing ito, masusukat ng guro kung
naiproseso nang tama ang mahahalagang konsepto ng
aralin.
Bago ang input tungkol sa paksa, sikaping maitanong muli
ng guro ang mahalagang tanong upang kanyang malaman
kung umunlad ang pag-unawa ng mag-aaral sa paksa.
Inaasahan na ang magiging tugon ng mag-aaral sa bahaging
ito ay iba sa unang naging tugon niya. Kapag nangyari ito,
nangangahulugan lamang na umuunlad ang kaalaman ng
mag-aaral sa araling pinag-aaralan.
 ALAM MO BA NA…
Karagdagang Impomasyon:
Ang mga epikong Pilipino ay: EPIKO

 mga naratibong pinanatiling mahaba

Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas ang mga epiko.
 base sa sinasambit o inuusal na tradisyon
mahabang tulang pasalaysay ito tungkol sa kabayanihan ng pangunahing Malaya ang guro na gumamit
 umiikot sa mga pangyayaring mahiwaga
tauhan. Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala.
 nasa anyo ng berso o talata na inaawit ng estratehiya sa pagtalakay
 may tiyak na seryosong layunin
Mga Anda ng Epiko: ng araling pampanitikan na
 kumakatawan sa mga paniniwala, kaugalian at
mabubuting aral ng mga mamamayan 1. Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan. pinag-aaralan ng mag-aaral.
Ang mga epikong pilipino ay mas nararapat na tawaging
ethno-epic dahil sa may mga epiko na kumakatawan sa 3. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal.
bawat pangkat etniko at tumatalakay sa mga bayani ng 4. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan.
bawat rehiyon at tribo. 5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
6. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo.
Umaabot sa 28 ang bilang ng mga epiko na kilala sa 8. Pagkamatay ng bayani
Pilipinas. 9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
Karamihan sa mga natitirang epiko ay natagpuan sa grupo 11. Pag-aasawa ng bayani
ng mga tao na hindi pa nagagalaw ng makabagong proseso
ng pagpapaunlad ng kultura tulad ng mga katutubo at
etnikong grupo sa Mountain Province at sa Mindanao, sa Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa at tema,
grupo ng mga Muslim. Ang mangilan-ngilan ay makikita sa ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing
mga mamamayang Kristiyano
babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng
Ang haba ng mga epiko ay mula sa 1000 hanggang 55000 epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao. .
na linya.

93
Ang Paulit-ulit na Paksa o Tema Ang mahahalagang detalye na nakatala sa bahaging Alam Mo Ba
katapangan at pakikipagsapalaran ng bayani Na… ay kailangang maipaliwanag nang mabuti ng guro sa mag-
mga supernatural na gawa ng bayani
aaral. Makabubuting magsaliksik ang guro sa bahaging ito.
pag-ibig at romansa
panliligaw – pag-aasawa – pagbubuntis – mga yugto ng buhay
kamatayan at pagkabuhay
pakikipaglaban at kagitingan ng bayani
kayamanan, kaharian at iba't ibang mga kasiyahan o piging
mga ritwal at kaugalian
ugnayan ng magkakapamilya

Ang Lalaking Bayani

Sa pagbabasa ng mga epiko, agad na makikita ang katangian ng isang
bayani. Karamihan sa kaniyang mga katangian ay mauuri sa alinman sa sumusunod:
pisikal, sosyal, at supernatural. Maaari ding isama ang kaniyang intelektwal at
moral na katangian.

Ang Pangunahing Babaeng Karakter

Ang pangunahing babaeng karakter ay kadalasang ang babaeng iniibig ng

bayani o maaari rin namang tinutukoy rito ang kanyang ina.

Ilang Epiko sa Pilipinas

Biag ni Lam-ang- Ilokos Bantugan- Mindanaao Hudhud - Ifugao

Maragtas- Bisaya Darangan - Muslim

94
 Sa tulong ng mga impormasyon na iyong nalaman tungkol sa paksa, naniniwala
ako na nadagdagan ang iyong kaalaman at lumawak pa ang iyong pag-unawa sa
aralin.

Nais kong suriin mo ang mga pangyayari sa epikong iyong binasa. Nailarawan
ba nang tiyak ang mga pangyayari sa nasabing epiko? Malaki ba ang ginampanang
papel ng pang-abay na pamaraan sa mga pangyayari sa epiko? Subukin mong sagutin
ang kasunod na mga gawain nang sa gayo’y iyong matukoy ang sagot sa mga tanong .
Sa bahaging ito, magtatanong ang guro tungkol sa mahalagang
tungkulin na ginagampanan ng pang-abay na pamaraan sa
araling pampanitikan na tinatalakay.

GAWAIN 1.1.3.e : Pagsubok sa Kasanayang Panggramatika

1. Pansinin mo ang mga salitang nakasulat nang nakahilig sa loob ng

pangungusap. Ano ang gamit nito sa mga salitang nagsasaad ng kilos?
Naglalarawan ba ito o nag-uugnay? Isulat ang sagot sa sagutang papel.

Ang gawaing ito ay makatutulong sa mag-aaral upang

1.Agad-agad na naghanda si Ang kaugnayan ng
Tuwaang mga salitang naka- maunawaan ang tungkulin ng pang-abay na pamaraan sa
2.Naghanda nang mabilis si Tuwaang hilig sa pandiwa
para sa kaniyang paglalakbay..
ay______________ pandiwa sa loob ng pangungusap.
3. Binato nang napakalakas ni
Tuwaang ang binata. ________________
________________
4. Ang binata ay unti-unting namatay. ________________
________________

95
 Sa bahaging ito, nakilala mo ang pang-abay na pamaraan sa pamamagitan
ng relasyon nito sa kasamang pandiwa. Bukod sa impormasyong ito, paano mo pa
kaya makikilala ang pang-abay na pamaraan. Subukin mong sagutin ang susunod na
mga gawain upang higit na mapagyaman ang iyong kaalaman sa araling
panggramatika .

2. Punan mo ng angkop na salita ang patlang ayon sa iminumungkahi ng larawan.

Isulat sa sagutang papel ang mga sagot. Ang guro ay magbibigay ng isa pang gawain na lilinang sa pag-
unawa ng mag-aaral sa araling panggramatika.Sikapin ng guro
na makapagpakita ng larawan ng mga pangyayari na hinalaw sa
akdang binasa upang madali itong masagutan ng mag-aaral .

a. Sila ay _________na sumakay sa b. Sila’y_______ na nakarating

sinalimba (airboat), at pumunta sa tahanan ni Batooy.
sa Katuusan, kung saan lupa ito
nang walang kamatayan.

96
 c.________ tinanggap ni Gungutan d._______na nakipaglaban si
ang alok ni Tuwaang na maglakbay. Tuwaang.

Nakatulong ba ang ang mga larawan upang madali mong makilala at magamit ang mga
pang-abay na pamaraan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain upang higit pang
mataya ang antas ng iyong pag-unawa sa araling ito.

3. Punan mo ng angkop na pang-abay na pamaraan ang bawat patlang upang

mabuo ang mga pahayag na ginamit sa usapan.Piliin ang sagot sa loob ng
kahon. Isulat sa sagutang papel.

Ipasasagot ng guro sa mag-aaral ang gawaing ito. Sa

Jewill : Hoy Emil! Bakit nandito ka na sa labas? Di ba hindi pa ninyo uwian?
pagwawasto, ipababasa ng guro nang malakas ang usapan upang
Emil : Maaga kaming pinauwi. Kaya tingnan mo, ________nang
matiyak na angkop ang mga salitang ginamit sa bawat patlang.
naglalabasan ang aking mga kamag-aral.

Jewill: Ganon ba? Akala ko nag-cutting classes ka dahil nakita kitang

_______ na lumalabas mula sa inyong silid-aralan.

97
 Emil: Hihintayin ko kasi dito ang kaibigan kong si John.

Jewill: Bakit ?

Emil: Pupunta kasi kami sa silid-aklatan para magsaliksik tungkol sa epiko.

________ nagturo kanina ang aming guro sa Filipino kaya naman

nais naming ipakita ang aming pananabik sa kanyang leksiyon.

Jewill: Naku... ______ na tinanong ni Gng. Gomez ang kanyang klase kanina

dahil kaunti lang daw ang nakagawa ng takdang-aralin. Kaya ,

husayan ninyo.

Emil: Talaga? Kailangan talaga naming magsaliksik. Maraming salamat. O

paano? _________ na kaming aalis. Paalam.

sabay-sabay isa-isa pagalit dahan-dahan ganadong-ganadong

98
 Mula sa isinagawang pagsasanay, naging malinaw na ang kilos ay inila-
larawan o binibigyang-turing ng pang-abay. Kapag ang inilarawan ay ang paraan kung
paano ginawa ang kilos , ito ay pang-abay na pamaraan. Upang lubos mong
maunawaan ang tungkol dito, basahin mo ang susunod na bahagi.

ALAM MO BA NA...
Ang guro ay magbibigay ng input tungkol sa araling
ANG PANG-ABAY NA PAMARAAN
panggramatika. Malaya ang guro na gumamit ng estratehiya
Ang pang-abay na pamaraan ay naglalarawan kung paano naganap, nagaganap o upang maunawaan nang mabuti ng mag-aaral ang aralin.
magaganap ang kilos na ipinapahayag ng pandiwa .Dalawa ang panandang ginagamit sa
pang-abay na pamaraan: (1) ang panandang nang at (2) ang na/ng.

Narito ang mga halimbawa:

1. Kinamayan niya ako nang mahigpit
2. Natulog siya nang patagilid.
3. Bakit siya umalis na umiiyak?
4. Lumapit ditong tumatakbo ang bata
5. Naluluha siya na nagpasalamat.

Naging malinaw ba sa iyo na sa tulong ng mga pang-abay na pamaraan ay

naging tiyak ang detalye ng kilos ng bawat tauhan? Sa iyong palagay, nakatulong ba
ang mga ito upang maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa akda? Ang
mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa araling ito ay makatutulong upang higit
mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa araling tinalakay.

Ang bahaging ito ng aralin ay tutulong upang mataya ang lalim ng iyong pag-
unawa sa mga konseptong natutuhan.Sa bahaging ito ay makakikilala ka ng kaugnay
na teksto na iyong magiging gabay sa ganap na pagkatuto.

99
 Mahalagang maiugnay mo ang mga konseptong natutuhan sa araling
pampanitikan at panggramatika. Gayundin , magiging kapaki-pakinabang ang tekstong
babasahin kung iyong mailalapat ang mga natutuhan .

Basahin at Unawain

Ang kakaba-kabang dibdib ni Mang Ibiong ay napanatag nang kaunti. Nang Ipababasa ng guro nang malakas ang tekstong lunsaran na
makakain si Mang Ibiong, siya ay kinausap ng Presidente. “ Mang Ibiong, ano po ba
ang aming pagkakasala sa inyo at kami’y ayaw ninyong bigyan ng pagkakataong gagamitin ng mag-aaral sa pagsagot sa susunod na mga gawain.
makapagpulong sa pook ng Felix Huertas?”
“Ako po ay isang mahirap na tao, Ginoong Quezon. Lahat po ng aking
pagsisikap ay aking ginawa upang mahango ko ang aking pamilya sa
pagdaralita.Ako’y lumapit sa pamahalaan. Halos magpalimos po ako upang
makapaghanapbuhay.
Ang lahat po ng aking pagsisikap ay nawalan ng halaga. Palagay ko po ay
walang mangyayari sa aming pamumuhay kung ang pangkasalukuyang partido ay
mamamayani,” ang paliwanag ni Mang Ibiong.
“ Ganoon ba? Ikinalulungkot ko ang nangyari sa iyo. Ngunit sisikapin kong
ikaw ay matulungan. Hintayin mo ang aking sulat kung ikaw ay mabibigyan ng
hanapbuhay.”
Umalis na si Mang Ibiong. Dinili-dili niya ang pagtanggap sa kanya ng
Presidente ng Senado. Siya’y isa lamang hamak, ngunit siya’y tinanggap na parang
isang mahal na tao.Ang inaalala niya’y baka ang pangakong hanapbuhay
ay mauwi lamang sa pangako. Kung panahon ng kampanya ang mga pulitiko ay
sadyang masarap mangako.

100
 Hindi pa nakababangon sa kanyang tulugan, si Mang Ibiong ay ginising na
ng isang” tao po “. Nagbalikwas siya upang siyasatin kung sino ang napakaagang
panauhin. Sina Mang Basio at Mang Justo pala ay maagang inutusan ng Presidente
upang ipagbigay alam kay Mang Ibiong na maaari na siyang magsimula sa isang
pagawaan sa umaga ring iyon. Napamangha si Mang Ibiong. Hindi niya sukat
akalaing ganoon kaagap kung mangako ang President eng Senado.

Bahagi ng Si Manuel L. Quezon sa Harap ng Kaaway

ni P.S. Vergara

GAWAIN 1.1.3.f : Pagpapalalim ng Iyong Kaalaman

Tiyakin ng guro na ang sagot na itatala ng mag-aaral sa
1.Iyong isa-isahin ang katangiang taglay ni Manuel L. Quezon batay sa nilalaman ng
binasang anekdota. Gawin sa papel. gawaing ito ay nakabatay sa tekstong lunsaran na ipinabasa sa
mag-aaral.

101
 3. Sa iyong palagay, makahulugan ba ang ginawa ni Manuel L. Quezon para kay
Mang Ibiong ? Pangatuwiranan.

Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawaing ito,

Para sa akin ipababasa ng guro ang sagot upang malaman niya ang konsepto
_______________________
_______________________________ ng mag-aaral sa kabayanihan.
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
____________

4. Batay sa taglay na katangian ng pangunahing tauhan sa epiko at ang katangian Sikapin ng guro na maigiya ang mag-aaral sa tunay na konsepto
na taglay ni Manuel L. Quezon na isinalaysay sa anekdota, ibahagi ang iyong ng kabayanihan.
ideya tungkol sa kabayanihan? Ipaliwanag. Isulat ang sagot sa papel.

102
 5. Sumulat ka ng isang karanasan ( maaaring pansarili o sa iba ) na nagpapakita
ng kabayanihan. Sikaping maging malinaw ang mga pangyayari sa tulong ng Sa gawaing ito, inaasahan na makapagbibigay ang guro sa mag-
paggamit ng mga pang-abay na pamaraan. Gawin sa papel.
aaral ng gabay sa pagsulat ng kanilang karanasan.

Magaling ! Iyong napatunayan na anumang uri ng teksto ang gamitin,

kayang-kaya mong mailapat ang mga kaalaman at kasanayan na iyong nalinang. Sa
bahaging ito, nais kong balikan mo ang mga ideya at kaalaman na iyong natutuhan sa
araling ito. Ipakita mo ang patunay na malinaw mong nabatid ang mahahalagang
konsepto na saklaw nito.
Maaring ipasulat ng guro sa pisara ang nabuong tugon ng mag-
aaral sa gawaing ito upang madaling matukoy ng guro kung
naunawaan ng mag-aaral ang konsepto ng araling pinag-

GAWAIN 1.1.3.g : Huling Hirit... aaralan.

Sagutin mo ang tanong na - ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng

epiko mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? Makatutulong sa iyong
pagsagot ang paggamit ng mga salitang nasa kahon upang maging malinaw ang
kaisipan na nais mong ipabatid.

kultura at tradisyon kababalaghan pagpapahalaga

kabayanihan paraan ng pamumuhay lahing Pilipino

Binabati kita at maayos mong naisakatuparan ang mga gawain.Naniniwala ako na

naunawaan mo ang mahahalagang konsepto tungkol sa epiko. Sa iyong
palagay,makatutulong kaya sa pagbabago ng ugali ng mga kabataan kapag pinag-
aralan ang epiko?

Batid ko na ang lahat ng tanong ay iyo nang matutugunan. Ngayon, ihanda mo

ang iyong sarili sa pagsasakatuparan ng inaasahang produkto para sa araling ito.

103

Karagdagang Impormasyon:
Ang biopoem ay isang tula na naglalarawan sa tao
sa 10 linya na taglay nito.
May pormulang ginagamit sa pagbuo ng biopoem.
(linya 1) Pangalan ng tao
(linya 2) Tatlo hanggang apat na pang-uri na
naglalarawan sa kanya
(linya 3) Mahalaga niyang relasyon n
( hal. Anak ni…)
(linya 4) dalawa o tatlong bagay, tao o ideya na
pinahahalagahan niya
(linya 5) tatlong bagay na kaniyang
pinaniniwalaan na maaaring
naranasan na .
(linya 6) tatlong bagay na kinatatakutan niya na
napagdaaanan na
(linya 7) napagtagumpayan niya
(linya 8) dalawa o tatlong bagay na nais niya
mangyari o matupad
(linya 9) ang kanyang tirahan
(linya 10) ang kanyang apelyido
104
Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilapat ang
Sa bahaging ito, ipagagawa ng guro sa mag-
mga konseptong natutuhan mo sa araling pampanitikan at
pangwika sa pagbuo ng Inaasahang Produkto.
aaral ang inaasahang produkto . Ipababasa
Marami ang nagbunying
sa mag-aaral ang sitwasyon na nasa
Pilipino sa naganap na kanonisasyon kay
bahaging ito, pagkatapos ay hihikayatin ng
Pedro Calungsod bilang pangalawang santo
na nagmula sa ating bansa. Dahil dito, ang guro ang mag-aaral na ipaliwanag ang
namumuno sa inyong parokya ay nagkaroon
binasa ayon sa sarili niyang pagkaunawa.
ng interes na makabuo ng proyekto na
magtatanghal sa buhay ng mga karaniwang Kung hindi gaanong naunawaan ng mag-
mamamayan na nagpapa-kita ng
aaral, inaasahan na ipaliliwanag ito nang
pagmamalasakit sa kapwa.
malinaw ng guro.
Ikaw, bilang aktibong miyembro ng inyong simbahan ay
nagpanukala ng pagsulat ng biopoem upang maisakatuparan Inaasahan din na maipaliliwanag at
ang proyekto na sinang-ayunan ng lahat . Hinikayat ninyong
makapagbibigay ang guro ng halimbawa ng
lumahok ang mga mamamayan na nasasakupan ng inyong
lugar. Ang magwawaging biopoem ay bibigkasin nang
biopoem na magiging gabay ng mag-aaral
mahusay na mambibigkas ng inyong bayan kung saan
panonoorin ng lahat ng mamamayan sa inyong komunidad. .
Ang biopoem ay matataya sa sumusunod na pamantayan
  Pagkakaugnay sa paksa
upang maisakatuparan ang inaasahang
 Organisasyon ng ideya

 Kabuluhan ( Taglay na mensahe)

produkto. Gayundin, bibigyan diin ng guro

 Pagiging masining ang pamantayan na dapat isaalang-alang ng

 Tapat mag-aaral sa pagbuo ng biopoem.

 May batayan

Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa mga araling ito. Sa bahaging ito, inaasahan na ang lahat ng mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa
Panahon ng Katutubo ay nakatulong upang higit mong makilala ang pinagmulan at kultura ng ating lahi sa panitikang mayroon tayo.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN Pagkatapos maisakatuparan ng mag-aaral ang inaasahang produkto para

sa epiko, ilalahad ng guro ang malaking larawan ng aralin na saklaw ang
Nakatutuwang isipin na naipakita mo ang iyong husay sa pag-unawa ng
tinalakay na mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo- ang
mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika
sa Panahon ng Katutubo.
karunungang-bayan, alamat at epiko.
Sa bahaging ito, muli kong susubukin ang iyong kaalaman sa kabuuang Ang layunin ng guro sa bahaging ito ay mapalalim pa ang kaalaman ng
aralin upang mataya ko kung nanatili ang mahahalagang konsepto na iyong mag-aaral sa mas malaki at malawak na konsepto.
natutuhan. Gayundin , mahalagang maipamalas mo sa bahaging ito ang iyong
kabatiran kung bakit kailangang maunawaan ang mga akdang pampanitikan
na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng karunungang-bayan
( salawikain, sawikain at kasabihan ), alamat , at epiko.

Subukin mo muling paganahin ang iyong isipan sa tulong ng pagsagot sa

mga sumusunod na gawain.

105
 Karunungang-bayan

Alamat

Hikayatin muna ng guro ang mag-aaral na ipaliwanag ang

Epiko kahulugan ng larawan at ang kaugnayan ng bawat detalye bago

ipasagot ang kasunod na mga tanong.
Panahon ng Katutubo Kasalukuyan

Sa tulong ng mga larawan, sagutin ang sumusunod na tanong:

a. Bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na

umusbong sa panahon na naisulat ito?

Sa gawaing ito, matataya ang kakayahan ng mag-aaral na iangkop

b. Paano mapananatili at mapapaunlad ang panitikang minana pa sa
ang mga kaalamang natutuhan sa mga araling pampanitikan at
ating mga ninuno sa kasalukuyang panahon?
panggamatika. Iminumungkahi ng gawain na maipakita ang

Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang gampanin ng mga araling

integrasyon ng mga araling gramatika sa araling pampanitikang
gramatika sa mga akdang pampanitikan na tinalakay sa kabuuan ng aralin. pinag-aaralan.

1. Paano nakatulong ang mga araling panggramatika sa kabisaan ng mga

akdang pampanitikan?

106
 a. Dalawang Uri ng Paghahambing Karunungang-bayan

Mahalaga ang paggamit ng dalawang uri ng paghahambing sa pagtalakay ng

karunungang-bayan upang __________ ang ______________ at
_______________ ng salawikain, sawikain at kasabihan.

b.Pang-abay na pamanahon at panlunan Alamat

Nakatutulong nang malaki ang paggamit ng mga pang-abay na ___________

at ___________ sa ____________upang mabisang maipabatid ang mga
______________ .

c.Pang-abay na pamaraan Epiko

Ang paggamit ng mga _________________ sa __________ ay nakatutulong

upang maging ____________ ang kilos ng mga _________ sa ganang ganito,
magiging ______________ ang daloy ng mga ____________________.

Balikan muli natin ang “Map of Conceptual Change “ na iyong sinagutan sa

unang bahagi ng modyul . Sa pagkakataong ito, sagutin mo ang Pagkatapos
Bumasa. Alam ko na malinaw na sa iyo ang mga ideya at konsepto ng kabuuang
aralin.

107
 ANTICIPATION- REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, kaugalian o Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon tradisyon ng lahi kapag naisatitik ay Di sumasang-ayon
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon Kailanman. Hindi maaaring magka- Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon ugnay ang panitikan at kasaysayan. Di sumasang-ayon Muling pasasagutan ng guro ang ARG. Bigyang pansin ng guro
Sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man dumating Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon ang Español ay mayaman na sa Di sumasang-ayon ang kinalabasan ng naging mga sagot ng mag-aaral sa bahaging
panitikan.
Sumasang-ayon Hindi mababatid sa panitikan ang tunay Sumasang-ayon
ito. Kailangang mataya kung umunlad ba ang kaalaman ng mag-
Di sumasang-ayon na ating pagkalahi. Di sumasang-ayon
aaral sa mga araling tinalakay .Ang mga nakatalang maling
Sumasang-ayon Bago pa man dumating ang Español Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon ay may alpabeto nang ginagamit Di sumasang-ayon konsepto sa ARG ay maaaring ipaayos ng guro sa kanyang mag-
ang ating mga ninuno
Sumasang-ayon Ang epiko, alamat at mga karunungang Sumasang-ayon aaral.
Di sumasang-ayon bayan ay nakilala lamang ng ating mga Di sumasang-ayon
ninuno noong panahon ng Español.
Sumasang-ayon Napatunayan ng mga Español na ang Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon ating mga ninuno ay hindi mahiligin sa Di sumasang-ayon
tula, awit, kuwento, bugtong at
palaisipan.
Sumasang-ayon Ang panitikan ay hindi suma-salamin Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon sa panahon kung kailan ito isinulat Di sumasang-ayon
ito.

Binabati kita! Ipinakita mo ang husay mo sa pagsagot sa mga gawain.

Patunay lamang ito na malalim na ang iyong pag-unawa sa mga paksang pinag-
aralan.
Ipagpatuloy mo ang iyong kahusayan. Ngayon, alam kong magagampanan
mo ang inaasahang pagganap para sa araling ito.Muli mong gamitin ang mga
natutuhang kaalaman at kasanayan sa pagsasakatuparan ng gawain.

108
 ILIPAT
Nananabik ka na bang isagawa ang Inaasahang Pagganap? Nais mo
bang masubok mo ang kahusayan mo sa pagsasakatuparan ng gawain?
Ang bahaging ito ay nagpapakita ng ganap na pagkatuto ng mag-
aaral sa kabuuan ng aralin na saklaw ng panitikan sa Panahon ng
Katutubo. Hikayatin ng guro na maisakatuparan ng mag-aaral ang

Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga natutuhang mga
konsepto ng mga araling pampanitikan at panggramatika sa kabuuan ng aralin.
Ikaw ay kasalukuyang namamahala ng museo sa inyong lungsod.
Isang araw, ikaw ay ipinatawag ng mayor upang ipaalam na may
inaasahang produkto.
Sa gawaing ito, kailangang makapagpakita ang guro ng halimbawa
ng Timeline. Kailangan ding malinaw sa mag-aaral ang pamantayan
sa pagbuo nito.

darating na panauhin sa inyong lungsod sa susunod na buwan na

dadaluhan ng DILG secretary at ilang local officials ng iba’t ibang

lungsod.Nais ng inyong mayor na magpakita ka ng presentasyon para sa

mga artifacts at dokumento na nakalagak doon. Kaya naman , ikaw ay

inaasahang makabubuo ng timeline ng mga artifacts at dokumento na

matatagpuan sa museo. Ang timeline ay kailangang nakabatay sa

sumusunod na pamantayan:

 Organisasyon ( Maayos ang pagkakasunod-sunod )

 Mensahe
 Presentasyon ( Kalinawan, Biswal )
 Makatotohanan ( Batay sa Pananaliksik )

109
VII. Pangwakas na Pagtataya (para sa Aralin 1.1)
A. Bumuo ng islogan batay sa paksa: (5 puntos)
“ Karunungang-bayan, Dunong na Dapat Pinagyayaman”.
_________________________________________________________________
Narito ang mga pamantayan sa pagmamarka ng bawat gawain sa
_________________________________________________________________ Pangwakas na Pagtataya:

B. Bumuo ka ng sarili mong simula at gitnang bahagi batay sa wakas ng Gawain A:

alamat. Gumamit ng pang-abay ( panlunan, pamanahon at pamaraan ) sa Angkop sa paksa __________________________ 25%
pagbuo ng dalawang bahagi.Isulat sa papel ang iyong sagot. (10 puntos) Taglay ang mga katangian ng islogan ______ 50%
Malinaw ang mensahe______________________ 25%

Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa doon ---------
mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan ni Aging. "Ang
KABUUAN 100%
halamang iyan ay si Aging"wika ni Juana. Magmula noon ang halamang iyon ay
tinawag na "Aging"na di nagtagal ay naging Saging. Gawain B :
Angkop ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari_____ 25%%
Halaw sa Alamat ng Saging Malinaw ang isinasaad ng mga pangyayari _______________ 35%
Maayos na napagalaw ang mga tauhan sa bawat bahagi __ 25%
Mabisang napalutang ang mensahe ng nabuong alamat ___ 15%

_____________
C. Sumulat ka ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita ng isang
Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos) KABUUAN 100%

110
 Binabati kita at matagumpay mong natapos ang mga aralin sa Panahon ng
Gawain C:
Katutubo.Ngayong may malawak ka nang kaalaman hinggil sa ating panitikan noong Panahon
ng Katutubo, mabuting alamin mo rin ang naging kalagayan ng ating panitikan sa panahon ng
May kaisahan ang diwang nakapaloob ------------------ 45%
mananakop partikular noong Panahon ng Espaῆol. Sa iyong gagawing pag-aaral sa susunod na
Magkakaugnay ang mga detalye ------------------------- 30%
modyul, malalaman mo kung umunlad ang ating panitikan sa panahon ng kanilang Mabisang naipabatid ang mensahe------------------------10%
pananakop. Makikilala mo din kung ano ang mga akdang pampanitikan na lumaganap at Malinaw ang ideyang nais ipabatid ---------------------- 15%
nakilala sa ating bansa sa Panahon ng Espaῆol.
_______________
Sa pagpunta mo sa susunod na aralin, inaasahan ko na nasiyahan ka sa ating KABUUAN 100%
pagtatagpo . Ang lahat na natutuhan mo dito ay maaari mong magamit sa susunod na mga
aralin.

111
Aralin 1.2 : PANAHON NG MGA ESPANOL

I. Panimula at Mga Pokus na Tanong

Ang mahigit na tatlong daang taong pananakop at paniniil ng mga Español
sa ating bansa ang sanhi ng unti-unting pagkakabuo at paglaganap ng damdaming
makabayan at mapanghimagsik na mga Pilipino. Nagkaroon ng mga bagong
kilusan sa politika at panitikan sa Pilipinas. Ang dating diwang makarelihiyon ay
naging makabayan na humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan
at simbahan.
Ang naging paksa ng panitikan ay pawang pagtuligsa sa pamahalaan at
simbahan, at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang magising, magkaisa at
maghanda upang matamo ang minimithing kalayaan. At ilan sa mga panitikang
lumaganap sa panahong ito ng paghihimagsik ang tatalakayin natin sa modyul na
ito.
Sa modyul na ito, matutuklasan mo ang sagot sa sumusunod na tanong
sa tulong ng mga araling inilaan ko para sa iyo.
1. Bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito?
2. Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa
panahong ito
3. 3.Masasalamin ba sa panitikang lumaganap ng panahong ito ang
kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Patunayan
Ang Gabay ng Guro na matutunghayan sa loob ng kahon sa
kanang kolum ay magsisilbing patnubay ng guro sa paglinang
ng mga kasanayang pampagkatuto na saklaw ng Baitang 8.
Nakapaloob dito ang mga araling pampanitikan at
panggramatika sa Unang Markahan.
Ang Gabay ng Guro ay naglalayong makatulong sa paglalahad
ng iba’t ibang mungkahing gawain at mga estratehiya na
magbibigay-kalinawan sa pagtalakay ng tiyak na paksa na
magpapaunlad sa prosesong pagtuturo-pagkatuto.
Inaasahan na ang mga inihandang mungkahi ay tutugon sa
pagtatamo ng mga kakailanganing pag-unawa sa pamamagitan
ng pagsagot sa mahalagang tanong na pagtitibayin ng mga
gawain o awtput sa pagtatapos ng pagtalakay sa bawat aralin.
Tandaan ! Maaaring mag-isip at maglagay ng ibang gawain ang
guro – mga gawaing sa palagay niya ay higit na angkop sa
kanyang klase.

112
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo
ang pamantayang pangnilalaman sa itaas.
Nakapaloob dito ang mga aralin at saklaw nito. Ang modyul na ito
ARALIN 1.2 : Panahon ng Español ay nakatuon sa mga akdang pampanitikang lumaganap sa panahon

Aralin 1.2.1 a. Panitikan : Dulang Pantanghalan ng Español.Gayundin, nakasanib dito ang mga araling
Karagatan panggramatika.Tandaan na ang paggamit ng panitikan ay
Duplo
napahuhusay ang paggamit ng wika.
b. Wika : Mga Eupemistikong Pahayag

Aralin 1.2.2 a. Panitikan: Tula

“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
ni Andres Bonifacio

b. Wika: Mga Pandiwang Ginagamit

sa Pagpapahayagng Emosyon o
Damdamin

Aralin 1.2.3 a. Panitikan: Sanaysay

“Ang Katamaran ng mga Pilipino”
ni Dr.Jose P. Rizal

b. Wika: Pangunahin at Pantulong na Kaisipan

113
 III. Mga Inaasahang Kasanayan
Ang sumusunod ang kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito. Ang mga Kasanayang Pampagkatuto na lilinangin sa mga mag-aaral
Aralin2 Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan ay nakabatay sa sumusunod na domeyn:
Panahon Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang
ng salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang 1. Pag-unawa sa Napakinggan
Español napakinggan
2. Pagsasalita
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
 mailahad ang layunin ng napakinggan 3. Pag-unawa sa Binasa
 masagot ang mga tiyak na tanong
 maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay 4. Pagsulat
ng mga pangyayari
5. Tatas
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na 6. Pakikitungo sa Wika at Panitikan
makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng: 7. Estratehiya sa Pag-aaral
 mga eupemistikong pahayag
 matatalinghagang pahayag 8. Pananaliksik
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at
saloobin na may kaugnayan sa paksa

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
 karagatan
 duplo
 tula
 sanaysay
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
 pagkilala sa kahulugan ng mga salita
 kasingkahulugan at kasalungat na
kahulugan
 talinghaga

114
  pagbibigay ng impresyon sa binasang akda
kaugnay ng:
 paksa/tema
 tono
 layon
 pagbibigay ng hinuha batay sa:
 mga ideya/pangyayari sa akda
 dating kaalaman kaugnay sa
binasa
 pag-uugnay ng akda sa:
 sarili
 kapaligiran
 ibang tao

Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda ay

nakatulong upang maipabatid ang layunin ng may-akda

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa

mga akdang pinag-aralan

Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
 pamantayang pansarili o pansariling
karanasan
 pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa

Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang

komposisyon sa pamamagitan ng isang:
 kaakit-akit na pahayag
 napapanahong sipi o banggit
 serye ng mga tanong

Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng

pangunahin at pantulong na kaisipan

Nawawakasan ang talata na may pangkalahatang impresiyon

115
 sa pamamagitan ng pagtukoy sa:
 pangunahing kaisipan
 pantulong na kaisipan

Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo

Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa

komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan at
pagkakataon

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang
napanood,nabasa o napakinggan

Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral

Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng

pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda

Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian

Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon

sa isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet

116
IV. Konseptuwal na Balangkas

Narito ang konseptwal na balangkas ng araling ito na makatutulong upang

maging gabay mo sa pag-aaral.

Ang Panitikan sa Panahon ng Español

Nakapaloob sa grapikong presentsyon na ito ang
mga araling pampanitikan at panggramatika na pag-
Panitikan: Dulang Panitikan: Tula Panitikan:
Pantanghalan “Pag-ibig sa Sanaysay aaralan ng mag-aaral sa kabuuan ng Aralin 1.2-
Karagatan Tinubuang Lupa” “Ang Katamaran ng
Duplo ni Andres Bonifacio mga Pilipino” ni Dr. Panitikan sa Panahon ng Español.
Jose P. Rizal
Wika: Mga Wika: Mga
Eupemistikong Pandiwang Wika: Pangunahin
Pahayag Ginagamit sa at Pantulong na
Pagpapahayag ng Kaisipan
Emosyon o
Damdamin

ng Emosyon o
Marahil ay handan handa ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin natin
Damdamin
ang tungkol sa ilang akdang pampanitikang lumaganap matapos ang Panahon ng
Katutubo, ang Panahon ng mga Español, partikular sa Panahon ng Himagsikan.

117
 V. Panimulang Pagtataya

Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at Ang Panimulang pagtataya ay susukat sa kaalaman ng mag-
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito. aaral sa mga araling saklaw ng Aralin 1.2.
Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na
ito, makikita mo ang iyong iskor. . Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
Susi sa Pagwawasto
ang araling ito. 1. b
2. c
Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
3. a
1. Bakit tinawag na dulang pantahanan ang duplo? 4. a
a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya.
5. d
b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng isang tahanan
c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan. 6. d
d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga kalahok.
7.b
2. Ang sumusunod ay pagpapatunay sa angking husay ng mga Pilipino sa
pagtula. Alin sa mga ito ang hindi kabilang?
8. a
a. Ang pagtatalong patula ay ginagamitan ng mga talinghaga. 9. b
b. Nagpapalitan ng mga katuwiran sa tulong ng tulang may sukat
10. b
at tugma.
c. Ang paksa ay tungkol sa nawawalang loro ng hari.
d. Nagtatalo at nagpapalitan ng matuwid sa paraang agaran
o walang paghahanda.
3. Sa panahon ng Español, karamihan ng mga akda na binabasa o
itinatanghal man ay tungkol sa mga santo/santa. Nagsisimula ito
sa panalangin. Samakatuwid, ano ang ibig sabihin nito?

118
 a. Iniangkop sa panitikan ang relihiyon.
b. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino.
c. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino.
d. Ibinahagi ng mga Español ang paraan ng kanilang
pananampalataya.
4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila rin
ang nagtatalo?
a. bilyako/bilyaka
b. mambibigkas
c. manunula
d. prinsipe/prinsesa
5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas
ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa pagtula?
a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag.
b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng
Mambibigkas sa paaralan.
c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula.
d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula.
6.Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at sa
darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-usapan
ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng paligsahan
sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay lubhang
kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa kasalukuyan. Ano ang
pangunahing layunin ng SAMAFIL sa pagdaraos nito?
a. Mahikayat na maging kasapi ng SAMAFIL ang lahat ng mag-
aaral sa paaralan.
b. Mahikayat na lumahok ang mga mag-aaral sa paligsahan.

119
 c. Maging bago sa paningin ng mga guro ang fliptop.
d. Malinang at maibigan ng mga mag-aaral ang sining ng pagtula.
7.Anong katangian ng mga Pilipino ang taglay sa paggamit ng eupemistikong
pahayag?
a. tapat c. madaling umunawa
b. magalang d. malumanay magsalita
8. Ano ang lumulutang na paksang ginamit ng manunulat sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng Himagsikan?
a. pag-ibig sa bayan
b. mga kaugaliang Pilipino
c. pagmamahalan ng pamilya
d. pagpupuri sa pamahalaang España
9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga
Espaῆol?
a. Nakipag-usap sa kinauukulan.
b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang
damdaming makabayan ng mga Pilipino
c. Nangibang-bansa siya upang hikayatin ang kapwa mga Pilipino
na magkaisa sa paglaban sa pamahalaang Espaὴol.
d.Nagtatag ng samahang tutuligsa sa Espaὴa.

10. Ang karagatan at duplo ay pawang mga akdang pampantikan na nasa

anyong________.
a. prosa c. pasalaysay
b. patula d. tuluyan

120
 VI. Yugto ng Pagkatuto Ang bahaging ito ng modyul na pinangalanang ALAMIN ay naglalayong
:
 Makagamit ng dating kaalaman ng mag-aaral
Alamin  Makabuo ng katugunan mula sa mga paunang gawain tungo sa
paglinang ng mahalagang tanong at kakailanganing pag-unawa
 Matukoy at malinaw ang mga konseptong malabo at inaakalang tama
Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayo’y matuklasan mo kung bakit batay sa tugon ng mga mag-aaral.
nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? Anong damdamin ang naghahari
sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito? Masasalamin ba sa panitikang Ang KWHL Sheet ay isang estratehiya na nagpapakita ng Map of Conceptual
lumaganap sa panahong ito ang kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Sa Change ay naglalayong tukuyin at gamitin ang dati nang kaalaman ng mag-aaral
tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong na nasa loob bilang paghahanda sa mga paksang pag-aaralan sa modyul.
ng kahon. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos
mong pag-aralan ang modyul na ito, sagutin mo na ang huling kolum, ang L. May iba’t ibang graphic organizers na maaaring magpakita ng dating
kaalaman ng mga mag-aaral. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:
K
 IRF Worksheet
Masasalamin ba
Ano ang alam mo na?  Generalization Table
sa panitikan ang (What do you know?)  Anticipation-Relation Guide
kultura o W  In the box …
Ano ang nais mong Out of the box…
kalagayang malaman?
panlipunan ng (What do you want to find Ang guro ay maaring pumili ng alinman dito batay sa
out) pangangailangan. Inaasahan na sa pamamgitan ng Map of Conceptual
isang bansa sa H
Change ay mapagtitibay ang dating kaalaman tungo sa bagong
panahon at lugar Paano mo makikita ang nais
mong maunawaan? pagkatuto ng mga mag-aaral.
na isinulat ito? (How can you find out what
Patunayan. you want to learn?) Ang gawaing ito ay maaaring nakasulat sa manila paper o power
L point presentation upang malinaw na makita ng mga mag-aaral.
Ano ang iyong natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)

121
 Bilang patunay na naunawaan mo na ang nilalaman ng modyul na ito, ikaw ay
inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw, damdamin at saloobin
sa kasakuluyang kalagayan ng ating bansa sa masining na paraan. Simulan na
ang pagsagot sa mga gawaing inilaan para sa iyong pag-unawa.

GAWAIN 1.2.1.a: Bayanitikan

Ang mga nasa larawan ay ilan lamang sa mga bayaning Pilipino na
nagpahayag ng damdamin sa kani-kanilang panulat. Alamin ang damdaming
namayani sa kanilang mga isinulat. Gayundin, kung masasalamin ba sa kanilang
isinulat ang kalagayan ng bansa sa kanilang panahon? Basahin at unawain ang
bawat saknong. Isulat sa sagutang papel ang letra na tutugon sa angkop na akda
nang nakalarawang manunulat.
Ang Gawain 1.2.1.a- Bayanitikan ay tutulong sa mag-
aaral na kilalanin ang mga bayaning nag-ambag nang
malaki sa panitikan sa panahong kanilang kinabibilangan.
Sikapin ng guro na ipasuri ang paksa ng isinulat ng
bawat bayani.

Paalam na, Ina, itong Pilipinas,

Paalam na, Ina, itong nasa hirap,
Paalam, paalam, Inang walang habag,
Paalam na ngayon, katapusang tawag.

-mula sa Katapusang Hibik ng Pilipinas

Katapusang Hibik ng Pilipinas

Jose P. Rizal A

122
 Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiim hirap na walang kapantay;
mga ina naming walang kapalaran
na inihihibik ay kapighatian.

-mula sa Huling Pahimakas

- Huling Pahimakas
B

Marcelo H. Del Pilar

Pagpilitan mo ang kasarinlan ng iyong bayan,
sapagkat ikaw lamang ang tunay na
nakapagmamalasakit sa kanyang kadakilaan at
ikatatanghal, palibhasa’y ang kanyang
pagdakila ang magdadala sa iyo ng lahat mong
kailangan at ang kanyang pagtatanghal ang
siya mong kabantugan at kabuhayang walang
hanggan.

- mula sa Ang Tunay na Sampung

Apolinario Mabini Utos ng Diyos

“Pinupuri ko sila. Sila’y kabataang may pagkakaisa

at paninidigan. Dapat silang magsimula: ang
kanilang pagtutol ay makatawag na ng pansin.

- mula sa Fray Botod

Emilio Jacinto D

123
 Inaalo ng ina ang anak, idinuyan sa mga
bisig at wari bagang ibig bigyan ng lakas
ang yayat na katawan niyon na halos
takasan na ng buhay.

- mula sa Impresiones

Graciano Lopez Jaena E

Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko ay

matuto kaya na kumuhang halimbawa at
lakas sa pinagdaanang mga hirap at
binatang mga kaapihan?

- Mula sa Ang Ningning at Liwanag

F

“Sa cadaquilaang ito, sino kaya sa mundo ang

sa caniya’y macacahuad? Huwag na ang sa
Andres Bonifacio gawang lumicha, huag na sa pagdudulot ng
buhay at kaligayahan, may puso caya baga sa
lupang pagmamahal? May puso caya baga sa
lupang macapamumuhunan nang buong pag-
irog sa iyo cahit sucat nang wala cang igaganti
cundi catampalasan?

- mula sa Ang Cadaquilaan nang Dios

124
 Mahusay kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi
naman, huwag kang mag-alala at dahil gagabayan ka ng modyul na ito para higit
Ang paggamit ng mga Gabay na Tanong ay isang paraan ng
mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong. pagpoproseso sa mga gawain.

Sa unang aralin aalamin natin kung paano ipinahayag ng mga Pilipino ang
kanilang pananaw, saloobin at damdamin sa panahong ito. Makatutulong sa iyong
pag-aaral ang mga gabay na tanong sa ibaba.
Mga Gabay na Tanong:
1.Naniniwala ka ba na ang mga Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan
ay may likas na hilig sa pagtula?
2.Paano ipinakita ng mga Pilipino ang husay sa palitan ng opinyon at pagsagot
sa mga talinghaga?
Karagdagang Impormasyon
Kaligirang Kasaysayan
Ang pananakop ng Español ay nagbunga ng sumusunod:
 pagbabago sa wika at panitikan ng mga katutubo
 pagkakaroon ng romanisasyon ng alibata
 pagbuo ng mga tuntuning panggramatika para sa mga wikain sa Pilipinas
 pag-aangkop ng relihiyon sa panitikan
 pagbibigay-diin sa mga paksa sa panitikan na nauukol sa relihiyon,
moralidad,wika at libangan.

Ang panitikan ay mauuri batay sa anyo: tuluyan, patula at padula. Ang

Ang pag-aaral ng akdang pampanitikan anoman ang anyo nito ay
naglalayong magbigay ng mabuting bisa sa kaasalan ng tao tulad ng
pagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa sa pamamagitan ng magandang
uri ng pagpapahayag.
huli ay may tatlong uri batay sa lugar na pinagtatanghalan: pang-
entablado, kabilang ditto ang senakulo, komedya, moro-moro, karilyo.
Samantala sa panlansangan kasama ang tibag, pangangaluluwa,
panunuluyan at salubong at ang mga dulang pantahanan ay
kinabibilangan ng karagatan, duplo , pamanhikan at huego de prenda.

Paunlarin
Sanggunian: Talindaw nina Efren R. Abueg, Simplicio R. Bisa, Ermelinda
Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang karagatan G. Cruz
at duplo.Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang mga ito ay nasusulat
nang patula at ginagampanan ng mga tauhan. Tinatawag din itong dulang
pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa loob ng bahay o bakuran ng
namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay. Alamin natin kung paano
ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang sariling pananaw, saloobin at

125
damdamin sa kanilang kapanahunan. Gayundin, kung masasalamin ba ang kultura
ng mga Pilipino sa mga ganitong uri ng akdang pampanitikan?

Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng

iyong sariling pananaw, saloobin at damdamin tungkol sa kaugaliang Pilipino sa
kasalukuyan gamit ang wika ng kabataan. Maaari mo nang gawin ang kasunod na
mga gawain.

GAWAIN 1.2.1.b: PICK-UP LINES… Tunog-Makata

Ang paglalaro ng pick-up lines ay nagtatampok sa pagiging malikhain ng

kabataan, maging ng nakatatanda sa kasalukuyan. Subukin mong sagutin ang ilan
sa pick-up lines na kasunod. Gawin ito sa ikaapat na bahagi ng papel.

1. Bangin ka ba? … Bakit? ____________________________________

126
 2. Kape ka ba? … Bakit? _________________________________

3. Pustiso ka ba? … Bakit? ________________________________

4. Kumain ka ba ng asukal? … Bakit? ________________________

127
 5. Surgeon ka ba? … Bakit? _______________________________

Marahil ay ganito ang iyong isinagot.

1. Bangin ka ba? Bakit? Nahulog kasi ako sa’yo.
2. Kape ka ba? Bakit? Ninenerbiyos kasi ko sa’yo e.
3. Pustiso ka ba? Bakit? Kasi, I can’t smile without you.
4. Kumain ka ba ng asukal? Bakit? Ang tamis kasi ng ngiti mo.
5. Surgeon ka ba? Bakit? Kasi ikaw lang ang
nakapagbukas ng puso ko.

Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong paraan,
mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong sabihin? Paano?
Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up lines. Isulat mo ito sa
papel. Gayahin ang kasunod na pormat.

128
 To...
Cc...

Subjec
t:

SEND

Ang iyong ginawa ay ilan lang sa mga paraan kung paano ka

makapagbibigay ng iyong pananaw, saloobin at damdamin. Samantala, sa
Panahon ng Español, paano nga ba ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang
pananaw, saloobin at damdamin?

Matutunghayan mo sa susunod na pagtalakay ang mga gawaing

nagpapakita ng katangian at paraan ng pagpapahayag ng mga Pilipino sa
nabanggit na panahon.

GAWAIN 1.2.1.c : SINING: Karagatan at Duplo

Nais kong unawain mong mabuti ang mga katangian ng karagatan na

iyong matutunghayan.

129
 Ang Karagatan

1. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula.

2. Ang kuwento nito ay batay sa alamat ng singsing ng isang
dalaga na nahulog sa gitna ng dagat.
2. Pakakasalan ng dalaga ang binatang makakakuha ng singsing.
4. Sa larong ito, hindi kinakailangang “sumisid’ sa dagat ang binatang nais
magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing.
5. Ginaganap ang laro sa bakuran ng isang bahay.
6. May dalawang papag sa magkabila ng isang mesang may sarisaring
pagkaing-nayon.
7. Magkaharap ang pangkat ng binata at dalaga.
8. Karaniwang isang matanda ang magpapasimula ng laro.
9. Maaaring magpalabunutan para mapili ang binatang unang bibigyan
ng dalaga ng talinghaga.
10. Maaari pa rin ang pagpili sa binata ay batay sa matatapatan ng
tabong may tandang puti.
11. Bibigkas muna ng panimulang bahagi ang binata bago tuluyang sagutin
ang talinghaga.

Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et. al

130
Babasahin 1: ANG KARAGATAN
Kalakip 1.2.1.a

Halaw sa Panitikang Pilipino

nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C

Subukin natin ang naging pag-unawa sa iyong binasa? Maaari mo nang

sagutin ang kasunod na mga tanong.

Mga Gabay na Tanong:

1. Ano ang paksa ng binasang karagatan?

2.Paano ito binigyang-buhay ng mga tauhan? Ano-ano ang papel kanilang

ginampanan?
3.Bakit sinasabing hindi kinakailangang “sumisid” ang binatang nais
magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing?

Alam mo ba?
Ang Matalinghagang Pahayag ay mga pahayag
na gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang
inihahayag ang tunay na kahulugan nito. Karaniwan
itong ginagamitan ng paghahambing ng mga bagay na
nagpapataas ng pandama ng mga mambabasa.

4. Ano ang matatalinghagang pahayag na binigkas ni Neneng? Paano tinugon ng

mga binata ang kaniyang talinghaga? Itala mo ito sa sagutang papel. Gayahin
ang kasunod na pormat.

131
 MATATALINGHAGANG PAHAYAG
TUGON NG MGA BINATA
NA BINIGKAS NI NENENG

5. Sa iyong palagay, ano ang angkop na pamagat ng binasang karagatan?

6. Tukuyin ang mga pag-uugali o kasanayang napaunlad ng mga Pilipino batay sa

larong karagatan?

PAGALALARO NG
KARAGATAN

Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa

duplo? Tunghayan mo naman kung ano ang duplo.

132
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae
ay duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo
sa palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal
para sa kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari
o kaya naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak
ng isang bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
9. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae
ay duplera.
10. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
11. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo
sa palad ng sinumang nahatulang parusahan.
12. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal
para sa kaluluwa ng namatay.
13. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari
o kaya naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak
ng isang bilyaka.
14. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
15. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal
sa isang namatay.
16. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian
o impromptu.
17. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring
tagahatol.

133
Narito ang isang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa mag-
aaral na tulad mo.

Babasahin 2 : ANG DUPLO

Kalakip 1.2.1.b Halaw sa Talindaw nina
Abueg, E.R. et al.

Mga Gabay na Tanong:

6. Makatuwiran pa rin kaya na gawin ang
larong duplo sa mga lamaysa patay sa
Mahalagang maiproseso ng guro ang
kasalukuyan? Bakit?
sagot sa mga tanong upang maging
5. Sa iyong palagay, ano-ano ang mabuting
epekto ng dupluhan? malinaw sa mag-aaral ang nilalaman ng
4. Paano ipinagtatanggol ng mga bilyako at bilyaka duplo at kapakinabangan nito sa
ang bawat isa?
kasalukuyan.
3. Paano nilalaro ang duplo?
2. Sino-sino ang tauhang gumaganap sa duplo?

1. Tungkol saan ang binasang duplo?

Batay sa mga impormasyong iyong binasa, magiging daan ito upang

maunawaan mo na ang mga katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang

pampanitikan.

134
GAWAIN 1.2.1.d : SURIIN: Pagkakatulad at Pagkakaiba

Batay sa mahahalagang tala na iyong nabasa tungkol sa karagatan at

duplo, itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito batay sa mga element Ang guro ay kailangang magpakita ng tsart upang maayos na
ng mga ito. Gawin sa sagutang papel. maisakatuparan ng mag-aaral ang gawain.

KARAGATAN Mga Elemento DUPLO

Paksa

Mga Tauhan

Hakbang ng
Pagsasagawa

Palitan ng
Pangangatuwiran

Hatol

135
 PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran:
___________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________

Gabay na Tanong:

1. Sa tulong ng karagatan at duplo, paano mailalarawan ang mga

Pilipino batay sa sumusunod:

pagbibigay-parangal sa namatay

pag-aliw sa namatayan

pagpapahayag ng intensiyon na makapanligaw

136
 paraan ng pagpapahayag

paggamit ng mga salita

Sa pagkakataong ito ay inaasahan kong malinaw na sa iyo ang mga tiyak

na katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan na Ang bahaging ito ay paghahanda sa mag-aaral sa
lumaganap sa Panahon ng Español at naging instrumento ng pagpapahayag ng
pagtalakay sa ibubunga ng mabuting paraan ng
pananaw, damdamin at saloobin ng mga Pilipino sa panahong iyon.
pagpapahayag, Maaaring palitan at magbigay ng sariling
GAWAIN 1.2.1.e: Pagpapahayag… Repleksiyon ng Sarili sitwasyon ang guro na magpapalutang at hahamon sa
Masasalamin pa rin ang katayugan ng pag-iisip at pagiging masining sa paraan ng pagpapahayag ng mag-aaral.
pagsasalita na mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan sa kapwa na bibigyang
pansin ng susunod na gawain.
Batay sa sumusunod na sitwasyon, paano mo ipahahayag ang iyong
panig?

137
 SITWASYON SARILING PANIG

1. Nasa elementarya ka pa lamang

ay hilig mo na ang maglaro ng

aral-aralan dahil pinapangarap

mo sa buhay ang maging guro sa

hinaharap. Ngayong ikaw ay nasa

hayskul na pinaaalalahanan ka ng

iyong magulang na kumuha ng

ibang kurso. Paano mo sasabihin

sa kanila na ang iyong kursong

ibig pag-aralan ay pagiging guro?

2. Isa sa mga aktibong

organisasyon sa inyong paaralan

ang Samahan ng mga Mag-aaral

sa Filipino (SAMAFIL).

Hinihikayat ka ng iyong mga

kaibigan na sumali sa nasabing

samahan ngunit buo na ang iyong

pasiya na ikaw ay lalahok sa Ang

Tinig, ang opisyal na pahayagang

pampaaralan sa Filipino. Ano ang

138
 iyong sasabihin sa kanila?

3. Nakatakda kang mag-ulat sa

inyong klase sa Araling

Panlipunan. Subalit sa araw na

iyon ikaw ay nahuli dahil may

isang matanda sa kanto na iyong

tinulungan. Naramdaman mo ang

makahulugang tingin ng iyong

mga kaklase. Paano mo

ipahahayag ang iyong panig?

4. Madalas kang biruin at tuksuhin

ng iyong kaklase na totoo

namang ikinaiinis mo. Nais mo

siyang kausapin upang patigilin

sa ginagawang panunukso sa iyo.

Ano ang sasabihin mo sa kaniya?

139
 5. Isa kang mag-aaral na buo ang

loob para sabihin ang iyong

nadarama sa kaklase man o sa

guro. Isa mong bagong kaklase

ang iyong hinahangaan. Paano mo

sasabihin ang iyong paghanga?

Ang iba’t ibang sitwasyon sa buhay ay humahamon sa tao na manatiling

maayos sa kaniyang pakikipag-ugnayan sa kapwa. Napakahalaga ng paggamit ng
angkop na salita sa pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba. Sadyang ang
salitang ginagamit ng tao ay tunay na repleksiyon ng sariling pagkatao.

Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging katanggap-

tanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na talakayan.

140
 Eupemestikong Pahayag… Isaalang-alang

Magbigay ng input ang guro tungkol sa mga paraan ng

PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
pagpapaganda ng pahayag. Magbigay ang guro ng mga
Batay sa obserbasyon ang mga halimbawang sitwasyon na magpapalinaw sa paksa.
Ugnay-Wika
Pilipino ay pangkat ng mga tao na
Maaaring sanggunian ang aklat na Filipino ng mga
mapagpahalaga sa uri ng wika na ginagamit.
Filipino ni Virgilio S. Almario. Basahin ang kanyang
Pansinin ang sumusunod na impormasyon. talakayan tungkol sa hibas o eufemismo sa Kapag pobre
1.Nauuri ang wika batay sa antas nito ka… na matatagpuan sa pp.185-186.
ayon sa:

a.paksa ng usapan

b.taong sangkot sa usapan

c.lugar

2. Mataas ang pandama o sensitibo sa mga pahayag na

nagpapahiwatig lamang.

3. Gumagamit ng talinghaga para ‘di tuwirang tukuyin ang nais

ipahayag na nakatutulong upang lalong mag-isip ang nagsasalita

at kinakausap.

Sa kalahatan, umiisip ng magagandang salita o pahayag na kilala sa tawag na

eupemismo. Ang paggamit ng magagandang pahayag ay naglalayong

pahalagahan ang damdamin ng iba.

141
 Sa halip na sabihing: Gumagamit ng:

1. patay sumakabilang buhay

2.nadudumi tawag ng kalikasan

3. iniwan ng asawa sumakabilang bahay

4. katulong kasambahay

Ang pagsasalita ay isa sa likas na gawain ng tao. Naipakikilala mo ang

iyong sarili sa pamamagitan ng mga salitang iyong ginagamit. Sa layuning hindi
makasakit sa damdamin ng iba, sinisikap nating gumamit ng magagandang
pahayag.

Basahin ang mga salita at sikapin mong tumbasan ang mga ito ng
eupemismo.

4. sugarol
2. maarte 3. tsimay

5. mayabang

1. pakialamero

Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka na

sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa bahaging
ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong pagtibayin ang
mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo nang nakita ang
bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa kanilang pagpapahayag
noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa kasalukuyan. Pareho itong
nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino.

142
GAWAIN 1.2.1.f: Magtalong Walang Sakitan

Subukin mong bumuo ng pangangatuwiran sa paksang nasa loob ng

Maaari rin namang hatiin ang klase para maipakita ang
kasunod na graphic organizer. Gamitin ang pamaraang palinya o pataludtod na
bubuuin ng lima hanggang anim na saknong. Maaaring may sukat o wala. Gawing
panig ng sang-ayon at panig ng salungat.
gabay ang kasunod na mga saknong.

Ang pagtatalo ay isang laro ng isipan

Walang sakitan ng katawan pati ng kalooban
Ingatan ang salitang bibigkasin at bibitawan
Dahil ang totoo’y paksa lang ang pagtatalunan.
Subuking sagutin ang isyu ngayon
Ako ay nasa panig ng pagsang-ayon
Samantalang ikaw ay lubos na di- umaayon
Pagkakaiba ng mga pananaw sa mundo’y nagpapayabong.
Maaaring gawing gabay ng guro ang dalawang saknong
para makabuo ang mag-aaral ng kanilang sagot sa
paksa. Sikapin ng guro na makabuo ng halimbawang
mga saknong na nagpapakita ng pagsang-ayon ng guro
sa paksa. Samantala, ang mag-aaral ay salungat naman
sa nabanggit na paksa.

143
 PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.

SALUNGAT
SANG-AYON

Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining sa

isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga taludturan
na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa nakapananakit. Mahusay
na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa tula, paraan ng pagpapahayag at
paggamit ng magagandang pahayag.

144
 GAWAIN 1.2.1.g: Buuin: Konseptong Natutuhan
Maaaring nakasulat ang mga pahayag na ito sa manila
Dugtungan ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang
paper/cartolina o naka-power point presentation para
tinalakay.

 Ang karagatan at duplo ay mga _________________________________

maiproseso at matukoy ng guro kung paano nauunawaan ng

__________________________________________________________
mag-aaral ang mga konseptong nakapaloob sa aralin.

 Ito ay nagpapakita ng _________________________________________

__________________________________________________________

 Makikita sa kulturang Pilipino ang _______________________________

__________________________________________________________

 Sa pagpapahayag, mahalagang isaalang-alang ang _________________

__________________________________________________________

 Maaaring magkaroon ng pagtatalong _____________________________

__________________________________________________________

 Sa kasalukuyan, ito’y yamang ___________________________________

__________________________________________________________

Binabati kita! Pinatunayan mo sa iyong mga sagot na ikaw ay maaari nang

sumubok sa pangwakas na gawain.

145
GAWAIN 1.2.1.h : Naiibang Fliptop

Marahil ay nakapanood ka na ng fliptop sa telebisyon, sa inyong

komunidad, sa YouTube, o sa iba pang social networking site. Ano-ano ang iyong
napansin? Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang kasunod na pormat.

Mga Napansing Mga Napansing

Positibong Mensahe Negatibong Mensahe at
at Paraan ng Paraan ng Paggamit ng Ang gawaing ito ay tinatawag na naiibang Fliptop sapagkat
Paggamit ng Wika Wika
sisikaping palutangin ang magagandang pahayag. Sa aktwal na
1. 1.
fliptop na napapanood sa You Tube ay gumagamit ng mura at iba
FLIPTOP
2. 2. pang salitang hindi maganda ang pagkakagamit, Sa tulong na rin ng
piling mag-aaral maaari silang paghandain ng guro ng mas mabuting
3. 3.
iskrip na maaaring itanghal sa klase na magsisilbing hulwaran sa
pagbuo ng ibang mag-aaral.

Alam mo ba na isa sa kinagigiliwan ng maraming kabataan ay ang

pagtatalo gamit ang fliptop? Ito ay isang pagtatalo tungkol sa anumang
Sa bahaging ito ay pinagtitibay ang kaalaman at kasanayan ng
napapanahong paksa sa paraang makabago. Sinisikap ng magkatalong panig na
gumamit ng mga tugmaan at talinghaga upang higit na paghusayan ng mag-aaral batay sa buong pagtalakay sa aralin. Isinasaalang-
magkatunggaling panig gayundin kung paanong hihikayatin ang mga tagapanood alang ang GRASPS sa pagbuo ng sitwasyon, G-goal, R-role,
na karaniwang nagbibigay ng hatol sa pamamagitan ng kanilang hiyawan at
A-audience, S-setting, P-performance, at S-standard.
palakpakan.
Kaugnay nito, magdaraos ng paligsahan ng fliptop sa inyong komunidad,
at ang mga kalahok ay ang mga kabataan. Bilang paghahanda, ikaw ay gagawa

146
ng iskrip ayon sa paksang ibinigay ng mga tagapamahala. Presentasyon ito upang
makapagtanghal at makipagtagisan ka ng galing sa entablado. Ayon sa
pamantayan, kinakailangang kakitaan ito ng sumusunod:

Pamantayan Bahagdan

1. kabuluhan ng paksa 25

2. kalinawan ng paninindigan 20
3. kahusayan sa paggamit ng mga
25
eupemismong pahayag

4. wastong gamit ng mga salita 15

5. ideya ng pagtatalo 15

KABUUAN 100

Ngayon ay napagtagumpayan mo ang mga gawain sa paksang

karagatan at duplo. Alam kong handa ka na para pag-aralan ang susunod na
akdang pampanitikan na kinilala sa Panahon ng Español – ang tula.

Sa bahaging ito ay inihahanda ng guro ang mag-aaral sa pagtalakay

Aralin 1.2.2 : Tula
sa aralin. Ito ang tulang Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres
Sa araling ito, tatalakayin natin ang isa sa mga tula na umusbong
sa panahon ng pananakop ng mga Espaῆol. Ito ang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” Bonifacio. Binibigyan ng ideya ang mag-aaral sa mahalagang
na isinulat ng ating bayaning si Andres Bonifacio. Tatalakayin natin ang nilalaman tanong at kakailanganing pag-unawa na magiging gabay ng mag-
at ang sining na tinataglay ng tula bilang isa sa mga anyo ng panitikang Pilipino.
aaral sa kabuuan ng pagtalakay.
Pag-aaralan mo rin ang mga pandiwang magagamit upang higit na maipadama
ang ating emosyon o damdamin. Magiging tulong ang kasunod na tanong.

147
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang kalagayang panlipunan ng Pilipinas sa panahong isinulat ni
Andres Bonifacio ang tula?
Ang mga Gabay naTanong ay tutulong sa mag-aaral na magkaroon
2. Paano ipinahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin
sa kaniyang isinulat na tula? ng pokus sa mahalagang tanong sa araling pampanitikan at araling
3. Ipaliwanag kung ano ang nakatulong upang mabisang maiparating ng panggramatika. Gayundin,palutangin sa bahaging ito ang paggamit
may- akda sa mga mambabasa ang kaniyang emosyon o damdamin?
ng dating kaalaman ng mag-aaral na magsisilbing panukat ng guro

Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga sa kung ano na ang alam ng mag-aaral.
gabay na tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na
pahayag.

Mabisang naipahayag ni Andres Bonifacio ang

kaniyang damdamin sa pamamagitan ng
___________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
__________________________________
Magkasama nating aalamin kung tama ang sagot sa pamamagitan ng
pag-aaral at pagsasagawa ng mga gawain sa araling ito. Ang lahat ng iyong
matututuhan ay makatutulong upang maisagawa mo nang buong husay ang
inaasahang produkto. Bilang patunay na talagang naunawaan mo ang aralin,
inaasahang ikaw ay makasusulat ka ng iyong sariling tula na magpapahayag ng

148
iyong damdamin tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ninyong sariling lugar o
ng ating bansa.
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay mabasa at masuri ang tulang “Pag-
ibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ni Andres Bonifacio upang nang sa gayo’y
malaman mo kung paano niya ipinahayag ang masidhing pagmamahal sa bayan.
Upang lubos na mapahalagahan ang tula, kilalanin mo muna si Andres Bonifacio.

Babasahin 1 : Si Andres Bonifacio (Kalakip 1.2.2.a)

Ibahagi ang iyong naging damdamin pagkatapos mong malaman ang ilang Bigyang-diin ng guro ang paglalahad ng sariling
mahahalagang bahagi sa buhay ni Andres Bonifacio. Isulat sa sagutang papel.
damdamin ng mag-aaral tungkol sa buhay ng bayani.
Gayahin ang pormat na pagsusulatan ng mga sagot.

Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, suriin mo kung masasalamin ba

sa tula ni Andres Bonifacio ang buhay at mga karanasan na kaniyang
pinagdaanan? Nakaragdag ba ang mga ito upang mabisa niyang maipahayag ang
kaniyang emosyon o damdamin sa tulang kaniyang nilikha?

149
 May iba’t ibang estratehiya na maaaring magamit ang guro sa
Babasahin 2 : Pag-ibig sa Tinubuang Lupa pagpapabasa ng tula tulad ng:
ni Andres Bonifacio
(Kalakip 1.2.2.b)  modelo ang guro sa unang pagbasa
 mag-aaral ang babasa pagkatapos ng guro
GAWAIN 1.2.2.a : Paglinang ng Talasalitaan
 pagpapabasa sa isang mag-aaral na mahusay bumigkas

Upang higit mong maunawaan ang tula, bigyang-kahulugan ang ilang  itinakda na sa isang mag-aaral para tulain/bigkasin sa harap ng
mahihirap na salitang ginamit ng may akda. Hanapin ang kahulugan ng mga ito sa klase
loob ng kahon, at isulat sa sagutang papel ang letra ng wastong sagot.
Pagkatapos ay gamitin ang mga salitang ito sa pagbuo ng isang talata na may
kaugnayan sa tula. Gawin sa isang buong papel.

isinisiwalat sakbibi itigis

_______________
. __________________ _____________
_____ __ _______ Maaari ring gumamit ang guro ng ibang estratehiya sa paglinang
ng talasalitaan samantala kung ito ang susundan, ang mga
tatalikdan lumiyag
__________________ __________________ nabuong talata ay maaaring gawing isahan o pangkatan, sa
__ __
pangkatang awtput maaari itong ipasulat sa manila paper at suriin
a. itapon ng klase ang pagkakabuo ng talata.
b. umibig
c. tatalikuran
d. inilabas/ipinagsasabi
e. kaligayahan
f. matinding kalungkutan

150
 Talata:

GAWAIN 1.2.2. b. Sa Antas ng iyong Pag-unawa

Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang iyong naunawaan

tungkol sa nilalaman ng tulang iyong binasa. Sagutin nang matapat ang mga
tanong at gawain upang matamo mo ang iyong hinahangad na maunawaan at
maisagawa sa pagtatapos ng aralin.

1. Saan maaaring ihambing ang pag-ibig na nadarama ng may-akda

para sa kaniyang bayan? Ipaliwanag. Iguhit din ang maaaring
sumagisag sa pag-ibig na ito.

Iguhit dito ang Paliwanag:

simbolo/sagisag: ________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
________________________
2. Anong panahon naisulat ________________________
ang tula? Ano ang kalagayang
________________________
panlipunan ng PIlipinas ng panahong naisulat ng may-akda ang
________________________
tula? Magsaliksik ng ilang impormasyon tungkol dito at itala sa
________________________
tulong ng Rays Concept Organizer. Gawin sa papel. Gayahin ang
_____________

151
 kasunod na pormat.

3. Sa kasalukuyan, paano maipakikita ang iyong pagmamahal sa

bayan? Muli, gumuhit o gumupit ng simbolo na magpapakita ng iyong
pag-ibig sa bayan. Gawin sa maiksing coupon bond.

4. Si Dr. Jose Rizal at Andres Bonifacio ay may magkaibang pananaw

tungkol sa pag-ibig sa bayan. Magtanong sa iyong kakilala na sa iyong
palagay ay makatutulong upang malaman mo ang kani-kanilang
pananaw. Ilahad mo ang mga ito. Pagkatapos, bumuo at ibahagi mo
naman ang iyong sariling pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Isulat
ang sagot sa papel.

Rizal sarili Bonifacio

pag-ibig sa bayan

152
 5. Maghanap ng isang tula sa kasalukuyang panahon na pag-ibig
sa bayan ang paksa. Sipiin mo ito at ihambing sa tulang isinulat ni
Bonifacio.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ibang tula

__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
__________________________
6. Ano ang iyong naramdamam __________________________
pagkatapos basahin ang dalawang
__________________________
tula? __________________________
__________________________ __________________________
7. Mabisa bang naipahayag ng mga sumulat ang kanilang damdamin sa
____________ __________________________
isinulat nilang tula? Ano kaya ang nakatulong
______ upang maisagawa nila ito
nang mabisa? Ipaliwanag.
Alam mo ba na…
Ang tradisyunal na tula ay mga pahayag na kadalasang nagtataglay
ng sukat at tugma sa bawat taludtod, o ang mga salita at paraan ng pagbuo
ng pahayag ay piling-pili, matayutay, at masining bukod sa pagiging
madamdamin.

153
 Magbigay ng input ang guro tungkol sa tula bilang
Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa bawat taludtod,
samantalang ang tugma ay pagkakasintunugan ng mga huling pantig sa anyong pampanitikan.
bawat taludtod ng saknong.

May aliw-iw at indayog kung bigkasin ang tulang Tagalog

dahil sa tinataglay nitong katutubong tugma. Magkakasintunog ang
mga huling salita ng taludturan. Karaniwan nang gamitin ang
wawaluhin at lalabindalawahing pantig ang sukat.

8. Balikan ang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”, at subuking sagutin ang

sumusunod na tanong. Isulat sa papel ang sagot.

Tanong Sagot
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita
ng bawat taludtod ng mga saknong?
Patunayan.
e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat taludtod ng mga
saknong ng tula?

9. Nakatulong ba ang mga elemento ng tula upang mabisang maipahayag

nmay-akda ang kaniyang emosyon o damdamin? Ipaliwanag.

154
 10. Muli, maghanap ng isa pang tradisyunal na tula na nagpapahayag ng
emosyon o damdamin. Sipiin mo ito sa iyong notbuk at pagkatapos ay
suriin. Makatutulong sa iyo ang mga gabay na tanong sa gagawin mong
pagsusuri. Gamitin ang pormat sa ibaba. Gawin sa papel.

Ang may-akda ng tula

(maikling talambuhay)

Pamagat ng Tula

155
 Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel.

1. Ano ang emosyon o 2. Ano ang nakatulong upang

damdaming ipinahahayag ng mabisang maipahayag ng may -
may-akda sa kaniyang tula? akda ang kaniyang emosyon o
damdamin?

3. Ano ang iyong naging damdamin

matapos mong mabasa ang tula?
Bakit ito ang iyong
naramdaman?Ipaliwanag.

4. Ilang taludtod mayroon ang tula?

5. Ilang taludtod mayroon ang bawat taludtod?
6. Ilan ang sukat ng taludtod?
7. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat saknong.

Magaling! Buong husay mong naisagawa ang mga gawain. Marahil ay

nauunawaan mo na kung paano mabisang maipahahayag ng isang tao ang

kaniyang emosyon o damdamin? Paano nga ba?

156
 Tingnan ko nga kung alam mo na. Dugtungan mo lamang ang pahayag

na ito.

Mabisang maipahahayag ng isang tao ang kaniyang emosyon

o damdamin kung______________________________
___________________________________________
___________________________________________

Pero hindi lamang iyan. Mayroon pang makatutulong kung paano

natin maipahahayag ang ating emosyon o damdamin. Alamin natin.

GAWAIN 1.2.2.c : Emosyon Mo…Ipahayag Mo

Mahalagang maipahayag natin nang malinaw at maayos ang ating
damdamin at saloobin upang maunawaan tayo ng ating kapwa. Sa
pagpapahayag ng ating emosyon o damdamin, makatutulong ang paggamit ng
mga pandiwang naglalarawan ng ating nadarama.

Ang mga pandiwang nagpapahayag ng damdamin ay may aspekto o

panahunan. Hindi lamang ginagamit ang pandiwa sa pagsasaad ng kilos o galaw.
May mga pandiwa rin na magagamit sa pagpapahayag ng damdamin tulad ng
sumusunod:(ilan ito sa makikita sa tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”.).

157
 1. Isulat sa kabilang kolum ang damdaming ipinahahayag ng bawat
pandiwa. Gawin sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
Mga Pandiwang Nagpapahayag
Emosyon o Damdamin
ng Emosyon o Damdamin
pagpupuring lubos

buong pagkasi

sakbibi ng lumbay

wari ay masarap

tunay na langit

2. a. Balikan ang isa sa mga tulang ipinahanap ko sa iyo sa mga

naunang gawain. Itala ang mga pandiwang ginamit ng may-akda sa
pagpapahayag ng kaniyang emosyon o damdamin. Isulat sa sagutang
papel.

b. Batay sa mga pandiwang ginamit ng may-akda, ano ang damdaming

nangingibabaw sa kaniyang tula? Ipaliwanag.

c. Ikaw naman ang magpahayag ng iyong damdamin. Sagutin mo

lamang nang tapat ang kasunod na tanong. “Ano ang iyong

nararamdaman sa mga oras na ito?”. Gawin mo sa papel.

158
 Pagkatapos mong maunawaan ang iba’t ibang konsepto kaugnay ng
araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi.

Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong pag-
unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan dahil ito
ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang produkto na
isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito.

GAWAIN 1.2.2.d : Alam ko na…

Ang bahaging ito ay makakatulong upang maisagawa
ang gawain sa ILIPAT.

Higit mong
maipahahayag
ang iyong
emosyon o
damdamin
kung…

Anong mahahalagang konsepto ang iyong natutuhan sa aralin? Paano mo

ito gagamitin sa iyong sariling buhay? May nabago ba sa iyong sarili, matapos
mong maunawaan ang mga konseptong ito? Ibahagi. Ngayon ay nakahanda ka
nang ilipat ang iyong natutuhan sa tunay na sitwasyon, nang sa gayo’y makita mo
ang kabuluhan ng pag-aaral ng modyul na ito.

159
GAWAIN 1.2.2.e: Damdamin Ko… Isulat Ko

Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong natutuhan sa sitwasyong

kasalukuyan mong ginagalawan. Ito ay ang pagsulat ng sariling tula na
nagpapahayag ng emosyon o damdamin sa isang taong iniidolo o hinahangaan.
Basahin ang kasunod na sitwasyon.

Sitwasyon:

Nais ng inyong Punong-bayan na parangalan ang mga taong

nakapag-ambag o nakagawa ng kabutihan sa inyong pamayanan.Isang
paligsahan sa pagsulat ng tula ang kaniyang idaraos. Ang tulang mananalo ay
bibigkasin sa araw ng parangal. Magaling kang sumulat at bumigkas ng tula.
Inaasahan ng napiling Lupon ng Inampalalan na ang kalahok na mga tula ay
isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw ng parangal. Huhusgahan Ang bahaging ito ang magpapatibay sa mga
ang tula batay sa sumusunod na pamantayan: a) orihinalidad, b) taglay ang
konseptong natutuhan ng mag-aaral.
mga elemento ng tradisyunal na tula,
c) angkop sa paksa, d) nagpapahayag ng sariling emosyon o damdamin sa
taong hinahangaan, e) makatotohanan at f) may kariktan.

Ano ang iyong natutuhan sa isinasagawang gawain? Makatutulong ba ito

sa iyong pang-araw-araw na buhay? Paano?
Pagkatapos mong matutuhan ang tungkol sa tula bilang isa sa mga
akdang pampanitikan, ngayon ay makikita mo ang pagkakaiba nito sa isa pang
akdang tuluyan-ang sanaysay.

160
ARALIN 1.2.2: Sanaysay

Ang karanasan ang nagtutulak sa tao upang siya ay makapagpahayag. Sa Alamin, inihahanda ang mag-aaral sa mahalagang
Maraming karanasan ang idinulot ng pananakop ng mga dayuhang Español konsepto na kakailanganin upang magabayan sa pagtuklas at
sa loob ng mahabang panahon. Bagamat dumanas ng paniniil ang mga
pagtukoy sa mahalagang tanong at kakailanganing pag-unawa sa
Pilipino sa kamay ng mga dayuhan, hindi ito naging hadlang upang ipahayag
nila ang kanilang pananaw, damdamin at saloobin. buong aralin. Sinisikap pag-ugnayin ang nakaraang aralin sa
Sa pagkakataong ito, isa pa ring akdang pampanitikan ang iyong pag-
Panahon ng Español subalit nag-iintrodus o nagpapakilala ng
aaralan-ang sanaysay. Gayundin, makikita mo ang kabisaan ng isang
mahusay na sanaysay sa pamamagitan ng maayos na pagkakahanay ng
ibang genre.
pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Kung gayon, mahalagang
tanong na ating pag-uukulan sa pag-aaral na ito ang: Paano ipinahayag ng
mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan
ng bansa sa kanilang panahon?

GAWAIN 1.2.3.a : Kalakasan, Kahinaan… Tukuyin at Itala

Sinasabing ang isang tao maging ang isang bansa ay nagtataglay ng

mga kalakasan at kahinaan. Batay sa mga pahayag, tukuyin mo ang mga
kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino. Maaari ka pang magtala ng
karagdagang katangian at mga patunay tungkol dito.

161
 Bukas na lang natin ipasa Umaasa akong hindi tayo
ang proyekto.Kahit huli na Di na ako papasok, pababayaan ng Diyos.
tatanggapin naman ni wala namang gagawin Dagdagan pa natin ang
ma’am ‘yan. sa iskul,maglilinis lang! sipag at tiyaga.

Lola, sumabay na
po kayo sa akin sa
tawiran. Sige na, wala
Manang, sobra po namang
ang inyong sukli. bantay,itapon mo
ang basura sa
ilog.

Kunin na natin
ito,kahit ba ukay,
imported naman!
Batay sa aking pag-aaral,
lumalala ang kondisyon
ng kapaligiran dahil sa
Naku, kanina tinatawag na climate
pa pala change.
tumatapon ang
Panalo tayo! Sabi ko sa tubig.Maisara
iyo, dapat kaya nating nga ang gripo.
makipagsabayan sa
galing ng ibang bansa.

162
Mga Gabay na Tanong:

1.Ano-ano ang kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino batay sa mga pahayag?

Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KALAKASAN PATUNAY KAHINAAN PATUNAY

2.Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng bansa?
Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin ang pormat.

Ang kalakasan ng mga Pilipino ay:

5.

4.

3.

2.

1.

163
 Samantala, ang mga kahinaan ng mga Pilipino ay …(isulat sa loob ng
alimango):

1 2 3

4 5

3. Alin ang nakahihigit ang kalakasan o ang kahinaan ng mga Pilipino?

Patunayan.
Maaari itong itakda nang mas maaga para pagawin ng
simpleng survey ang mag-aaral tungkol sa aytem
bilang 3.

164
 GAWAIN 1.2.3.b.: Lihim ng mga Salita… Tuklasin Tulungan ng guro na matuklasan ng mag-aaral ang
Tuklasin mo ang lihim ng mga salitang pinahuhulaan? Alamin mo ang teknik sa pagpapahula ng salita. Tunghayan ang halimbawang
teknik upang matukoy ang mahalagang salita na gagamitin sa sanaysay na ibinigay.
iyong babasahin.

Ako ang SIMULA ng Buhay

Halimbawa:
1. Ako ang simula ng buhay At SIMULA pa rin ng Umagang kayganda
At simula pa rin ng umagang kayganda
GITNA ngbaHay na kongkreto
Gitna ng bahay na kongkreto
At simula ng araw-araw na biyaya At SIMULA ng Araw-araw na biyaya
At katapusan ng bagay .
At KATAPUSAN ng bagaY
Natuklasan mo ba kung anong salita ako?
Tama, ang salita ay buhay.
Kung tutuusin walang kaugnayan ang mga
2. Ako ang simula ng katotohanan
At katapusan ng tapat na pagsinta pangungusap sa bawat isa. Ang tanging palatandaan para
Ako ang matatagpuan sa unahan ng ligaya mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna, at
Ngunit nasa gitna ng kawalan
Ako ang simula ng yaman ng bawat bansa katapusan ng kasunod na salita/ mga salita. Samantala, ang
At simula rin ng alab ng puso mga salitang pinahulaan (kalayaan at edukasyon) ay maaaring
Ako ang katapusan ng pag-asa
Ngunit simula ng nabuhay na pangarap. gamiting salita sa paglinang ng talasalitaan. Tandaan na ang
Hulaan mo ang salita. mga salitang ito ay may kaugnayan sa sanaysay at makikita sa

3. Simula ako ng elementong pinag-uusapan mensaheng nais tukuyin sa aytem bilang 5 sa gabay na
At katapusan ng mabagal na pag-unlad tanong.
Ako ang nasa unahan ng ulap na bughaw
Ako pa rin ang simula ng katahimikan
Nasa gitna ng malakas na tawanan
Ako ang nasa unahan ng simula
At simula pa rin ng yukong walang humpay

165
 Ako ang katapusan ng musikang kulang sa tono
At wakas ng nanay na ‘di matagpuan.
Hulaan mo ang salita.

Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy mo

ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay
walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan
para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng
kasunod na salita/mga salita.

Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot mo ang mga tanong at
gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para sa mga gawain sa
Maraming mga manunulat ang nagpahayag ng kanilang
bahaging Paunlarin.
pananaw at saloobin sa Panahon ng Español. Sa paggabay
Ang bahaging ito ng pag-aaral ay makatutulong upang lubusan mong ng guro, alamin ang ginamit ng may-akda para mapalutang
makilala ang sanaysay bilang isang akdang pampanitikan. Maihahambing mo
ang kalagayang panlipunan sa panahong iyon at paano niya
ito sa iba pang akdang pampanitikang pinag-aralan kung matutukoy mo ang
katangian nito. Tutuklasin mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng ito tinanaw bilang saksi sa mga pangyayari noon.
pangunahin at mga pantulong na kaisipan sa pagbuo ng sanaysay.
Gayundin, sa pagbabasa ng halimbawang akda malalaman mo ang
kaligirang pinagmulan at mga dahilan ng may-akda.

166
 Dahil dito, mahalagang tanong na dapat tandaan: Paano ipinahayag ng
mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan
ng bansa sa kanilang panahon? Iyong balikan ang ilang tala sa buhay ni Maaaring gumamit ang guro ng iba pang estratehiya upang
Dr. Jose P. Rizal. talakayin ang mga tala sa buhay ng may-akda. Maaari ring
Alam mo ba na …
magsaliksik at maglahad ng mga karagdagang impormasyon
(1) Si Dr. Jose P. Rizal ay ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa ang mag-aaral. Ang paglalahad ay maaaring isahan o
Calamba, Laguna, araw ng Miyerkules sa pagitan ng ika-11:00
at 12:00 ng gabi. pangkatan.
(2) Ang kaniyang ina na si Gng. Teodora Alonzo Y Quintos
Realonda ay nahirapan sa panganganak sapagkat ang ulo ni
Jose ay malaki kaysa karaniwan.
(3) Ang kaniyang ama na si Don Francisco Mercado Rizal ay
isinilang sa Biῆan, Laguna.
(4) Bata pa lamang si Jose ay kinakitaan na ng angking talino
sapagkat tatlong taong gulang pa lamang ay natutuhan na niya
ang alpabeto. Nakasulat ng dulang itinanghal sa pista ng bayan
at sa gulang na walo ay isinulat ang tulang nauukol sa
kahalagahan at pagmamahal sa wika.
(5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro,
ang kaniyang ina. Samantala, naging guro naman niya si
Justiniano Aquino Cruz sa Biῆan, Laguna.
(6) Ipinagpatuloy niya ang pag-aaral sa Ateneo Municipal de
Manila. Samantala, sa Unibersidad ng Santo Tomas siya
nagsimulang mag-aral ng medisina subalit tinapos niya ito sa
Unibersidad Central de Madrid.
(7) Nakapagsalita siya ng dalawampu’t dalawang wika.
(8) Marami siyang naisulat na akdang pampanitikan tulad ng tula,
dula, nobela, sanaysay atbp.
(9) Maituturing na isang manggagamot, siyentipiko, makata,
dalubwika, mananaliksik at pilosopo.
(10)Nagbuwis ng buhay para sa bayan. Binaril sa Bagumbayan na

167
 ngayon ay tinatawag na Luneta noong Disyembre 30, 1896
dahil sa paratang na panghihimagsik laban sa mga Español.
(11)Kinikilalang pambansang bayani dahil sa sumusunod na salik:
a. Si Rizal ay kauna-unahang Pilipinong umakit upang ang
buong bansa ay magkaisa-isang maghimagsik laban sa mga
Español.
b.Si Rizal ay huwaran ng kapayapaan.
c.Si Rizal ay may madulang pagkamatay.

GAWAIN 1.2.3.c: Ako at ang Bayani

Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang tala sa buhay ng

pambansang bayani, subukin mong isulat ang mga kaisipang naibahagi nito sa
pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag. Gawin sa papel.

Nabatid ko na ang buhay ni Dr. Jose P. Rizal ay

_________________________________________________________
_________________________________________________________

Hindi maikakaila ang marubdob na pagmamahal niya sa bayan dahil

_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Bilang mag-aaral, nais kong
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________

168
 Nais mo bang maragdagan ang iyong pagkakilala sa pambansang
bayani? Kung gayon, basahin ang kaniyang sanaysay.

GAWAIN 1.2.3.d : Mga Kaisipan … Hanapin at Patunayan

Bago mo basahin ang sanaysay, nais kong lagyan mo ng tsek (√) ang
Ang mga pangungusap ay bahagi ng anticipation guide.
mga kaisipan na sa palagay mo ay matatagpuan sa sanaysay.
Hayaang magbigay ng hinuha ang mag-aaral sa maaaring
___1. Likas na tamad ang mga Pilipino. nilalaman ng sanaysay.
___2. Hindi tamad ang mga Pilipino.
___3. Ang katamaran ng mga Pilipino ay bunga ng kalagayang panlipunan
sa Panahon ng mga Español.
___4. Isa sa mga dahilan ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na
singaw ng panahon.
___5. Ang sikap at pagkukusa ay napanatili ng mga Pilipino sa kabila ng di-
magandang sistemang umiiral sa Panahon ng mga Español.
___6. Ang pagsasaka’y napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na
ipinatutupad ng pamahalaan.
___7. Sinusuportahan ng mga Español ang mga magsasaka na ang pananim
ay pininsala ng mga hayop o bagyo.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
___9. Nagpapahiram ng puhunang salapi ang mga Español sa layuning
mapaunlad ang buhay ng mga magsasaka.

169
 ___10.Ang mga Pilipino ay nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili at

pagwawalang-bahala sa paggawa dahil sa malupit na sistema ng

edukasyon. Ang sanaysay na isinulat ni Dr. Jose Rizal ay tungkol sa

Ang iyong pagbabasa at pag-unawa sa sanaysay na pinamagatang “Ang
Katamaran ng mga Pilipino” na isinulat ni Dr. Jose P. Rizal ang
magpapatunay sa mga kaisipan kung ito ay binanggit sa kaniyang sanaysay.
katangian/pag-uugali ng mga Pilipino dahil sa kalagayang
panlipunan sa Panahon ng Español.
Sa bahaging ito subuking alamin ang pananaw ng mag-aaral
tungkol sa mga kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino.
Makatutulong ang paggamit ng mga pahayag na nasa loob ng kahon.

Sikapin mong salungguhitan ang mga kaisipang napatunayan mong

tuwirang binabanggit dito.
Iminumungkahi sa gurong magpapapabasa
Babasasahin 1: Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose Rizal ng sanaysay ang dalawang paraan :
Kalakip 1.2.3.a  Mabilisang pagbasa
 Ipahanap ang mga pahayag na nilagyan
ng tsek sa anticipation guide
Mga Gabay na Tanong:  Masinsinang pagbasa
 Maaaring gumamit ng marginal notes
1. Tungkol saan ang sanaysay? para matandaan ng mag-aaral ang mga
2. Isa-isahin ang dahilan ng sinasabing katamaran ng mga Pilipino? Isulat sa detalye ng sanaysay
papel ang sagot.
 Maaaring salungguhitan, gumamit ng
colored pensapaghahaylaytang
mahalagang kaisipan at detalye sa
sanaysay.

170
 ANG KATAMARAN NG MGA PILIPINO

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa

kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.

171
 Sa aking palagay...
Mga Kalagayang
Panlipunan

Pirata, mandarambong,
sumalakay

Gobernador, abusado

Sistema ng edukasyon,
baguhin

Malupit na sistema,
palitan

4. Ilarawan ang damdaming nangingibabaw sa sanaysay.

5. Ipaliwanag ang kaisipang nakapaloob sa larawan. Isulat ang mga sagot sa

papel.

6. Sa iyong palagay, bakit isinulat ng bayani ang sanaysay?

7. Sa kasalukuyan, naniniwala ka bang tamad ang mga Pilipino?

Pangatuwiranan.

GAWAIN 1.2.3.e: MAGHANAY NG DETALYE… KAYA KO!

Pagkatapos mong basahin at sagutin ang mga tanong tungkol sa

nilalaman ng sanaysay, alam kong kayang-kaya mong ihanay ang mga
detalye ng bawat kaisipan. Isa-isahin ang mga patunay sa pahayag. Gawing
batayan ang sanaysay.

172
 A. Ang pangunahing sanhi ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit
na singaw ng panahon.
B. Ang sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling
sistemang pinairal ng mga Español.
C. Ang hindi mabubuting ugali ng mga Español ay nagpalala sa
katamaran ng mga Pilipino.

Naihanay mo ang detalye ng kaisipang tinalakay sa sanaysay. Ngayon,

matutukoy mo ba ang katangian ng sanaysay bilang akdang pampanitikan?
Basahin mo ang sumusunod na mga impormasyon.

Sanaysay Maaaring karagdagang gawain para higit na

Sinasabing ang sanaysay

maging malinaw ang pagtalakay sa sanysay bilang
bilang akdang pampanitikan ay huling genre ay ang pagbibigay ng guro ng mga tiyak na
nakakita ng liwanag sa larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad
ng pananaw at opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa. halimbawang sanaysay, pormal o di pormal man

Uri ng Sanaysay
ang uri.

Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o

impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na sanaysay.
Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na sanaysay, tulad ng
kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan samantalang magaan ang mga
paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad ng paghihintay sa bus, kahit na
ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay nagdidikta ng uri ng wika nito- di
malapit o nakikipaglayo, siyentipiko, may himig na nag-uutos, mataas,
istandard. Ang pagkamalapit ng impormal na sanaysay ay
nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay parang nakikipag-usap, mainit,
mataginting, kung minsa’y garapal ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang
paraan. Unang makatatawag ng pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang

173
 pormal na sanaysay; kabaligtaran sa di-pormal.

Mga Tiyak na Uri ng Sanaysay

May 12 natatanging uri ng sanaysay: (1) pasalaysay, (2)

naglalarawan, (3) mapagdili-dili, (4) kritikal o mapanuri (5) didaktiko o
nangangaral, (6) nagpapaalala, (7) editoryal, (8) maka-siyentipiko o
makaagham, (9) sosyo-politikal, (10) sanaysay na pangkalikasan, at (11)
sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan.

Mga Gabay na Tanong:

1. Batay sa mga impormasyong inilahad tungkol sa sanaysay
subukin mong:

a. paghambingin ang sanaysay na pormal at di-pormal

PORMAL
DI-PORMAL
________________
________________
________________ SANAYSAY ________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
174 ________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
 b. Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga
mungkahing pamagat ng sanaysay

1. Si Papa at Mama
2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
4. Ang Politika sa Pilipinas
5. Isang Gabing Pagninilay

Nagkaroon ka na ng mga kaalaman tungkol sa sanaysay bilang

isa sa mga akdang pampanitikan. Handa ka na upang pag-aralan ang sangkap
na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang pagtukoy sa
pangunahin at mga pantulong na kaisipan.
Bilang mambabasa malaki ang maitutulong sa iyo ng mga kasanayang
matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan sapagkat
sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang layunin ng sumulat.
Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay isang gawaing interaktibo.
Ang mga payak/simpleng talata ay makapagpapadali sa
Mga Gabay na Tanong mga mag-aaral na matukoy ang pangunahin at mga
1. Basahin ang sumusunod na talata. Sipiin/Kopyahin ang bawat talata.
pantulong na kaisipan. Pagkatapos ay bumuo ang guro ng
Salungguhitan ang pangungusap na nagpapahayag ng pangunahing kaisipan at
lagyan ng tsek(√) ang mga binilangang pangungusap na nagpapahayag ng iba pang talata na higit na malalim ang paksang
pantulong na kaisipan. Gawin sa sagutang papel.
tinatalakay.
A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para

magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa

175
 kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa

sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba’t ibang sitwasyon sa

buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan.

(5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang

kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na

makabubuti sa kanya, sa bansa at sa mundo.

B) (1) Naging mapagpabaya ang mga Pilipino dahil sa pagpapatupad

ng sapilitang paggawa. (2) Ang mga encomendero ay lubhang

nagsamantala sa pamamagitan ng pagpilit sa mga magsasaka na

ipagbili sa kanila ang mga ani sa murang halaga na naging daan

sa pananamlay ng mga magsasaka sa paggawa sa bukid. (3)

Sinasarili rin ng gobernador ang lahat ng negosyo at nawawalan

ng kita ang mga magsasaka. (4) Walang dulot na pampasigla sa

mga tao ang pamahalaan. (5) Samakatuwid ang sipag at tiyaga

ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling pamamalakad ng mga

Español.

C) (1) Ang mga Pilipino ay mapamahiin. (2) Naniniwala sila na

ang pagkahulog ng kutsara o tinidor ay nangangahulugan

ng pagdating ng panauhin. (3) Hindi dapat tumuloy sa

anumang lakad kung nakasalubong ng itim na pusa dahil

ito’y hudyat ng kapahamakan. (4) Mawawala ang suwerte kapag

nagwalis sa bahay tuwing gabi. (5) Ang pagkabasag ng salamin ay

176
 magdudulot ng pitong taong kamalasan. (6) Sadyang

mapamahiin ang mga Pilipino.

D) (1) Hindi maikakaila na marami pa rin sa mga Pilipino

ang nagnanais pumuti ang balat at tumangos ang ilong. (2)

Nagsisikap na mapabuti ang pagsasalita sa wikang Ingles

dahil gustong matawag na sosyal. (3) Ipinagpaparangalan sa

mga kaibigan ang damit at sapatos na imported. (4) Tunay na

suliraning panlipunan pa rin ang pagkakaroon ng diwang-

alipin ng mga Pilipino. (5) Nagpapatuloy pa rin ang pag-idolo

sa mga kanluraning kultura tulad ng awitin, sayaw, pagkain

at pananaw. (6) Maging ang iba pang sistemang umiiral sa

bansa ay mula sa mga dayuhan.

Natutuwa ako sa iyo dahil natapos mo ang mga gawain sa

bahaging nang may kahusayan. Sa pagkakataong ito ay susubok ka na

sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman.

Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at

naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain.

Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga gawain

tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga manunulat

ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa

kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang kasalukuyang

177
 kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon paano

mo ito maaaring maipahayag?

GAWAIN 1.2.3.f : Larawan at mga Kaisipan Iminumungkahi ng mga larawan ang mga suliranin

Matutunghayan mo sa ibaba ang mga larawang nagpapakita ng sa lipunan. Pabuuin ang mag-aaral ng pangunahin
iba’t ibang kalagayan sa lipunan. Isulat sa loob ng malaking kahon ang at pantulong sa kaisipan.
pangunahing kaisipan at sa maliliit na kahon ang mga pantulong na
kaisipan.

Ang mga larawan ay maaaring palitan ng guro

kung sa tingin niya’y higit na
makapagmumungkahi ang mga ito ng pangunahin
at pantulong na kaisipan.

178
 Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing
kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga pantulong
na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na nagpapakita ng
pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa mga larawang napili.
Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin ang pormat.

179
 

√
√

Nakikita mo ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari noon sa

kasalukuyan?
Ang mga kalagayang panlipunan sa ngayon na ipinakikita ng mga
larawan ay nakatutulong sa pagbuo ng mga kaisipan. Maaaring sa tulong ng
mga ito, makakalilikha ka ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan.

GAWAIN 1.2.3.g : Buuin: Konseptong Natutuhan

Dugtungan mo ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng

paksang tinalakay.

√ Ang sanaysay ay
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

√ Ipinabatid ng sanaysay ang tungkol sa pambansang bayani na

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

180
 √ Sa kasalukuyan, mapaiigting ang kalakasan ng mga Pilipino
______________________________________________
______________________________________________

√ Makatutulong ako sa paglutas ng mga suliranin ng bansa sa

pamamagitan ng _________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_______________________________________________________________

√ Sa pagbabasa ng talata, makikilala ang pangunahing kaisipan

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_______________________________________________________________.

√ Samantala, ang mga pantulong na kaisipan sa isang talata ay

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________.

GAWAIN1. 2.3.h: Magsulat, Magpahayag at Mangampanya

Unti-unti mo na bang nakikita ang bunga ng iyong pag-aaral? Tandaan

na napakahalaga ng pag-unawa sa aralin para sa isang mag-aaral na tulad mo.
Ito ang magiging daan upang iyong maisagawa ang inaasahang produkto/
pagganap. Kaya, alam kong handa ka nang gawin ang pangwakas na gawain.

Ang barangay captain sa inyong lugar ay naghahanap ng mga

kabataang manunulat na maghahanda ng flyers (leaflet) tungkol sa LIGTAS-

181
KAPALIGIRAN, SAGIP-KALIKASAN: ISANG KAMPANYA. Ang flyers na ito

ay ipamimigay sa bawat pamilya ng nasabing barangay. Layunin nitong ilahad

ang kasalukuyang kalagayan ng kapaligiran sa inyong barangay na may malaking

epekto sa kalikasan.

Batay sa pamantayan, nararapat na magtaglay ng sumusunod ang

flyers:
1. Maglagay ng tatlo hanggang apat na larawan tungkol sa suliranin

sa kapaligiran ng inyong barangay.

2. Bawat larawan ay lalagyan ng lima hanggang pitong pangungusap na

maglalahad ng kalagayang pangkapaligiran sa inyong barangay.

3. Tiyaking makapagtatala ng lima hanggang pitong mungkahing

hakbang na gagawin ng bawat pamilya para makatulong sa

panawagan.

4. Gawin itong kaakit-akit, malinaw, at nakapanghihikayat.

Isaalang-alang ang sumusunod sa pagbuo ng flyers:

Kalinawan ng mensahe sa larawan 40%

Katiyakan at kaisahan ng mga pangungusap ayon sa paksa 50%

Kabisaan sa panghihikayat sa mambabasa 10%

____

100%

182
 Pagnilayan at Unawain

Tiyak kong batid mo na ang mga lumaganap na

akdang pampanitikan sa Panahon ng Espaῆol. Marahil
ay humanga ka sa kapwa Pilipino dahil sa paraan ng
kanilang pagpapahayag. Ipinakita sa mga akdang pampanitikang tulad ng
karagatan, duplo, tula at sanaysay ang husay sa mabilis na pag-iisip gayundin
ang kasiningan sa paggamit ng wika. Kaya naman patunayan mong ikaw ay
nagmula sa lahing ito na may angking husay sa pag-iisip at pagpapahayag.

Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang kaalaman
tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espaῆol. Natitiyak kong ang
dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay higit na lumawak at
lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang nauna mong mga
paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga kaalaman sa kabuuan ng
aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling kolum ng sheet.

Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong

sa kasunod na kahon sa p. 150. Nasagot mo na ang tatlong naunang kolum, ang
KWH,hindi ba? Pagkatapos nating pag-aralan ang Aralin 1.2 ay saka mo sagutin
ang huling kolum, ang L.

183
 K
Ano ang alam mo
Masasalamin na?
(What do you
ba sa know?) Maaaring balikan ang mga naunang sagot ng mag-aaral
W
panitikan ang Ano ang nais mong gamit ang kolum K,W, H, at sa kolum ng L, itala ang mga
malaman?
kultura o (What do you want natutuhang konsepto.
to find out)
kalagayang
H
panlipunan ng Paano mo makikita
ang nais mong
isang bansa maunawaan?
(How can you dind
sa panahon at out what you want
to learn?)
lugar na
isinulat ito?
L
Patunayan. Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you
learn?)

Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing inilaan
ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo ang
sumusunod na konsepto:
1. masasalamin sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng
isang bansa sa panahong isinulat ito ;
2. gumamit ng iba’t ibang anyo ng panitikan tulad ng duplo, karagatan,
tula at sanaysay ang mga Pilipino sa pagpapahayag ng kanilang
pananaw, saloobin at damdamin ;
3. mahalaga ang papel na ginagampanan ng wika sa maayos na

184
 pagpapahayag; at
4. sa kasalukuyan, makikita pa rin ang kaugnayan ng mga akdang
pampanitikan sa buhay ng mga Pilipino.

Ilipat

Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong mga

natutuhan, gawin mo ang hamon sa pamamagitan ng
pagtugon sa susunod na gawain.
Isa kang kolumnista sa pahayagan. Maraming sumusubaybay sa iyong

kolum/pitak. Ayon sa pamunuan ng pahayagan, iminumungkahi nilang talakayin

mo sa iyong susunod na kolum ang paksang nauukol sa suliraning kinakaharap

ng paparaming batang nasasangkot sa krimen o tinatawag na youth offenders

tulad ng mga batang hamog atbp. Ang mungkahi ng pamunuan ay ayon na rin sa

liham na natanggap nila sa mga mag-aaral sa hayskul na naglalayong matalakay

ang paksa at makita ang paraan ng pagkakabuo nito sa ginagawa nilang pag-

aaral.

Inaasahan ng mga tagasubaybay ng mag-aaral ang sumusunod:

(1) makatawag-pansing pamagat

(2) lawak ng pagtalakay sa paksa

(3) paglalahad ng mga datos o estadistika

(4) wastong gamit ng mga salita

(5) kalinawan ng mensaheng nakapaloob

185
 Ang bahaging ito ay susukat sa lalim ng kaalaman ng mag-aaral sa
VII. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT ( para sa Aralin 1.2 )
mga araling kaniyang pinag-aralan sa Aralin 1.2.
Sa pagkakataong ito, alamin mo kung ano na ang iyong mga natutuhan
sa mga paksang iyong pinag-aralan. Basahin at unawain mo ang bawat aytem.
Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
Susi sa Pagwawasto
1. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita
ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga
1. b
opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o 2. d
isyu.
3.d
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento 4.a

2. Sa pagbabasa ng isang talata paano magiging madaling makita ang 5.b

pangunahing ideya nito?
6.c
a. Alamin ang paksa ng talata.
b. Isa-isahin ang mga detalye.
7.a
c. Hanapin ang mga halimbawa sa talata. 8.b
d. Tukuyin ang pinakamahalagang kaisipan tungkol sa paksa.
9.a
3. Basahin at unawain ang mga pangungusap. Pagkatapos, tukuyin ang
10.a
pangunahing kaisipan.
(A) Sa kasagsagan ng bagyo, isang dalagita ang nagligtas sa

bandila ng Pilipinas. (B) Samantala, isang nawawalang

matanda ang tinulungang makita ang kaniyang pamilya sa

pamamagitan ng facebook sa tulong ng isang binata. (C)

Tulad ni Ahli, araw-araw niyang inaakay ang kaniyang

lolo na may kapansanan. (D) Nakatutuwang isipin na may

186
 kabataan pa rin sa kasalukuyan ang handang maglingkod

sa kapwa at bayan.
4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng
eupemistikong pananalita?
a. Nagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa.
b. Nagpapakilala sa tao sa kaniyang kapwa.
c. Nagdudulot ng pagkakaroon ng maraming kaibigan.
d. Naghahatid ng saya sa kausap.
5. Ikaw ay inanyayahan ng iyong kamag-aral na dumalo sa kaniyang
kaarawan. Subalit alam mo na hindi ka pahihintulutan ng iyong
magulang sapagkat sa gabi isasagawa ang pagdiriwang. Paano mo
sasabihin sa iyong kamag-aral na hindi ka makadadalo?
a. “Pasensya ka na kung hindi ako makadadalo kasi istrikto ang
magulang ko.”
b. “Ikinalulungkot ko na hindi ako makadadalo sapagkat talaga lamang
may panuntunan kaming sinusunod sa bahay.”
c. “ Sana ginawa mo na lang ng hapon para makadalo ako.”
d. “Delikado ang panahon ngayon kaya hindi ako dadalo sa iyong

kaarawan.
6. Ang duplo bilang anyo ng panitikan ay nagtataglay na sumusunod na
katangian maliban sa:
a. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo
sa palad ng sino mang nahatulang parusahan.
b. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para
sa kaluluwa ng namatay.
c. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nahulog na singsing ng isang

187
 dalaga.
d. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae

ay duplera.
7. Bakit mainam pa ring laruin ang karagatan at duplo sa kasalukuyan?
a. Nagpapatalas ito ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
b. Naaaliw nito ang mga namatayan.
c. Nauuwi sa pagliligawan ang biruan lamang sa simula ng kabataan.
d. Nasasanay magkabisado ng tula ang kabataan.

Basahin at unawain ang kasunod na mga saknong ng tula. Pagkatapos,

sagutin ang mga tanong kaugnay nito.

‘Di na kailangan sa iyo ang awa

ng mga Tagalog, O Inang kuhila,
paraiso naming ang kami’y mapuksa,
langit mo naman ang kami’y madusta.

Paalam na Ina, itong Pilipinas,

paalam na Ina, itong nasa hirap,
paalam,paalam, Inang walang habag,
paalam na ngayon, katapusang tawag.

mula sa: “Katapusang Hibik ng Pilipinas”

ni Andres Bonifacio

8. Ano ang ibig sabihin ng salitang kuhila?

188
 a. Api c. ganid
b. Taksil d. hirap
9. Sino ang tinutukoy na Ina sa tula?
a. Espaῆa c. Hapon
b. Pilipinas d. Amerika
10. Alin sa mga taludtod ang angkop na kasunod ng saknong na:
Bakit? Alin ito na sakdal laki,
Na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugugulan ng buhay na iwi?

a. Ay! Ito ang Inang Bayang tinubuan

b. Siya’y Ina’t tangi sa kinamulatan
c. Ng kawili-wiling liwanag ng araw
d. Na nagbigay-init sa buong katawan

Wow! Natapos mo na nang buong husay ang Aralin 1.2. Malawak na

ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap
naman noong Panahon ng mga Español. Nakatitiyak ako na nagkaroon ka rin ng
kaalaman tungkol sa kultura at kaugaliang Pilipino ng mga panahong iyon dahil
nasalamin mo ang mga ito sa bawat akdang ating tinalakay. Marahil ay
nanininiwala ka na ang panitikan ay talagang salamin ng kultura ng mga tao sa
panahon at lugar na pinagmulan ng mga ito.

Pagkatapos ng pananakop ng mga Español sa ating bansa, dumating

189
naman ang mga Hapon. Katulad ng mga naunang dayuhan na sumakop sa atin,
mayroon din silang kultura at uri ng panitikan na ipinakilala sa ating mga
kababayan. Iyan ang aalamin natin sa huling aralin ng Modyul 1, ang Aralin 1.3
– Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon. Simulan na natin.

190
Bilang ng Modyul: 1.3 Pamagat ng Modyul: : Salamin ng Kahapon... Bakasin Natin Ngayon Bilang ng Sesyon:

Introduksiyon:

Ang Gabay ng Guro na ito ang magsisilbing tanglaw ng mga guro ng Baitang 8. Ito ay naglalaman ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa
bawat aralin at mga estratehiya na maaring gamitin ng guro sa kaniyang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw
na pagtuturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon.
Inaasahan ng manunulat ng gabay na ito na makatulong sa mga kapwa guro na gagamit nito. Gayundin, nais ipabatid ng manunulat na higit na
pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain na nakapaloob dito, upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga aralin.
Pamantayang Pangnilalaman para sa Modyul 1: Pamantayan sa Pagganap para sa Modyul 1:

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang Ang mga mag-aaral ay makabubuo ng scrapbook ng mga
pampanitikan tulad ng mga karunungang bayan, tula, dula at maikling kuwento na orihinal na akdanmg pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng
lumaganap sa Panahon ng Katutubo, Espanol at Hapon upang maunawaan ang Katutubo, Espanol at Hapon
kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa mga panahong ito.

Pokus na Tanong para sa Modyul 1: Mahalagang Konsepto para sa Modyul 1:

Bakit sinasabing naimpluwensiyahan ng Pananakop ng Hapon ang Mula noon hanggang ngayon, ang panitikan ay salamin ng
mga akdang nangibabaw sa panahong naisulat ito? lahi at kultura ng mga Pilipino.

191
Pamantayang Pangnilalaman para sa Aralin: Pamantayan sa Pagganap para sa Aralin:

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang (S)Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical Institute ay
pampanitikan tulad ng Tanaga, Haiku at Maikling kuwento na lumaganap sa nagkakaroon ng (G) eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng Buwan
Panahon ng Hapon upang maipakita ang impluwensiya ng dayuhan sa ng Wika.At bilang mga ( R ) kawani ng nasabing tanggapan ang
panitikan sa panahong naisulat ito. inyong pangkat ay naatasang bumuo ng (P) PICTO-
TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng mga orihinal na tulang haiku
at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at mga larawan dapat na
maging malinaw na maipapakita ang natatanging kultura at
kasaysayan ng lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan ng mga
(A) iba-ibang sangay ng pamahalaan. Isaalang-alang ang ss.
(S)Paggamit ng salitang tugmaan, Mga Larawang Biswal, Paggamit
ng Teknolohiya at Kaisahan/ Kaangkupan

Mahahalagang Tanong (EQ) para sa Aralin 1: Mahahalagang Pag-unawa (EU) para sa Aralin 1:

Nabigyan ng pagkakataon ang mga Pilipinong manunulat na

Bakit sinasabing naimpluwensiyahan ng pananakop ng hapon ang mga
sumulat sa kanilang wika. Kahit gaano kahirap ang buhay sa
akdang nangibabaw sa panahong naisulat ito?
Panahon ng Hapon ang manunulat na Pilipino ay nkasulat pa rin ng
mga akdang pamapanitikan, ingat na ingat nga lamang sa paksa o
tema ng kanilang sinusulat kaya naman naimpluwensiyahan ng
Hapon ang mga akdang naisulat noon sa kanilng paninirahan ditto
sa Pilipinas.

192
Konseptuwal na Balangkas ng Moydul:
Narito ang grapikong presentasyon ng araling ito:

ANG PANITIKAN SA
PANAHON
Tula NG HAPON Maikling
.Hai Kuwento
Tanaga ku Haiku Uhaw ang
Wika: Tigang na Lupa
Pangungusap na Sanhi at Bunga ng
Walang Paksa mga Pangyayari

Mga Kasanayang Pampagkatuto

Pag-unawa sa Napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
 maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari
 masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari
 mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan
Nabibigyang-kahulugan ang makabuluhang mga salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/diskursong napakinggan.

Pagsasalita

193
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig.
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
 nagpapaliwanag
 nangangatwiran
 nagsasalaysay
 naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito
 Tula
 Maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari.
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto
 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
 Nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng:
 Pagpili ng lohikal na wakas
 Paggawa ng sariling wakas
 Pagbabago ng wakas
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
 mabuti o masama
 katotohanan o opinyon

194
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa.)na may kaugnayan sa
paksang tinalakay
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
 Depinisyon
 Paghahalimbawa
 Pagsusuri
 Paghahawig o pagtutulad
 Sanhi at bunga
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggang.
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon (media literacy)
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad ng maayos ang nalikom na mga impormasyon sa isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/Internet

195
Kagamitang Pangmag-aaral (LM) Gabay sa Pagtuturo (TG)

ARALIN 3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG HAPON

I. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol noong
Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang pagtataya. Sa
pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo kung tama ang iyong mga
kasagutan.
Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya bago ang
aralin. Sabihin sa kaniyang hindi ito makaaapekto sa
kaniyang marka sapagkat susubukin lamang ang dati
.
niyang alam sa magiging paksa upang mapadali ang

Panuto: Basahin, unawain at sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagsulat pagtalakay sa mga aralin.
ng letra ng tamang sagot. Narito ang mga sagot sa panimulang pagtataya.
1.
1. Paano mo malalaman na haiku ang isang tula?
a.may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 2.
5-5-7 o 7-5-5
3.
b.may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4
o 5-5-8 o 8-4-6 4.
c.may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4
o 8-2-2 o 2-8-2 5.
d.may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o
4-5-5 o 5-5-4 6.
7.
2. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig 8.
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
4. Ano ang karaniwang paksa ng mga tanaga at haiku noon?
a. kababalaghan c. kalagayan sa buhay

196
 c. katatakutan d. kaguluhan
5. Narito ang isang halimbawa ng tanaga, ano ang ibig sabihin ng salitang
9.
dumalaw? 10.
Panalangin 11.
12.
Ni Asuncion B. Bola 13.
14.
15.
Pagsubok pag dumalaw
Di ka makapagpasya
Ang Panalangin lamang
Sagot sa mga problema

a. bumisita c. dumating
b. pumunta d. Bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku?
Iyong galangin
Ang asawa’y yakapin
Huwag bugbugin.

Huwag nang buksan,

Lahat ng nakaraan
Walang sumbatan.

197
 Planong pamilya
Ay dapat ginagawa
Ng mag-asawa.
a. Buhay may asawa
b. Ang Pag-aasawa
c. Pagplano ng pamilya
d. Pag-aaruga ng pamilya

7. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng Hapones?

a. Nagandahan ang mga Hapones sa panitikang Tagalog.
b. Ipinagbawal ng mga Hapones ang panitikan sa Ingles.
c. Nauunawaan ng lahat ang panitikan sa Tagalog.
d. Mas maayos ang pagkakalahad ng mga ideya ng panitikan sa
Tagalog.
8. Ano ang pagkakatulad ng haiku at tanaga?
a. naglalaman ng mga pangyayari. Pagkatapos sagutin ng mga mag-aaral ang panimulang
b. magkapareho ang tunog sa hulihan ng bawat taludtod.
pagtataya ay iwasto agad ito upang mataya kung saang
c. Hindi pare-pareho ang pantig sa bawat taludtod.
d. kapwa may sukat at tugma.
bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mag-aaral sa

9. Kailan sumibol ang Gintong Panahon ng maikling kuwento? magiging aralin. Gawin ito sa pamamagitan ng paggawa
a. 1941 c. 1942 ng test result at item analysis.
b. 1943 d. 1944

10. Ano ang tawag sa Liwayway na tanging magasin noon na

198
 pinangasiwaan ng mga Hapones na kumilala sa panitikan?
a. Likhang sining ng mga manunulat
b. Obra ng mga manunulat
c. Lakas ng manunulat
Tulungan at hikayatin mong ipahayag ang mga
d. Buhay ng manunulat
11. Bakit sinasabing ang panitikan ay tinig ng kilusan sa Panahon ng dati nang alam na ng mag-aaral upang makatulong sa

Hapon? pagsisimula ng aralin tungkol sa mga akdang

a. Naililimbag ang makabayang kaisipan ng mga makata, nangibabaw noong Panahon ng Hapon.
mananaysay at manunulat ng maikling kuwento.
b. Naipahahayag ang di pagsang-ayon sa mga dayuhan.
c. Naipararating ang mga kahilingan, alituntunin o kautusan ng mga
Pilipino.
d. Nakasusulat ng mga akdang nais ipalimbag. Ipaliwanag sa mag-aaral/mga mag-aaral na ang
12. Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano ang kanilang mga sagot ay di naman makaaapekto sa
iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong kaniya/kanilang marka sa halip ito ay makatutulong
tahanan? upang malaman kung ano pa ang dapat linangin at
a. Ipagwawalang bahala ko sapagkat ayaw kong makialam.
pagyamanin tungkol sa panitikan noong Panahon ng
b. Hahayaan ko na lang sapagkat bata pa ako.
Hapon. Dagdagan din kung kulang pa ang nalalaman ng
c. Magtatanong ako sapagkat bilang anak karapatan kong malaman
mag-aaral sa kalagayan ng panitikan sa Panahon ng
ang nangyayari.
d.Pababayaan ko na lang sila sapagkat baka mapagalitan pa ako. Hapon.

199
 13. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng pahayag
na ito?
a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina.
b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin.
c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa. Ipaliwanag na sa Gawaing ito ang mga nakasulat
d. Malungkot ang paligid. na konsepto ay posibleng totoo o di totoo. Ang mga
14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran? konseptong ito ay pagtitibayin sa mga susunod na
a. may ina, ama at mga anak
gawain.
b. nakatira sa maayos na bahay
c. may masaganang pamumuhay Ilagay sa manila paper o kartolina ang Hanap-
d.may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa. Salita upang mapadali ang pagsagot ng mag-aaral sa
15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang
.
Gawain. Kailangang ang sumusunod na salita ang
pamilya?
a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang kanilang mabuo Tanaga, Haiku, at Maikling Kuwento.
gawain Ipaalala rin na ang Tanaga at Haiku ang unang aralin
b. magiging sikat na mamamayan sa modyul na ito.
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili

Kumusta? Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami
ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama mo

200
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga panitikang lumaganap sa
Panahon ng Hapon.

VI.Yugto ng Pagkatuto

Alamin May kaniya-kaniyang katangian ang Tanaga at

Haiku.Karaniwang maiikli ang mga ito. Ipasuri sa mag-
Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga mananakop
aaral kung Tanaga o Haiku ang mga Gawain 1.3.1.c,
tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang yumabong pa ito sa
bilang panimula ng pagkakakilala ng mag-aaral sa
kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang mga akdang
sumibol sa Panahon ng Hapones na bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino nasabing
Saakdang pampanitikan.
bahaging Kung
ito hayaan ang ano rin ang
mag-aaral lam
na makita
noon ay napaunlad pa rin ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin niya
ang tungkol dito.ng tanga at haiku. Pagsasama-
pagkakaiba
mo kung ano ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
samahin sa tsart ang mga tanaga at haiku upang
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno? Naniniwala ka
ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay naiimpluwensiyahan ng panahong malaman din ng mg-aaral kung tama ng una niyang
Ipasagot ang Mga Gabay na Tanong upang
naisulat ito? ginawa. Pabalikan ang ginawa sa Gawain 1.3.1.c at
malaman kung ano na ang dating alam ng mag-aaral sa
Alam ko na may nalalaman ka na sa panitikan noong panahon ng Hapon. Kung
paghamabingin ang naging mga kasagutan.
wala naman, makatutulong sa iyo ang araling ito upang mabatid at madagdagan ang
aralin at magsisilbing gabay na ng guro kung paano

iyong kaalaman tungkol dito. Subukin mo kung hanggang saan na ang iyong nalalaman niya matutulungan ang mag-aaral na ganap na
sa pamamagitan ng susunod na gawain. maunawaan ang aralin.

GAWAIN 1.3.1.a : TUGON SA PAGKATUTO

Ang Tahanan ng mga Konsepto ay mga konsepto na iyong

201
pagninilayan sa kabuuan ng araling ito.

Tahanan ng mga
Konsepto Magbibigay ng input ang guro sa Tanaga at
Panuto: Basahin at unawain mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang nasa Haiku na nasa Ugnay-Panitikan.
Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung totoo o di-totoo ang mga konseptong
nakasulat.

A. Bago ang B. MGA KONSEPTO C.Pagkatapos

Talakayan__
6. Totoo 1. Ang panitikan ay salamin ng 1ng Talakayan
.Totoo __
Di Totoo __ pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Di Totoo __
7. Totoo __2. Sa panitikan malayang naipahahayag ng 2.Totoo __
Di Totoo __ mga Pilipino ang kanilang damdamin at Di Totoo __ Pabalikan ang Gawain 1.3.1.c upang malaman
saloobin.
8. Totoo __ 3.Totoo __ kung sapat na ang nalalaman ng mag-aaral sa input na
3. Panitikan rin ang naging daan upang Di Totoo __
Di Totoo __ ibinigay tungkol sa Tanaga at Haiku. Mula sa mga iput
makamit ang kalayaan ng ating bansa. 4.Totoo __
9. Totoo __
Di Totoo __
4. Ang mga paksa noon ng akdang Di Totoo __ na inilahad, masusuri ng mag-aaral ang katumpakan ng
pampanitikan ay tungkol sa mga dayuhang 5.Totoo __
10. Totoo sumakop sa Pilipinas.
naging mga sagot niya sa nasabing Gawain.
Di Totoo __
__ 5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang
Di Totoo __ pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay
Matapos mong gawin ang. Tugon sa Pagkatuto malalaman mo ang mga Upang subukin ang ganap na pag-unawa ng mag-aaral
ng mga Pilipino
sa Tanaga at Haiku, ipagawa ang Gawain Talinghaga
konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan upang maitama ang
ng Buhay. Ipaliliwanag ang mga ito na susundan ng
mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo.
pagsagot sa mga Gabay na Tanong.

GAWAIN 1.3.1.b: Hanap-Salita

Hanapin mo ang tatlong salita na sa palagay mo ay may kaugnayan sa ating
tatalakayin sa panitikan sa Panahon ng Hapones. Bilugan ang mabubuong salita.

K I L A L A

202
 U E P S T O

W A L A N G

E H A I K U

N I M I T O

T A N A G A

O Y A Y I E

Sa Panahon ng Hapones , may dalawang klase ng akdang pampanitikan ang

sumibol na iyong pag-aaralan sa bahaging ito- tula (tanaga at haiku) at maikling
kuwento.
Ang susunod na gawain ay makatutulong upang maunawaan isa-isa ang mga
akdang sumibol sa Panahon ng Hapones. Bibigyan mo rin ng pokus sa iyong pag-aaral
ang araling panggramatika na gagamitin upang maisagawa ang produktong inaasahan
pagkatapos ng iyong pag-aaral sa modyul na ito. Simulan natin sa tula, ang tanaga at
haiku.

Paunlarin
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku bilang
mga akdang pampanitikan na sumibol a bansa noong Panahon ng
Hapon.Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa

203
 noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito?
Upang matugunan mo nang wasto ang mahalagang tanong,
pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa paksa na iyong pag-aaralan sa tulong
ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
GAWAIN 1.3.1.c: GABAY NG BUHAY
Suriin at tukuyin ang mga nakatala sa kasunod na mga kahon kung
alin ang tanaga at haiku. Isulat sa sagutang papel kung haiku o tanaga

Ang katoto kapag tunay

hindi ngiti ang pang-alay Gabing tahimik
kundi isang katapatan Sumasapi sa bato
A. ng matausB. na pagdamay. D Huning-kuliglig

Sa Gawain 1.3.1.e. lilinangin ang pagkakaiba ng

B.
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandado’y suso.
C.
Wala iyan sa pabalat
at sa puso nakatatak,
nadarama’t nalalasap
ang pag-ibig na matapat.
E.
Palay siyang matino,
Nang humangi’y yumuko;
Tanaga at Haiku. Palalawakin din ang konsepto niya sa
Nguni’t muling tumayo
Nagkabunga ng ginto kahalagahan ng Tanaga at Haiku noong Panahon ng
Hapon..
F.
Hila mo’t tabak…
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…

TANAGA HAIKU
1. 1.
2. 2.
3. 3.

204
 Mga Gabay na Tanong:

1. Ano ang mga katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng Hapon na

ikinaiiba nito sa iba pang tula?
2. Ang mga akdang pampanitikan ba ay sagisag ng pagkakakilanlan ng mga
Pilipino? Ipaliwanag.

Tama kaya ang iyong pagkaunawa sa katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng

Hapones? Upang iyong malaman at maunawaan ang tungkol dito, narito ang mga
impormasyon. Simulang ipakilala ang mga pangungusap na
walang paksa na magagamit sa pagsulat ng Tanaga at
Haiku sa tulong ng Gawain 1.3.1.f..

TANAGA AT HAIKU
Mayaman ang ating bansa sa mga akdang pampanitikan dahil sa impluwensiya
ng mga dayuhang sumakop sa ating bansa. Isa na rito ang tula sa Panahon ng
Hapones. Sinasabing dahil sa kahirapan ng papel noong Panahon ng Hapones,
lumabas ang maiikling tula na tinatawag na tanaga at haiku.

Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga ay isang anyo ng
tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang matayog na guniguni at marangal na
kaisipan. May 4 na taludtod (linya ng bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng
pantig sa bawat taludtod), binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na

205
 pasulat na bawat pantig ay lagging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma
(pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod) , at puno ng
talinghaga.

Halimbawa:

SIPAG IKAW LANG

Magsikhay ng mabuti Dasal ko sa Bathala
Sa araw man o gabi Sana’y makapiling ka
Hindi mamumulubi Sa luha ko at dusa
Magbubuhay na hari Ikaw ang aking sigla

Samantalang ang haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na

nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod ay binubuo ng limang pantig; ang ikalawa’y
may pitong pantig, at ang ikatlo’y may limang pantig tulad ng una.

Halimbawa: Kaban ng yaman Hila mo’t tabak...

Utak ng palabasa, Ang bulaklak nanginig
Ng manunulat. Sa paglapit mo...

GAWAIN 1.3.1.d: TALINGHAGA NG BUHAY

206
 Ibigay ang kaisipang nais ipabatid ng kasunod na mga tanaga at haiku
sa pamamagitan ng pagpupuno sa mga kahon. Gawin sa papel. Gayahin ang
pormat.

.
a.
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay
A. kundi isang katapatan C,
ng mataos na pagdamay.
b.
Wala iyan sa pabalat
at sa puso nakatatak,
B. D.
nadarama’t nalalasap
ang pag-ibig na matapat.
Magbigay ng input tungkol sa mga pangungusap
c. na walang paksa upang magamit sa paggawa ng orihinal
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib, na tanaga at haiku.
Kandado’y suso.
Ipasuri ang halimbwa ng bawat isa.
d.
Hila mo’t tabak…
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…

A. ______________ C. ________________
______________ ________________
______________ ________________
______________
TANAGA ____________
HAIKU
____
A. ________________ ___________________
D. ________________
________________ ___________________
________________
________________ ______________
________________
____________ ____________

Sa iyong palagay nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura ng

isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura ng

207
isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa haiku sa
pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba.
1. Sa paanong paraan magiging gabay ang mga tanaga at haiku sa pang-
araw-araw mong buhay? Patunayan.
2. Nasasalamin ba ang kilos, ugali at pamantayan sa buhay sa mga Matapos na maging malinaw ang tungkol sa mga

Tanaga at Haiku? pangungusap na walang paksa ipagawa ang pagsasanay

Tunay na tayong mga Pilipino ay naniniwala na sa mga akdang pampanitikan upang lubos na malaman kung ito ay naunawaan.
masasalamin ang kilos at pag-uugali ng isang tao. Tulad ng mga halimbawa ng tanaga at
haiku sa itaas.

GAWAIN 1.3.1.e : Magkatulad O Magkaiba (MOM)

May pagkakaiba at pagkakatulad ba ang Tanaga at Haiku?
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.anaga at Haiku sa itaas.

Pagkakaiba (Tanaga) Pagkakaiba

________________ (Haiku)
________________ Pagkakatulad _______________
________________ (Tanaga at Haiku) _
____________________ _______________
__ _
____________________ _______________
__ _
MGA GABAY NA TANONG:

208
1. Paano nagkaiba ang tanaga at haiku? Ipaliwanag.
2. Mahalaga bang matutuhan mo ang mga tanaga at haiku na
nangibabaw sa Panahon ng Hapones? Pangatuwiranan.

Alam ko na sa tulong ng mga gawaing naunang ginawa ay

naunawaan mo nang ganap ang pagkakaiba ng tanaga at haiku na
lumaganap noong Panahon ng Hapon.Pansinin ang kaiklian ng mga
tanaga at haiku. Nagpapahayag ba ng isang buong diwa ang mga ito?
Alam mo ba na may mga pangungusap tayo na kahit walang paksa ay
maituturing na pangungusap? Upang maging mabisa ang gagawin mong
orihinal na Tanaga at Haiku na lalapatan ng larawan, makatutulong sa’yo
kung pag-aaralan mo ang mga pangungusap na walang paksa.

GAWAIN 1. 3.1.f : Pangungusap Ba Kahit Walang Paksa? Ipabasa ang komik istrip sa mag-aaral at ipasuri
Basahin at unawain mo ang nais ipabatid na mensahe ng
kasunod na komik strip. ang kayarian ng pagkakabuo ng mga usapan o
Huwag mo ng
Pagkatapos ng klase, ang magkakaibiganay
nagkukuwentuhan sa park habang sama-
Kagabi isipin diyalogo.
nakakatakot iyon.Tanghali na
Umaaraw
samang gumawa na. takdang aralin.
ng kanilang kailangan
talaga matapos natin ito. Bilang pagpapahalaga maaring ipagawa ang
monologo ng nagging usapan na nasa komik istrip o
maaaring mong ipabasa nang may damdamin ang mga
usapan.

209
 Tawagan mo si Ana ansa kanya Naku,makulimlim na
ang aklat na kailangan natin. naman,bilisan na natin.

MGA GABAY NA TANONG

1. Ano ang ginagawa ng magkakaibigan?
2. Pansinin ang naging usapan ng magkakaibiganl, ano ang
tawag sa mga nabuong pangungusap?
3. Kailan masasabi na ang pangungusap na walang paksa ay
temporal, penomenal, eksistensiyal at modal?
Sa naganap na usapan ng magkakaibigan kapansin-pansin ang kaiklian
nito at mga pangungusap na ‘di tiyak ang paksa.Pag-aralan mo ang input ng wika
upang lubos mong maunawaan ang mga pangungusap na walang paksa.

Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa

1. Penomenal- Ito ay tumutukoy sa mga

pangungusap na tumutukoy sa mga
kalagayan o pangyayaring pangkalikasan
o pangkapaligiran. Maaaring ito ay
Halimbawa: Umuulan

210
 Lilindol uli!
Maginaw ngayon.
Makulimlim na naman.

2. Temporal- Nagsasaad ito ng mga kalagayan o panahong panandalian karaniwan itong

mga adverbial na nagsasabi ng…
Halimbawa: Tanghali na
Bukas ay Miyerkules
Alas singko pa lang ng umaga.
Todos los Santos sa Lunes
Magbabakasyon lang

3. Eksistensyal- Nagsasaad ito ng “Pagka mayroon” o pagka-wala”.Inilalagay sa unahan

nito ang mga salitang may o mayroon.
Halimbawa: Wala pang bisita
May nakakuha na
May hinihintay pa
Walang sumasagot.

4. Modal- Nangangahulugan ito ng gusto/nais/ibig/pwede/maaari/dapat/o kailangan.

Halimbawa: Pwede bang sabihin.
Maaari bang magdagdag?
Gusto kong magbigay.
Nais/ibig mo ba? Maaari ring ang mag-aaral ay pahanapin ng mga tanaga
at haiku na may angkop na larawan.
Ngayong, alam mo na ang pagkakaiba ng mga pangungusap na walang na
paksa, naghanda ako ng pagsasanay upang sukatin ang iyong naging kaalaman..
GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika
Basahin ang usapan . Pagkatapos, sagutin ang mga tanong sa .

bawat bilang.
REY : Tao po. Magandang hapon po.
LOLO : Ay! Ikaw pala, Rey.Halika.Tuloy.
REY : Nabalitaan ko pong dumating si Raymond, babatiin ko

211
 lamang po siya dahil sa pagtatapos niya nang may
karangalan.
LOLO : Ganoon ba? Apo, tuloy ka.May bisita ka.
RAYMOND : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod ka.
REY : Binabati kita sa iyong pagtatapos nang may karangalan.
Ang galing mo talaga dangal ka ng ating baryo.
RAYMOND : Maraming salamat. Sana maging karapat-dapat ako sa
iyong pagbati.
REY : Binabati ka rin ng iba pa nating kaibigan. Sana raw di ka
magbago.
RAYMOND : Naku! Hinding-hindi mangyayari iyon.
LOLO : Hindi sa itinataboy kita, Rey. Bukas na kayo magbalitaan.
Dumidilim na. Kumukulog pa.tag-ulan ngayon. Baka
magkasakit ka.
1. Ano ang paksa ng kanilang usapan?

____________________________________________________________ Patnubayan ang mag-aaral sa pagbuo ng haiku at tanaga.

____________________________________________________________ Magbigay ng karagdagan halimbawa kung kinakailangan
____________________________________________________________
pa.
2. Hanapin ang mga pangungusap na walang paksa sa teksto. Pangkatin

ito ayon sa uri. Isulat ang sagot sa mga nakalaang kahon. Gawin sa
papel. Gayahin ang pormat.

212
 Temporal Penomenal
_________________________ _________________________
___ _________________________
_________________________ ______
___ _________________________
_________________________
Pangungusap na ___
Walang Paksa
___

Modal Eksistensyal
_________________________ _________________________
___ ___
_________________________ _________________________
___ ___
3. Mabisa ba ang pagkakagamit ng mga pangungusap na walang paksa
_________________________ _________________________
__
sa ganitong usapan? Ipaliwanag. ____
4. Bumuo ng tanaga o haiku gamit ang mga pangungusap na walang
paksa.Gawin sa papel na may katulad na pormat.
.
.____________________________________________________
.____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
Sa______________________________________
bahaging ito, bigyan mo ng pansin ang mga nabuong pag-unawa
hinggil sa paksa. Sapat na ba ang iyong kakayahan upang sagutin ang mga
______________________________________
kasunod na gawain na tutulong upang higit na lumalim ang iyong pag-unawa sa
araling pinag-aaralan?

213
GAWAIN 1.3.1.k : Ilarawan Mo
Piliin ang angkop na larawan sa sumusunod na tanaga at haiku. Ipaliwanag.

A.

B.
D.
C.

Kabilang buhay, Pakikisama

Totoo ba o sablay Sa iyong mga kapwa
Kapag namatay Dulot ay saya.
Ibigay na kasunduan sa mag-aaral na magdala ng mga
1._________ 2._________ kakailanganin sa paggawa ng kard na susulatan ng
orihinal na tanaga o haiku.
Mabuting gawa Pag ang sanggol ngumiti
Mayr gantimpala nawawala ang pighati
Galing sa AMA. kalong mo y sumisidhi
pangarap na punyagi
3._________ 4._________

Dahil ang mga Tanaga at Haiku ay sumasalamin ng kilos at ugali ng

214
 tao, mas madali mong maiintindihan ito kung may representasyon ng
larawan katulad ng nasa itaas. Sang-ayon ka ba? Marahil , oo dahil
nakatulong sa iyo ang mga larawan upang malaman mo agad ang ibig
sabihin ng isang Tanaga at Haiku.

GAWAIN 1.3.1.i : Pagbatayan mo…

Bigyan mo ng pansin ang mga paksa na nasa loob ng kahon.
Pagbatayan mo ang mga ito upang makabuo ng sariling tanaga at haiku. Alam Ipaalala ang mga pamantayan sa paggawa upang lubos
kong kayang-kaya mo itong gawin.
itong maisakatuparan.

TANAGA HAIKU

Pag-ibig sa bayan Pagkabata

________________ __________________ Ang hugis pusong larawan ay suhestiyon lamang.

________________ __________________
________________ _______________ Maaari pang baguhin ng mag-aaral ayon sa kanilang
gusto..

Pagmamahal sa kapwa Biyaya

_________________ _________________
_________________ _________________
_________________ _________________

215
GAWAIN 1.3.1.j : Saysay ng Pagguhit
Basahin mong mabuti ang Tanaga at haiku na nasa loob ng banner.
Iguhit mo ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.

INOSENTE
Nagtampong kalikasan
Sa kurakot ng bayan
Ang walang kasalanan
Ang pinaghigantihan.
KAIBIGAN
Pakikisama Sa bahaging ito itanong kung bakit nakakahiligan ng
Sa iyong mga kapwa mga bata o mag-aaral ang pagbabasa ng mga kuwento
Dulot ay saya
kaysa ng mga sanaysay? Sabihin din na ang maikling
kuwento ay nagsimula na noon pa mang panahon at sa
modyul na ito ay aalamin kung ano ang ikinaiiba ng nito
sa bawat panahong naisulat ito.

GAWAIN 1.3.1.k : Konsepto… Aking Nabatid!

Sa bahaging ito, nais kong masukat ang kabuuang kaalaman na
iyong natutuhan sa araling pinag-aaralan. Tunay nga bang sapat na ang iyong
kaalaman sa araling pampanitikan? Sa araling panggramatika? Ipakita mo ito sa
pagbuo ng maikling talata.

216
 Mahalagang Natutuhan
____________________________________________________________
____________________________________________________________ Sa bahaging ito ipaliwanag na ibuod ang natutuhan sa
____________________________________________________________ araling pampanitikan at panggramatika.
____________________________________________________________
____________________________________________________________

Magaling! Ngayon ay batid ko na tunay ngang napagyaman ang

iyong kaalaman sa araling ating pinag-aaralan. Marahil, sapat na ang mga
kaalamang iyong natamo upang maisakatuparan ang inaasahang produkto sa
araling ito.

GAWAIN 1.3.1.l : Kaya Ko!

Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga konseptong natutuhan sa
araling ito. Basahin at unawain mo ang sitwasyon. Pagkatapos, isakatuparan ito.
Araw ng mga puso kailangan mong mag-alay ng naiiba sa iyong
nanay/tatay/kapatid/minamahal. Wala kang sapat na pera para bumili ng
mga mamahaling regalo. Susulat ka ng orihinal na Tanaga o kaya Haiku
patungkol sa katangian ng pagbibigyan mo.
Isaalang-alang mo ang sumusunod na pamantayan sa gawain>
a. Kaangkupan sa paksa
b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa
c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit

217
 d. Elemento ng tanaga at haiku
e. May orihinalidad
Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang hugis-puso na pagsusulatan
ng nabuong Tanaga at Haiku.

____________________________________________
____________________________________________
_______________________________________
_________________________________
_______________________
________________

Mahusay! Ngayon, natapos mong pag-aralan ang tanaga at haiku

handa ka na para sa susunod pang akda noong Panahon ng Hapon.
Marahil , marami ka nang nabasang maiikling kuwento at ilan dito ay
tumatak sa iyong isipan dahil sa husay ng pagkakabuo.
Sa iyong palagay, malaki kaya ang impluwensiya ng mga
mananakop na dayuhan sa ganitong klase ng akda sa panahong naisulat
ito? Paano kaya naipakita ng mga Pilipinong manunulat ang kanilang
pagiging makabayan sa panahon na hindi sila malaya?
Alam kong nananabik ka ng umusad sa susunod na aralin.
Nararamdaman ko ang iyong pananabik na makilala nang higit ang

218
 maikling kuwento na lumaganap sa panahon ng Hapon.
ARALIN 1.3.2 – MAIKLING KUWENTO
Ang maikling kuwento ay isang kathang pampanitikang ang layuni’y Magpabigay pa ng mga kaugnay na salita ng UHAW
maglahad o magsalaysay ng isang maselan at nangingibabaw na at TIGANG.
pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan. Ang maikling kuwento,
bukod sa pagiging maikli at may iba’t ibang elemento tulad ng tagpuan,
tauhan, banghay, tunggalian kasukdulan at wakas. Isang natatanging
katangian ng maikling kuwento ay nag-iiwan ng kakintalan sa mambabasa.
Bilang panimula sa susunod na aralin. Subukin mong magbigay ng
iyong saloobin, opinyon o paglalarawan sa kasunod na imahe.
. GAWAIN 1.3.2.a. : Isang Sulyap
Isang sulyap sa kasunod na larawan at alamin kung ano ang nais Sa gawaing ito linangin sa mag-aaral ang
nitong iparating sa iyo. Makabubuo ka kaya ng kuwento buhat sa larawan? pagbibigay ng kahulugan batay sa pagkakagamit nito
Subukin mong bumuo sa tulong ng sumusunod na bahagi : sa pangungusap. Hayaan din na gamitin sa sariling
pangungusap ang mga salitang binigyang kahulugan.
a. Simula
Tulungan at dagdagan pa ang nalalaman ng
b. Gitna mga mag-aaral kung kinakailangan pa.
c. Wakas

MGA GABAY NA TANONG:

1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat
bahagi ng maikling kuwento?
2. Mahalaga ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari
sa maikling kuwento? Bakit?

219
 3. Nailalarawan ba sa mga maikling kuwento ang tunay na
Kaganapan sa lipunan? Pangatuwiranan.
Sa bahaging ito, tiniyak ko lamang kung may ilang kaalaman ka sa
araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-alala sapagkat tiyak na
pagyayamanin pa ang dati mong kaalaman sa paksa.
Kung babalikan natin ang ating kasaysayan, sa iyong palagay ano
ang naging papel ng maikling kuwento sa buhay n g mga Pilipino noong Panahon
ng Hapon? Saang bahagi kaya magkatulad ang maikling kuwento na umusbong
noong Panahon ng Hapon sa mga maikling kuwento na lumalaganap sa
kasalukuyan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain upang bahagya
mong masilayan ang maikling kuwento sa Panahon ng Hapon.
GAWAIN 1.3.2.b : ANG TUNAY NA MUNDO
Alamin ang tunay na kulay ng panitikan sa Pilipinas noong
Panahon ng Hapon. Balikan mo ang kasaysayan ng ating bansa particular
sa panahong ito upang matugunan ang mga tanong na nasa loob ng bilog.

Higit bang nakilala ang mga

manunulat na Pilipino sa
panahon ng Hapon?
Patunayan.

Nailarawan ba sa Nagamit din ba ang panitikan

maikling kuwento ang partikular na ang maikling
kultura at kalagayang kuwento upang makamit
panlipunan ng mga natin ang kalayaan sa kamay
Pilipino noong Panahon ng mananakop na Hapones
ng
GABAY NA TANONG

1.Sa inyong palagay ang mga nabasa at narinig ba ninyong kuwento

220
 tungkol sa pamilya ay katulad din ng mga kuwentong nangibabaw
sa Panahon ng Hapon?
2.Kung ikaw ay isang mamamayan na may katungkulan sa
pamayanan anong mga programa ang ipatutupad mo upang
maging huwaran ang mga pamilya na iyong nasasakupan?
Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na
lumaganap sa Panahon ng Hapon, nais kong bigyan mo ng pansin ang akda
na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng
maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong
Panahon ng Hapon.
Isang maikling kuwento na lumabas noong panahon ng Hapon ang iyong
babasahin upang iyong malaman kung bakit ang mga akda noon ay nai-impluwensiyahan
sa panahong naisulat ito.

UHAW ANG TIGANG NA LUPA NI:LIWAYWAY ARCEO

Sa tulong ng story ladder tulungan ang mag-aaral na
maunawaan ang kuwento.
GAWAIN 1.3.2.c. : Linawin Mo!
Sa gawaing ito kailangang maibigay mo ang kahulugan at magamit
sa sariling pangungusap ang mga salitang nakasulat nang pahilig.
1. Kailangang ‘di ko namamalas ang pagkagat niya sa kanyang labi.
Kahulugan: __________________________________________
221
 Pangungusap: __________________________________________
2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan: __________________________________________
Pangungusap: __________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig
siya.
Kahulugan: __________________________________________
Pangungusap: __________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan ng
amerikana ni Ama.
Kahulugan: __________________________________________
Pangungusap: __________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.
Kahulugan: __________________________________________ Magbigay ng karagdagang input kung kinakailangan pa
Pangungusap: __________________________________________ upang mas higit na maunawaan agad ang banghay ng
Ngayong nabigyan mo nang kahulugan ang mga salitang nakasulat isang kuwento.
nang pahilig at nagamit mo pa sa pangungusap, marahil nakatulong ito
upang mas lalo mong maunawaan ang kuwento. Makakaya mo ring sagutin
ang ilang katanungan sa ibaba na may kaugnayan sa paksa.

222
GAWAIN 1.3.2.d : Sa Bisa ng Karunungan
1.Paano sinimulan ang maikling kuwento?
2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa nasabing
kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga manunulat noong
Panahon ng Hapon? Patunayan.
1. Isalaysay ang mga mahahalagang pangyayari gamit ang STORY
LADDER.

Kasukdulan

Papataas na Aksiyon Kakalasan

Wakas Sa bahaging ito kailangang maibigay ng mag-aaral ang

sagot mula sa kuwentong tinalakay upang maunawaan
Panimula ang mga panitikang naisulat noon panahon ng Hapon.
Maaaring humingi pa ng mga karagdagang halimbawa ng
sanhi at bunga.

Panimula: __________________________________________
Papataas na Aksiyon: _________________________________
Kasukdulan: ________________________________________

223
 Kakalasan: _________________________________________
Wakas: ____________________________________________

2.Saang bahagi ng kuwento kakikitaan ng maaksiyong pangyayari?

3.Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento?
4.Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng kuwento,
paano mo ito wawakasan?
5.Sa panahong iyon ano ang magagawa mo upang maging malaya ka sa iyong
sinusulat?
Ugnay-Panitikan
ANG BANGHAY
Ang banghay ay isa sa mga sangkap ng
maikling kuwento. Ito ay maayos na
pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari
sa kuwento. Ang maikling kuwento ay
makapag-iiwan lamang ng kakintalan sa
isipan ng mga mambabasa kung may mangyayari, kung masasagot ang mga
katanungang tulad ng sumsunod: ano ang nangyari? Bakit iyon nangyari? Ano
ang naging wakas? Sinasabing ang banghay ang pinakakaluluwa ng maikling
kuwento.

Narito ang ilang tulong para masundan mo at mahiwatigan ang banghay ng

kuwento.
a. Alamin ang simula at wakas ng kuwento
b. Bigyan-pansin ang kilos at galaw ng pangunahing tauhan
c. Alamin ang mga pangyayaring sumasalungat sa daloy o galaw ng
kuwento.

224
 Ayan matapos mong malaman ang isa sa mga sangkap ng kuwento alamin
naman natin ang katangian ng kuwento sa panahon ng hapon.

GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA

Pagkatapos mong basahin ang isang halimbawa ng maikling
kuwento sagutin ang mga detalyeng hinihingi sa kasunod na graphic
organizer.

Kahulugan Nilalaman(Paksa o
____________________ Tema)
_ ____________________
____________________ __
_ ____________________
__________________ __
_______________ MAIKLIN
G ___________________
___________ _____________
Sinasalaming Kalagayan ng
KUWENT ______________
Kultura__________________ maikling
__________________ O _
kuwento
_________________
____________________ _______________
sa Panahon ng
__ ______________
Hapon
____________________ ____________________
__ __
____________________ ____________________
__ __
Suriin ang graphic organizer, ____________________
at sagutin ang kasunod na tanong upang
__
matukoy ang ikinaiiba at kalagayan ng panitikan sa Panahon ng Hapon.

225
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang maikling kuwento at paano ito naiiba sa iba pang akdang
pampanitikan?
2. Bakit sinasabing ang mga akadang naisulat noong Panahon
ng Hapon ay naimpluwensiyahan ng pananakop nila?
3.Sa iyong palagay, paano nagagawa ng mga manunulat sa
panitikan sa kasalukuyan ang maging malaya sa pagsulat ng
mga akda nila?
Pagkatapos mong magkaroon ng kaalaman sa maikling kuwento na
lumaganap noong Panahon ng Hapon, tingnan natin ang mas malalim na mga
pangyayari kung ano ang nagging sanhi at bunga ng pagsusulat ng mga
manunulat sa Pilipino ng mga akdang pampanitikan sa panahong nabanggit..
Tutulungan ka ng susunod na gawain na araling panggramatika upang
malaman ang mga detalye kaugnay ng mga sanhi ng paglaganap ng maikling Ipagawa muna ang Gawain 1.3.2.f upang magkaroon ng
kuwento at mga bunga nito sa lipunang Pilipino noong panahong iyon. ideya tungkol sa sanhi at bunga. Hayaang ipaliwanag
ng mag-aaral ang kanilang mga sagot.
GAWAIN 1.3.2.f : SANHI AT BUNGA
Handa ka na ba? Halika at simulan na natin.
Suriin at pagtapat-tapatin ang magkakaugnay na mga larawan upang
malaman ang sanhi at bunga ng bawat pangyayari. Isulat sa sagutang papel ang
letra na tutugon sa wastong pagtatapat. Ipaliwanag ang ugnayan ng bawat
larawan. Gawin sa papel.

226
 Magbigay pa ng karagdagang input kung kinakailangan.

B
2.

C
3.
Sa gawaing ito ang mag-aaral ay dapat na makabuo ng

_1.___________________________________________________________ pangungusap na nagpapahayag ng sanhi at bunga ng

_____________________________________________________________ mga pangyayri. Maaaring hingan ng karagdagang
___________2._________________________________________________
_____________________________________________________________ halimbawa ng pangungusap na nagsasaad ng sanhi at
______________________3.______________________________________
_____________________________________________________________ bunga.
_________________________________4.___________________________
_____________________________________________________________
__________________________________________
5.____________________________________________________________
__________

227
 Sa bahaging ito nalaman mo na ang isang pangyayari ay may bunga
na maaaring maganda o di kaya’y di kanais-nais.
Upang higit mong maunawaan ang tungkol sa kasanayang sanhi at
bunga narito ang mga impormasyon na iyong uunawain at tatandaan.

SANHI AT BUNGA Ugnay-Wika

Ang paggamit ng kasanayang sanhi at
bunga ay higit na nakapagpapaliwanag at
nakapaglalarawan kung bakit naganap ang isang
pangyayari at kung ano ang naging epekto nito.
Karaniwang ginagamit ang ilang pahayag na
tulad ng “dahil ditto, kung kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag
Sa bahaging ito, gabayan ng guro ang mag-
ipinatupad ito at iba pa. aaral sa pagsasagawa ng kanilang Gawain. Magbigay ang
Sa paglalahad ng sanhi at bunga sinasagot ang mga katanungang “Bakit guro ng input sa pag-aayos ng mga larawang nakalap
ito nangyari” at “ Ano ang naging epekto ng naturang pangyayari? Ang sagot sa upang makabuo ng story map. Bilang karagdagan
magbigay din ng input tungkol sa lathalain.
unang tanong ay tumutukoy sa sanhi at ang ikalawang tanong ay tumutukoy
naman sa bunga.
Halimbawa:
Sanhi bunga

228
GAWAIN 1.3.2.g. BUUIN MO!
Sa pamamagitan ng kasunod na sitwasyon, isulat ang sanhi at
bunga nito. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

Sitwasyon Sanhi Bunga Sa Pagnilayan at Unawain, sa tulong ng guro ang

1. Magulong pamilya mag-aaral ay dapat naiwasto na ang mga maling
2. Pakikipagbarkada
3. Pagputol ng mga puno konsepto tungkol sa akdang pampanitikan na umiral
4. Maruming paligid noong Panahon ng Hapon.
5. Mababang marka

Lalo pang pinagtibay ang iyong natutuhan tungkol sa sanhi at bunga

ng mga pangyayari sa bahaging ito na lubos pang makatutulong sa iyo.
Marahil magiging gabay mo na sa pag-aaral pa ng panitikan at
gramatika ang mga natutuhan sa modyul na ito.

Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang kaalaman
mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling panggramatika..

GAWAIN 1.3.2.i: BUHAY MO, KUHA KO, KUWENTO KO.

Nalalapit na ang paggawa ng inyong Year End Issue. Ikaw ay isa sa patnugot
ng pahayagan na naatasang sumulat ng isang lathalain tungkol sa mag-aaral ng
ALS(alternative learning system) kasama sa nagtapos. Kailangang makalikha ka
ng Lathalaing pahina. Kumuha ka ng 4 na larawan na patunay ng kanyang
pagsusumikap, ilay out mo siya at bumuo ka ng maikling kuwento. Kung wala
namang kamera, gumupit ng 4 na larawan na may kaugnayan sa buhay ng mag-

229
aaral.
Sa bahaging ito, ay naunawaan mo na ang kaugnayan ng
pananakop ng hapon sa tema ng akdang pampanitikan na nangibabaw
noon. Lubos pa ninyong mauunawaan ang panitikan noon sa susunod na
mga gawain.

230
 Pagnilayan at Unawain
A. Saguting muli ang gawain.

TUGON SA PAGKATUTO

Tahanan ng mga Konsepto

Panuto: Basahin mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang

nasa Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung ito ay tot o di totoo ang
mga konseptong nakasulat.
Sa bahaging ilipat, inaasahan na lahat ng
A. Bago ang B. MGA KONSEPTO C.Pagkatapos kakailanganing kaalaman ay naproseso at napalalim na
Talakayan ng Talakayan at ngayon ay handa na ang mag-aaral na ilipat ang
1. Ang panitikan ay salamin ng
kanilang mga natutuhan.
1. Totoo __ pagkakakilanlan ng mga Pilipino. 1.Totoo __
Di Totoo __ 2. Sa panitikan malayang Di Totoo __
2. Totoo __ naipahahayag ng mga Pilipino ang 2.Totoo __
Di Totoo __ Di Totoo __
3. Totoo __ kanilang damdamin at saloobin. 3.Totoo __
Di Totoo __ 3. Ang panitikan ang naging daan Di Totoo __
4. Totoo __ 4.Totoo __
upang makamit ang kalayaan ng Di Totoo __
Di Totoo __
ating bansa. 5.Totoo __
5. Totoo __
4. Ang mga paksa noon ay tungkol sa Di Totoo __
Di Totoo __
mga dayuhang sumakop sa
Pilipinas.
5. Nakatulong ang nilalaman ng mga
akdang pampanitikan sa pang-
araw-araw na buhay ng mga
231 Pilipino.
Mga Gabay na Tanong:

1. Ano ang iyong napansin sa kinalabasan ng iyong mga sagot?

2. Tama ba ang mga ito? Nagawa mo bang iwasto ang mga dating mali?
3. Bakit nga kaya sinasabing naiimpluwensiyahan ang mga akdang
pampanitikan na nangibabaw sa panahong naisula ito.
Ipaliwanag ng guro ang tungkol sa pamantayan o
kriterya. Maaari pa ring humingi sa mag aaral ng
karagdagang pamantayan kung may nais pang idagdag.

B. 1. Sa pamamagitan ng Dayagram sa iba. Sagutin kung paano nakaimpluwensiya

ang mga hapon sa panitikan noon?

232
 Sa bahaging ito mas mapagtitibay kung ang
nakaraang tinalakay ay lubos nang natutuhan kung
ang gawaing ito ay maisasagawa.
Ipaunawa na basahin at sundin ang panuto sa
pagsasagawa ng gawaing ito.

2.Batay sa inyong sagot, nakatulong kaya ito sa pagpapalagana o

pagpapaunlad Bilang karagdagan kung talagang alam na ng mga
ng panitikan. mag-aaral ang mga mahahalagang impormasyon sa
panitikan noong Panahon ng Hapon narito ang isang
Ilipat palaisipan na susukat sa kanilang nalalaman.

Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical Institute

ay nagkakaroon ng eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng Buwan ng

Wika.At bilang mga kawani ng nasabing tanggapan, ikaw ay naatasang

233
 bumuo ng PICTO-TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng mga orihinal na

tulang haiku at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at mga larawan dapat na

maging malinaw na maipakikita ang natatanging kultura at kasaysayan ng

lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan ng iba-ibang sangay ng

pamahalaan. Isaalang-alang ang ss Paggamit ng tugmaan sa mga tulang

bubuuin, Mga Larawang Biswal, at Paggamit ng Teknolohiya at Kaisahan/

Kaangkupan.

CRITERIA Outstanding Satisfactory Developing Beginning RATING

4 3 2 1
Gumamit ng mga Gumamit ng mga May mga ilang salita Ang mga
Paggamit angkop at angkop na salita sa na hindi angkop sa salitang ginamit
ng salitang magagandang salita pagbuo ng tula pagbuo ng tula ay hindi angkop
tugmaan sa pagbuo ng Tula sa tula

Mga Makukulay at Makulay at angkop Gumamit ng ilang Hindi angkop

Larawang
Biswal
nakakaakit ang mga
ginamit na larawan
ang mga ginamit na
larawan na
angkop na
makukulay na
ang 1 o 2
larawang ginamit
Ang bahaging ito na PAGNILAYAN AT UNAWAIN ay
na kakikitaan ng kakikitaan ng larawan na
kulturang Pilipino kulturang Pilipino kakikitaan ng kinapapalooban ng Gawain na susukat sa lalim ng pag-
kulturang Pilipino

Paggamit Nakagamit ng mga Nakagamit ng ilang Gumamit ng 1 o 2 Walang ginamit

unawa ng mag-aaral sa mga araling natutuhan niya sa
ng websites/technology websites/technology websites/technology na
Teknolohiya Sa pagpapalawak ng Upang mapalawak upang mapalawak websites/technol kabuuan ng Modyul 1.
tema ang tema ang paksa ogy upang
mapalawak ang
paksa
Angkop ang Maayos ang mga Hindi masyadong Walang
Kaisahan pagkakaayos at larawan batay sa maayos ang mga kaugnayan ang
Batay sa pagkakaugnay ng tema larawan at mga larawan
tema at tula at larawan batay pagpapaliwanag batay sa tema
Orihinaliad sa tema
OVERALL
RATING

234
. Binabati kita sa matagumpay mong pagsasagawa ng mga gawain sa
mga aralin sa modyul na ito , Panitikan sa panahon ng Hapon.

VII.Pangwakas na Pagtataya (Ang Panitikan sa Panahon ng

Hapon)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa. Isulat sa
nakalaang kahon sa loob ng palaisipan.
1. 2.
3. 4. ABB 5.
Ipaunawa ng guro na sa bahaging ito lahat ng
kanyang natutuhan at mga ginawa ay pagsasamasamahin
upang makabuo ng isang scrapbook ng mga orihinal na
ginawang akdmg pampanitikan na maaaring magsilbing
halimbawa para sa susunod na mag-aaral.
Upang maging maganda, maayos at makabuluhan
ang gagawing scrapbook kailangan maunawaan ng mag-
7. aaral ang pamantayan na susundin at ito ay mkikita sa
ibaba ng LM.
8.
9.

Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na pasulat na bawat pantig

235
 ay laging may isang patinig

4. Lima – Pito - ______ Bilang panghuling Gawain sa modyul na ito, ang guro ay
5. Pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod. magbibigay ng Pangwakas na Pagsusulit upang matiyak
6. Ibang salita ng sagot kung tunay na naunawaan ng mag-aaral ang
mahahalagang konsepto sa bawat aralin.

Pahalang
2. tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa SUSI SA PAGWAWASTO (Pangwakas na Pagsusulit – Modyul 1

tatlong taludtod
7. ang tanaga ay binubuo ng _____ pantig bawat taludtod. 1. c
8. Uhaw ang ______ na Lupa
9. isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang matayog na guniguni at 2. c
marangal na kaisipan.
3. c
PAGNILAYAN AT UNAWAIN 4. c
( para sa Modyul 1) 5. b

Dugtungan ang pahayag upang makabuo ng paglalagom ng 6. a

tungkol sa kalagayan ng panitikan sa tatlong panahon na 7. b
nakapaloob sa modyul na ito – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo, 8. a
Panahon ng Espaṅol at Panahon ng Hapon.
9. c
10. b
11. a
12. c
13. a

236
 14. b
Ang modyul na ito na tungkol sa panitikan na binubuo ng tatlong panahon ay
lubos na ______________________ sa akin sapagkat 15. c
______________________________________ Katulad ng Panahon ng
______________ ay malalaman ko na _________________________, dir in 16. b
pahuhuli ang Panahon ng _________ ay ______________________________
17. d
pati na rin ang Panahon ng ___________.
Ang tatlong pnahon ay nagdulot/nagpaalala/nagbigay atbp. 18. b
________________ upang mas lalong ______________ ito ay aking
________________________________________. 19. a
20. a

ILIPAT ( para sa Modyul 1 )

Sitwasyon
Nalalapit na ang Araw ng Kalayaan. Ang SK chairman ninyo ay naglunsad

ng isang patimpalak na Gawain sa paggawa ng scrapbook ng mga orihinal na

akdang pamapanitikn ng na lumaganap sa Panahon ng Katutubo, Espaṅol at

Hapon. Ikaw bilang kabataan ay sasali sa patimpalak na ito upang maipakita mo

ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pamapanitikan na lumganap sa tatlong

237
panahong nabanggit.

a. May halimbawa ng bawat akdang pamapanitikan na lumaganap

sa Panahon Katutubo, Espaṅol at Hapon.
b. Orihinalidad
c. Kakangkupan ng mga salitang ginamit
d. Paggamit ng native products

Natapos mo na ang hulig bahagi ng modyul na ito. At naninaiwala

akong buong husay mo itong naisagawa. Tanggapin mo ang aking pagbati.
Iminumungkahi kong sagutin mo ang pangwakas na pagsusulit upang higit
mong matiyak na talagang naunawaan mo na ang mga araling nakapaloob s
amodyul na ito. Simulan mo na!

VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (MODYUL 1)

Piliin ang angkop na sagot sa sumusunod na mga tanong

1. Ang panitikan sa Panahon ng Hapon ay binigyang halaga na makapagsulat

sa Wikang Pilipino ang mga manunulat na Pilipino ngunit ingat na ingat sila sa
mga paksang isusulat at dahil sa kahirapan ng buhay sa panahong iyon
nagtipid ang mga manunulat sa kanilang isusulat kaya lumaganap ang
Tanaga at Haiku. Aling pahayag ang nagpapakita ng sanhi ng pangyayari?
a. binigyang halaga na makapagsulat sa wikang Pilipino
b. ingat na ingat sila sa paksang isusulat

238
 c. dahil sa kahirapan ng buhay sa panahong iyon
d. lumaganap ang Tanaga at Haiku
2. Isa sa mga dahilan kung bakit maraming kabataan ang naliligaw
ng landas ay ang pagkakaroon ng sirang pamilya. Ano ang ipinahihiwatig
ng pahayag?
a. mabuting kinahinatnan ng mga pangyayari
b. masama ang pagkakaroon ng buong pamilya
c. nagpapakita ng katotohanan
d. opinion lamang ng iba
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso.
Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa kanyang
malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais ipahiwatig ng
sitwasyon?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
4. Mula sa nasa blg.3 na bahagi ng kuwentong “Uhaw ang Tigang na Lupa” ,
ano ang ibig sabihin ng tila musmos akong dumarama sa init ng
Kanyang dibdib?
a. batang nasa tabi ng ina na natutulog
b. sanggol na kalong kalong ng ina
c. nakikiramdam sa pintig ng puso

239
 d. masama ang pakiramdam
5. Maikli ang pagkakasulat dahil sa pagtitipid noong Panahon ng Hapon ngunit
nagiging gabay ng buhay. Anong akdang pampanitikan ang tinutukoy sa
pahayag?
a. karunungang bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula
6. Elemento ng maikling kuwento na tumutukoy sa maayos na pagkakasunud-
sunod ng mga pangyayari sa kuwento na nag-iiwan ng isang kakintalan sa
isipan ng mga mambabasa. Anong sangkap ng maikling kuwento ang tinutukoy
ng pahayag?
a. banghay
b. tagpuan
c. tauhan
d. tema
7. 7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang Masaya
siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-ano’y dumilim
kaya’t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag umuulan matumal
at kaunti lang ang kanyang kikitain. Alin sa mga pahayag ang pangungusap na
walang paksa?
a. Maagang gumising.

240
 b. Uulan na naman.
c. Masayang Masaya siya.
d. Nalungkot sita.
8. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito?
Damdamin ng Isang Ina
ni Asuncion B. Bola
Nasasaktan man ako

Sa aking mga desisyon

Paninindigan ito

Sa ikabubuti mo.
a. pagdidisiplina sa kanyang anak
b. paglayo sa kanyang minamahal
c. pagpaparaya sa kaniyang mahal
d. nararamdaman ng isang tao
9. Lagi niyang hinihintay ang pagsapit ng Disyembre. Sa gulang niyang pitong
taon Masaya siya kapag sumasapit ang buwang ito. Tsokoleyt, damit at laruan
ang kanyang natatanggap. Pasko na bukas. Sa oras na ito kaiba ang kanyang
nadarama. Lungkot. Ito ang araw na iniwan siya ng kanyang ina at namayapa.
Anong uri ng pangungusap na walang paksa ang mga salungguhit na
pahayag?
a. penomenal
b. eksistensiyal

241
 c. temporal
d. modal
10. Sa kanyang pagiging matiyaga, mapagpakumbaba at masipag sa pag-aaral
siya ang naging valedictorian ng kanilang paaralan. Aling pahayag ang
nagsasaad ng bunga ng pangyayari?
a. sa kanyang pagiging matiyaga
b. naging valedictorian ng kanilang paaralan
c. sa kanyang pagiging mapagkumbaba
d. masipag sa pag-aaral
11. Ito ay bilang ng pantig sa bawat taludtod ng isang tula. Anong elemento
ng tula ang tinutukoy sa pahayag?
a. sukat
b. aliw-iw
c.tugma
d.indayog
12.Aling Pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng Pag-ibig sa sariling lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa mga salitang nakasulat ng
pahililis?
a. sukat

242
 b. aliw-iw
c. tugma
d. Indayog
13. Kung ang bayang ito’y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, ang asawa, magulang, kapatid
Isang tawag niya’y tatalikdang pilit
Pansinin ang pagkakagamit ng pariralang tatalikdang pilit. Ano ang nais
ipakahulugan nito?
a. labag sa kalooban
b. tatalikod
c. di sang-ayon
d. magsasawalang-kibo
Ang Glosaryo ay makakatulong na higit na maunawaan
14. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat ang modyul kung may mga salitang di maintindihan.
na saklob”? Kung di pa sapat ang glosaryo pakidagdagan ng
a.bugtong karagdagang impormasyon ang mga mag-aaral.

b.salawikain

c.sawikain

d.sabi-sabi

15. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang mas
mabuting buhay para sa kanyang mga minamahal. Anong salita ang binibigyang-

243
 turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap?

a. siya
b. malayo
c. namatay
d. pag-asam
16. Balikan muli ang pangungusap na nasa blg. 15. Ano ang tinutukoy ng mga salitang
nakahilig?

a. panahon
b. lugar o lunan
c. paraan
d. kaisipan
17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga
nagsipagdalo. Ano ang binibigyan turing ng salitang tanghali?
a. palatuntunan
b. nagsipagdalo
c. pawisan
d. nag-umpisa
18. Ano ang tinutukoy ng salitang tanghali sa pangungusap blg. 17?
a. paraan
b. panahon
c. panahon o lugar
d. d. dahilan
19. Ano ang salitang ginamit sa liham na nagpapakita ng

244
 paghahambing na magkatulad?
a. tulad
b. di-gaano
c. labis
d. dahil
20. Ano ang salitang ginamit na nagpapakita ng paghahambing na di-
magkatulad?
a. di- gaano
b. labis
c. c. dahil
d. tulad

Natapos mo na ang Modyul 1. Nakatitiyak ako na naunawaan mo ang

mahahalagang konsepto sa bawat aralin dahil buobng bisa mo itong nailipat
sa tunay na sitwasyon na magagamit mo sa pang-araw-araw na
pamumuhay. Sa Modyul na ay pag-aaralan naman natin ang ilang akdang
pamapantikan na lumaganapa sa tatlong panahon, matapios ang panahon
ng hapon. Ito ang Panahon ng Amerikano, Komonwelt at Kasrinlan. Muli,
maligayang pag-aaral.

Glosaryo
Bathala - Diyos ; Poong Maykapal
brochure - polyeto

245
caῆao - isang ritwal na nagpaparangal sa espiritu ng
kanilang mga dalaga na nahulog sa dagat
dalubhasa - espesyalista ; sanay ; bihasa
damdamin − emosyon
dipa - haba ng nakabukang kamay
duplo − pagtatalong patula tungkol sa isang paksa na
eupemismo − pagpapaganda ng pananalita
eupimistiko - matalinghagang pananalita
gaso − gaslaw
gawa- gawa lamang - walang pinagbatayang katotohanan
graphic organizer – kagamitang pampagtuturo upang ipakita ang
mahalagang konsepto
hatol − husga; sentensiya
henerasyon - salinhali
hidwaan − di pagkakaunawaan; di pagkakasundo; alitan
ihibik − itangis; itaghoy
ipagsanggalang ipagtanggol
isinisiwalat − ibinubunyag; ipinagtatapat
iskolar - taong matalino o maraming alam na pang-
akademiko

246
iwi − mag-alaga
kabagay - angkop ; akma
kabihasnan - sibilisasyon
kagila-gilalas - kamangha-mangha
karagatan − pagtatalong patula tungkol sa singsing ng
karaniwang ginaganap sa isang lamay sa
kathang-isip - isang mapangathang anyo ng salaysay
kutob - sapantaha ; kaba ; hinala
liyag − irog; sinta; giliw
lunday - bote ; bangka
maalam - maraming alam
mabakas - makita ang palatandaan
magkalagot-lagot − magkapatid-patid
makaganyak − makapukaw
mandarambong − magnanakaw
media literasi - ang kakayahang makapagsuri, makapagtaya at at
makalikha ng mensahe sa malawak na saklaw ng
media
mithiin - hangarin
nagbunyi - nagdiwang
naggawad - nagbigay ; nag-abot

247
nagpanukala - nagmungkahi
nakasusulasok - karumal-dumal
nalugmok - nakahandusay ; nakalupaypay
namumutawi - lumalabas sa bibig
nangangamba − nag-aalala
nangangatal - nanginginig ang tinig sa pagsasalita
nganga - ang bunga ng punong (areca palm o betel
palm), isang tropikal na halaman na tumutubo sa
Pasipiko at Timog-Silangang Asia. Ibinabalot ito
sa dahon ng ikmo kasama ng kaunting apog
pagkasi − pagmamahal
pagmamalasakit - pagpapakita ng pagkupkop at pag-aalaga
pahat − kulang; salat; di-sapat
pakikipagtunggali - pakikipaglaban
pantas - dalubhasa
parokya - simbahan
payak - simple
ponda − maliit na tindahan
resolusyon - kapasiyahan ; kaisahang- pasya
ritwal - seremonya

248
sakbibi − tigib
saligan - sandigan
salumpuwit - upuan
sigwa - bagyo ; unos
sugo - may tungkuling iparating ang ipinag-uutos
sumibol − umusbong
talinghaga - hiwaga ; di- tuwirang pagpapakahulugan
tangan − hawak
tinamo − nakamit
tradisyon - kaugalian ng mga tao na naninirahan sa isang
komunidad
tula − akdang pampanitikan tungkol sa buhay na
uwak - isang uri ng ibon na kulay itim

Bibliograpiya
Abueg, E. R,, Bisa, S. P. at. Cruz, E. G.(1981). Ang Bibiliograpiya ay makatutulong sa karagdagang
impormasyon na gusto pang malaman.
TalindawKasaysayanngPanitikansa PilipinoparasaKolehiyo at Unibersidad.
Manila:Merriam& Webster, Inc
.Alejandro, R. at Medina, B. S. Jr.(1972). Buhay at Diwani Jose Rizal.
Caloocan City: National Book Store, Philippine Graphic Arts, Inc.

249
Badayos, Paquito B. Filipino saIba’tibangDisiplina (Filipino 2 parasaKolehiyo
at Pamantasan
Cruz, Teresita C. SIGLAKAS MalikhaingTeknik at IstratehiyasaPagtuturong
Filipino

Pineda, G.K. at Ongoco, T. C.(1972). Panitikang Pilipino. Manlapaz

Publishing Company.
Rivera, C. C.,. Landicho, D. G at. Valenciano, D. V. (1975). Rizal
AngBayani.
Las Piῆas: M&L Licudine Enterprises.
Sauco, C.P., Papa, N. P. at Geronimo, J. R. (2004).
PanitikanngPilipinasPanrehiyon. Makati City: Katha Publishing Co., Inc.
HanguangAklatsa Filipino IV A Joint Project of the Department of
Education Culture and Sports, Bureau of Secondary Education, Fund for
Assistance to Private Education and the Philippini Normal College, School
of Languages ang Linguistics, 1991.
Cruz, T. (2003). Gintong Ani.Quezon City:FNB Educational Inc.
Cruz, E.,Remulla,S. At Gonzales A.(di- nakatala). Panitikang Pilipino.Quezon
City: EM Printers Inc.
Mag-atas R., Lorenzo, C. Et al. (1994). Panitikang Pangkayumanggi

250
(Pangkolehiyo). Valenzuela: 24 K Printing Co., Inc.
Santiago, E, Kahayon, A at Limdico, M.(1989). PANITIKANG FILIPINO.
Kasaysayan at Pag-unlad.Mandaluyong City: National Book Store.
Pineda, G. at Ongoco, T. (1972). Panitikang Pilipino. Manlapaz Publishing
Co., Inc.
Arrogante, J., Ayuyao, N.at Lacanlale, V. (2004). Panitikang Pilipino
Antolohiya.Mandaluyong City: National Bookstore.
Santiago, A. Tiangco, N. (2003). Makabagong Balarilang Filipino Binagong
Edisyon 2003.Maynila:National Book Store.

Diksyunaryo
Silverio, J.(1980). Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino.Mandalutong
City: National Book Store.

Diksyunaryong Filipino – English, Komisyon sa Wikang Filipino, 2000.

SANGGUNIAN

WEBSITE
(2012, Hunyo 24). Sa Aking mga Kabata.Hinango noong Nobyembre 27,
2012. Hinango sa http://tl.wikipedia.org/wiki/Sa_Aking_Mga_Kabata

251
Torres, SJ.(2012, Agosto 8).Positibong Kasabihan.Hinango noong
Nobyembre 28, 20012.Hinango sa http://www.
youtube.com/watch?v=eZCBCIAH6JU

Balbin, M. (2012, Hunyo 09). Pagmimina, turismo, nagpaunlad sa Benguet.

Chamber of Mines 2012.Hinango noong Nobyembre 29, 2012. Hinango sa
http://www.journal. com.ph/ index.php / news/provincial/ 31499-
pagmimina-turismo.

( 2012).Lungsod ng Baguio.Hinango noong Nobyembre 29, 2012. Hinango

sa http:// fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Lungsod_Baguio

Manny V.( 2012, Enero 11).KULTURA: YAMAN NG MGA PILIPINO.

Balita.Hinango noong Nobyembre 30, 2012. Hinango sa
http://www.balita.net.ph/2012/01/kultura-yaman-ng-mga-pilipino/

(2012, Nobyembre, 11).Kaugalian.Hinango noong Disyembre 1,

2012.Hinango sa http:// tl.wikipedia. org/wiki/Kaugalian

(2012, Oktubre 4). Mga Igorot. Hinango noong Disyembre 1, 2012.Hinango

252
sa http://tl. wikipedia.org/wiki/Mga_Igorot

(2004). Kabanata III Ang mga Alamat.Hinango noong Disyembre 2,

2012.Hinango sa http://www.joserizal.ph/fi05.html

(2012, Setyembre 4).Kuwentong bayan.Hinango noong Disyembre 2, 2012.

Hinango sa http:// tl.wikipedia.org/wiki/Kuwentong-bayan

(n.d.). Pilandok. Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa

http://philmuseum.ueuo.com/ nm_museum/nmtreasure/zoo/pilandok.html

(n.d.).Bee Dictionary.Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa

http://www. beedictionary.com/meaning/infomercial

(2007, Disyembre 3).Trinokim. Hinango noong Disyembre 4, 2012. Hinango

sa http://www.symbianize.com/archive/index.php/t-24172.html

(n.d.).Mga larawan. Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa

http://www. google.com.ph/search?num=10&hl=fil&site=imghp&tbm=isch&

253
(2008, Oktubre 12).Sesura: Panitikan ng Pilipinas.Hinango noong Disyembre
3, 2012. Hinango sa http://sesura.multiply.com/journal/item/1?&show_
interstitial=1&u=%2 Fjournal%2Fitem

(2008, Abril 22).Tuwaang.Hinango noong Disyembre 3, 2012.Hinango noong

http:// fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Tuwaang

254
Bilang ng Modyul: 2 Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin! Bilang ng Sesyon: 7linggo

Paalala:
Itong Gabay ng Guro ay magsisilbing gabay ng mga guro sa pagtuturo ng Filipino sa Baitang 8. Naglalaman ito ng kumpletong mga
mungkahing gawain para sa bawat aralin at estratehiya na maaring gamitin ng mga guro sa kanilang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang
aralin ay nakabatay sa limang araw na panturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Iminumungkahi na higit na pagyamanin ng mga guro ang
mga mungkahing gawain at estratehiya na nakapaloob dito batay sa interes at kakayahan ng mga mag-aaral upang sa gayo’y higit nilang
maunawaan ang bawat aralin at Gawain sa Modyul 2.

Modyul Para sa Sariling Pagkatuto Gabay sa Pagtuturo ng Modyul Para sa sariling pagkatuto

I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Upang magkaroon ng kahandaan at bigyang pansin ng

Pamantayang Pangnilalaman sa
Pagtatapos ng Modyul 2:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
unawa sa ilang akdang pampanitikan
tulad ng balagtasan, dula, sanaysay at
maikling kuwento na lumaganap sa
panahon ng Amerikano hanggang sa
kasarinlan upang maunawaan ang
kultura at kalagayang panlipunan ng
mga Pilipino sa mga panahong ito.
Pamantayan sa Pagganap sa mag-aaral ang mga aralin, sabihin sa kanila ang pag-unawa
pagtatapos ng Modyul 2: na lilinangin sa kanila pagkatapos ng lahat ng araling
Ang mag-aaral ay nakabubuo ng sariling nakapaloob sa Modyul 2, gayundin naman ang inaasahang
paglalarawan ng kulturang Pilipino sa
tatlong panahon- ang Panahon ng pagganap na kanilang isasagawa pagkatapos ng mga araling
Amerikano, Panahon ng Komonwelt, at nakapaloob dito.
Panahon ng Kasarinlan sa masining na
paraan na nagbago, nawala at nananatili
pa rin sa kasalukuyan.

Pokus na Tanong para sa Modyul 2:
Bakit mahalagang pag-aralan
panitikan sa iba’t ibang panahon?
Paano naging sandigan ng mga Pilipino
ang panitikan?
Mahalagang Konsepto para sa
Modyul 2:
ang
Mula noon hanggang ngayon, ang
panitikan ay salamin ng lahi at kultura ng
mga Pilipino.
Naging daan ng mga manunulat sa
pagpapahayag ng kanilang saloobin,
opinyon at katuwiran ang panitikan.
Ibigay ang mga pokus na tanong sa mga mag-aaral.
Maaari itong nakasulat sa kartolina o manila paper na
nakapaskil sa gilid ng pisara na makikita ng mga mag-
aaral hanggang sa pagtatapos ng pagtalakay sa buong
modyul na ito. Maaaring ipasagot ang mga ito sa isang
papel. Itutupi ang mga ito at ihuhulog sa iyong ginawang
drop box. Huwag munang ibigay ang tamang sagot sa
mga mag-aaral. Hayaang sila ang makatuklas sa wastong
sagot sa pag-aaral sa modyul.

255
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Mga Aralin sa Yunit
Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano Ipakita sa mga mag-aaral ang bahaging ito na nakasulat
Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan sa pisara, kartolina o manila paper. Maaari rin namang
“Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan” sa pamamagitan ng power point presentation. Bigyan ng
ni Jose Corazon de Jesus pagkakataong kopyahin ito ng mga mag-aaral sa
b. Wika: Opinyon o Katotohanan
Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela kanilang kuwaderno upang mapaghandaan nila ang mga
“Walang Sugat” ni Severino Reyes araling tatalakayin.
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri

Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt

Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag

Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento

“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri

Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan

Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento
“Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata”
ni Genoveva Edroza Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa

Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula

“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat
Sa pagtatapos ng bawat aralin, ikaw ay inaasahang:
Aralin 2.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa balagtasan at sarsuwela na Ipaalam din sa mag-aaral ang inaasahan sa kanila
lumaganap sa Panahon ng Amerikano na sumasalamin sa kultura at
kalagayang panlipunan ng mga Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan.
sa pagtatapos ng pagtalakay sa bawat aralin.

256
 Aralin 2.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa sanaysay at maikling
kuwento na lumaganap sa Panahon ng Komonwelt upang mapahalagahan
ang kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat
ang mga ito.
Aralin 2.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa maikling kuwento at dula na
umusbong sa Panahon ng Kasarinlan upang iyong mapahalagahan ang
kulturang ng ating bansa sa panahong ito.
III. Mga Inaasahang Kasanayan:
Mga Kasanayang Pampagkatuto
MODYUL 2: Pakikinig
Sandigan ng Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong napakinggan
Lahi,  Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang pinakinggan
Ikarangal  Naibubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
Natin  Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagahan
ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-aaral
 Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari sa napakinggan
 Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin ng nagsasalita
 Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa
at karanasan
 Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan

Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan tungo sa iba

pang anyo (transcoding)

Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga ideyang

pinakinggan
 Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita sa pagpapahayag
ng sariling puna
 Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa mga inaakalang
maling pananaw o impormasyong napakinggan

Pagsasalita
Nabibigyang kahulugan ang mga pahayag / pangungusap na nagbibigay
pahiwatig

Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng pang-uri tulad ng:

 Lantay

257
  Pahambing
 Pasukdol

Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin

 Nakapagsasadula ng dulang pantanghalan (Sarsuwela) na
nangibabaw sa Panahon ng Amerikano
 Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katuwiran
 Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba’t ibang
sitwasyon
 Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin batay sa mga ideya,kaisipang inilahad ng teksto

Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa mga bagay

na di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin ng kausap)

Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam

Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino

gamit ang panitikan

Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng simposyum

tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin

Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano mapapanatili

ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga katangian nito
 Balagtasan
 Sarsuwela

Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng:

 pagkilala sa kahulugan ng mga salita
 kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan

258
 Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akdang pampanitikan
ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda

Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:

 paksa
 layon
 tono
 pananaw
 gmit ng salita

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang

binasa

Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:

 sarili
 kapaligiran
 ibang tao

Naipaliliwanag ang mga elemento ng isang akda

 maikling kuwento
 dula

Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng mga talatang

may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos ng mga detalye na lohikal
ang pagkakasunod-sunod
 Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang
nakasaad sa binasa
 Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
 Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa

ng teksto/akda
 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto/akda
 Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob
sa teksto/akda

259
 Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon
o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto

Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan at katangian

ng mga ito:
 Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan ng pagpapaikli
ng paksa
 Nasusuri ang layunin ng paksa
 Nasusuri ang mga uri ng panitikan at ang katangian ng bawat
isa
 Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga kilos
o gawi ng mga tauhan
 Nabibigyang kahulugan ang mga simbolo at pahiwatig
na ginamit sa akda
 Naibubuod ang binasang akda

Natutukoy ang iba’t ibang tunggaliang naganap sa akda

Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang binasa buhat

sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan at wakas

Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng mga akdang

pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak ang kakayahan at pananaw
sa buhay

Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/teksto

ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda

Nakapagbibigay-hinuha sa
 pangyayari
 kaalaman
 pakay o motibo
 layunin ng may-akda

Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa kulturang

260
 Pilipino noon at ngayon

Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa

Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula ayon

sa wastong pagkakasunod-sunod

Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay

Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa dula

Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y nanatili, nabago

o nawala na

Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa:
 pamantayang pansarili o pansariling karanasan
 pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagbuo ng diyalogo/ iskrip

Nakasusulat ng talata na may pangunahin at pantulong na kaisipan
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino
sa pagsulat ng talata
 Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
 depinisyon
 paghahalimbawa
 paghahawig o pagtutulad

Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob at pagitan ng talata upang magkaroon ng

kaisahan sa pamamagitan ng:
 pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-
sunod
 paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
 paglalahad ng mga pangungusap nang may magkatulad na

261
 pagkakabuo
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata
 Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang malinaw
ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo ng komposisyon
 Nagagawang kawili-wili ang panimula ng komposisyon
sa pamamagitan ng isang:
 kaakit-akit na pahayag
 napapanahong sipi o banggit
 Nawawakasan ang komposisyon nang may pangkalahatang
impresiyon sa pamamagitan ng:
 pagbubuod
 makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri
ng paglalahad

 Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay

 Nakapipili ng isang napapanahong paksa
 Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
 Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay na ideya
at impormasyon
 Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa
 Nakabubuo ng isang:
 makatawag-pansing simula
 mabisang wakas

Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye. kaisipan at opinyong

nakapaloob sa teksto kung:
 totoo o hindi totoo
 may pagbabatayan o kathang-isip lamang
 mabuti o masama
 katotohanan o opinyon

Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng akdang binasa

kung ito’y makatotohanan o di-makatotohanan gamit ang graphic organizer

262
 Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar na pinagmulan

Nakasusulat ng talatang
 naglalarawan
 naglalahad
 nagsasalaysay
 nangangatuwiran

Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda hango sa sariling

karanasan
 nasaksihan
 napakinggan/napanood/nabasa

Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo

Naipamamalas ang makahulugan at masining na pagpapahayag

para sa mabisang pakikipagkomunikasyon

Nagagamit ang magagalang na pananalita sa pakikipagkomunikasyon

Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon

ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggan

Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik

Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa
sa layunin at antas ng kahirapan ng akda

Nalilikom ang mga panoorin na namayani sa panahon ng Amerikano

263
 Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa
isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary

Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian Ihandang isulat ang konseptuwal na balangkas sa pisara,
kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point
sa aklatan/internet presentation. Ipaliwanag na ito ang magiging araling
pampanitikan at pangwika. Iminimungkahing ipaskil ito sa
IV. Konseptuwal na Balangkas ng Modyul 3 (Kalakip 3.IV)
loob ng silid-aralan na siyang magiging gabay ng mga mag-
aaral sa daloy ng magiging paksa sa buong modyul.

V. Paunang Pagsusulit (Kalakip 3.V)

Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya. Sabihin
sa kanilang hindi ito makaaapekto sa kanilang marka
sapagkat kukuhanin lamang ang dati nilang kaalaman sa
magiging paksa. Pagkatapos masagot ng mga mag-
aaral ang panimulang pagtataya ay iwasto agad ito
upang mataya kung saang bahagi ang kalakasan at
kahinaan ng mga mag-aaral sa magiging aralin. Gawin
ito sa pamamagitan ng paggawa ng test result at item
analysis.

SUSI SA PAGWAWASTO PARA SA

PANIMULANG PAGTATAYA
1. B 11. C
2. A 12. D
3. A 13. B
4. A 14. B
5. D 15. A
6. A 16 B
7. B 17. B
8. C 18. A
9. D 19. D
264 10.C 20. A
VI. Yugto ng Pagkatuto
ALAMIN:
Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling
tatalakayin sa loob ng modyul. Makatutulong ang
grapikong presentasyon na makikita sa pahina 3 na
Hindi maikakailang isa sa mga ipinagmamalaki ng ating bansa ang ating sariling maaaring isulat sa pisara, kartolina, manila paper o sa
panitikan. Bago pa man dumating ang mga Amerikano, magkaroon ng sariling pamahalaan pamamagitan ng power point presentation.
hanggang sa makamit ng bansa ang kasarinlan, ang panitikan ay kinagigiliwan ng basahin
ng ating kababayan. Dahil sa ito ay bahagi na ng ating buhay, nararapat lamang na ito ay
pag-aralan upang lalo pa itong maunawaan.
Ano ba ang iyong paniniwala tungkol sa panitikan? Sa tulong ng beliefs inventory,
Bigyan ng 5 minuto ang mga mag-aaral upang
alamin natin ang iyong paniniwala tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng lahat ng gawain sa
masagot ang bahaging ito sa kuwaderno. Gawin itong
modyul na ito, bago ang pagtatapos na pagtataya, muli itong balikan upang matiyak na
ang iyong paniniwala ay wasto o mali. indibidwal na gawain. Pumili ng ilang mag-aaral na
GAWAIN 1: BELIEVE IT OR NOT… magbabahagi sa kanilang naging sagot sa gawain.
Lagyan ng tsek () ang patlang bago ang pahayag na iyong pinaniniwalaan
tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng mga aralin sa modyul na ito ay muli itong balikan at SUSI SA PAGWAWASTO PARA SA GAWAIN 1
ilagay sa dulo ng pahayag ang MK kung ito ay may katotohanan at WK kung ito ay walang PAUNAWA: Dalawa ang magiging sagot sa
bawat pahayag. Ang unang sagot ay nakabatay
katotohanan.
sa mag-aaral. Ang sumusunod ay ang wastong
Naniniwala ako na. . . sagot na dapat makita sa dulo ng bawat
_____ ang panitikan ay salamin ng lahing Pilipino. pahayag.

_____ malaya ang mga manunulat noong Panahon ng Amerikano. 1. MK 6. WK

2. WK 7. MK
_____ ang Balagtasan ay maaaring gawing akdang tuluyan.
3. WK 8. MK
4. WK 9. WK
5. MK 10. MK
265
6.
 _____ walang kaugnayan ang paglalahad ng opinyon at katuwiran

sa Balagtasan.

_____ nagsasaad ng kilos o galaw ang pandiwa.

_____ may layuning batikusin ang mga Pilipino ng dulang Walang Sugat

ni Severino Reyes.

_____ naging malaya ang mga manunulat na Pilipino noong Panahon

ng Komonwelt.
Isulat sa pisara, kartolina, manila paper o sa
_____ nakatutulong sa mga manunulat ang paggamit sa pang-uri
pamamagitan ng power point presentation ang graphics
Upang mas maging masining ang kanilang akda. sa gawaing ito. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
Bigyan ng 10 minuto ang bawat pangkat upang
_____ ang sanaysay ang may pinakamaraming naisulat noong Panahon
magbahaginan ng kanilang ideya. Pagkatapos nito ay
Ng mga Amerikano.
pumili sa bawat pangkat na magbabahagi ng kanilang
_____ masasalamin sa mga akdang pampanitikan noong Panahon napag-usapan.

ng Amerikano, Panahon ng Komonwelt at Panahon ng Kasarinlan

ang kulturang Pilipino.

GAWAIN 2.IMPORTANTASTIK
Sa tulong ng concept map, isulat ang mahahalaga at kahanga-hangang
impormasyong iyong nalalaman tungkol sa panitikan sa Panahon ng Amerikano,

266
Komonwelt at Kasarinlan. Isulat sa mga blangkong bilog ang impormasyon.

PAUNLARIN:
Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling tatalakayin sa
Sa bahaging ito, pauunlarin na ang ang iyong kaalaman sa iba’t ibang uri ng loob ng modyul – ang panitikan at pangwikang
panitikan tulad ng Balagtasan, Sarsuwela, Sanaysay, Maikling kuwento, at Dula sa iba’t tatalakaying nakapaloob dito. Makatutulong ang
ibang panahon. Ang mga impormasyon, gawain at pagsasanay na nakapaloob sa bawat grapikong presentasyon na maaaring nakasulat sa
pisara, kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng
aralin ay makatutulong upang palawakain pang lalo ang iyong kaalaman sa panitikan at
power point presentation.
nang sa ganoon ay matuto itong pahalagahan bilang salamin ng ating lahi mula noon, sa
kasalukuyan at maging sa hinaharap.
Bibigyang-pansin din sa modyul na ito ang pag-aaral tungkol sa wika tulad ng mga
pahayag na may opinyon at katotohanan, kaantasan ng pang-uri, iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag, kayarian ng pang-uri, aspekto ng pandiwa at mga pahayag ng pagsang-
ayon at pagsalungat.
Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa
pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 2.1 ng modyul na ito - ang panitikan sa Panahon
ng Amerikano.
ARALIN 2.1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano Ipakilala sa mga mag-aaral ang magiging paksa sa Aralin 1 –
I. Panimula at mga Pokus na tanong ang panitikang Balagtasan at Sarsuwela. Ibigay na rin sa
kanila ang mga pokus na tanong na masasagot sa
Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Español, edukasyon naman pagtalakay sa aralin.

267
Isulat sa katolina o manila paper ang mga Pokus na Tanong
para sa aralin na ipasasagot sa mga mag-aaral. Maaaring
bigyan ng post it paper ang mga mag-aaral upang dito nila
 ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano sa Pilipino. Sa panahon ding
ito isinilang ang ilang makatang Pilipino na nagsulat sa Ingles at Tagalog. Naitanong
mo na ba kung bakit mahalagang pag-aralan at unawain ang mga akdang
pampanitikang Pilipino sa panahon ng Amerikano? Masasalamin ba sa mga akda
tulad ng Balagtasan at Sarsuwela ang kulturang Pilipino sa panahong naisulat ang
mga ito? Sa araling ito, tatalakayin at tutuklasin natin ang sagot sa mga tanong na ito
sa pamamagitan ng ating paglalakbay sa ilang akdang panitikan sa panahon ng
Amerikano at pagsasaliksik sa mga akda ng mga batikang manunulat ng bansa.

II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito:

Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo ang inaasahang
produkto/pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa
modyul na ito:

Aralin 2.1: Panahon ng Amerikano

Aralin 2.1.1: A. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan”
ni Jose Corazon de Jesus

B. Wika: Katotohanan at opinyon

Aralin 2.2.2 A. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes

B.Wika: Kaantasan ng Pang-uri

Bigyan ng sipi ng mga inaasahang kasanayan ang bawat
mag-aaral upang sa simula pa lamang ay malaman na ng
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa mga mag-aaral ang kasanayang lilinangin sa kaniya.
araling ito:

268
 Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Aralin 2.1
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong napakinggan

Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang pinakinggan

Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto

Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagan ng mga dulang

pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-aaral

Pagsasalita
Nabibigyang kahulugan ang mga pahayag / pangungusap na nagbibigay
pahiwatig

Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng pang-uri tulad ng:

 lantay
 pahambing
 pasukdol

Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin

Nakapagsasadula ng mga akda ng mga dulang pantanghalan (sarsuwela)

na nangibabaw sa panahon ng Amerikano

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng Panitikan batay sa mga katangian nito
 balagtasan
 sarsuwela

Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng:

 pagkilala sa kahulugan ng mga salita
 kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan

Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng genre

ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda

Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:

 paksa

269
  layon
 tono
 pananaw
 gamit ng salita

Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akdang binasa

Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:
 sarili
 kapaligiran
 ibang tao

Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda

Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng mga talatang

may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos ng mga detalye na lohikal
ang pagkakasunod-sunod

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang

binasa.
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa:
 pamantayan pansarili o pansariling karanasan
 pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin

Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagbuo ng dayalogo/ iskrip

Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng pangunahin
at pantulong na kaisipan

Tatas
Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo.
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggan

Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik

Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral

Nalilikom ang mga nakakalap na mga panoorin na namayani

270
 sa panahon ng Amerikano
Nailalahad ng maayos ang mga nalikom na impormasyon
sa isinagawang pananaliksik

Nagagamit ang diksyonaryo at iba pang kagamitang sanggunian

sa aklatan/Internet

Nakapagsasagawa ng isang panayam sa mga taong may sapat

na kaalaman sa sarsuwela at balagtasan.

IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS (Kalakip #2.1.a)

V. PANIMULANG PAGTATAYA
Bigyan ng panimulang pagtataya ang mga mag-aaral bago
A. PUZZLE: Hanapin sa loob ng puzzle ang mga salitang may kaugnayan sa
ang pagtalakay sa mga aralin. Sabihin sa kanilang hindi ito
umusbong na mga akda sa Panahon ng Amerikano. Bilugan ang salita ng tamang
sagot. makaaapekto sa kanilang marka sapagkat kukuhanin
G A L D E B A T E N B D lamang ang dati nilang kaalaman sa magiging paksa.
Pagkatapos masagot ng mga mag-aaral ang panimulang
D E I U A D T T A H K O
pagtataya ay iwasto agad ito upang mataya kung saang
S H U P D A G L I L M O
bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mga mag-aaral sa
A B A L A G T A S A N N magiging aralin. Gawin ito sa pamamagitan ng paggawa ng
test result at item analysis.
N A T O S I R C S D T O

E L N H B A T U T I A N

L A K A N D I W A D G A

K S A K G I B I B M A M

271
B. PAGPUPUNO: Punan ng wastong panandang pandiskurso ang bawat pangungusap
upang mabuo ang diwa nito.

1. ___________________________ si Francisco Baltazar Balagtas ay dapat ngang

tanghaling Ama ng Balagtasan. SUSI SA PAGWAWASTO
A. debate balagtasan batutian
2. ___________________________ naging makulay ang kanyang buhay nang
makilala niya si Maria Asuncion Rivera.
lakandiwa duplo
B. 1. Sa aking palagay
3. Ating _________________________ ang kanyang naiambag sa panitikan at sa
2. kaya lamang
edukasyon. 3. bigyang pansin
4. rin
4. May magagawa __________________________ tayo upang maipakitang mahal 5. sa madaling salita
natin ang ating bayan gaya ni Balagtas.

5. ______________________ nararapat na ipagpatuloy na pag-aralan ang mga

tradisyon at kultura para sa susunod na henerasyon.

Sa aking palagay kaya lamang para sa walang dudang bigyang-pansin

Tungkol sa sa madaling salita sa dakong huli rin
naniniwala akong

I. YUGTO NG PAGKATUTO
Alamin Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling tatalakayin sa
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na ( What do loob ng modyul. Makatutulong ang grapikong
you Know?), Ano ang Nais mong malaman (What do you want to presentasyon na maaaring isulat sa pisara, kartolina,
manila paper o sa pamamagitan ng power point
find out?), Paano mo makikita ang nais mong malaman (How can you dind out
presentation.

272
what you want to learn?), Ano ang iyong natutuhan/naunawaan? (What Did You
Learn?), ay subukin mong sagutin ang mga tanong. Sagutin mo muna ang tatlong
naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-aralan ang modyul na ito ay
saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.Gawin mo ito sa sagutang papel. Gayahin
ang pormat.

GAWAIN 2.1.a : KWHL Chart

Kopyahin ang tsart na ito sa isang kartolina o manila paper.
Hatiin ang klase sa tatlo. Ang Pangkat 1 ay sasagutin ang
Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan unang kolum, ang Pangkat 2 ay ang ikalawang kolum at ang
ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Patunayan.
Pangkat 3 ay ang ikatlong kolum. Bigyan ng 5 minuto ang
.
bawat pangkat upang isulat at pag-usapan ang kanilang
sagot. Itatala ng kalihim ng bawat pangkat ang kanilang
Ano ang Paano mo
napag-usapan sa isang papel at idikit ito sa kolum na
alam mo na ? Ano ang nais Ano ang nakatalaga sa kanila. Malalaman ng guro sa bahaging ito
mong makikita ang iyong
(What do nais mong kung ano na ang alam ng mga mag-aaral, mga nais pa
you malaman? natutuhan/
(What do you malaman? naunawaan? nilang malaman na kailangang matugunan sa pagtalakay sa
K
Know?) W H
(How can you Ang
want to find
dind out what (What did you aralin at kung paano nila maaabot ito sa sarili nilang
out?) Learn?)
you want to pamamaraan.
learn?)

273
GAWAIN 2.1.b: Hanggang Saan ang Aking Kaalaman? Maaaring ipagawa ito bilang indibidwal na gawain. Ipasulat
ito sa kuwaderno ng mga mag-aaral. Bigyan sila ng 5
Gamit ang concept map, ibigay ang mga impormasyong iyong nalalaman sa minuto sa pagsagot. Pumili ng ilang mag-aaral na
Panahon ng Amerikano. magbabahagi ng kanilang sagot.

Mga
Manunulat Mga Akda
Panahon
ng
Amerikano

Kultura

Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo ang mahahalagang
konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng
iyong pag-unawa. Maligayang araw ng pag-unawa!
Dalawa sa mga akdang pampanitikan ang pag-aaralan natin sa bahaging ito –
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin – ang
Balagtasan. Maaaari ring maglahad muna ng kaunting
impormasyon tungkol dito na palalawakin sa
pagpapatuloy ng aralin sa tulong ng isang halimbawang
akda at mga gawain.

274
ang Balagtasan at Sarsuwela. Simulan natin sa Balagtasan (Aralin 2.1) - na isang uri ng
tulang patnigan na may pagtatalo. Lumaganap ito noong panahon na ang Pilipinas ay nasa
ilalim ng Amerikano, batay sa mga lumang tradisyon ng masining na pagtatalo gaya
ng Karagatan, Batutian at Duplo. Nagmula sa pangalan ni Francisco Baltazar bilang
parangal sa pagdiriwang ng kaniyang kaarawan ang tawag sa Balagtasan.
Bago tayo magsimulang talakayin ang araling ito ay nais ko munang malaman mo
rin ang mahalagang tanong para sa araling ito: “Masasalamin ba sa Balagtasan ang
kulturang Pilipino? Patunayan.” Narito ang mga gabay na tanong upang masagot mo ito.

1. Ipaliwanag kung ano ang balagtasan.

2. Bakit ito kinagigiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May Balagtasan pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang tulang
patnigan?
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Balagtasan sa ating bansa?

Sagutin mo muna ang mga tanong batay sa iyong dating kaalaman. Sa

pagwawakas ng araling ito tingnan natin kung wasto ang naging mga sagot. Upang
matiyak na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito, sa pagtatapos ng iyong pag-
aaral, inaasahang mailalapat mo ang iyong mga natutuhan sa pamamagitan ng pagsulat
ng isang argumentatibong editoryal na sumasalamin sa kaugalian ng isang masayang
pamilya . Narito ang mga pamantayan kung paano itataya ang gawaing ito: a) malinaw na
nailahad ang opinyon sa isyung tinalakay; b) gumamit ng mga ebidensya o patunay upang
maging makatotohanan ang sinabi; c) nakitaan ng tiwala sa sarili at kaalaman sa isyu; d)
naipahayag ang opinyon sa magalang na paraan; d) napaniwala at nahikayat ang mga
mambabasa at e) wasto ang pagkakagamit ng gramatika. Nararamdaman kong sabik na
sabik ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin na natin ang tungkol sa Balagtasan

275
 Nararamdaman kong sabik na sabik ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin na
Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa
natin ang tungkol sa mga balagtasan.
kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot.
Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos ay
pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang naging
GAWAIN 2.1.1.a: Pick-up Lines
konsepto. Maaari itong ipagawang laro sa mag-aaral.
Simulan na natin ang paglalakbay sa mundo ng Balagtasan. Alamin mo muna
ang pinagmulan, kahulugan, at katangian ng Balagtasan bilang isang akdang
pampanitikan. Bago mo simulan ang pag-aaral tungkol sa Balagtasan, naghanda ako ng
isang laro. Ang laro ay pick-up line. Sinagot na ang una para maging gabay mo sa
susunod na tanong.

Lapis ka ba ? Bakit Kasi nais kung isulat lagi ang

pangalan mo sa isip ko…

1. Aklat ka ba?
2. Papel ka ba?
3. Table of contents ka ba?
4. Bagyo ka ba?
5. Teleserye ka ba?

Mahusay ang iyong ginawa. Ano ang napansin mo sa larong ito? Tama! Ito ay
ginagamit na paraan ng panunuyo o panliligaw ng kabataan sa kasalukuyan o modernong
panahon. Idadaan sa simpleng patanong at ihahambing sa isang bagay ang sinusuyo
upang maipahatid ang kaniyang nararamdaman. Pick-up lines ang tawag sa
pamamaraang ito ng paghahatid ng damdamin. Noong Panahon ng Amerikano, isang
paraang ginagawa ng binata upang ipahayag ang kaniyang pag-ibig sa dalagang

276
nililigawan ay sa pamamagitan ng Balagtasan.

Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating pinag-aralan
sa pamamagitan ng paglalagom. Isulat sa papel ang mga sagot. Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa
kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot.
Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos
Natutuhan Naging Ibig ko pang ay pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang
ko na kawili-wili sa malaman naging konsepto.
akin ang ang tungkol
sa

Napakahusay ng iyong ginawa. Ipagpatuloy mo ito. Sa pagkakataong ito ay nais

kong malaman kung ano ang iyong nalalaman sa salitang balagtasan. Tingnan natin ang
iyong nalalaman sa kasunod na gawain.
Hatiin sa apat na pangkat ang klase. Ipagawa nang
pangkatan ang bahaging ito. Bigyan ng 5 minuto ang
bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain.
277 Bigyan sila ng kartolina o manila paper na pagsusulatan
ng kanilang sagot. Ipagaya ang pormat ng gawain.
Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol sa
Balagtasan.
GAWAIN 2.1.1.b: Iba Ako Eh!
Sa pagkakataong ito ay nais kong malaman kung ano ang iyong nalalaman sa
salitang Balagtasan. Tingnan natin ang iyong nalalaman sa kasunod na gawain. Ibigay ang
mga katangian ng Balagtasan bilang uri ng panitikan.

Balagtasan

_________________ _________________ _________________

_________________ _________________ _________________
_________ ___________ __________

Upang maragdagan ang iyong kaalaman sa Balagtasan, alamin mo ang kaligirang

pangkasaysayan o pinagmulan nito. Umpisahan na natin.
Ibigay ito bilang input sa mga mag-aaral.

Babasahin 1: KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG BALAGTASAN (Kalakip 2.1.a)

GAWAIN 2.1.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Magpalitan ng ideya o opinyon tungkol sa mga
1. Ipaliwanag mo kung ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng Balagtasan sa iba katanungan o gawain sa bahaging ito, maaaring sa
pang uri ng tulang patnigan pamamagitan ng malayang talakayan o pangkatang
gawain.
B
A
L Pagkakaiba Duplo
A
G
T Karagatan
A
278 S
A Batutian
N
 Pagkakatulad

2. Ang Balagtasan ay isa sa sandigan ng panitikang Pilipino. Paano mo ito

mapananatili upang maganyak ang kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin
at pahalagahan ito?
3. Bakit mahalaga ang tauhan, at elemento ng Balagtasan? Sagutin ang kasunod na
mga tanong?

BALAGTASAN
Hingan ng impormasyon ang mga mag-aaral tungkol sa
Balagtasan. Aalamin lamang kung pamilyar ang mga mag-
aaral tungkol dito. Kung walang makapagbibigay ng
Bakit mahalaga ang
impormasyon tungkol sa Balagtasan, magbigay ng
Ano-ano ang Bakit mahalaga ang
elemento ng mga tauhan? mga element? impormasyon tungkol dito. Sabihing ang tatalakayin ay
balagtasan? (Lakandiwa at (sukat,tugma at indayog isang halimbawa nito.
mambabalagtas) ) sa Balagtasan?

4. Suriin mo ang ginagampanang papel ng mga tauhan sa Balagtasan. Punan ng

mga angkop na impormasyon ang kasunod na diyagram. Gawin ito sa sagutang
papel.
Papel na Ginagampanan
279 sa Balagtasan
 Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-aalala,
gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang basahin ang isang
halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang masagot/maisagawa ang kasunod na
mga tanong at gawain.

Babasahin 2: BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN ni Jose Corazon de Jesus

(Kalakip 2.1.a) Pumili ng mga mag-aaral na magbabasa ng Balagtasan.
Piliin ang pinakamahusay na tumula. Maaari ring
280 magpanood muna ng video na nagsasagawa ng
Balagtasan.
GAWAIN 2.1.1.d: Hanap-Salita Gumupit ng mga titik a hanggang f sa isang makulay na
papel. Idikit ito sa pisara. Ang mga salita sa Hanay A at
Piliin sa Hanay B ang nais ipahiwatig ng mga pariralang nasa Hanay B. Isulat
Hanay B ay isulat sa pisara, kartolina, o manila paper.
lamang ang letra ng mapipiling sagot at pagkatapos gamitin ito sa pangungusap. Isulat sa Tumawag ng mag-aaral na sasagot sa gawaing ito. Ipadikit
sagutang papel ang sagot. ang titik ng tamang sagot sa bilang na nakatalaga sa kaniya.
Hanay A Hanay B Itama kung mali ang naging sagot ng mag-aaral.
Sagot:
1. May gatas sa dila a. tumubo 1. e
_____ 2. b
3. d
2. Kapatak na luha b. konti 4. a
_____
5. f
3. Hinagpis ko noong ako’y c. mahulog
_____
iwan
d. matinding lungkot
_____ 4. Ang binhi ng isang
halaman ay sumupling
e. mahusay bumigkas

_____ 5. Halakhak ay f. nakaistorbo

nakabubulahaw

GAWAIN 2.1.1.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa

Sagutin mo ang mga tanong na batay sa iyong pag-unawa.
1. Bakit iisa lamang ang nagugustuhan nina Paruparo at Bubuyog?
281
Alamin ang antas ng pag-unawa ng mga mag-aaral sa
binasang balagtasan. Maaaring hatiin sa apat na pangkat
ang klase. Bigyan sila ng 10 minuto upang pag-usapan ang
mga opinyon nila sa bawat tanong. ng Ang mga bilang 1 at 2
ay para sa Pangkat 1, bilang 3 at 4 sa Pangkat 2, bilang 5 at
6 sa Pangkat 3, at bilang 7 sa Pangkat 4. Pumili ng lider na
magbabahagi sa kanilang napag-usapan.
 2. Makatuwiran ba ang pagmamatuwid ng nagtatalong mga makata? Patunayan.
3. Sa iyong pagsusuri sa Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan, kaninong panig
ang matuwid at dapat na panigan? Bakit?
4. Paanong binigyan ng pagwawakas o paghatol ng lakandiwa ang Balagtasan?
Sang-ayon kaba sa kaniyang hatol? Bakit?

Ang higit na
matimbang sa
Paruparo inyong dalawa ay
Bubuyog
si…

5. Naging maayos ba ang paghahanay ng mga pagpapaliwanag at pangangatwiran

ng dalawang nagtatagisan ng talino sa paksang kanilang pinagtatalunan? Magtala
ng mga patunay.
6. Ihambing mo ang panliligaw ng mga binata sa dalaga noon sa kasalukuyang
panahon. Gamitin ang Fan Fact Analyzer. Gawin ito sa iyong sagutang papel.
Gayahin ang pormat

Pagkakatulad at pagkakaiba
ng panliligaw ng mga binata
sa dalagahan noon sa ngayon

7. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng Balagtasan upang maganyak ang

kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin, at pahalagahan ito?

Pagkaibaang nilalaman ng aralin sa panitikan,

Matapos mong mapag-aralan Pagkaiba
magtungo

282
Pagkatapos ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang
pamantayan sa mga mag-aaral. Bigyan ng 10 minuto ang
mga mag-aaral sa gawaing ito.Isulat ito. Gayahin ang
naman tayo sa wika – ang pagbibigay ng katotohanan at opinyon. Ang Balagtasan ay
masining din na paraan sa paglalahad ng katotohanan at opinyon. Basahin mo ang ilang
impormasyon tungkol dito.
Babasahin 3: KATOTOHANAN AT OPINYON (Kalakip 2.1.c)
GAWAIN 1.1.e: Katotohanan O Opinyon

Sagutin kung ang sumusunod ay katotohanan o opinyon.

1. Ang mga kaugaliang tulad ng bayanihan, pagmamano, pagsagot ng po at opo, at
pagtanaw ng utang na loob ay tanging sa Pilipinas lamang makikita.
2. Sa aking palagay likas na mapagmahal sa kaniyang pamilyang kinagisnan ang
mga Pilipino.
3. Ayon kay Adrian Eumagie, 2012, sa makabagong panahon ngayon, ang
kaugalian ng Pilipino ay nananatiling mayaman sa bawat isa sa atin.
4. Para sa akin ang mga kaugaliang Pilipino ang pinakasentro ng paghubog sa
isang tao at maaaring maging isang sandigan ng isang bansa at mamamayang
tumatahak sa matuwid na landas.
5. Kung ako ang tatanungin, ang mga kaugaliang Pilipino ay nararapat na panatilihin
at maipagpatuloy hanggang sa susunod na henerasyon.

Mahusay, nagawa mong mabuti ang iyong gawain.Madali lang hindi ba? Kayang-
kaya mo nang kilalanin kung alin ang opinyon at katotohanan batay sa mga halimbawa
at pagsasanay na tinalakay. Matapos mong maunawaan ang gramatika (opinyon at
katotohanan) ay maaari mo nang sagutan ang susunod na gawain na magtataya sa
iyong naging pag-unawa sa aralin.

283
GAWAIN 1.1.f: Dugtungan
Punan mo ng angkop na salita ang bawat patlang upang mabuo ang diwang
ipinahahayag ng mga pangungusap at upang masagot mo ang mga tanong.
Ibigay ang panuto ng gawain. Ibigay ang pamantayan sa mga
mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila kung paano
itataya ang kanilang gawain. Ipasulat ang Gawain sa dyornal.
Maaaring pumili ang guro ng ilang mahuhusay nagawa ng
bata at ibahagi sa klase.

Bahagi na ng kuturang pilipino ang _________________ at

______________________ bilang parangal sa mga ______________________.
Ipinakikita nito kung gaano natin _____________________________ ang mga
________________________. Masasalamin din ang ________ ________

ng ating mga ninuno sa paghabi ng magkakatugman_____________________

at pagbigkas nang may _____________________.

Mahusay. Matapos mong masagutan ang ating aralin, ngayon naman ay maaari ka Ipakilala sa mga mag-aaral ang aralin. Maaaring sa
nang maglapat ng iyong kaalaman na natutuhan. Bilang pangwakas na gawain para sa pamamagitan ng halimbawa ng video ng isang dula (kahit
bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o sumulat ng isang editoryal na argumentasyon
ang bahagi lamang) na panonoorin nila sa loob ng limang
na may kaugnayan sa kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at
minuto. Batay sa pinanood, hingan ng ideya ang mag-aaral
ng bansa. Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at nakakakuha ng interes sa magiging paksa sa aralin.
ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang argumento sa editoryal.
Binabati kita sapagkat natapos mo na ang iyong gawain sa katatapos na aralin.
Ngayon ay handa ka ng tuklasin at palawakin ang iyong kaalaman sa aralin na tungkol sa
akdang pampanitikan na Sarsuwela na namayani noong Panahon ng Amerikano.
Sa araling ito ay matutunghayan natin ang sarsuwelang “Walang Sugat” na isinulat
ni Severino Reyes. Ito ay isang melodrama o komedyang binubuo ng tatlong yugto at
tungkol sa damdamin ng tao tulad ng pag-ibig, galit, paghihiganti, kalupitan, paghihimagsik

284
o kaya’y mga suliraning panlipunan at pampolitika noong Panahon ng Español . Ang
kathang pantanghalang ito ay naiiba sa mga dramang napapanood mo sa kasalukuyan
dahil may mga bahagi o diyalogong inaawit dito.
Noon, isang mabisang kasangkapan sa pagpapahayag ng isipin at damdaming
makabayan ang sarsuwela. Isinisigaw nito ang pagmamahal sa bayan at paghihimagsik
laban sa mga mananakop na dayuhan, tulad ng akdang babasahin mo na pinamagatang
“Walang Sugat” ni Severino Reyes. Sa bahaging ito, tatalakayin natin ang tungkol sa
sarsuwela. Bukod dito, pag-aaralan natin ang kaantasan ng pang-uri upang masagot mo
kung masasalamin ba sa sarsuwela ang kalagayang panlipunan sa panahon ng
Ibigay ang mga gabay na tanong sa mga mag-aaral na
Amerikano? Narito ang mga gabay na tanong na iyong sasagutin.
maaaring nakasulat sa pisara, kartolina o manila paper.
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang Sarsuwela? Maaaring maging masining sa paglalagay ng mga tanong na
2. Bakit ito kinagiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano? ito sa kartolina o manila paper. Pangkatin ang klase sa tatlo at
3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Patunayan. ipasagot ang mga gabay na tanong na ito. Bigyang laya ang
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela?
bawat pangkat sa ng
Sa pamamagitan pagpili
powerng point
estratehiyang kanilang
presentation gagamitin.
ay ipakita ang
5. Masasalamin ba sa Sarsuwela ang kulturang Pilipino? Ipaliwanag.
Hayaang nakapaskil
mga larawan ang mga
ng manunulat. gabay
Maaari nanakadikit
ring tanong na
angito sa
mga
Simulan natin ang pag-aaral ng Sarsuwela sa pamamagitan ng pagpili sa sumusunod na
mga pangalan na nakilala bilang manunulat at ang kanilang mga akdang naisulat. pisara
larawanhanggang sa kartolina
sa pisara, pagtatapos ng aralin.
o manila Sabihing
paper. Ang magiging
akda ay
gabay ito para
nakasulat sa mgamakulay
sa isang susunodnana papel
gawainnangnakahiwalay
may kaugnayan
na
GAWAIN : 2.1.1 f: Akda Ko, Tukuyin Mo sa aralin. o nakadikit sa pisara. Tumawag ng mag-aaral na
nakapaskil
Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng panitikan sa
Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa kabilang hanay, Hanay
magdidikit ng pamagat ng akda sa tapat ng larawan ng
B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A. Isulat sa sagutang papel ang sagot. manunulat. Maaari itong gawing palaro.
Sagot:
1. Jose Corazon De Jesus – Isang Punongkahoy (f)

Hanay A Hanay B 2. Severino Reyes – Walang Sugat (a)

285 3. Aurelio Tolentino- Kahapon, Ngayon at Bukas (c)

 Inaasahan kong nasagot mo nang wasto ang tanong. Kung hindi naman ay huwag
kang mag-alala sapagkat layunin ng araling ito na sa sariling sikap at tiyaga ay mahanap
mo ang tamang kasagutan. Ang huling bahagi ay sa iyo nakabatay. Subukin mo ang dating
kaalaman sa paksang tatalakayin.

286
Babasahin 1: ALAM MO BA…SEVERINO REYES (Kalakip 2.1.a)
Matapos mong mabasa ang tungkol kay Severino Reyes, ngayon naman ay ating
alamin ang tungkol sa kasaysayan ng Sarsuwela.
Babasahin 2: ALAM MO BA… ANG SARSUWELA (Kalakip 2.1.b)
Babasahin 3: WALANG SUGAT (Kalakip 2.1.c)
Magbigay ng input sa mga mag-aaral tungkol sa talambuhay
ni Severino Reyes. Maaaring ipakita muna ang kaniyang
larawan na nakadikit sa pisara, kartolina, manila paper o kaya
naman ay ipakita gamit ang power point presentation.
Tanungin ang mga mag-aaral kung kilala nila ito. Tanungin
muna sila sa nalalaman nilang impormasyon tungkol sa
manunulat bago magbigay o magdagdag ng impormasyon
tungkol sa kaniya.
Gumawa ng concept map, webbing, word mapping o iba
pang estratehiya na gagamitin sa pagbibigay ng
impormasyong nalalaman ng mag-aaral tungkol sa wika.
Maaaring tumawag ng mga mag-aaral o kaya naman ay
gawing pangkatang gawain. Pagkatapos ng paglalahad ng
mga mag-aaral, ang guro naman ang magbibigay ng
Bago pa man ang pagpapabasa, mauna nang bigyan ng
impormasyon tungkol sa Sarsuwela.
kopya ang mga mag-aaral ng akdang ito. Maaari rin
namang ipasaliksik ito sa kanila. Pumili ng ilang mag-aaral
na magsasagawa nang masining na pagbasa o kaya
naman ay pagsasadula sa nilalaman nito.

GAWAIN 2.1.1 h HANAP SALITA

Panuto: Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon. Pagkatapos,
Isulat ang gawaing ito sa pisara, kartolina o manila paper.
gamitin mo ito sa pangungusap. Maaari itong gawing speed test. Pangkatin ang klase sa
apat. Bigyan ang bawat pangkat ng kalahating bahagi ng
Hanay A Hanay B kartolina na pagsusulatan ng kanilang sagot (titik lamang) at
_____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta ng pentel pen. Bigyan sila ng 5 minuto sa pagsagot at
_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan pagsulat. Kapag tapos na ang 5 minuto ay ipapaskil na sa
pisara ang kanilang mga sagot. Ang makakuha ng
287 pinakamaraming wastong sagot ang nanalong pangkat.
Sagot:
1. b 5. d 9. c
2. a 6. e 10. k
_____ 3. kaparangan c. apihin
_____ 4. malumbay d. awit- panalangin
_____ 5. dalit e. magtaksil
_____ 6. maglilo f. malungkot
_____ 7. magahis g. mamatay
_____ 8. makitil h. mapahamak
_____ 9.aglahiin i. magapi
_____ 10. pagbabata j. kabukiran
k. pagtitiis

GAWAIN 2.1.1.I STORY BOARD

Pagkatapos mong sagutan ang pagsasanay sa talasalitaan ay dumako na tayo sa
kasunod na Gawain.Ibuod mo ang Sarsuwela sa tulong ng sumusunod na story board. Bigyan ng kopya ng gawaing ito ang bawat mag-aaral.
Piliin mo sa kasunod na mga pangyayari. Isulat ang tamang letra sa loob ng kahon ayon Ipagawa ito bilang indibidwal na gawain. Bigyan sila ng 5
sa pagkakasunod- sunod. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. minuto sa pagsagot. Pagkatapos ay pumili ng mag-aaral na
magbabahagi ng kanilang naging sagot.
a. Sugatang dumating si Tenyong sa kasal.
b. Naisipan ni Julia na tumakas at pumunta sa kinaroroonan ni Tenyong.
c. Binuburdahan ni Julia ang panyong ibibigay kay Tenyong.
d. Ipinagkasundo ni Juana si Julia kay Miguel.
e. Namatay si Kapitan Inggo dahil sa sobrang palo na dinanas.
f. Sinulatan ni Julia si Tenyong at ibinalita ang pagkamatay ni Kapitana Putin
at pagpapakasal niya kay Miguel.
g. Matapos ang kasal ay bumangon si Tenyong at ang lahat ay napasigaw
ng “Walang Sugat”.
h. Ibinilin ni Tenyong na darating siya sa araw ng kasal ni Julia.
i. Hinuli ng mga boluntaryo ng Sta. Maria si Kapitan Inggo.
j. Si Tenyong at ang mga kalalakihan ay humandang makipaglaban upang mapalaya ang
Inang-bayan.

288
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Gamit ang UTS (Ugnayang Tanong-Sagot), magkaroon ng
Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang masukat malayang talakayan sa klase tungkol sa akda sa tulong ng
natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito. mga tanong.

1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang binurdahan?
2. Ano ang nangyari sa tatay ni Tenyong na si Kapitan Inggo? Ano-anong pagpapahirap
ang naranasan niya sa kamay ng mga prayle?
3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa sagutang
papel.

WALANG SUGAT

289

JULIA TENYONG LUKAS JUANA

 4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia sa
kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.

KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
JULIA
Pagkakatulad

Pagkakaiba
Pagkakaiba

290
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang lalaking
mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
6. IIarawan ang namayaning damdamin sa Tagpo II.
7. Angkop ba ang pamagat na Walang Sugat sa akda? Bakit?
8. Tama ba na magtanim ng galit si Tenyong sa mga pari? Ipaliwanag.

Mahusay ang iyong ginawa. Madali mong naunawaan ang simulang bahagi ng aralin.
Alamin mo naman ang kaligirang pangkasaysayan ng Sarsuwela na namayani sa Panahon
ng Amerikano. Gagabayan ka sa iyong pag-aaral ng sumusunod na gabay na mga tanong.

Mga Gabay na Tanong Magkaroon ng pagtalakay sa mga bilang 1-6 sa mga

1. Ano ang Sarsuwela?
2. Bakit ito kinagiliwan mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano? mag-aaral. Maaari itong ipagawang pangkatang gawain
3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang akdang sa mga mag-aaral upang mas mapabilis ang pag-unawa
pampanitikan?
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela bilang bahagi ng panitikang sa paksang tinalakay.
Pilipino?
5. Suriin ang kultura o kalagayang panlipunang masasalamin sa akdang
Walang Sugat.
6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano mo
maipakikita ang pagmamahal sa bayan?
7. Sa pagwawakas ng gawain mo sa bahaging ito, maibibigay mo na ang iyong
damdamin sa dulang pantanghalang binasa mo. Gawin ito sa dyornal. Gayahin ang
pormat sa sagutang papel
Ibigay na indibidwal na gawain ang bahaging ito. Pumili ng
ilang mag-aaral na magbabahagi. Hayaan lamang ang
mga may nais na magbahagi.
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag…
Habang binabasa ko ang sarsuwela ako’y
, dahil ako’y . kaya nais kong
maging
___________________________________________________________________

291
 Mahusay! Ngayon ay unti-unti mong nauunawaan ang daloy sa ating aralin.
Ibigay na takdang-aralin sa mga mag-aaral ang kaantasan
Nakatulong ba ang mga salitang naglalarawan na ginamit ng may-akda sa binasang
Sarsuwela? Marahil ay napansin mo na iba-iba ang antas ng pang-uri na ginamit ng may- ng pang-uri bilang paghahanda sa talakayan.
akda upang higit niyang maikintal sa isipan ng mambabasa ang imahe na nais niyang Ibigay bilang input sa mga mag-aaral ang tungkol sa pang-
iwanan sa isipan . Suriin natin ang ilan sa mga ito. uri. Maaari itong nakasulat sa kartolina, manila paper, o sa
Babasahin 4: KAANTASAN NG PANG-URI (Kalakip 2.1.d) pamamagitan ng power point presentation. Hingan ng
Paghusayin mo pa ang iyong kaalaman sa wika. Magsanay Tayo. Pagkatapos mong sariling halimbawa ang mga mag-aaral sa bawat
malaman ang mga impormasyon sa kaantasan ng pang-uri, ngayon ay susubukin natin kaantasan bago ang mga gawaing kaugnay ng araling ito.
ang iyong kaalaman. Isulat sa sagutang papel ang kaantasan ng pang-uri na
SUSI SA PAGWAWASTO
sinalungguhitan sa bawat pangungusap. (lantay, pahambing o pasukdol).
1. Pasukdol 6. Pasukdol
______________ 1. Tunay na bayani ng makabagong siglo si Kesz.
______________ 2. Si Kesz ay sikat na sikat na kabataang simbolo ng pag-asa.
2. Pahambing 7. Pahambing
______________ 3. Kami ay ubod saya sa tagumpay na kaniyang natamo.
______________ 4. Siya ang pinakabatang boluntaryong tumutulong sa Dynamic 3. Pasukdol 8. Lantay
Teen Company ni Peñaflorida.
______________ 5. Di- gaanong magkapalad ang naging karanasan ni Kesz 4. Pasukdol 9. lantay
sa ibang kabataan ngayon.
______________ 6. Tunay na huwaran ang kabataang tulad ni Kesz Valdez.
5. Pahambing 10. lantay
______________ 7. Magkasingganda ng hangarin si Efren at si Kesz sa kanilang
gawain.
______________ 8. Buhay man niya ay salat sa karangyaan at dunong ngunit
hindi niya ipinagkait ang lakas niya upang matulungan ang mga
kabataan na naliligaw ng landas.

292
_______________9. Sa gulang na tatlo, namalimos si Kesz gaya ng ibang mga batang
lansangan at nagkalkal ng mabahong basura para makahanap ng
anumang bagay na may halaga na maaaring ibenta upang
suportahan ang kaniyang pamilya.
_____________ 10. Si Kesz ay may mabuting kalooban gaya ng kaniyang guro
na si Efren Peñaflorida.

Nasagutan mo lahat ang iyong gawain sa pagsasanay na ito. Kung hindi naman ay
okey lang. Gagabayan ka ng araling ito sa paglinang pa ng iyong kaalaman. Magkaroon
ka naman ng paglalagom kung ano ang iyong naunawaan sa pinag-aralan sa araling ito.
Mahalagang pag-aralan ang mga bahagi ng panalita na nagbibigay-turing sa
pangngalan o panghalip at ang pagbibigay ng paghahambing o pagtutulad nito batay sa
kaantasan ng pang-uri sapagkat nagiging mabisa ang pagsasalaysay at paglalarawan sa
mga tauhang karaniwang ginagamit sa isang sarsuwela. Ngayon ay maaari mo ng gawin
ang gawaing aking inihanda.
GAWAIN 2.1.1 L ILAGOM MO

Ipaliwanag ang gawaing ito sa bawat pangkat. Gawin

itong paglalagom para sa pagtalakay sa wika. Bibigyan ng
tatlong minuto ang mga mag-aaral bilang sintesis sa araw
na ito.
Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?

293
Pagnilayan at Unawain

Upang malaman natin kung lubos mo nang naunawaan ang ating pinag-aralang akda,
balikan natin ang mahalagang tanong na sumasalamin ba sa sarsuwela ang kulturang
Pilipino gamit ang pinasidhing anyo ng pang-uri? Patunayan. Isulat sa salamin (mirror Bigyan ng limang minuto ang bawat mag-aaral sa
graphic organizer) ang iyong sagot.
pagsagot sa bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na
magbabahagi ng kanilang naging sagot sa gawaing ito.
GAWAIN 2.1.1 L SALAMININ MO

SARSUWELA SALAMIN NG KULTURANG

PILIPINO
Napatunayan mo na ang sarsuwela ay larawan ng kulturang Pilipino, bukod dito
isa pa sa mga tulong upang higit na masalamin ang kalagayang panlipunan.
Nakatulong ba ang mga kaantasan ng pang-uri upang mapalabas ang kulturang Pilipino
upang makapaglarawan ng mabisa?
Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong paglalakbay.
Upang matiyak natin na naunawaan mo ang aralin, nais kong magsaliksik ka ng isang dula

294
na naglalarawan ng kalagayang panlipunan, kaugalian at paniniwala ng pamilyang
Pilipino. Suriin mo ito. Ibuod at ipaliwanag kung paano inilarawan dito ang mga nabanggit
sa itaas.
Pagnilayan at Unawain
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang pagkaunawa mo sa
mahahalagang konsepto na nakapoob sa buong aralin- Ang Panitikan sa Panahon ng
Amerikano. Muli, sagutin mo ang mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung
may mali ka mang konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang
gawaing iyong pinagdaanan.
1. Bakit umusbong ang panitikang Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
2. Bakit mahalagang unawain/pag-aralan ang mga akdang pampanitikan
sa panahon ng mga Amerikano?
3. Tunay bang salamin ng kultura angmga akdang pamapanitkan? Patunayan.
Sagutin mo ang mga nabanggit na tanong sa paraang patalata. Maging matapat
ka sa iyong pagsagot dahil dito ko malalaman kung dapat na tayong magpatuloy sa
susunod na aralin, o balikan pa ang ilang gawain upang sa gayo’y magkaroon ka ng
malalim na pag-unawa sa nilalaman ng araling ito. Makatutulong sa iyo kung sasagutin
mo pa ang Gawain sa ibaba/kabilang pahina.
295
Sa pamamagitan ng solo o pair sharing , pagsama-samahing
muli ang magkakapangkat. Sagutin muna nang isahan ang
tsart. Pagkatapos itong masagot ng mag-aaral, kumuha sila
ng kapareha sa kanilang kapangkat, sila naman ang
magbahaginan. Bigyan sila ng limang minuto upang gawin
ang bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na magbabahagi sa
kanilang napag-usapan.
Bigyan ng 60 minuto ang mag-aaral upang isagawa ang
gawaing ito. Maaari itong ipagawa bilang pangkatang
gawain. Ang sitwasyon ay maaaring nakasulat sa pisara,
kartolina, o manila paper. Pagkatapos ng pagsulat ay
makipagpalitan sa iba pang pangkat at hingan ng feedback
ang kanilang ginawa. Magbigay rin ng sariling feedback sa
bawat pangkat ang guro.
Maaaring pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay
papiliin ng tanong na maaaring sa pamamagitan ng
palabunutan na kanilang ipaliliwanag. Maaari silang
gumamit ng anomang masining na pamamaraan na ibig
nila. Bigyan lamang sila ng 7 minuto upang pag-usapan
ito. Ang ibang pangkat ay maaari pang magdagdag ng
tanong sa bawat pangkat na nagbahagi ng kanilang
napag-usapan.
 Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling tinalakay? Isulat ang sagot sa iyong
dyornal.
PAUNAWA:
Pagkatapos ng bahaging ito ay muling ipasagot sa
PAGSULAT SA DYORNAL mga mag-aaral ang Kahon ng Hinuha sa unahang
bahagi ng araling ito.
Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling tinalakay? Isulat ang sagot
sa Journal

PAGSULAT
Sa araw na ito naunawaan ko na
____________________________________________________________ Indibidwal na ipagawa ang bahaging ito sa mga mag-aaral.
___________________________________________________________ Tumawag ng mga mag-aaral na nais magbahagi ng kanilang
Natatandaan ko na natuwa ako sa na sagot.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ngayong araw na ito, maipagmamalaki kong natutuhan ko ang/ ang mga
_____________________________________________________________
____________________________________________________________

Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa balagtasan at

sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng malikhain at mapanagutang

296
paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-unawa sa pagkakaiba ng katotohanan o
opinyon at kaantasan ng pang-uri. Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa
mo ay higit na lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at dugtungan mo na ang
huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo kung nauunawaan mo talaga ang
araling ito. Maraming salamat.

Ilipat
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika ay Ang gawaing ito ay kailangang nabanggit na sa mga mag-
natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto- ang makasulat
aaral sa pagsisimula pa lamang ng aralin upang
ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa pamilyang Pilipino. Bago iyan,
makapaghanda ang mga mag-aaral. Gawing pangkatang
nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang karagdagang kaalaman na ito tungkol sa
Inaasahang Produkto – ang pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang
gawain ang bahaging ito. Ibigay sa kanila ang situwasyon at
ipagpatuloy at alamin naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin. muling ibigay ang pamantayan sa pagmamarka upang
Babasahin 4: ANG ISKRIP AT DIYALOGO (Kalakip 2.1.d) malaman nila kung paano magkakaroon ng pagtataya sa
kanilang gawain.

Babasahin 5: MGA PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA SA PAGSULAT NG Iskrip at

Diyalogo (Kalakip 2.1.e)

Nakumpleto mo na ang araling ito. Bago ka dumako sa susunod na aralin, Bakit

hindi mo subuking itaya ang iyong mga natutuhan? Maaari mo ng sagutan ang pangwakas
na pagsusulit upang matiyak natin kung sapat na ang iyong kahandaan. Simulan mo na.

297
PANGWAKAS NA PAGSUSULIT

Ibigay ang pangwakas na pagtataya sa mga mag-aaral.

Ipasulat ito sa kanilang sagutang papel. Tsekan agad ang
pagtatayang ito upang maitaya ang naunawaan ng mga mag-
aaral.
ARALIN 2.1: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Bilang ng Sesyon: 10

I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Ibigay ang mga pokus na tanong sa mga mag-aaral. Maaari
itong nakasulat sa kartolina o manila paper na nakapaskil sa
pisara. Maaaring bigyan ng post-it paper ang mga mag-aaral
Pokus na tanong para sa Aralin 2.1: Mahahalagang Konsepto para sa na pagsusulatan nila ng kanilang sagot. Idikit ito sa ilalim ng
Aralin 3.1: bawat pokus na tanong. Hayaan itong nakapaskil na makikita
Malaya ba sa pagsulat ang mga Lalo pang sumigla at tumaas ang
manunulat sa panahon ng Komonwelt? panitikan sapagkat Wikang Pambansa
ng mga mag-aaral hanggang sa pagtatapos ng pagtalakay
ang ginamit na midyum sa pagsulat, sa buong modyul na ito. Pumili ng ilang mag-aaral
dumami rin ang mga manunulat sa nmagpapaliwanag ng kanilang sagot. Huwag munang ibigay
panahon ng komonwelt. ang tamang sagot sa mga mag-aaral. Hayaang sila ang
Bakit mahaIaga ang gramatika sa makatuklas sa wastong sagot sa pag-aaral sa modyul.
pagsulat noong Panahon ng
Komonwelt? Dahil sa pagkakaroon ng kalayaan ng
mga manunulat sa Panahon ng
Komonwelt, naging inspirasyon sa kanila
ang pagsulat ng mga akdang mananatili
o tatatak sa isipan ng mga mambabasa
kaya naman bukod sa aral na mapupulot Ibigay sa mga mag-aaral ang saklaw ng aralin upang
sa akda, ginawa rin nila itong mas mapaghandaan na ito ng mga mag-aaral. Maaaring
masining gamit ang mga kaugnay na imungkahi na sa mga mag-aaral na maaari na rin silang
wika tulad ng iba’t ibang paraan ng magsaliksik sa magiging aralin upang magkaroon na sila ng
pagpapahayag at kayarian ng pang-uri.
paunang kaalaman sa mga paksa.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito
Aralin 2.1- Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Aralin 2.1.1 a. Panitikan:Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon

298
 b. Wika: Iba’t ibang paraan ng pagpapahayag

Aralin 2.1.2 a. Panitikan: Maikling Kuwento

“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri

III. Mga Inaasahang Kasanayan na Lilinangin sa Aralin 2.1

Mga Kasanayang Pampagkatuto Mga Kasanayang Pampagkatuto
ARALIN 2.1 Pakikinig BigyanPakikinig
ng sipi ang mga mag-aaral ng mga
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong kasanayang pampagkatuto upang malaman
Napauunlad ang kasanayan na ng
sa pag-unawa sa diskursong
pinakinggan mga mag-aaral ang kasanayang lilinangin sa kanila.
pinakinggan
 Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari Dito ay maaaring maging
Naisasalaysay ang mga
handa ang magkakaugnay
mag-aaral na sa
pangyayari
sa napakinggan sa napakinggan
bawat araling tatalakayin sapagkat alam nila ang
 Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin  Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin
ng nagsasalita inaasahan sa kanila. ng nagsasalita
 Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa  Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa
at karanasan at karanasan
 Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan  Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan

Napalalalim ang pag-unawa sa diskursong pinakinggan Napalalalim ang pag-unawa sa diskursong pinakinggan
sa pamamagitan ng pagsusuri sa nilalaman nito sa pamamagitan ng pagsusuri sa nilalaman nito

 Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
 Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan
tungo sa iba pang anyo (transcoding)
Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga
ideyang pinakinggan
 Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita
sa pagpapahayag ng sariling puna
 Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa
inaakalang mga maling pananaw o impormasyong
napakinggan at teksto
 Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
 Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan
tungo sa iba pang anyo (transcoding)
Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga
ideyang pinakinggan
 Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita
sa pagpapahayag ng sariling puna
 Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa mga
inaakalang maling pananaw o impormasyong napakinggan
at teksto

299

Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba’t ibang
sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang
nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng teksto
 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
 Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan
o ideyang nakapaloob sa teksto
 Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa:
sarili
ibang tao
 Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon
o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto
Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan
at katangian ng mga ito
1. Sanaysay
 Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan
ng pagpapaikli ng paksa
 Nasusuri ang layunin ng paksa
 Naipaliliwanag ang tema o kaisipang nakapaloob
sa sanaysay
 Nasusuri ang mga uri ng sanaysay at ang katangian
ng bawat isa
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katuwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba’t ibang
Sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang
nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng teksto
 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
 Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan
o ideyang nakapaloob sa teksto
 Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa:
 sarili
 ibang tao
 Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon
o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto
Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan
at katangian ng mga ito:
3. Sanaysay
 Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan
ng pagpapaikli ng paksa
 Nasusuri ang layunin ng paksa
 Naipaliliwanag ang tema o kaisipang nakapaloob
sa sanaysay
 Nasusuri ang mga uri ng sanaysay at ang katangian
ng bawat isa
 Naipahahayag ang magandang kaisipang nais

300
  Naipahahayag ang magandang kaisipang nais
ipabatid ng may-akda sa kaniyang isinulat
2. Maikling kuwento
 Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling
kuwento
 Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
 Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
 Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino
sa pagsulat ng talata
 Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak
ng paksa:
pagbibigay ng depinisyon
paghahalimbawa
paghahawig o pagtutulad
 Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob
at pagitan ng talata upang magkaroon ng kaisahan
sa pamamagitan ng:
pag-aayos ng mga detalye na lohikal
ang pagkakasunod-sunod
paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
paglalahad ng mga pangungusap nang
may magkatulad na pagkakabuo
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata
 Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang
malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo
ng komposisyon
 Nagagawang kawili-wili ang panimula ng
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
kaakit-akit na pahayag
napapanahong sipi o banggit
 Nawawakasan ang komposisyon nang may
301
ipabatid ng may-akda sa kaniyang isinulat
4. Maikling kuwento
 Naipaliliwanag ang mga a elemento ng maikling
kuwento
 Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
 Nabibigyang kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
 Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino
sa pagsulat ng talata
 Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak
ng paksa:
 depinisyon
 paghahalimbawa
 paghahawig o pagtutulad
 Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob
at pagitan ng talata upang magkaroon ng kaisahan
sa pamamagitan ng:
 pag-aayos ng mga detalye na lohikal
ang pagkakasunod-sunod
 paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
 paglalahad ng mga pangungusap nang
may magkatulad na pagkakabuo
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata
 Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang
malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo
ng komposisyon
 Nagagawang kawili-wili ang panimula ng
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
 kaakit-akit na pahayag
 napapanahong sipi o banggit
 Nawawakasan ang komposisyon nang may
pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng:
 Pagbubuod
 pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng:
pagbubuod
makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri
ng paglalahad
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay
 Nakapipili ng isang napapanahong paksa
 Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
 Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay
na ideya at impormasyon
 Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa
 Nakabubuo ng isang:
makatawag-pansing simula
mabisang wakas
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa
sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon
sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian
sa aklatan/internet
302
 makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri
ng paglalahad
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay
 Nakapipili ng isang napapanahong paksa
 Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
 Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay
na ideya at impormasyon
 Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa
 Nakabubuo ng isang:
 makatawag-pansing simula
 mabisang wakas
Tatas
Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa
sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon
sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian
sa aklatan/Internet
 IV. Konseptuwal na Balangkas ng Aralin 3.1
Makabubuting maipaskil sa loob ng silid ang
Ang Panitikan sa Konseptuwal na Balangkas na ito upang maging
Panahon ng Komonwelt gabay ng guro at mag-aaral sa pagtalakay ng
aralin. Isulat sa manila paper o kartolina. Talakayin
ang mga araling nakapaloob sa araling ito.
a. Panitikan: a. Panitikan:
Sanaysay Maikling
b. Wika: Iba’t Ibang Kuwento
Paraan ng b. Wika: Kayarian
Pagpapahayag ng Pang-uri
Mini-museum o eksibit

V. Panimulang Pagtataya ( para sa Aralin 2.1)

Unang Bahagi Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya para
Panuto: Ibigay ang magkaibang katangian ng dalawang uri ng sanaysay. (Para sa bilang sa aralin. Sabihin sa kanilang kukuhanin lamang ang dati
1– 4. nilang kaalaman sa magiging paksa. Pagkatapos masagot
Sanaysay ng mga mag-aaral ang panimulang pagtataya ay tsekan
agad ito upang mataya kung saang bahagi ang kalakasan
Pormal Pamilyar at kahinaan ng mga mag-aaral sa magiging aralin.

Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang masagot
ang kasunod na mga tanong.

303
 Ang matandang babae ay ‘di nakasagot. Babae palibhasa at ina ng nag- SUSI SA PAGWAWASTO
tatanong na dalaginding ay natarok na kapagkaraka ang lagay ng kalooban ng kani- Unang Bahagi
Pormal
yang anak. Si Irene ay hindi nga sasalang ginugulo noon ng mga suliranin ng puso.
 nagbibigay ng impormasyon;
Umiibig, di sasalang siya’y umiibig.
 nagbibigay ng mahahalagang kaisipan o
“Hindi,” ang tiyak na sagot. kaalaman
“Nang makilala mo ba si Tatang,” ang patuloy na tanong, “ay may naramda-
sa pamamagitan ng makaagham at lohikal
man ka bang pintig sa loob ng dibdib?”
na pagsasaayos sa paksang tinatalakay;
 maingat na pinipili ang pananalita;
“Oo!”
“Ipinagtapat mo ba sa iyong Inang?  ang tono ay mapitagan;
“Oo!”
“E ano ang sinabi sa iyo?”  obhektibo o di kumikiling sa damdamin ng may-
“Nagalit, kinagalitan akong mabuti at sinabing di sasalang ako’y may iniibig
akda
na lalaki. Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y nag-asawa
Pamilyar
ay kaniyang papatayin.”
 nagsisilbing aliwan/libangan;
“Ay, ano ang naging sagot mo?”
“Ako’y nangako, sinabi kong ang lalaking aking nakilala ay aking isusumpa.”  nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng pagtalakay
“Kung gayo’y bakit mo naging asawa si Tatang?”
“Sapagkat. . . ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato at di nadudurog sa hampas sa mga paksang karaniwan, pang-araw-araw
ng alon, hindi natitinag sa kinalalagyan, mamatay … mabuhay, laging sariwa.”
at personal;
“A, kaya pala!”  ang pananalita ay parang nakikipag-usap
“Kaya palang ano?” lamang;
“Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.”
Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig sabihin  pakikipagkaibigan ang tono;
ni Irene.

304
 Mula sa, Ang Dalaginding
ni Iñigo Ed. Regalado

5. Ang tinutukoy na dalaginding ay mga babaeng nasa edad ____________.

a. 10 – 12  subhektibo sapagkat pumapanig sa damdamin
b. 13 – 15
c. 16 – 18 at paniniwala ng may-akda
d. 19 – 21 Ikalawang Bahagi
6. Ang salitang sariwa ay halimbawa ng ___________. 5. B
a. pangngalan 6. D
b. panghalip 7. C
c. pandiwa 8. D
d. pang-uri 9. B
10. C
7. “Ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato.” Ang salitang may salungguhit
ay nasa anyo ng pang-uri na ________________.
a. payak
b. lantay
c. pahambing
d. pasukdol

8. “Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y nag-asawa

ay kaniyang papatayin.” Alin sa sumusunod ang pinakamalapit na interpretasyon
ng binasang pahayag?
a. Gagawin ng magulang ang lahat masakop lamang ang anak
maging sa pag-ibig.
b. Hindi nakauunawa ang magulang sa damdamin ng mga taong
umiibig kahit pa nga ito ay kaniyang anak.
c. Takot ang magulang maiwanan ng anak sa pag-aakalang hindi
na sila aalagaan sa kanilang pagtanda.
d. Ayaw ng magulang na umibig ang anak sa murang edad pa lamang
.

305
 9. Inilarawan ang pag-ibig sa akda sa pamamagitan ng __________.
a. pagpapaliwanag sa kahulugan nito
b. paghahambing gamit ang tayutay
c. pagsasalaysay sa karanasan ng tauhan
d. pagpapahayag ng sariling karanasan
10. “Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.” Ano ang mahihinuha
sa pahayag na ito ni Irene?
a. Laging may takot na nadarama si Irene kapag kausap ang ina.
Ilahad ang mga panitikang bibigyang-pansin sa aralin na ito –
b. Hindi na nakadarama ng kapayapaan si Irene dahil sa mga kagalit.
ang Sanaysay at ang maikling kuwento sa Panahon ng
c. Si Irene ay nagsisimula nang umibig.
d. Bunga ng sakit ang kabang nadarama ni Irene. Komonwelt. Nauna nang naibigay at naipasagot ang
mahahalagang tanong kaya’t sa bahaging ito ay maaari
VI. YUGTO NG PAGKATUTO PARA SA ARALIN 2.1 sabihin ang inaasahang isasagawa nila pagkatapos ng aralin.
ALAMIN:
Ilahad na rin sa mga mag-aaral ang pamantayan sa
Bago pa man dumating ang mga mananakop tayo ay may sarili ng panitikan. Hindi
natin maikakaila na yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito ay nakapokus pagmamarka ng inaasahang produkto. Sangguniin sa huling
tayo sa Sanaysay at Maikling kuwento sa Panahon ng Komonwelt. Marahil ay maitatanong bahagi ng aralin ang rubriks.
mo sa iyong sarili, ano kaya ang kalagayan ng ating panitikan at manunulat sa panahong
ito? Bigyang-pansin mo rin ang mahalagang tanong na: “Malaya ba sa pagsulat ang mga
manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Inaasahan kong ang mga gawain at
pagsasanay sa bahaging ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito.
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan ay
maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan
partikular na ang sanaysay na umusbong noong Panahon ng Komonwelt hanggang sa
kasarinlan. Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay makapagsasagawa ka ng
mockumentary tungkol sa wika.
Sa pagsisimula mo sa araling ito, iyong isulat ang una mong naisip tungkol sa

306
manunulat noong Panahon ng Komonwelt sa tulong ng Generalization Table.
GAWAIN 2.2.1: Generalization Table
Ang unang kolum ang unang sasagutan bago ang kasunod na mga kolum. Ang
ikalawa at ikatlong kolum ay sa susunod na mga bahagi ng aralin at ang huli ay sa
Himukin ang mga mag-aaral na isulat ang kanilang sagot sa
bahaging Paunlarin ng araling ito.
coupon bond na may ginayang pormat ng generalization
Una kong naisip na Natuklasan ko na . . Patunay nito ang . . Kaya ang aking table. Ang unang kolum muna ang sasagutan. Bigyan sila ng
. .. . kongklusyon ay:
tatlong minuto upang maisagawa ito. Pagkatapos ay
pagpangkatin ang mga mag-aaral. Bigyan ang bawat
magkapareha ng tatlong (3) minuto upang magtalakayan sa
kanilang naging sagot. Pumili ng ilang magkapareha na
magbabahagi ng kanilang napag-usapan. Matapos ang
pagpapalitan ng ideya, ipadikit ito sa gilid ng pisara isang
bahagi ng silid-aralan na magsisilbing bulletin board ng mag-
GAWAIN 2: 3-2-1 ACTION!
aaral.
Maaaring isulat sa kartolina, manila paper o sa
Gamit ang estratehiyang 3-2-1, piliin sa kahon ang tatlong (3) akdang napabantog sa pamamagitan ng power point presentation ang pangalan ng
Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng mga akdang ito, dalawang (2) katangian mga manunulat at mga akdang pagpipilian. Maaari pa itong
ng akda at manunulat na may likha ng mga ito at isang (1) tanong/pahayag na nais mo
pang mabatid tungkol sa manunulat at sa kanilang akda.
dagdagan kung kinakailangan. Bigyan ng 10 minuto ang
mga mag-aaral sa gawaing ito. Sa unang limang minuto ay
gagawin ng indibidwal ang gawain na isusulat sa kanilang
Mga Manunulat Mga Akda kuwaderno at ang natitirang limang minuto ay hikayatin ang
Genoveva Edroza Matute Ang Anluwage
mga mag-aaral na ibahagi sa kapangkat ang kanilang
Buenaventura S. Medina Jr. Ang Dalaginding
Adriano P. Landicho Lugmok na ang Nayon ginawa. Pumili ng lider na magbabahagi sa klase ng
Iñigo Ed. Regalado Lupang Tinubuan kanilang napag-usapan.
Narciso G. Reyes Sa Aking mga Kabata
Deogracias A. Rosario Hikbi sa Karimlan

307
 Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng
3 mga akdang ito
1.
SUSI SA PAGWAWASTO
2.
Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang
3.
Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3
3 manunulat ng mga akdang ito
2 1. 1. Ang Dalaginding - Iñigo Ed. Regalado
2. 2. Lupang Tinubuan - Narciso G. Reyes
3. Wikang Pambansa - Manuel L. Quezon
Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3
1. Akda:

1
Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa manunulat at sa
Ang Dalaginding - may tauhan/mga tauhang humaharap
kaniyang akda
sa suliranin; maayos ang
1.

308
GAWAIN 2.2.3: Ilalahad Ko, Kilalanin Mo humaharap sa suliranin; maayos ang
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari

Lagyan ng tsek () ang patlang kung ang bawat aytem ay Lupang Tinubuan - may tauhan/mga tauhang
tumutukoy tungkol sa sanaysay, ekis (X) kung ito ay tumutukoy humaharap
Paunawa: sa pang
Maaari suliranin; may aralang
magsaliksik na nag-iiwan
guro para sa
naman sa maikling kuwento at asterisk (*) kung parehong karagdagang impormasyon
ng kakintalan sa isip para sa katangian ng mga
tumutukoy sa sanaysay at maikling kuwento. akda at manunulat.
Wikang Pambansa - tumatalakay sa
pagmamahal
Nakabatay sa wika; ang
sa mag-aaral nanghihikayat sa
kanilang sagot.
mambabasa/tagapakinig
2. Manunulat

__ nagbibigay ng mahahalagang kaisipan Iñigo Ed. Regalado – mahusay na manunulat;

__ ito ay orihinal na panitikan ng mga Pilipino makata ng pag-ibig
Isulat sa kartolina o manila paper ang gawaing ito. Bigyan
__ nagsisilbing aliwan/libangan lamangNarciso
ng 3-5 G. Reyes
minuto ang mag-aaral sa pagsagot. Indibidwal
__ kabilang ang sulating pampahayagan na ipagawa sa mag-aaral– ang
Manuel L. Quezon mapagmahal sa wika;
gawaing ito. Pagkatapos itong
__ may mga tauhang nagsisiganap makabayan
isagawa ay ipawasto rin sa mag-aaral ang gawain upang
__ Buenaventura S. Medina Jr.
makita nila ang kanilang kaalaman sa mga araling
tatalakayin.
__ Deogracias A. Rosario
__ Michel de Montaigne
__ maaaring iugnay sa sariling karanasan at karanasan ng ibang tao SUSI SA PAGWAWASTO
1. * 6. 
__ ginagamitan ng masisining o mga tayutay na salita
2.  7. X

PAUNLARIN
3. X 8. 
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo ang
mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin. Ang mga akdang pampanitikan na 4.  9. *
pag-aaralan natin sa bahaging ito ay Sanaysay at Maikling kuwento na sumibol sa
5. X 10. *
309
Panahon ng Komonwelt. Mahalagang masagot sa bahaging ito ang tanong na: “Malaya ba
sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?”
Simulan natin sa sanaysay. Sa lahat ng uri ng panitikan, ang sanaysay ang
sinasabing may pinakakaunting bilang ng manunulat dahil sa malayo ito sa damdamin ng
mga tao. Gayon pa man, mananatiling ang nilalaman nito ay kapupulutan ng aral at aliw sa
mambabasa. Sa nakasulat na pormat ng thinking about primary sources sa
Sa araling ito ay gawing gabay ang sumusunod na tanong na makatutulong sa iyo pisara, kartolina o manila paper, ipagawa nang pangkatan
sa maaari mong maging tunguhin sa araling ito. ang gawain. Bigyan ang bawat pangkat ng kartolina at pentel
pen. Ipakopya ang pormat sa bawat pangkat. Bigyan ng 20
Mabisa bang paraan ng Bakit mahaIaga ang iba’t ibang
paglalahad ng katuwiran ang paraan ng pagpapahayag sa minuto ang mag-aaral sa pagkopya, pagsagot at
pagsulat ng sanaysay? isang sanaysay?
______________________ __________________________ pagpapalitan ng opinyon sa gawain. Papiliin sila ng lider na
______________________ __________________________
magbabahagi sa klase ng kanilang napag-usapan.
__________________________
______________________ __________________________
______________________ __________________________
______________________ __________________________
__________ __________________________
__________________________
__________________________
______

310
GAWAIN 2.2.1.a: Konseptulong
Magbigay ng mga pantulong na konsepto na may kaugnayan sa
salitang sanaysay na sa iyong palagay ay makatutulong upang
makabuo ng isahang konsepto para sa aralin.
Isahang konsepto sa salitang sanaysay
_______________________________________
Magbigay ng impormasyon tungkol sa may gawa ng talumpating tatalakayin, si
_______________________________________
Manuel L. Quezon. _______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
___________
Kapanganaka Pamilya Mga Naiambag sa
n Katangian Pilipinas
Babasahin 1: WIKANG PAMBANSA NI MANUEL L. QUEZON (Kalakip 2.1.a)
311
Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa
kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot.
Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos ay
pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang naging
Hatiin sa apat na pangkat ang klase. Ipagawa nang
konsepto.
pangkatan ang bahaging ito. Bigyan ng 20 minuto ang
bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain at
kung paano nila ito ibabahagi sa klase. Maaaring ipagawa
ang sumusunod na pamamaraan: (Ang mga pamamaraang
ito ay mungkahi lamang, maaaring gumamit o madagdag
pa ng iba pamamaraan ang guro.)
a. Impersonation
b. Talk Show
c. Role Playing
d. One-on-One Interview
Ang pamamaraan ay maaaring isulat sa isang makulay na
papel na ang likod ay makikita ang mukha ni Manuel L.
Quezon. Katabing nakasulat sa pamamaraan ang bilang na
magtatakda kung pang-ilan ang kanilang pangkat na
magtatanghal. Pabunutin ang lider ng bawat pangkat.
Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol kay Manuel
Hingan ng impormasyon ang mga mag-aaral tungkol sa
L. Quezon.
talumpati. Aalamin lamang kung pamilyar ang mga mag-
aaral tungkol dito. Kung walang makapagbibigay ng
impormasyon tungkol sa talumpati, magbigay ng
impormasyon tungkol dito. Sabihing ang tatalakayin ay
Hingan
isang ng ideya nito.
halimbawa ang mga mag-aaral tungkol sa Wikang
Pambansa gamit ang concept map bago ipabasa ang
sanaysay (talumpati) na ipatatalakay. Pumili ng mag-aaral
na mahusay bumasa sa paraang patalumpati rin.
GAWAIN 2.2.1.b: Paglinang ng Talasalitaan

Pumili ng isang salita sa akdang iyong binasa, ilagay ito sa

pinakagitnang kasunod na grapiko. Ibigay ang kahulugan, ang
katangian, ang bahagi ng panalita at ang halimbawang
pangungusap. Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral
ang paglinang ng talasalitaan gamit ang Frayer Model. Ang
Kahulugan Katangian
frayer model ay maaaring nakasulat sa pisara, sa kartolina,
o sa manila paper. Maaari itong gawing paligsahan sa
bawat pangkat. Sa mapipili nilang salita ay paramihan sila

Bahagi ng Panalita
SALITA
Halimbawang ng maisasagot sa apat na kategorya – kahulugan,
Pangungusap katangian, bahagi ng panalita sa ibinigay na kahulugan, at
paggamit ng mga ito sa pangungusap. Ipagawa ito sa loob
ng limang minuto. Ang pinakamaraming tamang sagot ang
GAWAIN 2.2.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
magwawagi.
Isulat ang sumusunod na mga tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel. Itanong sa mga mag-aaral ang mga tanong bilang 1-5.
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel. Sabihin sa mag-aaral na pagkatapos ng talakayan ay
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa ang pakikinggan naman nila ang awit ni Florante na Ako’y Isang
Pilipinas?
Pinoy. Papikitin ang mag-aaral upang maramdaman nila ang
2. Bigyang interpretasyon ang pahayag na nakasulat nang pahilig:
nilalaman ng awit. Sabihin sa kanilang ang kakayahan nila sa
“Kailangang magkaroon ng sariling wika ang Pilipinas, isang wikang
nakabatay sa isa sa mga katutubong wika.” pakikinig ay susubukin.
3. Kung ikaw ay nasa katayuan ni dating Pangulong Quezon, tulad din ba ng Pagkatapos marinig ang awit ay itanong ang bilang 6-8.
kaniyang desisyon ang iyong gagawin upang magkaroon tayo ng isang Maaari pang dagdagan ang mga tanong na lilinang sa pag-
wikang pambansa? Bakit?
unawa ng mga mag-aaral sa aralin.
4. Sa kasalukuyan, makikita bang malaya ang mga Pilipino sa paggamit ng

312
 wikang pambansa? Magbigay ng sitwasyon batay sa sariling karanasan o
ng ibang taong nakapaligid sa iyo.
5. Bilang isang kabataan, paano mo maipakikita ang pagpapahalaga sa
wikang pambansa?
6. Pakinggan ang awiting Ako’y Isang Pinoy ni Florante. Ilahad ang
pangunahing ideya sa awit na ito. May kaugnayan ba ang awit na ito sa
talumpati ni Manuel L. Quezon? Ilahad ito.
7. Sa damdaming namamayani sa iyo tungkol sa wika, ihambing ito sa
damdaming namamayani sa awit.
8. Bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa ang Pilipinas?
Ibigay ito bilang input tungkol sa sanaysay. Maaaring

Ang Sanaysay ay isang uri ng panitikan na nasa anyong isulat sa pisara, kartolina o manila paper ang
Pormal Di-Pormal
tuluyan na ipinahahayag ang sariling o Pamilyar
kaisipan, kuro-kuro, mahahalagang impormasyon.
saloobin at damdamin
Nagbibigay na kapupulutan
ng impormasyon ng aral at aliw
Nagsisilbing ng mambabasa.
aliwan/libangan
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.” Ang
Nagbibigay
Sanaysay ay ng mahahalagang
anyo ng sulating hiram.Nagbibigay-lugod sa pamamagitan
Noong 1580, isinilang ito sa Pransiya
at
si Michel de Montaigne ang tinaguriang ama. Ito ay tinawag niyang essai na
nangangahulugang isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa
anyo
ng panulat.
Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o pamilyar.
Narito ang kanilang pagkakakilanlan.

313
 kaisipan o kaalaman sa ng pagtalakay sa mga paksang

pamamagitan ng makaagham at karaniwan, pang-araw-araw at

lohikal na pagsasaayos sa personal

paksang tinatalakay

Maingat na pinipili ang pananalita Ang pananalita ay parang

nakikipag-usap lamang

Ang tono ay mapitagan Pakikipagkaibigan ang tono

Obhektibo o di kumikiling sa Subhektibo sapagkat pumapanig

damdamin ng may-akda sa damdamin at paniniwala ng

may-akda

GAWAIN 2.2.1.d: Tukuyin ang Kaibahan.

Sanaysay Iba pang panitikan

Paano nagkatulad?

314
 mag-aaral tungkol sa sanaysay at sa iba pang
panitikan.

Paano nagkaiba sa…

Uri Ipabasa ang isa pang halimbawa ng

Katangian
sanaysay, ang Ako ay Ikaw. Maaari itong gawing
Pagkakalahad
dugtungang pagbasa.
Iba pang pagpapaliwanag

Babasahin 2: AKO AY IKAW NI HANS ROEMAR T. SALUM (Kalakip 2.1.b)

Mga Gabay na Tanong:
1. Anong uri ng sanaysay ang binasang akda. Ipaliwanag.
2. Pansinin ang kasunod na mga pangungusap na may salungguhit. Ano ang layunin
ng mga pangungusap na ito? Magkaroon ng talakayan tungkol sa ipinabasang

Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni dating
Pangulong Mauel L. Quezon.
__________________________________________________
Sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa
__________________________________________________
Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay sa makabagong panahon.
__________________________________________________
sanaysay sa tulong ng mga gabay na tanong.
Maaaring isulat sa pisara, kartolina, o manila paper
ang mga gabay na tanong at talakayin ito sa paraang
UTS o Ugnayang Tanong-Sagot
Sabihin sa mag-aaral na malalaman kung wasto ang
naging sagot sa katatapos na gawain sa
pamamagitan ng pagtalakay tungkol sa iba’t ibang
paraan ng pagpapahayag.

Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng iyong wika

ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon, tiyak
na ang aking patuloy na pag-unlad. Magbigay na ng input tungkol sa iba’t ibang uri
Iba-iba ang paraan ng pagpapahayag, maaaring
__________________________________________________ ng pagpapahayag. Upang higit pang maunawaan ng
paglalahad, mag- aaral, magbigay pa ng halimbawa. Hingan din
sila ng sarili nilang halimbawa bago ipagawa ang
paglalarawan, pagsasalaysay, at pangangatuwiran. Ang
susunod na gawain.
paglalahad ay may layuning magpaliwanag. Layunin ng paglalarawan
315
ang ipakita ang kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita

ang kaibahan nito sa mga kauri. Kung ang nais ay maglahad ng mga
GAWAIN 2.2.1.e: Pagbuo ng Sariling Yaman
Sumulat ng sariling pagpapahayag tungkol sa isang bagay na itinuturing mong Pagkatapos ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang
sarili mong yaman na maaaring sa paraang paglalahad, paglalarawan, pagsasalaysay, at
pamantayan sa mga mag-aaral sa pagsulat upang
pangangatuwiran. Magkakaroon ng pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng
malaman nila kung paano itataya ang kanilang
sumusunod na pamantayan: a.) kalinawan; b.) wastong gamit ng gramatika; c.) wastong
gamit ng bantas; d.) kaisahan ng salita, pangungusap at talata; e.) makatotohanan; at f.)
gawain. Bigyan ng 30 minuto ang mga mag-aaral sa
naglalahad, naglalarawan, nagsasalaysay o nangangatuwiran (depende kung anong gawaing ito. Pumili ng ilang mag-aaral na
paraan ng pagpapahayag ang pinili ng mag-aaral). magbabahagi ng kanilang ginawa. Pabigyan ito ng
GAWAIN 2.2.1.f: Balita Mo, Isusulat Ko
feedback sa mga kamag-aral batay sa mga
Sumulat ng sariling sanaysay na maaaring sa anyong pormal o pamilyar mula sa Ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan
pamantayang ibinigay.
napanood na bagong balita sa telebisyon o sa mga balitang dokumentaryo. Gamitin ang sa mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila
iba’t ibang paraan ng pagpapahayag. Malaya kang pumili ng anomang paksa sa
kung paano itataya ang kanilang gawain. Pagpartnerin
napanood. Magkakaroon ng pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod
ang mga mag-aaral at isagawa ang pamamaraang
na pamantayan: a.) kaisahan ng salita, pangungusap at talata; b.) wastong gamit ng
gramatika; c.) wastong gamit ng bantas; d.) makatotohanan; at e.) gamit ang iba’t ibang uri
people smart. Sa pamamaraang ito ay hayaang ang

ng pagpapahayag. magkapareha ang magbigay at tumanggap ng puna sa

kanilang ginawa batay sa mga pamantayang ibinigay.
Una kong naisip na Natuklasan ko na . . Patunay nito ang . . Pumili ng magkapareha na magbabahagi ng ibinigay at
Kaya ang aking
. .. . . kongklusyon ay: natanggap nilang puna. Magbigay rin ng puna ang guro
kung kinakailangan.
Sa tsart na ito ay nauna nang ipinagawa sa mga
316 mag-aaral ang unang kolum sa bahaging Alamin. Sa
pagkakataong ito ay papunan na ang ikalawa at
ikatlong kolum. Punan ang mga kolum na ito.
GAWAIN 2.2.1.g: YES/NO Analysis Hikayatin ang bawat pangkat na gawin ito sa masining
Ibigay ang sariling opinyon tungkol sa kahalagahan ng opinyon at katuwiran sa na paraan. Maaaring sa pamamagitan ng
isang Sanaysay noong Panahon ng Komonwelt.
pamamaraang teaching-learning situation, talk show,
interview o iba pa. Hingan ng feedback ang bawat
MahaIaga ba sa paglalahad pangkat sa mga itinanghal na gawain. Ang tuon sa
Oo ng opinyon at katuwiran ang Hindi
sanaysay noong Panahon pagbibigay ng feedback ay ang naging sagot nila sa
GAWAIN 2.2.1.h: Ang Mali Noon, Itatama Ngayon …
ng Komonwelt?
tanong at hindi pokus sa kanilang pagganap. Magbigay
Sa tulong ng reflective journal ay itala ang kabuuang konseptong
natutuhan sa aralin. rin ng feedback ang guro.

Ang lagom ng aking nagawa sa aralin: Indibidwal na ipagawa ang gawaing ito. Ipasulat ito sa
 (panitikan) kanilang kuwaderno. Tawagin ang mag-aaral upang

 (wika) ibahagi sa klase ang kanilang naging kasagutan. Maaari

itong gawing exit card na magtataya sa natutuhan ng mga

Mga bago kong natutuhan sa paraan ng paglalahad ng katuwiran gamit ang mag-aaral sa naging aralin bago lumipat sa bagong paksa

sanaysay: ng aralin.



Naunawaan ko na ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag ay:

317
 

Ang dati kong kaalaman na natuklasan kong mali sa:
 (panitikan)
 (wika)
Natulungan akong maunawaan na
 (panitikan)
 (wika)
Sa aking palagay, magagamit ko ang kaalamang ito sa pamamagitan ng:
Bilang paghahanda sa susunod na gawain, magbigay ng
 (sa pag-aaral)
input tungkol sa mockumentary. Maaaring magpanood sa
 (sa tunay na buhay)
kanila ng halimbawa ng mockumentary. (Ito ay dapat na
nabanggit na rin sa mag-aaral sa unang araw pa lamang
bago ang pagtalakay sa aralin.)
GAWAIN 2.2.1.i: Natutuhan ay Isasabuhay… Ang mockumentary ay isang uri ng pelikula o
programang pantelebisyon na kadalasang ginagamit sa
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito.
pagsusuri o pagbibigay puna sa napapanahong
Bilang pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong
ng gawaing ito. pangyayari at isyu sa bansa na maaaring komedya o
Ikaw ay kabataang mag-aaral na naimbitahang dumalo sa gaganaping katawa-tawa o drama. Ito ay maaaring isang paraan ng
programa para sa Buwan ng Wikang Pambansa upang ipagtanggol ang wika ng panggagaya na maaaring ang bahagi o ang kabuuan ay
kabataan sa harap ng mamamayan dahil sa hindi responsableng paggamit ng
itinatanghal nang natural upang maging makatotohanan.
wika. Ikaw ay makikibahagi sa pagsasagawa ng mockumentary na magkakaroon
ng pagtataya sa pamamagitan ng: a.) mahusay na pagbibigay ng katuwiran; b.)
Upang maragdagan pa ang kaalaman dito, makatutulong
makatotohanan; c.) nakahihikayat sa pagbibigay ng katuwiran; at d.) nagagamit ang http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mockumentaries.

318
 ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag.
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA GINAWANG PAGTATANGHAL NG
MOCKUMENTARY (Kalakip 2.1.c)
Pag-aaralan naman natin ngayon ang isa pang uri ng panitikang tuluyan – ang
maikling kuwento. (Aralin 2.2)

Ang maikling kuwento ay isang sangay ng panitikan na masining ang pagkakalikha

upang mabisang maikintal sa isip at puso ng mga mambabasa ang mga pangyayaring
nakapaloob dito.
Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay masagot mo ang mga gabay na
tanong upang ikaw ay makabuo ng mahahalagang konsepto para sa aralin. Inaasahang
makabubuo ka ng advertisement poster sa pagtatapos ng araling ito. Ang pamantayan sa
pagtataya ng iyong gagawin ay batay sa a.) kasiningan; b.) pagkamalikhain;at c.) pagiging
makatotohanan.
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano nakatulong ang maikling kuwento sa mga manunulat at sa iba pang
Pilipino noong panahon ng komonwelt?
2. Bakit gumagamit ng iba’t ibang kayarian ng pang-uri ang isang kuwentista?
GAWAIN 2.2.a: Katotohanan o Opinyon?
Sagutin ang sumusunod na mga gabay na tanong sa tulong ng fact or opinion
analysis. Matutuklasan mo ang wastong sagot sa pagpapatuloy mo sa araling ito.
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin. Ibigay ang
inaasahang pagganap sa mga mag-aaral, ang paggawa
ng advertisement poster na isasagawa bilang pangkatang
gawain. Ibigay rin sa kanila ang magiging pamantayan sa
pagmamarka ng kanilang gawain nang sa ganoon ay
makapaghanda ang mga mag-aaral sa gawaing ito.
Ipasagot ang mga gabay na tanong sa tulong ng fact or
opinion analysis. Ipasulat sa kuwaderno ang kanilang
sagot. Bigyan sila ng tatlong minuto upang sagutan ang
gawain at limang minuto upang pag-usapan ang mga ito
sa kani-kanilang kapangkat. Pumili ng kinatawan ng
pangkat na maglalahad ng kanilang napag-usapan.

1. Paano nakatulong ang maikling kuwento sa

manunulat at sa iba pang Pilipino noong
Panahon ng Komonwelt?
2. Bakit gumagamit ng iba’t ibang
kayarian ng pang-uri ang isang
kuwentista sa kaniyang
pagsulat?
319
 Pahayag Katotohanan o Paliwanag
Opinyon?
Si Deogracias A. Rosario ay
“Ama ng Maikling Kuwento.”
Nakatulong ang maikling
kuwento sa manunulat at sa
Pilipino noong Panahon ng
Komonwelt.
Maaaring buhay ng manunulat
ang ipinahahayag sa akdang
kaniyang isinulat.
Mayayaman ang mga
manunulat.
Hindi malaya ang mga
Pilipinong manunulat noong
Panahon ng Komonwelt.
Nakatutulong ang pang-uri sa
paglalarawan ng mga
katangian ng isang lugar at
mga tauhan sa akda.

320
GAWAIN 2.2.b: Kilalanin Mo
Idikit ang larawan ng mga manunulat sa isang kartolina o
Sa bahaging ito ay alamin natin kung gaano mo kakilala ang sumusunod na
manila paper. Maaari rin namang sa pamamagitan ng
mga manunulat na Pilipino. Ibigay ang naging kontribusyon nila sa panitikang Pilipino. power point presentation. Tanungin ang mga mag-aaral
kung ano ang naging kontribusyon sa panitikang Filipino
ROGELIO SEVERINO ng mga manunulat na ito. Sa bahaging ito ay aalamin
DEOGRACIAS
A. R. REYES muna ang kaalaman ng mga mag-aaral sa mga manunulat
ROSARIO SIKAT

Bago ang gawaing pagbasa (o pagsasadula), ipasagot ito

sa mag-aaral. Ipaskil sa pisara ang mga salitang lupang
tinubuan. Upang maging masining ito, maaaring ilagay
ang mga salitang ito na nakadikit sa mapa ng Pilipinas.
Maaari ring mag-isip pa ng ibang pamamaraan.
Pagkatapos ng gawaing ito ay maaari nang ipabasa (o
ipadula) ang tatalakaying akda. (Ang akda ay kalakip na
GAWAIN 2.2.c: Pagtukoy sa Maaaring Nilalaman ng Akda
Bigyan ng mga kaugnay na salita/parirala/pangungusap ang pamagat ng makikita sa mga huling pahina ng TG na ito.)
babasahing akda at ang maaaring nilalaman nito.

Lupang
Tinubuan

Pumili ng mga mag-aaral na magbabasa ng tatalakaying

321 akda. Ipabasa ito sa masining na paraan. Maaari rin
namang ipadula ito sa mga napiling mag-aaral. Ibigay ito
bilang takdang aralin sa mga mag-aaral na napili upang
makapaghanda sila.
BABASAHIN 3: LUPANG TINUBUAN NI NARCISO G. REYES (Kalakip 2.1.d)

GAWAIN 2.2.d: Paglinang ng Talasalitaan

Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salita. Pagkatapos, ibigay kung anong
Isulat ang talaan sa pisara, kartolina, o manila paper.
bahagi ng panalita ito, at gamitin sa pangungusap ang mga ibinigay na kahulugan.
Tumawag ng mag-aaral na sasagot sa gawaing ito.
Salita mula sa Kahulugan Bahagi ng Pangungusap
Iminumungkahing huwag limitahan sa isang mag-aaral
aralin Panalita
lamang na sasagot sa bawat salita. Tawagin ang lahat ng
pinagmuni-muni
mag-aaral na nagnanais na ito ay sagutan. Pagkatapos ng
agaw-dilim
lahat ng sasagutan ay suriin na kung wasto ba ang naging
piping panangis
sagot ng mga mag-aaral. Hayaan munang ang kapwa
sumasalunga kamag-aral ang magsuri sa naging sagot ng kanilang
kamag-aral.
makadurog-puso

GAWAIN 2.2.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa

Isulat ang sumusunod na mga tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel.
Gayahin ang pormat ng estratehiya.
1. Ilarawan ang nayon ng Malawig. Ibig mo bang marating ang nayon na ito? Bakit?
2. Bakit lumuwas si Danding sa Malawig?
3. Ilahad ang mga kaugalian ng mga taga-Malawig. Nakikita pa ba ito sa
kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.

Kaugalian ng mga Nakikita pa ba sa Patunay na nakikita/hindi na

taga-Malawig kasalukuyan? nakikita sa kasalukuyan
(Oo/Hindi)

322
 naunawaan nila sa akda sa tulong ng mga tanong sa
gawaing ito. Maaari ring pangkatin ang mga mag-aaral sa
apat. Bigyang laya ang bawat pangkat na magpalitan ng
kanilang kurokuro. Gabayan ang bawat pangkat sa
pagpoproseso. Magbigay ng sintesis sa naging usapan o
talakayan sa klase.

4. Ang Malawig ay isang lalawigan. Ihambing ang pamumuhay rito at sa lungsod. Alin
ang nais mong maging tirahan? Bakit?

Paraan ng Paraan ng
Pamumuhay sa Pamumuhay sa
Lalawigan Lungsod

Dahilan:

5. Sa iyong palagay, nanaisin ba ni Danding na manatili na lamang sa lupang

tinubuan ng kaniyang ama kaysa ang bumalik sa siyudad na kaniyang kinalakhan?
Magbigay ng mga patunay sa pamamagitan ng paglalahad sa bahaging
nagpapatunay nito.
6. Nanaisin mo pa bang bumalik sa iyong tinubuang lupa kung maganda na ang
iyong buhay sa ibang bayan o bansa? Bakit?

7. Bilang mag-aaral, paano mo maipakikita ang iyong pagmamahal at

pagmamalasakit sa sariling bayan?

323
 Magbigay na ng input ang guro tungkol sa maikling
Ugnay- kuwento. Maaaring nakasulat ito sa kartolina, manila
Panitikan ANG MAIKLING KUWENTO paper, o sa pamamagitan ng power point presentation.

Ang Maikling kuwento o maikling katha ay nililikha nang

Magkaroon ng pagtalakay sa ibinigay na input ng guro.
masining upang mabi- Itanong ang mga bilang 1-2 sa mga mag-aaral.
sang maikintal sa isip at damdamin ng mga mambabasa ang isang pangyayari tungkol
sa buhay ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang pangyayari. Taglay
nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang pangunahing tauhang
may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng solusyon; (3) tumatalakay sa isang
madulang bahagi ng buhay, (4) may mahalagang tagpuan, (5) may kawilihan hanggang
sa kasukdulan na susundan ng wakas.
Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng katutubong kulay – ang
binibigyang-diin ay ang tagpuan, ang kapaligiran ng isang pook, ang pamumuhay, ang mga
kaugalian at mga gawi sa lugar na binibigyang diin sa kuwento.

1. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang maikling kuwento sa mga manunulat at sa

iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt at maging sa kasalukuyan?
2. Anong uri ng maikling kuwento ang binasang aralin? Patunayan.
3. Gumawa ng balangkas ng kuwento ng katutubong kulay. Maaaring kuwento tungkol
sa iyong sariling bayan o kuwento ng iyong paboritong lugar na napasyalan. Gawing
gabay ang kasunod na pormat. Gawin sa papel.

Upang makapaghanda sa isusulat nilang maikling

Solusyon
kuwento, ipagawa nang pangkatan ang bilang 3. Ibigay
Pamagat
ang pormat ng gagawing balangkas na nakasulat sa
pisara, kartolina, o manila paper. Maaari ring bigyan ng
photocopy ng balangkas ang bawat pangkat o bawat mag-
324 May-akda
aaral. Bigyan ng 10 minuto ang bawat pangkat sa
pagsulat ng kanilang balangkas. Pumili ng isang mag-
 4. Mula sa ginawang balangkas ay bumuo ng sariling maikling kuwento. I-post ito sa
iyong fb account at pabigyang puna (like o dislike) ito sa mga kamag-aral o kaibigan.
Kung wala namang fb account, pabigyang puna ito sa kanila sa pamamagitan ng
paglalagay ng tsek () sa pangkat ng mga bituing napili. Pabigyang paliwanag kung
bakit ito ang kanilang puna sa iyong likha.
 Napakahusay
Balikan ang ginawang balangkas sa susulating maikling
kuwento at ipagawa ang gawain bilang 4. Gamitin ang
buong oras sa pagbuo ng maikling kuwento. Gawing gabay
sa pagbigay ng panuto ang nasa bilang 4.
Ipabasa sa bawat pangkat ang nabuo nilang maikling


kuwento. Kung hindi ito natapos ay ipatuloy ito bilang
Mahusay
takdang aralin. Ibigay ang panuto sa bawat pangkat sa
 May kaunting husay
Nangangailangan ng malaking pagbabago gagawin nila sa binuong maikling kuwento.


325
 Ugnay-Wika Ibigay na takdang-aralin sa mga mag-aaral ang kayarian
ANG PANG-URI
ng pang-uri bilang paghahanda sa talakayan.
Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol Ibigay bilang input sa mga mag-aaral ang tungkol sa
sa pangngalan at panghalip. Maraming paraan upang
pang-uri. Maaari itong nakasulat sa kartolina, manila
maglarawan.
paper, o sa pamamagitan ng power point presentation.
Maaaring sa pamamagitan ng paggamit ng kayarian ng pang-uri. Ang mga ito ay
ang payak, maylapi, inuulit at tambalan. Hingan ng sariling halimbawa ang mga mag-aaral sa
1. Payak ang pang-uri kung binubuo lamang ng salitang ugat. bawat kayarian bago ang mga gawaing kaugnay ng
Halimbawa: ganda talino, bago araling ito.
2. Maylapi kung ang salitang naglalarawan ay binubuo ng salitang–ugat at panlapi.
.
Halimbawa: maganda, matalino, makabago
3. Inuulit kung ang salitang naglalarawan ay inuulit ang isang bahagi nito o ang
buong salitang-ugat.
Halimbawa: kayganda-ganda, matalinong-matalino
4. Tambalan kapag ito ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang pinagsama
o pinagtambal na maaaring magkaroon ng pangalawang kahulugan.
Halimbawa: balat-sibuyas, utak-matsing

Upang matiyak natin ang iyong pag-unawa sa pang-uri. Basahin ang teksto sa ibaba
at sagutin ang kasunod na mga tanong tungkol dito.
Isulat ito sa pisara, kartolina o manila paper. Maaari ring
bigyan ng sipi nito ang mga mag-aaral. Gagawin itong
gabay sa susunod na gawain upang matiyak na
naunawaan ng mga mag-aaral ang paksa tungkol sa
Sa buhay, kailangang maging pusong mamon
gramatika o pangwika.
ka sa mga taong nangangailangan ng tulong. Hindi
mahalaga ang kasikatan dahil sa yaman, sikat na sikat

326 ka nga kung hindi mo naman alam ibahagi sa iyong

kapwa, balewala rin. Maging matulungin at hindi
dapat maging palalo, iyan dapat ang maging
panuntunan sa buhay ng mga taong biniyayaan ng
 1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang mga ito sa
ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.

Payak Maylapi Inuulit Tambalan

327
 Ibigay ito bilang indibidwal na gawain ng mga mag-aaral.
Bigyan sila ng limang (5) minuto sa pagsagot. Magkaroon
na ng pagtataya sa gawaing ito upang malaman kung
magkakaroon ng pag-uulit sa pagtalakay kung
kinakailangan.

2. Mula sa mga larawan sa ibaba, pumili ng isa. Sumulat ng komposisyon tungkol

dito na naglalarawan gamit ang iba’t ibang kayarian ng pang-uri.

3. Bakit gumagamit ng iba’t ibang kayarian ng pang-uri ang isang kuwentista?

Ibigay
Bigyanang
ng mga ito bilang
15 minuto ang pangwakas na mga
mag-aaral upang tanong ang
isagawa para
Sagutin ang tanong upang mataya ang iyong pag-unawa sa naging aralin. sa aralin. Maaaring
gawaing hatiinlarawan
ito. Ang mga sa apat na
ay pangkat anglamang,
mungkahi klase.
1. Paano nakatutulong ang maikling kuwento sa manunulat at sa Pilipino noong Gamitin anggumamit
numbered
maaaring ng heads together.
iba pang Ang bawat
larawan. Ang mga
Panahon ng Komonwelt?
miyembro
larawan ayng bawat pangkat
maaaring idikit saaykartolina,
bigyan ng bilang.
manila paper, o
Halimbawa, may limang
sa pamamagitan miyembro
ng power ang bawat pangkat,
point presentation. Pumili ngang
isa ay magiging
mag-aaral SI BILANG 1,
na magbabahagi ngBILANG 2, isinulat.
kaniyang BILANG 3,
BILANG APAT at BILANG 5. Bigyan ng 10 minuto ang
bawat pangkat upang pag-usapan ang kanilang opinyon sa
mga tanong. Pagkatapos ng minutong ibinigay sa kanila,
328
tatawag ang guro ng sasagot sa bawat pangkat. Maaari rin
namang gumawa ang guro ng palabunutan na may mga
bilang kung ilan ang miyembro. Kung ang tatawagin niya o
 Paano nakatutulong ang maikling kuwento sa
manunulat at sa iba pang Pilipino noong Panahon ng
Komonwelt?

_________________________________________
______________________________________

_________________________________________
______________________________________

_________________________________________
______________________________________

Ipaliwanag ang gawaing ito sa bawat pangkat. Ang mga

GAWAIN 2.2.f: Proud to be Kabarangay! kakailanganing kagamitan para sa paggawa ng
Magkakaroon ng panauhin ang inyong lugar dahil sa nalalapit na pagdiriwang ng
advertisement poster tulad ng kartolina, pangkulay, pentel
kapistahan. Bilang SK Chairman ng inyong barangay, ikaw ay naatasang i-promote ang
pen, at ruler ay dapat na naibigay na bilang takdang aralin.
inyong lugar sa inaasahang mga panauhin na punong-lalawigan, punong-bayan at iba
pang politiko, mga turista at mga kabarangay sa pamamagitan ng paggawa ng Bigyan sila ng 45 minuto sa paglikha at 10 minuto sa
advertisement poster. Ang iyong likha ay magkakaroon ng pagtataya batay sa: a.) pagiging pagpapaliwanag sa kanilang nilikha. Magsintesis sa naging
masining; b.) pagiging malikhain; c.) husay sa pagpapaliwanag; at c.) pagiging gawain sa araw na ito.
makatotohanan.

MGA PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA NG ADVERTISEMENT POSTER (Kalakip

329
Sa pamamagitan ng solo-pair-team strategy, pagsama-
samahing muli ang magkakapangkat. Sagutin muna nang
2.1.e)

Pagnilayan at Unawain

GAWAIN 2.3: KKK (Katuwiran Ko’y kailangan)

Sa nakaraang aralin ay natutuhan mo ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag.
Isa na rito ang pangangatuwiran. Sa gawaing ito, ang husay mo sa pagbibigay ng
katuwiran ay kailangan. Sagutin mo ang tanong na “malaya ba ang manunulat sa
Panahon ng Komonwelt?” Sagutin ang mahalagang tanong na ito gamit ang yes/no
analysis.

Malaya ba ang mga manunulat sa Panahon ng

Komonwelt? Pangatuwiranan.

Oo Hindi
___________ ___________
___________ ___________
___________ ___________ Bigyan ng 10 minuto ang bawat mag-aaral sa pagsagot
___________
GAWAIN 2.4: ITO NOON, GANITO NGAYON ___________
sa bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na magbabahagi ng
Gamit ang IRF (Initial, Revised, Final) ay ibigay ang dating kaalaman sa
paksa, ang nabagong pagkaunawa sa aralin at ang kabuuan at wastong natutuhan sa
kanilang naging sagot sa gawaing ito.
araling tinalakay. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.

Initial (Dating Kaalaman sa

Paksa)

Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)

330
 Final (Kabuuan at wastong
natutuhan sa aralin)

Ibigay na muli ang sitwasyong bibigyang-buhay ng bawat

Ilipat pangkat. Maaari itong nakasulat sa pisara, kartolina, o
manila paper. Pagkatapos ng pagtatanghal ay hingan ng
GAWAIN 2.5: KULTURA – IN OR OUT?
feedback ang mga mag-aaral sa naging presentasyon ng
Magkakaroon ng paligsahan sa iyong paaralan tungkol sa paglalarawan ng mga
kulturang Pilipino sa Panahon ng Komonwelt na nagbago, nawala at nananatili pa sa bawat pangkat. Magbigay rin ng sariling feedback sa
kasalukuyan. Bilang lider ng Mga Kabataang Historyador sa Pilipinas (KHP), sa harap ng bawat pangkat. Itanong sa mag-aaral: “Nakatulong ba ang
mga guro, kapwa mag-aaral, puno ng kagawaran, punongguro at historyador ay pagganap na gawain upang maunawaan mo ang halaga
isasagawa mo ito sa masining na paraan tulad ng mini-museum o eksibit. Magkakaroon
ng aralin sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay?”
sila ng pagtataya sa iyong likha batay sa a.) presentasyon na iyong isasagawa; b.)
makatotohanan; c.) batay sa pananaliksik; at d.) pagkamalikhain.
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA MINI-MUSEUM O EKSIBIT (Kalakip 2.1.f)

PANGWAKAS NA PAGTATAYA: Bilang pangwakas na gawain, ipasagot

SUMMARY-LESSON CLOSURE ang gawaing ito bilang indibidwal na gawain.
Sa pamamagitan ng lesson closure ay bumuo ng konsepto sa naging Tumawag ng mag-aaral na magbabahagi sa
aralin.
kanilang naging sagot.
LESSON CLOSURE

Ang aralin sa modyul na ito ay _____________________. Ang

mahalagang ideya tungkol sa sanaysay ay _____________________
_______________________________________________________.
331
Mahalagang maunawaan ang ideya o konseptong ito sapagkat
___________________________________________________. Isa pang
mahalagang konsepto sa aralin ay ang tungkol sa Maikling kuwento kung saan
Aralin 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KASARINLAN
Gabay sa Pagtuturo (TG)
II. Panimula at Mga Pokus na Tanong:

Kumusta na? Labis akong natutuwa na sa dalawang panahon na iyong

pinagdaanan ay marami kang napulot na kaalaman. Malaki ang magagawang tulong sa iyo Narito ang magiging kabuuang batayan ng talakayan
sa pagpasok mo sa bagong panahon na ito, ang Panahon ng Kasarinlan. Sa araling ito ay
para sa araling ito. Bilang isang mahusay na guro, batid ko ang
aalamin mo ang naiambag ng akdang pampanitikan na sumibol at napatanyag sa Panahon
iyong pananabik at pagnanais na pasimulan na ang aralin.
ng Kasarinlan.
Narito rin ang ilan sa mga mungkahing Gawain. Inaasahan kong
Sa iyong palagay, nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, ito ay iyong pagyayamanin at iaangkop sa pangangailangan ng
katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming iyong mag-aaral.
makabayan sa nasabing panahon? Masasabi mo ba na ang panitikan ay naging salamin
ng kultura ng isang bansa? Gayundin, mahalaga bang matutuhan mo ang paggamit ng
angkop na gramatika? Mahalaga ba na magkaroon ka ng kaalaman at kakayahan tungkol
dito? Malalaman mo ang sagot sa mahahalagang tanong na ito sa pagpapatuloy mo ng
iyong pag-aaral.

332
 Upang mapatunayan na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito, sa
pagtatapos ng iyong pag-aaral, inaasahan na makabubuo ka ng isang photo
documentary na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa
panahong ito na nawala,nabago na at nananatili pa hanggang sa kasalukuyan. Narito ang
mga pamantayan kung paano tatayain ang gawaing ito: a) orihinal, b) may kaugnayan sa
paksa/napapanahon ang paksa, c)malikhain ang presentasyon, d) wasto ang paggamit ng
gramatika/retorika.

Malalaman mo sa araling ito ang iba pang akdang pampanitikang napatanyag sa

panahong ito partikular ang Maikling kuwento at Dula. Gayundin ang mga araling
panggramatika tulad Aspekto ng Pandiwa at Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at
Pagsalungat.

III. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito

Masasagot mo ang mahahalagang tanong at maisasagawa mo ang Inaasahang

Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na nakapaloob sa araling ito:
ARALIN 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KASARINLAN
Aralin 2.3.1 a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva Edroza-Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
Aralin 2.3.2. a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
Narito ang mga inaasahang kasanayan ng bawat isang
mag-aaral na malilinang sa pamamagitan ng pag-aaral ng
IV. MGA INAASAHANG KASANAYAN modyul na ito.
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Aralin Pag-unawa sa Napakinggan

333
 2.3 Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang napakinggan

Nakikinig nang may pag-unawa upang:

 mailahad ang layunin ng napakinggan
 masagot ang mga tiyak na tanong
 maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay na mga pangyayari

Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging makatotohanan/di-

makatotohanan ng mga punto/argumentong binibigyang-diin o halaga
ng napakinggan batay sa paraan ng pagsasalita (tono, diin, paghinto,
intonasyon)

Pagsasalita
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa mga bagay
na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin ng
kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino gamit
ang panitikan

Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng simposyum

tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin

Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga ideya,kaisipang

inilahad ng teksto

Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano mapananatili

ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan

Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga katangian
nito

334
 Naipahahayag ang mga makabuluhang kaisipang nais ipabatid
ng may-akda

Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda

 dula
 maikling kuwento

Natutukoy ang iba’t ibang tunggaliang naganap sa akda

Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang binasa buhat

sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan at wakas

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa

ng akda/teksto

Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto

Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng mga akdang

pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak ang kakayahan
at pananaw sa buhay
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/teksto
ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda

Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga

akdang pampanitikan

Nakapagbibigay-hinuha sa
 pangyayari
 kaalaman
 pakay o motibo
 layunin ng may-akda

Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa kulturang

Pilipino noon at ngayon

335
 Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa

Naisasaayos ang mga pangyayari sa Maikling kwento/Dula ayon

sa wastong pagkakasunod-sunod

Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay

Nakikilala ang iba’t ibang bahagi at elemento ng Maikling kwento/Dula

Napaghahambing ang elemento ng Maikling kuwento sa Dula

Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y nanatili, nabago

o nawala na

Pagsulat
-Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan, at opinyong
nakapaloob sa teksto kung:
 totoo o hindi totoo
 may pagbabatayan o kathang-isip lamang
 mabuti o masama
 katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng akdang
binasa kung ito’y makatotohanan o di-makatotohanan gamit ang graphic
organizer

Nakasusulat ng Maikling kuwento batay sa kultura ng lugar na

pinagmulan

Nakasusulat ng talatang
 naglalarawan
 naglalahad

336
  nagsasalaysay
 nangangatuwiran

Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda hango sa

sariling karanasan
 nasaksihan
 napakinggan/napanood/nabasa

Tatas
Sa panimulang pagtataya sa bawat aralin, susukatin ng guro
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo. kung hanggang saan na ang kaalaman ng mag-aaral kaugnay
ng paksang tatalakayin.
Naipamamalas ang makahulugan at masining na pagpapahayag
para sa mabisang pakikipagkomunikasyon.

Inaasahang marami sa mag-aaral ang may sapat nang

Nagagamit ang magagalang na pananalita sa pakikipagkomunikasyon.
kaalaman at kakikitaan ng sigla upang alamin pa ang susunod
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon na mga paksa.
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon.

Estratehiya sa Pag-aaral Kung may ilan na hindi ganap ang kahandaan at kaalaman,
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral. iminumungkahing maging malikhain ang guro upang
maipakilala sa mag-aaral ang mga kakailanganin upang lubos
na maunawaan ng mag-aaral ang mga talakayan. Iayon ito sa
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t ibang kanilang pangangailangan.
pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga impormasyon
sa pananaliksik

Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang mga kagamitang sanggunian

sa aklatan/internet.

337
 V. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS (Kalakip #2.3.a)

VI. PANIMULANG PAGTATAYA

Alamin natin kung gaano na ang alam mo tungkol sa araling ito. Hanapin at isulat
sa iyong notbuk ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong. Sagutin ang
lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na ito, malalaman mo ang
iyong iskor. Alalahanin mo ang mga aytem na mali ang iyong sagot at hanapin mo ang
tamang sagot habang pinag-aaralan mo ang modyul na ito.

Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5). Gawin sa
Susing Sagot:
sagutang papel.
*Unang Bahagi (1-5)
Dula -akdang sa pamamagitan ng kilos at galaw sa
tanghalan na naglalarawan ng isang kawil ng
mga pangyayaring naghahayag ng kapana-
panabik na bahagi ng buhay ng tao.
-layunin nitong manlibang, magbigay ng aral,
magpukaw ng damdamin at humingi ng
pagbabago.

bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa

ang kilos at galaw sa tanghalan

338
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang isang bahagi ng maikling kuwento. Sagutan ang mga
tanong na kasunod nito. Ikalawang Bahagi
1. D.
2. D
Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito ang 3. B
pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang 4. A
5. A
kapag iyo’y magpatuloy sa loob ng tatlong araw, ang lansangang patungo sa laruan ay

lulubog. At ngayon ay ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan.

Ilang maliit na bata ang nagpapalutang ng mga bangkang papel, nariyang

tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak. Sa tuwing

ako ay makakakita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang

lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi

niya napalutang sa tubig kailanlan.

Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang, makitang ano man

maliban sa isang makitid na silahis.

Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid

at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig

ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-angat ng kaliwang bisig niyon. Ang

kanang kamay noo’y ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita “Siya matulog

ka na.”

Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti, kaysa rati.

Ngunit ang mga mata noo’y hindi pumipikit, nakatingin sa wala.

339
 Kaya nga ba’t sa tuwi akong makakita ng bangkang papel ay nagbabalik sa

aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumagawa ng tatlong

malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang kailanman.

-Halaw sa “Bangkang Papel” ni Genoveva Edroza Matute

6. Ang katangian ng batang lalaki sa akda ay ______.

A. mapagmahal
B. palaasa
C. mayabang
D. mapangarapin

7. Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban
sa isang makitid na silahis. Ang damdaming inilalarawan ay _______.
A. pagkatakot
B. pagkagitla
C. paghanga
D. pagtataka

8. Batay sa akda, ang bangkang papel ay sumasagisag sa ______.

A. pag-asa
B. pangarap
C. pag-unlad
D. paghahangad
9. Ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwentong binasa ay tinatawag na
________.

340
 A. banghay
B. tema Alamin
C. pananaw Ilahad ang mga panitikang bibigyang pansin sa aralin na ito
D. damdamin
– ang maikling kuwento at dula sa Panahon ng Kasarinlan.
10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______.
Nauna nang naibigay at naipasagot ang mahahalagang
A. kilos at galaw ng tauhan
B. tagpuan at banghay tanong kaya’t sa bahaging ito ay maaari sabihin ang
C. tagpuan at kapaligiran inaasahang isasagawa nila pagkatapos ng aralin. Ilahad
na rin sa mga mag-aaral ang pamantayan sa pagmamarka
ng inaasahang produkto. Sangguniin sa huling bahagi ng
VII. YUGTO NG PAGKATUTO
aralin ang rubriks.
Alamin
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa iba’t Hikayatin mo ang iyong mga mag-aaral na ibahagi sa
ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag ang sariling damdamin at saloobin sa buong klase ang mga bagay na kanila ng nalalaman
pamamagitan ng mga pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang
kaugnay ng maikling kuwento at dula. Maaari mo itong
makabansa.
gawing interaktibong talakayan. Hatiin ang mga mag-aaral
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y, malaman mo kung nakatulong ba
ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga sa limang pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng limang (5)
manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan? Bakit minuto upang magtalakayan at magpalitan ng kaalaman.
mahalagang pag-aralan ang panitikan sa panahong ito? Umaasa ako na ang mga gawain Himukin silang isulat ang kanilang sagot sa mga strips ng
at pagsasanay sa bahaging ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito.
cartolina. Matapos nito, ipadikit sa pisara ang mga cartolina
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan maipamamalas
strips ng bawat pangkat. Ang unang pangkat na
mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan partikular na ang
Maikling kuwento at Dula na napatanyag at umusbong noong Panahon ng Kasarinlan. makapagdikit ng lahat ng kanilang cartolina strips ang
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan kong makapagsasagawa/makabubuo ka ng photo unang magtatalakay ng kanilang mga sagot.
documentary na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa
Panahon ng Kasarinlan.

341
 Ngayon, simulan mo na ang pag-aaral sa araling ito sa tulong ng Timeline, ikaw ay
magbabalik-tanaw sa mga manunulat at akdang pampanitikan na umusbong sa Panahon
ng Amerikano, Komonwelt hanggang sa Panahon ng Kasarinlan. Sa pamamagitan nito,
tiyak kong maalala mo ang mga akdang iyong napag-aralan sa nagdaang panahon.
GAWAIN 2.1: Timeline…Noon at Ngayon
Kilalanin mo at piliin sa hanay A ang mga manunulat at hanay B naman ang
kanilang akda na isinulat at ilagay ito sa angkop na panahon na hinihingi sa timeline.
Gawin sa sagutang papel.

Panahon ng Panahon ng Panahon ng Sa pasimula ng gawain sa modyul, maaaring ibigay sa mga

Amerikano Komonwelt Kasarinlan
mag-aaral ang gawaing ito sa pamamagitan ng isang laro o
game. Isulat sa kartolina o manila paper ang TIMELINE
Organizer samantalang nasa powerpoint presentation ang
larawan gayundin ang akdang isinulat na nasa kagamitang
pangmag-aaral (LM). Bigyan ng limang minuto ang mga
mag-aaral sa pagsasagawa ng nasabing gawain.

342

Matapos mong makilala at maihanay nang wasto sa angkop na panahon ang nasa
bawat hanay sa Timeline, nais kong bigyan mo ng hinuha ang mahahalagang tanong sa
aralin sa tulong ng KWHL Sheet. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH.
Pagkatapos nating pag-aralan ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum,
ang L.
343
Ipakilala sa mga mag-aaral ang unang tatalakayin sa aralin –
ang maikling kuwento na obra ni Genoveva Edroza-Matute at
ang tungkol sa wastong gamit ng aspekto ng pandiwa.
Sa pamamagitan ng KWHL Sheet na magsisilbing
pangkatang gawain, bigyan ang mag-aaral ng dalawampung
(20) minuto upang isagawa ito. Gamit ang nasabing
istratehiya, isusulat nila ang kasagutan sa manila paper at
ipapaskil sa pisara. Magtalaga ng lider sa bawat pangkat na
maglalahad/magtatalakay ng kanilang naging sagot sa harap
ng klase. Maaaring magbigay ang guro ng feedback sa
naging kasagutan ng bawat pangkat.
GAWAIN 2.2: TSART-KWHL

Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin,

katuwiran, opinion o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang
damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan?

K W H L

Ipasagot ang mga Gabay na Tanong upang malaman kung

Ano ang Ano ang nais Paano mo Ano ang iyong
alam mo na? mong makikita ang nais natutuhan/ ano ang dating alam ng mag-aaral sa aralin at gabay ng guro
(What do malaman? mong naunawaan?
kung paano niya matutulungan ang mag-aaral na ganap na
you know?) (What do you maunawaan? (What did you
want to find (How can you learn?) maunawaan ang aralin. Ang mga gabay na tanong ay
out) find out what you maaaring isulat sa pisara, kartolina, o manila paper. Ipapaskil
want to learn?)
sa pisara o kaya’y maglaan ang guro ng isang display area
kung saan dito ipapaskil ang kanilang mga naging sagot.
Inaasahan ko na masasagot mo nang tama ang tanong na ito. Kung hindi pa, Hayaang nakapaskil ito hanggang sa matapos ang aralin
huwag kang mag-alala sapagkat gaya nga ng ipinahayag ko sa layunin ng araling ito na sa upang maihambing nila ang kanilang unang naging sagot sa
iyong pagsisikap at pagtitiyaga ay mahahanap mo ang tamang kasagutan. Maaari ka ng
wastong sagot na makikita sa pagpapatuloy ng aralin.
magsimula sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang pampanitikan.
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo ang
mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng
iyong pagsisikap at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang pampanitikan.
Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1)
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito ay sangay

344
ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba sa ibang akdang
pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang pagkakaroon ng iisang kakintalan,
may isang pangunahing tauhang may mahalagang suliraning kailangang lutasin,
tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo
ang sumusunod na pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot
sa mahalagang tanong ng aralin.

Mga Gabay na Tanong

1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa panahong ito?
3. Paano nakatutulong ang pagkakaroon ng kaalaman at kakayahan sa paggamit ng
angkop na aspekto ng pandiwa sa pag-aaral ng maikling kuwento?
Sa nakasulat na konsepto sa pisara, kartolina o manila paper,
ipagawa sa mag-aaral ang gawaing ito. Ipasulat sa kanilang
kuwaderno ang sagot. Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-
aaral at pagkatapos ay pumili ng ilan sa kanila na magbahagi
ng kanilang naging konsepto o sagot.

Simulan mo na ang mga gawain. Unahin mo munang tuklasin kung ano ang iyong
nalalaman sa ating paksa.
GAWAIN 2.3.1. a: TUKLAS-INFO
Batay sa iyong nalalaman, subukin mong isulat ang hinihingi sa dayagram
kaugnay ng araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-aalala, ito’y pag-alam lamang
kung gaano na ang iyong kaalaman tungkol sa pag-aaralan natin.

345
 Upang ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa
natatanging manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva Pangkatin sa apat ang klase. Bigyan ng 20 minuto ang
Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon patungkol sa kanya gamit ang bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain at
sumusunod na graphic organizer.
kung paano nila ito ibabahagi sa klase. Maaaring ipagawa
ang sumusunod na pamamaraan: (Ang mga pamamaraang
Kapanganakan: ito ay mungkahi lamang, maaaring gumamit o madagdag pa
ng iba pamamaraan ang guro.)
a. Impersonation
Pamilya:
Larawan b. Talk Show
ni
Mga Katangian: c. Role Playing
Genoveva
Edroza- d. One-on-One Interview
Matute
Mga Tagumpay sa Buhay: Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol kay
Genoveva Edroza-Matute (maaaring gumamit ng video
presentation)
Basahin at unawain
Babasahin 1: PAGLALAYAG SA PUSO NG ISANG BATA (Kalakip #2.3.1.b)
GAWAIN 2.3.1.b: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ito bilang input ng guro
Sa pamamagitan ng Clustering, ibigay ang mga hinihinging konsepto o kaisipan
na may kaugnayan sa pahayag na SA PUSO NG ISANG BATA. Gawin sa sagutang papel. Genoveva Edroza-Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na sinulat ni
Gregorio C. Borlaza, ay bunso sa labindalawang
magkakapatid, at supling nina Anastacio B. Edrosa at
Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa kaniyang
mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang
itinagal sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-
Oroquieta, malapit sa karerahan ng kabayo sa San Lazaro.

346
AWAIN 2.3.1.c: Sa Antas ng Iyong pag-unawa
Upang ganap na mataya ang iyong pag-unawa sa i binasa, sagutin mo ang
sumusunod na mga tanong/gawain. Gawin ito sa sagutang papel.
1. Suriin mo ang mga tauhan batay sa kilos, damdamin at pananalita sa
pamamagitan ng character mapping. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat
2. Bakit nais ng guro na mapalapit sa bata?
3. Patunayan na ang guro sa akda’y naturuan ng bata sa kaniyang buhay?
4. Kung ikaw ang bata, babalikan at magpapaalam ka pa ba sa iyong guro
kapag ikaw ay napagalitan niya? Pangatuwiranan. Isulat sa papel.
5.Sa iyong palagay, ano kaya ang gagawin ng guro pagkatapos ng ipinakita
sa kaniya ng mag-aaral kahit na napagalitan siya? Sumulat ng diyalogo
bilang sagot. Gawin sa papel.
5. Anong dam damin ang namayani sa guro ng nasabi niya sa kanyang sarili ang
347
Hindi naglaon ay nakitira siya sa kaniyang ale—na kapatid
ng kaniyang ama—doon sa Felix Huertas, Maynila
hanggang makatapos ng elementarya. Nag-aral siya sa
Santa Clara Primary School (na magiging Gomez
Elementary School) at Magdalena Elementary School,
pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano
High School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal
School (na Philippine Normal University ngayon),
hanggang matapos ang masterado sa Filipino at
doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Sa pagpapabasa ng akda, gumamit ng ibat’ ibang
istratehiya sa pagpapabasa tulad ng isahan, dalawahan,
dugtungan, o pangkatang pagbasa. Basahin ng may pag-
unawa at may kaukulang damdamin.
Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral
ang paglinang ng talasalitaan na maaaring nakasulat sa
pisara, sa kartolina o sa manila paper. Maaari itong gawing
paligsahan sa bawat pangkat. Paramihan sila ng
maisasagot at paggamit ng mga ito sa pangungusap.
Ipagawa ito sa loob ng limang minuto. Ang pinakamaraming
angkop na sagot ang magwawagi.
 pahayag na ito? “Nalimutan ko ang kanyang pag-iisa, ang kaniyang kalumbayan,
ang mabagal na paraan ng pag-akit at pagtiyak sa kanyang siya’y mahalaga at
minamahal.”

6. Nagtungo siya sa pintuan at ang kaniyang mga yabag ay mabibigat na tila sa isang
matandang pagod. Sa loob ng maraming buwan, ngayon lamang siya hindi lumingon
upang magsabi ng, “Goodbye, Teacher.” Lumabas siya nang tahimik at ang kaniyang
mabibigat na yabag ay lumayo nang lumayo. Ano ang mensaheng nais iparating nito
sa guro at mag-aaral? Isulat ang sagot sa papel.
7. Punan ang mga kahon ng mga mensahe ng kuwento. Gawin sa papel.
Upang masuri ang pag-unawa ng mag-aaral sa nilalaman ng
aralin, ipasagot ang gawain/tanong bilang 1-11. Itanong sa
mga mag-aaral ang mga tanong bilang 1-5. Maaari pang
dagdagan ang mga tanong na lilinang sa pag-unawa ng mga
mag-aaral sa aralin.

9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan.

10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ba ang paksa o tema ng nasabing akda
sa buhay ng may-akda ng kuwento?

11.Mula sa simula hanggang sa wakas ng kuwento, anong pamamaraan ang ginamit

ng may-akda?

348
 Pagpapahiwatig ang isang matingkad na katangian ng mga kuwento

ni Genoveva Edroza Matute. Karaniwang nagtutuon siya sa isa o dalawang tauhan, at

sa mga tauhang ito ay lalaruin niya ang banghay at gusot ng kuwento. Ang pingas o

puntos ng tauhan ay maaaring nasa kapasiyahan nito, at hindi dahil sa taglay na

personal at panlabas na anyo. Sa mga matagumpay niyang kuwento, ang mga tauhan

ay pumupukol ng mabibilis na salitaan, o nagsasalita sa guniguni, at ang mga kataga ay

Ibigay ito bilang input tungkol sa maikling kuwento.
waring makapaglalagos sa kalooban ng mambabasa. Sumasabay din ang mga kuwento
Maaaring isulat sa pisara, kartolina o manila paper ang
ni Aling Bebang, palayaw ni Matute, sa mga kasalukuyang pangyayari na kung minsan
mahahalagang impormasyon.
ay nakalulugod at kung minsan ay nakaiinis, at kung ano man ang epekto nito sa

mambabasa’y mauugat sa lalim ng pagkaunawa ng manunulat sa kaniyang pinapaksa.

Ang mga tauhan ang gumagalaw sa akda- protagonista na tinatawag na

bida at antagonista na nagpapahirap o nagpapasalimuot sa buhay ng bida.

Ang tauhang lapad (flat character) ay hindi nagbabago ang pag-uugali

kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda hanggang Hahatiin ng guro ang mag-aaral sa apat (4) na pangkat.
katapusan; habang ang tauhang bilog (round character) naman ay nagbabago Pabunutin sila ng isa sa mga sobre na naglalaman ng
mula sa pagiging salbahe ay nagiging mabait; kung api sa simula, sa pagwawakas gawain na nasa LM. Bigyan ang bawat pangkat ng
Ang binibigyang-diin sa kuwento ng tauhan ay ang pangunahing tauhan o
ay natuto nang lumaban. kartolina at pentel pen. Bigyan ng 20 minuto ang mag-aaral
mga tauhang gumagalaw sa kuwento. Ipinakikilala ang kanilang pag-uugali,
sa pagsagot at pagpapalitan ng opinyon,ideya sa gawain.
pagkilos, pananalita at iba pang katangian sa pamamagitan ng tahasan o
Papiliin sila ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang
tuwirang paglalarawan o kaya’y pagpapahiwatig sa pamamagitan ng usapan ng
napag-usapan.
mga tauhan at sa ikinikilos ng mga iyon.

Ang mga tauhan ang gumagalaw sa akda- protagonista na tinatawag na

bida at antagonista na nagpapahirap o nagpapasalimuot sa buhay ng bida.

349
Ang tauhang lapad (flat character) ay hindi nagbabago ang pag-uugali

kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda hanggang
GAWAIN 2.3.1.d: Pananaw mo, Pananaw ko, at Pananaw ng Lahat
Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling pananaw,
pananaw ng ibang Sa
tao pananaw
(kapwa kamag-aral, kaibigan) at...pananaw ng eksperto (maaaring
ng aking kamag-aral
kapanayamin nila). Gawin sa papel.
Sa pananaw ng
aking kaibigan...
Sa aking pananaw...

Sa pananaw ng mga eksperto...

Ipaliwanag sa mag-aaral ang gawaing Pagkakaiba-
Pagkakatulad. Maaaring gumamit ng iba pang estratehiya
sa paghahambing tulad ng venn diagram. Indibidwal itong
ipagawa sa mag-aaral. Sa gawaing ito ay magkakaroon ng
pagtataya sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa
maikling kuwento at sa iba pang akdang pampanitikan.

GAWAIN 2.3.1.e: Pagkakaiba-Pagkakatulad

Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan? Isulat sa
papel ang sagot. Gayahin ang pormat.

350
 MAIKLING KUWENTO Iba pang Akdang Isulat sa manila paper o kartolina (o kaya’y nasa
Pampanitikan
powerpoint presentation) ang kuwento. Ipabasa ito sa
piling mag-aaral (maaari itong gawing dugtungang
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD pagbasa).
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin Magkaroon ng malayang talakayan tungkol sa
sa Pamamaraan
ipinabasang kuwento sa tulong ng mga gabay na tanong.
Maaaring isulat sa pisara, kartolina o manila paper ang
Kung susuriin mo, sa pagdaan ng mga panahon (mula sa Panahon ng Amerikano,
Panahon ng Komonwelt hanggang Panahon ng Kasarinlan) ang Maikling kuwento ay
mga gabay na tanong at talakayin ito sa paraang Q.A.R.
naging behikulo ng mga manunulat para maipahayag ang kanilang saloobin, damdamin, (Question and Answer Response).
katuwiran o opinyon. Nagkakaiba lamang sila sa tema, paksa, layunin at pamamaraan
kung paano ito nilikha ng isang manunulat na nakabatay kung minsan sa kanilang naging
karanasan o totoong buhay
.
Babasahin 2: ANG AKING INSPIRASYON (Kalakip #2.3.1.c)

Sabihin sa mag-aaral na malalaman kung wasto ang

Mga Gabay na Tanong:
naging sagot nila sa katatapos na gawain sa
1. Sino ang nagsasalaysay sa kuwento?
2. Anong uri ng maikling kuwento ang iyong binasa? Patunayan. pamamagitan ng pagtalakay tungkol sa aspekto ng
3. Aling bahagi sa akdang ito ang masasabi mong may pagkakatulad/ pagkakaiba sa pandiwa
kuwentong nauna mo ng nabasa? Pangatuwiranan.
4. Pansinin ang salitang may salungguhit sa kuwento. Anong bahagi ito ng panalita?
Ano ang diwang inihahatid nito?

351
 Magbigay na ng input tungkol sa aspekto ng pandiwa.
Upang higit pang maunawaan ng mag- aaral, magbigay
Ang aspekto ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa
pa ng halimbawa. Hingan din sila ng sarili nilang
nagaganap ang kilos, at kung nasimulan na at kung natapos nang ganapin o
halimbawa bago ipagawa ang susunod na gawain.
ipinagpapatuloy pa ang pagganap. May apat na aspekto ang pandiwa: aspektong

perpektibo kung ito ay nagsasaad o nagpapahayag na ang kilos na nasimulan na

at natapos na, aspektong imperpektibo kung nagpapahayag ng kilos na

Sa nakasulat na gawain sa pisara o manila paper o kartolina,
nasimulan na ngunit di pa natatapos at kasalukuyan pang ipinagpapatuloy,
isagawa ito ng indibidwal. Maaari nilang isulat ang
aspektong kontemplatibo ay naglalarawan ng kilos na hindi pa nasisimulan at
kasagutan sa kanilang kuwaderno.
aspektong perpektibong katatapos kung saan nagsasaad ito ng kilos na

katatapos lamang bago nagsimula o naganap ang kilos.

Ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan sa

GAWAIN 2.3.1.f: Aspekto-Tsart mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila kung
Balikan muli ang kuwento. Isulat ang mga salitang may salungguhit sa tamang paanong tatayain ang kanilang ginawa. Pagpartnerin ang
talahanayan nang ayon sa aspekto nito. mga mag-aaral ,sa pamamaraang ito ay hayaang ang
magkapareha ang magbigay at tumanggap ng puna sa
ASPEKTO NG PANDIWA kanilang ginawa batay sa mga pamantayang dapat isaalang-
alang. Pumili ng magkapareha na magbabahagi ng ibinigay
at natanggap nilang puna. Magbigay rin ng puna ang guro
Aspektong Aspektong Aspektong Aspektong
kung kinakailangan.
Perpektibo Perpektibong Imperpektibo Kontemplatibo
Katatapos

352
GAWAIN 2.3.1.g: Salaysayin ng Buhay
Magsalaysay ng ilang pangyayari sa iyong buhay noon na sa iyong palagay ay
nangyayari pa rin sa ngayon. Isaalang-alang ang simula, gitna at wakas ng pagsasalaysay.
Gamitin at salungguhitan ang mga aspekto ng pandiwa sa gagawing pagsasalaysay.

GAWAIN 2.2: TSART-KWHL

Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin,

katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang
damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan? Sa tsart na ito ay nauna nang ipinagawa sa mga mag-aaral
K W H L ang KWH kolum sa bahaging Alamin. Sa pagkakataong ito
Ano ang alam Ano ang nais Paano mo makikita Ano ang iyong ay papunan na ang L kolum. Punan ang kolum na ito.
mo na? mong ang nais mong natutuhan/
(What do you malaman? maunawaan? naunawaan?
know?) (What do you (How can you find (What did you
want to find out what you want learn?)
out) to learn?)

GAWAIN 2.3.1.h: Dugtungang Pahayag

Itala mo ang kabuuang konseptong natutuhan sa aralin sa pamamagitan ng
pagdurugtong sa pahayag na nasa kahon.
Sa nakasulat sa manila paper o kartolina, ipagawa ng
Nalaman ko na ang …. indibidwal ang nasa bahaging ito. Ipasulat ito sa kanilang
dyornal. Bigyan sila ng limang (5) minuto at pagkatapos,
pumili ng ilan sa kanila na magbabahagi ng kanilang
Naliwanagan ako dahil sa…
kasagutan.

353
 Naunawaan ko na…

Bilang paghahanda sa susunod na gawain, magbigay ng input

Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong paglalakbay para tungkol sa masining na pagkukuwento. Maaaring magpanood
sa aralin ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay maipakita ang iyong pagkaunawa sa
sa kanila ng halimbawa ng masining na pagkukuwento. (Ito ay
aralin sa pamamagitan ng pagtatanghal ng masining na pagkukuwento o mga kauri nito
dapat na nabanggit na rin sa mag-aaral sa unang araw pa
tungkol sa mga pangyayari sa kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga
pangyayari sa maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na lamang bago ang pagtalakay sa aralin.)
gawain para sa araling ito.

GAWAIN 2.3.1.i: Inspirasyon Ko, Kuwento ng Buhay Mo Maaari nang isagawa ng mag-aaral ang gawaing ito. Piliin
muna ang boluntaryong mag-aaral. Hingan ng feedback ang
Sinasabi na kung walang guro, walang anumang propesyon tulad ng doktor,
klase sa ginawang pagtatanghal. Magbigay rin ng feedback
abogado, inhinyero at iba pa. Kaya naman dapat lamang kilalanin ang mahahalagang
papel ng kaguruan sa paghubog ng isang kabataan. Marapat lamang na siya’y tumanggap
ang guro.
ng pagkilala. Kaakibat ng programa ng Kagawaran ng Edukasyon ay ang Pambansang
Kongreso ng mga Guro sa Pilipinas. Ito ay lalahukan ng mga piling guro sa buong
Pilipinas, mga tagapanayam, mga superbisor, punong-guro, Filipino specialist at buong
pangasiwaan ng Kongreso. Ikaw, bilang kampeon sa katatapos na Pambansang
Paligsahan sa larangan ng masining na pagkukuwento ay inaanyayahan bilang isa sa mga
panauhing pandangal na magtatanghal ng masining na pagkukuwento batay sa paksang
“My Teacher, My Hero” kaugnay sa pagdiriwang ng World Teachers Day bilang
pasasalamat sa kanilang buong pusong pagtupad sa tungkulin. Tiyakin mo na ito’y a)
orihinal; b) malikhain; c) may pagkakaugnay-ugnay ang mga pangungusap; d)
makatotohanan; e) napapanahon; at f) may wastong gamit ng aspekto ng pandiwa.

354
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA GINAWANG PAGTATANGHAL NG
MASINING NA PAGKUKUWENTO (Kalakip #2.3.1.d)
Ngayon nakumpleto mo na ang araling ito, dumako ka naman sa susunod na Ibigay ang mga pamantayang ito sa mga mag-aaral bago pa
aralin, ang dula (Aralin 2.3.2) Halina at simulan mo na ang panibagong aralin. man ang pagtatanghal. Maaaring isulat na ito sa pisara,
kartolina o manila paper upang alam pa rin ng mga mag-
aaral kung paano sila tatayain.
Isang tuluyan ang dula na kababakasan ng kulturang Pilipino. Ipinakikita rito ang
paraan ng pamumuhay noon hanggang sa pag-unlad nito sa kasalukuyan, na naging
pagkakakilanlan ng ating lahi. Sa Panahon ng Kasarinlan, naipakilala ng mga manunulat
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin. Ibigay ang
na ang dula ay hindi lamang para sa napakababaw na layuning
magbigay ng kaaliwan, sa halip, ito ay maaaring mabisang inaasahang pagganap sa mga mag-aaral, ang pakikibahagi
kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising sa pagtatanghal ng dula mula sa orihinal na iskript na
ng damdamin at sa pagpapakilos. isasagawa bilang pangkatang gawain. Ibigay rin sa kanila
ang magiging pamantayan sa pagmamarka ng kanilang
Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo ang mga gabay na
gawain nang sa ganoon ay makapaghanda ang mga mag-
tanong upang makabuo ng mahahahalagang konsepto para sa aralin. Inaasahang ikaw ay
makabubuo at makikibahagi sa pagtatanghal ng dula mula sa orihinal na iskrip na aaral sa gawaing ito.
naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay ng isang tao/mga tao sa kasalukuyan batay sa
mga kraytirya: a) kaangkupan, b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e) kaangkupan Ipasagot ang mga gabay na tanong sa mga mag-aaral.
ng tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa pag-arte. Ipasulat sa kuwaderno ang kanilang sagot. Bigyan sila ng
tatlong minuto upang sagutan ang gawain at limang minuto
Mga Gabay na Tanong
upang pag-usapan ang mga ito sa kani-kanilang kapangkat.
1. Masasalamin ba ang kulturang Pilipino sa mga dulang pantanghalan sa
kasalukuyan? Pumili ng kinatawan ng pangkat na maglalahad ng kanilang
2. Naging mabisa bang kasangkapan ng mga manunulat sa paghahayag ng kanilang napag-usapan.
3. Bakit mahalagang malaman mo ang tamang paraan ng pagpapahayag ng
pagsang-ayon at pagsalungat?

355
GAWAIN 2.3.2.a: Pagkakatulad-Pagkakaiba
Sa tulong ng Venn Diagram, ipakita at ilahad ang pagkakaiba at pagkakatulad ng
Sa bahaging ito, hayaan ang mag-aaral na makita ang
dalawa sa mga uri ng panitikan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
pagkakaiba ng maikling kuwento at dula. Ipasulat ang sagot
sa ibinigay na coupon bond o oslo paper. Bigyan siya ng 5
minuto upang gawin ito.

Sa nakasulat na pormat ng talahanayan at discussion web

(na nasa LM) sa pisara, kartolina o manila paper, ipagawa
nang dalawahan ang gawain. Bigyan ang bawat
GAWAIN 2.3.2.b: Balik-tanawin…
magkapareha ng kartolina, at pentel pen. Ipakopya ang
Balikan mo ang ilan sa araling napag-aralan mo upang masagutan mo ang
dayagram. pormat. Bigyan ng 20 minuto ang mag-aaral sa pagkopya,
MAIKLING PANAHON NG PANAHON NG PANAHON NG pagsagot at pagpapalitan ng opinyon sa gawain. Papiliin sila
KUWENTO AMERIKANO KOMONWELT KASARINLAN
PAMAGAT ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang napag-
PAKSA usapan.
MAY -AKDA

356
 PANGUNAHING
TAUHAN
ARAL
PANAHON NG PANAHON NG PANAHON NG
DULA
AMERIKANO KOMONWELT KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA Ipasagot ang mga Gabay na Tanong sa tulong ng discussion
MAY -AKDA
web upang malaman kung ano ang dating alam ng mag-aaral
sa aralin at gabay ng guro kung paano niya matutulungan ang
PANGUNAHING mag-aaral na ganap na maunawaan ang aralin.
TAUHAN
ARAL

GAWAIN 2.3.2.c: Sang-ayon o Salungat

Sagutin mo ang sumusunod na mga gabay na tanong sa tulong ng discussion web.
Para sa higit na pagkakaunawa mo sa aralin, halika at kilalanin mo ang isa sa
napantanyag na manunulat sa Panahon ng Kasarinlan. Pagkatapos mo siyang makilala,
basahin at unawain mo muna ang kasunod na dula na isinulat niya noong Panahon ng
Kasarinlan.
Bago dumako sa pagbasa ng akda, mangyari na ipakilala
muna ang may-akda. Maaari isulat ang maikling talambuhay
nito sa manila paper, kartolina o kaya’y gawin sa powerpoint
presentation. Mangyari magdagdag pa ng iba pang
impormasyon ukol sa manunulat upang mas magkaroon ng
ganap na kaalaman ang mga mag-aaral.

Dionisio S. Salazar

Tubong-Nueva Ecija na ipinanganak noong Pebrero 8,1919 si

Dionision Santiago Salazar. Nagtapos ng kolehiyo sa

prestihiyosong Unibersidad ng Pilipinas (kursong AB) at

357
Unibersidad ng Sto. Tomas (para sa kanyang MA). Isa siya premyadong manunulat at

hindi matatawaran ang kaniyang husay at galing, patunay na rito ang siyam (9)na

nobelang kaniyang isinulat at nailathala na tunay namang maipagmamalaki natin.

Nagtamo siya ng iba’t ibang parangal gaya ng Carlos Palanca Award, National Balagtas

Award, Dangal ng Lahi sa Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for

Drama and Literature at iba pa. Siya ay tunay na huwarang manunulat ng makabagong

panahon. Ang kaniyang mga dula ay isang obra maestrang maipagmamalaki nating lahat. Bago ang gawaing pagbasa (o pagsasadula), ipasagot muna

Isa siyang premyado at walang katulad ang husay na manunulat na dapat ipagmalaki sa ito sa mag-aaral. Ipaskil sa pisara ang mga salitang sinag sa

lahat. Ang kaniyang mga isinulat ay dapat tangkilikin sapagkat ito’y sariling atin. karimlan.. Maaaring ilagay ito sa larawan na pabukang
liwayway palang. Maaari ring mag-isip pa ng ibang
pamamaraan. Pagkatapos ng gawaing ito ay maaari nang
ipabasa (o ipadula) ang tatalakaying akda.

GAWAIN 2.3.2.d: Hinuha Mo…Hinuha Ko

Sa pagpapabasa ng akda, maaaring gumamit ng iba’t

ibang istratehiya ang guro sa larangan ng pagpapabasa.
Halimbawa nito ang pangkatang pagbasa na kung saan
matapos basahin ang inilaang bahagi sa pangkat, ibubuod
nila ito sa pinakamaikling talata.
Ang aking hinuha sa pamagat ay ___________________________________
___________________________________________________________________

358
Babasahin 3: SINAG SA KARIMLAN NI DIONISIO S. SALAZAR (Kalakip #2.3.2.a)

GAWAIN 2.3.2.e: Kasingkahulugan(Talasalitaan) Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral

Basahin ang mga pariralang hango sa dula. Ibigay ang kahulugan ng mga salitang
ang paglinang ng talasalitaan na nasa LM. Maaari itong
may salungguhit. Piliin sa ang kasingkahulugan ng mga ito at gamitin sa sariling
gawin sa paraang paligsahan sa pamamagitan ng
pangungusap. Gawin sa papel.
palabunutan. Tatawag ang guro ng mag-aaral. Ang mag-
1. nagbakbakan naman seguro. aaral na natawag ng guro ang siyang namang bubunot
Pangungusap:__________________________________________________ mula sa fishbowl ng papel na naglalaman ng pariralang
2. masyadong kontrobersyal
hango sa dula. Bibigyan niya ito ng kahulugan at
Pangungusap:__________________________________________________
3. nalalambungan ng dilim.
pagkatapos pipili namn siya ng kanyang kamag-aral na
Pangungusap:__________________________________________________ gagamit nito sa sariling pangungusap. Ipagawa ito sa loob
4. paglililo’y nasa kagandahan ng limang minuto. Ang pinakamaraming tamang sagot ang
Pangungusap:__________________________________________________ magwawagi.
5. Walang pagkukunwari
Pangungusap:________________________________________________

naglabanan

pagpapanggap

pagtataksil nakakublinatatakpan

mainit na pinag-uusapan

359
GAWAIN 2.3.2.f: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Bilang pagpapatunay na naunawaan mo ang iyong binasa, sagutin mo ang
sumusunod na mga tanong/gawain.
1. Ilarawan mo ang pagkilos, pananalita, saloobin at paniniwala ng mga tauhan sa
dulang iyong binasa. Gawin mong batayan ang kasunod na tsart. Gawin sa papel. Talakayin ang nilalaman ng akdang binasa sa pamamagitan
Gayahin ang pormat. ng malayang talakayan gamit ang UTS o Ugnayang Tanong-
Mga Tauhan PAGKILOS PANANALITA PANINIWALA SALOOBIN Sagot. Magpalitan ng ideya sa naunawaan nila sa akda sa
tulong ng mga tanong 1, 3, 4, at 5 na nakatala sa LM sa
Tony bahaging Sa Antas ng Iyong Pag-unawa. Magbigay ng
Ernan sintesis sa naging usapan o talakayan sa klase.

Doming

Bok

2. May katuwiran ba si Tony na itakwil ang kaniyang ama? Ipaliwanag.

3. Halimbawang nagkamali ka, paano mo ito maitutuwid?
4. Sa iyong palagay, bakit maraming tao ang napipilitang gumawa ng mga bagay na
labag sa batas?
5. Kung ikaw si Tony, paano mo haharapin ang iyong ama sa likod ng kaniyang mga
pagkukulang sa inyong pamilya? Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima (5). Bigyang laya ang
6. Anong kalagayang panlipunan ang masasalamin sa dula? May pagkakatulad o
bawat pangkat na magpalitan ng kanilang kuro kuro sa mga
pagkakaiba ba ito sa ngayon? Gawin sa papel.
tanong bilang 6, 7, 8, 9 at 10 sa loob ng 10 minuto.
Gabayan ang bawat pangkat sa pagpoproseso.
NOON KALAGAYANG NGAYON
PANLIPUNAN

360
 7. Isa-isahin ang mga bahagi ng dulang “Sinag sa Karimlan” na nagpapakita sa
katangian ng isang dula. Gawin sa papel.

8. Makatuwiran ba o di-makatuwiran na isisi ng isang tao sa kaniyang kapwa ang

masaklap na nangyari sa kaniyang buhay? Bakit?Isulat sa papel ang sagot
9. Sa iyong palagay, naging mabisang kasangkapan ba ng mga manunulat sa
panahong ito ang Dula sa paghahayag ng kanilang damdamin, saloobin, opinyon
at karanasan?
10. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.

361
 URI NG DULA MGA KATANGIAN

-
-
-

11. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa papel.

Sa Sarili Sa Ibang tao Sa Lipunang Ginagalawan

Ang binasa at tinalakay nating akda ay isang halimbawa ng Dula. Maliban sa

arsuwela na isa sa uri ng dulang pantanghalan na ipinakilala sa iyo sa naunang aralin
(Panahon ng Amerikano), may iba pang mga uri ang dula. Basahin mo ang kasunod na
karagdagang mga impormasyon tungkol sa dula at pagkatapos gawin mo ang kasunod na
mga gawain.

Ang dula ay isang akdang sa pamamagitan ng kilos at galaw sa tanghalan ay

Magbigay na ng input ang guro tungkol sa dula. Maaaring
naglalarawan ng isang kawil ng mga pangyayaring naghahayag ng kapana-panabik na
nakasulat ito sa kartolina, manila paper o sa pamamagitan
bahagi ng buhay ng tao. Gaya ng ibang katha, ang dula ay lumilibang, nagbibigay-aral,
ng power point presentation.
pumupukaw ng damdamin at humihingi ng pagbabago. Higit na nakapagpapakilos ang

362
 dula kaysa sa ibang akda sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang

kilos at galaw sa tanghalan.

Ang anumang uri ng dula ay binubuo ng mga sangkap na nagpapatingkad dito

kung kaya’t nararapat lamang na ang isang dula ay hindi magkulang ng sangkap

sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang lalong makatayo nang buong husay at

makulay. Ito rin ang nagdudulot ng kawilihan sa mga manonood. a) Tanghalan-lugar-

kung saan nagaganap ang mga pangyayari sa isang pagtatanghal; b) iskrip- itinuturing

na pinakakaluluwa ng isang dula, lahat ng pangyayaring isinasaalang-alang o nagaganap

sa isang pagtatanghal ay naaayon sa iskrip; c) aktor- gumaganap at nagbibigay-

buhay sa dula, sila ang nagpapahayag ng mga diyalogo, nagsasagawa ng mga aksyon at

nagpapakita ng mga emosyon sa mga manonood; d) direktor- nagbibigay ng

interpretasyon at nagpapakahulugan sa isang iskrip; e) manonood- mga saksi o

nakapanood ng isang pagtatanghal; f) eksena- ang paglabas-masok sa tanghalan ng

mga tauhan samantalang ang tagpo-ang pagpapalit ng mga pangyayari sa dula.

Nakatulong nang malaki ang Dula sa pagpapasigla at pagpapaunlad ng panitikan
sa Panahon ng Kasarinlan. Naging daan ito upang malinaw na mailarawan ng buo ang
kulturang Pilipino at kanilang pangkasalukuyang kalagayang panlipunan. Naipakilala nila
ang dula na hindi lamang para sa napakababaw na layuning magbigay kaaliwan kundi
maaaring mabisang kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising
ng damdamin at sa pagpapakilos.

Samantala, kaugnay nito ang pagiging interaktibo ng tao sa pagbibigay ng sariling

opinyon o reaksiyon hinggil sa kaniyang naranasan, nakita o napanood, narinig at nabasa.
Sa pagbibigay ng tiyak na reaksiyon sa mga ito, karaniwang humahantong sa pagsang-

363
ayon o pagsalungat. Basahin ang mga impormasyon tungkol sa tamang paraan ng
paggamit ng pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.
Ibigay bilang input sa mga mag-aaral. Maaari itong
Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
nakasulat sa kartolina, manila paper, o sa pamamagitan ng
Isang paraan ito upang maging kapaki-pakinabang ang pakikilahok sa anumang
power point presentation. Hingan ng sariling halimbawa
usapan o pagbibigay ng mga pala-palagay, opinyon o ideya o kaisipan. Sa paraang ito,
ang mga mag-aaral bago ang mga gawaing kaugnay ng
mahalagang malaman natin ang mga pananalitang dapat gamitin sa pagpapahayag ng
araling ito.
pagsang-ayon at pagsalungat.

Sa pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat ay makabubuting pag-aralan o

pag-isipan munang mabuti at magkaroon ng malawak na kaalaman ukol sa isyu. Iwasang

gumawa ng desisyong hindi pinag-iisipan at maaaring dala ng desisyong itinutulak ng

nakararami.

Halimbawa:

*Pahayag na karaniwang nagsasaad ng pagsang-ayon

Sang-ayon ako. Tama. Iyan ang nararapat. Pareho tayo ng iniisip. Ganyan din
ang palagay ko. Oo. Tunay
Ibigay ito bilang indibidwal na gawain (Gawain 2.3.2.i, Gawain
*Pahayag na nagsasaad ng pagsalungat 2.3.2.j at Gawain 2.3.2.k) ng mga mag-aaral. Bigyan sila ng
Hindi ako sang-ayon. Mabuti sana ngunit. Ikinalulungkot ko limang (5) minuto sa pagsagot. Magkaroon na ng pagtataya
ngunit. Nauuwaan kita subalit. Bakit di natin. Ayaw sa gawaing ito upang malaman kung magkakaroon ng pag-
uulit sa pagtalakay kung kinakailangan.
GAWAIN 2.3.2.i: Reaksiyon 1 / 1
Isulat ang reaksiyon ng mga tauhan sa pangyayari mula sa dula. Gawin sa papel.
a. Pananaw ni Mang Ernan sa buhay
b. Pagbabago ng kaisipan ni Tony sa kaniyang ama

364
 c. Hindi naibigan ni Bok ang ginawang pagsampal ng ama ni Tony
d. Naging tugon ni Padre Abena sa ginawa nina Tony at Mang Luis

GAWAIN 2.3.2.j: Ilahad Mo, Opinyon Mo

Pumili ng isa sa sumusunod na paksa at ilahad ang opinyon mo hinggil dito.
Gumamit ng mga pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat at salungguhitan ang mga ito.
Sa tulong ng debate, ilahad ang iyong opinyon sa sumusunod na paksa.
a. Dapat basahin at pag-aralan sa klase ang maikling kuwento at dula.
b. Dapat magkaroon ng tamang batas para sa mga inosenteng indibidwal na
nakukulong
c. Dapat magkaroon ng pantay na karapatan ang babae at lalaki

GAWAIN 2.3.2.k: Sumasang-ayon…Sumasalungat

Suriing mabuti ang mga pahayag. Sumasang-ayon o sumasalungat ka ba sa mga
ito? Lagyan ng tsek ( / ) ang kahong katapat ng iyong sagot at saka ipahayag ang iyong
pangangatuwiran sa patlang.
a. Ang pagpapatawad ay mahirap gawin.
Sumasang-ayon ako

Sumasalungat ako

Ang pangangatuwiran ko ay ____________________________

b. Lubos na nakatutulong sa pagbabagong-buhay ng isang tao ang relihiyon.

Sumasang-ayon ako

Sumasalungat ako

365
 Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
c. Ang tao ay sumasama dahil sa kaniyang kapwa.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
GAWAIN 2.3.2.l: Halaga ng Wika
Bakit mahalagang matutuhan mo ang tamang paraan ng paggamit ng mga
salitang nagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat? Pangatuwiranan.
GAWAIN 2.3.2.m: Ilahad…Pananaw Mo
Ilahad ang iyong pananaw sa tanong na nasa loob ng bilog
366
Magkaroon ng malayang talakayan tungkol sa tanong na
ito. Maaaring magkaroon ng debate sa pamamagitan ng
pagtanong sa mga mag-aaral kung sino sa kanila ang
sang-ayon at di-sang-ayon na mahalagang matutuhan ang
tamang paraan ng paggamit ng mga salitang
nagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.
Sa pagpapalalim ng kaalaman ng mag-aaral, kuhanin ang
mahalagang konseptong kanilang natutuhan sa aralin sa
pamamagitan ng pagpapasagot sa mga tanong na
nakapailalim sa bahaging ito. Gawin itong pangkatang
gawain.
Pangkat 1: Tanong bilang 1
Pangkat 2: Tanong bilang 2
Pangkat 3: Tanong bilang 3
GAWAIN 2.3.2.n: Bisa sa Isip,Damdamin, Kaasalan
Buuin ang pahayag batay sa bisang pangkaisipan, bisang pandamdamin at bisang
pangkaasalan buhat sa dulang napag-aralan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

Ibigay sa mag-aaral ang sitwasyon na kaniyang

isasagawa sa bahaging ito. Bigyan siya ng dalawampung
(20) minutong paghahanda para sa kaniyang gagawing
presentasyon. Pagkatapos ng presentasyon,
makipagpalitan siya ng puna at mungkahi sa iba. Huwag
Binabati kita! Matapos mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa aralin, handa ka kalimutang magbigay ng papuri o feedback sa mag-aaral
nang ilapat ang iyong mga natutuhan sa susunod na bahagi. sa natapos niyang mga gawain na nagpatunay na
naunawaan niya ang aralin.

GAWAIN 2.3.2.o: Buhay Ko, Buhay Mo Sa Likod ng Iskrip

Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito. Bilang pagtataya sa

367
iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong ng gawaing ito.

Bilang presidente ng Samahan ng Mandudula sa inyong paaralan, ikaw ay

naimbitahang dumalo sa gaganaping seminar-worksyap tungkol sa “Dula at Dulang

Tagalog sa Modernong Panahon”. Isa sa bahagi ng naturang seminar ang pagpapanood

ng isang video clip tungkol sa buhay ng isang artistang nagwagi bilang pinakamahusay na

aktres o artistang babae sa larangan ng indie film. Batay sa napanood, gagawa ka ng

orihinal na iskrip na naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay ng naturang aktres at

pagkatapos itatanghal ito sa gitna ng mga manonood bilang awput. Tatayain ito batay sa

mga kraytirya: a) kaangkupan, b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e) kaakmaan

ng tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa pag-arte at

h) nagagamit ang pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.

magkakaroon ng pagtataya kung paano mo naunawaan ang mga naging aralin.
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang
iyong natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
Kailangang maisagawa ng mga mag-aaral ang bahaging ito
na magpapatunay na naunawaan nila ang paksa sa aralin.
Ipakita ang sitwasyon na kanilang isasagawa na nakasulat
sa pisara, kartolina, manila paper o gamit ang power point
presentation. Iminumungkahing gawing pangkatan ang
bahaging ito. Ibigay ang pamantayan upang malaman na
ng bawat pangkat kung paano sila mamarkahan.

368
n
Ikaw ay opisyal ng Sangguniang Kabataan (SK) ng inyong barangay na

naimbitahang maging panauhing tagapagsalita sa gaganaping programa para sa

Foundation Day ng inyong lungsod. Layunin mong makapaghatid sa kanilang

kaalaman tungkol sa kultura at kalagayang panlipunan ng inyong barangay na

katatapos lamang tanghalin bilang Most Outstanding Barangay ng Taon. Gagamitin

mo bilang presentasyon sa inyong pagsasalita ang photo documentary na

naglalarawan ng kalagayan ng kultura at kalagayang panlipunan ng inyong barangay

sa kasalukuyan.

Tiyakin mo na ito’y a)orihinal/awtentiko; b) malikhain; c) makabuluhan ang

mensahe; d) may pagkakaugnay-ugnay ang mga pangyayari at larawan; d)

nagtataglay ng elemento ng masining na pagkukuwento; e) masining; at f) may
wastong gamit ng aspekto ng pandiwa.

PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Ano ang nalaman o natutuhan mo sa ating aralin? Ilahad ang naramdaman matapos itong
matalakay.
Maaaring ipasulat sa dyornal o kuwaderno ng mga mag-aaral
ang pagtatayang ito. Maaaring gamitin ang circle talk.
Matapos matalakay ang aralin, NALAMAN KO NA:
1. Mayroon itong 5-6 na miyembro. Ang magkakapangkat ay
2.
3. magbabahaginan ng kanilang sagot. Bigyan lamang sila ng 5
4.
minuto upang masagot ang bahaging ito at 5 minuto upang
ibahagi sa kanilang kapangkat ang kanilang naging sagot.

369
 Nakadama ako ng _____________________________________matapos mailahad
ang aralin dahil:
1.
2.
3.
4.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN:
Ngayon
naging
subukin
salamin
natinngkung
kultura
talagang
ng Hatiin sa apat
naunawaan mo ang mahahalagang konseptong na pangkatsaang
nakapaloob klase.na
modyul Ibigay sanais
ito na bawat
kong maikintal sa iyo. At masasag
1. Ibigay ang konseptong inilalahad ng graphic organizer. Pag- pangkat ang gawaing naatasan sa kanila. Isang gawain o
aralan mo ito nang mabuti. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat tanong lamang sa bawat pangkat. Maaaring idaan sa
palabunutan ang pagpili sa gawain. Ang mga gawain o
tanong ay nakasulat sa isang colored paper. Hikayatin ang
bawat pangkat na maging masining at malikhain sa kanilang
pagtalakay.

2. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga akdang pampanitikan sa mga panahong

ito?
3. Nakatulong ba ang panitikan upang maging daan ng pagpapahayag ng saloobin,
opinyon at katuwiran?
4. Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling ating tinalakay? Sagutin ito sa
pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag na nakasulat sa Speech Balloon.

370
 Gawin sa papel.

Pagkatapos kong pag-aralan ang mga akdang

pampanitikan na sumibol at umusbong sa tatlong panahon,
napag-alaman kong
_______________________________________________
_________________________________________.
Naramdaman kong
________________________________________
_______________________________________________
_________________________________________.
Dahil dito, naunawaan ko ang kahalagahan ng
__________________
_______________________________________________
_________________________________kaya__________
_______________________________________________
____________________________________________.

ILAPAT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na
ang iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay
ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa pamamagitan ng
pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang video presentation na
nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa sa kasalukuyan,
nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang sitwasyon upang
maisagawa mo nang buong husay ang gawain.

371

Isa sa nakatutulong upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa ay ang
pagpasok ng dolyar sa pamamagitan ng turismo. Marami ang nabibigyan ng trabaho.
Kaya naman patuloy sa pagbuo ng iba’t ibang programa ang Departamento ng
Turismo upang higit na maipagmalaki ang kulturang Pilipino sa buong mundo.
Naglalayon na hikayatin ang mga turista na balik-balikan ang Pilipinas dahil sa
kagandahang taglay nito. Bilang tagapangulo ng departamento ng lokal na turismo
Sa bahaging ito ay aalamin kung naunawaan ng mga mag-
aaral ang Modyul 2. Ito ay pagsasabuhay sa kanilang
natutuhan. Ipaliwanag sa bawat pangkat kung paano nila
isasagawa ang gawain sa pamamagitan ng pagbibigay ng
situwasyon. Ibigay sa kanila ang pamantayan kung paano sila
mamarkahan sa gawaing ito.

sa iyong probinsiya, layunin mo na hikayatin ang mga turista na balik-balikan ang

Pilipinas dahil sa ating pamanang kultural. Kaya ikaw ay naatasan na bumuo at

itanghal ang isang video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na

nagpapatunay na “It’s More Fun in the Philippines” . Sa nasabing presentasyon ay

Bigyan ng kopya ang bawat mag-aaral ng pagsusulit na ito.
makikita ang kulturang Pilipino na nananatili, nabago at nawala na sa inyong
Iwasto ito upang makita agad ang bahagi ng aralin na lubos
probinsiya. Ang presentasyon ay batay sa sumusunod na pamantayan: a) batay sa
na naunawaan o hindi naunawaan ng bawat mag-aaral.
pananaliksik; b)makatotohanan; c)orihinal; d)malikhain; e) may kaugnayan sa paksa;
Gumawa ng item analysis upang masuri ang natutuhan ng
f)napapanahon; g) taglay ang elemento ng pagbuo ng isang video presentation.
mga mag-aaral.
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA VIDEO PRESENTATION (Kalakip #2.3.2.b)
VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Modyul 2) (Kalakip #2.3.2.c)

372
 Bilang ng Modyul: 3 Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan… Tungo sa Kinabukasan Bilang ng Sesyon: 7 linggo
Paalala:
Ang Gabay ng Guro na ito ay magsisilbing gabay ng mga guro sa pagtuturo ng Filipino sa Baitang 8. Naglalaman ito ng kumpletong mga
mungkahing gawain para sa bawat aralin at estratehiya na maaring gamitin ng mga guro sa kanilang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang
aralin ay nakabatay sa limang araw na panturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Iminumungkahi na higit na pagyamanin ng mga guro ang
mga mungkahing gawain at estratehiya na nakapaloob dito batay sa interes at kakayahan ng mga mag-aaral upang sa gayo’y higit nilang
maunawaan ang bawat aralin at gawain sa Modyul 3.

Modyul Para sa Sariling Pagkatuto Gabay sa Pagtuturo ng Modyul

VII. Panimula at Mga Pokus na Tanong

Pamantayang Pangnilalaman sa Pamantayan sa Pagganap sa Ang mga mag-aaral ay inaaasahang matututo ng
Pagtatapos ng Modyul 3: pagtatapos ng Modyul 3:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag- Ang mag-aaral ay nakikibahagi sa
ilang mga pamamaraan sa pagbuo ng mga panitikang
unawa sa estilo, mekanismo, pagbuo ng kampanya tungo sa popular sa pamamagitan ng mga gawain sa modyul na ito
pamamaraang tekniko, at mga kamalayang panlipunan (social (nakasaad sa pamantayang pangnilalaman) na kanilang
kaalamang teknikal ng mga panitikang awareness campaign) sa pamamagitan magagamit sa pagbuo ng isang produkto sa katapusan ng
popular. ng alinmang midyum ng multimedia. kanilang pag-aaral (nakasaad sa pamantayan sa
pagganap)
Pokus na Tanong para sa Modyul 3: Mahalagang Konsepto para sa Modyul
Paano naiiba ang tradisyunal na uri ng 3:
panitikan sa panitikang popular? Ang tradisyunal na panitikang Pilipino ay
salalayan ng buhay, at ang panitikang
popular ay pamamaraan ng Ang mga mahahalagang konseptong nakatala ay
Bakit nagkaroon ng transpormasyon ang konseptong nais maikintal sa isipan ng mga mag-aaral
pamumuhay.
mula sa tradisyonal na panitikang
Pilipino tungo sa panitikang popular?
sa pagtatapos ng aralin. Ito ang inaasahang magiging
Bunsod ng pagpapalitang kultural, sentro ng lahat ng gawain sa modyul.
kapangyarihan ng teknolohiya, at
Paano nakatutulong ang mga panitikang
pangangailangan ng pamayanang
popular sa pagpapaigiting ng
global, nagkaroon ng transpormasyon
kamalayang panlipunan? Ang mga mahahalagang tanong ay naglalahad ng
ang panitikang Pilipino mula tradisyonal
tungo sa pagiging popular mga kaisipang inaasahang masasagot sa
pagsasakatuparan ng mga gawain sa modyul na ito.

373
VIII. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito Ang mga araling nakatala ang magiging saklaw ng
Mga Aralin sa Yunit mga magiging pagtalakay at mga gawain sa modyul na
ito. Ang bawat aralin ay nakatuon sa iba’t ibang aspekto
ng kulturang popular (kontemporaryong babasahin,
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang broadcast media at dokumentaryong pampelikula). Bawat
Popular paksang nabanggit ay may kaakibat na aralin sa wika na
a. Panitikan: Popular na Babasahin makatutulong sa lalong pagsusuri at pag-unawa sa mga
 Pahayagan (Tabloid) ito.
 Komiks
 Magasin
 Kontemporaryong Dagli

b. Wika: Antas ng Wika

 Pormal
 Di-pormal
 Popular (Balbal)

Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad ng

Kulturang Pilipino
. a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo
b. Wika: Konsepto ng Pananaw

a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon

b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal

Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong

Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag

Sa pagtatapos ng bawat aralin, ikaw ay inaasahang:

Aralin 1: Makapagbabahagi ng mga babasahing popular na

374
 sumasalamin sa kultura at tradisyon sa kasalukuyang
panahon.

Aralin 2: Makalilikha ng isang akdang naglalahad ng sariling pananaw

batay sa pamantayan ng isang mapanagutang
mamamahayag.
Aralin 3: Makapagpapamalas ng pag-unawa sa estilo, mekanismo at
kaalamang teknikal ng isang dokumentaryong pampelikula
bilang midyum sa pagbabagong panlipunan.

Ang mga kasanayang nakatala ay ang mga

IX. Mga Inaasahang Kasanayan:
kasanayang inaasahang malilinang sa mga mag-aaral sa
pagsasakatuparan ng mga gawain sa modyul na ito.

MODYUL 3 Mga Kasanayang Pampagkatuto

Ikatlong Pakikinig
markahan Naililipat sa isang grapikong organayser ang mga impormasyong
napakinggan (transkoding)
 dayagram
 grap
 grid

Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang pahayag,

mensahe at teksto

Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring pakikinig/panonood

 Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha, opinion at
personal na interpretasyon ng nagsasalita at nakikinig

 Napag-iiba ang katotohahan (facts) sa mga hinuha

(inferences), opinyon at personal na interpretasyon ng
nagsasalita at ng nakikinig /nanonood

 Nailalahad ang mga pagkiling (biases, prejudices) at sariling

interes ng nagsasalita

375
  Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon mula sa teksto o
diskursong napakinggan/napanood

 Nailalahad sa sariling pamamaraan ang mga napakinggang

pahayag, mensahe at teksto

Pagsasalita

Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos

sa pananaliksik

Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon

at saloobin

Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-aalinlangan/

pag-aatubili o pasubali

Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na bahagi nito
Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa:
 paksa
 layon
 tono
 pananaw
 paraan ng pagkakasulat
 pagbubuo ng salita
 pagbubuo ng pangungusap
 pagtatalata

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring

pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:

 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto

 Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang

nakapaloob
sa teksto
 Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng
- paksa

376
 - tono
- layon
- estilo at
- gamit ng mga salita

Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa mga

nangyayari sa:
 sarili
 pamilya
 pamayanan
 lipunan
 daigdig
Nakapagbibigay ng sariling kuru-kuro at mungkahi tungkol sa
alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod:
- HIV and Drug Prevention
- Peace Education
- Karapatang Pambata at Kanilang Responsibilidad
- Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga Pilipino
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang teksto
sa pamamagitan ng pagkilala sa:

 Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong pahayag

 Napagsasama-sama ang mga magkakasalungat na ideya

 Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak

na bahagi nito

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring

pagbasa sa teksto

 Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng:

- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap ng ideya
sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming, pananaliksik

377
 at panonood

 Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan

 Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon

 Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng

isang dokumentaryong panradyo

 Nakapipili ng isang napapanahong paksa

 Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon

 Nakabubuo ng maayos na balangkas

 Naibabanggit nang wasto ang may-akda, personalidad,

organisasyong nagbibigay-kredibilidad sa mga kaisipang
ipinapahayag

 Nagagamit ang mga ekspresiyong nagpapakilala ng

konsepto ng pananaw

 Nagagamit ang mga ekspresiyong nagpapakilala

ng kaugnayang lohikal

Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at impormal
na Filipino pasalita man o pasulat

Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong Filipino sa

pakikipagkomunikasyon, pasalita man o pasulat

Nasusuri ang mahalagang detalye ng napakinggang impormasyon

Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan ay may kabuluhan at

kredibilidad
Nakikipagkomunikasyon gamit ang wikang Filipino batay sa hinihingi

378
 ng pagkakataon/sitwasyon

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan
sa pag-aaral ng wika at panitikan

Hinaharap ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase na may

kasiyahan at kasiglahan

Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong pag-aaral

ng wika at panitikan

Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan ang mga

natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan

Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga impormasyon
at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak ng pag-
aaral/pananaliksik

 Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na

datos sa pananaliksik

 Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga

sanggunian sa aklatan/Internet

Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t

ibang pinagkukunang sanggunian

Nailalahas nang maayos ang mga nalikom na impormasyon

sa isinagawang pananaliksik

Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong
Napanood

 Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang

napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood

379
X. Konseptuwal na Balangkas ng Modyul 3 Makikita sa konseptwal na balangkas ang magiging
tuon ng pagtalakay sa kabuuan ng modyul.
REPLEKSIYON NG KASALUKUYAN… TUNGO SA KINABUKASAN

Aralin 3.1 Kontemporaryong Panitikan Tungo sa

Kultura at Panitikang Popular
a. Panitikan: Popular na mga Babasahin
 Pahayagan(tabloid)
 Komiks
 Magasin
 Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
 Pormal
 Di-Pormal
 Popular (balbal)

Aralin 3.2 Broadcast Media: Mekanismo ng

Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
a. Panitikan: Komentaryong Panradyo
Dokumentaryong Pantelebisyon
b. Wika: Konsepto ng Pananaw/Kaugnayang
Lohikal

Aralin 3.3 Dokumentaryong Pampelikula: Midyum

sa Pagbabagong Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon
ni Brillante Mendoza
b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga
Pahayag

380
 XI. Paunang Pagsusulit (Kalakip 3.1)

XII. Yugto ng Pagkatuto

ALAMIN:

Handa ka na bang tumuklas ng mga bagong kaalaman? Kung gayon, simulan na natin ang iyong pag-aaral tungkol sa mga panitikang popular. Naisip mo na ba kung
paano naiba ang mga panitikan sa kasalukuyan sa mga tradisyunal na uri ng panitikan na iyong natalakay sa mga naunang aralin? Bakit nga ba nagkaroon ng
transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin at pag-aralan ang mga panitikang popular?
GAWAIN 1: Bugtungan, Dugtungan!
Alam mo ba ang iba’t ibang uri ng panitikan na maituturing nating bahagi ng panitikang popular? Batid mo rin ba ang iba’t ibang midyum na
ginagamit upang maipahatid ang mga ito sa higit na nakararaming mamamayan? Tukuyin mo ang inilalarawan ng mga bugtong sa ibaba.
Pagkatapos, isulat mo ang mga titik ng iyong sagot sa mga kahon upang mabuo ang crossword puzzle.
Mga Bugtong:

4 5 1 – Pinipilahan ng mga manonood, sa

2 pinilakang tabing ito’y itinatampok!
. . . 2 – Kahong puno ng makukulay na
larawan at usapan ng mga tauhan.
M 6 T D Tunay na kinagigiliwan ng kabataan!
3 – Kuwadradong elektronikong
3 . L kagamitan.Tampok ay iba’t ibang
1P . palabas na kinaaaliwan!
. B 4 – Sa isang click lang mundong
ito’y mapapasok na para mag-Fb,
Twitter o magsaliksik pa.
T 5 – Musika’t balita ay napapakinggan
7 G na. Sa isang galaw lamang ng pihitan,
. may FM at AM pa!
6 – Maliit na dyaryong inilalako sa
daan; balita, tsismis at iba pa ang
laman.
7 – Pabalat nito’y may larawan pa ng
sikat na artista. Nilalama’y mga
381 artikulong tumatalakay sa iba’t ibang
paksa.
 Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil may ideya ka na sa iba’t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi
naman, huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama ang iyong mga maling akala.

Alam mo ba na... Matapos masagutan ang crossword puzzle, hayaan

Mayroong iba’t ibang midyum na ginagamit sa paghahatid ng
impormasyon, balita at iba’t ibang palabas na maaaring napakikinggan o
napanonood ng mamamayan lalo na ng kabataan sa kasalukuyan? Ang ilan
sa mga ito ay ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at
telebisyon. Ang mga ito ay maituturing nating kumakatawan sa
kulturang popular ng mga Pilipino sa ngayon.
ang mga mag-aaral na magbahagi ng kanilang mga
nalalaman kaugnay ng mga naitalang kasagutan.
Maaaring tanungin kung sila ba ay isa sa mga
tumatangkilik ng mga ito at kung bakit ang mga ito ay
popular sa kasalukuyan.

GAWAIN 2: Alin, Alin ang PAGKAKAIBA?

Napansin mo ba ang pagkakatulad ng mga katangian ng mga Maaaring isagawa ang gawaing ito nang
papangkat. Hayaang suriin ng mga mag-aaral ang
nabanggit na panitikang popular sa Gawain 1? tradisyunal at popular na uri ng panitikan sa iba’t ibang
Naisip mo ba ang pagkakaiba ng mga ito sa mga tradisyunal mga aspektong nabanggit (paksa, wika at paraan o
midyum). Maaari rin silang magtanghal o magbahagi ng
na panitikan? Subukin naman nating isa-isahin ang mga katangian ilang mga halimbawa ng panitikan noon at sa kasalukuyan.
ng panitikang popular at tradisyunal sa tulong ng gawain sa ibaba.
Isulat mo sa kahon ang mga katangian na sa iyong palagay
ay taglay ng panitikang popular at tradisyunal na panitikan.
Bigyan mo ng pansin ang paksang kadalasang tinatalakay
sa mga ito, wikang ginagamit at midyum na ginagamit
sa paghahatid nito sa mamamayan.

382
 Tradisyunal na Panitikang
Panitikan Popular

__________________________ _________________________
Paksang __________________________ _________________________
Tinatalakay _____
_______

Wikang Ginagamit ______________________ ______________________

______________________ ______________________
_____________ _____________
Paraan/Midyum sa ____________________ ______________________
Paghahatid ____________________ ______________________
_________________ _____________

PAUNLARIN:

Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng pansin ang iba’t ibang uri ng panitikang popular at ang iba’t ibang midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa
pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na ginagampanan ng
mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan ng isang bansa.
Sa tulong ng mga araling pangwika, pagtalakay sa iba’t ibang pamamaraan sa pagbuo panitikang popular, pagsasagawa ng mga programang panradyo at maging
ng pelikula, inaasahang magiging bahagi ka rin ng paghahanda ng isang kampanya tungo sa kamalayang panlipunan sa pamamagitan ng multimedia (social awareness
campaign through the yse of multimedia).
Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 3.1 ng modyul na ito - ang mga uri ng
kontemporaryong panitikan.
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura

at Panitikang Popular

Bilang ng Sesyon: 10

383
 VII. Panimula at Mga Pokus na Tanong

Pokus na tanong para sa Aralin 3.1: Mahahalagang Konsepto para sa

Aralin 3.1:
Bakit kinawiwilihang basahin ng mga
kabataan ang mga popular na Malapit sa karanasan ng kabataan at
babasahin? sumasalamin sa kasalukuyang
pangyayari ang nilalaman ng mga
Paano nakatutulong ang antas ng wika popular na babasahin kung kaya’t
sa mabisang pagpapahayag? makatutulong ito upang magkaroon sila
ng sariling pagtataya sa lipunang
kanilang ginagalawan.

VIII. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito

ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular
a. Panitikan: Panitikang Popular na Babasahin (Tekstuwal
Analisis)
 Pahayagan(tabloid)/broad sheet
 Komiks
 Magasin
 Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
 Pormal
 Di-pormal
 Popular (balbal)

IX. Mga Inaasahang Kasanayan na Lilinangin sa Aralin 3.1

384
 Mga Kasanayang Pampagkatuto
ARALIN 3.1 Pakikinig
Naililipat sa isang graphic organizer ang mga impormasyong
napakinggan (transkoding)
 dayagram
 grap
 grid

Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang pahayag,

mensahe at teksto

Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos sa
pananaliksik

Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at

saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na bahagi nito

Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa:

 paksa
 layon
 tono
 pananaw
 paraan ng pagkakasulat
 pagbubuo ng salita
 pagbubuo ng pangungusap
 pagtatalata

Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring

pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:
 Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
 Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto

385
 Nakapagbibigay ng impresyon sa teksto kaugnay ng
 paksa
 tono
 layon
 estilo at
 gamit ng mga salita.
Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa mga
nangyayari sa:
 sarili
 pamilya
 pamayanan
 lipunan
 daigdig

Nakapagbibigay ng kuro-kuro at suhestiyon tungkol sa alinman sa

mga paksa gaya ng sumusunod:
 HIV and Drug Prevention
 Peace Education
 Karapatang Pambata at Kanilang
Responsibilidad
 Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga
Pilipino
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap ng ideya sa
pagsulat tulad ng panayam, brainstorming, pananaliksik at panonood

 Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan

 Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon

Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad, organisasyon

o grupo na nagpapatunay sa datos o impormasyong nagbibigay
kredibilidad sa mga kaisipan at opinyong ipinahahayag sa kaniyang
lathalain

Tatas

386
 Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at impormal na
Filipino pasalita man o pasulat

Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong Filipino sa

pakikipagkomunikasyon, pasalita man o pasulat

Pakikitungo sa Wika at Panitikan

Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan
sa pag-aaral ng wika at panitikan
Hinaharap ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase na may
kasiyahan at kasiglahan
Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong pag-aaral
ng wika at panitikan
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan
sa pag-aaral ng wika at panitikan
Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan ang mga
natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan

Estratehiya sa Pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga impormasyon
at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak ng pag-aaral/pananaliksik

 Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na

datos sa pananaliksik
 Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga
sanggunian sa aklatan/Internet
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong
napanood
 Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood

387
 Makabubuting maipaskil sa loob ng silid ang
X. Konseptuwal na Balangkas ng Aralin 3.1 Konseptuwal na Balangkas na ito upang maging gabay ng
guro at mag-aaral sa pagtalakay ng aralin. Isulat sa manila
Aralin3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo paper o cartolina. Talakayin ang mga araling nakapaloob
sa Kultura at Panitikang Popular
sa araling ito.
Panitikan: Mga Wika: Antas ng Wika
Popular na  Pormal
Babasahin  Di-pormal (balbal)
 Pahayagan
(tabloid/ broad
sheet)
 Komiks
 Magasin
 Kontemporaryong
Dagli

Produkto/Pagganap: Literary Folio na

sumasalamin sa kasalukuyang kalagayan ng
barangay.

XI. Panimulang Pagtataya ( para sa Aralin 3.1)

(Crossword Puzzle) Susi sa Pagwawasto:

1. Komiks
2. Tabloid
3. Dagli
4. Magasin
Gabay sa Pagsagot:
1. Kuwentong isinalarawan ng mga dibuhista. (pababa)
2. Pahayagan ng masa. (pahalang)
3. Kuwentong higit na maiksi sa maikling kuwento. (pahalang)
4. Makulay na babasahin na hitik sa iba’t ibang impormasyon (pahalang)

388
 I. YUGTO NG PAGKATUTO PARA SA ARALIN 3.1

Maaaring magsagawa ang guro ng pananaliksik sa

ALAMIN:
Masasabing nagpatuloy ang tradisyon sa panitikan sa kabila ng modernisasyon
sa pamamagitan ng pagpasok ng teknolohiya. Marahil, nagkaroon lamang ito ng
bagong mukha. Kapansin-pansin sa kasalukuyan na ang kinawiwilihan ng kabataan na
mga babasahin gaya ng komiks, magasin, at dagling katha ay nauulit lamang ang
paksa at tema sa mga akda sa tradisyunal na uri ng panitikan. Kung susuriin,
nagkakaiba lamang sa estilo, pamamaraan at kaalamang teknikal ang panitikang
popular.
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y malaman mo kung paano
naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon ng
transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang
popular? Bakit kailangang basahin ang mga babasahing popular?
mga kontemporaryong manunulat na nabanggit sa bahaging
ito upang maibahagi sa mag-aaral ang buhay at mga
naisulat ng mga ito. Makatutulong ang paggamit ng mga
social networking site gaya ng Facebook upang madaling
makaugnay sa mga manunulat na ito.
Ipasulat ang inaasahang mahahalagang tanong para
sa kabuuan ng modyul. Maaaring gamitin ang estratehiyang
TOP 10 QUESTION sa bahaging ito. Ipasuri sa mga mag-
aaral kung alin sa mga naisulat nilang tanong ang
magkakatulad lamang. Sa ganitong paraan, tinuturuan na
natin silang magbasa at magsuri at umunawa ng kanilang
binabasa nang hindi nila namamalayan. Kinakailangang
mapalabas ng guro sa bahaging ito ang inaasahang
mahalagang tanong sa kabuuan ng modyul.

Sa tulong ng Sarbey-Tseklist, nais kong malaman kung alin sa mga

babasahing popular ang kilalang-kilala mo at binabasa ng kabataang tulad mo. Sa Makabubuting ipakita rin ang apat na obra (Ibong Adarna,
pamamagitan nito, nakatitiyak akong maihahambing mo ang mga babasahing popular Florante at Laura, Noli Me Tangere at El Filibusterismo) sa
bahaging ito upang makapagsagawa ng paghahambing
na ito sa mga tradisyunal na anyo ng panitikan na pinag-aralan mo sa Modyul 1 at 2 sa
ang mga mag-aaral sa tradisyunal na panitikan at
huling bahagi ng araling ito. panitikang popular.
GAWAIN 3.1a : SARBEY-TSEKLIST
Lagyan mo ng tsek (/) ang mga babasahing popular sa iyo. Pagkatapos, iayos
nang paranggo batay sa naging resulta. Lagyan ng bilang 1-4 ang bawat kahon.
Pinakamataas ang bilang 1 samantalang ang bilang 4 ang pinakamababa. Gawin sa
papel. Gayahin ang format
Pahayagan Komiks Magasin Mga Aklat

Broadsheet ___ Aliwan ___ Liwayway ___ Mga aklat ni

___ Inquirer ___ Pantastik ___ Yes! Bob Ong

389
 ___ Manila Bulletin ___ Halakhak ___ FHM ___ Florante at
___ Philippine Star ___ Pugad Baboy ___ Candy Laura
___ Business ___ Super ___ T3 ___ Noli Me Ipagaya ang format ng sarbey sa gawaing ito.
Mirror ___ Manhwa ___ Men’s Health Tangere Layunin nito na matuklasan ng guro mula sa kanyang mag-
___ Manila Times Korean ___ Metro ___ Mga aklat ni
Comics ___ Entrepreneur Eros Atalia
aaral kung ano ang higit na popular na babasahin ang
Tabloid ___ Archie ___ Cosmopolitan ___ Aklat binabasa ng kaniyang mga estudyante. Mula rito, maaaring
___ Abante ___ Marvel ___ Good Kalipunan itanong ng guro ang mahalagang tanong na: “Bakit
___ Taliba ___ Japanese Housekeeping ng mga Tula
___ Pilipino Mirror Manga ___ Teksbuk
kinagigiliwang basahin ang mga babasahing popular?
___ Pilipino Star ___ Captain ___ Horror Books Hayaan lamang at tanggapin lahat ang sagot. Pagkatapos,
Ngayon America ___ Antolohiya ng ipagawa ang Gawain 2: Kahon ng Hinuha
___ Tempo Maikling
Kuwento
___ Kalipunan ng
Dagling Katha
___ Bibliya

390
391