Projekty AVT

Wzmacniacz mocy z ukadami LM3886

Nie sabnie zainteresowanie ukadami wzmacniaczy mocy audio. Zgodnie z za powiedziami sprzed kilku miesicy, kon tynuujemy prezentacj praktycznych ukadw takich wzmacniaczy. Dzi przed stawiamy opis stereofonicznego wzmac niacza dla bardziej wybrednych meloma nw. Wzmacniacz wykonano z uyciem nowoczesnych i stosunkowo niedrogich ukadw scalonych LM3886 firmy Natio nal Semiconductor. Moc szczytowa siga 2 x 50...120W, zalenie od napicia zasilajcego i rezys tancji obcienia. Podczas prb modelu uzyskano moc cig 2 x 75W. Poziom znieksztace przy mocy wyjciowej jed nego kanau wynoszcej 60W, wynis poniej 0,1% co powinno zadowoli na wet bardziej wymagajcych melomanw. Opisany wzmacniacz jest atwy do wy konania, nie wymaga adnej regulacji i w sumie jest to jeden z nielicznych uka dw duej mocy, ktrych wykonanie mona poleci nawet mniej zaawanso wanym amatorom. Szczegowe wskazwki podane s w dalszej czci artykuu.

2180

Opis ukadu
Schemat ideowy stereofonicznego wzmacniacza pokazany jest na rysunku 1. Jak wida, ukad aplikacyjny dwch uka dw scalonych LM3886 jest bardzo pros ty. Niezalenie od tego, parametry wzmacniacza s bardzo dobre, a dodatko wo ukad wyposaony jest w liczne cen ne funkcje (zabezpieczenia termiczne zwarciowe i inne), a take w bardzo przy datny obwd wyciszania trzaskw przy wczaniu i wyczaniu napicia zasilaja cego. Wszystko toest to moliwe dziki nowoczesnym rozwizaniom zastosowa nym w konstrukcji ukadu scalonego LM3886. Sam schemat aplikacyjny jest klasycz ny. Dla pocztkujcych podajemy podsta wowe informacje. Wzmocnienie napiciowe wyznaczone jest przez stosunek rezystancji odpowied nio R7, R3 oraz R8, R4 i wynosi okoo 30. Jest to typowa warto wzmocnienia wikszoci wzmacniaczy mocy. Tym sa mym do uzyskania penej mocy, na we jcie trzeba poda z przedwzmacniacza sygna o napiciu okoo 0,6Vsk czyli okoo

1,8V midzyszczytowo. W zasadzie war to wzmocnienia mona zmienia w za kresie 20...50 (a nawet szerzej) przez do br wymienionych rezystorw, ale w prak tyce naprawd nie ma takiej potrzeby. Wzmacniacz zasilany jest napiciem symetrycznym, dziki czemu nie ma po trzeby stosowa kondensatorw separuj cych na wyjciu. Gonik doczony jest do wyjcia wzmacniacza wprost przez dawik o znikomej indukcyjnoci 0,7H. Wielu elektronikw na widok dawika w ukadzie dostaje dreszczy, martwic si, jak wyko na taki nietypowy dawik. W tym wypad ku nie trzeba mie adnych obaw dawik tworzy kilka zwojw drutu nawinitych na najzwyklejszym rezystorze. Dawik zabezpiecza wzmacniacz przed wzbudzeniem od strony wyjcia. Podobn rol od strony wejcia peni elementy R11, C3 oraz R12, C4. Rezystory R11, R12 peni jeszcze inn rol zabezpieczajc. Sprawa zabezpieczenia przed wzbu dzaniem na wysokich, ponadakustycz nych czstotliwociach jest bardzo wa na w praktyce, a bardzo czsto przemil czana w literaturze. Praktycy nierzadko przekonuj si, e wzmacniacz dziaa bar dzo dobrze na stole podczas prb, a po tem z zupenie nieznanych przyczyn w warunkach normalnego uytkowania

albo ulega uszkodzeniu, albo wprowadza znieksztacenia niewiadomego pocho dzenia. Czsto przyczyn s wanie kwestie obcienia: co doczone jest do wyjcia, i co do wejcia. Tylko zupenie pocztkujcy s absolutnie niewiadomi problemu i sdz, e gonik 8omowy to po prostu rezystancja 8. Jest to pogld z gruntu bdny, cho trzeba lojalnie przyzna, e bardzo czsto pomiaru mocy wzmacniacza dokonuje si nie z gonikiem, tylko z rezystorem 4, czy 8omowym. Przede wszystkim trzeba pa mita, e gonik to w rzeczywistoci cewka z rdzeniem ferromagnetycznym. A wic gonik nie jest na pewno czyst rezystancj. Schemat zastpczy gonika pokazany jest na rysunku 2a zawiera in dukcyjno i rezystancj. Taki obwd tylko dla mniejszych czstotliwoci ma wypad kow oporno (impedancj) zblion do nominalnej (4 lub 8). Schemat z rysun ku 2a nie uwzgldnia kilku dalszych czyn nikw, midzy innymi rezonansu zwiza nego z rezonansem mechanicznym. Jak wiadomo, wraz ze wzrostem czs totliwoci ronie oporno (reaktancja) cewki. Trzeba pamita, e dla uzyskania dobrych parametrw dynamicznych, w tym maych znieksztace nieliniowych i intermodulacyjnych, wzmacniacz musi

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

Projekty AVT
miejsce na przykad podczas prb). W rzeczywistoci wzmacniacz jest po czony z gonikiem za porednictwem kil ku, czy kilkunastometrowego kabla. Taki kabel ma pewn pojemno midzy ya mi, rzdu kilkudziesiciu do kilkuset piko faradw, a nawet do 1nF. W efekcie wprost do wyjcia wzmacniacza doczo na jest znaczna pojemno pokazuje to rysunek 2c. Pocztkujcy elektronicy za pewne nie wiedz, e wszelkie wzmac niacze nie lubi by obciane czyst po jemnoci jest to wany temat, ale do trudny do wyjanienia, bo naleao by omwi kwestie spadku wzmocnienia i przesuni fazowych w caym wzmac niaczu. W tej chwili wystarczy informa cja, e wiele wzmacniaczy obcionych na wyjciu yw pojemnoci po pros tu si wzbudzi. Znw naley zauway, e sytuacja ta ka zwykle nie wystpuje podczas prb w laboratorium, tylko dopiero w warun kach normalnego uytkowania. W efek cie wzmacniacz, ktry na testach zacho wywa si nienagannie, moe potem wy kazywa niedopuszczalnie wysoki po ziom szumw i znieksztace, wywoa nych samowzbudzeniem na wysokich, niesyszalnych czstotliwociach. Elek tronik niewiadomy problemu odczy wzmacniacz, zbada go w laboratorium... i nigdy nie znajdzie przyczyny wadliwego dziaania. Aby zapobiec jakim niespodziankom, w licznych wzmacniaczach stosuje si na

Rys. 1. Schemat ideowy by bardzo szybki, czyli jego pasmo prze noszenia powinno by jak najszersze si ga setek kilohercw lub nawet pojedyn czych megahercw. I rzeczywicie, tak szerokie jest pasmo wielu wspczesnych wzmacniaczy. W takiej sytuacji koniecznie trzeba uwzgldni, jak wyglda sytuacja w zakresie takich czstotliwoci. Niczego tu nie zmienia fakt, e sygnay akustyczne sigaj czstotliwoci co najwyej 20kHz. Jak atwo wywnioskowa z rysun ku 2a, dla wspomnianych wysokich czs totliwoci gonik przedstawia sob du reaktancj indukcyjn. Tymczasem wiele wzmacniaczy nie znosi dobrze takiego in dukcyjnego obcienia przy wysokich czstotliwociach. Wzmacniacze takie maj tendencj do samowzbudzenia wanie z powodu duej reaktancji induk cyjnej na wysokich czstotliwociach. Dla wyeliminowania niebezpieczestwa dodaje si wic na wyjciu wzmacniacza tak zwany obwd Boucherota szerego wy obwd RC. W omawianym wanie ukadzie wzmacniacza dwa obwody Bou cherota to elementy R9, C11 oraz R10, C12. Tu sytuacja jest odwrotna ni w goniku: przy mniejszych czstotli wociach niewielki kondensator (100nF) ma du reaktancj pojemnociow przykadowo przy czstotliwoci 20kHz jeszcze prawie 80. Przy wikszych czstotliwociach reaktancja ta jest jesz cze mniejsza i tym samym wypadkowa oporno obwodu RC jest coraz blisza rezystancji (2,7). Tym samym wzmac niacz take przy tych ponadakustycznych czstotliwociach jest prawidowo obci ony niewielk opornoci (blisk warto ci R9 i R10). Rysunek 2b przedstawia ob wd obcienia wyjcia wzmacniacza gonikiem i obwodem Boucherota Ale to jeszcze nie koniec. Sytuacja z rysunku 2b jest prawdziwa tylko wtedy, gdy gonik doczony jest wprost do wyjcia wzmacniacza (co ma

Rys. 2. Obwody zabezpieczajce wyjcie

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

Projekty AVT
wyjciu szeregow cewk niewielki dawik, ktry oddziela wspomnian po jemno kabla od wyjcia wzmacniacza. Ukad zastpczy wyglda wtedy tak, jak na rysunku 2d. Takie wanie rodki bezpieczestwa zastosowano w omawianym ukadzie dawiki L1, L2 z rysunku 1 oddzielaj wy jcie wzmacniacza od pojemnoci kabla. Szczerze mwic, to te jeszcze nie wszystkie zagroenia dla wyjcia wzmac niacza: naley pamita, e przy znacz nych prdach, na indukcyjnociach (na wet na indukcyjnociach wyprowadze i cieek) indukuj si napicia, niekiedy o znacznych wartociach. W czasie w czania i wyczania, prdy mog pyn zupenie niespodziewanymi drogami i niekiedy stanowi zagroenie dla ukadu scalonego. Oddzielnym i jeszcze trudniejszym te matem jest kwestia zabezpieczenia przed samowzbudzeniem od strony we jcia. Wchodz tu w gr liczne czynniki i temat ten jest bardzo trudny do analizy. Dowiadczeni praktycy wiedz, e i tu mona natkn si na przykre niespo dzianki. Generalnie zalecan drog ratun ku jest wprowadzenie szeregowego re zystora w obwodzie wejcia wzmacnia cza. Do czsto, ale nie zawsze, zaleca si zwarcie nki wejcia (nieodwracaj cego) wzmacniacza do masy z pomoc niewielkiego kondensatora. Powstay w ten sposb obwd RC moe dodatko wo peni rol filtra, nie dopuszczajcego na wejcie wzmacniacza sygnaw o zbyt wysokiej czstotliwoci. W sumie mamy tu do czynienia z nie przezwycion sprzecznoci: z jednej strony dla osignicia jak najlepszych pa rametrw podane jest maksymalne po szerzenie pasma i zwikszenie szybkoci ukadu. Z drugiej strony takie poczynania zwikszaj niebezpieczestwo samo wzbudzenia i naleaoby ogranicza pas mo i zmniejsza szybko wzmacniacza. Czsto bywa tak, e konstruktor wzmacniacza oczekuje, e jego wzmac niacz bdzie mia bardzo szerokie pasmo i bdzie bardzo szybki, a tym samym za pewni rewelacyjn jako dwiku. P niej, gdy pojawi si kopoty z samo wzbudzeniem, tene konstruktor dopro wadzony do rozpaczy, gotw jest znacz nie ograniczy pasmo, nawet do 20kHz, byle tylko wzmacniacz si nie wzbudza. Autor spotka si z takimi sytuacjami, zwaszcza dawniej, przy konstruowaniu wzmacniaczy z elementw dyskretnych. Obecnie, gdy powszechnie stosujemy ukady scalone, problem straci nieco sw ostro, ale wystpuje nadal. Niektre konstrukcje scalonych wzmacniaczy s bardzo odporne, nie wzbudzaj si cht nie. Oprcz typowego wzbudzenia wy stpuj take inne niespodzianki, jak na przykad... eksplozja obudowy wzmacnia cza mocy (na co Autor natkn si w przy padku kostek TDA1514). Co najgorsze, nie wiadomo, co jest przyczyn po ta kiej katastrofie niczego nie mona ju stwierdzi, ale zachodzi podejrzenie, i przyczyn albo jest jakie paskudne wzbudzenie, albo jest to efekt jakich bdw w produkcji. W gr moe tu wchodzi wiele czynnikw i przyczyn, ktrych nie sposb omwi. O ile eks plozje ukadw scalonych zdarzaj si bardzo rzadko, o tyle rne samowzbu dzenia wystpuj znacznie czciej, cza sem wskutek bdw niedowiadczone go konstruktora (np. bdne prowadzenie masy), czasem wskutek braku wyczerpu jcych wskazwek w katalogu. W kadym razie niech to bdzie kolej na przestroga dla nowicjuszy, ktrzy pory waj si na budow potnych, kilkuset watowych wzmacniaczy. Niespodzianek takich nie powinno by przy budowie opisywanego ukadu z kos tkami LM3886. A oto dalsze objanienia roli elemen tw ukadu z rysunku 1. W ukadzie zastosowano kondensatory separujce w obwodzie ujemnego sprz enia zwrotnego s to elementy C5, C13 oraz C6, C14. Elementw tych mog oby wcale nie by mona je zastpi dwoma zworami. Jedynym efektem byo by niewielkie zwikszenie spoczynko wych napi staych na wyjciu i tym sa mym nieznaczne zwikszenie prdu spo czynkowego przepywajcego przez go niki (o kilka miliamperw, a w najgorszym przypadku o kilkadziesit miliamperw). Teoretycznie napicia te powinny by do kadnie rwne zeru, czyli wyjcia obu kos tek powinny mie potencja masy. W praktyce kady rzeczywisty wzmac niacz ma jakie drobne odchyki i napicie to nie jest rwne zeru. Dla wygody, w ka talogach podaje si warto nie wyjcio wego, tylko wejciowego napicia nie zrwnowaenia (Input Offset Voltage). Dla kostki LM3886 wynosi ono typowo 1mV (max 10mV). Stae napicie niezrw nowaenia na wyjciu mona obliczy mnoc wejciowe napicie niezrwno waenia przez wspczynnik wzmocnie nia staoprdowego. Gdyby kondensatory C5, C6 byy zwarte, wzmocnienie stao prdowe byoby rwne zmiennoprdowe mu (R7/R3 +1). Przy obecnoci wymienio nych kondensatorw wzmocnienie stao prdowe jest rwne 1, a tym samym wy jciowe napicie niezrwnowaenia nie bdzie wiksze ni 10mV (czyli przez go niki nie poynie w spoczynku prd stay wikszy ni 10mV/Rg). Obecno elementw C1, C2, R1, R2 nie wymaga komentarza. Podobnie kon densatory C7...C10 i C15...C18 odsprz gajce s typowe dla wszystkich wzmac niaczy. Odrobiny uwagi wymaga natomiast obecno obwodw R5C19 oraz R6C20. Wsppracuj one z wewntrznym ob wodem wyciszania. Gwarantuj opnie nie przy wczenia zasilania, co skutecz nie zapobiega stukom w gonikach, tak charakterystycznym dla starszych wzmacniaczy. Kiedy dla wyeliminowa nia tego zjawiska trzeba byo stosowa zewntrzne obwody z przekanikami w czanymi po ustabilizowaniu si warun kw pracy wzmacniacza i przedwzmac niacza. Obecnie wszystkie nowsze kostki wzmacniaczy mocy maj tak funkcj wbudowan w ukad inn spraw jest skuteczno takich zabezpiecze. Czsto bywa tak, e owszem, obwd opnia wczenie, ale jest zupenie nieskuteczny przy wyczaniu zasilania. W przypadku kostki LM3886 wewntrzne obwody za pewniaj skuteczne wyciszanie zarwno przy wczaniu, jak i przy wyczaniu. Przy wyczaniu zasilania ukad test wy ciszany wczeniej, ni napicie zasilajce zdy spa do wartoci bliskich zeru. Czas opnienia przy wczaniu jest okrelony przez sta czasow RC obwo du doczonego do nki 8 i moe by do bierany wedug potrzeb. Naley jednak zauway, e nie mona nadmiernie zwiksza wartoci rezystorw R5 i R6. Rzecz w tym, e do waciwej pracy wzmacniacza prd pyncy przez te rezys tory nie moe by mniejszy ni 0,5mA, bo w sygnale wyjciowym pojawi si ogromne znieksztacenia. Prd pyncy przez te rezystory zaley od (ujemnego) napicia zasilajcego, wic warto tego rezystora nie moe by wiksza ni wyli czona z poniszego wzoru. R5 = R6 < (|Uzas| 2,6V) / 0,5mA W modelu zastosowano rezystory R5 i R6 o wartoci zgodnej ze schematem 47k. Natomiast w zestawie AVT2180 przewidziano rezystory o mniejszej war toci 20k, umoliwiajce prac take przy niszych napiciach zasilajcych (ju od 12V). W razie potrzeby zwikszenia czasu opnienia wczania, na przykad przy wsppracy z przedwzmacniaczem o dugich czasach stanw nieustalonych, trzeba wic zwiksza pojemnoci C19 i C20.

LM3886 i jego krewni

Ukad scalony LM3886 jest wykonany w technologii bipolarnej. Tranzystory wy jciowe s zabezpieczone skomplikowa nymi obwodami chronicymi przed uszkodzeniem zarwno wskutek prze grzania, jak i przecienia. Producent sze roko opisuje zalety zastosowanego sys temu ochrony, zwanego SPiKe i zapew

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

Projekty AVT
moc strat jednego ukadu moe przekra cza 40W. Wymaga to zastosowania so lidnego radiatora o rezystancji termicznej rzdu 2K/W dla kadej z kostek, czyli w adnym wypadku nie wystarczy tu ka waek blachy aluminiowej. Dodatkowym utrudnieniem moe by fakt, e metalowa wkadka Tabela 1 radiatorowa jest poczo na z kocwk 4 czyli mi Maksymalne napicie zasilajce: nusem zasilania. Jeli kto bez sygnau: 94V (47V) chciaby odizolowa radia podczas pracy: 84V (42V) tor od ukadu scalonego, Prd spoczynkowy: typ 50mA, max 85mA musi zastosowa prze Ciga moc wyjciowa: kadk mikow lub siliko (28V 4): 68W now, co znacznie zwik (28V 8): 38W szy rezystancj termiczn (35V 8): 50W (nawet o 0,5...0,8K/W). Szczytowa moc wyjciowa: 135W Poniewa dokadne ob Znieksztacenia nieliniowe (60W, 4): 0,03% liczenie radiatora nie jest spraw prost, Czytelnicy Znieksztaceniaintermodulacyjne EdW powinni zastosowa 60Hz, 7kHz, 1:1 SMPTE): 0,009% moliwie due radiatory. Prd polaryzacji wej: typ. 0,2A max 1A Za may radiator na pew Dopuszczalne rnicowe no nie stanie si przyczy napicie wejciowe: 60V n uszkodzenia kostki Szybko zmian co najwyej w kulminacyj napicia wyjciowego: typ 19V/s nym momencie pracy... wzmacniacz wyczy si Maksymalny prd wyjciowy: typ. 11,5A min. 7A sam na kilka minut. Poziom szumw na wejciu Warto wiedzie, e (filtr A, Rs=600): typ. 2V max 10V ukad LM3886 moe by Stosunek sygna/szum rwnie zasilany pojedyn (1W, filtr A, 1kHz, Rs=25): typ. 92,5dB czym napiciem. Ukad (60W, filtr A, 1kHz, Rs=25): typ 110dB aplikacyjny podany jest na Rezystancja termiczna: rysunku 9. Rthjc: 1K/W Oprcz kostki LM3886 Rthja: 43K/W firma National Semicon Zalecany zakres ductor produkuje ukady napi zasilajcych: 20...84V (10...42V) LM2876 oraz LM3876, majce identyczny ukad wyprowadze i taki sam Na rysunkach 3...8 pokazano najwa schemat aplikacyjny (drobna rnica w roli kocwki 5 niczego nie zmienia). Mog niejsze charakterystyki ukadu. Warto zauway, e w przypadku wic by stosowane w opisywanym uka omawianej kostki podawana moc wy dzie baz jakichkolwiek zmian, z tym e jciowa rzdu 50...80 watw jest jak naj uzyskane moce wyjciowe bd mniejsze. Podstawowe rnice w parametrach bardziej moliwa do uzyskania w prak tycznych warunkach. Pozwala na to zar zostay przedstawione w tabeli 2. W niektrych przypadkach moc wy wno due dopuszczalne napicie zasilaj ce (94V), jak i duy prd wyjciowy (do jciowa moe by taka sama zaley to od napicia zasilajcego, rezystancji ob ponad 11A). Niewielkie znieksztacenia z pewno cienia oraz od zastosowanego radiato ra. Bardziej zaawansowani Czytelnicy po ci zadowol suchaczy. Wan spraw praktyczn jest dobr trafi to oceni lub obliczy powysze radiatora. Jak wynika z rysunkw 4 i 5, dane z powodzeniem do tego wystarcz. nia o penej skutecznoci tego systemu zabezpieczenia. Dla Czytelnikw EdW szczegy nie s najwaniejsze w ka dym razie ukad scalony wyposaony jest w szereg zabezpiecze. Czytelnicy nieodmiennie dopominaj si o parametry ukadu patrz tabela 1. Tabela 2 LM2876 70V/72V 40W/8 typ. 4A 1K/W 20...60V LM3876 84V/94V 56W/8 typ. 6A 1K/W 24...84V LM3886 84V/94V 68W typ. 11,5A 1K/W 20...84V

Rys. 3. Moc wyjciowa w funkcji napicia zasilania

Rys. 4. Moc strat dla obcienia 4

Rys. 5. Moc strat dla obcienia 4

Maksymalne napicie zasilajce: Moc wyjciowa: Maksymalny prd wyjciowy: Rezystancja termiczna Rthjc: Zalecany zakres napi zasilania:

Rys. 6. Znieksztacenia nieliniowe w funkcji czstotliwociowej

10

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

Projekty AVT
na rysunku 10. Monta nie sprawi trud noci. Nie ma tu adnych podzespow szczeglnie wraliwych na uszkodzenia adunkami statycznymi. W pierwszej kolejnoci naley wyko na zaznaczona zwory, a nastpnie pozo stae elementy. Przed wlutowaniem uka dw scalonych warto przygotowa i przy mierzy radiator lub radiatory. Jak podano, metalowa wkadka radiato rowa jest poczona z nk 4, czyli minu sem zasilania. W zasadzie zaleca si zasto sowanie dwch oddzielnych radiatorw, nie poczonych ani ze sob, ani z adnymi metalowymi czciami obudowy. W takim Rys. 7. Znieksztacenia nieliniowe przypadku dla kadego wzmacniacza mo w funkcji mocy wyjciowej na zastosowa oddzielne bezpieczniki jak wida na schemacie ideowym i monta owym, obwody zasilania s rozdzielone (punkty P, P1 oraz M, M1). Zastosowanie wsplnego radiatora (bez przekadek izola cyjnych z miki lub gumy silikonowej) po czy punkty M i M1 i wtedy stosowanie od dzielnych bezpiecznikw jest bezcelowe. Nie znaczy to, e wykorzystanie jednego, wsplnego radiatora jest bdem. W sumie monta samego ukadu elek tronicznego nie sprawi adnych kopo tw, odrobin trudniejsza bdzie tylko sprawa radiatora. Kwestia czy stosowa jeden, czy dwa radiatory, jest mniej wana. Gorzej, e ra diator(y) w kadym przypadku bdzie mia potencja minusa zasilania. Tymczasem blaszana obudowa, w ktrej docelowo Rys. 8. Znieksztacenia intermodulacyjne umieszczony bdzie wzmacniacz zawsze jest poczona z mas. To znaczy, e w kadym przypadku trzeba zastosowa izolacj: albo odizolowa radiator od bla Monta i uruchomienie Ukad wzmacniacza stereofonicznego szanej obudowy wzmacniacza, albo odizo mona zmontowa na pytce pokazanej lowa ukady scalone od radiatora za po moc wspo mnianych prze kadek miko wych lub z gu my silikonowej. Zastosowanie takich przeka dek midzy ukadem scalo nym a radiato rem znacznie zwiksza jednak rezystancj ter miczn, tworzy si tu wskie gardo dla prze pywu ciepa, co w pewnych sy tuacjach moe uniemoliwi wykorzystanie penej mocy wzmacniacza. Kwestia ta bya bardziej szcze Rys. 9. Ukad zasilany pojedynczym napiciem gowo omwiona w EdW 8/97 w artyku le opisujcym wzmacniacz z kostk TDA7294. W kadym razie zarwno przy stoso waniu przekadek mikowych, jak i przy bezporednim przykrceniu ukadw sca lonych do radiatora, koniecznie trzeba w miejscu styku zastosowa past prze wodzc ciepo. Podane informacje mog przestraszy mniej dowiadczonych elektronikw. Jak podano wczeniej, nie naley si obawia uszkodzenia pod wpywem przegrzania zapobiegnie temu zabezpieczenie ter miczne wbudowane w ukady scalone. Jak wiadcz rysunki 4 i 5, moc strat w przypadku obcienia 8 (a takie naj czciej bdzie stosowane) jest znacznie mniejsza, ni w przypadku obcienia 4. Take jeli wzmacniacz nie bdzie stale obciany pen moc, radiator nie musi by przesadnie wielki wyobraenie o po trzebach daje radiator pokazany na foto grafii. Rwnie dobrym rozwizaniem byo by zastosowanie dwch jodeek o sze rokoci 75mm i dugoci 50...75mm. Nie naley si natomiast sugerowa wielkoci radiatorw stosowanych w dawnych wzmacniaczach fabrycznych. Tam radiatory byy wrcz ogromne, bo wystawione byy na zewntrz, a normy nie dopuszczaj, by taki zewntrzny ra diator by zbyt gorcy. W przypadku umieszczenia radiatora wewntrz (dobrze wentylowanej) obudowy, temperatura ra diatora przy penej mocy oddawanej mo e by rzdu +100C i taka temperatura nie powinna nikogo dziwi. Oczywicie zawsze zaleca si stosowanie radiatorw wikszych ni wymagane minimum. W kadym razie nie naley przesadnie martwi si o radiator nawet gdyby z cza sem okazao si, i wzmacniacz po du szym czasie cigej pracy wycza si, za wsze mona zmieni radiator na wikszy. Omawiany ukad nie zawiera zasilacza. Zasilacz naley wykona we wasnym za kresie. Uzyskane parametry, zwaszcza moc wyjciowa, bd zalee od napicia za stosowanego zasilacza. Teoretycznie przy napiciu zasilajcym 42V (pod ob cieniem), z gonikiem 8 mona uzys ka moc wyjciow rzdu 95...100W. Nie mona jednak liczy na uzyskanie takiej mocy w pracy cigej, bo przeszkod b dzie rezystancja termiczna. Niemniej jednak z odpowiednim zasi laczem wzmacniacz z pewnoci moe osign moc szczytow rzdu 100W, a przy obcieniu 4, jeszcze wicej. Do testw modelu wykorzystano zasi lacz (oczywicie niestabilizowany), zawie rajcy typowy transformator toroidalny 200W 2x24V, mostek prostowniczy 10A i kondensatory filtrujce 2 x 10000F/40V.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

11

Projekty AVT

Rys. 10. Schemat montaowy

Taki prosty zasilacz mona te poleci do praktycznych zastosowa, cho jak wia domo, nigdy nie zaszkodzi zwikszenie pojemnoci filtrujcych do 15000F czy 22000F. Transformator toroidalny 200W 2 x 24V mona bez trudu kupi, choby w sieci handlowej AVT. A oto parametry uzyskane ze wspo mnianym zasilaczem. Wszystkie pomiary przeprowadzono z obcieniem rezystan cyjnym 4. penej mocy przy obcieniu 8. Aby uzyska wiksz moc, wy starczy zastosowa transformator sie ciowy majcy na picie wtrne (zmien ne) w stanie spo czynkurwne2x30...32V . W handlu mona Rys. 11. bez trudu naby transformatory toroidalne 200W 2 x 30V. Przy stosowaniu takiego transformatora naley raczej uy kondensatorw filtruj cych na napicie 63V, a nie 40V, bo po wyprostowaniu, napicie na tych kon densatorach wyniesie nieco ponad 40V. Jak wiadomo, w pierwszej chwili po wczeniu, puste kondensatory elektroli tyczne aduj si prdem rwnym niemal prdowi zwarcia transformatora. Tak duy impuls moe by grony dla diod mostka prostowniczego, dlatego podczas prb zastosowano take rezystory ograniczaj ce prd i zbadano uzyskan moc. Po do daniu takich rezystorw (schemat zasila cza wyglda jak na rysunku 11) moc wy jciowa zmniejszya si do 2 x 63,6W, czyli nieznacznie, wrcz niezauwaalnie dla ucha. W praktyce warto zastosowa takie rezystory (0,03...0,1 minimum 1W) dla ochrony diod mostka. Podczas testw zmierzono zniekszta cenia nieliniowe przy mocy kanau 60W byy mniejsze ni 0,07%, co naley uzna za dobr warto. Zmierzono te szybko zmian napi cia na wyjciu: przy obcieniu 4 i pe nej mocy szybko narastania napicia wyniosa 13V/s, a szybko opadania 20V/s, co udowadnia, e wzmacniacz rzeczywicie jest szybki i ma dobre para metry dynamiczne. Jak wspomniano, przy wykonaniu i po miarach wzmacniacza nie wystpiy jakie kolwiek kopoty. Ukad pracowa popra wnie od pierwszego wczenia. Niemniej jednak przy pierwszym w czeniu zmontowanego i sprawdzonego optycznie wzmacniacza, zawsze naley zastosowa rodki bezpieczestwa, choby w postaci arwki wczonej

Schemat zasilacza sieciowego

w obwd pierwotnego uzwojenia trans formatora. W EdW 8/96 przedstawiono opis Zabezpieczajcego stanowiska uru chomieniowego, znakomicie nadajce go si do uruchomienia take opisanego wzmacniacza. W zasadzie nie jest to ko nieczne, ale ycie pokazuje liczne przyka dy uszkodzenia kosztownych ukadw scalonych wskutek pomyek w montau, przypadkowych zwar podczas lutowa nia, itp. Dla bezpieczestwa, lepiej zasto sowa przy pierwszym wczeniu wspo mnian arwk, ktra uchroni przed utrat kilkudziesiciu zotych w przypad ku pomyki w montau, czy zwarcia. W praktycznych zastosowaniach trzeba zwrci szczegln uwag na po czenia masy. Na pytce drukowanej jest kilka punktw masy, a cieki masy poprowadzone s w szczeglny sposb warto na to zwrci uwag i przeana lizowa, dlaczego wprowadzono taki ukad cieek. Nie jest te obojtne, gdzie zostan doczone poszczeglne przewody. Przewd masy przychodzcy od zasilacza naley doczy do jednego z punktw O lub O5. Przewody masy prowadzce do gonikw trzeba do czy do punktw O3 i O4. Natomiast przewd masy do przedwzmacniacza powinien by doczony do jednego z punktw O1, O2. Przedwzmacniacz nie powinien mie masy poczonej wprost do zasilacza (innym przewo dem). eby unikn ptli masy i wyeli minowa wpyw spadkw napi na przewodach, masa przedwzmacniacza powinna by doczona tylko do jedne go z punktw O1 lub O2. Piotr Grecki Zbigniew Orowski

Przy wykorzystaniu tylko jednego ka nau, maksymalna moc wyjciowa tego kanau wyniosa 75,5W. Przy wykorzysta niu obu kanaw moc wyjciowa wynios a 2 x 66,5W (przy znieksztaceniach poni ej 1%), czyli sumaryczna moc okazaa si rwna 133W. Przeszkod w uzyska niu wikszej mocy jest w tym wypadku wycznie transformator jego napicie ogranicza maksymalne napicie na obci eniu do 46Vpp. Wanie to niezbyt due napicie zasilania uniemoliwia uzyskanie

Wykaz elementw
Rezystory
R1,R2,R7,R8: 100k R3,R4: 3,3k R5,R6: 20k R9,R10: 2,7

Kondensatory C1,C2: 470nF C3,C4: 220pF C5,C6: (nie montowa, patrz tekst) C7,C8,C9,C10,C11,C12: 100nF ceramiczne C13,C14: 10F/16V C15,C16,C17,C18,C19,C20: 47F/63V Pprzewodniki L1,L2: 0,7H (cewka na rezystorze 10) U1,U2: LM3886 Uwaga! Zestaw AVT2180 nie zawiera radiatora oraz zasilacza sieciowego. Elementy te naley za mwi oddzielnie.

12

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98