A Música en Mondoñedo

A Diego e Anxo con agarimo,
agardando que algún día aproveiten

este traballo no que empregamos
tantas horas e lles sirva para
coñecer un pouco a historia da
música na cidade de Mondoñedo.
Ás nosas familias
que nos apoiaron para que
levaramos a cabo este pequeno
traballo.
A toda a xente que colaborou con
nós e nos animou nesta labor.
Mondoñedo, 1 de Agosto de 2.002
A música en Mondoñedo
A música na Catedral
A historia da música popular ou tradicional profana está
moi unida á música relixiosa e culta, como se pode ver ó
longo da historia.
As Capelas de música nas Catedrais Galegas comezaron a

formarse a partir do século XIV. Nun principio estaban
formadas por cantores, pero chegado o Renacemento, a
comezos do século XVI incorpóranse os primeiros
instrumentistas: sacabuches (especie de trombóns) e chirímias
(antecesores do óboe), que se usaban polo xeral nas
procesións do Corpus, co tempo foron pasando ós cadros
de persoal das Capelas. Despois incorpóranse tamén as
vihuelas de arco e o clavicordio.
Para facer un estudio da música en Mondoñedo é obrigado

comezar falando da Capela de música da Catedral, que
durante tantos anos é a máis importante canteira musical
da cidade. Alí se forman virtuosos cantores e instrumentistas
TRASCORO DA CATEDRAL
e por alí pasan tamén unha grande cantidade de músicos
procedentes de outros lugares.
Na Catedral de Mondoñedo teñen a súa importancia xa na Idade Media os mociños (mozos de coro),
que ademais de formación musical recibían as roupas de mozo e certa cantidade de cartos para comer.
No ano 1.316 na Catedral de Mondoñedo perfílase a necesidade dun mestre de música, outorgándoselle
unha ración ao cóengo placentino Pascasio Ximeno por ensinar aos nenos e cregos. Arredor do ano
1.400 Juan Ingrés figura como o primeiro organista da Catedral de Mondoñedo do que se ten noticia.
No século XVI, sendo bispo Diego de Soto constrúese un órgano novo. Polo ano 1.714 sendo bispo
Muñoz y Salcedo encárgaselle a Bernabé Seares, dos Muíños de Arriba, a construcción das caixas e
balaústres para un órgano que sería construído por Manuel de la Viña Elizondo, mestre organero de
Salamanca que residía en Santiago. Aproveitaríase a canutería do órgano vello. Máis adiante, no século
XIX, o órgano é reparado polo gran Mestre Tafall.
Os bispos da Catedral de Mondoñedo mostraron sempre unha grande preocupación polos órganos, e
polos organistas e mestres de capela. O Nadal e a festa do Corpus eran as datas máis importantes
da música na Catedral.
Roel del Río, Custodio González Santavalla, Almeida y Motta, Jiménez de Cancio, Ángel Rodríguez,
Mariano Casares, Bartolomé Puceiro, Enrique Parga, Ildefonso Ínsua, Enrique Iglesias, Valentín Pérez,
Manuel Ledo, González Amieiro, son algúns dos músicos máis importantes que deixaron o seu nome
escrito na historia da música da Catedral mindoniense, sen esquecer os grandes mestres e compositores
José Pacheco e Pascual Veiga.
A música profana
A música profana en Galicia consérvase viva a través dos
séculos, nas aldeas, nas vilas e nas xentes do pobo,
evolucionando tamén co paso do tempo e adoptando
novas formas, o mesmo que as outras músicas.
A historia da música en Mondoñedo está moi unida a

todas aquelas manifestacións populares festeiras nas
que os músicos mindonienses eran e siguen sendo
protagonistas.
CEGO DE VILOALLE SUSO SORDO
Os pastores coas súas frautas ou requintas, as
pandereteiras dos fiadeiros, os cegos cos seus cantares
acompañados pola zanfona ou violín, os gaiteiros,
acordeonistas, rondallas, orfeóns e bandas de música,
todos eles contribuíron a crear a nosa tradición musical.
Hai que lembrar as festas onde tocaba o gaiteiro de Zoñán

ou Pepe da Gaita de Figueiras, as San Lucas onde se
podía ver a Coruxeiras runfar na gaita coa súa comparsa,
FESTA DOS MAIOS
as foliadas que amenizaban o Cego dos Muíños ou o
acordeonista Santiago Doural, as fías onde se bailaba a
muiñeira ao son das pandereteiras de Cesuras, os xigantes
e cabezudos bailando ao son dos pasodobres de Brisas
do Masma, os maios coas rondallas e coros do Pallarego,
os concertos da Banda Municipal no quiosco da Alameda,
as gloriosas actuacións do Pacheco e do Veiga ou os
bailables amenizados polas orquestras de Manolo Araújo
e Melodías del Jazz.
Foron moitos os que coa súa música fixeron que, nesta

fermosa cidade e na súa bisbarra, as xentes se sentiran
BRISAS DO MASMA (SAN ISIDRO)
cheas de ledicia en tantas ocasións, contribuíndo tamén
a que a nosa música se transmitira de xeración en xeración
ao longo de tantos anos.
Anque falar de todos eles sería imposible, polo menos

da maior parte deles quixeramos deixar aquí un recordo
nuns breves apuntes acerca da historia da música en
Mondoñedo que foron confeccionados con moito agarimo
e unha gran ilusión.
MELODIAS DEL JAZZ (LINDÍN)
Custodio González Santavalla
Ángel Custodio Félix González Santavalla nace arredor
do ano 1.747, aínda que non se sabe exactamente
suponse que na cidade de Tui posto que alí recibe
parte da súa formación musical da man do mestre
de Capela da Catedral onde moi novo ingresa como
neno de coro.
En 1.763, cando conta coa idade de dezaseis anos,

estudia o arte do violín chegando un tempo despois
a ser admitido como violinista da mesma Catedral
polo que recibe un estipendio de dous reais diarios.
Poucos anos despois, o 19 de Decembro do 1.770,

é nomeado organista da Catedral en substitución de
Juan Antonio Basterra. Este último pasaría a ser
mestre de capela. CLAUSTRO DA CATEDRAL DE MONDOÑEDO
En Agosto do ano 1.774 concédeselle unha licencia de tres meses para perfeccionar o seu arte na
capital de España, e despois de obter unha prórroga por dous meses mais regresa a Tui no mes de
Xaneiro de 1.775.
Despois de presentarse ás oposicións para mestre de capela da Catedral de León, sen obter resultado
positivo, instálase en Mondoñedo no ano 1.782, cando conta coa idade aproximada de uns 35 anos,
para realizar as funcións de mestre de capela.
No arquivo da Catedral mindoniense consérvanse a maior parte das obras compostas por Santabaya
entre as que se encontran varias misas, salmos, himnos, motetes, tonadillas, arias, e numerosas
panxoliñas, algunhas destas con letra en lingua galega.
O día 23 de Decembro do ano 1.796 acepta o encargo do Cabido de prestar coidado, asistencia e
tamén educación ó neno de coro José Pacheco, que anos despois sería o seu substituto.
Hai que lembrar que Santavalla e o seu discípulo José Pacheco foron os compositores da música das
panxoliñas escritas polos poetas da Escola Mindoniense de Cantores do Nadal a finais do século XVIII
e principios do XIX.
Morre en Mondoñedo o día 15 de Decembro de 1.804, víctima dunha longa enfermidade, despois de
exercer o maxisterio da capela durante vintedous anos. O seu corpo descansa na Catedral da cidade.
Roel del Rio
Antonio Ventura Roel del Río foi un dos máis ilustres
mestres de capela da Catedral de Mondoñedo.
Non era natural da cidade, pero despois dos anos que viviu
nela pódese considerar coma un músico mindoniense.
No ano 1.723 aprende a tocar o órgano na Catedral de

Santiago, onde tivo como mestre a Pedro Rodrigo.
Tamén exerce como músico na Capela do Mosteiro da
Encarnación, en Madrid.
O 16 de Maio de 1.730 é nomeado mestre da Capela da

Catedral de Mondoñedo. No ano 1.739 incorpórase á
mesma como músico de órgano, violín e clavicordio, o seu
irmán Vicente Roel.
Roel posuía unha gran formación músical. No ano 1.748

publicou Institución armónica o doctrina músico-teórica y
práctica que trata del canto llano y de órgano, libro do que
aínda hoxe se conserva un exemplar no Arquivo da Catedral
adicado ó Bispo Sarmiento.
No ano 1.760 publicou o seu segundo escrito Razón natural

y científica de la música en muchas de sus más importantes MONDOÑEDO, PRAZA DA CATEDRAL
materias.
Tivo algunhas disputas, moi sonadas na época, por escribir contra o Padre Feijoo e contra Rodríguez
de Hita. Menéndez Pelayo tratouno de retrógrado e conservador, pero os estudios posteriores acerca
de Roel demostraron que fora un músico digno do seu tempo e de calquera outro, moi equilibrado e
documentado, e por eso non podía soportar as contradiccións de Feijoo e doutros músicos da época.
Roel defende o arte do seu tempo e considera normal a evolución da música relixiosa.
Por aquela época nas capelas de música españolas había unha grande influencia da música italiana.
Roel foi o introductor desta tendencia na Capela da Catedral.
Despois dos estudios realizados con posterioridade polos musicólogos, Roel é un dos músicos españois
máis interesantes e ademais un dos grandes teóricos da música do século XVIII. Os seus escritos eran
coñecidos e comentados polos mellores músicos da época. No Arquivo da Catedral consérvanse máis
de trinta composicións do ilustre músico.
Morre o 17 de Febreiro do 1.767, o seu corpo descansa na Catedral da cidade despois de exercer o
maxisterio na Capela da mesma durante máis de trinta anos. O seu substituto será Bernardo Samillán
Martínez.
O mestre Pacheco
José Eusebio Pacheco nace en Mondoñedo, na Rúa de Batitales
Alta, o 15 de Decembro do ano 1.784.
Con once anos ingresa como neno de coro na Capela de Música

da Catedral, e alí comeza a súa preparación musical tendo como
instructor ó mestre D. Ángel Custodio González Santavalla.
En Decembro do ano 1.804 encárgase temporalmente da dirección

da capela de música, debido á morte de Santavalla.
Continúa despois os estudios en Santiago, nos primeiros meses

do 1.805, baixo a dirección do ilustre músico madrileño Melchor
López, mestre de capela da Catedral Compostelana. É importante
dicir que Melchor López recuperou e compuxo melodías para
gaita, e foi transmisor da fermosa melodía A Nosa Gaita.
O día 7 de Febreiro do ano 1.806, con 22 anos de idade,

concédeselle a praza de Mestre de Capela da Catedral de
MONDOÑEDO, ÓRGANO DA CATEDRAL Mondoñedo.
Realiza unha viaxe a Madrid, onde se relaciona con músicos da época, de forte tendencia italiana.A
súa obra musical é moi extensa, no Arquivo da Catedral de Mondoñedo consérvanse unhas 250 partituras
súas. Citaremos algunhas das máis coñecidas como son o Plorans e o Miserere que aínda hoxe continúan
interpretándose nas procesións da Semana Santa Mindoniense, e os famosos Villancicos de Navidad,
algúns deles escritos en galego. Ademais das obras de carácter relixioso, tamén compuxo pezas
profanas e diversas obras instrumentais.
Da concertos de piano na casa de José Mª Luaces. Este último déixalle no testamento o piano e unha
colección de máis de 180 partituras, entre as cales se atopaban dez óperas de Rossini e os cuartetos
de Haydn. Polo ano 1.809 dirixía unha
comparsa composta de gaita, tambor e outros
instrumentos. Foi mestre de Pascual Veiga,
e acolleuno como neno de coro catedralicio.
Morre en Mondoñedo o 23 de marzo do 1.865,

onde residiu e foi mestre de Capela da Catedral
durante case sesenta anos. O Axuntamento,
uns anos despois, dalle o nome de Pacheco
á Rúa de Batitales Alta. No mes de decembro
do 1.984 celébrase en Mondoñedo unha
homenaxe con motivo do seu segundo
MÚSICA DE CÁMARA. ESCENA TÍPICA DO SÉCULO XVIII
centenario.
Pascual Veiga
Pascual Manuel Francisco Veiga Iglesias nace o 9 de Abril do
1.842 en Mondoñedo, na Rúa dos Templarios que hoxe leva o
seu nome. Era irmán de Manuel María Veiga, contralto da capela
da Catedral.
Con dez anos ingresa como neno de coro na Catedral e recibe
clases do mestre Pacheco. Tres anos despois compón a súa
primeira obra Septenario á Virxe das dores, para tres voces e
orquestra. No ano 1.856 comeza a preparación para organista,
da man de Tomás Burón e Rafael Tafall. Pasados sete anos
concédeselle unha nómina de 4 reais diarios por tocar o órgano
na ausencia do mestre.
No ano 1.864 fixa a súa residencia na Coruña acadando a praza

de organista da Real Colexiata de Sta Mª do Campo, funda a
capela da mesma no ano 1.875. Na Coruña tamén imparte clases
particulares, e alcanza un notable éxito polos carnavais do ano O ILUSTRE COMPOSITOR
1.876 cando compón xunto con Constantino Fernández a música das coplas que se cantan nos festexos.
Funda e dirixe o Orfeón Coruñés, unha das primeiras agrupacións corais de Galicia. Compón a música
de varias obras do seu amigo Francisco de la Iglesia entre as que destacan Os Ártabros, unha ópera
en galego. No 1.880 compón a música de A estrela coruñesa, que mais adiante acadaría o titulo de
Alborada de Veiga. Estrena esta peza dirixindo o Orfeón Brigantino.
Funda, dous anos despois, El Nuevo Orfeón que posteriormente pasará a chamarse El Eco. Sete anos
mais tarde funda o Orfeón Coruñés nº 4, que sería o cuarto dos fundados por el na Coruña.
No mes de Abril do 1.890 forma parte do xurado do Certame Musical de Tui, onde participan cinco
gaiteiros.
En 1.889 interpreta a Alborada en París, co gallo da Exposición Universal, e obtén a Medalla de Ouro,
recibindo numerosas homenaxes polo camiño, na viaxe de volta a Galicia. Nese mesmo ano, en
colaboración con Pondal, compón a música do poema Os Pinos, que anos despois pasaría a ser o
Himno Galego. Uns anos despois marcha a Madrid, onde traballa como profesor do Conservatorio
Nacional de Música e ó mesmo tempo dirixe o Orfeón Matritense e o Orfeón do Centro Galego.
Morre na Capital no ano 1.906, sendo enterrado no cemiterio da Almudena. En decembro do 1.907
interprétase Os Pinos, como Himno, no Gran Teatro do Centro Galego da Habana. E alí o ano seguinte
apróbase unha moción para que sexa declarado Himno Oficial.
En 1.912 os seus restos son trasladados a Mondoñedo, celebrándose unha serie de actos na cidade.
O Orfeón Mindoniense, dirixido por D. José Castañeda, interpreta a Alborada i o Himno, este último
en colaboración coa Banda Militar de Isabel la Católica.
No ano 1.992 celébrase en Mondoñedo unha serie de concertos en homenaxe a Veiga no seu 150
aniversario.
Orquestra da Catedral
Mondoñedo, 1.910
Catedral de Mondoñedo.
Berce do que un día fora

compositor das músicas
da Alborada e do Himno
Galego.
Jaime Cabot Bujosa
Jaime Cabot Bujosa nace na parroquia de
Sta. María de Banyalbufart na illa de Mallorca
o día 24 de Xullo do ano 1.913. Alí realiza
o s e s t udios de ba c ha re l a t o e d e
contabilidade. Con doce anos comeza os
estudios musicais e de piano.
Desde neno sinte que a súa verdadeira

vocación é o sacerdocio trasladándose no
ano 1.941 ó Seminario de Mondoñedo onde
comeza a carreira eclesiástica e ó mesmo
tempo continúa os estudios musicais coa
finalidade de exercer o seu oficio nunha
parroquia.
INAUGURACIÓN DO ÓRGANO DO SÉCULO XVIII

O día 4 de Xullo de 1.948 é ordenado
sacerdote en Mondoñedo polo bispo Fernando Quiroga Palacios. Comeza traballando nas oficinas do
Palacio Episcopal.
O día 5 de Agosto do ano 1.955 é nomeado organista accidental da Catedral en substitución de Felipe
Bangueses Bande. Cinco anos despois, previa oposición, acada a praza de beneficiado-organista da
mesma desempeñando o cargo ata o ano 1.981 en que obtén a xubilación.
Alí encárgase de tocar no coro diariamente e tamén nas festas relixiosas que se celebran co motivo
da liturxia. Tamén se encarga de tocar os órganos do Santuario da Virxe dos Remedios e da Igrexa
parroquial de Santiago nalgunhas ocasións e ó mesmo tempo exerce as funcións de capellán no Convento
das Monxas Concepcionistas.
Admirado polas xentes da cidade polo seu ledo carácter e pola súa bondade, sempre está disposto
para axudar a calquera que o necesite. En Mallorca promove unha fundación benéfica chamada S' Olivar
de Estellencs, situada nunha finca que herda da súa familia.
É nomeado Bispo Honorífico polo Papa Juan Pablo II, e no ano 1.988 os veciños de Mondoñedo réndenlle
unha merecida homenaxe organizada por varias asociacións locais.
No ano 2.000 inaugura o órgano do século XVIII, construído en Vigo e pertencente ó Museo Mindoniense,
interpretando algunhas composicións de Bach e Beethoven.
"Alborada Galega"
letra: Francisco Mª de la Iglesia
música: Pascual Veiga
Arriba qu'a aurora E ô remanso dos airiños,

Comenza a espuntar, Da fontiña gorgullar
A lus que namora Bailaremos en remuíños
Na terra e no mar. De dulzoso sospirar.
Deixade os leitiños, Ála ven xa, raparigos,
Meniñas, deixai, Meu amor, miña ilusión,
Que os vosos ollíños Cochando entre brancos prigos
Dan máis craridá. Seu ferido corazón.
Como ese Sol que alomea N'hay aurora como ela,
Tan galán e espellador, nin máis fresco carabel:
Vinde vós, soles da aldea, Miña rula, miña estrela
A avivar o noso amor, Morrerei por serche fiel.
Que, si con lumes e frores Non ves, miña prenda,
Sale a aurora a rebuldar Aquel Sol no Ourente:
Vosos cándidos amores Seu lume crecente
Saben millor feitizar. E neve pra min.
Vinde, fillas da alborada Ven ti ôs meus brazos
Vinde a ver nace-l-o Sol Y o mundo olvidemos,
Co os labiños de granada E amantes seremos,
Que dan celos ô arrebol. Da vida hastra o fin.
Os orfeóns mindonienses
Os orfeóns teñen unha grande importancia na historia da música da cidade, moitos foron os mindonienses
que formaron parte destas agrupacións e que ao longo de todos estes anos representaron o seu pobo
baixo os estandartes da "Sociedad Coral Pacheco" (o primeiro que se funda na cidade no ano 1.881),
"Orfeón Veiga", "Sociedade Coral Brisas del Masma", "Coral Mindoniense", "Masa Coral de Educación y
Descanso" e "Orfeón da Sociedade de Obreiros" que aínda hoxe continúa a súa labor participando nos
actos de maior relevancia da cidade e representando ó pobo de Mondoñedo por todo o país. Tamén
hai que lembrar a existencia de outras corais como "Alborada" e o "Orfeón O.A.R." entre outras, que a
pesar de ter unha corta duración tamén teñen a súa importancia, sen esquecer a labor realizada pola
Schola Cantorum do Seminario, a Schola Cantorum dos Picos, as corais masculina e feminina da V.O.T.
e a Coral do Instituto Laboral nos seus comezos.
Orfeón Pacheco
O 16 de setembro de 1.881 chega a Mondoñedo o Orfeón Gallego
de Lugo, sendo recibido no barrio dos Remedios pola Banda de
Música e polas xentes do pobo. Era o primeiro que actuaba na
cidade. Ese mesmo día comézase a organizar a Sociedad Coral
Pacheco, sendo elexido presidente honorario D. Pascual Veiga,
que por entonces era director do Orfeón Brigantino da Coruña.
Na xunta xeral celebrada o día 6 de Outubro apróbase o regulamento

formándose a directiva, sendo nomeado presidente: Fernando
Paz Vivero, vicepresidente: Antonio Ferreiro Hermida, tesoureiro:
Alejo Ferreiro Soilán, director: Enrique Parga García -virtuoso
violinista-, vicedirector: Nicolás Teijeiro Carranque e vocais: Andrés
Mancebo Rey, Manuel Vaamonde Gasteluzar, Cándido Rodríguez
del Riego, Guillermo Bernigaray Rego, Víctor da Silva Posada e
o médico e poeta Manuel Leiras Pulpeiro.
A Sociedad Coral Pacheco é o primeiro orfeón que se organiza en Mondoñedo, e toma o nome do ilustre
músico que fora mestre da Capela da Catedral. Conta con 60 voces, e dá o primeiro concerto no Circulo
de Recreo o 23 de Outubro dese mesmo ano, interpretando a mazurca Ingrata de Juan Montes, La
Aurora de Reventós e un Alalá de Valverde. Os orfeonistas locen no peito uns lazos vermellos con liras
de prata, regalo do Presidente Fernando Paz Vivero. A batuta do director foi un regalo de Víctor da
Silva.
O 19 de Marzo do 1.882 Catalina Méndez de Vaamonde regala ó Orfeón unha artística batuta de prata
con incrustacións de ouro. Polos carnavais dese ano forman unha tuna que, dirixida por Parga, percorreu
as rúas cantando acompañados por violíns, frautas, guitarras e bandurrias. O día 25 de xuño, con
motivo dun concerto no Circulo de Recreo, faise entrega dun valioso estandarte que fora bordado por
algunhas rapazas da cidade. En Maio do ano 1.883 cantan a misa no santuario da Virxe de Villaselán
e actúan en Ribadeo e na Veiga sendo moi ben recibidos nestas localidades.
Na primavera do 1.883, por motivos políticos, Enrique Parga abandona o orfeón e funda outro, que
non chegou a dar ningún concerto. Ramón Teijeiro, discípulo de Pacheco, que fora baixo das Capelas
da Catedral de Toledo, Mondoñedo e do Teatro Real, ó seu regreso á cidade sucedeu a Enrique Parga
na dirección do Orfeón. Antes das feiras de San Lucas dese ano o orfeón queda desfeito.
A partir desta data reorganizaríase en varias ocasións pero sen ter continuidade. No ano 1.884 baixo
a batuta de Ánxel Rodríguez Gómez, para cantar na festa de Santos ante as tumbas de Pacheco e dos
orfeonistas Enrique Parga, Nicolás Teijeiro e Santiago García, no ano 1.886 para dar un concerto a
beneficio das víctimas dos terremotos de Andalucía, e pola chegada do Bispo Cos y Macho dirixidos
de novo por Rodríguez Gómez e polas festas de San Lucas do 1.895 baixo a dirección de Enrique
Teijeiro, no ano 1.904 baixo a do violinista Cesar González Seco, que volve a reorganizalo no 1.909,
aínda que pouco despois volvería a desfacerse.
Orfeón Veiga (1.908)
José Castañeda Jurado funda este orfeón mindoniense no mes de Abril do ano 1.908, coa idea de
amenizar as Festas de San Lucas. Esta primeira formación está composta por unhas trinta voces.
Pola festa de Corpus organizase unha velada no Salón Teatro do Casino co motivo de recadar fondos
para a organización das festas. Actuarían na mesma o Orfeón, a Banda Municipal, o cuarteto tradicional
Os Pacheco e o cantante Julio Brandón.
Polas festas de San Lucas actúan na Praza da Constitución os días 18 e 19 e polo mes de Novembro,
despois de actuar no local da Sociedade de Obreiros, disólvese a agrupación.
No ano 1.912 fórmase unha comisión, co motivo do traslado dos restos de Pascual Veiga a Mondoñedo,
e acórdase reorganizar o orfeón. No mes de Agosto, baixo a batuta de José Castañeda Jurado, comeza
a ensaiar un grupo de mozos da localidade.
Os membros do Orfeón xunto coa Banda Municipal e Os Pacheco ofrécenlle unha serenata ó Presidente
do Centro Galego na Habana na súa chegada á cidade.
O 17 de Setembro chegan os restos á cidade e son conducidos

ata a Catedral. Esa noite o Orfeón e a Banda Militar ofreceron
unha serenata ás autoridades presentes na cidade e a
continuación pecháronse no Casino para ensaiar o Himno
Rexional de Veiga, que máis adiante sería o Himno Galego.
O 18 de Setembro, ten lugar a Misa de Réquiem, coa colaboración

da orquestra da Capela e Coro dirixidos polo competente mestre
León Díaz Rubín. Segundo contan as crónicas con pouca
preparación para o canto por parte dalgúns orfeonistas, que
fixeron lembrar os bos tempos do Pacheco, cando era dirixido
polo mestre Parga. Unha vez rematada a misa o féretro é levado
ó lombo por seis membros do Orfeón.
Despois do enterro o Orfeón interpreta a Alborada e

conxuntamente coa Banda Militar de Isabel la Católica interpreta
o Himno Rexional de Veiga, que despois sería o Himno Galego.
En Decembro do mesmo ano ten lugar un concerto no Salón

de Actos do Casino e no mes de Marzo do 1.913 disólvense,
previa repartición dos fondos sociais entre os orfeonistas. CONVENTO DE SAN PEDRO DE ALCÁNTARA
Orfeón Veiga (1.913)
Po u c o d e s p o i s d e
desfacerse o Orfeón que
se funda co motivo do
traslado dos restos de
Veiga á Mondoñedo, José
Castañeda Jurado, Alfredo
Martínez e Andrés Pérez
Balsa propóñense de novo
volver a reorganizalo
presentando as bases no
Goberno Civil o día 15 de
Abril do 1.913.
A nova coral estaba

composta por eles tres e
ORFEÓN VEIGA
vintecinco mozos máis.
Levaba o nome de Orfeón Veiga, e era dirixida por Castañeda. Un ano despois, o 24 de Abril de 1.914,
o pintor Jesús Santeiro regala á Coral un retrato de Veiga e a colectividade agradecida acorda nomealo
socio de mérito.
Os ensaios tiñan lugar na antiga Casa Consistorial (actualmente Biblioteca Pública). Algunhas das
pezas que forman parte do seu repertorio, ademais das obras de José Pacheco e Pascual Veiga, eran
La Vendimia, El adios del recluta, Los barqueros e A Foliada de Chané, sen esquecer as composicións do
seu director Pepe Castañeda coma Crepuscular, Barcarola e Nas San Lucas.
Hai que destacar que, ademais das diversas actuacións que levaron a cabo, foron escoitados pola
Infanta Isabel de Borbón co motivo do seu paso pola cidade e interpretaron a obra de Veiga no Palacio
Episcopal diante do Nuncio Apostólico Monseñor Ragonesi, o cal fixo un donativo en metálico para a
asociación. Ademáis das actuacións que realizaron en Mondoñedo tamén se desprazaron para actuar
por distintos pobos da comarca. O 28 de Xuño do 1.914 actúan en Vilanova de Lourenzá, o 4 de Xullo
do 1.915 en Ferreira do Valadouro e no ano 1.916 en Viveiro.
O ministerio de Ilustración Pública y Bellas Artes concédelle ó Orfeón unha subvención de 2.000 ptas.no
ano 1.916 que serven para establecer as Escolas de Música e Instrumental, encargándose de dirixilas
José Castañeda e Ángel Rodríguez, este último era o director da Banda Municipal.
O día 23 de Outubro de 1.917 chega a Mondoñedo a coral coruñesa Cántigas da Terra, para renderlle
unha homenaxe a Veiga. Celébrase ó día seguinte unha festa no Campo dos Remedios na que actúan
a coral coruñesa, os orfeóns Veiga e Brisas del Masma e o cuarteto Os Pacheco. O 26 de Decembro do
ano 1.918, por iniciativa de Castañeda, acórdase que o Orfeón cante a seis voces. No ano 1.925 desfaise
este orfeón debido á morte do seu director, posteriormente algúns dos seus compoñentes pasarían a
formar parte do Orfeón Brisas del Masma .
Sociedade Coral "Brisas del Masma"
Este orfeón organizado e dirixido por
Antonio Teijeiro Prieto, violinista da
catedral, actúa por primeira vez nos
actos que se celebran con motivo da
Semana Santa do ano 1.916.
Posteriormente tamén será dirixido pola
experta batuta de Ildefonso Insua
Pedrosa, mestre de capela da Catedral.
Don Emilio Tapia, que fora presidente

da Deputación, é nomeado presidente
honorario.
O 23 de Outubro do 1.917 chega a

COLECTIVIDADE "BRISAS DEL MASMA"
Mondoñedo a coral Cántigas da Terra da
Coruña sendo recibida polo alcalde da cidade, a Banda Municipal, os orfeóns Veiga e Brisas del Masma,
o cuarteto Os Pacheco e unha multitude de xente do pobo. O día 24 sae de Alcántara a coral coruñesa
acompañada polos orfeóns e polas autoridades do pobo dirixíndose ó cemiterio para levar dúas coroas
de flores á tumba de Pascual Veiga. Pola tarde celébrase na Alameda dos Remedios unha festa onde
a Coral Brisas del Masma interpreta a Alborada de Veiga, continúa o cuarteto Os Pacheco con Aires
Regionales, a Foliada de Chané é interpretada polo Orfeón Veiga, actuando tamén a coral coruñesa.
O 16 de Decembro do ano 1.917 realizan unha excursión a Lugo con todos os compoñentes, actuando
no Teatro Coliseo da capital. No mes de Outubro do ano 1.918 celébrase unha homenaxe a Pascual
Veiga actuando de novo Cántigas da Terra e o Orfeón Brisas del Masma.
En Novembro do 1.919, pola festividade de Santos, a coral interpreta diante as tumbas de Emilio Tapia,
Pacheco e Veiga a composición de Pacheco Libéra me Domine, que é escoitada polo público asistente
con un relixioso silencio.
O día 31 de Decembro do 1.919, por aclamación, foron nomeados presidente e vicepresidente da

Sociedade Coral os señores César González-Seco Romero e Rafael Martínez Gómez. Nas festas de San
Lucas dese mesmo ano ofreceron un concerto na Praza da Catedral xunto co Orfeón Veiga e a Banda
de Infantería de Marina. O tema La canción del soldado foi interpretada con acompañamento da Banda
Militar.
O director Ildefonso Insua morre nun barco a mediados dos anos trinta cando viaxa á República
Arxentina onde residen algúns fillos seus. O seu corpo é arroxado ao mar onde repousan os seus restos.
Algúns mindonienses que formaron parte deste orfeón foron Graciano Fraga, o Xirigaito, Ricardo Veiga,
o Macizo, Pixiñas, La Francia, Clemente, José Mª Rego, o Cosco, Augusto Insua, o Penasco, o Pinto, o
Gabacho, Yoyas, o Cociñeiro e os cregos Balbuena e Manuel Rico Prieto.
Coral Mindoniense
Despois da Guerra Civil o movemento
cultural da cidade renace de novo e
fórmase esta coral que nos seus
comezos polo ano 1.939 é dirixida
polo sacerdote Manuel Pérez Fanego,
natural da parroquia de San Nicolás
de Neda (Ferrol), ordenado en
Mondoñedo no ano 1.936.
A nova coral, que é o primeiro orfeón

mixto que se organiza na cidade,
está composta por unhas cincuenta
voces e ensaia no edificio da
Sociedade de Obreiros Católicos que
CORAL MINDONIENSE, ANO 1.945
está na actual Rúa de Pacheco
posteriormente trasladaríanse os locais da Acción Social. Os gastos dos desprazamentos e da
uniformidade da sociedade coral eran sufragados polos compoñentes.
Pouco tempo despois da súa formación o director ten que trasladarse a Ferrol, onde posteriormente
sería nomeado Capelán da Empresa Bazán e fundador da Coral Polifónica da mesma, aínda que continúa
acudindo aos ensaios da coral mindoniense e cando non pode desprazarse a Mondoñedo déixalle as
partituras a Antonio González Amieiro coñecido polo nome de O Gaspar que se encarga de dirixir os
ensaios.
Hai que destacar entre as actuacións que realizan a interpretación do Plorans de Pacheco nas procesións
da Semana Santa Mindoniense, o encargado de facer a voz solista é o prestixioso tenor e violinista da
Catedral Enrique Iglesias coñecido tamén como Enrique das Danielas.
Actúan nunha velada que se celebra no día da Inmaculada Concepción como homenaxe ás forzas de
infantería destacadas na cidade. O día 4 de Xaneiro do 1.940 actúan no Seminario presentando oito
obras musicais. Ademais de actuar en Mondoñedo tamén se desprazan a Lugo, Vilalba, Ribadeo, Viveiro
e outros pobos da provincia para participar en diversos actos. En Lugo participan nun concurso de
orfeóns interpretando a peza obrigada O malpocadiño acadando o segundo posto tras da Coral Polifónica
de Pontevedra. Non acadan o primeiro debido a que o xurado achácalles que na coral participan tamén
voces brancas. Trasládanse a Ferrol co motivo da celebración dun Congreso Eucarístico interpretando
o Pan divino, o Aleluya de Haendell e a opereta Un día na sega. No ano 1.945 co motivo da consagración
do bispo Souto Vizoso actúan acompañados de orquestra.
Posteriormente moitos dos compoñentes deste orfeón entre os que se encontran Cuco Camarena,
Ricardo Caeiro, José Docal, Ramón Reigosa, Lino de Agapito, os irmáns Palacios, Pepe do Penasco,
Angelito Freire, Milagros Veiga, Pilarita das Roxicas, Pepita de Botón, Elviro Lorenzo, Laura Insua, os
irmáns Amor e Angelina Reigosa continúan formando parte do orfeón que despois se coñecería polo
nome de Masa Coral de Educación y Descanso.
Masa Coral de Educación y Descanso
MASA CORAL DE EDUCACIÓN Y DESCANSO
Na súa última etapa a Coral Mindoniense, denominada entonces Masa Coral de Educación y Descanso,
pasa a ser dirixida polos músicos da cidade Manolo Araújo e Antonio González Amieiro (O Gaspar). O
encargado era Antonio Canle García e os ensaios pasan a realizarse no novo local do Frente de Juventudes,
situado na casa nº 5 da actual Rúa do Progreso.
A coral nesta época esta composta por máis de cincuenta intérpretes entre os que destacan a solista
Maruxa González, a Zapatillera, veciña do barrio dos Muíños de Arriba. Nunha ocasión participan nun
concurso de corais, que ten lugar na Praza de España en Lugo, acadando o primeiro premio. O Sr.
Méndez, director da banda de música lucense, cando escoita cantar a Maruxa queda tan impresionado
que a bautiza como o Mirlo cantor de Mondoñedo.
Esta masa coral leva a cabo a súa labor ata os anos sesenta, realizando actuacións por toda a provincia
e participando en distintos actos de relevancia social na época como as Festas de Exaltación do Traballo
que organizadas pola Delegación Provincial de Sindicatos celébranse tódolos anos o día 18 de Xullo.
Tamén participan nos actos da Semana Santa mindoniense ademais de ofrecer concertos por varias
localidades da provincia.
Posteriormente é dirixida polo frade carmelita burgalés Alejandro Gonzalo Celorrio. Este frade chega
a Mondoñedo por mediación do rector do Mosteiro dos Picos e ademais de encargarse de levar a batuta
da coral presume de ser un mestre no manexo do acordeón.
Nos súa última etapa parte dos compoñentes deste orfeón, entre os que se encontran Manolo Araújo,
Roberto Michelena e Cuco Camarena, abandonan a coral e forman un novo orfeón denominado O.A.R.
que se disolve pouco tempo despois.
Orfeón da Sociedade de Obreiros
O Orfeón fúndase no ano 1.967, cando
se xuntan un grupo duns trinta homes
co motivo de colaborar nun ciclo de
festivais a beneficio do Asilo de Anciáns
da cidade.
Pouco máis tarde pasou a ser mixto e
toma o nome da Sociedade de Obreiros
Católicos ó integrarse na veterana
asociación, que lle deu acollida no seu
local social.
ORFEÓN NO ANO 1.969
Primeiro baixo a batuta de D. Uxío García Amor, mestre da Capela da Catedral, e dende 1.982 baixo
a de D. Alfonso de la Torre Piñeiro, cura párroco de Burgás (Vilalba), actúa por toda Galicia, Asturias,
Santander, León, Salamanca e tamén en Portugal.
Do medio millar de actuacións públicas destacan as de Torrevieja del Mar (Alicante), con motivo do
Festival Internacional de Habaneras, no que participa por dúas veces, onde actúa xunto coas mellores
corais de España e do Continente Europeo.
Hai que destacar tamén a gravación dun disco de cancións galegas coa firma Movieplay, a actuación
en diversos programas das televisións nacional e autonómica e algunhas interpretacións para emisións
radiofónicas. Tamén consigue varios premios en concursos de corais de Galicia.
O seu repertorio estivo composto sempre por pezas de tódolos estilos musicais: habaneras, cantos
espirituais, canción relixiosa, clásica e canción galega.
A Alborada Galega e o Himno Galego de Pascual Veiga sempre foron temas obrigados, como tamén o
son a interpretación do Plorans e o Miserere de Pacheco nas procesións da Semana Santa mindoniense,
sendo acompañados nalgunhas ocasións pola Banda Municipal.
No ano 1 .99 2 c elebrou

solemnemente as súas Vodas de
Prata: 25 anos cantando.
Na actualidade é dirixido por

Xulia Nogueira, profesora de
coral da Escola Municipal de
Música da cidade.
No ano 2.000 foi nomeado socio

de honor do Orfeón o anterior
director Alfonso de la Torre
Piñeiro, agradecéndolle así a
labor que realizara durante
ORFEÓN DA SOCIEDADE DE OBREIROS A FINAIS DOS ANOS 70
tantos anos no mesmo.
Veladas literario-musicais
Pola década dos anos trinta a xuventude católica feminina organiza na cidade veladas literario-musicais.
A dirección artística e musical, as presentacións escénicas e o vestiario corrían a cargo da asociación.
Nalgunha ocasión as interpretacións e os intermedios eran amenizados por músicos mindonienses
dirixidos polo mestre Eduardo Rodríguez.
Mª Carmen Insua, Pepita García, Carmiña Cigarrán,Conchita Tapia, Lolita Lombardero, Victorina Artiaga,
Celia Polo, Lupe de la Peña, Conchita Díaz e Maruja Iglesias eran algunhas das mozas mindonienses
que participaban nas veladas.
Corais da V.O.T.
TERCIARIAS FRANCISCANAS, FESTA DE SAN FRANCISCO - 1.935
Na segunda metade da década dos anos trinta as corais masculina e feminina da Venerable Orden
Tercera de San Francisco de Asís (V.O.T.) realizan numerosas actuacións con motivo de diferentes
celebracións interpretando o himno da orde e alusivos e piadosos motetes (pezas curtas de carácter
relixioso), nalgunhas ocasións son acompañadas con música de harmonio. Tamén realizan actuacións
tódolos anos pola Festa de San Francisco e contribúen a dar solemnidade aos actos da Semana Santa
que teñen lugar na cidade.
Discografía mindoniense na década dos setenta












MOVIEPLAY / STEREO / S-21.495







O quiosco da Alameda
O quiosco constrúese no Campo da Alameda no ano 1.895. Para a súa inauguración, que se celebra
no mesmo ano, fórmase un sexteto composto de tres violíns, unha viola, un violonchelo e un contrabaixo.
O sexteto, dirixido polo mestre e compositor Mariano Casares, interpreta varias composicións para o
público asistente ó concerto. Os compoñentes do sexteto son músicos da orquestra da Capela da
Catedral.
A Banda de música Municipal que por entonces dirixía Ángel Rodríguez, tocaba no quiosco os xoves
pola tarde, e no Cantón os Domingos pola mañá.
A principios de Setembro do 1.904 remodélase colocándolle uns balconciños, columnas e demais

materiais de ferro, para estrealo nas festas dos Remedios. Púxoselle entón o nome de quiosco Buenos
Aires dedicado aos fillos da cidade que se encontran na Arxentina. No ano 1.907 lévase a cabo o seu
decorado por competentes artistas de fora da cidade, e recóbreselle o tellado de Zinc.
Despois de moito tempo, no ano 1.980, sufre unha restauración que é levada a cabo polos irmáns
Leivas dos Muíños de Arriba. No acto da inauguración, ante a falla dunha Banda de Música na cidade
por esas datas, actúa o Orfeón de Mondoñedo.
Banda Popular de
Mondoñedo
(remate do século XIX)
Banda Municipal (1)
A primeira Banda de Música en
Mondoñedo aparece na segunda
metade do século dezanove cunha
pequena formación duns quince
músicos adestrados por Manuel
García. Despois aumentaría o número
de instrumentistas ata chegar a estar
composta por máis de trinta.
Nos seus comezos é dirixida por

Hermenegildo Mancebo Vázquez,
baixo e trompa da orquesta da
Catedral é despois por Ángel
Ro d r í g u e z G ó m e z , p ia n i s t a , DIANTE DO CONSISTORIO A PRIMEIROS DO SÉCULO XX
compositor e segundo organista da
Catedral. Ángel recibe no ano 1.893 unha batuta de prata con incrustacións de ouro pola festa de Santa
Cecilia, regalo de tódolos músicos. Xa no remate do século a banda pasa a ser municipal dependendo
do Concello da cidade. Os instrumentos e os uniformes eran propiedade deste último.
No ano 1.895 constrúese na Alameda dos Remedios o quiosco Buenos Aires que sería utilizado pola
banda para dar concertos os xoves pola tarde.
O violinista César González-Seco é tamén organizador da Banda Municipal noutra das súas etapas,
nos primeiros anos do século vinte. Naquela época a banda amenizá os paseos da alameda de 6 a 8
da tarde e tamén ofrece concertos no Cantón interpretando temas como o valse Azul, a mazurca Solita,
o pasodobre El futuro ou a
composición tradicional Na
festa. Tamén participa no
acompañamento das
procesións e nas festas e
actos solemnes que se
celebran na cidade.
No ano 1.913 celébrase unha

animada verbena no Campo
de Alcántara amenizada pola
banda. No mesmo ano na
compaña do Orfeón Veiga
obsequian cunha serenata
nocturna ó benfeitor Miranda
BANDA DE MÚSICA MUNICIPAL DIANTE DO QUIOSCO "BUENOS AIRES"
Luaces co motivo da súa
estancia na localidade.
Banda Municipal (2)
Arredor dos anos vinte a banda encóntrase moi
necesitada de uns uniformes novos, por este motivo
o edil Augusto Insua, encargado da mesma por
aquelas datas, decide organizar unhas rifas e vender
lotería de Nadal para recadar fondos, sendo tamén
importante os donativos dalgúns particulares.
Debido a falta de medios económicos algún dos

membros chega a comentar que era mellor que
repartiran os cartos en lugar de empregalos na
roupa nova. O xénero para a realización da mesma
NA INAUGURACIÓN DO MONUMENTO DOS CAIDOS
é mercado no comercio da familia Rego (Xacinto)
na praza da Catedral. O pantalón do novo uniforme leva unha franxa de cor vermella longa e estreita
cosida á man, un dato curioso é que esta franxa era descosida por algúns dos músicos co fin de poder
usar o pantalón a diario.
Polos anos vinte crease unha escola de música na localidade, correndo a cargo do Concello o profesorado
e o material, invitándose a tódolos veciños maiores de 12 anos que estean capacitados para ler e
escribir. Os alumnos máis avantaxados terán como premio o seu ingreso na Banda Municipal con
dereito a un salario mensual. O presidente da comisión encargada da escola é Augusto Insua, que
xunto con Ángel Rodríguez, director da banda, serán os encargados de examinar as aptitudes e
condicións dos solicitantes.
No ano 1.921 da un concerto no campo da desaparecida ermida de San Caetano. Tamén asisten á
botadura do barco Espiñeira-Mondoñedo que ten lugar na factoría naval dos Reimunde e López na
Espiñeira, tocando a Marcha
Real e posteriormente na
compaña do cuarteto Os Veiga
amenizan un animado baile. Na
primeira visita do xeneral Primo
de Rivera a Mondoñedo, o día
18 de Agosto do 1.924, a
Banda interpreta a Marcha Real
e o Himno Nacional.
No mes de Agosto do 1.926

chega a Mondoñedo Julián de
Diego Alcolea, arcebispo de
Santiago, sendo obsequiado
cunha serenata diante do
palacio episcopal a cargo da
FESTAS DOS REMEDIOS DO ANO 1.960 banda.
Banda Municipal (3)
No ano 1.930 o Axuntamento suprime a praza
de director, por medo a que os músicos pasaran
a ser funcionarios. Créase entonces a Academia
de Música, asignándoselle á banda unha
subvención simbólica, quedando o director da
mesma como empregado municipal.
Por esas datas reciben a partitura principal do

Himno Nacional Arxentino, enviada desde aquela
nación a Ángel Rodríguez para que figure no
arquivo da colectividade.
CON PASO MARCIAL POLO CANTÓN
O día 15 de Xuño do 1.933 celebrase no Principal Cinema de Mondoñedo un festival benéfico organizado
pola Banda Municipal para recadar fondos, proxectaríanse varios filmes e no intermedio actua o cuarteto
de gaiteiros Os Veiga.
No verán do ano 1.934 a banda volve a amenizar os paseos nocturnos da Alameda dos Remedios e
no mes de Maio do ano 1.935 reciben, xunto co cuarteto Os Pacheco, ó novo bispo da cidade Benjamín
de Arriba y Castro.
No mes de Maio do ano 1.937 visita Mondoñedo Pilar Franco, irmá do xeneral, sendo recibida polas
autoridades da cidade e pola Banda Municipal.
Polas festas dos Remedios do ano 1.944 celébrase o 1º concurso de Bandas Civis de Música. Os
premios son o primeiro de 10.000 ptas., o segundo de 5.000 ptas. e o terceiro de 3.000 ptas.
O músico mindoniense Lodeiro Piñeiroa finado o 22 de Decembro do 1.934 na Coruña, legou unha
cuantiosa cantidade para a organización e celebración deste concurso
que el mesmo impulsa, celebrándose despois cada tres anos na
cidade.
O día primeiro de Agosto do 1.954 chega á cidade o Cardeal de

Tarragona e diante da Casa Consistorial a Banda Municipal interpreta
nesta ocasión o HImno Nacional.
Na última etapa a banda é dirixida por Eduardo Rodríguez González,

fillo do anterior director. Sendo éste director a agrupación desaparece
no ano 1.960 e posteriormente no ano 1.977 suprímese no
axuntamento a praza de director.
Baixo a batuta de Eduardo Rodríguez chega a contar con un grupo

de gaitas forxándose tamén o nacemento do que será o cuarteto
tradicional Brisas do Masma. O lugar utilizado para os ensaios era
un baixo da rúa Pardo de Cela. MÚSICOS DA BANDA
Banda de Sta. María Maior
Na primeira metade do século vinte había unha banda de música
na parroquia de Sta. María Maior, pertencente ó concello de
Mondoñedo, que tocaba polas festas, procesións e bailes da
zona. Esta banda chega a contar cun grupo bastante numeroso
de membros dirixidos polo prestixioso músico e veciño da Quintá
Antonio Pértega Rodríguez, que ademais de tocar o clarinete
tamén era un bo gaiteiro e con anterioridade formara parte do
grupo tradicional do Val de Lourenzá Los Celitas.
Entre os membros da agrupación están José Antonio Freire

(clarinete 1º), José Manuel Pérez do Fatiga (clarinete), Salvador
Braña (clarinete), Victor Bouso de Piepito (saxo 1º e óboe), Delfino
Muíño Pértega (saxo 2º), Faustino Pértega Saavedra (saxo), Daniel
Comendeiro Gutiérrez (saxo tenor), Feliciano Bouso (trombón),
Manuel Rivas do Milleiro (fiscornio), Victor Morales de Benito
(trompeta), Emilio Muíño Neira (baixo), Atilano Gómez
(bombardino), Julio Rivas do Milleiro (bombo), Eladio Pérez do
Fatiga (platillos), Jesús Morales (caixa), Eulogio García Muíño
(requinta), Leoncio Pérez Xarará (baixo e trompeta) e Samuel
Pértega (clarinete e gaita). ANTONIO PÉRTEGA
Os ensaios teñen lugar na Casa de Amieiro, posteriormente trasládanse á casa do director, na Quintá,
e na última etapa da banda ensaian na casa de Leoncio Pérez Xarará.
Antonio Pértega era o que mellor dominaba o arte do solfexo e ademais de realizar as funcións de
director tamén exerce de mestre preparando a algúns veciños para ampliar e rexuvenecer a banda.
Nos primeiros tempos desprázanse a pé para ir a tocar as festas da zona. Tocan sempre nas de Santa
Mariña, San Roque, Nosa Sra. das Neves e as de San Antonio na capela de Veira do Río. Despois
comezan a contratalos para outras festas tendo que desprazarse en bicicletas polo que era moi
pintoresco velos cando se dirixían a tocar nas de Santa Mª de Bretoña ou cando marchaban para o
San Andrés de Masma. Tamén tocan na Filomena de San Adrián, en Fitoiro de Bretoña, nas festas do
15 en Trabada, en Lindín, Argomoso e nas de Santa Leocadia de Castro de Rei.
Nas festas do San Cristovo en Cesuras (Mondoñedo) teñen tanto éxito entre os veciños que o dono da
capela, Antonio Crespo López (Monterroso), deixa dito antes de finar que pola celebración do santo ten
que tocar sempre a Banda de Santa María Maior, mentres exista. Tódolos anos chegaban polas dez
da mañá e ,despois de aparcar as bicicletas nunha cabana, comezaban a tocar ata o anoitecer.
Un dato curioso é que nalgunhas ocasións dividíanse para ir a tocar, formando dúas bandas. Nos
últimos anos chegaron a cobrar 80 pesos por unha actuación.
A banda debido á algunhas disputas e á emigración dalgúns dos membros a outras cidades e países
do estranxeiro (Arxentina, Venezuela, Uruguai e Barcelona) disolveuse a principios dos anos 60.
Nova Banda de Música "Pascual Veiga"
Despois dunha longa etapa sen banda de música, na Semana Santa do ano 1.988 as procesións son
acompañadas por unha formación de músicos novos e veteranos da localidade que se xuntan por
iniciativa propia formando así as bases do que pasaría a ser a nova Banda de Música Pascual Veiga.
Esta nace como unha asociación creada para a promoción e o ensino musical a finais dese ano, creando
un calendario de actividades para o ano seguinte, programando actuacións nas distintas festas que
se celebran na cidade, así como o acompañamento de procesións e pasarrúas polos distintos barrios.
Entre os músicos que a compoñen encóntranse algúns que xa formaran parte da antiga Banda Municipal
como o tamborileiro Chamosa e Caetano Cabanas.
O 29 de Novembro do mesmo ano, participan no enterro de Eduardo Rodríguez, que fora director da
anterior Banda Municipal, acompañando os seus restos ata o templo.
As clases de solfexo comezan impartíndose nos baixos da Praza de Abastos e despois as aulas de
ensino trasládanse á Casa da Cultura, no antigo Colexio das Monxas. Os profesores que levaban a cabo
as tarefas de preparar os alumnos que desexaban formar parte da banda eran os veteranos Antonio
Seivane, Enrique Teijeiro e Antonio Caselas que ao mesmo tempo alternábanse para a dirección da
Banda nas actuacións. Nas San Lucas do ano 1.990 as corais das Pontes e de Mondoñedo en conxunto
coa Banda interpretan unhas pezas ó remate do pregón.
Hai que destacar a actuación no día das Letras Galegas dedicado a Cunqueiro, no ano 1.991, onde
reciben as autoridades e académicos que se reúnen en Mondoñedo e acompañan a ofrenda floral que
ten lugar no Cemiterio Vello, onde descansan os restos do ilustre escritor..
O 5 de Xaneiro do 1.992 réndeselle unha homenaxe a Alfredo Chamosa, o máis veterano dos seus
compoñentes, músico da antiga Banda Municipal dende o ano 1.928.
Aínda que a súa duración máis ben foi curta, pois no ano 1.996 practicamente estaba desfeita, realizaron
un bo número de actuacións.
PASARRÚAS DA NOVA BANDA PASCUAL VEIGA
Escola Municipal de Música "O Pallarego"
No ano 1.996, por iniciativa do
Axuntamento sendo alcalde Xabier
Loira, créase unha Escola de Música,
nun momento no que a Banda
Pascual Veiga está practicamente
de sa pa rec ida. O motivo e ra
potenciar a formación musical e
acádemica da xuventude do Concello
e levar a cabo todo tipo de
actividades musicais, tendo como
primeiros obxectivos, a medio prazo,
a creación dunha banda de música
e unha orquestra de vento e corda.
1º FESTIVAL FIN DE CURSO
A escola comeza a funcionar nese mesmo ano cun número de alumnos que roldan o centenar, entre
os que se encontran xentes de tódalas idades, aínda que a maior parte son rapaces novos.
Contrátase para levar a cabo as labores de docencia e dirección a Xan Carballal, director da Orquestra
Sinfónica de Xove, que fora violinista do grupo lucense de música folk Brath e á súa dona, Xulia Nogueira,
encargándose das clases de corda, solfexo e coro, Marcos Galán como profesor das clases na modalidade
de vento-madeira e música tradicional e Xosé Antonio González profesor de vento-metal.
Pola falta dun local en condicións comeza a rehabilitarse o Matadeiro Municipal vello, no barrio da
Pontepousada, para que sirva de local da nova escola. O día 13 de Setembro do 1.997 inaugúrase,
sendo bendicido polo Bispo Gea Escolano, e pónselle o nome de Escola de Música O Pallarego, na
honra do prestixioso músico da cidade.
A escola realiza un primeiro festival de fin do curso 96-97 onde se pode observar a evolución dos
alumnos que xa comezan a sacar proveito dos ensinos.
Paralelamente ás clases celébranse ao longo do ano concertos, organizados pola escola, de diferentes
estilos musicais, onde tamén participan grupos de fora da cidade. Tamén se organizan cursos de verán
e un concurso de panxoliñas de nadal en colaboración co Orfeón da Sociedade de Obreiros.
No ano 1.999 fórmase unha banda que participa no

acompañamento das procesións que se celebran na
cidade e unha orquestra que comeza interpretando
algún pequeno concerto, tamén varios grupos de
corda e vento entre os que empezan a destacar os
mellores alumnos. No ano 2.000 realizan actuacións
nos festivais de fin de curso, participan no Mercado
Medieval que se celebra na cidade e tamén gravan
un programa para a televisión de Galicia co motivo
das festas de San Lucas.
LOCAL DA ESCOLA MUNICIPAL DE MÚSICA
Banda de Cornetas e Tambores-1.938
As organizacións da xuventude da cidade en Febreiro do ano 1.938 comezan a preparación dunha
banda de cornetas e tambores, abríndose unha subscrición pública para a adquisición dos instrumentos.
Recíbense os donativos no cuartel de F.E.T. y de las JONS, na librería de Lombardía e na sede de Acción
Social.
Esta formación musical sería organizada polos cadetes, flechas y pelayos do Frente de Juventudes e os
uniformes serían os da organización, que estaban compostos por unha boina vermella, camisa azul,
pantalón curto gris, medias brancas e botas negras.
A banda estaba composta por sete cornetas e seis tambores e o seu encargado era Antonio Canle
García. Ensaiaban no actual edificio do Banco Bilbao onde se encontraba naquela época a sede do
Frente de Juventudes que posteriormente se trasladaría a un local da actual Rúa do Progreso.
A banda desfilaba e tocaba cando se celebraban certos acontecementos políticos e nalgunhas ocasións
co motivo de outras celebracións e actos públicos como as visitas a Mondoñedo de Pilar Primo de
Rivera ou o Xeneral Rolando Tella, ademais de tocar nas procesións que había na cidade.
Tamén se desprazaron para tocar a Lugo, Ribadeo, Foz, Valladolid e nunha ocasión a Madrid para
asistir a unha concentración nacional de bandas.
Os compoñentes desta banda realizaban tamén instrucción militar no Campo de Alcántara e na Alameda
dos Remedios.
"CADETES, FLECHAS Y PELAYOS" NO CAMPO DA ALCÁNTARA
Banda de Cornetas e Tambores - 1.995
Esta banda fórmase arredor do ano 1.995
coa intención de acompañar as procesións
da Semana Santa que se celebran en
Mondoñedo.
A idea é de José Luís Fernández, máis

coñecido por Keno, veciño de Vilalba e
casado cunha mindoniense, que tamén
exerce as funcións de director.
Nos primeiros anos os ensaios desta banda

realízanse nas inmediacións da Capela da
V.O.T., que se encontra no antigo Campo da
BANDA DE CORNETAS E TAMBORES DIRIXIDA POR "KENO"
Alcántara. Alí é onde se xuntan os
compoñentes durante todo o ano para preparar os toques e os pasos que chegado o momento executaran
polas rúas acompañando ás fermosas imaxes que se mostran nas procesións desta cidade. Actualmente
ensaian nos baixos da Praza de Abastos da localidade.
A maior parte dos instrumentos de que dispoñen pertenceron con anterioridade a unha banda de
Vilalba, sendo facilitados polo director, outros son propiedade dos membros e algúns foron mercados.
As contribucións realizadas polas xentes da localidade serviron para encargar os primeiros traxes desta
banda de cornetas e tambores. Máis adiante, durante a celebración dun curso de corte e confección
patrocinado polo Concello, foi elaborada outra vestimenta tomando como modelo o traxe da imaxe de
San Francisco de Asís da Capela da V.O.T.
Por iniciativa desta banda celébrase

en Mondoñedo desde o ano 1.999 a
procesión do Prendemento que vai
desde a capela de Santiago no barrio
dos Muíños ata a capela da Alcántara,
sendo a máis longa de tódalas que
teñen lugar na cidade.
Na actualidade esta formación está

composta por uns trinta membros, que
son os encargados de facer sonar os
bombos, cornetas e tambores coa
PROCESIÓN DO SANTO ENCONTRO, ANO 2.002
solemnidade característica neste tipo
de bandas.
Comparsa "Manca na Cheda"
Esta comparsa foi creada por un
grupo de amigos co motivo de
participar nas festas do entroido
do ano 1.993. A súa composición
é mixta e conta con compoñentes
de idades que van desde os oito
ata os sesenta e oito anos.
O presidente é Luis Rubal, que

foi elixido pola maioría. O nome
da comparsa tamén foi elixido
entre varios, propostos polos
membros da mesma. GRUPO MUSICAL DA COMPARSA
Realizan actuacións pola maior parte dos pobos da comarca, animando as rúas de Lourenzá, Ribadeo,
Vilalba, Monterroso, Foz, Viveiro, Trabada, Alfoz e, como non, de Mondoñedo. Tamén se desprazaron
a tocar nalgunha ocasión fóra de Galicia, destacando a actuación que tiveron en Cacabelos, na provincia
de León.
O repertorio da comparsa é bastante numeroso e consta dunhas corenta pezas musicais entre as que
figuran temas de tódolos estilos: pasodobres, valses, rumbas e ademais dúas composicións do tamén
músico mindoniense Kike Teijeiro tituladas Luisiño Xosé e Xuntoiro dos Farrucos.
Trompetas, saxofóns, acordeóns, e todo tipo de percusións, incluído o espectacular charrasco, son os
instrumentos que utilizan para animar as rúas e as festas onde actúan deixando ás xentes engaioladas
en tódalas actuacións.
A comparsa está formada na
actualidade por uns trinta
compoñentes e para os seus
ensaios, que con anterioridade
tiñan lugar no Pavillón Municipal
de Deportes da cidade, empregan
os baixos da Praza de Abastos
debido á necesidade dun lugar
espacioso para preparar os
desfiles.Teñen por costume
cambiar de traxe a miúdo,
vestíndose con roupas de moito
colorido. Todo esto unido á súa
m úsic a fe s te i ra fa i dest a
c ompa rsa unha das má is
apreciadas de toda a Mariña
FOTO DA COMPARSA NO ANO 1.999
lucense.
Cuarteto de corda
"Las Margaritas"
Mondoñedo, 1913
Pepe Castañeda
José Castañeda Jurado nace en Mahón
(Menorca), no ano 1.881 e cando ten
catro anos de idade a súa familia
trasládase a vivir a Mondoñedo, onde
máis adiante traballaría de tipógrafo.
De neno comeza a estudiar música

con Manuel Iglesias, director da banda
municipal, chegando a ser un virtuoso
clarinetista.
Con tan só 17 anos dirixe unha banda

de música en Ferreira do Valadouro
COMPARSA DE CARNAVAL
sendo raro o ano que polo entroido
non organizaba algunha artística e alegre comparsa na cidade de Mondoñedo. Posteriormente contrae
matrimonio con Emilia Pernas Nieto, natural da veciña vila de Abadín, froito da súa unión nacen Ángel,
José e Luís.
Foi o fundador do Orfeón Veiga no mes de Abril do 1.908 coa idea de amenizar as festas de San Lucas,
anque a duración desta coral sería máis ben curta. No ano 1.912 con motivo da chegada dos restos
de Pascual Veiga á cidade volve a reorganizarse o orfeón baixo a súa dirección ata o mes de Marzo
do ano 1.913 en que se disolve de novo. Xunto con Andrés Pérez Balsa e Alfredo Martínez propóñense
volver a formar o orfeón no mes de Abril do 1.913 presentando as bases no Goberno Civil.
Por Real Orden do 4 de Maio de 1.916 o ministro de Ilustración Pública y Bellas Artes concédelle á coral
a cantidade de 2.000 ptas., establecéndose as Escuelas de Música e Instrumentación. Encargaríanse de
dirixilas Pepe Castañeda e Ángel Rodríguez, director da Banda Municipal da localidade.
Polos carnavais do ano 1.920 ameniza as rúas de Mondoñedo unha comparsa formada polos membros
do Orfeón Veiga, acompañados de guitarras, violíns e outros instrumentos de corda, dirixida por
Castañeda. No 1.921 dirixe a rondalla La Lira actuando nas festas máis importantes da cidade,
amenizando bailes no Salón Teatro do Casino e ofrecendo concertos e serenatas polas rúas. O presidente
da agrupación é Alfonso Martínez Terrón.
Castañeda tamén é un mestre no difícil manexo da guitarra española, un especialista no arte de facer
arranxos e un exemplar compositor. Ademais de ser o autor de obras como Barcarola ou Crepuscular
e varias obras máis para orfeón e rondalla tamén compuxo temas como Nas San Lucas, que era unha
recompilación de pezas tradicionais e que formaba parte do repertorio do Orfeón Veiga e do cuarteto
de gaiteiros Os Pacheco, a xota La Mindoniense ou Balada e Mazurca para gaita.
Despois de traballar na imprenta de Mancebo pasa a rexentar a de Acción Social. Morre en Mondoñedo
na súa casa da rúa de Rigueira, cando conta con 44 anos de idade.
César González-Seco
César González-Seco Romero nace en Mondoñedo o 20 de Decembro do ano 1.877. Con 21 anos
remata os estudios de Dereito e no ano 1.904 funda na cidade a revista quincenal De todo un poco que
posteriormente en 1.907 pasaría a chamarse Mondoñedo.
Caracterízase por ser un home moi emprendedor chegando a fundar varios negocios na cidade, un
establecemento tipográfico, a fábrica de chocolates La mindoniense no ano 1.911 e unha tablajería
modelo-reguladora no 1.912. No ano 1.914 pode presumir de ter unha das primeiras motocicletas da
cidade.
Contrae nupcias con Josefa Seoane Hermida e froito do seu matrimonio son os fillos María, Cesar,
Elvira, Paulina, Micaela, José Mª e Nazario.
Desempeña o cargo de Fiscal Municipal durante varios anos sendo tamén encargado do Rexistro da
Propiedade. Paralelamente exerceu a profesión de avogado e foi elixido Deputado Provincial en Maio
do 1.915.
En canto á súa actividade cultural foi presidente da Sociedade de Obreiros, reorganizador da Banda
Municipal e organizador de seccións de declamación, festas populares e demais actividades culturais
no Mondoñedo da época. Foi tamén un gran afeccionado á lectura chegando a ter unha biblioteca
persoal duns 2.000 exemplares.
Como músico foi un gran violinista e tamén director do Orfeón Pacheco encargándose de reorganizalo
en dúas ocasións, no ano 1.904 e no mes de Abril do ano 1.909. No ano 1.919 foi nomeado presidente
da Sociedad Coral Brisas del Masma que dirixía o mestre de piano Ildefonso Insua.
Nas noites de verán saía moitas veces

a tocar polas rúas mindonienses na
compaña de outros músicos da cidade
como Eduardo Lence Santar, Pepe
Castañeda, Teijeiro e outros amigos.
Tamén deleitaban ás xentes da cidade

coa súa música nas veladas que se
celebraban ao longo do ano no Salón
Teatro do Casino e na Sociedade de
Obreiros Católicos.
Morre o día 19 de Febreiro do ano

1.921 con 43 anos de idade, víctima CABECEIRA DA PUBLICACIÓN "MONDOÑEDO", FUNDADA POR CESAR
dunha grave e traidora enfermidade.
Valentín da Maruxa
Valentín Pérez Díaz nace en Mondoñedo na Rúa das Moscas
do barrio dos Muíños de Arriba o día 2 de Xulio do ano 1.886.
No ano 1.896 ingresa como neno de coro na Capela da

Catedral onde aprende música tendo como mestre ó organista
Mariano Casares, natural de Valladolid. Son compañeiros seus
Pibardos, Antonio González Amieiro, Jesús López Díaz e tamén
Manuel Ledo entre outros.
Exerce como salmista da Capela durante moito tempo. Nesta
etapa soe acudir a tocar ós enterros de primeira na compaña
dos antes nomeados.
Polo ano 1.920 trasládase a Ourense onde comeza a tocar

no Teatro Apolo da cidade. Chega a ter fama sendo coñecido
polas xentes como O Calvo do Apolo.
A finais dos anos vinte regresa a Mondoñedo e comeza a

APRENDE A TOCAR O VIOLÍN NA CAPELA
traballar de bedel no Casino, tendo dereito a unha habitación
e cociña no segundo piso do local onde vivirá durante moitos anos, despois casa con Ramona Louzao
natural de Chavín (Viveiro) que traballa de criada no barrio de San Lázaro. Como non lle poden abonar
o soldo íntegro rexenta o bar do local percibindo os beneficios do mesmo, tamén se encarga das labores
da limpeza e de cobrar os recibos dos socios.
Ensaia tódalas tardes nas horas en que acude pouca xente ó Casino. Chega a ter tres violíns, un da
marca Guarnerius e tamén unha guitarra. Nalgunhas ocasións arroupa o instrumento entre as mantas
da cama para que colla máis temperatura, pois asegura que así soa mellor. Tamén exerceu de mestre
de violín, guitarra e acordeón tendo como alumnos a Enrique Cabanela, César González-Seco, Raúl e
Ricardo Mourelle, Ramón Iglesias e o sacerdote José Luís Betoño entre outros. Como compositor realiza
algunhas pezas como A Fonte da Ponte Pousada, feita en colaboración con Pepe Castañeda.
Ademais de exercer as funcións de bedel vestido coa

súa gorra de prato e chaqueta con botóns dourados
tamén é un gran amante das plantas, un meticuloso
encadernador e un mestre no arte do xogo do billar.
O mesmo que se enfrontaba a unha composición de
Vivaldi empuñando o seu Guarnerius era capaz de dar
clases no manexo do taco para realizar unha carambola.
Morre o día 19 de Maio do ano 1.962 na súa casa

da Rúa Pardo de Cela, e cando pasa o seu enterro
pola porta do Casino pódese ver no balcón do local
unha bandeira española cun crespón mouro de loito. VALENTÍN (PRIMEIRO POLA ESQUERDA)
Eduardo Pernas, Pibardos
Eduardo Pernas Botana, nace no ano 1.909 na parroquia de San Pedro
de Candia pertencente ao concello de Abadín.
Cando conta con tan so dous anos de idade a súa familia trasládase a
vivir ao barrio do Río de Sixto da cidade de Mondoñedo debido a que o
seu pai, Jesús Pernas, traballa como funcionario do Xulgado.
De novo xa sinte unha grande afección pola música e ingresa na Capela

da Catedral onde ademais de acadar uns bos coñecementos de solfexo e
harmonía aprende a tocar o violín, chegando a ser violín segundo da
orquestra. Tamén chega a dominar outros instrumentos como a guitarra,
EDUARDO PERNAS o clarinete e a trompeta.
Nos anos trinta é subdirector da rondalla O Eco dirixida por Manuel Ledo (O Pallarego) da que tamén
formaban parte músicos como O Gaspar, O Bolero, Clemente e Rafael da Confitería, participando nas
diversas comparsas que se preparaban para tocar polas rúas na celebración das festas do entroido.
Participa tamén como violinista nunha orquestra que toca durante o rezo dos salmos e na celebración
das misas dos enterros de primeira ou de a oito. Esta orquestra está formada por catro nenos de coro,
dous salmistas, bombardino, saxofón, contrabaixo, violín e frauta.
Forma parte da orquestra de cámara de Educación y Descanso, toca a trompeta na Banda Municipal e
durante certo tempo toca nunha das primeiras orquestras que se forman en Mondoñedo coa finalidade
de interpretar a banda sonora das películas que se emiten no Principal Cinema e para amenizar as
obras de teatro que se realizan na cidade.
Eduardo, máis coñecido na localidade mindoniense como Pibardos, ademais de participar en moitas
das actividades musicais que se organizan na cidade traballa como repartidor no servicio de Telégrafos.
Tamén se dedica ó ensino musical, tendo como alumnos a varios mozos da bisbarra. Os seus fillos,
aínda moi noviños gozan do privilexio de ter como mestre ó seu pai de quen aprenden as primeiras
notas musicais.
Morre en Mondoñedo debido a unha enfermidade na casa da actual Rúa do Progreso o día 2 de Xaneiro
do ano 1.952, cando conta coa idade de 43 anos.
Continúa a tradición familiar o seu fillo Lalo, que ademais de tocar a guitarra polos anos cincuenta
na rondalla do Frente de Juventudes, tamén formaría parte do grupo Os Trovadores e do Orfeón de Obreiros
Católicos, aportando a estas agrupacións a súa potente e harmoniosa voz. Na actualidade é un dos
compoñentes da Rondalla de antigos alumnos do Pallarego e aínda hoxe conserva o violín de Eduardo.
Enrique das Danielas
Enrique Díaz Iglesias nace en Mondoñedo no ano 1.889. No mes de
Agosto de 1.896 é admitido como neno de coro da Catedral onde doce
anos despois obtería autorización para vestir sobrepelliz coa obriga de
tocar o violín cando fora necesario.
No ano 1.910 é cantor e violín primero da orquesta da Capela, con un
salario de catro reais diarios. No mesmo ano casa con Milagros Veiga
González.
Durante moitos anos forma parte da Banda Municipal de Mondoñedo

tocando o clarinete baixo a dirección de Ángel Rodríguez.
Traballou como redactor na Imprenta da Acción Social, onde se imprimía,

entre outras publicacións, o diario mindoniense Vallibria.
Foi socio honorífico do Casino da cidade.
GAITEIRO DOS PACHECO
Enrique tamén era un mestre no manexo da gaita e no ano 1.907, xunto
con Augusto Insua, José Cendán e Leopoldo Tapia, forman o cuarteto tradicional Os Pacheco. Esta
formación acadou un notable éxito en tódalas actuacións que levaron a cabo. No ano 1.928 dirixe unha
coral integrada por socios de Juventud Católica que actúa no Principal Cinema da localidade interpretando
algunhas obras galegas.
Nas festas do entroido mindoniense do ano 1.934 funda e dirixe, coa colaboración de Antonio González
Amieiro (O Gaspar), a rondalla Os Veiga, formada por uns trinta compoñentes. Esta rondalla amenizou
durante varios anos os carnavais da cidade ademais de tocar noutros pobos da zona como Lourenzá,
Foz, Viveiro e Ribadeo. Tódolos anos pola Festa de Defuntos realizaban unha actuación diante das
tumbas de José Pacheco e Pascual Veiga.
Nos actos celebrados pola Semana Santa do ano 1.936,

na antiga Praza da Constitución, a Schola Cantorum dos
Pasionistas e a Orquestra da Catedral interpretan o Plorans
de Pacheco dirixidas por Enrique Iglesias.
Durante a Guerra Civil dirixe a Banda Municipal da cidade,

debido a que Eduardo Rodríguez, actual director,
encontrábase no fronte.
Pouco tempo despois de rematar a guerra forma parte
da Coral Mindoniense baixo a batuta do mestre Pérez
Fanego, sendo o encargado de executar a parte solista
do Plorans nas procesións da Semana Santa.
Morre en Mondoñedo o día 30 de Maio do ano 1.941, ENRIQUE IGLESIAS (SENTADO NO CENTRO)
cando conta con 52 anos de idade.
O Pallarego
Manuel María Ledo Bermúdez nace nos Muíños de Abaixo, en
Mondoñedo, o 30 de Xaneiro do 1.899.
Ós nove anos é admitido como neno de coro da Catedral e os
dezaseis pasa a tocar o violín na orquestra, ata o ano 1.930 en
que o bispo aproba a desaparición da mesma.
Polo ano 1.916 comeza a traballar de barbeiro nun baixo situado

preto da Fonte Vella, converténdose a súa barbería no centro do
movemento musical e intelectual da cidade. Alí podíase ver a
Cunqueiro, Aquilino Iglesia, Trapero, Vidarte, Santeiro e tantos
outros. Tamén facía as funcións de academia musical, onde Manuel
exercía de mestre de violín, guitarra, laúde e canto.
Foi un dos piares básicos do movemento musical na cidade formando

diversos grupos entre os que hai que destacar a primeira rondalla MANUEL LEDO "O PALLAREGO"
O Eco, os coros infantís dos Maios e posteriormente a rondalla do Frente de Juventudes. As festas do
entroido da cidade, nos anos trinta, tamén eran animadas por comparsas de carnaval preparadas por
el. Xunto con Antonio González Amieiro dirixiu as escolas de música da Fundación Lodeiro Piñeiroa e
uns anos despois,no ano 1.960, foi nomeado Presidente da Sociedad de Obreros Católicos.
Axudado por Cunqueiro, que era o encargado de confeccionar as letras, compuxo as coplas dos Maios
dos anos 30 e tamén unhas panxoliñas para que as cantara a súa filla Remediños. Tamén Compuxo a
música das Cantigas de Arrieiro, con letra de Cunqueiro e do Cantar de Segadores, con letra de Aquilino
Iglesia Alvariño. Durante toda a súa vida recolleu cantares populares da bisbarra mindoniense.
No ano 1.963 publicou o Cantar das Coruxeiras co motivo do ingreso de Alvaro Cunqueiro na Real
Academia Galega.
Morreu en Mondoñedo dun infarto de miocardio o día 14 de Xullo do 1.964, supoñendo unha gran
perda para a música tradicional
da cidade. Vinte anos despois,
o 14 de Agosto do 1.984,
celebróuselle unha homenaxe
póstuma na cidade que rematou
coa actuación no Instituto de
Bacharelato da nova rondalla
formada polos antigos alumnos.
No ano 1.996 por iniciativa do

Axuntamento crease unha Escola
M unic ipa l de Mús ic a e n
RONDALLA DO "FRENTE DE JUVENTUDES", 1.960 Mondoñedo que levará o nome
do Pallarego.
Antonio González Amieiro, O Gaspar
Antonio María González Amieiro nace en Mondoñedo no barrio dos
Castros o día 18 de Setembro do ano 1.900.
No ano 1.910 é proposto para neno de coro da Catedral onde tamén

aprende a tocar o violín, tendo como compañeiros a Eduardo Pernas
(Pibardos), Manuel Ledo (O Pallarego), Jesús López Díaz, Valentín da
Maruxa, Taíño Ramallal e a Enrique Iglesias entre outros. Chega a ser
violín primeiro da orquestra da capela, demostrando que é capaz de
manexar o instrumento con excelente virtuosismo.
Forma parte da Banda Municipal da localidade dirixida por Ángel

Rodríguez nos anos vinte tocando o clarinete.
Máis adiante casa con Remedios Cabanela López e residen na rúa de

José María Pardo. A súa profesión é a de carpinteiro chegando a traballar
O GASPAR nalgunhas das obras importantes que se realizan na cidade como a
construcción da igrexa do Seminario Conciliar e a construcción do
Instituto Laboral que se leva a cabo na década dos anos cincuenta.
Participa en diferentes comparsas que se forman na cidade para amenizar as festas do entroido, como
Dominó e Os románticos no ano 1.932. Dirixe xunto con Enrique Iglesias a rondalla Os Veiga que se
funda no ano 1.934.
Desenrola as labores de mestre, xunto co Pallarego, na Academia de Música que se funda na cidade
despois da Guerra Civil, formando e dirixindo diversas corais e rondallas.
Tamén colabora nas tarefas de dirección da Coral Mindoniense que dirixía o mestre Fanego polo ano
1.939 e despois encárgase de dirixir a Coral de Educación y Descanso.
Na década dos cincuenta toca durante

un tempo na orquestra Radio Jazz de Santo
Tomé de Lourenzá, coñecida tamén como
dos Foregos, o instrumento que toca é o
contrabaixo.
Nalgunhas ocasións tamén participa como

reforzo na orquestra Melodías del Jazz, de
Mondoñedo tocando o violín. Interpretando
con excelente virtuosismo os Tangos.
Morre na súa residencia da rúa José Mª

BANDA MUNICIPAL NOS ANOS 20 Pardo o día 2 de Febreiro do ano 1.976.
José Ruiz Tejero
José Ruiz Tejero nace na cidade de Toledo e sendo aínda un mozo
ingresa na Academia de Infantería da mesma localidade. Alí aproveita
parte do tempo para aprender os segredos da música chegando a
dominar o arte das partituras e o manexo do saxofón.
Uns anos despois trasládase á cidade da Coruña onde durante certo

tempo exerce o cargo de director da Banda de Música do Colexio
dos Salesianos.
A vinculación de José coa música na cidade mindoniense débese

a que na súa estancia na capital galega coñece a Carmen Leivas
Gallego, veciña de Mondoñedo, que posteriormente se convertería
na súa muller.
JOSÉ RUÍZ TEJERO

Máis adiante debido a un ascenso na súa carreira militar acada o
cargo de Brigada de Infantería, sendo nomeado subdirector da Banda Militar del Regimiento de Isabel
la Católica, encargándose tamén de tocar o saxofón.
Rematada a Guerra Civil xubílase e trasládase coa súa familia a Mondoñedo. Debido a que por aquela
época a pensión militar que recibe non da para moitos luxos decide dedicar parte do seu tempo libre
ao ensino musical impartindo clases de solfexo, saxofón e clarinete nun local da súa casa que estaba
situado na Rúa Méndez Núñez da localidade.
Germán Sordo, Daniel Lorenzo, David Fernández, Toño Caselas e Suso Sordo, entre outros, son algúns
dos mozos mindonienses que entrando pola porta da súa horta, fronte ao Seminario Conciliar, recibían
as leccións de José que tódalas tardes se empregaba a fondo para que os seus alumnos chegaran a
dominar o arte musical.
Morre o día 1 de Marzo do ano 1.942, cando se encontraba facendo os arranxos musicais dunha peza
por encargo da Banda Musical de Sta. María Maior. O seu enterro foi acompañado por unha multitude
de xente da cidade e tamén polos soldados destinados no batallón que estaba emprazado na cidade.
O Eco, agrupación musical
Esta agrupación que foi fundada e dirixida por Manuel
Ledo, O Pallarego, era unha escola de música onde
os alumnos podían aprender o manexo de calquera
dos instrumentos de corda e tamén o arte do canto.
Nela chegaron a formarse dúas rondallas, unha

composta polos alumnos maiores de vinte anos e
outra polos máis novos, esta última composta por uns
catorce nenos de idades comprendidas entre os 12
FESTA DOS MAIOS, 1.934
e os 19 anos.
Hai que dicir que o ensino era gratuíto e contaba con grandes colaboradores como Alvaro Cunqueiro,
Díaz Jácome, Raimundo Aguiar, Bernardino Vidarte, Pepe Robles ou o excelente músico Pernas Botana.
Unha labor importante dos coros e rondallas da Agrupación foi a participación nos carnavais desde o
ano 1.929 ata o 1.936, formando comparsas que animaban e alegraban as rúas da cidade nas
tradicionais festas. As letras das coplas eran compostas por Cunqueiro, Jácome ou Iglesia Alvariño,
e da música encargábase o Pallarego.
Tamén tivo unha grande importancia a participación das rondallas da Agrupación O Eco na festa dos
Maios, contribuíndo a mellorar esta fermosa tradición, sobre todo nos anos 1.934, 1.935 e 1.936 cando
Manuel Ledo organizou un coro duns cincuenta rapaces que cantaban as coplas, con letra de Cunqueiro,
e vestían de azul e branco lembrando as cores da nosa bandeira galega.
O camiño desta agrupación remata coa chegada da Guerra Civíl, cando están a piques de perderse
dúas grandes manifestacións tradicionais do pobo galego como eran a festa dos Maios e a festa do
entroido, hoxe en día recuperadas de novo.
"OS ROMÁNTICOS" COMPARSA DA RONDALLA O ECO, 1.932
Rondalla Os Veiga
A rondalla Os Veiga nace como unha
comparsa para animar os carnavais da
cidade no ano 1934.
Era dirixida polos prestixiosos violinistas

Enrique Díaz Iglesias e Antonio González
Amieiro, O Gaspar. O presidente era
Germán Vázquez.
Entre os compoñentes da agrupación

encontrábanse Taíño Ramallal e Ramón
Fernández, O Portugués, que xunto con
RONDALLA "OS VEIGA"
Eduardo Rodríguez, director da Banda
de Música da cidade, formaron un trío durante a súa estancia en filas, chegando a dar un concerto
en Huesca no que deixaron ó público engaiolado co seu violín prodixioso e os solos do acordeón do
Portugués.
Os traxes da rondalla foron feitos a imitación dos que usaba a Tuna de Compostela por aqueles anos,
As irmáns de Germán Vázquez, presidente da rondalla, axudadas por outras rapazas do pobo, servíronse
para confeccionalos dunha fotografía que conservaba Manuel Devesa, o cal tamén formaba parte da
rondalla. A bandeira foi confeccionada pola madriña da rondalla, Antoñita Viadé e outras amigas.
Ademais de actuar na cidade de Mondoñedo desprazáronse tamén para animar as rúas de Viveiro, Foz,
Lourenzá, Ribadeo e outros pobos da zona. Os ensaios realizábanos na Alcántara.
Pola festividade de Defuntos interpretaban tamén algúns temas no cemiterio da cidade ante as tumbas
de Pascual Veiga e José Pacheco, acompañados do seu estandarte portado por Manolo Vázquez.
NAS FESTAS DO ANTROIDO DO ANO 1.934
Rondalla "Frente de Juventudes"
Despois do ano 1.936 o Pallarego continúa
no seu empeño de formar á xuventude no
arte do solfexo e no manexo dos instrumentos
de corda preparando rondallas e corais.
Nos anos cincuenta crease na cidade unha

Academia de Solfexo pertencente ao Frente
de Juventudes en colaboración coa Fundación
Lodeiro Piñeiroa, que estaba dirixida polos
músicos Manuel Ledo, O Pallarego, e Antonio
González Amieiro, O Gaspar.
RONDALLA DO "FRENTE DE JUVENTUDES"
Os alumnos unha vez iniciados no solfexo preparábanse para entrar nas corais ou nas rondallas que
se formaban, organizando tamén grupos de gaiteiros. Nace así a rondalla do Frente de Juventudes,
agrupación que chegou a tocar en actos moi importantes.
Entre as numerosas actuacións que realizaron ao longo de varios anos destacan algunhas diante de
personalidades importantes. O día 12 de setembro do ano 1.954, con motivo da coroación canónica
da Virxe dos Remedios chega a Mondoñedo o Cardeal Arcebispo de Tarragona Benjamin de Arriba y
Castro, a rondalla do Frente de Juventudes interpreta diversas composicións na súa presencia. Tamén
actúan na localidade de Ribadeo diante do Xeneral Franco, co motivo da inauguración do Parador de
Turismo da vila.
En Xaneiro do 1.954 con motivo da inauguración do Instituto Laboral da cidade actúa a rondalla do
Frente de Juventudes interpretando diversas composicións baixo a batuta de Manuel Ledo. No mesmo
ano desprázanse a Lugo xunto coa Coral da Centuria Cardenal Cisneros, actuando nas competicións
nacionais do sector e obtendo un notable éxito. Actúan pola festa de Santo Tomás de Aquino e na
celebración do Día de la Canción, ademáis de tocar serenatas polas rúas da cidade en numerosas
ocasións. Tamén asisten a diferentes concursos de rondallas que se celebran na provincia. O seu
repertorio estaba composto por pasodobres,
valses, polcas, minuetos e algunhas pezas de
aire tradicional galego.
A sección de gaitas do Frente de Juventudes abre

a Cabalgata de Reis da Capital lucense no ano
1.955 con un brillante éxito.
Acompañan ás autoridades do Axuntamento de

Mondoñedo cando se desprazan a Lugo para
facer a ofrenda e tamén tocan en Ferreira do
Valadouro o día da inauguración do cine da vila.
TOCANDO NA CABALGATA DE REIS DE FOZ, 1.959
Rondalla Militar
RONDALLA MILITAR NOS TEMPOS DA "GUERRA CIVIL"
Cuarteto de Guitarras
MANOLO ARAÚJO, ABELARDO GONZÁLEZ, MANUEL LEDO E RICARDO MOURELLE
Os Trovadores
A mediados dos anos sesenta Eduardo
Pernas (Lalo) e David Loureiro, que foran
guitarristas da rondalla do Pallarego,
xunto coa mindoniense Irma Neira, que
tiña unha voz das que non se cansa un
de escoitar, forman o trío Os Trovadores
de Mondoñedo, dedicándose a cultivar
a canción Hispanoamericana e tamén a
canción galega. O nome fora idea do
periodista Jorge Sueiro.
Este trío musical refórzase con motivo
de participar no famoso Cancioneiro das
San Lucas de canción galega que por
entonces se celebraba na cidade, pasando
DAVID, IRMA E LALO
a formar parte do grupo Ramón Paz (O
Latoneiro) que era un virtuoso da frauta traveseira, o sacerdote Antonio Domínguez que acompañaba
na guitarra e tamén facía coros, e o acordeonista Manolo Araújo. Os ensaios tiñan lugar nos baixos
da Acción Social, que se encontraban na casa nº 19 da actual Praza da Catedral.
Con esta formación preséntanse ao concurso onde compiten con músicos da talla de Xoán Rubia, Jei
Noguerol e o famoso grupo Fuxan os Ventos. Acadan o 1º premio na modalidade de canción inédita
interpretando a peza composta por Uxío García Amor O meu corazón. Tamén acadan o 2º premio na
modalidade de canción libre interpretando a melodía tradicional Rosiña primeira. Rematado o festival
Manolo Araújo abandona o grupo. Durante algún tempo tamén formaron parte do grupo Antonio Canle
(contrabaixo) e César Marful (guitarra).
Despois do éxito acadado continúan a

súa andaina dedicándose á interpretación
da canción gale ga con diversas
actuacións na cidade e pola zona,
actuando tamén na inauguración do
Teleclub do Castro de Vilaronte. Participan
tamén noutras edicións do Cancioneiro
e preparan a gravación dun traballo
discográfico que ten lugar no salón de
actos do Instituto Laboral por cortesía
da casa Movieplay.
OS TROVADORES DE MONDOÑEDO
Ademais desta gravación tamén participan en actuacións benéficas con motivo de recadar fondos para
varios asilos da zona, e desprázanse a Madrid para participar no programa de televisión El Club del
Mediodía que presentaba Boby Deglané. Tamén gravan en Mondoñedo para outros dous programas:
Hablemos de España e España en directo, nos que se proxectan tamén pintorescas imaxes da cidade.
Rondalla de antigos alumnos do Pallarego
RECITAL NO SALON DE ACTOS DO INSTITUTO DE MONDOÑEDO
No ano 1.984 celébrase en Mondoñedo unha homenaxe a Manuel Ledo (O Pallarego). Despois de vinte
anos, xúntanse algúns dos antigos alumnos para actuar no remate dos actos que teñen lugar o día 14
de Agosto. A raíz desta actuación deciden formar unha rondalla e continúan ensaiando e tocando a
pesar de que algún dos compoñentes reside fóra da cidade, aproveitando as épocas de vacacións para
alegrar as rúas mindonienses coas súas melodías.
Remedios Ledo (guitarra), Lalo Pernas (guitarra), Manolo González (guitarra), Marta González (guitarra),
Rubén Leivas (laúd), Ramón Díaz (laúde e mandolina), Manuel Leivas Ledo (viola, bandurria e laúde),
Juan Muíño (violín), Sergio Seivane (violín) e Rubén Leivas Ledo (bandurria e violín) son os compoñentes
desta nova rondalla do Pallarego.
Os ensaios realízanos no Barrio dos Muíños de Abaixo, nun local da casa onde residira Manuel Ledo,
alí preparan con entusiasmo o extenso e variado repertorio formado por temas que abarcan desde a
música clásica ata a música popular. No ano 1.988 constitúense como unha asociación que será
rexistrada no Axuntamento de Mondoñedo e no Goberno Civil de Lugo.
En Mondoñedo veñen realizando concertos tódolos anos polo verán, actuando no Salón de Actos do
Instituto. Tamén ofrecen algúns concertos no Asilo de Anciáns e no Hospital de San Pablo e participan
no IV Centenario da Festa da Árbore que se celebra na cidade. Nalgunha ocasión tamén se desprazan
a Foz para tocar na Festa do Libro.
No mes de Agosto do 1.990 ofrecen o tradicional concerto de verán no salón de actos do Instituto de
Bacharelato. O acto é presentado por Ramón Pérez Díaz, catedrático de Latín en Torrejón de Ardoz.
No ano 1.991 actúan nunha homenaxe ó escritor Álvaro Cunqueiro co motivo do Día das Letras Galegas,
estreando unha peza inédita: Madrigal do século XVII, que fora musicada polo escritor coa axuda do
Pallarego.
Fundan o Concerto Xacobeo de Corda e Coral, onde ademais da parte musical ofrécense conferencias
relacionadas coa música e o Camiño Norte.
Grupos de música folk
Na década dos anos oitenta fórmanse na cidade varios grupos de música que se caracterizan pola
interpretación de temas galegos. Arredor do ano 1.982 o grupo folk Hoxe e polo ano 1.984 o grupo
Vento realizan actuacións para as xentes da cidade acadando un notable éxito.
GRUPO FOLK "HOXE" (ABRIL 1.982)
GRUPO FOLK "VENTO" (OUTUBRO 1.985)
Grupo Folk Nós
O Cancioneiro das San Lucas era un
festival de canción galega inédita que
se comezara a facer nos anos sesenta
en Mondoñedo e no cal triunfaran
grupos como Fuxan os Ventos e Os
Trovadores.
No ano 1.986 con motivo das festas

das San Lucas vólvese a recuperar
e celébrase a quinta edición na que
participan varios grupos e solistas
de toda Galicia.
GRUPO REVELACIÓN DO 5º CANCIONEIRO DAS SAN LUCAS, 1.986 O grupo folk Nós, de canción galega,
fórmase no mes de setembro coa
intención de participar nese festival, no que interpretan a canción Meu Mondoñedo da ialma composta
por Moncho García, gaiteiro e guitarrista do grupo, acadando o segundo premio. A raíz desta actuación
comezan a súa andaina polos escenarios da provincia, participando en diversos festivais, concursos
e festas.
A maior parte dos seus temas eran composicións propias, incluíndo tamén cancións populares e
algunhas de grupos como Xocaloma ou Fuxan os Ventos. Na súa música ademais das voces e os
instrumentos de corda podíanse escoitar tamén instrumentos tradicionais como gaitas, frautas e
pandeiros. Os ensaios tiñan lugar no local da Sociedade de Obreiros, posto que algúns dos compoñentes
do grupo tamén formaban parte da coral da mesma.
No seu palmarés contan con diversos premios: 2º no Festival de Castroverde no ano 1.986, 1º no Festival
de Palmeiro (Xove) no 1.987 e 2º no
festival da Pontenova en Xuño do
1.987. Tamén hai que destacar a
participación no festival de Nadal de
Vilaronte en decembro do 1.986 e nos
festivais de Becerreá e Sarria. Un dos
temas que máis éxito acadou nestes
festivais foi a Cantiga da espranza
composta tamén por Moncho García.
O grupo foi considerado pola prensa

como un dos maiores expoñentes do
folclore do norde nesas datas, aínda
que a súa traxectoria sería máis ben
curta, desfacéndose no ano 1.987. FESTIVAL DE NADAL, VILARONTE 1.986
Orquestras "Manhatan" e "Ritmo"
Na década dos anos trinta a orquestra
Manhatan, formada por compoñentes
da Banda Municipal e dirixida por
Eduardo Rodríguez, tocaba nos
intermedios e durante as veladas que
se organizaban en Mondoñedo e que
tiñan lugar no salón do Principal Cinema
da localidade. A labor desta orquestra
remata no comezo da Guerra Civil.
Nos anos corenta fórmase unha nova

agrupación para amenizar os bailes da
cidade e da bisbarra mindoniense
dirixida tamén por Eduardo Rodríguez
ORQUESTRA RITMO NO SALÓN CAGEAO DE FOZ
que leva como nome orquestra Ritmo.
Magín Pérez (trompeta), David Fernández (saxo), Ramón Paz (saxo), Manolo Araújo (saxo), Daniel o
Farraco (saxo), Toño (trombón), Mauricio Rivas de Godoy (trompeta), César Rivas de Godoy (trompeta),
José R. García Piñeiroa (trompeta), O Gorrito (contrabaixo), Tatá de Polo (batería) e Antonio de Tupinamba
(vocalista) son algúns dos músicos que ademais de tocar na orquestra tamén formaban parte da banda
de música da cidade. Nalgunha etapa tamén actúa de vocalista un soldado catalán que estaba destinado
en Mondoñedo chamado Miguel Prats, máis coñecido como O Moreno.
Por aqueles anos, en que a palabra discoteca non existía no diccionario e os micrófonos aínda non
chegaran a esta zona (o vocalista cantaba por unha especie de embude), os mindonienses acudían os
fins de semana e polas festas que se celebraban ao longo do ano ó baile de San Lázaro ou ó Salón
Teatro do Casino. A orquestra Ritmo encargábase a maior parte das veces de amenizar os bailables.
Coa chegada do verán o traballo aumentaba sendo contratados para tocar en moitas das festas que
se celebraban pola bisbarra. Tamén foron contratados para tocar no prestixioso Salón Mosquera da vila
de San Miguel de Reinante e no Salón Cageao de Foz.
Algunhas das festas que amenizaron na cidade foron a do San Isidro na Praza do Cantón, a noite de
San Xoán no Cristo dos Remedios e a verbena do San Pedro na Fonte Vella.
Ensaiaban no mesmo local que a Banda Municipal, e para o traslado do material e dos músicos, a
maior parte das veces, alugaban a rubia de Manolo de Chao.
Esta orquestra queda desfeita no ano 1.953, o principal motivo foi a incompatibilidade do director por
estar ao cargo das dúas formacións musicais.Remata así unha etapa que despois continuará coa
formación das orquestras de Manolo Araújo, Melodías del Jazz, Royalty e Royalty Melodías, todas elas
compostas por músicos da localidade.
Orquestra de Manolo Araújo
Manuel Pérez de Araújo funda esta
agrupación músical na década dos
anos 50 en Mondoñedo. Formada por
membros da Banda Municipal e da
anterior orquestra Ritmo.
Araújo, que ademais de cantar, tocaba

a guitarra, o acordeón ou o saxofón,
era o director. Xunto con Manolo de
Pancho e Antonio de Tupinamba
formaban un trío moi ben conxuntado,
interpretando prodixiosamente as
rumbas e os boleros, acadando un
notable éxito nas súas actuacións.
BAILE AMENIZADO POLA ORQUESTRA DE ARAÚJO
Vestidos con chaquetas verdes e pantalóns, camisa e zapatos brancos executaban os temas con moito
entusiasmo. Os saxofóns de Ramón Paz e David Fernández, o trombón de Toño, as trompetas de Magín
e Sergio do Cadavedo, na base rítmica o contrabaixo do Gorrito e a batería de Mauricio Rivas do Godoy,
facían que nos bailes as xentes non pararan de bailar. Tamén era todo un espectáculo escoitar os temas
hispanoamericanos acompañados polos timbais, as maracas e o ritmo de corda das guitarras e o
contrabaixo.
O lugar onde se realizaban os ensaios para preparar o repertorio era a parte traseira da casa de Manolo
Araújo, que estaba na rúa Rigueira. Actuaron en bailes e festas por toda a comarca, chegando a ter
tamén algunhas actuacións nas provincias da Coruña, León e Asturias. A antiga sala de baile Rosa Lar
en Ribadeo, a sala Os Pinos na Veiga, o salón Bahía de Foz, o casino de Astorga ou o Quiosco Alfonso
da Coruña foron algúns dos locais onde se escoitou o son desta fantástica orquestra que chegou a ter
unha gran fama.
No ano 1.955 amenizaron os

bailables das festas dos Remedios
os días 10, 11 e 12 de Setembro,
os dous últimos na compaña da
orquestra Spallant da Coruña.
Algúns contratempos que foron

aparecendo e as diferencias de
opinión entre os músicos fixeron
que a orquestra pasara a ser parte
da historia da música mindoniense
a finais dos anos 50.
ORQUESTRA ARAÚJO, 1.956
Orquestra de Manolo Araújo
"Melodías del Jazz"
Polo ano 1.955 os músicos
Magín Pérez Anello, David
Fernández e Ramón Paz
abandonan a Orquestra de
Manolo Araújo e forman a
Melodías del Jazz. Ademais de
estes tres tamén tocaban na
mesma Julio Rodríguez Guerra
(trompeta), Enrique Teijeiro
( t rom bón) , Ed e l mi ro o
Venéreo (saxo), Cayetano
Cabanas (saxo), Alejandro
Soto (contrabaixo), Rafael
Legide (batería) e Luís Tudea
Chinchón (vocalista). MELODÍAS DEL JAZZ
Ensaiaban a carón da panadería de Crespo, no barrio dos Remedios. O primeiro equipo de amplificación
foille encargado a García, empregado da ferraxería mindoniense de Castañal, anque pouco despois foi
relevado por outro procedente do establecemento Radio Record de Lugo e máis adiante dous compoñentes
do grupo encargáronse de mercar un de mellores prestacións no comercio Radio Meilán da capital. A
primeira vestimenta da orquestra estaba composta por casaca negra, pantalón gris e paxara. Tamén
tiveron uns xerseis moi rechamantes e un traxe gris.
Durante o verán facían numerosas

actuacións, chegando a tocar ata seis días
nalgunha localidade. Para os se us
desprazamentos alugaban un vehículo de
San Cosme de Barreiros. Tamén viaxaban
algunhas veces nos de José Luís Trigo e
José da Forneira.
Ademais de tocar pola bisbarra tocaban

tamén polas provincias de Asturias e de
León. No ano 1.956 tiveron numerosas
actuacións. No mes de Maio actuaron nunha
verbena popular con motivo da festa do San
MELODIAS DEL JAZZ, NUNHA FESTA NO CANTÓN, ANO 1.958
Isidro que se celebrou no Cantón. Os días
16 e 17 de Xulio amenizaron as festas do Carme, xunto cun cuarteto tradicional de gaitas. O 18 de
Xullo dese mesmo ano foron contratados para unha gran verbena popular que se celebrou en Viveiro
e o 29 tocaron na festa do San Cristovo. Os días 18 e 19 de Agosto nas festas do San Roque. Amenizaron
amén as San Lucas do 1.958 xunto coa Orquesta X da Coruña e a Royalty de Mondoñedo.
Orquestra "Melodías del Jazz"
Orquestra "Royalty"
A finais dos anos cincuenta Manolo Araújo e algúns dos músicos que tocaban con el deixan de formar
parte da orquestra que leva o seu nome. O resto dos compoñentes deciden continuar e buscan novos
músicos para substituílos.
Os membros desta nova agrupación son Eduardo Luaces (saxo, clarinete e acordeón), Sergio Seivane
(trompeta), Manuel Vieites (trompeta), Daniel Lorenzo (saxo), Juan Muíño Rochil (saxo e violín), Ramón
Insua o Camaruxo (saxo e violín), José Rodríguez Soto (batería), Ángel Freire Gorriz (contrabaixo) e
Manuel Rico de Xil (vocalista), máis adiante tocaría tamén nesta orquestra Antonio Caselas (trombón)
e sería o vocalista Jesús Amieiro. Araújo nalgunhas ocasións continuou colaborando e tocando con esta
nova formación orquestral.
Pola festa do San Vicente en Rábade bautizan a nova formación co nome dunha cafetería existente
nesa localidade a onde acudían en numerosas ocasións, chamándose desde esa data Orquesta Royalty.
Ensaian nunha caseta de Xaquina da Cordeira na rúa Rigueira e para os seus desprazamentos alugan
o automóbil de Manolo de Chao de San Vicente ou o de José Luís Trigo de Mondoñedo.
Ademais de actuar por toda a bisbarra son contratados para tocar bailes e festas nas terras da veciña
Asturias e pola comarca leonesa de El Bierzo.
Nas festas de San Lucas do ano 1.958 en Mondoñedo actúan na compaña da Orquesta X da Coruña e
da orquestra Melodías del Jazz.
A Orquesta Royalty desfaise no ano 1.964, formándose pouco tempo despois unha nova con algúns
membros desta e outros da Melodías del Jazz.
ORQUESTA ROYALTY, 1.964 - CASINO DE MONDOÑEDO
Orquestra "Royalty-Melodías"
No ano 1.964 algúns músicos das
desaparecidas orquestras Royalty e
Melodías del Jazz deciden xuntarse e
formar unha nova agrupación musical.
Nace así unha nova orquestra en
Mondoñedo que se chamará Royalty-
Melodías.
Os membros que compoñen esta nova

orquestra son Manuel Vieites (trompeta),
Antonio Seivane (trompeta), Daniel
Lorenzo (saxo), Cayetano Cabanas (saxo),
José Carreiras (saxo), Sergio Seivane
SALÓN DE BAILE DE SAN LÁZARO, MARZO DE 1.965
(acordeón e violín), Alejandro R. Soto
(contrabaixo), José R. Soto (batería) e Jesús Amieiro (vocalista). Máis adiante os músicos Pedro Rivas,
Armando Irimia e Jesús Cigarrán ocuparán os postos de Alejandro, Sergio e Jesús Amieiro.
Primeiro ensaian no obradoiro que ten na Faxina o músico Alejandro (Patrulla) e posteriormente nun
local da rúa da Rigueira propiedade de Xaquina a Cordeira. O primeiro equipo de amplificación pertence
a dous dos membros da orquestra (Cayetano e Carreiras), máis adiante é substituído por outro máis
moderno da marca Music-Son, propiedade do empresario mindoniense Alfredo Losada. Dispoñen dunha
variada e moi elegante vestimenta para realizar as actuacións como se pode ver nas fotografías.
Ademais de amenizar moitas festas por toda Galicia tamén tocan polas provincias de Asturias e de
León, chegando a ter moito éxito por toda a comarca de El Bierzo onde son contratados en numerosas
ocasións. A Royalty-Melodías é a primeira orquestra que ten un representante, natural da zona de
Cacabelos (León), a axencia que os representa leva o curioso nome de Prada a tope.
Na maioría das ocasións alugan a rubia
de Claudio o Muiñeiro para realizar
os seus desprazamentos.
No ano 1.971 algúns dos músicos que

forman esta orquestra deciden levar
a cabo unha renovación da mesma,
nunha época en que comezan a
aparecer novas te nde ncia s na
actividade musical. Desaparece
entonces a Royalty-Melodías dando
paso a unha nova e moderna
agrupación que levará o nome de Los
Royal.
ROYALTY-MELODÍAS, XUÑO DE 1.969
Orquestra "Royalty-Melodías"
Grupo musical "Los Caver"
Arredor do ano 1.965 fórmase en Mondoñedo o grupo
musical Los Caver. Os primeiros compoñentes eran
Juan Meilán (guitarra), Paco Fanego (batería), Cuquiño
(baixo) e Antonio Augusto Canle (guitarra) que ademais
era o que facía as funcións de encargado.
Este grupo aparece nun momento en que o grupo

británico The Beatles triúnfa a nivel mundial chegando
exercer unha grande influencia na xuventude da época,
de aí o nome de Los Caver, posto que o cuarteto de
Liverpool comezou tocando nun local chamado The
Cavern.
Pouco tempo despois de comezar a ensaiar abandona

o grupo Cuquiño, encargándose Antonio Canle de tocar
o baixo. Despois comeza a ensaiar con eles o guitarrista
Jesús Cigarrán.
A primeira actuación pública ten lugar nun baile
celebrado no Casino da cidade arredor do ano 1.967
amenizado pola orquestra da cidade Royalty-Melodías,
facendo o seu debut no descanso e sendo esperada a
súa actuación con moito entusiasmo polas xentes que
acudiron a velos.
Despois das primeiras actuacións únese a eles Cesar

Marful que pasaría a ser o vocalista ademáis de tocar
"LOS CAVER", OUTUBRO DE 1.966 a guitarra nalgúns temas. Máis adiante Paco Fanego
abandona o grupo por motivos de traballo e comeza a tocar con eles o batería Ibaseta, de San Miguel
de Reinante. O lugar onde realizan os ensaios son os baixos da casa de Antonio Canle na actual Rúa
da Fonte e tamén nos baixos da casa de Augusto Insua, na actual Rúa do Progreso.
Un dato curioso é que construían eles mesmos as guitarras eléctricas que tocaban aproveitando o taller
de Cantil, chegando tamén a fabricar un micrófono polo que cantaba Juan Meilán coas pezas de un
teléfono vello.
O seu repertorio está composto por temas dos grupos máis escoitados da época como Los Bravos, Los
Sirex, Los Mitos, Los Brincos e Simon & Garfunkel entre outros, sendo obrigados algúns temas do
emblemático grupo The Beatles. Tamén chegaron a compoñer e interpretar algúns temas propios.
Ademais de actuar nos bailes que se realizaban no Casino de Mondoñedo tamén realizaron algunha
actuación na praza da cidade e desprazáronse para tocar en Vilalba, Ribadeo e Burela. O motivo de
que se desfixera este grupo foi por razóns de estudios o ter que marchar fóra da cidade algúns dos
compoñentes.
Grupo musical "Los Royal"
"LOS ROYAL" NO CASINO DE MONDOÑEDO EN DECEMBRO DE 1.971
Chegado o ano 1.971 a remodelación da orquestra Royalty-Melodías da paso a un novo grupo que levará
o nome de Los Royal.
Forman este grupo os músicos Kike Teijeiro (batería, baixo, guitarra e voz), Antonio Seivane (trompeta
e baixo), Armando Irimia (órgano eléctrico, acordeón e voz), Daniel Lorenzo (saxofón e clarinete),
Manuel Vieites (batería e trompeta) e José Carreiras (saxofón e clarinete).
Os ensaios seguían realizándose na propiedade de Xaquina a Cordeira, na rúa da Rigueira e para os

desprazamentos do grupo o músico José Carreiras Carballeira mercou unha furgoneta. O equipo de
amplificación de marca Music-Son era o mesmo que utilizaba a desaparecida Royalty-Melodías, propiedade
do industrial mindoniense Alfredo Losada. Os membros do grupo para a renovación de material
(micrófonos, soportes, instrumental) tiveron que pedir un crédito bancario.
A primeira actuación da nova formación Los Royal tivo lugar o día 31 de Decembro do ano 1.971 no
Salón do Casino da localidade co motivo do tradicional baile de Fin de Ano.
Durante o ano 1.972 realizan numerosas actuacións por Galicia, Asturias e León, a maior parte delas
na época de verán. Chegaron a tocar 28 días seguidos polos pobos da comarca leonesa de El Bierzo.
As comidas e o aloxamento corrían a cargo das comisións de festas. Os ingresos por actuación eran
os mesmos que os da anterior orquestra Royalty-Melodías tocando máis a repartir por ser menor o
número de músicos.
Un ano despois da súa formación, o 31 de Decembro de 1.972, desprázanse ó pobo asturiano de

Cornellana onde tocan no baile de Fin de Ano e tamén os días 1 e 2 de Xaneiro. Esta sería a última
actuación que realizan, desfacéndose o grupo posteriormente, despois de un breve e intenso camiño
musical.
Grupo musical "Bahía"
Os irmáns Zalo e Moncho García de Pedomonte
forman no ano 1.992 un dúo musical para amenizar
as verbenas que tiñan lugar polo verán na Praza do
Concello interpretando música de tódolos estilos.
No ano 93, xunto con Mónica Barreira que comezaba

a súa traxectoria musical como vocalista, forman o
trío Acordes que se encargaba de animar os bailes
que se celebraban os sábados pola noite no Salón
do Hotel Mirador, rexentado daquela por Jesús
Lombardía.
ZALO E MONCHO GARCÍA, 1.992
Un ano despois Mónica (voz), Moncho (guitarra,gaita e voz) e Zalo (teclados e caixa rítmica) xunto co
veterano músico ribadense Xosé Ramón Alonso (baixo e voz) forman o grupo musical Bahía, reforzándose
este cuarteto coa colaboración do músico de Masma Lino Rico, pianista e acordeonista .
Ensaiaban no baixo da casa dos irmáns Pedomonte, na Rúa da Concepción. Hai que destacar deste
grupo a compenetración que existía entre os músicos e a capacidade de improvisación nas súas
actuacións. O repertorio do grupo era moi variado interpretando temas de tódolos estilos musicais,
tamén executaban algúns temas tradicionais acompañados pola gaita de Moncho García.
Dende os comezos as actuacións do grupo foron numerosas, percorrendo toda a provincia de Lugo, e
tamén a zona occidental asturiana, actuando tamén nas festas máis importantes de Mondoñedo como
as San Lucas e as Quendas. Hai que destacar a participación do grupo no IV Festival da Canción do
Landro en Viveiro e algunhas gravacións en directo para programas da Televisión de Galicia, como a
realizada no ano 1.996 para o Magazine Galicia enteira.
No ano 1.997 deciden realizar a

maior parte das actuacións en
locais cubertos como salas de baile,
casinos e discotecas, sendo tamén
contratados durante varios anos
para tocar como grupo oficial no
Hotel-Restaurante do Val do Naseiro
de Viveiro.
Despois abandona a formación o

ribadense José Ramón Alonso e
por esas datas o grupo troca o
nome de Bahía polo de Talismán,
comezando de esta maneira unha
nova andaina.
ACTUACIÓN DO GRUPO "BAHÍA", 1.997
"Diglósicos & Porco Jones"
Ao principio dos anos noventa tres
xóvenes músicos da mariña lucense,
movidos pola idea de crear un estilo
persoal coas súas composicións
propias baseadas nunha mixtura de
estilos que van desde o rock clásico
ata os ritmos electrónicos máis
modernos, comezan a ensaiar na
cidade coa idea de formar un grupo
musical.
Nace así a banda Diglósicos & Porco

Jones composta polos mindonienses
EN VIVO E EN DIRECTO
Fran Loureiro (guitarra e voz),
Ernesto González (batería) e Ignacio Castro (teclados e baixo), este último de Vilanova de Lourenzá.
Os tres cursan estudios de terceiro de BUP no Instituto da cidade. O lugar de ensaio era entonces a
casa de Ignacio na Tilleira, en Lourenzá.
No ano 1.994 actúan no Punteiro Rock pola festa do Conde Santo, cos Skornabois, Gravilla e Necesidade
de Parafusos. Un ano despois gravan en plan caseiro unha maqueta con catro cancións que serve como
punto de partida para unha serie de concertos por diversos lugares da xeografía galega.
As primeiras actuacións demostran que o seu traballo merece a pena ser escoitado e deciden continuar
a labor musical participando no Festival da Canción V Centenario. O premio consiste na gravación de
dous temas de cada un dos mellores grupos participantes. As gravacións realízanse no mes de Xullo
do ano 1.996 nos estudios da Radio Galega.
A peculiar voz de Fran cantando O rock da lavadora, Capitán Filloa e Hai tanto tempo pódese escoitar
nalgúns dos festivais que se organizan en Mondoñedo. Hai que destacar as actuacións que realizan
na sala Nasa de Santiago, por onde desfilan os mellores grupos galegos de tódolos estilos, sen esquecer
o seu paso por Lourenzá, Barreiros, Ribadeo, Vilalba, Lugo, Vigo e Caldas de Reis.
No ano 1.998 actúan en Mondoñedo no festival que ten lugar co motivo

do IX Encontro de Malabaristas, no que tamén participan outros
importantes grupos galegos como Dhais e Chouteira. A anual
concentración de motos que se celebra na cidade polos anos noventa
remata cun festival musical que en varias ocasións é amenizado polos
Diglósicos.
Polo ano 1.999 as distintas ocupacións dos membros da banda e a

dificultade de reunirse para traballar contribúen a que o grupo se
disolva despois de ter realizados arredor de unha vintena de concertos.
Lino Rico
Lino Rico Fernández nace na parroquia de Masma en Mondoñedo
no ano 1.957. Cando aínda non contaba con dez anos comeza
a estudiar música para continuar a súa tradición familiar. O
seu avó era acordeonista e o seu pai tocaba o saxofón, foron
músicos de varias das orquestras que se formaron no Val de
Lourenzá. Nalgunha ocasión, ten tocado con eles o acordeón
antes de marchar á Coruña para continuar os seus estudios
musicais.
No conservatorio realiza os estudios de piano e paralelamente

forma parte de diversos grupos e orquestras que se forman
na capital chegando a tocar en máis de vinte diferentes. Hai
que destacar a súa etapa como músico en grupos como Impacto
68 e Foliada que percorreron toda a xeografía galega chegando
a tocar tamén nalgúns pobos de fóra da rexión.
Durante algún tempo toca no transbordador que vai de

ACTUACIÓN CO GRUPO "BAHÍA"
Santander a Londres e tamén en diferentes locais musicais
pasando despois a ser o pianista do Gran Hotel na capital lucense, tarefa que desempeña ó longo duns
cinco anos.
Polos anos oitenta volve a Mondoñedo onde se dedica ó ensino musical impartindo clases de solfexo
e piano. Forma parte do grupo Royal-5, no que tamén tocaba seu pai e o músico mindoniense Kike
Teijeiro, e das orquestras Superstar e Metropol. Despois encárgase dos teclados do grupo Los Mejoranos
e posteriormente trasládase a Barcelona para rematar os estudios de acordeón.
Durante algúns anos dedicase o ensino musical na vila de Lourenzá chegando a organizar un grupo
musical chamado Cucaina composto por alumnos seus que destacan no manexo de instrumentos como
o piano, violín, acordeón e tamén a gaita que nas
súas actuacións interpretan temas de tódolos estilos
musicais.
A mediados dos noventa forma parte do grupo

mindoniense Bahía e despois trasládase a Viveiro
onde pasa a formar parte do cadro de persoal de
profesores do conservatorio musical da vila
encargándose de impartir clases de solfexo, piano
e acordeón.
Como compositor ten rexistrados máis de dez temas

na Sociedade Española de Autores , todos eles de
corte romántico. NO PIANO DO "GRAN HOTEL" LUCENSE
Miguel Lustres
Miguel Anxo Lustres Blanco nace en Mondoñedo no ano 1.958 e alí
comeza os estudios musicais desde neno. Despois ingresa no Seminario
Santa Catalina da cidade, onde ademais de realizar os estudios de
ensino medio continúa a súa preparación musical coa axuda dalgúns
profesores do centro.
Dende moi novo domina o arte do solfexo e comeza a tocar a frauta

e o piano chegando a executar as melodías que interpreta cun estilo
moi persoal. Nalgunhas ocasións acostuma a ensaiar no piano do
Hospital de San Pablo, na alameda dos Remedios.
Despois trasládase a Santiago de Compostela onde comeza os estudios

de Filoloxía Galego-Portuguesa asistindo paralelamente as clases do
Conservatorio de Música e cantando no Coro Universitario. Cando
remata a licenciatura comeza e exercer a profesión de mestre en
diversos centros de Galicia.
MIGUEL LUSTRES, ANO 2.000
Como autor literario ten escrito diversos artigos e poemas en distintas publicacións ademais de ser
coautor da traducción dun episodio de El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha ó galego.
Aprende tamén o manexo do acordeón e cando se despraza a Mondoñedo en época de vacacións,

acostuma a tocar nalgunhas ocasións deleitando a amigos e coñecidos coas súas melodías.
A finais dos anos setenta forma parte do grupo de música tradicional Tangaraño, que despois de realizar
numerosas actuacións e acadar un notable éxito disólvese nos oitenta cando preparaban a edición do
seu primeiro traballo discográfico. Polas festas de San Lucas do ano 1.978 actúan en Mondoñedo
acompañados polo grupo lucense Fuxan os Ventos, xuntándose así na cidade dous dos grupos máis
representativos da música galega do momento.
O día 23 de Decembro do ano 2.000 ten lugar a

presentación do seu primeiro traballo como
acordeonista no Salón de Plenos do Concello de
Mondoñedo, sendo moi aplaudida polo público
asistente a composición titulada Tango Mindoniense.
O disco compacto que leva por título Para que nada

se perda, do que só se editaron cen copias, é un
traballo dedicado as xentes e á cidade do Masma e
nel ademais figuran outros temas como París-La
Habana, Antón, Mareantes e Habanera sentimental de
Luís Pimentel.
PORTADA DO TRABALLO "PARA QUE NADA SE PERDA"
A gaita xa é coñecida en Galicia seis séculos antes do nacemento de Cristo, segundo
afirma Faustino Santalices, e desde aqui difúndese polo resto da Península e por toda
Europa. Pódese afirmar que este instrumento é representativo de Galicia xa na Idade
Media. Das Cantígas de Santa María de Alfonso X pódese deducir que tamén era un
instrumento culto.
GAITEIRO E TAMBORILEIRO DO SÉCULO XVIII
Os Veiga
Cando por toda Galicia soaban os nomes
de Ventosela e Perfecto Feijoo como grandes
mestres da gaita, en Xuño do ano 1.907
fórmase o cuarteto tradicional Os Veiga en
Mondoñedo. Contribuíndo os mindonienses
coa súa achega económica para axudar a
conseguir os instrumentos e os traxes típicos
feitos na xastrería de Cándido Carreiras
Domenech.
Os músicos que compoñen esta agrupación,

de dereita a esquerda na fotografía, son:
Victor Domenech (gaita), Andrés García
(requinta), José Cendán (caixa) e Gervasio
CUARTETO "OS VEIGA", 1907
Bermúdez (bombo).
A gaita encárgaselle a un home da Casa de Argolazas en Láncara (Sarria), que probablemente fora
Antonio López Quiroga y Somoza, artesán de gaitas e prestixioso gaiteiro, un dos primeiros en
ornamentar a gaita con aneis de prata.
No Salón Teatro do Casino tivo lugar a súa primeira actuación, tendo que repetir a maior parte das
pezas interpretadas a petición do público. José Lodeiro Piñeiroa, Músico Mayor del Regimiento de
Alcántara, desde Barcelona remitiulles unhas composicións feitas por el mesmo expresamente para a
comparsa: Os Pelamios (pasodobre), Viva Galicia (xota) e Os Muíños d'arriba (muiñeira).
Esta comparsa en pouco tempo acada moita aceptación, sentíndose tódolos mindonienses moi orgullosos
dos seus compoñentes.
Ao pouco de comezar a súa andaina son solicitados para tocar nas festas do Carmen e do Santiago
en Mondoñedo, San Juan de Alaxe, Ourol, Celeiro, Reinante, Meira e San Ramón Nonato en Adelán
entre outras, pero non puideron asistir a todas por coincidir algunhas nas mesmas datas. Tamén
tocaron no Conde Santo en Lourenzá e nas festas do San Froilán en Lugo.
Vestían moi engalanados para aquela época, con traxes compostos por chaqueta, pantalón, chaleco
e monteira escuros. As xentes admiraban a súa maneira de tocar a muiñeira. Un dos temas máis
populares que tiñan no repertorio era Airiños da Terra, o público cantaba con eles cando o interpretaban.
No mes de Xuño do 1.933 presentase de novo outra formación co nome de Os Veiga actuando nun
festival benéfico organizado pola Banda Municipal que se celebra no Principal Cinema da localidade
mindoniense, interpretando dúas pezas: unha balada e muiñeira que se titulaba Gloria de Galicia e unha
xota composta por Pepe Castañeda titulada La Mindoniense.
Os Pacheco
O mesmo que Os Veiga no ano
1.907 en Mondoñedo formase
tamén este grupo de gaiteiros,
naquela época denominado cuarteto
típico gallego.
Os mindonienses que o integran

eran: Augusto Insua (gaita), Enrique
Iglesias (gaita), José Cendán (caixa)
e Leopoldo Tapia (bombo).
Fan a súa primeira actuación

pública nunha velada que se celebra
no Salón Teatro do Casino o 18 de
Xuño de 1.908, día de Corpus, con
CUARTETO "OS PACHECO" NO ANO 1.908 motivo de recadar fondos para as
Festas de San Lucas, actuando tamén o Orfeón Mindoniense e a Banda Municipal.
Tamén hai que destacar a actuación que realizan en conxunto co Orfeón e a Banda de Música co motivo
da chegada a Mondoñedo do presidente do Centro Galego da Habana o 20 de Xullo do 1.908 e a
actuación na Praza da Constitución polas festas de San Lucas dese ano, sendo un dos números do
programa posto que interpretan tódalas pezas cunha grande mestría, sendo moi aplaudida a que leva
por título Nas San Lucas, potpourri de temas galegos recollidos por Pepe Castañeda.
Unha das cousas que máis chama a atención deste cuarteto é a gaita de Augusto Insua, que ten o
ronco e o punteiro de prata e que fora construída por el coa axuda do seu pai.
No mes de Setembro do 1.913 preséntanse de novo Os Pacheco, por iniciativa de Pepe Castañeda,
nesta nova formación do cuarteto utilizan a combinación gaita-clarínete, sendo executado éste por
Baldomero García e a gaita por Enrique Iglesias,
os dous eran prestixiosos clarinetistas da orquesta
da Catedral, da percusión encargábanse Romero
Rivas e Veiga González.
As festas das San Lucas en Outubro do ano 1.917

tamén son amenizadas por eles con aires rexionais.
Como se pode ollar nas fotografías o traxe é similar

ó do cuarteto Os Veiga, composto por chaqueta,
chaleco e pantalón escuros, camisa e medias claras,
con monteira típica tamén escura.
CUARTETO "OS PACHECO", 1.913
Brisas do Masma
O grupo de música tradicional Brisas do
Masma comeza a súa andaina a finais dos
anos 50 en Mondoñedo. Naquela época
a Banda Municipal da cidade, que tiña o
local de ensaio na casa de Jaime Díaz
Doural na rúa Pardo de Cela, incluía no
seu repertorio algunha peza interpretada
tamén con gaitas.
Entre algúns dos compoñentes, nace a

idea de preparar un grupo de música do
país debido a que na localidade non había
ningún por aquelas datas. PRIMEIROS ENSAIOS DO GRUPO
Na súa primeira formación conta cos seguintes músicos, de esquerda a dereita na fotografía: Alfredo
Chamosa (caixa), Baltasar Graña (bombo), Pedro Rivas (gaita e clarín), Jesús Sordo (gaita) e Cesar
Rivas (gaita). Este último e máis Eduardo Rodríguez, director da Banda Municipal, son os que se
encargan de preparar e organizar o repertorio.
Chegan a ter un cento de partituras no seu poder, algunha das cales van preparando ó longo do tempo
para aumentar o repertorio. Algunhas das pezas máis típicas que soen interpretar nos pasarrúas son
Manoliño, Festa na Vila e Santiago, sen esquecernos da tan coñecida Muiñeira de Lugo, que non pode
faltar. Nalgunha ocasión acompañan ó Orfeón da Sociedade de Obreiros nas súas actuacións, interpretando
algúns temas en conxunto como a Alborada de Veiga ou Rosiña Primeira.
Ademais de ser coñecidos en toda a comarca,

tamén teñen moita aceptación nas terras do
occidente de Asturias. Nas San Lucas acompañan
ós Xigantes e Cabezudos no seu recorrido polas
rúas da cidade. Nas festas da Veiga tocan case
tódolos anos. A primeira Rapa das Bestas celebrada
no Campo do Oso o 6 de Xuño de 1.968 tamén é
amenizada por eles.
Brisas do Masma ven a ser unha agrupación de moi

longa duración, a finais dos anos oitenta aínda
seguían tocando polos pobos da comarca, anque
da súa primeira formación só permanecía no grupo
UN PASARRÚAS NOS ANOS SETENTA
o veterano tamborileiro Alfredo Chamosa.
Brisas do Masma
Brisas do Masma e Os Mariñáns
Vallibria
A finais do ano 1.982 créase na cidade unha escola de gaita e baile tradicional por iniciativa do
Axuntamento, encargándose do ensino dous profesores da cidade de Viveiro contratados polo Concello.
De esta maneira comeza a funcionar o que se chamará Grupo de baile e música tradicional Vallibria.
As clases de aprendizaxe teñen lugar os sábados nos baixos do Colexio Público Alvaro Cunqueiro.
A primeira actuación pública, que serve tamén como presentación da agrupación, organízase co motivo
do Día das Letras Galegas no mes de Maio do 1.983, actuando na Praza da Catedral. O grupo componse
para esta ocasión de seis gaitas, pandeiro, tamboril, dúas pandeiretas e bombo, contando tamén con
un numeroso corpo de baile.
O 16 de Setembro do 1.984 actúan co motivo da celebración do 2º Centenario do músico mindoniense

José Pacheco. Durante a década dos oitenta ademais das actuacións nas principais festas de Mondoñedo
tamén actúan nalgunhas que teñen lugar na bisbarra e no resto da provincia.
O faiado do Casino da localidade e maila primeira planta do local da Sociedade de Obreiros tamén
son utilizados para os ensaios do grupo de gaiteiros da asociación durante algún tempo.
A principios dos anos noventa deixan de pertencer ó Axuntamento pasando a formar parte da Asociación
Cultural Leiras Pulpeiro, os ensaios nesta etapa teñen lugar nun local do barrio dos Remedios onde se
encontran actualmente as oficinas do INEM. Uns anos despois volve a encargarse o Axuntamento da
súa organización.
O grupo Vallibria foi un piar básico para a formación de gaiteiros e bailadores e contribuiría a fomentar
a música tradicional na cidade que daquela contaba só coa última formación do grupo Brisas do Masma,
a piques de rematar a súa andaina.
GRUPO DE GAITAS "VALLIBRIA", MAIO 1.983
Val do Brea
UNHA FESTA NO VERÁN DO 1.987
O grupo de gaitas Val do Brea, formado por algúns dos músicos da agrupación Vallibría, comeza a súa
andaina no ano 1.986. Nace co motivo de independizarse da escola e levar a cabo actuacións nas
romarías e festas da provincia continuando a tradición.
A primeira formación está composta por Xan Bermúdez (Canelo), Xesús Lombardía, Xabier da Chanta,
Marcelino Gacio e Moncho García (Pedomonte). Aínda que polo grupo pasarían algúns músicos máis
entre os que figuran Fran Fernández do Pinto, Anuska Lombardía, Mabel Rodríguez, Enrique Picoaga
e Xosé María Fernández (Machi).
Amenizan as principais festas de Mondoñedo en numerosas ocasións ademais de tocar na maior parte
das que se celebran pola bisbarra. Tamén levan a súa música polas vilas e pobos de Burela, Barreiros,
Reinante, Bretoña, Riotorto, Meira, Castro de Rei,
Martiñán, O Bizarro, Viveiro, Lourenzá, Ribadeo entre
outros. Hai que destacar a súa participación na 1ª
Noite de Merlín que se organizou en Mondoñedo no
ano 1.990 e a actuación na Xira de Santa Cruz en
Ribadeo, onde ó longo de moitos anos veñen
participando os mellores grupos de gaitas de Galicia.
O longo camiño deste grupo de gaiteiros aínda non

rematou no ano 2.000 e continúan amenizando coas
súas melodías as romarías, feiras e festas que se
celebran por toda a provincia, agardemos que por
moitos anos máis. 1ª NOITE DE MERLÍN, VERÁN DO 1.990
A música do noso pobo está viva, e hoxe máis que
nunca, pola labor de todos aqueles que a cultivaron
con agarimo ao longo dos tempos...
ELADIO FERNÁNDEZ, "O CEGO DOS MUÍÑOS"
"Garda a gaitiña, gaiteiro,

vólvete a tocar pra aldea
que os vilegos desleigados
xa estoxan a muiñeira..."
Manuel Leiras Pulpeiro
O Gaiteiro de Zoñán
No século dezanove un dos gaiteiros de máis sona nas terras de Mondoñedo era o Gaiteiro de Zoñán
que ademais de ser contratado para tocar nas fías, festas e romarías da zona tamén tocaba nalgunhas
das procesións que se celebraban na cidade episcopal.
A véspera da festa de Corpus baixábanse as imaxes de San Isidro e Santa María da Cabeza en procesión
desde a capela do Couto de Outeiro ata a Catedral. Os labregos levaban as andas dos santos e diante
deles coa gaita ó lombo marchaba o gaiteiro de Zoñán. Ó día seguinte dous cabalos marchaban diante
na procesión do Corpus que percorría as rúas da cidade, tras deles, abrindo o paso ás imaxes de San
Pascual Bailón e San Xoan, ía o gaiteiro Lerín de Fanoy e despois as imaxes da capela do Couto rodeadas
de labregos e acompañadas pola comparsa do gaiteiro con tamboril e bombo e cerraba a procesión a
imaxe da Virxe camiñando tras dela os salmistas, o bispo, a corporación e a banda de música dirixida
por Hermenegildo Mancebo (Menexildo).
Nas romarías e festas populares o gaiteiro tamén tocaba nas misas, subía ó coro (poleiro) e acompañaba
os cantos con ritmo lento de muiñeira. Despois tamén tocaba na procesión con bombo e redobrante
e xa polo serán despois dunha boa enchenta comezaba a festa onde a gaita xa non tiña descanso
interpretando muiñeiras, fandangos e zapateados.
Pola relleira de Cesuras cóntase que o tío do gaiteiro deulle de beber ó demo unha cazola de leite e
este entrou no corpo do home ata que llo sacou un crego da mariña catorce meses despois.
Unha das festas que tocou foi a do San Ramón na parroquia de

Viloalle en 1.869. Tamén tocaba os martes e xoves na fía de Cesuras,
segundo escribe Noriega Varela no seu poema De ruada, premiado
nun certame literario que se celebrou nas San Lucas do ano 1.895
en Mondoñedo. Noriega refírese ó frauteiro de Zoñán en varias
ocasións:
Unha noite de Inverno das máis escuras

tentoume seique o demo de ir a Cesuras
......................
Onda ás casas pareime xunta dun carro,
arrimeime a unha roda, piquei cigarro,
e buscando o librillo pola chaqueta
ouvín o ruxe-ruxe da pandeireta;
GRABADO, AUTOR: X. PRADA
pois pretiño, moi preto, de donde estaba
o bodego da fía de alí cadraba,
Que o frauteiro de Zoñán; .......................
anque viste cirigolas, e onde martes e xoves toca o frauteiro
en tendo a frauta na man cal tocara decote a non ser careiro,
acaba por volver tolas ou si as pícaras novas, máis dadiveiras,
ás nenas que á fia van. máis cadelas tiveran nas faldriqueiras.
Pepe da Gaita
A principios de século nas terras de Mondoñedo pódese escoitar a gaita de Xosé Rivas, coñecido polas
xentes como Pepe da Gaita, que é un gaiteiro que reside no lugar de Pena da Moa pertencente á
parroquia de San Martiño de Figueiras. Tamén é un dos compoñentes da banda de Fanoy, fundada no
1.880 por Fernando González, que chega a ter uns catorce músicos dos cales o máis famoso é Pepiño
(Boca torta), que toca o baixo poñendo de lado a boquilla do mesmo debido a un defecto na súa faciana.
Esta banda desaparece no ano 1.909.
Pepe tocaba a maior parte das veces acompañado polo seu veciño Martiño que tocaba o redobrante,
aínda que nalgunha ocasión tamén o acompañaba Lourenzo, un compañeiro da banda que era un
artista no manexo do clarín.
Nos seus anos mozos, cando reinaba na nosa terra a pantasma da emigración e as xentes fuxían a
outras terras en busca de fortuna, coma tantos galegos Pepe colleu a gaita e marchou a facer as
Américas, e aló, na Arxentina percorreu varias provincias tocando, incluíndo a de Bos Aires. Despois
duns anos, volveu a Galicia e trouxo moitos cartos que fixo por aló.
Xa de volta na súa casa continua tocando polas festas dos arredores, como a de Santa Marta no barrio
de San Lázaro en 1.922.
Posteriormente o seu fillo Antonio tamén tocou a gaita,

continuando de esta maneira a tradición familiar.
Era amigo de Eduardo Lence, e cando viña a tocar a

Mondoñedo, sabedor de que este tamén era amigo da
música galega, acostumaba a tocar unhas pezas diante
da súa casa.
Contan que Pepe era dos que opinaban falando da gaita

que: os mellores foles eran os de pel de ovella ou de carneiro
curtidos con mexos de cristiano.
Segundo dicían os entendidos daqueles tempos Pepe era

mellor gaiteiro que Coruxeiras, anque non chegou a ter a
popularidade deste.
Parou de tocar debido a unha hernia que lle impedía soprar

no instrumento e morreu a finais dos anos vinte, sen chegar
CARTEL DO ANO 1.912, BOS AIRES
a vello.
¡ Cántos marchan no vapor, mozos do val e da serra,

que van deixar noutra terra a virtú do seu sudor !
Noriega Varela
Coruxeiras
Nos derradeiros anos do século pasado tiveron grande e merecida
sona os gaiteiros Lerín de Fanoy e O Xugo de Cangas. Despois apareceu
Coruxeiras. O seu verdadeiro nome era Manuel Prieto Rego, o sobrenome
víñalle de haber nacido no barrio das Coruxeiras en San Vicente de
Reigosa (Pastoriza), no 18 de Outubro de 1.852. Foi un gaiteiro moi
popular, que tocou na maior parte das festas que se celebraron en
Mondoñedo no primeiro tercio do século XX.
Vestía cun gran chambergo, fortes botas e traxe de escuro pano con
reforzos de pana e marchaba sempre paseniño, arrandeándose, dicían
que era o gaiteiro que máis tempo aguantaba tocando. As foliadas
de San Vicente de Reigosa tocounas el todas, ata que morreu.
En Mondoñedo tiña por costume poñerse na Alameda dos Remedios

ou no adro da Catedral, esperando que a Paula dera as doce. Case
sempre estaba rodeado de nenos que lle cantaban as seguintes coplas:
Eí ven Coruxeiras coa gaita a runfar que os mozos e mozas veñan xa bailar.
Eí vai Coruxeiras, deixadeo pasar, leva a gaita rota e non pode tocar. O GAITEIRO CORUXEIRAS
Sacaba a gaita, que traía envolta nun pano vermello, con moito coidado estiráballe os farrapos e,
disposto para tocar, inflaba as meixelas cos ollos abertos ao ceo e comezaba unha nova, que viña a
ser a mesma peza de tódolos anos.
Aínda que non foi un gran gaiteiro, presumía de ser un mestre do instrumento, e non deixaba de alegrar
o pobo coas súas melodías. Cando o gaiteiro de fama Ventosela veu a tocar a Mondoñedo contan que
lle dixo a Coruxeiras despois de que éste lle tocara a Villalbesa:...O primeiro gaiteiro do mundo son eu,
pero o segundo érelo ti, Manuel. Outra peza que interpretaba con habilidade era a Xota-valse de Esteto.
Coruxeiras chegou a formar un cuarteto para

tocar nas festas máis importantes formado
por gaita, clarinete, tambor e bombo. Como
os catro músicos eran labregos, de parroquias
opostas, xuntábanse para ensaiar no lugar de
encontro, que era o Cristo do Fiouco. Pepe do
Regimiento, que tocaba o clarinete, era o único
que sabía de música.
Morreu o 10 de Febreiro de 1.927 na casa do

seu irmán Francisco, no lugar coñecido por
Córneas da parroquia de San Vicente de
Reigosa (Pastoriza).
COMPARSA DE CORUXEIRAS
O Gaiteiro do Masma
Eduardo Lence-Santar y Guitián nace en Mondoñedo, na rúa de Batitales, no ano 1.876. No ano 1.898
aprende a tocar a gaita nun punteiro que lle mercara ao famoso gaiteiro Marañas de Vilapedre, no
concello de Sarria, onde viviu durante uns anos. O mestre que lle ensinou a tocala foi o gaiteiro de
renome Navás de Orteá (Sarria), aprendeulle tamén a construír as palletas e os pallóns para o roncón,
de caña macho.
Sentía tamén unha grande afección polo baile. Contan que era un excelente bailador da muiñeira.
De outro mestre gaiteiro, o Vizano, aprendeu unha vella alborada, unha xota e dúas muiñeiras, unha
das cales era a do Quirogués. Tamén lle ensinou a tocar unha fermosa marcha, á que Lence puxo letra.
Ó Vizano foi a quén lle mercou unha gaita no ano 1.900, por corenta reais, feita de buxo. Era unha
gaita redonda, (na tonalidade de DO maior). Tamén lle encarga outra tumbal (de tonalidade máis baixa)
ao Dradas das Encrucilladas, en Tóldaos no concello de Triacastela. Lence tamén era un excelente tocador
da sinfonía ou zanfona.
En Maio do 1.901 trasládase de novo a Mondoñedo, cidade da cal é nomeado Cronista Oficial no ano
1.917. O goberno da nación en 1.949 concédelle o ingreso na Orden Civil de Alfonso X el Sabio.
En Mondoñedo acostumaba a tocar nas veladas do Casino e da Sociedade de Obreiros Católicos.
Tamén ten tocado algún verán polas rúas da cidade na compaña dos seus amigos Cesar Seco, os
Teixeiros e os Castañedas. A raíz das súas actuacións comezou unha grande afección pola gaita na
localidade, da cal ninguén se lembraba. Pepe da Gaita de Figueiras tamén era amigo seu e cando viña
a tocar a Mondoñedo, interpretaba sempre unha muiñeira e unha alborada diante da súa porta.
Morre en Xaneiro do 1.960 na Rúa de Cándido Martínez.

Noriega Varela no seu libro Montañeses dedicoulle o poema
O Gaiteiro do Masma:
Quere cantar o poeta

pra compracerte, gaiteiro;
máis ¡ ti que fas no punteiro
se che sacan a palleta !
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Incha o fol e, por favor,
nesa gaita colorada
toca unha meiga alborada,
que xa rufa o meu tambor;
No hai poesia mellor
pra alegrar o corazón;
os meus versos -con perdón
das túas barbas-, ¡ moito bombo !
botaos por riba do lombo,
como botas o roncón.
EDUARDO LENCE-SANTAR
Augusto Insua
Augusto Insua Amieiro naceu na cidade de Mondoñedo no ano 1.887.
Traballou de reloxeiro nun pequeno taller situado na parte baixa da
súa vivenda, tendo fama de desempeñar ben o oficio.
O mesmo que moitos galegos viaxou á República Arxentina nos seus

anos mozos.
Foi edil do Axuntamento de Mondoñedo, tendo ao seu cargo a Banda
Municipal e tamén foi mestre da Escola de Artes e Oficios que funcionaba
por aquel tempo na cidade.
Contan que lles tocaba a gaita as xentes cando subían polo camiño
da Infesta desde a Alameda dos Remedios ás monterías de Toxoso.
No ano 1.907 xunto con Enrique Díaz Iglesias foi un dos fundadores
do grupo de gaitas Os Pacheco de Mondoñedo, composto na súa
primeira formación por dúas gaitas, tambor e bombo e que tanto
éxito acadou por aquelas datas.
Ademais da gaita tamén tocaba outros instrumentos como o laúde,

a guitarra e o acordeón, demostrando que era un dos músicos máis
completos que había na cidade.
AUGUSTO INSUA
Contan que un ano polas San Lucas, escoitando a un

grupo de gaiteiros da Coruña, achegouse a un deles cando
pararon de tocar e comentoulle que tiña a gaita desafinada,
despois levouno ao seu taller onde lle ensinou como se
afinaba.
Un ano despois polas festas o grupo coruñés volveu a
Mondoñedo e tocoulle unhas pezas diante a porta da casa
como mostra de agradecemento.
Posuía unha Gaita que tiña o punteiro, o ronco e as buxas

de prata, feita por el coa axuda do seu pai Jesús Insua.
Esta gaita chamaba moito a atención polo material
empregado e polo seu característico son. O punteiro, como
se pode ollar na fotografía da dereita, tiña unhas chaves,
que posiblemente foran para acadar algunhas notas
sostidas. Hai que lembrar que o gaiteiro de fama Ventosela
por aquela época tamén usaba punteiro con chaves.
Augusto morreu en Mondoñedo o 23 de Xullo do 1.973, PUNTEIRO E RONCO DE PRATA
na actual rúa do Progreso, onde residía.
As procesións que se celebraban na cidade e na bisbarra con motivo das festas e romarías na maior
parte das ocasións eran acompañadas por agrupacións musicais (bandas, gaiteiros, comparsas...)
para dárlles máis solemnidade.
PROCESIÓN DE SAN ANTONIO NO CARRASCAL
PROCESIÓN DO SAN BARTOLOMÉ DE ESTELO
José Antonio López, Xóxaras
José Antonio López Ledo nace no ano 1.888 en Zoñán, no lugar de Os Pardos pertencente á parroquia
mindoniense dos Remedios.
Sendo moi novo ten que viaxar a Cuba sen poder recibir educación escolar algunha, aínda que pouco
tempo despois regresa a Mondoñedo e no barco que o trae de volta é onde aprende as catro regras
(suma, resta, multiplicación e división).
Xa na súa casa de Zoñán comeza a tocar a gaita, tendo como mestre ó seu tío Antonio que era moi
bo gaiteiro e continuador da tradición familiar. José pon moito interese en aprender a dominar o
instrumento e cando pode péchase para ensaiar nunha habitación da súa casa.
Como non ten coñecementos musicais toca de oído, aínda que como e sabido se funciona ben a orella
non fan falta papeis para interpretar ben as melodías.
José, a quen tamén se coñece polo sobrenome de Xóxaras, traballa toda a súa vida no campo e ó
mesmo tempo exerce o oficio de carpinteiro pois a música non da para comer todo o ano, anque tamén
toca a gaita polas fías de Zoñán e Cesuras, amenizando tamén as comidas dos callos que se celebran
nas casas do lugar cando chega a época da matanza do porco. Tamén ten por costume tocar nas festas
do entroido.
A maior parte das veces é acompañado ó bombo por José María Candia Rubiños, coñecido tamén como
Tato, veciño de Zoñán.
Tamén toca nas festas de San Lucas e nas da Virxe dos

Remedios, nas romarías do San Cristovo, Santa Margarita,
Nosa Sra. do Camiño en Zoñán, San Xoán de Romariz e na
festa da Fátima en Gontán. Nunha ocasión vai andando a
tocar a Lugo na compaña dun veciño de Romariz (Abadín)
chamado Zacarías.
Morre de repente en Zoñán na casa dun veciño seu chamado

Xusto Otero (o Neno) no ano 1.969, cando contaba con 81
anos de idade.
A súa gaita aínda se conserva na actualidade téndoa no seu

poder un veciño da parroquia dos Remedios que está
aprendendo a tocar nela.
"Escoita chirlar a gaita,

sinte o teu peito estoupar
mentras ao ceo se erguen
as notas do seu penar".
"OS PARDOS", ZOÑÁN
O Gaiteiro das Casas Novas
Manuel López González nace o 14 de Agosto do ano 1.903 en San
Pedro de Bogo (Pontenova-Villaodriz).
De novo sinte unha grande afección pola música e comeza a tocar a

gaita de oído, sen ter coñecementos de solfeo.
Mais adiante desprázase a Mondoñedo para asistir ó sorteo que ten

lugar na Caixa de Reclutamento da cidade. Nesta etapa é cando coñece
á súa futura muller, que traballa na Fonda Meilán.
Posteriormente é destinado a León onde realiza o servicio militar

no Regimiento de Caballería Almansa nº 5, na sección de Sementales.
Unha vez rematado este periodo contrae matrimonio e fixa a súa
residencia no Barrio das Casas Novas de Mondoñedo.
MANUEL LÓPEZ
Despois de casar continúa tocando a gaita amenizando algunhas das festas e romarías que se celebran
na bisbarra mindoniense como as da Guadalupe no Grove e as da Santa Margarita en Cesuras.
Manuel López, coñecido como o Gaiteiro das Casas Novas,

tiña unha gaita de madeira de ébano con dúas letras de
prata incrustadas no punteiro: L. L. que eran as iniciais
do home que lle regalou a gaita, Luciano Losas. Os farrapos
que penduraban do ronco tiñan as cores da bandeira
republicana: vermella, amarela e violeta.
Hai que destacar a súa participación nas tradicionais festas

dos Maios que se celebran en Mondoñedo nos anos anteriores
á Guerra Civil, acompañando as explendorosas carrozas
que percorren as rúas da cidade, festas nas que triunfa
tamén a rondalla O Eco dirixida por Manuel Ledo O Pallarego
interpretando as coplas compostas polos escritores
Cunqueiro e Díaz Jácome.
Manuel morre o día 11 de Novembro do 1.965 en

Mondoñedo, no seu domicilio das Casas Novas.
A súa gaita foi vendida por 300 pesos a Alfonso Reigosa

do Cociñeiro, veciño da Rúa do Pumar. FERRERÍA DA FAMILIA LÓPEZ NO BOGO
José Chao López
José Chao López nace no lugar de Xastoso pertencente á parroquia de Santiago de Mondoñedo no ano
1.906. Dende moi novo ten unha grande afección pola música e aprende a tocar a gaita sen ter
coñecementos musicais.
Nos anos vinte participa na Guerra de África e cando volve a Mondoñedo despois de casar trasládase
a vivir ó Carballo na parroquia de San Vicente onde traballa de labrego, exercendo tamén a profesión
de zoqueiro.
Ademais da gaita que fora mercada no ano 1.940 por seis pesos ó veciño de Angüín José Ramón
Cabanas, que traballaba de peón caminero en Mondoñedo, tamén tiña unha requinta de tres pezas feita
con madeira de buxo e unha ocarina de barro.
Ten tocado moitas veces nas fías ou muiñadas que se realizaban nas Aceas de Chao, acompañado polos
irmáns Jesús e José Manuel Chao Ledo que tamén tocaban a gaita e a requinta.
En San Vicente tiña por costume tocar na noite de San Xoán cando se lle prendía lume ó folión, tamén
tocaba polas festas e polas fías da parroquia como as que se facían na casa de Liñares, na aira de
Atilano o Serrador, na Casa de Riba e na da Taberna de
Golilla ó pé da estrada.
Tamén toca en numerosas ocasións nas fías que se

celebran no cruce de camiños coñecido como O Espiño
onde tamén tocaban un grupo de pandereiteiras formado
por Aurora García A Meilana, Leonor A Xastosa e Trinidad
García.
No ano 1.954 deixa de tocar por motivos de saúde aínda

que a tradición familiar e musical non se perde pois o
seu fillo Jesús Chao Cabanela ademais de exercer o
oficio de zoqueiro toca a gaita dende os quince anos e
aprende a tocar tamén a ocarina e a requinta que lle
deixara seu pai.
José Chao morre dun ataque ó corazón no verán do ano

1.971 cando camiñaba por unha rúa da cidade de
Mondoñedo.
Posteriormente tamén tocaron a gaita na parroquia de

San Vicente os veciños Marcelino de Pedro, Alfonso do
JESÚS CHAO CABANELA TOCANDO A GAITA DE SEU PAI
Zulo e Manolo de Chao.
Ramón Barreira Rivas
Ramón Barreira Rivas nace no ano 1.921 en San Bartolomé
de Estelo, no lugar de Porta de Galdo pertencente á parroquia
dos Remedios.
O mesmo que os seus irmáns José e José Antonio comezan

a tocar as primeiras melodías nun pínfano de latón que lle
fora mercado na rúa Méndez Núñez ao latoeiro da cidade,
máis adiante continúan ensaiando nunha frauta de madeira.
Posteriormente tocan nunha gaita mercada polo seu irmán

José, e algunhas veces tamén utilizan para tocar a dúo a
que ten o seu tío Antonio, fillo do gaiteiro de sona José Rivas
de San Martiño de Figueiras (Pepe da Gaita).
No ano 1.942 desprázase a Betanzos para cumprir o servicio

militar, permanecendo ali durante tres anos nun depósito
de víveres. Aproveita parte do tempo para ensaiar chegando
a formar un cuarteto con outros compañeiros composto por
RAMÓN BARREIRA
dúas gaitas caixa e bombo. Con este grupo participa nos
actos que se celebran o 18 de Xullo e nalgunha ocasión tamén amenizan as festas dos Caneiros.
Mércalle a gaita a un pontevedrés que toca con el no grupo pola cantidade de vinte pesos.
De volta a Mondoñedo comeza tocando no barrio de Estelo e no ano 1.946 contrátano para tocar na
fía de Zoñán, onde tocaría durante varios anos acompañado por Patricio de Xan do Campo que tocaba
nun bombo con platillos. Nalgunha ocasión tamén toca en Tronceda.
No seu repertorio ademais de muiñeiras e pasodobres inclúe outras pezas de diversos estilos musicais
como valses e mazurcas. Ademais da gaita tamén manexa con destreza unha harmónica que posúe
interpretando con ela as cancións máis populares.
Toca a gaita polo concello de Abadín nas foliadas de Romariz acompañado ao bombo por un dos
veciños do lugar chamado Zacarias. Nas festas do entroido de Estelo ameniza os bailes e acompaña
as máscaras polo barrio, tocando tamén ao longo do ano nos bailes que se celebran os domingos
cobrando polas súas actuacións os cartos que se xuntan ó pasar a gorra entre os asistentes.
Durante trinta e cinco anos traballa de garda forestal nos montes da zona dependentes do patrimonio
forestal. Co paso dos anos deixa de tocar debido a falta de ensaio e axilidade nos dedos.
Na parroquia de Estelo tocaban tamén a gaita os veciños Eulogio Cortiñas, Jaime e Feliciano da Chalana
e Amadeo Candia.
Pablo do Neno
Pablo Otero Ares nace en 1.911 no lugar de
Burgo de Arriba en Valiño, pertencente á
parroquia dos Remedios de Mondoñedo.
Desde moi novo Pablo mostra unha grande

afección pola música e aprende a tocar nun
acordeón que lle cómpra a un veciño seu de
Valiño chamado Victor de Ramón Grande,
sendo instruído no manexo do mesmo polo
acordeonista Jesús Rubal Chao do barrio
mindoniense de San Lázaro.
Uns anos despois casa con Concepción

Vázquez González, veciña do barrio dos
Remedios, filla do capataz dos peóns
PABLO OTERO (TERCEIRO POLA ESQUERDA)
camiñeiros.
Durante algúns anos traballa de obreiro nunha finca situada no lugar da Brava en Masma e un tempo
despois dedícase a traballar para os Pais Pasionistas do mosteiro dos Picos encargándose de conducir
un carro tirado por unha mula que se empregaba para recoller a rogación polos concellos de Abadín,
Vilalba e outros.
No tempo que lle queda libre dedicase a practicar no acordeón, sendo contratado para tocar nas fías
e festas que se celebran pola zona. Algunhas das que ameniza son as que se celebran en Zoñán,
Pelourín, As Curuxeiras, Rego de Cas, Cesuras, Valiño, Seivane e tamén chega a tocar nas de Estelo.
Uns anos despois comeza a traballar na construcción,

profesión que exerce ata a súa xubilación, sendo
contratado por diferentes empresas da localidade.
Como tantos mindonienses participa nas obras do
novo edificio do Seminario Conciliar da cidade.
Como do seu matrimonio non ten descendencia,

os derradeiros anos da súa vida reside en Pumariño
na casa dun irmán seu onde morre o día 11 de
Xaneiro do ano 1.992.
O seu acordeón foi mercado polos Pais Pasionistas

MOSTEIRO DOS PICOS
do mosteiro dos Picos a comezo dos anos sesenta.
Tomás Gruñeiro, O Páxaro
Tomás Gruñeiro Reigosa nace o día 30 de Novembro do ano 1.915
no Barrio da Cuba, parroquia de San Pedro de Argomoso e uns anos
despois desprázase a vivir cuns tíos seus que non tiveran descendencia
ó lugar de As Plazas, onde residirá durante toda a súa vida.
Sendo moi novo xa mostraba unha grande afección pola música e

comeza a tocar a gaita de oído, máis adiante tamén aprende a tocar
nun acordeón que fora propiedade de Manolo Araújo.
Participa como soldado na Guerra Civil sendo destinado ó rexemento

de infantería do Ferrol. Despois regresa a Argomoso e dedícase a
traballar de labrego ademais de ter fama de ser un bo matachín de
porcos pola zona.
TOMÁS GRUÑEIRO
No pouco tempo de lecer de que dispón aproveita para ensaiar a maior parte dos temas musicais que
despois interpreta polas festas e romarías da bisbarra. Os veciños da súa parroquia recordan que era
frecuente velo tocar na xanela da súa casa.
Ademais de levar a súa música polas fías que teñen lugar nos barrios da parroquia de Argomoso e
Lindín tamén toca polas tradicionais festas do entroido e nas que organizan algúns veciños da zona
ao longo do ano. Polas súas actuacións percibe os cartos que se xuntan entre os asistentes ós bailes
que ameniza.
Polo día do San Pedro de Argomoso, cando remata a misa e comeza

a procesión, non pode faltar a melodía da gaita de Tomás camiñando
con solemnidade detrás da imaxe do patrón.
Outra das súas grandes afeccións ademais da música é a de xogar

á brisca, chegando a percorrer toda a parroquia dende o Orxal ata
o Carballo, demostrando que era un artista no manexo das cartas
da baralla.
Morre no Barrio das Prazas no ano 1.978 cando conta coa idade de
63 anos, despois de padecer unha longa enfermidade, sen chegar
a cumprirse un dos seus grandes desexos que era o de cobrar a
pensión de xubilación.
Ademais de Tomás tamén toca a gaita pola zona de Argomoso un

veciño de Escourido chamado Gervasio. PROCESIÓN DO SAN PEDRO
Ramiro Botana
Ramiro Botana Pérez nace en Mondoñedo, no barrio de Estelo
pertencente á parroquia dos Remedios, no ano 1.922.
De neno comeza a xogar coas notas musicais nun pínfano, frauta
de latón, feito polo latoeiro da cidade que residía na rúa Méndez
Núñez. Máis adiante seu pai regálalle unha gaita pequena pola
cal ten que pagar a prazos a cantidade de dez pesetas a Sigiberto
do Gaiteiro, veciño de Zoñán.
Ramiro incorpórase a filas no ano 1.943, sendo destinado ó

Regimiento de Infantería Mérida do Ferrol.
Oito meses despois co motivo dunha baixa por enfermidade aproveita
para asistir ós ensaios da banda do rexemento que conta cun grupo
de vinte gaiteiros dirixidos polo cabo Gabriel Mato, compoñente
tamén do cuarteto Os Garceiras de Melide, e despois de demostrar
que el tamén sabía tocar o instrumento entra a formar parte da
agrupación onde permanece ata que remata o servicio militar.
O GAITEIRO DE ESTELO
Unha anécdota curiosa é que estando en Ferrol desprázase andando
uns 14 quilómetros, ata chegar a Valdoviño, para mercar unha gaita grileira de madeira de buxo a un
constructor daquel pobo, tendo que pagar por ela arredor de duascentas pesetas.
Con esta banda percorre distintos pobos da xeografía galega coma O Barco de Valdeorras, Becerreá,
Chantada e Escairón entre outros, tocando tamén en Mondoñedo polas festas da Nosa Sra. dos
Remedios.
Pouco tempo despois de volver a Mondoñedo casa cunha veciña do lugar de A Cabana (Viloalle), fixando
alí a súa residencia. En Viloalle toca nalgunha ocasión acompañado por Alfredo Chamosa co redobrante
pola festa do San Ramón, tamén é contratado para tocar na celebración das misas onde, como era
costume, interpretaba o Himno Nacional no momento do ofertorio.
A razón pola que deixa de tocar con frecuencia

e por motivos de saúde despois de sufrir diversas
intervencións cirúrxicas en un período curto de
tempo. Despois véndelle a gaita a un veciño de
Pumariño pola cantidade de duascentas pesetas.
A derradeira vez que toca na gaita é polos anos

noventa co motivo do casamento dunha veciña
do Coto da Recadeira que se celebra no Hostal
Montero de Vilalba.
CAPELA DO SAN RAMÓN DE VILOALLE
Manolo de Chao
Manolo Chao Falcón nace en 1.925 no lugar de Combarro que
pertence á parroquia mindoniense de San Vicente.
Sendo moi novo comeza a asistir as clases de música que imparte

na cidade Eduardo Rodríguez, director da Banda Municipal. De
esta maneira comeza a dominar o manexo da gaita e do clarinete.
Manolo aproveita calquera momento para tocar. Cando se despraza

para botarlles auga ós prados da Fabega acostuma a levar o
clarinete ou a gaita e vai tocando, a maior parte das veces
acompañado por algúns veciños que camiñan con el entusiasmados
escoitando as melodías que interpreta.
Tamén toca cando chega a época de mondar o trigo, despois

da cea que ten lugar no palleiro da súa casa, e pola festa do
San Vicente organiza un animado baile no comedor acompañado
por algúns músicos da orquestra que son invitados á xantar na
súa casa.
Uns anos despois é destinado a Tetuán, cidade do Norte de África

onde realiza o servicio militar e paralelamente continúa ensaiando
e tocando a gaita. Co motivo dunhas festas que se celebran nesa
localidade participa nun desfile de carrozas percorrendo as rúas EN SAN VICENTE NO ANO 2.001
tocando a gaita no alto dunha delas.
Cando regresa a Mondoñedo merca unha rubia propiedade do practicante Andrés Bahamonde e durante
varios anos dedícase ó transporte de materiais e persoal das orquestras da cidade. Nalgunha ocasión,
animado polos músicos e polas xentes do baile, sube ó palco para realizar algún número no clarinete.
No mes de Xulio do ano 1.953 casa con Escolástica Deán, mestra de San Vicente. Tres anos despois
trasládanse á localidade de Viveiro onde Manolo traballa de taxista ata a súa xubilación.
Na actualidade segue tocando a gaita e continúa os seus estudios musicais no Conservatorio de Música
da cidade, ademais de formar parte dun grupo de gaitas da localidade viveirense.
Tódolos anos pola festa do San Vicente desprázase a Mondoñedo e toca a gaita na procesión que se
celebra arredor da capela do santo sendo acompañado polos seus irmáns nalgunha ocasión.
Torres do Vilar
José Manuel Torres Rey nace o día 17 de Xuño do ano 1.929 en Mondoñedo
no lugar de Supena en Argomoso.
Comeza a tocar a gaita cando conta con dezaseis anos de idade. Cómpralle
a primeira ó gaiteiro Marcelino de Pedro, veciño da parroquia de San
Vicente, que é o que lle ensina a tocar as primeiras melodías. Posteriormente
mércalle outra a Tomás Gruñeiro, veciño de Argomoso.
Ao longo do ano é raro o día en que Manuel non descolga o instrumento

do teito da súa habitación para interpretar algunhas pezas, sendo moi
J. MANUEL TORRES
grande a afección que manifesta pola música, aínda que nalgunha ocasión
ten que aguantar as críticas dos máis achegados, pois a gaita non é dos instrumentos máis silenciosos
como todos sabemos.
A finais dos anos sesenta casa cunha veciña da parroquia de Argomoso pasando a residir ao lugar de
O Vilar na compaña da súa familia.
Ademais de tocar en Supena tamén se despraza a outros lugares da bisbarra para amenizar as diversas
festas, fías e foliadas que se celebran ao longo do ano. San Vicente, Argomoso, Maariz e Cadavedo son
algúns dos lugares onde toca. Na noite do San Xoán cando se xuntan as xentes ó pé das fogueiras e
nas festas do entroido son datas de moito o traballo. Cando regresa de tocar de Cadavedo atravesa
os montes do Fiouco montado no seu cabalo e aproveita para tocar polo camiño.
Para pagarlle por amenizar os bailes os veciños que o contratan teñen por costume pasar a gorra entre
os asistentes. Nas festas onde toca unha das pezas obrigadas é A Conga, e cando a interpreta fórmase
unha roda na que Manuel tamén se integra mentres vai tocando a famosa melodía.
A súa devoción polo San Cosme faille desprazarse ata o santuario de Galgao en Abadín tódolos anos,
acompañado sempre pola súa gaita.
Participa na repoboación da Fraga de Rioseco polos

anos cincuenta e nunha ocasión encóntrase co lobo
cando vai de camiño polo Campo da Tenda,
curiosamente o animal fuxe ao escoitar o son da gaita
de Torres.
José Manuel morre o día 23 de Xulio do ano 1.990

no lugar de O Vilar sendo víctima dunha grave
enfermidade.
O VILAR
Alfonso Rodríguez, O Zulo
Alfonso Rodríguez nace no mes de Decembro do ano 1.932
en Mondoñedo, no lugar de O Carballo que pertence á parroquia
de San Vicente.
De neno mostra un grande interese pola música e seu pai

mércalle un pínfano, que ben a ser unha especie de frauta de
latón. Por aquelas datas moitos nenos aprenden a tocar as
primeiras melodías neses instrumentos fabricados polo latoeiro
Ramón Paz da rúa Méndez Núñez da localidade.
A penas ten oportunidade de asistir á escola, a maior parte

do tempo ten que levar as ovellas ó monte realizando as labores
de pastor e así aproveita para tocar o pínfano de tal maneira
que parece que os animais andan máis ledos.
A finais dos anos corenta seu pai decide regalarlle unha gaita
e desprazase a Abeledo no concello de Abadín, onde por esas
datas reside un home que se dedica a construílas, mercándolle
O ZULO NA PONTE DE TOXEIRO unha de madeira de buxo pola cantidade de 250 pesos.
Moi ledo coa gaita nova, comeza a practicar e ensaiar todo tipo de melodías. Cando vai a feira a Gontán
aproveita para mercar coplas das que venden os cegos, preparando despois moitas delas para tocar
na gaita. Ademais das tradicionais muiñeiras, xotas e pasodobres tamén toca outro tipo de pezas como
polcas, chotis, valses e rumbas.
Ensaia tódolos días algunha peza, sentado no escano a carón do lume da lareira, mentres as mulleres
preparan a cea. Algúns dos lugares onde soe tocar Alfonso son Maariz, A Valiña, San Vicente, Lousada,
Ximil e tamén ameniza as foliadas do Espiño.
Polo ano 1.957 casa con Carmen García Rego, veciña do lugar de A Valiña fixando alí a súa residencia
ata que no ano 1.963 emigra a Suíza o mesmo que moitos galegos, traballando naquel país durante
algúns anos ata que regresa de novo a Galicia.
Na actualidade conserva a súa gaita gardada nunha hucha de madeira, das que hai anos se utilizaban
para gardar o trigo.
Unha das derradeiras ocasións nas que volve a tocar a gaita é co motivo do casamento da súa filla,
interpretando unhas melodías despois do xantar que ten lugar no restaurante Padornelo de Mondoñedo,
coincidindo co seu veciño e tamén gaiteiro Manolo de Chao que coma sempre estaba acompañado
pola súa inseparable gaita.
O Tío Xosé de Xorxe
José Sánchez Gómez nace no ano 1.879 en Mondoñedo, no lugar
de Marquide (Masma). Cando aínda é un mozo comeza ensaiar as
primeiras melodías nun vello acordeón de botóns que hai na casa
da súa familia. Como non ten coñecementos musicais aprende a
tocalo de oído sen recibir consellos de ninguén.
As fías e as esfolladas do millo que se celebran pola zona de Masma

nos primeiros anos do século vinte son amenizadas nalgunhas ocasións
por Xosé que acompañado por algunha das mulleres que acoden ó
lugar para tocar a pandeireta fai sonar o seu serra-serra (acordeón)
para que os mozos e mozas de Marquide, San Andrés de Masma,
Vilar e Viloalle bailen sen parar ata que remata a festa.
Traballa de labrego durante toda a súa vida e aproveita parte do

pouco tempo de lecer de que dispón para ensaiar algunhas das
cancións que despois interpreta.
O TIO XOSÉ DE XORXE Máis adiante casa con Antonia Gómez, veciña de Masma. Moitas
das noites do ano, na súa casa de Marquide, escoitase o son do acordeón de Xosé que interpreta as
mellores pezas para a súa familia e amigos.
Nos días festivos os veciños do lugar teñen por costume xuntarse no Campo de Marquide para organizar
unha pequena festa con acordeón, pandeireta e cantos. Tamén ten tocado no lugar o famoso acordeonista
Maseda do Valadouro.
As foliadas que se organizan en Maderne, da parroquia de San Andrés, tamén son amenizadas polo
Tío Xosé de Xorxe.
Posteriormente aprenderon a tocar no serra-serra

os seus fillos José, Manolo, Jesús e Germán aínda
que non chegaron a manexalo tan ben como o
facía seu pai. A súa filla Josefa e algunhas sobriñas
tamén cantaron e tocaron a pandeireta en moitas
das fías e foliadas que se organizaban na
parroquia demostrando de esta maneira que a
familia Sánchez contribuíu a manter a tradición
musical da zona.
O Tío Xosé morre en Marquide no ano 1.961

cando conta con 87 anos de idade. ACORDEÓN DO TIO XOSÉ
Jesús Rubal
FOTO FAMILIAR NO CALEXÓN DA LEÑA,1.969
Jesús Rubal Chao nace no Coto da Recadeira, en Mondoñedo, o día 18 de Abril do 1.893. Con doce
anos era monaguillo da Catedral. Na súa mocidade, sen ter coñecementos musicais de solfexo, chegou
a tocar o acordeón de oído.
Jesús acostumaba a tocar no Coto da Recadeira, nunha festa onde se realizaba o tradicional Rito do
Galo que consistía en enterrar un galo no chan e tapalo cunha lousa que tiña un burato no medio por
onde se lle sacaba a cabeza ó animal, despois os participantes cos ollos tapados intentaban decapitalo
cun fouciño.
Tamén tocaba nas festas do San Xoán na Aira do Músico, nas festas de Maariz, San Vicente, Sopena,
Argomoso, Cesuras, Zoñán, Seivane e outras moitas das que se celebraban pola bisbarra.
Durante algún tempo tamén tocou pola zona de Bretoña, a onde acudía acompañado por Caetano da
Viveiresa, veciño de Viloalle. Chegaban a pasar entre quince e trinta días fóra da casa e cando viñan
de volta ademais dos cartos das actuacións traían patacas, carnes e outros productos que lles daban
nos lugares onde tocaban.
Foi vixiante da liña eléctrica La Mindoniense na época de Don Hilario. Co paso dos anos foi perdendo
a vista debido a que padecía de cataratas, aínda que seguía tocando no seu acordeón de chaves como
se pode apreciar na fotografía.
Jesús Rubal residiu toda a súa vida entre o Coto e o Barrio de San Lázaro, onde morreu o día 3 de
Setembro do 1.973.
José Rico López, O Peto
José Rico López, máis coñecido polo sobrenome de O Peto
nace no barrio da Seara en Masma (Mondoñedo) no ano
1.909. Con poucos anos demostra ter unha grande afección
pola música e aprende a tocar o acordeón de oído.
Posteriormente asiste a clases de solfexo en Mondoñedo e
continua a súa aprendizaxe no manexo do instrumento.
Primeiro tocaba nas esfolladas do millo, nas fías, nos bailes

e nas festas que se celebraban polos barrios da zona. Masma,
Couboeira, Oirán, San Vicente, Maariz, Vilamor e Pedrido
foron algúns dos lugares a onde se desprazou andando ou
en bicicleta para tocar. Máis adiante tivo unha moto Vespa
e despois un SEAT 600 podendo así ampliar as súas actuacións
O ACORDEONISTA JOSÉ RICO pola zona do Valadouro.
Despois de casar trasládase a vivir ó lugar da Ribeira en Villapol (Lourenzá) e cando o seu fillo aínda
é pequeno recibe a notificación para participar na Guerra Civil.
Rematada a guerra comeza a tocar na Orquesta Lorenzana e despois continúa a súa traxectoria musical
formando parte de Ibérica, Los Rumberos e Los Villas de Vilanova de Lourenzá e Os Beni de Romariz,
coñecidos tamén polo curioso nome de Os cachelos.
O longo da súa vida tivo varios acordeóns, o primeiro era un de

dous teclados, despois mercou un da marca italiana Guerrini e xa
por último un acordeón-piano.
José Rico morre no lugar da Ribeira, onde residía no ano 1.980

debido a unha grave enfermidade do corazón.
O seu fillo José Ramón Rico recibe clases de música na vila de

Lourenzá e posteriormente en Mondoñedo, tocando despois o
saxofón na orquestra de Vidarte e formando parte, xunto co seu
pai, de Los Rumberos e Los Villas.
Outras orquestras nas que tocou son Marina Show de Bretoña, Doble
Sonido, Royal-5, Superstar e Metropol. Tamén foi músico da Banda
de Música Pascual Veiga de Mondoñedo a finais dos anos oitenta.
O fillo de José Ramón, Lino Rico, actualmente é profesor de piano

e acordeón no conservatorio de Viveiro, continuando así a tradición
musical da familia. JOSÉ RAMÓN RICO
O cego de Grove
Vicente Villalba Maseda nace en Mondoñedo
no lugar de Grove, parroquia de Sta. Mª de
Vilamor, no ano 1.910.
Perde a vista de neno despois de sufrir un

desgraciado accidente ó estouparlle un barreno
que encontra cando xoga polas canteiras de
As Pedreiras en Vilamor. A pesar de ser
trasladado á un hospital da Coruña non se
pode facer nada por conservarlle a vista.
Despois desto suponse que ingresa nun colexio

de cegos posto que ademais de escribir e ler
braille dispón duns coñecementos culturais
aceptables e aprende a tocar o acordeón. AS PORTAS DA IGREXA
A pesar de carecer do sentido da vista desenvólvese perfectamente levando a pacer o gando ó monte,
transportando auga desde a fonte para a casa, ademais de realizar algunhas tarefas domésticas.
Comeza a tocar o acordeón pola bisbarra coincidindo nalgunhas ocasións co Praviano, que despois
chegaría a ser o seu acompañante durante varios anos nas xiras que realiza cantando e vendendo
coplas. Posteriormente casa coa nai deste último na Igrexa parroquial do Carme de Mondoñedo fixando
a súa residencia no barrio das Abidueiras. Máis adiante trasládanse a vivir ó lugar de San Pedro da
Torre.
Mantén unha boa amizade co cego de Viloalle, coincidindo con

el nalgúns lugares de Galicia durante as súas xiras.
O día 6 de Xulio do 1.955 ingresa na Organización Nacional

de Cegos pero como non lle fai moita gracia o de vender os
cupóns segue exercendo a profesión musical tocando o acordeón
polas vilas e pobos da bisbarra.
Uns anos despois trasládanse a vivir a vila de Ribadeo e continua

tocando polas feiras e festas da comarca acompañado pola
súa dona. Tamén ten por costume tocar ás portas das igrexas
cando entra e sae a xente da misa.
Nos últimos anos volve a Mondoñedo residindo coa familia da

súa dona no Coto de Outeiro ata que o día 29 de Outubro do
VICENTE E A SÚA DONA ano 1.985 morre tres días despois de sufrir un infarto.
Celestino de Xastoso
Celestino Chao López nace no ano 1.914, no lugar de Xastoso,
pertencente á parroquia de Santiago de Mondoñedo.
Desde moi novo sinte unha grande afección pola música, sendo
o acordeón o instrumento que máis atrae a súa atención.
Despois de licenciarse do servicio militar, polo ano 1.936 é

mobilizado para participar na Guerra Civil.
Unha vez rematada esta comeza a recibir instrucción no manexo
do acordeón da man de Xosé Antonio Pardo, da familia dos
Xanpardos do Vilar.
Dedícase a ensaiar toda a semana polas noites incluíndo os

domingos, xa que polo día había que traballar nas faenas do campo
e domésticas, e o tempo non daba para máis. Pouco a pouco e
sen ter coñecementos musicais vai aprendendo, chegando a acadar
un bo nivel no manexo do instrumento.
CELESTINO CHAO, 87 ANOS
Ameniza os carnavais da parroquia de Argomoso durante vintesete anos. Tamén toca en Lindín,
Cadavedo, Lagoa, Sasdónigas, Lousada, San Vicente e Sopena, principalmente nas fías e foliadas como
a que ten lugar no fiadeiro de Pousalido, e ademais toca nalgunhas festas populares da bisbarra.
O tempo das actuacións que realiza ten unha duración dunhas catro horas, tocando desde as cinco
do serán ata as nove da noite. Algunha vez deixa de asistir a
algunha por ser requirida a súa presencia ata altas horas da
madrugada.
Entre as pezas que compoñen o seu repertorio destacan algunhas

como o Pasodoble Marcial, Doce cascabeles, Manolo mío e a
popular Carmiña, Carmela.
O acordeón no que toca durante uns trinta e cinco anos mércao

na Coruña, e cando deixa de tocalo véndello a uns veciños da
Valiña.
Actualmente reside na rúa da Rigueira en Mondoñedo, fora de

toda actividade musical. Lonxe quedan os tempos en que as
xentes despois do traballo se xuntaban a cantar e bailar as ledas
melodías que Celestino tocaba.
FIADEIRO DE POUSALIDO
Santiago Doural
Anque o acordeón e un instrumento procedente doutras terras,
tamén acabou asentando raíces en Galicia, onde foi acollido polas
xentes, se cadra cando escoitaron saír del as ledas notas dun
pasodobre ou quizais dunha muiñeira. E hoxe en día xa forma parte
do noso folclore.
Santiago Doural García nace no barrio de Maariz pertencente ao

Concello de Mondoñedo, no ano 1922.
Desde moi novo ten afección pola música e aprende a tocar o
acordeón con Manuel Ledo, o Pallarego.
O primeiro acordeón que posúe ven por encargo de Hernani, no

Pais Vasco, terra de moi bos acordeonistas.
Santiago comeza a tocar nas fías que teñen lugar nos fiadeiros,
lugares onde se xuntan as xentes do lugar nas longas noites de
inverno para fiar e contar contos, rematando cun baile que dura
SANTIAGO DOURAL ata a media noite.
Polas festas de San Vicente tamén era costume que velo tocar algunhas pezas para os veciños da
parroquia, sendo ademais contratado para amenizar moitas das festas que se celebran pola zona como
as de Zóñan, Cesuras, Sasdónigas, Argomoso, Maariz e Galgao.
Durante a súa vida traballa de labrego, carpinteiro e por suposto como músico, anque o da música
máis que un traballo debía ser para el un pasatempo pois contan que ademais tocaba moitas veces
para os amigos que se xuntaban diante da súa porta para escoitar as ledas melodías que saían do seu
acordeón.
Outra das afeccións de Santiago é a caza,

dedicándolle unha parte do pouco tempo que lle
queda libre. Os días festivos cando non ten que tocar
colle a escopeta que garda a carón da xanela da
súa habitación e marcha polo monte adiante en
solitario ata que chega o serán, sempre acompañado
polo seu can Pirri.
Morre en Agosto do 1.988 no lugar de O Pedroso

na parroquia de San Vicente. cando contaba con
66 anos de idade.
O acordeón e a escopeta aínda hoxe consérvanse

na casa do seu fillo Guillermo no lugar de Vicos
SANTIAGO AMENIZANDO UNHA FESTA FAMILIAR
en Galgao (Abadín).
Emilio López, O Turuta
Emilio López Villaverde nace o 13 de Setembro do ano 1.923
en San Vicente de Reigosa na Pastoriza. O sobrenome de O
Turuta procede dun irmán que tocaba a corneta no servicio
militar.
Toca o acordeón sen ter coñecementos de música e ó mesmo

tempo acompaña as melodías valéndose dun aparello de
madeira moi curioso, cando o pisa fai sonar o bombo e ó soltar
o pé fai sonar os platillos, pódese dicir que O Turuta é un
auténtico home-orquestra. Tamén manexa con moita destreza
a pandeireta.
De novo comeza a percorrer os pobos da zona co seu acordeón

tocando nas fías, festas e bailes onde é contratado. Algunhas
veces tarda entre dúas e tres semanas en volver á casa,
chegando a tocar nalgunhas ocasións polas terras da
Fonsagrada.
Un dos lugares onde ameniza os bailes é no Salón Falcón de
Bretoña. Chega a acadar un bo nivel no manexo do acordeón
aínda que non lle dedicaba moito tempo os ensaios.
EMILIO LÓPEZ NO SEU CABALO
Pouco tempo despois de casar, cando os seus fillos aínda eran pequenos, trasládase a Mondoñedo
residindo no barrio dos Muíños de Abaixo onde continúa a súa afección pola música ata os últimos
días. Xa instalado en Mondoñedo chámano para tocar nas fías que se realizan pola zona, como son
as de Zoñán, Cesuras, Argomoso e Maariz. Os desprazamentos para ir a tocar realízaos montado nun
burro ou nun cabalo que tiran dalgún dos carros que posúe.
Na aira de Remedios Varela en Maariz toca durante moitos anos e tamén na taberna de Jaime García,
onde realiza o número especial de tocar o acordeón por detrás da cabeza acadando os aplausos das
xentes que acoden a velo. Outro dos lugares onde toca é na Casa de Santiago do Filliño en Maariz, onde
se celebran fías de moita sona.
Un ano polas festas do antroido é contratado para actuar en Bretoña a onde se despraza acompañado
polo mindoniense Albino Leiras, veciño do Río de Sixto, que rasca na guitarra. Outro mindoniense que
toca a guitarra con el nalgunhas ocasións é José Insua, veciño do Couto de Outeiro coñecido como
Pepucho do Mouro. Tamén realiza unha xira pola zona da Ribeira de Piquín facendo un dúo con Vicente
veciño do lugar de Vigo (Mondoñedo) que toca o acordeón. Outro dos lugares onde toca con frecuencia
é diante da caseta dos peóns camiñeiros na parroquia de San Vicente e tamén ten tocado o acordeón
polas festas de San Pedro da Torre en Mondoñedo.
Emilio López morre no mes de Marzo do ano 1.973 no barrio dos Muíños de Abaixo en Mondoñedo.
Actualmente a súa neta Silvia continúa a tradicción musical da familia formando parte da orquestra
Nueva Generación de Viveiro e convertida nunha das mellores voces do actual panorama musical galego.
Jose Mª Gómez, O Praviano
José María Gómez Fernández, coñecido tamén
como O Praviano, nace en Vilaodriz, no Concello
da Pontenova, no ano 1.928 aínda que despois
fixa a súa residencia en Mondoñedo.
Aprende a tocar as primeiras melodías nunha

frauta que constrúe el mesmo con madeira de
bieiteiro.
Cando ten pouco máis de vinte anos comeza

a tocar o acordeón de oído na súa casa.
Algunhas veces mentres realiza a tarefa de

levar as vacas ó prado aproveita para ensaiar.
Ademais de tocar o acordeón tamén aprende
a tocar a gaita e a redobrar na caixa.
JOSE MARÍA E A SUA MULLER VENDENDO AS COPLAS

Posteriormente comeza a tocar nas ruadas das
aldeas, nas fías da zona e polas festas do entroido, tocando tamén nalgunhas das festas das que se
celebran por toda a comarca.
Nalgunha ocasión ten tocado a dúo co Turuta dos Muíños, chegando a realizar unha xira os dous xuntos
pola zona da Ribeira de Piquín.
Despois dedícase á música no sentido profesional comezando a tocar por tódalas feiras da provincia
como as de Gontán, Meira e Viveiro entre outras. Pouco tempo despois de casar é acompañado nas
xiras pola súa dona que tamén colabora cantando e vendendo as coplas.
Xuntos percorren as catro provincias galegas ademais de León e Asturias. Toca tamén nas Pontes de
García Rodríguez, Betanzos, Xinzo de Limia, Verín, Benvibre, Ponferrada, Pontevedra, A Estrada e
noutras moitas vilas e cidades máis. Para os seus desprazamentos utilizan os autobuses do mercado
e nalgunhas ocasións tamén viaxan no tren.
Para realizar as xiras dividen o ano en dúas etapas, a primeira comeza antes das festas do Nadal e
finaliza polas festas do entroido, cando chega a cuarentena e non se poden facer bailes. A segunda
etapa comeza unha vez rematada a Semana Santa chegando ata finais de Setembro que é a temporada
en que remata a vendima na provincia de Ourense. As coplas son encargadas na Imprenta Paredes de
Pontevedra.
José María chega a ter varios acordeóns e gaitas ao longo do seu camiño musical. Nos últimos anos
da súa vida dedícase á venta de roupa polos mercados da bisbarra. Morre de repente na súa casa do
Couto de Outeiro o día 26 de Novembro do ano 1.994.
A Pachacha
Certo é que os cegos tiveron a súa importancia a nivel social na Galicia de hai non moitos anos tocando
e cantando polas rúas de tantos pobos e vilas. Ademais de interpretar calquera tipo de temas (valses,
xotas, muiñeiras, polcas, mazurcas...) o máis propio deles eran os cantares de cego que podían tratar
de críticas sociais, romances ou todo tipo de sucesos tráxicos como crimes, asasinatos, desastres
naturais e outros.
A Pachacha é unha cega do Couto de Outeiro, na terra de Mondoñedo, que toca o violín en moitas das
festas e romarías que se celebran na bisbarra aló polo século dezanove. Tamén leva a súa música
durante moitos anos por outros pobos da Galicia chegando a tocar nas provincias de León, Asturias,
as dúas Castelas e o Norte de Portugal.
Unha das festas nas que toca é a do San Ramón, na parroquia de Viloalle, en 1.869 onde tamén esta
contratado o Gaiteiro de Zoñán, dividíndose as xentes en dous grupos, namentres o gaiteiro acompañado
polo bombo e redobrante toca as muiñeiras, os fandangos e os zapateados no lugar da festa, a cega
toca ó pé do río onde se xuntan os partidarios dos bailes agarradiños. Un dos temas que toca no violín
é a peza popular Me gustan todas.
Ten unha criada chamada Toña, natural da parroquia de Labrada que ademais é costureira, bota a
peneira, levanta de palabra a espiñela e sabe moitos cantares, adiviñas, contos populares e romances,
entre eles o de Delgadiña.
Posteriormente o violín da Pachacha vai parar á familia do que fora tenor e violinista da Catedral Enrique
Iglesias, que toca nel desde os doce anos.
¡Delgadiña, delgadiña,
delgada da miña ialma!
Pilláime a esa traidora,
pilláime a esa malvada.
Cerrádema nunha sala,
con siete llaves cerrada
Quitáronlle o viño,
quitáronlle a iauga,
i a comer lle daban
touciño i vaca salada.
Delgadiña coa sede
se asomó a una ventana,
víra vir a sus hermanas
a la fuente catar agua...
CEGA TOCANDO O VIOLÍN
Benigno Soto, O Roso
O seu verdadeiro nome é Benigno Soto Pajón. Nace en Ourol (Viveiro) no ano 1.877. Aprende a tocar
o violín e comeza a tocar nos derradeiros anos do século dezanove. Mais adiante contrae nupcias con
Maripepa Carvajal fixando a súa residencia en Mondoñedo, no lugar de Rego de Cás pertencente a
parroquia dos Remedios, froito do seu matrimonio nacen os fillos Jesús, Josefa, Nieves e José.
Ensaia nun corredor de madeira que hai na súa casa, situada na beira da estrada que vai a Zoñán. Os
veciños e os nenos do lugar xúntanse diante da súa porta para escoitalo.
Chega a manexar o violín con moita mestría e forma un dúo co seu veciño José das Montañesas, que
toca nun bombo de reducidas dimensións. Xuntos tocan nos bailes que se celebran polas vilas de
Romariz, Labrada, Espiñarcao, San Vicente, Galgao, Bretoña, Sta. María Maior, Trabada, chegando
algunhas veces a amenizar festas pola comarca da Terra Cha. Durante certo tempo tamén o acompaña
a súa filla Josefa.
Cando saen de xira soben polo camiño da Infesta acompañados dun burro que levan para o transporte
dos instrumentos e despois de permanecer entre 15 e 30 días tocando fora das casas, cando regresan
traen o animal cargado con diversos alimentos (carnes, ovos, patacas, chourizos...) que lles dan nos
lugares onde tocan, tamén xuntan algúns cartos que recadados nos bailes, onde cada un dos asistentes
aporta o que pode.
Contan que nalgunha ocasión encontrase co lobo cando

atravesan a montaña, pero Benigno di:... con dous golpes de
bombo o lobo asustase e bota a correr, e tamén opina que: ...é
mellor ter ó lobo de compañeiro que a un mal home. Segundo
contan os veciños do lugar O Roso é un home alegre e ten fama
de ser un bo contador de contos.
Benigno ademais de tocar ben tamén canta e presume de ter

unha boa voz. Na maior parte dos lugares onde toca sempre
hai unha casa onde comer e durmir por conta dos veciños.
No inverno cando chega a estación da matanza dos porcos

toca polas casas de Cesuras, Zoñán e Pelourín onde se celebran
as tradicionais comidas e ceas dos callos.
Morre viúvo cando conta coa idade de 72 anos, o día 26 de

Abril de 1.949. O seu fillo Jesús Soto Carvajal continúa a
tradición familiar tocando o violín durante uns anos ata que
emigra a Cuba, aínda que uns anos despois ó regresar a
CRUCEIRO NO LUGAR DE "REGO DE CÁS"
Mondoñedo volve a tocalo de novo.
O Cego de Viloalle
Outro dos músicos da zona de Mondoñedo que
percorría vilas e cidades cantando as coplas e
tocando o violín, na primeira metade do século,
era Antonio Lexide Fernández, o Cego de Viloalle.
Nace o 9 de Xaneiro do 1.895 en Millarado, na
parroquia de Viloalle.
A enfermidade da viruela prívao da vista cando

só ten oito anos, ingresando despois nun colexio
en Compostela onde aprende a tocar o violín. De
volta a Mondoñedo comeza a frecuentar as feiras
dos arredores tocando e vendendo coplas
acompañado polos seus irmáns Ramón e Marcial, ANTÓN E SABINA
máis adiante pola súa muller, e despois pola súa filla Sabina, que vai con el desde pequena e as veces
canta algunha copla mentres Antón toca o violín e faille os coros. Durante un tempo tamén toca con
el o seu sobriño Rafael.
É fácil velo nas San Lucas vendendo os panfletos do último crime, ou preparando o arco para interpretarlle
as xentes que veñen de toda a zona o romance máis espectacular da temporada. Pode presumir de
ser amigo do ilustre escritor Alvaro Cunqueiro, a quén tantas veces acode para que lle amañe as coplas
dos acontecementos, a maior parte delas están baseadas en feitos reais. Tamén interpreta outro tipo
de pezas entre as que destacan algúns cuplés.
Tódolos anos realiza unha xira que comeza pasado o

carnaval e remata pola festa do San Xoán. Percorrendo
as catro provincias galegas, León e Asturias e chegando
ata Medina de Rioseco onde para polo San Isidro.
Antón sempre esta de bo humor, o pitillo entre os beizos

é algo que non lle pode faltar. Contan que chega a ter
problemas cos familiares de acusados en certos delictos,
os cales se opoñen á venta e canto das coplas. Moitas delas
son sacadas do semanario El Caso, diario famoso na época
por relatar todo tipo de crimes. Entre as cantigas que
interpreta Antón encontramos Romance de las dos gemelas,
Cuatro niños envenenados, Vinde mociños e mozas, Carta de
Pepe a Rosa e A tola de Cangas de Onís (que quixo comer ó
seu home pola noite, morrendo desangrado).
Morreu no lugar de A Cabana na parroquia de Viloalle, o

día 30 de Abril do ano 1.976.
VENDENDO AS COPLAS
O Cego dos Muíños
Eladio Fernández Rodríguez nace en Aldixe, parroquia do Concello
de Abadín, en Decembro do ano 1.927.
De neno ingresa como interno nun colexio de cegos en Santiago
de Compostela, onde aprende Cultura Xeral e tamén a escribir
e ler braille.
Ademais complementa os seus estudios aprendendo a tocar varios
instrumentos: violín, acordeón e gaita, tamén chega a ter uns
platillos e un bombo.
De novo toca nas foliadas e nas fías que se celebran polas aldeas
dos Concellos de Abadín, Vilalba e Mondoñedo.
Nalgunhas ocasións tamén toca pola festa do entroido na parroquia
de San Vicente, onde ten lugar unha curiosa competición entre
os veciños que consiste en ver quén aguanta máis bailando A
Raspita.
ELADIO TOCANDO O VIOLÍN
Despois de casar dedícase a cantar e vender Coplas de Cego polas feiras de Gontán, Vilalba, Meira,
Cospeito e outras da comarca.
No ano 1.963 trasládase a Mondoñedo, residindo primeiro no barrio do Pasatempo e despois nos
Muíños de Arriba. Nesa época abandona a súa labor musical e comeza a traballar como vendedor de
loterías na cidade, anque nalgunhas das festas que se celebran, animado polos veciños e amigos, colle
o violín ou a gaita para interpretarlles unhas melodías. Algúns aínda o lembran tocando no Folión dos
Muíños pola noite de San Xoán ou na festa do San Pedro da Fonte Vella e tamén nalgunha casa particular
da Rúa Méndez Núñez.
Cando a súa muller Matilde morre,

Eladio fixa a residencia na Coruña,
onde segue vendendo lotería.
Xa nos últimos anos intentan que
actúe para a televisión de Galicia no
programa Luar, aínda que el denega
a invitación.
Morre na Coruña o día 6 de Xaneiro

do ano 2.000. O acordeón, o bombo
e os platillos que posuía foron vendidos
a outro músico mindoniense, e a súa
gaita e mailo violín consérvanse na ACOMPAÑADO POR ARAUJO NO ACORDEÓN
casa dun familiar.
Muiñeira Popular
Recollida por Eduardo Lence Santar
en Tronceda a primeiros de século
Leverelen, carneiro d'a choca,

Leverelen, n-a Pena da Roca,
Leverelen, ¿Quén vai co-as ovellas?
Leverelen, San Antoño entre elas.
Leverelen, mandal-o criado.
Leverelen, é mal mandado.
Leverelen, mandal-a criada.
Leverelen, é mal mandada.
Leverelen, mandal-a cadela.
Leverelen, marchou pra Burela.
Leverelen, ¿Qué vai a catar?
Leverelen, unha carga de sal.
Leverelen, ¿Pra qui-e o sal?
Leverelen, pr'as sopas d'as vellas.
Leverelen, ¿Pr'a que son as vellas?
Leverelen, pr'a mondal-o millo.
Leverelen, ¿Pr'a qui-e o millo?
Leverelen, pr'os pitiños novos.
Leverelen, ¿Pr'a que son os ovos?
Leverelen, pr'os creguiños novos.
Leverelen, ¿Pr'a que son os cregos?
Leverelen, pr'a decil-a misa.
Leverelen, ¿Pr'a qui-e a misa?
Leverelen, pr'a alabar a Dios.
E vaite con Dios.
Os instrumentos tradicionais en Mondoñedo
A primeiros de século nas terras de Mondoñedo facían
gaitas Antón de Vicente de San Lázaro e Val de San
Martiño dos Cucos, ademais pola zona tamén había
outros constructores como José Fortes Portela e
Arturo Parga de Abeledo (Abadín), Venancio de
Rigueira (Lagoa), Gabín de Crecente (Pastoriza) e
Misen do Rapeto de Carballido (Alfoz).
A maior parte das gaitas que se tocaban na bisbarra

eran de buxo, aínda que tamén se facían algunhas
de esvedro, de teixo e de oliveira. As palletas facíanse PANDEIROS CADRADOS
de cana macho que é a que ten os nós máis mestos.
Os mellores foles eran os de pel de ovella ou de carneiro, curtidos con fermento, auga quente e sal
ou con cebola picada, manteiga crúa e auga quente.
Para curtilas deixábanse dous días no esterco das vacas ou dos bois ou catro días enriba dunha táboa.
Despois sacábaselles a la, enchíanse de palla ou de herba e finalmente colgábanse para un perfecto
secado. A maior parte das gaitas da zona de Mondoñedo eran grileiras.
O pandeiro de Zoñán, Estelo e Tronceda o mesmo que os de Romariz, Labrada e Montouto era redondo,
cuberto de pel de ovella ou de carneiro. O pandeiro da
zona de Viloalle era cadrado o mesmo que os de Riotorto,
Val de Lourenzá e Pastoriza, e tiña dentro unha ou dúas
campaíñas e dúas cordas de guitarra, cuberto tamén de
pel de ovella ou de carneiro.
Algúns dos que tocaban no pandeiro pola zona de

Mondoñedo eran o tío Xan de VIvá (Viloalle) e os da casa
de Rubiños en Zoñán.
Facían pandeiros na zona de Mondoñedo o Berbés veciño

de Viloalle e Cesareo Losada veciño da rúa Méndez Núñez.
Este último tamén facía pandeiretas, peneiras e barquillos,
PANDEIRAS (PANDEIROS REDONDOS)
que vendía polas feiras dos arredores.
OCARINA E REQUINTA QUE PERTENCERAN A JOSÉ CHAO LÓPEZ
GAITEIRO DE SAN VICENTE
ACORDEÓN PROCEDENTE DE CUBA

QUE FOI RECOLLIDO EN MONDOÑEDO
As fías de Cesuras
Ao longo de moitos anos os veciños de Cesuras reúnense para realizar as fías en diversos lugares.
Ao pé da Casa do Valeco (Pacios de Abaixo), no lugar coñecido polo nome de Naquel cabo, na Cuadra
da Santa, na beira da estrada ou na Aira de Roque son algúns dos lugares onde se celebran as fías máis
concorridas da comarca.
O poeta Noriega Varela no seu poema De Ruada falando das fías que alí se celebran a finais do século
dezanove conta que os martes e xoves toca o frauteiro e que alí acoden xentes de tódalas clases, mozos,
vellos, militares, poetas, habaneiros e madrileños. Ademais de gozar, baixo a luz do candil, da música
e do baile que en moitas ocasións é amenizado polo carismático gaiteiro de Zoñán, tamén se contan
contos, lendas e historias de moi diversos temas (a guerra, os mouros, o demo, a santa compaña, o
mal de ollo, as fachas).
Na primeira metade do século vinte as fías teñen lugar principalmente os mércores e os sábados, no
tempo do entroido tamén acoden mazcaras e algúns domingos organízanse festas. A Cesuras veñen
xentes da cidade, das Curuxeiras, Zoñán, Valiño, Pumariño, Pelourín e moitos lugares máis. Os sábados
a música dura ata as tres da madrugada e os mércores as xentes recóllense máis cedo posto que ao
día seguinte hai que madrugar de novo para traballar.
Por esta época ademais dos gaiteiros, violinistas e acordeonistas que acoden a tocar a elas tamén
animan os bailes un grupo de boas pandereiteiras entre as que se encontran Esperanza Doural, Manuela
e Pilar Fanego, Josefa Crespo (a Estanqueira), Manuela Ledo e Concha Díaz (de Ramoneiro), tamén toca
con elas un pandereiteiro incansable chamado Luís Fernández (de Caseiro).
Por alí pasan a maior parte dos músicos da zona, O Roso (violín), O Valeco (acordeón), Santiago Doural
(acordeón), Ramiro Botana (gaita), Rubal (acordeón) e Pablo de Valiño (acordeón) entre outros.
Unha noite de inverno das máis escuras

tentoume seique o demo de ir a Cesuras
por mor dunha rapaza máis feiticeira,
que as froliñas que nascen na primaveira.
...........................
cheguei á Margarida, brinquei o río
e seguín cara adiantre, sin medo ó frio.
...........................
Onda ás casas pareime xunta dun carro,
arrimeime a unha roda, piquei cigarro,
e buscando o librillo pola chaqueta
ouvín o ruxe-ruxe da pandeireta
pois pretiño, moi preto, de donde estaba
o bodego da fía de alí cadraba.
............................
As foliadas do Espiño
Na parroquia de San Vicente, pertencente ó Concello de Mondoñedo,
entre os lugares de O Carballo e O Combarro encontrase O Espiño,
un espacio grande que está situado nun cruce onde se xuntan catro
camiños.
Rematada a Guerra Civil este era un dos lugares onde se celebraban

as fías e foliadas máis animadas de toda a parroquia. Unha vez
rematada a faena do día xuntábanse alí os veciños e ao son dun
grupo de pandereiteiras cantaban e bailaban sen parar. Ao abrigo
dos loureiros, coa luz da lúa e dos pitillos dos homes, que calzaban
zocos de madeira a maior parte deles, comezaba a foliada coa
chegada do solpor e non remataba ata a media noite.
O grupo de pandereiteiras que tocaban estaba composto por Trinidad

García, Leonor (A Xastosa) e Aurora García (A Meilana). Ademais de
A PANDEREITEIRA TRINIDAD GARCÍA
tocar nas pandeiretas tamén tiñan fama de cantar ben. As xentes
quedaban engaioladas cando as escoitaban cantar pola parroquia mentres realizaban o segado e
mondado do trigo, o sachado do millo ou a recollida da herba verde para o gando.
No Espiño tamén se facían as fogueiras do San Xoán, aínda que sempre había problemas para xuntar
os cueiros, xa que a maior parte deles picábanos para o lume os seus donos.
A estas foliadas viñan xentes de Sasdónigas, Maariz, Vicos, Samordás, Invernegas, Quende, A Ribeira
e moitos lugares máis. Alí realizábase un sorteo que consistía en escribir e meter nunha saqueta os
nomes dos homes que asistían á festa e noutra os nomes das mulleres, a continuación sacábase un
de cada e formábanse as parellas para o baile. Non podían entrar no sorteo as persoas casadas, aínda
que algún se lle deixaran seguro que entraba de boa gana, e tamén podía resultar que algún vello
solteiro resultara agraciado cunha rapaza nova, armándose un gran alboroto entre as xentes que
participaban na festa.
Facíanse rifas para sortear caramelos, bolos de pan e saquetas de peras e vendíanse por dúas perras
gordas.
Nalgunha ocasión estas foliadas foron amenizadas polo acordeón de Santiago Doural e tamén teñen
tocado alí os gaiteiros Manolo de Chao, Marcelino de Pedro e Alfonso do Zulo.
Pola Semana Santa estaban prohibidas as foliadas e algunha vez tivo que acudir a parella da Garda
Civil para que non se realizaran.
As fías e o Entroido de Zoñán
A mediados do século vinte as xentes da parroquia de Zoñán
xuntábanse nun lugar chamado O Campo para realizar as fías.
Había dous locais que se encontraban no mesmo lugar separados
por un camiño, un era propiedade de Justo Carreiras e outro
de Remedios Oseira, preparábanse para celebrar as fías limpando
o chan, que estaba cuberto de terra, cunhas vasoiras de ramas
e colocando unhas táboas de madeira polas paredes que eran
utilizadas polos asistentes como bancos para sentarse.
A iluminación dos recintos facíase cun candil de carburo ata

finais dos anos cincuenta cando nas últimas fías xa se dispoñía
de luz eléctrica. Por aquelas datas o veciño de Zoñán Jorge
Candia Rubiños encargábase de colocar unha pequena taberna
dentro do local, onde podían repoñer forzas os asistentes aos
bailes. Nun dos locais case sempre tocaba un gaiteiro e no
outro un acordeonista. As fías comezaban dúas ou tres semanas
antes da festa do entroido e celebrábanse os mércores e os
sábados. Tamén se aproveitaban os locais para celebrar outras
RECINTO ONDE SE CELEBRABAN AS FÍAS
festas os domingos.
Cando remataba a fía, despois de cear os mozos xuntábanse arredor do local e comezaba o baile que
duraba ata as dúas da madrugada e en ocasións sinaladas era amenizado polo violín de Benigno Soto
mais coñecido polo sobrenome de O Roso.
As fías de Zoñán eran de moita sona pois a parroquia tiña fama de boas mozas, viñan a elas mozos
da zona de Mondoñedo e de toda a súa bisbarra. Os músicos que tocaban nas fías cobraban pola súa
actuación o que se lograba recadar entre os asistentes ao baile, aportando cada un o que podía. Nos
anos corenta a cantidade de cinco pesetas por actuación para o músico xa supoñía un bo día.
Algúns dos músicos da zona de Mondoñedo que tocaron en Zoñán foron os acordeonistas Pablo do
Neno, O Turuta e Santiago Doural, os gaiteiros Ramón de Estelo, Xóxaras e o gaiteiro de Zoñán ademais
do violinista de sona Benigno Soto.
Un ano cando estaba tocando o gaiteiro Ramón de Estelo acompañado ao bombo por Patricio de Xan
do Campo contan que este último deulle un golpe tan forte ao instrumento que o mazo atravesou o
coiro do mesmo. Pódese asegurar que aquela peza foi ben cargada de bombo.
O entroido tamén era moi celebrado no lugar, as xentes disfrazábanse xa unha semana antes e o martes
de Carnaval tiña lugar a Gran Rumbada, nese día comezaba a festa despois do xantar. Os homes e
mulleres que percorrían os camiños disfrazados e acompañados de gaitas e botas de viño tiñan que
ir acompañados polo respaldeiro, sendo este o encargado de responder por todos os que levaban a cara
tapada.
Pandereiteiras de Sta Mª Maior
Arredor dos anos trinta do século vinte na parroquia de Sta. María
Maior había un grupo de pandereiteiras que tocaban os domingos
nas airas, nas fías e tamén nalgúns bodegos do lugar.
As fías, que se realizaban nas cortes do gando, comezaban polas

catro da tarde e dábaselles a cea ás fiadoras. Algunhas mulleres
fiaban nas súas casas e despois levaban o material preparado ós
fiadeiros que tiñan lugar nas casas onde se cultivaba o liño.
Cando se celebraba unha fía corríase a voz pola zona para que
asistiran as xentes. Polas doce e media da noite parábase de fiar
e comezaba o baile, permitíndoselle a entrada ós homes.
As fías de Santa María Maior tiveron moita sona acudindo a elas

rapaces doutros lugares como Sopena, Argomoso, Lindín ou
Cadavedo.
MARÍA MÉNDEZ, 82 ANOS

A maior parte das veces tocaban e cantaban as pandereiteiras
entre as que se encontraban as veciñas da parroquia María Gruñeiro, Balbina de Maseda, María Méndez,
Clara de Baltasar e Amadora Saavedra que tiñan fama de tocar ben na pandeireta. Nalgunhas ocasións
contratábase ós gaiteiros da Quintá, os irmáns Antonio e Samuel Pértega Rodríguez, que amenizaban
o baile interpretando xotas, valses e muiñeiras, sendo acompañados polas pandereiteiras.
Cando remataban as fías quedaban as cortes trilladas de bailar e troular ao son das gaitas e das
pandeiretas. Algunhas das coplas que se cantaban nelas foron recollidas de María Méndez que na
actualidade conta con 82 anos e son as seguintes:
A Pandereta non toca Moito che quero escopeta

porque lle doe a barriga, porque es miña encubridora,
hai que lle dar chiculate pensan que veño de caza
como a unha muller parida. e veño de vela novia.
Pensas que che quero ben Vilalba corral de vacas,

porque me río pra ti, Mondoñedo de cabritos,
Ai se Dios me faiga ben Vilanova de embusteros,
me estou burlando de ti. que tres pobos máis bonitos.
Se queres que veña a verte Adiós Mondoñedo, adiós,

de noite polo luar as costas che vou virando,
has prender a cadeliña ventanas e corredores
que non fai máis que ladrar. todas me quedan mirando.
A música en Lindín
No comezo do século vinte a parroquia de Lindín, no Concello de Mondoñedo, é unha das poucas que
poden presumir de ter unha pequena banda de música.
José Barreira Seivane, Ramón Barreira Reigosa, José Alvite, Manuel Ferreira e José Ferreira Fernández
son algúns dos músicos que dirixidos por José Martinez de Narciso forman a Banda de Música de Lindín
encargándose de amenizar as festas e bailes que se celebran por toda a zona.
Algúns dos compoñentes da agrupación müsical tamén se encargan de participar nas procesións e
outras celebracións relixiosas da parroquia. José Martinez e Ramón Barreira tocan nalgunha ocasión
os enterros cos seus bombardinos e Manuel Ferreira toca a gaita e canta nas misas xunto con José
Ferreira que o acompaña redobrando na caixa ou tocando o acordeón.
As foliadas e gaitadas que se celebran os días festivos en diversos lugares da parroquia son amenizadas
a maior parte das veces por grupos de mulleres que cantan e tocan nas pandeiretas. En ocasións tamén
é contratado un gaiteiro ou un acordeonista.
O mesmo que noutros lugares da bisbarra mindoniense a festa do entroido en Lindín tamén ten a súa
importancia. Nos carnavais dos anos 1.930 e 1.931 un grupo de veciños da parroquia xúntase para
formar unha rondalla e amenizar as festas.
Esta agrupación musical bautizada co nome de Os Entusiastas de Lindín leva as cores da bandeira galega
no seu estandarte e nas boinas de cada un dos membros que a compoñen. Ademais de cantar as
coplas que compoñen por toda a parroquia alugan un autocar dos Hermanos Verdegas para desprazarse
a Gontán, San Miguel de Reinante, Ribadeo, Mondoñedo e Vegadeo.
Moi boas tardes mociñas

nos somos os dos mais anos
con gana de divertirnos
volvemos a visitalos.
... ... ... ... ... ...
Nesta terra os de Lindín

quizaves naide os conoce
pois asi eu medre e luza
somo-los que vimos hoxe.
... ... ... ... ... ...
Polos seus procedementos

non lles daremo-las gracias
si un día van por Lindín
RONDALLA "OS ENTUSIASTAS" DE LINDÍN confien nos Entusiastas.
Festa do Árbol, ano 1.927
NENOS DA ESCOLA DE ZÓÑAN
CARROZA DOS MESTRES DO PARTIDO
Festa dos Maios
CORO INFANTIL DA RONDALLA "O ECO". FESTA DOS MAIOS, 1.933
NENOS DO COLEXIO "ALVARO CUNQUEIRO". FESTA DOS MAIOS, 2.001
Coplas dos Maios
Ei ven o Maio, Ei ven o Maio Dín que trae as herbas

señor Capitán. frolido e galán. para namorar,
Bótelle as maiolas Tódalas rapazas i o caravel roxo
da hucha do pan. amores lle dan. da beira do mar.
Ei ven o Maio O Maio bulreiro O Maio dos ventos,

galán e frolido. que rico que ven. señor Capitán.
Pola lúa chea Dín que trae as froles, Bótelle as maiolas
nacéu pequeniño. dín que trae a mel. da hucha do pan.
Cantares da zona de Mondoñedo
Recollidos por Manuel Ledo
"O Pallarego"
Pola mañán oio a Paula,

pola noite oio a Martiña,
amanezo xunto ó Masma
e anoitezo en Fonte Miña.
Esta noite hai unha fía,
tamén hai unha espadela,
bóteme o caldo, mamai,
que eu tamén quero ir a ela.
Nena que átalo pan
na Veiga de Valoría,
cando bótelo vencello,
aparta ben queridiña.
As rapazas de Cesuras
e mailas das Curuxeiras
cando van mondar o trigo
todas cantan que rabean.
Pasei Valiña de Freire

e din a volta na Infesta,
vin as nenas de Cesuras
revolvendo na herba seca.
Hei de ir á feira a Gontán
hei traguer zocas chinelas,
pra gastar a miña filla
que pensa tamén poñelas.
Fun lavar a miña roupa
ó río de Pumariño,
cando viña de lavar
cantaban os paxariños.
Algúns músicos mindonienses tamén colaboraron na formación de diversas agrupacións musicais da
vila de Lourenzá...
ORQUESTRA "IBÉRICA" DE LOURENZÁ
José Rico López (acordeón) e o seu fillo José Ramón Rico (saxo)
formaron parte de algunhas orquestas que se formaron no Val de
Lourenzá como Los Valles, Ibérica, Los Rumberos, Lorenzana, etc.
QUINTETO TRADICIONAL "OS CELITAS" DE LOURENZÁ
Pola dereita na fotografía: Vidarte, Moure, Xusto do Gaiteiro,

Comendeiro e Antonio Pértega (que posteriormente sería
director da Banda de Sta. María Maior)
Curiosidades - I
Nas festas que se celebran o 24 de Outubro do ano 1.611
na honra de San Rosendo contrátanse cinco gaiteiros pola
cantidade de oito reais cada un.
O día 5 de Outubro do ano 1.618 celébrase unha festa

taurina na praza da cidade e as autoridades acordan
chamar un tamborileiro e dous gaiteiros para que asistan
á mesma dándolles a cada un a cantidade de dezaseis
reais.
O 28 de Maio de 1.664 contrátase a tres gaiteiros para o

tradicional baile das tres danzas que se celebra co gallo
da subida da Virxe dos Remedios desde a Catedral ata o
seu Santuario.
Nas festas dos Remedios do ano 1.699 fórmase unha

mázcara, acompañada de gaiteiros, tambor e danzadores.
Pola festa do Corpus, nos comezos do 1.700, as imaxes

de San Isidro e Stª María da Cabeza báixanse en procesión
ata a Catedral acompañadas de gaita e foguetes.
No ano 1.703 o gremio dos xastres encargase de pagar os oito danzadores e máis o gaiteiro que actúan
co motivo da celebración da festa do Corpus en Mondoñedo.
O 29 de Maio do ano 1.706 a Cofradía de la Santísima Trinidad admite por fundadores a Domingo do
Rego, da Graña de Villarente e a súa dona María López, habéndose obrigado a tocala gaita mentras
el viva, na véspera e no día da Santísima Trinidad, por catro reais. Asi mesmo tamén se obriga a tocar
no día de Corpus e a súa oitava por 22 reais no ano.
O día 14 de Xuño do ano 1.709 o Cabido da licencia para que os músicos da Capela da Catedral asistan
á procesión do San Isidro, con instrumentos e cubertos de sobrepelliz.
Co motivo da inauguración do actual santuario da Igrexa dos Remedios no mes de Setembro do ano
1.738 actúan os tambores da Compañía de Milicias de Mondoñedo, recibindo do concello vinte reais,
Os gremios de mercería, xastres, labregos e zapateiros acoden á procesión, realizando os zapateiros
a súa Danza de Espadas.
No ano 1.715 a Catedral dispoñía de un órgano portátil coñecido como realexo que se tocaba nas
funcións que non eran corais: Se advierte al organista que no debe de tocar los órganos en las funciones
de las cofradías, que en su lugar toque el realexo, a cuyo fin se manda ponerlo en el plan del segundo órgano,
que en bautizos de particulares no toque el segundo órgano.
Curiosidades - II
O 23 de Maio do 1.750 é admitido na Cofradía de la Santísima Trinidad o gaiteiro Tomás López, do Couto
de Outeiro, que terá que tocala gaita gratuitamente tódolos anos no día da Santísima Trinidad e as súas
vésperas.
A 1ª Asemblea do Rexemento Provincial celébrase en Mondoñedo no día 7 de Agosto do 1.770. Os

cornetas e tambores que tocan nese acto ensaian no Carrascal, nunha finca de un ferrado.
O día 5 de Xulio do ano 1.773, finado Sebastián López gaiteiro da Santísima Trinidad e veciño de
Argomoso, son admitidos por fundadores o seu fillo Manuel López e a dona deste último, quedando
Manuel obrigado a tocála gaita mentres viva no día da Trinidad e vésperas.
No ano 1.774 publícase en Compostela unha ópera do célebre músico portugués Joao Pedro de Almeida
y Motta que por entonces era tenor da Capela da Catedral mindoniense. Posteriormente sería músco
de cámara do rei Carlos IV.
O mestre de Capela da Catedral Ángel Custodio Santabaya arredor do ano 1.798 pon música ás
panxoliñas dos escritores mindonienses da época para que sexan cantadas polas festas do Nadal.
Polo ano 1.809 o mestre da Capela da Catedral José Eusebio Pacheco dirixe unha comparsa composta
de gaita, tambor e outros instrumentos.
Nas festas que se celebran en Mondoñedo co gallo da aprobación da Constitución de 1.812 o Concello
convoca a tódolos gaiteiros do contorno e tamén aos tambores e pínfanos de alarma para tocar polas
noites nas fogueiras que terán lugar na Praza da Catedral, alternando coa Capela de Música que se
colocará no balcón do Consistorio.
En Novembro do ano 1.833 co motivo da proclamación de Isabel II a comparsa do gremio dos zapateiros
executa a danza das espadas e a Orquestra da Catedral costeada polo gremio do comercio toca unha
marcha composta para dita festa.
No 10 de Xunio do 1.838 é admitido

na Cofradía de la Santísima Trinidad o
gaiteiro Ramón Otero, que cobrará
anualmente a cantidade de seis reais.
Para celebrar a maioria de idade de

Isabel II nos días 1 e 2 de Decembro
do a no 1.843 dous ga iteiros
acompañados por dous tambores de
milicia percorren o pobo anunciando
a festa a partir das oito da mañán.
Curiosidades - III
Victor María de Silva morre o 25 de
xuño do 1.855. Ás súas honras
fúnebres concurre toda a capela de
música da Catedral, da cal era neno
de coro Pascual Veiga, dirixida polo
mestre Pacheco que compuxo para
a ocasión o Libera me.
O día 6 de Xullo do ano 1.857 o alcalde

comunícalle ao depositario do Teatro
de Alcántara: Sírvase recibir a D. Enrique
Espina, inventor del instrumento de
música de paja y madera.
Co motivo da inauguración da Xuventude Católica celébrase unha gran festa no Teatro de Alcántara o
primeiro de Maio do 1.871, interpretándose un himno composto por Francisco de Paula Buón, presbítero
e violonchelista da Catedral, musicado por José Ramón García, organísta da Catedral.
No ano 1.872 nas Ordenanzas da Policia Urbana e Rural para Mondoñedo e o seu término, no artigo
227 expónse o seguinte: Los titiriteros, saltimbanquis, ciegos y músicos que por razón de su ocupación
suelen atraer gente para verlos y escucharlos, podrán colocarse en sitios en que no embaracen el tránsito,
pero dejando siempre libres las aceras y bocacalles y siempre que en sus acciones, discursos y cantares se
abstengan de todo lo que pueda ofender la moral pública.
O día 13 de Setembro do ano 1.873 polas festas dos Remedios celébrase unha animada velada no
Campo da Alameda que rematará ás doce da noite, actuando a Banda de Música de afeccionados e
un grupo de gaitas do país.
No último tercio do século XIX os enterros de xente importante ademais de acudir os crégos e salmistas
tamén eran acompañados por Floupes no fagot e polo Barrolo que tocaba no figle: do-sol-mi-sol-do.
Detrás deles marchaban con paso solemne as autoridades da cidade episcopal.
No ano 1.888 polas festas de San Lucas celébranse carreiras de pollinos e un certame de gaitas, sendo
premiado o popular gaiteiro O Xugo de San Pedro de Cangas. Outro dos gaiteiros que se presentan o
certame é o virtuoso Lerín de Fanoy.
En numerosas ocasións de 1.896 a 1.926 é contratado pola Catedral o gaiteiro Coruxeiras, para tocar
a gaita na procesión de San Roque e no mes de Agosto pola festividade da Asunción.
A finais do século XIX cando as mozas e mozos nas noites de festa se xuntaban para cantar o alalá
destacaba a voz melosa e ben timbrada de Pilar do Lindego, rapaza nacida no barrio das Curuxeiras.
Curiosidades - IV
En Xaneiro do 1.907 celébrase nos salóns da xuventude carlista unha velada literario-musical interpretando
a rondalla dirixida por Ramón Rey unha marcha adicada á xuventude carlista e composta para este
acto polo organista da Catedral Mariano Casares.
No ano 1.907 na festa do Santiago do Barrio dos Muiños, que as malas língoas chamaban Triana, según
conta a prensa da época ten lugar un desagradable suceso, despois dunha noite axetreada na que se
producen varias rifas (peleas) a gaita do famoso Coruxeiras bota todo o aire para fora ao recibir un
navallazo.
Co gallo da consagración do Bispo Solis no mes de Maio do ano 1.907 a Banda Municipal percorre
as rúas da cidade e posteriormente ofrece un concerto diante do Seminario desde as nove ata as once
da noite.
O cuarteto de gaiteiros Os Veiga recibe do fabriquero da S. I. Catedral a cantidade de vintecinco pesetas

por amenizar unha festa que se organiza o 6 de Xuño do 1.907 como obsequio o Bispo Solis.
O día 26 de Novembro do ano 1.907 co gallo do milenario do nacemento de San Rosendo a Banda
Municipal actúa pola noite no Cantón.
A veciña do Coto da Recadeira Aurora Lombán a primeiros de século toca na pandereta e nun acordeón
que mercou pola cantidade de corenta reais.
O día 20 de Setembro do 1.909 celébrase no Círculo de Recreo un concerto a cargo do tenor sevillano
Sr. Mariani, acompañado no piano polo profesor Ángel Rodríguez Gómez.
O día 5 de Xuño do ano 1.910 ten

lugar no Salón Teatro do Casino da
cidade unha gran velada literario-
musical, impoñendoselle ó poeta
Noriega Varela unha ar tística
medalla de ouro regalada polos
m indoniense s re sidente s na
Arxentina.
As festas do San Vicente en

Mondoñedo a primeiros do século
vinte son amenizadas pola Murga de
Aldixe (Abadín).
O 14 de Outubro do 1.913 celébrase unha animada verbena no Campo de Alcántara amenizada pola
Banda Municipal co motivo da inauguración da Residencia dos Pasionistas.
Curiosidades - V
A infanta Isabel visita a cidade no día 2 de Xullo de 1.914, sendo recibida no Campo dos Remedios
polas autoridades e pola Banda Municipal que interpreta a Marcha Real.
O día 24 de Outubro do ano 1.917 nunha homenaxe a Pascual Veiga actuan a Coral Coruñesa Cántigas
da Terra, os orfeóns Veiga e Brisas del Masma e o cuarteto de gaitas mindoniense Os Pacheco.
A principios de século Paquito de Benino, que é un dos cacharreiros da cidade, toca o baixo na banda
municipal e ademáis ten fama de ser un bo cantador, segundo contan as xentes canta tan ben o meigo
Cantar das Curuxeiras que da xenio oílo.
Polos anos vinte o baile de San Lázaro é clausurado polo

Axuntamento por motivos de orde público, hixiene e
moralidade, sendo permitida a súa reapertura no mes de
Outubro do 1.923.
Para amenizar a festa do San Cosme do ano 1.925 son

contratados o cuarteto Os Pacheco, a Banda Municipal e o
incansable gaiteiro Coruxeiras.
A Schola Cantorum do Seminario interpreta os temas A

Barcarola, O Consolo e a alborada O sol da Primaveira nunha
velada que se celébra o día 12 de Xaneiro do ano 1.936.
O 26 de Setembro do ano 1.936 o Gobernador Civil de Lugo,

Ramón Bermúdez de Castro, prohibe a celebración de calquer
tipo de bailes públicos en toda a provincia.
A toma de Bilbao o 19 de Xuño do ano 1.937 é moi celebrada

na cidade. Multitude de mindonienses percorren as rúas
precedidos pola Banda de Música Pascual Veiga e nos días
seguintes celébranse dúas verbenas na Plazuela de Oswaldo
Codina que tamén son amenizadas pola Banda.
A Capela de música pola festividade do Corpus no ano 1.937 canta na Catedral a Misa do mestre
Réficet a tres voces mixtas, nos intermedios o organista Sr. Casares interpreta diversas composicións
eucarísticas. A procesión que se celébra a continuación, acompañada pola banda de música Pascual
Veiga, deténse diante dos altares colocados na porta da igrexa de Santiago e no Cristo dos Remedios
interpretando a Capela de Música a catro voces o Ave Verum de Mozart e a tres voces O sacrum cum
vivium, obra alemana do século XVI.
As festas do San Cosme de Galgao do ano 1.939 son amenizadas pola Banda Municipal de Mondoñedo
e polos gaiteiros de Zoñán, participando tamén algunha charanga.
Curiosidades - VI
O día 7 de Decembro do 1.939 o 3º Batallón do Rexemento da Infantería de Montaña nº 30 organíza
uns festexos na honra da súa patrona, a Inmaculada Concepción, realizándose diversas actuacións.
Canto Flamenco interpretado polo soldado Francisco Gavira, Tangos Arxentinos interpretados polo
soldado Juan Figueroa, sendo acompañados os dous por Pascual Cigarrán coa guitarra. O grupo
formado por Hermenegildo Fernández (gaita), José Niñeiro (acordeón), Fausto Gardón (tambor)
acompañados por unha coral interpretan temas galegos e na parte de baile participan os soldados
Casiano López e José Eiriz.
En Decembro do 1.939 celébrase unha velada organizada pola xuventude masculina de Acción Católica
en homenaxe ás forzas da Infantería destacadas na cidade, contando coa colaboración da Coral
Mindoniense integrada por cincoenta voces dirixidas polo mestre Manuel Pérez Fanego e baixo a
presidencia do Bispo de Mondoñedo.
O gaiteiro e o tamborileiro de Zoñán son contratados para tocar tres días nas festas dos Remedios do
ano 1.939, cobrando a cantidade de noventa pesetas pola súa actuación.
A música dentro das igrexas nos anos corenta caracterízase pola presencia de violinistas de moita sona
como Valentín da Maruxa, O Gaspar, O Pallarego e Pibardos.
Os enterros dos anos corenta nalgunhas ocasións son acompañados por Angelito de Ríos co seu
bombardino.
O 18de Febreiro de 1.948 Felipe Bangueses Bande, ex-benedictino, é nomeado Mestre de Capela da
Catedral, tomando posesión no mesmo día.
No ano 1.952 fórmase unha nova coral que baixo o nome de Orfeón Alborada participa nun concurso
rexional celebrado en Lugo acadando pola súa brilante actuación o segundo premio.
No ano 1.955 fórmase unha schola cantorum no recéntemente inaugurado Instituto Laboral. A coral
estaba a cargo das profesoras do centro Ángeles Alvarez Gago e Trinidad Valcarce Pestaña. Os alumnos
son preparados no arte do solfexo, e despois pasan a formar parte da Coral.
Pola festa de Sto Tomás de Aquino do 1.955 actúa o coro do Instituto e interpreta un variado repertorio,
destacando unha peza do folclore da comarca.
Uxío García Amor, presbítero da diócese e profesor do Seminario, acada a praza de Mestre de Capela
da Catedral mindoniense, desempeñando o cargo ata o ano 1.971.
Polos anos sesenta, cando chegan á Mondoñedo os primeiros magnetófonos, o electrónico e veciño de
Mondoñedo Ángel Castañal reúne á Rondalla do Pallarego para efectuar unha grabación que despois
será enviada ó Centro Galego de Bos Aires na Arxentina.
Indice
A música na Catedral Diglósicos & Porco Jones
A música Profana Lino Rico
Roel del Río Miguel Lustres
Ángel Custodio Santabaya Os Veiga
O mestre Pacheco Os Pacheco
Pascual Veiga Brisas do Masma
Orquestra da Catedral Vallibria
Xaime Cabot Bujosa Val do Brea
Alborada Galega O Gaiteiro de Zoñán
Os orfeóns mindonienses Pepe da Gaita
Orfeón Pacheco Coruxeiras
Orfeón Veiga (1.908) O Gaiteiro do Masma
Orfeón Veiga (1.913) Augusto Insua
Coral Brisas del Masma José Antonio López
Coral Mindoniense (1.939) O Gaiteiro das Casas Novas
Masa Coral de Educación y Descanso José Chao López
Orfeón da Sociedade de Obreiros Ramón Barreira Rivas
Veladas literario-musicais Pablo do Neno
Corais da V.O.T. Tomás Gruñeiro
Discografía na década dos setenta Ramiro Botana
O Quiosco da Alameda Manolo de Chao
Banda Municipal Torres do Vilar
Banda de Sta. Mª Maior O Zulo
Nova Banda de Música Pascual Veiga O Tio Xosé de Xorxe
Escola de música O Pallarego Jesús Rubal
Banda de Cornetas e Tambores (1.938) José Rico, O Peto
Banda de Cornetas e Tambores (1.995) O Cego do Grove
Comparsa Manca na Cheda Celestino de Xastoso
Cuarteto de Cuerda Santiago Doural
Pepe Castañeda Emilio López, O Turuta
César González-Seco José Mª Gómez, O Praviano
Valentín da Maruxa A Pachacha
Eduardo Pernas O Roso
Enrique das Danielas O Cego de Viloalle
O Pallarego O Cego dos Muíños
Antonio González Amieiro Muiñeira Popular
José Ruiz Tejero Instrumentos tradicionais
Agrupación músical O Eco As Fías de Cesuras
Rondalla Os Veiga As Foliadas do Espiño
Rondalla Frente de Juventudes As fías e o entroido de Zoñán
Os Trovadores Pandereteiras de Sta Mª Maior
Rondalla de Antígos Alumnos do Pallarego A música en Lindín
Grupos de música folk nos oitenta Festa do Árbol
Grupo folk Nós Festa dos Maios
Orquestras Manhatan e Ritmo Cantares da zona
Orquestra de Manolo Araújo As procesións
Orquestra Melodías del Jazz Curiosidades
Orquestra Royalty
Orquestra Royalty-Melodías Índice
Grupo musical Los Caver Colaboracións
Grupo musical Los Royal Bibliografía e outras fontes
Grupo musical Bahía
Colaboracións
Graciñas pola súa colaboración a: Jesús Chao Cabanela
Antonio Mel
Mª Carmen Insua Ramiro Botana
Antonio Canle Ramón García Nogueira
Angelina Reigosa Milagros Doural
Hnas Amor Ricardo Torres
Fillas de Enrique Iglesias Alfonso Rodríguez
Suso Sordo e Xosefa Méndez Socorro Rubal
Basilio do Rato José R. Rico
María Méndez Lino Rico
Kike Teijeiro Viuda do Praviano
José Luís Fdez. "Keno" Celestino Chao
Jesús Rico Vda. de Emilio López
Cándido Pérez Elba Candia
José dos Castros Sabina Legide
Manuel Devesa Mónica Barreira
David Loureiro Trinidad García
Irma Neira Toñita Seco
Luis Rubal Gonzalo García Fdez
Daniel Rubal Fernando López
Rubén Leivas Ramón Barreira
Antonio Caselas Maruja Pernas
Cayetano Cabanas Magdalena Domenech
Mª Carmen Fdez Legaspi Alicia Tella Villamarín
Amelia Vázquez Rusé González-Redondo
Sergio e Vicente Fernández Carmiña Salgueiro
Monserrat Sánchez Reigosa de Zoñán
José Ruíz Leivas Jacinto Otero
Manolo Montero Daniel Lorenzo
Jesús Cigarrán Victorino García
Enrique Cal Pardo L. Joaquín Salaberri
Magdalena dos Muíños Tarsicio Rico
Pedro Rivas Fran, Ernesto e Ignacio (Diglósicos)
Leonardo Pérez
Juan López Torres
Bibliografía e outras fontes de información
Fontes consultadas:
E. Lence Santar - El Santuario de los Remedios - Imprenta: César González-Seco, 1.909.

E. Lence Santar - Del obispado - Tomos I, II y III (1911-1915).
E. Lence Santar - Los gremios de Mondoñedo
Enrique Cal Pardo - Estudios mindonienses - Tomo II (1986), Tomo IV (1988).
Enrique Cal Pardo - La música de la Catedral de Mondoñedo - Alvarellos (1.996)
Joam Trillo y Carlos Villanueva - Estudios mindonienses - Tomo IX (1993).
Isidro Fdez. Villalba - Mondoñedo, regreso al pasado - Tomos I, II y III - Suc. de Mancebo
Armando Requeixo - Etnografía mindoniense - Follas Novas.
Armando Requeixo - Escritores mindonienses - Ensaio.
Francisco Mayán - O Pallarego - Diputación Provincial de Lugo.
Xe Freire - Mondoñedo - Editorial Everest S. A.
Galicia Eterna - Tomo IV - Ediciones Nauta S.A.
Xan de Masma - A besta - Galaxia.
Noriega Varela - Do Ermo - Galaxia.
Xosé de Cora e Xulio Pardo - Pascual Veiga - Xunta de Galicia.
Rexistro Civil de Mondoñedo.
Prensa consultada:
Publicación de Acción Social

Bisemanario Mondoñedo
Semanario Vallibria
Semanario Mondoñedo
De todo un poco
Diario Justicia
La Voz de Mondoñedo
La defensa
El Progreso
El Ideal Gallego

Idioma

A Música en Mondoñedo

Cargado por

Información del documento

Descripción:

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Descripción:

Copyright:

Formatos disponibles

A Música en Mondoñedo

Cargado por

Descripción:

Copyright:

Formatos disponibles

A Diego e Anxo con agarimo,

agardando que algún día aproveiten

Mondoñedo, 1 de Agosto de 2.002

As Capelas de música nas Catedrais Galegas comezaron a

Para facer un estudio da música en Mondoñedo é obrigado

A historia da música en Mondoñedo está moi unida a

Hai que lembrar as festas onde tocaba o gaiteiro de Zoñán

Foron moitos os que coa súa música fixeron que, nesta

Anque falar de todos eles sería imposible, polo menos

MELODIAS DEL JAZZ (LINDÍN)

En 1.763, cando conta coa idade de dezaseis anos,

Poucos anos despois, o 19 de Decembro do 1.770,

No ano 1.723 aprende a tocar o órgano na Catedral de

O 16 de Maio de 1.730 é nomeado mestre da Capela da

Roel posuía unha gran formación músical. No ano 1.748

No ano 1.760 publicou o seu segundo escrito Razón natural

Con once anos ingresa como neno de coro na Capela de Música

En Decembro do ano 1.804 encárgase temporalmente da dirección

Continúa despois os estudios en Santiago, nos primeiros meses

O día 7 de Febreiro do ano 1.806, con 22 anos de idade,

Morre en Mondoñedo o 23 de marzo do 1.865,

No ano 1.864 fixa a súa residencia na Coruña acadando a praza

Berce do que un día fora

Desde neno sinte que a súa verdadeira

INAUGURACIÓN DO ÓRGANO DO SÉCULO XVIII

Arriba qu'a aurora E ô remanso dos airiños,

Na xunta xeral celebrada o día 6 de Outubro apróbase o regulamento

O 17 de Setembro chegan os restos á cidade e son conducidos

O 18 de Setembro, ten lugar a Misa de Réquiem, coa colaboración

Despois do enterro o Orfeón interpreta a Alborada e

En Decembro do mesmo ano ten lugar un concerto no Salón

A nova coral estaba

Don Emilio Tapia, que fora presidente

O 23 de Outubro do 1.917 chega a

O día 31 de Decembro do 1.919, por aclamación, foron nomeados presidente e vicepresidente da

A nova coral, que é o primeiro orfeón

MASA CORAL DE EDUCACIÓN Y DESCANSO

No ano 1 .99 2 c elebrou

Na actualidade é dirixido por

No ano 2.000 foi nomeado socio

TERCIARIAS FRANCISCANAS, FESTA DE SAN FRANCISCO - 1.935

A principios de Setembro do 1.904 remodélase colocándolle uns balconciños, columnas e demais

Nos seus comezos é dirixida por

No ano 1.913 celébrase unha

Debido a falta de medios económicos algún dos

No mes de Agosto do 1.926

Por esas datas reciben a partitura principal do

O día primeiro de Agosto do 1.954 chega á cidade o Cardeal de

Na última etapa a banda é dirixida por Eduardo Rodríguez González,

Baixo a batuta de Eduardo Rodríguez chega a contar con un grupo

Entre os membros da agrupación están José Antonio Freire

PASARRÚAS DA NOVA BANDA PASCUAL VEIGA

No ano 1.999 fórmase unha banda que participa no

"CADETES, FLECHAS Y PELAYOS" NO CAMPO DA ALCÁNTARA

A idea é de José Luís Fernández, máis

Nos primeiros anos os ensaios desta banda

Por iniciativa desta banda celébrase

Na actualidade esta formación está

O presidente é Luis Rubal, que

De neno comeza a estudiar música