Está en la página 1de 121

MANLIBRO DE ESPERANTO

00. Enhavo
01. Alfabeto 03. Silaboj 04. Akcento 05. Artikolo 07. Adjektivoj 08. Pluralo ................................................................................................ .................................................................................................. ................................................................................................ ................................................................................................ ............................................................................................. 3 3 4 4 4 5 5 5 6 6 7 7 10 11 15 18 21 23 26 36 44 49 51 51

02. Elparolo a prononco .............................................................................

06. Substantivoj .......................................................................................... .................................................................................................. ................................................................................

09. Personaj pronomoj ................................................................................ 10. Posedaj pronomoj 12. Adverboj 14. Akuzativo 15. Verboj 11. Nedifinita pronomo ............................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................. 13. Adverba vorteto i ................................................................................. ................................................................................................... ..................................................................................

16. Aktivaj participoj .................................................................................. 17. Pasivaj participoj 18. Prefiksoj ................................................................................................ 19. Sufiksoj ................................................................................................. 20. Prepozicioj ............................................................................................ 21. Konjunkcioj .......................................................................................... 22. Komparado ........................................................................................... 23. u-demandoj ......................................................................................... 24. Ki-demandoj ..........................................................................................

25. Tabelvortoj ............................................................................................ 26. Nombraj vortoj ..................................................................................... 27. Adjektivaj nombrovortoj ....................................................................... 28. Kioma horo estas? ................................................................................. 29. Vortfarado ............................................................................................. 30. Oftaj eraroj ............................................................................................ 31. Kelkaj gravaj vortoj .............................................................................. 32. Utilaj frazoj kaj esprimoj ....................................................................... 33. Proverbaro ............................................................................................. 34. Unua legao ............................................................................................ 35. Dua legao ............................................................................................. 36. Bibliografio ........................................................................................... 37. Memorindaj reguloj ............................................................................... 38. Korelativaj vortoj a tabelvortoj ........................................................... 39. Afiks-tabelo ............................................................................................ 40. Vortaro esperanta hispana ..................................................................

54 58 59 59 60 61 64 69 72 74 82 84 85 87 88 90

Manlibro de Esperanto ver. 9.0 (aprilo 2013). Verkis Jotor. Libere kopiebla.

01. Alfabeto
Consta de 28 letras: 5 vocales, 2 semivocales y 21 consonantes. ABCDEFGHIJKLMNOP RSTUVZ abcdefghijklmnop rstuvz

02. Elparolo a prononco


Las 5 vocales (a e i o u) se pronuncian como en castellano. 10 consonantes (b d f k l m n p s t) se pronuncian tambin como en castellano. c g Equivale a ts en mosca tse-tse: danci (dn tsi). Equivale a la ch castellana en muchacho, pecho: arlatano (char la t no). Incluso la inicial, equivale siempre a la g suave en gato, seguir, trigo: gitaro (gi t ro). Equivale al grupo ingls dg en Cambridge, al grupo francs dj en adjoint, al grupo cataln tg tj en viatge, platja: loi (l dgi), rua (r dga). Equivale a la h inglesa en house. Es ligeramente aspirada, o sea, que se pronuncia como la j castellana pero sumamente suave: hundo (hn do). Equivale a la j castellana en hijo, rojo: azuleo (a ssu l jo). Equivale a la y castellana en doy, ley, voy: arboj (r boy). Equivale a la s inglesa en usual y a la y argentina en yo: urnalo (yur n lo). Incluso la inicial, equivale siempre a la r suave en pera: kanario (ka na r o). Equivale al grupo ingls sh en ship, al grupo francs ch en chaud, a la x catalana en caixa: fio (f sho), ipo (sh po).

j r

v z

Equivale a la u breve diptongada en aurora, euforia, pausa: anta (n tau). Equivale a la v inglesa en vanity, francesa en vie, italiana en vita. Es siempre labiodental y no debe confundirse con la b: vino (v no). Equivale a la z inglesa en zero y a la s castellana en musgo, haciendo vibrar las cuerdas vocales en la garganta: rozo (r sso).

El alfabeto es rigurosamente fontico: se lee como se escribe y se escribe como se pronuncia. No existen letras dobles ni mudas. Cuando dos letras iguales aparecen juntas debido a la unin de dos races, o una raz y un afijo, se pronuncian separadamente: mallonga (mal ln ga).

03. Silaboj
En esperanto cada palabra tiene tantas slabas como vocales contiene. Ej. la tiene una slaba, libro tiene dos (li bro), piano tiene tres (pi a no) mientras que en castellano slo tiene dos (pia no), elefanto tiene cuatro (e le fan to).

04. Akcento
El esperanto no tiene acentos ortogrficos ( ) sino tan slo el acento tnico, que se pronuncia pero no se escribe y que recae siempre sobre la penltima slaba. Por tanto todas las palabras son llanas. Ej. libro (l bro), piano (pi no), familio (fa mi l o), telefono (te le f no).

05. Artikolo
la Artculo determinado (en castellano el la los las). Es invariable para todos los gneros, nmeros y casos. El artculo indeterminado (en castellano un una unos unas) no existe en esperanto. la botelo: la botella la glaso: el vaso la leonino: la leona la leono: el len 4

botelo: (una) botella glaso: (un) vaso leonino: (una) leona leono: (un) len

meblo: (un) mueble tablo: (una) mesa

la mebloj: los muebles la tabloj: las mesas

06. Substantivoj
-o Terminacin de todos los sustantivos en singular. kato: gato lernanto: alumno, aprendiz libro: libro tablo: mesa

botelo: botella glaso: vaso instruisto: maestro, profesor katino: gata

07. Adjektivoj
-a Terminacin de todos los adjetivos en singular. Hay que tener en cuenta que en esperanto el adjetivo antecede generalmente al sustantivo. alta domo: (una) casa alta granda fabriko: (una) fbrica grande plena glaso: (un) vaso lleno

alta: alto, alta granda: grande plena: lleno/a, pleno/a

08. Pluralo
-j Terminacin que seala el plural en sustantivos y adjetivos. Esta semivocal se pronuncia como la y castellana en estoy, soy, voy. No forma slaba al no ser una de las cinco vocales. El acento tnico de la palabra no cambia del singular al plural: lernanto (ler nn to), lernantoj (ler nn toy). amikinoj: amigas belaj floroj: (unas) bellas flores du birdoj: dos pjaros lernantoj: alumnos malplenaj glasoj: (unos) vasos vacos

amikino: amiga bela floro: (una) bella flor birdo: pjaro lernanto: alumno malplena glaso: (un) vaso vaco

09. Personaj pronomoj


Los pronombres personales se anteponen al verbo. El pronombre neutro i se emplea para sustituir cosas (abstractas o concretas) o animales. El gnero gramatical no existe en esperanto. mi: yo vi: t, usted li: l i: ella i: ello, ella (neutro) ni: nosotros, nosotras vi: vosotros/as, ustedes ili: ellos, ellas

i legos kaj skribos. Ella leer y escribir. i estas bruna. Ella (la mesa) es marrn. Vi estas tre inteligenta. T eres muy inteligente. Vi estas tre inteligentaj. Vosotros/as sois muy inteligentes.

10. Posedaj pronomoj


Los pronombres posesivos se forman aadiendo la terminacin -a a los pronombres personales respectivos. Admiten la terminacin -j del plural. mia: mi, mo, ma via: tu, tuyo, tuya, de usted lia: su, suyo, suya (de l) ia: su, suyo, suya (de ella) ia: su, suyo, suya (de ello) nia: nuestro, nuestra via: vuestro, vuestra, de ustedes ilia: su, suyo, suya (de ellos/as) mia kato: mi gato via domo: tu casa vuestra casa lia kanario: su canario (de l) ia piano: su piano (de ella) ia koloro: su color (del coche) nia lando: nuestro pas ilia ato: su coche (de ellos/as) miaj: mis, mos, mas viaj: tus, tuyos, tuyas, de usted liaj: sus, suyos, suyas (de l) iaj: sus, suyos, suyas (de ella) iaj: sus, suyos, suyas (de ello) niaj: nuestros, nuestras viaj: vuestros, vuestras, de ustedes iliaj: sus, suyos, suyas (de ellos/as) miaj dentoj: mis dientes viaj okuloj: tus ojos vuestros ojos liaj libroj: sus libros (de l) iaj floroj: sus flores (de ella) iaj mebloj: sus muebles (de la casa) niaj urboj: nuestras ciudades iliaj fotoj: sus fotos (de ellos/as)

11. Nedifinita pronomo


oni Pronombre indefinido que equivale a se uno en castellano.

Kun granda bruo oni malfermis la pezan pordegon. Con gran ruido se abri el pesado portn. Oni devas labori por vivi. Se debe trabajar para vivir. Oni diras, ke li venos post du tagoj. Dicen (se dice) que vendr dentro de dos das. Oni ne scias, kion fari. Uno no sabe qu hacer. Oni parolis multe pri vi. Se habl mucho acerca de ti. Oni vidas, ke ili estas inteligentaj. Se ve que son inteligentes. Vojaante (dum oni vojaas) oni lernas. Viajando se aprende.

12. Adverboj
-e Terminacin de todos los adverbios derivados. Equivale a la terminacin -mente del castellano.

Kuru rapide! Corre rpidamente! i iras malrapide. Va despacio. Va lentamente. i kantas tre bone. Ella canta muy bien. amiko: amigo bono: el bien jeso: afirmacin okulo: ojo patro: padre rapido: rapidez telefono: telfono amika: amistoso/a bona: bueno/a jesa: afirmativo/a okula: ocular patra: paternal rapida: rpido/a telefona: telefnico/a amike: amistosamente bone: bien jese: afirmativamente okule: ocularmente patre: paternalmente rapide: rpidamente telefone: telefnicamente

Cuando el castellano no dispone de la palabra precisa para traducir la nocin que describe el adverbio en esperanto, la equivalencia se produce mediante una locucin adverbial, es decir, una preposicin y un sustantivo. Ntese que el esperanto dispone siempre de ambos recursos: el simple adverbio y la locucin adverbial.

bicikle (per biciklo): en bicicleta hejme (en la hejmo): en casa kure (en kuro): a la carrera

nokte (en la nokto): por la noche skribe (per skribo): por escrito urbe (en la urbo): en la ciudad

En ocasiones el adverbio se ve reforzado por la preposicin correspondiente, a fin de concretar su significado. enlite (en la lito): en la cama subtable (sub la tablo): debajo de la mesa surtable (sur la tablo): encima de la mesa Cuando un adjetivo califica a otro adjetivo, debe llevar la terminacin -e. Hele bluaj okuloj. Ojos azul claro. Rapide kurantaj evaloj. Caballos que corren rpido. La forma adverbial califica o determina al verbo. Usaremos pues la terminacin -a para calificar a un sustantivo y la terminacin -e para hacerlo con un verbo. Li rakontas interese. l relata de manera interesante. Lia rakonto estas interesa. Su relato es interesante. Usaremos adems la terminacin -e para expresar las oraciones impersonales con los verbos ser parecer hacer. Estas malvarme. Hace fro. Estas danere. Es peligroso. ajnas neeble. Parece imposible. ajn

Partcula adverbial que expresa indefinicin reiterada y general. io ajn: cualquier cosa iu ajn libro: cualquier libro ajna libro: cualquier libro

kiam ajn: en cualquier momento (k)ie ajn: en cualquier sitio (k)iel ajn: de cualquier modo

ne

Adverbio de negacin (castellano: no).

Ili ne revenis malfrue. Ellos/as no regresaron tarde. La infano ne dormas. El nio no duerme. Mi ankora ne scias, kiam ili alvenos. Todava no s cundo llegarn. Mi ne tuj vidis tion, kion i faris. No vi inmediatamente lo que hizo ella. Morga matene i ne laboros. Maana por la maana ella no trabajar. Otros adverbios primitivos, no derivados, que no llevan la terminacin -e. Son palabras que indican manera, lugar, tiempo o cantidad. ajn: cualquiera almena: al menos, por lo menos anka: tambin ankora: an, todava apena: apenas, casi balda: pronto, en breve des pli: tanto ms do: pues, por lo tanto e: incluso, hasta for: lejos hiera: ayer hodia: hoy ja: desde luego, por supuesto jam: ya jen: he aqu jes: s ju pli: cuanto ms us: recin, hace un momento kvaza: como si mem: mismo, misma morga: maana ne: no nun: ahora nur: slo, solamente pli: ms (cantidad) plu: ms (tiempo) preska: casi tamen: sin embargo, no obstante tre: muy, mucho tro: demasiado tuj: en seguida, inmediatamente

Los adverbios anka e ne nur van siempre delante de la palabra a la que afectan. Anka hiera mi dancis. Tambin ayer yo bail (adems de otros das). Hiera anka mi dancis. Ayer tambin yo bail (adems de otras personas). Hiera mi anka dancis. Ayer yo tambin bail (adems de hacer otras cosas). E infano komprenas tion. Hasta un nio entiende eso. Mi deziras trinki nur tason da teo. Deseo beber solamente una taza de t. E ne y anka ne equivalen respectivamente a las formas castellanas ni siquiera y tampoco.

E ne tio. Ni siquiera eso. Li havas e ne unu amikon. Li ne havas e unu amikon. l no tiene ni siquiera un amigo. Anka i ne finis sian taskon. Tampoco ella termin su tarea. La locucin adverbial kiel longe equivale a la expresin dum kiom da tempo. Kiel longe vi dormis? Cunto tiempo dormiste? Kiel longe vi restos en Parizo? Cunto tiempo te quedars en Pars? Los adverbios de cantidad se pueden utilizar como si fueran sustantivos. Sur la arbo estis multe da birdoj. Sur la arbo estis multo da birdoj. Sur la arbo estis multaj birdoj. En el rbol haban muchos pjaros.

13. Adverba vorteto i


i Partcula adverbial que indica proximidad. Se suele colocar delante de la palabra a la que acompaa, pero tambin puede ir detrs de ella. tie: ah, all tio: eso, aquello tiu: ese, aquel i tie: aqu i tio: esto i tiu: este, esta

kie: dnde kio: qu kiu: quin, cul Tio estas vendejo. Eso es una tienda. Tie estas vendejo. All hay una tienda.

i tio estas botelo. Esto es una botella. i tie estas botelo. Aqu hay una botella.

en i tiu nokto en tiu i nokto i-nokte: esta noche je i tiu fojo je tiu i fojo i-foje: esta vez sur i tiu flanko sur tiu i flanko i-flanke: a este lado, en esta parte

10

14. Akuzativo
-n En esperanto todas las personas, animales o cosas que reciben la accin de un verbo transitivo van en acusativo, y se distinguen por la terminacin -n al final de cada palabra. Li legas in. l lo lee. i salutas lin. Ella le saluda.

La infano legas libron. El nio lee un libro. Maria salutas Petron. Mara saluda a Pedro.

La terminacin -n del acusativo permite ordenar los elementos de la frase en la forma que deseemos. La infano legas libron. Legas la infano libron. Libron legas la infano. La infano libron legas. Legas libron la infano. Libron la infano legas. El acento tnico de la palabra no cambia cuando est en acusativo: pomo (p mo), pomon (p mon), pomoj (p moy), pomojn (p moyn). Li manas pomon. l come una manzana. Li manas pomojn. l come unas manzanas. Li manas grandan pomon. l come una manzana grande. Li manas grandajn pomojn. l come unas manzanas grandes.

El reflexivo se indica poniendo en acusativo los pronombres personales correspondientes, ya que son al mismo tiempo complemento directo. Mi rigardas min en la spegulo. Yo me miro en el espejo. Vi duas vin. T te duchas. La tercera persona del singular y del plural (li i i ili) usa el pronombre reflexivo si. Tngase en cuenta que si y sia se refieren siempre al sujeto de la oracin, y por lo tanto nunca pueden ser sujeto.

11

Li razas sin per razilo. l se afeita con una maquinilla de afeitar. i kombas sin per kombilo. Ella se peina con un peine. i lekas sin. La kato lekas sin. El gato se lame. Ili banas sin. Ellos/as se baan. Ili salutis sin reciproke. Ili salutis unu la alian. Ellos/as se saludaron (mutuamente). Li vivas felie kun sia filino. l vive felizmente con su hija. Li kaj lia filino vivas felie. l y su hija viven felizmente. En la frase l lee su libro este su puede referirse al libro propio, al libro de otro, al libro de usted, al libro de l, al de ella o al de ellos/as. En esperanto no hay posibilidad de confusin. Li legas sian libron. Li legas vian libron. Li legas lian libron. Li legas ian libron. Li legas ilian libron. l lee su libro (propio). l lee su libro (de usted). l lee su libro (de Juan). l lee su libro (de Elena). l lee su libro (de ellos/as).

Decir simplemente saluton! es la manera habitual de saludarse en esperanto. Equivale al hola! del castellano y est formado por la palabra saluto con una -n al final, por ser complemento directo de frase elptica. (Mi donas al vi) saluton! (Te doy) un saludo! (Mi deziras al vi) bonan tagon! (Te deseo) un buen da! La terminacin -n del acusativo se usa tambin para indicar un tiempo definido, o la duracin de un tiempo. En estos casos el acusativo de tiempo equivale siempre a una preposicin. La birdo flugis multajn horojn. El pjaro vol muchas horas. La birdo flugis dum multaj horoj. El pjaro vol durante muchas horas. Li restis sen-dorma la tutan nokton. Se qued desvelado toda la noche. Li restis sen-dorma dum la tuta nokto. Se qued desvelado durante toda la noche. 12

Mi vizitos vin la kvaran de majo. Te visitar el cuatro de mayo. Mi vizitos vin en la kvara de majo. Te visitar el cuatro de mayo. La terminacin -n del acusativo puede tener un valor temporal (acusativo de tiempo). Tambin existe el acusativo de direccin, que por supuesto equivale a una preposicin. La muso kuris al la lito. El ratn corri hacia la cama. La muso kuris sub la lito. El ratn corri debajo de la cama. La muso kuris al sub la lito. La muso kuris sub la liton. La muso kuris subliten. El ratn entr corriendo debajo de la cama.

La kato saltis sur la tablon. La kato saltis surtablen. El gato de un salto se subi a la mesa. Kien vi iras? Al kie vi iras? Adnde vas? Mi iras hejmen. Mi iras al la hejmo. Voy a casa. Mi iras urben. Mi iras al la urbo. Voy a la ciudad. Tagias, kaj mi devas ekiri hejmen. Amanece, y debo partir a casa. Ni ne scias, kien ekskursi. No sabemos adnde ir de excursin. iam antaen! Siempre adelante! As como el peso, la medida, la capacidad, el precio o la distancia. La leonido pezas kvar kilogramojn. El cachorro de len pesa cuatro kilos. La botelo enhavas du litrojn. La botella contiene dos litros. Ni veturos cent kilometrojn. Viajaremos cien kilmetros. El adjetivo que califica a un sustantivo en acusativo tambin debe llevar la terminacin -n. Sin embargo, hay frases en las que el adjetivo no es calificativo del sustantivo, y por tanto no debe ir en acusativo. Mi trovis la vinon bonan. Yo encontr el buen vino. Mi trovis la vinon bona. Yo encontr bueno el vino.

13

En el primer caso la cualidad es permanente, para todo el mundo. En el segundo caso se atribuye esa cualidad, aunque quiz no la posea. Mucha atencin al acusativo detrs de la palabra kiel. Mi elektis lin kiel prezidanto. Le eleg como presidente (que soy). Mi elektis lin kiel prezidanton. Le eleg como presidente (para que l fuera presidente). En teora se puede sustituir la preposicin por el acusativo para otros significados, si la claridad lo permite. Mi ridas pro lia naiveco. Mi ridas lian naivecon. Me ro por su ingenuidad. Ni sendube helpos al niaj amikoj. Ni sendube helpos niajn amikojn. Sin duda alguna ayudaremos a nuestros amigos. Li faris multe da eraroj. Li faris multajn erarojn. l cometi muchos errores. Aviadilo flugas super la vilao. Aviadilo superflugas la vilaon. Un avin sobrevuela el pueblo. Ni iris tra la arbaro. Ni trairis la arbaron. Atravesamos el bosque. Tablo je du metroj longa. Tablo du metrojn longa. Una mesa de dos metros de longitud.

14

15. Verboj
-i Terminacin de todos los verbos en infinitivo. labori: trabajar legi: leer lerni: aprender mani: comer paroli: hablar plori: llorar respondi: responder, contestar trovi: encontrar, hallar vidi: ver

demandi: preguntar, interrogar diri: decir dormi: dormir esti: ser, estar fermi: cerrar forgesi: olvidar havi: tener kanti: cantar koni: conocer

-as

Terminacin de todos los verbos en presente de indicativo. Sirve para todos los nmeros y personas.

Mi sidas sur seo. Yo estoy sentado en una silla. Vi multe parolas. Vi tre parolas. T hablas mucho. La instruisto demandas. El profesor pregunta. Li estas forta. l es fuerte. Maria kantas bele. Mara canta bellamente. La tablo estas meblo. La mesa es un mueble. Estas malvarme. Estas varme. Hace fro. Hace calor. -is

Terminacin de todos los verbos en tiempo pretrito. Sirve para todos los nmeros y personas.

Mi dormis. Yo dorm. Yo dorma. Vi estis. Fuiste fuisteis estuviste estuvisteis eras erais etc. Li kuiris. l cocin. l cocinaba. i laboris tie. Ella trabaj all. Ella trabajaba all. La birdo flugis. El pjaro vol. El pjaro volaba. Ni iris al la lernejo. Nosotros/as fuimos bamos a la escuela. Ili instruis en la lernejo. Ellos/as ensearon enseaban en la escuela.

15

Estas estis (verbo ser, estar) traducen tambin las formas del castellano hay y haba hubo respectivamente. Sur la tablo estas du pomoj. Sobre la mesa hay dos manzanas. En lia glaso estis vino. En su vaso (de l) haba vino. -os

Terminacin de todos los verbos en tiempo futuro. Sirve para todos los nmeros y personas.

i-vespere mi legos la dokumentojn. Esta tarde leer los documentos. Mi tranos per tranilo. Yo cortar con un cuchillo. Vi manos. T comers. Vosotros/as comeris. Li mem pentros la saman pejzaon. l mismo pintar el mismo paisaje. i skribos leteron. Ella escribir una carta. Anka ni kunlaboros. Tambin nosotros/as colaboraremos. La infanoj ludos en la ardeno. Los nios jugarn en el jardn. La fenestroj estos tute fermitaj. Las ventanas estarn totalmente cerradas. Balda pluvos. Balda neos. Pronto llover. Pronto nevar. -us

Terminacin de todos los verbos en modo condicional. Sirve para todos los nmeros y personas.

Mi ludus nun. Yo jugara ahora. u vi povus doni al mi biskviton? Podras darme una galleta? u vi volus aeti kelkajn aojn? Querras comprar algunas cosas? Ili irus volonte. Ellos/as iran de buena gana. El si condicional del castellano se traduce al esperanto por se. Se mi havus tempon, mi mem farus in. Si tuviera tiempo, yo mismo lo hara. Se li havus sufian monon, li ne laborus. Si l tuviera dinero suficiente, no trabajara. Ni manus la panon, se i estus bona. Comeramos el pan si estuviera bueno. Ni parolus, se ni povus. Hablaramos si pudiramos.

16

-u

Terminacin de todos los verbos en volitivo (equivale al imperativo y al subjuntivo en castellano). Sirve para todos los nmeros y personas.

(Vi) manu. Come comed coma usted coman ustedes. Ni iru al la naejo. Vayamos a la piscina. En el modo imperativo se suele omitir el pronombre vi. Kuru rapide! Corre corred corra corran rpidamente! Ne fumu! No fumes! Iru dormi. Vete a dormir. Idos a dormir. Bonvolu legi la leteron. Legu la leteron, mi petas. Por favor, lee la carta. Y el modo subjuntivo, cuando el verbo de la oracin principal expresa orden, peticin, deseo o voluntad. Mi deziras, ke vi rakontu in. Deseo que lo cuentes. Mi petas vin, ke vi silentu. Mi petas vin silenti. Te pido que te calles. Mi volas, ke vi diru kion vi pensas. Quiero que digas lo que piensas. Li ordonis, ke mi tuj faru mian taskon. l orden que hiciera inmediatamente mi tarea.

***
Algunos verbos importantes en esperanto. i bezonas kompreni la lecionon. i devas kompreni la lecionon. i deziras kompreni la lecionon. i povas kompreni la lecionon. i volas kompreni la lecionon. Ella necesita entender la leccin. Ella debe entender la leccin. Ella desea entender la leccin. Ella puede entender la leccin. Ella quiere entender la leccin.

Mi atas tiun filmon. Tiu filmo plaas al mi. ajnas al mi, ke ili mensogas.

Me gusta esa pelcula. Esa pelcula me agrada. Me parece que mienten.

17

16. Aktivaj participoj


-intaminto homo, kiu amis ex amante persona que am -antamanto homo, kiu amas amante persona que ama -ontamonto homo, kiu amos futuro amante persona que amar

Los sustantivos acabados en -anto, -into, -onto muestran respectivamente la persona que hace, hizo o har lo que expresa la raz. Respondanto Respondinto Respondonto estas homo, kiu estas homo, kiu estas homo, kiu respondas. respondis. respondos.

Cuando se transforman en adjetivos mediante la terminacin -a se obtiene una palabra que muestra el estado en el que se encuentra la persona o cosa que ejecuta la accin. bela kato: un gato bonito Adjetivo que expresa una cualidad del gato. kuranta kato: un gato que corre Adjetivo que expresa el estado en el que se encuentra el gato.

Flugonta birdo pretigas siajn flugilojn. Fluganta birdo estas super arbo. Fluginta birdo ripozas sur brano.

El pjaro que va a volar prepara sus alas. El pjaro que vuela est por encima de un rbol. El pjaro que ha volado reposa sobre una rama.

18

Estos adjetivos unidos al verbo esti forman los tiempos compuestos. Li estas falonta. l ha de caerse. l se va a caer. Li estas falanta. l se est cayendo. Li estas falinta. l se ha cado. Supongamos que todos los das comemos a las dos y tardamos media hora. iutage: cada da Anta la dua mi estas manonta. Je la dua mi estas mananta. Je la tria mi estas maninta. Antes de las dos he de comer (voy a comer). A las dos estoy comiendo. A las tres he comido.

Estos ejemplos se refieren al tiempo presente estas. Tambin es posible hacer lo mismo con las formas de pasado estis y futuro estos. hiera: ayer Anta la dua mi estis manonta. Je la dua mi estis mananta. Je la tria mi estis maninta. morga: maana Anta la dua mi estos manonta. Je la dua mi estos mananta. Je la tria mi estos maninta. Antes de las dos habr de comer (ir a comer). A las dos estar comiendo. A las tres habr comido. Antes de las dos haba de comer (iba a comer). A las dos estaba comiendo. A las tres haba comido.

19

Al transformarse en adverbios mediante la terminacin -e se obtiene el gerundio activo. dormante: durmiendo ludante: jugando Manonte oni devas purigi siajn manojn. Manante oni ne devas paroli. Maninte oni devas purigi siajn dentojn. Antes de comer hay que lavarse las manos. Comiendo no se debe hablar. Despus de comer hay que lavarse los dientes.

A la hora de traducir son preferibles las formas antes de comer y despus de comer, en vez de las formas ortodoxas habiendo de comer y habiendo comido respectivamente, ya que estas ltimas se usan cada vez menos en la lengua comn. Parolinte, i sidiis. Despus de hablar (habiendo hablado) ella se sent. El gerundio activo se refiere siempre al sujeto de la oracin. Mi vidis lin promenante sur la strato. Le vi paseando (yo) por la calle. Mi vidis lin promenanta sur la strato. Le vi paseando (l) por la calle. Vekiinte, Karlo tuj eklaboris. Post kiam Karlo vekiis, li tuj eklaboris. Despus de despertarse, Carlos se puso a trabajar inmediatamente. La fusin de los morfemas verbales de esti con las formas del participio se cie a la lgica estructural del esperanto. Aunque apenas se produce esta fusin en el uso hablado por su densidad sinttica, s suele encontrarse en la literatura por lo que aligera el peso de la frase. i legantis (estis leganta) bonan romanon. Ella estaba leyendo una buena novela. Ili ludintos (estos ludinta) tenisan maton. Ellos/as habrn jugado un partido de tenis.

20

17. Pasivaj participoj


-itamito homo, kiun oni amis ex amado persona a quien se am -atamato homo, kiun oni amas amado persona a quien se ama -otamoto homo, kiun oni amos futuro amado persona a quien se amar

Los sustantivos acabados en -ato, -ito, -oto muestran respectivamente la persona que recibe, recibi o recibir la accin expresada por la raz. Vizitato Vizitito Vizitoto estas homo, kiun oni estas homo, kiun oni estas homo, kiun oni vizitas. vizitis. vizitos.

Cuando se transforman en adjetivos mediante la terminacin -a se obtiene una palabra que muestra el estado en el que se encuentra la persona o cosa que recibe la accin. Legota libro kuas en vendejo. Legata libro estas en la manoj de leganto. Legita libro kuas sur tablo. El libro que va a ser ledo est (expuesto) en una tienda. El libro que es ledo est en las manos del lector. El libro que ha sido ledo yace sobre una mesa.

Estos adjetivos unidos al verbo esti funcionan como participios pasivos. Supongamos que todos los das tomamos caf a las tres en punto de la tarde.

21

iutage: cada da Anta la tria la kafo estas trinkota. Je la tria la kafo estas trinkata. Je la tria kaj duono la kafo estas trinkita. hiera: ayer Anta la tria la kafo estis trinkota. Je la tria la kafo estis trinkata. Je la tria kaj duono la kafo estis trinkita. morga: maana Anta la tria la kafo estos trinkota. Je la tria la kafo estos trinkata. Je la tria kaj duono la kafo estos trinkita. Antes de las tres el caf habr de ser tomado (ir a ser tomado). A las tres el caf estar siendo tomado. A las tres y media el caf habr sido tomado. Antes de las tres el caf haba de ser tomado (iba a ser tomado). A las tres el caf estaba siendo tomado. A las tres y media el caf haba sido tomado. Antes de las tres el caf ha de ser tomado (va a ser tomado). A las tres el caf est siendo tomado. A las tres y media el caf ha sido tomado.

La preposicin por del complemento agente se traduce mediante de. i estas amata de iuj. Ella es querida por todos. La domo aetita de via frato. La casa (que ha sido) comprada por tu hermano. Mediante la terminacin -e se forma el gerundio pasivo, de escasa utilizacin. Estas sciate, ke la homoj maljunias. Es sabido que las personas envejecen. Kaptote, li forkuris. Antes de ser capturado, l huy.

22

18. Prefiksoj
boPrefijo que indica el parentesco resultante por matrimonio. bofilo: yerno, hijo poltico bofrato: cuado, hermano poltico bopatrino: suegra, madre poltica boa: poltico/a (parentesco)

filo: hijo frato: hermano patrino: madre

dis-

Prefijo que expresa dispersin, divisin, separacin. disdoni: distribuir, repartir diskonigi: divulgar, difundir disrompi: destrozar, despedazar dissendi: emitir, retransmitir

doni: dar koni: conocer rompi: romper sendi: enviar, mandar

disa: disperso/a dise: de manera dispersa disigi: separar, dispersar ek-

Prefijo que indica 1) accin que comienza y 2) accin momentnea o repentina. A veces se traduce por ir a, echarse a, ponerse a. ekiri: partir, arrancar ekkrii: exclamar ekpluvi: ponerse a llover ekridi: echarse a rer eki: comenzar, iniciarse

iri: ir, andar krii: gritar pluvi: llover ridi: rer

eks- Prefijo que expresa cese de funcin o estado social. moda: de moda prezidanto: presidente urbestro: alcalde eksmoda: pasado de moda, anticuado eksprezidanto: expresidente eksurbestro: exalcalde eksa: antiguo, que no est en vigor eksigi: destituir, despedir

23

ge-

Prefijo que indica reunin de ambos sexos. Se refiere como mnimo a dos personas o seres y va siempre en plural. geamikoj: amigos y amigas gefratoj: hermano y hermana gepatroj: padre y madre gea: de ambos sexos, mixto/a

amiko: amigo frato: hermano patro: padre

mal- Prefijo que expresa idea contraria, lo contrario de. amiko: amigo bela: bello/a, bonito/a bona: bueno, buena facila: fcil, sencillo/a fermi: cerrar forta: fuerte longa: largo, larga permesi: permitir sana: sano, sana utila: til malamiko: enemigo malbela: feo, fea malbona: malo, mala malfacila: difcil malfermi: abrir malforta: dbil mallonga: corto, corta malpermesi: prohibir malsana: enfermo, enferma malutila: perjudicial, daino mala: contrario/a, opuesto/a

El prefijo mal- seala la idea diametralmente opuesta de lo que expresa la raz. Comprese lo siguiente: malutila: perjudicial, daino senutila: intil mis- Prefijo que expresa error, equivocacin, desacierto. kalkuli: calcular, contar kompreni: comprender, entender pao: paso trakti: tratar miskalkuli: calcular mal miskompreno: malentendido mispao: tropiezo, desliz mistrakti: maltratar misa: errneo/a, equivocado/a

24

pra- Prefijo que significa primitivo, antepasado, alejado en el tiempo. avino: abuela historio: historia mondo: mundo nepo: nieto praavino: bisabuela prahistorio: prehistoria pramondo: el mundo primitivo pranepo: bisnieto praa: primitivo/a, primigenio/a

re-

Prefijo que indica 1) repeticin, de nuevo y 2) devolucin, de vuelta. redoni: devolver rekoni: reconocer relegi: releer renovigi: renovar repreni: recoger, retomar retrovi: recuperar, recobrar reveni: regresar, volver revidi: volver a ver ree: de nuevo, nuevamente

doni: dar koni: conocer legi: leer nova: nuevo, nueva preni: coger, tomar trovi: encontrar, hallar veni: venir vidi: ver

25

19. Sufiksoj
-aSufijo para expresar un matiz despectivo. evalao: jamelgo, penco domao: casucha urnalao: periodicucho popolao: populacho aa: despreciable, fatal, infame

evalo: caballo domo: casa urnalo: diario, peridico popolo: pueblo

-ad-

Sufijo que indica 1) accin duradera y 2) accin repetida. batado: paliza, vapuleo biciklado: ciclismo instruado: enseanza legado: lectura lumigado: alumbrado martelado: martilleo naado: natacin neado: negacin ade: continuamente

bati: batir, golpear biciklo: bicicleta instrui: ensear, instruir legi: leer lumigi: iluminar, alumbrar martelo: martillo nai: nadar ne: no nei: negar

-a-

Sufijo que indica cosa concreta, objeto, resultado de una accin. bovidao: carne de ternera infanao: niera, cosa de nios konstruao: construccin, edificio manao: comida, comestible novao: novedad, noticia pentrao: cuadro, pintura trinkao: bebida trovao: hallazgo ao: cosa, cacharro

bovido: ternero infano: nio konstrui: construir, edificar mani: comer nova: nuevo, nueva pentri: pintar trinki: beber trovi: encontrar, hallar

26

-an-

Sufijo que significa habitante, miembro, partidario. eropano: europeo kamparano: campesino kongresano: congresista kristano: cristiano ipano: marinero, tripulante ano: miembro de grupo, de sociedad

Eropo: Europa kamparo: campia, campo kongreso: congreso Kristo: Cristo ipo: barco, buque

-ant- Este sufijo se refiere a una persona que hace (ocasionalmente) lo que indica la raz. En cambio el sufijo -ist- indica una persona que realiza profesionalmente aquello que designa la raz. kantanto: cantante (el que canta) aetanto: comprador (el que compra) amanto: amante (el que ama) legantino: lectora (la que lee) lernantino: alumna (la que aprende) kantisto: cantante (profesional) mananto: comensal (el que come) promenanto: paseante (el que pasea) vizitanto: visitante (el que visita) vojaanto: viajero (el que viaja)

demandanto (tiu, kiu demandas): el que pregunta ludanto (tiu, kiu ludas): jugador (el que juega) sendanto (tiu, kiu sendas): remitente (el que enva) seranto (tiu, kiu seras): buscador (el que busca) -ar-

Sufijo que indica conjunto o reunin de cosas de la misma especie que forman una unidad, un todo concreto. arbaro: bosque bretaro: estantera dentaro: dentadura fiaro: banco de peces meblaro: mobiliario porkaro: piara tuparo: escalera aro: conjunto, grupo

arbo: rbol breto: balda, estante dento: diente fio: pez, pescado meblo: mueble porko: cerdo, puerco tupo: escaln, peldao

27

-ebl- Sufijo que expresa posibilidad, que se puede. legi: leer mani: comer tui: tocar vidi: ver legebla: legible manebla: comestible netuebla: intocable, intangible travidebla: transparente

ebla: posible eble: posiblemente ebli: ser posible -ec-

Sufijo para expresar una idea abstracta, alguna cualidad general. afableco: afabilidad, amabilidad amikeco: amistad beleco: belleza blankeco: blancura libereco: libertad soleco: soledad eco: cualidad

afabla: afable, amable amiko: amigo bela: bello/a, bonito/a blanka: blanco, blanca libera: libre sola: solo/a, nico/a

-eg-

Sufijo para formar el aumentativo. Sirve para formar indistintamente sustantivos, adjetivos o verbos. domego: casern dormegi: dormir profundamente ridegi: carcajearse varmega: abrasador ega: enorme, grandsimo/a

domo: casa dormi: dormir ridi: rer varma: caliente

-ej-

Sufijo que indica local destinado o lugar apropiado para aquello que designa la raz. dancejo: discoteca, sala de baile kokejo: gallinero kuirejo: cocina laborejo: taller, lugar de trabajo

danci: bailar, danzar koko: gallo kuiri: cocinar, guisar labori: trabajar

28

lakto: leche lerni: aprender nai: nadar prei: rezar vendi: vender

laktejo: lechera lernejo: colegio, escuela naejo: piscina preejo: iglesia vendejo: tienda, comercio ejo: local, sitio

-em- Sufijo que expresa inclinacin, tendencia, hbito. laboro: trabajo ludi: jugar mensogo: mentira, embuste paroli: hablar plori: llorar ribeli: rebelarse timo: miedo, temor mallaborema: gandul, holgazn, vago ludema: juguetn, juguetona mensogema: mentiroso, embustero parolema: hablador, parlanchn plorema: llorn, llorona ribelema: rebelde timema: miedoso/a, temeroso/a

ema: dado, propenso, inclinado a emi: tener ganas de, inclinarse a -end- Sufijo que expresa obligacin pasiva, que debe ser. fari: hacer, cometer pagi: pagar, abonar farenda: que debe hacerse pagenda: pagadero, pagadera enda: necesario, necesaria

-er-

Sufijo que indica elemento o partcula de un todo. enero: eslabn fajrero: chispa monero: moneda neero: copo de nieve panero: miga de pan sablero: grano de arena ero: partcula, pedacito

eno: cadena fajro: fuego mono: dinero neo: nieve pano: pan sablo: arena

29

-estr- Sufijo que significa jefe, principal, que dirige. lernejo: colegio, escuela stacio: estacin de tren ipo: barco, buque urbo: ciudad, poblacin lernejestro: director de escuela staciestro: jefe de estacin ipestro: capitn de barco urbestro: alcalde estri: capitanear, dirigir, regentar estro: jefe

-et-

Sufijo para formar el diminutivo. Sirve para formar indistintamente sustantivos, adjetivos o verbos. dometo: casita dormeti: dormitar rideti: sonrer varmeta: templado, templada eta: pequeo, pequea

domo: casa dormi: dormir ridi: rer varma: caliente

-i-

Sufijo para formar nombres de pases. Francio: Francia Germanio: Alemania Hispanio: Espaa Italio: Italia Rusio: Rusia

franca: francs, francesa germana: alemn, alemana hispana: espaol, espaola itala: italiano, italiana rusa: ruso, rusa

-id-

Sufijo que significa hijo, descendiente, nacido de. evalido: potro kokido: pollo leonido: cachorro de len reido: prncipe ido: hijo, descendiente

evalo: caballo koko: gallo leono: len reo: rey

30

-ig-

Sufijo que significa hacer, volver lo que indica la raz. Tambin transforma los verbos intransitivos en transitivos.

Forma verbos transitivos de cualquier elemento gramatical (afijo, adverbio, preposicin, etc). Cuando se aplica a un lexema verbal, significa hacer que otro ejecute la accin expresada por ese lexema. blanka: blanco, blanca botelo: botella bruli: arder, quemarse facila: fcil, sencillo/a halti: detenerse, pararse kun: con, en compaa de mani: comer morti: morir, fallecer plena: lleno/a, pleno/a scii: saber tablo: mesa varma: caliente blankigi: blanquear enboteligi: embotellar bruligi: quemar, abrasar faciligi: facilitar haltigi: detener, parar kunigi: juntar, unir manigi: hacer comer mortigi: matar plenigi: llenar sciigi: hacer saber surtabligi: poner sobre la mesa varmigi: calentar igi: hacer, convertir, volver

Usado como lexema independiente, -ig- tiene el mismo significado que como sufijo. Mi farbigis la muron. Mi igis farbi la muron. Hice pintar la pared. La patrino dormigos sian filinon. La patrino igos dormi sian filinon. La madre har dormir a su hija. -i-

Sufijo que significa hacerse, convertirse, transformarse, volverse. Tambin transforma los verbos transitivos en intransitivos. edzinii: casarse (la mujer) edzii: casarse (el hombre) fermii: cerrarse finii: finalizarse, terminarse kunii: juntarse, unirse lacii: cansarse, fatigarse maljunii: envejecer nigrii: ennegrecerse

edzino: esposa, mujer edzo: esposo, marido fermi: cerrar fini: finalizar, terminar kun: con, en compaa de laca: cansado, cansada maljuna: viejo, vieja nigra: negro, negra

31

nokto: noche rompi: romper sidi: estar sentado ipo: barco, buque

noktii: anochecer rompii: romperse sidii: sentarse enipii: embarcarse ii: hacerse, convertirse, volverse

La pordo fermiis. Se cerr la puerta (por s sola). Oni fermis la pordon. Se cerr la puerta (alguien la cerr). Usado como lexema independiente, -i- tiene el mismo significado que como sufijo. La folioj flaviis. La folioj iis flavaj. Las hojas se pusieron amarillas. La tagoj longias, printempo alvenas. La tagoj ias longaj, printempo alvenas. Los das se alargan, llega la primavera. -il-

Sufijo que indica instrumento, aparato o medio para hacer lo que se expresa en la raz, lo que sirve para. balailo: escoba fajrilo: encendedor, mechero ludilo: juguete manilo: cubierto tranilo: cuchillo veturilo: vehculo ilo: herramienta, utensilio ilaro: instrumental, utillaje

balai: barrer fajro: fuego ludi: jugar mani: comer trani: cortar con cuchillo veturi: viajar en vehculo

-in-

Sufijo que indica el sexo femenino. En esperanto no existen gneros gramaticales, o lo que es lo mismo, las cosas no tienen sexo. Por eso slo se emplea con nombres de profesiones, personas y animales. amikino: amiga katino: gata lernantino: alumna patrino: madre ina: femenino, femenina

amiko: amigo kato: gato lernanto: alumno patro: padre

32

-ind- Sufijo que significa digno/a de, que merece. legi: leer memori: recordar miri: asombrarse, maravillarse ridi: rer suspekti: sospechar vidi: ver leginda: digno/a de leer memorinda: memorable mirinda: asombroso/a, maravilloso/a ridinda: ridculo/a, irrisorio/a suspektinda: sospechoso/a vidinda: digno/a de ver inda: digno/a, merecedor/a

-ing- Sufijo que indica objeto que se introduce o inserta parcialmente en otro. cigaro: cigarro, puro fingro: dedo ovo: huevo piedo: pie rabo: tornillo, tirafondo cigaringo: boquilla fingringo: dedal ovingo: huevera piedingo: estribo rabingo: tuerca ingo: funda, vaina

-ism- Sufijo que expresa la doctrina, el sistema. komuna: comn, mutuo/a kristano: cristiano moderna: moderno, moderna nacio: nacin, pas spirito: espritu komunismo: comunismo kristanismo: cristianismo modernismo: modernismo naciismo: nacionalismo spiritismo: espiritismo ismo: doctrina, sistema

33

-ist- Sufijo que indica profesin, oficio, ocupacin habitual, adepto de una teora. dento: diente elektro: electricidad foti: fotografiar instrui: ensear, instruir kuiri: cocinar, guisar okulo: ojo pano: pan vendi: vender dentisto: dentista elektristo: electricista fotisto: fotgrafo instruisto: maestro, profesor kuiristo: cocinero okulisto: oculista panisto: panadero vendisto: vendedor isto: (un) profesional

-obl- Sufijo para formar los mltiplos. du: dos tri: tres kvar: cuatro duobla: doble triobla: triple kvarobla: cudruple duobligi: duplicar, doblar obligi: multiplicar oblo: mltiplo

-on-

Sufijo para formar los numerales fraccionarios. duono: un medio, la mitad triono: un tercio, la tercera parte kvarono: un cuarto, la cuarta parte ono: fraccin

du: dos tri: tres kvar: cuatro

34

-uj-

Sufijo que indica caja, contenedor o recipiente. Por analoga, nombres de pases y rboles. banujo: baera Germanujo: Alemania inkujo: tintero monujo: monedero pirujo: peral salatujo: ensaladera supujo: sopera ujo: recipiente, envase

bani: baar germana: alemn, alemana inko: tinta mono: dinero piro: pera salato: ensalada supo: sopa

-ul-

Sufijo que indica individuo, persona caracterizada por. blindulo: un ciego junulo: un joven kontraulo: adversario, contrario malsanulo: un enfermo mamulo: un mamfero riulo: un rico ulo: individuo, tipo

blinda: ciego, ciega juna: joven kontra: contra, enfrente de malsana: enfermo, enferma mamo: mama, teta ria: rico, rica

-um- Sufijo indeterminado sin significado especfico. Se emplea cuando no hay otro sufijo adecuado. aero: aire brako: brazo buo: boca cerbo: cerebro, seso folio: hoja gusto: gusto, sabor litero: letra malvarma: fro, fra plena: lleno/a, pleno/a proksima: prximo/a, cercano/a aerumi: airear, ventilar brakumi: abrazar buumo: bozal cerbumi: cavilar, elucubrar foliumi: hojear gustumi: degustar, saborear literumi: deletrear malvarmumo: resfriado, constipado plenumi: cumplir, efectuar, realizar proksimume: aproximadamente

35

20. Prepozicioj
al: a, hacia La vojo kondukas al nia hejmo. El camino conduce a nuestra casa. Morga ni iros al la kinejo. Maana iremos al cine. alproksimii: aproximarse, acercarse alveni: llegar anstata: en lugar de, en vez de Anstata kafo mi trinkos teon. En lugar de caf tomar t. Ni vojaos al Parizo anstata al Londono. Viajaremos a Pars en lugar de Londres. anstataa rado: rueda de repuesto anstatai: sustituir, reemplazar anta: antes de, delante de Anta la domo estas ato. Delante de la casa hay un coche. Oni devas prepari la dokumentojn anta la kongreso. Se deben preparar los documentos antes del congreso. antadiri: predecir antae: anteriormente antalasta: penltimo/a antavidi: prever, prevenir apud: junto a, al lado de La fenestro trovias apud la pordo. La ventana se encuentra junto a la puerta. Nia oficejo estas apud la via. Nuestra oficina est junto a la vuestra. apuda ambro: habitacin contigua apudmara urbo: ciudad litoral cis: a este lado de La rivero fluas cis la montaro. El ro fluye a este lado de las montaas. Cisanda regiono. Regin de esta parte de los Andes.

36

e: a, ante, junto a, en casa de (contacto puntual real o metafrico) e la komenco de la konferenco. Al inicio de la conferencia. La knabino sidis e la tablo. La chica estaba sentada a la mesa. Mi vidis lin e vi. Le vi en tu casa. eesti: asistir, estar presente emane: a mano irka: alrededor de irka la lernejo estas ardeno. Alrededor de la escuela hay un jardn. La tero rondiras irka la suno. La tierra gira alrededor del sol. irkaao: alrededores, cercanas irkai: rodear, cercar da: de (indica cantidad, medida) Kiom da mono i kostas? Cunto dinero cuesta? Li havas iom da mono en sia poo. l tiene algo de dinero en su bolsillo. i us aetis tri kilogramojn da piroj. Ella acaba de comprar tres kilogramos de peras. de: de, desde Februaro estas la dua monato de la jaro. Febrero es el segundo mes del ao. Li vojais de Parizo al Londono. l viaj de Pars a Londres. i estas amikino de Petro. Ella es amiga de Pedro. denove: de nuevo, nuevamente depreni: quitar, deducir dum: durante, mientras Dum la vojo ili senese babilis. Durante el camino hablaron sin cesar. Ofte dum vintraj matenoj, la termometro montras kelkajn gradojn sub nulo. Frecuentemente en las maanas invernales, el termmetro marca algunos grados bajo cero. dume: mientras tanto dumviva posteno: cargo vitalicio

37

ekster: fuera de Lia sano estas ekster danero. Su salud est fuera de peligro. Miaj gepatroj loas ekster la urbo. Mis padres viven fuera de la ciudad. ekstere: fuera, afuera eksterordinara: extraordinario/a el: de, desde (material, origen) Li venis el Parizo. l vino de (desde) Pars. Lia horloo estas el oro. Su reloj es de oro. i legis al ni fragmenton el la libro. Ella nos ley un fragmento del libro. eldonejo: editorial eldoni: editar elirejo: salida eliri: salir en: en, dentro de Maria nun laboras en sia hejmo. Mara trabaja ahora en su casa. Mi portas glob-krajonon en mia poo. Llevo un bolgrafo en mi bolsillo. ene: dentro, en el interior enhavi: contener enirejo: entrada eniri: entrar is: hasta i-jare mi ferios de julio is septembro. Este ao tendr vacaciones desde julio hasta septiembre. is hodia ni ne sciis pri la afero. Hasta hoy no sabamos nada del asunto. isdatigi: actualizar isfunde: a fondo inter: entre Ili estas tre amikaj inter si. Ellos/as son muy amigos/as entre si. Inter ni ekzistas grandaj diferencoj. Entre nosotros/as existen grandes diferencias. La monujo estas inter la botelo kaj la libro. El monedero est entre la botella y el libro.

38

internacia: internacional interparolo: conversacin interreto: internet interani: intercambiar, permutar je: a (delante de una hora) Ili revenis je la sepa (horo). Ellos/as regresaron a las siete. Tio okazis je la kvara horo posttagmeze. Eso sucedi a las cuatro de la tarde. kontra: contra, enfrente de Ne ekzistas efika rimedo kontra iuj malsanoj. No existe un remedio eficaz contra todas las enfermedades. Starigu la tablon kontra la muro. Pon la mesa contra la pared. Vi ne devas agi kontra via konscienco. No debes actuar contra tu conciencia (moral). kontraa: contrario/a, opuesto/a kontradiri: contradecir kontralea: ilegal kontraulo: adversario, contrario krom: aparte de, adems de En la salono estis neniu krom li kaj lia fianino. En el saln no haba nadie aparte de l y su novia. Krom Esperanto mi lernas anka la italan. Adems de esperanto aprendo italiano. krome: adems kromnomo: apodo, mote, sobrenombre kun: con, en compaa de Ni renkontiis kun niaj geamikoj. Nos encontramos con nuestros amigos. i trinkas teon kun citrono. Ella bebe t con limn. Vi parolos kun Kristina. T hablars con Cristina. kune: juntos, juntamente kunigi: juntar, unir kunlabori: colaborar kunulo: compaero

39

la: segn, con arreglo a Mi agis la viaj konsiloj. Actu con arreglo a tus consejos. Mi konas lin nur la la nomo. Le conozco slo por el nombre. ladire: segn dicen laeble: dentro de lo posible malanta: detrs de La problemoj estas jam malanta ni. Los problemas estn ya detrs de nosotros. Malanta la domo staras preejo. Detrs de la casa se alza una iglesia. iri malantaen: ir atrs malantao: parte trasera malgra: a pesar de Malgra la pluvo, ni promenis la tutan vesperon en najbara parko. A pesar de la lluvia, paseamos toda la tarde en un parque cercano. Malgra mia malpermeso, ili iris al kinejo. A pesar de mi prohibicin, ellos/as fueron al cine. per: con, mediante, por medio de La lernanto skribas per glob-krajono. El alumno escribe con un bolgrafo. Oni informis min pri la afero per letero. Me informaron del asunto por carta. Sendu la leteron per poto. Enva la carta por correo. peranto: intermediario, mediador perforto: violencia por: para i tiu letero estas por vi. Esta carta es para ti. Ili elektis meblojn por la nova domo. Ellos eligieron muebles para la nueva casa. Ili havas nenion por mani. No tienen nada para comer. Mi ne havas tempon por tio. No tengo tiempo para eso.

40

post: despus de, dentro de (tiempo) La infanoj ludis post la klaso. Los nios jugaron despus de la clase. Mi iros post tri tagoj. Ir dentro de tres das Post la matenmano ni iom promenis. Despus del desayuno paseamos un poco. posta: posterior, trasero/a postlasi: dejar atrs postmorga: pasado maana posttagmezo: tarde preter: por delante de, ms all de La vivo pasas preter niaj okuloj. La vida pasa por delante de nuestros ojos. Preter la urbo fluas rivero. Ms all de la ciudad fluye un ro. preteratenti: pasar por alto preterpasi: pasar de largo, sobrepasar pri: sobre, acerca de Li skribas pri la birdoj. l escribe acerca de los pjaros. Ne dubu pri miaj bonaj intencoj. No dudes acerca de mis buenas intenciones. pripensi: meditar, reflexionar priskribi: describir pro: por, a causa de, debido a Li amas tiun knabinon pro ia beleco kaj boneco. l ama a esa chica por su belleza y bondad. Mi dankas vin pro via afableco. Te doy las gracias por tu amabilidad. Mi ne scias, pro kio i ploras. No s por qu llora ella. sen: sin Li vojais sen valizo. l viajaba sin maleta. Mi trinkas teon sen sukero. Yo bebo t sin azcar. Ne estas regulo sen escepto. No hay regla sin excepcin. senorda: desordenado/a senpaga: gratuito, gratuita

41

sub: bajo, debajo de Ekzistas nenio nova sub la suno. No hay nada nuevo bajo el sol. La kato dormas sub la tablo. El gato duerme bajo la mesa. Li eltiris skatolon de sub la lito. l sac una caja de debajo de la cama. Li portis urnalon sub la brako. l llevaba un peridico bajo el brazo. sube: abajo, debajo subtera: subterrneo/a subulo: subordinado, subalterno subvesto: ropa interior super: sobre (sin contacto), por encima de La lampo estas super la tablo. La lmpara est por encima de la mesa. Super la lago lumas steloj. Por encima del lago brillan las estrellas. superflugi: sobrevolar superi: superar sur: sobre (con contacto), encima de La libro estas sur la tablo. El libro est encima de la mesa. Nuboj aperis sur la ielo. Aparecieron nubes sobre el cielo. i havis apelon sur sia kapo. Ella llevaba un sombrero sobre su cabeza. surmeti: poner, ponerse surpai: pisar tra: por, a travs de Ili promenis tra la urba parko. Ellos paseaban por el parque de la ciudad. La suno brilas tra la arboj. El sol brilla a travs de los rboles. trairi: atravesar, cruzar, pasar travidebla: transparente trans: al otro lado de La vojeto daras trans la rivero. El sendero continua al otro lado del ro. Ni adis ilin de trans la strato. Les oamos desde el otro lado de la calle. transloki: trasladar transporti: transportar

42

La preposicin al se usa para expresar el objeto o complemento indirecto. Karlo donis rozon al Maria. Carlos dio una rosa a Mara. Donu in al i. Dselo a ella. Las preposiciones a y de que a veces preceden a los infinitivos en castellano no se traducen en esperanto. Mi ojas koni vin. Me alegro de conocerte. Ni iris promeni. Fuimos a pasear. i lernos kuiri. Ella aprender a cocinar. La preposicin castellana de tampoco se traduce en nombres de calles, ciudades, islas, meses, etc. La monato aprilo. El mes de abril. Mi vizitos la urbon Parizo. Visitar la ciudad de Pars. En esperanto el uso de la preposicin de es ms preciso que en castellano. Glaso da biero. Una vaso de cerveza. Glaso de Karlo. Un vaso de Carlos. Glaso el vitro. Un vaso de vidrio. Cuando el sujeto de la oracin subordinada es el mismo que el de la oracin principal, se utiliza la preposicin por + infinitivo. i legas por lerni. Ella lee para aprender. Cuando los sujetos son distintos se emplea el infinitivo sin por, o la forma por ke + volitivo (subjuntivo). Mi sendis lin akompani mian fraton. Mi sendis lin, por ke li akompanu mian fraton. Le envi para que acompaara a mi hermano.

43

La forma sen ... kaj equivale a sin ... ni en castellano. Mi trinkas kafon sen lakto kaj sukero. Yo bebo caf sin leche ni azcar.

21. Konjunkcioj
anta ol: antes de que Anta ol ilia domo brulis, ili estis sufie riaj. Antes de que su casa ardiera, eran bastante ricos. Anta ol venis la vespero, la malsanulo mortis. Antes de que llegara la tarde, el enfermo falleci. apena: apenas Apena mi vidis la fajron, mi ekkuris. Apenas vi el fuego, ech a correr. Apena i alvenis al la fonto, i vidis hundon. Apenas lleg a la fuente, ella vio un perro. a: o, u Aetu nigran a brunan emizon. Compra una camisa negra o marrn. u ni veturos per trajno a per aviadilo? Viajaremos en tren o en avin? Mi volas legi libron a askulti radion. Quiero leer un libro o escuchar la radio. cetere: adems, por otra parte Mi ne volas iri al la parko, cetere estas malbela vetero. No quiero ir al parque, adems hace mal tiempo. Ni finis nian babiladon, cetere estis jam malfrue. Terminamos nuestra conversacin, adems ya era tarde.

44

ar: porque, puesto que Kial vi ne venis hiera? Mi ne venis, ar mi estis tre okupita. Por qu no viniste ayer? No vine porque estuve muy ocupado. i estas mia onklino, ar i estas fratino de mia patro. Ella es mi ta porque es hermana de mi padre. u: si (dubitativo) Diru al mi, u tio estas vero. Dime si eso es cierto. Kristina demandis al mi, u mi povos iri kun i morga. Cristina me pregunt si yo podra ir con ella maana. Mi ne scias, u ili alvenos ustatempe. No s si llegarn a tiempo. do: entonces, pues, por lo tanto Mi ne konas la gramatikon de la lingvo, do mi bezonas helpon. No conozco la gramtica de la lengua, entonces necesito ayuda. Ni faris niajn ekzercojn, do ni povas nun ripozi. Hemos hecho nuestros ejercicios, entonces podemos descansar ahora. dum: durante, mientras Dum mi studis, ili rigardis televidon. Mientras yo estudiaba, ellos/as vean la televisin. Dum vi dormas, aliaj homoj laboras. Mientras vosotros/as dorms, otras personas trabajan. e se: aunque, incluso si E se neniu venos, vi devos resti i tie. Aunque no venga nadie, debes quedarte aqu. Ni sendube venkos, e se la tuta mondo batalus kontra ni. Sin duda alguna venceremos, aunque el mundo entero luchara contra nosotros.

45

escepte se: excepto si Mi vizitas lin iutage, escepte se pluvas. Le visito todos los das, excepto si llueve. Ni faros ekskurson, escepte se estos malbona vetero. Iremos de excursin, excepto si hace mal tiempo. is: hasta (que) Demandu kaj demandu, is ili respondos. Pregunta y pregunta, hasta que respondan. Ni laboros senhalte, is ni atingos nian celon. Trabajaremos sin descanso, hasta que logremos nuestro objetivo. jen ... jen: ora ... ora, ya ... ya Jen mi kuras, jen mi iras kviete. Ahora corro, ahora camino tranquilamente. Li povas esti jen saa, jen stulta. l puede ser unas veces sabio, otras veces estpido. kaj: y, e Li havas modernan kaj rapidan komputilon. l tiene un ordenador moderno y rpido. Ni manas per kuleroj, forkoj kaj traniloj. Comemos con cucharas, tenedores y cuchillos. Plaas al mi kaj la blanka kaj la rua vino. Me gusta tanto el vino blanco como el tinto. i manis kaj trinkis iom. Ella comi y bebi un poco. ke: que Ili volas, ke mi kantu. Quieren que yo cante. Li diris, ke li telefonos. l dijo que telefoneara.

46

kvankam: aunque, si bien Kvankam i estas bela kaj bone edukita, i ne povas trovi laboron. Aunque es bella y bien educada, ella no puede encontrar trabajo. Li ne estis laca, kvankam li tre laboris. l no estaba cansado, aunque haba trabajado mucho. kvaza: como si Ili babilis kune, kvaza ili estus amikoj. Ellos charlaban juntos como si fueran amigos. Li saltis, kvaza li estus frenezulo. l saltaba como si estuviera loco. malgra ke: a pesar de que Malgra ke li estas ria, li ne estas felia. A pesar de que es rico, l no es feliz. i klopodis darigi, malgra ke i estis tre laca. Ella intent continuar, a pesar de que estaba muy cansada. nek: ni Ili neniam fumas nek drinkas. Ellos/as nunca fuman ni beben alcohol. Mi ne (nek) balais nek kuiris. Ni barr ni cocin. Nek felio nek amo daras eterne. Ni la felicidad ni el amor duran eternamente. post kiam: despus de que Post kiam la laboro estis preta, ni iris al la parko. Despus de que el trabajo estuviera preparado, fuimos al parque. Post kiam li diris tiujn vortojn, li eliris. Dirinte tiujn vortojn, li eliris. Despus de decir esas palabras, l sali.

47

se: si (condicional) Se li dirus la veron, li ne havus nun malfacilojn. Si l dijera la verdad, no tendra dificultades ahora. Se oni havas multe da mono, oni povas solvi multajn problemojn. Si se tiene mucho dinero, se pueden resolver muchos problemas. sed: pero, sino Ili estas junaj, sed inteligentaj. Ellos/as son jvenes, pero inteligentes. Li petis helpon, sed neniu reagis. l pidi ayuda, pero nadie reaccion. i ne nur kantas, sed anka dancas. Ella no slo canta, sino que tambin baila. tamen: sin embargo, no obstante i estas bona sistemo, tamen havas multajn mankojn. Es un buen sistema, sin embargo tiene muchos fallos. La vojo estas facila, tamen estu singarda. El camino es fcil, sin embargo se prudente. Las preposiciones anta dum is malgra post tambin pueden funcionar como conjunciones. La correlacin de tiempos verbales en esperanto entre la oracin principal y la subordinada no siempre coincide con la del castellano. Cuando se trata de verbos como ver, mirar, or, decir, preguntar, pensar, etc. la concordancia es en tiempo relativo, es decir, se actualiza directamente el pensamiento del hablante.

Mi diris: mi volas ludi. Yo dije: quiero jugar. Karlo diris: mi volas doni ion al vi. Carlos dijo: quiero darte algo.

Mi diris, ke mi volas ludi. Yo dije que quera jugar. Karlo diris, ke li volas doni ion al mi. Carlos dijo que quera darme algo.

48

22. Komparado
pli ... ol Forman el comparativo de superioridad ms ... que. La neo estas pli blanka ol papero. La nieve es ms blanca que el papel. Mi havas pli da emizoj ol mia frato. Tengo ms camisas que mi hermano. Mia amikino estas pli trankvila ol mi. Mi amiga es ms tranquila que yo. malpli ... ol Forman el comparativo de inferioridad menos ... que. u la hundo kuras malpli ol la kato? El perro corre menos que el gato? Li laboris malpli precize ol mi. l trabajaba con menos precisin que yo. Vino estas malpli nutra ol lakto. El vino es menos nutritivo que la leche. la plej ... el en Es la forma que utiliza el superlativo relativo. Elefanto estas la plej granda besto en Afriko. El elefante es el animal ms grande de frica. Li estas la plej juna el la laboristoj. l es el ms joven de los trabajadores. Li estis la plej stulta en la fabriko. l era el ms tonto de la fbrica. El la tri knaboj li estis la malplej forta. De los tres muchachos l era el menos fuerte. Tiu domo estas la malplej bela en la vilao. Esa casa es la menos bella del pueblo. Vi estas la malplej ria el ni. T eres el menos rico de nosotros.

49

tiel ... kiel Forman el comparativo de igualdad tan ... como. Li kuiras tiel bone, kiel sia edzino. l cocina tan bien como su mujer. Nenio estas tiel valora, kiel la sano. No hay nada tan valioso como la salud. i estas tiel eleganta, kiel via fratino. Ella es tan elegante como tu hermana. ju pli ... des pli Forman la expresin comparativa cuanto ms ... tanto ms. Ju pli oni studas, des pli oni scias. Cuanto ms se estudia (tanto) ms se sabe. Ju pli da bruo, des malpi da uo. Cuanto ms ruido, menos disfrute. Ju malpli vi dormas, des pli nervoza vi farias. Cuanto menos duermes, ms nervioso te pones. kiel eble plej ... Expresa el mayor grado posible. Kiel eble plej balda. Lo ms pronto posible. Kiel eble plej rapide. Lo ms rpido posible. Mi faros tion kiel eble plej bone. Lo har lo mejor posible.

50

23. u-demandoj
u Seala el principio de una pregunta con respuesta jes ne. Equivale al signo de interrogacin que se usa en castellano. Se podra traducir por Acaso .... No se utiliza cuando la frase comienza por medio de una palabra interrogativa (en esperanto hay nueve): kiam, kio, kiu, etc. u la hundo dormas? (Acaso) el perro duerme? i ne alvenos balda, u? Ella no llegar pronto o s? Jes, piro estas frukto. S, una pera es una fruta. Ne, tablo estas meblo. No, una mesa es un mueble.

La hundo dormas. El perro duerme. i alvenos balda, u ne? Ella llegar pronto verdad? u piro estas frukto? Una pera es una fruta? u tablo estas floro? Una mesa es una flor?

24. Ki-demandoj
kio kia Pronombres interrogativos y relativos. Son dos de las nueve palabras interrogativas. Ntese que kio es un sustantivo y kia es un adjetivo, por lo que la respuesta a kio siempre ser un sustantivo, como besto, floro, mientras que la respuesta a kia siempre ser un adjetivo, como forta, bela. Kia sirve tambin para formar frases exclamativas del tipo Qu vaya menudo + sustantivo. Por ejemplo: Kia atleto! Qu atleta! Kio estas leono? Qu es un len? Kia estas leono? Cmo es un len? Kio estas tulipo? Qu es un tulipn? Kia estas tulipo? Cmo es un tulipn? Leono estas besto. Un len es un animal. Leono estas forta. Un len es fuerte. Tulipo estas floro. Un tulipn es una flor. Tulipo estas bela. Un tulipn es bello.

51

kie

Pronombre interrogativo y relativo. Se traduce por dnde donde.

Kie vi loas? Dnde vives? Mi loas en vilao. Vivo en un pueblo. La urbo kie mi laboras. La ciudad donde trabajo. Mi renkontis in tie, kie oni vendas urnalojn. La encontr all donde se venden peridicos. kiu

Pronombre interrogativo y relativo. Se traduce por quin quien que (relativo) el cual la cual. Acepta el plural y el acusativo.

Kiu vi estas? Quin eres? Kiuj venos morga? Quines vendrn maana? Kiun vi amas? Al kiu vi amas? A quin amas? Mi vidas la birdon, kiu kantas. Veo el pjaro que canta. Mi vidis tiun valizon, kiun vi aetis. Vi esa maleta que compraste. Mi pensas, ke la libroj, kiujn vi alportis estas interesaj. Creo que los libros que (los cuales) trajiste son interesantes. En la pareja kiu tiu lgicamente tiu significa se/a ese/a. Kiu estas tiu? Quin es se/a? Tiu domo estas tre granda. Esa casa es muy grande. Mi volas tiun. Quiero se/a. Mi legos tiun libron. Leer ese libro. Cuando se acompaa de la partcula aproximativa i se transforma en i tiu o tiu i, que se traduce por ste/a este/a. i tiu apelo ne estas mia. Este sombrero no es mo. Tiu(n), kiu(n) equivale a el que la que. Se puede suprimir el primer elemento si los dos van en el mismo caso: tiu, kiu kiu y tiun, kiun kiun. Li estas tiu, kiu venis hiera. Li estas kiu venis hiera. l es el que vino ayer. Donu al mi tiun, kiu estas tie. Dame el que est ah. Tiuj, kiujn vi vidas, estas miaj geamikoj. Los que ves son mis amigos.

52

kiam Pronombre interrogativo y relativo. Se traduce por cundo cuando. Kiam ili telefonos? Cundo telefonearn? De kiam vi loas i tie? Desde cundo vives aqu? Vi dormis (tiam), kiam mi revenis. T dormas cuando regres. kiom Pronombre interrogativo y relatv. Se traduce por cunto/a cuanto/a. Kiom vi aas? Qu (cunta) edad tienes? Kiom da mono vi havas? Cunto dinero tienes? Mi aetis tiom, kiom mi bezonis. Compr cuanto necesitaba. Al preguntar por un nmero de orden habremos de hacerlo mediante kioma. Kioma horo estas? Qu hora es? Kioman paon vi legas nun? Qu pgina lees ahora? La dekunua (horo). Las once. La naan (paon). La novena.

kial

Pronombre interrogativo y relativo. Significa por qu y la respuesta se realiza mediante ar (= porque).

Kial vi ne aetis pomojn? Por qu no compraste manzanas? ar la fruktejo estis fermita. Porque la frutera estaba cerrada. Li ne diris, kial li rompis la dokumentojn. l no dijo por qu rompi los documentos. kiel

Pronombre interrogativo y relativo. Se traduce por cmo como.

Kiel vi fartas? Cmo ests? Cmo te encuentras? Kiel ni plenumos nian promeson? Cmo cumpliremos nuestra promesa? i tiu malfrea pano estas malmola, kiel tono. Este pan pasado est duro como una piedra. Dum printempo la tagoj estas tiel longaj, kiel la noktoj. En primavera los das son tan largos como las noches.

53

25. Tabelvortoj
Como se puede observar, las nueve palabras interrogativas de las que hemos hablado pertenecen al cuadro de voces correlativas, que aparece en la pgina 87. -o -om

(cosa)

(cantidad)

u vi aetis ion? Compraste algo? Kion vi rigardas? Qu miras? Tio estas tre facila. Eso es muy fcil. Oni permesas ion. Se permite todo. A io, a nenio. O todo, o nada.

Donu al mi iom da pano. Dame un poco de pan. Kiom da horoj vi laboras? Cuntas horas trabajas? Mi ne havas tiom da forto. No tengo tanta fuerza. Li volis iom, kiom mi havis. l quiso todo cuanto yo tena. Ili trinkis neniom da lakto. Ellos/as no bebieron nada de leche.

-u

(individuo)

-am

(tiempo)

Iu kantas. Alguien canta. Kiu fermis la pordon? Quin ha cerrado la puerta? Tiu estas mia frato. se es mi hermano. Li donis du pomojn al iu infano. l dio dos manzanas a cada nio. Neniu dancis kun i. Nadie bail con ella.

Iam ni estis amikoj. Una vez fuimos amigos. Kiam vi venos? Cundo vendrs? De tiam li estas malsana. Desde entonces est enfermo. Mi amos vin iam. Siempre te amar. i neniam ploras. Ella nunca llora.

54

-a (cualidad)

Li ekstaris kaj kuris ian distancon. Se levant y corri cierta distancia. Kian biciklon vi volas aeti? Qu clase de bicicleta quieres comprar? Ne rakontu tiajn aferojn. No cuentes esa clase de asuntos. ia helpo estos bonvena. Toda clase de ayuda ser bienvenida. Mi vidis nenian homon sur la strato. No vi ninguna clase de persona por la calle.

-e (lugar)

u vi vidis ie mian kajeron? Habis visto en alguna parte mi cuaderno? Kien vi iras nun? Adnde vas ahora? Mi volis resti tie, kie mi estis. Quera quedarme all donde estaba. ie homoj dancis kaj kantis. Por todas partes las personas bailaban y cantaban. Mi nenien iros hodia. Hoy no ir a ninguna parte.

-al (causa)

Mi ial ne konas vin. Por algn motivo no te conozco. Kial vi ploras? Por qu lloras? Ni multe piediris, tial ni estas lacaj. Caminamos mucho, por eso estamos cansados. Mi amas in ial. La amo por todos los motivos. Li nenial koleras. No se enfada por ningn motivo.

55

-el (modo)

Iel ni sukcesos. De algn modo triunfaremos. Kiel vi faris tion? Cmo hiciste eso? Li estas tiel forta, kiel vi. l es tan fuerte como t. i iel helpas al mi. Ella me ayuda de todas las maneras. Neniel mi deziras vin ofendi. De ningn modo deseo ofenderte.

Al kiu vi donis la losilon? A quin diste la llave? io havas finon. Todo tiene un final. u i elektis iun? Ella eligi alguno? is kiam vi restos i tie? Hasta cundo os quedaris aqu? Ili iam salutas nin afable. Ellos/as siempre nos saludan amablemente. Kies filino vi estas? De quin eres hija? Kion ni faru nun? Qu hemos de hacer ahora? Kiu seras, tiu trovas. El que busca, encuentra. Kiun fenestron vi malfermos? Qu (cul) ventana vas a abrir? La kulturo estas nenies proprao. La cultura no es propiedad de nadie. La urbestro salutis iujn ludantojn. El alcalde salud a todos los jugadores. Li ne trovis (tion), kion li seris. l no encontr lo que buscaba. Mi trovis (tiun), kiun vi perdis. Yo encontr el que t perdiste. Mi volis iel montri mian negativan opinion. Yo quera de algn modo mostrar mi opinin negativa. Ni ne atas tian muzikon. No nos gusta ese tipo de msica. i rakontis ion, kion i vidis. Ella cont todo lo que vio. Tio, kion vi legas, estas nekomprenebla. Lo que lees es incomprensible. pro kio kial: por qu pro tio tial: por eso

56

Cuando el antecedente y el relativo estn en el mismo caso, se puede suprimir el antecedente para aligerar la frase. Mi ne petis tion, kion li donis al mi. Mi ne petis, kion li donis al mi. No ped lo que l me dio. No es obligatorio que el antecedente vaya delante del relativo. Kion vi bezonas, tio estas en la skatolo. Lo que necesitas est en la caja. Tio, kion vi bezonas, estas en la skatolo. Lo que necesitas est en la caja. Kiuj petis monon, tiujn vi bone konas. Conoces bien a los que pedan dinero. Vi bone konas tiujn, kiuj petis monon. Conoces bien a los que pedan dinero. El demostrativo tio (= eso) al igual que kio (= qu cosa) se utiliza, entre otras funciones, para sustituir la idea de la frase anterior. Li ne sendis la leteron kaj tion forgesis. l no envi la carta y lo olvid (el envo en s). Li ne sendis la leteron kaj in forgesis. l no envi la carta y la olvid (la propia carta). De manera enftica el castellano utiliza dos negaciones. El esperanto siempre utiliza solamente una. Diru nenion. Ne diru ion. No digas nada. Mi vidis neniun pakon. Mi ne vidis iun pakon. No vi ningn paquete. Mi havas neniom da mono. Mi ne havas iom da mono. No tengo nada de dinero. Li bezonas nenies helpon. Li ne bezonas ies helpon. l no necesita ayuda de nadie.

57

26. Nombraj vortoj


nul: cero (0) unu: uno (1) du: dos (2) tri: tres (3) kvar: cuatro (4) kvin: cinco (5) ses: seis (6) sep: siete (7) ok: ocho (8) na: nueve (9) dek: diez (10) cent: cien (100) mil: mil (1000)

Los nmeros cardinales son invariables. Las decenas y centenas se forman por la simple unin de los numerales. 11 dek unu 12 dek du 13 dek tri 20 dudek 21 dudek unu 26 dudek ses 30 tridek 38 tridek ok 65 sesdek kvin 89 okdek na 94 nadek kvar 117 cent dek sep 152 cent kvindek du 277 ducent sepdek sep 346 tricent kvardek ses 724 sepcent dudek kvar 1543 mil kvincent kvardek tri 2935 du mil nacent tridek kvin

Los nmeros cardinales pueden recibir las terminaciones -e del adverbio y -o del sustantivo. unue: primeramente, en primer lugar due: en segundo lugar trie: en tercer lugar dekdue: en duodcimo lugar unuo: una unidad duo: un par trio: un tro dekduo: una docena

58

27. Adjektivaj nombrovortoj


Los nmeros ordinales muestran el orden en que estn colocadas las cosas, y se forman mediante la terminacin -a del adjetivo. Admiten tambin el plural y el acusativo, y se escriben en una sola palabra. unu: uno du: dos dek du: doce dudek kvin: veinticinco cent: cien unua: primero, primera dua: segundo, segunda dekdua: duodcimo/a dudekkvina: vigesimoquinto/a centa: centsimo, centsima

Se emplean para indicar las horas del da, los das del mes, las pginas de los libros, etc. Estas la tria (horo). Son las tres. La sepa (tago) de julio. El siete de julio. Sur la trideka pao. En la pgina treinta.

28. Kioma horo estas?


07:00 02:20 01:30 09:15 02:50 11:45 08:50 Estas la sepa horo. La sepa. Son las siete. Estas la dua horo kaj dudek minutoj. La dua kaj dudek. Son las dos y veinte. Estas la unua horo kaj duono. La unua kaj duono. Es la una y media. Estas la naa horo kaj kvarono. La naa kaj kvarono. Son las nueve y cuarto. Estas dek minutoj anta la tria horo. Dek anta la tria. Son las tres menos diez. Estas kvarono anta la dekdua horo. Kvarono anta la dekdua. Son las doce menos cuarto. Estas la oka kaj kvindek. Son las ocho y cincuenta. Estas dek anta la naa. Son las nueve menos diez.

59

29. Vortfarado
En esperanto cada terminacin gramatical otorga a la raz un nuevo significado. labora: laboral labori: trabajar laboro: trabajo (demandi) la demando de la instruisto: la pregunta del profesor (flugi) la flugo de birdo: el vuelo de un pjaro (leono) leona forto: fuerza de len (plori) forta ploro: (un) fuerte llanto (infano respondi) infana respondo: (una) respuesta infantil (paroli) parola respondo: (una) respuesta oral respuesta de palabra Cualquier raz puede ir unida a otra formando as una nueva palabra. Al contrario que en su traduccin castellana, el elemento principal va siempre al final y el secundario va delante. El guin entre los dos elementos es optativo. alto-saltado: salto de altura anta-diri: predecir dom-pordo: puerta de casa idaro: descendencia ilarujo: caja de herramientas labor-ambro: habitacin de trabajo lerno-libro: libro de aprendizaje multe-kolora: multicolor pom-arbo: manzano (rbol de la manzana) preter-pasi: pasar de largo, sobrepasar skribo-tablo: escritorio, mesa de despacho vel-ipo: barco velero

aliformias ias aliforma ias en alian formon: se transforma Palabras en las que intervienen una preposicin y un sustantivo no son del todo extraas en castellano. Veamos un par de ejemplos. enamii: enamorarse enipii: embarcarse en am i i: en amor ar se en ip i i: em barc ar se

Formas enfticas. fine: finalmente plena: lleno/a, pleno/a fin-fine: por fin, ya era hora plen-plena: abarrotado/a, repleto/a

60

Son posibles y correctas todas las formas que se muestran a continuacin. La vortoj de la patrino. La patrinaj vortoj. La patrino-vortoj. La patrinovortoj. La patrin-vortoj. La patrinvortoj. Las palabras de la madre.

30. Oftaj eraroj


He aqu una relacin de errores frecuentes en esperanto. Cada frase errnea se acompaa de la frase correcta, con una breve explicacin. (erara frazo) Temas pri io libro. (usta frazo) Temas pri iu libro. Se trata de algn libro. Delante de un sustantivo (palabra terminada en -o) nunca puede haber io tio nenio sino iu tiu neniu. (erara frazo) Mi havas hundo. (usta frazo) Mi havas hundon. Yo tengo un perro. Quin tiene a quin? Yo tengo un perro o el perro me tiene a m? El complemento directo siempre lleva la terminacin -n. (erara frazo) Mi pensas pri vin. (usta frazo) Mi pensas pri vi. Yo pienso en ti. Detrs de pri (y otras preposiciones) no se utiliza la terminacin -n. (erara frazo) Okazas nenion. (usta frazo) Okazas nenio. No sucede nada. El verbo okazi es intransitivo y no lleva complemento directo (al igual que el verbo esti).

61

(erara frazo) i monate tre pluvas. (usta frazo) i-monate tre pluvas. Este mes es muy lluvioso. Cuando la partcula i hace referencia a un adjetivo o un adverbio, se unen por medio de un guin. (erara frazo) i loas i-tie. (usta frazo) i loas i tie. Ella vive aqu. Cuando la partcula i hace referencia a un correlativo, no se utiliza guin. (erara frazo) Mi interesas pri tio. (usta frazo) Mi interesias pri tio. Me intereso por eso. El verbo interesi es transitivo y exige complemento directo. Por eso se podra decir tio interesas min (= eso me interesa). (erara frazo) Li volas farii instruiston. (usta frazo) Li volas farii instruisto. l quiere hacerse profesor. Los verbos con el sufijo -i- son intransitivos y no pueden tener complemento directo. (erara frazo) Mi uzas la tukon kiel kovrilo. (usta frazo) Mi uzas la tukon kiel kovrilon. Yo uso la toalla como cubierta. Si se dice mi uzas la tukon kiel kovrilo significa que yo uso la toalla del mismo modo que una cubierta usa una toalla, pero eso evidentemente no tiene sentido. (erara frazo) Mi metas libron sur la tablo. (usta frazo) Mi metas libron sur la tablon. Yo pongo un libro encima de la mesa.

62

Para mostrar movimiento hay que usar la terminacin -n detrs de preposiciones que solamente indican lugar. Si se dice mi metas libron sur la tablo significa que yo estoy encima de la mesa cuando pongo el libro. (erara frazo) Kilogramo de terpomoj. (usta frazo) Kilogramo da terpomoj. Kilogramo de patatas. Se emplea la preposicin da delante de algo cuando hay una palabra que muestra la cantidad de ese algo. (erara frazo) Kvin eroj po persono. (usta frazo) Po kvin eroj por persono. A razn de cinco euros por persona. La palabra po siempre debe ir delante del nmero que indica la cosa que se distribuye. (erara frazo) Ili ne havas la eblecon fari tion. (usta frazo) Ili ne havas la eblon fari tion. Ellos/as no tienen la posibilidad de hacer eso. A menudo se utiliza la palabra ebleco (= cualidad de algo que es posible), cuando en realidad se trata de eblao (= algo que es posible), por influencia de la lengua materna. En esas situaciones es mejor utilizar eblao o incluso la forma corta eblo. La forma corta puede tener ambos significados. Si se duda entre ebleco y eblao es ms seguro usar la forma eblo.

63

31. Kelkaj gravaj vortoj


la tagoj, la monatoj, ktp: los das, los meses, etc. horo: hora minuto: minuto sekundo: segundo mateno: maana vespero: tarde nokto: noche hiera: ayer hodia: hoy morga: maana tago: da semajno: semana monato: mes sezono: estacin del ao trimonato: trimestre duonjaro: semestre jaro: ao jardeko: dcada jarcento: siglo

la tagoj de la semajno: los das de la semana lundo: lunes mardo: martes merkredo: mircoles ado: jueves vendredo: viernes sabato: sbado dimano: domingo

la monatoj: los meses januaro: enero februaro: febrero marto: marzo aprilo: abril majo: mayo junio: junio julio: julio agusto: agosto septembro: septiembre oktobro: octubre novembro: noviembre decembro: diciembre la sezonoj: las estaciones del ao printempo: primavera somero: verano atuno: otoo vintro: invierno

64

bestoj: animales azeno: asno, burro birdo: ave, pjaro bovino: vaca bovo: buey evalino: yegua evalo: caballo elefanto: elefante fio: pez, pescado hundo: perro insekto: insecto kato: gato koko: gallo leono: len lupo: lobo porko: cerdo, puerco serpento: serpiente simio: mono urso: oso koloroj: colores blanka: blanco, blanca blua: azul bruna: marrn flava: amarillo, amarilla griza: gris nigra: negro, negra orana: naranja purpura: prpura rua: rojo, roja verda: verde vestaoj: ropa, vestimenta bluzo: blusa boto: bota apelo: sombrero emizo: camisa jako: chaqueta jupo: falda pantalono: pantaln subvesto: ropa interior surtuto: abrigo trumpeto: calcetn uo: zapato vesto: vestido, traje veturiloj: vehculos ato: auto, coche aviadilo: avin biciklo: bicicleta buso: autobs kamioneto: camioneta, furgoneta kamiono: camin metroo: metro, suburbano motorciklo: motocicleta ipo: barco, buque trajno: tren tramo: tranva

65

gravaj adjektivoj: adjetivos importantes alia: otro, otra cetera: dems, restante grava: importante, grave kelka: algn, alguna multa: mucho, mucha pluraj: varios, varias sama: mismo, misma, igual tuta: todo/a, entero/a

korpo-partoj: partes del cuerpo humano brako: brazo brusto: pecho buo: boca dento: diente dorso: espalda, dorso fingro: dedo gambo, kruro: pierna genuo: rodilla hararo: pelo, cabellera kapo: cabeza kolo: cuello koro: corazn korpo: cuerpo kubuto: codo mano: mano nazo: nariz okulo: ojo orelo: oreja osto: hueso piedo: pie parencoj: parientes patrino: madre patro: padre filino: hija filo: hijo fratino: hermana frato: hermano kuzo: primo avo: abuelo bofilo: yerno, hijo poltico bofrato: cuado, hermano poltico bopatro: suegro, padre poltico nepo: nieto nevo: sobrino onklo: to maniloj: cubiertos botelo: botella forko: tenedor glaso: vaso, copa kulero: cuchara taso: taza telero: plato tondilo: tijera tranilo: cuchillo

66

nutraoj: alimentos cerealo: cereal fio: pez, pescado fromao: queso fungo: hongo, seta kokidao: carne de pollo kolbaso: embutido, salchicha laktuko: lechuga legomo: hortaliza, verdura legumenaco: legumbre oleo: aceite ovo: huevo pasto: pasta, masa pico: pizza porkao: carne de cerdo rizo: arroz salato: ensalada salo, sukero: sal, azcar supo: sopa inko: jamn terpomo: patata tomato: tomate viando: carne fruktoj: frutas ananaso: pia citrono: limn frago: fresa orano: naranja piro: pera pomo: manzana dolaoj: dulces, golosinas biskvito: galleta okolado: chocolate deserto: postre kuko: pastel pano: pan torto: tarta trinkaoj: bebidas akvo: agua biero: cerveza cidro, pom-vino: sidra kafo: caf lakto: leche limonado: limonada refreigao: refresco suko: jugo, zumo teo: t vino: vino

67

la mondo: el mundo arbaro: bosque insulo: isla kampo: campo lago: lago lando: pas maro: mar monto: montaa, monte naturo: naturaleza plao, strando: playa regiono: regin rivero: ro valo: valle la urbo: la ciudad avenuo: avenida bazaro: bazar, mercado biblioteko: biblioteca butiko, vendejo: tienda, comercio domo: casa konstruao: construccin, edificio lernejo: colegio, escuela muzeo: museo parko: parque placo: plaza ponto: puente preejo: iglesia stacidomo: estacin de tren stratangulo: esquina strato: calle oseo: carretera, calzada trafik-lumoj: semforo universitato: universidad urbo: ciudad, poblacin urbodomo: ayuntamiento vilao: pueblo, aldea vojo: camino, va

la hejmo: el hogar bakujo, forno: horno banambro: cuarto de bao, lavabo brakseo, fotelo: butaca, silln dormoambro: dormitorio, alcoba fenestro: ventana fridujo: frigorfico, nevera ardeno: jardn koridoro: pasillo, corredor kuirejo: cocina lampo: lmpara lito: cama, lecho manoambro: comedor necesejo: retrete, servicio, vter plafono: techo planko: suelo, piso pordo: puerta seo: silla sofo: sof spegulo: espejo ranko: armario tablo: mesa televidilo: televisor

68

32. Utilaj frazoj kaj esprimoj


Saluton! Hola! Bonvenon! Bienvenido/a! Bonan tagon! Buenos das! Bonan matenon! Buenos das! Bonan vesperon! Buenas tardes! Bonan nokton! Buenas noches! Adia! Adis! is (la) revido! Hasta la vista! is balda! Hasta pronto! is morga! Hasta maana! Kio estas via nomo? Cul es tu nombre? Mia nomo estas Helena. Mi nombre es Elena. Kiel vi nomias? Cmo te llamas? Mi nomias Petro. Me llamo Pedro. Kiom vi aas? Kiom aa (jara) vi estas? Qu edad tienes? Mi estas kvardek-jara. Tengo cuarenta aos. Kiom da jaroj vi havas? Cuntos aos tienes? Mi havas kvardek jarojn. Tengo cuarenta aos. De kiu lando urbo vi estas? De qu pas ciudad eres? Kie vi loas laboras? Dnde vives trabajas? Mi loas laboras en Bilbao. Yo vivo trabajo en Bilbao. Kiel vi fartas? Cmo ests? Cmo te encuentras? Mi fartas bone, dankon, kaj vi? Me encuentro bien, gracias y t? Same al vi. Lo mismo te digo. Mi estas laca. Estoy cansado Mi estas malsata. Mi malsatas. Tengo hambre Mi estas soifa. Mi soifas. Tengo sed. Bonan apetiton! Buen provecho! Koran dankon! Muchas gracias! Ne dankinde! No hay de qu!

69

Felian dat-revenon! Feliz aniversario! Felian naski-tagon! Feliz cumpleaos! Felian novan jaron! Feliz ao nuevo! ojajn festotagojn! Alegres fiestas! Gratulon! Felicidades! Je via sano! A tu salud! Mi bedaras. Lo siento. Mi deziras al vi ion bonan. Te deseo buena suerte. Mi deziras al vi sukceson. Te deseo xito. Mi tre dankas vin. Te lo agradezco mucho. Pardonu min. Disclpeme. Salutojn por la familio. Saludos para la familia. Kioma horo estas? Qu hora es? Estas la naa horo kaj duono. Son las nueve y media. La naa kaj duono. Las nueve y media. Estas dek minutoj anta la dekdua horo. Son las doce menos diez minutos. Dek anta la dekdua. Las doce menos diez. Je kioma horo oni fermas la manejon? A qu hora se cierra el comedor? Ni matenmanos je la oka (horo). Desayunaremos a las ocho. Kiam estos via naskitago? Cundo es tu cumpleaos? Kioma tago estas hodia? Qu da es hoy? Kiu dato estas hodia? Qu fecha es hoy? La kvaran (tagon) de decembro en du mil dek. La 4-an de decembro en 2010. El cuatro de diciembre de 2010. De anta kvar tagoj. Desde hace cuatro das. Post du semajnoj. Dentro de dos semanas. i venos posttagmeze. Ella vendr por la tarde. Pasint-monate. El mes pasado. Pasint-semajne. La semana pasada. Venont-monate. El mes que viene. Venont-semajne. La semana que viene. Tri plus kvar plus sep faras dek kvar. (3 + 4 + 7 = 14) Dek minus ses faras kvar. (10 6 = 4) Tri per kvin faras dek kvin. (3 5 = 15)

70

u vi parolas Esperanton? Hablas esperanto? Mi parolas in iomete. Lo hablo un poco. u vi komprenas min? Me entiendes? Mi ne komprenas bone. No entiendo bien. u vi povus paroli pli malrapide? Podras hablar ms despacio? u vi povus ripeti tion? Podras repetir eso? Kiel oni diras tion? Cmo se dice eso? Kiel oni skribas tion? Cmo se escribe eso? Estas malvarme kaj balda pluvos. Hace fro y pronto llover. Kie trovias busa haltejo? Dnde hay una parada de autobs? Kie trovias fervoja stacidomo? Dnde est la estacin de tren? Kion vi konsilas al mi? Qu me aconsejas? Vi tute pravas. Tienes toda la razn.

***
Iom post iom io aliformias en la mondo. Poco a poco todo se transforma en el mundo. Kiel eble plej balda. Lo ms pronto posible. Kiel eble plej rapide. Lo ms rpido posible. La forta laboro certe vin lacigis. El trabajo duro seguramente te ha fatigado. La longa vojao certe vin lacigis. El largo viaje seguramente te ha fatigado. Li plendas ne sen kazo. Se queja y con razn. Okazis io eksterordinara. Sucedi algo extraordinario. Okul-mezure. A ojo de buen cubero. Per nuda okulo. Nud-okule. A simple vista. Trafe-maltrafe. A lo que salga. Transiri la limon. Pasarse de la raya.

71

33. Proverbaro
iu birdo al sia nesto. Cada mochuelo a su olivo. iu tajloro havas sian tran-manieron. Cada maestrillo tiene su librillo. Estas pli da bruo ol da faro. Mucho ruido y pocas nueces. Estas pli da tagoj ol da kolbasoj. Hay ms das que longaniza. For de la okuloj, for de la koro. Ojos que no ven, corazn que no siente. Fordormi la okazon. Dejar escapar la ocasin (perder el tren). Ili naas en la samaj akvoj. Son de la misma cuerda. Inter diro kaj faro estas maro. Del dicho al hecho hay mucho trecho. Inter lupoj, kriu lupe. Donde fueres, haz lo que vieres. Kapti iun e la frea faro. Atrapar con las manos en la masa. Kapuo monaon ne faras. El hbito no hace al monje. Kie fumo levias, tie fajro trovias. Por el humo se sabe donde est el fuego. Kiom da kapoj, tiom da opinioj. Sobre gustos no hay nada escrito. Kiu forton ne havas, iam malpravas. Quien tiene padrino se bautiza. Kiu frue levias, facile riias. A quien madruga Dios le ayuda. Kiu kaptas tro vaste, konservas malmulte. Quien mucho abarca poco aprieta. Kiu ne petas, tiu ne ricevas. Quien no llora no mama. Kiu volas, tiu povas. Querer es poder. Kontra doloro helpas bona humoro. A mal tiempo buena cara. La kato renkontiis kun sentima rato. Donde las dan las toman. La sama afero, sed kun la kapo al tero. Lo mismo pero al revs. Loi en la fino de la mondo. Vivir en el fin del mundo. Mi scias nur tion, ke mi scias nenion. Slo s que no s nada. Mono kuras al mono. Dinero llama dinero. Multe paroli kaj multe diri ne estas la samo. No es lo mismo hablar mucho que decir mucho.

72

Ne kredas telisto, ke honestaj ekzistas. Cree el ladrn que todos son de su condicin. Ne vidi preter sia nazo. No ver ms all de sus narices. Okazo faras teliston. La ocasin hace al ladrn. Per pacienco kaj fervoro sukcesas iu laboro. Con paciencia y fervor se termina toda labor. Plej bone ridas, kiu laste ridas. Quien re el ltimo, re mejor. Pli bone malfrue ol neniam. Ms vale tarde que nunca. Pli multe pereis e la diluvo. Ms se perdi en Cuba. Promesi orajn montojn. Prometer el oro y el moro. Ricevi grizan haron, ne vidinte altaron. Quedarse para vestir santos. Se arbo falis, iu branon derompas. Del rbol cado todos hacen lea. Se forestas la suno, sufias la luno. A falta de pan buenas son tortas. Sen laboro ne venas oro. Quien algo quiere, algo le cuesta. Silento estas konsento. Quien calla otorga. Tempo estas mono. El tiempo es oro. Tio estas fio el alia rivero. Eso es harina de otro costal.

73

34. Unua legao


Tre facila instrua rakontaro Verkita de Miguel Gutirrez Adriz

Petro estas fotisto. Li fotas per nova fotilo. Liaj fotoj estas tre bonaj. La infanoj estis en la parko. Ili ludis per belaj ludiloj. Sur la stratoj de mia urbo estas multaj balaistoj. Ili laboras per grandaj balailoj. Mi promenis kun viaj amikoj tra la arbaro. Ili parolis al mi pri vi. Maria kaj Karlo loas en kampar-domo. En ilia salono estas multaj seoj. Sur muro de ia labor-ambro estas tre granda bretaro. Sur la bretoj staras multaj libroj. Li demandis al mi pri la preejo. i parolis al li pri nia domo. Ili veturis per ato al Parizo. Alta arbo staras anta la pordo de la urba muzeo. iaj branoj estas longaj, kaj iaj folioj estas verdaj. La rozoj floris en nia ardeno. Via seo staras inter la pordo kaj la fenestro. La pordo estas fermita. Ili rigardas tra la fenestro.

***
Mia familio loas en kampar-domo. La salono estas malgranda, sed pura. En i, mia avo parolas kun mi pri politiko. Bela piano staras inter la pordo kaj la fenestro. Sur la bretaro staras multaj libroj. Mia frato ludas sub granda tablo. Li sidas sur la planko. Mia avino sidas sur seo en la mano-ambro. i legas. Mia patrino balaos per malnova balailo. Sur la tablo estas glob-krajono kaj urnalo. Mia fratino dormas en la dormo-ambro. irka la domo estas tre bela ardeno. Tie Karlo kaj Johano ludas per pilko. Karlo kuras pli ol Johano. Maria telefonas al Petro. Miaj amikoj ne iros al la naejo, sed al la dancejo.

***
Anta-hiera la patrino diris al Johano, ke li ne trinku malvarman akvon, sed li trinkis in, kaj hiera li malsanis. La kuracisto demandis lin, kion li volas. Johano diris, ke li volas esti sana. Li volas ludi pilkon kun la amikoj. La kuracisto diris al la infano, ke li kuracos lin. La amikoj de Johano iris viziti lin. Ili ne havis multan monon, sed ili aetis interesan libron. Morga la ambro de Johano estos varma. La fenestro estos fermita. Li legos la novan libron en la lito.

***
74

Karlo loas kun siaj gepatroj en eta domo. Hiera li kaj lia hundo iris al proksima parko. Ili trairis in. Sur la vojo li vidis sian amikinon Maria. i promenis kun sia fratino. Li salutis in kaj ian fratinon. Ili parolis pri sia lernejo. Maria diris, ke ia patro us aetis ruan aton. i estis tre kontenta. Karlo amas in. Hodia Karlo biciklis al proksima vilao. Tie li aetis dek du pirojn. Post tio, li iris al librejo. Kiam Karlo eniris, li vidis sian amikon Johano, kaj li salutis lin. Saluton, Johano! Kion vi faras i tie? demandis Karlo. Saluton, Karlo! Mi laboras i tie respondis Johano. Mi estas libro-vendisto. Kion vi volas? Mi volas aeti lerno-libron de Esperanto. u vi lernos Esperanton? Jes, mi lernos in! Ba! Inter diro kaj faro estas maro. Morga Karlo vizitos siajn geavojn. Ilia domo estas granda sed malnova. iaj fenestroj estas egaj. Alta muro irkaas la ardenon. Li kaj liaj geavoj manos en la kuirejo. Ili havas nek hundon nek katon, sed elefanteton. Post la mano, Karlo iros promeni kun sia hundo kaj ilia elefanteto.

***
Roberto kaj Flora estas junaj geedzoj. Hodia estas dimano kaj ili ferias. Matene ili faris la hejmajn taskojn kune. Poste ili bone maten-manis. La tago estis bona, kaj ili biciklis malrapide tra la kamparo. Dum sia bicikla promeno ili salutis multajn homojn. Hejme, en la tag-mano, li diris al i: Flora, u vi atus ferii en Germanio? Ho, jes! i respondis kontente. Nu, la vojao estos longa. Ni trairos Francion. Tio ne gravas. Ni vizitos niajn francajn geamikojn. u ni iru ate a trajne? Kiel vi volas. Nu, preparu la valizojn. Hodia vespere mi iros al la staci-domo, kaj aetos la biletojn. u vi volas, ke mi akompanu vin? i diris, kaj poste i ame kisis la edzon.

***

75

En sia hejmo de Parizo, Marie Thierry respondas la telefonon. Ha lo! Saluton, Maria! Mi estas Flora, via hispana amikino. Saluton, Flora! Kiel vi fartas? Tre bone. Kaj vi? Mi fartas bonege. Kie vi estas nun? En Madrido, sed post du tagoj mi vizitos vin. Je kioma horo? Nokte, inter la deka kaj la dekunua. u vi venos sola? Ne, mi iros kun mia edzo. Kiom li aas? Li aas dudek sep. Nu, li estas pli juna ol vi! Dum kiom da tempo vi restos i tie? Ni restos dum tri tagoj. Tre malmulte, u? Ni volas viziti Germanion. Kia estas la vetero? Tre varma. Nun estas agusto.

***
Maria kaj ia amikino Helena estas en dancejo. La du virinoj parolas pri siaj aferoj, dum Johano, la edzo de Maria, dancas kun blonda knabino. Helena rigardas la knabinon kaj demandas Marian: Kiu estas tiu? Kiu? La knabino, kiu dancas kun via edzo. i estas lia helpantino. Tiu, pri kiu mi parolis al vi antahiera. i tre belas. Kiom i aas? Dudek kvar. i estas pli juna ol vi. Mia edzo diras, ke i laboras multe kaj tre bone. Nu, i estas tiu, kiu skribas la leterojn, respondas la telefonon kaj balaas la oficejon de via edzo. u ne? Tion li rakontis al mi. Kaj kion alian li rakontis al vi? Li diris, ke hiera via edzo aetis horloon el oro. u?

76

Jes. Tiun horloon, kiun vi volis. u por mi? Ne. Li aetis in por la helpantino de mia edzo.

***
Karlo kaj Petro promenas en la kamparo. Bela knabino sidas sur la herbo apud granda bovino. Karlo salutas in afable kaj demandas: Bonan matenon, knabino. Kioma horo estas? i tuas la dikan mamon de la bovino, levas in kaj respondas: Nu, sinjoroj, estas la deka horo kaj ses minutoj. Karlo kaj Petro rigardas in kun surprizo. Post kelkaj minutoj, Karlo denove parolas al i: Pardonu, bovistino. Kioma horo estas nun? Denove i faras same kaj diras: Nun estas la deka horo kaj dudek minutoj. Denove la respondo surprizas ilin. Mi ne komprenas, kiel vi divenas la tempon diras Petro al i. Vi nur tuas la mamon de la bovino. Pardonu, sinjoro, sed mi ne divenas la tempon. Mi levas la mamon de la bovino por rigardi la preejon, kiu staras en la vilao. Kial? samtempe demandas Karlo kaj Petro. ar la mamo de la bovino estas tre dika, kaj i ne permesas al mi vidi la grandan tur-horloon.

***
Karlo sidas e la tablo. Estas la sepa kaj kvarono matene. Li maten-manas kaj legas la urnalon. Lia filo Jozefo staras e la fenestro, kaj rigardas al la ielo. Pri kio vi pensas? demandas Karlo. Mi pensas pri la vetero. Oni diras, ke morga sunos. u tio gravas? Por mi, jes. Kial? ar mi iros al la kamparo kun miaj geamikoj. u atobuse? Ne. Ni iros trajne. u vi havas sufian monon por pagi la bileton?

77

Jes. i ne estas tre multe-kosta. Kiom i kostas? Dek erojn kaj kvindek centonojn. Mi donos al vi dudek erojn. Dankon! Vi estas la plej bona patro en la mondo.

***
Matene Karlo perdis sian monujon. Li seris in ne nur hejme sed anka laboreje. Li ne trovis in, kaj fine li forgesis la aferon. Vespere li eliris promeni kaj renkontis sian amikon Adamo. Saluton, Karlo! Kiel vi fartas, Adamo? Kiam vi finis vian vojaon? Mi alvenis hiera vespere, kaj mi fartas tre bone. u vi kontentas? Jes. Mi estas tre felia. Neniam mi forgesos tiun ferion. Kiujn landojn vi vizitis? Mi vojais dum ses monatoj, kaj mi vizitis iujn landojn de Eropo. Kia vojao! Kaj vi? Kion vi faras nun? Oni diris al mi, ke vi eklernis Esperanton. Kompreneble, anka mi volas vojai kaj havi geamikojn en aliaj landoj.

***
Hodia matene Karlo staris kune kun aliaj homoj en la bus-haltejo. Dum li atendis la alvenon de la buso, li adis du virinojn, kiuj interparolis: Nu, oni diris al mi, ke Maria edziniis al Johano nur pro lia mono. Ha, lia mono! Mi atus scii, kiel li riiis! Sed mi opinias, ke Maria ne estas felia. u vi ne rimarkis, ke en la lastaj monatoj i multe dikiis? Jes. Vi pravas. i ne nur dikiis, sed anka malbeliis. Iom poste la buso alvenis kaj haltis. iuj enatobusiis, kaj Karlo perdis el la vido la du virinojn. Li sidiis. Apud li du viroj interparolis: Mi havas iutage la saman problemon. Mi vekias kiam sonas la vek-horloo, sed mi ne ellitias tuj, kaj post iom da tempo mi endormias denove. Same okazas al mi, de kiam mi patriis. La bebo ploras kaj vekas min multfoje dum la nokto, kaj poste en la mateno mi dormemas.

***
78

Tiun matenon la tri knaboj renkontiis sur la vojo al la stacio. Ili estis tre kontentaj, ar finfine ili povis vojai al la Blua Monto. En la staci-domo ili kontrolis, u ili portas ion necesan. La tri tornistroj estis plenplenaj, kaj la junuloj portis anka la dormo-sakojn kaj la tendon. Preska kvar horojn ili veturis trajne is la Verda Valo. Tie la knaboj eltrajniis kaj ekpromenis tra la stratoj de la malgranda vilao. Poste ili sentis malsaton, kaj sidiis tagmani sur benko de eta parko. Kiam ili finis, ili ripozis iomete, kaj en la posttagmezo ili ekiris denove. La ielo bluis, kaj la aero estis pura. Kelkajn horojn ili piediris, unue sur la oseo kaj poste sur etaj kampar-vojoj, is fine ili alvenis e rivero. Tie la tri junuloj starigis sian tendon, kaj kuigis siajn dormo-sakojn. Ili estis gajaj, kaj malgra la longa vojao, ili ne sentis sin lacaj. Tute ne. Do ili nais iomete en la ne tro profunda rivero, kaj kiam komencis mallumii, ili faris fajron kaj pretigis vesper-manon en la libera aero. e la lumo de la fajro la knaboj bone vesper-manis. Ili multe parolis pri sia vojao kaj pri la bela loko, kiun ili elektis por tranokti. Fine ili longe gitaris kaj kantis. Noktis jam, kiam ili endormiis.

***
Hiera, promenante sur la strato, Karlo renkontis sian amikon Johano. Ili salutis unu la alian ridetante. Saluton, Johano! Kiel vi fartas? Tre bone, Karlo. De longe mi ne vidis vin. De anta tri monatoj, u ne? Jes, pli-malpli. La lastan fojon, kiam mi vidis vin, vi estis vojaonta al Parizo. u finfine vi faris tiun vojaon? Certe. Mi vojais akompanante mian patrinon. Nu, Karlo, mi devas foriri nun, ar mia edzino estas atendanta (atendas) min. u ni povas renkontii morga? Nu, se vi volas, mi povas viziti vin je la sepa vespere. Ne venu je la sepa, ar je tiu horo mi estos laboranta. Nu, je kioma horo vi preferas? Venu je la sepa kaj duono. Tiam mi estos libera. Mi estos fininta mian laboron, kaj ni povos longe paroli trinkante kafon.

***

79

Maria altas la televidilon kaj sidias. Dume, Karlo estas en la kuirejo. Li prenas du oranojn el la fridujo, kaj poste venas al la salono dirante: He! Kie estas mia amata edzino? Kion vi petos i-foje? Mi bezonos uzi vian aton i-vespere. Kie vi lasis la vian? i demandas sci-vole. En la riparejo li respondas. i estas difektita. i difektiis i-matene. Kiam i estos riparita? Nu, mi us telefonis por informii, kaj oni diris al mi, ke la ato estas riparata nun. Do, tut-certe morga matene i estos preta. Bone, uzu la mian, sed atentu ar i apena havas benzinon.

***
Karlo kaj Maria ferias e la maro. Ili promenas kune, i en multe-kolora robo kaj li en inzo. Ili malsatas kaj eniras en italan restoracion por vesper-mani. Karlo volas mani sandvion kaj bieron, sed Maria preferas grandan picon kaj vinon. u vi volas peceton? i demandas ame. i tiu pico aspektas maninda. Ne, dankon. Mi ne volas tro dikii. Mi pezas sepdek kvin kilogramojn. Tamen vi aspektas bonege. Kien vi volas iri poste? Mi atus iri en kinejon. Oni prezentas interesan filmon. Mi esperas, ke i ne daros longe, ar morga matene ni devos ellitii frue por ekskursi. Memoru, ke ni pied-iros dek ses kilometrojn. ajnas al mi, ke tio estas tro longa vojo. u ni supreniros sur monton? Kompreneble! Sed ni iros sur facilaj vojetoj, kaj krome, mi portos la tornistron por ke vi ne tro laciu. u bone?

***

80

afero: asunto, cosa, cuestin alveni: llegar balaisto: barrendero bretaro: estantera i-foje: esta vez irkai: rodear, cercar de longe: desde hace tiempo diveni: adivinar, acertar eliri: salir ellitii: levantarse de la cama eltrajnii: bajarse (apearse) del tren eniri: entrar foriri: irse, marcharse, alejarse glob-krajono: bolgrafo kampar-domo: casa rural kompreneble: claro, desde luego, por supuesto kune: juntos, juntamente kuigi: echar, tumbar, tender

lacii: cansarse, fatigarse mallumii: oscurecerse maninda: apetitoso/a, delicioso/a multe-kosta: caro/a, costoso/a multfoje: muchas veces nu: bueno, pues pico: pizza pilko: baln, pelota planko: suelo, piso pli-malpli: ms o menos renkonti: encontrar, topar samtempe: a la vez, al mismo tiempo sci-vole: con curiosidad supreniri: subir, ascender alti: encender (electricidad) oseo: carretera, calzada tornistro: mochila trairi: atravesar, cruzar, pasar

81

35. Dua legao


Iru kiel vi volas Rakonto verkita de Claude Piron

Oni nomas tiun restoracion memserva restoracio, ar en i oni servas sin mem. Ne estas ulo, kiu venas al via tablo kun via tomato a kafo. Vi devas servi vin mem. u vi ne volas iri al memserva restoracio? Vi preferas, ke oni servu vin. Nu, bone. Kiel vi volas. iaokaze, mi ne iros kun vi. Vi devos iri sola. Mi devas resti i tie. Mi laboros en mia ambro. Kion? u vi timas perdii? Ne timu. Miaopinie, vi ne riskas perdii. Estas tre simple iri tien. Nur sekvu tion, kion Tom diris al vi. Tiel vi ne perdios. Se vi ne volas iri al memserva restoracio, iru do al alia restoracio. Ne gravas al mi. Same pri tio, u vi iru buse, ate a piede. Busi eble estas pli bone ol piediri, almena rilate al la piedoj, sed la buson vi devas atendi. Okazas, ke oni atendas longe. Ato estas pli rapida ol buso, kaj vi povas foriri per i, kiam vi volas, sed u vi havas aton? Vi balda havos aton, u? Nu, bone, sed balda ne estas nun. Se vi deziras iri al la urbo nun, tre gravas, u vi havas aton nun. Ke vi havos in balda, tio estas grava iurilate, mi konsentas, sed tio ne helpas vin nun, e iomete, por iri al la urbo, u? Por ati is la urbo, oni devas havi aton. Sed fakte vi povas iri tien promene. Piediri estas bone por la koro. Kaj anka por la kapo, cetere. Kiam venas nokto, la urbo ias tiel bela! Kiam oni subite ekvidas la tutan urbon de malproksime, kaj noktias, oni ekhavas senton pri io mistera, io ekstermonda, e supermonda. Ne estas tro longe is la urbo. Kompreneble, vi ne estos tie tuj, vi devos tamen promeni iom da tempo. Sed ne estas tro longe. Ne timu, ke viaj kruroj tro laboros kaj perdos sian tutan forton.

82

Sed mi deziris diskuti kun vi anka pri io tute alia. u vi havas informojn pri Ana? i kuis en sia ambro kaj ne sentis sin tre bone. Tom iris al i kun sia kuracisto, sed i ne rigardas tiun kuraciston serioza, i preferas sian kuraciston, i vere ne amas lian. Li do forsendis sian kuraciston kaj vokis ian. Strange, kiam i vidis lian kuraciston, i sentis sin malbone, sed tuj kiam i vidis sian kuraciston eniri en ian ambron, i jam sentis sin pli bone. Oni sin demandas, pri kio vere temas, u ne? Ho, u vi jam foriras? Do, bonan vesperon, kaj anka bonan nokton! is revido! Ni revidos nin balda, verajne. Do, is!

busi: ir en autobs iaokaze: en todo caso ekstermonda: extraterrestre fakte: de hecho, en realidad foriri: irse, marcharse, alejarse forsendi: despachar, despedir io tute alia: algo totalmente distinto, otra cosa iomete: un poquito iurilate: en algn sentido kompreneble: claro, desde luego, por supuesto kuracisto: mdico, doctor malproksime: lejos memserva restoracio: restaurante autoservicio miaopinie: en mi opinin noktii: anochecer, hacerse de noche perdii: perderse, extraviarse piediri: ir a pie, andar, caminar pli bone: mejor same pri tio: igualmente por eso strange: extraamente, raramente verajne: aparentemente, al parecer

83

36. Bibliografio
Esperanto. Curso del idioma internacional. Miguel Gutirrez Adriz, 1995. Nuevo mtodo de Esperanto para clases y autodidactas. Fernando de Diego, 2001. Sabe usted Esperanto? Jorge Hess, 1981. Esperanto al alcance de todos. Fernando Soler Valls, 1976. Plena manlibro de Esperanta gramatiko. Bertilo Wennergren, 2005. Fundamento de Esperanto. Ludoviko Lazaro Zamenhof, 1905. Diccionario Amika vortaro. Miguel Gutirrez Adriz, 2007. Gran diccionario Espaol Esperanto. Fernando de Diego, 2003. Ilustrita oficiala radikaro Esperanta por lernanto. Luiz Portella, 2008. Lasu min paroli plu. Claude Piron, 1984.

84

37. Memorindaj reguloj


Kio? -o Kia? -a Kiu? tiu + -o la + -o persona pronomo nomo Kiam? -e dato tempoindiko tempoadverbo Kiel? -e Kie? -e loka prepozicio Kien? al el is -en prepozicio kiu mem ne montras direkton + -n demandovorto + -i demandovorto + persona pronomo + -u akuzativo -n objekto direkto anstata prepozicio tempo mezuro Kio estas tio? Tio estas lampo. Kia estis la vetero. La vetero estis bona. Kiu kantis? Tiu knabino kantis. La amikino kantis. Mia fratino kantis. Ana kantis. Qu es eso? Eso es una lmpara. Cmo era el tiempo? El tiempo era bueno. Quin cant? Esa chica cant. La amiga cant. Mi hermana cant. Ana cant.

Kiam vi venos? Cundo vendrs? Mi venos vespere. Vendr por la tarde. Mi venos la 15-an de junio. Vendr el 15 de junio. Mi venos je la tria (horo). Vendr a las tres. Mi venos morga. Vendr maana. Kiel i kuris? i kuris rapide. Kie vi estas? Mi estas hejme. Mi estas en la lernejo. Kien vi iros? Mi iros al la urbo. Mi iros el la domo. Mi iros is la lago. Mi iros dekstren. Mi iros en la ambron. Kion fari? u preni in? Kion ni faru? u mi prenu in? akuzativo -n Li fotis hundon. i iris en la butikon. Pluvis tri horojn (dum tri horoj). Mi estas 20 metrojn for de vi (je 20 metroj). Cmo corri ella? Ella corri rpidamente. Dnde ests? Estoy en casa. Estoy en la escuela. Adnde irs? Ir a la ciudad. Saldr de casa. Ir hasta el lago. Ir a la derecha. Entrar en la habitacin. Qu hacer? (Acaso) tomarlo? Qu hemos de hacer? He de tomarlo? acusativo -n l fotografi a un perro. Ella entr en la tienda. Llovi (durante) tres horas. Estoy a 20 metros de ti.

85

sen -n sen -n esti Li estas elektristo. manki Mankas tempo. okazi Okazis io grava. ii Li fariis kuiristo. post prepozicio kiam ne temas pri direkto i promenas en la ardeno. post prepozicio kiu mem montras direkton i revenos el la ardeno.

sin -n l es electricista. Falta tiempo. Sucedi algo grave. l se hizo cocinero. Ella pasea en el jardn. Ella regresar del jardn.

Vi skribos la leteron. Vi estas skribonta la leteron. T escribirs la carta. T has de escribir la carta. Vi skribas la leteron. Vi estas skribanta la leteron. T escribes la carta. T estas escribiendo la carta. Vi skribis la leteron. T escribiste la carta. Vi estas skribinta la leteron. T has escrito la carta.

La letero estas skribota de vi. La carta ha de ser escrita por ti. La letero estas skribata de vi. La carta est siendo escrita por ti. La letero estas skribita de vi. La carta ha sido escrita por ti.

86

38. Korelativaj vortoj a tabelvortoj


Indefinidos I IO algo, alguna cosa IA alguna clase IE en alguna parte IU alguien, alguno IAM algn da, alguna vez IOM algo, alguna cantidad IAL por algn motivo IEL de algn modo IES de alguien Interrogativ. y relativos KI KIO qu, qu cosa KIA cmo, qu clase KIE dnde KIU quin, cul KIAM cundo KIOM cunto KIAL por qu KIEL cmo KIES de quin, cuyo, cuya Demostrativos TI TIO eso, aquello TIA tal, as TIE ah, all TIU ese, aquel TIAM entonces TIOM tanto TIAL por eso, por aquello TIEL as, tan TIES de ese, de aquel Colectivos I IO todo IA toda clase IE en todas partes IU todo, cada uno IAM siempre IOM todo, toda cantidad IAL por todos los motivos IEL de todos modos IES de todos Negativos NENI NENIO nada NENIA ninguna clase NENIE en ninguna parte NENIU nadie, ninguno NENIAM nunca NENIOM nada, ninguna cantidad NENIAL por ningn motivo NENIEL de ningn modo NENIES de nadie, de ninguno Cosa O Cualidad A Lugar E Individuo U Tiempo AM Cantidad OM Causa AL Modo EL Posesin ES

87

39. Afiks-tabelo
Prefijos a) Expresan relacin social BOEKSGEPRAparentesco por matrimonio cese de funcin o estado social reunin de los dos sexos alejado en grado de parentesco o en el tiempo bofratino: cuada eksurbestro: exalcalde gepatroj: padre y madre praavo: bisabuelo prahistorio: prehistoria disdoni: distribuir, repartir malami: odiar miskompreno: malentendido ekflugi: levantar el vuelo ekkrii: exclamar relegi: releer redoni: devolver c) Expresan aspectos del verbo EKRE1) accin que comienza 2) accin repentina 1) repeticin 2) devolucin

b) Modifican el sentido de la raz DISMALMISdispersin, separacin lo contrario errneo, equivocado

Sufijos nominales a) Forman nombres de personas -ANmiembro de colectividad, partidario de doctrina descendencia directa sexo femenino profesin, adepto de una teora ser caracterizado por la raz cosa concreta caracterizada por la idea que expresa la raz reunin, conjunto de lugar adecuado para elemento, partcula de un todo eropano: europeo kristano: cristiano ipestro: capitn de barco reido: prncipe filino: hija kokino: gallina instruisto: maestro, profesor junulo: un joven glaciao: un helado pentrao: un cuadro dentaro: dentadura lernejo: colegio, escuela monero: moneda

-ESTR- jefe de -ID-IN-IST-UL-A-AR-EJ-ER-

b) Forman nombres de cosas

88

-I-IL-ING-UJ-

pas instrumento, lo que sirve para

Germanio: Alemania balailo: escoba ludilo: juguete monujo: monedero pirujo: peral Germanujo: Alemania amikeco: amistad infaneco: infancia modernismo: modernismo naciismo: nacionalismo Sufijos adjetivos manebla: comestible plorema: llorn, llorona pagenda: que debe pagarse memorinda: memorable Sufijos verbales instruado: enseanza martelado: martilleo manigi: hacer comer varmigi: calentar varmii: calentarse Sufijos numerales duobla: doble triobla: triple kvarono: un cuarto triope: de tres en tres Sufijos universales domao: casucha ridegi: carcajearse ventego: vendaval rideti: sonrer vojeto: senda, sendero brakumi: abrazar gustumi: degustar, saborear proksimume: aproximadamente

objeto que se inserta, no por completo, en otro fingringo: dedal que contiene, por analoga nombres de pases y rboles

c) Forman nombres abstractos -EC-ISMcualidad abstracta la doctrina, el sistema

-EBL-EM-END-IND-AD-IG-I-OBL-ON-OP-A-EG-ET-UM-

posibilidad pasiva inclinacin, hbito obligacin pasiva digno o digna de 1) accin duradera 2) accin repetida hacer, volver hacerse, volverse forma los multiplicativos forma nmeros fraccionarios forma los colectivos despectivo, peyorativo aumentativo diminutivo indeterminado

89

40. Vortaro esperanta hispana


A a abio: abeto abono: abono, suscripcin absolvi: absolver, exculpar absurda: absurdo/a, disparatado/a abunda: abundante, copioso/a acida: cido/a, agrio/a aa: despreciable, fatal, infame aeti: comprar adapti: adaptar, adecuar ade: continuamente adekvata: adecuado/a, apropiado/a adia: adis adiai: despedirse, decir adis adicio: suma, adicin adjektivo: adjetivo administri: administrar, gestionar admiri: admirar adopti: adoptar adreso: direccin, domicilio adverbo: adverbio aero: aire aerumi: airear, ventilar afabla: afable, amable afero: asunto, cosa, cuestin afikso: afijo afio: cartel, pster, rtulo aflikto: afliccin, pena Afriko: frica agado: accin, actuacin agi: obrar, actuar aglo: guila agordi: afinar, sintonizar agrabla: agradable, grato/a agregi: agregar agresa: agresivo, agresiva ao: edad ajn: cualquiera ao: cosa, cacharro akademio: academia akcento: acento akcepti: aceptar, recibir akcidento: accidente, siniestro akiri: adquirir, obtener akompani: acompaar akordo: acuerdo, acorde akra: agudo/a, afilado/a, acre akso: eje aktiva: activo/a, dinmico/a akto: acto, acta aktoro: actor, intrprete aktuala: actual akumuli: acumular akurata: puntual, exacto/a akuzativo: acusativo akuzi: acusar, culpar akuzo: acusacin, cargo akvo: agua al: a, hacia alarmo: alarma, alerta albumo: lbum aldone: adems aldoni: aadir, agregar alfabeto: alfabeto alglui: pegar, adherir, fijar alia: otro, otra aliflanke: por otra parte alifoje: otra vez alii: adherirse, afiliarse aliilo: boletn de inscripcin alkoholo: alcohol alloga: atractivo/a, atrayente almena: al menos, por lo menos almozi: mendigar, pedir limosna alporti: traer alproksimii: aproximarse, acercarse 90

alta: alto, alta alumeto: cerilla, fsforo aluminio: aluminio alveni: llegar alvoki: llamar, invocar amara: amargo, amarga amasa: masivo/a, en masa amatoro: aficionado amba: ambos ambulanco: ambulancia Ameriko: Amrica ami: amar, querer amiko: amigo amuzi: divertir, entretener, distraer analizo: anlisis ananaso: pia aneksi: anexar, adjuntar angoro: angustia, agona, congoja angulo: ngulo, esquina, rincn animalo: animal animo: alma, nima anka ne: tampoco anka: tambin ankora: an, todava ano: miembro de grupo, de sociedad anonco: anuncio anstata: en lugar de, en vez de anstatai: sustituir, reemplazar anta: antes de, delante de antadiri: predecir antae: anteriormente antaeniri: avanzar, adelantar antahiera: anteayer antalasta: penltimo/a antavidi: prever, prevenir anticipi: anticipar, adelantar antikva: antiguo, antigua aparato: aparato aparta: apartado/a, separado/a apartamento: apartamento, piso aparteni: pertenecer apena: apenas, casi

aperi: aparecer, comparecer apetito: apetito, ganas de comer apladi: aplaudir apogi: apoyar, respaldar apoteko: farmacia, botica aprilo: abril aprobi: aprobar apud: junto a, al lado de apuda: contiguo/a, colindante arani: arreglar, disponer, ordenar arbaro: bosque arbo: rbol arbusto: arbusto areo: rea, sector, zona aresto: arresto, detencin arento: plata arkivo: archivo arko: arco armeo: ejrcito armi: armar armilo: arma aro: conjunto, grupo aroganta: arrogante, soberbio/a artiklo: artculo, gnero, mercanca artikolo: artculo artisto: artista arto: arte, artificio ascendi: ascender, subir asekuri: asegurar aserti: afirmar, aseverar asimili: asimilar, digerir asisti: asistir, auxiliar asocio: asociacin, agrupacin aspekto: aspecto, apariencia aspiri: aspirar, ambicionar aspra: spero/a, rugoso/a ataki: atacar, arremeter atendi: esperar, aguardar atenti: atender, prestar atencin atesto: atestado, testimonio atingi: alcanzar, conseguir, lograr atleto: atleta 91

atmosfero: atmsfera a: o, u adi: or agusto: agosto askulti: escuchar astera: austero, austera atenta: autntico/a, genuino/a ato: auto, coche atobuso: autobs, autocar atomata: automtico, automtica atomobilo: automvil, coche atoro: autor atuno: otoo avali: avalar avara: avaro/a, tacao/a aventuro: aventura avenuo: avenida averao: media, promedio averto: advertencia, aviso aviadilo: avin avino: abuela avio: avin avo: abuelo azeno: asno, burro Azio: Asia azuleo: azulejo B b babilema: charlatn, parlanchn babili: charlar baki: hornear, cocer, asar bakujo: horno balai: barrer balailo: escoba balasto: lastre balbuti: balbucear, tartamudear balda: pronto, en breve balkono: balcn balono: globo

banambro: cuarto de bao, lavabo bani: baar bankedo: banquete banko: banco (financiero) banujo: baera barbo: barba barelo: barril, cuba, tonel barilo: valla, vallado baro: barrera, obstculo basa: bajo, baja basketbalo: baloncesto bastono: bastn, palo, vara batalo: batalla, combate bati: batir, golpear, latir baza: bsico, bsica bazaro: bazar, mercado, plaza bedari: lamentar, sentir bedarinde: lamentablemente beko: pico (de ave) bela: bello/a, bonito/a beletro: literatura bendo: cinta, tira, banda benko: banco (asiento) benzino: gasolina, bencina bero: baya besto: animal bezoni: necesitar bibliografio: bibliografa biblioteko: biblioteca biciklo: bicicleta bieno: finca, hacienda biero: cerveza bildo: imagen, figura bileto: billete, boleto bindi: encuadernar biografio: biografa birdo: ave, pjaro biskvito: galleta blanka: blanco, blanca blinda: ciego, ciega bloki: bloquear blonda: rubio, rubia 92

blovi: soplar blua: azul bluzo: blusa bofilo: yerno, hijo poltico bofrato: cuado, hermano poltico boli: hervir bona: bueno, buena bone: bien bongusta: sabroso, sabrosa bonsorta: afortunado, afortunada bonveno: bienvenida bonvolu: haga el favor de, por favor bopatro: suegro, padre poltico bordo: borde, orilla, ribera bori: horadar, perforar, taladrar botelo: botella boto: bota bovino: vaca bovo: buey brako: brazo brakseo: butaca, silln brakumi: abrazar brano: rama brava: bravo/a, valiente bremso: freno bretaro: estantera breto: balda, estante briko: ladrillo, pastilla brila: brillante, reluciente broso: cepillo brouro: folleto bruli: arder, quemarse bruna: marrn, castao/a bruo: ruido brusto: pecho bruto: res, cabeza de ganado, bestia budo: quiosco, caseta, cabina bueto: presupuesto bukedo: ramillete, ramo bulo: bola, ovillo bulteno: boletn buro: burgus

buso: autobs buo: boca butuko: servilleta butero: mantequilla, manteca butiko: tienda, comercio butono: botn C c celo: objetivo, meta, fin censo: censo, padrn cent: cien centimetro: centmetro centono: cntimo, centavo centro: centro cerbo: cerebro, seso cerbumi: cavilar, elucubrar cerealo: cereal certa: cierto/a, seguro/a cetera: dems, restante cetere: adems, por otra parte cidro: sidra cifero: cifra cigaredo: cigarrillo cigaro: cigarro, puro ciklo: ciclo cikonio: cigea cirklo: crculo cirkuli: circular cis: a este lado de citrono: limn civila: civil agreno: disgusto, enfado, enojo ambro: habitacin, cuarto ampano: champn, cava ampiono: campen 93

apelo: sombrero apitro: captulo apo: gorro, tapn ar: porque, puesto que arlatano: charlatn arma: encantador/a, cautivador/a aro: carro, carreta asi: cazar e: a, ante, junto a, en casa de eesti: asistir, estar presente efe: principalmente, sobre todo efo: jefe, lder efurbo: ciudad capital eko: cheque, taln emane: a mano emizo: camisa eno: cadena erizo: cereza erpi: extraer, sacar esi: cesar evalino: yegua evalo: caballo i tie: aqu i tio: esto i tiu: este, esta i: (partcula aproximativa) ia: de toda clase ial: por todos los motivos iam: siempre iaokaze: en todo caso ie: en todas partes iel: de todos modos ielarko: arco iris ielo: cielo ies: de todos ifono: trapo io: todo iom: todo, toda cantidad irka: alrededor de irkaao: alrededores, cercanas irkai: rodear, cercar iu: todo, cada uno

iutage: cada da, todos los das okolado: chocolate u: acaso (pregunta), si (conjuncin) D d da: de (indica cantidad, medida) damao: dao, perjuicio dancejo: discoteca, sala de baile danci: bailar, danzar danero: peligro danki: agradecer, dar las gracias dankon: gracias dato: fecha, data datreveno: aniversario, cumpleaos dari: durar darigi: continuar, seguir de: de, desde debato: debate, discusin decembro: diciembre decidi: decidir, acordar decimalo: decimal dedii: dedicar defali: caer, desprenderse defendo: defensa definitiva: definitivo, definitiva defio: desafo, reto deformi: deformar dek: diez deklari: declarar deklivo: declive, cuesta, pendiente dekori: decorar dekroi: descolgar, desenganchar dekstra: derecho, derecha delegi: delegar delegito: delegado delico: delicia delikata: delicado, delicada, suave demandi: preguntar, interrogar demando: pregunta 94

demeti: quitar, retirar demokrata: democrtico/a denaska: de nacimiento, nativo/a denove: de nuevo, nuevamente densa: denso/a, espeso/a, tupido/a dentisto: dentista dento: diente dentobroso: cepillo de dientes dependi: depender depreni: quitar, deducir deprimi: deprimir, desalentar des pli: tanto ms desaponti: decepcionar, desilusionar descendi: descender, bajar desegno: dibujo deserto: postre destino: destino, suerte detala: detallado, detallada detrui: destruir, devastar deveno: procedencia, origen devi: deber, tener que devigi: obligar, forzar devio: desviacin, desvo dezajni: disear dezerto: desierto deziri: desear diagonalo: diagonal dialekto: dialecto dialogi: dialogar diamanto: diamante diametro: dimetro dieto: dieta, rgimen difekti: estropear, daar, averiar diferenco: diferencia difinita: definido/a, determinado/a difino: definicin difuza: difuso, difusa dika: gordo/a, grueso/a dilemo: dilema diligenta: diligente dimano: domingo diplomo: diploma, ttulo

direkti: dirigir, encaminar direkto: direccin, rumbo direktoro: director diri: decir disa: disperso/a, esparcido/a disdoni: distribuir, repartir disigi: separar, dispersar disko: disco diskonigi: divulgar, difundir diskreta: discreto, discreta diskuti: discutir disponi: disponer disrompi: destrozar, despedazar dista: distante, lejano, lejana distanco: distancia distingi: distinguir distra: distrado/a, entretenido/a distribui: distribuir, repartir disvolvi: desenrollar, desarrollar diveni: adivinar, acertar diversaj: diversos, distintos, varios divido: divisin do: entonces, pues, por lo tanto dogano: aduana doktoro: doctor, mdico dokumento: documento dolaro: dlar dola: dulce doloro: dolor domai: compadecerse, sentir lstima por domao: lstima domo: casa donaco: regalo, obsequio doni: dar dormi: dormir dormoambro: dormitorio, alcoba dorso: espalda, dorso dosiero: dossier, expediente, fichero dramo: drama drato: hilo, alambre drinki: beber alcohol 95

drogo: droga droni: ahogarse, sumergirse du: dos dubi: dudar dum: durante, mientras dume: mientras tanto dumviva: vitalicio/a, perpetuo/a dungi: contratar, emplear duobla: doble duobligi: duplicar, doblar duona: medio, media duonfilo: hijastro duonfinalo: semifinal duoninsulo: pennsula duonjaro: semestre duonombro: penumbra duonpatro: padrastro dui sin: ducharse duo: ducha E e ebena: llano/a, liso/a, plano/a ebla: posible, factible eble: posiblemente, quiz ebria: ebrio/a, borracho/a eco: cualidad e ne: ni siquiera e se: aunque, incluso si e: incluso, hasta edukado: educacin, formacin eduki: educar, formar edzino: esposa, mujer edzo: esposo, marido efektiva: efectivo/a, real efektivigi: realizar, llevar a cabo efemera: efmero/a, fugaz efika: eficaz efiko: efecto ega: enorme, grandsimo/a

egala: igual ejo: local, sitio eki: comenzar, iniciarse ekiri: partir, arrancar ekrano: pantalla eksa: antiguo, que no est en vigor ekscesa: excesivo, excesiva eksciti: excitar, avivar eksigi: destituir, despedir ekskursi: ir de excursin ekskurso: excursin eksmoda: pasado de moda, anticuado eksperimento: experimento ekster: fuera de ekstere: fuera, afuera eksterordinara: extraordinario/a ekuzi: estrenar ekzakta: exacto/a, preciso/a ekzameno: examen, prueba ekzemplo: ejemplo ekzerco: ejercicio ekzisti: existir el: de, desde (material, origen) elasta: elstico, elstica elerpi: agotar eldonejo: editorial eldoni: editar elefanto: elefante eleganta: elegante elekti: elegir, escoger elektristo: electricista elektro: electricidad elemento: elemento elirejo: salida eliri: salir ellabori: elaborar elpagi: saldar elparolo: pronunciacin elspezi: gastar elstara: sobresaliente, destacado/a elteni: aguantar, soportar eltiri: sacar 96

elvendi: liquidar embaraso: aprieto, apuro, engorro emfazo: nfasis emi: tener ganas de, inclinarse a emocia: emotivo, emotiva emocio: emocin en: en, dentro de enamii: enamorarse ene: dentro, en el interior energio: energa enhavo: contenido enigmo: enigma enirejo: entrada eniri: entrar enketo: encuesta enkonduko: introduccin, prlogo enmeti: meter, incluir, insertar ensemblo: conjunto, grupo enspezi: cobrar, ingresar entrepreno: empresa enui: aburrirse enuiga: aburrido, aburrida envio: envidia epoko: poca, edad eraro: error, equivocacin, desacierto escepte se: excepto si escepto: excepcin esenca: esencial esperi: esperar, tener esperanza esplori: explorar, investigar esprimo: expresin esti: ser, estar estimo: estima, aprecio estingi: apagar, extinguir estro: jefe eta: pequeo, pequea etao: piso, planta etapo: etapa etendi: difundir, extender, tender eterna: eterno/a, perpetuo/a etiko: tica etoso: ambiente, atmsfera

ero: euro Eropo: Europa evento: evento, acontecimiento evidenta: evidente, obvio, obvia eviti: evitar, esquivar, eludir evoluo: evolucin, desarrollo F f fabriko: fbrica facila: fcil, sencillo/a fadeno: hilo, hebra fajfi: silbar, pitar fajli: limar fajrilo: encendedor, mechero fajro: fuego fako: departamento, seccin fakso: fax fakte: de hecho, en realidad fakto: hecho fakturo: factura faldi: doblar, plegar fali: caer falsa: falso/a, postizo/a falto: arruga fama: famoso, famosa, clebre familia nomo: apellido familio: familia fandi: fundir, derretir fantazio: fantasa farbo: pintura fari: hacer, cometer farti: estar (encontrarse) de salud faruno: harina fasado: fachada fasko: fajo, haz, manojo fatala: fatal, funesto/a, aciago/a favora: favorable fazo: fase febla: flojo, floja, dbil 97

februaro: febrero felia: feliz, alegre fenestro: ventana ferio: vacaciones fermi: cerrar fermita: cerrado, cerrada fero: hierro fervojo: ferrocarril fervoro: fervor festo: fiesta, festejo fiano: novio, prometido fiasko: fiasco, fracaso fidela: fiel, leal fidi: confiar en, fiarse de fiero: orgullo figuro: figura fiksi: fijar, sujetar filino: hija filmo: pelcula, filme filo: hijo fingro: dedo fini: finalizar, terminar fino: fin, final firma: firme, consistente fikapti: pescar fio: pez, pescado fivorto: palabrota, taco fiziko: fsica flago: bandera flamo: llama flanko: lado, costado, flanco flari: oler, olfatear flati: adular, halagar, dar coba flava: amarillo, amarilla flegi: cuidar, asistir flegisto: enfermero, cuidador fleksebla: flexible fleksi: flexionar, doblar, curvar floro: flor flosi: flotar flua: fluido, fluida, corriente flughaveno: aeropuerto

flugi: volar flugilo: ala flui: fluir, correr fluto: flauta foiro: feria fojno: heno fojo: vez fokuso: foco folio: hoja foliumi: hojear fondi: fundar, establecer fonto: fuente, manantial fontoplumo: pluma estilogrfica for: lejos foresti: faltar, estar ausente forgesi: olvidar fori: forjar forigi: eliminar, suprimir foriri: irse, marcharse, alejarse forko: tenedor forlasi: abandonar, dejar formi: formar, hacer forno: horno forsendi: despachar, despedir forta: fuerte fortika: fornido/a, recio/a, robusto/a forvii: borrar fosi: cavar, excavar fotelo: butaca, silln foti: fotografiar fotisto: fotgrafo foto: fotografa fotografi: fotografiar fotokopio: fotocopia fragmento: fragmento, trozo frago: fresa frakasi: destrozar, machacar frakcio: fraccin franca: francs, francesa Francio: Francia frapi: golpear fratino: hermana 98

frato: hermano fradi: defraudar, estafar fralo: soltero, mozo frazo: frase, oracin fremda: extranjero/a, extrao/a freneza: loco/a, frentico/a frea: fresco/a, reciente, tierno/a frida: fro, fra fridujo: frigorfico, nevera fripono: granuja, sinvergenza friti: frer fromao: queso fronto: frente frosti: helar froti: frotar frua: temprano, temprana frui: anticiparse, adelantarse frukto: fruta frunto: frente fui: fugarse, huir fulmo: rayo, relmpago fumi: fumar, humear fumo: humo fundamenta: fundamental funde: a fondo fundo: fondo fungo: hongo, seta funkcii: funcionar furioza: furioso/a, furibundo/a fui: estropear, chapucear futbalo: ftbol, balompi futuro: futuro G g gaja: alegre gajni: ganar gambo: pierna ganto: guante garantio: garanta

gardi: guardar, custodiar gardisto: guarda, guardin gaso: gas gasoleo: gasleo gastejo: albergue, posada gasti: alojarse, hospedarse gasto: husped gazeto: peridico, revista genuo: rodilla geografio: geografa gerundio: gerundio gitaro: guitarra glacio: hielo gladi: planchar gladilo: plancha glaso: vaso, copa glata: liso/a, terso/a, suave glavo: espada gliti: patinar, resbalar glitilo: patn globkrajono: bolgrafo globo: globo, bola gluao: pegamento glui: pegar gluti: tragar, engullir goro: garganta gotika: gtico, gtica gracia: gracioso/a, garboso/a grado: grado grafika: grfico, grfica gramatiko: gramtica gramo: gramo granda: grande graso: grasa grati: araar, rascar gratuli: felicitar, congratular gratulon: felicidades, enhorabuena grava: importante, grave greno: grano (cereal) grimaco: gesto, mueca grimpi: escalar, trepar gripo: gripe 99

griza: gris grumbli: refunfuar grundo: terreno, tierra, suelo grupo: grupo gumo: goma gusto: gusto, sabor gustumi: degustar, saborear guto: gota gvidi: guiar angalo: jungla, selva ardeno: jardn emelo: gemelo, mellizo emi: gemir enerala: general, genrico/a eni: molestar, estorbar, fastidiar entila: gentil, corts, atento/a i: ello, ella (pronombre neutro) is: hasta isdatigi: actualizar isfunde: a fondo oji: alegrarse, regocijarse ui: gozar de, disfrutar de usta: acertado/a, correcto/a, justo/a H h haki: cortar, partir hakilo: hacha haltejo: parada, apeadero halti: detenerse, pararse hararo: pelo, cabellera hardi: endurecer harmonio: armona haro: pelo, cabello harpo: arpa hasti: apresurarse, darse prisa

hati: odiar, detestar hato: piel, cutis haveno: puerto havi: tener hazarda: casual, fortuito/a hazardo: azar, casualidad hejmo: hogar, casa hejti: calentar, caldear hela: claro/a, luminoso/a helico: hlice helpi: ayudar, auxiliar herbo: hierba heredo: herencia heroo: hroe heziti: titubear, vacilar, dudar hiera: ayer himno: himno hipokrita: hipcrita hipotezo: hiptesis hirundo: golondrina hispana: espaol, espaola Hispanio: Espaa histerio: histeria historio: historia hodia: hoy homaro: humanidad homo: hombre, ser humano honesta: honesto/a, honrado/a honoro: honor, honra honto: vergenza horizontala: horizontal horizonto: horizonte horloo: reloj horo: hora hospitalo: hospital hotelo: hotel humida: hmedo, hmeda humila: humilde humileco: humildad humoro: humor, estado de nimo hundo: perro

100

I i ia: de alguna clase ial: por algn motivo iam: algn da, alguna vez idaro: descendencia ideala: ideal idealisto: idealista identa: idntico, idntica ideo: idea ido: hijo, descendiente ie: en alguna parte iel: de algn modo ies: de alguien igi: hacer, convertir, volver ignori: ignorar, desor ii: hacerse, convertirse, volverse ikso: equis ilaro: instrumental, utillaje ilarujo: caja de herramientas ili: ellos, ellas ilo: herramienta, utensilio ilumini: iluminar ilustri: ilustrar iluzio: ilusin imago: imaginacin imiti: imitar imperio: imperio impeto: mpetu impliki: implicar, enredar, embrollar impona: imponente, formidable imposto: impuesto, tributo impresi: impresionar improvizi: improvisar impulsi: impulsar ina: femenino, femenina inaguro: inauguracin inda: digno/a, merecedor/a indekso: ndice indiferenta: indiferente

indigno: indignacin indiki: indicar, sealar industrio: industria infano: nio influo: influencia, influjo informo: informacin, informe ingo: funda, vaina inklini: inclinarse, tender inkludi: incluir inko: tinta insekto: insecto insisti: insistir inspiro: inspiracin instali: instalar instinkto: instinto instrui: ensear, instruir instruisto: maestro, profesor insulo: isla inteligenta: inteligente intenco: intencin, propsito intensa: intenso, intensa inter: entre interalie: entre otras cosas interesa: interesante interesi: interesar, importar internacia: internacional interne: dentro, en el interior interparolo: conversacin interpreti: interpretar interreto: internet interani: intercambiar, permutar intesto: intestino intima: ntimo, ntima intuo: intuicin, corazonada inundi: inundar inventi: inventar inviti: invitar invito: invitacin io: algo, alguna cosa iom: algo, alguna cantidad iomete: un poquito iri: ir, andar 101

ironio: irona ismo: doctrina, sistema iu: alguien, alguno iurilate: en algn sentido izoli: aislar J j ja: desde luego, por supuesto jako: chaqueta jam: ya januaro: enero jarcento: siglo jardeko: dcada jaro: ao je: a (delante de una hora) jen: he aqu jena: el siguiente, la siguiente jes: s jesi: afirmar ju pli: cuanto ms jui: juzgar juisto: juez julio: julio juna: joven junio: junio jupo: falda justa: justo, justa justeco: justicia juvelo: joya, alhaja aluza: celoso, celosa ado: jueves eti: arrojar, lanzar, tirar urnalo: diario, peridico us: recin, hace un momento usa: reciente

usnaskita: recin nacido/a K k k.t.p. (kaj tiel plu): etctera kadro: marco, cuadro kafo: caf kaj: y, e kajero: cuaderno, libreta kalkuli: calcular, contar kamarado: camarada kamelo: camello kameno: chimenea kamioneto: camioneta, furgoneta kamiono: camin kamparano: campesino kamparo: campia, campo kampo: campo kanario: canario kandelo: candela, vela kanti: cantar kanto: cancin, canto kapabla: capaz, apto, apta kapo: cabeza kaprino: cabra kapro: cabrn, macho cabro kapti: atrapar, capturar, coger kara: querido/a, caro/a karaktero: carcter karbo: carbn kareso: caricia karoto: zanahoria karto: tarjeta, carta kartono: cartn kasedo: cinta de cassette kaserolo: cacerola, cazuela kasisto: cajero kaso: caja kaejo: escondite, escondrijo kai: esconder, ocultar 102

kataro: catarro kategorio: categora, modalidad kato: gato kauko: caucho kazo: causa, motivo, razn kavo: cavidad, hueco kazo: caso ke: que (conjuncin) kelka: algn, alguna kelkfoje: algunas veces kelnero: camarero kelo: stano, bodega kemio: qumica kesto: cajn, caja kia: cmo, de qu clase kial: por qu kiam: cundo kie: dnde kiel: cmo kies: de quin, cuyo, cuya kikero: garbanzo kilogramo: kilogramo kilometro: kilmetro kino: cine kio: qu, qu cosa kiom: cunto, cunta kiso: beso kiu: quin, cul klara: claro/a, ntido/a klarigo: aclaracin, explicacin klasika: clsico, clsica klaso: clase klavaro: teclado klavo: tecla klera: culto/a, instruido/a kliento: cliente klingo: cuchilla, hoja klini: inclinar klopodo: afn, esfuerzo, trmite klubo: club knabo: chico, muchacho kodo: cdigo

kofro: cofre, bal koincidi: coincidir kokejo: gallinero koko: gallo kolbaso: embutido, salchicha kolekti: coleccionar, recoger koleri: estar enfadado, estar enojado kolero: clera, enojo, ira kolo: cuello koloro: color kombi: peinar kombilo: peine kombini: combinar komenco: comienzo, inicio komenti: comentar komerco: comercio komforta: confortable, cmodo/a komika: cmico/a, gracioso/a komitato: comit komo: coma kompakta: compacto, compacta kompari: comparar, cotejar kompati: compadecer, apiadarse kompatinda: desgraciado/a, pobre kompetenta: competente, entendido/a kompleksa: complejo, compleja komplemento: complemento kompleta: completo/a, entero/a komplika: complicado, complicada kompreneble: claro, desde luego, por supuesto kompreni: comprender, entender komputi: computar komputilo: ordenador, computadora komuna: comn, mutuo/a komuniko: comunicacin konata: conocido, conocida koncedi: conceder, admitir koncentri: concentrar koncerni: concernir, incumbir, ataer koncerto: concierto kondio: condicin, requisito 103

kondomo: condn, preservativo konduki: conducir, llevar kondukisto: conductor konduto: conducta, comportamiento konekti: conectar konekto: conexin konferenco: conferencia konfesi: confesar, reconocer konfidi: confiar konfirmi: confirmar, corroborar konforma: conforme, acorde konfuza: confuso, confusa kongreso: congreso koni: conocer konjunkcio: conjuncin konkordo: concordia konkreta: concreto, concreta konkurso: concurso, competicin konscienco: conciencia moral konscio: conciencia, conocimiento konsekvenco: consecuencia konsenti: estar de acuerdo, aceptar konservi: conservar, mantener konsideri: considerar, tener en cuenta konsili: aconsejar konsisti: constar, consistir konsoli: consolar konstanta: constante, continuo/a, permanente konstati: constatar, comprobar konstruao: construccin, edificio konstrui: construir, edificar konsulti: consultar kontakto: contacto kontenta: contento/a, satisfecho/a kontinento: continente kontra: contra, enfrente de kontraa: contrario/a, opuesto/a kontradiri: contradecir kontradiro: contradiccin kontralea: ilegal kontraulo: adversario, contrario

kontrolo: control, verificacin konveni: convenir, ser apropiado konverti: convertir konvinki: convencer kopio: copia korbo: cesto, cesta, canasta korbopilkado: baloncesto korekti: corregir, enmendar korelativa: correlativo/a korespondi: cartearse, corresponder koridoro: pasillo, corredor, carril korko: corcho korno: cuerno koro: corazn korpo: cuerpo korto: patio, corral kortui: conmover korvo: cuervo kosti: costar kostumo: traje kotono: algodn koverto: sobre (de carta) kovri: cubrir, tapar krajono: lpiz, lapicero krano: grifo, espita kravato: corbata kredi: creer kreditkarto: tarjeta de crdito kredito: crdito krei: crear kremo: crema, nata kreski: crecer krevi: reventar, estallar krimo: crimen krio: grito kritiki: criticar krizo: crisis kroi: colgar, enganchar krom: aparte de, adems de krome: adems kromnomo: apodo, mote, sobrenombre 104

krono: corona kruco: cruz kruo: jarro, jarra, cntaro kruda: crudo/a, rudo/a, basto/a kruro: pierna kubuto: codo kudri: coser kudrilo: aguja kuirejo: cocina kuiri: cocinar, guisar kuiristo: cocinero kuko: pastel kulero: cuchara kulpo: culpa kulturi: cultivar, educar kulturo: cultura, cultivo kun: con, en compaa de kune: juntos, juntamente kunigi: juntar, unir kuniklo: conejo kunlabori: colaborar kunsido: asamblea, junta, sesin kunulo: compaero kunveno: reunin kupro: cobre kuraci: curar, tratar kuracisto: mdico, doctor kuraa: valiente, intrpido/a, atrevido/a kurba: curvo/a, torcido/a kuri: correr kurioza: curioso, curiosa kurso: curso kurteno: cortina, teln kuseno: cojn, almohada kui: yacer, estar echado kuigi: echar, tumbar, tender kutima: habitual, usual kutimo: costumbre, hbito kuzo: primo kvadrata: cuadrado, cuadrada kvalito: calidad, cualidad

kvankam: aunque, si bien kvanto: cantidad, cuanta kvar: cuatro kvartalo: barrio, barriada kvaza: como si kvieta: quieto, sereno, tranquilo, apacible kvin: cinco kvitanco: recibo, resguardo, comprobante L l la: el, la, los, las laborejo: taller, lugar de trabajo labori: trabajar laboristo: trabajador laboro: trabajo laca: cansado, cansada lai: atar, amarrar lao: cordn, lazo lago: lago lako: laca laktejo: lechera lakto: leche laktuko: lechuga lama: cojo, coja lampo: lmpara lani: lanzar, botar lando: pas lango: lengua, lengeta lano: lana lanterno: farol, linterna lara: ancho/a, amplio/a larmo: lgrima lasi: dejar lasta: ltimo, ltima, final la: segn, con arreglo a ladi: alabar, elogiar ladire: segn dicen 105

laeble: en lo posible lata: alto/a, fuerte, rotundo/a late: en voz alta lavi: lavar lavmaino: lavadora leciono: leccin ledo: cuero, piel legao: lectura legi: leer legomo: hortaliza, verdura legumenaco: legumbre leera: ligero, ligera leo: ley leki: lamer lenso: lente lento: lenteja leono: len leporo: liebre lernado: aprendizaje lernanto: alumno, aprendiz lernejo: colegio, escuela lerni: aprender lerta: listo, lista, hbil letero: carta leterportisto: cartero levi: levantar, alzar, elevar li: l libera: libre libertempo: tiempo libre librejo: librera libro: libro liceo: instituto, liceo lifto: ascensor ligi: atar, amarrar, vincular ligilo: atadura, vnculo ligno: madera likva: lquido, lquida limo: lmite, frontera limonado: limonada lingvo: lengua, idioma linio: lnea, fila lipo: labio

listo: lista, listado literaturo: literatura litero: letra lito: cama, lecho litro: litro litvagono: coche cama liveri: entregar, suministrar logi: atraer, seducir logika: lgico, lgica loanto: habitante loi: habitar, residir, vivir loki: colocar, situar loko: lugar, sitio longa: largo, larga ludi: jugar, tocar (un instrumento) ludilo: juguete lui: alquilar, arrendar lukso: lujo, riqueza lukto: lucha, pelea lumigi: iluminar, alumbrar lumo: luz lundo: lunes luno: luna lupo: lobo M m magumo: chicle, goma de mascar mai: masticar, mascar Madrido: Madrid magazeno: almacn magazino: magacn, revista magio: magia magneta: magntico, magntica magneto: imn magra: magro/a, flaco/a, escaso/a majo: mayo majstro: maestro maketo: maqueta maksimuma: mximo, mxima 106

makulo: mancha, mcula mala: contrario/a, opuesto/a malalta: bajo, baja malamiko: enemigo malanta: detrs de malbela: feo, fea malbona: malo, mala maldekstra: izquierdo, izquierda maldika: delgado, delgada malfacila: difcil malfermi: abrir malfermita: abierto, abierta malforta: dbil malgranda: pequeo, pequea malgra: a pesar de maljuna: viejo, vieja malkovri: descubrir, destapar mallaborema: gandul, holgazn, vago mallonga: corto, corta malpermesi: prohibir malplena: vaco, vaca malpli ol: menos que (comparativo) malproksime: lejos malpura: sucio/a, impuro/a malsama: distinto/a, diferente malsana: enfermo, enferma malsanulejo: hospital malsata: hambriento, hambrienta malsupre: abajo, debajo malsupreniri: bajar, descender malvarma: fro, fra malvarmumo: resfriado, constipado mamo: mama, teta, ubre mani: comer manilo: cubierto manoambro: comedor maniero: manera, modo, forma maniko: manga manio: mana manipuli: manipular, manejar maniulo: manitico manki: faltar, escasear

manlibro: (libro) manual mano: mano manovri: maniobrar mantelo: capa, manto mapo: mapa mardo: martes mareno: margen maristo: marinero, marino marko: marca, sello, seal maro: mar mari: marchar, desfilar martelo: martillo marto: marzo masao: masaje masko: mscara, careta, antifaz maskovesto: disfraz mastro: amo, dueo, patrn mastrumilo: sistema operativo maino: mquina, maquinaria mato: partido, encuentro matematiko: matemticas matenmano: desayuno mateno: maana materialo: material materio: materia matraco: colchn matura: maduro, madura meblaro: mobiliario meblo: mueble medalo: medalla medicino: medicina mekanika: mecnico, mecnica melodio: meloda mem: mismo, misma membro: miembro memori: recordar memorinda: memorable memstara: autnomo/a, independiente memsufia: autosuficiente mendi: pedir, encargar menso: mente mensogo: mentira, embuste, trola

107

mentono: mentn, barbilla meriti: merecer merkato: mercado merkredo: mircoles mesao: mensaje metalo: metal meti: poner, depositar, colocar metio: oficio metodo: mtodo, procedimiento metro: metro (medida) metroo: metro, suburbano mezepoko: edad media mezkvalita: mediocre mezo: medio, mitad mezuri: medir mi: yo miaopinie: en mi opinin mielo: miel mieno: aspecto, semblante mikrofono: micrfono mikroskopo: microscopio miksi: mezclar mil: mil milda: suave, apacible miliono: milln milionulo: millonario milito: guerra minaco: amenaza mineralo: mineral miniaturo: miniatura minimuma: mnimo, mnima ministo: minero mino: mina minus: menos (resta) minuto: minuto miraklo: milagro miri: asombrarse, maravillarse mirinda: asombroso/a, maravilloso/a misa: errneo/a, equivocado/a misio: misin miskompreno: malentendido, equivocacin

mispao: tropiezo, desliz mistero: misterio mito: mito mizero: miseria moda: de moda modelo: modelo modera: moderado/a, comedido/a moderna: moderno, moderna modesta: modesto/a, humilde modo: modo, moda moki: burlarse, mofarse mola: blando, blanda momento: momento, instante monarko: monarca monato: mes mondo: mundo monigi: cobrar mono: dinero monografio: monografa monpuno: multa monto: montaa, monte montri: mostrar, ensear, sealar montrofenestro: escaparate monujo: monedero monumento: monumento moralo: moral mordi: morder morfemo: morfema morga: maana moro: costumbre morti: morir, fallecer mortigi: matar moskeo: mezquita motivo: motivo, razn motorciklo: motocicleta motoro: motor movi: mover, desplazar mueli: moler multa: mucho, mucha multekosta: caro/a, costoso/a multipliko: multiplicacin munti: montar 108

murmuri: murmurar muro: muro, pared muso: ratn muo: mosca muta: mudo, muda muzeo: museo muziko: msica N n nacio: nacin, pas naejo: piscina nai: nadar naiva: ingenuo, ingenua, inocente najbaro: vecino najlo: clavo naskii: nacer nasko: parto naturo: naturaleza na: nueve nazo: nusea, asco nazo: nariz naztuko: pauelo ne dankinde: de nada, no hay de qu ne: no nebulo: niebla necesa: necesario, necesaria necesejo: retrete, servicio, vter nedifinita: indefinido, indefinida neebla: imposible neegaleco: desigualdad negativa: negativo, negativa neo: nieve nei: negar nek: ni nenia: de ninguna clase nenial: por ningn motivo neniam: nunca nenie: en ninguna parte neniel: de ningn modo

nenies: de nadie, de ninguno nenio: nada neniom: nada, ninguna cantidad neniu: nadie, ninguno nepo: nieto nepre: necesariamente, sin falta nervo: nervio nervoza: nervioso, nerviosa nesto: nido nesufia: insuficiente neta: neto, neta netuebla: intocable, intangible neuzebla: inservible netra: neutro, neutra netrala: neutral nevidebla: invisible nevo: sobrino ni: nosotros, nosotras nigra: negro, negra nilono: nailon, nylon nivelo: nivel nobla: noble nodo: nudo noktii: anochecer, hacerse de noche nokto: noche nombri: contar, numerar nombro: nmero (cantidad) nomii: llamarse nomo: nombre nordo: norte normala: normal normo: norma noti: anotar, apuntar noto: nota, anotacin nova: nuevo, nueva novao: novedad, noticia novelo: cuento, relato novembro: noviembre nu: bueno, pues nuanco: matiz nubo: nube nuda: desnudo, desnuda 109

nuko: nuca, cogote nul: cero numeralo: numeral numero: nmero (de ejemplar, de serie) nun: ahora nuna: presente nuntempo: presente nur: slo, solamente nutrao: alimento nutri: alimentar, nutrir O o obei: obedecer objekto: objeto, cosa obligi: multiplicar oblikva: oblicuo, oblicua oblo: mltiplo obsedo: obsesin observi: observar obskura: oscuro, oscura obstina: obstinado/a, terco/a odoro: olor ofendo: ofensa, agravio oferti: ofertar, ofrecer oficejo: oficina, despacho oficiala: oficial ofico: empleo, oficio ofta: frecuente, repetido/a ofte: a menudo, frecuentemente ok: ocho okazi: ocurrir, suceder, pasar okazo: hecho, suceso, ocasin okcidento: oeste, occidente oksigeno: oxgeno oktobro: octubre okulisto: oculista okulo: ojo okulvitroj: gafas, lentes

okupi: ocupar okupo: ocupacin, actividad ol: que (comparativo) oleo: aceite omao: homenaje ombrelo: paraguas ombro: sombra omleto: tortilla ondo: ola, onda oni: se, uno (pronombre indefinido) onidiro: rumor, habladura onklo: to ono: fraccin opaka: opaco, opaca operacio: operacin operaciumilo: sistema operativo opinii: opinar, considerar oportuna: oportuno/a, adecuado/a orana: naranja ordinara: ordinario/a, corriente ordo: orden ordoni: mandar, ordenar orelo: oreja orfa: hurfano, hurfana organizi: organizar organo: rgano oriento: este, oriente originala: original origino: origen orkestro: orquesta ornami: adornar, ornamentar oro: oro ortografio: ortografa oscedo: bostezo osto: hueso ovala: oval, ovalado/a ovo: huevo P p

110

pacienco: paciencia paco: paz pafo: disparo, tiro pagi: pagar, abonar pao: pgina pajlo: paja pakao: equipaje paki: empaquetar, embalar pala: plido, plida palaco: palacio palpi: palpar, tentar paneo: avera, fallo panero: miga de pan panisto: panadero pano: pan pantalono: pantaln paperkorbo: papelera papero: papel paradizo: paraso paralela: paralelo, paralela pardoni: perdonar parenco: pariente parentezo: parntesis parfumo: perfume parigi: aparear, emparejar Parizo: Pars parko: parque paro: par, pareja paroli: hablar participo: participio partio: partido, bando parto: parte, porcin partoprenanto: participante partopreni: participar, tomar parte pasi: pasar, transcurrir, atravesar pasinta: pasado, pasada pasinteco: pasado pasiva: pasivo, pasiva pasporto: pasaporte pasto: pasta, masa pastro: cura, sacerdote pasvorto: contrasea

pai: andar, caminar pao: paso pato: sartn patrino: madre patro: padre patrujo: patria pazo: pausa, descanso peco: pieza, pedazo, trozo pejzao: paisaje peko: pecado peli: arrear, atosigar pendi: colgar, pender peni: esforzarse pensi: pensar, creer penti: arrepentirse pentri: pintar per: con, mediante, por medio de peranto: intermediario, mediador perdi: perder, extraviar perdii: perderse, extraviarse perei: perecer, sucumbir perfido: traicin, alevosa perforto: violencia periodo: perodo perlabori: cobrar, ganar permesi: permitir persekuti: perseguir persona: personal persono: persona pesi: pesar, sopesar peti: pedir, solicitar, rogar petolo: travesura petrolo: petrleo peza: pesado, pesada piano: piano pico: pizza piedbato: patada, puntapi piediri: ir a pie, andar, caminar piedo: pie piedpilkado: ftbol, balompi pigra: gandul, holgazn, perezoso piki: picar, pinchar 111

pilko: baln, pelota piloti: pilotar pinglo: alfiler pino: pino pinto: punta, cima, cumbre, pico pipo: pipa pipro: pimienta pirato: pirata piro: pera pisi: mear, hacer pis placo: plaza plai: agradar, gustar plado: fuente, plato plafono: techo plao: playa planedo: planeta planko: suelo, piso plano: plano, plan planto: planta plasto: plstico plata: llano/a, liso/a, plano/a plej: ms (superlativo) plena: lleno/a, pleno/a plendi: quejarse plenigi: llenar plenumi: cumplir, efectuar, realizar plezuro: placer pli bone: mejor pli ol: ms que (comparativo) pli: ms (cantidad) pligrandigi: aumentar, ampliar pliigi: aumentar, incrementar plimulto: mayora plori: llorar plu: ms (tiempo) plugi: arar, labrar plui: continuar plumo: pluma pluraj: varios, varias pluralo: plural plurnacia: multinacional plus: ms (suma)

pluvo: lluvia poemo: poema, poesa poeto: poeta poka: poco/a, escaso/a polico: polica politiko: poltica poluo: polucin, contaminacin poluri: pulir, pulimentar, bruir polvo: polvo polvosuilo: aspiradora pomo: manzana ponto: puente popola: popular por: para pordo: puerta porkaro: piara porko: cerdo, puerco porti: llevar portreto: retrato posedi: poseer post: despus de, detrs de posta: posterior, trasero/a posteno: cargo, puesto postlasi: dejar atrs postmorga: pasado maana posttagmezo: tarde postuli: exigir, reclamar polampo: linterna poo: bolsillo potelefono: telfono mvil potmarko: sello de correos poto: correo potenca: poderoso/a, potente poto: pote, olla povi: poder pozitiva: positivo, positiva praktika: prctico, prctica prava: acertado, en lo cierto, que tiene razn precipa: principal precipe: principalmente, sobre todo preciza: preciso, precisa 112

preferi: preferir prefikso: prefijo preejo: iglesia prei: rezar prelego: conferencia, discurso premi: apretar, presionar, oprimir premio: premio preni: coger, tomar prepari: preparar prepozicio: preposicin presejo: imprenta presi: imprimir preska: casi preta: preparado/a, dispuesto/a pretendi: pretender preter: por delante de, ms all de preteratenti: pasar por alto preterpasi: pasar de largo, sobrepasar pretigi: preparar, disponer prezenti: presentar prezidanto: presidente prezidi: presidir prezo: precio, importe pri: sobre, acerca de princo: prncipe printempo: primavera pripensi: meditar, reflexionar priskribi: describir pritrakti: tratar privata: privado/a, particular prizono: prisin, presidio, crcel pro: por, a causa de, debido a problemo: problema produkto: producto profesia: profesional profilo: perfil profiti: aprovecharse, beneficiarse profunda: profundo, profunda programo: programa progresi: progresar, avanzar projekto: proyecto, plan proklami: proclamar

prokrasti: aplazar, demorar, posponer proksima: prximo/a, cercano/a proksimume: aproximadamente promeni: pasear promesi: prometer pronomo: pronombre prononci: pronunciar proponi: proponer, ofrecer propra: propio, propia, particular prospera: prspero, prspera protekti: proteger, resguardar protesti: protestar proverbo: proverbio, refrn provi: probar, ensayar, intentar provinco: provincia provizanto: proveedor provizo: provisin, suministro provizora: provisional, transitorio/a provoki: provocar, desafiar prozo: prosa prudenta: prudente, sensato/a, juicioso/a prunto: prstamo pruvi: probar, demostrar publika: pblico, pblica pugno: puo pugnobato: puetazo pulmo: pulmn puni: castigar, penalizar punkto: punto pura: limpio/a, puro/a purigi: limpiar, purificar purpura: prpura pui: empujar puto: pozo R r rabato: rebaja, descuento rabi: robar 113

radiko: raz radio: radio, rayo rado: rueda rajdi: cabalgar, montar rajti: tener derecho rajto: derecho rakonto: cuento, narracin, relato rampi: arrastrarse, reptar rando: borde, orilla rapida: rpido, rpida, veloz rapidi: apresurarse, darse prisa raporto: informe, parte rato: rata razi: afeitar, rasurar razilo: maquinilla de afeitar reagi: reaccionar reala: real realeco: realidad rebati: rebatir, rechazar reciproka: mutuo/a, recproco/a redakti: redactar redoni: devolver ree: de nuevo, nuevamente reflekti: reflejar reformo: reforma refreigao: refresco regi: regir, gobernar regiono: regin registaro: gobierno registro: registro, grabacin regno: reino regulo: regla, norma reido: prncipe reo: rey reklamacio: reclamacin reklami: anunciar rekomendi: recomendar rekoni: reconocer rekta: recto/a, directo/a, derecho/a relativa: relativo, relativa reliefo: relieve, realce religio: religin

relo: ral, riel, carril renkonti: encontrar, topar renversi: volcar, voltear, tumbar repreni: recoger, retomar reprezenti: representar reprodukti: reproducir respekto: respeto respondi: responder, contestar respondo: respuesta, contestacin respubliko: repblica resti: quedarse, permanecer restoracio: restaurante resumo: resumen reteni: retener, contener reto: red retpoto: correo electrnico retroiri: retroceder retrovi: recuperar, recobrar reveni: regresar, volver revi: soar despierto revidi: volver a ver revizii: revisar revolucio: revolucin revuo: revista rezervi: reservar rezigni: renunciar a, desistir de rezista: resistente rezulto: resultado ribelema: rebelde ribeli: rebelarse ricevi: recibir, obtener ria: rico, rica ridi: rer ridinda: ridculo/a, irrisorio/a rifuo: refugio rifuzi: rechazar, rehusar, denegar rigardi: mirar rigida: rgido/a, tieso/a rikolti: cosechar, recolectar rilati: tener relacin rilato: relacin rimarki: observar, advertir, notar 114

rimarko: observacin rimedo: remedio ringo: anillo, aro, sortija ripari: reparar, arreglar ripeti: repetir, reiterar ripozo: descanso, reposo riproi: reprochar risko: riesgo riveli: revelar rivero: ro rizo: arroz roko: roca, pea romano: novela rombo: rombo rompi: romper ronda: redondo, redonda rondiri: girar rosti: asar, tostar rozo: rosa rubo: basura, desperdicios, escombros rua: rojo, roja ruina: ruinoso, ruinosa ruinigi: arruinar rulo: rodillo, rollo rutina: rutinario, rutinaria ruza: astuto/a, pillo/a S s sabato: sbado sablo: arena saa: sensato/a, prudente, juicioso/a saeco: sabidura sako: saco, bolsa salajro: salario, sueldo salato: ensalada salivo: saliva salo: sal salono: sala, saln salti: saltar

saluti: saludar saluton: hola sama: mismo, misma, igual samtempe: a la vez, al mismo tiempo sana: sano, sana sandvio: bocadillo, sandwich sango: sangre sankta: santo/a, sagrado/a sapo: jabn sata: satisfecho/a, saciado/a savi: salvar, librar sceno: escena scienco: ciencia scii: saber sciigi: hacer saber, informar scivola: curioso, curiosa se: si (conjuncin condicional) sed: pero, sino segi: serrar, aserrar segilo: sierra seo: silla seka: seco, seca sekreto: secreto sekso: sexo sektoro: sector sekundo: segundo (cronolgico) sekura: seguro, segura sekve: por lo tanto, por consiguiente sekvi: seguir selekti: seleccionar semajno: semana semo: semilla, simiente sen: sin senco: sentido, significado senesa: incesante sendependa: independiente sendi: enviar, mandar sendifina: indefinido, indefinida sendokosto: gastos de envo sendorma: desvelado/a, insomne senkulpa: inocente senlabora: desempleado/a, parado/a

115

senlima: ilimitado, ilimitada senmova: inmvil, quieto/a senorda: desordenado/a senpaga: gratuito, gratuita senso: sentido sentagulo: intil, incapaz senti: sentir, notar sentima: valiente, intrpido/a, atrevido/a sento: sentimiento, sensacin sep: siete septembro: septiembre seri: buscar serio: serie serioza: serio, seria, grave serpento: serpiente seruro: cerradura servi: servir servo: servicio ses: seis severa: severo, severa sezono: estacin del ao sfero: esfera si: se (pronombre reflexivo) sidi: estar sentado sidii: sentarse siesto: siesta signalo: seal, cota signaturo: firma, signatura signifi: significar signo: signo, seal silabo: slaba silenti: callar silento: silencio silko: seda silueto: silueta simbola: simblico, simblica simila: similar, parecido/a simio: mono simpatia: simptico, simptica simpla: simple, sencillo/a simuli: simular, fingir

sincera: sincero/a, franco/a sindikato: sindicato singarda: cauteloso/a, cauto/a, prudente singularo: singular sinjorino: seora sinjoro: seor sinonimo: sinnimo sinsekve: sucesivamente sintezo: sntesis sistemo: sistema situacio: situacin situi: estar situado skalo: escala, gama skandalo: escndalo skatolo: caja, estuche skeleto: esqueleto skemo: esquema skizo: boceto, esbozo sklavo: esclavo, siervo skrapi: rascar, raspar skribi: escribir skui: agitar, sacudir, zarandear skulpti: esculpir, tallar socia: social societo: sociedad, agrupacin sofo: sof soifa: sediento, sedienta soifi: tener sed sola: solo/a, nico/a soldato: soldado solida: slido, slida solidara: solidario, solidaria solvi: resolver, solucionar somero: verano soni: soar sono: sonido sonori: sonar, resonar sonorilo: campana, timbre sopiri: anhelar, ansiar, suspirar sorbi: absorber, sorber sorto: suerte 116

sovaa: salvaje, silvestre spaco: espacio speciala: especial speco: especie spegulo: espejo spektaklo: espectculo spektanto: espectador spekti: ver (presenciar) un espectculo sperti: experimentar sperto: experiencia spezi: transferir (dinero) spico: especia spiono: espa spiralo: espiral spiri: respirar spirito: espritu spongo: esponja sporto: deporte sprita: ingenioso/a, agudo/a spuro: huella, vestigio stabila: estable stacidomo: estacin de tren stacio: estacin de tren stalo: establo, cuadra standardo: estandarte, bandera stari: estar de pie, mantenerse stato: estado (condicin, modo de ser) stelo: estrella sterni: extender, tender stilo: estilo stiri: conducir, guiar stirrado: volante stomako: estmago strando: playa stranga: extrao/a, raro/a stratangulo: esquina strato: calle strei: tensar, apretar, estirar streko: raya, trazo striko: huelga studi: estudiar stulta: tonto/a, estpido/a, necio/a

sub: bajo, debajo de sube: abajo, debajo subita: sbito/a, repentino/a subjekto: sujeto subskribi: firmar, suscribir substanco: sustancia substantivo: sustantivo subtera: subterrneo/a subtraho: resta, sustraccin subulo: subordinado, subalterno subvesto: ropa interior sui: chupar, succionar sudo: sur suferi: sufrir, padecer sufia: suficiente, bastante sufikso: sufijo sufoki: sofocar, ahogar sugesti: sugerir sukcesi: tener xito, triunfar sukceso: xito sukero: azcar suko: jugo, zumo sumo: suma suno: sol super: sobre (sin contacto), por encima de superflugi: sobrevolar superi: superar suplemento: suplemento supo: sopa supozi: suponer, imaginar supra: superior, de arriba supre: arriba, encima supreniri: subir, ascender sur: sobre (con contacto), encima de surda: sordo, sorda surfaco: superficie surmeti: poner, ponerse surogata: sucedneo, sucednea surpai: pisar surprizo: sorpresa surtuto: abrigo

117

suspekti: sospechar svelta: esbelto, esbelta sveni: desmayarse, desvanecerse afino: oveja afo: carnero ajni: parecer ajnigi: aparentar, fingir alti: encender (electricidad) altilo: interruptor ampuo: champ anco: posibilidad, probabilidad ani: cambiar, variar arato: camin ari: cargar ati: apreciar, gustar erco: broma, chiste i: ella ildo: escudo, placa inko: jamn ipano: marinero, tripulante ipo: barco, buque, navo iri: rasgar, desgarrar irmi: proteger, resguardar losi: cerrar con llave losilo: llave, clave nuro: cuerda, cabo oforo: chfer, conductor oki: chocar, conmocionar oseo: carretera, calzada oveli: palear, traspalar ovelilo: pala, recogedor ovi: deslizar, arrastrar pari: ahorrar, economizar parkaso: caja de ahorros pruco: chorro ranko: armario rabi: atornillar, enroscar

rabo: tornillo, tirafondo talo: acero tato: estado (gobierno, nacin) teli: robar, hurtar, sustraer tono: piedra trumpeto: calcetn trumpo: media tuparo: escalera tupo: escaln, peldao uldo: deuda ultro: hombro uo: zapato uti: verter, echar veli: hincharse viti: sudar, transpirar T t t.e. (tio estas): esto es, es decir tabako: tabaco tabelo: ndice, lista, tabla tablo: mesa tabulo: tabla, tablero tagii: amanecer, hacerse de da tago: da tajloro: sastre tajpi: teclear, mecanografiar taksi: tasar, evaluar taksio: taxi talento: talento talono: taln, resguardo tamburo: tambor tamen: sin embargo, no obstante tapio: alfombra, tapiz tasko: tarea, labor taso: taza taga: apropiado/a, apto/a taro: toro teamo: equipo teatro: teatro 118

tedo: tedio, aburrimiento tegmento: tejado teknika: tcnico, tcnica tekruo: tetera teksao: tejido teksi: tejer teksto: texto telefoni: telefonear telefono: telfono telero: plato televidilo: televisor televido: televisin temo: tema, asunto, cuestin temperaturo: temperatura tempesto: tempestad, tormenta templo: templo tempo: tiempo (cronolgico) tendo: tienda de campaa teni: tener, sostener teniso: tenis tento: tentacin teo: t teorio: teora teraso: terraza, azotea termometro: termmetro terno: estornudo tero: tierra terpomo: patata teruro: terror, pavor testamento: testamento tezo: tesis tia: tal, as tial: por eso, por aquello tiam: entonces tie: ah, all tiel: as, tan ties: de ese, de aquel timema: miedoso/a, temeroso/a timi: temer timo: miedo, temor tio: eso, aquello tiom: tanto

tipa: tpico, tpica tiri: tirar de, sacar titolo: ttulo tiu: ese, aquel toksa: txico, txica tolerema: tolerante toleri: tolerar tolo: lienzo tomato: tomate tombo: tumba, sepulcro tondi: cortar con tijera tondilo: tijera tondro: trueno tono: tono tordi: torcer, retorcer tornistro: mochila torto: tarta totalo: totalidad tra: por, a travs de tradicio: tradicin traduki: traducir trafa: acertado/a, certero/a trafi: acertar, atinar trafiklumoj: semforo trafiko: trfico, circulacin, trnsito trairi: atravesar, cruzar, pasar trajno: tren trajtoj: rasgos, facciones trakti: tratar tramo: tranva trani: cortar con cuchillo tranilo: cuchillo trankvila: tranquilo/a, sosegado/a tranokti: pernoctar, dormir trans: al otro lado de transformi: transformar transloki: trasladar transporti: transportar travidebla: transparente tre: muy, mucho trejni: entrenar, preparar tremi: temblar 119

treni: arrastrar, remolcar trezoro: tesoro tri: tres triangulo: tringulo trimonato: trimestre trinki: beber trinkmono: propina triobla: triple tritiko: trigo tro: demasiado troigi: exagerar trompi: engaar, timar, embaucar trotuaro: acera trovi: encontrar, hallar trunko: tronco truo: agujero, hoyo, orificio tualeto: aseo tubo: tubo, tubera tuj: en seguida, inmediatamente tuja: inmediato/a, instantneo/a tuko: pao tulipo: tulipn tunelo: tnel turni: girar, voltear turo: torre tusi: toser tui: tocar tuta: todo/a, entero/a tute ne: en absoluto tute: totalmente U u ujo: recipiente, envase ulo: individuo, tipo ungo: ua universala: universal universitato: universidad unu: uno, un unuafoje: por primera vez

unuigi: unir, unificar uragano: huracn urbestro: alcalde urbo: ciudad, poblacin urbodomo: ayuntamiento ura: urgente, apremiante urino: orina urso: oso utila: til uzi: usar, utilizar V v vagi: vagar, errar vagonaro: tren vagono: vagn, coche valida: vlido, vlida, vigente valizo: maleta, valija valo: valle valoro: valor vana: vano/a, infructuoso/a vane: en vano, en balde vango: mejilla, carrillo vanta: vanidoso/a, presuntuoso/a vaporo: vapor varia: variable varii: variar varma: caliente varo: artculo, gnero, mercanca vasta: vasto/a, extenso/a, amplio/a vazo: vasija, jarrn vegetala: vegetal vekhorloo: reloj despertador veki: despertar velo: vela vendejo: tienda, comercio vendi: vender vendisto: vendedor vendredo: viernes veneno: veneno 120

veni: venir venko: victoria, triunfo venonta: futuro, futura vento: viento ventro: vientre verbo: verbo verda: verde verkisto: escritor verko: obra, escrito vermo: gusano vero: verdad versio: versin verso: verso verajne: aparentemente, al parecer veri: verter, echar, derramar vertebro: vrtebra vertio: vrtigo, mareo vertikala: vertical vespermano: cena vespero: tarde vespo: avispa vesto: vestido, traje vetero: tiempo (meteorolgico) veti: apostar veturi: viajar en vehculo veturilo: vehculo vi: t, usted, vosotros/as viando: carne vibri: vibrar vico: fila, hilera, serie, turno vidi: ver vidpunkto: punto de vista vigla: gil, vivaz viktimo: vctima vilao: pueblo, aldea

vinbero: uva vino: vino vintro: invierno violo: violeta violono: violn virino: mujer viro: hombre virto: virtud vii: limpiar vitro: vidrio, cristal vivi: vivir vivo: vida vizao: cara, rostro viziti: visitar vodoni: votar voo: voz, voto vojai: viajar vojo: camino, va voki: llamar, invocar voli: querer, desear volonte: con agrado, de buena gana volvi: enrollar, arrollar vortaro: diccionario, vocabulario vorto: palabra, vocablo vosto: cola, rabo vulpo: zorro, raposo vundi: herir, lastimar Z z zipo: cremallera zono: zona zorgi: cuidar, ocuparse de zumi: zumbar, tararear

121

También podría gustarte