Está en la página 1de 14

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

ANSELMO DE AOSTA (1035-1109) PROSLOGION


PROOEMIUM Postquam opusculum quoddam velut exemplum meditandi de ratione fidei cogentibus me precibus quorundam fratrum, in persona alicuius tacite secum ratiocinando quae nesciat investigantis edidi: considerans illud esse multorum concatenatione contextum argumentorum, coepi mecum quaerere, si forte posset inveniri unum argumentum, quod nullo alio ad se probandum quam se solo indigeret, et solum ad astruendum quia Deus vere est, et quia est summum bonum nullo alio indigens, et quo omnia indigent ut sint et ut bene sint, et quaecumque de divina credimus substantia, sufficeret. Ad quod cum saepe studioseque cogitationem converterem, atque aliquando mihi videretur iam posse capi quod quaerebam, aliquando mentis aciem omnino fugeret: tandem desperans volui cessare velut ab inquisitione rei, quam inveniri esset impossibile. PROEMIO Luego que, incitado por las peticiones de algunos hermanos, publiqu cierto opsculo1 como un ejemplo de meditacin sobre la razn de la fe 2, redactado a la manera de alguien que investigara lo que no sabe 3 mediante un tcito argir consigo mismo4, como considerara que dicho opsculo estaba formado por el encadenamiento de numerosos argumentos, comenc a indagar si acaso fuera posible encontrar un argumento que de ningn otro ms que de s mismo precisara para probarse y que bastara l solo para demostrar que Dios existe realmente 5 y que es el sumo bien que de ningn otro necesita y del cual todos necesitan para su existencia y bienestar, y cuanto creemos de la substancia divina.6 Como dirigiera en este sentido a menudo y con gran celo mi pensar y a las veces me pareciera que ya poda alcanzar mi objeto, y a las veces ste se esquivara por completo de la penetracin de mi espritu, desesperado de lograrlo, quise finalmente abandonar toda bsqueda por creer qu se trataba de algo imposible de encontrar. Pero como quisiera apartar completamente de m

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

Sed cum illam cogitationem, ne mentem meam frustra occupando ab aliis, in quibus proficere possem, impediret, penitus a me vellem excludere: tunc magis ac magis nolenti et defendenti se coepit cum importunitate quadem ingerere. Cum igitur quadam die vehementer eius importunitati resistendo fatigarer, in ipso cogitationum conflictu sic se obtulit quod desperaveram, ut studiose cogitationem amplecterer, quam sollicitus repellebam. Aestimans igitur quod me gaudebam invenisse, si scriptum esset, alicui legenti placiturum, de hoc ipso et de quibusdam aliis sub persona conantis erigere mentem suam ad contemplandum Deum et quaerentis intelligere quod credit, subditum scripsi opusculum. Et quoniam nec istud nec illud, cuius supra memini, dignum libri nomine aut cui auctoris praeponeretur nomen iudicabam, nec tamen eadem sine aliquo titulo, quo aliquem, in cuius manus veniret, quodam modo ad se legendum invitarent, dimittenda putabam: unicuique suum dedi titulum, ut prius Exemplum meditandi de ratione fidei, et sequens Fides quaerens intellectum diceretur. Sed cum iam a pluribus cum his titulis utrumque transcriptum esset, coegerunt me plures, et maxime reverendus archiepiscopus Lugdunensis, Hugo nomine,

ese pensamiento, para que no me impidiera, ocupando intilmente mi espritu, atender a otros en los cuales me fuera posible hacer progresos, precisamente entonces, fue cuando ms y ms comenz a perseguirme con una a modo de importunidad pese a mi resistencia y oposicin. Cierto da, pues, en que me haba fatigado en rechazar con vehemencia esta idea impertinente, en medio del conflicto de mis pensamientos se me present de tal manera aquello que haba desesperado de encontrar, que al punto abrac celosamente la idea que vena resistiendo con tanto empeo. Pens entonces que si estuviera escrito lo que yo me regocijaba de haber encontrado, podra satisfacer a algn lector, y escrib por lo tanto el siguiente opsculo, en forma de alguien que intentara elevar su espritu a la contemplacin de Dios y buscara comprender lo que cree.7 Y como consideraba que .ni sta ni aquella obrita que mencion fueran dignas del nombre de libro ni de llevar el del autor, pero que tampoco podan publicarse sin algn ttulo con el cual, en cierto modo, invitaran a la lectura a aqul en cuyas manos cayeran, le di un ttulo a cada una: a la primera, Ejemplo del meditacin sobre la razn de la fe, y a la segunda, La fe en busca del entendimiento. Pero cuando ya mucha gente haba copiado uno y otro con estos ttulos, numerosas personas, y sobre todo Hugo, el reverendo arzobispo de Lyon, legado papal en

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

fungens in Gallia legatione Apostolica qui mihi hoc ex Apostolica praecepit auctoritate, ut nomen meum illis praescriberem. Quod ut aptius fieret, illud quidem Monologion, id est soliloquium, istud vero Proslogion, id est alloquium, nominavi. CAPUT 1 Eia, nunc homuncio, fuge paululum occupationes tuas, absconde te modicum a tumultuosis cogitationibus tuis Abice nunc onerosas curas, et postpone laboriosas distentiones tuas. Vaca aliquantulum Deo, et requiesce aliquantulum in eo. "Intra in cubiculum" [Mt 6,6] mentis tuae, exclude omnia praeter Deum et quae te iuvent ad quaerendum eum, et "clauso ostio" [Mt 6,6] quaere eum. Dic nunc, totum "cor meum", dic nunc Deo: "Quaero vultum tuum, vultum tuum, Domine, requiro" [Ps 26,8]. Eia nunc ergo tu, Domine Deus meus, doce cor meum ubi et quomodo quaerat ubi et quomodo te inveniat. Domine, si hoc non es, ubi te quaeram absentem? Si autem ubique es, Cur non video praesentem? Sed certe habitas "lucem inaccessibilem" [1 Tim 6,16]. Et ubi est lux inaccessibilis? Aut quomodo accedam ad lucem inaccessibilem? Aut quis ducet et inducet in illam, ut videam te in illa? Deinde quibus signis, qua facie te quaeram? Numquam te vidi, Domine Deus meus, non

Galia quien me lo orden con su autoridad apostlica , me forzaron a ponerles mi nombre de autor. Y para hacerlo de un modo ms conveniente llam a aqul Monologion -esto es, Soliloquio- y. a ste Proslogion -esto es, Alocucin-.8 CAPITULO I Y ahora, oh msero mortal, deja por un instante tus ocupaciones, aprtate un poco de tus tumultuosos pensamientos; haz a un lado los onerosos cuidados, los laboriosos afanes que te solicitan. Vulvete un poquito hacia Dios y reposa un momento en l. Entra en el aposento de tu alma, excluye todo, excepto Dios y lo que te ayude a buscarlo y, luego de cerrar la entrada, bscalo ! Di ahora, oh mi corazn todo entero, di ahora a Dios:Busco tu rostro, tu rostro, oh Seor, quiero encontrar. Y ahora t, oh mi Seor, Dios mo, haz ver a a mi corazn dnde y de qu nodo haga de buscarte, dnde y de qu modo te encuentre. Si no ests aqu, Seor, dnde buscar al ausente? Mas si ests en todas partes, por qu no te veo presente? Pero sin duda habitas una luz inaccesible. Y dnde est esa luz inaccesible, o de qu modo podr llegar a ella? Quin me conducir y me introducir en ella, para que all te vea? Y luego, por

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

novi faciem tuam. Quid faciet, altissime Domine, quid faciet iste tuus longinquus exsul? Quid faciet servus tuus, anxius amore tui et longe "proiectus a facie tua" [Ps 50,13]? Anhelat videre te et nimis abest illi facies tua. Accedere ad te desiderat et inaccessibilis est habitatio tua. Invenire te cupit et nescit locum tuum. Quaerere te affectat et ignorat vultum tuum. Domine, Deus meus es et Dominus meus es et numquam te vidi. Tu me fecisti et refecisti et omnia bona tu mihi contulisti et nondum novi te. Denique ad te videndum factus sum et nondum feci, propter quod factus sum. O misera sors hominis, cum hoc perdidit, ad quod factus est! O durus et dirus casus ille! Heu, quid perdidit et quid invenit, quid abscessit et quid remansit! Perdidit beatitudinem, ad quam factus est, et invenit miseriam, propter quod factus non est. Abscessit, sine quo nihil felix est, et remansit, quod per se non nisi miserum est. "Manducabat tunc homo panem angelorum"[Ps 77,25], quem nunc esurit manducat nunc "panem dolorum" [Ps 126,2], quem tunc nesciebat. Heu publicus luctus hominum, universalis planctus filiorum Adae! Ille ructabat saturitate nos suspiramus esurie. Ille abundabat nos mendicamus. Ille feliciter tenebat et misere deseruit nos infeliciter egemus et miserabiliter desideramus. et heu, vacui remanemus! Cur non nobis custodivit, cum facile posset, quo tam graviter careremus? Quare sic

qu signos, bajo qu aspecto te buscar? Nunca te vi, oh Seor, Dios mo, no conozco tu faz. Qu har, oh altsimo Seor, que har este desterrado que tan lejos de ti se halla? Qu har tu siervo, angustiado por tu amor y arrojado a tanta distancia de tu faz? Ansa verte y tu faz est demasiado lejos de l. Desea acercarse a ti, y tu morada es inaccesible. Quiere encontrarte, y no sabe tu lugar. Pretende buscarte, e ignora tu rostro. Oh Seor, eres mi Dios y mi Seor, y nunca te vi. T me has creado y reparado y me has dado todos mis bienes, y an no te conozco. Y finalmente, he sido hecho para verte y todava no he hecho aquello por lo .que fui creado. Oh desdichado sino el del hombre, que perdi aquello para lo que fue creado! Oh cruel y dura cada! Ay de m ! Qu perdi y qu encontr? Qu se fue y qu qued? Perdi la bienaventuranza para la cual fue creado y encontr la miseria para la. cual no fu creado. Se alej de l aquello sin lo cual es infeliz y permaneci lo que de s no es sino miserable. Coma el hombre entonces el pan de los ngeles, del cual est ahora hambriento: come hoy el pan de los dolores, que entonces ignoraba. Ah, duelo comn de los hombres, llanto universal de los hijos de Adn! l eructaba de saciedad, nosotros suspiramos de hambre; l tena abundancia, nosotros mendigamos. l posea en la felicidad, y miserablemente la abandon; nosotros estamos necesitados en la desgracia, y angustiosamente sentamos la falta, pero ay de nosotros! continuamos

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

nobis obseravit lucem et obduxit nos tenebris? Ut quid nobis abstulit vitam et inflixit mortem? Aerumnosi, unde sumus expulsi, quo sumus impulsi! Unde praecipitati, quo obruti! A patria in exsilium, a visione Dei in caecitatem nostram. A iucunditate immortalitatis in amaritudinem et horrorem mortis. Misera mutatio! De quanto bono in quantum malum! Grave damnum, gravis dolor, grave totum!

Sed heu me miserum, unum de aliis miseris filiis Evae elongatis a Deo! quid incepi, quid effeci? Quo tendebam, quo deveni? Ad quid aspirabam, in quibus suspiro? "Quaesivi bona et ecce turbatio" [ Ps 121,9; Jer 14,19]! Tendebam in Deum et offendi in me ipsum. Requiem quaerebam in secreto meo et "tribulationem et dolorem inveni" [Ps 114,3] in intimis meis. Volebam ridere a gaudio mentis meae et cogor "rugire a gemitu cordis mei" [Ps 37,9]. Sperabatur laetitia et ecce, unde densentur suspiria! Et o "tu, Domine, usquequo? Usquequo, Domine, oblivisceris nos, usquequo avertis faciem tuam a nobis"? Quando "respicies et exaudies" nos? Quando

desprovistos. Por qu no nos conserv --cuando tan fcilmente hubiera podido hacerlo- ese bien del que con tanto dolor bamos a carecer? Por qu nos oscureci la luz y nos rode con tinieblas? Para qu nos arrebat la vida y nos infligi la muerte? De dnde hemos sido, infelices, expulsados? A dnde se nos ha llevado? De dnde se nos precipit? A dnde se nos sepulta? De la patria, al exilio; de la visin de Dios, a nuestra ceguera; del goce de la inmortalidad a la amargura y el horror de la muerte. Oh mudanza desdichada, de tan grande bien a tan grande mal! Grave es el dao, grave el dolor, todo es grave. Pero, ay, infeliz de m, uno de los tantos infelices hijos de Eva, alejados de Dios, qu intent hacer? Qu hice? A dnde me diriga? A dnde llegu? A qu aspiraba? Por qu suspiro? Buscaba el bien, y aqu est la confusin; tenda a Dios, y tropec conmigo mismo. Buscaba el descanso en mi soledad, y encontr la tribulacin y el dolor en el fondo de m mismo. Del gozo de mi alma vename deseo de rer y el gemido de mi corazn me obligaba a rugir. Yo esperaba la alegra, y he aqu de donde se multiplican las suspiros. Y t, oh Seor, hasta cundo? Hasta cundo, Seor, nos olvidars? Hasta cundo apartars tu faz de nosotros? Cundo mirars hacia nosotros y nos escuchars? Cundo iluminars nuestros ojos y nos mostrars tu faz? Cundo te restituir a nosotros?

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

"illuminabis oculos" nostros et "ostendes" [Ps 6,4; Ps 12,1-4] nobis "faciem tuam" [Ps 79,4.8]? Quando restitues te nobis? Respice, Domine, exaudi, illumina nos, ostende nobis teipsum. Restitue te nobis, ut bene sit nobis, sine quo tam male est nobis. Miserare labores et conatus nostros ad te, qui nihil valemus sine te. Invita nos, "adiuva" nos [Ps 78,9]. Obsecro, Domine, ne desperem suspirando, sed respirem sperando. Obsecro, Domine, amaricatum est cor meum sua desolatione, indulca illud tua consolatione. Obsecro, Domine, esuriens incepi quaerere te, ne desinam ieiunus de te. Famelicus accessi, ne recedam impastus. Pauper veni ad divitem, miser ad misericordem, ne redeam vacuus et contemptus. Et si "antequam comedam, suspiro" [Iob 3,24], da vel post suspiria quod comedam. Domine, incurvatus non possum nisi deorsum aspicere; erige me, ut possim sursum intendere. "Iniquitates meae supergressae caput meum" obvolvunt me, "et sicut onus grave" [Ps 37,5] gravant me. Evolve me, exonera me, ne "urgeat puteus" earum "os suum super me" [Ps 68,16]. Liceat mihi suspicere lucem tuam, vel de longe, vel de profundo. Doce me quaerere te et ostende te quaerenti; quia nec quaerere te possum, nisi tu doceas, nec invenire, nisi te ostendas. Quaeram te desiderando,

Vuelve los ojos a nosotros, Seor, escchanos, ilumnanos, mustrate a nosotros. Restityete a nosotros para que seamos bienaventurados, pues sin ti tan desdichados somos. Ten compasin de nuestros afanes y de nuestros esfuerzos hacia ti, pues que nada podemos sin tu ayuda. T nos llamas : aydanos. Te suplico, Seor, haz que no desespere suspirando, sino que respire esperando. Te suplico, Seor, mi corazn est amargado por su desolacin, endlzalo con tu consolacin. Te suplico, Seor : hambriento he comenzado a buscarte, que no me aleje de ti ayuno; famlico he llegado a ti, que no me vuelva sin haber comido. Pobre, he venido hacia el rico; miserable, hacia el misericordioso: que no regrese con las manos vacas y desdeado. Y si antes de comer suspiro, haz al menos que tras los suspiros me alimente. Seor, si estoy encorvado no puedo mirar sino hacia abajo: levntame, para que pueda dirigirme hacia arriba. Mis iniquidades han pasado el. nivel de mi cabeza, me rodean y me agobian, como una pesada carga: Lbrame, descrgame de ese peso, para que el pozo de ellas no abra su boca sobre m. Same permitido ver tu luz, aunque sea de lejos, aunque sea del fondo del abismo. Ensame a buscarte y mustrate al que te busca, porque no puedo ni buscarte, a no ser que me lo ensees, ni encontrarte, a no ser que te muestres a m. Que te busque desendote, que te desee buscndote, que te encuentre amndote, que te ame encontrndote.

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

desiderem quaerendo. Inveniam amando, amem inveniendo. Fateor, Domine, et gratias ago, quia creasti in me hanc "imaginem tuam" [Gen 1,27], ut tui memor te cogitem, te amem. Sed sic est abolita attritione vitiorum, sic offuscata fumo peccatorum, ut non possit facere, ad quod facta est, nisi tu renoves et reformes eam. Non tento, Domine, penetrare altitudinem tuam, quia nullatenus comparo illi intellectum meum; sed desidero aliquatenus intelligere veritatem tuam, quam credit et amat cor meum. Neque enim quaero intelligere ut credam, sed credo ut intelligam. Nam et hoc credo: quia "nisi credidero, non intelligam" [Is 7,9]. CAPUT II Quod vere sit Deus Ergo Domine, qui das fidei intellectum, da mihi, ut, quantum scis expedire, intelligam, quia es sicut credimus, et hoc es quod credimus. Et quidem credimus te esse aliquid quo nihil maius cogitari possit. An ergo non est aliqua talis natura, quia "dixit insipiens in corde suo: non est Deus" [Ps 13,1; 52,1]? Sed certe ipse idem insipiens, cum audit hoc ipsum quod dico: 'aliquid quo maius nihil cogitari potest', intelligit quod audit; et quod intelligit, in intellectu eius est, etiam si non intelligat illud esse. Aliud enim est rem esse in intellectu, alium

Confieso, Seor, y te doy las gracias por haber creado en m esta imagen tuya para que, recordndote, piense en ti y te ame. Pero a tal punto est borrada por la atricin de los vicios, a tal punto est ofuscada por el humo de los pecados, que no puede hacer aquello para lo cual fue creada a no ser que la renueves y reformes. Yo no intento, Seor, penetrar tu profundidad porque de ningn modo comparo a ella mi inteligencia, pero deseo entrever tu verdad,. que mi corazn cree y ama. Y yo no busco entender para creer, pero creo para poder comprender. Pues tambin creo esto, que no podra comprender si no creyera. CAPITULO II Que Dios existe realmente. Por lo tanto, Seor, t que das el entendimiento a la fe, concdeme el comprender, en cuanto lo creas de provecho, que t existes, como creemos, y eres eso que creemos.9 Y en verdad creemos que t eres aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado.10 O es que una naturaleza as no ha de existir porque dijo el necio en su corazn: No hay Dios?11 Pero ciertamente el necio mismo, cuando oye esto mismo que yo digo: aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado entiende lo que escucha y eso que entiende est en su inteligencia aun cuando no entienda que eso existe. Puesto que tener una cosa en la inteligencia es muy distinto que entender

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

intelligere rem esse. Nam cum pictor praecogitat quae facturus est, habet quidem in intellectu, sed nondum intelligit esse quod nondum fecit. Cum vero iam pinxit, et habet in intellectu et intelligit esse quod iam fecit. Convincitur ergo etiam insipiens esse vel in intellectu aliquid quo nihil maius cogitari potest, quia hoc, cum audit, intelligit, et quidquid intelligitur, in intellectu est.

Et certe id quo maius cogitari nequit, non potest esse in solo intellectu. Si enim vel in solo intellectu est, potest cogitari esse et in re; quod maius est. Si ergo id quo maius cogitari non potest, est in solo intellectu: id ipsum quo maius cogitari non potest, est quo maius cogitari potest. Sed certe hoc esse non potest. Existit ergo procul dubio aliquid quo maius cogitari non valet, et in intellectu et in re.

que esa cosa existe. 12 Ya que cuando el pintor piensa de antemano en lo que pintar, lo tiene ciertamente en su inteligencia, pero no piensa que existe lo que an no ha hecho. Mas cuando ya lo pint, no slo lo tiene en su inteligencia sino que tambin entiende que existe lo que ya hizo.13 Luego, pues, hasta el necio mismo debe convenir que en la inteligencia existe aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado porque cuando oye esto, lo entiende, y todo lo que se entiende est en la inteligencia. Pero en verdad aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado no puede estar en la sola inteligencia. 14 En efecto : si est en la sola inteligencia, puede pensarse que est tambin en la realidad, lo que es mayor.15 Por lo tanto, si aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado est en la sola inteligencia, esto mismo mayor-que-lo-cual-nada-puede-ser-pensado es tal que algo mayor que l puede ser pensado; pero ello es imposible. En consecuencia, tanto en la inteligencia como en la realidad, existe, a no dudarlo, aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado.16 CAPTULO III Que no puede pensarse que Dios no existe. Y a tal punto existe verdaderamente, que ni siquiera puede pensarse que no existe. Pues puede pensarse que

CAPUT III Quod non possit cogitari non esse Quod utique sic vere est, ut nec cogitari possit non esse. Nam potest cogitari esse aliquid, quod non possit

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

cogitari non esse; quod maius est quam quod non esse cogitari potest. Quare si id quo maius nequit cogitari, potest cogitari non esse: id ipsum quo maius cogitari nequit, non est id quo maius cogitari nequit; quod convenire non potest. Sic ergo vere est aliquid quo maius cogitari non potest, ut nec cogitari possit non esse. Et hoc es tu, Domine Deus noster. Sic ergo vere es, Domine, Deus meus, ut nec cogitari possis non esse. Et merito. Si enim aliqua mens posset cogitare aliquid melius te, ascenderet creatura super creatorem et iudicaret de creatore; quod valde est absurdum. Et quidem quidquid est aliud praeter te solum, potest cogitari non esse. Solus igitur verissime omnium et ideo maxime omnium habes esse, quia quidquid aliud est, non sic vere, et idcirco minus habet esse. Cur itaque "dixit insipiens in corde suo: non est Deus" [Ps 13,1; 52,1], cum tam in promptu sit rationali menti te maxime omnium esse? Cur, nisi quia stultus et insipiens?

CAPUT IV Quomodo insipiens dixit in corde, quod cogitari non potest CAPITULO IV Verum quomodo dixit in corde quod cogitare non potuit; Cmo el necio dijo en su corazn lo que no puede

existe algo que no podra pensarse que no existe, lo que es ms grande que lo que puede pensarse que no existe. Por lo cual, si puede pensarse que no existe aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado, este mismo aqullo mayor que lo cual nada puede ser pensado no es algo que nada mayor pueda concebirse; lo cual es imposible. Y en consecuencia, a tal punto existe realmente un ser de tal magnitud que nada mayor puede ser concebido, que ni siquiera pueda pensarse que l no exista. Y ste eres t, Seor, Dios nuestro. Y tan de veras existes, Seor Dios mo, que ni siquiera puede pensarse que no existes; y con mucha razn. En efecto, si cualquier espritu pudiera concebir algo mejor que t, la criatura ascendera sobre el Creador y juzgara a su Creador, lo que es completamente absurdo. Y en verdad, todo lo otro, excepto t, puede pensarse como no existente. T solo posees el ser del modo ms verdadero y, por consiguiente, en ms alto grado que todos los restantes, porque cualquier otra cosa que existe no es tan de veras y por lo tanto tiene un ser menor. Por qu entonces dijo el necio en su corazn, No hay Dios, cuando est al alcance de la mente racional que t existes ms que todos los otros. Por qu, a no ser porque es tonto y necio?

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

10

aut quomodo cogitare non potuit quod dixit in corde, cum idem sit dicere in corde et cogitare? Quod si vere, immo quia vere et cogitavit, quia dixit in corde, et non dixit in corde, quia cogitare non potuit: non uno tantum modo dicitur aliquid in corde et cogitatur. Aliter enim cogitatur re, cum vox eam significans cogitatur, aliter cum id ipsum quod res est intelligitur. Illo itaque modo potest cogitari Deus non esse, isto vero minime. Nullus quippe intelligens id quod Deus est, potest cogitare quia Deus non est, licet haec verba dicat in corde, aut sine ulla aut cum aliqua extranea significatione. Deus enim est id quo maius cogitari non potest. Quod qui bene intelligit, utique intelligit id ipsum sic esse, ut nec cogitatione queat non esse. Qui ergo intelligit sic esse Deum, nequit eum non esse cogitare.

pensarse. Pero cmo dijo en su corazn lo que no pudo pensar, o cmo no pudo pensar lo que dijo en su. corazn, toda vez que decir en el corazn y pensar sean una misma cosa? Y si verdaderamente, mejor dicho, porque verdaderamente, por una parte lo pens, puesto que lo dijo en su corazn, y por otra parte, no lo dijo en su corazn, porque no pudo pensarlo, no slo de una manera se dice algo en el corazn o se piensa. En efecto se piensa la cosa de un modo distinto cuando se piensa la palabra que la significa que cuando se comprende aquello mismo que la cosa es. Y por lo tanto, de aquel primer modo puede pensarse que Dios no existe, pero de esta segunda manera no se puede en absoluto. Pues nadie que entienda lo que es Dios puede pensar que Dios no existe, aunque diga estas palabras en su corazn, ya sea sin ningn significado, ya sea con algn significado extrao. Dios es, en efecto, aquello mayor que lo cual nada puede pensarse. Quien entiende bien esto, entiende en verdad que l es de tal Gratias tibi, bone Domine, gratias tibi, quia quod prius naturaleza que ni siquiera en el pensamiento puede no credidi te donante, iam sic intelligo te illuminante, ut, si existir. En consecuencia, quien entiende que Dios es as, te esse nolim credere, non possim non intelligere. no puede pensar que l no existe. Gracias a ti, buen Seor, gracias a ti porque lo que cre primero por tu gracia, lo creo ahora por tu luz, de modo que aunque no quisiera creer que t existes, no podra no entenderlo.

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

11

FILOSOFA MEDIEVAL. UNIDAD IV. EL CONFLICTO FE-RAZN Y SU TRATAMIENTO FILOSFICO: ANSELMO DE CANTERBURY. Proslogion, seleccin de textos.

12

El Monologion

[] de ratione fidei: el punto de partida del discurso de Anselmo es la fe en la revelacin cristiana. Este es el supuesto a partir del cual se desarrollar su elaboracin posterior. Es un punto de partida anlogo al de san Agustn, pero con una importante diferencia a subrayar. El credo ut intelligam (literalmente, creo para que yo entienda) agustiniano toma a la fe como supuesto o punto de partida de una razn dirigida a la comprensin del mundo, del alma, de Dios. La frmula anselmiana fides quaerens intellectum (la fe en busca de la inteligencia [o sea, la comprensin]), en cambio, presenta a la fe en busca de la inteleccin de sus propios contenidos. Sin embargo, la elaboracin de estos contenidos no es por eso teolgica, sino filosfica. Frente al racionalismo de los as llamados dialcticos, Anselmo quiere demostrar que el uso de la dialctica no tiene por qu contradecir la fe. En consecuencia, construye su argumentacin, tal como veremos ms adelante, incluyendo la anttesis de su propia postura; o sea, introduce la tesis opuesta a la que l defiende. Este es el germen del mtodo escolstico. Y durante el procedimiento, Anselmo no refiere a la verdad revelada.
2

En esta frase se asoma una incipiente distincin entre el campo de la filosofa y la teologa y, por lo tanto, entre el de la fe y el de la razn. Al redactar el Monologion, dice Anselmo, ha querido ponerse en el lugar de un otro al que le fuesen ajenos los contenidos de la revelacin. Anselmo, como creyente, sabe que Dios existe, pero tiene que poner entre parntesis su conviccin personal para investigar el tema por el solo medio de la razn, y llegar as a conclusiones que sean aceptables tanto para creyentes como para no creyentes.
3 4

Este procedimiento se desarrolla de manera coherente, mediante una argumentacin.

En el Monologion Anselmo expone y reformula las distintas argumentaciones filosficas que conoce acerca de la existencia de un Principio primero absoluto. Busca ahora, en contraposicin a las mltiples vas presentadas antes, un nico argumento que sea, adems, autosuficiente. Luego veremos en que consistir su autosuficiencia.
5

La pretensin de Anselmo no es slo la de demostrar racionalmente, de manera que se baste a s misma, la existencia de Dios. Espera adems que la razn le muestre y le confirme lo que Dios es. O, por lo menos, aquello acerca de lo que l es que: (a) sea cognoscible para la razn y (b) que nos sea conocido por medio de la revelacin.
6

O sea, la fe en busca del entendimiento, de la comprensin. Este punto de partida dar el primer ttulo que recibi el Proslogion.
7

El monlogo (del griego mons, uno, y lgos, discurso) o soliloquio (misma etimologa, pero en latn) es la conversacin de una nica persona consigo misma. En cambio proslogion es una alocucin. O sea, un discurso dirigido a otros.
8

El captulo II, que expone el famoso argumento llamado ontolgico, comienza enunciando lo que Anselmo pretende alcanzar por la razn: (a) que Dios es o existe y (b) aquello que ese Dios que existe es. El tema del argumento que aqu se desarrollar es la existencia de Dios, y este punto es el que el captulo trata exclusivamente.
9

Luego de haber anunciado el tema del tratado, Anselmo da una definicin del nombre de Dios. Es el paso 1 de su argumento. Todas las consecuencias que Anselmo deduzca dependen de esta definicin as enunciada: ID (aquello) QUOD (que lo cual) NIHIL (nada) MAIUS (mayor) COGITARI (ser pensado)
10

POTEST (puede). Esto es: AQUELLO MAYOR QUE LO CUAL NADA PUEDE SER PENSADO. El trmino maius (mayor) es central en esta definicin. Obviamente no se trata de una referencia cuantitativa, sino que significa lo ms excelente que pueda ser pensado. Esto conlleva la necesidad de que esta excelencia sea infinita, puesto que todo lmite implicara que no es lo mximamente excelente que podemos pensar, sino que habra algo todava ms excelente por sobre ese lmite de su finitud. La infinitud que encierra la idea de excelencia mxima est subrayada por el que lo cual. Cada vez que pienso en algo perfecto, tengo que revisar si no puedo pensar en algo todava ms excelente, y esta progresin impulsa el pensamiento a lo infinito. La pregunta implcita en esta definicin es: Aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado, tiene o no un correlato en la realidad? En principio de ninguna definicin, internamente analizada, se puede deducir una existencia real. Se puede de sta? El paso 2 de Anselmo es introducir la anttesis en la argumentacin. La cita pertenece a la primera lnea del salmo 13. Si su tesis es que aquello mayor que lo cual nada puede pensarse existe, la anttesis ser que no existe.
11

El 3 paso establece la distincin entre el orden verbal u oral y el intelectual o nocional. El necio oye la definicin (plano verbal) y la entiende (plano intelectual), ya que no se trata de un definicin intrnsecamente contradictoria, como sera la de ser viviente inanimado o la de crculo cuadrado, por ejemplo. Y si no es intrnsecamente contradictoria, entonces la presunta existencia a la que pretende definir no es imposible. Aparece entonces como 4 paso un tercer orden, el de la existencia. El necio considera que eso no existe, pero su existencia no es imposible. Si es pensable, es posible.
12

En un 5 paso, el ejemplo del pintor subraya no slo la distincin entre el orden nocional y el real, sino que plantea la compatibilidad y simultaneidad de los dos planos.
13

Despus de haber confirmado una vez ms la legitimidad de aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado como idea y, en tanto idea, como ser posible, Anselmo da el 6 paso: extrae, de esa posibilidad de ser, la imposibilidad de su no existencia.
14

El 7 paso devela el supuesto en el que reside el nudo de la cuestin: la existencia real es una perfeccin de la esencia pensada. Y si aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado es infinitamente excelente, ninguna perfeccin puede serle restada. Si se le niega la perfeccin de existir ya no estamos pensando en aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado.
15

En un ltimo paso, el 8, Anselmo reduce al absurdo la anttesis de su tesis. Si yo niego existencia real a aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado caigo en contradiccin, porque estoy admitiendo que hay algo que es superior mayora aquello mayor que lo cual nada puede ser pensado. Y si la anttesis es absurda, la tesis es verdadera.
16

También podría gustarte