21 APRIL 753 vChr

HET ROMEINSE RECHT IN DE OUDHEID WEEK 1

STICHTING VAN ROME

Romulus en Remus met de lupa

Titus Livius, urbe condita Ab Publius Virgilius Maro, Aeneis Ascanius = zoon van Aeneas Alba Longa (Castelgandolfo)

KONINGSTIJD 753-509 vChr Imperium (staatsmacht): Koning (voor het leven)

ROME KONINGSTIJD (753-509 vChr) REPUBLIEK (509-27 vChr) KEIZERTIJD (27 vChr-1453 AD)
3

Ius civile: Edictum (edicta): Koning Lex (leges): volksvergadering (comitia)

Voorbeeld: Lex Aquilia

Usus (gewoonterecht)
4

Welke rol heeft de Senaat in het wetgevingsproces? De Senaat is een college waarin de afstammelingen zetelen van de patresof senes patricirs : Senatus consultum: geen wetgeving maar een advies aan de Koning
5

509 vChr: Einde Koningstijd Laatste Koning, Tarquinius Superbus, verjaagd

Tarquinius Superbus Lucretia and Sextus

WET DER TWAALF TAFELEN (Lex XII Tabularum) REPUBLIEK (509-27 vChr) Imperium (staatsmacht): 2 gekozen consuls Ambtstermijn: 1 jaar Strijd tussen patricirs en plebejers Tribuni plebis: veto, geen imperium Lex XII Tabularum (450 vChr) Fons omnis iuris publici atque privati Model = Wetten gemaakt door Solon voor Athene Gnaeus Flavius (interpretatie; ca. 300 vChr)
7 8

367 vChr: 1 consul = plebejer

367 vChr Nieuw ambt met imperium (oorspronkelijk voorbehouden aan patricirs) PRAETOR (URBANUS)

Lex Hortensia (286 vChr) Plebiscitum = Lex

10

Fase iure in

PROCEDEREN IN ROME Formula proces Twee fasen: 1. In iure 2. Apud iudicem

Formula (formulae): kan worden gevonden in het edict van de praetor (album) Is er een vorderingsrecht? Inhoud van de formula: Wie zal rechter zijn? Toepasselijke rechtsregelen Exceptio De hoeveelheid geld die door de gedaagde bij een eventuele veroordeling dient te worden betaald (condemnatio pecuniaria)

11

12

Voorbeeld van een formula Let Titius be judge. If it appears that the property which is disputed belongs to Aulus Agerius at civil law, and it be not restored to him in accordance with the judge decision, you, s judge, condemn Numerius Negidius to Aulus Agerius for so much of his property as the thing will be worth; if it does not appear, absolve him.
13

Fase apud iudicem Iudex privatus is een priv persoon, geen jurist Beslist over de feiten Vonnis
14

Edictum tralaticium / Edictum perpetuum Buitengewone rechtsmiddelen (praetor) resultaat: Interdict (een bevel iets te doen of niet te doen) Restitutio in integrum (bijv. in geval van bedrog of dwang) Ius praetorium / Ius honorarium Wat is de relatie hiervan met ius civile? (ius civile in ruime en enge zin)

15

16

KEIZERTIJD (27 vChr-1453 AD) 242 vChr PRAETOR VOOR NIET-ROMEINSE BURGERS (Niet-burger = Peregrinus) Ius Gentium - Ius Naturale
17

44 vChr Julius Caesar vermoord Caesar geadopteerde zoon Octavianus (Caesar s Augustus, kortweg Augustus) komt aan de macht 27 vChr: imperium en tribunicia potestas (voor het leven)
Augustus
18

Senatusconsulta verkrijgen kracht van wet (lex) (Comitia is niet meer betrokken bij wetgeving) Rol van iurisconsulti (responsa) Senaat handelt overeenkomstig de oratio van de keizer
Voorbeeld: Edictum perpetuum van Salvius Julianus (ca. 135 AD) = Lex

Augustus kent ius publice respondendi toe Gevolg: responsa verkrijgen bijzondere status (= ius)

Later vaardigt de keizer zelf wetgeving uit zonder tussenkomst van de Senaat (constitutio: bijv. edicten, rescripten)
Voorbeeld: Constitutio Antoniniana (212 AD)
19

20

Ca. 300 AD Bronnen van het Romeinse recht: Constitutiones (nu ook aangeduid als leges) Ius (geschriften van de juristen)

De systematisering van het recht Scaevola, Sabinus . Gaius, Instituten (ca. 160 AD) personen goederen (lichamelijk en onlichamelijk) acties

21

22

De Lex Aquilia (286 vChr) Oorspronkelijk Hfdst 1: Doden slaven of viervoetig vee Hfdst 3: verbranden, vernielen of breken slaven of viervoetig vee Causaliteit: schade direct door lichaam dader (handelen) Iniuria: onrechtmatig/zonder rechtvaardigingsgrond + dolus Welke schade/element van privaat strafrecht?
23

Klassieke tijd Alle lichamelijk zaken Alle vormen van zaaksbeschadiging, soms bij doden/verwonden vrij man Causaliteit: ook vormen van nalaten en meer indirecte schadeveroorzaking Iniuria: ook culpa Schade omvat ook gevolgschade Justiniaans recht Ook verwonden van vrije personen in het algemeen Soms ook pure vermogensschade
24

De deling van het Romeinse Rijk Rome verloor zijn status gedeeltelijk Constantijn bouwt Constantinopel ofwel Byzantium (hoofdstad OostRomeinse Rijk, tegenwoordig Istanbul). Milaan (keizerlijke zetel van WestRomeinse Rijk) Grenzen rijk onder druk (rol van foederati) 395: formele deling van het Rijk Christendom wordt factor van betekenis
25

Constantijn en zijn hand

26

Nieuwe procesvorm Extraordinaria cognitio 1 fase, professionele rechter, rol geschrift, appel Voorvader van het continentale burgerlijk proces Het juridisch verval in deze periode houdt mede verband met nieuwe procesvorm Vulgair Romeins recht, geen eenvormig recht voor het gehele Rijk, lokaal gewoonterecht wordt belangrijk
27 28

Citeerwet (426 AD) Papinianus Paulus Ulpianus Modestinus Gaius

Theodosische Code (438 AD) Lex posterior derogat legi priori Vroegere, niet-officile verzamelingen: Codex Gregorianus Codex Hermogenianus

476 AD

Ondergang van het West-Romeinse Rijk

De keizer van het Oost-Romeinse Rijk de iure keizer van het westen, maar niet de facto

29

30

Keizer Justinianus (527-565)

Geboren in 482 nabij het tegenwoordige Nish in Servi

Procopius, Een schandaalkroniek. Verzwegen verhalen uit Byzantium, vertaling Amsterdam 2005

Justinianus

Constantijn
31 32

Het Romeinse Rijk in oude luister herstellen Armis legibusque

Corpus Iuris Civilis - Instituten (Inst.) 533 - Digesten/Pandekten (D) 533 (Interpolaties) - Codex (C) 534 - (Novellae) (voornamelijk in het Grieks) Lex posterior??
33 34

Verschillende projecten: Herovering West-Romeinse Rijk (554 Itali) Religie (Hagia Sophia) Het recht (Corpus Iuris Civilis)

Basilica (ca. 900) Hexabiblos (ca. 1350; ook 1835-1946)

Tribonianus

29 Mei 1453: de ondergang van Byzantium

35

36

EINDE WEEK 1

37

10