Está en la página 1de 10

PU KHAI KAM

Category: Books Genre: Biographies & Memoirs Author: U Ngin Do Pau By U Ngin Do Pau (Port Township Law office Rangon) Pu Khai Kam sia Khuasak khua hausa Pu Khup Pau le Pii Cing Niang ih tapa 4 le ta numei 7 a nei sung pan a tapa 2 na ahi hi. 1846 kumh Khuanuai (Khuasak khua taw) khua teenh lai-ln a piang hi. A no lai pan a ma in an bek a ne zong a khamh ne nuam ngawl hi. Zan a lup ciang, puan bek khat a awm tung ah koi bek aa, a pumh ciing: in puan silh nuam ngawl hi. Kanpeak kaanh, taaih ki demh le loin ki demh na lamsang peuma a ngual tamh te-in dem zo ngei ngawl hi. A no ciang ma ki panh kua ma ki taakh nei ngei ngawl hi. Ni sim a sep belh sia, sa vai le ngaalsimh huvau veu ahi hi. Ngual tamh huai mama aa, a ngual tamh te a ma kuung: veu ki khawm in, a thu son veu a ngai hi. A thu son a tarn bel sia, sakaah tu le ngaalsimh tu veu ahi hi. A ngual tamh te ngaalsimh daanh a sin sak tontung hi. A ma ih thinh sung.pan a piang bek toh, a ngual tamh theampo ngaalsimh a thiam sak siat hi. Thu a son ciang awk ngawl het aa, a ki pial cianh ngual ih telh thei vaset tu veu in son hi. A no ciang pan ki pan, khat ih vawt thei peuma a vawt thiei ngawl tu nuam thong ngawl in, vawt mawk mama a nei bua hi. A ma no lai hun in thaauh om ngawl lai hi. Thai khat le saaili khat a keam tontung hi. A thai tang: te dawn ah a suanh tu nguu: ki samh ahi kom, ngulha veu zong aa, ta sia luu la-in, mitsa vom te veu in a ne sak hi. mitsa vom te-in a nguu: teng a ne bua hi. Tua nguu: la-in, a thai tang: dawn veu ah a nwai hi. Hi bang a vawt thai tang: te toh sa a kaah ciang, a zuulh bek zong mat ngawl nei ngawl hi. A ngual tamh te toh duih sung ah pai aa, ni 2 ni 3 bangh sia an keng ngawl in, dui sung thing nga te bek ne-in sa vai le ngaalsimh veu a sin hi. A no pan ki panh ngaalsimh daanh, lampuih daanh vive seam ahi ciang khan haam pasal te in, Patang: hi se pa sia khua le tui ngam le lei ih zak tu khat suak tu hi a ci hi. A aw zongh nging mama sii: aa, lampui tu in a muanh huai mama pa khat ahi hi. A thinh zongh a lian mama hi. Bang: ngaal, bang: thu, bang: la po a om zong thin toi ngawl in vai hawm papain thei hi. A ma vaihawm na peuma tanng: tung ngawl ci sia om ngei ngal hi. A lawm angual theam po in a muang mama hi. Pii 5 le letmat 4 pha aa, ngol: ik ek hi. Ni khat duih sung a vaa: na-ah vompui khat toh a ki si hi. A ma in a thinh lian sii:, tang: zang: sii:, haat sii: ahi man in, vompui hi sia paw buan lengh zo vak ingh ci le a thaauhy khe va ngiat sia a buan paih hi. A liang daakh le a ngawng pan zamh in, leenh cip aa, vompui luu suang tung ah a su cip hi. Vompui sia a maai: ha theampo a tongh thamh siat paih hi. Vompui zongh nuam thong ngawl in a hanciam thei za a hanciam ciang, Pu Khai Kam ih ziat sang mit nuai pan khat veih a pet man hi. Tua ngawl leidang bangh ma a Nam bua hi. Hi bangh in vompui sia thaauh kuul ngawl in a man zo hi. A ma in a khanh sung in thaauh lawng 7 a nei hi. Ngaal khat, sa khat a omh papo ciang, a pawl a lawm te veu in a tawai sak papaih hi. A lawm a ngual te toh thaauh kaah manlang tu ki dem tontung aa, kua ma in a ma peuma a dem zo ngei bua hi. 1889 kumh in Mikaang te-in Khamtung ngam hong suanthal nuam in, Kawlpi pan hong ki pan hi. A lampui lian belh ngaal kaap: maang sia General Sir George White V.C, GCB., OM, GCSI., GCIE., GCVO., ahi hi. Khamtung te awng thu hong ki kup put nuam khu hi ci-in Capt. Raikes in hausa teng a sam hi. Hausa sawltaakh te a paisak hi. 1. Pu Thuam Son, Khuasak 2. Pu. Hang Kip, Khuasak (Kampheen)

3. Pu On Kham, Voklak 4. Pu Hong Son, Buanman 5. Pu Pau Thang, Limkhai Hi sawltaakh teng Kawlpi a thet ciang, Mikaang te-in Sizang khua bang za pha nu ziam a ci hi. Khua nga pha ungh ci aa, a nuai a bangh in noptuam a pia hi. 1. Zaamh khap 8 veu 5 2. Babusong (Puanvan) 5 3. Tung beal 5 4. Hangkee 120 Hi bangh a noptuam a piak zawk ciang, Mikaang te-in, No le ko sia nam: khat suak tu aa, in ki do ih ki kaah ngawl na tu in kamciamh kong piak luang:, hi noptuam teng hong pia khu hi a ci hi. Mikaang te-in ih do ngam ngawl na tu-in, a thaauh vui, a thaauh tang: te tha ha na a lak hi. Phak khat khai in, ngaakaap: te ki ngual sak aa, lei a bok sak sia kaap sak nik nek hi. Tua zawk ciang, Nang kaap uh le hi bangh a ki vawt kuul tu hi ciam te ta van a ci hi. Kawlpi ngam simh nawn ngawl na tu leh a ma te hong paih ciang, ih do ngawl na tu a vai tha lai hi. Sawltaakh 5 teng in kam hi teng hong pua aa, noptuam nga teng toh hong cia hi. A noptuam piak teng hausa inn a ki tunh in ki hawm hi. Hi bangh a noptuam a piak zawk ciang, Mikaang te-in, No le ko sia nam: khat suak tu aa, in ki do ih ki kaah ngawl na tu in kamciamh kong piak luang:, hi noptuam teng hong pia khu hi a ci hi. Mikaang te-in ih do ngam ngawl na tu-in, a thaauh vui, a thaauh tang: te tha ha na a lak hi. Phak khat khai in, ngaakaap: te ki ngual sak aa, lei a bok sak sia kaap sak nik nek hi. Tua zawk ciang, Nang kaap uh le hi bangh a ki vawt kuul tu hi ciam te ta van a ci hi. Kawlpi ngam simh nawn ngawl na tu leh a ma te hong paih ciang, ih do ngawl na tu a vai tha lai hi. Sawltaakh 5 teng in kam hi teng hong pua aa, noptuam nga teng toh hong cia hi. A noptuam piak teng hausa inn a ki tunh in ki hawm hi. Hi bangh teng kam hong puak ciang hausa teng ki kumh in, Tua le pha hi. No ma sawl bangh in kawlpi ngam sim nawm ba taw ung. No te Khamtung ngam hong pai te heak vun ci in a vai tha kik hi. Ta se ciang Mikaang te-in, Ka thu piak uh bangh ni leu teh, kua ma sup le ngimh nga ngawl tu nu hi. Ko sai Khamtuang kong paih ngawl tu suak thei ngawl hi. A hi hang no hong vawt se nuam hi ngawl khu hi. Pawai ukpi pa toh ki si nuam khu hi ci-in thu hong puak kik hi. Hausa te in, Khamtung nong paih tu uh sia hong nial zo ngawl tukhu hi. A hi zong Pawai ukpi pa toh ki si nuam bek na hi uh ciang Pawai sang paih na Kawlpi ih ni tumh na sang ah lampi khat om hi. Ta sia tawn ta vun ci kik leleau hi. Mikaang te in, Sizang sang ma hong tawn nuam khu hi. Na khua kong tot tu na awai bua uh le, Thaang mual pan na khua lam n khak van na, dial san na khai vun. Sizang hausa teng na om vun na, Pawai lam hong hilh ta vun a ci kik hi. A tung a thu bangh in Mikaang te in ih ngam ih lei hong sut nuam ahi man in, hausa upa teng, Kawlpi a pai sawltaakh teng leh taang pi taang ta ki khoop khat vawt in thu a khen sat hi. A thu khenhsat na pan Mikaang te thu hong piak na sia thu pha hi ngawl hi. Ei hong se sak nuam ngawl hi le, Pawai lam zui a kaah touh paih tu hi. Sizang sang pan kong pai nuam uh a ci sese nial sia, ki vei zo ngawl tu hi. Ih kaah ma kuul tu hi a ci hi. Hibang teng a vaihawm ciang Kawlpi a pai sawl taakh 5 teng-in, Mikaang te sia I do hang bang ma hun ki zo ngei ngawl tu hi. Bang hang ziam ci le, ei thaauh sia a dawn pan thal-aa dinh lam veu kaah Kuulhi.Amate thaauh sia a tawsang pan veu thaal zaw-aa, abaw: lam veu kaap pa piah hi. Dinh lam le bawh lam-aa ki kaap tu sia bang bangh peuma dinh lam-a kaap te-in zo: ngei tu hi ziam? Taciang a thaauh sia manlaang: tak-in thaal va zing theih si hi, cin-in nase tak-in a nial hi. Hi bangin nial a hi hang kuama- in Mikaang te a kii: tah tuam bua hi. I ngam i lei: hong sut nuam a hi ciang-in bang bangh in do tu ziam ci sia a kuoma pouh in a ngaisun tek hi. Ta ciang sawltaak a pai te-in, Mikaangle sia pea

rig dap veu a thua hi ci-in a son hi. Tasia po ciang Pu Khai Kam in, Tabangh-aa peang dap a thua le KHam tung mual kawm luam Kawm-ah pai thei ngawl het tu hi. Do leang kizo tu hi a ci hi. Hi bang-in Mikaang te douh natu vai hawm aa, a ku ma thempo lung kirn in tahaauh vui. thaauh tang. Ki nging tek tawng hi, ih khuang khimh po ciang, sim suk paih tu hi a ci hi. Hi bangh in Mikaang te douh na tu vihawm in a thu kirn tek hi. Pu Hang Kip Kawlpi ah sawltaakh in a pai na thu Pu Lam Son zi (A tanu) in a nuai a bangh in laa: a phua hi. - Kaang tui do lun lim bangh lian ee, laam bang muak tu phuung maang tang Phuung bang kaih ee: - Phuung maang sak luang khuam bang laih na pa zua do toh ciam ve te. Pu En Thuam ih maa pa Pu Hong Son Kawl pi ah sawltaakh a pai na a nuai a bangh in laa: a phua hi. - Ka aiin ngual kawai mai mak lungdei let do hong hang masd te: - Tong cian tel ngawl a hawm tense a thim, lemh pak in nei ee. A tung a bangh in Mikaang te douh tu a ki vai hawm phit phet kawm pan, Mikaang te in Kawlpi pan ni tamh na sang Khamtung manawt in lam hong vawt hi. Ko sang lam hong vawt heak vun ci na pi hong vawt veve hi. Ta se ciang ngaal hiamh tek zamh in, a kuan thei zaza ngal sim tu in Khawl pi ah tuak suk aa, Kawlpi ah nase tak in ki sim hi. Tua ni-in, Khamtung ngaal kaap: a nuai a teng hong kaah lup sak hi. 1. Pu Hau Mang, Khuasak 2. Pu Lian Pau, Khuasak 3. Pu Son On, Buanman 4. Pu Son Lam, Thaangnuai 5. Pu Kim Lam, Thaangnuai Ngaal han: mama ahi ciang, Pu Kim Lam luang sia Kimphaam: zo ngawl hi. Tua zawk ciang Thuangthi ah ngia phual hong sat to aa, lam hong vawt leleau hi. Ki sim leleau aa, Buanman te khat kaa: lup sak hi. Gurkha ngaalkaap: ki kaah lup-sak aa, thaauh4 le la vanh 4 ki mat sak hi. Tuulsuk pan ki nang kik aa, ngaal hamsa mama ahi ciang, huasak hausa Pu Khup Pau in Tiddim hausa Pu Khaw Cin kung ah pai in, ih ngam ah hi bangh ngaal om hi ci-in son aa, Pu Khaw Cin zongh in a ngaal kaap: te toh hong kuan in 1889 kumh January tha ni 26 ni-in, sial pui khat ngaw in ngaal vaai: a hawm hi. A zing ciang 27.1.1889 ni-in kuan suk paih aa, AZuhawm na mual ah nase tak in ki kaap: hi. Pu Khup Lian in ngaal te thaauh khat mat sak in a nuai a bangh ih laa: a phua hi. + Vang Khua suan tu lei dovaimang ni khat piil taang bangh the nge:- Al bangh that ingh hau tawai hing cing kawl ciang tui bang la ing nge, za lai ah kaanh saang ing nge. Tua ni-in Pu.Mang Tuang baan ngaal te-in kaap let hi. Mualbeam ngaal kaap 3 hong kaah lup sak hi. Suk te teng thi luang pua in a cia siat paih hi. Mikaang te in Khamtung ma hong manawt to veve ahi man, Phatzang mual pan a nang leloau hi. Buanman Pu Khup Suangh hong kaah lup sak hi. Lophei Pu Mang Thawng khut lang kaah tan sak aa, Pu Khup Hang zapi ngui kaah let sak hi. Ngaal sia ki lelh vaheei ahi man Ki nung ki kimn aa, lei-san mual pan nase tatak ki nang leleau hi. Leisan mual a ki simh ni-in ngaal lampui Pu Khai Kam in ngaalkaap: te han thawn in a auh lai tak, abiang ziat

sang pan thaauh tang: khat in kha aa, a ziat sang hapi nuai tang: khat zongh a kha thamh hi. Pu Thauam Son pui zangai a kaah let sak hi. Leisan mual pan ki nung kin aa, Hanthang lei ziikh pan a nang kik hi. Pawt ngui la-in pawt ngui suangtum pial teh a pang hi. Ngaal te a huai san tak athet lai tak pawt ngui sat tan: ek aa, ngaal te tarn ma thi hi. Hanthang leiziikh pan ni thum tontung nang hi.Ngaal ki lelh veve aa, a nung kiinh zawk ni 6 ni-in ni lum mual mawk thinghtenh pan nang kik in zo zo ngawl veve hi. 4.2.7889 ni-in Khuasak khua hong sim thamh aa, inn theampo hong hak thap .sak hi. Tua zawk ciang Zomi ngaalkaap to Buanman khua ah ngaal sim tu-in a ki khawm hi. Ta se lai tak Mikaang te-in Khuasak khua pan TAWP toh Buanman khua a kaap hi. Tawp tang: sia a tukna pan puak thamh kik aa, lEtuh huai mama hi. Ta se ciang Pu Khaw Cin in a ngaalkaap: teng toh a cia hiu. 13.2.4889 ni Mikaaang te-in Buanman le Thuaklai khua sim in la hi. Pawl khat sia Ngaal: zang ngam Zaauhnuai khua ah ki taai. zi hi. Zaauhnuai khua pan ki do leleau aa, ei a te haat: hial aa, nawt mang keak hi tuak hi. Zaauhnuai khua 2 vei hong sim aa, a kik se te ki lelh hi. Hi bangh in Mikaang te in ih ngam sia hong sut tol hi. A hi hang ki nuam thong peang ngawl in, Voklak ngam Siallumh pan ngang kik tu in kulh thum nase tak in a vawt hi. Tuak pan 1889 kumh May tha ni 4 ni ziangsang naiu 10:00 pan nitaak: nai 4:00 dong na se tatak in ki kaap: aa, ih hiam zak ki bang ngawl ahi kom tarn mama hong monh hi. Mikaang te zongh in Siallumh ki do sia hamsa a sak mama khat ahi hi. Pu Kam Suak te unau thum in ngaal te nung sang pan a kaah ciang in Mikaang te zongh lau in a taai pheangh hi. Hi Siallumh ki do na sia hak sa mama sa hi vak, Mikaang te in Surgeon LeQuesne sia V.C. (Leitung bup ngaal hanh na lamsang pan min phat na lian belh) a pia hi. V.C. min phat na nga sia Mikaang do nun lai Kawl ngam bup pi sung ah, hi se pa bek ma a om hi. Hi ki simh na-ah Mi-kaang tatak te thum leh a dang ngaalkaap: 80 bangh thi hi. Zomi ngaalkaap: a thi, a liam te a nuai a bangh ahi hi. 1. Pu Lian Kam 2. Pu Vum Mang 3. Pu Seam Mang 4. Pu Pau Suangh 5. Pu Tuang Vungh 6. Pu Khup Vum 7. Pu Khai Suak 8. Pu En Thuam 9. Pu Pau Lam 10. Pu Hang Sing 11. Pu Lam Khup 12. Pu Zong Thuam 13. Pu Za Vum 14. Pu Lu Kam 15. Pii Lian Vung 16. Pii Vung Neam 17. Pii Uap Huai 18. Pii Lam Ciang 19. Pii Dim Ngiak 20. Pii Huai Nuam 21. Pii Awai Vung. (Dim Kim Nu) 22. Pu En Thuam Tanu Khat A liam teng pan:1. Pu On Son

2. Pu Kam Tin 3. Pu Hau Khai 4. Pu Pau Thual 5. Pu Kam Thawng 6. Pii Dim Kim 7. Pii Pau Nuam 8. Pii Mang Neam Hi Siallumh ki do na sung ah Zomi te nu: zong pa;.. . zong a ki bang in ngaal a do tek hi. Mikaang te sia Kawlpi ah ih simh suk pan ki pan, ih ngam hong suanh dong na se tak in ki do aa, Thaangkaai ngam ih taaih na themapo pan ki kaap: kakawai lai hi. Ki zui zenh tan hi. Pasal te-in, Mikaang ngaal kumh thum ka nanh uh sung hak sa mama hial aa, munh 2 panh bek nung kiinh sak zo khu hi a ci hi. A nung kiinh- sak zawk na mun 2 sia, Zuhawm mual leh Ngal: zang ngam Zaauhnuai khua pan ahi hi. Ih Pu ih pa te in Mikaang te sia a tha tang nei za, a hiamh nei za, a thiam na za leh a hanh na theampo zangh in do ahi hang, a hiam zak ki bang ngawl ahi ciang zo zo peuma ngawl hi. Tua ahi ciang ngaal te khut nuai ah tumh tu ngawl a dang a om nawn bua hi. A khak belh in Thavak khua pan B.S. Carey toh ki ciamh na vawt in ngaal sung ah turn thiang tho pheang hi. MIKAANG TE TOH KIC1AM NA (1891) Mikaang ngaal sia na se tak in lelh ahi man, turn thiang tho leang pha zaw vak ci-in vaihawm tek aa, hong turn tu khu hi ci-in kiciamh na vawt na tu-in thu a za sak hi. Ta se ciang Mikaang te-in, Nong turn uh le, Zomi, Sizang ngei na om bang in kiciamh na ih vawt kull tu hi. Ko sia no hong vawt se tu hong pai hi ngawl aa, no ma ih nog siat vawt uh ciang hong kaap: hi bek khu hi hong ci lalai hi. Khuasak khua Pu Thuk Vum sia! pui zung kaang Khat lei: in ta sia toh kiciamh na a vawt hi. Ta se lai Maangpi seam sia B.S. Carey hi aa, Vuandok seam sia Fowler ahi hi. Hi te 2 leh ngaalkaap pawl khat zaang pi tarn pan Thavak khua ah hong pai hi. A sial pui sia Carey in kaap lumh sak hi. Zomi te ih sial a kiciamh na ngei na om bangh in, alung thi sia Carey tuk khuuk pan buak suk aa, Tu ma sia a ki kaah na sa teng ki maai sak tek tawng. Maai: sang ah kong kaap: lai uh le sial mul pulh in pulh taw ung, sial thinh muam sial lung mua in muat taw ung. No zongh in maai: sang ah nong kaap: lai uh le sial mul pulh in pulh ta vun, sial thinh mua, sial lung mua in muat ta vun ci-in phuisam kawm aa, sial mei toh ki vat lai hi. Kiciamh na in luih suang khat a phut hi. Hi suang bangh in ih ki ciam na thu kho ta heenh ci-in ki vaitha lai hi. Hi kiciamh na suang sia tu ma in Khuasak khua Pu Kup Pau inn ah om lai hi. MYO UK SUAMH NA (9.10.1892) A tung a bangh in kiciamh na a vawt zawk ciang Kumhpi te-in Kawl sal: na mat teng uh tha siat van ci aa, Kawlpi ki simh lai a mat 17 teng tha khat in cia sak paih hi. Inn teang dang te dadam in cai sak kik pheang hi. Hi bangh in sal: hong khawm kik ahi ciang ih thaauh zongh hong khawm tu hi ci-in a kua ma po in a muang maw tek hi. Ta se lai tak Pu Khai Kam in, Kumh pi te ih kaap kik beleh Kawl sail: hong khop bangh ma-in, ih thaauh teng hong khawm kik tu hi. Na urn bua uh leh en vun, khua ngei ngawl in hong khawm siat tu hi cin-in mihing theampo tung ah a son kakwai hi. Kumhpi do kik tu in pawl a kaaih khawm tontung hi. Khua sim ngaal lampui theampo zongh thu a son pui siat hi. Kapteal khua a thu nunh siimh na khat ah a nuai a bangh in aai lawng a laam hi. + Zaangkhen kawl ciang muung lo bangh tumh khua kiim ngual awng lung ih lau ba nam ci nge:-

- Ka kawl ciang toh sam ngi bang ka ki peal sang simh luu zaang tual a tung zong lung siik bong nge. Hi bangh teng in Pu KhaiKam in Kumhpi te do kik na tu thu son pui kakawi hi. A kua ma po lung kirn tek in, kumhpi do kik tu ci-in ki son vacip paih hi. 1. Kapteal Hausa Pu Thuam Thawng 2. Heileih Hausa Pu Khan Hau 3. Heileih Hausa (pa tapa) Pu Pau Kho Thang 4. Zo Khua Hausa Pu Vum Lian 5. Zo Khua Uausa (pa tapa) Pu Tuang Hau 6. Upa Kam Ngo 7. Upa En Suangh Hi a tung a teng zongh Kumhpi do kik na tu in pha tak in thu sonh pui aa, lung kirn tek ahi man in, Myo-uk suam tu-in hong ki pan hi. Kapteal hausa Pu Thuam Thawng in, Thinh toi heak vun, kei ma in Falam, Zahau te ngaal do puih tu a pawl, a pawl a koi zo khi hi a ci hi. Tua ahi leh ngaal vai kikumh tu-in, ki khop na khat vawt tawng ci-in, Diimpi khua ah Zomi ngaal lampui theampo sial pui khat ngo in ngaal vai a ki kumh hi. A thu khen sat na pan.k thaauh lawng 400, Saai ha pumh cia khat, Cingh ki kaa: khat Maangpi pa pia nuam khu hi. Pumva khua ah hi nop tuam teng en tu in, hong pai ta vun ci-in Thaang (Fort White) ah Myo-uk pa tung ah son sak tawng ih, hong paih ciang lam sak lam thang pan pang in, kaap: cip tawng ci hi. Hi thu teng Pu Kim Tun, Pu Pau Thang, Pu Khai Tuah, Pu Lian Khai te-in Thaang ah a son sak hi. A dang nong pai bua uh zong, Myo-uk Maung Tun Win, Maung Aung San, Nawai kai khua Zo kam phen Hang Suak, Maung Aung Gyi hi teng peuma a pha maw in hong pai nanaak: ta vun ci-in vai tha hi. Tua lai tak in Pu Thuam Ngo le Pu Thang Son sia Kumhpi te Palik in Thaang ah a om hi. 8.10.1892 ni-in Pumva khua ah Zomi Ngaalkaap: (Suk te le Sizang) te ki Khawm aa, a vek pi 600 bangh a pha hi. A tung aa, a samh teng sia Pu Thuam Ngo le Pu Thang Son Lampui-in 9.10.1892 ni-in Thaang pan Pumva khua ah noptuam piak te on tu in, ngaalkaap: te toh a vek pi 34 hong pai aa, Suang bumh hong tawn hi. Zomi ngaal hang a suam tu teng in Suangbumh mawk, Ngeauzumh pan a pang pinh penh hi. Ei ma mi Palik te 2 le Myo-uk pa sia a ki bang valek in ton khawm hi. Ih Palik te 2 in a pang te a mu po ciang, lam thang ah leang suk piah hi. Ta se po ciang a pang te in kaap: ngawp paih aa, Myo-uk Tun Win, Mg. Aung San, Mg. Aung Gyi le ngaalkaap: 8 thi aa, 7 liam hi. Hi Bangh teng in Myo-uk ki suam ahi man Mikaang te in a nuai a Zomi lampui teng hong mat sak aa, Kindat (Kaanghtaap) thong sung ah a khum hi. 1. Kapteal Hausa Pu Thuam Thawng (le a zi a ta te.) 2. Heileih Hausa Pu Khan Hau 3. Kapteal Hausa (tapa) Pu Pau Dal 4. Upa Kai Tuah 5. Lunmun Hausa Pu Thuk Kham 6. Summiang Hausa Pu Kam Lam 7. Taitanh Hausa Pu Do Lian 8. Tuisan Upa Kam Cin 9. Palik Pu Thuam Ngo Pu Thuam Thawng sia, 1893 kumh December tha sung in Kindat thong sung ah a thi hi. A tapa Pu

Pau Dal zongh 1894 kumh in thong sung ma ah thi hi. Pu Do Lian leh Pu Ka Lam zong thong sung ah a thi hi. Pu Khup Pau in a nuai a bangh in laa: a phua hi. + Hau tawai ka lung ngai te toh von toh hen kol khai ing nge:- Do sau nuai a tha kia ing nge lau tha nu ciang hil nam maw. 1. Pu Khup Pau 2. Pu Khai Kam 3. Pu Mang Pum 4. Pu Son Suangh 5. Pu Pau Thang 6. Pu Vum Lian 7. Pu Kim Thuam 8. Pu Kip Khai 9. Pu Kam Suak Hi ngaalhang mihing teng sia, Kumhpi te mat tu uuk ngawl in, dui sung ah taai-in bu hi, A hi hang a nuai a 5 teng sia 23.2.1894 ni-in Kumhpi te khut sung ah a ki ap kik hi. 1. Pu Pua Thang 2. Pu Son Suangh 3. Pu Vum Liam 4. Pu Kim Thuam 5. Pu Kip Khai Hi ngaal hang mihing 5 teng Kumhpi sung hong tumh ciang in, na taaih pui uh na lampui, 1. Pu Khup Pau 2. Pu Khai Kam 3. Pu Mang Pum 4. Pu Kam Suak Hi ngaal hang mihing 4 teng pan ki pan na taaih pui dang teng nong mat puih zo bua uh le, thong sung ah hong khum tu khu hi. Suataakh nga peang ngawl tu nu hi a ci hi. Ta se ciang a tung a 5 teng in khua mi hong belap ka po vun, a taaih na lam hong hilh tu khu hi a ci hi. Hi mihing 5 teng lampui-in Mikaang ngaalkaap: te toh ngaal hang 4 teng ih buk na a zong tontung hi. Tha khat tontung zong zo ka sap a mu zo peang bua hi. Ta se ciang Thavak pan Zomi upa 12 hong mat sak leleau aa.Kaangh taap thong ah koi-in, ngaal lampui 4 teng a ki mat zawk ma teng hong ki tha kik ngawl tu hi a ci hi. PU KHAI KAM TE PATA THUM KI MU KIK NA Myo-uk suamh zawk pan ki pan Pu Khup Pau, Pu Khai Kam, Pu Mang Pum le Pu Kam Suak sia, Thavak khua pan ki pan zong tan viuveu aa, kumh 2 sung in mu kik zo pheang hi. A ma te teng a ki mu zawk ngawl hu in Kumhpi te in ngam mi te ngimh a pe mama hi. Tua ahi ciang Kumhpi sung ah turn zaw le pha tu hi ci-in vaihawm aa, Pu Khai Kam uupa Pu Mang Suangh lampuiin a zonh ciang a mu hi. A zong te toh a ki sik ciang Pu Khai Kam in tha khat in thaauh toh kaap: tu ki thawai paih sia, a zong te sung ah a uupa Pu mang Suangh ki hel: lui: lamh a mu ciang kaah awl: kik bek hi. Tu ma sia a ki zonh lai-in a mu tu in ki zong ngawl hi. Khat veih bangh se a zong te na a tu I kaanh na, a khawni ka mu

setsot uh ci ve, ka phualh sealh pai uh va, a pai ngawl na sang zazaw ka ki zong sak paih uh ci hi. Zong tontung na pi mu zo ngawl ahi ciang Kumhpi te in, Khai Kam te pata thum le Kam Suak a ki mu ma teng kong mat sa teng uh hong tha kik dek tak ngawl tu khu hi a ci hi. A khak sang ciang ngimh ki nga lei lalawmh ahi man, turn zaw ka heuh le pha vak ci-in a vaihawm ahi hi. A tung a bangh ih a sua puih pa Pu Mang Suangh toh a ki mu zawk ka heuh le pha vak ci-in a vaihawm ahi hi. A tung a bangh in a sua puih pa Pu Mang Suangh toh a ki mu vaihawm khawm hiit hiat hi. Kumhpi sung tumh zaw tu ma a sua hi. Thu a ki kup zawk ciang khua zuan tu in a cia hon uhi. Duih sung a om sung a buk belh na mun sia, Dolluang ngam lung si tuah a ci na mun hi aa, tu dong ma in Pu Khai Kam buk na mun ci-in ki ciam te lai hi. A nuai ah tui ngo tul luang hi. Hi bang dui sung aa, a taaih kakwai sia, Ngaal phuak Pu Mang Pum in a nuai a bangh in la kaih a phua: hi. + Zua lun min ngei paw lawai bang thang ih ve do ta len sai bang sawm aa, heenh tu ngamsa bang hong vaai: hi ze:- Ciam pui sial lum paw diih naang bang neam zo ta, sau toh le sam bang peal aa, ngam zaang ah ngui bang ka vial hi ze. Pu Khup Pau te pata thum hong cia Thavak hong thet ma in, kampheen: Pu Pau Thang le Limkhai Hausa Pu Mang Lun in, Kam taai sak aa, No pata thum sia Kumhpi te in mat ta tak ma hong sawm ahi ciang, hong thalup ngawl na tu hesuak kong nget sak tu uhi. Tua ahi ciang mihing khat ciang hi za toh ki si tu ci sia hong aap khol ta vun a ci hi. Ta se ciang Pu Khai Kam in, Ko sia Kumhpi te ih hong tha lup tu a thinh toi te hi ngawl khu hi. Hong tha lup ngawl nial ta, ka khanh tontung va, thong sung a hong khumh cip tu sia lau bek khu hi. Khanh tontung, thong sung ah hong khumh ngawl na tu kamciamh nong pe ngam uh le hong ngaisunh thei tu khu hi a ci hi. Ta se ciang Pu Pau Thang le Pu Mang Lun in, Pha hi. No pata Thum a tu in, kumh khat thong na taakh tu uh tha luk; kumh niih thong na taakh tu uh kumh khat; kumh thum thong na taakh tu uh kumh khat le kumh lang ci bang hong khep na tu kong vaihawm pui tu uhi a ci hi. Pu Khai Kam in, Ko pata thum a tu in khi ngui thum, ngui khat ciang zakhat veu manh hong pe taw ung. Kampheen: Tonglungkio a tu in, danghka 25/- hong pe taw ung ih, ih kiciamh na bangh a suak ba le, kong pe kik siat tu uh hi ci-in, kaciamh hong pe kik ta vun ci-in khi ngui thum le danghka 25/- a pia hi. 1894 kumh May tha 16 ni-in Pu Khup Pau te pata thum. zumh pan sam: in, man paih hi. Thaang ah pai pui aa, Kaanghtaap (Kindat) thong ah puak hi. Pu Kam Suak sia man zo ngawl lai hi. Pu Kam Suak duih sung a om lai teng Kumhpi do tu hi a ci hi. 1897 kumh in man zo pheang aa, Kaanghtaap (Kindat) thong sung ah ngimh nga leih ahi man leitung a nusia hi. Pu Khai Kam te pata thum Kaangh taap thong a thet zawk ciang in Sukte Hausa, Sizang Hausa a mat teng le Thavak pan Upa 12 a mat teng hong tha kik siat pheang hi. Kaanghtaap (Kindat) thong ah tha thum a koi zawk ciang, 1. Pu Khup Pau sia Minzan (Myingyan) thong ah, 2. Pu Khai Kam le Pu Mang Pum sia Rangoon thong ah a puak hi. Pu Khai Kam sia Rangoon thong pan Andamans tuikul thong ah a khan tontung thong taak tu in apuak suk laleau hi. A zi Pii Thuam Ciin in ah nuai ah bang in laa aphua hi. + Ka kiang min ngei tui bang ciim bel do in , tang phung bang kalh e;- Zaangsi ngual khuang bang thawn ve te za ta piilh tang bang thee te. + Zua min thang toh tuai lung zawk toh do in ma ciang hong suan e:- Na vaangh taang vee na lim lian vaimang hen kol khai ve te:.

Tuck le Carey in The Chin Hills laaihbu sung ah a nuai a bang in a aat hi. 1. Khaikam, (Khai Kam) son of Kuppow, (Khup Pau) now in the Andamans, undergoing transportation for life. (Page.26) 2. The four unsurrendered rebels included the two most important Chiefs, Kuppow, (Khup Pau) Chief of the Siyins, and Kaikam, (Khai Kam) his notorious son, and as it was all important to secure these Captain Murray and Lieutenant Sutton continued to search the country with unabated energy whilst Mr. Fowler and I continued to bring pressure on the Siyin villages to force the people into handing them up. (Page. 105) 3. To political officers of the future the following advice is ventured. Never pardon a Siyin for any offence, never allow Kaikam (Khai Kam) to return to the Chinland. PU KHAI KAM TE PATA THUM HONG CIA KIK NA Pu Mang Pum sia Rangoon thong pan kumh thum a cinh zawk ciang hong cia kik sak hi. 1st December 1897 ni-in Tiddim hong theng aa, 3rd December 1897 ni-in Khuasak khua hong theng hi. Pu Khup Pau sia Minzan (Myingyan) thong pan kumh 4 a cinh zawk ciang hong suak ta aa, 1897 kumh in Khuasak hong theng hi. Zo ngei na bangh in sial khat toh a ki tha khup paih hi. Pu Mang Pum in thong a taakh na le a sua taak kik na a nuai a bang laa: a phua hi. + Zua min ngei taang bang ki phongh e do in heenh tang khau vaw e:- Pu pa siam in puan bang huai e phuung toh ho kum kik ing nge. A hi hang Pu Khai Kam sia Andaman tui kulh thong sung ah om lai hi. Pu Khup Pau in thong sung pan a sua taakh zawk ciang Pu Khai Kam a ngaisut na in laa: a Phua hi. + Ka von kaamh kei muanh tui bang ciim phak sap zaang tual tung awng nge:- Bat na ngawl aa do sau nuai pan tai nga na se sep nam maw. PU KHAI KAM HONG CIA KIK NA Mikaang te in 6.1.1909 ni-in Falam khua ah Zomi te min in, Chin HillsBattalion, Burma Military Police ci-in hong phuan hi. Pu Mang Pum in Kumhpi ngaalkaap: hong seam aa, a muanh belh khat zongh a suak hi. A ma in a uu a nau teng kai khawm in Kumhpi te muan thei tu in na a seam hi. Kumhpi te in muang thim a sak pian ciang in Sizang Upa te toh vaihawm in a uupa Khai Kam sua taakh na tu in 3.2.1910 ni-in Falam Maangpi pa tung ah seauhlua a pia hi. Maangpi pa in Menzia pa tung ah a puak hi. PU KHAI KAM HONG CIA KIK NA Mikaang te in 6.1.1909 ni-in Falam khua ah Zomi te min in, Chin HillsBattalion, Burma Military Police ci-in hong phuan hi. Pu Mang Pum in Kumhpi ngaalkaap: hong seam aa, a muanh belh khat zongh a suak hi. A ma in a uu a nau teng kai khawm in Kumhpi te muan thei tu in na a seam hi. Kumhpi te in muang thim a sak pian ciang in Sizang Upa te toh vaihawm in a uupa Khai Kam sua taakh na tu in

3.2.1910 ni-in Falam Maangpi pa tung ah seauhlua a pia hi. Maangpi pa in Menzia pa tung ah a puak hi. 23.2.1910 ni-in hong suak ta sak hi. 23.4.1910 ni-in Khamtung ngaal lampui ngaal hang pii: pa Khai Kam sia Andaman tui kulh thong sung pan ki suak ta sak zo hi cia na thu hong theng hi. 23.2.1910 ni-in hong suak ta sak hi. 23.4.1910 ni-in Khamtung ngaal lampui ngaal hang pii: pa Khai Kam sia Andaman tui kulh thong sung pan ki suak ta sak zo hi cia na thu hong theng hi. 5.5.1910 ni-in Ngunkhawm hong theng aa, Kindat ah a pai to tan sak paih hi. 6.5.1910 ni-in Ngunkhawm ah hong heak suk kik aa, uu le nau te in muak tek in, teambaw tung ah a muak te toh a ki mu hi. Pu Khai Kam in a muak te a mu ciang, Kei mithi sa no toh ki mu kik thei thong ci-in a aau hi. A muak te theampo a khua sik mul a tang ngawp hi. A tapa Ex. Capt. Ngin Zam zongh in muak aa, a pa in a ki sik caing, Ngin Zam ni ziam lian mama zo ta te a ci bek hi. 11.5.1910 ni-in ding to aa, Tiddim zumh a zuan sak phot hi. 12.5.1910 ni-in Tiddim a theng hi. 14.5.1910 ni-in inn, Khuasak hong theng hi. Kumh hi tanh vei bangh kol: taang sa ahi ciang, inn sung ah turn sak paih thei ngawl aa, Sizang ngei na om bangh in a lengh pan a zek sa pawl khat vawt sak phot sia, phuisam in tua zawk ciang inn sung ah turn sak thei pheang hi. Tua ni ma in khui tal khat ngo in a lung thi ki nwai hi. 15.5.1910 ni-in lawai thum le khui khat toh ngaal aaaih sak in a ki tha khup hi. A sua pui pa Pu Mang Pum ih hanciam na le uu le nau te hanciamh na toh in, ngaal lampui Pu Khai Kam sia, a khanh tontung thong taak tu hi na pi hong suak ta sak kik hi. Pu Mang Pum in a nuai abang in laa aphua hi. + Tiau li tui huai thang van tawp aa ciin thang heenh kol aw ci nge:- Heenh kol khau bangh ka suuh na tu taang tarn ngual khuang bang thawn ing nge, do lai sial lum twai veang nge. + Vaimang tong ka san kom aa, ka ciin heenh kol khau bang sut ing nge. Pii Thuam Cii in a nuai a bang laa: a phua hi. + Sang maang na phu thang zaw mawng nge heenh kol na khaih thang zaw maw:- Suk tui lun toh ciam ih ve te vaimaang thin thu zua toh khu luu a khu te. + Se sum tun siang tut tu bangh aa, na tun lai lung muang maw ze. Pu Khai Kam in 1919 kumh September tha 15 ni-in Khuasak khua a inn pan leitung a nu sia hi. http://thangkhatpum.multiply.com/reviews/item/25

También podría gustarte