Está en la página 1de 28

Aznlk Makinesi ve Aznlk-Olu Grup Psikozu ve Ruhsall zerine Sylev Yaam Hakk ve Ayrmclk Homofobi zerine Neyi Tketiyoruz?

Siz Bu Dnyann Virslerisiniz! Resmiyetin Merulatrd lm ya da ehitlik Kk Adamdan Notlar Gece Yeniden retim Zaman ve Kadn Umut klimi

Sunu
zgrlkler ancak zgrlklerin kullanld lsnde mmkndr. Bu dorultuda ifade edilmeyen dncelerin de gndelik hayatta yaygnlamas mmkn olmamaktadr. Basl bir dergide bir dncenin yer alabilmesi iin sosyal sermayenizin devletin kurumlarnda kantlanm olmas ya da belli bir elitin iinde olmay zorlamaktadr. Dier bir problem de oluturduunuz derginin basmnn ve datmnn masraflardr. Bunun iin kapitalizm ierisinde geni datc tekellerliyle muhatap olmak zorunluluu bulunmaktadr. Dielim bu aamay da getiniz, tasarmn maliyeti zerinden dnme zorunluluu douyor... Medyann uyguladklar yznden tartma d kalan, gndem bulamayan bir dnya konu var. Belli normlara uymayan dnceler bu gndemin dnda kalmak zorundadr. Bunun yerine kendimiz bir dergi oluturalm ve internet zerinden btn dnyayla paylaalm istedik. Dergiye yazanlar baka baka evrelerde yaayan, baka baka ilgileri, dertleri olan insanlar. Felsefe, sosyoloji,eletiri, iir, eviri,... gibi geni bir skala ierisinde bulacaksnz yazlar. Amacmz, etkin bir yazar ve okuyucu kitlesi yaratabilmektir. Derginin okunurluu okuyucunun katlmyla artacaktr. Dergide yaynlanmasn istediiniz yazlarnz, dergianafor@gmail.com adresine gnderebilirsiniz. anafor

anafor

oudan Batya doru ve Kuzeyden Gneye doru izilen snrlar, az ok btn ehirlerde, mikro dzeylerde yinelenir. Douya doru gittike ykselen ve dalar zenginleen Anadolu corafyas gibi, Batnn Krt mahalleleri de ayn jeolojik katmanlamay sergiler. O mahalleler de, drt bir yanndan, i-ehirden esnek izgilerle ayrlr; tekinsizletirilir, adliletirilir ve nerede ise bir karantina blgesi haline getirilir. nsanlar yeryurt edindikleri topraklardan yersizyurtsuzlatrlr, gebeletirilir, bir kamyon kasasnn, sidik kokan uzun yol otobslerinin aklar ierisinde srklenir. Bylece, Mardinden, Diyarbakrdan, Hakkari den, oralarn kasabalarndan, kylerinden zmire, stanbula, Manisaya doru karanlk tneller oluur; tnellerin birleim noktalarnda karadelikler. Kimliklerin, seslerin, srmelerin, yank tenlerin, nasrl ellerin kart/kaybolduu derin boluklar: Dars. Ama ieride bir retilen bir dars. Kimi zaman bir duvarn -Mevlana mahallesi ile, Ege niversitesini ayran duvar gibi-, kimi zaman bitmek bilmez yokularn, kimlik

Aznlk Makinesi ve Aznlk-Olu


kontrol noktalarnn snrn belirledii darlar. Tabii bu karadelikler, tneller, darlar sadece aznlk olarak stkodlanan ilgilendiriyor deildir. Majr olarak stkodlanan, yaratlan, ekil verilenleri de bask altna alr. Bu aznlk makinesi, yersizyurtsuzlatran bir makine ise de, ayn zamanda, bir dars yaratp, srgnlerini yeniden-yerliyurtlulatrr ve dary adliletirmesi ile majr kimlik olarak stkodlananlar da, polise, su ortaklna, ihbarcla ayartr ve bu ekilde ierisini de bask altna alr. Artk buradan itibaren, her trl polisiye nlem, katliam, lm, sava vs.. merulatrlr ve ieridekileri de tehdit eder hale gelir. Patlayan bombalardan ok, potansiyel bir tehdit olarak her yerde hazr ve nazr bulunan, patlamayan bombalar; savata o gn lp denler deil de, yarn veya bir baka gn, ertelenip duran ve asla ngrlemeyen bir kyamet gibi ulu ve tanrsal bir sesin srekli fsldad lp decek olanlar yoluyla btn bir corafya hem terrize, hem de polisiye edilir-ikisi zsel olarak 3

anafor

ayn da olsa, terrize etme sreci korku ile, polisiye etme sreci kimlik kontrolleri, ne zaman gelecei belli olmayan basknlar yolu gerekleir ve aznlkretimi ierisinde grece farkl olan bu iki sre, aznlk makinesinin ileyiinde btnleir ve birbirini tamamlar. Aznlk-olu, ieriden darya doru yol almak deildir; darya karmak, ve aznlk olmak deildir. Aznlk-olu, ieriyi, majriteyi dntrmek zere bir ka-izgisi izmek demektir: Majr iinde, minr yollar bulmak. Bu bir aznln majr dil ierisinde yaratt kekelemeyi, yeni bir fark oluturacak ekilde yinelemektir veya herhangi bir protesto eylemine katlarak majr kodlardan bir ka izgisi oluturmak ve makinenin kodlayan ve stkodlayan retiminden yersizyurtsuzlamaktr. Ama bir hapishanede, ama bir mahallede, arama ve baskn esnasnda, ikence esnasnda dizilen ve soyut veya somut, iaretlenen bedenlere sahip kmak; tahakkm mekanizmalar -mikro politik iktidar ilikileri, majr dil- tarafndan retilen edilgen tepkiler deil de, farkl etkin-olular yaratmaktr. Aznlk-olu, farkl znellikler yaratan bir okluu oluturmak demektir. Aznlk-olu majr znellikte bu noktadan itibaren krlmalara sebep olur, bir yandan ayn sreler tarafndan retilen ve majr kutbu olarak tasarland -kadnn karsnda erkek, homosekselin karsnda heteroseksel, Krtn karsnda Trk vs..- bir ayn rnn minr kutbunu deneyimler ve benzer bir deneyim de karda oluur. Aznlk-makinesinin rettii rn, srt srta vermi iki ev gibidir; iki ev de ayn topra paylayor olsa da, ieriden bir gei ortada yoktur -kapatlmtr- ve birinden dierine gitmek, zt kaplardan tm bir topra dolamakla mmkndr: Hem ok yakn, hem ok uzak. Aznlk-olu, evdeki karanln ve yalnzln -nk nefret, kin, dmanlk gibi olumsuz duygulanlar, yeni bedenlemeler ve 4 mutluluklar retmekten uzaktr ve mutsuzlua ve yalnzla yol aarlar-, dna kmak demektir. Sahip olduumuz znellii dntrmek demek, demek ki salt bir seim/tercih edimi deildir. O bir yaratm problemidir. Demek ki, bu ekilde tanmlanan politika da bir yaratclklar okluunu kurmaya ynelir. Kurucu felsefe ve kurucu politika, eletirel-aknc klasik muhalefet biimlerinin stne oturduu zemini terk eder. Bu tarz bir politikann ynelimi yeni znellikler, kimlikler okluu yaratabilmektir. Hiyerarikletirilemez dzenlemeler oluturur. Ouz Karayemi

anafor

Grup Psikozu ve Ruhsall zerine Sylev


itsizliin kayna zerine sylenebilir en temel argman, kukusuzdur ki, ekonomik gelirin eitsiz dalmdr. nsanlar arasndaki bu eitsizliin kayna zerine teorik bir sylev ve tarihsel bir arka plan oluturmak iin, tarihin dip noktalarnda, toplumsal bilin formlarnn tmn belirtmenin, yazmzn amacn aacandan, biz grup ruhsall zerinde younlamaya devam edeceiz. Grup psikozu ve ya dier sylemle ruhsall iin ilk durum deerlendirmesi, aitlik duygusudur; kendi varln zaman'n uzam'na yaslama istenci onu - insan- belki de zorunluluun yaratt bir fikrin yzeyinde kimliklendirme arayna srklemektedir. Ruhsalln ana temas, metafizik bir sylevin yaratt kiilik formlardr; ilkelliin tm drts dinsel bir vaaz iinde kendini ikame eder rnein. Tanrya yneli ve varln bir yakar iinde snamak istemindeki bir insan iin, bir ruhsallk temellendirelim ve onun iselliini oluturan bilin bulantlarn devirelim: sonu mutlak kendini adama ve kutsama ritelidir. Dinler kiilik formunu oluturmada grece baarldr; uzak dou felsefesinin tinsellii, Budaclk, Konfys,

manicilik ve yerli tm dinsel formlarn temel yneliminin maddi bir alan ve buna uyarl amalanm bir sylevi vardr. Kapal topluluklar salt metafizik bir rnt iinde deerlendirme eksik ve yanltcdr. Yahudilerin krk yllk ileli l yry, grup ruhsallnn yap talarn ren bir efsanedir ve bir bilin kusmasdr gelecee dair. Tek tanrl dinlerin duyulur dnyann nesnelerine ynelimi; devlet ve erk olma istenci, ortak bir ruhsalln doal bir sonucudur. Her grubun zamanla kendini var etme istei bir iktidar srecini de oluturmaktadr. yleyse tepeden trnaa metafizik bir sylevin vaaz iinde olan dinsel topluluklarn mutlak amac, egemenlik ve bunun devamndaki tanrnn yeryzndeki temsili devleti, kutsamak olduunu sylemek yanltmaz bizi. "nsan yaradl inan zerine temellenir ve ya insan doas inan duyusuna uyarldr." Tm dinlerin ortak fikri tam da bu cmlenin iinde gizliydi. lkel drtnn, akln, anlan birletii bir uzamda insan kaotik bir anlamn tezahryd ve bu denklemin sisteme kayg uyandrmas temel bir normdu. Ruh5

anafor

Anarizmle balayalm; hayr, ruhsalla yneliin reddi olarak kendini ikame etmitir ounlukta. Bu, dorudan anarizmin kendi Metafiziin ve onun tm tezahrlerinin iindeki hem bir erdem ve kutsall olan bir tarihsel bulant olduunu ak seik be- erke mesafeli oluunu hem de bu oluun lirtmek gerekir. nsanlar arasndaki eitsizli- monolitik bir ruhsalla kendinde bir reddin in kkeni sonu olarak ayran snflarn yneliminin bir sonucudur. lkellie vurgu egemenlik paylamyla sonuland. Snflarn yapmak ve onu kutsamak mutlak bir romantahakkm denilen bir kavramn varl, belki tizm ve gemie yz evrili bir sylevin ykde snflarn direkt kendine zg bir kltrel seltilmesi dnda bir anlam oluturmamtr. yap iinde kimlik edinme zerinden daha da Pozitivizm; gelecekilik ve teknik ilerleme net kantlanabilir. Burjuvazinin kltrel ya- iinde nasl bir tketim ve hareket uzam am, mutfak kliinde kendini var etmek tr, hedonizmin istemise, anarizm de ilsnrlarnda dolakellie duyulan bir vg an kadn erkek ile insann varolusal kaoilikileri, sanat ve sunun derinliklerine nfuz elitizm zerine etme abasndadr. kurulu tavr onu bambaka bir psiAkln krallna kapitakoza srklemelizm apka karmtr ve nin sadece kk insan, akln tekiliine inbir rneidir. dirgeme hrsna kaplmtr. nsan mekanik klmak Sosyalizm ve ve tm varoluuna ket din arasndaki vurmak, onu renksiz, temek ayrc bir kendi i grsnden ve nokta vardr; o da, anlamn arayndan ko"cennetin kralparmak, sonu olarak ilel"n dnyann yen sistemin geerli zerinde kurmak kbusudur. istencidir. Dinlerin, hakikatin glGrup psikozu ve ruhsall baln, bir de baka gesi olarak bir adan grlr klalm: sayd bu dnyatmel bir doru etrafnda nn sorunlar da bir geicilik olarak dier dnyaya ertelen- bir ruhsall var etmek - dinlerde tanrya ymitir. Sosyalizm ise ortak bir ruhsallk iin nelmek tam da bunun en uygun anlatm yobir topya oluturmutur. Emein smrs, ludur- mmkn. Metafiziin ve ya dinselliin 6

sall oluturtan merdivenleri birbirine ulamak ve insan toplumun sadk klesi olarak ikame etmek, grup oluturmann adeta zorunlu yasasyd. Balangta bu, s bir zellii, insan plaklna giydirmek olarak anlalabilir ama ruhsalla zerk edilen toplumsal bir mayalanma, onu ateli bir syleve de yneltebilir. Byk ve ykc savalar, lmn dirimin nefesine ye tutulduu korkunun tapnaklar tarafnca rgtlendirildi ve tarih marxist bir bakla snflarn rtk elikisi iinde kendini rd.

art deer ve snf gereinin reddi zerine kurulu bu topyann kendi iinde bir 'cennet' olduu ve eitsizlie dair bir tavr olarak kutsallk oluturduu belirtilebilir. Snflarn varlk alan olan retim ilikileri, retim gleri ve retim aletleri eitlie dayal bir deiime evrilebilir; sosyalizmin en byk d bu. Sosyalizm ve ya anarizm bir grup ruhsall oluturabilmi midir?

anafor

bu tmel kutsayc durumunu, baka bir dille yksek bir yaamn topyasna dntrmek ve ruhsal-

sallna brnmenin kritii; dnrleri ve ekolleri okumamakla/grmezden gelmekle sonulanmaktadr. Marxizmi okumamak ve ya anarizmi okumamak tam bu sln bir getirisidir ki, bir taraf psikozu iine srklenmek dnda hi bir yarar olmayan bir erimin yolcusu olmak, kabul edilebilir bir durum olmasa gerektir. Tm sanat ekolleri, gemii ret zerine kurulmu, kendi dnda tarzlar yok sayma gereini hissetmitir. Kadn rgtleri, ekoloji savunucular, hayvan hakk savunucular, sosyalizm ve anarizm zerine oluan teorik ayrmalar, tm bunlar, kendi znel zaman iinde biyografik bir deer olarak dursa da genel zaman birimi iinde birbirinin devam olan bir btnlkle alglanr. 19. ve 20. yy. tm teorik polemikleri bugn iin bir belgesel tad verebilir ancak bize gerek anlamda bir perspektif sunacan iddia etmek yanltc bir sonu olur. Gncel devimizi, gemiin polemikleri rtmemeli. Bir an anatomisini, taraflara blndmz ve sbjektif bir yorumla grdmz/ grmek istediimiz bir yerden doru okumak neredeyse imknsz. Bu durumda 'tavrl' olmak bir kamplama dahilinde politik kimlikler edinmek, tmel bir ama iin bir aradal yakalamada bir engel oluturduunu sylemek hakkmzdr.

l bu topik amaca yneltmek mmkndr. Eitlik, zgrlk ve kardelik sloganlar 19. yy siyaset biliminin temel vurgusuydu ve dindeki tmel kutsallk merkezi olan tanr'nn yerini kaplayan bir teorik algyd. Kaos ve toplumsal kargaa, gerein yarld bir uzam iinde her insann farkl bir ruhsalla ayrld bir denklem iinde, ideolojilerin kaygya kaplmas da gayet doald. Tarihi ve toplumsal olgular yeni batan ele almak, bildiimizi sandmz ve temel bir nyargnn esiri olduumuz klie bilgilerin tesinde, hi bir ekoln sava ve devamcs olmadan yrmek de mmkn. Hi birimiz ekollerin ve ayran fikir kulplerinin, hiziplerin ve tarihsel hesaplamalarn ne orta ne de onu yrten belagat ustalaryz. Grup psikozunun tam da olumlanamayacak dier yznden bahsediyoruz u an. Dnrleri ve ekolleri, kendi bilgimizin sl iinde kyaslamak, derin bir grnn ve ruhsalln nnde bir engeldir. Bir grubun ruh-

Soro (Resimler: Mira Yldrm)

anafor

Yaam Hakk ve Ayrmclk


vanlarn yaam hakk sz konusu olduunda nsanlar, mezarlklar sevmez ama hayvan farkl bir ahlak anlayna brnr. Eitlik ve cesetleri iin kuyrua girmeye gnlldr zgrlk anlayndan yoksun, elikili ve ya da canl bir hayvana yaklamak iste- bencil bir ahlaktr bu. mezken, paralar itahn kabartr veya derisini, krkn giyebilir. Kendi ocuklarnn nsann, etil ya da omnivor (hepil) beslmesi fikri ile dehete kaplrken, baka tr- lenen bir tr olduu sylemi olduka mulerin yavrularn tereddtsz ocuklarna laktr. Trmzn beslenmesi ile ilgili ve tm yem edebilir. Bu elikili psikoloji, evlerimizi evrelerce kabul grm bir tanmlama yokve dier yaam alanlarn bir mezarlktan tur. Bilim insanlarnca, genel kabul gren farksz klar. besleme biimi, omnivor beslenme olsa da gzard edilemeyecek ekilde biyolojik ve Hayvan retim iftlikleri, mezbahalar, fizyolojik yapmzn bitkisel beslenmeye souk hava depolar, marketler ve evlerin uygun olduunu ve fiziksel yapmzn, besderin dondurucular birer hayvan mezarl- lenme modeline gre evrimletiini gryodr. Ancak insan, ceset yedii gereinden ruz. Et yiyebiliyor olsak da, et yemeye kanmak ister. Hayvanlar kk paralara uyumlu evrimsel zellikler tamyoruz. Daha blmek, onlarn bedenlerini ilemek bu ger- da nemlisi, etil tr beslenmenin kitlesel ei deitirmese de insan algs bununla katliamlara dnmesi nedeniyle oktan baa kmak iin hayvanlar nesneletirir, meruluunu yitirdiidir. Besin eitliliinin rnletirir ve onlar tm duygularndan, olduu bir gezegende, hayvanlar yemenin kendilerine ait olan yaamlarndan arndrr. ardndaki gerek, damak tadnn tatmini ve nsanlar, hayvanlar katlederken ve smrr- salkl beslenme yalannn ardna gizlenmi, ken, onlarn byk aclar ektiini onayla- salt bir tketme anlaydr. mak istemez. Aksi halde katliamnn meruluuna Her an her yerde hayvanglge der. Hayvanlar islar smryoruz. Bunu olatismar etmek iin sylenanlatryoruz. Gnlk meyecek yalan, yaamn sradan kavramlar kurulmayacak mantk yokhaline getiriyoruz. Bir canltur. nn yaamndan sz ettiimizi unutuyor ya da Bugn dnyada et yeme unutmak istiyoruz. Onlar nedenleri zerine bir arakorkun ilemlere maruz btrma yaplsa, sonular ararakyoruz. Bize kar koyasnda ilk sralarda, salkl madklar iin hergn beslenme, geleneklere bal alkanlklar, dozunu arttrarak zulm devam ettiriyoruz. inan ve damak tad gibi yantlar almak nsan refah iin dier canllarn zerinde tammkndr. Bu gerekelerin, insan trnn; hakkm oluturma pahasna onlar katledikarn, edimini ya da saltanatn tek tarafl yoruz. Tahakkmn kkleri trc ve bir savunmayla, nasl ileri srlebildiini an- insanmerkezci bir dnya algs, trclk ise lamak g deildir elbette. Gelenekler, dinler gezegenin insan tr iin yaratld ya da ve bilim smry toplumsal kabule dn- olutuu inanc ile besleniyor. Hergn yaptrerek, nesilden nesile aktarr. Umursamaz tmz seimlerimizin bu tahakkm srdrbir tavrla, dier canllarn acsn; beslenme, dn ve milyonlarca hayvann katliamna salk ve inan gibi nedenselliklere balaya- neden olduunu bilerek buna devam etmek, rak, katliamc bir etik anlay savunur. Oysa insanla katil kimliini eklemektir. Bu yk insan, kendi trnn yaamna, paha biil- insanla, huzur vermeyecek kadar ardr. da Anna mez bir kutsallk atfederken, insan d hay8

anafor

HOMOFOB ZERNE
1970li yllara kadar ecinsellie ynelik korkular akld kayna olmayan korku olarak alglanm ve bir eit fobi olarak grlmtr. rnein, ylandan korkmak gibi evrensel insan zelliinde var olan normal olarak grlen korkular ya da uakla seyahat etmek, deprem korkusu gibi kayglarmz karsnda savunma mekanizmasnn oluturduu korkular diyebiliriz. Bu denli iselletirilmi ve kiiselletirilmi tehdit unsuru olarak grlmeyen bir korku olarak yaklalmas, ecinsellie ynelik ayrmcl grnlmez hale getirmitir. Bu nedenle heteroseksellik dnda kalan cinsel ynelimlerin ayrmcla uramas, ecinselliin bir tehlike olarak grlp heterosekselliin zorunlu klnmas 70li yllara kadar hem akademisyenler tarafndan hem de siyasi alanda gz ard edilmitir. Ancak 1970li yllarda ABD ve Avrupa lkeleri younluklu LGBTT politik hareketlerinin balamasyla ecinsel bireylerin maruz kald olumsuz yaklamlar dikkat ekmi ve heteroseksellerin ecinsellere ynelik dmanca yaklamlar bilim alanlarnda bilimsel almalarn konusu haline gelmitir. Heteroseksellik dndaki cinsel ynelimlerin bir hastalk olarak nitlendirilmesinden ya da cinsel sapma olarak grlmesinden, ecinsellie kar duyulan dmanln bir toplumsal sorun ve ayrmclk ideolojisi olarak dnlmesine kadar geen deiim sreci George Weinberg tarafndan homofobi olarak tanmlanmtr (Herek, 2000). Weinberg homofobiyi heterosekseller asndan ecinsellerle yaknlamaktan ya da yakn evresinde bulunmaktan korkma ve ecinseller asndan da kendilerinden nefret etme eklinde tanmlamtr (Weinberg, 1972). omofobinin nedenlerini tanmlarken kiiselletirmek yanltr nk homofobi bilinmezlie duyulan ya da kiisel duygularla oluan bir korku tesinde din, psikanaliz, kadn ve erkek rollerini izen, erkeklii baskn gsteren, kadn cinselliini ise ahlak normlaryla ilikilendiren ve heteroseksellii zorunlu klan toplumsal cinsiyet sylemleriyle balantldr. Ayrca bireylerdeki homofobik tutumlar ele alndnda da bir genelleme yaplmamal, her bireyin homofobisinin kendine zg olduu yaklamyla dsal etkenler de gz nnde bulundurulmaldr. Bireyin yetimi olduu aile yaps, evre, sosyal ve kltrel anlamda bireysel koullar homofobisinin ekillenmesinde byk rol tar. rnein, muhafazakr bir ailede yetimi bir kadnn cinselliinin ahlak kurallar ierisinde snrlandrlmas ve bastrlmas, ataerkil sistem ierisinde kadn rolnn ona gnll olarak retilmesi ve cinsel arzularn sadece kadn ve erkek ilikilerinde var olabileceinin dayatlmas, heteroseksellik dndaki cinsel ynelime kar bu bireyde bir nyarg oluturur. Bu nyarg 9

anafor

homofobisinin temel sebeplerinden biridir. Heteroseksel erkek modeline bakldnda ise homofobi ok daha keskin ve sert bir yapdadr. nk ataerkil sistemde yetien erkek bireyler cinsel kimliklerini kadnlamadan uzaklaarak ve heteroseksel masklenliklerini younlatrarak olutururlar. Bu da ecinseller zellikle geyler karsnda kimlik atmasna girmelerine sebep olur. Erkek cinsel kimliini kaybetme korkusu, toplumda gey damgas yeme kaygs ve en nemlisi ataerkil sisteminin tehlike altnda olduunu dnmesi geylere kar nyarg oluturur ve bu gl duygularla nefrete dnr. Fakat geylere duyduu bu gl nefret ayn lde kadn ecinsellere kar olumamaktadr. nk kimlik kaybetme korkusu yerini pornografik fantezilere brakr ve kadn ikinci plana atan sistemin kadn ecinseller tarafndan yok edilemeyecek kadar gl olduunu dnr. Heteroseksel erkek bireylerde grlen homofobi ayrca sosyal statlerini koruma amal ve evre basks nedeniyle de oluabilir. Sadece bulunduu toplumda sayg kazanmak ve benliini korumak amal homofobik tutumlar da gsterebilir.

isellemi homofobik tutumlar ierisinde olan heteroseksel erkek bireylerin, geyleri kadnlaan erkek olarak nitelendirmesi ise tamamen toplumsal cinsiyeti bir yaklamdr. Erkein sadece kadn ya da kadnlaan bir erkek tarafndan sevilebileceini kadn-erkek rol dalm ierisinde dnr. Oysaki erkek bedeninde mutlu olan geyler de vardr ve duygularn cinsiyeti yoktur.

tekiye duyulan nefret, iktidarlarn ve medyann semi olduu dil ve modern yaam ideolojileri ile beslenir. Bu anlamda ecinsellie ynelik ayrmclk da bundan nasibini alr. Sosyal gruplar arasndaki hiyerarinin adil bir paylam olarak gsterilmesi, sadece cinsel ynelimlere kar ilenen nefret sularn deil, tm ayrmcla kar ilenen sular merulatrmakta ve iddet karsnda hissizletirmektedir. Sosyal ve kltrel koullarn homofobik ve ayrmc tutumlara olan etkisini ve iktidarn dilinin ne denli etkili olabileceini ele aldmzda, son aylarda Irakta gerYoung-Bruehl nyargnn ekleen nefret cinayetlerini Anatomisi kitabnda homofornek olarak gsterebiliriz. Ebiyi 3 karakterde tanmlar: Bicinsellerin ve emolarn, sa stilrincisi saplantl tutumlardr. leri ve kpe takmalar neden Ecinsellii kirlilik, irenlik ve gsterilerek ldrldkleri bir kadnlatrc bir ey olarak srete, Irak ileri Bakanlgrr ve toplumu gey erkeklernn yapm olduu emo klden arndrmak isterler. kincisi tr satanizmdir aklamasyla histerik duygularla oluan hogruplar aras ayrmclk krkmofobidir. Gey pornografisi izleyerek fante- lenmi ve cinayetler artmt. zilerini sslerler ama ayn zamanda geylerin sistemleri ierisinde bir heteroseksel gibi Homofobi ve heteroseksizm LGBTT bireydavranmalarn ister ve dzenlerinin bozul- lerin haklarn gasp etmekte ve nefret cinamas durumunda cezalandrrlar. ncs yetleri gn getike artmaktadr. Bu duruma ise erkek egemen gruplarda rnein askeri sessiz kalmamak ve birlikte mcadele etmek birliklerde ecinsellik ile narsisistik arasnda gerekir. iliki kurmalardr (Young-Bruehl, 1996). ByFulya Topay lece erkek modellerde daha isel ve kiisellemi bir ayrmclk sz konusudur. Bu 10

anafor

ayatn dinamikleri, sosyal ilikiler rn gzetmek zere yasa tarafndan tasarretmekten ziyade meta tketimi lanm, bedensiz olarak yaratlan bu kiilere zerinden sosyalleme retiyor. Bu lmszlerin haklar verilmitir. sosyalleme biimi nasl oluyor da gnmzn baat iliki tarz olmaya devam ediyor? Bu lmsz kiilerin tasviri olarak bizde beliren duygulanlar da reklamlardaki kaEkonominin ekillenmesiyle ortak gelien rakterlerin kiilii zerinden var olmaktadr. bir sre olarak bu ilikiyi reten nemli bir Reklamlarda elenceli, heyecanl, gl, erg var o da irketler. Gnmzn ideoloji- keksi, seksi,... gibi zellikler verdiimiz leri, hayat tarz bu kurumun istedikleri l- kurum, dsallatrma mekanizmalar olarak snde ekilleniyor. Satabildikleri somut snrsz sorumsuz bir psikopatn karakterine metalarn dnda hayat tarzlarnn metala- sahiptir. masyla kurumlarn imajlarn insan bedende retmeyi salyorlar. irketlerin her biri belli bir ii yapmak zere tasarlanm dsallatrma makineleriNeleri tketmemiz gerektiini rendii- dir. Sahiplerinin parasal karn rakip karmiz reklamlar, irketlerin biimlerini somut- lar zerinde tutmalar yasa tarafndan istenir. lamamz iin de bir aratr. irketin tasviri, Kamu yararn dnmek gibi bir zorunlulukkendi logosunu kiiletirmeyle birlikte bir lar yoktur, tek dnmeleri gereken hisseimaj yaratm meydana getiriyor. Bu yzden darlarnn ksa dnem krlardr. Yaptklar de irketlere gerek kiiler olarak yaklama- doaya zarar vermek, insanlarn salklarn mz isteniyor. Yasal olarak da kendilerini bozmak gibi etkilere yol ayorsa onlar ilgitzel kii olarak tanmlanyorlar. Hkmetle- lendiren bir durum deildir. Bakalarnn ii rin verdikleri imtiyazla alan bu sahte kii, olarak grlrler, yaratlan dsallatrma hukuksal adan gerek kiiden farkl olarak makinesi bu i iin tasarlanmamtr. Zararbir sper insan olarak davranabilir. nsanlar larndan tr verilen cezalar sadece bir magibi mal alabilir, satabilir dava alabilir, ce- liyet unsuru olarak grlr. Eer zarar zaya urayabilir, ... Ancak, ahlaki vicdanlar vermenin maliyeti, elde ettikleri krdan az olmayan, sadece hissedarlarnn z karla- ise zarar vermeye devam edecektir. Ancak

Neyi Tketiyoruz?

anafor

11

gerek insanlar ahlaki sorumluluk hissedebilir ve durabilirler. Ortaklklarda yasa bireylere ynelir; irketler de ise yasa yaratt tzel kiiyi grr, bireyleri tanmaz. Maksimum kr iin alan, srekli bymeyi dnen, psikopat karakterli bu kiilerin durmalar ise yasal lmleri gereklemedii srece mmkn deildir. Dnyada irketlere kar byyen hareketlerle birlikte, irketlerin sahte karakterlerine bir zellik daha eklendi, sosyal sorumluluk. Bir irketin sosyal sorumluluu dnmesi daha tketilebilir, pazarlama stratejisinden ibarettir. Ne hkmet tarafndan verilen haklar, ne de irketin doas byle bir zellii kurumlar aras bir yarla mmkn klar. samimi klmaktadr. irket yneticileri de bir insan olduuna gre kurumun banda bulunanlar sosyal sorumluluk bilinciyle hareket edebilir gibi dnceye sahip olabiliriz. Kurumun sahip olduklar zellikler iinde bulunan kiilerin bireysel tercihlerinin ok tesinde basklayc snrlar vardr. Oyunun kurallarna gre oynamad srece konumunu devam ettiremeyecek bir yerde dururlar. nsan yaratm olan kurum yaratcsna yabanc, baka istekleri olan bir oluun ierinde ancak var olabilir. Kurum ierisinde de kendi isteklerini, insann arzulamasn salayan bir oyun yaratr. Hayat bilinci belirler. Btn dnyay varln bytebilecek ekilde dizayn etmeye kalkr, bu dizayn kendine benzeyen dier Devletten salad imtiyazlarla varln ekonomik dzene dayatr. Yaratt ekonominin krizlerini irketlere en az zarar verecek ekilde insanlara ykler. Fordist ar retim krizinden sonra yeni yaratt dzen neoliberalizm den krlarn korumak iin devletin sosyal eline mdahale eder. Sanldnn aksine devletin klmesi olarak grlen durum, devletin sa elinin sol eline mdahalesidir. ABDdeki %1lik mutlu aznln, toplam zenginliin %35ini elinde tutarken, bu oran 70li yllarda %20lere dmekte ve 80lerde ise tekrar ykselmektedir. ktisadi liberalizm hibir ekilde devleti kltmez. Onu kendi istekleri dorultusunda ekillendirmeye alr. Sosyal dzenin sarslmasnda ortaya kacak arzalar nlemek iin de gvenlik sektr icat ederek kendini korumaya alr. Ekonomik dzenin sonucu olarak ortaya kan eitsizliklere zm yerine, adaletsizlie kar k engellemek iin ayr bir kr arac meydana getirir. Kapitalistlerin maksimum kr aray erevesinde, eer bir sektrdeki kr oranlar dierlerine kyasla daha yksekse, o sektre mmkn olan en fazla yatrm yaplacak, kr oranlar dkse de yatrmlar azalacaktr. Bu mekanizma farkl sektrlerdeki kr oranlarn eitleyen bir eilimi temsil 12

anafor

eder. Bylelikle kapitalist rekabet kanunu herkese gcn benimsetmektedir: her sermayedar maksimum kr aramakta fakat sadece ortalama kr orann alabilmektedir. Nkleer santral, termik santral yaplmas kr getiriyorsa yaplacaktr. Sorumluluk hissedebildikleri tek koul budur. Japonyada geen yl meydana gelen Fukuima Nkleer Santral kazasndan sonra enerji politikas, kamuoyunun basks sonucunda byk bir dnm geirdi. 54 nkleer reaktrn bulunduu Japonyada, kazadan bir yl sonra sadece bir reaktr alr durumda. Kazadan nce lkenin yzde 30 enerjisi bu reaktrlerden retildii sylenmesine ramen elektrik kesintisi Japonyada olmamakta. retilen enerjinin tamamn yenilebilir enerjilerden elde etmeyi dnyorlar. irketlerin bu politikaya uyma sebebi, sosyal sorumluluk hissetmeleri deil baka trl irketlerinin var olamayacan dnmeleridir. Byle bir dnyada sosyal sorumluluk sahibi bu karakterler, 12 milyar insan refah ierisinde yaatabilecek gda varken kaynaklarn kt olduu yalann sylemeye devam etmek zorundadrlar. irket biliminin sonucu olan GDOlu tarm ile dnyann ekolojik e-

itliine zarar verirken, daha ok kr elde etmek iin yerel gdalarn ksrlamasn salyorlar. Alk, krlarn artrrsa istenen bir durumdur. Zorunlu alma dzeni oluturarak, retilen art deeri bizim yararmza kullandklar yalanyla daha az ve istediimiz alanlarda almann imknlarn engelliyorlar. Halkla ilikiler anda insanlarn ve paras olduumuz doann katledilmesini, i kazas istatistii olarak gren bir dnyadr yarattmz. Neyi tketiyoruz sizce? Ahmet Abac

anafor

13

nsann doayla etkileimine dikkat ettiimizde ok hazin bir tabloyla karlayoruz. Sanrm dnya 5 milyarlk yann ilk 4 milyar 800 yllk dilimine nazaran u son 200 ylda ok daha fazla yalanm, kirletilmi ve geri dnlmez biimde ypratlmtr. Canllar dnyasnn bu en zeki olduu iddia edilen tr, hem kendi trn hem de tabiat anann mezar kazcln yle bir stlenmi durumda ki kimi zaman doaya uyum salama kimi zaman da doay kontrol altna alma kulplaryla hakllnn ispat peinde. Grece dar bir deneme yazs iinde evre katliamlarn, bozulan doa dengesini, nesli tkenen hayvanlar, kresel snmay, genetii deitirilmi organizmalar, ozon tabakasnn deliniini ve benzeri birok insan kaynakl sorunu nasl dile getirmeli ki? Her biri ciltler dolusu kitaplara bedel bu felaketleri kalem ucuyla geitirmek, belki de bize en fazla bu sorunlarla ilgili tepkimizi dile getirerek insani grevimizi, sorumluluumuzu yerine getirdiimiz boalm duygusundan baka ne salayabilir ki? Sonra da grevini yerini getirmi bir insann gururuyla ve ngiliz aristokratlarn aratmayacak cakal bir yryle kalkarz yaznn bandan. Oysa kutuplarn bembeyaz buzunda ba ekile 14

SZ BU DNYANIN VRSLERSNZ!
paralanan bir su samurunun, yine kar beyaz tylerinden szan kzl kan, artk oktan kurumutur buzulun stnde. Evet, insanz biz. Dii iin filleri derisi iin ceylanlar avlarken de insandk. Zevk iin ava ktmz da olurdu. Keklik bulamaynca, at yapamamann siniriyle ka leylek drdk kim bilir avdan dn yollarnda?

Kalemime hkim olmakta glk ekiyorum. Satrlarm yzme haykryor. Hadi boalar da anlat diyor hem de yle spanya'lara gitmeden. Matadorun krmz pelerini ya da pikadorun keskin klc altnda

anafor

hi olmazsa dverek len arenazede boalara kadar ulamadan, burada, gzmzn nnde her yl cereyan eden katliam yaz diyor. Her kurban bayramnda kalaslarla kovalanan, ta yamurlarna tutulan, arabalarla sktrlp arplan, ivili sopalarla dvlen ve bize sebep kazandrp cennetin kapsn aralayan bahtsz boalar anlat. nk onlar bizim insanlmzn resmidir. Hayr diyorum satrlarma, doaya kar sululuumuzu anlatrken din tacirlerine malzeme vermek istemiyorum. nk daha Einsteinn dediini, zor olan baaramadk. Atomu paraladk ama insanlarmzn n yarglar hala in Seddi gibi dimdik ayakta.

ten baka.) Ama biz biliyoruz; bir kurtarc gelmeyecek. Bu dnyay nasl bu hale getirdiysek, yani nasln zmleyebilirsek, belki kurtuluun da taktiini de retebiliriz.

Okyanusun derinliklerinden uzayn sonsuzluuna kadar atklarmz ydmz bu bahtsz dnyada, krfez savandaki petrol deryas iinde yzen, kanatlarn bir trl aamayan, rpndka batan, o deniz kularndan, karabataklardan, martlardan daha acnas bir haldeyiz. Asit yamurlar altnda romantik plerin hazzn alamayz artk. Byk ehirlerimizdeki k kirliliinden dolay Samanyolunu gremeyiz; yldzlar grBen derim ki; umut insanda. Hem de inmeden yaamak metropolllerin kaderi sanln ta kendisinde. Eer insanlarmz bu imdi. doann kendisi iin yaratld saplantsndan kurtulup kendisi doann bir paras Sktmz her deodorant, arabamzn egolarak grrse, atom bombasnn oluturzozundan kan her duman bulutu, altn araduu o mantarms bulutun dumanlarn y iin kullandmz her damla siyanr, gzlerinin nnden ekip pisliinin stn yanan her orman, kirlenen her nehir, nkleer rten minik bir kedi yavrusu kadar bile soher atk yava yava siliniimizin, bu evrenrumluluunu bilirse, doac ve toplumcu bir den syrlp gidiimizin birer habercisi. bilin gelitirirse, tm sistemini bu bilin stne kurursa, ite yine ormanlarmz zmrt Hani bir film vard sinemalarda, Matrixdi yeili, yine gmn mavi, hem de massanrm ad. Dnyay ele geiren yapay zekl mavi. robotlardan biri, bir insann gzlerinin iine baka baka, Siz bu dnyann virslerisiniz. AYDIN YILDIRIM Tm kaynaklar tketiyorsunuz. Gittiiniz her yerde yaam son buluyor. Dnyada yaamn varl iin siz insanlar yani virsler kontrol altna alnmalsnz. diyordu. Bir robot, koskoca insanlk lemine bir kanser virs muamelesi yapyordu ve maalesef insanln kurtuluu ve ya savunusu adna filmde hibir jargon gelitirilemiyordu. (Noe gibi stn yetenekli kurtarc kahramanlar beklemek-

anafor

15

Resmiyetin Merulatrd lm ya da ehitlik


lmn kutsand yerde insan hayatnn Sekler devletin yeni ald kararla bu tr deeri yerin altnda rmeye mahkmdur olaylarda hayatn kaybeden insanlar da diyor bir eski a filozofu ehit saymas ve maa balamas bu kavramn dini deil ne kadar politik olduunu kaDini arkasna alp lm meru klan ve ntlar niteliktedir. Yaznn banda kitlelerin aresizliine dl bimeyle zm deindiim kutsal hal dncesine uygun reteceini sanan iktidarlarn snd liman ilerleyen bu yol kmaz bir sokan ve rutine olan ehitlik dokunulmaz bir tabu olarak me- balayan bir duyarszln resmi dille egeselenin zne kalkan olmaya devam ediyor. men hal aldn gsteriyor. Devletin ideoloKatolik dnyasnn yzyllar nce Hal ordu- jik aygt olan medya, tekinin acsn lm suyla hezeyana urayan bu tr kutsallara pornografisi eklinde aalayan ve karalagnmz iktidarlarnn snmas baz eyle- yan bir dil ile kamuoyuna ereveleyerek rin hala prim yaptn gsteriyor. Kavramla- vermesi titrek zeminler zerine kurulan tern tutsa haline getirilen toplumlar olayn melleri sarsp kanayan yaraya tuz basyor. asln sorgulamadan biilen rollere brn- Gencecik yalarda ocuklarn zorunlu olarak yor bu yollarda heba edilmesi manevi duruu deil siyas karlarn kurban olduklarn Medyann sk sk kulland ve duygular kimse eletiremiyor. Gemite Amerikal anajite ettii bu kavram bir anann yreinin nelerin Vietnam savana kar kmas ve oyangnn sndremiyor daha da harlyor. cuklarnn neden ldklerini ve bu kirli Kullanlan haber dili tekiletirici ve ayrt- savaa ana yreklerini siper etmeleri bu lrc bir retorik sergiliyor. Sermayenin ac bir kenin en ok ihtiya duyduu vicdani dlmzik eliinde 3 dakikalna dramatize et- dr. tii gerekler sorunu zmekten te zlmeye itiyor. Krmz izgiler belki yerinde Kan ve lm ycelten dnyay siyah ve duruyor ama insanlarn kafasnda blnme- beyaz olarak grmemize neden olan yanl lerin gittike derinletiini grmek iin go- din algs olarak ehitliin iktidarn oyunca ogledan herhangi bir atma haberlerinin haline gelmesi ve kendine dindar diyen kiialtndaki yorumlara lerin rzasyla ilerlik kagz atmak yetiyor. zanmas acy bir kat daha katmerletiriyor. zerinde yaadktidarn insana yapabimz Anadolu coraflecei en kutsal ey yas alayan insan onurundan elini annelerle doldu. Yekmesi olacaktr. reklerinde militarizmin am olduu Tarafszla yer olmaboluk vatan saolyan bu savata hayatn sun naralaryla dolkaybeden insanlarn duruluyor. Egemenin anlarna ve maneviyaiktidar hrs ve kartna sayg duymakla benn her gn yeniden raber hibir resmi ve rettii ve uruna meru yaktrma masubakalarnn ocuklamiyetin ve samimiyetin rnn topraa dyerini tutmadn t ey bedeli bunca yaananlar naskerlik olarak zengin olana cannn kurtulu- mze seriyor unu vaad ediyor paraya skt zaman Ramazan Baar 16

anafor

Kk Adamdan Notlar
Seri numaralar alnlarnnn sol alt kesinde yazl, gzleri eperlerinden frlayacak, yaarken rm bedenleriyle, antalarnda onlarca imzal kat tayan adamlar sessizce arkamdan yanap bana byk adaml anlatyor,byk adam olmay baaramazsam bama gelecekleri. iyilimi dndklerini sylyor ve bana yapabileceim en iyi eyin ,kendime bir byk adam bularak iki adm geriden byk ayak izlerini takip ederek, antasn tamam neriyor. byle byle balarm bu iler ama yinede byk onurmu bu. gnn birinde byk puntolarla yazlm barkodumu okuyan byk adam, dier kk adamcklar arasnda beni beenirse ''adalet ve zgrlk '' iin onun yannda alabilirmiim. ve eer ''iimi'' iyi yapar isem onun gibi byk adam olabilir, aal bir hayat srdrebilirmiim.

ben bir kk adamm.ve belki gnn birinde dier kk adamlarla beraber byk adama kar ''adalet ve zgrlk'' iin alabilirim ve eer ''iimi'' iyi yaparsam ,kk, kck adamlarla beraber byk ,bsbyk hayaller kurabilirim... G.Barlas

anafor

17

Gece
gece karanlk... tnemi baykular var aalara gzlerini krpmadan bakyorlar kalar atk.. bzlm oturmuum yatama yorgan ekmiim boazma yzmde alamakl bir ifade yanaklarmda gzyalar alamadm ama hayr hayr alamadm. glge geldi yine kapnn camnda belirdi silueti her gece gelir kendisi dikilir karda korkulur kzgnlndan ama o gelir yine de dokunur can isterse bazen yzm yasta bastrp yrtnrcasna alar ya beynim kollarm zntldr kyamaz okar bam ayaklarm kzar tekmeler beni, acmasz parmaklarm gzlerimi oyar trnaklarm etimi yarar can ekiirim btn gece aklm oynatrm konuamam, baramam, anlatamam derdimi.. yldzlarn altnda her gece bir cinayet ilenir krpe bir beden imenlerin arasnda lp plerin arasnda bulur kendini umutsuz, donmu baklar gkyzne evrilmitir bir para sa yznn yarsn rter az akn, aktr gece karanlk... Arren Kelebek

18

anafor

Karsnda diz kmler ve kardan bir daa bakar gibi bakyorlar ona. Bakyor: Ba tral kaln kalesmi iin. ince uzun boylu Brklce Mustafa. Bakyor: Kartal gagal torlak Kemal.. Bakmaktan bkp usanmayp bakmaa doymayarak znik srgn Bedreddine bakyorlar.

Resim: Abdullah Tok

anafor

19

Yeniden retim
Kapitalizm, yalnzca i yoluyla insanlar smren bir sistem deildir, smrye son verip ii koruyalm. Kapitalizm, tm yaam ie baml klan ve bunu yaparak almaya zorladklarn yabanclatran ve insanlarn kendilerini gerekletirme yollar gelitirmelerine engel olan bir toplumsal sistemdir. Yaamn ie boyun emesi dier yaamsal etkinlikler iin ok az enerjimiz kalacak ekilde uzun saatler almak zorunda kalmamzn tesinde, dier etkinliklerin de yaamn emek gc olarak yeniden retilmesine ynelik etkinliklerle snrl olmas anlamna gelir. erkekler) iin, bo zaman ounlukla ev iine adanr. Bu i, yalnzca ev yaamnn yeniden retilmesiyle kalmaz; ocuklar iiletirmek ve iilerin de ii olarak yeniden retilmesini salamay gerektirir. Baka bir deyile, kadnlar ocuk dourur; ama (kimi zaman kocalaryla beraber) ocuklar emirlere uyma, arzularn ve doallklarn kontrol altnda tutma ve sylenenleri yapma (tpk okulda retmenlerin yapt gibi) ynnde eitmek durumundadrlar. Bylelikle, ocuklarn kendi kendilerine hayat kefetme zgrlkleri ellerinden alnm ve ie konulmulardr, kendilerini iiye evirme ve anne babalarn da bu ekilde yeniden retme iine. Benzer ekilde, ev kadn olarak kadnlar da, yalnzca kocalar iin/kocalaryla almakla kalmazlar, ayn zamanda kocalarn doyurarak, elbiselerini temizleyerek, etraf dzenleyerek, cinsel ve psikolojik hizmet sunarak, patronlarn ya da kendilerini vurmadan her gn yeniden ie gidebilmelerini mmkn klar ve emek gc olarak kocalarnn yeniden retimini salarlar. Benzer analizler, hafta sonlar ya da tatillerde bo zaman iin yaplabilir. Ksacas, ileri srdm ey (eletirel kuramclarn uzun sredir iddia ettii gibi) sermayenin tahakkm mekanizmalarn fabrikann tesine yaymakla kalmad, ayn zamanda bu mekanizmalarn, yaamn i olarak yeniden retilmesi de dahil olmak zere, iin dayatlmasn ierdiidir. Harry Cleaver, Massimo de Angelis

rnein, cretliler, sradan bir alma haftasnn her bir gnnde (genellikle Pazartesiden Cumaya kadar) uyanma saatlerine dorudan ite sermaye iin almakla el konulduu yetmezmi gibi, szde bo zamanlar da i iin hazrlanarak, evden ie ve iten eve yolda ya da iin yorgunluunu atmaya alarak, yani ksacas ertesi gn yeniden ie gidebilmek iin ne gerekiyorsa onu yaparak geirirler. cretli olmayanlar iinse, rnein evdeki cretlendiril- memi emekiler (yani, genellikle ev kadnlar, ocuklar ve bazen de 20

anafor

Zaman ve Kadn
Bir glgeydi belki de bedenin, uzard bir ha gibi Gsme bastrp seni dndmde Kk naif ellerin gibi suskun tm insanlar Kyametin alameti belki de gkyznde kzlbulutlar Yzme vuran yamur deil, kan phts Zaman suskun bir cellat yz Dyerimde alatan bir kadn Soumu dnyann kalbi Bir mezar sessizlinde, iimde kayp bir zaman Uurumun kenarndaym kanatlanyor ellerim rselenmi incinmi yorgun ruhum Ah, ellerim avularm kan ana Yzmde karanln rperten sessizlii Kayboldum dler sarmalnda, yazgnn laneti Braksam zamana kendimi rr topran gsnde Saplansa kr bak dnyann kalbine Ve yontulsa acnn izleri bedenimden Kan fkryor yeryznden, kesik balar nayeti s tanrlarn Ah, plak yalnzl rtndm, maheri zamanlar Dn zor belki de artk, yitirdi bysn tm tlsmlar Yzmn yars yok, dleri giydirdim yal bedenime Ve hznler, topraa den kan kokusu Gitarmn perdesinden ykselen tar'n l... Bir sanrym meer tm hatralar Dorunun kumandan rld, ruhumdaki gnahlar rten perdeler rd zaman, akln stunlar ykld Ve iyimserliin glgesi, Bir kaya gibi Ktrm bedenlerden koptu Milad yok aldatmalarn ikiyzl glmelerin Her yol ayrmnda bir umut taciri, pusu kurmu aka ve zamana Oysa byklenir her insan kibrin karanlk sularnda Gerein adm adm intihardr kendini batan karmak Ak bir yama gibi durur gsn kafesinde Her yan sklm pklm, diki tutmaz eti Ah, kadnlar bu dnyann byl elleri Topran buusuna sinmi asrlk kederleri Srtnda beyaz pelerin uuan yaral bir mart Koynunda dleri ttslenmi bir ayaz gecesi Zehrini aktyor denizlere, yer gk yreinde kuytu bir karanlk Bir kendine yenik bir aka... Bir glgeydi belkide bedenin, uzard bir ha gibi Gsme bastrp seni dndmde Kk naif ellerin gibi suskun imdi tm insanlar Kyametin alameti belki de gkyznde kzlbulutlar Yzme deen yamur deil, kan phts Zaman suskun bir cellat yz Dyerimde alatan bir kadn ikonu

Soro 21

anafor

Umut klimi
yzyldr, endstrilemi dnya fosil yaktlar yakyor. Kmr, petrol ve gaz milyonlarca yl ncesinden yerde gml kalan ekosistemlerin kalntlardr. imdi yer altndan kartlp buharl makinalardan jet uaklarna kadar alan her eyde bunlar kullanlmakta. Pek oumuz vazgeilmez yaam tarzlarnn yakt bunlar. Dnyann ss atmosferlerde doal olarak bulunan gazlar tarafndan hassas ekilde dengelenir. Bu gazlarn varl gezegenin yzeyinde yaam destekleyecek kadar scaklk yaratr. Fosil yaktlar kullanmak karbondioksitin de aralarnda bulunduu baz gazlar aa kartr ki bu durum bahsedilen doal sera etkisini arttrr. Milattan sonra 1000 ylnda atmosferdeki karbondioksit milyon birimde 270 birim kadard. 1800 yl civarnda, insanlarn fosil yaktlar yakmas atmosferde izler brakmaya balad. Onlarca yl sren tartmalarn ve reddetmelerin ardndan, imdi artk tablo net. Biz endstrilemi uluslarn mensuplar iklimi deitiriyoruz. Her yl havada biriken karbon gezegenin yzeyinde gitgide daha fazla s tutulmasna neden oluyor. Daha geni lekte, bu durum kresel meteorolojik kalplar ve okyanus akntlarn etkiliyor. Kimse daha sonra tam ne olacan bilmiyor. Grnland ve Antartika buzul rtleri erimeye balad, ky yerleimlerini felaket getiren su baskn tehdidi ile kar karya. Hava artlar eskisi gibi tahmin edilebilir deil ve kasrga, siklon gibi u hava olaylar gitgide daha sk ve tahrip gc artm biimde ortaya kyor. Tm ekosistemler hareket halinde. Deien evre artlarna uyum salayamayan trlerin toplu yok oluu tehdidi ile kar karyayz. nsan topluluklar ve tarm arlkl olarak ky blgelerinde younlamken, eer deniz bu youn nfuslu blgeleri igal ederse, yz Hzl bir biimde endstrileen toplumlar milyonlarca insan iklim mltecisi haline gebirdenbire yerkrenin ekosistemlerinin so- lecek. Eer bunun olmasna izin verirsek, asurabileceinden daha fazla karbondioksit lnda gerekten geri dn olmayan bir salmaya baladlar. Bilim dnyasnn bunun yola gireceiz. klim felaketini nlemek iin sonularn fark etmesi bir 150 yl daha henz zamanmz var. Ancak nce sera gaz etkisi yapan gaz salmlarn bugnn seviyesrd.

22

anafor

lerinin %20'sine geri ekmeliyiz. Bu fosil st miktarda saf enerji ierdiini fark etti. yakt kullanm safha safha bitirmek demek. 20. yzyln banda bu enerji kartmak iin atomlar paralayacak makinalar mevcut deEn fazla kirleten lkelerin, en byk dei- ildi, ancak teknolojinin Einstein'n teorisine iklikleri yapmalarna ve bunun da en ksa yetimesi fazla uzun srmedi. Anahtar elesrede gereklemesine ihtiya var. Karbon ment, en u halde saflatrldnda uranyum salmlarmz indirgerken, kirliliin nereden olarak adlandrlan bir metal. Dnyada doal geldiini bilmeliyiz. Tek bana en byk sera olarak bulunan az sayda radyoaktif elegaz salm elektrik retimi iin fosil yakt ya- mentten bir tanesi. Bu demektir ki kararsz klmasndan kaynaklanyor. ve snmeye meyilli. Tarm, ulam ve atklara da nemli katkSnerken enerjisinin bir ksmn radyasyon larda bulunuyor. Yakmakta olduumuz baz ve atomik zerrecikler olarak brakyor. Bunu yaktlar dierlerine gre daha fazla sera gaz salyor. Verimliliindeki iyiletirmelere ramen, kmr yaktlarn tamam iinde en youn sera etkisine sahip olan. Doalgaz kmre gre sera gazlar bakmndan daha idareli fakat yine de yenilenebilir olmayan bir fosil yakt. deal olan, rzgara ve gne gibi sfr karbon salm olan yenilebilir enerji kaynaklarna gemek. Fakat bu kaynaklarn gvenilir olmad ve devasa enerji talebimizle ba etmek iin ok kk apl kaldklar iddia ediliyor. Durumu daha da zorlatran, dnyan hzla petrol ve gaz kartlmas faaliyetinin en tepe noktasna erimekte olduu, bu fiyatlar ykseltirken alternatif kaynaklarn aranmasn daha da acil klyor. Eer ilerin eskiden olduu gibi yrmesini istiyorsak, sera gaz salmna yol amayan, geni apl, merkeziletirilmi, tehlikesi ve gvenilir bir enerji kaynana ihtiyacmz var.

yaparken, uranyum farkl bir radyoaktif elemente dnyor ki bu elementin kendisi de pek ok deiim geirdikten sonra zaman iinde atom blnmesi neticesi en sonunda, kurunun kararl bir haline eriiyor. Eer uranyum zenginletirilme ilemine tabi tutulmu, yeterince yksek safla eritirilmise, her bir paralanmann daha fazla atomik arpmaya yol at, kontroll bir Bu Fransa'daki Cattenom nkleer enerji is- zincir tepkime balatlabiliyor. tasyonu. 4 reaktr birden altnda Bat Avusturalya'nn gney batsnn tamamnn 2. Dnya Savann karanlk yllarnda, elektrik ihtiyacn karlamaya yetecek g gl devletler bu gzle grnmez atomik retiyor. letim esnasnda karbon salm: tepkimeleri bir silaha dntrmek zere sfr. birbirleriyle yara girdi. 1945 Austos'unda, ABD Hiroima ve Nagasaki'yi atom bombalaryla yok etti. Sava bitmi ve nkleer a Bundan yzyl nce, svire'de gsterisiz balamt. bir patent memuru, sradan maddeleri meyAskeri nkleer reaktrle silahlar iin maldana getiren atomlarn kendilerinin olaan-

anafor

23

zemeler retirken ayn zamanda yan rn olarak ok byk miktarda s aa kartyordu. 1950'lere gelindiinde bu sava dnemi modelleri, buhar trbinlerini dndrerek elektrik retmek zere tadil edildiler. lk yeniden tasarmn kk lekte nkleer denizaltlarda denemesinin ardndan, bu reaktrler lekleri bytlp dnyann ilk ticari nkleer g santralleri olarak nn hemen yanna devasa bendler halinde piyasaya srldler. depolanr. Radyoaktif paralanma rnlerinden oluan bir kokteyl ieren bu atk dalar Bir yandan farkl lkedoal evreden onbinlerce Bir nkleer santral 1 yl altraler kendi nkleer siyl boyunca yaltlmaldr. lahlarn gelitirme bilmek iin 200 ton uranyum yaktna ihabasna giriirken, tiya vardr, bu yakt kartlrken geride Uranyum madencilii teknoloji tm dnyaya 133 bin 200 ton atk kaya braklr. yksek seviyede su kulyayld. Barl nkleer lanm gerektirir. lkedeki enerji dnemi insanla mjdelendi. en byk su tketicisi olan Gney Avusturalya'daki Olympic Dam madeni bir gnde 33 Ticari nkleer endstri bir avu lkede bin ton su kullanr. kartlan uranyum, zenbalayp 1980lere dek hzla byd. 2005'e ginletirme tesislerine gnderilir ve orada gelindiinde, 441 adet nkleer santral dnya gaz haline dntrlp daha ileri bir saflaelektrik retimin yzde 16sn, toplam enerji trmaya tabi tutulur. arznn ise yzde 6sn salyordu. Geri kalann ounluu, gezegenin ssn arttran 200 ton sar pastadan 24 ton nkleer yakt karbon youn fosil yaktlar kullanlarak re- elde edilir. Uranyumu daha ziyade zenginletiliyor. Geleneksel olamayan bir yakttan tirmek mmkndr, bu sre sonunda nkbylesine devasa miktarda enerji elde edile- leer silah malzemesi elde edilir; bilmesi iin, nkleer g sahibi lkeler yer- zenginletirme tesisleri nkleer silahlarn yakrenin tmn kapsayan bir endstriyel ylmasnda anahtar rol oynarlar. Bu zenginkompleks kurdular. letirme srecinin atk rnlerinden biri "Seyreltilmi Uranyum"dur. Yzlerce tok seyBu zinciri uranyum madencilii ile bal- reltilmi uranyumdan yaplma bomba cepyor. Sradan bir madende ya ak ocaklarda haneliklere doldurulmu ve Kuveyt, Bosna, ya da yer alt tnellerinde uranyum ihtiva Irak ve Afganistan'a atlmtr. Bu silahlarn eden kayalar kazlp kartlr. Kayalar kam- sat radyoaktif toz hem askeri gler hem yonlarla uranyum tclerine tanr, kaya de siviller arasnda hzla kanser ve baka ince bir toz haline gelene dek tlr sonra hastalklarda belirgin artlara sebep olmukimyasal ileme tabi tutulup uranyum zerre- tur. Zenginletirilmi uranyum yakt imal tescikleri ayrtrlr. islerine sevk edilip dikkatle nkleer yakt ubuklar imal edilir. Bu ubuklara reaktr1 ton sar pasta, yani uranyum oksit elde lere yklendiklerinde, nkleer tepkimenin etmek iin yaklak 660 ton kaya tlr ve oluturduu yksek sdan elde edilen buhar skartaya kar. Bir nkleer santral 1 yl a- trbinleri dndrr ve elektrik retilmi olur. ltrabilmek iin 200 ton uranyum yaktna Bir reaktrdeki ar s, basn ve radyasyon ihtiya vardr, bu yakt kartlrken geride alanlarnn mevcudiyeti iletmecilerden has133 bin 200 ton atk kaya braklr. sas mhendislik tecrbesi ve daimi bir tetiklik gerektirir. Bu radyoaktif kirli kayalar, maden oca24

anafor

souk sava atklarn skme karar almadka, madenden kartlan her bir ton uranyum, gnn birinde bu silahlarn kullanlma riskini arttran bir etki yaratmaktadr. Nkleer santraller ve yeniden ileme tesislerin iletimi artk gvenli olmamaya baladnda, en sonunda bunlarn dikkatlice sklp gmlmesi gerekir. Sadece ngiltere'de birka sivil ve askeri nkleer tesisin skm ilemleri iin tahmini fatura 90 milyar ngiliz Sterlini'dir. Maden sprntlerinden tutun, seyreltilmi uranyum'a, oradan tkenmi yakt ubuklarna kadar nkleer yakt Bir zm nerisi, yakt kararl corafi zincirinin her aamasnda radyoaktif maloluumlarda yerin derinliklerine inen tnel- zeme rer. Radyasyonun tr ve alnan lerde gmmeden nce kurun, elik ve bakr dozun ierden ya da dardan m etki ettimetal varillerde muhafazaya almak ve kaz ine bal olarak radyasyon bedenlerimi tnellerini de uzaktan kumandal robotlarla farkl biimde etkiler. doldurup kmak. Fakat zamanla, atklar bu muhafazalardan da szacaktr. 60 yl sonunda Dk enerjili alfa veya beta radyasyon hala nkleer atk sorununa ngrlebilir kaynaklarna kar korunmak mmkndr. zm bulunamamtr. Fakat tozla birlikte solunduunda ya da gdalarla yutulduunda bu radyasyon saan Az sayda lkede yeniden ileme tesisleri paracklar akcierlerimizde veya baka oraltrlarak, tketilmi nkleer yakttan plu- ganlarmzda yerleebilirler. Organlarmzda tonyum ayrlyor. Teorik olarak bu i, yeni yerleen radyoaktif kimyasallara, civardaki nesil plutonyum yakan reaktrler iin yakt hcreleri yakn menzilden bombardmana temin etmek amacyla yaplr. Pratikte ise, e- balar, bunun hcre duvarn delecek ve itli kazalar ve 100 milyar dolar geen yat- DNA'y tahrip edecek gc vardr. sel etkili rmn ardndan, ticari olarak baarl bir radyasyona maruz kalmalar zellikle tehlikeplutonyum reaktr kurulmasn henz ba- lidir, zira baz izotoplar bedenin belirli ksmarana kimse kmad. Bu sebepten haliha- larnda birikir. (thyroid glan-iodine 131; zrda 270 ton'dan fazla ayrtrlm muscle, soft tissue- cesium 137; lungsplutonyum, sivil tesislerin stoklarnda birik- radon decay products, plutonium; liver, mekte. Bu malzemenin sadece 4 kilogram'n blood-plutonyum; bones- strontium 90, raele geirmek bir kenti yok edecek bir bomba dium 226, plutonium; testicles- plutonium). yapmaya yeterli. Bu durum ise kanserlere, organ yetersizliklerine ve bir sr iyi anlalamayan ve radyasNkleer enerji kullanmn geniletme yona maruz kalnmasndan seneler sonra planlar dolamdaki nkleer maddelerin ra- ortaya kabilen rahatszla sebebiyet veredikal bir biimde artna sebep olacak. bilmektedir. Mart 1970'da Pennsylvania'daki Zaten, nkleer silahlara snrlamalar getiren Three Mile Island reaktrnn 2. nitesi kaza uluslararas gvenlik sistemleri de yava sonucu soutucu zaafiyetine urad ve reakyava zlyor. Gemi on ylda, Uluslar- tr eridi. Gnlerce, santral ileticileri reaktr aras Atom Enerjisi Ajans nkleer ve radyo- ekirdeinin patlamamas iin sava verdiler. aktif malzeme kaakln ieren 650'den Bylece bir patlamann nn alabilmek iin ileticiler yzlerce ton radyoaktif gaz atmosfazla vaka rapor etti. fere sald ve neticede santral felaketin eiNihayetinde, nkleer silah olan gler, inden dndrdler. o gn bugndr

Bir yl reaktr kalbinde kullanlan yakt, artk bir zincirleme tepkimeyi besleyemeyecek hale gelir. Kullanlm ve n saan yakt ubuklar havuzlara alnr ve birka sene s kaybetmeleri beklenir, souduktan sonra reaktr yaknnda yaltlm mekanlarda depolanrlar. Kullanlm yakt o denli youn bir radyoaktiviteye sahiptir ki tm ilemler uzaktan kumanda ile yaplr. Bu malzemenin insanlar ve evreden yzbinlerce yl izole edilmesi gerekir. Henz bunu temin edecek bir yntem bilinmemekte.

anafor

25

ABD'de hibir yeni santral siparii verilme- mak, Gney Avustralyadaki Honeymoon mesi ve yeni bir santral inaa edilmemitir. madeninden balayarak ihracat arttrmak konusunda politikaclar yreklendiriliyor. Bir Nisan 1986'da, Ukrayna'daki ernobil keif patlamas bekleniyor, mit vadeden nkleer santral mhendislerin test yaptklar uranyum madenleri lke apnda belirleniesnada patlad. Bin- yor. lerce asker ve ii erimi yakt ubuklarn Avustralyada atlgan ve saldrgan bir sndrebilmek ve fe- kampanya ile zenginletirme tesisleri ve salaketi dizginleyebil- ys 25'i bulabilecek nkleer santral ina iine mek iin abalarken baland. Ve ABD'nin "Kresel Nkleer Enerji olaanst radyas- Ortakl" projesi ad altnda Avustralya tekyon dozlarna maruz rar dnyann yksek radyasyonlu nkleer kaldlar. Radyoaktif atklarn gndermek iin ideal yer olarak paduman tm dnyaya yayld. zarlanyor. klim deiimi anda, var olan enerji talebimizi olduu seviyede tutabilmek Boaltlan civar blgelerde yaayan 350 iin dememiz gereken bedelin bu olduu bin insan bir daha asla geri dnemeyecekler. iddia ediliyor. Maalesef, nkleer endstri ile Kansere yakalanma oranlarndaki ani ykse- ilgili bir bit yenii daha var. liler ve tm blgeyi kapsayan ocuk lmleri en arpc sonulard. Radyasyon Nkleer yakt zincirinin her safhas ucuz bulam blgelerde 5.5 milyondan fazla fosil yakt bamls. Fakat her geen yl, ykinsan hala yaamlarn srdrmekte. sek nitelikli uranyum tabakalar daha da tkeniyor. Gitgide daha fazla reaktr ina Nkleer endstri ernobil kazasn yegane edilirken ve cevher kalitesi derken kartbir durum olarak nemsizletirmeye alt. lan nkleer yakttan ayn miktara enerji elde Ancak 2006 Austos'unda sve Forsmark edebilmek iin retim srecine gitgide daha santralnda ileticiler ir baka reaktr erime- fazla enerji harcanmas gerekecek. sinin yarm saat kadar yaknna geldiler. Benzeri "az daha"lar Hindistan, Almanya ve Bir reaktr 1 yl iletecek uranyum kartABD'de de yaand (Narora,Hindistan 1993; mak iin yaklak 2 milyon ton kaya toz haTHTR-300, Almanya 1986; Davis-Besse, ABD line getirilip, kimyasala ileme tabi tutulup 1985, 2002). devasa ynlar halinde p olarak terk edilir. Buna ek olarak, zenginletirme tesisleri ve Bunca olaanst tarihesine ramen, nkleer yakt zincirinin eitli safhalarnn yabaz kimseler nkleer enerjinin fosil yaktlar- ratt bu muazzam karbon salmlarna badan acilen vazgeme ynnde oynayaca karsak, zaman iinde nkleer santrallerin bir rol bulunduunu ifade ediyor. Avustralya doalgaz evrim santralleri kadar ok sera dnya uranyum rezervlerinin %30'unu barn- gaz salm yapacan grrz. Tm bu sera dryor. lkede hibir nkleer santral bulun- gaz salmlar hesaba katldnda, nkleer mad halde, dnyann ikinci en byk enerjinin iklim deiimine are olaca iddiauranyum ihracats (Rusya-3431 ton, Kaza- snda bulunulmas hibir biimde mmkn kistan-4375 ton, Kanada-9519 ton, Avus- deildir. turya 9519 ton, Dierleri 12660 ton). Pek ok insan iklim krizine zm aramak Speklasyon ve arz darl sebebiyle, iin baka tarafa bakyor. Ne ans ki bu dnya uranyum piyasalarnda fiyatlar yk- zmler yanmzda yremizde. Yenilenebilir selme eilimine girmi durumda. Madencilik enerji teknolojileri yelpazesi git gide geniendstrisi, artan fiyatlardan kazan sala- liyor. Gne, rzgr gibi aralkl kaynaklar 26

anafor

jeotermal, biomas, mikro hidro gibi taban kaynaklarla birletiriliyor, kombine s ve g sistemleri elde ediliyor. Bu yeni teknolojilere kar kurumsal ve piyasa engellerinin krld lkelerde, yenilenebilir enerjiye olan intikal harikulade olmutur. Pek ok lke ve eyalet iddial yenilenebilir enerji hedefleri benimsiyor. in 2020'de %15'lik bir hedef koydu, Kaliforniya eyaleti ise 2017'de %20, Danimarka % 29, Portekiz %45, sve %60, Avusturya %78'lik hedefleri var. Yeil enerji kaynaklar enerji hakknda yeni dnce biimleri ile birletiriliyor. Enerjinin etkin kullanm, enerji sarfiyatnn drlmesi anlamna geliyor, malum elektrik retimine gre elektrik tasarrufu ok daha ucuza mal olur. Bize iklim deiimi ile radyoaktif bir gelecek arasnda seim yapmak gibi abes bir neride bulunuluyor. Fakat zaten temiz enerji ile alan bir dnyaya ulamada hibir teknolojik engel bulunmuyor. Var olan engeller tamamen politik. Climate of Hope (copyleft) Yazar: Scott Ludlam

anafor

27

edi, gc, fareyi yakalamak, onu ele geirmek, penelerinin arasnda tutmak ve nihai olarak da ldrmek iin kullanr. Ama fareyle oynarken bir baka etken daha vardr. Kedi farenin gitmesine izin verir, biraz kamasna, hatta arkasn dnmesine frsat tanr; bu sre boyunca fare artk gce maruz deildir. Kedinin egemen olduu uzam, fareye yaatt umut anlar, bir yandan da btn bu zaman zarfnda onu yakndan izlemeyi srdrmesi ve onu yok etmeye gsterdii ilgiyi ve yok etme niyetini asla elden brakmamas; bunlarn hepsine, gerek iktidar gvdesi ya da daha basit bir biimde, iktidarn ta kendisi denebilir. Elias Canetti

También podría gustarte