mmmmmmswmmma

W -

" ' ^ ; ' '1

: v

" 5 ; \ - 'fe

. .^'

. ' >V\

GRZEGORZ BRZOZOWICZ

<UQ

CEJROWSKI
BIOGRAFIA
POZNA 2 0 1 0

W YVVVVVVV1 f AAAAAAAA A

WSTP

W KARUZELU W CZWARTEK POLECAM MULE. Taki napis widnieje na plakacie umieszczonym w witrynie skromnej restauracyjki na warszawskich Bielanach. Mule poleca Wojciech Cejrowski, ktry na zdjciu z afisza z entuzjazmem pochania garnek skorupiakw. W Karuzelu siadam wanie przy tym oknie, czciowo zasonitym plakatem z WC. Mam tu swj stolik na werandce zarezerwowany tylko dla mnie. Zarezerwowany nieformalnie, bo nie stoi na nim kartka z napisem Rezerwacja" ani nic takiego, ale wszyscy wiedz, e to mj stolik, do ktrego mam prawo przez zasiedzenie. Karuzel to moja przydomowa knajpa na warszawskich Starych Bielanach, w ktrej bywam codziennie od 10 lat. Tu przychodzi moja subowa poczta, tu spotykam si z ludmi, zawodowo i towarzysko, tu pracuj i odpoczywam po pracy. Nie jestem jedynym staym bywalcem. Jest nas kilkanacie osb, chroniczni przychodz codziennie, reszta kilka razy w tygodniu. Wszyscy boimy si, e wkrtce, w przerwie na lunch, zaczn si pojawia krawaciarze z tych wszystkich bankw, ktre nie wiadomo kiedy rozmnoyy si na Kasprowicza, zastpujc sklepy z guzikami, uywan odzie, emaliowanymi garnkami i innym badziewiem. Na razie jednak nie przychodz. Odstrasza ich pewnie mocno peerelowski klimat tego miejsca, odace tapety, lekko mierdzca, poplamiona wykadzina i oglnie przedwczorajsza atmosfera, bdca kompletnym zaprzeczeniem ich aspiracji. My chyba te ich troch odstraszamy.

Dzi czekam na pana Wojtka. Nie jest naszym ssiadem, ale ma biuro nie tak znowu daleko. Te na Bielanach, ale tych po drugiej stronie, schodzcych po skarpie w stron Wisy i zwanych oficjalnie Marymontem. Do Karuzela lubi wpada na wsplne rozmowy. Nie za czsto, bo zwykle jest bardzo zajty, ale czasem. Za to, e reklamuje Karuzela, zawsze, kiedy przyjdzie, ma zapewnion butelk czerwonego wina, a jeli zjawi si w czwartek, dostaje porcj muli. A nawet dwie, jeli bdzie w stanie zje. - Dzie dobry. - O, witam, panie Wojtku. - Czemu mnie pan zaprosi? pieszy mi si. - Dostaem propozycj napisania paskiej biografii. - Po co? -Jest zapotrzebowanie, a ja uwaam, e to dobry pomys. - Ja tak nie uwaam. To bardzo zy pomys. - OK, stop, niech pan zapomni, co przed chwil powiedziaem. Zacznijmy jeszcze raz, od pocztku.
? ? ?

- Witam, panie Wojtku. Pogadamy? (...CDN)

CZSC PIERWSZA

GAWDA
LEGENDA
Kiedy we wrzeniu 1683 roku krl Jan III Sobieski broni Europy przed pohacami i zalewem muzumaskim, pod Wiede cigno rycerstwo z caej chrzecijaskiej Europy. Oczywicie, nie mogo zabrakn hiszpaskiej szlachty, niele zaprawionej w bojach z ywioem muzumaskim. Bogate rody delegoway swoich synw, dla ktrych udzia w bitwie by wielk szans, i to niekoniecznie zwizan wycznie ze saw i bogactwem. W Krlestwie Hiszpanii obowizywao wwczas rygorystyczne prawo, wedle ktrego syn pierworodny nieczystej krwi, zmajstrowany przez tatusia na boku albo powity przez on ydwk, nie mg dziedziczy ojcowskiej ziemi. atwo to zrozumie, gdy na Pwysep Pirenejski napieray nie tylko przerne ywioy od strony Maroka, ale zamieszkiwaa go ogromna diaspora ydw sefardyjskich. Naley jeszcze wspomnie, e Hiszpania wwczas miaa najliczniejsz po polskiej - szlacht zuboa, wic dziedzicw chtnych do ziemi byo w nadmiarze. A zatem taki spaprany" modzieniec dostawa od tatusia wyksztacenie, pienidze, tytu szlachecki, miecz, konia, giermkw, ale nie dostawa ziemi. Chcc nie chcc, musia wic wyruszy w wiat. Niewtpliw szans stanowiy dla niego wszelakie wojny, a w szczeglnoci te w obronie krzya i wiary. Z powyszych powodw do armii krla Jana doczy modzieniec de Navarra imienia nieznanego. Syn pierworodny hiszpaskiego szlachcica i mamusi ydwki. Nasz wadca dobrotliwy przywiz z wyprawy wiedeskiej kilkunastu takich bezpaskich arystokratw i postanowi osadzi ich na rubieach Rzeczpospolitej.

11

Jan III Sobieski wysa de Navarr do opactwa cysterskiego w Pelplinie, ktre wraz z rodzin odwiedzi zaledwie sze lat wczeniej, i pobyt tam przyjemnie wspomina. Zakon cysterski od czterech wiekw cywilizowa tamtejsze tereny budujc sanktuaria, w tym drugi co do wielkoci koci z cegy w Polsce, i zakadajc faktorie rolnicze. A e opactwo zarzdcw miao wymienitych (niestety, gwnie pochodzenia niemieckiego), to pod koniec XVII wieku gospodarstwo prawdziwie rozkwito, a pelpliski klasztor sta si jednym z najbogatszych w Polsce. Z posiadanych przeze mnie informacji wynika, e oprcz ziemi Hiszpan otrzyma od krla dodatkowo urzd. Zosta oskarycielem w sdach krlewskich, czyli, najkrcej mwic, przed sd chystkw prowadza. No i, rzecz jasna, jako podwadny krla Rzeczpospolitej bacznie zwraca uwag, by polskie interesy nad niemieckimi gr bray. A poniewa oskaryciel" to po niemiecku zeier" (co wymawia si cejer"*), za jzyk niemiecki by wwczas na tych terenach jzykiem bardziej popularnym od polskiego, wic z czasem przedstawicieli hiszpaskiego rodu de Navarra zaczto nazywa potocznie Zejerami, a w kocu i oni sami przyjli spolszczone nazwisko Cejrowski. A skd to wszystko wiadomo? Ano, z lineay amerykaskich mormonw. Poszukujc dowodu na prawdziwo Ksigi Mormona", opisujcej ukazanie si Jezusa Chrystusa na kontynencie amerykaskim, przez 100 lat tworzyli oni w Salt Lake City najwiksze na wiecie archiwum danych osobowych. Mormoni wierz, e najwaniejsz wartoci ludzkoci jest rodzina, a stosunki rodzinne przenoszone s do ycia pozagrobowego. Wojciech Cejrowski nigdy by si nie dowiedzia o istnieniu swojego przodka de Navarry, gdyby nie m jego siostry stryjecznej, Doroty. Dorota mieszka w Meksyku. Tam te wysza za m. Jej m, Humberto Romero Lois, w prezencie boonarodzeniowym dla ony zamwi u mormonw drzewo genealogiczne i linea rodu Cejrowskich. By na tyle dociekliwy, e przeledzi dodatkowo histori rodu de Navarra na kontynencie amerykaskim - tak na
* W sowniku etymologicznym Kurzes Deutsches Wrterbuch fur Etymologie" z 1834 roku znalazem na stronie 350 archaiczne sowo zeiher", pochodzce od czasownika zeihen", co znaczyo owieci", jak te i pokaza", a w kocu oskary".

13

wszelki wypadek. Okazao si, e w XVIII wieku na teren dzisiejszego Meksyku przyby - wraz z oddziaami hiszpaskiej armii przeznaczonymi do nadzorowania zamorskiej kolonii - niejaki Angel Navarro. Pochodzi wprawdzie z rodu szlacheckiego de Navarra, ale poniewa by zuboay, a w dodatku w randze szeregowca, w zapisach wojskowych uproszczono pisowni jego nazwiska z de Navarra" na Navarro". (Na podobnej zasadzie w jzyku polskim rycerz z Zamocia" stawa si hrabi Zamoyskim", a w kocu zwykym obywatelem Zamojskim"). Po opuszczeniu armii Angel Navarro otworzy firm handlow w miejscowoci Saltillo na terenie Teksasu. Potem oeni si z niewiast o nazwisku Maria Josefa Ruiz y Pea, przenis interes do San Antonio de Bexar i spodzi dwanacioro potomstwa. Jego smym dzieckiem by Jose Antonio Navarro (1795-1871), ktry przej i rozwin interesy ojca oraz zaangaowa si w polityk. Byl jednym twrcw niepodlegoci Teksasu, bra udzia w pisaniu konstytucji tego stanu, nastpnie zosta senatorem, ojcem siedmiorga dzieci, a pod koniec ycia bardzo majtnym czowiekiem - jego rancza miay czn powierzchni ok. 50.000 akrw (ponad 20.000 hektarw). Pozostali czonkowie rodu byli rwnie mocno zaangaowani w niepodlego Teksasu i zapisali si w ksigach historycznych tego stanu. Jeden z bratankw, Andres Nava (kocwka nazwiska urwaa si gdzie w urzdowych zapisach) zgin, bronic twierdzy Alamo w Teksasie w 1836 roku. Walczy tam u boku sawnego Jima Bowie (1796-1836), ktry by mem Josefy Navarro, jego siostry. W twierdzy schroniy si te dwie kuzynki z rodziny Navarro, jedna z nich z maym dzieckiem. Okoo dwustu buntownikw przez trzynacie dni odpierao ataki kilkutysicznej armii meksykaskiej, co umoliwio rebeliantom zebranie si do kontrataku i ostatecznie oderwanie Teksasu od Meksyku. Republika Teksasu istniaa przez blisko dziesi lat, by nastpnie przyczy si do Stanw Zjednoczonych. Jedn z ulic w centrum teksaskiego miasta San Antonio* nazwano Navarro Street. Woj* Dawna twierdza Alamo zostaa wchonita przez rozrastajce si San Antonio i znajduje si obecnie w samym jego centrum [przyp. red.]

14

ciech Cejrowski odwiedza to miejsce w czasie kadego pobytu w USA, by zapali tam znicz.

LEGENDARNY DZIADEK ANTONI

Antoni Cejrowski (rocznik 1910), jako najmodsze, i do tego jedenaste dziecko, opuszczajc dom rodzinny w wiosce Wolental na Kociewiu, nie mg liczy na hojno ojca. A dokadniej: nie liczy na nic. Kiedy nadszed ten dzie, ojciec wzi swego najmodszego potomka na stron i rzek: - Synu, ostatni jeste. I zawsze bye ostatni. Ale za to najbystrzejszy. Z domu ivychodziszjutro, boju dorosy i musisz i w wiat. Tobie Pan Bg da rozum, dlatego ja cay majtek podzieliem midzy twoich starszych braci i pozostay mi ju tylko dwie rzeczy do oddania: porzdna marynarka i porzdne buty. Musisz wybrajedn z nich. Dziadek Wojciecha ca noc myla, a rano oznajmi, e chce buty. - A czemu buty? - spyta ojciec dziadka z ciekawoci. - Bosy facet iv marynarce wyglda, jakby j komu ukrad tumaczy Antoni - a goy facet w porzdnych butach wyglda jak okradziony i kady mu pomoe.

KOCI E W I E
Kociewie - region etniczno-kulturowy, pooony na zachd od dolnej Wisy, we wschodniej czci B o r w Tucholskich. Jego granice s pynne, poniewa wielko Kociewia jest okrelana na podstawie kryteriw etnicznych oraz jzykowych (gwarowych). G w a r a kociewska ma naleciaoci z jzyka holenderskiego (w X V I wieku na uawach osiedlili si holenderscy mennonici, ktrzy na zaproszenie wadz Gdaska zajli si osuszaniem bagien doliny

Sesja fotograficzna

do czowki %

WC kwadrai

dolnej Wisty). Po raz pierwszy nazwa Kociewie" (w formie Gociewie) pojawia si 10 lutego 1807 roku w meldunku ppk. Hurtiga do generaajana Henryka Dbrowskiego. Kociewie liczy obecnie okoo 300 tys. mieszkacw. Jego stolic jest Starogard Gdaski. Wojciech Cejrowski mocno podkrela swoj przynaleno do Kociewia. Promujc w swoich programach ( W C kwadrans") tradycyjne i konserwatywne pogldy, nazywa je ironicznie Ciemnogrodem"; stolic tego Ciemnogrodu uczyni wanie Kociewie. Pokazywa rwnie pikno tego regionu i tradycyjny styl ycia jako przeciwiestwo Jasnogrodu", czyli wiatopogldu nowego, socliberalnego.

Decyzja o wybraniu butw bya kluczowa dla przyszoci dziadka Antoniego. Dziki wrodzonej mdroci biznesowej, w okresie najwikszej prosperity posiada trzy kamienice, trzy sklepy kolonialne, dom, okoo stu jezior w dzierawie, dwiecie hektarw lasw, a po lubie z ucj Mielewsk, ziemiank z Osieka - take rozlege grunty rolne*. A fortun zacz zbija na... guzikach. Po opuszczeniu domu rodzinnego, dziadek osiad w Wolnym Miecie Gdask. Kiedy ju si tam porozglda, pozna wszystkie zapachy oraz kty i nieco pogwkowa, postanowi wybra si do odzi. A tam swe kroki skierowa do tych wszystkich Goldblumw, ktrzy - tak jak to byo pokazane w filmie Ziemia obiecana" - zarzdzali wielkimi fabrykami tekstylnymi. - Pany, ja jestem z Wolnego Miasta Gdaska - zaczyna negocjacje dziadek Antoni. - Ja potrzebuj od was kupi kocwki zeszorocznych serii guzikw.

Fabryka, dajmy na to, szya rocznie tysic paszczy, ale guzikw musiaa mie wikszy zapas ni potrzebowano do tysica paszczy, bo guziki przy przyszywaniu pkay. A byy to gwnie guziki kociane, czasem drewniane lub porcelanowe. Plastikowych wwczas jeszcze nie produkowano, wic kady charakteryzowa si wielk dbaoci wykonania. No i dziadek Antoni w dzkich fabrykach za bezcen skupowa kocwki serii z poprzedniego roku. W pocigu powrotnym do Wolnego Miasta Gdaska odlicza guziki i sortowa do kopert. Takie komplety zawozi do najdroszych ydowskich krawcw w Gdasku i mwi: -Panie Goldblum, ja panu gwarantuj, e wicej ju tych guzikw nigdzie nie ma. Ja sprzedam panu guziki, co aden pana klient takich samych w caym miecie nie bdzie oglda. A std do odzi nie zobaczysz pan takiego guziczka. A poniewa wykupi wszystkie kocwki serii, jakie byy w miecie d, to z wielkim przekonaniem dodawa: - Panie Goldblum, ja panu daj dowd wycznoci, bo jak mi pan teraz zapacisz, to ja pozostae guziki z tej serii tu, przy panu, motkiem potuk. Kiedy dziadek zgromadzi dostateczny kapita, to w Wolnym Miecie Gdask, w Gdyni i Skrczu otworzy! sklepy kolonialne sprzedajce zamorskie towary luksusowe. Szwagier natomiast mia patent Mistrza Rybactwa rdldowego, do tego wydany i podpisany osobicie przez prezydenta Mocickiego, wic grzechem byoby nie wykupi kilku jezior - dziadek kupowa jeziora, a szwagier z patentem prowadzi na nich gospodarstwo rybackie. I w ten sposb fortuna Antoniego Cejrowskiego rosa i rosa... Filantropem to moe dziadek nie by, ale z pewnoci mg uchodzi za polskiego patriot. Kiedy zasiad we wadzach Ligi Morskiej i Kolonialnej, zbiera zoto na zakupienie przez Rzeczpospolit Madagaskaru. Mawia:

18

- Wszystkie liczce si kraje maj kolonie, wic nie moe tak by, e nowo odrodzona Polska nie ma nic. Niestety, swego pomysu nie zdy zrealizowa. - Gdyby Polska miaa kolonie - twierdzi dzi WC - to armia Andersa nie musiaaby wisie u klamki w Londynie. Nasz rzd, z naszym zlotem, z naszym bankiem pastwowym, naszym sdem najwyszym i pieczciami prezydenckimi mgby wwczas przenie si na wasne", a nie prosi o kt u obcych. To byo bardzo roztropne mylenie, cho po wojnie wymiewane*. Kiedy po wybuchu II wojny wiatowej Wolne Miasto Gdask przemianowano na Danzig, dla nie-Niemcw miejsca tam ju nie byo. Dla dziadka Antoniego tym bardziej, gdy jako znany polski dziaacz pomorski zapewne przez Niemcw houbiony by nie by. Nie chcc si o tym przekona na wasnej skrze, przenis si wraz z rodzin do owicza. Miasteczka, ktre mija na swym szlaku podczas sawetnych podry do odzi. Tam otworzy restauracj, ktrej sala przedzielona bya acuchem na nur fur Deutsche" i dla owiczan". Miejscowi byli oburzeni i po ktach szemrali, e przyjecha jaki Szkop z Gdaska i prowadzi polksdeutschow restauracj. W kocu Antoni wzi jednego takiego za kark, zaprowadzi na zaplecze, wsadzi mu gow do gara z zup i dobitnie wytumaczy: - eby w twojej zupie byo miso, owicki gnoju, to musi by ukradzione z niemieckiej zupy. Jest ivojna i nie daj przydziaw misa dla polskich restauracji, rozumiesz?! U Antoniego na wszystkich talerzach bya ta sama zupa, bo z tyu, w kuchni, byl tylko jeden, wsplny kocio na zup. No i owickie gnoje si odczepiy. Kiedy Ruscy wyzwalali" Rzeczpospolit, ustanawiajc Polsk Ludow, baagan si zrobi niesamowity, wic dziadek Antoni pojecha z powrotem do siebie. Teoretycznie mg sobie wybiera,
* Wypowied z programu Boso przez wiat".

19

gdzie jest to u siebie" - w Gdyni mia jedn kamienic, w Gdasku drug, w Skrczu trzeci. Na pierwsz spada bomba, drug wyburzyli Ruscy, kiedy niszczyli gdask Starwk. W Skrczu zosta dom ze sklepem, ale oczywicie po wyzwoleniu" budynek przejli komunici, ktrzy nastpnie zadusili sklep domiarami skarbowymi. Komuna pozbawia dziadka Antoniego rwnie kamienicy i knajpy w Pelplinie, ale poniewa w miasteczku siedzib miaa kuria biskupia, to uzna on, e u siebie" bdzie wanie tam. W Pelplinie jako konkurent dla kurii powsta komitet partii, wwczas jeszcze zwanej PPR-em. Cho w miasteczku znalazo si tylko dwch kolaborantw, a wedug statutu potrzeba byo trzech, to i tak w znaczcym centrum religijnym Dom Partii musia sta. Traf chcia, e dziadek z rodzin zamieszka naprzeciwko, na placu Grunwaldzkim pod numerem 1 na pierwszym pitrze, i dziki temu mg ze swojego balkonu prowadzi wojn z komunistami. Ruscy zostawili mu jedn krow, gdy mia czwrk dzieci. I on, przedwojenny bogacz, dorobkiewicz, a po wojnie waciciel jednej krowy, nauczy t krow sra przed komitetem partii. Kiedy krasula, wracajc z ki, wykonaa codzienny sabota, Antoni Cejrowski siada na balkonie i wrzeszcza: - Widzisz, Ignac, co ci partia za robot dala? Komitet osrany, a ty to gwno musisz sprzta. On tak do wszystkich obcych mwi: Ignac". Tak mia. Po kilku dniach, kiedy krowa schodzia z pola, to rwnie cay Pelplin schodzi si pod komitet popatrze. W rezultacie dwuosobowa wadza zakazaa dziadkowi t krow na acuchu prowadza, bo uwaaa, e on jej tym acuchem daje tajne sygnay. Potem zabronia mu j cign na postronku, e niby j postronkiem mobilizowa do srania przed komitetem. Nastpnie nie mg Antoni chodzi z batem ani za krow, ani przed krow, ani obok krowy, a w kocu decyzj partii dosta cakowity zakaz osobistego zganiania krowy z pola. Dojna wracaa zatem sama. I przechodzc przed komitetem... nadal sraa jak naley. W kocu take ona otrzymaa pisemny zakaz zbliania si do Domu Partii. Na ten pomys dwaj niezomni komunici wpadli na samym

20

kocu, ale Antoni Cejrowski mial ju gotowy nowy fortel. Zanim ostatecznie zabraa go ubecja, sam, w nocy, podkada krowie ajno przed komitetem, eby rano byo na wycieraczce. Wiedzia, jak zaraz jest komunizm, i nie musia by prorokiem, by przewidzie, e jak czerwoni wejd na Kociewie, to zrobi to, co zrobili u siebie: reform roln, parcelowanie majtkw, no i grabi bd wszystko, co si da. Zanim wadza ludowa rozpanoszya si na Kociewiu, Antoni rozkuaczy si sam. Wsiad na rower i objecha swoje dobra. Kadego z gospodarzy pracujcych na jego polach uwiadamia tak: - Idzie ruski ywio, bd dawa wam cudz ziemi za darmo. A potem Anders przyjedzie na biaym koniu i wam t ziemi odbierze, jako zodziejom. To nie jest dobry interes. W zwizku z tym ja wam sprzedam t ziemi. Moj wasn ziemi, ktr przodkowie mojej ony dostali od polskiego krla, ja wam teraz sprzedam dobrou>olnie, eby mi jej komunici nie mogli rozparcelowa. - Ale, panie Cejrowski, jo ni mm psianiandzy - mwi kady z chopw. -Ja ci sprzedam t ziemi za zotwk. Tylko pamitaj, Ignac: kiedykolwiek w przyszoci przyjd tu do ciebie ja, moje godne dzieci albo moja ona, to ty dasz nam worek kartofli na zim. Kartofli zrodzonych z mojej ziemi. I tak si poumawia ze wszystkimi chopami na osieckiej ziemi. A jak na Kociewie przysza reforma rolna, to wszystkie chopy pokazyway komunistycznej wadzy notarialne akty wasnoci. - My nie potrzebujem waszy reformy, my em se ziamnia samni kupsili - wyjaniali. Za komuny rodzina dziadka nigdy godu nie cierpiaa. W domu jedzenia zawsze byo pod dostatkiem, nawet kiedy wprowadzono kartki na miso. Antoni sprzeda wszystkie swoje lasy, jeziora, pola... Sprzeda wszystko, co tylko mial. Za uzyskane pienidze - a ludzie dawali mu czasem zote dolary - pojecha do Berlina, kiedy granica bya

21

jeszcze niedomknita. Tam kupi od amerykaskiej armii nowiutki wz straacki i przyjecha nim do Pelplina. Poszed nastpnie do notariusza i w dokumencie kaza napisa: Ja, Antoni Cejrowski, sam si rozparcelowaem, a za wszystkie pienidze, jakie z tego dostaem, zakupiem wz straacki, ktry niniejszym funduj Ochotniczej Stray Poarnej iv Pelplinie. A e nie byo innych wozw straackich, to komunistyczne wadze jeszcze przez kilkanacie lat musiay cierpie tego czerwonego forda. Dziadek siedzia na balkonie i wrzeszcza: - Widzisz, Ignac, gwna sprztasz, a sikawk musiaem ci kupija! I za te wszystkie wybryki dziadek Antoni trafi najpierw na ubecj, a potem na dwa lata do wizienia, gdzie siedzia bez oficjalnego wyroku. Kiedy dziadka wypucili, to utrzymywa si z niczego. y z cudw. Cejrowski ma zote pace do interesw. Zarabia tysic, ivydaje dwa, a odkada trzy, jak wtedy mwiono. Co mg, to robi. Przez jaki czas mia sklep-warzywniak, a babka ucja prowadzia pasmanteri. Czasem u babki, w tajemniczy sposb, pojawiay si adne guziczki. Takie jak dawniej byway: drewniane, kociane lub porcelanowe. Przypomnijmy, e babcia bya z dobrego, ziemiaskiego domu. Przed wojn posza na trzy lata do szkoy u sistr tylko po to, eby si nauczy prowadzenia domu. Umiaa zarwno piec ciasto, jak i szydekowa. Wic po wojnie ludzie w Pelplinie mwili, e skoro pochodzi z dobrego domu, to na peicno adnie umie guziczki dobra. No i czasem do jakiej sukni lubnej babka wycigaa guziki z tajemnej torebki i mwia: To moe te? Byy najpikniejsze jak biuteria. Dziadek prowadzi sklep przedwojennymi metodami. Towar mia od tych wszystkich chopw, z ktrymi si umawia, e jak go przyprze, to maj mu pomc. A po wojnie by cay czas przyparty, wic mwi im: - Chopy, nie mam z czego y, dajcie czereni.

22

- Panie Cejrowski', na jutro bd narwane, ile pan potrzebuje? - Dwie torby, bo wicej nie wezm do autobusu. Zebrawszy odpowiednio duo czereni, Antoni otwiera stragan, ustawia wag szalkow i lnic, przedwojenn szufl sypa owoce do torebek. Kiedy waga pokazaa, e jest ju kilogram, krzycza: - Jeszcze nie, klientko, u mnie si paci tylko za owoc. Pestki odliczam! i wyciga spod lady gar pestek, ktre z grzechotem dosypywa na szalk z odwaniczkami, a potem dokada klientce troch owocw do torby. Ludzie go za to kochali - widzieli, e to mistrz handlu. A wnuczek suszy mu te pestki na piecu. eby byy lejsze. - Wojtu, nasusz mi pestek - mwi dziadek. - Jeno nie spal, bo czarne bd. Potem, na jesieni, byy orzechy laskowe i woskie. I zawsze te byy skorupy z orzechw suszone na piecu. - Nie pacisz pan za opakowanie. Skorupy odliczam! - A czemu pan, panie Cejrowski, nie sprzedasz od razu upanych orzechw? - ciekawili si ludzie. - Bo wyschn. Dziadek y dugo, ale nie doczeka Solidarnoci" ani upragnionej wolnej Polski i kapitalizmu. Zmar zim na pocztku roku 1980.

RODZICE
W maju 1939 roku w Skrczu, w mieszkaniu nad sklepem dziadka Antoniego, przyszed na wiat Stanisaw, ojciec WC. Od dziecka by wietny z rachowania, wic w normalnych czasach zapewne szybko zaoyby wasny biznes i otrzyma wsparcie ze strony rodziny. Niestety, w latach 50. w Polsce Ludowej biznes prywatny nie by przy-

23

szociowy, wic nastoletni Sta, obierajc kierunek studiw, mia nie lada dylemat. Najblisza bya mu matematyka, ale by to mao konkretny zawd, a w rodzinie wszyscy byli nad wyraz konkretni. Lubi te filozofi, ale z tym pomysem nawet nie prbowa si wychyla. W kocu, po kilku nieprzespanych nocach, zdecydowa si na fizyk. Pamitajmy, e wwczas propaganda komunistyczna non stop straszya amerykaskimi atakami nuklearnymi, wic zapewne grzybki nuklearne te podziaay na wyobrani Kociewiaka. I tak maturzysta Stanisaw przenis si z Pelplina do Torunia. Na studiach Stanisaw pozna o rok modsz Krystyn Cielak. Dziewuch ze wsi, tak jak on, ktra niewtpliwie dorwnywaa mu fantazj. Bo jak inaczej mona byo wytumaczy jej pomys zostania astronomem? Mama Krystyna wprawdzie nie bya tak barwn postaci jak tata Stanisaw, ale przytoczmy w tym miejscu jeden epizod z jej ycia zawodowego. Jak wiemy, z wyksztacenia jest magistrem astronomii, ale pod koniec lat 60. dla astronomw w PRL-u pracy za wiele nie byo. Pani Cejrowska trafia do biura obliczeniowego, w ktrym byy zainstalowane polskie komputery Odra". Zapewne z tego wzgldu, w 1976 roku, w tym biurze mia zosta uruchomiony pierwszy w Polsce komputer IBM. Nikt nie zna angielskiego, nikt nie umia obsuy tej maszyny wielkoci kilku szaf na ubrania. Mama zgosia si na ochotnika, zamkna si w pokoju, otworzya instrukcj. Po trzech godzinach wiedziaa ju, ktr wtyczk wsadzi do prdu i gdzie jest duy klawisz z napisem ON". Odpalia komputer, zaprosia pana dyrektora. - Chodzi? Chodzi. To pogadamy za dwa tygodnie, a tymczasem prosz o podwyk i przydzia kawy. Wzia instrukcj. Wpisywaa rcznie zera i jedynki budujc od podstaw programy, ktre dzisiaj kupuje si gotowe, no i nauczya komputer myle. Bezporednio po ukoczeniu studiw rodzice WC zostali wysani do poniemieckiego Elblga. Nie byo wyjcia, bo wwczas darmowe" studia ufundowane przez pastwo socjalistyczne naleao odpracowa. Ojciec, jako fizyk jdrowy, zmuszony by zatem do pracy przez cztery lata w fabryce turbin ZAMECH. Rodzice do-

24

stali byle jakie mieszkanie i p pensji, bo trzeba byo przecie odda pastwu nakady poniesione na wyksztacenie. W Elblgu Stanisaw zaoy klub jazzowy, bo co z wolnym czasem trzeba byo robi, a na pocztku lat 60. jazz by jak najbardziej cool. Mio do tej muzyki Stanisaw przejawi ju w Toruniu, gdzie prowadzi audycje w studenckim radiowle. Gral pyty jazzowe. W fabryce te prowadzi radiowze i te puszcza pyty, za ktre ubecja go cigle cigaa, bo nie moga mu pozwoli na demoralizowanie klasy robotniczej. Skd pan ma te amerykaskie pyty? - pytali. A przecie nawet za komunistw istniao Wolne Miasto Gdask. Marynarze, okrty i ta bryza od Zachodu. Oprcz tego w domu byy przedwojenne pyty dziadka Antoniego. Wojciech Cejrowski urodzi si 27 czerwca 1964 roku, ale nie w Elblgu, tylko 300 metrw przed tablic z napisem Elblg". Tydzie przed terminem porodu przyszej mamie zachciao si czerwonych porzeczek. Pojechaa na pole, wzia stoeczek, usiada i zacza rwa porzeczki do wiaderka. Rwaa, jada, rwaa i wrzucaa dla Stanisawa, i jada... i nagle odeszy jej wody. Zanim przyjechaa karetka z Elblga, WC ju mia gwk na wierzchu. WC jest pierworodny, jedyny i najwaciwszy. Jako pierworodny dziedziczy wszystkie tytuy: po pierwsze, te najszlachetniejsze, magnackie - po przodku Hiszpanie z rodu de Navarra. Po drugie, polskie po babce - ona dziadka Antoniego bya przecie szlachciank z rodu Bieliskich. Sam dziadek - pomimo hiszpaskich tytuw by te jednak Zydowin. Jego matka nosia nazwisko Leiman, a z kolei panieskie nazwisko jej matki brzmiao Neifeld. Czy od strony szlachcicw Obszyskich (rodziny ze strony mamy Krystyny) co si WC naley? Trudno dociec, bo ani jego mama nie bya najstarszym dzieckiem swoich rodzicw, ani WC nie by ich najstarszym wnukiem.

WOJTU
Wczesne dziecistwo WC spdzi na Kociewiu, wrd licznej rodziny Cejrowskich. W sposb naturalny zauroczy si dziadkiem Antonim, ktrego natychmiast uzna za bohatera. Ju choby z tego powodu, e dziadek mia szklane oko. Prawdziwe oko stra-

25

WC (trzeci od prawej) z mam na wycieczce zakadowej Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego na grzyby - 1 9 6 9

ci, wybijajc szpunt z beczki z piwem. Dziadek mia cztery sztuki takich szklanych oczu. Mwi, e jedno jest do kocioa, drugie, kiedy czowiek wyspany, trzecie, lekko zaczerwienione, gdy dziadek zmczony, a czwarte do czytania. Pyway w szklance z wod stojcej przy ku i wzbudzay ogromne zainteresowanie dzieciarni. WC mg godzinami wpatrywa si w te oczy. Podobne waciwoci hipnotyczne odkry kilka lat pniej w pierwszej domowej pralce automatycznej - cala rodzina gapia si w jej wielkie oko, obserwujc gatki wywijajce fikoki. Kiedy w nudne jesienne popoudnia nic si w Pelplinie nie dziao, dziadek szed na piwo do pobliskiej knajpy Mestwin". Tam siada przy swoim przedwojennym stoliku waciciela i prosi upatrzon mod kelnerk o kufelek. Musiaa by nowa, bo wszystkie inne wiedziay ju, co si wici. Dziadek woa delikwentk do stolika i zaczyna opowiada, czyja ta knajpa bya przed wojn, e bya duo bardziej elegancka i e komunici go zrujnowali, dlatego bidula kelnereczka musi pracowa w takich parszywych warunkach. W czasie opowieci pilnowa, eby dziewczyna patrzya mu prosto w oczy i wtedy, w p sowa, wy-

26

puszcza swoje szklane oko do piwa. Caa sala ryczaa ze miechu patrzc, jak przeraona panna osuwa si zemdlona w ramiona dziadka Antoniego. Przytocz opowie o dziadku Antonim, wygoszon przez WC podczas jednego z jego wystpw publicznych: Zapewniam, ejako dzieci nie chcieliby pastwo spotka dziadka Antoniego. Czy kto z pastwa czyta Muminki"? Mj dziadek wystpuje w Muminkach". Nazywa si Buka - to taki stwr, ktry nie lubi maych zwierztek, a jeli gdzie na duej usidzie, to w tym miejscu ju nic nigdy nie wyronie. Dziadek Antoni Cejrowski nie lubi dzieci, ale w przeciwiestwie do innych ludzi niczego nie kamuflowa. On stawa w prawdzie. Jak widzia jakie dziecko, pochyla si nad nim i mwi tak: Id std!!!! Bo ci spa!!!" Dzieci na og reagoway prawidowo, ale niektre zamurouywao i wtedy dziadek podnosi brew i wyciga oko!!!! Do dzi pamitam to przeraenie. Kilka lat pniej robiem na oku dziadka pienidze. Kiedy spa, przyprowadzaem kolegw ze szkoy. Szlimy dugo po korytarzu, uwaajc, eby nie nastpi na ktr skrzypic desk podogow i go nie obudzi. A kiedy stanlimy ju pod drzwiami, to si odwracaem i zbieraem po 50groszy od kumpli. Uchylaem drzwi i mwiem: Widzielicie zby w szklance? Kady to ma w domu, ae iv tej szklance z zbami pywa jeszcze oko". I koledzy z przeraeniem, przez szpar w drzwiach, patrzyli na szklane oko i picego bez oka dziadka. Dugo nie patrzyli, bo nogi im si trzsy. Cz blasku odbierali dziadkowi inni czonkowie rodziny, ktrzy dla kilkuletniego WC byli rwnie intrygujcymi postaciami. Kady z nich by bajecznie, ale te kady inaczej, kolorowy. W tej rodzinie dziadek Antoni nie by wyjtkiem - by regu. I, o dziwo, to nie on zaszczepi w WC smykak do handlu. Pocig do biznesu cechuje ca rodzin Cejrowskich. Wszyscy to czuli, czuj i bd czuli. Na przykad stryj Andrzej. Mieszka w lesie nad jeziorem. Nad to jezioro w weekendy zjedao si miastowe towarzystwo. Pio wdk, popijajc oranad, a po sobie zawsze zostawiao mietnik. Pewnego razu stryj zagada: A , 27

-Jak chcesz zarobi, to id na grzyby i przy okazji pozbieraj porozrzucane w lesie flaszki. Za kad dostaniesz w skupie 50 groszy albo nawet zotwk. WC mia wtedy cztery czy pi lat i ciko mu byo nosi butelki w rkach, wic powiedzia do stryja: - Dobra, ale daj mi wzek, ktry stoi w szopie. A stryj na to: - Wzek bdzie ci kosztowa pi zotych dziennie. I to by pierwszy konkretny biznes. May WC wiedzia, e musi najpierw zebra pi butelek, by zarobi na wzek, a dopiero kolejne flaszki dadz zarobek jemu. Interes trwa kilka lat. Stryj mia zawsze posprztany las, a WC coraz wicej drobniakw w puszce. A gdy nie byo ju co zbiera, stryj zasugerowa zmian strategii biznesowej: - Wok nas rozlokoway si trzy obozy harcerskie. Harcerze pij strasznie duo wdki, a butelki wyrzucaj do wykopanych przez siebie dow na odpadki. WC mia w gowie zupenie inny obraz harcerza, ale kiedy pierwszy raz wszed do takiego dou, to si przekona, e stryj mia racj. Kadra doia gorza, jak si patrzy. W doach byy nie tylko butelki po wdce, ale te soiki po demach oraz due soje po kapucie i ogrkach. WC oprnia te doy wczenie rano albo w nocy, kiedy pijani harcerze piewali przy ognisku. My szko w jeziorze i wiz do skupu. Poniewa za soiki sabo pacili, stryj da mu kolejn dobr rad: - Twoja ciotka zaprawia w occie* jabka, iwki, gruszki i grzybki. I zawsze jej brakuje soikw, wic na pewno da ci za nie wicej ni w skupie.
* Czyli marynuje.

28

W ten sposb, krok po kroku, may WC wyrasta na samodzielnego kapitalist. Niestety, w wieku piciu lat bardzo powanie zachorowa. Mia marsko puca, czego objawem byo wypluwanie kawakw gnijcej tkanki. W szpitalu od razu wzili go na st operacyjny i wycili chore puco. Rekonwalescencja trwaa a dwa lata, ktre Wojtu spdzi, tuajc si po przernych szpitalach. Wwczas rodzina moga przychodzi w odwiedziny tylko raz w tygodniu, w niedziel, i to na godzink lub dwie. Oprcz tego, e byo to cikie przeycie, przynioso mi ogro?nny poytek - ocenia dzi WC. - Wzmocnienie samodzielnoci, wzmocnienie ducha, staem si bardziej odporny. Sieroty musz by odporne, nie mog by mazgajami. W szpitalu nikogo nie interesuje, e paczesz w poduszk, dlatego dziecko szybko oducza si pakania. Widzi, e jest to bezcelowe, e to kompletnie zmarnowany czas i wysiek. Skoro nikt inny nie zwraca na mnie uwagi, to ja sam musz si sob zaopiekowa. Nikt mnie nie przytuli, wic nie bd paka. Dziecko si takich rzeczy uczy instynktownie. Plczesz, bo chcesz, by kto opowiedzia ci bajeczk. Popaczesz trzy godziny i zaczynasz sam sobie opowiada bajeczk. Nikt ci nie przyniesie niczego dobrego do zjedzenia, to jako piciolatek sam pjdziesz do kuchni i wemiesz sobie jabuszko. Dzieci s zaradne. Dziki takim doiviadczeniom nauczyem si w kadej niesprzyjajcej sytuacji budowa swj wasny wiat. W szpitalu te dawao si krci biznes. Strzykawki, igy, rurki od kroplwek, gaziki - w komunistycznej Polsce wszystkiego brakowao, wic odwiedzajcy chorych byli now klientel maego WC. Troch z nudw, a troch z ciekawoci zbiera wszystko, co wpado mu w rce, choby buteleczki po zastrzykach, na ktre poza szpitalem znalaz si nabywca. Pewien prywaciarz produkowa farbki olejne do malowania sklejanych modeli samolotw, tylko nie mia w czym tych farbek sprzedawa, a jak wiadomo, w modelarstwie nikomu nie s potrzebne due porcje farb. Buteleczki po zastrzykach okazay si w sam raz. WC dwa razy dziennie robi (nielegalny) obchd szpitala i zbiera buteleczki. Po kilku tygodniach mia ju nawet sie dostawcw, ktrzy zamiast wyrzu-

29

W C w klasie IIID (grny rzd, pierwszy z prawej) - 1 9 7 3

ca buteleczki do kosza, odkadali je dla niego w jedno miejsce niech si chopiec bawi, co to komu szkodzi. Prosto po wyjciu ze szpitala WC pojecha do szkoy podstawowej w Osieku. Rodzice uznali, e ze wzgldw zdrowotnych bdzie lepiej, jeli nauk rozpocznie na wsi. Wojciech nawet szczeglnie nie rozpacza, e bdzie z dala od rodzicw, bo uwaa, e Kociewie jest jego domem, a poza tym uwielbia tamtejsze krajobrazy i swoj liczn rodzin. Tak jak na Mazurach, ktrych nie znosi, s tam jeziora, ale w przeciwiestwie do jezior mazurskich, wok kociewskich rosn suche i widne lasy iglaste, jest tam duo piaszczystych had i soca. Moe dlatego WC dzi tak uwielbia pustynie.

OSIEK
Osiek - liczca okoo tysica mieszkacw wie na Kociewiu, w wojewdztwie pomorskim, pooona przy drodze prowadzcej do nadmorskiego kurortu eba. Ley nad d w o m a jeziorami: Kabie (najwikszym w powiecie starogardzkim) oraz Czarne. W latach 1996-2000 w Osieku o d b y w a y si Z l o t y Ciemnogrodu", organizowane przez Wojciecha Cejrowskiego, a w latach pniejszych a do chwili obecnej - coroczne Midzynarodowe Festiwale Muzyki Gospel C a m p Meeting.

Po powrocie na Kociewie ucze pierwszej klasy przystpi ze zdwojon energi do zbierania butelek. W cigu lata nadzorowa doy ju dziewiciu obozw harcerskich rozlokowanych dookoa wielkiego jeziora Kabie. Byo to moliwe dziki innowacyjnemu rozwizaniu technologicznemu, ktre sprowadzao si do umocowania wzka na butelki za rowerem. Dodatkowo mody przedsibiorca wykombinowa, e sprzedawanie pustych soikw jest mniej intratne ni sprzedawanie penych. Dlatego ze swoj ciotk zawar ukad biznesowy - on dostarcza wymyte soiki, a zapat pobiera w przetworach.

31

- Ciotka, ty mnie daj te grzybki w occie. A ona na to: - Dobrze, tylko ty mnie, Wojtu, zaatw ocet i troch cukru. Za dziesi pustych soikw ciotka oddawaa jeden peen. A oprcz ciotki byy jeszcze dwie inne gospodynie. Jedna z nich yje do dzisiaj i przyjani si z WC - on jej przywozi zagraniczn kaw, ona jemu robi kociewski obiad. Potem siedz przy tym obiedzie i kawie, i rozmawiaj. O czym? O wszystkim. W podstawwce may Wojtek mia ju kilka biznesw. Prowadzi je, odnotowujc bardzo skrupulatnie wszystkie transakcje w specjalnym zeszycie. Zeszyt musia by koniecznie w kratk. Koniecznie 64-kartkowy. I koniecznie w grubych okadkach z surowej tektury. WC ma takie zeszyty do dzisiaj (chyba z jakich dawnych zapasw, bo tego typu brulionw ju si dzisiaj nie produkuje) i wszystkie swoje zapisy biznesowe nanosi wanie tam. A nanosi je wycznie plastikowymi dugopisami produkcji USA z czarnym tuszem, bo twierdzi, e niczym innym nie umie pisa. Ksigowa WC, pani z uprawnieniami dyplomowanego rewidenta, ktra robia kontrole w NIK-u, boi si tych zeszytw. Twierdzi, e s dokadniejsze od jej komputera i e WC ma zawsze pod bacznym okiem kady grosz, ktry przepywa przez jego firm. A wszystko dziki temu, e dawno, dawno temu stryj Andrzej kaza mu paci za wzek. Gdyby tego nie zrobi, to Wojtu wyzbieraby butelki z lasu i zarobione drobniaki wyda na oranad. A tak, kiedy po trzeciej klasie podstawwki zamieszka z rodzicami w Warszawie, to zacz przetwory w occie dostarcza handlarzowi z targowiska

pod Hal Mirowsk. Jeli przetrzyma soiki do Boego Narodzenia, to mia 200-krotne przebicie. Jedynymi marynatami, ktre WC sam paaszowa, byy pikle. Bo pikle nie s dla chamw. Pikle s dla kociewskich panw!

PIKLE
Pikle znane na Kociewiu robi si z ogrkw nasiennych zbieranych z pola dopiero pod koniec listopada, a najlepiej po pierwszym przymrozku. Z ogrka wydubuje si nasiona, a resztki miszu w y k r a w a si spod zdrewniaej skry i umieszcza w zalewie octowej, w ktrej twardniej i nabieraj przyjemnego smaku.

Zbieranie butelek i soikw nie byo jedynym wiejskim" interesem WC. Podczas wakacji produkowa przepyszne lody na odpusty. Te pastwowe, socjalistyczne lody byy niesmaczne, bo skaday si wycznie z wody i cukru. Nie byo w nich do tuszczu, nie mwic o mietanie, ktra sprawia, e lody s puszyste i rozpywaj si w ustach. Ojciec chrzestny WC, stryj Jan, by mistrzem cukierniczym i nauczy go prostej, przedwojennej receptury, ktra doskonale nadawaa si do uzdatniania sodkich, twardych bryek sprzedawanych w GS-ie. Za komuny jednym z najtaszych tuszczw by wiski smalec. Tyle e taki kupowany w sklepie mierdzia. Za to ten produkowany przez kuzyna Cejrowskich, rzenika, by czyciutki i waciwie bezwonny. Przed odpustem zamawiao si wic u niego bak smalcu. Pacio si 10, 15 zotych albo dawao skrzynk oranady ze Skrcza. Smalec mieszao si p na p z lodami, te kupionymi za psie pienidze. A cay sekret tkwi w idealnym poczeniu skadnikw... Jedno mieszado byo u rzenika (do mieszania kiebas), a drugie, identyczne, u cukiernika (do mieszania ciasta). Myo si tak maszyn i mieszao lody ze smalcem. Szybciutko, eby lody nie rozmarzy. Potem baki z tak mas wstawiao si do

33

rzenickiej chodni, a nastpnego dnia jechao z nimi na odpust. Latem byo ich w okolicy pi albo nawet sze. Lody byy sprzedawane na kulki, a reklamowao si je jako NAJPYSZNIEJSZE LODY OD PRYWACIARZA. Bo rzeczywicie, dla osb znajcych jedynie smaki marek Bambino" czy Calypso" te Wojtkowe byy najpyszniejsze. I puszyste, e palce liza. Dzisiaj w lodach s spulchniacze, olej sojowy i rne trucizny typu E. A wtedy bya woda, cukier, dodatek smakowy, na przykad z roztartych truskawek, i wyborny smalec wytapiany przez kuzyna.

I N T E R E S WARSZAWSKI
Jak pamitamy, pierwsze trzy klasy podstawwki WC ukoczy w wiosce. Pniej, kiedy ju wydobrza po operacji puca, rodzice sprowadzili pierworodnego do Warszawy. Wojtu natychmiast znienawidzi stolic i jej mieszkacw, chyba nawet bardziej ni Kaszubw, z ktrymi Kociewiacy maj na pieku od pokole. O warszawiakach WC mwi, e to odpady kulturowe z caej Polski. A o Warszawie, e to gra kompostowa. Dodatkowo WC jako dzieciak nie cierpia ruchu ulicznego, samochodw, asfaltu i ludzi z miasta, ktrzy napywali do stolicy z caej Polski. Rodzice dostali prac w Warszawie i zapisali go do szkoy, z ktrej zwiewa, kiedy tylko mia okazj. Dokd? Na Kociewie. Jak? Autostopem, pocigiem albo pekaesem. W szkole dzieciaki od pocztku woay na niego wsioch", wic z tym wikszym uporem przez pierwsze dwa lata mwi na lekcjach gwar. Nigdy jednak nie by klasowym outsiderem, gdy warszawiakw bi na gow w matematyce i innych przedmiotach cisych. Do tego, majc naturalny dar opowiadania (cecha rodzinna), pisa nieze wypracowania. Dostawa pitk za tre, a dwj za ortografi. WC jest dyslektykiem, ale wwczas grono pedagogiczne nie wiedziao, e taka przypado istnieje. I to wanie w szkole podstawowej zaznacza si jego ciekawy, charakterystyczny rys, ktry bdzie go znamionowa pniej w yciu publicznym -jeli jest odrzucany, to idzie na przekr. Nie asi si, nie prbuje si przypodoba, tylko gra na swojej innoci; w tym wypadku stawa si z premedytacj jeszcze wikszym wsiochem". 34

Nie mona powiedzie, e byl w szkole nielubiany. Czowiek dumny i wyniosy, ktry si szanuje i z posplstwem nie miesza, jest szanowany. W klasie mieli do niego dystans, bya pozorna nienawi, ale okazao si, e Kociewiaka nie da si stamsi ani przerobi na warszawiaka. Jak sam twierdzi, rwienicy nie byli mu potrzebni do szczcia. Jemu wystarczaa rodzina. Jak si ma braci i siostry niepotrzebny jest kolega. Jak si ma wujka i ojca, z ktrymi mona o wszystkim porozmawia, niepotrzebny jest przyjaciel. Dlatego w Warszawie nie wiza si z adnymi grupami. By sam, ale nie samotny. Z czasem rwienicy zaczli o nim mwi Cejrowski" albo lekko pogardliwie pan Cejrowski". Szczeglnie ta druga forma przypada mu do gustu i jest do niej wci przywizany. Pogard traktuje w tym kontekcie jako wyrnienie i mwi: - Wol by pan ni cham. W szkole nikt nie mia miaoci go stuc, chocia jego zachowanie atwo mona byo uzna za prowokujce. Mia obroc. Przez rok do jego klasy chodzi bowiem niejaki Zenek Sadowski, modociany kryminalista, ktry materia! z kadego roku zgbia po kilka razy. Pierwszy raz do poprawczaka trafi po tym, jak w bijatyce na meczu pikarskim zabi niechccy czowieka klamr od paska. By wtedy w trzeciej albo w czwartej klasie podstawwki. W szkole Zenek wszystkich mia pod sob i wszystkich uczy pali papierosy, a potem kaza je sobie przynosi. WC powiedzia stanowczo, e nigdy nie bdzie palii i w tej kwestii jest konsekwentny do dzi. Zenek popatrzy i zapewne stwierdzi, e wsioch" si nie ugnie. Mimo wszystko by to inteligentny gangster, wic szybko zrozumia, e moe WC pobi, ale go nie pokona. W szkole wiedziano, e pan Cejrowski ma z Zenkiem jak tajemnicz sztam, wic nikt go nie rusza. Pewnego razu, przed Boym Narodzeniem, WC zauway na targowisku pod Hal Mirowsk paniusi w paszczyku, ktra wic choink, upapraa si ywic od stp do gw. Natychmiast zacz podchodzi do takich paniu i oferowa im pomoc w zwizaniu drzewka. Dostawa zotwk, czasem dwie. Zwietrzywszy interes, objecha wszystkie skadnice harcerskie w stolicy w poszukiwaniu sznurka. Niestety, okazao si, e sznurek jest problemem nie

35

tylko na wsi w czasie niw, ale i w Warszawie, chocia snopowizaki tu nie kursoway. Przed nastpnym sezonem niwnym dogada si wic z szefem kka rolniczego w Osieku, e w zamian za soiki dla ony kierownik wygospodaruje mu tyle sznurka, ile WC da rad zabra. W Warszawie sznurek czeka potem kilka miesicy na swoj szans, a kiedy przyszo Boe Narodzenie, rezolutny Wojciech wiza nim choinki pod Hal Mirowsk i dostawa za to po pi zotych od sztuki. A e sam nie dawa rady obsuy wszystkich chtnych, zatrudni kolegw z podstawwki. On nagania klientw, a oni wizali. By krlem sznurka, wic zgarnia cztery zote, a pozostali dostawali po zotwce od sztuki. Za swoj robot mia satysfakcj, e warszawiaki z bogatych domw, ktre kupuj ciuchy w Peweksie, pracuj u niego za zotwk, a on zarabia cztery razy tyle za zorganizowanie im tej roboty - jak prawdziwy kapitalista. Sprzedawcy drzewek nie mieli mu tego za ze, bo oni przecie nie posiadali sznurka. Chtnie podpowiadali ludziom: -Jak pani kupi u mnie choink, to tamci chopcy j pani zwi. Wic wizali te choinki masowo, a kieszenie WC pkay od monet.

GS-Y
GS-y, czyli Gminne Spdzielnie S a m o p o m o c Chopska", istniay w czasach P R L w wikszoci gmin wiejskich. Byy to spdzielcze przedsibiorstwa produkcyjno-handlowo-usugowe, zajmujce si sprzeda wszelkich artykuw, od spoywczych poprzez przemysowe i budowlane do wgla opaowego. Skupoway take ywiec, prowadziy zakady przetwrstwa spoywczego, piekarnie, rzenie, masarnie, a nawet rozlewnie piwa, restauracje czy bary.

Kiedy zaradny Wojciech koczy podstawwk, przerzuci si na... nocniki. Nocniki, w odrnieniu od innych produktw z plastiku, byy tanie, gdy socjalistyczne pastwo dotowao ich pro-

36

dukcj w ramach wsparcia dla rodzin z dziemi. Z kolei dla prywaciarzy produkujcych okulary soneczne nocnik stanowi rdo taniego surowca, ktrego nie mona byo kupi na wolnym rynku. WC objeda wic rowerem wszystkie GS-y w okolicy Osieka i skupowa towar. Zorganizowa sobie ca sie dostawcw, ktrzy odkadali dla niego tanie wyroby z plastiku. A skd dowiedzia si 0 wielkiej wartoci tego produktu? Ano, na targowisku obok choinek sprzedawano take ozdoby boonarodzeniowe - plastikowe ornamenty, anioki i gwiazdki, ktre byy przytwierdzone do plastikowego patyczka, po sze sztuk na jednym. I jaki go chodzi po bazarze i zbiera te bezuyteczne patyczki. Oczywicie WC natychmiast przystpi do interesu - sam zacz zbiera te patyczki, ale konkurencja bya zbyt silna. Niezraony, dotar do faceta, ktry skupowa plastikowe odpady - eby si zorientowa, o co w tym interesie chodzi - i w jego warsztacie ujrza stert nocnikw. - U mnie na wiosce w gieesie" takich nocnikw jest peno. I s jeszcze wanienki - owiadczy WC. A prywaciarz na to: - To przywie mi, ile zdoasz, a ja ci dobrze zapac. Po witach w Osieku WC przywiz do stolicy trzy wanienki 1 wszystkie nocniki, jakie znalaz w pobliskich sklepach. Zarobek by na tyle zachcajcy, e podczas nastpnej wizyty u rodziny przekona kierownika GS-u, by ten zoy na nocniki znacznie wiksze zamwienie ni zwykle. Od razu te zadeklarowa wykupienie caego towaru, i to za podwjn cen. Tym razem z nocnikami pojecha pocigiem nie do Warszawy, ale do Gdaska - byo znacznie bliej i szybciej. Tam znalaz pierwszego lepszego optyka i owiadczy: - Mam nocniki. A facet od razu wiedzia, o co chodzi. I tak panowie rozpoczli dugoletni wsplny interes, ktry na dobre rozkwit za czasw So-

37

lidarnoci", gdy rozpocza si nielegalna produkcja znaczkw do wpicia w klap.

DZIADEK FRANCISZEK, TE LEGENDA

Jak ju wiemy, WC nie mia potrzeby szpanowania przed kolegami. Wystarczyo mu, e by w szkole panem Cejrowskim", i do tego najlepszym uczniem z matematyki. Umiejtno rachowania posiad, zanim nauczy si alfabetu. To dlatego, e ze swoim drugim dziadkiem, ojcem mamy, rozlewa bimber do butelek. Jako mae dziecko mia do czynienia z litrwkami, plitrwkami i wiartkami. Umia je szybko dodawa, odejmowa, mnoy, dzieli z wasnego dowiadczenia wiedzia, co to s uamki. W podstawwce przez dugi czas dziaania matematyczne rozwizywa w pamici - po prostu przelicza wszystko na flaszki. Siedem razy osiem to byo dla niego pidziesit-sze-litrw-bimbru". Dziadek, Franciszek Cielak, przed wojn mieszka gdzie na Mazowszu. By wprawdzie biedny, ale wyjtkowo przystojny, wic zaleca si do najpikniejszej dziewczyny w wiosce, a bya ni Wadysawa - panna herbowa ze szlacheckiego rodu Obszyskich. Jej rodzice powiedzieli mu tak: - To jest szlachcianka. Jeli chcesz j polubi, to musisz jej zapewni byt na poziomie, do ktrego jest przyzivyczajona. Dziadek uczszcza wwczas do szkoy wojskowej w Grudzidzu i w mundurze wyglda jeszcze bardziej zabjczo ni w cywilu. Kiedy na ulicy wypatrzy go jaki filmowiec i zapali si, by Franciszka obsadzi w roli amanta. Na zdjciach prbnych w Warszawie dziadek wypad nadspodziewanie dobrze i wrota polskiego Hollywoodu zostay przed nim otwarte. Dziadek mia jednak dylemat: czy zagra w filmie, czy wyjecha do Francji, tak jak to sobie wczeniej umyli. Aktorstwo przed wojn uchodzio bowiem za zawd niepowany: dzi praca jest, jutro nie ma, konkretnej materii w niej brak. Dlatego ostatecznie pojecha do Francji, skd po czterech latach przywiz worek

r^U
38

zotych monet - dolarw, bowiem tylko amerykask walut uznawa za wartociow. W Polsce kupi za to osiem niemieckich koni pocigowych, perszeronw, stado krw, due gospodarstwo i maszyny do tego gospodarstwa. Chop ze wsi, ktry by sidmym czy smym synem, dorobi! si, orzc we Francji, tak jak towarzysz pierwszy sekretarz Edward Gierek dorobi si w kopalni w Belgii. W kadym razie, kiedy ju mia gospodarstwo zakupione za pienidze z Francji, to sobie wzi szlachciank za on, a jej rodzina nie protestowaa. Potem przysza wojna. A e Niemiec nie niszczy miejsc, gdzie produkowano ywno, to dziadek trwa na swoim gospodarstwie. Oddawa kontrybucje i kontyngenty, i nieraz byo ciko, ale Niemiec nigdy nie zabra mu ostatniej dojnej krowy ani ostatniego worka siewnej pszenicy. To zrobi dopiero Rusek, a ponadto dziadka rozkuaczy - odebra mu ziemi, skonfiskowa konie i maszyny. Pozbawiony wszystkiego Franciszek wyruszy zatem z Mazowsza na Ziemie Odzyskane. Przej jakie zrujnowane poniemieckie gospodarstwo, maszyny wyremontowa, odkarmi konie, rozmnoy krowy - dorobi si po raz drugi od zera. No a po czterech latach, akurat w tej wiosce pod Koszalinem komunici postanowili zaoy kochoz. I rozkuaczyli dziadka Franciszka po raz drugi. Doszcztnie. Po tym dowiadczeniu dziadek przez p roku siedzia w kuchni i nic nie robi. Rano wstawa, ubiera si jak do roboty, no ale roboty nie byo, bo kochoz dookoa, wic siada na stoku przy stole, jad co mechanicznie, wieczorem my si i szed spa. Babcia gaskaa go z trosk po policzku i mwia: Franus to, Franus tamto. Franu milcza. Rano wstawa, wieczorem kad si spa, a przez cae dnie siedzia na stoeczku przy stole i milcza. Trwao to miesicami. Ktrego dnia Franu nagle wsta i powiedzia: - Wadzia, skoro nic nie mamy, to wracamy tam, skdemy przyjechali. Wrcili do swojej rodzinnej wioski na Mazowszu, ale e z dawnego gospodarstwa nic nie zostao, to osiedlili si 20 kilometrw dalej, pod Gostyninem. W czasach komunistycznej niemocy wyprodukowania najprostszych rzeczy dziadek wykonywa puapki na myszy i szczury, ktre sprzedawa osobicie na

39

targach i bazarach w setkach egzemplarzy. W tym czasie byl te najwikszym indywidualnym wytwrc grabi do siana. Sam chodzi do lasu, wybiera drewno, potem sam struga wszystkie czci i skada drewniane grabie. Produkowa te noe kuchenne wycina ostrza ze starych pil tartacznych znalezionych na zomie i dorabia do nich drewniane rkojeci. Z jednej piy potrafi zrobi okoo dwustu noy. Kiedy w latach 90. do Polski wpuszczono Ruskich i Ukraicw handlujcych tani tandet, z dnia na dzie ludzie przestali kupowa solidne apki na myszy, solidne grabie, solidne noe do chleba i wszystkie inne solidnie wykonane rzeczy. Dziadek Franek straci zajcie, ale nie straci konceptu. Poszed nad poblisk rzeczk, tak zwan strug", siad na brzegu i zanurzy nogi w wodzie. Po kwadransie mia na ydkach kilkanacie pijawek. Odkd WC pamita, w ten sposb leczy sobie ylaki. Tym razem zdj pijawki ostronie, umieci w soiku po konfiturach i poszed z nimi na bazar. Ruscy nadal handlowali tandet, a Franciszek Cielak zbi fortun, sprzedajc przez trzy sezony najlepszej jakoci pijawki na ylaki, nadcinienie i kilka innych przypadoci opisanych pod hasem pijawki" w przedwojennej niemieckiej ksice medycznej, ktr jego ona dostaa w posagu jako niezbdnik do prowadzenia domu. Dostaa te jeszcze dwie inne ksiki-niezbdniki: ksik kucharsk oraz Bibli z przypisami, ktr dzisiaj codziennie rano czyta WC. WC by ulubionym wnukiem dziadka Franciszka. Pewnie z powodu wsplnych cigot do biznesu. To wanie od dziadka Franciszka dosta swj pierwszy tomahawk - dawno temu, w czasach, kiedy by jeszcze Indianinem, a nie kowbojem. Dziadek zbudowa mu te najpikniejszy karmnik dla ptakw, ktry ksztatem i kolorami przypomina hiszpaskie witynie Maurw.

TATO
Gdyby nie jazz i wrodzona aktywno rodziny Cejrowskich, tata Stanisaw w Elblgu umarby z nudw W zaoonym przez siebie El-Clubie", oprcz wielu koncertw, zorganizowa (w 1964 roku)

40

pierwszy na wiecie Midzynarodowy Konkurs Kopert Jazzowych*. Rozmach dziaalnoci 25-latka nie mg uj uwadze jazzowej centrali i rok pniej, za namow Romana Waschko, czoowego krytyka muzycznego i pierwszego prezesa Polskiej Federacji Jazzowej, Stanisaw Cejrowski przenis si z rodzin do Warszawy. Jak ju wiemy, Cejrowscy od zawsze mieli smykak do biznesu, wic Stanisaw zabra si przede wszystkim do budowania finansowych podstaw Federacji. Zaraz po przyjedzie do stolicy zaoy Agencj Koncertow, znalaz si w redakcji nowo powstaego pisma Jazz Forum", zaj si organizacyjn stron festiwalu Jazz Jamboree, a w 1969 roku zosta sekretarzem generalnym nowo powstaego Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego. Jednak pod koniec lat 60. polska modzie zacza si odwraca od jazzu w stron muzyki rockowej, nazwanej przez socjalistycznych propagandzistw big beatem, czyli mocnym uderzeniem". Tata Stanisaw od razu wyczu zagroenie, ale zamiast walczy z nowym ywioem, postanowi go oswoi. Uzna, e jeli tumy wal na wystpy szarpidrutw, to PSJ mogoby na tym zarabia. Plan mia chytry, ale zanim wprowadzi go w ycie, musia upora si z jazzow konserw. W PRL-u wadz mieli urzdnicy wydajcy wszelakie zezwolenia, koncesje, paszporty, a w wypadku muzykw estradowych - kategorie, od ktrych zaleao, kto ile bdzie zarabia. Polscy jazzmani, ktrzy w latach 50. byli synonimem amerykaskiej zgnilizny, do szybko zostali uznani przez czerwonych towarzyszy za mao gronych. Wynikao to z samego charakteru jazzu, ktry jest przede wszystkim muzyk instrumentaln, a wic nie niesie wywrotowych hase. Wprawdzie polscy jazzmani prowadzili luny tryb ycia, ale nosili si schludnie, tak jak i ich widownia. I tak jazzman przeistoczy si z wroga w alibi dla socjalistycznej kultury. Mona go byo wysya na zachodnie festiwale, pokazujc, jak liberalna jest wadza zza elaznej kurtyny. Wprawdzie za granic muzycy dostawali liche gae, ale po wymienieniu tych kilkuset dolarw po czarnorynkowym kursie na zotwki mieli w kraju fortun. Ju choby z tego powodu jazz* Chodzi o koperty/okadki na pyty [przyp. red.]

41

Ojciec WC, Stanisaw Cejrowski - okoo 1 9 6 8 - 6 9

mani nie uciekali za granic. Przyjemniej byo by czci socjalistycznej bohemy ni trzeciorzdnym muzykiem w wolnym wiecie. A poniewa w wikszoci mieli wyksztacenie muzyczne, to wadza uznaa, e doskonale nadaj si do komisji weryfikujcych umiejtnoci dugowosych. Szczeglnie e szarpidruty zaczy jazzmanom odbiera chleb. Tata Stanisaw mia wiadomo, e nie powstrzyma kolegw od sodkiej przyjemnoci udupiania bigbitowcw na komisjach weryfikacyjnych. Jazzmani z kategori S", po poniajcym wykazaniu, e dugowosy delikwent nie tylko nie zna nut, ale te i historii muzyki klasycznej, przyznawali debilowi najnisz katego-

42

ri. I w ten sposb nawet najpopularniejszy szarpidrut za wystp przed kilkutysiczn widowni dostawa honorarium wielokrotnie mniejsze ni jazzman grajcy dla garstki widzw w podrzdnym domu kultury. Honoraria honorariami, ale wpywy z wystpw bigbitowcw byy bardzo konkretne. Stanisaw nie mia zamiaru uala si nad losem rockmanw, tylko chcia zgarn lec na ziemi powan monet. eby tego dokona, jazzmani musieli uzna, e mocne uderzenie te mieci si w szeroko rozumianym pojciu jazz". Tradycjonalici z PSJ krcili nosem, ale Stanisaw wycign koronny argument: - Na tych waszych trbkach to pienidzy raczej si obecnie nie zarobi. Natomiast jeli uznacie, e w ramach jazzu jest miejsce dla rocka, to moja w tym gowa, by byo co dzieli. No i pod egid Agencji Koncertowej PSJ zacza dziaa grupa Czesawa Niemena Akwarele oraz wymylony przez Stanisawa zesp skifowy No To Co. Bya jeszcze jedna, znacznie powaniejsza przeszkoda, bo natury obyczajowej. Dugie wosy, ktrych nie akceptowa nikt, poza modzie. - Szczeglnie w telewizji zawsze byy problemy z dugimi wosami u muzykw bigbitowych - wspomina Stanisaw Cejrowski w rozmowie ze mn. - Przekonaem Piotra Janczerskiego, wwczas piewajcego konferansjera Niebiesko-Czarnych, e kopoty z wosami skocz si, kiedy powstanie zesp, ktry ubierze si w krajki i bdzie piewa ludowe teksty. Zgodnie z tym pomysem Janczerski stworzy No To Co. Grup natychmiast wspara telewizja i byskawicznie staa si ona jednym z najpopularniejszych zespow w Polsce. Ku zadowoleniu partyjnych decydentw wyobrani nastolatkw zawadny piosenki w rodzaju Te opolskie dziouchy", Krowi dzwonek", Odpustowy kogut", Jare ytko" czy Zielony mosteczek". Dodatkowo repertuar grupy zosta poszerzony o piosenki wojskowe (Defilady", Gdy chciaem by onierzem",

43

Przybyli uani") i patriotyczne (Chlebem i sol", Najpikniejsza jest moja ojczyzna", Plonie ognisko"). Tak powsta zesp idealny, ktremu - jako jedynej grupie mocnego uderzenia przyznano w 1969 roku Nagrod Pastwow III stopnia. Z takimi papierami to ju mona byo jedzi zarwno na Wschd, jak i na Zachd. - Z koncertw zagranicznych pienidze byy zdecydowanie wiksze ni w Polsce - kontynuowa pan Stanisaw - bo honorariw nie ograniczay adne kategorie, ktre obowizyway w naszym kraju. Pojechaem do Zwizku Radzieckiego z No To Co. Pagart wynegocjowa 700 rubli dla zespou za koncert. Wypenilimy dwanacie razy hal na unikach, a na jeden koncert przychodzio po 12 tysicy widzw. Dyrektor GOST-Koncertu przyj mnie jak krlewicza i da mi 1500 rubli za kady z wystpw, bo -jak powiedzia -jest nadwyka. Kiedy tata Stanisaw zacz wyjeda z zespoami za granic, a jego podopieczni wystpowali nie tylko w demoludach", ale i we Francji, Woszech, Niemczech Zachodnich, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, obrotnym menaderem zainteresowaa si Suba Bezpieczestwa. Zaczo si nagabywanie, straszenie, a w kocu Stanisaw 8 wrzenia 1971 roku, w hotelu MDM w Warszawie, napisa odrcznie notatk: Zobowizanie Niniejszym zobowizuj si do zachowania w cakowitej tajemnicy faktu udzielenia dobroivolnej pomocy subie bezpieczestwa w zakresie zwalczania wrogiej i przestpczej dziaalnoci skierowanej przeciwko PRL. Opracowane przeze mnie pisemne dokumenty bd podpisywa pseudonimem owski. Stanisaw Cejrowski Tajny Wsppracownik owski" by tak chtny do przekazywania informacji mogcych ochroni komunistyczny kraj, e trzy lata pniej rozwizano z nim wspprac. W dokumencie z dnia 19 listopada 1974 roku, uzasadniajcym tak decyzj, oficer prowadzcy napisa:

44

Tajny wsppracownik zosta pozyskany do wsppracy na zasadzie dobrowolnoci celem kontroli w ruchu osobowym na terenie NRF. W okresie od 1970 roku t.w. nie przekaza adnego doniesienia majcego warto operacyjn. Celowo unika spotka. Umwione spotkania zrywa. Na (L.K.) nie by wprowadzony, przez okres wsppracy wynagradzany nie by. Doniesie nie pisa mimo zobowizania. Kontrolowany przez W". Nie nadaje si do wykorzystania, w okresie W- NIESZCZERY*. Mimo finansowych sukcesw Agencji Koncertowej, z ktr zwizane byynajlepszewczesnezespoy rockowe (Niemen, Breakout, Budka Suflera, SBB), tata Cejrowski doskonale wiedzia, e bezrobotni jazzmani prdzej czy pniej zbuntuj si przeciwko niemu. Tylko co zrobi, kiedy na pocztku lat 70. wszyscy chcieli sucha rocka, a nie jazzu? Kilku najzdolniejszych jazzmanw wyrobio sobie mark w Europie i kilka razy w roku jechao na oficjalne saksy. Nie tak dobrzy, ale za to obrotni trafili na promy pywajce do Szwecji, ale masa wyborcza PSJ bya wyranie rozczarowana. Pomysowy Kociewiak wymyli zatem kilka festiwali jazzowych, odbywajcych si w rnych porach roku. Ulokowa je w odlegych od siebie czciach Polski, tak by ludno miejscowa walia na nie spontanicznie i miaa poczucie wydarzenia artystycznego. A zatem w Lublinie ruszyy Spotkania Wokalistw Jazzowych", w Trjmiecie Jazz Jantar", a w Kaliszu Festiwal Pianistw Jazzowych". Festiwalom Jazz Jamboree i Old Jazz Meeting Cejrowski doda rozmachu, sprowadzajc gwiazdy wiatowego formatu. Aby jazzmani mieli gdzie gra na co dzie, doprowadzi do powoania w 1977 roku pierwszego stricte jazzowego klubu w Polsce - legendarnego dzi Akwarium". Jak wiadomo, muzyk bez wasnych pyt nie istnieje. A co mia powiedzie muzyk jazzowy w kraju, w ktrym nagra fonograficznych dokonywano wedug rozdzielnika? Tata Stanisaw i na to znalaz rozwizanie. Uruchomi klub pytowy Biay Kruk Czarnego Krka", ktry do koca lat 70. wyda prawie pidzie* Pisownia oraz wybicia wediug oryginalnej notatki z archiww IPN.

45

sit albumw. Nie dziwota, e pan Stanisaw midzy rokiem 1974 a 1980 peni funkcj Sekretarza Generalnego PSJ - wwczas duej oglnopolskiej organizacji z oddziaami i biurami koncertowymi w kilku miastach. Wikszo pomysw pana Stanisawa bya trafiona w dziesitk, ale nie obyo si bez wpadek. Najbardziej kuriozaln by tryptyk pytowy nagrany przez zespoy Breakout, Budka Suflera i Skaldowie z okazji zbliajcych si latem 1980 roku igrzysk olimpijskich w Moskwie. Sprawa z gry obliczona na szybki zysk, umoliwiajcy podreperowanie budetw muzykw. Stanisaw Cejrowski uzna, e przed tak prestiow - z punktu widzenia komunistycznej propagandy - imprez, pyty musz by rozprowadzone przez wadze w gigantycznym nakadzie. Niestety, i tym razem gr bya socjalistyczna gospodarka. Wprawdzie nagra dokonano jeszcze na przeomie lat 1978 i 79, ale fabryka w Pionkach, ze wzgldu na mae moce przerobowe i brak winylu, wytoczya pierwszy nakad... po olimpiadzie. A to byy ju czasy Solidarnoci" i mao kto chcia si podda urokowi enujcych tekstw w stylu: Nie przypuszczaem, e jeste tak pikna rko boksera cios wymierzajca / czca si i precyzj razem / Nie przypuszczaem, e jeste tak pikna szara renico mierzca odlego / Strzay leccej do dalekiej tarczy / Nie przypuszczaem, e jeste tak pikna stopo biegacza, stopo uskrzydlona"... (Nie przypuszczaem", Skaldowie). - W tamtym okresie gwn baz dla polskich zespow byo Polskie Stowarzyszenie Jazzowe - wspomina w 1994 roku Romuald Lipko, lider Budki Suflera. - My bylimy w jego centranym, warszawskim oddziale. Dyrektoroifa tam Stanisaw Cejrowski. Posta kiedy szalenie znana, wpywowa. Cejrowski poprosi, a byo to przed olimpiad w Moskwie w 1980 roku, eby stworzy tryptyk pyt: Skaldowie, Breakout i my, do tekstw Loebla, a potem wyszo, tak jak wyszo. Olimpiada pociga kadego. O sporcie mona powiedzie tysice piknych rzeczy, ale piewa o tym jest troch cudacznie. Zapaem si na tym w trakcie roboty. S tam dwa w caoci udane numery i duo dobrych pomysw muzycznych. Nie ivstydzimy si tego, cho kiedy powiedziaem, e ta pyta mierdzi trampkiem, pozostajc z caym szacunkiem dla sportu.

46

CINKCIARZ
Cinkciarz (z ang. chcrnge money, wymawianego przez cinkciarzy cincz many") - potoczne okrelenie osoby, ktra w czasach PRL nielegalnie wymieniaa obc walut (gwnie dolary amerykaskie) i bony dolarowe. Cinkciarze oferowali wyszy kurs ni pastwowe banki, dlatego cudzoziemcy chtnie wymieniali u nich swoj walut na zotwki. Transakcje te wizay si jednak - jak to w obrocie czarnorynkowym - z duym ryzykiem, wielokrotnie dochodzio bowiem do oszustw. Cinkciarze byli akceptowani przez wadze, poniewa w gruncie rzeczy wspomagali procesy gospodarcze na ma i redni skal, bdc np. rdem walut zachodnich, potrzebnych na zakup zagranicznych komponentw do skadanych i sprzedawanych w Polsce za zotwki urzdze. Spoeczestwo posdzao cinkciarzy o wspprac z M O , S B i wywiadem, co w wielu przypadkach okazywao si prawd.

CINKCIARSTWO
Kiedy ojciec zabra WC na festiwal Jazz Jamboree. Tam roio si od saw jazzu z caego wiata, ktre w portfelach miay prawdziw walut - dolary. Raz tata wysa syna do jakiego czarnoskrego muzyka i przykaza: - Powiedz temu panu po angielsku, e chcesz od niego kupi 20 dolarw na lekarstiva dla cioci. I daj mu te pienidze. Bdzie wiedzia, o co chodzi, bo poiviedziaem mu rano, eby nie ivymienia w PAGAR-cie, bo straci. WC kupi dolary, nie oszukujc jako zbytnio, bo przelicza po cenie tylko troch niszej od czarnorynkowej. Muzyk od razu za-

47

Licealista W C tu przed stanem wojennym - 1981

pyta, czy przypadkiem nie potrzeba wicej. Ojciec zorganizowa wiksz gotwk dla jazzmana i jego kolegw. Byo tego strasznie duo, z 500 dolarw, czyli wwczas kolosalna kwota. Trzeba byo jednak zwrci zotwki, ktre ojciec wypoyczy z honorariw innych muzykw. WC poszed pod bank przy ulicy Szpitalnej, gdzie rezydowali cinkciarze. Dokona nieoficjalnej wymiany i mia ju pierwszy zarobek. Nastpnego dnia, w reprezentacyjnym hotelu Victoria muzycy ju sami podchodzili do niego. Kiedy po raz kolejny WC przyszed do cinkciarzy ze Szpitalnej, ci zainteresowali si, skd ma te dolary, czy one nie faszywe. Powiedzia, e od muzykw z Jazz Jamboree. Wtedy cinkciarz powiedzia: - Wiesz co? Jak nastpnym razem bdziesz mia walut, to do mnie natychmiast przychod. Znajd ci robot.

48

Zawizaa si sztama. Od tego momentu liczyli dolary i zotwki bez sprawdzania pod wiato, czy s prawdziwe. A jak si cinkciarze dowiedzieli, e nastpni muzycy bd dopiero za rok, to stwierdzili, e przez tyle czasu WC nie moe si marnowa i zrobili z niego tajnego kuriera. Poniewa by nieletni, to dawali mu plik pienidzy spity banderol, nawet nie wiedzia, ile tego jest, i mwili: - Zanie to na Starwk i daj malarzowi, ktry wystawia na rogu przy restauracji Dzika Kaczka Za kade przeniesienie paczki do malarza-meliniarza WC dostawa pi dolarw. To by wietny interes, bo wtedy pi dolarw kosztoway w Peweksie dinsy Rifle.

PEWEX
Pewex (skrt od Przedsibiorstwo Eksportu Wew n t r z n e g o " ) - sie sklepw i kioskw w a l u t o w y c h w P R L , utworzonych w 1972 roku z przeksztacenia sklepw dewizowych Banku P e K a O . O f e r o w a y tow a r y niedostpne (lub trudno dostpne) w zwykych sklepach, z a r w n o importowane, j a k i krajowe, ktre mona byo kupi wycznie za waluty wymienialne. M a r k a Pewex staa si wic synonimem t o w a r w luksusowych. R a c j a istnienia sklepw w y n i k a a z niewymienialnoci zotego oraz braku wolnego rynku, a ich celem by skup walut od obywateli przez pastwo. Zysk p a s t w a ze sprzeday p r o d u k t w importowanych pochodzi z mary handlowej, ktra w warunkach m o n o p o l u moga by w y s o k a , natomiast sprzeda produktw krajowych dostarczaa pastwu dewiz (by to znacznie atwiejszy sposb pozyskiwania dewiz ni eksport t o w a r w na Z a c h d ) .

AMERYKA
Trudno powiedzie, czy tata Stanisaw zarazi" syna Ameryk. WC od dziecka wiedzia, nie wiadomo skd, e Ameryka JEST. Odkd pamita, na dobre towary mwio si amerykaskie", a na krajowe - gwno". Te amerykaskie pojawiay si na Pomorzu dziki marynarzom. Na przykad taki przezroczysty plastikowy dugopis BIC by nie tylko liczny, ale do tego zawsze pisa. WC nie jest czowiekiem konsumpcji, ale dobre towary odrnia od zych, bo towar musi by dobry, eby si dobrze sprzeda. Poza tym papier do tyka te musi by odpowiedni, mikki. A ten socjalistyczny mia waciwoci papieru ciernego. Angielskiego uczono w szkole, ale WC nie by w stanie si tym jzykiem zauroczy. Brzmia szorstko, wyniole, odpychajco. Szczeglnie, e uczya go... Rosjanka. Wysza za Polaka, przeniosa si z nim do Polski, jzyka polskiego jeszcze si nie nauczya, a angielski poznaa w Rosji Sowieckiej i wymawiaa wszystko z cikim akcentem, wic mao kto si na jej lekcjach mg czegokolwiek nauczy. WC najlepiej zapamita jeden czsto syszany zwrot: Cijrowskij, stop eating. Stop eating! No bo na jej lekcjach zawsze jako tak by godny i wyciga kanapki. Jake inaczej, z jak wielk przyjemnoci sucha WC rozmw amerykaskich muzykw. Poj nie tylko, e istniej dwa zupenie rne jzyki angielskie, ale wrcz si zakocha w tym zza oceanu melodyjnym, urokliwym, bezporednim. Wokalista brytyjski piewa brzydko, a amerykaski cudnie. Poza tym Amerykanie byli fajniejsi. Tacy rozemiani, a Anglicy tacy zapici pod szyj, sztywniacy. Nawet jak czarnoskrzy bluesmani wystpowali w garniturach, choby taki B.B. King, to te by jako tak przyjemnie wyluzowany. Na filmie o jaskiniowcach Flinstonach WC zauway kule do krgli majce trzy otwory. Te, ktre zna z polskiej krgielni, nie miay adnego otworu. Kto mu powiedzia, e w amerykaskiej bibliotece przy ambasadzie jest ksika o krglach. S tam zdjcia pokazujce, e w tamtejszych krgielniach krgle same si ustawiaj". Nie chcia wierzy. W Polsce wtedy krgielni prawie nie byo, a te, co byy, w niczym nie przypominay tych amerykaskich. Poszed do biblioteki przy ambasadzie, obejrza ksik.

50

Potem poszed do toalety, a obok niej znalaz schody prowadzce w d. Z dou dochodzi pikny jzyk amerykaski. Lecia jaki film. WC zszed do niewielkiej sali kinowej. Po pokazie usysza, e w nastpny czwartek bdzie kolejny pokaz. Oczywicie wrci po tygodniu, ale okazao si, e tamto zejcie jest tylko dla pracownikw ambasady. Pomyla sobie, e najwyej go wyrzuc - zszed na pewniaka. Nikt nawet nie zwrci na niego uwagi. Przychodzi wic potem co czwartek, mwi im wszystkim grzecznie dzie dobry" po amerykasku - bo to byli amerykascy pracownicy i oglda, co leci i jak leci. A e polskich napisw w tym kinie nie byo, to, eby co zrozumie, musia si skupia na tym, co mwi. No i na tych projekcjach wyuczy si angielskiego na tyle, e gdy potem pierwszy raz pojecha na saksy do Szwecji, to si swobodnie porozumiewa ze Szwedami po angielsku. Przepraszam - po amerykasku. Kiedy WC chodzi do ambasady USA, ubecja si go nie czepiaa. Ale kartotek mial ju od kilku lat. W sidmej klasie szkoy podstawowej zosta wezwany na pierwsze w yciu przesuchanie do Komendy Stoecznej Milicji Obywatelskiej w Paacu Mostowskich. Wizao si to z jego aktywnoci w Zwizku Walki i Sabotau (ZWS), ktry zaoy z dwoma kolegami z podstawwki. Wsplnie, rcznie, przepisywali ulotki o Katyniu. Byli wtedy albo bardzo gupi, albo nie bali si niczego, bo przecie pismo odrczne atwo byo rozpozna. Najwaniejsz akcj dywersyjn organizacji byo niszczenie megafonw rozmieszczanych na ulicach przed pochodem pierwszomajowym. Jak si w tekturowej membranie megafonu zrobio dziur za pomoc kawaka drutu lub zwykego szydeka, to nastpnego dnia towarzysz Edward Gierek nie mwi normalnym gosem - membrana rozrywaa si coraz bardziej, a w kocu sycha byo jedynie charkot. Bojownicy ZWS nie zostali zapani na gorcym uczynku, ale kto na nich donis. Poniewa WC by nieletni, wezwano go wraz z ojcem. Podczas przesuchania ojciec prbowa bagatelizowa spraw mwic: Dzieci si boicie? Mylicie, e to przedszkole KOR-u czy co? Jasne, e WC si ba, bo Paac Mostowskich to bya dua ubecka firma. Ojciec pokaza mu, e pod biurkiem jest magnetofon szpulowy. Troch rzzi, wic byo go sycha. No i jak pan milicjant wyszed na siusiu, to ten

51

magnetofon cay czas nagrywa - widocznie liczono na to, e pod nieobecno wadzy" mody dywersant co wypaple. W kocu nic WC nie zrobiono, nawet nikt go nie postraszy, ale teczk zaoyli.

LICEUM
XVII Liceum Oglnoksztacce im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego w Warszawie WC wybra rozmylnie - byo najbliej domu i po drodze do szkoy teatralnej. W przyszoci chcia by bowiem reyserem. By jeszcze jeden wany aspekt - w pobliu mieci si bar Mirw", gdzie mona byo zje barszcz czerwony z pasztecikiem. Do Frycza" dosta si bez problemu, bo mia najwysz redni w szkole podstawowej. By najzdolniejszy w klasie, ale to inni otrzymywali nagrody za stopnie, zote tarcze i wiadectwa z paskiem, bo by taki wymg, e rednia redni, ale nie mona byo mie te adnej trjki. A z polskiego WC zawsze dostawa pitk za tre i dwj za ortografi, co dawao redni trzy". Z innych przedmiotw mia pitki, nawet z rosyjskiego, bo raz w roku uczy si na pami wiersza z pyty, imitujc dokadnie wymow recytatora. Pani bya zachwycona, e mwi bez akcentu i tak poprawnie. WC twierdzi, e ma zdolnoci jzykowe, ale tylko do niektrych jzykw. Przez dwa lata prbowa si nauczy francuskiego, bo poowa Afryki mwi tym jzykiem, ale nie dal rady, bo jemu ten jzyk brzydko brzmi. Tak samo byo z niemieckim, ktry te bezskutecznie prbowa opanowa. Podobna sytuacja miaa miejsce z angielskim z Wysp Brytyjskich. Dopki mama uczya go z kaset British 901", to nic mu nie wchodzio do gowy. Kiedy tylko usysza amerykaski, taki, jakim mwiono w hollywoodzkich filmach, to nauczy si sam. I jak pojecha potem do Ameryki, to wszyscy myleli, e on jest miejscowy. Urodzony z jakich emigrantw, ale zdecydowanie miejscowy. No wic w liceum WC zapisa si do klasy matematyczno-fizycznej z jzykiem angielskim. Przychodzi na pierwsz lekcj, a tu si okazuje, e jest przydzielony do klasy z francuskim. Niewiele mylc, uda si tam, gdzie chcia by, usiad w awce z hukiem, a zdziwionemu nauczycielowi owiadczy, e jeli nie zostanie do-

52

Klasowa wycieczka do Gdaska w stanie wojennym - 1 9 8 2

pisany do listy, to w ogle moe do tej szkoy nie chodzi, bo on nie bdzie si uczy francuskiego. A potem si okazao, e to jest najgroniejszy profesor w liceum, wicedyrektor Andrzej Korzyb, uwaany za pogromc niewinitek, po prostu za Heroda. I uja go ta niespotykana postawa ucznia, ktry nie mia zamiaru trz przed nim portkami. Umiechn si pod wsem i bez sowa przepisa WC do swojej klasy z angielskim. - S ludzie, ktrzy lubi zwraca na siebie mvag - opowiada Andrzej Korzyb. - Do takich nalea Wojtek. Dla licealisty nie jest wane, w jaki sposb to si robi, bo celem jest nieustanne podkrelanie, e nie jest si czci tumu. Podczas dyskusji na lekcji dochodzilimy do wnioskw, ale Wojtek musia by zaivsze odmiennego zdania. W ten sposb, oprotestowujc jaki sd, skupia na sobie uwag i tym samym podkrela: tak twierdz JA, Wojciech Cejrowski". Tacy uczniowie s lubiani przez nauczycieli, bo czsto sami prowadz lekcje. Jednak czasem nadaktywno Wojtka bywaa mczca, bo nie mona bez przerwy zajmowa si tylko jedn osob.

53

Wojtek nie mia konfliktw z nauczycielami. Wrcz przeciwnie - on z nimi rozmawia, negocjowa. Szybko zosta czonkiem samorzdu szkolnego i regularnie wywiesza swoje teksty w szkolnej gazetce ciennej, ktr nazwa Libertus". Te teksty odbijay si w szkole szerokim echem. Prezentoway nieortodoksyjne, niewarszawskie spojrzenie na wiele spraw, a ich jzyk by bezpardonowy. Nigdy wulgarny, bo WC nie przeklina i nie ma zamiaru tego robi. W jednym z tekstw napisa: Zakazy s po to, eby je ama. Taki wanie nasz stosunek do wiata jest przyczyn wikszoci konfliktw modzi - doroli. (...) Gdyby jedna ze stron zmienia taktyk postpowania w stosunku do drugiej strony, to liczba ostrych star midzypokolenioivych spadaby do znacznie i szybko. Ot: wystarczy, eby rodzice przestali nam czego zabrania, bymy zaniechali tego czego, jako e, skoro nie ma zakazu, to nie ma rwnie zabawy w amaniu go. W okresie Solidarnoci" WC wymyli i - za zgod wicedyrektora Korzyba, ktry go uczy polskiego - stworzy cian paczu". Na cianach gwnego korytarza porozwiesza kartony, na ktrych licealici, zamiast pisa w kiblach, mogli bazgra, co im tylko wpadnie do ba. To mia by dowd, e w Polsce dzieje si co nowego i moliwa jest wolno sowa. Tygodnik modzieowy Na Przeaj" opisa t histori, i to ze zdjciem na pierwszej stronie. PISZ, CO CHCESZ, TAK JAK JA: KORZYB JEST DUPA taki by pocztek tej akcji. Podpisanej z imienia i nazwiska. Niestety, akcja trwaa krtko: przez pi przerw, bo kto umieci prawdziwe, aosne historie z ycia jednej nauczycielki. Popakaa si, ale zamiast stwierdzi, e chyba jednak ju si nie nadaje do pracy pedagogicznej i powinna pj na emerytur, spowodowaa zdjcie kartonw. W sumie jednak ciana paczu" zgromadzia znacznie wicej spontanicznie dziaajcych autorw i kibiciv ni jakakohciek inna szkolna inicjatywa - napisaa 8 lutego 1981 roku Jolanta Kozak w artykule Pisz, co chcesz, tak jak ja!"

54

W C tu przed matur - 1 9 8 3

Po Radzie Pedagogicznej postanowiono da modziey drug szans i jeszcze raz powieszono czyste kartony. Rokowania co do dugoci ycia ciany paczu" numer dwa byy nawet nieze, bo pocztkowo by mio i kulturalnie. Jednak po kilku godzinach pojawi si wierszyk: Jeli chcesz si nabawi kiy, z (tu nazwisko nauczycielki) zadawaj si, mj miy. No i byo po sprawie. Z dzisiejszej perspektywy, najwaniejszym dla nas faktem byo pojawienie si po raz pierwszy w artykule prasowym imienia i nazwiska Wojciech Cejrowski z dopiskiem: klasa II, czonek samorzdu. Dziaalno spoeczna dawaa WC satysfakcj, ale trudno sobie wyobrazi, by w liceum nie rozpocz jakiej dziaalnoci gospodarczej. Pewnego dnia poszed do wicedyrektora Korzyba i poczstowa go pczkami. - Panie dyrektorze, na duej przerwie bdziemy sprzedawa pczki. Dyrektorowi zasmakoway, bo byy cieplutkie, prosto z cukierni, wic WC zapowiedzia, e zaatwi mu codzienn dostaw. A z zarobku zostanie sfinansowany wyjazd klasy do Gdaska. Zysk by oczywicie jego, ale honorowo pomniejszony o koszta wycieczki - wszystko zgodnie z ustn umow. Nikt, oprcz WC, nie przewidywa, e na pczkach mona zarobi o wiele, wiele wicej ni na t jedn wycieczk do Gdaska. c ^ 55

Pierwszego dnia mia w sklepiku 200 pczkw, ale sprzeda je byskawicznie, wic nastpnego dnia w ofercie byo ju 650. Sprzedawa je po 1,50 z, a od cukiernika kupowa po 50 groszy. Cukiernik by zadowolony, bo nagle pojawi mu si kupiec hurtowy, wic opacao mu si dopiec te 650 pczkw do tych, ktre codziennie robi. Chcia jeszcze dowozi pczki do szkoy, ale WC stanowczo mu tego zabroni i zagrozi zerwaniem biznesu. A chodzio o to, by towar przynosili sami licealici. Pczki trzeba byo przecie naleycie zapakowa, nie ostronie, eby si nie wykopyrtn, przej przez jedne pasy, przez drugie - wic codziennie na lekcji matematyki dwie osoby wychodziy po pczki. WC prowadzi zapisy, kto danego dnia idzie do cukierni. By do tego celu oczywicie 64-kartkowy zeszyt w kratk w tekturowych okadkach, a w zeszycie - taryfikator. Jak kto chcia i po pczki poza kolejnoci, dopaca par groszy. Ale czasem ratowao si te kolegw sabych z matematyki za friko. Pniej dopiero zastanawiali si wsplnie, jak ten uratowany" miaby si odwdziczy. Czysty ukad mafijny - sami wiedzieli, kiedy ten odpowiedni moment na wdziczno wobec WC nadchodzi. No i taka bonanza trwaa ze dwa lata. WC nie nalea do modziey bananowej, cho nosi dzwony", czyli rozszerzane spodnie. Ubiera si te w kolorowe koszule, ale nie wizao si to z deniem do wyrniania si. Po prostu lubi turkusowy i inne jaskrawe kolory. Od dziecka nosi dugie wosy, bo i ojciec mia dugie wosy. I tyle. Nie byo w tym cienia kontestacji - dla WC dugie wosy to bya rodzinna tradycja. WC od zawsze uznawany by za dusz towarzystwa", zreszt tak jak kady z jego krewnych. Do stawiania wina nie by wyrywny. Zawsze twierdzi, e jak kto chce si napi, niech sobie zarobi. A warszawiacy nie zarabiali, wszyscy brali pienidze od rodzicw. Przerzucali si potem: a to wranglerami, a to kurtkami z Peweksu, a to kto komu postawi. A jego nie interesowao stawianie za pienidze rodzicw. Nie smakowao mu wtedy. Wic nie stawia nikomu, eby i jemu nie stawiano. Mg sobie kupi, co chcia i kiedy chcia. Mia ochot napi si hiszpaskiego wina sangria w galonowej butelce z uchem, to szed do Peweksu i kupowa. Wymieniajc uprzednio porzdne dolary na gwniane bony Banku PeKaO.

57

BON PEKAO
Bon P e K a O - zastpczy rodek patniczy z czasw PRL. Suy do drenowania" zasobw dewizowych obywateli. Pierwotnie by emitowany przez Bank Polska Kasa Opieki (std nazwa PeKaO) i wydawany zamiast pienidzy osobom, ktre otrzymyway przekazy pienine z tzw. II obszaru patniczego ( U S A i kraje Europy Zachodniej). Tak wic obywatele polscy pracujcy na rzecz polskich firm za granic bd beneficjenci przeleww zagranicznych (wypat, spadkw, darowizn, rent, emerytur itp.) nie otrzymywali nalenych im dolarw, frankw czy funtw, lecz ich rwnowarto" w bonach. Bony te suyy wycznie do zakupw w sklepach Banku PeKaO, pniej przeksztaconych w sklepy Peweksu. Drug tak sieci sklepw bya Baltona, przeznaczona dla marynarzy i rybakw, emitujca nieco inn wersj bonw dolarowych. W r d towarw sprzedawanych w sieci Pewex byy np. samochody, w normalnej" sprzeday dostpne jedynie na przydzia lub po dugim okresie oczekiwania. Na czarnym rynku za jednego dolara mona byo dosta 1,1 dolara w bonach.

- Wojtek co pewien czas organizowa akcje, ktre w szkole ivzbudzay oglne poruszenie - wspomina Sawomir Makaruk Makaron", starszy kolega WC z liceum. - By postaci barwn i albo si go kochao, albo nienawidzio. Podobne nastawienie mieli do niego nauczyciele. Mia wrd nich dwjk obrocw, a do reszty strasznie podskakiwa i si wymdrza. W towarzystwie zawsze musia mie wasne zdanie, kompletnie inne, i to niezalenie od tego, czy mia racj, czy nie. Jego akcje byy widowiskowe, ale zawsze takie hej! do przodu. Tak jakby chcia wykrzykn: To znowu ja!", bo one sprowadzay si do tego, by znowu go zauway. Poniewa uchodzi za aktora i prowokatora, to nie zawsze by brany powanie. Kiedy poja-

58

wi si iv szkole ogolony na yso, jak twierdzi, przez ZOMO, to niektrzy pomyleli, e mg sam si ogoli, by znowu si wyrni.

SOPOT
Sopot Festival (pocztkowo Midzynarodowy Festiwal Piosenki, pniej Midzynarodowy Festiwal Interwizji, od roku 1984 znowu Midzynarodowy Festiwal Piosenki, a od 1992 roku - Sopot Festival) - festiwal muzyczny odbywajcy si w Operze Lenej w Sopocie. Pierwszy zorganizowano w 1961 roku w hali Stoczni Gdaskiej, a jego inicjatorem by Wadysaw Szpilman. W 1 9 6 4 roku festiwal przenis si do Opery Lenej. Najwikszy rozkwit przeywa w latach 1977-80, kiedy Telewizja Polska przeksztacia go w Festiwal Interwizji, stanowicy konkurencj dla Festiwalu Eurowizji. Organizowano go z rozmachem: bya charakterystyczna dla propagandy sukcesu telewizyjna czowka, bya imponujca, pena wiata i szka scenografia, wietnie eksponujca las za scen, byy wreszcie zagraniczne gwiazdy i drogie nagrody (jacht penomorski jako Nagroda Publicznoci). Najwicej emocji wzbudzi festiwal z 1979 roku, podczas ktrego wystpia wczesna gwiazda pierwszej wielkoci, zesp Boney M , z zakazan w Polsce piosenk Rasputin" (telewizja nadaa ten wystp dzie pniej, wycinajc t godzc w sojusz z Z S R R piosenk). W t e d y te Demis Roussos taczy z prezenterk Iren Dziedzic, a Andrzej Rosiewicz lata jako pszczoa nad ca Oper Len. W latach 1981-83 festiwal nie odbywa si. Jego wznowienie w 1984 roku, ponownie pod nazw Midzynarodowy Festiwal Piosenki", oznaczao tzw. postpujc normalizacj sytuacji w kraju. Najwikszym wydarzeniem tego festiwalu by wystp francuskiego wokalisty Charlesa Aznavoura.

SIERPIE '80
WC umwi si z ojcem, e pierwszego dnia festiwalu w Sopocie w 1980 roku spotkaj si w poudnie w hotelu Heweliusz". Na tydzie przed dat rozpoczcia imprezy wybuch strajk w Stoczni Gdaskiej. Trjmiasto zostao odcite od wiata - nie kursoway pocigi ani autobusy, wyczone zostay telefony. Kiedy jednak WC umawia si z ojcem, to musia by na spotkaniu, i to niezalenie od obiektywnej sytuacji. Robica wwczas w majty wadza pozwalaa na wjazd do Trjmiasta jedynie osobom posiadajcym tamtejszy meldunek oraz zaopatrujcym miasto w podstawowe produkty. WC umwi si zatem z kuzynem piekarzem, e ten przewiezie go do Gdaska pod workami z chlebem. Udao si. Ojca w hotelu jednak nie byo, pokoju nie zaj, rezerwacji na jego nazwisko te nie byo. Nagle do hallu wesza podenerwowana ekipa telewizji NBC. Amerykanie nie mogli si dogada z takswkarzem, ktry co tam niezrozumiale duka do nich po niemiecku. WC natychmiast zaproponowa swe usugi jako przewodnik i tumacz. Nie chcia kasy, tylko pomocy w przedostaniu si do stoczni. Zawiesi na sobie sprzt telewizyjny i jako czonek amerykaskiej ekipy przeszed przez furtk. Troch potumaczy, zosta na jedn noc, przespa si na styropianie, powdycha atmosfer i wrci do siebie na Kociewie. WC przyj Solidarno" z eufori. Angaowa si w obalanie komuny, jak tylko mg i umia. W szkole byo sporo ludzi z warszawskiego oliborza. Dziki nim pozna inteligenckie rodowisko, obracajce si wok KOR-u. Obserwowa tych ludzi z bliska, najczciej podczas czstych wizyt w kociele w. Stanisawa Kostki. Osobicie nigdy nie odczuwa potrzeby zrzeszania si w jakich organizacjach. Trzeba byo spiskowa, to si spiskowao. Bibu trzeba byo nosi, to si nosio. Albo zbierao bibu w Warszawie, skd tylko si dao, i wywozio na prowincj, bo tam jej brakowao. Byo mu obojtne, jakie to byo wydawnictwo - wane, e pisali przeciw komunie. On by hurtownik, a nie detalista. On obala mur, a nie rzebi detale. Najprostszym wyrnikiem, kto jest po czyjej stronie, byy znaczki ze synnym logo Solidarnoci". Oczywicie brakowao

60

ich, tak jak wszystkiego innego. A jak brakuje, to luk naley wypeni, szczeglnie e chodzio o suszn spraw. WC natychmiast wyczu interes i namwi producenta okularw sonecznych, tego od nocnikw, by przestawi si na produkcj znaczkw Solidarnoci": - Robimy znaczki. Wszyscy maj na jakich drewienkach, wic zrb pan na wtryskarce, a ja to rozprowadz. Pierwsz torb znaczkw zawiz z Gdaska do Regionu Mazowsze w Warszawie. Zapacili horrendalne pienidze, cho WC nie poda im konkretnej ceny. W Warszawie potrzebny by zatem drugi producent, eby nie wozi znaczkw przez p Polski i nie ryzykowa zapania przez ubecj. Znalaz go przez ojca, ktry co roku zamawia plastikowe identyfikatory na Jazz Jamboree. Tak wic przez kilka miesicy WC prowadzi dwie p-legalne fabryki znaczkw Solidarnoci" - jedn w Gdasku, drug w Warszawie. Wszystkich kolegw i znajomych zaangaowa do kupowania nocnikw, wanienek, kubw - cokolwiek byo zrobione z biaego plastiku, stanowio surowiec. Rozprowadzi ponad milion znaczkw - i ma to wszystko spisane, rzecz jasna, w starym zeszycie w kratk. Kiedy dzisiaj znajduje u kogo jaki znaczek Solidarnoci" z tamtych czasw, oglda go przez chwil, a potem mwi: mj albo cham, lichy plastik dali. On dba o jako nawet wwczas, gdy sprzedaby si dowolny towar. W myl zasady, e klient musi by zadbany - tego nauczy go dziadek Antoni.

CZ DRUGA

LEKCJA
STAN WOJENNY
Idc 13 grudnia na porann msz dla studentw, WC nie wiedzia jeszcze nic o wprowadzeniu stanu wojennego. W kociele w. Anny ludzie byli jacy tacy smutni, dziwnie si modlili, a ksidz gada nie wiadomo o czym. Dopiero po wyjciu WC zauway obwieszczenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON), przyklejone na murze kocioa. - 5 stycznia 1982 roku - opowiada dyrektor Korzyb - po przerwie spowodowanej wprowadzeniem stanu wojennego, wznowilimy zajcia w liceum. Rano pojawili si dwaj oficerowie, ktrzy mieli przeprowadzi w kadej klasie pogadanki tumaczce zaistnia sytuacj polityczn. W poowie dnia do pokoju nauczycielskiego wszed podenerwowany podpukownik i domaga si wsparcia, poniewa zosta u>yrzucony z jednej z klas. - Na lekcji rosyjskiego wchodzi do nas oficer - wyjania WC. - Pani Gromulska siedzi w kcie, ciko przestraszona. My te bylimy przeraeni. Wszystkie klasy, oprcz jednej, ktra miaa by po nas, przekny pogadank wojskowych. Facet zaczyna piewk o ekstremistach z Solidarnoci", padaj nazwiska, truje i truje... W ktrym momencie Lipszyc nie wytrzyma i mwi: Prosz pana, prosz nie mwi e o osobach nieobecnych. Siedz w wizieniach i nie mog si broni. To jest nieuczciwe". Podpukownik wrzasn: Nazwisko!" Pawe Lipszyc". Bd mwi, co mi si podoba" - dar si oficer - bo mam wadz i w imie-

63

niu wadzy mam do wygoszenia pogadank". No to mu powiedziaem tak: Pan nie przestanie mwi, ale my nie bdziemy sucha" i zatkaem sobie demonstracyjnie uszy palcami. Postawiem si, eby Pawe Lipszyc nie zosta sam na polu. Zatkaem uszy i patrz na podpukownika. On w tym momencie za kabur. Cay zagotowany zaczyna j odpina i wrzeszczy: Nazwisko!" A ja siedz z zatkanymi uszami, ivic nie odpowiadam. To on po raz drugi: Nazwisko!", a pote?n krzyczy: Ze mn za drzwi!" Siedz cay przeraony. Wyjem palce z uszu, schowaem rce pod awk, eby nie widzia, e mi si trzs, ae siedz twardo. I on si wtedy odwrci do tej biednej Gromulskiej i patrzy na ni. A kobita ma ma, ma dziecko jedno, drugie. Bardzo sympatyczna bya i lubiana przez wszystkich, cho uczya rosyjskiego. Widziaem, e ona kompletnie nie wie, co ma zrobi. Patrzya na mnie z baganiem iv oczach, w kocu zakwilia: Wojtek" i rozoya rce. Widz, e zaszczuty czowiek prosi mnie o ratunek i prosi, bym wyszed, tak jak mi kae tamten onierz. No to wstaem i wyszedem. Za mn wsta Pawe Lipszyc i te wyszed. A za Lipszycem wstali wszyscy inni i wyszli. W klasie zosta pan podpukownik, pani nauczycielka Gromulska i w ostatniej awce mj przyjaciel Piotr Sacewicz. Spa cikim snem, bo dzie wczeniej byo pite wino. Gdy ju wszyscy wyszli, pan podpukownik oifiadczy Gromulskiej: W tej sytuacji dalsze prowadzenie pogadanki uwaam za bezcelowe". Wyszed, trzasnwszy drzwiami, i polecia na skarg do Korzyba. Na szczcie podpukownik nie chcia wywoywa skandalu, bo jednoczenie musiaby si przyzna przed przeoonymi do poraki, wic razem z dyrekcj szkoy potraktowa cae to zajcie jako niegrony incydent. W liceum co chwila rozchodzia si wiadomo o nowej akcji przeciwko komunie. Po lekcjach uczniowie warszawskich szk regularnie zapeniali ulice, noszc na plecach wielkie puste plecaki. Dziki temu ci, ktrzy naprawd przenosili ulotki i wywrotowe ksiki, mogli si ukry wrd masy spacerujcych plecakw. W ksice Podrnik WC" Wojciech w taki oto sposb opisa jeden z wielu uczniowskich happeningw:

64

Na rodku dzisiejszego placu Bankowego w Warszaivie stal pomnik Feliksa Dzieryskiego. Felek to by wielki Polak, wielki obywatel sowiecki, twrca systemu tajnej policji i obozw koncentracyjnych, patron Kiszczaka i w ogle bohater na miar Wallenroda (w kocu aden inny Polak nie wysia na ta?nten wiat wicej Ruskich ni on). Posta dramatyczna pod kadym wzgldem. Sta sobie na rodeczku placu, jakby celowo po drodze do mojej szkoy. Caym sob prowokowa uczniw do tego, by obrzucili jego ogromne donie odlane z brzu soikami z czerwon farb. Efekt by bardzo widowiskowy, uzupenia monument o niewtpliw prawd historyczn - rce postaci ociekay krwi. Dnia nastpnego, w drodze do szkoy, z prawdziw radoci obserwowalimy, jak suby miejskie szoroway Dzieryskiemu apy. To dopiero omieszao komun, a na dodatek miao wymiar symboliczny (...) Pomnik Feliksa Dzieryskiego (...) caym sob prowokowa do tego, by kiedy upuci u jego stp soik z walerian (czyli z dostpnym w kadej aptece kocim afrodyzjakiem). Efekt by bardzo widowiskowy. Gromada dzikich kotw z caej okolicy tarzaa si w seksualnej orgii dookoa wielkiego rewolucjonisty, osobistego przyjaciela Lenina. (...) Koty w amoku, wyjtkou>o silnie zajte cokoem Feliksa, nie reagoway ani na hord ujadajcych psw z caej okolicy, ani na kohort milicjantw, te z caej okolicy. Pay poszy iv ruch. Wadza ludowa natara na koty. Psy udzieliy wsparcia. Zaraz potem wadza ludowa natara take na psich sojusznikiv i zacza si prawdziwa wojna o cok. (...) Obrona Feliksa trwaa kilka godzin (dopki nie wywietrzaa ivaleriana). W tym czasie koty si tarzay, psy szczekay, pay paoway, a tum sterroryzowanych Poakw rozlunia si salwami miechu. To ju nie by dramat ani naivet komedia, to by cyrk i burdel na kkach. Kto z opozycyjnego oliborza rzuci, e ma by powstanie, wic Wojciech postanowi zorganizowa bro. W cigu miesica zdoby tylko jeden pistolet - kradziony, milicyjny, zawinity w szmat. Wprawdzie bez amunicji, ale sprawny. Kiedy okazao si, e powstania jednak nie ma i nie bdzie, nie bardzo wiedzia, co z tym pistoletem zrobi, wic da go ksidzu. Informacj o posiadanej broni przekaza ksidzu w czasie spowiedzi, eby mie pew-

65

no, e zostanie zachowana tajemnica. By rozczarowany brakiem powstania, ale depresji nie mia, w narodzie bowiem odczuwalna bya oglna mobilizacja. Hasa na murach w rodzaju Zima wasza, wiosna nasza" dodaway wszystkim otuchy. Hasa Junta juje" dodaway umiechu. Hasa WRONa skona" lub WRON SKON PRDLON" dodaway animuszu. Podczas pierwszej masowej manifestacji przeciwko komunie, 1 maja 1982 roku, ZOMO wcigno WC do milicyjnej suki. Na komendzie przy ulicy Piwnej (tej samej, gdzie pniej zabito Grzegorza Przemyka) spaowano go i ogolono na yso, tak jak dziesitki innych manifestantw w Warszawie. Gdyby pojawili si dwa dni pniej na kolejnej planowanej manifestacji - z okazji wita 3 Maja, - byliby atwym celem dla milicji i wtedy zostaliby ju nie tylko zatrzymani, ale internowani. Kady z ogolonych otrzyma dokument z odpowiednim ostrzeeniem, ktry naleao podpisa. W dniu 3 maja 1982 roku WC zosta w domu, ale zamiast niego posza protestowa mama Krystyna. WC mieszka wwczas w mrwkowcu przy Hali Mirowskiej i wraz z innymi ssiadami zrzuca z balkonu na zomowcw szklane butelki z wod. Jak taka szklana butelka po mleku czy po Mazowszance" spadla z IV czy V pitra, to milicyjne tarcze szy w drebiezgi". Oprawcy odskakiwali od wej do klatek, dziki czemu manifestanci mogli spokojnie chowa si w blokach.

PRZEMOC
Matur WC zdawa w roku 1983 wraz z Grzegorzem Przemykiem, ktry chodzi do rwnolegej klasy. Grzesiek raczej nie by postaci znan w szkole. Mao kto wiedzia, e jego matka, pani Barbara Sadowska, dziaaa w Komitecie Pomocy Internowanym. WC nie tylko si z nim nie kumplowa, ale nic o nim nie wiedzia. mier Przemyka, ktrego zapaowano na Piwnej, oczywicie odbia si szerokim echem, i to nie tylko w szkole. Na schodach bez przerwy paliy si znicze i leay kwiaty. Na naboestwo w kociele w. Stanisawa Kostki i pogrzeb na warszawskich Powzkach przyje-

66

chay delegacje z caej Polski. Tum by ogromny i nawet ci, ktrzy mieli nie trumn, nie mogli si do niej dopcha. Po tak wielkiej manifestacji ubecja chciaa zastraszy liceum im. Frycza-Modrzewskiego. Postanowiono porwa jednego z uczniw. Pado na WC. Dlaczego on? Gazetka szkolna, sklepik, przedstawienia teatralne, Dziady" i Makbet", ktre wyreyserowa i zagra w nich gwne role, sprawiy, e w szkole by rozpoznawalny. Szczeglnie Dziady" mu si uday. - Przy omawianiu twrczoci Mickieivicza - wspomina dyrektor Korzyb - postanowilimy wystawi czwart cz Dziadw" Wyonia si grupa chtnych do wzicia udziau w przedstawieniu. Wojtek natychmiast oznajmi, e on zrobi wasn inscenizacj. I zrobi, uwspczenion, nie mieszczc si w XIX-wiecznej konwencji teatralnej. Na Bazarze Ryckiego WC wypoyczy prawdziw trumn. Sprzedawca nie zadawa adnych pyta, ale uprzedzi: Tylko eby nie wrcia zafajdana. Po trumn pojecha z kolegami. Zapacili za wynajem na kilka dni, potem kupili tej trumnie bilet autobusowy. Dopiero trzeci kierowca zgodzi si ich zabra z takim bagaem. Jaka pani si zainteresowaa, czemu wioz trumn. Wie pani, kolega prosi, eby go ostatni raz na mecz Legii zabra - odpowiedzia jeden z licealistw. Pani si nawet niespecjalnie zdziwia - to bya warszawska Praga, dzielnica pena lumpw i bandytw - tylko zasugerowaa, eby koleg postawi do gry gow, bo tak jak stoi teraz, z nogami w gr, jest mu peivnie niewygodnie. A potem, podczas przedstawienia, aktorzy na tej trumnie jedli i pili. WC specjalnie kociewsk wdzonk zaatwi, eby na sali pachniao arciem, paliy si wiece, ogryzano koci... a nagle nieboszczyk otwiera z hukiem wieko trumny. Jedzenie, woda i wiece leciay na widowni. Popoch. Nikt si nie spodziewa, e przez 30 minut przedstawienia kto moe lee schowany w tej trumnie tylko po to, by w scenie finaowej wyskoczy z wrzaskiem. - Doskonae pamitam inscenizacj Dziadw" - wspomina ukasz Ciepowski, kolega z liceum, dzi grafik komputeA . 67

rowy. - Wojtek gra rol szamana-kapana. Mia dugie wosy do ramion, by trupio umaowany, przez co wyglda super demonicznie. By genialny i naprawd nie byo rnicy midzy jego gr a gr zawodowych aktorw. Wwczas czsto razem chodzilimy do teatrw, wic mielimy dobre rozeznanie, co i jak gra si na scenie. Itym bardziej przedstawienie zrobio na mnie wielkie wraenie. 23 maja 1983 roku, w czasie midzy maturami pisemnymi a ustnymi, WC zosta porwany spod domu przez nieznanych do dzisiaj sprawcw. Dwa dni pniej Zycie Warszawy" informowao: W. Cejrowski, ktry odnalaz si po kilku godzinach, owiadczy w rozmowie z prokuratorem, i zosta zatrzymany u' pobliu domu przez trzech mczyzn, ktrzy wywieli go samochodem marki Nysa w nieznanym kierunku (...) Wg informacji komendanta gwnego MO, gen. bryg. Jzefa Beima, suby MO nie podejmoway adnych czynnoci wobec W. Cejrowskiego. Ubecy, w pomieszczeniu wygldajcym jak zwyczajne biuro, poddali WC torturom. Wyamywano mu kolejno wszystkie palce u obu rk. Nie amano koci, tylko wycigano ze staww, a nastpnie wyginano je w przeciwnym kierunku ni normalnie. Jeden oprawca trzyma WC, drugi za bawi si jego palcami w zmienianie biegw". Jedynka to by may palec, dwjka serdeczny i tak dalej. Kiedy doszed do czwrki, czyli palca wskazujcego, zrobi przerw. Dali WC tylko chwil odpoczynku po to, by nie zemdla. Okazao si, e kciuk to take bieg - wsteczny". Po wyamaniu palcw u jednej doni powtrzono cao zmieniania biegw" u drugiej. Po trwajcej okoo trzech godzin rozmowie wyjaniajcej" oprawcy odwieli WC pod przychodni lekarsk i wyrzucili z samochodu na ulic. W przychodni lekarz zaoy mu opatrunki na palce. - Byem chyba pierwsz osob, ktra zobaczya Wojtka, kiedy przyszed do szkoy z powyamywanymipalcami - opowiada ukasz Ciepowski. - Siedziaem wtedy na schodach przed szko.

68

Nie widziaem nigdy osoby tak zdenerwowanej i tak roztrzsionej, on dosownie trzs si jak galareta. Mia kopoty z chodzeniem. Wida byo, e dozna niesamowitego ivstrzsu psychicznego i by mocno przestraszony. Z tego, co pamitam, to swoje pierwsze kroki po przybyciu ze szpitala skierowa do nauczy cia Andrzeja Korzyba. - Prowadziem egzamin maturalny - mwi dyrektor Korzyb. - Wesza wona i mwi: Panie dyrektorze, wana sprawa, musi pan wyj, bo co si stao". Wojtek czeka na mnie w gabinecie nauczycielskim. Mia obandaowane palce. Powiedzia, e jeszcze nie by ani w domu, ani nigdzie indziej i musi mi koniecznie opowiedzie o zajciu z ubekami. To byo na dzie przed jego ustnym egzaminem maturalnym z jzyka polskiego. Kiedy wychodzi z bloku, jeszcze na klatce, podeszo do niego dwch facetw. Wojciech Cejrowski?" - zapyta jeden z nich. Tak" - odpowiedzia Wojtek. Pjdziesz z nami" - oznajmi ktry z nich. Na klatce by telefon i Wojtek powiedzia, e musi poinformowa matk, ktra jest chora na serce. Tumaczy, e po mierci Grzegorza Przemyka wszyscy rodzice yli w napiciu. I oni mu pozwolili. Zadzwoni i zdy jedynie powiedzie: Zatrzymuj mnie". Tajniacy wprowadzili go do nyski, wsadzili gow midzy nogi i samochd odjecha w nieznanym kierunku. W jakim baraku przepytywali go o nauczycieli, o atmosfer w szkole, i wyamywali palce. Trwao to jakie trzy godziny. Nastpnie, skrpoivanego, podiviei pod jak przychodni lekarsk. Usysza: Tu udziel ci pomocy", a nastpnie zosta wypchnity z auta. Stamtd Wojtek przyszed do szkoy, bo to byo jak sam twierdzi - jedyne miejsce, w ktrym czu si bezpiecznie. Wiedzia, e nikt go nie zostawi bez pomocy. Zadzwoniem do ojca Wojtka i powiedziaem, by przyjecha i zabra syna, ale raczej nie do domu. Pojechali do szpitala na Solcu. Nastpnego dnia Wojtek przystpi do egzaminu. Odpowiada zdecydowanie poniej siwich moliwoci i dosta przecitn ocen. WC zoy na milicji doniesienie o popenieniu przestpstwa. Zeznania skada przed prokuratorami Soch i Szczapem, ktrzy wczeniej skazywali czonkw Solidarnoci".

69

ycie Warszawy", 2 czerwca 1983 r.: Z dowodw tych wynika, e u Wojciecha Daniela C. wystpoway nieznaczne, powierzchowne otarcia naskrka na dwch palcach doni lewej i prawej z lekkim obrzkiem. Kilka miesicy pniej, podczas konferencji prasowej, Jerzy Urban, rzecznik komunistycznego rzdu, owiadczy: - Pan Cejrowski dosta si do szkoy teatralnej i wietnie zagra t rol, bya to rola jego ycia, wszystkich nas oszuka. ycie Warszawy", 1 marca 1984 r.: Modzieniec, dzi student szkoy aktorskiej, zmyli uprowadzenie jak tajemnicz furgonetk w nie wyjanionym przeze celu. Do cigajcego na uwag fan tazjowania skonio go krcenie si wok szkoy szukajcych sensacji korespondentw zagranicznych. Caa bujda od dawna dla nikogo nie ulega ivtpliwoci.

PAN REYSER
Po maturze WC chcia zosta reyserem. W tym celu musia skoczy wczeniej jakie inne studia. Najpierw postanowi zatem zosta aktorem, do tego dobrym, eby mu potem aden gnojek na planie filmowym nie podskakiwa i nie mwi: Panie reyserze, tego si nie da zagra albo: To si robi inaczej. Wyobraa sobie, e wtedy kazaby usi takiemu niesfornemu aktorowi na swoim reyserskim krzeseku i pokazaby, e owszem, da si zagra, bo on ma stosowny dyplom i co na ten temat wie. WC lubi chodzi do teatru. To jedyne, co mu si podobao w Warszawie. Zna doskonale wszystkie teatry stolicy. By staym widzem eksperymentalnego teatru Studio" Jzefa Szajny. Nie to, eby zawsze by zachwycony, ale kilka rzeczy robio na nim wraenie, zwaszcza rozwizania techniczne. Ferdydurke" obejrza wiele razy. Jeli chodzi o filmy polskie, to nie podobay mu si nigdy. Nawet te, za ktrymi polski nard szaleje, jak choby Mi" czy Rejs". Dla niego s durne i przede wszystkim nudne. Kilka razy prbowa obejrze Rejs" i albo A , 70

nie wytrzymywa, poirytowany brakiem fabuy, albo zasypia w trakcie. Kino europejskie WC odrzuca w caoci. Wie, gdzie ludzie bd si mia na brytyjskim Montym Pythonie, ale jego to w ogle nie mieszy. Podobnie Mi" czy Rejs", czy komedie Louisa de Funesa. Dla niego to taka sama kaszana, co Benny Hill, i tak samo go drani. Z europejskiego kina podoba mu si jedynie Roman Polaski, ktry krci filmy w Europie, ale robi to po amerykasku. O ile N w wodzie" jest nie do zniesienia, bo to polskie kino, o tyle Tess" albo Piraci" - jak najbardziej. Chinatown" jest dla niego sabym filmem, chocia docenia kunszt. Dlaczego Piraci"? Bo fajnie, kolorowo, Karaiby, jest akcja. WC lubi natomiast kino amerykaskie, ale nie Woody'ego Allena, tylko dobre kino hollywoodzkie, zakoczone koniecznie happy endem. Za kadym razem, kiedy oglda Przemino z wiatrem", to si wzrusza, a nawet pacze. Uwaa, e jak paci za bilet, to chce mie rozrywk, a nie krcenie flakw na widelcu. Dlatego chcia zosta reyserem, eby robi porzdne kino hollywoodzkie. Zoto dla zuchwaych" - to jest w jego oczach dobry hollywoodzki film. Bo WC jest za afirmacj. W sprawach katolickich jest za afirmacj rzeczy twardych. Jeli chodzi o oglne podejcie do ycia, to uwaa, e nie naley si doowa i zajmowa smutnymi rzeczami. Film ma by wanie ucieczk od tych smutniejszych spraw. A kultura masowa ma wzbudza pozytywne emocje i uczy. Do szkoy teatralnej WC zdawa zaraz po maturze. Do egzaminu przystpio wtedy ponad czterysta osb, a miejsc byo dwadziecia siedem. WC doszed do wniosku, e w pierwszym etapie trzeba po prostu czym zabysn, choby zotym zbem, i ju si przejdzie do drugiego. Wykombinowa, e powinien wej na egzamin pod koniec dnia, kiedy wszyscy bd ju zmczeni i znudzeni. A najlepiej przyj ostatniego dnia egzaminu. No wic szacher-macher, prosz pani, dzi nie mog, bo id na przesuchanie, ubecja stoi pod szko. Wszystko, eby wej pniej. I wszed pno, komisja zmczona, ziewa, tego dnia byo przesuchiwanych sto dwadziecia beztalenci. Tu przed nim wchodzia dziewczyna ubrana caa na niebiesko. Paznokietki, sznurwki, skarpetki, wszystko niebieskie. - Co nam pani poivie? - zapytaa szanowna komisja. - Powiem wiersz Niezapominajka".

71

No a komisja musiaa przecie trzyma powag. Musiaa te wysucha Niezapominajki"... Z regulaminu wynikao, e WC ma zadeklamowa wiersz klasyczny, czyli taki, ktry powsta w takich to a takich latach, a poeta musia by urodzony przed rokiem tym a tym. Pogwkowa i dobra repertuar zaczepny". Z regulaminu wynikao bowiem, e Rzepka" Juliana Tuwima kwalifikuje si do klasyki. Julian Tuwim jest klasykiem, a wic wszystko, co napisa, jest klasyczne. Wszed na sal w niezwykle pstrokatej, kwiecistej koszuli, przerobionej z bluzki mamy - trzeba byo tylko guziki przeszy ze strony damskiej na msk. - Co pan nam powie? - zapytaa szanowna komisja. -Julian Tuwim... - tu ziewnicie komisji - ...Rzepka". Na to poruszy si Jan Englert: - Prosz pana, ale pan ma mwi wiersz klasyczny. - Tak, jestem przygotowany. Prosz spojrze na stron trzeci regulaminu, wiersz klasyczny definiuje si tam nastpujco... No i poszed szmer, bo wreszcie co si dzieje. Przyszed taki i stawia si komisji, zobaczmy, co potrafi. WC odegra t Rzepk" z machaniem rk i minami, kada posta mwia innym gosem, przy czym trzy postacie mwiy gosem osb zasiadajcych w komisji egzaminacyjnej. W momencie, kiedy WC mwi gosem Piotra Fronczewskiego, a dokadniej - granej przez niego postaci Franka Kimono, spojrza na aktora i cign rzepk. No i tak zadeklamowana Rzepka" okazaa si zwycistwem ze standing ovation. A potem trzeba byo co zapiewa. Na to WC te byl przygotowany. Koleanka z liceum miaa mam w szkole muzycznej. Kilka dni wczeniej poszed do niej, poprosi o sprawdzenie swojej skali gosu, bo trzeba odpowiednio do gosu dobra repertuar na egzamin. Sprawdzia, stwierdzia: - No, piewa pan w gamie C, ale tylko trzy dwiki czysto. - To prosz mi dobra repertuar w gamie C na te trzy dwiki.

72

Najpierw zacza si mia, a potem stwierdzia, e to ambitne wyzwanie i obiecaa, e zapyta koleg od teorii kompozycji. Posza do kolegi teoretyka i zapytaa, czy kiedykolwiek w historii piewu zdarzyo si, by piewano na trzech dwikach. Bo na piciu - to w redniowieczu bywao. A on stwierdzi: - Tak, lata 50., pie masowa, produkcyjniaki. Kada taka pie socjalistyczna miaa by prociusieka i atwa do zapiewania nawet przez osoby, ktrym so nadepn na ucho. WC zatem przygotowa Hymn traktorzystw". Socjalistyczny produkcyjniak z 1952 roku: Hej, wy, konie, rumaki stalowe / hej, na pola prowadcie wy nas / niech zawarcz traktory bojowe"... Jest stan wojenny, a tu taka pie masowa, zapiewana penym gosem. Tak jak pierwszy guzik przy koszuli by le przyszyty i poszed, kiedy WC odstawia Rzepk", tak drugi poszed przy koniach, rumakach stalowych". Pan Bg czuwa, bo cz komisji podja z nim t pie, jako pierwszy zacz piewa Wojciech Siemion. Ten produkcyjniak, wypiewany razem z komisj, ju w zasadzie zapewni WC brawurowe przejcie do drugiego etapu. Jednak kto z komisji powiedzia: - Moe pan nam powie jeszcze jeden wiersz? Ju chcia zaprotestowa, mwic, e w regulaminie jest napisane JEDEN wiersz klasyczny i JEDNA piosenka, wic na dzi nie przygotowa nic wicej, ale potem pomyla, e pewnie komisja nie bdzie zadowolona z takiego tumaczenia. No wic popatrzy na Maj Komorowsk, ktra dziaaa w Komitecie Obrony Internowanych przy kociele w. Marcina, i powiedzia, e przed szko czeka na niego radiowz. Zaraz jedzie z ubekami na przesuchanie, jest zdenerwowany i ju nic wicej nie jest w stanie powiedzie. Przed szko rzeczywicie staa milicyjna suka, bo WC zdawa egzamin pomidzy kolejnymi przesuchaniami. No i Maja Komorowska wybronia go, mwic, e podczas drugiego etapu go przemagluj i zobacz, c-O-, 73

czy potrafi by tylko ekspresyjny, kolorowy i wesoy, czy take liryczny. Poprosia, by koniecznie przygotowa jaki wiersz Norwida. WC wprawdzie wiedzia, e w drugim etapie bdzie lirycznie", ale nijak nie by w stanie dobrze zadeklamowa Norwida. Wszed na egzamin i zacz si tumaczy, e nie moe przecie dobrze powiedzie wiersza, ktrego nikt nie rozumie. - Ze wstpu do dzie Norwida - tu pokaza komisji piciotomowe wydanie Dzie" - ivynika, e nikt nie rozumie Norwida. Tak tu napisa jeden pan profesor, a ja jestem dopiero ivieo po maturze. Komisja widocznie uznaa, e sama te nie rozumie Norwida, bo poproszono go, eby jeszcze raz zapiewa t swoj piosenk 0 traktorach, tylko lirycznie, tak jakby by zakochany w tych traktorach. Przy fortepianie siedzia kole, taki ciotowaty, w rowym szaliku, jak ten z kabaretu Olgi Lipiskiej. WC usiad koo niego i zacz go podrywa. Ten z przyjemnoci zapiewa lirycznie razem z WC i w ten sposb zda za niego egzamin. Potem bya cz praktyczna. Trzeba byo puka, powtarzajc zadane sekwencje rytmiczne, a e WC such ma dobry, wic wypuka" kad bezbdnie. Na zakoczenie by egzamin z pantomimy. Jego konkurenci szli w dosowno, a poniewa nie byli szkoleni z pantomimy, wychodzio im to kiepsko lub kiczowato. Jeli kto ma pokaza okno, a nie ma umiejtnoci pantomimicznych, to pokae to okno le. Dlatego WC poszed w greps. Dosta haso: otwrz". 1 zamiast, jak inni, pokazywa otwieranie okien, zamkw i drzwi, pokaza palcami ruch otwierania butelki z piwem, a nastpnie niewidoczny browarek przekaza jednemu z czonkw komisji. Wycign rk po zapat i czeka. Pan z komisji poda mu nieistniejcy pieniek. WC popatrzy z pogard na swoj pust do i zabra piwo. Poda nastpnemu czonkowi komisji i znowu zada pienidzy. Wreszcie kto mu da prawdziw monet. WC ukoni si dumnie, schowa pienidze i wyszed. Chwil pniej zosta studentem.

74

STUDENT
Na zajciach aktorskich Aleksandra lska prosia WC, eby powiedzia wiersz. Mwi wic wiersz, dostawa dobr ocen i po dwch minutach mia wolne. Z nastpnym delikwentem pani profesor spdzaa p godziny, bezskutecznie prbujc wydoby z niego cho troch talentu. WC wikszo czasu na zajciach siedzia w kcie znudzony i niczego nowego si nie uczy. Mimo to pani Aleksandra nauczya go kilku rzeczy, ktre do dzi mu si przydaj w biznesie. Na przykad to, e rol buduje si na butach. Ju wtedy krnbrny Kociewiak chodzi latem boso, a zim w drewniakach. Raz pani profesor kazaa mu i do magazynu, wypoyczy skrzane buty do taca na porzdnym obcasie i powiedzie ten sam tekst jeszcze raz. No i okazao si, e miaa absolutn racj: rol buduje si na butach. Tekst mwiony z obcasa brzmia inaczej ni powiedziany boso oraz inaczej ni w drewniakach. I teraz, kiedy WC idzie na negocjacje handlowe albo skopa komu tyek w ostrym programie telewizyjnym, to obowizkowo zakada kowbojki. Natomiast wesoy niedzielny program podrniczy realizuje boso. Jak wspomina WC, Wojciech Siemion uczy piknie. Wykada teori wiersza - rzecz, wydawaoby si, nudn jak flaki z olejem. Ale robi to przepiknie i bardzo plastycznie. Mia lekko gwarowy, wiejski, charakterystyczny sposb mwienia. Na jego wykadach bya zapalona tylko maa lampka, ale nie zasypiao si, a wrcz przeciwnie, suchao si w napiciu cae 45 minut. Pan profesor rozkada na czynniki pierwsze teksty pisane staropolszczyzn. Tumaczy, co, z czego i dlaczego. Kiedy WC sucha w radiu, jak Siemion deklamowa utwory Jana Kochanowskiego i Mikoaja Reja - trudna, archaiczna polszczyzna, ale w jego wykonaniu to byy bukiety kwiatw. I wszystko zrozumiae! Na tym samym roku studiowaa Jolanta Piekowska. Ona i WC wsplnie siadywali na parapetach i duo czytali. Par nie byli i nigdy si na to nie zanosio. Bardziej iskrzyo midzy WC a Agnieszk Pilaszewsk (t z serialu Barwy szczcia" czy Miodowe lata"). Lubili si, czubili i grali wsplne scenki. Teoretycznie moe by i co z tego wyszo, ale kade z nich miao ju kogo, wic nie przyszo im do gowy, eby si umawia.

75

Jola Piekowska, zamiast po studiach wystpowa na scenie, wyldowaa w ambasadzie amerykaskiej jako sekretarka pani ambasadorowej. WC spotyka j tam, kiedy pracowa jako tumacz Amerykanw, ktrzy przyjedali na rozmowy z opozycj. Tumaczy m.in. Kurta Vonneguta, kiedy ten spotka si z podziemnym Pen Clubem. Pniej zobaczy Jol Piekowsk, jak czytaa propagandowe, SLD-owskie Wiadomoci". Teraz czasami spotykaj si w TVN, w ktrym oboje maj programy. W szkole - jak twierdzi WC - Jola nie wybijaa si, poyczali sobie ksiki. To ona przyniosa mu angielskie wydanie niadania mistrzw" Vonneguta, jedn z jego ulubionych ksiek. Pierwszy semestr WC zaliczy celujco, w drugim ju zacz rozumie, e Pastwowa Wysza Szkoa Teatralna jest zwyk pomaturaln zawodwk. Waciwie nikt oprcz niego nie chodzi na wykady teoretyczne, takie jak historia teatru czy historia dramatu. Okazao si, e aktor moe nie mie pojcia o literaturze, a ma tylko umie odgrywa literatur na scenie. WC stwierdzi: - Niestetymao ktry aktor po szkole teatralnej jest inteligentem. To machiny do odtwarzania rl. Szybko uzna, e dla osoby z ambicjami intelektualnymi ta szkoa to strata czasu. Spdza na zajciach po 18 godzin, uczy si pantomimy, impostacji gosu i tym podobnych rzeczy, czyli wiczy ciao, a nie rozum. I tak miao by przez kolejne cztery lata, a to przecie s najlepsze lata na rozwj intelektu. Pewnego dnia wyszed ze szkoy teatralnej, zadzwoni z budki telefonicznej do mamy i powiedzia, e ju nie chce tam by.

FIKUNY
W 1981 roku WC, w wieku 17 lat, otrzyma po raz pierwszy paszport. Pojecha do Szwecji do Bo Johnsona, ktry wsppracowa z tat Stanisawem i dziki ktremu do Polski przyjedali wiatowej sawy jazzmani. Szwed mieszka w Malm i za jego wstawiennictwem Wojciech wykonywa przerne prace ogrodnicze, na kt-

76

tych si znal jak kada osoba wychowana na wsi. Ojciec poyczy mu na ten wyjazd 200 dolarw, ktre WC mia zwrci po powrocie. Tatu nigdy nie fundowa wakacji, gdy w rodzinie Cejrowskich nikt nikomu niczego nie fundowa. Oczywicie syn zwrci poyczk, przywoc ze Skandynawii nie tylko zarobione dolary, lecz take chodliwy w Polsce towar - szampon Zielone jabuszko". Sobie nie przywiz niczego - adnych pamitek, figurek, dupereli - bo i po co? Dla kapitalisty liczy si tylko towar i waluta. W drugiej poowie lat 80. regularnie jedzi do Szwecji. W miejscowoci Varberg na poudniu mia stay kontrakt ciesielski. Zarabia lepiej od miejscowych, gdy nie musia odprowadza podatkw, a ponadto szef dodawa mu za dobr prac poow tamtejszego ZUS-u. To byo spore przedsibiorstwo, zoone z kilku farm, pastwisk oraz stadnin, w ktrych hodowano konie wycigowe - kusaki. Po wyborach w 1989 roku WC pojecha do Szwecji po raz ostatni, by zda tam egzamin na czeladnika ciesielskiego. Dziadek Antoni zawsze podkrela, e na cikie czasy naley mie jaki konkretny fach w rku, wic WC wymyli sobie, e dobrze byoby umie budowa... trumny. Popyt na trumny wzrasta, gdy nadchodz cikie czasy, a w dodatku klient, ktremu potrzebna trumna, raczej nie wybrzydza i nie ma gowy do targowania si 0 cen. Na egzamin czeladniczy WC wykona wic trzy trumny. Jedna bya dla katolika, druga dla protestanta, a trzecia dla ateisty. Trumna protestanckajest prosta i skada si zaledwie z omiu desek. Paska u gry, paska na dole, rozszerzana w ramionach. Trumna katolicka ma potne, wypuke wieko. Trumna dla ateisty to oczywicie byl art, ale zrobi wraenie na komisji. WC wytumaczy, e skrzynia na szcztki osoby, ktra nie wierzy w ycie pozagrobowe, powinna by schludna, ale jednoczenie w jaki sposb wyraa stosunek zmarego do ciaa po mierci. Zbudowa wic zwyk, prost skrzyni. Kontakty ze Szwedami WC mial bardzo dobre. Chopak w wieku poborowym budowa poty wok pastwisk dla koni, a sezonowe pracownice - szwedzkie dziewczyny o niebieskich oczach 1 blond wosach - maloway te ploty specjaln smo, eby adne plenie drewna nie zeray, jak rwnie, by nie obgryzay go konie. No i mona byo dosta od WC do malowania pot od strony mo-

77

rza, gdzie wieje, i potem dziewczyna miaa w tych licznych wosach czarn farb, albo kawaek od strony pola, w zacisznym miejscu pod lasem. Rwnie za granic istnia kociewski taryfikator i zeszyt w kratk w tekturowych okadkach. W kraju ojczystym WC ima si przernych zaj. Najbardziej widowiskowe byo rejestrowanie przez niego lubw i wesel kamer wideo, ktre to urzdzenie byo wwczas w Polsce niebywa rzadkoci. Firm producenck zaoy Jacek Olechowski, modszy brat nieustajcego kandydata na prezydenta RP, Andrzeja, ktry w Stoecznej Estradzie wsppracowa ze Stanisawem Cejrowskim. - Wojtek by jednym z moich trzech operatorw - wspomina Jacek Olechowski. - Bardzo sumienny, nie pi, nie kombinowa i jak si umwi, to zawsze by. Raz tylko, krcc wesele, nie wczy mikrofonu i bya chryja. Prbowalimy podoy dwik z innego wesela, ale zleceniodawcy szybko to odkryli. Na jednym z wesel teciowa pana modego przezwaa Wojtka fikuny" i ta ksyivka na dugo przy nim pozostaa. Raz, 1 maja, w najwiksze ivito klasy robotniczej, przebijalimy si na zlecenie przez centrum Warszawy - kontynuuje Olechowski. - Miaem peugeota, rzcha, ale posiada jedn fajn rzecz - latark na zwijanym kablu. Spieszylimy si, a tu wszystkie ulice zablokowane i nie byo jak przejecha. No to Wojtek wycign t lampk i udawa, e co nadaje przez ten niby mikrofon od radiofawki. Z tyu kolega wystawi przez szyb kamer i milicjanci byli tak zdezorientowani, e nas przepucili bez problemw przez wszystkie kordony. Innym fortelem byo wkadanie za szyb samochodu otwartego dowodu osobistego z widocznym zdjciem. Kady porzdkowy myla, e to jaka powana ekipa i, nie chcc podpa komu wanemu, tupuszcza nasz samochd, gdziekolwiek chcielimy wjecha. Innym razem ekipa wideo-specjalistw zostaa wynajta przez hindusk firm, ktra miaa prezentacj na targach w Poznaniu. Chodzio o zaprezentowanie polskim kontrahentom reklamowego filmu wideo. Poniewa film trwa ptorej godziny, z przerw na przeoenie kasety, to WC byskawicznie dogada

78

si z ajentem pobliskiego barku na wieym powietrzu. Zbiera butelki po piwie i czyci stoliki. No bo po co mia traci czas? Taki by pan Wojtek.

PRZYPADEK
Po porzuceniu szkoy teatralnej WC nie mia pomysu, co chciaby dalej robi. Poszed na spacer w stron Uniwersytetu Warszawskiego i tam na bramie zobaczy ogoszenie: Pilnie poszukiwany tumacz na wypraw speleologiczn do Meksyku". Zdar je, min bram i znalaz tych, ktrzy dali ogoszenie. - Podobno potrzebujecie tumacza na wypraw do Meksyku. - Oj, tak. Moesz jecha? - Mog, tylko zaatwcie paszport. Mam teczk na UB. Zaatwili. Klub speleologiczny jecha na wypraw naukow do Meksyku. Najukatan. Wprawdzie WC nie zna hiszpaskiego, ale w ogoszeniu nie byo napisane tumacz jzyka hiszpaskiego", tylko tumacz na wypraw do Meksyku". A tumaczem by, owszem, tyle e angielskiego. Pomyla zatem, e skoro potrzebuj tumacza pilnie", to pewnie ich tumacz zachorowa i pali im si grunt pod nogami. Mia nadziej, e nie bd sprawdza, z jakiego jzyka tumaczy. Tak jak przypuszcza, kierownictwo wycieczki pochonite byo sprawami organizacyjnymi - zaatwianiem paszportw, wiz i biletw - i byo zachwycone, e trafi si tumacz. Widocznie zaoyli, e jak kto si zgosi na wypraw do Meksyku, to musi zna hiszpaski. A WC po hiszpasku zna tylko jedno sowo: Zorro". Kiedy wyprawa speleologw dotara na miejsce, WC rozmawia z Meksykanami po angielsku, udajc akcent hiszpaski. Tubylcw poprosi, by go nie wsypali, bo reszt grupy stanowi komunici, i gdyby jego mistyfikacja si wydaa, to on nieuchronnie trafiby do wizienia. Wwczas, w 1984 roku, Polska bya na topie wiatowych newsw, a w Miecie Meksyk dziaay komitety wsparcia dla Solidarnoci", wic miejscowi szybko zapali, o co chodzi. Kryli

79

go przez dwa tygodnie, a po tym czasie WC mwi ju do sprawnie po hiszpasku. Do koca miesicznego pobytu nikt z grupy nie poapa si, e co jest nie tak. W samolocie powrotnym uczciwie przyzna si do wszystkiego, ale nikt mu nie uwierzy. Mimo to, a moe tak na wszelki wypadek, kto jednak na niego donis i kiedy oddawa paszport, pani naczelnik wydziau paszportowego powiedziaa: - Wiem, jak nas pan oszuka. WC zmartwi si, bo zda sobie spraw, e ju raczej nieprdko wyjedzie za granic. - Wie pan, czemu w ogle wydaam panu ten paszport? Bo mylaam, e pan tam zostanie. I teraz bd miaa problem, eby wytumaczy to moim szefom. - Ale czemu pani tak otwarcie ze mn rozmawia? - Bo ja te urodziam si w Skrczu. Jak wiemy, to nie WC, ale jego ojciec urodzi si w Skrczu, czyli pani naczelnik musiaa dobrze zna teczk tumacza". Po kilku miesicach WC ponownie stan przed obliczem pani naczelnik, a ta powiedziaa: - Ma pan mocne papiery. Bardzo mnie to cieszy. Mam nadziej, e tym razem bdzie to paszport tylko w jedn stron. Tym razem mocne papiery" na wypraw klubu nurkowego zaatwi kolega z liceum, Sawek Makaruk, zwany Makaronem". Tak jak WC, Makaron" jest czowiekiem, dla ktrego nie ma rzeczy niemoliwych. Jeli pasjonowa si nurkowaniem, to zamiast moczy si w chodnych, mtnych wodach mazurskich jezior, pragn penetrowa wybrzea przepiknego, meksykaskiego Jukatanu. Problem polega na tym, e depresyjne czasy, kiedy sukcesem byo zdobycie rolki papieru toaletowego, nie sprzyjay takim marzeniom. Ale to nie dotyczyo Makarona". Znalaz dojcie do towarzysza Aleksandra Kwaniewskiego, ktry wwczas dziaa w jakiej instytucji do spraw

80

sportu, i ten wyda zgod na wypraw oraz podpisa list uczestnikw. Znalaz si na niej rwnie WC, bo nie tylko by ju najukatanie, ale dodatkowo wietnie opanowa jzyk hiszpaski. Wprawdzie nigdy nie nurkowa, ale przecie mg zacz. Naleao zdoby zawiadczenie lekarskie o braku przeciwwskaza do nurkowania i sprawa zaatwiona. O dziwo, wyda je, i to bez jakiejkolwiek zachty, ten sam lekarz, ktry rok wczeniej na komisji wojskowej uzna, e WC jest niezdolny do suby w armii. Tym razem okazao si, e brak jednego puca wcale nie uniemoliwia badania oceanicznych gbin. Niestety, ze wzgldw logistycznych wyjazd ekipy nurkw znacznie si opnia, wic tym razem WC polecia do Meksyku sam. Kiedy poszed odda paszport, powiedzia do pani naczelnik: - No i, niestety, znowu nie udao mi si zosta. Sprbuj nastpnym razem. No i pani naczelnik zmiko serce.

MEKSYK
Meksyk natychmiast oczarowa WC. Wszystko mu si tam podobao. Najbardziej to, e w Polsce byo -17, a tam +38 stopni Celsjusza w cieniu. On od dziecka nienawidzi niegu i zimna, a jego motywacj do podrowania nigdy nie byy ksiki Fiedlera czy Halika ani filmy o Galapagos, tylko to, e w Ameryce Poudniowej zim jest ciepo. Kiedy po 14 godzinach lotu wysiad z samolotu na Kubie - tam bya przesiadka - i poczu gorce, karaibskie powietrze, zrozumia, e jest w innym, wspaniaym wiecie. A w Meksyku byo jeszcze lepiej. U nas stan wojenny, ubecy chodz za czowiekiem, milicja bije, wyamuje palce, a tam - dolce vita. U nas wszystko szare, tam - kolorowe. U nas zimno i ponuro, tam - ciepo i jasno. U nas nic nie wolno, tam - wolno wszystko. No i jak czowiek wyszczerzy do Meksykanina zby w umiechu, to od razu jest amigo. A meksykaskie jedzenie! Cudowne, doskonae, wreszcie ostre. Nigdy po nim nie mia problemw odkowych. Upodobanie do pikantnego smaku WC przejawi ju w wieku piciu lat. Ojciec przywiz z USA sos tabasco. Ten prawdziwy

81

Wyprawa speleologiczna do Meksyku - 1 9 8 5

Tabasco Pepper Sauce, firmy Mcllhenny. Postawi! w kuchni na stole, a Wojtusiowi spodobaa si buteleczka. Zabra j, schowa si pod zlew, bo wiedzia, e robi co zego, i sprbowa. Zaczo piec w jzyk, ale niebywale przyjemnie. No i tam, za koszem na mieci, wypi ca buteleczk tabasco, kropla po kropli, delektujc si pieczeniem w jzyk. Rodzice wezwali karetk, ale lekarz zobaczy rozemiane dziecko i uspokoi mam mwic, e gdyby co miao by, to dziecko by zwymiotowao, a tak - nic mu nie bdzie, bo mode luzwki s odporne. No i od tamtej pory tabasco i ostre arcie - to jest to. A tak przy okazji trzeba doda, e od tabasco ostrzejszy jest tylko sos habanero.

TABASCO
Tabasco - rodzaj ostrej przyprawy, otrzymywanej z jednej z odmian papryki chili, zwanej tabasco, majcej owoce o dugoci 3-5 cm. Jej nazwa pochodzi od meksykaskiego stanu Tabasco, co oznacza kraj o gorcej i wilgotnej ziemi". Nazwa T A B A S C O jest zastrzeona dla rodziny Mcllhenny c.o., majcej wyczno na produkcj owego sosu od poowy XIX w. Sos tabasco powstaje wycznie z naturalnych skadnikw. Zgodnie z receptur, opracowan przez Edmunda Mcllhenny w 1868 roku, dojrzae papryczki miady si z sol, nastpnie zostawia si je, aby dojrzeway w dbowych beczkach przez trzy lata, po czym miesza z octem winnym. Habanero naley do najostrzejszych papryk. Zawdzicza to wysokiej zawartoci kapsaicyny - w gniedzie nasiennym moe ona wynosi nawet 1500 ppm (kapsaicyna jest odczuwalna jako ostra ju w steniu 0,5 ppm w roztworze wodnym). Jej smak przypomina morele lub brzoskwinie. W Brazylii i Peru habanero jest elementem tradycyjnej kuchni. Uprawia si j gwnie najukatanie

w Meksyku (te i pomaraczowe odmiany) oraz na Karaibach (czerwone), chocia - w b r e w nazwie (habanero", czyli pochodzcy z H a w a n y " ) - na Kubie wystpuje bardzo rzadko.

Ju podczas pierwszego wyjazdu WC odebra Meksykanw jako sympatycznych, wiecznie umiechnitych ludzi. Z czasem przekona si, e s, tak jak on, niezymi cholerykami, ale po dwch minutach wciekoci natychmiast przechodz do artw: - Najpierw strzel komu midzy oczy - wyjania WC -a potem strzelaj na wiwat. I za to ich kocha. Nigdy nie mia problemw z otwartoci wobec Latynosw. W ogle nie ma barier wobec ludzi. Jak kogo nie lubi, to mu to okazuje caym sob, jak kogo lubi - tak samo. Pewnie jest w stosunku do Latynosw cieplejszy, weselszy, bardziej rozluniony, ale oni te tacy s. Zupenie inni ni Polacy. W Polsce nie ma tyle radoci, tylu gestw, tyle umiechu. Jeli na polskiej ulicy zaczniesz si umiecha po latynosku, to pomyl, e jeste pijany albo wariat. - U nas sowiaska czy uaska dusza pojawia si czasami, kiedy akurat ma?ny ochot si bawi, a u Latynosw ch do zabawy jest obecna bez przerwy, nawet we nie - twierdzi WC. A poza wszystkim Meksyk jest idealnym miejscem do robienia interesw. Przed pierwszym wyjazdem speleolodzy poinstruowali go, e najlepiej tam chodz" wiecce trzema kolorami latarki enerdowskie, ruskie aparaty fotograficzne marki Zenit oraz kompasy. WC ma zachowane z tamtego wyjazdu notatki zawierajce rozliczenia finansowe. Wynika z nich, e kompasy sprzedawa z ponaddwudziestokrotnym przebiciem. Podczas jednej z pierwszych wypraw do Meksyku postanowi wywie dwanacie zenitw. Zszokowana celniczka zapytaa go:

84

- Co to jest? - Aparaty fotograficzne. - A dwanacie? - Tak, bo ja jestem z wyprawy astronomicznej z uniwersytetu - tu machn pani legitymacj - a teraz, w lutym, nad Meksykiem bdzie przelatywa kometa Koboutka. Musz j sfotografowa na dugim czasie nawietlania, tak by mie cay ogon komety. Dlatego jeden aparat musi by nastawiony na trzy minuty, drugi na dwie, trzeci na pl sekundy.... Musz mie sekwencj dwunastu zdj, eby kometa piknie wysza. Celniczka poja oraz zaakceptowaa te brednie. W Polsce aparat Zenit kosztowa w przeliczeniu 12 dolarw, a w Meksyku schodzi" za 200. Na bazarze Meksykanin pyta: - To canon? - Nie, ae za to ruski... A dla Meksykanw Ruscy byli najwikszym mocarstwem wiata, wic musieli robi najlepszy sprzt fotograficzny. Poza tym canon by lekki, bo zrobiony z plastiku, a zenit swoje way, bo by elazny. Za 200 dolarw zarobionych na aparacie mona byo kupi wr bawenianych koszulek z kolorowymi nadrukami, na ktre WC mia staych odbiorcw na bazarach w Rembertowie i Ryckiego w Warszawie. Handlarz z Rembertowa, kuzyn kolegi ze studiw, ma teraz sklep tekstylny w Nowym Jorku i to on sprowadza na zlecenie WC hawajskie koszule, sprzedawane pod mark Wojciech Cejrowski Collection. W Meksyku WC po raz pierwszy targowa si, sprzedajc enerdowski zegarek Ruhla. Facet nie wiedzia, jak ma go zaoy, bo zegarek by zrobiony z przezroczystego plastiku i od spodu wida byo ruszajce si trybiki. Zastanawia si, czy dla wikszego szpanu nie lepiej byoby tymi trybikami do wierzchu... A zatem Meksykanin chcia kupi zegarek, a WC potrzebowa hamaka, by nie paci dwunastu dolarw za hotel. Chodzio o najlepszy hamak, czyli majcy na kocu trzysta cieniutkich, splecionych sznureczkw. Najpierw WC zbi cen z dwustu dolarw na trzydzieci, a potem upar si, e chce policzy, czy aby na pewno jest w ha-

85

maku 300 linek. Kiedy po dugim czasie doliczy si wszystkich linek, postanowi sprawdzi, ile ich jest na drugim kocu. - Te jest ich trzysta, ho przecie przechodz na drug stron jkn sprzedawca. - A jak gin gdzie po drodze, to co ja potem zrobi? Ostatecznie zmczony handlarz wzi zegarek, dajc w zamian hamak, i dopaci jeszcze dwanacie dolarw. Wyjedajc po raz trzeci do Meksyku WC nie mia adnego konkretnego celu. Chcia tak po prostu pojecha, zobaczy, poby, poy. y z tego, co tam zarobi. Pierwsz noc spdzi na kratkach od metra, bo Miasto Meksyk ley na wysokoci 2200 m n.p.m., wic noce s zimne i na ulicy spa jest raczej trudno. Na hotel nie byo go sta, a hamaka w stolicy nie pozwalali rozwiesza. Wic tak jak wszyscy wczdzy i bezdomni przytuli si do kratki od metra na gwnym placu miasta. Meksykascy kloszardzi byli bardzo ciekawi, co biay robi wrd nich. - Ano, pi tak jak wy - odpowiedzia WC. - Ale przecie biali maj pienidze i pi iv hotelach. -Ja nie mam pienidzy. - Ojej, to kto ty jeste? - Przyjechaem z Polski. Dla meksykaskich wczgw biay czowiek z Europy by niebywa atrakcj. Zaopiekowali si wic WC. Nauczyli go, e istnieje kilka gatunkw tektury. e inna jest pod pup, inna od deszczu, inna do tego, eby si w ni zawin... Pokazali mu, gdzie si mona umy i gdzie zje za darmo. Powiedzieli, e moe popracowa jako przewodnik i wyjanili, jak to robi. Od czasu do czasu na placu pojawiaa si bowiem jaka para turystw z Ameryki. Naleao do nich podej, ukoni si i zaproponowa, e si ich zaprowadzi do katedry, do paacu prezydenckiego. Nowo poznani koledzy opowiedzieli WC, co i gdzie jest do pokazania. Po kilku dniach WC zarabia 200 dolarw dziennie - po 20 lub 25 od pary. Czasami bywa te zapraszany na jaki obiad. y dobrze, bez ogranicze, by wolny.

86

Kiedy zebra nieco gotwki i znudzio mu si ju Miasto Meksyk, pojecha na wycieczk do Acapulco. Po drodze te pracowa. Raz kierowca, z ktrym podrowa jako autostopowicz, wysadzi go w miejscu, gdzie rodzina meksykaska siaa wanie kukurydz. WC zaproponowa gospodarzowi, e bdzie sia razem z nim, tylko eby go potem nakarmi i przenocowa. Meksykaski chop by tak zaskoczony, e da WC kij i do pomocy crk oraz jakiego szkraba. Sianie kukurydzy polegao na rytmicznej wsppracy midzy tak trjk. Na czele szed Kociewiak, ktry kijem dry doki. Za nim kroczya crka gospodarza, ktra do dokw wrzucaa po trzy ziarenka kukurydzy, a na kocu dreptao dziecko, ktre zadeptywao doki. I tak WC pracowa z nimi do wieczora, potem dosta je i mg si przespa, a nastpnego dnia pojecha dalej. Teraz WC mwi: Polska - moja matka, Meksyk - moja ona. Nadal kocha mamusi; jak mamusia w potrzebie, to si przyjeda, albo na wita, albo pranie zrobi, albo po prostu, eby sprawdzi, jak mamusi si wiedzie, no ale ma te swj dom i swoje ycie gdzie indziej. Wybra Meksyk, bo jest tam doskonaa muzyka, doskonaa kuchnia, doskonay klimat, doskonay pejza i doskonali ludzie. Wszystko, absolutnie wszystko mu si tam podoba.

MEKSYKANIE
W 1985 roku Dorota, 20-letnia siostra stryjeczna* WC, zapragna pojecha do USA. Nie dostaa wizy, a poniewa w Meksyku, w Ensenadzie, mieszkaa siostra babki ze strony ojca, a do tego przysaa zaproszenie, to - niewiele mylc - Dorota wsiada do samolotu i poleciaa. W Meksyku poznaa przyszego ma, Humberto Romero Loisa, i pozostaa w kraju, ktry rok wczeniej tak oczaro* WC konsekwentnie skrywa wszelakie informacje dotyczce jego rodziny i spraw osobistych, dlatego trudno byo mi ustali, ile m a rodzestwa. Wiem na pewno, e mia modszego brata Mikoaja, ktry zgin w wypadku komunikacyjnym. Jednak jeszcze o co najmniej czterech osobach WC mwi brat" lub siostra". W momencie kiedy niektre z nich pojawiaj si w tekcie, pisz o nich jako o braciach lub siostrach ciotecznych albo stryjecznych.

87

wal WC. Polsko-meksykaskie maestwo kwitnie do dzi, a jego owocami jest dwjka wspaniaych dzieci. Syn ma urod po mamie i wyglda jak typowy Europejczyk, natomiast crka jest stuprocentow Meksykank, zarwno z urody, jak i temperamentu. WC jest czstym gociem u swojej siostry i dzi uwaa Meksyk za swj drugi dom. Dotychczas zorganizowa 16 wypraw do tego kraju, a w stolicy jest staym bywalcem. Ma tam swoje mieszkanie oraz drewniany domek pod palmami na Jukatanie. Krtko mwic, zna Meksyk jak wasn kiesze oraz rozumie i w peni akceptuje panujce tam obyczaje. Jak podkrela, w Meksyku spotykaj go tylko dobre rzeczy, ale raz niele si spoci... Signijmy po raz drugi po fragment ksiki Podrnik WC": Zostaem napadnity jeden jedyny raz. Wszystko zaczo si klasycznie. Niepozornie wygldajcy czowieczek ze zotym wizerunkiem Ojca witego na szyi przystawi mi do brzucha n myliwski (doskonay do wybebeszania flakw) i powiedzia cakiem gono i spokojnie: - Nogringo, wyskakuj z portfela, bo ci kujn. Popatrzyem na niego, zaskoczony, oczywicie z gry (siga mi lekko powyej okcia), i chciaem parskn miechem, wydawao mi si, e to arty. Robi napad w wagonie penym ludzi, bez adnej moliwoci ucieczki. (...) Rozejrzaem si dookoa w poszukiwaniu sojusznikw wrd wsppasaerw. Zupenie bez sensu - wszdzie znajdowaem jedynie pecy osb, bardzo zaabsorbowanych rnymi czynnociami. (...) Zaobserwowaem jeszcze co - dookoa mnie i mojego napastnika zrobi si luz!!! Chyba jakie czary. Cae dwa metry kwadratowe icolnej przestrzeni w wagonie, do ktrego na poprzedniej stacji nie udaoby si wepchn szpilki. Cud. Najwyraniej metro dziaa na niektrych wyszczupajco. Tu krtka dygresja. Mario, wygldajcy jak niedwied brat szwagra, kilkakrotnie zabiera WC na balangi do rnych akademikw. Zanim pierwszy raz udali si na wsplny wypad, Wojciech zosta pouczony: - Zapewne kiedy zataczysz z niewaciiv dziewczyn, kto bdzie chcia da ci w ryj, dlatego musisz umie si odszczekn. Naucz ci zatem

88

bardzo mocnej wizanki. Jak wypowiesz j szybko i z pewnoci siebie, to uratuje ci tylek. WC kilkakrotnie gono j powtrzy tak, by wrya mu si gboko w pami. No i wtedy, w tym metrze, WC posa sown bomb uzbrojonemu napastnikowi. Powrmy do ksiki: - Vete, cabrn! No me sale de los cojones verte mas por aui. Vete chingar a su mdre. Pendejo flojo y roto! Coo! Hijo de puta! Mierda de maricnl... Cay tekst, zoony dokadnie z 44 sw, wypowiedziaem jednym tchem, gono i wyranie. Nawet troch za gono... Prawd rzekszy, kocwk ivykrzyczaem na cay wagon. Ze strachu. Napastnik poblad. Nastpnie odrobin cofn noysko. Spodzieivaem si, e bierze zamach, by gbiej dgn. Zmartwiaem. N zosta jednak bardzo sprawnym ruchem ukryty iv rkawie, a bandyta chwyci mnie oburcz za policzki. Pomylaem wtedy, e zdecydowa si rozwali mi gow wasnym czoem albo trzasn ni o kolano. Ku mojemu zaskoczeniu umiechn si szeroko pokazujc wszystkie sze zbw w kolorze wskazujcym na uzalenienie od nikotyny. - Disculpe, amigo miol (Wybacz, przyjacielu) - rykn, ziejc zapachem uywanej cierki do podogi. Potem pocaowa mnie po meksykasku, czyli w usta. Takjeden koszmar zastpi drugi. -Amigo, ja mylaem, e ty jeste gringo, wic chciaeyn ci pukn na par groszy za wszystkie te krzywdy i upokorzenia, ktre cierpielimy i cierpimy z rk biaego czowieka. No skd yniaem wiedzie, e ty jeste Mex, tak jak ja. Z takim wygldem to masz prawdziwe nieszczcie. Przeka swojej Matce wyrazy wspczucia.
? ? ?

-Jakbym dorwa tego amerykaskiego skurczybyka, ktry zbaamuci nasz kobit, a tobie przy okazji ras poprawi, to ywy by nie wyszed. - Dzikuj. - Lepiej dzikuj Bogu, e sam dzisiaj ywy uszed. Gdyby nie ta wizanka buzgw, to bym ci pukn, ju mnie rka wierzbia. Ale ty maszgadane, amigo, sa takie cikie joby to rzadka umiec O . 89

jtno. Pewnie pracujesz iv gazecie albo iv polityce, co? Te bluzgi ci, formalnie, ycie uratoway. Wizanka bya w miejscowym slangu i nie ma moliwoci, by mona byoby nauczy si jej na lekcjach dla cudzoziemcw. Cabrn, czyli rogacz", to bardzo ostre sowo. Trzeba by z drugim mczyzn na baaaardzo przyjacielskiej stopie, eby zmieni zabarwienie tego sowa i eby zabrzmiao jak kumpel" czy stary". WC moe sobie pozwoli na to w Meksyku tylko z jednym facetem. I nie jest to jego serdeczny przyjaciel Mario, ktry nauczy go wizanki, tylko starszy od niego o trzynacie lat przewodnik, Gustavo Gmez, ktrego zawsze bierze do pomocy, kiedy prowadzi wycieczki po Meksyku. Krcili kiedy jakie lewe interesy razem. A potem, gdy WC zacz przyjeda z wycieczkami, kilka razy tak kombinowali, eby polska grupa si nie zorientowaa, e wanie chce j obrabowa grupa tubylcw. Ludzie s na wakacjach i nie mog si ba. Klient musi by zadbany, a tu - napad rabunkowy. Kiedy w Chiapas partyzanci Marcosa zatrzymali autobus z wycieczk kierowan przez WC. Drog zastawili kamieniami i oznajmili, e do wodospadw nie puszczaj. - A dlaczego? - Bo nie! -Aza ile? - Dzi za nic. Nie i ju! Wtedy Gustavo powiedzia do WC po angielsku, bo wiedzia, e napastnicy go nie zrozumiej: - Wcieknij si na mnie i zbluzgaj mnie po polsku, ale tak, ebym si popaka. WC nie zastanawia si ani chwili - wsta i zacz wrzeszcze na Gustava, wplatajc co jaki czas meksykaskie przeklestwo typu cabrn albo cojones. Wtedy on zacz ka do partyzantw.

90

- Panowie, ja mam on i dzieci. Yo les mego, ja was bagam... Ta wycieczka to moja szansa, pierwsza od duszego czasu, i on mi j da. I ja mu obiecaem, e zawioz t jego grup bezpiecznie do wodospadw i bezpiecznie wrcimy. To ju nie jest sprawa dotyczca tamtych gringos w autobusie. Tu chodzi o zoon przeze mnie meksykask obietnic. I wtedy nagle Meksykanin-oprawca zacz trzyma sztam z ponionym Meksykaninem. I udao si. Autobus bez szwanku pojecha do wodospadw i wrci. adnego innego nie przepucili. Taka sytuacja miaa miejsce dwa razy. Za drugim razem WC ju wiedzia, e trzeba te midzy wrzaski wple meksykaskie sowo promesa, obietnica. WC i Gustavo s jak dwuosobowa mafia: zaatwiaj rzeczy legalnie niemoliwe. W dodatku bardzo ich to cieszy. Dlatego WC moe sobie pozwoli na powiedzenie do Gustavo cabrn i vice versa.

USA
Pod koniec 1988 roku, dziki wsppracy z ambasad amerykask, WC pozna pani Jane Carry, profesor nauk spoecznych. Pani profesor zorganizowaa wymian studenck midzy Uniwersytetem Warszawskim a Uniwersytetem Santa Clara, najstarsz katolick uczelni na Zachodnim Wybrzeu. Wwczas WC studiowa socjologi na UW, wic zaapa si" na wyjazd do Kalifornii. Po zakoczeniu miesicznej wizyty grupa polskich studentw wsiada do samolotu, a WC postanowi gruntowniej pozna kraj swoich marze. W Stanach zaskoczyo go, e wszystko jest pikniejsze, cudowniejsze ni sobie wyobraa. e Amerykanie adniej mwi ni na filmach, e pozytywniej przyjmuj obcego ni mona si byo spodziewa, e wolny rynek jest bardziej wolny ni mg sobie przedstawi. Na przykad zadzwoni do firmy zajmujcej si przerzucaniem prywatnych aut z Zachodniego Wybrzea na Wschodnie i zaoferowa swoje usugi. By tak sugestywny, e dosta prac, ale pod warunkiem, e dogada si z wacicielem auta. Zadzwoni do faceta i powiedzia, e przeprowadzi mu auto, ale bdzie jecha zyg-

91

akiem, zwiedzajc po drodze rne miejsca, wic to potrwa nieco duej ni wynikao z kontraktu z firm. Ten si od razu na to zgodzi i cho nigdy si nie widzieli, zawarli umow przez telefon - w Polsce, a nawet w Szwecji to byo i jest nie do pomylenia. No i WC wyruszy z San Francisco do Doliny mierci, a nastpnie odwiedzi Las Vegas, zobaczy Wielki Kanion... Ju na pocztku podry mial niez wpadk, ktra moga zakoczy jego wymarzon podr w poprzek Ameryki. Droga z San Francisco do Death Valley prowadzia przez pustyni. Wszdzie pasko, nie ma zakrtw, adnej grki a po horyzont. Pierwszy raz w yciu Wojciech mia samochd z potencjaem 150 mil na liczniku (240 km/h). Mitsubishi Galant. Rozejrza si na prawo i lewo, stwierdzi, e nie ma nikogo i postanowi sprawdzi, jak to jest, tak szybko jecha. Rozpdzi si, a poczu drenie kierownicy, zorientowa si, e nie wie, jak szybko jedzie, bo nie umie przeliczy mil na kilometry, a do tego nie byo adnych punktw odniesienia, bo nigdzie nie rosy drzewa. Nagle zobaczy w oddali gocia w kapeluszu. Ba si zahamowa, eby nie zacz taczy po rozgrzanym asfalcie albo eby tamten nie wyskoczy mu nagle przed mask z lizakiem... Pozwoli samochodowi wytraci prdko, zatrzyma si, da na wsteczny i podjecha do faceta. - Dzie dobry... eee... panie wadzo. - Dzie dobry. Jak szybko pan jecha? - Ile si dao. Jestem z Polski, pierwszy dzie w trasie, chciaem zobaczy, jak to jest, tak szybko jecha samochodem. U nas najlepsze samochody jed maksytnalnie 60 mil na godzin. - Musz ci aresztowa\ bo jechae 110 mil (176 km/h), a takie przekroczenie moe oceni i wymierzy ci kar tylko sdzia pokoju. - Ale skd pan wie, ile jechaem, skoro tego nawetja nie wiem? - Z helikoptera ci namierzyli i to oni mnie tu przywoali. Przecie sam, z wasnej woli, nigdy bym nie stercza na pustyni w tej temperaturze. Tu nie ma ywej duszy, moge co najwyej zabi siebie i rozbi samochd, tyko te nie bardzo jest o co. Tamci z helikoptera to bya inna policja. Ten na ziemi by szeryfem lokalnym. Zabra polskiego kierowc do siebie i przechowa"

92

przez trzy dni, dopki nie przyjecha sdzia pokoju. W tym czasie WC jedzi z nim na patrole, chodzili razem do knajp, a szeryf wszystkim si chwali, e chopak z Polski 120 mil jecha (192 km/h). Pozwoli mu nawet przejecha si swoim radiowozem, eby WC poczu prawdziw prdko, bo radiowz by szybszy od tego mitsubishi. W kocu przyjecha sdzia pokoju. Zasdzi uniewinnienie, poniewa WC nie by mieszkacem Ameryki, nie mia tamtejszych dokumentw, i do tego uciek z miejsca wypadku", a szeryf nie zdy zanotowa" numerw rejestracyjnych jego wozu. Sdzia by z ssiedniej miejscowoci, wic wszyscy si znali i nikt nikomu nie chcia robi kopotw. Prawdziwy mandat WC dosta dopiero w Teksasie. Jecha w nocy, wic te troch przycisn, bo wiedzia, e najblisze miejsce, przy jakim policjanci mog si schowa, to wiadukt, ktry mia by za 20 mil. A tu nagle kolorowe wiateka. Min go radiowz, WC zatrzyma swoje mitsubishi i czeka grzecznie bez wysiadania - tak jak to widywa na filmach. Tym razem policjant nie by miy, kaza wysi, pooy rce na dachu. WC ba si go korumpowa, bo to w kocu nie by Meksyk. Dosta mandat za 100 dolarw i nastpnego dnia musia go zapaci na poczcie. Zapaci z wielk radoci, wiedzia bowiem, e w USA ten, kto paci, ma te prawo wymaga, nawet jeli paci kar. Tym mandatem posuy si potem, gdy zaatwia sobie amerykaskie papiery. - Uznalicie mnie za rezydenta - argumentowa w urzdzie imigracyjnym. - Wasz przedstawiciel zrobi to pisemnie, na urzdowym druku. Mam tu mandat, a w rubryce adres" wpisano sowo Texas". Uznalicie, e jestem z Teksasu, to teraz poprosz o amerykaskie dokumenty.

POUDNIE STANW
W Arizonie WC z ciekawoci zjecha z drogi i po kilkunastu kilometrach dotar do przypadkowego rancza. Gospodarzowi powiedzia, e naoglda si westernw, jest zafascynowany Ameryk i chtnie u niego popracuje. Moe pojedzi konno, pozagania krowy, bo umie,

93

lub porobi cokolwiek mu ka. Okaza si dla nich takim samym kinem objazdowym", jakim stal si dla meksykaskich kloszardw. Zjawiskow postaci z kraju, o ktrym nie wiadomo, czy ley jeszcze na tej planecie, czy moe ju nie. Dosta miejsce w bunkhouse, konia i siodo, gospodarze pokazali mu, jak si rozciga drut kolczasty... Do supermarketu si jedzio z dubeltwk, ktra zawsze wisiaa w aucie na tylnej szybie, a pod siedzeniem bya paczka naboi. W Arizonie WC kupi 200-akrowe rancho. Z uask fantazj, za 200 dolarw. Rzadko bywa na tym swoim kawaku ziemi, ale skrupulatnie paci podatek gruntowy i to jest jego przywilej, bo amerykaskie wadze nie mog mu odmwi wjazdu do Stanw. Nawet gdyby nie mia paszportu adnego pastwa, to od USA musi dosta jaki dokument uprawniajcy do poruszania si po kraju, w ktrym jest wacicielem ziemi. WC od zawsze wiedzia, e trzeba w rnych miejscach mie swoje posesje. Tak by zawsze mona byo uciec z miejsca, w ktrym jest si aktualnie. W Europie wali si stary porzdek i WC jest przekonany, e w kadej chwili moe zosta uznany za kryminalist. Nie dlatego, e co zrobi, tylko dlatego, e prawo si zmieni. Uwaa, e za par lat zaczn kara za publiczne wyznawanie swoich pogldw i religii, wic woli by przygotowany do nagego wyjazdu. Dlatego ma swoje kawaki ziemi i domy zarwno w Polsce, Meksyku, jak i Ekwadorze oraz Stanach Zjednoczonych. Poudnie jest dla WC ulubion czci USA. Mieszkaj tam fajni ludzie, czsto pogardliwie nazywani red-neckami (czerwonymi karkami"). Nie s wcale gupolami, chocia niewtpliwie rni si od nowojorczykw. Kim jest red-neck? Tym, kim by pan Cejrowski w programie telewizyjnym WC kwadrans". Pochodzisz z Ciemnogrodu! Prosz bardzo, mwcie tak, ale ja jestem z tego dumny. I'm proud ofit. Jeste zaciankowy! Tak, i jestem z tego dumny. Uwaasz, e mczyzna powinien mie jedn on? Tak wanie uwaam. Chodzisz do kocioa co niedziela? Tak, i jestem z tego dumny. Czy jeste za tym, eby sklepy byy zamknite w niedziel? Tak powinno by. Czy jeste za tym, eby w klasach wisiay krzye? dam tego. Czy jeste za tym, eby kreacjonizm by jedn z moliwych opcji stworzenia wiata obok ewolucjonizmu? Tak, i jestem z tego dumny. Uwaam, e wiat zosta stworzony przez Pana Boga w cigu siedmiu dni. Taka jest mniej wicej filozofia red-necka.

94

Religijno w Stanach przypomina t, ktra u nas wystpowaa w XIX wieku. Wiadomo, e w niedziel si nie pracuje, e przed jedzeniem zmawia si modlitw, e we wszystkim, co si robi, przestrzega si dziesiciorga przykaza. Na Poudniu jest nawet takie pojcie: good business. Bo s pewne rzeczy w biznesie, ktrych si po prostu nie robi ze wzgldu na przekroczenie dziesiciu przykaza. Trudno sobie wyobrazi, ale w najpotniejszym pastwie wiata ycie wci moe rozgrywa si wedug regu ustanowionych przez Pana Boga. WC przejecha Stany Zjednoczone od oceanu do oceanu sze razy. Cztery razy sam, a dwa razy z ojcem, kiedy po zdjciu z anteny programu WC kwadrans" wystpowa przez dwa lata w amerykaskich klubach polonijnych. W cigu tych podry odwiedzi 34 stany, a take by w wikszoci duych miast Kanady. Jego fascynacja Ameryk jest ugruntowana. Nie jest to turystyczne zauroczenie po kilku wycieczkach, tylko dojrzaa mio do grobowej deski.

WYBORY 1989 ROKU

Bdc na stypendium na Uniwersytecie Santa Clara, WC przegapi Okrgy St. Po powrocie natychmiast zaangaowa si w kampani wyborcz Andrzeja Celiskiego, ktry by doktorem socjologii i wykada na Uniwersytecie Warszawskim, kiedy WC tam studiowa. Wczeniej Celiski prowadzi harcersk Czarnjedynk", by czonkiem KOR-u i osobistym sekretarzem Lecha Wasy. Ale po kolei. Gdy WC odszed ze szkoy teatralnej, pojecha na wypraw do Meksyku. Po powrocie zacz studiowa histori sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Tu te nie zagrza miejsca, bo zosta wyrzucony za samowolny wyjazd na kolejn wypraw do Meksyku. Co prawda zaliczy wczeniej wszystkie egzaminy z sesji, ale spni si potem dwa tygodnie na zajcia w nowym semestrze. Dziekan mia pretensj, e WC nie zgosi mu oficjalnie tego wyjazdu. I nie pomogo wyjanianie, e przecie pojecha po to, eby zobaczy na wasne oczy piramidy i zabytki Majw, czyli to, o czym si na zajciach z historii sztuki uczy z ksiek. Za niesubordynacj zosta wywalony od razu po pierwszym semestrze. r O , 95

Dziesi lat pniej, kiedy Wojtek by oglnie znany dziki programowi WC kwadrans", dosta zaproszenie od studentw KUL-u do odwiedzenia swojej starej uczelni. Ojciec Stanisaw zareagowa na to tak: - Skoro ci kiedy wyrzucili i nie zrobie magistra, to niech ci teraz senat studentw KUL-u przyzna tytu magistra honoris causa KUL-u. Bo skoro senat uczeni zoony z profesorw przyznaje doktoraty honoris causa, to senat studentw moe sobie zrobi taki art i nada magistra honoris causa, nie? Niestety, studenci bali si swojej uczelnianej wadzy i do niczego konkretnego nie doszo. By rok '95, moe '97. Pomys ojca by jednak tak dobry, e zosta zrealizowany kilkanacie lat pniej: w marcu roku 2009, w czasie uroczystoci poczonej z gocinnym wystpem w gwnej auli uczelni, Wojciech Cejrowski otrzyma z rk studentw KUL dyplom i tytu magistra honoris causa. Po tym jak zosta wyrzucony z KUL-u, WC zapisa si na Uniwersytet Warszawski, gdzie zacz studiowa socjologi. Socjologia bya wwczas mocno nasycona myl amerykask. Mimo e wykada tam komunista Jerzy J. Wiatr, to jednoczenie byo tam wielu niezalenie mylcych ludzi opozycji antykomunistycznej, jak choby Pawe piewak i Andrzej Celiski. WC tak sobie ustawia zajcia, e w poniedziaek, wtorek i cz rody by na uczelni, a przez reszt tygodnia - pracowa. Sztuczka polegaa na tym, e zazwyczaj byy trzy grupy na roku. Jeste w grupie pierwszej, ale to grupa druga ma w porcznej" porze jakie zajcia. Idziesz na pierwsze zajcia tej grupy, protestujesz, e nie zostae wpisany na waciw list, wykadowca ci dopisuje rcznie i ju jeste tam, gdzie chciae by. Na kocu pierwszego roku okazywao si, e pan Cejrowski ustawi sobie indywidualny tok studiw. Natomiast na drugim roku wypenia czas pomidzy zajciami uczszczajc na przedmioty ze starszych lat i zaliczajc je przed terminem - i tak to szo. Tak naprawd WC chcia zosta specjalist od antropologii kultury, ale takiego kierunku w Warszawie nie byo. A zatem postanowi dodatkowo uczszcza na wybrane zajcia na archeolo-

96

gii. No i skoro zalicza zajcia na archeologii, to chcia, eby mu je uwzgldniano w indeksie, bo to przecie ten sam uniwersytet. - W tym celu powinien pan poprosi o indywidualny tok studiw - powiedzieli w dziekanacie. - No to prosz. - Ale to trzeba byo zrobi dwa lata temu. - Ojej, nie wiedziaem. A ja ju tyle pozaliczaem, dure jeden, to nie daoby si jako teraz zaatwi? I dawao si zaatwi. W czasie studiw socjologicznych WC przyjani si z Jakubem Wygnaskim, ktry wsppracowa z KOR-em. Wczeniej spotykali si do czsto w stanie wojennym, ale niewiele o sobie wiedzieli poza tym, e s godni zaufania w pracy konspiracyjnej. Kiedy WC przyjecha z Ameryki na czerwcowe wybory, Kuba zaangaowa go w organizacj kampanii wyborczej Andrzeja Celiskiego, ich wsplnego wykadowcy. Pan profesor startowa w Pocku, a w tamtych okolicach mieszkaa babcia WC, wic chtnie podj si zadania. Dosta kontakt do Solidarnoci" w Petrochemii Pock. Przez dwa tygodnie rozwiesza plakaty i sia terror wrd czerwonych. Terror polega na tym, e przyjeda maym fiatem do urzdu gminnego, otwiera z hukiem drzwi i gronie pyta: - Gdzie jest sekretarz partii? albo: - Gdzie jest naczelnik urzdu? A to by przeom, wic wadza miaa pene portki ze strachu. - Solidarno"przyjechaa, dawa klucze do tych gablot na zewntrz, ale ju!! My tu teraz bdziemy robi rewolucj! I zrywa z gablot to, co tam wisiao, a potem wykleja je plakatami Solidarnoci". Kaza zamkn gabloty i plakatw pilno-

97

wa, a w razie gdyby znikny - dzwoni. Przez tydzie wszystko byo ok, ale potem najwyraniej ubecja musiaa interweniowa, bo zaczli te plakaty zdejmowa. Wtedy WC przyjeda drugi raz, tym razem z dwoma albo trzema osikami z Petrochemii, ktrzy jechali za nim drugim samochodem, i jeszcze raz bya akcja: - Klucze do gabloty, a jak nie, to wybij szyby i swoich ludzi tu postawi. Zmieniy si czasy. Ostrzegaem, e robimy rewolucj!! Do rozwieszania plakatw potrzebny by klej, ktrego oczywicie nigdzie nie dao si kupi, jak to w gospodarce komunistycznej byo ze wszystkim. Nie chodzio o zwyky klej, ale taki, dziki ktremu deszcz nie zmyby plakatu ani nikt by go nie zerwa. WC wiedzia, jak si robi odpowiedni klej, bo przeszed przeszkolenie u gocia, ktry rozwiesza plakaty jego ojcu na festiwal Jazz Jamboree. Robi ten klej z suszonych, potuczonych kasztanw, ktre rozgotowywa w wodzie. Przyklejony ju plakat spryskiwa dodatkowo akutolem, czyli opatrunkiem na rany w sprayu, dziki czemu na papierze robia si nieprzemakalna powoka. No i tak zabezpieczony plakat byl nie do zerwania. Andrzej Celiski zosta senatorem. Nastpnego dnia po tym, jak dziki pomocy" parlamentarzystw Solidarnoci" wybrano Wojciecha Jaruzelskiego na pierwszego prezydenta wolnej Rzeczypospolitej, WC, zupenie przypadkiem, spotka si z Celiskim na parkingu w centrum Warszawy. Popatrzyli na siebie i profesor zacz si niewyranie tumaczy, chocia nie pado jeszcze adne pytanie. W tym momencie WC zrozumia, e Okrgy St to bya jedna wielka cierna. Zrozumia, e wybr Jaruzelskiego zosta wczeniej ustawiony. Karty zostay rozdane pod stoem, a Polska podzielona midzy kolesiw. Od tego dnia WC znowu zacz piewa Ojczyzn woln racz nam wrci, Panie" i tak piewa do dzi. Dla WC Andrzej Celiski, ktry uczestniczy w obradach Okrgego Stou, a potem zapisa si do SLD, jest zdrajc ojczyzny i zdrajc jego samego. Z kolei Celiski cay czas ciepo wypowiada si o WC, czego ten sobie nie yczy. Facet kupi jego serce Czarn Jedynk", KOR-em, prob o zrobienie kampanii, obietnic obalenia komuny, po czym natychmiast po przewrocie zdradzi ojczyzn.

98

PREZYDENT JARUZELSKI
Dziewitnastu skupionych w parlamentarzystw Klubie z Solidarnoci", Obywatelskim Parlamentarnym,

przyczynio si do wyboru Wojciechajaruzelskiego na prezydenta RP. Niewane gosy oddali: posowie W i k t o r Kulerski, Andrzej Mikowski, senatorowie Aleksander Paszyski, Andrzej Stelmachowski, Stanisaw Stomma, Witold Trzeciakowski, Andrzej Wielowieyski. Nie uczestniczyli w gosowaniu: posowie Pawe Chrupek, Adela Dankowska, Marek Jurek, Lech Kozaczko, Jerzy Pietkiewicz, Maria Stpniak, Henryk Wujec; senatorowie Zdzisaw Nowicki, Krzysztof Pawowski, Andrzej Szczepkowski, Mieczysaw Ustasiak. Senator Stanisaw Bernatowicz gosowa za wyborem Wojciechajaruzelskiego na prezydenta.

STAND-UPER
Na pocztku 1990 roku WC po raz drugi pojecha do San Francisco. Mia do zaliczenia egzaminy w Szkole Biznesu i Administracji, do ktrej zapisa si podczas poprzedniego pobytu. Studiowa zaocznie wedug indywidualnego toku nauczania, wic mg jednoczenie studiowa w Warszawie. W San Francisco zamieszka na Polk Street, w samym sercu dzielnicy gejowskiej. Niewiele wiedzia o tym rodowisku. Co ciekawe, na Polk Street mieszka z koleg, a o tym, gdzie mieszkali i jakich mieli ssiadw, obaj dowiedzieli si dopiero po wyprowadzce. Chopakom z Polski po prostu takie rzeczy, jak istnienie dzielnicy homoseksualistw, nie mieciy si w gowie. Dopiero po pewnym czasie WC skojarzy, e radiowozy krce po dzielnicy Castro miay napisy Gayway Patrol", a nie Highway Patrol". Bardzo podobao mu si ycie w San Francisco. Na Fishermen's Wharf za osiem dolarw mg zje porzdny, pikantny obiad. Siadywa sobie na molo, macha nogami nad zatok, a przed nim roz-

99

pociera si toncy we mgle Golden Gate. Snu si po miecie, wieczorami chodzi na koncerty do klubw. Wystpowa tam midzy innymi Bobby McFerrin. Koleanka WC znaa go osobicie dziki starszej pani, u ktrej McFerrin wynajmowa mieszkanie i jada obiady. Znaczy, wynajmowa grne pitro w drewnianym domu, a landlady mieszkaa na dole i gotowaa obiadki. I koleanka zaproponowaa, e pozna WC z McFerrinem przez t landlady, a potem pjd razem na koncert. Czy nie piknie? Skromne stypendium sprawio, e WC rozpocz w San Francisco cakiem nowy rozdzia swego ycia - wystpy w roli komika, i to komika stand-upera.

STAND-UP
Stand-up - komediowa forma artystyczna w postaci monologu przed publicznoci. Nie jest to jednak kabaret w stand-upie waniejsza jest charyzma wykonawcy i kontakt z publicznoci ni warto artystyczna. Stand-uperzy za gwny cel stawiaj sobie rozbawienie publicznoci, przywizujc mniejsz wag do kwestii artystycznych (na przykad piosenek i dekoracji znanych z kabaretw). Nazwa stand-up pochodzi z USA. Istniej tam specjalne kluby ze scen oraz miejscami do siedzenia i stolikami. Podczas tzw. open mike prawie kady moe wej na scen i rozpocz swj wystp - dziki takiej formule ten gatunek jest niezwykle przyjazny dla pocztkujcych artystw.

Stand-up naley w Ameryce do narodowych rozrywek. Trzeba jednak mie niezwyk pewno siebie, by wyj na scen, bdc uzbrojonym jedynie w mikrofon, przyku uwag podchmielonej publicznoci i nie zosta wygwizdanym. Kociewiak poszed do knajpy, w ktrej czasem obowizywaa regua open mike, czyli mi-

100

krofon dla kadego, i z wrodzon pewnoci siebie oznajmi, e chce sprbowa. Od razu te zapyta, ile mu zapac. -Jak rozmieszysz, sal, dostaniesz mich - oznajmi! mu waciciel lokalu, cho debiutanci nie otrzymuj honorariw. - Dzikuj, dzi jestem najedzony. Co pan proponuje? - nie zraajc si, brn WC. - No, divadziecia, dwadziecia pi... - mik boss. WC mia przygotowane kilka gagw, w ktrych udawa ruskiego imigranta. Gra durnego gocia, ktry w Ameryce nie tylko niczego nie pojmowa, ale wrcz potyka si o wasne sznurwki. Wojciech mia z tych wystpw podwjn frajd, bo mwic z cikim akcentem przekona widzw, e jest autentycznym rosyjskim imigrantem, a jednoczenie niemiosiernie omiesza Ruskich. Jednym z wielu talentw WC jest byskawiczne wychwytywanie miejscowych slangw. Podrujc po Stanach, w sposb perfekcyjny przyswoi poudniowy akcent wraz z poprawnym uywaniem tzw. cowboy twang, czyli specyficznego nosowego intonowania pewnych fraz, cinania kocwek wyrazw itd. W pnocnej czci Stanw Zjednoczonych twang jest synonimem buractwa, gupoty... Tamtejsi stand-uperzy notorycznie artuj sobie z tego sposobu mwienia. WC uwielbia tego typu gry jzykowe oraz bawienie si wszelkimi stereotypami. Dlatego w USA jest czsto brany za Teksaczyka. Moe nie rodowitego, ale takiego z meksykaskimi korzeniami. W stand-upie podobao mu si to, e wchodzi do knajpy, dostaje mikrofon i wystpuje. Nikt go nie pyta o ZUS, o uprawnienia, zezwolenia. Nawet o pozwolenie na prac nikt nie pyta. Wchodzi si na czarno, jak waciciel ma ch, to z wasnych opodatkowanych pienidzy paci. Tam nikt si nie wtrca w drobne rzeczy. No i na stand-upach WC zarobi znacznie lepsz kas ni si spodziewa, wic postanowi! wybra si w podro do Hondurasu. Problem polega na tym, e Polakom nie wydawano wtedy wiz, wic musia skorumpowa urzdnika w honduraskim konsulacie. Nastpnie ju bez problemu otrzyma prawo wjazdu do Kostaryki i do Salwadoru.

101

A TAK NAWIASEM (1) Czym zatem jest stand-up? Zacznijmy od tego, czym nie jest. Przede wszystkim nie jest teatrem. Wemy choby jaki minimalistyczny pod wzgldem wykorzystywanych rodkw monodram. Na pierwszy rzut oka jest nieodrnialny od wystpu komika: owietlony punktowym wiatem, samotny czowiek na pustej scenie, bez scenografii, rekwizytw, specjalnych efektw, muzyki, niczego poza mikrofonem w doni i wczeniej przygotowanym tekstem. Naprzeciwko ukrytej w mroku publicznoci. Zasadnicza rnica dotyczy podstawowej zasady konstrukcyjnej wiata przedstawionego. W kadej formie stricte teatralnej obowizuje konwencja czwartej ciany" - niewidocznej granicy, ustanawiajcej scen i wszystko, co si na niej odbywa, jako autonomiczny obszar, oddzieln rzeczywisto, podporzdkowan wasnym reguom, ktrych nic z zewntrz nie moe podway. W odrnieniu od trzech widocznych cian scenografii, czwarta ciana jest niematerialna. Jej realno jest jednak w pewnym sensie twardsza" i bardziej namacalna ni ta, ktra przysuguje fizycznym obiektom tworzcym mimesis sceny. Widzialna scenografia moe by w jakim stopniu umowna, niewidzialna czwarta ciana jest zawsze t sam, absolutnie dosown konstrukcj. To wanie ona pozwala aktorom gra": budowa iluzj rzeczywistoci, stwarza alternatywne wiaty. Aby ich zabiegi byy skuteczne, aktorzy musz udawa, e nikt na nich nie patrzy. W wiecie przedstawionym teatralnego spektaklu widz nie istnieje, bo czwarta ciana jest przezroczysta tylko w jedn stron, niczym doskonae weneckie lustro.

102

A teraz wyobramy sobie: Richard Pryor pojawia si zza kulis, czemu towarzyszy dziki aplauz publicznoci. Wita wszystkich jak starych znajomych i od razu nawizuje kontakt wzrokowy z widzami w pierwszym rzdzie: Macie wyjtkowe miejsca. Bo jak mi co nie wychodzi i nie jestem mieszny, to wycigam fiuta i lej na pierwszy rzd. Te miejsca to jest tzw. grzdka". (Dostrzemy ca subtelno tego, skdind wulgarnego, otwarcia: po pierwsze, komik nawizuje bezporedni kontakt z publicznoci; po drugie, robi to w taki sposb, eby od razu odnie si do zawsze gorcej, politycznej kwestii: cz publicznoci zajmuje lepsze i drosze miejsca. Reszta skazana jest na poledniejsze usytuowanie, reprezentujce ich nisz pozycj. Pozornie egalitarna wsplnota widzw koduje wic hierarchiczne relacje, ktre zostaj natychmiast obnaone i wymiane. Maestria bazna polega na tym, eby nie wyklucza nikogo - pierwszy rzd zostaje dostrzeony i wyrniony powicon mu uwag; reszta mieje si z tego, e oto uprzywilejowani stali si przedmiotem artu). Ten fragment ilustruje zaoycielski akt stand-upu: zburzenie czwartej ciany. A dokadniej przesunicie jej daleko poza granic sceny, tak by wiat przedstawiony obj ca publiczno, wchon widzw i wszystko, z czym przyszli. Stand-up jest samym yciem. Komik nie odgrywa adnej roli, nie buduje scenicznej postaci, nie uywa kostiumu. Zwraca si do widzw wprost, oczekuje ich reakcji i bezporednio si do niej odnosi. Rzeczywisto sceny jest tu rzeczywistoci przedstawienia. Czas wiata przedstawionego to teraz" dzielone z publicznoci, a wic czas najdosowniej rzeczywisty. Tzw. podmiot liryczny i sceniczny jest tosamy z autorem i wykonawc, ktry wygasza wasny

103

tekst zamiast czyjego scenariusza. Fachowy termin opisujcy t figur, to acting in one" - czyli niczym niezaporedniczona jedno. Twrcy, wykonawcy, czasu i przestrzeni. Zburzenie teatralnej iluzji i zaproszenie publicznoci do udziau w spektaklu jest ryzykown strategi. Midzy ukrytym w mroku, anonimowym tumem na widowni a samotnym, stojcym w penym wietle sceny komikiem wytwarza si bardzo silne napicie. Samo ustawienie tej sytuacji sugeruje jaki fundamentalny antagonizm i jest obcione mnstwem symbolicznych znacze - wiato (prawdy) i ciemno (ignorancji), sowo (kultura) i miech (instynkt), jednostka (prorok) i tum (motoch). W duo wikszym stopniu ni porozumieniem nadawcy i odbiorcy stand-up jest wic konfrontacj, i to tak, ktra zawiera w sobie moliwo autentycznej przemocy. Komicy notorycznie staj si przedmiotem werbalnego ataku, jest nawet specjalny termin opisujcy t sytuacj: beckling. Kto z publicznoci wykrzykuje obraliwy, agresywny komentarz, przerywajc wystp. Moe go przerwa, dlatego e, zgodnie z konwencj, naley do wiata przedstawionego spektaklu w tym samym sensie, co wystpujcy na scenie artysta. I dlatego te heckling nie moe by zlekcewaony, komikowi nie wolno udawa, e nic si nie stao, i kontynuowa monologu. Heckler (przeszkadzacz) rzuca wyzwanie, na ktre trzeba odpowiedzie: pokona uzurpatora, upokorzy go byskawiczn ripost, odebra mu gos i odzyska panowanie nad opowieci. Konflikt ten ma nierzadko tak dynamik, e doprowadza do jak najbardziej realnej, fizycznej agresji. Nieyjcemu mistrzowi konfrontacyjnego stand-upu, Billowi Hicksowi, widzowie kiedy poamali nogi, a innym razem, na gbokim Poudniu, obraony chrzecijanin wycign bro (Bill skomentowa to

104

lakonicznym: Jeste chrzecijaninem? Wic moe mi wybaczysz?"). Zawodowy argon stand-upu wiele mwi 0 ostatecznym charakterze tej konfrontacji: udany wystp to taki, podczas ktrego komik zabija" widzw (I killed them!"). Poraka z kolei, to ni mniej, ni wicej, sama mier - ten, ktremu nie udao si zapanowa nad tumem i wywoa miechu, na scenie umiera" (Tough crowd. I died out there"). Co robi komik? Komik rozmiesza. Robi take inne rzeczy - moe zmusza do mylenia, obraa, prowokowa, uwodzi, zachwyca, oburza, demaskowa, owieca, bluni itd., itd. Jednak robi to wszystko wzbudzajc miech, to warunek konieczny. Jeli komik nie mieszy, przestaje by komikiem. miech publicznoci jest wyjtkowo bezwzgldnym kryterium. Bo jest reakcj, nad ktr nie mamy wadzy. Mona zaindukowa w sobie wzruszenie - wystarczy przywoa w pamici jakie bolesne dowiadczenie, obciony tragicznym wspomnieniem obraz, i pojawi si autentyczna, nieudawana emocja. Natomiast do miechu nie mona si zmusi. By moe dlatego, e jego warunkiem jest zaskoczenie. Formalnym wyrazem tej zasady jest idea puenty retorycznego urzdzenia, ktre gwatownie zmienia sens wypowiedzi, wytwarzajc nage napicie midzy zbudowanym wczeniej kontekstem a jego wypenieniem. Wedug zawodowcw konstruowanie artu odbywa si w trzech krokach: ustanowienie, wzmocnienie 1 wanie - zaskoczenie (z repertuaru Tony'ego Allena: Znacie tych skurwieli, ktrzy blokuj rodkowy pas, wlokc si 40 na godzin? Bo prowadz okciami opartymi o kierownic, prbujc zrolowa skrta podczas jazdy?" - ustanowienie. A potem nagle zjedaj na lewo, bo trawa wysypaa im si na kolana

105

i prbuj zebra kady listek, w ogle nie patrzc, gdzie jad? Znacie ich? Wiecie, o kim mwi?" wzmocnienie. I zaskoczenie: No wic ja wanie jestem jednym z tych skurwieli"). Klasyczna, wywodzca si od Arystotelesa definicja komedii w kontracie, nieprzystawalnoci, nieoczekiwanym zderzeniu heteronomicznych elementw widzi istot efektu komicznego. Kiedy wysokie nagle styka si z niskim, podniose z trywialnym, ludzkie ze zwierzcym itd. To take zderzenie intencji jakiego dziaania z kompletnie nieprzewidywalnym i odwrotnym od oczekiwanego skutkiem, o ile nie jest rdem prawdziwego cierpienia i nie wytwarza sytuacji tragicznej. Kady, kto czyta arystotelesowsk definicj czuje od razu, e komizm jej si wymyka. Bo w dalszym cigu nie wiadomo, dlaczego pewne nieprzystawalnoci s mieszne, a inne nie. Inaczej opisuj miech teorie sigajce gbokiej psychologii naszych atawizmw. Wedle tej wykadni komizm ufundowany jest na schadenfreude: miejemy si zawsze z czyjej poraki, ponienia, upadku. miech byby zatem jakim ubocznym efektem ewolucji, ktrej jedynym i niczym nieograniczonym prawem jest bezwzgldna konkurencja; odruchem towarzyszcym wyobraonemu zwycistwu nad rywalem, ktremu si nie powiodo. Ten moment okruciestwa w swoim eseju o komizmie podkrela Bergson: miech jest zaprzeczeniem empatii, wymaga dystansu, czyli zajcia cakowicie zewntrznej pozycji wobec przedmiotu artu. Albo, mwic inaczej, nie moemy wspczu komu, kto nas mieszy. W tej perspektywie odsania si diaboliczny wymiar miechu i jego tajemne powinowactwo ze zem tego wiata. Szatan czsto si mieje, diabelski chichot jest jego atrybutem rwnie oczywistym, jak ogon i rogi. Bg nie mieje si nigdy. (F.J.)

106

FOTO
W 1984 roku, w czasie pierwszej - i do tego naukowej - wyprawy WC pierwszy raz wyjecha do dungli, do laswJukatanu. Jak przystao na turyst z Polski, wczeniej sprzeda przywiezione w tym celu Zenity, ale jeden sobie zostawi, by niedowiarkom udowodni, e by w dungli. W Polsce zdj nie robi, bo nie czu takiej potrzeby. Oczywicie przed powrotem do kraju sprzeda take ten ostatni aparat, ktrym robi zdjcia, bo po co mia go targa ze sob, skoro mg przywie same zdjcia? Plecak te sprzeda, bo ju mu nie by potrzebny. Nie wrci z niczym, z czym wyjecha, bo w Meksyku wszystko, co byo z Polski, byo zagraniczne, czyli doskonae na handel. Dwa lata pniej po raz pierwszy zarobi na zdjciach. Uniwersytet Warszawski dofinansowa, w kwocie 120 dolarw, jego jednoosobow wypraw naukow" w zamian za zdjcia, a dokadniej slajdy ruin, o ktrych mwiono na zajciach. Sto dwadziecia dolarw to byo wwczas sze pensji jego mamy. W 1988 roku WC sprzeda zdjcia nie Polakom, lecz Meksykanom. Do warszawskiego muzeum archeologicznego przyjechaa wystawa przygotowana przez meksykaskie muzeum antropologii. Normalnie te eksponaty stoj za grubymi szybami i nie wolno ich fotografowa, ale gdy przyjechay gocinnie do Polski, stay zwyczajnie na stoach w magazynie. Wystarczyo da stranikowi dwie flaszki wdki. W nocy WC obfotografowa wszystkie eksponaty, a stranik trzyma mu lamp byskow. Pojecha z tymi zdjciami do Meksyku i sprzeda je agencji fotograficznej na pocztwki. Chcia 500 dolarw za okoo 70 zdj. Stano na 300 dolarach. Z podry do Kostaryki WC wrci do USA przez Floryd, bo chcia zobaczy Disney World. Przeznaczy tysic zielonych na pobyt oraz na bilety w parkach rozrywki. Jedna stwa posza na wynajcie samochodu, druga na benzyn, noclegi w Motel 6" (osiemnacie dolarw doba), a wic nie tak znowu duo wyda. Nie spodziewa si jednak, e wywoanie slajdw z Kostaryki bdzie w Stanach a tak kosztowne. W laboratorium, gdzie wywoywali zdjcia, zapyta: - Mam 200 rolek Kodaka. Niech mi pan poivie, dokd pan to ivozi, bo widz, e tu nie ma pan maszyny do slajdw. r O , 107

- W Fort Lauderdale jest FotoLab ofFlorida. Pojecha tam. Ogromna hala w szczerym polu pomidzy innymi podobnymi halami. Tam zwoono rolki filmw ze wszystkich maych zakadw. Zayczy sobie wywoania klisz, pocicia, ponumerowania i zapakowania slajdw w ramki. Zapiewano mu za to wszystko 1500 dolarw. Potargowa si troch i zamwi usug. Pojecha do Orlando, obejrza parki rozrywki, za kilka dni wraca, eby odebra slajdy. Rzeczywicie, w ramkach, ponumerowane, z jego nazwiskiem, copyright W. Cejrowski. Podchodzi do niego czowiek. - Skd jeste? -A bo co? - A czasem nie z Polski? - pyta facet ju po polsku. -A bo co? No i pogadali chwil, facet okaza si ydem ze ciany wschodniej", ktry wyjecha po 1968 roku i osiedli si na Florydzie. Facet mwi tak: - Moe zrobimy interes?Ja bym kupi od ciebie te wszystkie zdjcia. -A bo co? - Bo jak kto przynis tyle zdj, to ja si zainteresowaem, obejrzaem, a tam kamie po kamieniu obfotografowane s jakie ruiny. Rzeczywicie, WC nauczy si od pana profesora, e jak si fotografuje wykopaliska, to wanie tak, kamie po kamieniu, dokadnie. A udao mu si wej na trzy stanowiska w Hondurasie, na ktre poza archeologami nikt nie mia wstpu. Smithsonian Institution prowadzi tam prace i wpucili go, troch nielegalnie, jako studenta z Polski. -A co pan z tym zrobi? - Jeszcze nie wiem, ale mam agencj fotograficzn. Wpuszcz twoje zdjcia w obieg uniwersytecki, moe kto si zainteresuje. Ile za nie chcesz? - Zrbmy inaczej. Pan mi zrobi kopie za darmo, boja co musz zabra do domu, a oryginay zostan tutaj, tylko pamita pan: one

108

s moje! Ja tu przyjad za rok albo ptora, wtedy pogadamy o pienidzach, bo dzi obaj za mao wiemy. No i podali sobie rce, a kiedy WC przyjecha nastpnym razem, to si okazao, e zarobi na zdjciach osiemnacie tysicy dolarw. No i ten facet do koca swoich dni kupowa u niego zdjcia. WC przywozi z wyprawy wszystko, co sfotografowa, robili kopie, a jak si pojawiy skanery, to ju adnych kopii nie byo trzeba i oryginay przyjeday do Polski. Facet sprzedawa prawa do zdj uniwersytetom w Stanach wydziay antropologii kupoway na przykad jego zdjcia do ilustrowania podrcznikw. A potem zaczy przychodzi konkretne zamwienia i kontrakty: Pan profesor odwiedzi trzydzieci lat temu plemi Wai Wai. Chce, eby kto tam pojecha i zrobi mu dokumentacj, kadr po kadrze, bo chce wiedzie, co si z tymi Indianami teraz dzieje. Wic WC dostawa skrypt od pana profesora z jego wyprawy sprzed trzydziestu lat, uczy si go na pami, jecha we wskazane miejsce, robi zdjcia i cay materia szed do pana profesora za dobre pienidze - dziesi, dwanacie, czternacie tysicy dolarw. Przez kilka lat WC by taszy od Amerykanw, bo oni, eby zorganizowa wypraw, musz mie ubezpieczenie, i musi jecha ich przynajmniej dwch. A WC by wolnym strzelcem i jedzi na wasne ryzyko - nie uda si, to jego strata, uda si, to przybdzie 25 tysicy dolarw...

ZARABIANIE W PODRY
Skd WC po kilkumiesicznej wyprawie do Ameryki rodkowej mia kas na wywoanie slajdw? Ano, bo kady wyjazd jest dla niego miejscem pracy. Nawet wtedy, kiedy jest na wakacjach. Mona powiedzie, e nigdy nie jest na wakacjach albo e zawsze jest na wakacjach, tylko przy okazji zarabia. Po prostu czas, kiedy nie robi interesw lub o nich nie myli, uwaa za stracony. W Kostaryce WC wzi takswk z lotniska, fiata 125p, i nawiza z facetem rozmow, e to auto z kraju, z ktrego on po-

109

chodzi i tak dalej. A facet chcia go za to zabi. Okazao si, e kiedy, za czasw Gierka, przypyn do Kostaryki jeden jedyny transport fiatw 125p, zamwia je korporacja takswkarska, ale nacili si, bo nigdy nie sprowadzono do tych aut czci zamiennych. No i jak go usysza, e wiezie kogo z tego podego kraju, co wystawi go do wiatru, to si wciek. A potem stwierdzi, e Polacy to s bogaci, bo kontroluj handel nad granic z Panam. Okazao si, e byli polscy marynarze, ktrzy uciekli po stanie wojennym ze statkw przepywajcych Kana Panamski, przerzucali za porednictwem miejscowych tragarzy elektronik ze strefy wolnocowej znad Kanau Panamskiego. Wic WC pojecha na granic i znalaz tych Polakw - pocztkowo myleli, e ubek jaki, no ale po '89 roku, to c by mg im zrobi? Po zmianach chcieli do Polski wrci, ale w zasadzie dobrze im byo w Kostaryce: po dwa domy, po dwie ony... Wytumaczyli WC, na czym polega ich biznes. Ot ze statkw w Kanale Panamskim znosi si towar. Tubylcy przenosz go przez granic, przez las, a Polacy go odbieraj w Kostaryce. I wikszo towarw w kostarykaskich sklepach to te bezcowe", znad Kanau. Dobra, czysta robota. WC zna hiszpaski, a to by atut. Biznesy midzy Polakami zaatwiao si po polsku, a z Latynosami trzeba byo dogada si po hiszpasku. Chodziy mrwki przez granic. I eby adnej z nich nie podkusio sprzeda na wasn rk telewizor czy inne urzdzenie, to nasi rodacy nadzorowali przerzut. WC przejmowa towar po stronie kostarykaskiej. Dziennie przez granic przechodzio kilkaset osb. Na kadym mocie granicznym stal apacz i przejmowa swoje" paczki, ktre rozrnia dziki specjalnym oznaczeniom. apacz zatrzymywa tragarza i mwi: - Ty niesiesz dla mnie telewizor. No i go si kania, odbiera swoje pi dolarw i zawraca. Sprzt skadowano na kup, potem przyjeda samochd i zabiera go, dokd trzeba. Policja ich nie ruszaa, bo jak wiadomo, policja nie yje z walki, tylko z kolaboracji. WC odbiera swoj dziak w gotwce, ale te i w kliszach Kodaka, na ktrych pniej uwiecznia wykopaliska. A ,

110

W podry mona byo handlowa byle czym, nawet nic niewart polsk, socjalistyczn walut, za ktr nie mona byo niczego kupi nawet w Mongolii. Dla WC nie bya to adna przeszkoda. Po prostu musia stworzy popyt na polski pienidz. W weekend, w wybranej miejscowoci, najlepiej nie posiadajcej banku, chodzi po kantorach, dopytujc si o zotwki. W latach 80. w Ameryce Poudniowej Polska bya bardzo popularna. Wszyscy wiedzieli o naszym papieu i o Lechu Wasie. Solidarno" bya wszystkim znana, bo w krajach latynoskich zwizki zawodowe bez przerwy buntuj si przeciwko wadzy. A kiedy na nasze ulice wyjechay czogi, to Ameryka aciska utosamia stan wojenny z przewrotem ktrej z rodzimych junt wojskowych. Wszystko to sprawio, e na kontynencie poudniowoamerykaskim zwykli ludzie jeszcze dugo kojarzyli nasz kraj. Kiedy przyjeda facet, ktry szuka polskich pienidzy, to wieci o zapotrzebowaniu na nasz walut szybko rozchodziy si po okolicy. Po kilku dniach WC bez problemu wymienia zotwki na pesos, i to po bardzo dogodnym kursie. Szczeglnie cenne byy banknoty o nominale 50 zotych z wizerunkiem komunistycznego generaa Karola wierczewskiego. Po pierwsze, na obrazku by wojskowy, a w Ameryce Poudniowej na prawie kadym banknocie jest jaki oficer, po drugie, banknot by w cenionym kolorze zielonym. By zanci rynek, WC dawa w knajpach napiwki naszymi pidziesitkami. Mawia: - Wiesz, stary, dolary mi si skoczyy, to dam ci w swoich. Pidziesitka bya dobrym nominaem, bo tubylcy tumaczyli sobie, e zapewne zotwka ma si jak 5:1 do dolara. Setka dana jako napiwek wiadczyaby, e polska waluta nie ma wartoci. Pidziesitka za to moga wiadczy o hojnoci ofiarodawcy. Innym idealnym terenem do zancania wierczewskimi" byy miejsca historyczne. W Ameryce Poudniowej przy ruinach zawsze krc si samorodni przewodnicy, ktrzy wymuszaj na turystach swoje usugi. Jak si takiego nie wynajmie, to bdzie chodzi za tob i przeszkadza. Bez finansowej rekompensaty nie ma szansy, by da ci spokj. WC z niele granym rozdranieniem w kocu da-

111

wa takiemu 50 z. Jak kilku goci dostao wierczewskiego", to stworzenie w takim miejscu popytu na zotwki byo ju dziecinnie proste. Wystarczyo pj do kantoru, gdzie tubylcy byli wczeniej ze zotwkami, a waciciel pogoni ich mwic: - Nie wiem, czy ta waluta jest wymienialna, bo dzisiaj bank jest zamknity. WC z pewnym opnieniem szed do takiego kantoru i pyta: - Czy czasem nie ma pan polskich pienidzy? Nie miaem waszych pesos i daem kilku facetom zotivki, a teraz chtnie bym je odkupi. Banknoty ze Swierczewskim zyskiway dla WC na wartoci wraz z wzrostem inflacji w Polsce. Kiedy w pierwszej polowie lat 90. kraj ogarna hiperinflacja, chodzi do bankw i wymienia przykadowo banknot miliona zotych na kilka kilogramw paczek z pidziesitkami. W Meksyku przebicie na jednym wierczewskim" byo jakie 200 tysicy razy, bowiem w 1994 roku dolar kosztowa w Polsce okoo 23 tysicy zotych.

COUNTRY MUSIC
Zanim ekipa polskich studentw wyjechaa na sta do Uniwersytetu Santa Clara, do Polski przyjechali Amerykanie. WC goci Jima, ktry by p-Indianinem z plemienia Siuksw i p-Japoczykiem, czyli po prostu Amerykaninem. Wymienili si kasetami do walkmana. WC da koledze album Jacka Kaczmarskiego, a w zamian otrzyma drug pyt Randy'ego Travisa Always & Forever", wwczas absolutny hit w Stanach. To byo country, ale zupenie inne od tego, co WC sysza wczeniej. adne pitolenie na gitarkach i piewanie, jakby si miao cytryn w ustach. WC chwycio od razu. Ma t kaset do dzi. Kiedy wyldowa po raz pierwszy w San Francisco, najpierw odwiedzi plae hippisowskie - bo przecie jego ojciec by hip-

112

pisem - i podobao mu si. Jednak Travis wci brzmia mu w uszach, wic poszed do sklepu z pytami i poprosi o dziesi albumw wykonawcw grajcych tak jak Randy Travis". Facet da mu to, co mia z tak zwanego new country: Clinta Blacka, Dwighta Yoakama, The Judds... WC zapaci, i to bez targowania. eby wyj, trzeba woy, jak mawia dziadek Antoni przed rozpoczciem nowego biznesu. Na pocztku lat 90. ojciec wzi WC na festiwal muzyczny w Cannes. Wojciech troch popracowa (w roli tumacza), ale wikszo czasu wczy si midzy stoiskami najrniejszych firm pytowych z caego wiata. W kocu wpad na amerykask sie ABC oferujc prawa do audycji radiowych, m.in. Amerykaskiej Listy Przebojw Country - American Country Countdown. Po krtkim, niezwykle ekspresyjnym zagajeniu owiadczy Amerykanom: - W Polsce jest nowo otwierajcy si rynek, do tego 38-milionowy. Musz od was dosta licencj. Pierwszy rok za darmo, a potem porozmawiamy o pienidzach. Z licencj przyjecha do Polski, odnalaz Korneliusza Pacud, ktry uwaany by za najwikszego speca od country w Polsce. Wwczas, poza fascynacj neiv country, WC o samej muzyce niewiele wiedzia. Poszed do gwiazdy publicznego radia i przedstawi swj pomys: - Mam licencj na List Przebojw Country, amerykask. Pan dajeszgos,ja daj musie, rozmnaamy to siedemnacie razy i sprzedajemy jako syndicated show do wszystkich rozgoni regionalnych Polskiego Radia. Jeli nie maj pienidzy, bierzemy od nich czas reklamowy, ktry sprzedajemy sami. Pacuda obieca, e przedstawi spraw na zebraniu dyrektorw rozgoni regionalnych w Biaymstoku. Teraz jest okres przeomu, wchodz stacje komercyjne, moe to kupi" - gono pomyla pan Korneliusz. No i kupili. W ten sposb Wojciech Cejrowski zosta producentem radiowym. A jak Pacuda si leni albo by chory, to WC zastpowa go na antenie. W cigu 11 lat WC wyprodukowa ponad 500 wyda Listy Przebojw Country.

113

Z Korneliuszem Pacud na Pikniku Country w Mrgowie - 1 9 9 4

Kiedy lista country na dobre zaistniaa na antenie radiowej, WC namwi Korneliusza Pacud, by podczas Pikniku Country w Mrgowie zrobi jej wersj koncertow. Krajowi wykonawcy mieliby zapiewa polskie wersje najwikszych w tamtym momencie przebojw country. Panowie zamwili tumaczenia u sprawdzonych tekciarzy, a orkiestr towarzyszc wokalistom powierzyli do zorganizowaniajackowi Wsowskiemu, gitarzycie zespou Maryli Rodowicz. WC wyda mu rozporzdzenie: - Pan, panie Wsowski, musisz, tych naszych wokalistw nauczy zawodowo piewa. Jak czego nie dadz rady ucign, to niech im pan wymieni piosenk na inn albo niech ich pan zaguszy orkiestr, w kadym razie to ma si nadawa do zarejestrowania na tamie i suchania w samochodzie.

114

Kolejny chytry plan WC polega na tym, e nastpnego dnia po koncercie chcia sprzedawa kasety z nagraniami z poprzedniego wieczoru. W pitek w nocy, zaraz po koncercie, tamy pojechay do fabryki, gdzie produkowano kasety z muzyk disco-polo. W sobot rano dwa tysice kaset z zapisem koncertu znalazo si na stolikach przed mrgowskim amfiteatrem. Okadki WC mia wydrukowane wczeniej, a umowy z artystami byy tak skonstruowane, e zrzekali si oni praw finansowych do nagra w zamian za odrobin wysze honoraria za koncert. Wprawdzie ojciec Stanisaw nie uczestniczy w tych produkcjach, ale WC mia w pamici jego jazzowy klub pytowy Biay Kruk Czarnego Krka". Szanowny tata podpisywa wwczas umowy z zagranicznymi artystami mwic: - Chcielibymy ci wyda pyt, tu, za elazn kurtyn, ale musisz si na to zgodzi na papierze, eby pniej ambasada amerykaska nas nie cigaa, e twoj pyt wydali?ny nielegalnie. Zanim jednak doszo do mrgowskiego koncertu, WC mg znikn z Mrgowa zaraz po swym debiucie w roli konferansjera. Bowiem tu przed jego wejciem na scen, kiedy sta z Korneliuszem Pacud na zapleczu, podszed do nich facet z kartk, na ktrej byli zapisani sponsorzy festiwalu. Traf chcia, e gwnym sponsorem byy papierosy Mars. Pacuda, ktry nie pali i nienawidzi papierosw, odda kartk WC i mwi: - Mody, o, ty to przeczytasz. - Stary, sam sobie przeczytaj, gdy ja te nie pal. No i nie wiedzielimy, co z tym mierdzcym jajem zrobi wspomina WC. - Wyszlimy na scen, zostaem przedstawiony jako wspautor Listy Przebojw Country. Wszystko piknie i kulturalnie, a nastpnie Korneliusz zacz wymienia sponsorw. W kocu doszed do firmy tytoniowej i mwi: Mamy tutaj kopot, bo aden z nas nie pali, a gwnym sponsorem s papierosy, ivic wpadlimy na pomys, e poprosimy pastwa o pomoc". Przejem mikrofon i mwi: Proszpastwa, mam propozycj, eby osoby niepalce, i tylko

115

niepalce przeczytay naziv naszego sponsora napisan na tym oto wielkim bannerze". I rozlego si: MARS! A teraz kontynuuj prosz osoby palce, by przeczytay t nazw od tyu". I gruchno: SR A A AM! Natychmiast przylecia dyrektor festiwalu plus Nina Terentiew, by wyrzuci mnie z pracy, a Pacud czciowo zruga za to, e dopuci do takiego ekscesu. Przylecia rwnie szef firmy tytoniowej z... podzikowaniami za tak widowiskow reklam. Mwi, e si umia i zacz mnie obdarowywa kartonami papierosw. Po sukcesie koncertu z polskimi wersjami Listy Przebojw Country WC postanowi sprowadza do Mrgowa prawdziwe gwiazdy amerykaskiej muzyki country, a nie europejskich imitatorw. W tym celu pojecha do Nashville, gdzie otworzy firm pod nazw Country Cousins Inc. Kiedy ju mia biuro w stolicy muzyki country oraz konto w amerykaskim banku, to dla tamtejszych artystw sta si postaci wiarygodn. Muzycy w wikszoci nawet nie za bardzo wiedzieli, gdzie ta Polska jest. Natomiast jak usyszeli zapewnienie, e po koncercie przelew zrobi im amerykaski bank albo dostan w Polsce do rki czek tego banku, to czuli si bezpiecznie. Natomiast czekw z tak powanego banku, jak polski Bank Handlowy, z jakiego powodu nie chcieli przyjmowa. WC zatem przelewa rodki z polskiego konta na swoje konto amerykaskie, wystawia sobie czek i wrcza go artycie. Sprowadzi tak m.in. Brady'ego Sealsa i Kathy Matte. Kolejn inicjatyw WC na polu propagowania muzyki country by program telewizyjny Stajnia WC". Zaprasza do niego polskich wykonawcw, by ci mogli szerzej zaistnie. Mimo popularnoci Pikniku Country, krajowa scena country praktycznie nie miaa gdzie wystpowa. A tu muzykw nie tylko moga zobaczy szeroka widownia, ale jeszcze dostawali oni honorarium za pokazanie si w telewizji. WC ciesz takie rzeczy, lubi by patronem. Jego ojciec te dawa prac muzykom i specjalnie pod nich wymyla imprezy. Mia tak zasad: - Zbuduj wok siebie wasne, silne rodowisko, ktre bdzie jado twj chleb; kiedy przyjd cikie czasy, to to rodoivisko nakarmi ciebie - zjedli twj chleb, dadz ci troch swojego.

116

To jest ta sama strategia, jak stosowa dziadek Antoni, kiedy za zotwk sprzedawa ziemi chopom i mia przyrzeczony worek kartofli zawsze, gdy oto poprosi. No wic WC we wszystkich swoich biznesach pamita o tym, eby swoim ludziom da dobrze zarobi. - Ludzie maj si cieszy robot - zaznacza. Zazwyczaj nie bierze od nich potem chleba, ale ma lojalnych wsppracownikw, ktrzy s przy nim przez wiele lat. Jak ukasz Ciepowski, ktry jest przy WC od pocztku liceum, czy Makaron", z ktrym podruj po wiecie ju od ponad wier wieku, albo Krzysztof Praszkiewicz, z ktrym wsppracuje od czasw Radia Kolor, czyli od prawie 20 lat. Takich bliskich ludzi WC ma wok siebie wicej - okoo 20 osb.

RADIO KOLOR
Korneliusz Pacuda wystpowa w telewizyjnym programie Non Stop Kolor". Jako mionik i znawca muzyki country by atwym celem dowcipw ze strony prowadzcych, Wojciecha Manna i Jana Chojnackiego. Inna sprawa, e zapewne te w tym celu zosta wybrany do tego programu muzycznego. Kiedy po raz kolejny z niego zaartowano, zrezygnowa. Na swoje miejsce zaproponowa pana Cejrowskiego. WC poszed na rozmow sprawdzajc do Trjki, gdzie spotka duet dowcipnisiw. - To ty jeste ten, ktrego przysa Pacuda? - Tak, dzie dobry panom. -Aaa, Cejrowski... Masz co wsplnego z tym Cejrowskim od jazzu? - To mj ojciec. -Aha. Nastpnie pan Wojciech Mann zwrci si do swojego telewizyjnego kolegi: - Radiowa uroda, do telewizji si nie nadaje.

117

WC poczu si nieco uraony, bo nie by przyzwyczajony do takich dowcipw. Nie sucha programw prezentera radiowej Trjki, bo puszcza brzydk muzyk, wic zezocio go okrelenie radiowa uroda" i odpali: - A paska uroda jest kinowa. Tylko film musi by panoramiczny. Mann popatrzy na niego. - Ooo! Utnie si odszczekn. Nadaje si. Nastpnego dnia wsplnie pojechali do odzi, gdzie nagrywany by Non Stop Kolor". WC wiedzia, e jego nowi partnerzy nie s zwolennikami country i robi sobie z tej muzyki jaja. Dlatego podczas nagrania wyj najnowszy numer Billboardu", najwaniejszego pisma brany muzycznej na wiecie, i powiedzia: - To jest najnowsza, amerykaska lista przebojw. Sto najchtniej suchanych piosenek. Tak wyglda po wykreleniu wszystkich utworiv country. I pokaza do kamery szpalt pisma, prawie w caoci pokryt czarnymi paskami, wygldajc jak tekst rapowej piosenki po ocenzurowaniu wszystkich wulgaryzmw. A od lat amerykaska lista przebojw w duym stopniu skadaa si z przebojw muzyki country. I oni na chwil zamarli. I to si nagrao, ta cisza, kiedy dwch facetw nagle co sobie uwiadomio. I to byo wpisowe" WC do Non Stop Kolor". Nagrali tylko dziesi odcinkw, bo telewizyjna Dwjka zaprzestaa robienia tego programu. Sam program WC fajnie wspomina. By nagrywany w dziwacznych miejscach - a to na szrocie samochodowym, a to na lotnisku, a to na basenie (Manna si do wody wrzucao). Kiedy na pocztku 1993 roku Wojciech Mann z Krzysztofem Matern zaoyli warszawsk rozgoni Radio Kolor, WC zosta zaproszony do projektu. Od wielu miesicy byl z Chojnackim i Mannem po imieniu, wic przesta si ich ba i uwaa za ywe

118

legendy. Jak przyszed do radia, to ju mia mielsze oko", ale wci by bardzo grzeczny. Na pocztku jego audycje radiowe byy zbudowane na kontrze do suchacza. Wikszo osb bya i jest przekonana, e nie znosi muzyki country, ale dziki umiejtnemu doborowi utworw oraz opowiadanym przez WC historiom okazywao si, e suchacz, wbrew sobie, nie mg oderwa si od radioodbiornika. Poza tym WC ukada piosenki w wa", czyli z jednego utworu musia wynika nastpny i w ten sposb z audycji muzycznej robiy si suchowiska. Dodajc do tego teatralny, momentami mocno ekspresyjny sposb prowadzenia audycji, WC szybko zacz si wyrnia na tle innych prezenterw. Nie byo tak, e od razu wszyscy go pokochali, raczej wikszo suchaczy potwornie drani. Najwaniejsze jednak, e wzbudza emocje. W kocu wszyscy, cznie z wacicielem radia, Pawem Obrbskim, jego pikn on Elbiet, Wojciechem Mannem i Krzysztofem Matern przychodzili popatrze na WC jak na zjawisko. Pan Wojtek za mikrofonem, a za szyb w reyserce stao stado ryczcych ze miechu ludzi. On zapowiada, a oni w miech, a si za brzuchy trzymaj. Nie wiedzia, dlaczego - czy dlatego, e jest takim durniem, czy dlatego, e takie mieszne jest to, co mwi. I do tej pory nie wie. Po pewnym czasie dosta propozycj poprowadzenia sobotniego bloku od 6.00 do 10.00 rano. A to bya ju zupenie inna historia, gdy w programie nie-muzycznym naleao nawiza kontakt z przypadkowym suchaczem. Pan Cejrowski poprosi o grafik, policzy, ile ma wej antenowych, zanotowa, o ktrej jest przegld prasy, kiedy przychodzi go od sportu, a kiedy wypada pogadanka Karoliny Korwin-Piotrowskiej o kinie. Zapowiedzia Mannowi, e skoro ju prowadzi godzinn audycj country, to sam chce dobiera muzyk. Postawi warunek: - Albo dacie mi gra country, albo pocaujta w dup u>jta. Pocztkowo Mann bra piosenki wczeniej do przesuchania, ale po dwch tygodniach mu si znudzio i stwierdzi, e WC ma dobry gust.

119

Z Wojciechem Mannem i J a n e m Chojnackim w programie Non S t o p Kolor" T V P 2 - 1 9 9 2

Byo wiadomo, e od 6.00 do 7.00 ludzie pi, wic WC wygasza wtedy krtkie spicze na rne tematy. Mann ju na wstpie go ostrzeg: - Tylko si nie przejmuje najpierw bd ci nienawidzi, bo masz irytujcy gos i strasznie irytujcy sposb mwienia. Potem bd ci kocha ivanie za to, e ich irytujesz. I przez pierwszy miesic przez telefon leciay same joby, ludzie bagali, eby go zdj z anteny. A wtedy jeszcze nie byo WC Kwadransa" i nikt go nie zna z telewizji. Raz WC wpad na pomys, eby zorganizowa konkurs pod tytuem: Jak wyglda pan Cejrowski?" I wyszo na to, e ma 60 lat, jest ysy z poyczk", na

A ,

120

wosy w uszach, obleny typ. W kocu zdradzi suchaczom, e pan Cejrowski ma 29 lat, jest przystojny, i do tego opalony... Nie byo Internetu, wic suchacze nie zaakceptowali tego obrazu. A potem, stopniowo, zaczli kocha WC. Wrd modego radiowego personelu WC nie cieszy si sympati. Inna sprawa, e sam nigdy nie dy do zaprzyjaniania si. Pan Wojtek (tylko z dyrekcj by po imieniu) mia wrd kolegw z radia opini prawicowego oszooma od kretyskiej muzyki country. On natomiast uwaa maolatw" za degeneratw, narkomanw i lewackie cierwo. Szczeglnie nie znosi tych, ktrzy mieli program przed jego audycj country. Nienawidzi ich, bo jarali w studio szlugi. WC raz nawet donis na modszych kolegw do dyrekcji domagajc si, by ich usunito z radia. Rzecz bya w tym, e midzy oponentami istniay przede wszystkim napicia ideologiczno-obyczajowe. Czasem na siebie wrzeszczeli, ale, nie wiedzie czemu, mieli do siebie szacunek. Raz pan Wojtek mimochodem rzuci: - To, co panowie zrobili, byo zabawne. Chodzio o konkurs, w ktrym suchacze imitowali nietypowe odgosy. Na przykad wyciskania resztek ketchupu z tubki, na szczoteczk do zbw zreszt. Konkurs wygra Hubert Urbaski, ten od Milionerw", ktry niebawem sam zasiad za mikrofonem Radia Kolor. Za rzdw Manna i Materny Radio Kolor byo absolutnie zjawiskowym przedsiwziciem. Inna sprawa, e z punktu widzenia biznesowego bya to cakowita klapa. Klasyczne zarzdzanie praktycznie nie istniao, natomiast po korytarzach radia przewijay si dziesitki modych ludzi, ktrzy tam tworzyli, pali, kochali si, wymylali, spali - po prostu tam yli. Panowaa atmosfera szalestwa, totalnego zaangaowania i wolnoci. Nie byo adnego formatowania, fokusw, a playlista bya zoona z piosenek, ktre kochali Wojciech Mann i szef muzyczny Grzegorz Brzozowicz. Przez anten przewino si wiele postaci, ktre tworzyy i tworz oblicze polskich mediw. Przede wszystkim p. Marcin Pawowski, ktry by jednym z twrcw Faktw" w TVN. Poza nim na antenie debiuto-

121

wali: Micha Olszaski (TVP2 i Trjka), Beata Pawlikowska (Radio Zet, pisarka), Max Cegielski (TVP Kultura, pisarz), Konrad Piasecki (TVN), Katarzyna Sawiska (TVN), Lucyna Puyczka (Radio Zet), Beata Sadowska (TVP2), Tomasz Gorazdowski (Trjka), Jacek Czarnecki (Radio Zet), Pawe Gadomski (TVP1), Karolina Korwin-Piotrowska (TVN Style), Grzegorz Kalinowski (n-Sport) i wielu innych. W tym towarzystwie WC nie by wyjtkiem, tylko regu, ale niewtpliwie zakrcon w inn, praw stron. Oprcz tego, e utrzymywa chodne relacje z pozostaymi radiowcami, WC co pewien czas przysparza powanych kopotw kierownictwu stacji. Najwiksz zadym wywoa, wystawiajc za drzwi przedstawiciela tygodnika Polityka". Nie wiedzia, e Radio Kolor miao podpisan umow barterow z tym pismem. I kiedy do studia wszed dziennikarz, eby opowiedzie, co bdzie mona przeczyta w nastpnym numerze, to WC wykrzykn: - Won! Nie wpuszczam komuchw do mojej audycji. Innym razem znalaz na biurku kartk z obowizkami na dany poranek. Jednym z nich byo zaproszenie na degustacj papierosw Camel, ktra miaa si odby na warszawskich Polach Mokotowskich. WC zadzwoni do wczesnej pani dyrektor, a byo to ju po odejciu Manna i Materny, informujc, e nie reklamuje papierosw, bo czuje do nich obrzydzenie. Pani dyrektor poinformowaa go, e czas reklamowy zosta wykupiony i jego obowizkiem jest zaproszenie suchaczy na imprez. C zatem WC mg zrobi? Jako osoba niepalca i zwalczajca palenie przeczyta, nie bez blu, ogoszenie, a nastpnie postanowi w imieniu suchaczy dokona degustacji papierosw Camel. Wyj jednego papierosa z paczki nabytej w okolicznym kiosku i zacz go zajada, barwnie opowiadajc o swoich doznaniach: - Papierek jest mdy, i do tego klei si do podniebienia, a sam tyto?... I tu nastpia chwila ciszy, po czym z radiowych gonikw mona byo usysze przeraajce plucie, wycie, charczenie, kasanie, a na koniec odgosy wymiotne.

122

Wrd fanw na Pikniku Country - Mrgowo 1997, fot. Krzysztof Kucharczyk

Natychmiast, jeszcze w trakcie antenowej degustacji, by telefon od wkurzonej osoby z agencji reklamowej, ktra oznajmia, e zrywa kontrakt. Po chwili zadzwoni kto inny, z tej samej firmy, tym razem informujc, e w dowd wdzicznoci chce panu Wojtkowi przekaza karton cameli. Okazao si, e program by suchany w agencji przez wiksz grup osb, cznie ze szwajcarskim szefem. Facet niczego nie zrozumia, bo nie zna polskiego, ale strasznie mu si podobaa reakcja jego wsppracownikw, ktrzy si zamiewali, a do tego w cigu ptorej minuty 27 razy usysza sowo came". Innym numerem WC byo zapraszanie podczas audycji do studia pani sprztaczki. Kobiecina nigdy nie moga posprzta, bo radio szo" na ywo 24 godziny na dob. W soboty o 7.10 WC zaprasza j do cuchncego studia, wczeniej przepraszajc suchaczy, e bdzie sycha odkurzacz. - U pastwa w domu przecie te czasem sycha odkurzacz tumaczy przez mikrofon - a i tak pastwo suchaj radia, wic teraz bdziemy wsplnie sysze nasz radiowy odkurzacz.

123

Pani Cela bya tak zadowolona, e moe wreszcie posprzta, e kompletnie nie zdawaa sobie sprawy, e jest na antenie. WC z ni konwersowa, a do niej nie docierao, e te ich pogaduszki id w eter. WC prowadzi audycje w Radiu Kolor profesjonalnie. Kada bya przemylana i zaplanowana od A do Z. Nie zastanawia si jednak, czy z tej pracy bdzie wynikao co na przyszo, bo on nie kalkuluje przy adnej nowej robocie. Radio nie byo gwnym przedsiwziciem WC. Jego ycie byo gdzie indziej, a to bya dla niego tylko dodatkowa frajda. Po pierwsze: nie sucha radia. Po drugie: nie wiedzia, kto to jest Jan Chojnacki lub jakikolwiek inny prezenter. Po trzecie: nie wiedzia, co to jest Lista Przebojw Programu Trzeciego, bo gwnianej muzyki pop nigdy nie sucha. Radia w Polsce w ogle nie sucha, bo lubi tylko swoje country. Dlatego do Radia Kolor mia letni stosunek. Zarabia gdzie indziej. Wic kiedy chcia jecha na wypraw, to jecha. Mann mwi: - Ale wiesz, e jak wrcisz, to moe tu nie by dla ciebie miejsca? A on z twarz dziecka odpowiada: - No to nie bdzie. A Mann nie rozumia, jak to tak, jak radio moe nie by marzeniem. Za pierwszym razem, kiedy WC wyjeda na wypraw, Mann si troch obrazi, za drugim te, ale za trzecim powiedzia: - To nagraj kilka audycji, ebymy je puszczali, kiedy ciebie nie bdzie. No i WC nagra, na przykad, e nadaje audycj z wyprawy, z samolotu. Mikrofon wstawi do wentylatora, wic buczao i robio wraenie, e rzeczywicie leci w przestworzach. Do audycji wykorzystywa materiay przywiezione z poprzedniej wyprawy, wic wszystko, co opowiada, zdarzyo si naprawd, tylko czas si nie zgadza.

124

S e s j a do WC k w a d r a n s a " - 1 9 9 4

CZ III

SPR
WC KWADRANS
Na wiosn 1994 roku do WC zadzwoni Waldemar Gasper, prawa rka wczesnego prezesa TVP Wiesawa Walendziaka. Okaza si wiernym suchaczem sobotnich radiowych porankw w Radiu Kolor. Szczeglnie rozbawi go komentarz WC do pomysu nowej ekipy z Woronicza stworzenia telewizji dla ociemniaych. - Genialne! - namiewa si Cejrowski. - Telewizja, ktrej nikt nie zobaczy. Jakie to stwarza moliwoci przekrtw. Kasa pjdzie na programy, ktrych i tak nikt nie zobaczy! Gasper, zamiast oburzy si na krytyk, rozmieszony do ez zaproponowa Wojciechowi, by ten zrobi telewizyjny przegld prasy. - W programie musi by jeszcze piosenka country - postawi si WC. - Ok, ale wtedy chcemy program 45 minutowy. - To zdecydowanie za dugo, przecie nigdy nie prowadziem ivasnego programu w telewizji. - Ale my pacimy za te 45 minut. - Zapacie komu innemu. Ja mam pomys na kwadrans i za tyle chc dosta godziw zapat. Zgodzili si. Miao by tak: pi minut przegld prasy, pi minut rozmowa z gociem, a na koniec pi minut piosenka country. Pierwsze dwa programy nie nadaway si do niczego, poszy do kosza.

127

PAMPERSI
karskiego, skupionego wok Wiesawa Walendziaka Pampersi - okrelenie modego rodowiska dzienni-

w okresie, gdy peni on funkcj szefa Telewizji Polskiej (poowa lat 90.) Pampersi wprowadzili do T V P programy traktujce wiatopogld konserwatywny na rwni z liberalnym (publicystyczny Puls Dnia", satychowa narodu"). (...) Prezentujcy umiarkowanie prawiwani ironicznie pampersami) stali si - kontrolujc najwaniejszy rodek masowej komunikacji w Polsce istotn przeciwwag dla dominujcej w rzdzie i parlamencie lewicy.
(Antoni Dudek Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1 9 8 9 - 1 9 9 5 " )

ryczny W C kwadrans", Fronda", cykl Kultura du-

cowe pogldy Walendziak oraz jego wsppracownicy (nazy-

WC zna telewizj amerykask. Wiedzia, czym przykuwa si uwag widza i jak powinien zachowywa si prowadzcy. Nie zna jednak realiw polskiej telewizji. Podczas pierwszego przegldu prasy wypado mu z rki jabko-rekwizyt; nie tracc wtku, schyli si po nie, kontynuujc wypowied. Tyle e na montau ten fragment zosta wycity. - Wypoivied nie ma sensu, kiedy pan wytnie to zdanie, ktre mwi, schylajc si po jabko. - Ale pana wtedy nie wida. - Ale mwi, i sycha, co mwi! - W telewizji liczy si obraz, a nie to, co pan mwi. W zwizku z tym ten odcinek nie poszed. Pierwsze odcinki z ramienia TVP reyserowa Pawe Pitera, twrca m.in. popularnego serialu Na kopoty... Bednarski" i m posanki Julii Pitery. Poniewa ekipa z telewizji i WC rozmawiali rnymi jzykami, do programu zosta nastpnie przydzielony

128

producent zewntrzny, Jerzy Zalewski (reyser m.in. filmw dokumentalnych Tata Kazika" o ojcu piosenkarza Kazika Staszewskiego i Obywatel poeta" o Zbigniewie Herbercie). Jednake, jak mwi WC, okaza si oszustem: nie zapaci honorariw za dziewi odcinkw. Nie zapaci te gociom, wic WC wypaci im nalenoci z wasnej kieszeni, bo przecie to on ich zaprosi. Po tych dziewiciu odcinkach oznajmi, e dalej programu nie robi, bo ma gdzie tak robot, za ktr nie pac. No to dyrektor Gasper uzna, e jedynym wyjciem jest, by WC sam zosta swoim producentem. Przy niedzielnym obiedzie WC zakomunikowa swojemu ojcu, e ten ma si zaj now bran. Cae ycie by menago rnych artystw, to teraz bdzie menago wasnego syna. Organizowa rne imprezy i potrafi zarzdza mas ludzk. Do tego umie zarzdza mas telewizyjn, bo przecie Jazz Jamboree byo transmitowane. I zna wszystkich potrzebnych ludzi. Tata Stanisaw zacz od podpisania umowy z TVP, z ktrej wynikao, e: Pan Wojciech Cejroivski ma w programie prezentowa swoje osobiste pogldy polityczne, spoeczne, obyczajowe, religijne oraz swoje osobiste irytacje, zivizane z tym, co znajdzie w gazetach (...) Nastpnie papa Stanisaw wzi zeszyt w kratk, poszed na Woronicza, porozmawia z trzema kierownikami produkcji, dowiedzia si, jak to si robi w TVP, a potem zrobi wszystko po swojemu. No i to bya najlepsza, wzorcowa produkcja, o ktrej mwiono pniej na zebraniach. Przede wszystkim w studiu panowa reim jak w Ameryce. Ojciec pojawia si o 6.00 rano, by uczestniczy we wstawianiu dekoracji. wiato byo ustawione na dublera podobnego wzrostu, co WC, a ten przychodzi przygotowany o 9.45. O 10.00 ruszay kamery, o 16.00 byy zatrzymywane. Jeeli o 10.00 kamery nie mogy ruszy, bo na przykad tama nie bya zaadowana, ojciec WC kasowa od studia horrendalne kary. Ekipa na pocztku bardzo si burzya, ale po dwch nagraniach sami ju byli zdyscyplinowani, bo wiedzieli, e to jedyny program, przy ktrym mog si umwi z on, e o 16.30 na sto procent bd w domu.

129

Do 16.00 szy tamy, a potem bezwzgldnie koniec. Jak to moliwe? Ano, bo pan Wojciech Cejrowski wiczy w domu przed lustrem. Nie przychodzi na plan z kartkami i niewiedz na temat tego, co bdzie robione, tylko ze stoperem w rku wiczy kade swoje wejcie. Przegld prasy to byo pi do omiu wycinkw. Najpierw czyta, potem komentowa, potem znowu czyta, znowu komentowa, pomidzy wstawia powymylane dowcipy i puenty, a na koniec pojawiay si gadety. Pierwszy dubel by po to, eby kamerzyci nie trzli kamerami ze miechu, potem byo dziesi sekund przerwy i drugi dubel, ktry w caoci szed do telewizji, waciwie bez montau. Potem bya rozmowa z gociem i tu WC znowu mia przewiczon strategi. W telewizji amerykaskiej widzia, jak kandydat na prezydenta przygotowuje si do debaty telewizyjnej z drugim kandydatem. Wymyla zatem wszystkie moliwe warianty odpowiedzi, jakich go moe mu udzieli w danej sytuacji. Zakada, e na jego pytanie A go moe odpowiedzie B, C lub D. Mia przygotowane drabinki: co robi, kiedy odpowie D, a co - kiedy odpowie C. Wic rozmowa z gociem trwaa maksymalnie dwanacie minut, wczajc w to puent. Rwnie kiedy WC sam jest gociem w innych programach, jest zawsze przygotowany. Do wystpu w Wieczorze z wampirem" Wojciecha Jagielskiego przewiczy wczeniej trzy anegdoty i odgrywa je w odpowiednich momentach w taki sposb, jakby to wanie przyszo mu do gowy. W Ameryce tak si robi talk-shows. Ustawia si je, bo show znaczy przedstawienie. Ustala si z gociem, co fajnego chciaby powiedzie albo ustawia si dialog na zasadzie: najpierw ja si podo i ty zrobisz ze mnie durnia, a potem na odwrt. Bo chodzi o show i o publiczno, a nie o dobre samopoczucie goci. Dopiero potem, kiedy WC z Alicj Resich-Modlisk uczestniczy w programie Pikny i Bestia", to z przeraeniem zobaczy, jak si robi takie programy w polskich mediach. Tu tracio si czas na zebrania redakcyjne, gldzenie o niczym, a do tego nikt za ten czas nie paci. Dlatego nigdy nie chce znale si w sytuacji, w ktrej to nie on bdzie producentem wasnych programw. U niego jest reim jak w Hollywood. Tak jest teraz, w Boso przez wiat", tak byo wczeniej, w Z kamer wrd ludzi".

130

SKANDAL
WC kwadrans" od pocztku wzbudza kontrowersje. Jednym z pierwszych goci by Andrzej Lepper, ktry chodzi z obstaw i bawi si wtedy w blokady drg. Zosta byskawicznie odpytany: - Prosz pana, wzi pan kredyt? - Tak. - W banku spdzielczym? ~ Tak. - A wie pan, co to jest bank spdzielczy? - No tak, to jest taki bank, gdzie wszyscy spdzielcy skadaj pienidze do kupy, czyli taka kasa zapomogowo-poyczkowa. - Czyli co? W paskim banku spdzielczym s pascy ssiedzi zza potu, tak? - Tak. -1 nie odda pan tego kredytu? - Nie. -1 nie ma pan zamiaru odda? - Nie, bo to byy lichwiarskie kredyty, wic nie powinno si ich oddawa. -Jak si nazywa kto, kto poyczy pienidze i nie chce odda? - Zodziej. -Jestpan zodziejem, ktry okrad wasnych ssiadw? - Tak. - No to won ze studia, bo ja ze zodziejami nie rozmawiam, a zwaszcza z bezczelnymi, ktrzy jeszcze namawiaj innych do tego, eby poycza i nie oddawa. Won! No i Lepper wsta i wyszed. W innym odcinku, robionym jeszcze przez Zalewskiego, bya rozmowa o stopie Murzyna. Skandal wielki, za ktry chcieli od razu WC z telewizji usuwa. Ot jak si wemie rzetelne ksiki antropologiczne, to mona w nich wyczyta, e badania wykazuj, i stopa czarnych ludw afrykaskich z sawanny jest genetycznie inna ni Europejczykw. Dwignie, ktre w stopie dziaaj przy skokach lub podczas biegu, s u Murzyna bardziej wydajne, dla-

131

tego Murzyni na krtkich dystansach biegaj lepiej ni biali. Pan z AWF, ortopeda, generalnie zgadza si ze wszystkim, a doszo do ostatniej tezy, e to nieuczciwe, eby si Murzyn z tak wydajniejsz stop ciga z biaym czowiekiem, ktry po prostu nie ma szans, bo uywa innego narzdzia. Skoro stopa Murzyna jest bardziej wydajna i nawet da si wyliczy, o ile, to moe tak jak kobiety si nie cigaj z mczyznami, tak i czarni ludzie nie powinni si ciga z biaymi na krtkich dystansach? Na dugich dochodz inne czynniki - wytrzymao, pojemno puc, trening i tak dalej, ale na krtkich - ledwo taki wystartuje i ju po sprawie. Wtedy ortopedzie wczya si w gowie polityczna poprawno, bo zobaczy ten obraz jako segregacj rasow w biegach. I chocia z punktu widzenia fizjologii powinna mie miejsce, to przecie jest niedopuszczalna. I rozptaa si po tym programie afera, e WC to rasista. A on przecie tylko zadawa logiczne pytania. No ale wszyscy poprawni politycznie w mediach od razu zareagowali, e jak mona byo w ogle o Murzynach... To, e zosta uznany za rasist zaskoczyo go. Odkry zabawny greps ze stop i spodziewa si owacji na stojco. Wzorem Sokratesa, posugujc si elazn logik sprawi, e go, ktry na pocztku zdecydowanie mwi TAK", na koniec przyznawa, e jednak NIE". WC od pocztku wiedzia, e gra na krawdzi. Tak jak u Manna przy pierwszym przegldzie prasy w Radiu Kolor. Byo wiadomo, e to krawd, ale w rozrywce ludzi interesuje tylko krawd. Nie interesuje nudny pan, ktry mydlanym gosem opowiada pierdoy. Interesuje Wojciech Mann, bo jest byskotliwy i bynie czym, co nam nie przyszo do gowy. Interesuj ekstrema, wyraziste postacie. Polityka moe by rozrywkowa. Kady amerykaski prezydent, nawet w najbardziej powanych przemwieniach dotyczcych wojny w Afganistanie, uywa elementw zaczerpnitych ze stand-upu, by przemwienie byo dobrze zapamitane. Musz by przerwy, musi by kilka dowcipw wpisanych w najpowaniejszy temat wanie po to, eby uwaga ludzi moga si na tym skupi. To jest amerykaska tradycja, a Wojciecha Cejrowskiego interesuje robienie w Polsce amerykaskiej rozrywki, bo uwaaj za najlepsz. Widzowie WC kwadransa" czsto go zaskakiwali. Na przykad historia z bananem, ktra wzbudzia poruszenie w mediach, zostaa wy-

132

woana przez rodzicw Chodzio o to, e dyrektorka pewnego warszawskiego liceum zgodzia si, by lekcj na tak delikatny temat, jak ycie pciowe czowieka, przeprowadzili studenci z pitego roku psychologii. No i studenci zrobili wykad na temat tego, do czego suy prezerwatywa. Nie mieli uprawnie nauczycielskich, nie znali tej konkretnej modziey, nie byo przy nich nauczyciela z tej szkoy. Jedna ze studentek poyczya banana od uczennicy i zaoya na niego prezerwatyw. Dla jednych to byo mieszne, dla innych szokujce, bo nigdy wczeniej tego nie widzieli. Dzieciaki opowiedziay o zdarzeniu rodzicom, a ci skontaktowali si z WC i pani dyrektor zostaa zaproszona do programu. Oto zapis caej rozmowy, jaka zostaa przeprowadzona przed kamerami: - Pani do swojej szkoy zaprosia fachowcw z MONAR-u. Skd ten po?nys? - Po prostu ani biolog, ani wuefowiec, ani inny specjalista nie jest specjalist od wychowania seksualnego. - Czy rodzice byli pytani przed tymi wiczeniami, czy maj ochot, by ich dzieci w sprawach seksu byy ksztacone przez dwudziestolatkw z MONAR-u? - Rodzice w ogle s pytani o rne sprawy na pocztku roku szkolnego i s zdania, e ludzie przeszkoleni powinni si tym zajmowa. Akurat to nie byli dwudziestolatkowie z MONAR-u, troszk pan tu ma przekamane informacje, to byli ludzie z komitetu do spraiv walki z AIDS, ludzie po psychologii, wic nie dwudziestolatkowie, tylko po studiach... - Dwadziecia trzy, to nie dwudziestolatkowie tylko... - No nie, bo dwudziestolatkw to ja mam w szkole u siebie. - Czy uwaa pani, e w kadym czowieku s granice wstydliwoci i dobrego smaku? - Ale oczywicie. - A gdzie u pani jest granica wstydliivoci? - To zaley, iviepan... -Ja uwaam, e przekroczono granic dobrego smaku i wstydu. - By moe. - I zaraz postaram si to udowodni. Niech pani trzem milionom naszych telewidzw opowie o swoim pierwszym razie. To jest to samo wiczenie, ktre zadano uczniom w pani szkole. A , 133

- Prosz pana, mog opowiedzie o moim pierwszym razie, tylko e problem nie do tego si sprowadza. - Ja myl, e do tego, bo postawia pani dzieci, powierzone sobie na wychowanie, przed takim zadaniem, - Zgoda, ale to zadanie nie stano nagle przed nimi. Najpierw bya rozmowa, najpierw byo kilka kolejnych zaj przygotowujcych i kto, kto nie chcia, nie yczy sobie, mg napisa: nie odpoiviadam na to pytanie. - Prosz si zmusi, poczuje pani, jak czuli si ci uczniowie. Prosz si zmusi i opowiedzie, jaki by pani pierwszy raz, publicznie. - Prosz pana, wspaniay... po prostu. - A tak bardziej technicznie. - Nie chodzi o technik, chodzi o odczucia. Wszystkie sprawy seksu moemy sproivadzi do dwch dziedzin: albo jest to mio wysublimowana, czyli uczucia i nic wicej, albo technika. - Oto drugie wiczenie, jakie zostao przeprowadzone w czasie tych lekcji. Tu s prezerwatywy, tu jest banan - prosz naoy jedno na drugie. - wiczenie, ktre zgodnie z reguami, jakie si propaguje w niektrych rodkach masowego przekazu, ma za zadanie sprawi, e modzie wie, do czego jest uywana prezerwatywa. - Szesnastoletniej modziey proponowano ten rodzaj prezentacji, proszc zreszt t modzie o banana, bo pani, ktra przysza z MONAR-u, nie bya przygotowana pod tym wzgldem. - Nie, nie bya. -No to prosz teraz publicznie zaoy jedno na drugie i poczu ten wstyd i ten niesmak, ktry si musi pojawi u kadego normalnego czowieka w takiej sytuacji. - Wstyd moe nie - tylko niesmak. - Tego niesmaku dowiadczyy dzieci, powierzone pani opiece. - Owszem, zgadza si. -No i... - Takich sytuacji nie da si unikn, kiedy zaczyna si porusza tego typu tematy. - Sytuacji niesmaku? Nie mona powiedzie elegancko, nie mona poda na wykwintnym talerzu? Trzeba je kaszank na gazecie?

134

- Mona i tak, i tak. Wszystko zaley od smaku. - Smacznego. Niech pani sprbuje, poczuje si pani na pewno nieprzyjemnie. - Z pewnoci ma pan racj. - A jest pani bardziej przygotowana od tamtych szesnastolatkw, ktrzy w wikszoci nigdy nie widzieli tej paczki [z prezerwatyw] po rozpakowaniu. No, ale zamiast dosta Order Umiechu albo Order Ora Biaego, WC dosta! bcki od wszystkich rodowisk w Polsce. I to byo dla niego kolejne zaskoczenie. Widzowie, gwnie rodzice, w wikszoci uwaali, e to bya dobrze przeprowadzona rozmowa. Natomiast media uznay, e obrazi pani nauczycielk. Wszyscy zapomnieli o meritum sprawy, e niegrzeczne zachowanie WC wobec tej pani skd si wzio. W Ameryce rozoono by ten problem na czynniki pierwsze. Do innego odcinka WC zaprosi Marka Kotaskiego. Kaza ustawi pomidzy sob a gociem szyb oraz poda Kotaskiemu rk w rkawiczce. -IKotaski iv 15 sekund zrozumia, co jest grane. Nie mia cienia pretensji, bo gralimy w t sam gr - uwaa WC. Pan Wojtek wyjani mu, e szyba symbolizuje strach przed zaraeniem HIV, a z takimi reakcjami ludzi Kotaski spotyka si bez przerwy. W poowie lat 90. mieszkacy wiosek, w ktrych zakada orodki, domagali si ich zamknicia. Dochodzio nawet do podpale. Rozmowa bya o strachu. O tym, czy WC ma prawo si ba i co Kotaski miaby do powiedzenia osobie odczuwajcej lk. Terapeuta nie mia jednoznacznych odpowiedzi, ale przyznawa innym prawo do strachu. Niestety, wtek prawa do strachu", goszony przez WC, jednoczenie wzmacnia szkodliwy i faszywy stereotyp na temat sposobw rozprzestrzeniania si choroby. Mona powiedzie, e on gra pod swoj publiczno w sposb kompletnie nieodpowiedzialny, i robi to z premedytacj. Nie wiem, czy wywiad z Kotaskim nie by jednym z najbardziej skandalicznych epizodw w historii WC kwadransa".

135

POPULARNO
W cigu kilku miesicy WC sta si postaci nie tylko kontrowersyjn, ale te niezwykle popularn. Do programu przychodziy setki listw tygodniowo. Oto fragmenty trzech, do szczeglnych listw: 9.11.1995 (...) Ma Pan podobno czte ro milion o w widowni, ktra jednak, niestety, nie zaatwi nic. Czteromilionowa organizacja zaatwi wszystko; no, prawie wszystko. Proponuj Panu zaoenie Towarzystwa Przyjaci Ciemnogrodu. Jeeli to Pana zainteresuje, prosz o telefon i spotkanie. Troch przemylaem, jak to zrobi. cz pozdrowienia Janusz Paivoivski /herbu Kospath/ 13.02.1996 Wielce Szanowny Panie, (...) Od siebie pragn doda, e uwaam program Pana za wietny i bardzo potrzebny. O to jestem skonny, mimo em starzec nad grobem stojcy, kruszy kopie. Jest pan chyba jedynym niezbdnym i odwanym gosem coraz bardziej topniejcej liczby Rodakw, zalewanych nonsensem, chamstwem i icie sowieck arogancj za porednictwem telewizji. Prosz zatem przyj wyrazy podziwu dla Pana odwagi, konsekwencji i uporu cz wyrazy powaania Zbignieiv Herbert 18.03.19 96 Naczelny Kapelan Wiziennictwa RP i Pasterz Parafii w. Jzefa w Warszawie zgasza Naczelnemu Kowbojowi RP swoje owieczki do Rejestru Ciemnogrodzian. Naczelny Kapelan Wiziennictwa Rzeczpospolitej Polskiej ks. dr Jan Sikorski

136

Wielu dziennikarzy, opisujcych fenomen popularnoci WC kwadransa", porwnywao WC do amerykaskiego, ultrakonserwatywnego showmana Rusha Limbaugh.

LIMBAUGH
Rush Limbaugh, waciwie Rush Hudson Limbaugh III (12.01.1951), to amerykaski komentator polityczny. Z n a n y jest przede wszystkim j a k o prowadzcy amerykaski program radiowy T h e Rush Limbaugh Show", najpopularniejszy pod wzgldem suchaczy w S t a n a c h Zjednoczonych. Limbaugh uwaany jest za osob majc wielki w p y w na ruch konserwatywny w S t a n a c h Zjednoczonych. J e g o wielka popularno rozpocza si 1988 roku w r a z z prowadzeniem przez niego programu radiowego w oglnokrajowej stacji W A B C z siedzib w liberalnym N o w y m J o r k u . W latach 90. jego popularno osigna poziom gwiazd estrady. W y d a dwie bestsellerowe ksiki i prowadzi telewizyjny show. W 2003 roku zosta oskarony o nielegalne zdobywanie lekw przeciwblowych, dostpnych wycznie na recept. N a antenie swojego programu ogosi, e idzie na 30-dniowy o d w y k . Zakoczy si on niepowodzeniem, co nie zmniejszyo jego popularnoci w r d konserwatywnych A m e r y k a n w . Limbaugh sprzeciwia si m.in. ochronie rodowiska, w tym prawom zwierzt, odpowiedzialnoci czowieka za dziur ozonow i zjawisku globalnego ocieplenia. W s p i e r a natomiast wojn z terroryzmem, wolno jednostki, kapitalizm, jest za ograniczaniem ingerencji p a s t w a w ycie jednostki i gospodark, wierzy w prawo i Boga.

0 dziwo, Rush Limbaugh nudzi WC. Kiedy mieszka w USA, duo ciekawszy by dla niego ultraliberalny Howard Stern. Sucha jego programw, wkurza si, by na koniec mc stwierdzi: Cholera, znalaz moj sab stron". Sucha kilka razy programw amerykaskiego prezentera, kiedy uznano, e jest jego polskim odpowiednikiem. Ale nudzi go, bo mwi to, co on sam ju wie. WC nie ma potrzeby suchania Rusha Limbaugh, tak jak nie ma potrzeby suchania polityczno-filozoficznych wynurze Radia Maryja. Pasmo modlitewne - to co innego. Kiedy jedzie samochodem, chtnie zmawia z prowadzcym raniec albo piewa godzinki. Tym bardziej, e w adnym znanym mu kociele dzi ju nie piewa si godzinek do Najwitszej Maryi Panny. Pitnacie, szesnacie lat temu Polska bya innym krajem ni obecnie. Wojciech Cejrowski, jako Naczelny Kowboj RP, prowadzc program WC kwadrans", natychmiast sta si wrogiem publicznym nr 1. Gazeta Wyborcza" okrela go mianem brunatnego kowboja RP", w mediach pojawiaj si okrelenia faszysta", Ciemnogrd"... W kocu WC bierze z obrzydzeniem Wyborcz" przez gumowe rkawiczki i owiadcza, e jeeli Ciemnogrd" okrela osoby, ktre chodz do kocioa, modl si, spowiadaj, przyjmuj komuni, uwaaj witego Mikoaja za biskupa, a nie krasnala - to w takim razie jego to nie obraa. W kocu oznajmia: -Jestem z Ciemnogrodu i jestem z tego dumny! 1 proponuje: -Jeli kto z Pastwa te tak uwaa, to prosz o list. Na mapie Polski oznacza czarnymi kropeczkami miejscowoci, z ktrych przychodz listy. I w cigu szeciu programw okazao si, e Polska to Ciemnogrd - mapa bya caa gsto zakropkowana. WC uwaa, e czowiek, ktry nie jest wojownikiem, jest ospay intelektualnie. Ludzie s drapienikami i maj kly. -Jak jestemy w stadzie, mamy by samcem alfa - mwi WC. - Inaczej zgnuniejemy.

138

Ojciec Stanisaw natychmiast stworzy baz ciemnogrodzian, a potem zaprasza ich na imprezy pod nazw Zjazd Ciemnogrd". - Pan Wojtek by w polityce prawdzhfkiem, wic kto go musia pilnowa - wspomina Cezary Michalski, wwczas redaktor publicystyki kulturalnej i spoecznej TVP. - Ja, jako czoiek powany i odpowiedzialny (miech), zostaem przydzielony do tego zadania i jednoczenie miaem kolaudowa WC kwadranse". Powinienem ostrzej przyglda si programotn, ale my, tzn. kierujcy wwczas telewizj, czulimy si jak bojownicy w osaczonej twierdzy. Wpraivdzie mielimy wpyw na najwaniejsz teleivizj w kraju, ale jednoczenie w 1995 roku byo ju wiadomo, e antykomunizm nie wygra w Polsce, e ludzie, ktrzy do niedawna uywali kocioa w walce politycznej, teraz s na pozycjach antyklerykalnych. Czulimy, e WC kwadrans" jest tykajc bomb, ale jak czowiek nakrca si ideowo, to nie chce wyj na miczaka. Miaem by oficerem politycznym w dobrym tego sowa znaczeniu, ale poniewa sam byem bardzo nakrcony, nie speniem swojej funkcji. Pan Wojtek wiedzia, e potrzebny jest show, ale ja mogem zablokowa pewne rzeczy, choby publiczne niszczenie pyty Stanisawa Sojki z piosenk Jeste moj kokain".

A TAK NAWIASEM (2) Korzenie stand-upu sigaj dziewitnastowiecznych minstrel shows, ktre szczyt popularnoci osigny w Ameryce lat 40., przetrway okres wojny secesyjnej i zakoczyy swj ywot na pocztku XX wieku. Byy to pierwsze rdzennie amerykaskie formy teatralne: trjaktowe spektakle, czce skecze, piosenki i krtkie monologi (stump speech) - prototypowe wersje wspczesnego stand-upu. Minstrel show wykorzystywa stay zestaw postaci, troch tak jak europejska commedia dell'arte. Wrd nich karykaturalne reprezentacje Murzyna, odgrywane przez biaych aktorw, ktrych twarze ukryte byy pod grub

139

warstw farby i makijau, tzw. blackface. Murzyska fizjonomia w tej konwencji przypominaa mask klauna, z groteskowo wyolbrzymionymi cechami charakterystycznymi - ustami i nosem. To wanie minstrel shows s w ogromnym stopniu odpowiedzialne za usystematyzowanie rasistowskiego stereotypu Afroamerykanw. Tak jak blackface budowa karykatur ich fizycznoci, odgrywane postacie tworzyy profil charakterologiczny, rysowany rwnie grub krech: Murzyn by leniwy, chytry, muzykalny, rozwizy, tchrzliwy itd. art, ktry eksploatowa ten typ spektaklu, by wic czystym erowaniem na agresywnym, poniajcym stereotypie. Potwierdza go, wzmacnia i po czci wsptworzy. By wic zaprzeczeniem krytyki. Mona pomyle, e spoeczne zaangaowanie nowoczesnego, liberalnego stand-upu jest swoistym odkupywaniem kulturowej winy, pierworodnego grzechu towarzyszcego narodzinom gatunku. Minstrel show ewoluowa, przeksztacajc si z jednej strony w wodewil, rozrywk wyszej klasy redniej, z drugiej - w plebejsk burlesk. W obu formach przewija si komiczny monolog, albo jako oddzielny punkt programu, albo jako cznik midzy kolejnymi aktami, kiedy mistrz ceremonii wplata arty do swoich zapowiedzi. Jednak to wanie burleska stworzya naturaln przestrze dla satyrycznego monologu i tam zacz si formowa unikalny, interaktywny styl stand-upu. Sale, w ktrych wystpowali artyci burleski byy znacznie mniejsze od scen wodewilu, tworzyy duo bardziej intymn atmosfer i narzucay bliszy kontakt z publicznoci. Bya to te inna publiczno. Reagowaa ywioowo i pozwalaa na dosadniejszy, bardziej ryzykowny obyczajowo rodzaj humoru. Eksplozja mass mediw wymiota wodewil i burlesk ze wiata pop-kultury, a zwolnione przez

140

nie miejsce rozrywki na ywo" zajy nocne kluby i sceny muzyczne, gwnie jazzowe. Szukajcy zatrudnienia komicy odnajdywali si tam jako konferansjerzy, zapowiadajcy striptizerki albo wypeniajcy czas pomidzy setami koncertu. Kady z nich, opowiadajc dowcipy w zadymionej salce dla lekko albo bardzo pijanej publicznoci, mniej lub bardziej zniecierpliwionej czekaniem na nastpny punkt programu, marzy o przebiciu si do radia lub kiekujcej telewizji. W 1950 roku telewizory miao ju okoo ptora miliona amerykaskich rodzin. Wrd nadawanych regularnie programw byy popularne audycje komediowe, gdzie krlowali satyrycy, ktrzy wczeniej zrobili karier w rozgoniach radiowych i na duych scenach Las Vegas. Byli prawdziwymi gwiazdami, zarabiali prawdziwe pienidze i razem z muzykami, aktorami i prezenterami stawali si pierwszymi ikonami masowej kultury. Na pocztku nie byli jednak niczym wicej ni opowiadaczami dowcipw. Poruszali si wrd dobrze znanych, bezpiecznych tematw: on, teciowych, pracy, podego jedzenia w samolotach itd. Pierwszym, ktry wprowadzi do stand-upu elementy politycznej satyry, zajmujcej wyrane stanowisko i podejmujcej ryzyko antagonizowania czci odbiorcw, by Mort Sahl. (Konserwatysta to kto taki, kto wierzy w konieczno reform. Tyle e jeszcze nie teraz"; Liberaowie maj poczucie winy z powodu tego, co udao im si zdoby. Konserwatyci czuj, e naley im si wszystko, co udao im si ukra"; Wszyscy wiemy, e Ameryka jest najgorszym krajem na wiecie. Jeli nie liczy pozostaych"). Tego typu komedia miaa swoje korzenie w tradycji literackiej, w pisarstwie Jonathana Swifta i Marka Twaina z jednej strony, i ydowskim humorze wschodnioeuropejskich sztetli (skd emigrowali przodkowie wikszoci synnych komikw tego okresu) z drugiej. Posugiwaa si

141

subtelniejszymi rodkami - ironi i autoironi, persyflaem, bya inteligentna, zdystansowana i aluzyjna. Mort Sahl podkrela, e ogromny wpyw na ewolucj stand-upu w stron politycznej satyry wywaro pojawienie si nowej sceny i publicznoci: uniwersyteckich kampusw i bardziej wymagajcego intelektualnie, akademickiego odbiorcy. To wanie na uniwersytetach i w koncentrujcych si wok nich rodowiskach literackich beatgeneration w latach 50. zacza si wyania kontrkultura, ktra w nastpnej dekadzie przeoraa amerykask obyczajowo, sztuk i polityk. Jednym z najsynniejszych symboli tej kulturowej rewolucji sta si inny debiutujcy w tym czasie ydowski komik, Lenny Bruce. piewa o nim Bob Dylan, Beatlesi umiecili jego podobizn na froncie swego najsynniejszego albumu Sgt. Pepper's...", magazyn Time" powici mu swoj okadk, a Dustin Hoffman zagra go brawurowo w 1974 roku w doskonaym filmie biograficznym Boba Fosse'a Lenny". Napisano o nim niejedn monografi i akademick rozpraw oraz cae mnstwo prasowych artykuw, a wszyscy liczcy si komicy do dzi wymieniaj go jako tego, ktry wywar na nich najwikszy wpyw i kompletnie zmieni reguy gry obowizujce w stand- upie. Lenny Bruce robi rzeczy wwczas niesychane: atakowa instytucjonaln religi, otwarcie wymiewa purytask obyczajowo, mwi o seksie i homoseksualizmie, rasie, narkotykach, hipokryzji mediw, aberracjach kapitalizmu, bezwzgldnie rozprawia si z kadym establishmentem i kad witoci. I robi to w wyjtkowym stylu: jego jzyk by niesamowit mieszank slangu czarnych muzykw bebopowych i jidysz, a konstrukcja monologu nie miaa ju nic wsplnego z seri c ^ a 142

tradycyjnych artw. By bliszy jazzowej improwizacji, penej nieoczekiwanych skojarze, meandrujcej i nieprzewidywalnej, z powracajcym w kolejnych wariacjach tematem. Wystpowa w dinsach zamiast obowizkowego wwczas smokingu, pali na scenie i caym sob reprezentowa cool. Jego szokujce wystpy szybko zwrciy na siebie uwag konserwatystw i nie pozostay bez reakcji: oskarany 0 obsceniczno i skazywany w kolejnych procesach, obejmowany zakazem wystpw w coraz wikszej liczbie klubw i doprowadzony do bankructwa, zmar z przedawkowania narkotykw w 1966 roku, w wieku 40 lat. Pozostawi po sobie legend buntownika, radykalnego i bezkompromisowego artysty 1 mczennika za spraw autentycznej wolnoci sowa. Wrd jego obrocw i sympatykw byli prominentni intelektualici amerykaskiej lewicy - Allen Ginsberg, Norman Mailer, James Baldwin, William Styron. Wrd jego nastpcwjest cae pokolenie komikw, ktrzy w latach 60. i 70., wykorzystujc stworzony przez Bruce'a idiom, uczynili stand-up tym, czym jest do dzi penoprawn i oryginaln form sztuki scenicznej. (F.J.)

GAZETA WYBORCZA
4 marca 1995 roku, w witecznym wydaniu Gazety Wyborczej" ukaza si artyku Anny Bikont pod tytuem Brunatny kowboj RP". Artyku by zbudowany z wypowiedzi wielu rozmwcw, potwierdzajcych tez autorki, oraz wywiadu z Maciejem Pawlickim, wczesnym szefem telewizyjnej Jedynki. Oto jego obszerne fragmenty: On gra na faszystowskiej nucie - mwi o Wojciechu Cejrowskim, autorze programu WC kwadrans", KrzysztofPiesiewicz, scenarzysta, czonek Rady Programowej TVP. (...) WC" oznacza skrt od water closet", Wojciech Cejrowski, a moe te od wartoci chrzecijaskich", ktre au-

143

tor, swoim zdaniem, krzewi w programie WC kwadrans". (...) O akcji witecznej pomocy Jurka Owsiaka: Cienki strumyk, ale strasznie haaliwy. A z drugiej strony wielka rzeka pynie, podskrnie i po cichu - to Caritas". WC demaskuje czue serduszka", ktre wpacaj na Wielk Orkiestr witecznej Po?nocy: Pracownicy Banku lskiego kupili serduszko za miliard trzysta milionw. Ale mieli z czego paci. NIK pisze, e jak prywatyzowano bank, to jeden z pracownikw zarobi 20 mld zotych za nie swoje". (...) Ale ju rzdowa agencja do spraw narkomanii to nie adne czue serduszka", to szczwane lisy. To na nich id pienidze podatnikw, za oni, wszak wiadomo, zajmuj si rozdawnictwem narkotykw, bo odurzony atwiej gosuje na tego, ktry go odurza". (...) Gdy WC wspomina Szymona Wiesenthala, gadzi nieobecn brod. (...) Zawiadomienie o popenieniu przestpstwa przez Wojciecha Cejrowskiego skada w tych dniach do prokuratury socjolog i publicysta telewizyjny Jerzy Diatowicki: - Wystpuj z powdztwa obywatelskiego. (...) Skar Cejrowskiego z artykuu 274 kodeksu karnego: Kto publicznie Iy, wyszydza lub ponia grup ludnoci albo poszczegln osob z powodu jej przynalenoci narodowociowej, etnicznej lub rasoivej...". Ten artyku nie wyczerpuje wszystkich zarzutw, jakie mam do programu: niestety, propagowanie kary mierci i wywoywanie negatywnych emocji w stosunku do mniejszoci seksualnych i narkomanw nie jest karane. - Z pocztku byem przekonany, e zasad tego programu jest wiadoma prowokacja, e ma on obnaa obskurantyzm, fobie, pruderi (...)- mwi Krzysztof Piesiewicz. - Ju wtedy zastanawiaem si, czy autor w rzeczywistoci nie propaguje treci, ktre chce zwalcza. Po kilku programach dopiero zrozumiaem, e jego zamiarem jest przekazywanie treci, ktre stoj w antynomii do praw czowieka. (...) Ten pampers jest niebezpieczny -gra na jednej nucie o faszystowskim brzmieniu. (...) -Ta audycja jest straszna - ynwi Piotr azarkiewicz, reyser, czonek Rady Nadzorczej TVP SA. - To nie jest aden kabaret, wosy staj na gowie, jak posucha, co si tam wygaduje. To tak wanie rodzi si faszyzm i ja si normalnie zaczynam ba. (...)

144

- Podnosiem na posiedzeniach zarzdu, ze niektre programy nie licuj z misj telewizji publicznej - mwi Waldemar Budzyski, niedawno odwoany czonek zarzdu TV. - WC kwadrans" aduje ludzi agresj, promuje faszystowskie spojrzenie na rzeczywisto. Program jest szczeglnie niebezpieczny jako majstersztyk socjotechniki, to Goebbels si wspina na takie szczyty. (...) Mwi szef Jedynki" Maciej Pawlicki: - Co przemawia za pokazywaniem WC kwadransa" w publicznej telewizji? - Konieczno prezentoivania rozmaitych pogldw. A jest to jedyny program, ktry w tak otwarty sposb przeciwstawia si wszechogarniajcej zasadzie politycznej popraivnoci, temu rygorystycznemu, spjnemu systemowi, ktry cakowicie zdominowa teleivizj. (...) Naley si przeciwstawia stadnie wyznawanym pogldom. (...) - Co pan ma na myli, mwic o stadnie wyznawanej politycznej popraimoci? - Mamy mnstwo programw, ktre kontestuj zacianek, kotustwo, zabobon. Ten jeden jedyny program kontestuje postp, ktry dla mnie te jest pojciem opisowym, a nie wartociujcym. (...) - Uwaa pan, e dopuszczalne jest flekoivanie" dyrektorki szkoy, ktra wprowadzia lekcje uwiadomienia seksualnego, przez wydawanie jej polece: Niech pani opoivie o swoim pierwszym razie" albo: To jest prezerwatywa, to jest banan. Prosz zaoy jedno na drugie i poczu ten wstyd i ten niesmak"? - To bya jedna z celniejszych metafor Cejrow>skiego. On wanie wtedy jest najepszy - nie, kiedy ubia sivoim rozmwcom, udowadnia im, e s kretynami, ale gdy pokazuje im konsekivencje ich dziaa. Przecie dyrektorka kae takie rzeczy robi swoim uczniom, - Zajcia z ??iodzie prowadzia przecie grupa przeszkolonych psychologw z komitetu do spraw walki z AIDS. - To tej dyrektorce t niedojrza modzie rodzice poivierzyi pod opiek. A ona kae im takie rzeczy robi publicznie w klasie. Przecie tak samo mogoby to mie miejsce na stadionie, w huku bbnw, a pani dyrektor staaby i zachcaa uczniiv okrzykami: olei" - A e Cejrowski premiuje chamstwo, nieuctwo i nienawi, to jest stosowne w telewizji publicznej? A , 145

- Jak pani moe uywa takich okrele! Poetyka moe jest brutalna i prostacka, Cejrowski wyraa si w prostych i mocnych sowach - ale szerzenia nienawici tam nie ma ani kamstw. (...) - Ci, ktrzy maj w pamici jzyk faszystowskiej propagandy, stalinowskiego kamstwa, rewolucji kulturalnej w Chinach czy wreszcie jzyk Marca '68, odnajd ten zapomniany ton, to umiejtne wydobywanie agresji w programach Cejrowskiego - mwi reyser Jerzy Markuszewski. - Dlatego ten program uwaam za niebywale zjawisko w telewizji po 1989 roku. (...) Jean-Paul Sartre mwi, e ydzi maj dwch wrogw: antysemitw i tych, ktrzy uwaaj, e nie wolno ingerowa w cudze pogldy. Cejrowski, kiedy stoi w rozkroku na tle rancza, przypomina tego modego bondaska, ktry w Kabarecie" na zjedzie ziomkostw piewa czystym gosem pie o ojczynie, a za nim stoj paki i noe. Tejkowski, Bryczkowski, Cejrowski to jest cig, i to paskudny. Dziwi mnie te, e Cejrowski ma w zapleczu dwch ojcw chrzestnych, ciepego, uroczego pana Manna i pana Matern - z pretensjami do nienagannoci. To oni wylansowaligo w warszawskim Radiu Kolor. (...) Z Cejroivskim nie mogam porozmawia, gdy t por roku spdza w poudniowoamerykaskiej dungli. W WC kwadransie" Cejroivski stoi nad map administracyjn Polski. Ci, co chwal WC, to s wszystko Ciemnogrody Polskie. Listw coraz wicej, za par miesicy ta mapa si zaczerni - czarnymi plamami Ciemnogrodu. Na tle Czerwonej Europy powstanie Czarna Polska, a ja zostan jej burmistrzem" (Anna Bikont) Z Cejrowskim nie mogam porozmawia..." - pisze pod koniec tekstu Bikont. I to jest bardzo ciekawy szczeg, bowiem moment, ktry GW" wybraa na publikacj tekstu, by nieprzypadkowy. Pojawi si on dwa dni po tym, jak WC wyruszy na wypraw do dungli. Oczywicie, wczeniej by dostpny, ale po publikacji ju nie. Nie mg si broni. - Mona powiedzie, e to byl zbieg okolicznoci - tumaczy mi WC. - Tylko e dzie przed moim wyjazde?n nagrywalimy na zapas kilka odcinkw WC kwadransu'". Wszyscy w studiu wiedzieli, e znikam na duej.

146

- Mog sobie rne rzeczy pisa: e WC z gby mierdzi, e popoudniami gwaci kozy, ae nazwa go faszyst, czyli zbrodniarzem - to jest agresja - ocenia dzi tamten tekst Cejrowski. Jego penomocnik zoy 3 kwietnia 1995 r. w III Wydziale Cywilnym w Warszawie dwa pozwy przeciwko Annie Bikont i Agora Gazeta Sp. z o.o. oraz przeciwko Piotrowi azarkiewiczowi, zarzucajc pozwanym umylne naruszanie dbr osobistych". Reyser 21 marca 1995 r. wysa pismo do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w ktrym donosi m.in.: Co stoi za WC kwadransem"? Mentalno szeroko rozumianego kotuna. Tego, ktry - niestety -jeszcze cigle daje o sobie zna w naszym kraju i nie tylko. Cejrowski promuje chamskiego, brutalnego knajaka spod budki z piwem, tego samego, ktry jest zawsze wrogiem postpu, tego, ktry nie dopuszcza do gosu ludzi o innych pogldach ni on. Dodajmy, e w momencie pisania listu azarkiewicz by czonkiem Rady Nadzorczej TVP.

TYLKO W JEDYNCE
Wczeniej, 9 marca, na antenie Programu I TVP odbya si w ramach sztandarowego programu publicystycznego Tylko w Jedynce" dyskusja z udziaem m.in. Anny Bikont, Jerzego Diatowickiego i przedstawiciela telewizji Cezarego Michalskiego. Spotkanie prowadzi Bogdan Rymanowski. Ju na wstpie Diatowicki oznajmi: - Z ca odpowiedzialnoci, na jak mnie sta, stwierdzam, e jest to prograyn faszystowski. Za t wypowied WC wytoczy pniej trzeci proces o naruszenie dbr osobistych.

147

- To mia by sd nad Cejrowskim - wspomina Cezary Michalski. - Nasi przeciwnicy tym topornym jzykiem Gazety Wyborczej" udowadniai, e ivszystko, co jest pokazywane w WC kwadransie" pachnie faszyzmem. Jak widz kubek, ktrym Cejrowski wali w st, to natychmiast maj skojarzenia z kuflem piwa, ktrym walono w nazistowskich knajpach xv Monachium, A ja z nich szydz. Mwi, e teraz s oburzeni, a jak w bojach przeciwko kocioowi i dyskusjach o aborcji walono w symbole prawicowe, to nikt z nich nie protestowa. Oni zarzucaj Cejrowskiemu antysemityzm, a ja, wiedzc, e pan Wojtek kocha ydw konserwatywnych, udowadniam, pokazujc fragmenty progra?nu, e to, o czym oni mwi, niejestprawd. Dodatkowo okazuje si, e rzekome antysemickie gesty byy uywane w zupenie innym kontekcie. Anna Bikont w kocu przyznaje, e nie widziaa tych materiaw, a napisaa o antysemityzmie, bo inni jej to tak przedstawili. Oni syszeli co, czego WC nie powiedzia. My [pampersi - G.B.] te syszelimy wiele rzeczy, ktrych oni nie powiedzieli. Oni podkrcali, my podkrcalimy. Tego samego wieczoru rosyjskie oddziay pancerne wjechay do Gronego i straciy trzy czwarte czogiv. Czulimy si, jakbymy naraz odnieli dwa zwycistwa.
Sesja do okadki ksiki Mot na lewic" - 1 9 9 9

148

Gazeta Wyborcza", niezraona porak, a moe wanie z tego powodu, kontynuuje krucjat. W tekcie z 18 kwietnia, o znamiennym tytule Klub paskiej Ziemi", tym razem ostrze krytyki kieruje w stron wielbicieli programu WC kwadrans", ktrzy zasypali redakcj listami. Autor, Piotr Bratkowski, podkreli, e w listach obrocw programu dominuje retoryka Marca '68, styl anonimw, wysyanych w latach 70. do dziaaczy opozycji demokratycznej". Bratkowski wprawdzie przyznaje, e listw atakujcych WC kwadrans" przyszo zdecydowanie mniej", ale przecie nie liczy si ilo, tylko jako. A zatem te dwie cechy ivsplne: pisanie w imieniu milioniv" i podkrelanie wasnego wyksztacenia - zupenie nieobecne wrd przeciwnikw Cejrowskiego - maj, jak sdz, wsplne rdo. To prba zakrzyczenia niepewnoci co do siy swojej argumentacji. Ludzie piszcy te listy obawiaj si, e ich pogldy nie s modne. A w konkluzji artykuu mona byo przeczyta: To nie przypadek, e tradycyjne ivartoci", ktrych broni zwolennicy WC kwadransa", s tak dalece nie zakorzenione w jakiejkolwiek realnej tradycji. Przecie Polska, na skutek swej skomplikowanej historii, od stuleci nie bya pastwem rzdzcy m si wedle konserwatywnych, tradycyjnych zasad. Efektem tekstu Anny Bikont bya medialna dyskusja, ktra trwaa prawie dwa lata. Jedni (Polityka", Przegld Tygodniowy", Wprost", Trybuna" i Gazeta Wyborcza") miadyli kowboja, inni (ycie Warszawy", ycie", Gazeta Polska", Tygodnik Solidarno") stanli po jego stronie. W obszernym tekcie w yciu" Rafa Geremek tak opisa naszego bohatera: Silnie zbudowany, wysoki blondyn o niebieskich oczach. Ubrany w obszern bluz, jasne spodnie i kowbojskie buty. Kiedy przemawia, patrzy prosto w oczy. Ma 30 lat. Jest kawalerem. Nie chce si umwi na rozmow po dziewitnastej, bo wtedy prowadzi ycie rodzinne".

149

Mj bohater to John Wayne, ktry wiedzia, do kogo strzela. I nie strzela w okie, tylko w serce, a jak kocha, to caym sercem. Podzia na dobro i zo jest dla mnie oczywisty. Relatywizm istnieje tylko w fizyce - mwi w tekcie WC. Co dzi WC sdzi o swoim kontrowersyjnym programie? Przytoczmy kilka jego publicznych wypowiedzi na ten temat: - Bye?n zdziwiony, te w Polsce moje programy wywoyway tak wielkie negatywne poruszenie. W Ameryce stand-uperzy robi znacznie wiksze przekroczenia ni ja czyniem. Niczego nowego nie wymyliem, nie odkryem. W Stanach doprowadza si do ostrego sporu, nawet przesadnego, po to wanie, eby draliwy temat wypali si na arenie do tego przeznaczonej - w dowcipach stand-uperskich, w audycjach publicystycznych albo podczas kampanii wyborczej. Kiedy sprawa zostaje rozadowana, to spoeczestwo si uspokaja, bo jest wiadome, e istniej rzeczywistoci, ktre nigdy si nie dogadaj. Trzeba postawi midzy nimi pot, ale nikt nie ma zamiaru z tego powodu zwalcza innych. Przeciwnika zaprasza si na ring i odbywa si gieda idei. Tam spotykaj si wszyscy. Czarni stand-uperzy, ktrzy jad na biaych, biai, ktrzy jad na czarnych. Tayn mona wykrzycze wszystko, a druga strona sucha, i w dodatku czerpie z tego rado. W Ameryce WC kwadrans" nie byby adnym skandalem. Amerykaska afera rozporkowa bya obracana na tysic sposobw, natomiast afera iv Charkowie i inne pijackie ekscesy Kwaniewskiego byy w Polsce wmiatane pod dywan. Kiedy po pierwszym i jedynym pokazaniu w Panoratnie" materiau z Brzecia przedstawiajcego pijanego Kwacha wchodzcego do baganika limuzyny rzdowej, wspo?nniaem o tym podczas wystpu w Gdasku, to od razu miaem na karku prokuratora. Sprawa w sdzie toczya si przez trzy lata. W Ameryce mona robi sobie dowcipy z prezydenta, nawet niesmaczne, i nikt nikomu nie przyoy. Uwaam, e w wolnej Polsce, o ktr te walczyem, mam prawo mie swoje pogldy. I nagle dowiedziaem si, e o pewnych zdarzeniach, faktach, nie wypada mwi albo wrcz nie wolno. A jeli to zrobisz, to zostaniesz wykluczony. W prasie, radiu i telewizji jestem ele-

150

mentem obcym. Wiele osb uwaa, e nie ma dla mnie tu miejsca. W naszej brany rozrywkowej panuje dyktat identycznych pogldw. Wszyscy s za aborcj. Wszyscy za Uni Europejsk. Nasze gwiazdy i gwiazdeczki s: proekologiczne, prolewicowe, proliberalne... Opowiadaj si za mikkimi narkotykami i oczywicie s antykocielne. A WC nie. On jest taki sam, jak tum przed telewizorem. Innym problemetn jest stosunek do gocia zapraszanego do programu. W Ameryce go, ktry bierze pienidze za wystp w TV, staje si wynajtym aktorem, majcym wywoa emocje u widzw. A w Polsce jest on traktowany jak go u cioci na imieninach - nie obraamy go, nie zadajemy kopotliwych pyta, dajemy mu soczek pomaraczowy. Dlatego wiele osb, dla ktrych sama lekcja z bananem bya czym skandalicznym, stano jednak w obronie pani nauczycielki. Paday oskarenia w stylu: jak mona byo tak poniy starsz kobiet zaproszon do programu?" W Ameryce wycinicie na antenie kogo jak cytryny byoby wiekim sukcesem prowadzcego. Tam go" talk-show nie tylko wie, co moe go czeka, ale te ivie, e bdzie musia si wysili i umiejtnie broni. W Polsce funkcjonuje opinia, e dobry dziennikarz to dziennikarz poprawny, przezroczysty i ma nie mie pogldw politycznych. W Ameryce jest na odwrt: dziennikarz powinien mie jasno okrelone pogldy dopiero wwczas jest wiarygodny. W Ameryce dziennikarz podchodzi do gocia z tez i atakuje. U nas dziennikarz grzecznie pyta. W Polsce kada stacja TV chce by obiektywna, a w Ameryce Fox News to wiadomoci jawnie konserwatywne, a CNN - otwarcie liberalne i kosmopolityczne. adna ze stron nie udaje obiektywizmu. Tayn dziennikarze maj by uczciwi, a nie obiektywni!

IMPERIUM KONTRATAKUJE
W 1996 roku Wiesawa Walendziaka zamieni na fotelu prezesa TVP Ryszard Miazek z PSL. Nowy szef zawiesi WC kwadrans", oficjalnie tylko na czas igrzysk olimpijskich w Atlancie. Program mial wwczas trzyipmilionow widowni. Zacz si nowy sezon telewizyjny, a tu zamiast programu na antenie - uniewanione

151

Sesja zdjciowa do czowki programu WC kwadrans" - 1 9 9 4

przepustki obu panw Cejrowskich. Telewizja publiczna do dzi nie zapacia za cztery ostatnie odcinki, ktre - zgodnie z umow - przyja, a dwa z nich nawet wyemitowaa. Prezes Miazek tumaczy wwczas Gazecie Wyborczej" swoj decyzj o nieprzedueniu umowy: - Postawa Cejrowskiego, autora programu WC kwadrans", nie jest zgodna z zasadami dobrego wychowania, jakim ma hodowa telewizja publiczna. Ju rok wczeniej WC przeczuwa, e program zostanie zdjty i wraz z ojcem opracowa plan awaryjny. Kiedy nastay przeduajce si igrzyska olimpijskie", duet Cejrowskich wyruszy w dwuletni tras po Polsce. WC wystpowa ze stand-upami, ktre byy bardzo amerykaskie, dotykay wycznie spraw politycznych i obyczajowych.

152

Czasem, podczas wystpw, byl fizycznie atakowany Na Politechnice Warszawskiej wszed na sal w sztormiaku i oznajmi, e jeli kto chce rzuca jajami, niech to zrobi od razu. Zosta obrzucony, zebra aplauz, zdj kostium i jaja si skoczyy. Inny pamitny wystp mia miejsce w Poznaniu, w parafii w. Wojciecha. Organizatorzy mieli sal na 600 osb, a na placu stao kilka tysicy. Ksidz zarzdzi przenosiny do kocioa. WC nie wystpuje w kocioach, bo koci to nie teatr. - Skoro musimy si przenie, to trzeba koci rozebra ze wszystkich witoci, eby ludzie mogli si mia, a WC mg mwi normalnym jzykiem, a nie witynnym - zakomunikowa ksidzu. Wyniesiono Najwitszy Sakrament i inne rzeczy, i na chwil koci przesta by kocioem. W tzw. midzyczasie przysza jaka lewacka bojwka, przedstawia si, obrzucia WC jajami. Ksidz chcia opni wystp, eby WC mg si umy, ale ten zaprotestowa mwic, e tak reaguje przeciwnik i warto to pokaza, prawda nas wyzwoli. I da cay dwugodzinny wystp z jajami we wosach i na ubraniu. To by jeden z jego lepszych stand-upw. Charakterystycznym elementem WC kwadransa" by kubek, ktrym WC wali w st, koczc dany temat. Telewizja Polska nawet nie pomylaa, e mona na nim zarobi. Panowie Cejrowscy byli innego zdania i w cigu nastpnych lat sprzedali kilka tysicy kubkw. Kolejnym komercyjnym posuniciem byo wydanie ksiki. Jeszcze w okresie istnienia WC kwadransa" ojciec zasugerowa napisanie ksiki. - Zaraz nas wywal, napisz ksik o programie. - Aleja nie umiem pisa. - W takim razie bdziesz pisa cotygodniowy felieton do Gazety Polskiej" i si wprawisz. Zgodzi si. Byo mniejsze ryzyko wtopy", bo w jednym tygodniu mg napisa sabszy felieton, a w drugim lepszy. Inaczej ni z ksik, ktra jak jest kiepska, to latami stoi na pce i kompromituje autora.

153

Ojciec nie zamierza jednak tak po prostu ustpi. Mia pomys na t pierwsz ksik: - Podczas wystpw ludzie zadaj cigle te same pytania Masz na nieprzygotowane zgrabne odpowiedzi z anegdot na kocu. Spisz te wszystkie pytania, ty na nie napiszesz odpowiedzi, a potem si to poukada w logiczny cig. W ten sposb powstaa ksika Kotun si jey". WC wyda j wasnym sumptem. Trzy zote w produkcji, dwadziecia pi w detalu. Empik tego nie chcia, a i tak sprzedali 60 tysicy w ksigarniach i drugie tyle z baganika w czasie wystpw. W nastpnych latach ukazay si jeszcze dwie polityczno-obyczajowe" ksiki WC: Mot na lewic" (1999) i Sl do oka" (2002), ale nie odniosy ju takiego sukcesu jak Kotun...". Ciekawostk jest, e medyczna, aciska nazwa kotuna brzmi plica polonica, czyli wos polski. Fakt ten by inspiracj dla tytuu debiutanckiej ksiki WC.
Na t a r a s i e biura W C w Nashville w USA - 1 9 9 7

154

KOTUN
Kotun (ac. Plica polonica - wos polski, Plica neuropathica, ang. Polish pait), zwany take gwodcem, godcem lub plik - sklejony ojem i wydzielin wysikow (np. z powodu wszawicy) pk w o s w na gowie. W kotuny zbijaj si wosy brudne i nie czesane. Stare przesdy zabraniay obcinania kotunw - noszenie ich miao chroni przed chorobami i diabem. Najduszy zachowany kotun znajduje si w Muzeum Wydziau Lekarskiego Uniwersytetu Jagielloskiego, pochodzi z X I X w. - po rozwiniciu ma 1,5 m dugoci. Niekiedy kotun by zapuszczany celowo poprzez intensywne pocieranie w o s w (mona go porwna do jamajskich dredw). Takie wanie celowo hodowane kotuny noszono na Piszczynie i Mazowszu jeszcze na pocztku X I X w. W Warszawie w 1862 roku profesor Aleksander Antoni Le Brun nakaza niezwocznie obcina kotuny wszystkim pacjentom trafiajcym do kliniki chirurgicznej. Okazao si, e zabieg ten nigdy nie w y w a r zego w p y w u na ich zdrowie. Skomentowa to nastpujco: obrocy kotuna i na to sobie poradzi potrafili. Mwi, e kotun, ktrego obcicie zych dla chorego nie pociga skutkw, nie jest kotunem prawdziwym lub te, e i obcicie prawdziwego kotuna jest nieszkodliwe, gdy kotun ten jest dojrzaym i e trzeba wanie wiedzie, kiedy go obci... Panowie! Wszystko to s brednie!

Kiedy w mediach nasiliy si ataki na WC, Korneliusz Pacuda zrezygnowa z udziau w radiowej Licie Przebojw Country. Jednoczenie zerwa z partnerem wspprac przy organizacji Pikniku Country. W pewnym sensie Pacuda nie mia wyjcia: mia

155

tylko radiow Trjk i tylko Piknik Country w Mrgowie, ktry by jego dzieckiem. Najpierw przygarn WC i chcia wychowa na syna medialnego. A tu si okazao, e facet kopie i jeszcze robi kontrowersyjny WC kwadrans". Latem '96 roku na festiwal przyjecha prezes Miazek. Gdyby Pacuda opowiedzia si za Cejrowskim i nadal go zaprasza na scen, byaby to demonstracja. Dlatego zrobi inn demonstracj: na jaki czas przesta poznawa WC i mwi mu dzie dobry". Podobnie byo z Nin Terentiew, szefow telewizyjnej Dwjki. Kiedy WC kwadrans" bi rekordy popularnoci, byo Wojtusiu, Wojtusiu, ach i och", dawanie pieska na kolana i wyjcia ca grup telewizyjn na koniaczek. Gdy go wyrzucili z TVP, mijajc Wojtusia" na deptaku w Mrgowie te udawaa, e go nie zna. Kiedy ostracyzm wobec WC si pogbia, Wojciech na wspomnianym gwnym deptaku w Mrgowie wystawi stoisko z gadetami z WC kwadransa". Zbiera si tum, a artyci nie mogli przepchn si do amfiteatru. W pensjonacie Solar", ktry zajmowali wykonawcy amerykascy i organizatorzy Pikniku, WC zrobi rezerwacj pokoju na dziesi lat do przodu. I kto tylko wchodzi do pensjonatu, widzia na drzwiach przy recepcji kartk BIURO PANA CEJROWSKIEGO". W ten sposb manifestowa swoje istnienie, bo wkurza go fakt, e jeszcze przez trzy lata sprowadza amerykaskich artystw na Piknik, ale dla siebie nie mg si doprosi nawet wejciwki. Przygoda WC z Piknikiem Country trwa nadal. Cay czas ma tam stoisko, a raz na kilka lat jest zapraszany do prowadzenia pojedynczych koncertw. Zapowiada na przykad benefis Tomasza Szweda. Kiedy muzyk ten by do WC do sceptycznie nastawiony. W WC kwadransie" docenia kunszt, ale nie zgadza si z wymow programu. A potem, obserwujc WC w Mrgowie, przeama si, podszed i da mu swoj pyt z dedykacj: Polakowi - Szwed", i w ten sposb nastpio otwarcie albo nawet sztama. A potem kto poprosi, eby WC poprowadzi koncert muzyki country na festiwalu w Ustrzykach. Przygotowa si solidnie i zapowiedzia wystp Tomasza Szweda w taki sposb, e artysta przyszed do niego po koncercie i stwierdzi, e to byo kunsztownie wykonane. Po szeciu miesicach Szwed zaproponowa:

156

- Chciabym, eby na moim benefisie iv Mrgowie powiedzia jeszcze raz to samo. - Zrobi to z przyjemnoci, ale najpierw musisz przekona organizatorw, eby mnie wpucili na scen - odpowiedzia WC. - Ja sam pcha si nie bd. Do tego maj zapaci za mj pokj w Solarze" i da mi uczciw wejciwk z napisem ARTYSTA. Szwed wszytko zaatwi.

CIEMNOGRD
Ciemnogrd wymyli tata Stanisaw Cejrowski. Warto w tym momencie przypomnie jego drog zawodow od momentu wyrugowania go przez modszych kolegw z Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego w 1980 roku. Pan Stanisaw zamkn si wwczas w sobie, obraony na cay wiat. To bya podobna sytuacja, jak w przypadku dziadka Franciszka, ktry - kiedy zrujnowali go komunici - siedzia przez wiele miesicy na stoeczku w kuchni i dopiero babcia Wadysawa, gaszczc ma po policzku, wyprowadzia go z traumy. Rok pniej tata Stanisaw znw stan na nogi. Zosta dyrektorem Stoecznej Estrady, ktr kierowa do 1985 roku. Poniewa na okres solidarnociowego zrywu przypada eksplozja muzyki rockowej, natychmiast powoa do ycia agend Rock Estrada i obj patronatem takie zespoy, jak punkowa Brygada Kryzys i tryskajcy modziecz energi Oddzia Zamknity. Jednak najbardziej uwierzy w potencja komercyjny dopiero co zaoonej grupy Lady Pank. Nie tylko podpisa z ni kontrakt, ale wspomg zesp niebagateln sum miliona zotych. Nie trzeba tumaczy, e do szybko ta suma si zwrcia, i to z nawizk. W sierpniu roku 1981, na rozpoczcie Zjazdu Solidarnoci", Stanisaw Cejrowski zorganizowa w gdaskiej Hali Oliwii Pierwszy Przegld Piosenki Prawdziwej, na ktrym wystpowali opozycyjni bardowie i piewacy z piosenkami bez cenzury. W 1983 roku kolejnym wietnym posuniciem byo zorganizowanie pierwszego, historycznego konkursu Miss Polonia. Niestety, w pniejszym okresie problemy zdrowotne zwizane z wypad-

157

lemno' kiem samochodowym wyeliminoway pana Stanisawa na duszy czas ze wiata rozrywki. W kocu syn Wojciech zaproponowa ojcu Stanisawowi rodzinny interes. Dla WC byo bardzo wane, eby ojciec zosta jego menederem. Wiedzia, e wasny ojciec go nie oszuka. Gdyby tata nawet pomyli si w rachunkach, to i tak syn bdzie po nim dziedziczy. Poza tym istnia midzy nimi naturalny klincz: Stanisaw, jako ojciec, nie ba si syna i mg mu wszystko nakaza, a WC, jako szef swojego ojca i caej firmy, te mg mu wszystko kaza, a nawet mg go wyrzuci z pracy. Wiadomo te byo, e jeli zaistnieje jakikolwiek konflikt midzy nimi, to najwaniejszym elementem rozstrzygajcym bdzie troska ojca o syna. Stanisaw wymusza czasem co, czego WC nie zrobiby dla adnego innego producenta: - Synu, zrb, boja ci o to prosz i nie umiem tego uzasadni. WC wiele razy stawia si ojcu w sprawach zawodowych. Kiedy spotykay si dwa choleryczne temperamenty, to i ktnie byy czste. Na przykad ojciec wisia na suchawce i pyta:

158

- Suchaj, czy w nastpny pitek pojedziesz na wystp do Katouc? Pocigiem ekspresowym tam i z powrotem? A WC zawsze w takich sytuacjach odpowiada: Nie wiem, co ojca wkurzao, bo decyzja bya potrzebna ju, natychmiast. Wic po raz siedemsetny tumaczy: - Jak nie mam przed oczami kalendarza albo mojego zeszytu w kratk, to nie pamitam, czy mam wolny przyszy pitek. Nigdy si nie zdarzyo, eby po sprzeczce nie rozmawiali ze sob. Choleryk ma w naturze to, e gniew prdko mu przechodzi. Jeszcze w trakcie ktni si godzi. A jak Cejrowski z Cejrowskim dzielili si kas? Dobry amerykaski agent bierze dziesi procent. Od debiutanta pitnacie. I ojciec by na dziesiciu albo na pitnastu, zalenie od biznesu. Obaj byli starymi wygami kapitalizmu i nie byo ani sekundy targowania. Za wszystkie funkcje ojciec mia ustalone stawki. Te dziesi procent byo od zyskw przez niego wygenerowanych. Bo jeli WC sam sobie co zaatwi, jaki wystp, wtedy nie byo adnych procentw. Czy ojciec chwali syna? U WC w domu siada si przy wielkim stole i wszyscy wszystkich chwal, a do tego jest gieda pomysw biznesowych. Rwnie wielkim pomysem jawi si przy takim stole wzeczek na soiczki albo wizanie choinek, co zrobienie wielkiego festiwalu jazzowego. Po co ojciec mia mwi: No, Wojtek, to zrobie super. Ludzie sami wiedz, kiedy zrobili co fajnie. Nie wiedz tylko, kiedy zrobili co niefajnie. I ojciec spenia t rol doskonale. Mwi: - Suchaj, oni si nie poznali i to dobrze dla naszego biznesu, ale tak midzy nami mwic, dzi wieczorem wystp by do dupy. Owszem, miali si, ale jak pjd do domu i opowiedz ten ostatni dowcip, to on bdzie bardzo le brzmia. I to jest podejcie biznesowe, bo dziki takiej krytyce rezygnowali z rzeczy sabych, a nawet z przecitnych. Klient musi by za-

159

TOMSIL

Po WC kwadransie" i dwuletniej trasie ze stand-upami po Polsce i zagranic panowie Cejrowscy zrobili cztery imprezy o nazwie Zlot Ciemnogrd". Odbyy si w szczerym polu, w ich rodzinnym Osieku, w latach 1996-99. Przycigny odpowiednio 15, 10, 7 i 5 tysicy osb. Przed pierwszym Zlotem WC kilka razy wszed na ambon po mszy i ogosi, e za kilka tygodni przyjedzie do Osieka kilka tysicy ludzi i wie powinna si do tego wydarzenia porzdnie przygotowa. - Niech kady wycignie z komory zapasy - przekonywa w kociele WC - a kto umie robi ruchanki (racuchy z ciasta chlebowego), to niech narobi, ile moe, bo ludzie bd godni, ivic co sprzedacie, to wasze. Chopi nie wierzyli, a do ostatniej chwili. W kocu pojawiy si pierwsze osoby i pytay, czy to tutaj ma si odby festiwal Ciemnogrodu". Pytali, bo w Polsce jest 28 Osiekw, a w tym na Kociewiu mieszkao zaledwie 218 dusz. I dopiero wtedy poszed szum po wsi. Dopiero wtedy zaczo si obieranie ziemniakw, kupowanie workw mki i oglny harmider. Chopi sprzedali wtedy wszystko, co tylko mieli w domach - ogrki kiszone, grzybki marynowane, demy, ca ywno. Nawet winiaka kilku ubio. WC aowa, e nie udao mu si zrobi oficjalnego winiobicia jako atrakcji dla mczyzn. Po imprezie wszyscy dugo wspominali, e nigdy w yciu w trzy dni nie zarobili tyle pienidzy. Dziki temu niespodziewanemu zarobkowi wszyscy we wsi powymieniali stare, nieszczelne okna na nowoczesne. Na drugi Ciemnogrd chopi byli ju przygotowani, ale przez to nie pomagali Cejrowskim przy samej imprezie. Nie mieli czasu, bo zajmowali si robieniem racuchw i przygotowywaniem pl namiotowych. To byo nielojalne, wic panowie Cejrowscy wypomnieli chopom z ambony, e tak si kumplom nie robi. Za drugim razem przyjechao mniej udzi, bo WC kwadrans" ju znikn z telewizji. Trzeciej imprezy WC nie chcia robi, ale ojciec si upar. Potem ojciec dogada si z proboszczem, e w nastpnych latach w tym samym czasie bdzie si odbywa festiwal muzyki gospel. I tak jest do dzi.

162

Podczas pierwszego Ciemnogrodu wystpoway zespoy country i meksykaska grupa Mariachi Los Amigos" zoona z trzech meksykaskich studentw uczcych si w Polsce. To by ich pierwszy duy koncert, bo wczeniej grywali jedynie w warszawskiej knajpie El Popo. Jak zobaczyli pitnacie tysicy ludzi, to bali si wyj na scen i chcieli ucieka. Wtedy pan Stanisaw postraszy ich: - Mog wam kupi pampersy, jeli chcecie, a koncert i tak si odbdzie. Modzi Meksykanie znali tylko kilkanacie piosenek, wic grali je pi albo sze razy w kko. Ludzie nie dali im zej ze sceny, bo nigdy wczeniej takich trzech cudakw w wielkich kapeluszach tutaj nie trafio. Pomidzy wystpami WC mia swoje stand-upy. A wieczorem, w remizie, obowizkowo odbywaa si zabawa ludowa. Z sali usunito stoy weselne, posypano podog mokrymi trocinami i do biaego rana ludzko tacowaa. Przy najgorszym knajpianym zespole country, jaki udao si znale. To takie wanie miao by - przerysowane. Ludzie bawili si doskonale. To byo jak caonocny pobyt na Dzikim Zachodzie. W 1996 roku ministrem edukacji by Jerzy J. Wiatr, ten sam politruk, ktry wykada na socjologii, kiedy WC studiowa na Uniwersytecie Warszawskim. To on wyda rozporzdzenie, e wszystkie biblioteki uniwersyteckie maj przejrze swoje zbiory i przygotowa list nieaktualnych podrcznikw na przemia. Wiatr zatwierdzi dug list pozycji, wrd ktrych znalaz si te prawie cay jego dorobek naukowy - socjalistyczne podrczniki do socjologii. WC natychmiast zamwi ciarwk i zdy przej z Biblioteki UW dziea Wiatra przeznaczone na przemia. Zawiz je do fabryki w Kwidzynie i kaza zrobi z nich papier toaletowy. Byo tego 10 tysicy rolek, bo domieszano te inny surowiec (ze szmat), eby dao si zrobi wicej sztuk. Rolki miay liczn banderol z logo WC kwadransa" i napisem wyprodukowano z dzie ministra edukacji narodowej prof. J. J. Wiatra zgodnie z jego zarzdzeniem". Pamitkowe rolki szy jak woda po pi zotych. Oprcz tego, podczas imprezy mona byo kupi koszulki z nadrukami:

163

Jestem z Ciemnogrodu" czy WC kwadrans wr" oraz synne ju kubki. Tych ostatnich sprzedano siedem tysicy. Koszty imprezy byy potne - przywiezienie sceny i postawienie jej w szczerym polu, pocignicie dwch kilometrw kabla elektrycznego, honoraria dla wszystkich (oprcz WC i ojca), ochrona czy dziaalno pirackiego radia. Przez 24 godziny, przez wypoyczony nadajnik wojskowy, szed program radiowy. Rano od 6.00 do 10.00 WC mia audycj na ywo, a potem szy programy archiwalne i serwisy informacyjne. Bya te gazeta codzienna, ktr drukowano w Pelplinie. WC kilka materiaw napisa wczeniej, ale te wynaj ludzi, eby pisali na bieco. Harcerze Rzeczypospolitej (ZHR) zajmowali si dystrybucj gazet i ochron imprezy.

164

WC kwadrans na ywo" - duo polityki na ywo, duo muzyki bluesowej, country, folku, a nawet poezji piewanej; mnstwo ludzi z caej Polski - napisali pastwo Agnieszka i Waldemar Brzyscy, ktrzy stworzyli stron internetow powicon Zlotom Ciemnogrodu. - Impreza typowo rodzinna! Mona byo usysze na ywo Sojk, Nalep, Gintrowskiego, Jan Manson Band, Bczkoivskiego, Magd Anio i wielu, wielu innych wykonawcw z caego wiata! Wrd politykw byli m.in. Janusz Korwin-Mikke, Stanisaw Michakiewicz, Rafa Ziemkiewicz, przedstawiciele Ligi Republikaskiej... Zabawa przednia, liczne konkursy sprawnociowe w terenie, jarmark czynny na okrgo, zabawa country w remizie do rana, a wszystko to nad jeziorem Kabie. To byy czasy. Szkoda, e kolejne edycje zlotw si ju nie odbyy, bo chtnych, myl, byoby sporo.

AMERYKASKI KUZYN
Po sukcesie Zlotw Ciemnogrodu WC wyruszy w tras z wystpami dla Polonii. By w USA, Kanadzie, Australii, Francji i Szwajcarii. W Stanach Zjednoczonych gra trzykrotnie, przy czym za trzecim razem tournee obejmowao prawie 50 wystpw. Pocztkowo mao kto wiedzia, kim jest pan Cejrowski, jednak po pierwszych pitnastu minutach dezorientacji nastpowaa cakowita akceptacja WC. Polonusi po prostu odkrywali, e wreszcie przyjecha rodak oswojony z ich ukochanym stand-upem, i to robionym" po polsku. Tematw te jako szczeglnie nie trzeba byo dobiera. Na pocztku WC sprzedawa" kilka dowcipw o Polonii, a potem mg ju jecha" po polskich politykach i naszej obyczajowoci. Polonia jest bardziej konserwatywna ni krajowa publiczno, bardziej uporzdkowana. Dla nich Polska jest wartoci, oni wywieszaj flag z przekonania. Oni cierpi, kiedy cierpi ojczyzna. Frekwencja wyborcza jest u nich zawsze wiksza ni u nas. Nawet, jeli do lokalu wyborczego trzeba jecha 100 kilometrw. W 1996 roku, w trakcie pierwszej amerykaskiej trasy, WC wraz z ojcem zosta zaproszony na kolacj do restauracji Margari-

: CU
165

taville na Florydzie. Jej wacicielem jest Amerykanin Jimmy Buffet. W trakcie dugiej pogawdki gospodarz rzek: - Staszek, niedawno napisaem piosenk School Boy Heart", ktrej bohater uosabia nas obu. Ty, tak jak ja, jeste koloroiv owc w rodzinie. Ja cbodz w krtkich spodenkach i klapkach, proimdz knajp, wydaj pyty. Ty, Staszek, zajmujesz si jazzem, wydajesz pyty, chodzisz w kolorowych koszulkach i masz dugie wosy. To, co robimy, jest tak mao konkretne, bo jestemy facetami o chopicych sercach. Patrzc na nas, mao kto chyba by uwierzy, e nasi rodzeni bracia s dobrze prosperujcymi prawnikami. Nastpnie Jimmy wycign gitar i zapiewa School Boy Heart", ktr to piosenk wyda w albumie Banana Wind". Tata Stanisaw pozna Jimmy'ego Buffetta pod koniec lat 70., kiedy wraz z zespoem jazzowym Extra Bali przemierza Stany Zjednoczone i Kanad. W tym drugim kraju zadomowili si potomkowie braci dziadka Antoniego. Pierwszy za ocean wyruszy najstarszy, o imieniu dzi trudnym do ustalenia, a przypomnijmy, e byo ich w sumie jedenastu. Po nim do Kanady przenieli si jeszcze dwaj. I wanie potomkiem ktrego, najprawdopodobniej najstarszego, z braci Cejrowskich jest Jimmy Buffett. Tata Stanisaw o jego istnieniu dowiedzia si podczas wspomnianego spotkania z kanadyjsk rodzin. Jedna z ciotek powiedziaa mu: - Ty, Stasiu, zajmujesz si muzyk, a nasz krewny, Amerykanin, jest gwiazd muzyki, wic powiniene si z nim skontaktowa. W 1977 roku Buffett podbi Ameryk Pnocn przebojem Margaritaville". Panu Stanisawowi nie trzeba byo tego powtarza, bo pracujc w Polskim Stowarzyszeniu Jazzowym wiedzia, e wszelkie muzyczne kontakty w Stanach Zjednoczonych byy na wag zota. Kiedy doszo do spotkania, kuzyni natychmiast przypadli sobie do gustu. Nie tylko obaj dzielili muzyczne zainteresowania, ale traktowali ycie jako niekoczc si przygod i zabaw.

166

BUFFETT
James William J i m m y " Buffett (25.12.1946) muzyk, pisarz, biznesmen i producent filmowy. Jako muzyk wysawia wyspiarski eskapizm" mieszkacw archipelagu Florida Keys. Jest autorem wiatowego przeboju Margaritaville", ktry zaj 234 miejsce w plebiscycie R I A A (Zrzeszenie Amerykaskich W y d a w c w Muzyki) na najwaniejsz amerykask piosenk X X wieku". Buffett zaczyna jako wykonawca muzyki country, a od 30 lat jego styl muzyczny okrela si mianem gulf & western. Pierwszy album wyda w 1970 roku. Do koca 2009 roku podpisa 39 duych pyt. Osiem z nich otrzymao miano zotej pyty (sprzeda powyej 500 tys. sztuk), a dziewi - platynowej (sprzeda powyej 1 min). W czerwcu 2004 jego album License to Chill" dotar na szczyt amerykaskiej listy. D w a lata pniej jego trasa koncertowa po Stanach Zjednoczonych przyniosa 41 min dolarw dochodu. Dodatkowo Buffett jest autorem trzech bestsellerowych ksiek (jest jednym z siedmiu amerykaskich pisarzy, ktrzy na licie N e w York Times" mieli nr 1 w kategorii zarwno literatury faktu, jak i fikcji). Buffet jest wacicielem dwch sieci restauracyjnych (Cheeseburger in Paradise", Margaritaville Cafe"), wytwrni pytowej, stacji radiowej i turystycznej linii lotniczej, oraz wspwacicielem dwch klubw baseballowych, hotelu i kasyna. Posiada wasn mark piwa (Land Shark Lager), a pod nazw Margaritaville" sprzedaje alkohole, ywno i obuwie. Jego roczne dochody ocenia si na 100 min dolarw. Jest licencjonowanym pilotem.

WC od razu polubi amerykaskiego krewnego. Kiedy ponad dziesi lat pniej dowiedzia si, e jego siostra Lusia dostaa prac na wyspie Key West, natychmiast chwyci za telefon i zadzwoni do Jimmy'ego. - To ona ju ptora roku wczy si po Florydzie ijeszcze nie odwiedzia swojego kuzyna? Nieadnie. Natychmiast przysyaj j do mnie - skwitowa rozmow Buffett. yciow pasj ucji, ktrej imi nadano na cze babci, ony dziadka Antoniego, a ktr wszyscy w rodzinie zw Lusi, jest nurkowanie. Po tym, jak ju dokadnie spenetrowaa krajowe akweny, w tym jezioro Czarna Hacza, zapragna zagbi si w morza i oceany bardziej przejrzyste ni Batyk. Kilkakrotnie upraszaa WC, by ten zabra j na wypraw do Ameryki. Starszy brat konsekwentnie odmawia, argumentujc:
Z Bobem Saporiti, szefem kompanii pytowej Warner Bros i kompanem biznesowym W C w Nashville - 1 9 9 8

168

- Na pierwsz wypraif musisz si zabra sama. Tak jest przyjte w naszej rodzinie. Mog ci poyczy pienidze, ktre mi potem oddasz. Ale jedziesz sama. Jeli JA zabior ci na pierwsz wypraw, to JA bd winny, jak ci si, nie daj Boe, co stanie. Do mnie te wszyscy bd zgasza pretensje, jak ci si za granic spodoba i nie wrcisz do Polski. Wwczas bd musia rodzin przeprasza za ciebie, a tego nie chciabym z pewnoci. Natomiast na drug tivoj wypraw wezm ci bez namysu. Lusia pojechaa zatem na swoje pierwsze zagraniczne nurkowanie do Egiptu. W Morzu Czerwonym zwiedzia raf koralow i zdaa egzamin uprawniajcy do nurkowania w oceanie. Niedugo potem, dziki programowi Aid America", umoliwiajcemu zagranicznym studentom prac sezonow w Stanach Zjednoczonych, trafia do stacji nurkowej pooonej nad Wielkimi Jeziorami. Okolice Chicago niezbyt przypady jej do gustu, wic na nastpny sezon pojechaa na Floryd. Dostaa prac jako ratownik na basenie, a przy okazji zdobya amerykaskie papiery nurkowe. W kocu swoj przysta znalaza na Key West, ostatniej z wysp z archipelagu Florida Keys, gdzie mieszka Jimmy Buffett. Dziki pomocy amerykaskiego kuzyna ucja dostaa si na studia w Ameryce i zapewne ju obronia dyplom na kierunku Ochrona Rafy Koralowej na Wydziale Hydrologii Mrz Tropikalnych. Na Gwiazdk 2009 roku WC wraz z Jimmym sprezentowali jej drewniany domek na play. Jest on jej pierwsz, wasn stacj nurkow. To pierwszy damski biznes w rodzinie.

ROZPRAWA
W kwietniu 1996 roku WC, ogldajc telewizyjn Panoram", zobaczy! relacj z wizyty Aleksandra Kwaniewskiego w Brzeciu na Biaorusi. Kompletnie pijany polski prezydent pakowa si do baganika limuzyny rzdowej. Pokazano ten materia raz, potem tama tajemniczo znikna. Po kilku miesicach, a dokadnie 5 listopada, WC wystpowa na Politechnice Gdaskiej. Piset osb na sali. Pado pytanie o Kwaniewskiego. WC spyta, czy kto widzia

169

materia z Brzecia. Tylko par osb potwierdzio, wic opowiedzia, co zobaczy w Panoramie". Potem, wzburzony, skomentowa, e: Kwaniewski swoim tustym dupskiem bezczeci urzd prezydenta. Pady te okrelenia: Ten pulpeciarz, nie zawsze stojcy rwno na nogach, a take luj i ochlapus oraz czerwony ryj towarzysza Kwaniewskiego. Nastpnego dnia jeden z mieszkacw Gdaska zoy doniesienie do prokuratury. Zarzut lenia prezydenta zosta postawiony Cejrowskiemu w poowie maja 1997 roku. WC pojecha na przesuchanie w Gdasku. Owiadczy, i nie ly urzdu prezydenta, lecz Aleksandra Kwaniewskiego, ktry ten urzd sprawuje niegodnie. Potem wyjecha za granic. Pocztkowo prokuratura zakwalifikowaa sowa satyryka, jako zniewaenie organu pastwowego", za co grozi do dwch lat wizienia lub kara grzywny. Pniej jednak prowadzcy ledztwo doszli do wniosku, e maj do czynienia z publicznym leniem, wyszydzaniem i ponianiem naczelnych organw wadzy". Winny tego przestpstwa mg wwczas trafi do wizienia na okres od 6 miesicy do 8 lat! Sd wysa do WC wezwanie na rozpraw, potem drugie, ale WC wrci do Polski dopiero przed Gwiazdk 1998 roku. Kiedy mial jecha na audycj do Radia Wa-wa, usysza walenie do drzwi. To bya policja. Powiedzia, e bez nakazu prokuratora nie otworzy, a panowie mundurowi na to, e maj list goczy i mog wyway drzwi. Sprawa bez precedensu, jeli wzi pod uwag oskarenie. Naczelny Kowboj RP zadzwoni natychmiast do Marcina Pawowskiego z TVN, ktrego zna jeszcze z Radia Kolor, i powiedzia, eby przyjeda z ekip, bo szykuje si niezy materia. A mwi wszystko gono, eby tamci za drzwiami syszeli. I wtedy poszli sobie. Kilka godzin pniej, podczas audycji radiowej WC uprzedzi suchaczy, e by moe w trakcie programu zostanie wyprowadzony przez policj. Jednoczenie owiadczy, e jest ju kowbojem pen gb, gdy posiada rancho w Arizonie, ma bro - co prawda nie przy sobie, ale za granic - ma konia, a teraz jeszcze jest za nim rozesany list goczy. Z reguy, kiedy oskarony nie stawia si na kilku kolejnych rozprawach, sdy wydaj postanowienie o aresztowaniu, co wystarcza do wszczcia policyjnych poszukiwa, ale dzieje si tak dopiero po trzecim wezwaniu, a do WC wysano dwa. List goczy to krok

170

W sdzie w Gdasku - po oddaniu konia, a przed rozpraw - 1 9 9 9 , fot. Piotr Mazur/Agencja G a z e t a

ostateczny, a takowy wydal 15 grudnia 1998 roku Sd Rejonowy w Gdasku. Dodatkowo WC otrzyma zakaz opuszczania kraju i zatrzymano mu paszport. WC dojecha na kolejn rozpraw i, jak twierdzi, nie byo przyjemnie. Sd utajni! przesuchanie, argumentujc, e mog by szkalowane najwysze organy pastwowe. Oskarony prbowa wynegocjowa wpuszczenie dziennikarzy i co najwyej przykazanie im, eby pewnych cytatw nie zamieszczali, ale sd nie zamierza si tumaczy i powiedzia, e oskarony moe skada zaalenie do naczelnika. Widzc, co jest grane, WC na nastpn rozpraw zaplanowa prawdziwy show. Pomyla, e jak ma polec, to z uask fantazj. Wczeniej do Aleksandra Kwaniewskiego napisa Jimmy Carter, byy prezydent USA, ktry dozoruje procesy wyborcze na caym wiecie. W dugim licie na temat przestrzegania demokracji w Polsce zada Kwaniewskiemu pytanie dotyczce procesu WC, stwierdzajc, e ta sprawa wykracza poza standardy demokratycznego pastwa. Dowiedziawszy si o tym, WC uzna, e skoro stoi za nim Jimmy Carter, to on ju nie ma nic do stracenia. Nawiasem mwic,

171

WC uwaa Cartera za najgorszego prezydenta USA (niesusznie) i polityka absolutnie mu obcego ideologicznie (susznie). Na kolejn rozpraw WC zaprosi dziennikarzy, w tym amerykaskie stacje telewizyjne CBS i NBC. Przed sd zajecha w kawalkadzie trzech koni. Jedcy byli w kapeluszach kowbojskich, w doniach mieli dugie, australijskie baty. WC wprowadzi konia po marmurowych schodach do sdu i powiedzia do szatniarza: - Chciaem zostawi konia. Zrobia si afera. Ochroniarze wyprowadzili konia, ale kamery wszystko nakrciy. Na zewntrz bya ju policja. Dowdca patrolu oznajmi, e nie wolno jedzi konno po Gdasku bez zezwolenia. Na to WC: - Mam rozpraw, napiszecie mi usprawiedliwienie, e nie stawiem si, ho mnie wyrzucilicie z miasta? Stano na tym, e policjanci pilnowali mu konia, a po rozprawie obiecali odeskortowa za rogatki miasta. WC poszed na rozpraw z siodem na plecach, z batem i w kapeluszu. Cay czas strzelay flesze. Na sali rozpraw zoy nastpujce wnioski: W zwizku z powtrn nieobecnoci moich obrocw wnosz, aby Wysoki Sd przywoa obrocw do porzdku oraz: Poniewa jest to sprawa karna, przy ktrej musi by obroca, to w zwizku z brakiem obrocw wnosz o odroczenie rozprawy do czasu pojawienia si obrocw, ktrych gwarantuje mi kodeks karny i prawo midzynarodowe. Wysoki Sd jednak zama prawo i zarzdzi kontynuowanie rozprawy, pozbawiajc WC prawa do obrony. Na sali byli: awnik, sekretarz, sdzia i WC.

172

- Czy to jest sd kapturowy z lat 50. ? Prosz to zaprotokoowa. - Obraanie Wysokiego Sdu nie bdzie protokoowane. - To jest rozprawa karna, mam prawo do obrocy, a poza tym kada moja wypowied ma by protokoowana. Do tego te mam prawo. - To Wysoki Sd dyktuje do protokou, co ma by protokoowane. - No to ja si nie bd odzywa, bo co jeszcze mog zrobi? - Moe pan zaprosi z korytarza cztery osoby jako wiadkw, eby nie byo, e kapturowy. Wiadomo byo, e jak na utajnion rozpraw zapraszaj wiadkw, to zobowi ich do tajemnicy. WC wyszed do dziennikarzy i zaprosi przedstawicieli Trybuny", Gazety Wyborczej", Polityki" i Wprost", czyli samych wrogw. Ucieszyli si, a tu sd zakaza im publikacji tego, co usysz. WC kilka razy powiedzia: Wysoki Sdzie, wnosz o przerwanie rozprawy z powodu nieobecnoci obrociv, poprosi o zaprotokoowanie, sd odmwi, trwaa przepychanka, wreszcie wnis o przedstawienie dowodu rzeczowego w sprawie. -Jakiego dowodu? - Czy sekretarz mgby przypomnie z aktu oskarenia, za jakie sowa jestem sdzony? Sekretarz cytuje: Aleksander Kwaniewski swoim tustym dupskiem... - O wanie, prosz o przedstawienie dowodu rzeczowego, czyli -przepraszam Wysoki Sd za to sowo - dupska, bo jeli okae si, e jest ono tuste, to znaczy, e powiedziaem prawd. Oczywicie, adnych tam, adnych dowodw rzeczowych nie byo. WC prbowa jeszcze walczy argumentujc: - Czy jakby Wysoki Sd si teraz upi i bekota, to czy w obronie majestatu mgbym wzi Wysoki Sd za konierz i wyprowadzi,

173

eby nie robi skandalu? Czy te wyprowadzenie pijanego sdziego byoby ju naruszeniem jego nietykalnoci? Wyrok sdu zapad 4 lutego 1999. Wojciech Cejrowski zosta uznany za winnego obrazy prezydenta i skazany na grzywn w wysokoci trzech tysicy zotych oraz obciony kosztami procesowymi. W uzasadnieniu wyroku czytamy: Wojciech Cejrowski ly nie tyko osob sprawujc urzd prezydenta RP; ale i sam urzd. We wszelkich formach i przejawach ycia spoecznego i politycznego wygaszane opinie, zdania czy oceny dotyczce osoby Aleksandra Kwaniewskiego dotycz go jako prezydenta RP. Sd wiadom jest, e prawdopodobnie nie zyska aprobaty tych, ktrzy polityk i satyr uprawiaj za pomoc jajek i inwektyw, oraz tych, ktrzy wyczuleni s w sposb szczeglny na pojcie wolnoci sowa. Jednake wszelka wolno, w tym wono sowa niczym nie ograniczona, przeradza si iv samowol. Wyrok sdu, a zwaszcza uzasadnienie, by wielokrotnie krytykowany w prasie. Nawet Piotr Stasiski z Gazety Wyborczej" napisa: Zdrowa demokracja nie stosuje jednak knebla, nie karze z urzdu za sowa, choby wstrtne, pod adresem osb penicych wysokiefunkcje publiczne. Politycy - taki jest standard w rozwinitych demokracjach - bior na siebie ryzyko, e w publicznej debacie moe ich spotka rwnie obelga. I trudno. Jeli natomiast organa pastwa cigaj obywatela za sowa, zawsze pojawia si groba, e tych uprawnie naduyj - i e uczyni to w interesie niektrych politykw. To za amie zasady demokracji. A zatem: tak, jestemy wyczuleni na wolno sowa. Prawo karne nie powinno suy do szczeglnej ochrony urzdujcych politykw przed krytyk, nawet niesprawiedliw. Wprawdzie skoczyo si tylko na grzywnie, ale WC ma wyrok i zgodnie z prawem me moe ju kandydowa do Sejmu i Senatu RP. Zosta skazany za krytyk pijackich ekscesw Aleksandra Kwaniewskiego, do ktrych byy prezydent ostatecznie si przy-

174

zna i po latach przeprasza. Jednak wyroku wobec WC nie skasowano. W sumie uwaa on, e jest do przodu, bo zaapa si na zapis nazwiska, na zatrzymanie paszportu, na list goczy - wszystko to, co byo dane wielkim przed 1989 rokiem. Ca spraw WC spieniy pniej wielokrotnie. Na stand-upach mia 45-minutowy program na temat przebiegu rozprawy. Siedem miesicy po ogoszeniu wyroku prezydent Aleksander Kwaniewski zrobi z siebie pomiewisko podczas uroczystoci w podcharkowskich Piatichatkach, gdzie le zamordowani przez NKWD polscy oficerowie z tzw. listy katyskiej. Tym razem stan prezydenta nie by efektem wschodniej gocinnoci. Pito na pokadzie samolotu pomidzy Katyniem a Charkowem, a nalewa, jak teraz wiadomo, wczesny biskup polowy Leszek Sawoj Gd. Tyle tylko, e ten ostatni na charkowskich grobach wygosi wzruszajce przemwienie, podczas gdy prezydent RP nie by w stanie wydusi z siebie jednego sensownego sowa.

DOBIJANIE
W tym samym czasie, kiedy WC zosta przez sd w Gdasku uznany winnym zniewaenia prezydenta RP, w Warszawie sd drugiej instancji uzna, e Piotr azarkiewicz mia prawo uy okrelenia faszystowski" wobec programu WC kwadrans". Jako uzasadnienie wyroku sd powoa si na ekspertyz prof. Jerzego Borejszy, ktry napisa: Cejrowski operuje pojciami i skrtami, ktre mona odnale u faszystw. Jego program budzi u mnie uczucie zaenowania. Apelowa do ludzi z niewielkim wyksztaceniem, niezadowolonych i poszkodowanych w wyniku przemian w Polsce. Dwa lata wczeniej sd wojewdzki orzek, e azarkiewicz dziaa bezprawnie, i skaza go na kar grzywny i obowizek przeproszenia WC. Jak wczeniej wspominalimy, od kwietnia 1995 roku toczyy si rwnolegle dwa procesy wytoczone przez WC. Podczas rozprawy

175

przeciwko Annie Bikont, autorce tekstu Brunatny kowboj RP", Cejrowski najpierw poprosi o udowodnienie, e jest faszyst, a nastpnie sam udowodni, e w jego programie nie byo rzeczy, na ktre GW" si powoywaa. Wykaza rwnie, e nie nabija si z ydw. Natomiast wyjani, e w jednym z programw pokaza, jak sowo yd" wyglda w jzyku migowym. Chodzio o to, e Unia Europejska nakazaa zmian tego sowa, uznajc je za obraliwe. A WC stwierdzi, e to, co pokaza nie moe by obraliwe, tylko obrazowe, bo guchoniemi posuguj si takimi gestami w swoim jzyku od 127 lat, czyli od pocz tku jego istnienia. A nastpnie doda: Anna Bikon t przyznaa si podczas dyskusji telewizyjnej iv programie Tylko w Jedynce" e nie obejrzaa wielu odcinkw programu WC kwadrans", tylko znajomi jej o nich opowiedzieli. W wyroku odrzucajcym pozew WC sd stwierdzi, e jeli kto powiedzia dziennikarzowi, e uwaa pana Cejrowskiego za faszyst, to ten kto ma prawo do takiej opinii - ona moe by bdna i sd tego nie analizuje. - Kady obywatel ma prawo do opinii, nawet do bdnej opinii na czyj temat i w ramach u>olnoci sowa moe t opini upubliczni- argumentowa sd. Tyle e w momencie, kiedy WC zaoy proces przeciwko Bikont, Agora zaoya kontrproces: o to, e pan Cejrowski ich obrazi i podway dobre imi Gazety Wyborczej". O co chodzio? W Szczecinie, podczas spotkania ze studentami pado midzy innymi pytanie o Gazet Wyborcz". WC stwierdzi, e pismo traktuje czytelnikw jak idiotw, gdy w artykuach publikowanych na jej amach pojawiaj si manipulacje i oszustwa. Jeden ze studentw napisa krtk notk ze spotkania, ktr zamieci szczeciski dodatek GW". Agora zaniosa ten tekst do sdu jako dowd, stwierdzajc, e WC upubliczniajc takie opinie podway wiarygodno Gazety

A ,

176

Wyborczej" wobec czytelnikw. Zadali przeprosin i odszkodowania. I sd, ktry wczeniej, w sprawie pani Bikont, przyzna obywatelom w wolnym kraju prawo do wygaszania opinii, nawet bdnych, wyda tym razem wyrok, e pan Cejrowski ma przeprosi GW" za nieprawdziwe stwierdzenia i zapaci odszkodowanie. Kiedy WC przegra wszystkie procesy, jakie sam wytoczy i jakie przeciwko niemu wytoczono, Gazeta Wyborcza" w sobotnim numerze z 6 lutego 1999 roku powicia Naczelnemu Kowbojowi RP wielki, dwustronicowy artyku. Magdalena Grochowska opisaa histori wzlotu i upadku WC. Tym razem, bez ogrdek powoujc si na profesorskie autorytety (Jerzego Borejszy, Marii Ziemierczak, Michaa Gowiskiego, Hanny Swidy-Ziemby, Jerzego Szackiego), autorka wykazaa, e to, co robi Cejrowski, ma znamiona faszyzmu. W kontekcie jego dziaalnoci przytoczone zostay postaci komunistycznych szuj - Bolesawa Piaseckiego i Mieczysawa Moczara, a z drugiej strony, modzieowej organizacji Narodowe Odrodzenie Polski oraz narodowosocjalistycznych kabaretw z Berlina i Monachium lat 30. ubiegego wieku. - Podstaw mylenia Cejrowskiego jest wrg, spraw najwaniejsz - zdemaskowanie go - mwi profesor Gowiski. - Cejrowski stanowi potwierdzenie susznoci francuskiego przysowia: krace si stykaj". Radykalni prawicowcy i radykalni komunici s podobni men talnie. Ju sam tytu artykuu Przeleciao, pohuczao" mia da do zrozumienia, e czas WC na zawsze min. Ku przestrodze jego ewentualnych nastpcw, pod koniec artykuu przytoczono wypowied mecenasa Piotra Switanowskiego: - Sdz, e wyrok bdzie mia szersze skutki. Autorzy programw powinni si zastanowi, czy pewne pogldy, prezentowane w programach WC kwadrans", bd mogy by propagowane w telewizji publicznej i prywatnej. WC dugo, mimo prawomocnych wyrokw, nie chcia si pogodzi z decyzjami sdw w sprawach z Agor S.A. Dopiero w lu-

177

tym 2004 roku doszo do ugody prawnej midzy stronami. WC zapaci osiem tysicy sto sze zotych tytuem cznych kosztw dwch procesw oraz trzy tysice zotych, po rabacie, za ogoszenie umieszczone na drugiej stronie oglnopolskiego wydania Gazety Wyborczej", o nastpujcej treci: OWIADCZENIE Przepraszam Agor S.A. z siedzib w Warszawie, bdc wydawc dziennika Gazeta Wyborcza", oraz wszystkich czytelnikw Gazety Wyborczej" za tre i form moich u>ypowiedzi, ktre miay miejsce w trakcie spotkania ze studentami Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczeciskiego w dniu 24 maja 1995 r., a w szczeglnoci za stwierdzenie, i Gazeta Wyborcza" traktuje czytelnika jak idiot, ktremu mona gow urobi, w jej publikacjach jak w wij si rne manipulacje i oszustwa". Jednoczenie wyraam gbokie ubolewanie z powodu niezamierzonego naruszenia dobrego imienia wydawcy Gazety Wyborczej" oraz naraenie jej na utrat dobrej opinii i renomy wrd czytelnikw. Wojciech Cejrowski - autor programu WC kwadrans" Dodajmy, e tre powyszego owiadczenia napisa sd oraz e w wypadku, gdyby WC go nie opublikowa, zostaoby opublikowane na jego koszt moc wyroku sdowego.

DUNGLA AMAZOSKA
Po tak zmasowanym ataku WC nie mia wielkiego wyboru i wyruszy na stare mieci", czyli do Ameryki Poudniowej. Rozpoczynajc swj latynoski podbj" jeszcze w latach 80., WC w naturalny sposb kierowa si na poudnie Ameryki Pnocnej. Z Meksyku wyruszy do Gwatemali, potem do Belize. Z Panamy przeszed piechot do Kolumbii, a potem dotar do Wenezueli. Podr z Meksyku do Wenezueli zaja mu dziesi lat. Kad kolejn wypraw rozpoczyna w miejscowoci, z ktrej odlatywa poprzednio.

178

Amazonia, okoo 2 0 0 1

Turyci do danego hotelu trafiaj przewanie tylko raz w yciu. Natomiast kiedy WC wraca po kilku miesicach, a nawet po kilku latach do hotelu, w ktrym ju by, to jest tam przyjmowany jak stary znajomy. Podczas podry nie pieszy si. Bardzo dokadnie poznaje kade plemi, na ktre si natknie, skrupulatnie dokumentuje kade napotkane ruiny. Zna te kraje dokadnie, ma tam swoje knajpy, swoje miejsca, wie, skd i dokd prowadzi dana droga, jacy tam s ludzie... Dla kadej wyprawy szczeglnie wany jest wybr przewodnika. Zaangaowanie odpowiedniego nie jest proste i wymaga czasu. Dotarszy do miejsca startu wyprawy, WC na mniej wicej tydzie zaszywa si w kcie jakiej knajpy. Pocztkowo, jako biay gringo, wzbudza zainteresowanie, ktre kadego nastpnego dnia sabnie. WC po prostu powszednieje, stajc si jednym z wielu elementw knajpianego otoczenia. Jest inny, ale dziki mocnej opaleninie i meksykaskiemu strojowi nie wyrnia si zbytnio na tle klienteli. Pije to, co inni, co zapisuje w zeszycie i dopki si nie poruszy i nie zrobi czego gwatownie, to po prostu tylko jest. Natomiast przez cay czas z uwag przyglda si przychodzcym facetom. Zapisuje dialogi, ktre w przyszoci mog mu si przyda

179

przy pisaniu ksiki, czyta gazet i jednoczenie wypatruje potencjalnych przewodnikw. Na oko jest w stanie odrni zawodowca od nacigacza. Wystarczy, e spojrzy na buty. Wyej ceni przewodnikw w zuytym obuwiu, a do tego majcych w sposb zawodowy wywinite cholewki. Kolesie polujcy na turyst-frajera wygldaj jak Indiana Jones i takich naley unika, chyba e kto chce si wybra na kilkugodzinna przejadk za grub kas. On wybiera si na kilku- lub kilkunastotygodniow wypraw do dungli. Jak w kocu namierzy kilku potencjalnych pracownikw, to obserwuje, jak oni pij, czy czasem nie s notorycznymi alkoholikami, jak rozmawiaj, bo nie ma zamiaru mczy si z durniami. Ostateczna decyzja zapada po konsultacji z barmanem. A barman jest, niezalenie od tego, czy to wioska, czy miecina, zawsze osob najlepiej poinformowan. WC, pacc rachunki, chwil z nim rozmawia i sprzedaje mu informacje, ktre chce, by si rozniosy po wiosce. Nie opowiada mu wszystkiego, ale tyle, by ten poczu, e dla WC jest osob zaufan. W ten sposb midzy nimi rodzi si sztama. W ktrym momencie pan Wojtek prosi barmana, by ten poleci mu przewodnika. Barman przewanie mwi: - Kiedy kiwn na ciebie, podejd do baru. Nic nie mw, tylko si przysid i obserwuj gocia. Najczciej to barman inicjuje rozmow midzy WC a przyszym przewodnikiem. Ostateczne dogadanie si z tak wybranym fachowcem jest ju bardzo proste. WC jedzi do dungli, bo lubi to robi. To wietne poczenie frajdy z prac albo wakacji z zarobkiem. Przyjemno, odpoczynek, a moe nawet terapia. Jak opowiadaj osoby, ktre byy z nim na wyprawie, Wojtek tam agodnieje i jest naprawd szczliwy. Poza tym WC uwielbia indiaskie poywienie. Gdyby mg je tutaj codziennie wie dziczyzn, nie przetworzon, upieczon na prawdziwym ogniu, a nie na gazie, to byby szczliwy. Takie zdrowe poywienie dodaje mu energii i zawsze, kiedy wraca do Polski, jest nakrcony". Tam s same zdrowe rzeczy i nie ma tustego, bo cay tuszcz si wytapia nad ogniem. Z opowieci osoby, ktra bya z WC na wyprawie wiem, e dla niewyrobionego podnie-

180

bienia te zdrowe rzeczy" s wprost niejadalne. Na przykad ukochana przez pana Wojtka chicha smakuje jak wymioty. Dosownie. Powstaje zreszt w wyniku fermentacji kukurydzy albo juki, przeuwanej przez indiaskie kobiety. Chemiczn podstaw tego procesu jest ludzka lina.

CHICHA
Chicha - sfermentowany napj o niewielkiej zawartoci alkoholu (od 1 do 3%), wyrabiany przez Indian z rejonu Andw. Chicha znana jest od czasw imperium Inkw. W y t w a r z a si j ze specjalnego gatunku kukurydzy (tzw. chicha de jora). M a blady, somkowy kolor i kwany posmak, przypominajcy lekkie wino jabkowe cydr. Spoywana po niedugim okresie fermentacji jest lekko sodkawa. Po duszym okresie zwiksza si zawarto alkoholu i napj staje si mocniejszy. W Peru, w Limie i innych wikszych miastach nadbrzenych jest popularna tzw. chicha morada, produkowana ze specjalnego gatunku kukurydzy zwanego maiz morado (purpurowa kukurydza) na skal przemysow. Sprzedaje si j w butelkach i puszkach. M a ona sodki smak. Chicha moe by wytwarzana na wiele sposobw, a jej przygotowanie jest niemale rytuaem (tak jak parzenie herbaty w j a p o n i i ) . Osoby specjalizujce si w przygotowaniu tego napoju ciesz si duym szacunkiem w krajach andyjskich.

Kiedy Latynosi sysz, e WC mwi po hiszpasku bez akcentu, a do tego zna slangowe wyraenia, to natychmiast s w nim zakochani. Nie udaj, nie przymilaj si do niego, by go okra czy oszwabi. Tak w Ameryce aciskiej mogliby si zachowa jedynie

181

Peruwiaczycy. To s grale, s inni, maj swoje kasty, klany i nie lubi obcych. Ich jest tak samo trudno zdoby, jak Cyganw.

INDIANIE
- W buszu ludzie s nieufni - tumaczy WC w jednym z wywiadw. - Zanim pozivo si znale, dugo obserwuj biaego przez krzaki. To oni decyduj, czy i kiedy wyjd z lasu. Gdy to nastpi, jest to rwnoznaczne z zaproszeniem. Oczywicie, dzicy s pod broni, ale s ciekawscy, intryguje ich, co to takiego ten biay i co moe zrobi. Wyruszajc do dungli WC wynajmuje przewodnikw i kupuje towary na wymian. Prezenty. Troch na czuja", bo nie zawsze wie, kogo spotka. Stara si wozi rzeczy, ktre mog si Indianom przyda. Takie, ktre s przez nich znane i podane. Na przykad nie ma sensu zawoenie dobrego noa myliwskiego. Natomiast maczeta, nawet z gwnian drewnian rczk, jest im dobrze znana i nie ma znaczenia, e takie rczki ami si do atwo. Luksus w dungli nie jest podany. Kiedy WC zawiz spinki do wosw w ksztacie sowy. Indianie znaj sowy, uwaaj je za mdre i dostojne ptaki. Jednak spinki-sowy miay w oczach latajce ziarenka plastiku, co miao imitowa ruch gaek ocznych. Indianie uznali, e co si urwao i takich spinek nie chcieli. Jeli chodzi o materiay na ubrania, to musz by one koloru czerwonego lub tego. To s jedyne dwa kolory, ktre w dungli znamionuj rzeczy wartociowe. Niektrzy biali za wypraw do dungli, zwan przez nich sportem ekstremalnym", pac cikie pienidze. Dla WC jest to chleb powszedni. Robi zdjcia, dokumentujc ycie wioski krok po kroku. Fotografuje przygotowanie pola, siew, kiekowanie rolin, ich wzrost, zbiory, przetwarzanie podw w poywienie. Rejestruje rwnie ycie Indian od zapodnienia a po mier. A potem sprzedaje takie zdjcia uniwersytetom. Antropolog Bronisaw Malinowski wymyli sposb na zniknicie" z pola widzenia tubylcw, zwany strategi werandy". Polega on na tym, e najpierw badacz przez wiele kolejnych dni siada

182

wrd Papuasw na kamieniu z owkiem i zeszytem (tak jak WC w knajpie). Na pocztku by sensacj, ale po tygodniu czy dwch jego osoba powszedniaa. Wtapia si w pejza, a wreszcie tubylcy zaczynali si zachowywa normalnie, tak jakby go nie byo. WC doprowadza do podobnych sytuacji. Na pocztku tubylcy obserwuj go z wielkim zainteresowaniem. Po tygodniu wiedz ju, jak je, jak wydala, jak si myje, jak si goli. I kiedy wreszcie naciesz si cyrkiem objazdowym i zaczynaj si zajmowa swoimi sprawami, to wwczas WC przystpuje do pracy. Nastpuje zamiana rl - oni robi swoje, a on ich obserwuje, a w kocu robi im zdjcia. Jest wiele rzeczy, ktrych WC nie wolno robi podczas pobytu w wiosce. Przede wszystkim nie wolno mu wchodzi w gbsze relacje, zarwno z kobietami, jak i mczyznami. A ju na wstpie oferowane s mu ony, cho najpierw te najbrzydsze. Nie wolno mu zawiera braterstw, skoro za miesic ma wyjecha, bo braterstwo krwi jest zobowizaniem na reszt ycia. Nie moe te zosta kim w rodzaju naszego ojca chrzestnego ani wiadkiem lubnym. Nie moe przyjmowa rl, z ktrych nie bdzie mg si wywiza, a jest ich caa masa. Indianie nie rozumiej koncepcji powrotu - jeli kto przyjecha, to przecie po to, eby zosta. Indianie czsto porzucaj swoje wioski. Choby po to, by zmieni teren owiecki. Gdy WC przypywa odzi ze spakowanym dobytkiem, to znaczy, e porzuci wszystko, spali mosty i przyszed na nowe. Oni go tak odbieraj. Przyjmuj ze zrozumieniem fakt, e opuszcza w ktrym momencie ich wiosk, ale nie dociera do nich, co to znaczy wrci do siebie". Gdyby przyszed z wizyt na dwa, trzy dni, na jakie wito, to co innego. A on siedzi miesic albo duej, wrasta w ich spoeczno, ma swj dom, wic to sprawia wraenie, e przyszed si osiedli. Gdy po tych dwch miesicach znowu si pakuje i jedzie dalej, to oznacza, e mu si u nich nie spodobao i jedzie dalej szuka swojej ziemi obiecanej. I zawsze egnaj si z alem. A jeli WC zdarza si wrci do tej samej wioski, to wtedy ma wszystkie zote karty w kieszeni. Wtedy poka mu nawet najtajniejszy obrzd. Bo myl tak: z jakiego tajemniczego powodu przyjecha do nas, poby, potem spakowa wszystkie swoje rzeczy i odjecha, ale po jakim czasie przyjecha znowu, a wic nas wybra. Za pierwszym razem trafi do nas przypadkiem, ale teraz ju nas zna i wraca do nas, wic to jest brat.

183

Jedyne, czego WC nie szuka w dungli, to kontakt ze zymi mocami. Boi si ich i unika. Co prawda spdzi sporo czasu z jednym szamanem, ale kiedy tamten prbowa swoich czarw, to WC ucieka. Natomiast kiedy szaman zajmowa si zielarstwem czy szalbierstwem, to chtnie go sucha. Szaman przyznawa, e czary s dla niego destrukcyjne. Jako mody chopak przeszed szamask inicjacj i cho teraz tego auje, to wie, e z tego wiata nie ma powrotu, e idzie na zatracenie. Poniewa i tak idzie na spalenie, to, panujc nad magi, moe kogo wyleczy lub mu pomc. Szaman jest ofiar, ktra powica si dla swojej spoecznoci. Midzy WC a szamanem zrodzio si gbokie porozumienie, ale nie ze wzgldu na ciekawo szamanizmu, tylko dlatego, e WC by dla tamtejszej spoecznoci tak samo obcy i przeraajcy jak tamten. Wdz si go ba, podobnie jak boi si szamana, ktry - wedug Wojtka - jest jego naturalnym przeciwnikiem, bo jako jedyny moe go zdetronizowa. Wic wola trzyma te dwie dziwnoci w osobnym pomieszczeniu, z dala od spoecznoci. WC podczas wypraw czsto dowiadcza samotnoci. Kiedy jest sam na dce z czterema ludmi - dwch tragarzy, motorista, ktry zajmuje si dk, i myliwy na dziobie, ktry jednoczenie jest kucharzem - to nie bardzo jest o czym z nimi rozmawia. Owszem, pyta takiego myliwego, jaka wystpuje w lesie zwierzyna, jak si j podchodzi... Stara si wysysa z niego wiedz praktyczn, ktra umoliwia przeycie w dungli. Od motoristy uczy si rozpoznawa fale na rzece. e jak si woda zagina tak a tak, to znaczy, e pod spodem jest kamie, a jeli tak a tak - to kamienia nie ma. To s ciekawe rzeczy na jaki czas, ale jeli pynie si z nimi trzy tygodnie, to ju po kilku dniach WC nie ma ochoty rozmawia o kolejnym tapirze... Nie ma obawy, e ci czterej z dki oskubi WC i gdzie go zostawi. To biay czowiek jest judaszem, ktry potrafiby zrobi tak rzecz. Indianie nie potrafi. Tylko raz WC zosta porzucony w lesie przez przewodnikw, co opisa w ksice Rio Anaconda", ale ostatecznie szef tragarzy wysa mu innych Indian z pomoc. Dali sowo honoru, patrzc w oczy, e nie zostawi, to nie zostawi. Im si nie mieci w gowie, e mona by tak zrobi. WC ma takie relacje te z kilkoma, a moe i z kilkunastoma osobami rwnie w Polsce. Oni midzy sob wiedz, e dane sowo way. Na gb" umawia

184

si z drukarni w Pelplinie: Prosz mi wydrukowa dziesi tysicy ksiek, jak wrc, zapac. adnemu innemu klientowi by nie uwierzyli na sowo przez telefon z zagranicy. Ale wiedz, e gdyby WC jakim cudem zbankrutowa, to przyjdzie do nich to odpracowa. Dlatego bardzo lubi robi biznes na poziomie dawania sowa, bo czuje si jak wrd aniow. Dlatego tak bardzo lubi jedzi do Ameryki aciskiej, bo tam jest wicej takich sytuacji, kiedy mona naplu na rk, przybi pitk, popatrze sobie w oczy, tak jak z tym ydem na Florydzie. Umow mona spisa zawsze, ale ona jest warta tyle, co papier. A sowo jest warte tyle, co honor.

AMERYKA ACISKA
Z Wenezueli WC pojecha do Gujany Brytyjskiej, a potem mia przeskok do Paragwaju, gdzie na misji by jego brat. Brat chcia chrzci, a tam duchowny przede wszystkim musi si zaj prac socjaln. Najpierw trzeba ocali czowieka jako takiego, a dopiero potem mona si zabra za prac nad jego duchem. Paragwajscy Indianie s zatrudniani przez Brazylijczykw w charakterze p-niewolnikw. Przykadowo: jako zapat otrzymuj bony, za ktre mog kupowa tylko w sklepie swoich pracodawcw. Misjonarze kupuj wic ziemi dla Indian, zaatwiaj im dokumenty w notariacie i tak dalej. A brat WC chcia ewangelizowa. Paragwaj nie okaza si jego wymarzonym miejscem i wyjecha stamtd po dwch czy trzech latach. To nie jest tak, e blisze i dalsze rodzestwo WC podzielio si na tych od handlu" i tych od ducha". eby by misjonarzem w Paragwaju, trzeba mie zmys organizacyjno-handlowy, bo musisz sam wszystko zaatwi. Tam nie ma tacy. W Paragwaju polscy werbici produkowali kiebasy i sprzedawali tamtejszym Niemcom. Zaoyli wdzarni, masarni, nauczyli Indian hodowa winie. Internetu tam nie ma, wic brat WC kupi krtkofalwki, dziki czemu mg z kumplami z innych misji pogada. Kiedy si mieszka w drewnianym domku na kocu wiata, to nikogo nie sta, eby pojecha 80 kilometrw do najbliszego miasteczka, a samotno czasem mocno doskwiera. Kady z misjonarzy jest sam, z dala od

185

wszystkich, wrd prostych ludzi, bez partnera do rozmowy. Kilka razy w roku jed do stolicy, odbieraj poczt i polskie gazety. Paragwaj jest malekim krajem, w ktrym przez lata nie obowizywaa ekstradycja. Do tego dugo nie prowadzono spisw ludnoci. Dziki temu azyl w tym kraju znaleli nazici, ktrych chroni prezydent Stroessner.

ALFREDO STROESSNER
Alfredo Stroessner (1912-2006) - pkrwi Niemiec, rzdzi Paragwajem przez 35 lat, do 1989 roku. By najduej panujcym dyktatorem w Ameryce aciskiej, nie liczc Fidela Castro. Stroessner zaciekle przeladowa komunistw i inne ruchy lewicowe. W Paragwaju aden z krajw komunistycznych nie posiada swojej ambasady, z wyjtkiem Jugosawii. Stroessner by tolerowany przez kraje kapitalistyczne gwnie ze wzgldu na swoj polityk gospodarcz, ktra opieraa si na cisej dyscyplinie finansowej i spacie poyczek. Duym osigniciem byo take utrzymywanie stabilnej waluty, co byo rzadkoci w Ameryce Poudniowej. Stroessner doprowadzi do w y b u d o w a n i a najwikszej hydroelektrowni na wiecie, dziki czemu Paragwaj nie mia problemw energetycznych, a nawet eksportowa energi do ssiadw. Innym pomysem dyktatora byo rozdawanie 20-hektarowych dziaek kademu onierzowi, ktry ukoczy sub i zgodzi si wykorzysta otrzyman ziemi w celach rolniczych. Prawie 10 tys. onierzy skorzystao z tej propozycji. Genera znany te by z sympatii wobec zbrodniarzy nazistowskich. W Paragwaju ukrywa si m. in. J o s e f Mengele. Obalony w 1989 roku dyktator uda si na wygnanie do Brazylii, gdzie zmar siedemnacie lat pniej.

Po odwiedzinach u brata w Paragwaju, WC wrci na swoj tras podrnicz i kolejno przemierzy: Surinam, Gujan Francusk, Brazyli, Ekwador, Peru i Boliwi. Nie by w Chile, bo to Europa, wic nie ma po co. Nie dojecha te do Urugwaju. - To kraj-ka - wyjania Wojtek - w ktrym gwnie pas si krowy na sprzeda do Argentyny, wic jest on mao ciekawy. Niewielu turystw odwiedza te Surinam. - Tam jed bardcorowcy - kontynuuje WC - ktrzy szukaj dzikich orchidei albo Indian, albo nie wiadomo czego. Najpikniejszym miejscem na wiecie jest dla WC meksykaski Jukatan. Los tak chcia, e ju swoj pierwsz podr odby do tego miejsca. Rozkocha si w nim od pierwszego wejrzenia. Mieszkacy Jukatanu nie rni si radykalnie od reszty Meksykanw. To s kolorowi, rozemiani, weseli Meksykanie z fantazj. Z naszego punktu widzenia moemy uzna, e to leniuchy, tyle e my od razu zakadamy, e to niedobrze, kiedy si nie pracuje. A z tamtej perspektywy wyglda to inaczej - a bo to jest przymus pracowania? Przecie jeden z drugim nie jest pasoytem. Owoce rosn wok niego same, dach te mu w tamtym klimacie nie jest szczeglnie potrzebny. ycie Meksykanina polega na odpoczynku: wisi sobie taki w hamaku i oglda pikny pejza. Ma urlop przez cae ycie. Jeli sta go na urlop przez cae ycie, to dlaczego uwaamy, e to niedobrze? WC te uwielbia leniuchowanie. Jak ma kas, to odpoczywa. Tutaj pracuje, tam si leni. Tam moe miesicami nic nie robi. On lubi lekko zarobi na chleb i w fajny sposb. Wstaje z hamaka, kiedy chce si napi rumu. Lubi rum, ale nie widzi powodu, dla ktrego miaby si upija. Nigdy w yciu si jeszcze nie upi, bo i po co? Cygara nie pali i pali nie bdzie, zreszt niczego pali nie bdzie. Nawet zgaszonego papierosa nie woy do ust. Nie, bo nie. Co oczywicie nie znaczy, e jest ascet. Wrcz przeciwnie - uwielbia balangowa. To nie jest tak, e podczas imprezy dobrze si bawi tylko ci, ktrzy korzystaj ze wszystkich atrakcji wieczoru. wietnie moe si ba-

187

wi kto, kto tylko taczy. Nic nie pije, z nikim nie gada, tylko cay wieczr taczy. Dlatego WC wybiera z tej meksykaskiej oferty to, co go krci. Upijanie si go nie krci, palenie go nie krci, natomiast taczenie bardzo lubi i taczy niele. Zawsze kiedy prowadzi wycieczki do Meksyku, to koczy si to tym, e kto, kto nigdy nie taczy, potem taczy wietnie, bo WC go nauczy swoj niekonwencjonaln metod.

PIKNE BESTIE
Po zdjciu z anteny WC kwadransa", Wojciech jeszcze przez dwa lata wznosi si na fali popularnoci zdobytej dziki telewizji. Umiarkowany sukces trzeciego Ciemnogrodu" w 1998 roku uwiadomi WC, e bez nowych projektw popadnie w zapomnienie. Jednak, mimo stara, nikt w Polsce go nie chcia, nikogo nie interesowa jako twrca i wydawao si, e kroczy ku nieuchronnej mierci medialnej. Pisa teksty, robi dobre zdjcia, umia zrobi dowoln audycj radiow albo przycigajcy widzw program telewizyjny, ale kiedy oferowa swoje usugi, odpowied bya zawsze jedna: - Po tym, co pan robi w WC kwadransie", nie jestemy zainteresowani. Przynosi tekst podrniczy i sysza od redaktorw, e super i e zdjcia genialne, ale: - Niech pan to wydrukuje pod pseudonimem, ijeszcze zmieni rodzaj z mskiego na eski, eby nikt si nie zorientowa, e to pan. Najgorsze, e nie byo roboty dla ojca. WC wiedzia, e on sam sobie poradzi, e pojedzie za granic. Pojecha zreszt i dosta robot w wytwrni pytowej w Nashville, gdzie by odpowiedzialny przez pewien czas za handel pytami country w Europie i zajmowa si kontraktowaniem artystw na wystpy na Starym Kontynencie. Nie by rozalony, tylko wkurzony, e we wasnym kraju po raz drugi zosta wyrzucony na margines. Okazao si, e kontakt z nim jest styg-

188

matem towarzyskim. By przetrwa, pisa felietony do niszowej Gazety Polskiej" i mia List Przebojw Country, chocia z siedemnastu rozgoni radiowych jedenacie wymwio mu umow. Mia poczucie, e jest wietny, ale odmawiano mu istnienia medialnego, bo szerzy szkodliw ideologi. Sta si wrcz synonimem tego, czego w nowoczesnej Polsce miano si wstydzi. Pomyla, e niedobrze jest, e Polacy w demokratycznym kraju godz si na taki sposb mylenia. No bo jeli do Radia Olsztyn przychodzi jaki poitruk i mwi: - Tego pana tu nie chcemy to powinien znale si drugi, ktry by stwierdzi: - Ja te go nienawidz za WC kwadrans", ale dlaczego mamy nie kupowa wietnej audycji muzycznej? WC nie mia potrzeby odwetu, bo niby na kim? Na systemie? Na opinii publicznej nie, bo opinia publiczna go kochaa. - Jak wiemy, komu chcemy nakopa do zadu i wiemy, jaki to zad, to wtedy dobieramy but. A jak nie wiemy, to nie kopiemy uwaa Wojtek. Cho pod rzdami SLD by trzymany z dala od mediw, nie oznaczao to jego cakowitego rozbratu z telewizj jako tak. Pierwsza przygarna go niszowa stacja katolicka TV Niepokalanw, dla ktrej w latach 1996-97 zrealizowa 30 odcinkw programu Podrnik". Opowiada w nim anegdoty podrnicze, siedzc na tle zrobionych przez siebie zdj. To bya taka siermina wersja telewizyjnego Boso przez wiat", poczona z audycj Na drugim kocu globusa", ktr robi przez cztery lata dla lokalnych stacji radiowych. Rwnoczenie w telewizji RTL7, ktra dostpna bya w kablwkach, WC wystpowa obok m.in. Jacka Fedorowicza, Jana Pietrzaka, Jerzego Kryszaka i Marcina Daca w programie satyrycznym Komentarz Okropnie Powany". Okazao si jednak, e wwczas, w demokratycznej Polsce, na wiecznikach nie mieli prawa

189

funkcjonowa dziennikarze o prawicowych pogldach. Dziennik ycie" donosi 13 czerwca 1997 roku: Zdaniem Jana Hildebrandta, odwoanego niedawno dyrektora telewizji RTL7, Wodzimierz Cimoszewicz [wczesny premier RP - G.B.] i Adam Michnik starali si wpyn na decyzje luksemburskich szefw stacji. Celem naciskw, wedug Hildebrandta, moga by jego dymisja, a w konsekwencji odsunicie od ksztatowania programu zespou zatrudnionego przez Macieja Pawlickiego. Pawlicki by szefem telewizyjnej Jedynki za czasw prezesury Wiesawa Walendziaka. W tym samym materiale Hildebrandt powiedzia: - Po jednym z komentarzy Cejrowskiego rzeczniczka rzdu, Aleksandra Jakubowska, interweniowaa w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji. Komentarz by pono nazbyt polityczny. Raz nawet, co jest zupenie absurdalne, zarzucono mu antysemityzm. Zwaszcza ten ostatni argument by zupenie wyssany z palca. Prawdziwy powrt WC z nicoci nastpi jednak w 1999 roku wraz z programem Pikny i Bestia", zamwionym, notabene, przez nowe kierownictwo RTL7. Rnica polegaa na tym, e wwczas u wadzy byo nie SLD, a prawicowy AWS. Propozycja wsppracy pada ze strony Alicji Resich-Modliskiej, ktra pamitaa Wojciecha z Radia Kolor, gdzie te miaa swoj audycj. Dodatkowym argumentem by wietny wystp WC w popularnym talk-show Wieczr z wampirem", nadawanym przez RTL7. Cejrowski by pierwszym gociem, ktry wyj program z rk prowadzcego Wojciecha Jagielskiego. - Wida byo, e WC by spragniony wystpowania - powiedzia mi producent Wieczoru z Wampirem". - Byl wietnie przygotowany, mia opracowanych kilka skeczy, z ktrych nie wszystkie, z braku czasu, moglimy wykorzysta. Byszcza i rzeczywicie przymi Jagielskiego.

192

Alicja Resich-Modliska po rozstaniu z telewizj publiczn bya wtedy troch w odstawce. WC by w zupenej odstawce, wic zdecydowa si na poczenie z ni si. Tym bardziej, e nigdy jako prowadzcy nie wystpowa w talk-show. A to mia by klasyczny talk-show z publicznoci i caym entourage'em typowym dla tego typu programw. Konwencja, zgodnie z tytuem, miaa polega na odpytywaniu gocia, z jednej strony przez kulturaln Alicj, a z drugiej - przez nieokiezanego WC. - Chcieli pazur od Cejrowskiego, ale jednoczenie bali si tego pazura. I efekt by nijaki, wic to nie szo. Zrobilimy dwanacie gwnianych odcinkw - komentuje dzi WC. Alicja Resich-Modliska, elegancka pani, chciaa mie atmosfer imienin u cioci, a WC - wrcz przeciwnie. - Wojtek, nie wypada najeda na gocia, ktry jest w gociach u ciebie. - Ale, Alicja, on nie jest w gociach u mnie, tylko wzi honorarium, wic jest na subie u telewidzw i mamy wsplnie wykona show, wic jago mog rozjecha. - No, ale to nie jest moja filozofia. - A twoja filozofia nie jest moj filozofi. Jeli nie chc kogo rozjecha, togo nie zapraszam. A jeli ty ija zapraszamy goci w innych celach, to nie moemy razem prowadzi programu. WC ostatecznie zrozumia, e w polskim show-biznesie nie liczy si widz, tylko rodowisko telewizyjne. Jednoczenie wadze RTL7 doszy do wniosku, e wyniki ogldalnoci nie speniaj oczekiwa stacji i 16 stycznia 2000 roku, po trzech miesicach od startu, stacja wyemitowaa ostatni odcinek talk-show Pikny i Bestia".

FRYTKA
Miny kolejne dwa lata. WC zosta zaproszony przez Kub Wojewdzkiego do jego programu, ktry wwczas by emitowany

193

w Polsacie. Zanim wyrazi zgod, poprosi o nagrania kilku programw, obejrza je, zobaczy, jakie Wojewdzki wykonuje grepsy, jak si zachowuje. - W Idolu" by chamem, ale wydawa si erudyt - przypomina sobie WC. Zgodzi si, szczeglnie e chcia ugra konkretn rzecz. Mia gotow ksik Gringo wrd dzikich plemion", ktrej, niestety, nikt nie chcia wyda. Da zatem Wojewdzkiemu fragment do przeczytania i powiedzia, e chciaby o tym rozmawia. To by drugi program nagrywany tego dnia, wic widownia bya ju zmczona. A stanowiy j nastolatki, ktre zerway si ze szkoy. Wojewdzki rzeczywicie ksik przeczyta, by przygotowany. WC opowiedzia anegdot, odpowiedzia na jakie pytania, program si skoczy. Nastpnego dnia zadzwoni dyrektor programowy Polsatu, Piotr Fajks. - Proponuj spotkanie przy kawie, bo chciabym, eby mi pan zrobi program dla Polsatu.
? ? ?

-...boja jeszcze nie widziaem, eby nastoletnia publiczno suchaa przez siedem minut bez przerywania, a przede wszystkim nie zdarzyo mi si, eby Wojewdzki sucha kogo tak dugo. No i doszo do realizacji talk-show Z kamer wrd ludzi". Fajks powiedzia: - Niech pan zaprasza ludzi i z nimi rozmawia, tylko niech pan zachowa ten gawdziarski ton, ktry jest w paskiej ksice. On przeczyta ksik jeszcze w manuskrypcie. Pomys na program WC przej z programu Lewiatan" Wiesawa Walendziaka. Zaprasza dwjk goci o przeciwstawnych pogldach, a sam ustawia si w roli eksperta. Przykadowo: ciera ze sob polsk feministk i polsk muzumank. Jak tylko konflikt przygasa, to rzuca midzy bestie nowe cierwo. Jednoczenie przemyca swoje dzi-

194

wactwa: kolorowe koszule, napjyerba mate, hawajsko-kolonialne dekoracje. Chcia tym podkreli, e tak wyglda prawdziwy wiat pana Wojtka, a nie ten kowbojski z WC kwadransa". A teraz - po czyjej stronie bdzie sta? Feministki, ktra zwalcza t pod muzumank, czy muzumanki, ktra si wychrzcia? Tak naprawd nie popiera adnej z nich, ale raz by po stronie jednej, raz drugiej. Innym razem postanowi po raz drugi zaprosi do swojego programu Andrzeja Leppera. I kiedy producent do niego zadzwoni, Lepper odpowiedzia: Do pana Wojtka - zawsze. Bo wiedzia, e bdzie ciekawie i zawsze si opaci, nawet jak wyjdzie na durnia. Wwczas jeszcze oficjalnie nie kandydowa na prezydenta, ale co si o tym mwio. Przyszed, peen szacunku, bo wiedzia, e jest samcem beta w tej relacji, i t pozycj utrzyma. Wrczy panu Cejrowskiemu biao-czerwony krawat, ale on go nie przyj, tylko przekaza komu na widowni. Nastpnie WC przej inicjatyw i powiedzia: - Prosz pana, mj kumpel, Jacek Pakiewicz, jest per ty" z czterema prezydentami: z Gorbaczowem, z Putinem, z Jaruzelskim, z Kwaniewskim. A, i jeszcze z Was. I ja go pytam: Jacek, jak to si robi?" A on mwi: Sztuczka jest prosta. Przechodzisz z nimi na ty, zanim zostan prezydentami". To co, panie Andrzeju, moe bymy byli po imieniu? Lepper cay rozkwit i powiedzia, e to bdzie dla niego zaszczyt. I w ten sposb przyzna publicznie, e jednak bdzie kandydowa. Najwicej kontrowersji wzbudzi program z udziaem Frytki, czyli Agnieszki Frykowskiej, uczestniczki Big Brothera, ktra przed kamerami odbya stosunek pciowy z koleg. Zaprosi j Polsat, chocia WC stanowczo protestowa. Frytka zostaa rozjechana dwukrotnie, bo po pierwszej rozmowie poprosia o powtrzenie nagrania, gdy w trakcie pierwszego wywiadu si rozpakaa. Za drugim razem rwnie pka. Producent przyci rozmow radykalnie, dziki czemu Frytka wypada lepiej ni w rzeczywistoci. WC zaprotestowa, na co usysza, e producent dba o dobro programu, a nie o prywatne widzimisi pana Cejrowskiego. WC kupi wic od studia, w ktrym montowany by program, pen wersj i natychmiast j wpuci do Internetu. Telewizja nadaa trzy dni

195

pniej przycit wersj, a po Internecie ju chodzia Frytka na ostro" w wersji autorskiej WC. Czemu zmanipulowano ten program? Polsat lansowa wwczas Frykowsk na gwiazd reality show Bar" i nie mg sobie pozwoli, by wypada na kretynk. Tym bardziej WC nie rozumia, po co mu j wpychano do programu, jeli wiadomo byo, e zostanie rozjechana. Nalegali, bo WC mia dobr ogldalno. W sumie Polsat by zadowolony, poniewa afera sama w sobie zwikszya ogldalno caego kanau. Fragment rozmowy z nieocenzurowanej wersji programu Z kamer wrd ludzi": -Jak pani nazwie kobiet, ktra sprzedaje si za pienidze? - Kobieta wyzwolona. - Jak pani nazwie kobiet, ktra w porcie sprzedaje si cztery razy dziennie, za kadym razem innemu marynarzoivi? Kobiet ivyzwolon czy ju nie? - Tak napraivd wydaje mi si, e kady robi to, co lubi i w momencie, kiedy tej kobiecie to nie przeszkadza, to dlaczego nie. -Nie chciaem ocenia, tylko chciaem prosi o nazw. - Kobieta wyzwolona. - Czy u> agencjach towarzyskich pracuj kobiety wyzwolone, czy nazywamy je inaczej? - Wie pan co? Wydaje mi si, e s to kobiety, ktre po prostu lubi seks. - A jak pani nazwie kobiet, ktra ma sama na to ochot i robi to za darmo, ale z wieloma rnymi partnerami i to czsto? -Myl, e nazw t kobiet, kobieta ktra... - Wyzwolon? - No, na pewno wyzwolon. -To w takim razie nie ma rnicy midzy sprzedajn dziwk portow, a cichodajk, ktra za darmo rozdaje? - Cichodajka, ktra za darmo rozdaje... Wie pan co? Ja uivaam, e w ogle... bardzo bym prosia tutaj o szacunek do mnie. -Na razie o pani nie zamienilimy ani jednego sowa. (...) Ma pani rozum pod t blond plerez i pani myli, mimo e czasami si pani wycza rozum u> wannie, kiedy s bbelki z piany i szam-

196

pana. Ma pani rozum, wic niech pani mi teraz nie wciska takich godnych kawakw, e pani nie wiedziaa, bo ja jestem z takiego domu, porzucona dziewczynka, babcia... i nie miaam wzorcw. Od kiedy rypasko przed kamerami to jest wzorzec i norma? Na pewno babcia takiej normy pani nie przekazaa! - Przede wszystkim to ja si dziwi, e z panem rozmawiam na taki temat, dlatego e w aden sposb pan mnie nie pociga seksualnie. - A pani rozmawia tylko z osobami, ktre pocigaj? - Zazwyczaj. Na zamknicie tego tematu przytocz wypowied WC dla wideoportalu.pl z roku 2008: - Ona si skary na mnie? Zgodzia si przyj do mnie, do Polsatu, to adnych par lat temu byo, zgodzia si odpowiedzie na seri pyta bardzo prostych, dotyczcych uprawiania stosunku pciowego na oczach kamer i teewidziv. Potem wzia honorarium i podpisaa zgod na emisj tego programu, ivic nie wiem, dlaczego ma do mnie pretensj. Moga nie wzi honorarium, nie podpisa zgody na emisj i sprawy by nie byo. Emitowany w latach 2003-2004 program Z kamer wrd ludzi" by dobrze odbierany, osign dwuipmilionow widowni, co stawiao go na czwartym miejscu wrd talk-shoiv po programach Europa da si lubi", Bezludnej wyspie" i Rozmowach w TOK-u". W sumie powstao 20 odcinkw. Niestety, WC nie byl w stanie pracowa z obcym producentem. W kocu postawi warunek: albo bdzie swoim wasnym producentem, albo rezygnuje z programu. Jednak ludzie z Polsatu nie zgodzili si na zabranie programu firmie MT Art. Poza tym myleli, e WC blefuje, bo w polskim show-biznesie nikt dobrowolnie nie rezygnuje z programu telewizyjnego, ktry odnosi sukcesy i za ktry duo pac. Ale, jak ju wiemy, klient musi by zadbany, czyli przede wszystkim jako, a t WC jest w stanie kontrolowa wycznie wtedy, gdy sam produkuje swoje programy. Wic nie blefowa.

Cz IV

POWRT
KATOL
WC nie zosta katolikiem", lecz jest nim z urodzenia. To oczywiste, e chodzi si do kocioa", tak jak jada si niadanie". - Do kocioa chodzi si nie tylko w niedziel - mwi WC ale te na przykad na naboestwa majoive. piewa si pieni maryjne i ca litani loretask do Matki Boej, takie adne frazy przedzielone mdl si za nami" i owiane kadzidem. S te naboestwa jesienne, padziernikowe, racowe i inne, no i caa masa wit kocielnych. Kiedy WC zosta ministrantem, szybko zosta te naczelnikiem ministrantw, Wyczu, e taka funkcja moe przynie wymierne korzyci. Ot naczelnik ma za zadanie szkoli maych adeptw sztuki ministranckiej. Najbardziej uciliwym zadaniem w kociele jest codzienne uderzanie w dzwony o szstej rano. Nikt nie chce tego robi, a kocielny chtnie przenosi ten obowizek na ministrantw, ktrzy przychodz na jutrzni. Oczywicie, aden z dzieciakw nie chcia zrywa si tak wczenie i zazwyczaj dzwoni jedynie najmniejszy z dzwonw. Kiedy WC zosta szefem ministrantw, to nie do, e dzwoniy wszystkie, to ustawiay si jeszcze kolejki chtnych do rannej pobudki. Patent polega na tym, e nowy naczelnik obiecywa moliwo pohutania si na linie od dzwonu. Gdy si taki dzwon rozbuja, to podciga on ministranta uczepionego na linie do wysokoci pierwszego pitra i to jest frajda niebywaa.

199

WC mia wtedy jedenacie albo dwanacie lat, a te dzieciaczki po siedem, osiem. Musia zatem uwaa, eby towarzystwo, uczepione jak winogrona do lin, nie pospadao. eby awansowa do hutania na linie, trzeba byo wczeniej odby ile tam mszy, no i by test z odwracania obrusika. Bo kiedy komuni przyjmowao si na klczkach, wok otarza bya balustradka, przykryta dugim obrusikiem. Wierni trzymali pod nim rce. I sztuka polegaa na tym, eby jednym ruchem w czasie mszy ten obrusik (zwisajcy za barierk) umiejtnie szarpn i jednym ruchem przerzuci na barierk. Jak si komu udawao, mial prawo do dzwonw. A trenowa mona byo tylko w czasie mszy, bo koci to nie plac zabaw. Wic WC mia cay grafik mszy - bo kady chcia trenowa, eby zda test obrusowy i potem huta si na linie od dzwonu. Ksidz wiedzia o tych praktykach. Mwi tylko: - Ja nie chc wiedzie, skd taka frekwencja. Natomiast chc iviedzie, czy wino mszalne nie jest pite! - Nie jest pite - zapewnia WC. - A czy obrazy w zakrystii nie s podgldane? (Bo tam wisiay takie kontrowersyjne obrazy, na ktrych dzieciarnia mogaby podziwia, na przykad, jaki goy cycek lub wypite pupy aniokw). - Ale skd! Obrazy nie s podgldane. Wisz wysoko, a ja wal w ucho, gdy kto zadziera gow. WC stara si cay czas grza w ogniu aski uwicajcej. Do spowiedzi chodzi czsto, zarwno wtedy, kiedy jest potrzeba, jak i wtedy, kiedy tej potrzeby nie ma. Jan Pawe II chodzi do spowiedzi co tydzie, przed niedziel, co WC troch zastanawiao. Zrozumia jednak, ze czowiek, nawet wity, jest przecie naraony na rne pokusy, choby pych wasnej witoci. Przez ca podstawwk WC chcia by ksidzem, ale nie zwykym ksidzem, tylko od razu papieem. Chcia w ten sposb pokaza wiatu, e kto z takiego zapyziaego kraju, jak wczesna komunistyczna Polska, moe zaj wysoko, najwyej, na same szczyty wiata. Dla WC to nie bya dziecica mrzonka, tylko konkretny plan i zadanie do wykonania. Pewnego dnia, gdy wraca ze

200

szkoy, cae miasto huczao, e Karol Wojtya zosta papieem. To by trudny dzie. Trzeba byo zmieni plan na reszt ycia, bo zadanie zostao wykonane. A przecie wszystko mia przemylane, wiedzia, jak drog czowiek najszybciej idzie ku profesurze na KUL-u, kto z krewnych jest biskupem, jak dziaa watykaska dyplomacja, a tu nage taka niespodzianka. Pomyla: Aha, to ju odfajkowane, wic trzeba wdroy plan B". Czyli zosta najbogatszym czowiekiem na kuli ziemskiej. Powd ten sam: e Polak, dziki przedsibiorczemu zmysowi, jest w stanie wej na kady szczyt, nawet jeli startuje daleko z tyu - w zacofanym kraju komunistycznym. WC interesuje si rnymi religiami troch z perspektywy duchowej, a troch antropologicznej. Ju jako dziecko wiedzia, e istniej rne religie. Chtnie studiuje judaizm, bo fascynuje go Stary Testament. - Dawniej u> kociele wicej go czytano - twierdzi. - Po mierci kardynaa Stefana Wyszyskiego koci polski zacz, niestety, gboko popada w nowoczesno. Wyszyski uwaa, e reformy soborowe s w porzdku, ale nie wszystkie nowinki pasuj do polskich realiw. Dopki tego pilnowa, zachowywano starsze, istotne rytuay: komunia bya na klczkach, otarz by odwrcony jak trzeba ksidz modli si twarz do Pana Boga, a nie do wiernych, jak aktor na scenie przed widowni. Dogmatycznie zakada si, e wszystkie zmiany soborowe s poprawne do czasu zwoania nastpnego soboru. No i nagle pojawia si zmiana: komunia podana do brudnej apy, bez uszanowania, z zagroeniem profanacj, bo przecie jaki satanista moe j wzi, pj do awki, a potem rne rzeczy z ni wyprawia. Panu Bogu satanista krzywdy nie zrobi, ale innym ludziom moe zrobi. To si WC nie podoba. Jak rwnie wszelka nowoczesno w kociele. To, e ksidz bez sutanny wychodzi na ulic i jest na to przyzwolenie spoeczne. To powoduje, e ksidz staje si urzdnikiem kocielnym pracujcym na godziny, a przecie to ma by powoanie, a nie zawd. To wszystko s rzeczy, z ktrymi WC nie chce si zgodzi. A , 201

Wystp WC na KUL-u - Gdy ksidz wchodzi do miejsca, gdzie s inni ludzie, powinien gono powiedzie: Niech bdzie pochwalonyJezus Chrystus". A jak si komu to powitanie nie podoba, to trudno. Nam przecie wci ka nadstawia drugi policzek. Niech wic czasem sami nadstawi sivoje policzki, niech si posun, niech nam zrobi nalene miejsce we wsplnej przestrzeni. Mamy swoje powitania, swoje znaki krzya i to s znaki, ktre w polskiej przestrzeni publicznej istniay, zanim weszo siema", zanim weszo witam", zanim weszo dzie dobry" (...). Gdy spotykasz znajomego ksidza na miecie i on jest bez sutanny, a nawet bez koloratki, powiniene zapyta: Stary, a ty co, ksidz-tajniak jeste? Czy moe wstydzisz si powoania? Czemu bez koloratki na dzielnic wychodzisz?! Jak onaty facet idzie na miasto bez obrczki, to albo na baby, albo na wdk. A ty? Twoja ona to koci. A koloratka to znak sakramentu ktry zaware. IMASZ NOSI T SWOJ OBRCZK ZAWSZE W MIEJSCACH PUBLICZNYCH. ZDJ MOESZ DO GOLENIA ALBO W GABINECIE U LEKARZA". I nie chodzi tu tylko o to, by ksidz by widoczny, by by wiadectwem istnienia kocioa. Koloratka stanowi ochron przez pokusami w koloratce nie jeste taki atrakcyjny, jak w samej koszuli lub sweterku. A zatem nie wd kobiet na pokuszenie, tylko zawsze no koloratk. O ile Stary Testament przemawia do WC, o tyle Nowy - sabo. - Bg Ojciec i Duch wity s dla mnie oczywici - tumaczy WC - natomiast Jezus Chrystus jest zdecydowanie mniej czytelny. Nie chodzi o treci, lecz o styl wypowiedzi. W Starym Testamencie Bg przemawia do ludzi wprost, przedstawia im swoje kodeksy i zasady za pomoc krzaka gorejcego, aniow i Ducha witego. Natomiast Jezus Chrystus to nauka trudna i pena filozofii. Ale wiara jest przecie darem, na ktry czasem trzeba poczeka. WC z szacunkiem traktuje islam. Przeczyta Koran i uwaa go za doskona ksik. Sporo w niej o Jezusie Chrystusie, bo dla muzumanw nie jest on wprawdzie Bogiem, ale bardzo wanym

202

prorokiem. Ostatnim przed Mahometem. Uwaa, e trzy religie monoteistyczne w przyszoci mog si zla ze sob. Cay czas jest taka szansa, trzeba tylko, by wszyscy uwierzyli w Chrystusa. WC uwaa, e prawosawie jest mniejsz herezj ni protestantyzm. S przecie w Polsce kocioy obrzdku wschodniego, ktre uznaj papiea. W kadej chwili, gdy prawosawni przyjd zoy pokon w Watykanie, zostan przyjci z powrotem na ono kocioa katolickiego. WC nie uwaa, e katolicyzm powinien nawraca pogan ogniem i mieczem - rodki naley dobiera stosownie do okolicznoci. Owszem, gdyby koci by zagroony, jak najbardziej moe da odpr, a wroga pogoni a na jego terytorium. Rozkochany w Ameryce aciskiej WC nie jest te zwolennikiem konkwisty. - O czym tu zreszt mwi - powiada WC - skoro do Ameryki wyjecha wwczas najgorszy europejski element: desperaci, galernicy, szlachta goota i pospolita hoota albo karierowicze pokroju Cortesa. Bracia Pizarro byli wprawdzie szlachetnej krwi, ale przed wyjazdem na podbj Peru pasali winie. Potem jeden z tych winiopasw zosta wicekrlem nowo zdobytych ziem. Ale, z drugiej strony, wczujmy si w tamt sytuacj: Cortes przybywa do Miasta Meksyk i widzi, jak w cigu kilku dni tubylcy na piramidzie zarzynaj w ofierze 50 tysicy ludzi! Okrutne rytuay, wszystko jest lepkie od krwi, turlaj si gowy, wyrywane s serca. Cortes nie rozumie, co si dzieje, nie zna kontekstu kulturowego, dostaje torsji, jak zreszt wszyscy jego ludzie. Jest przeraony. Dlatego pisze do krla Hiszpanii: Przylijcie bro i posiki, musimy to powstrzyma, trzeba ich wyrn". Stary Testament jest histori jednego narodu - twierdzi dalej WC. - Narodu wybranego przez Boga. Narodu zdolniejszego od innych i majcego najdusz spisan histori i tradycj na wiecie. Jego przedstawiciele potrafi si wszdzie wkrci i sprawi, e cay wiat staje si ich wasnoci. Wszyscy siedz im w kieszeni, ale iv kocu przecie sami tam wleli - mieje si WC. - W Starytn Testamencie ten wybrany nard dostaje prezenty w rodzaju: macie si zbuntowa faraonowi, a ja was za to such nog przeprowadz przez morze", macie i na pustyni, a ja was bd karmi nann z nieba", macie skopa tyek plemionom pogaskim, a ja wam od-

203

Happening za happening. F i g u r a j a n a P a w a II przywalona meteorytem. W C przykrywa ciao caunem. Galeria Z a c h t a - 2000, fot. Micha Sadowski

dam ich ziemi u>e wadanie". Nie przypadkiem Biblia jest najpopularniejsz ksik w historii ludzkoci. Oj, z takimi pogldami to WC podkada si po caoci. Czci Stary Testament. Nowy przyjmuje, ale nie pojmuje. Czy to nie jest stuprocentowy wychrzta? Kiedy Leszek Bubel opublikowa list ydw polskich, na ktrej umieci take Wojciecha Cejrowskiego. Na to WC napisa do Bubla list z uprzejm prob o przysanie dokumentw, ktre potwierdzaj jego ydowskie pochodzenie. Gdybym mia dobre, mocne papiery albo jakiego cadyka w rodzinie - tumaczy WC na swojej stronie www.cejrowski.com - to dopiero mgbym porzdnie pozarabia. wiatfinansjery stanby otworem. Obiecaem Bubowi, e jako udokumentowany parch udziel mu wywiadu do tej jego antysemickiej gazety i opowiem wszystko, co zechce. Niech tylko przyle papiery i powie, gdzie je wyszpera. No ale Bubel nic mi nie przysa, uc sam jest parch. A wielka szkoda. WC nie ukrywa swoich korzeni. Jest krwi szlacheckiej - de Navarra - a w dodatku genetycznie ydowina". I traktujcie WC jak sobie chcecie, co by go to miao obchodzi. Przecie dla niego najwaniejsze s kategorie Polak" i katolik", a reszta to, jak sam mwi, nieistotna etnografia. Trudno odpowiedzie na pytanie, jaki WC ma stosunek do ydw. Taki sam, jak do Indian - jak trafi na chama, to go nie znosi, jak trafi na milutkiego - to go lubi. Adama Michnika nie cierpi za pogldy polityczne, za to, co robi Polsce, a to, czy on yd, czy nie, to dla WC nieistotna etnografia.

DOM
Dziki honorariom z programu WC kwadrans" zacz budowa dom, co trwao dobrych kilka lat. Ma w nim teraz firm, ale te wynajmuje spor jego cz na biura. Niektrzy odwiedzajcy pana

206

Cejrowskiego nazywaj ten budynek domem Gargamela, gdy co jaki czas pojawia si nowa przybudwka, kolejny gara czy te powikszony jest nastpny fragment poddasza. Rozpoczynajc budow WC skrupulatnie wykorzysta obowizujce wwczas przepisy, dziki czemu zebra wicej odpisw budowlanych ni Wodzimierz Cimoszewicz. Z gry zakada, e kada ustawa napisana przez SLD miaa przynie przede wszystkim korzyci ludziom tej partii. Zdj zatem swoje okulary katolickie i zaoy okulary postkomunistw. Przeczyta uwanie ustaw budowlan skonstruowan przez fachowcw z SLD, pogada z kilkoma budowlacami, eby si dowiedzie, co i jak aktualnie buduj znani w okolicy komunici, i wzi na budow swojego domu siedem odpisw. Wprawdzie prawo dopuszczao sze, ale wyszuka odpowiedni kruczek, dziki czemu okaza si wikszym cwaniakiem od komuchw. Chcc by w zgodzie z ustaw, musia rozbudowa dom o jedno pitro, by wykaza, e buduje apartamentowiec. Wykorzysta odpisy, a po piciu latach, zgodnie z prawem budowlanym i skarbowym, zmieni koncepcj i przeksztaci budynek z apartamentowca w jeden duy lokal. Teraz ma dom o duym metrau, na ktry wzi siedem odpisw. WC auje, e nie urodzi si w Ameryce. Tam nie trzeba wyszukiwa luk w prawie, bo szans dostaje kady. Natomiast Europa nie daje szans nikomu, poza wybracami. Dlatego WC jest nie tylko tu, ale te tam, tam prowadzi interesy, tam przenosi oszczdnoci, a jeli tu co zarobi, to inwestuje po drugiej stronie Atlantyku, bo tam jest wysza stopa zwrotu i nisze podatki. WC kocha robi biznesy w Stanach Zjednoczonych, gdzie nie ma caego tego uerania si, ktre jest tutaj. Tu trzeba kombinowa, przechytrza system, dostawa zezwolenia i zawiadczenia, tam - nirwana, ycie wrd aniow. Jako dwudziestoparolatek pojecha do Nashville, w stanie Tennessee, wszed z ulicy do najmniejszego banku w miecie i powiedzia, e chce otworzy firm, ktra bdzie sprowadza artystw country z Ameryki do Mrgowa. Zapyta, ile jest wart jego pomys. Okazao si, e dla maego banku jest co wart. Zaatwili mu rejestracj firmy, zaatwili konto w tym banku, zaatwili mae biuro w Nashville i opacili sec-CU 207

kretark na rok, a do tego podjli si prowadzenia ksig za niewielk opat. Powiedzieli: - Chcemy tylko, eby wszystkie transakcje, ktre pan wymyli, przechodziy przez nasz bank. Przez osiem lat WC sprowadza potem do Mrgowa artystw na Piknik Country, robic przelewy przez ten wanie bank. Tam te deponowa cae swoje amerykaskie dochody. Dobry biznes dla obu stron. A w Polsce? WC poszed do banku i powiedzia, e ma posesj w stanie surowym wart p miliona i potrzebuje 15 tysicy dolarw, eby zrobi tam magazyn pod wynajem. Mia ju klienta, ktry chcia wynajmowa t posesj nawet w stanie surowym, ale oczywicie za wykoczon daby wicej czynszu. Bank powiedzia, e WC nie kwalifikuje si do kredytu, do poyczki ani do niczego, gdy nie ma etatu i staej pensji. Pensja WC rzeczywicie wynosia zero, bo on zawsze y wycznie z honorariw. A dla polskich bankw liczy si pensja, na ktr kredytodawca moe wej, a nie realne dochody. W Ameryce funkcjonuj mae banki prowincjonalne, rodzinne, i dla nich sam pomys jest wartoci. Ty dajesz pomys, oni daj kas i w ten sposb zarabia si pienidze. Zacytujmy w tym miejscu fragment pracy licencjackiej WC, jak obroni w czerwcu 2010 roku na wydziale socjologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W Paragwaju wszystkie sprawy urzdoive zaatwia si sprawnie i szybko w zamian za nieivielk apwk, czyli, jak to mwi miejscowi: una peueacolaboracin"(drobnprzysug"), iniktztego nie robi problemu, a nawet przeciwnie - urzdnicy zaczliby by niemili, gdyby czowiek chcia co u nich zaatwi bez pacenia. Dziki tym drobnym opatom atwiej jest y oraz nie marnuje si czasu na wypenianie poda i sterczenie w kolejkach. Nikt nie amie prawa, nikt nie ma poczucia gwacenia normy - ot, po prostu kady z kadym ustala w kontakcie bezporednim pewne nieoficjalne opaty. U nas wysoko opaty za wydanie zezwolenia ustalona jest odgrnie i nie uwzgldnia sytuacji materialnej ani petenta, ani urzdc

208

nika. W Paragwaju urzdnik zna petenta, petent zna urzdnika i dogaduj si stosownie do okolicznoci. Jest to gra, w ktr graj ivszyscy, a wadza ma z tego taki poytek, e nie musi si przejmowa wysokoci urzdniczych pensji. Oto kilka przykadw. Przykad 1. W Polsce nie ma ambasady Paragwaju. Jak wic zaatwi wiz? Legalny sposb - za porednictwem ambasady w Szwajcarii - jest skomplikowany i kosztowny. Ale po co sobie zawraca gow ambasad, skoro mona po prostu da urzdnikowi na granicy una peuea colaboracin", a on nam za to wpisze do paszportu, co tylko chcemy. I nikt w gbi kraju tego me bdzie kwestionowa, bo kady rozumie, e urzdnik na granicy pobra opat i wykona usug. Czy to korupcja? Z europejskiego punktu widzenia tak, ae patrzc na to w Paragwaju mamy poczucie, e ten typ korupcji" zwiksza zakres swobd obywatelskich. Przykad 2. Gdy komu w Paragwaju potrzebne jest prawo jazdy, to po prostu idzie do urzdu gminy i je kupuje. Nikt nie zawraca sobie gowy kursami i egzaminami - teoretycznie s wymagane, ale w praktyce wystarcza una peuea colaboracin". A potem jedzij, czowieku, na wasn odpowiedzialno - jak si zabijesz, to twoja sprawa, jeste dorosy. Jak zabijesz kogo innego, to z kolei jego sprawa - on te jest dorosy i mg uwaa. A jeli nie jest dorosy, to uwaa maj rodzice, ale na pewno nie pastwo! Mnie to odpowiada, cho rozumiem i szanuj odmienne opinie w tej kwestii. Statystyki pokazuj, e kupowanie prawa jazdy bez egzaminu zwiksza bezpieczestwo - na drogach w Paragwaju nikt nie ma do nikogo zaufania, a wic wszyscy jed o wiele ostroniej ni w Europie, gdzie kady zakada, e pozostali uczestnicy ruchu drogowego potrafi czyta znaki i stosuj si do przepisw. W Paragwaju zawsze spodziewamy si, e kto bdzie wyprzedza pod grk na trzeciego przy podwjnej cigej. W Polsce jestemy czym takim zaskoczeni i zdenerwowani. Paragwajski sposb zdobywania prawa jazdy poprzez kupowanie go wprost w urzdzie wydaje si rwnie dobry, jak polski system polegajcy na szkoleniach i egzaminach. Zreszt egzaminowanie kierowcw nie miaoby w Paragwaju sensu, bo tam nie obowizuj przepisy ruchu drogowego. Owszem,

209

kodeks drogowy jest, ale od czasu, kiedy go uchwalono, nikt go nie czyta. Reguy ustala si na bieco w trakcie jazdy. Paragwajscy kierowcy po prostu negocjuj ze sob zasady ruchu i pierwszestwa. Pan Cejrowski przez dziewi lat nie paci ani grosza podatku, a przez ten czas wybudowa dom na warszawskim oliborzu, kupowa ziemi, jedzi na wyprawy i inwestowa. Do tego raz bezczelnie wykaza, e nadpaci 470 zotych. W kocu skarbwka przysaa urzdnika. - Chce mi pan wmwi, e przez dziesi lat firma przynosi same straty? A ten dom z czego si wzi? - To jest, prosz pana, dom nalecy do finny.Ja nie mam adnego domu. -1 panjest jedynym wacicielem tej firmy, tak? - Tak jest. I to wszystko naley do firmy. -1firma od dziesiciu lat nie generuje adnych zyskw, tak? - Tak, wszystko jest do wykazania. Od dziesiciu lat firma przynosi same straty, jest na granicy bankructwa. -A te samochody? - Subowe. Tutaj nic do mnie nie naley. - Tak? A tu firma sfinansowaa panu czteromiesiczny wyjazd do Meksyku, eby pan na plaach lea. - Firma Anaconda, prosz pana, zamwia u mnie ksik. Zbieram materiay. - Kiedy ukae si ta ksika? - Nie wiem. Za dziesi at, za dwadziecia, a si napisze. To wszystko s zgodne z prawem skarbowym inwestycje firmy Anaconda w moj ksik, ktr ja albo kiedy napisz, albo oddam firmie poniesione nakady. WC tumaczy urzdnikowi, e w kodeksie handlowym jest napisane jak w, i zadaniem prezesa spki jest dziaanie na korzy tej spki. Dziaaniem na korzy spki jest za zwikszanie jej rentownoci. Z kolei kady podatek jest kosztem, ktry t rentowno zmniejsza, a jednoczenie nigdy nie generuje adnych przychodw. Z punktu widzenia spki, po-

210

datek to pienidze wyrzucone w boto. A zatem: kady dozwolony prawem sposb na uniknicie opodatkowania jest statutowo przypisanym OBOWIZKIEM prezesa spki. WC zapyta urzdnika, co pastwo polskie zrobio dla spki Anaconda za te pienidze, ktre mia zapaci. To, e si utrzymuje wojsko i policj, ktra zapewnia spce bezpieczestwo, to oglne farmazony, a WC chciaby wiedzie, jaki konkretny przychd ma od pastwa spka Anaconda w zamian za podatki, ktrych chce pastwo. Kontrola trwaa dwa tygodnie - papiery spki okazay si w porzdku. WC chtnie paciby podatki, gdyby byy w biblijnej wysokoci dziesiciny", a nie tak wysokie, jak teraz. Kady podatek wyszy od 10 procent jest sprzeczny z jego religi. A poza tym nie powinno si kara dwa razy za to samo i na podobnej zasadzie nie powinno si nakada dwa razy podatku od tego samego - raz od dziaalnoci gospodarczej, a drugi raz VAT-u. To nie jest tak, e WC lubi kombinowa. Wolaby nie kupowa prawa jazdy, tylko jedzi bez niego. Odpowiadaby mu taki system, e jak umiesz jedzi, to po prostu jedzisz i ju. Bo co to w ogle znaczy prawo jazdy"? To tak jak prawo do chodzenia". Absurdalnym wymysem jest te karta rowerowa albo karta pywacka. WC uwaa, e zapory prawne, ktre s stawiane obywatelom w Polsce, i tak zawsze jako pokona, chociaby przez stary ydowski trick przenosimy si w inne miejsce". Jeeli tutaj si nie da y, to nasza Ziemia Obiecana bdzie w innym kraju. Szkoda tylko, e Polska wypluwa swoje najbardziej aktywne jednostki za granic. Gra z przeciwnociami czasem moe by interesujca. Jeli system jest opresyjny, a my, jak Harry Houdini, uwalniamy si z kdek i acuchw, to po wszystkim moemy jeszcze o tym opowiedzie podczas wystpw. Kiedy robi si biznes, to WC jest na nim cakowicie skupiony. Kiedy na drodze do realizacji zadania biznesowego stoi jaki biurokratyczny plot, to WC szuka obejcia tej przeszkody. Najpierw go cieszy, e udao mu si pokona biurokracj, a potem, kiedy ma. stand-up i jest ju w innej przestrzeni, to cieszy go opowiadanie o tych perypetiach biznesowych. Dwie rzeczy zczone scenariuszem, ale kompletnie rne. A

211

GRINGO NA PAPIERZE
Jako mae dziecko WC przechwala si babci, e nigdy nie pjdzie do komunistycznego wojska, a za to bdzie jedzi po caym wiecie i strzela do tygrysw. Potem za opisze swoje przygody, a ludzie bd kupowali jego ksiki. Po latach, gdy by na yciowym rozdrou po zdaniu matury, babcia przypomniaa mu tamte marzenia z dziecistwa. - Wojtu, a pamitasz jak mi opowiadae, e zostaniesz wielkim podrnikiem, e objedziesz wiat, e bdziesz polowa na tygrysy, a potem napiszesz o tym ksiki? Pamitasz to jeszcze, wnusiu? - Pamitam, babciu. - A zrobie co w tej sprawie? - Zrobi. Na razie nie poszedem do komunistycznego wojska i to byo najtrudniejsze, babciu. Reszta bdzie prosta. Dwadziecia lat pniej WC zosta jednym z najpopularniejszych w Polsce pisarzy-podrnikw oraz pitym Polakiem przyjtym do Krlewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie. Przy tym jako trzeci w historii Polak - po Pawle Edmundzie Strzeleckim i Jacku Pakiewiczu - otrzyma status czonka rzeczywistego (fellow) tego Towarzystwa. W 2001 roku WC mia skoczon ksik Gringo wrd dzikich plemion". Wreszcie byl naprawd zadowolony z tego, co napisa. Szczeglnie, e nie by to kolejny pamflet polityczny tylko ksika podrnicza i to taka, jak sam, jako dziecko, chciaby przeczyta, gdyby podobna wpada mu w rce. Wczeniej wasnym sumptem wyda dwie ksiki o przygodach w dungli: w 1997 roku Podrnik WC" (sprzedano dziesi tysicy egzemplarzy), a rok pniej WC na kocu Orinoko" (pi tysicy). Dzi nie jest z nich zadowolony Raczej z formy ni treci, bo Orinoko opisuje bardzo fajn histori, tylko teraz bym j opowiedzia uywajc lepszych narzdzi. WC przerobi ju trzy czwarte tej ksiki i na pewno ukae si ona w nowej formie, tyle e pod uwspczenionym tytuem w rodzaju Gringo na kocu Orinoko". Na wydanie

212

nowej wersji ksiki, jak twierdzi WC, jeszcze nie nadszed biznesowy czas. Na czym polegaa rnica midzy wczeniejszymi ksikami podrniczymi, a Gringo wrd dzikich plemion"? Tamte WC pisa z gowy, odtwarzajc historie zapamitane podczas swoich wypraw. To byy klasyczne reportae. Ta natomiast stanowi tumaczenie historii zapisanych po hiszpasku w podrniczych notatnikach WC. - Gdy podczas wyprawy przydarzy mi si fajna przygoda, to j natychmiast zapisuj - wyjania. - Po hiszpasku, bo tak jest szybciej. Wszyscy wok mnie mwi po hiszpasku, wic notatki te robi w tym jzyku. Oryginalne hiszpaskie dialogi przetumaczone na jzyk polski spowodoway, e postacie nabray zupenie innego ycia. Czytajc Gringo" sycha tembr ich gosu. Wiadomo, e jeden z bohaterw sepleni, drugi mwi tylko wyrazy z brzczcym r" w rodku, a trzeci niegramatycznie buduje zdania. Poza tym warsztat pisarski WC wyranie si rozszerzy, a przez to jego wyobrania otrzymaa bezlik nowych rodkw wyrazu. I to dotyczyo nie tylko doboru sw, narracji, ale i caej konstrukcji samej ksiki. Co wane, jzyk pozosta przystpny i zrozumiay nawet dla nie obeznanego z tematem czytelnika. A z tym nie byo tak atwo, gdy WC ma dysleksj - wolno czyta, wolno pisze, a piszc, od zawsze sadzi kuriozalne bdy ortograficzne oraz przestawia litery w sowach, czasem nawet we wasnym nazwisku. W podzikowaniach do Gringo..." napisa: Pamitam taki telefon od pani korektorki: panie Wojtku, czy kiedy pan pisze sowo rue" na stronie pitej, to chodzi o hydraulik czy ogrodnictwo, bo z kontekstu nie ivynika? Znajc warto Gringo...", WC chcia dotrze do wszystkich ksigar, a do tego potrzebny by mu wydawca majcy dobr sie dystrybucyjn. Przez prawie dwa lata prbowa sprzeda ksik ktremu z duych wydawnictw. Bezskutecznie.

213

Byem w paru miejscach, zostawiem oprawione wydruki, obiecywali, e oddzwoni zaraz po niedzieli albo po Nowym Roku... napisa w posowiu do ksiki WC. Czsto sysza od osb odpowiadajcych za polityk wydawnicz: Jeszcze eby to bya ksika polityczna, to bymy si zastanowili, ale podrnicza do pana w ogle nie pasuje, tak jak pan nie pasuje do nas. - Darek Rczko, szef National Geographic" i mj koleka ze studiw - opowiada WC - patrzc mi gboko w oczy powiedzia: Najpierw musisz si zdecydowa, czy ty jeste kowboj czy podrnik". - Pouedz Wasie, eby si zdecydowa, czy jest elektryk, czy polityk - odpali. -A potem jeszcze powiedz Paderewskiemu, eby si zdecydowa, czy jest artyst, czy dziaaczem niepodegociowym. Wtedy ja si zdecyduj, czy ty jeste gupkiem, czy tchrzem. By rok 2002, czyli siedem lat po usuniciu WC kwadransa", a banicja wci obowizywaa - warszawski Salon nie wpuszcza faszysty". W kocu WC zawiz tekst do wydawnictwa Diecezji Pelpliskiej Bernardinum", w ktrym drukowa swoje wczeniejsze ksiki. Kiedy siedem lat wczeniej przyszed ze zleceniem wydrukowania pierwszej - Kotun si jey" - to maszyny byy przestarzae, a w zwizku z tym ceny niekonkurencyjne. Ot, bya to niewielka drukarnia diecezjalna, suca potrzebom kurii. Mimo to WC powiedzia: - Drukujcie na starych maszynach i niech mnie to kosztuje, ile musi kosztowa, ale potem, za pienidze, ktre dostaniecie z tej ksiki, macie kupi now maszyn. Po sukcesie WC kwadransa" byo jasne, e pierwsza ksika Cejrowskiego sprzeda si w ogromnym nakadzie. Ostatecznie byo to ponad 100 tysicy egzemplarzy. No i w rezultacie kupili nie jedn, ale kilka maszyn. WC lubi robi interesy w ten sposb, bo swoich trzeba wspiera". Drukarze w Pelplinie pamitaj, skd si u nich wziy pierw-

214

sze nowoczesne maszyny, wic WC moe teraz do nich zadzwoni z drugiego koca wiata i dogada si telefonicznie na wszystko wiedz, e jak wrci do kraju, to zapaci. Wydrukowanie ksiki to jedna sprawa, ale rozprowadzenie jej po ksigarniach w caej Polsce, to zupenie inne przedsiwzicie. Kiedy WC przyszed do Bernardinum" z Gringo...", to bya maa firma zajmujca si wydawaniem i sprzeda ksiek religijnych, albumw o historii sztuki i reprintw starodrukw. Dziaalno niszowa, gwnie w dystrybucji kocielnej. Literatura popularna nie znajdowaa si w ich polu zainteresowania i dlatego Gringo..." przelea tam dobre p roku. A pewnego dnia Zygmunt Skibicki, zajmujcy si dystrybucj, zachorowa na gryp. Nie mia w zasigu rki niczego do czytania i z koniecznoci sign po manuskrypt Gringo..." Nie mg si oderwa, dopki nie skoczy caej ksiki. Kiedy wyzdrowia, natychmiast poszed do dyrektora Tadeusza Serockiego i przekona go, by Bernardinum" wydao ksik pana Wojtka. Natychmiast!

BERNARDINUM
W y d a w n i c t w o B e r n a r d i n u m " - W y d a w n i c t w o Wyszego Seminarium D u c h o w n e g o B e r n a r d i n u m " zostao p o w o a n e w kwietniu 1993 roku na mocy dekretu biskupa diecezjalnego J a n a Bernarda Szlagi. J e s t ono kontynuacj pracy Z a k a d u Maej Poligrafii, zaoonego w 1979 roku z inicjatywy wczesnego rektora W S D , ks. dra hab. Jerzego Buxakowskiego. Drukow a n o w nim przede wszystkim seminaryjne podrczniki oraz lektur pomocnicz dla studiujcych alumnw. Drukarnia w y d a w n i c t w a seminaryjnego drukow a a nie tylko ksiki, ale rwnie czasopisma o zasigu oglnokrajowym. Nigdy nie zapominano te o macierzystej uczelni, dla ktrej w y d a w a n e byy m.in.:

rocznik naukowy S t u d i a Pelpliskie" oraz pismo dla klerykw Spojrzenia". Druga pelpliska oficyna - W y d a w n i c t w o Diecezjalne - powstao 15 kwietnia 1987 roku, kiedy to wczesny biskup chemiski, Marian Przykucki, powoa Z a k a d Poligraficzny Diecezji Chemiskiej i W y d a w n i c t w o Kurii Biskupiej Chemiskiej. N a dziesicioletni dorobek W y d a w n i c t w a Diecezjalnego zoyy si 52 publikacje ksikowe, z czego poow stanowiy pozycje o treci cile religijno-liturgicznej. Pozostae zwizane byy z histori, histori sztuki, socjologi czy pedagogik - zawsze powizane jednak z dziejami Kocioa. Z dniem 1 stycznia 1998 roku*, w wyniku wydanego dekretu Biskupa Pelpliskiego, powstaa nowa oficyna - W y d a w n i c t w o Diecezji Pelpliskiej B e r n a r d i n u m " , stanowice efekt poczenia W y d a w n i c t w a Diecezjalnego z W y d a w n i c t w e m Wyszego Seminarium D u c h o w n e g o Bernardinum".
(Ze strony wydawnictwa: www.bernardinum.com.pl)

* Do tego dnia w Bernardinum" wydrukowano ponad 100 tys. egz. ksiki Kotun si jey". Przychody z tej ksiki stanowiy kapita zaoycielski nowego wydawnictwa.

Gringo..." by przez WC pod kadym wzgldem dokadnie przemylany. Rwnie graficznie. Wojciech Franus uoy 106 barwnych fotografii w przepikne cykle, a WC wybiera dla nich miejsca w ksice. Zrobi wydruk caoci na domowej drukarce i zanis do Bernardinum". Okazao si, e nie da si drukowa tak, jak sobie wymyli, bo zwyky papier ksikowy nie przyjmie zdj bez utraty ich jakoci. - Zdjcia koloroive si rozlej - powiedzia drukarz - i dlatego lepiej da czarno-biae. Tylko e w ksice opisujcej przygody w dungli fotografie musiay by kolorowe i to nie podlegao dyskusji. Jedynym wyjciem byy kredowe wszywki, ale wtedy zdjcia byyby nie w tych miejscach, w ktrych WC je sobie wymarzy. Kaza wic policzy, ile bd kosztoway takie wszywki, a ile druk caej ksiki na kredzie. Okazao si, e rnica wyniosa kilkanacie groszy, co w efekcie zwikszao cen Gringo..." w sklepie o zotwk. Nie tylko szkoda byo oszczdza, ale te sami drukarze si zachwycili, e kto ich zmusi do liczenia, bo do tej pory po prostu zakadali, e cao na kredowym papierze jest duo drosza. Wyszo na to, e owszem, kiedy bya duo drosza, ale czasy i ceny papieru si zmieniy. Zmieniy si te proporcje midzy cen materiaw a robocizny. Ksika Gringo wrd dzikich plemion" ukazaa si w poowie 2003 roku i wprawdzie otrzymaa Bursztynowego Motyla" - nagrod im. Arkadego Fiedlera dla najlepszej ksiki podrniczej roku - ale jej pocztkowa sprzeda nie zapowiadaa, e bdzie to jeden z bestsellerw dekady. Gwnym powodem by najwikszy polski sprzedawca, Empik, ktry nie przyj ksiki do dystrybucji, owiadczajc, e z autorem WC kwadransa" nie chce mie nic wsplnego. Dopiero po dwch latach obserwowania, ile tej ksiki sprzedaje konkurencja, Empik si przeprosi i zaproponowa wspprac, ale teraz warunki stawiao Bernardinum". W poowie 2004 roku do WC zgosi si Tadeusz Zysk, prezes z wydawnictwa Zysk i Spka", jeden z najwikszych polskich wydawcw, z propozycj wydania ksiki podobnej do Kotun si jey". Miaaby by opublikowana w serii Antropos, w kt-

217

rej ukazay si takie tytuy jak Koniec historii" Francisa Fukuyamy, Umys zamknity" Allana Blooma czy Co znaczy konserwatyzm" Rogera Scrutona. W odpowiedzi WC wrczy prezesowi Gringo..." Lektura zauroczya go i uwiadomia, e ksik WC, ktra nie zostaa zauwaona na rynku przez ksigarzy ani recenzentw, bez wahania mona porwna do ksiek popularnego na caym wiecie, zapomnianego polskiego przedwojennego podrnika i pisarza Ferdynanda Ossendowskiego. Na nastpnym spotkaniu ze strony wydawcy pada natychmiastowa propozycja: -Jeli pan napisze kolejn ksik podrnicz, to my j chtnie wydamy. Na dogodnych dla pana warunkach. WC wzi si do roboty. Jako dyslektyk pisa wolno, a jednoczenie bardzo pilnowa jakoci. Zysk" si denerwowa, napiera, popdza, traci nadziej... A WC wci odpowiada: -Jeszcze niegotowe, bo jeszcze nie jest do dobre, musz to dopracowa. Ma by przecie lepsze od Gringo...". Pewnego dnia zdenerwowany Tadeusz Zysk po raz kolejny zadzwoni do WC i powiedzia: - Mamy ju zarezerwowany termin promocji, przygotowan drukarni i zapowiedzian ksik. To uparte denie prezesa do wydania nowej ksiki wywoao w autorze Gringo..." wyrzuty sumienia. WC wpad jednak na pomys i zaproponowa: - Nowej ksiki jeszcze nie ma. Ale moe by pan ivydal ksik Jacka Palkiewicza El Dorado"? Gwarantuj panu jako. I tak wydawnictwo Zysk i Spka" opublikowao swoj pierwsz ksik podrnicz i odkryo polskiemu czytelnikowi nowe obszary. A , 218

WOJCIECH

Rio Anaconda" ukazaa si ostatecznie w 2006 roku, po trzech latach od premiery poprzedniej ksiki WC. Czy jest lepsza, czy gorsza, trudno zdecydowa. One s rne. Gringo..." to zbir opowiada z podry, natomiast Rio..." jest powieci. Nadal opisujc prawdziwe zdarzenia, ale konstrukcyjnie jest to ju powie. Rio Anaconda" z miejsca staa si przebojem. W cigu pierwszego miesica rozeszo si 15 tysicy egzemplarzy, a do koca "-"ffiS! > 219

czerwca 2010 roku nakad przekroczy 300 tysicy. Do tego czasu Gringo wrd dzikich plemion" znalaz ju 330 tysicy nabywcw. WC uwaa, e dobrze byoby sprzeda milion egzemplarzy, bo wwczas jego ksiki zauwayby jaki wydawca amerykaski. A dopiero wydanie powieci w Stanach Zjednoczonych uznaby za prawdziwy yciowy sukces. Popularno tych dwch ksiek sprawia, e WC wraz z Bernardinum" zainicjowa wydawanie serii podrniczej Biblioteka Poznaj wiat". Obecnie do ksigar trafio ju 16 pozycji, w tym wznowienia przeredagowanych ksiek Tony'ego Halika i Arkadego Fiedlera oraz premierowe pozycje Kingi Choszcz, Jacka Pakiewicza i innych. Caa seria jest bardzo starannie wydawana pod czuym okiem WC". Posiada jednolit szat graficzn, ksiki maj twarde okadki i zawieraj dziesitki piknych zdj. Specjalne wydanie Gringo wrd dzikich plemion" jest nawet nasczane olejkiem o zapachu tropikalnej puszczy, przygotowanym w Instytucie Chemii ywnoci pod czuym nosem Autora". WC yje z Bernardinium" bardzo dobrze i w kontaktach z wydawnictwem moe sobie pozwoli na nieco wicej ni inni. Raz dosta od firmy kartk witeczn z choink i napisem Merry Christmas and Happy New Year". Na odwrocie kartki przybita bya piecztka: Wydawnictwo biskupa pelpliskiego Bernardinum", ul. Bpa. Dominika 11,83-130 Pelplin. WC natychmiast wysmay w odpowiedzi maila, w ktrym zaznaczy, e jeeli kartk witeczn wysya wydawnictwo katolickie, to nie przystoi wysya obrazka z choink. Zapyta, czy w drukarni nie mogli zrobi kartki ze bkiem i Maryj, i napisem Podnie rk Boe Dzieci, bogosaw Ojczyzn mi"? Nawet jeli to miaa by kartka biznesowa. Zaznaczy, e opieprza ich po bratersku, bo go to ubodo i le wyglda. - Kartka od ksidza biskupa - poucza WC - powinna by, po pierivsze, w eleganckiej kopercie, bo biskup jest ksiciem kocioa, a nie wjtem gminy Pelplin, po drugie, poivinna zawiera tradycyjny uomek opatka, po trzecie, powinna ukazywa Boe Narodzenie - na przykad reprodukcj ktrego z licznych obrazu' redniowiecznej sztuki sakralnej, wystawionych w Muzeum Diecezjalnym.

220

Zadzwoni dyrektor wydawnictwa i mwi: - Wiesz co, Wojtek, rzeczywicie gupio z t choink. I dziwne, e jako nikt inny nie zwrci na to uwagi... Za rok si poprawimy. A WC na to: Wy si poprawcie za p roku - na Wielkanoc. Dyrektor Wydawnictwa Bernardinum" - Tadeusz Serocki mwi o WC tak: - Wojtek jest trudny i twardy, ale zawsze w konkretnej sprawie. Wymusza jako, a jako kosztuje, wic najpierw wszyscy na niego narzekaj, a potem ogldamy wyniki finansowe i okazuje si, e najlepiej sprzedaje si wanie ta jego kosztowna seria. Dziadek Wojtka te by kapitalist i mwi tak: eby wyj, trzeba woy. eby wyj duo, trzeba duo woy. I nie wolno si ba, kiedy wkadasz!" Pewnie dlatego WC nigdy nie bierze kredytw. Zawsze inwestuje z gotwki, ktr ju ma. I zawsze tylko tyle, ile moe straci bez alu, bo wtedy si nie boi ryzyka. Kiedy zaczto drukowa pierwszy nakad Gringo...", wydawca chcia zacz od trzech tysicy egzemplarzy*. WC upar si, e to za mao, e ksiki nie bdzie wida w ksigarniach, e zginie na pkach. - Dyrektorze, niech pan wydrukuje dziesi tysicy. - Panie Wojtku, ale dziesi tysicy to jest w Polsce nakad bestsellera... - To bdzie bestseller! A poza tym liczna rzecz na prezent: twarda oprawa, kreda, szyty grzbiet. Niech pan drukuje dziesi tysicy, a to, czego pan nie sprzeda, odkupi od ivas osobicie przed kocem roku, ebycie nie mieli straty ksigowej. Miesic przed Boym Narodzeniem dyrektor zadzwoni i mwi:
* Standardowy nakad pocztkowy w Polsce.

221

- Zabrako ksiek. - To rbcie dodruk! - Nikt mi do wit nie sprzeda papieru. - Zapacie wicej, to kto sprzeda. - Cena ksiki skoczy... - O ile konkretnie?! -O... trzy zote. - Nie szkodzi. Kupowali dotychczas po 41, to przed witami kupi po 44. Drugi, droszy nakad, sprzedano w trzy miesice. Po siedmiu latach banicji spowodowanej WC kwadransem", ruszya druga fala popularnoci WC.

BOSO PRZEZ WIAT

Gdy WC zewszd ju powyrzucano - usunito z radia, z gazet i z TV - Andrzej Horubaa, jeden z szefw TVP za czasw prezesa Walendziaka, a aktualnie waciciel firmy producenckiej Rewolta", co pewien czas spotyka si z nim przy kawie. Raz wspomnia, e opowiada si za tym, by w telewizji zrobili z pana Wojtka podrnika. Czyta Gringo...", a zdjcia z jego wypraw wielokrotnie oglda. Wojciech zapewni, e jeli dostanie kamer i czas antenowy, zrobi najlepszy polski program podrniczy. Horubaa zapali si do pomysu. Pocztkowo wydawao si, e program trafi na anten Polsatu. WC by tam doceniony za cykl Z kamer wrd ludzi" i z nikim nie mia na pieku. W marcu 2004 roku ekipa firmy Rewolta" wyruszya do Izraela. WC nakrci dwa odcinki z Ziemi witej - jeden z o witach Wielkanocnych, drugi o Boym Narodzeniu. Niestety, mao lotna pani redaktor, zamiast wyemitowa programy w caoci, pocia je na fragmenty i zrobia z nich pitnastominutowy skrt nazwany Co si wici w mej pamici", ktry w aden sposb nie odzwierciedla ani gawdziarskiego potencjau WC, ani jego zdolnoci oczarowywania widzw.

222

Musiay min jeszcze prawie trzy lata, by WC wreszcie otrzyma swj autorski program podrniczy. Tym razem karta si odwrcia dziki zmianom politycznym w telewizji publicznej. W maju 2006 roku jej stery przej Bronisaw Wildstein. Na kierowniczych stanowiskach znw pojawili si dawni pampersi i dziki temu Horubala w kocu przeforsowa projekt cyklu podrniczego z WC w roli gwnej. Sam zosta producentem i reyserem programu, ktry zatytuowano Wojciech Cejrowski - boso przez wiat". Pierwszy odcinek, oczywicie nakrcony w ukochanym przez WC Meksyku, zadebiutowa na antenie telewizyjnej Dwjki 7 stycznia 2007 roku. Boso..." byskawicznie trafio w gusta familijnej publicznoci, ktra w niedzielne przedpoudnia gromadnie siada przed telewizorami. To bya ta sama publiczno, ktra ogldaa WC kwadrans", ta sama, ktra kupowaa pierwsze nakady Gringo...", to bya ulubiona przez WC prowincja Rzeczypospolitej. Warszawski salon nadal patrzy! niechtnie. Nowe, telewizyjne wcielenie Cejrowskiego byo cakowicie inne od tego, jakie prezentowa w WC kwadransie", Piknym i Bestii" czy Z kamer wrd ludzi". Dowcipny, elokwentny, po prostu szczliwy WC z pasj opowiada o tym, co kocha najbardziej - o podrach. Do tego zamiast kowbojskiego, zapitego pod szyj munduru mia na sobie rozpit, kolorow koszul i krtkie spodenki. Zamiast masywnego kubka dziery w doniach ty termos i srebrne naczynie do piciayerba mat. Zrzuci z ng spiczaste buty kowbojskie i przed kamerami stan boso. Takiego WC widzowie natychmiast pokochali bezgranicznie. - Gdy id do telewizji - tumaczy WC - do programu na yu'o, w ktrym mam pokona komunist, to wo kowbojki. Siadam na brzegu krzesa, jestem czujny, uiuany i bojowy. A gdy krc Boso..." mog si rozluni, ynog by nagi i bez butw, bo wwczas bd lepiej przyjty przez tubylcw, ktrzy te chodz goo i boso. Tam si dobrze czuj. Tam jestem u siebie. Tu natomiast jestem obcy, bo moje pogldy to Ciemnogrd". Tu musz by stale gotowy do walki o prawa katolika do obecnoci w mediach i dlatego tu chodz w kowbojkach, a w Ameryce Poudniowej boso.

223

YERBA MATE
Yerba mate, herba mat, mat, erva mate, indiaskie caa mati, caa mate - wysuszone i zmielone (a czasem wiee) licie ostrokrzewu paragwajskiego, z ktrych robi si napar popularny gwnie w krajach Ameryki Poudniowej, a take w niektrych krajach Bliskiego Wschodu (Syria, Liban). Nazwa.yerba mate, stworzona prawdopodobnie przez jezuitw, pochodzi od hiszpaskiego sowa yerba" - ziele, trawa 1 mati", co w jzyku Indian Keczua oznacza tykw, w ktrej parzy si zioa. Zawarto kofeiny waha si od 0,7 do 2 procent w zalenoci od gatunku. Yerba jest podawana w naczynkach zwanych mate oraz guampa. Mate moe by z tykwy, ceramiki lub z drewna. Cuampa natomiast jest zrobiona z rogu bawolego lub (czciej) krowiego kopyta. Susz wsypuje si w iloci od 1/4 do 3/4 objtoci naczynia, a potem doprowadza do odpowiedniego uoenia zmielonych lici i odyek: naczynie przykrywa si doni i odwraca do gry dnem, a nastpnie par razy potrzsa. M a to na celu przesunicie najdrobniejszych listkw w stron doni. Kolejnym krokiem jest ponowne delikatne odwrcenie mate, tak aby susz zgrupowa si po jednej stronie naczynia, tworzc skos. Po odpowiednim przygotowaniu mona ju umieci w naczyniu bombill, czyli metalow rurk suc do picia, czsto posrebrzan lub pozacan, zakoczon filtrem (sitkiem lub sprynk). Nastpnie wlewa si wod, przegotowan i ostudzon do 65-80C. Naley w tym celu odczeka po zagotowaniu wody 10 minut, nie krcej. Pierwsze zalanie wykonuje si ma iloci wody - aby cay susz j wchon. Po pewnym czasie dolewa si wody do pena. Napar mona uzupenia nawet kilkanacie razy, dopki nie straci swojej mocy i smaku.

Do wiosny 2010 roku Wojciech Cejrowski by z kamer na czterech kontynentach oraz wyspach Oceanii. Telewizyjna Dwjka wyemitowaa 104 odcinki, w tym 13 zrealizowanych na podstawie archiwalnych programw Tony'ego Halika i Stanisawa Szwarca-Bronikowskiego. Od wiosny 2008 roku WC sam jest producentem cyklu Boso przez wiat". Do kadego programu telewizyjnego przygotowuje si bardzo starannie. Tak jak w audycji radiowej, najpierw na kartce zapisuje w formie drabinki" ukad tematw. Jednak w trakcie realizacji spontaniczno wypiera wczeniej ustalone pozycje. Zdarza si, e wchodzi z kamer na bazar i okazuje si, e magia tego miejsca jest tak dua, e zamiast jednego odcinka krc trzy. Rzeczy spontaniczne, typu id drog i nagle mam ochot wskoczy komu do domu, wic skacz", s bardzo czste. WC nie ma przecie podziau na prac i ycie, wic krcenie programw telewizyjnych stanowi prac przeplatan przyjemnociami, radosnymi skokami w bok. On sobie robi przerw, eby z kim pogada, a kamera to krci i potem okazuje si, e taki fragment jest niezbdn czci kolejnego odcinka, bo opowiada wicej ni wczeniej uoony scenariusz. Zmiana wizerunku WC doskonale wpyna na jego pozycj w mediach. Zainteresoway si nim nie tylko pisma podrnicze, ale rwnie magazyny kolorowe. Wreszcie pisano o nim nie jak o ksenofobie, ale intrygujcym czowieku ciekawym wiata. Nikt ju nie pyta o przeszo, tylko o to, jak mu byo w dungli i co tam jada. WC zosta odkryty na nowo. Byskawicznie rosnca popularno sprawia, e po raz drugi zosta zaproszony do programu Kuby Wojewdzkiego. Przygotowa si jak zwykle, starannie rozpisujc na kartce wszystkie swoje wejcia: uoy sobie drabink na Kub". Wczeniej obejrza ostatnie programy Wojewdzkiego, ktre byy ju wtedy realizowane dla TVN. Stwierdzi, e prowadzcemu siad intelekt. Straci dowcip, straci erudycj i, co gorsza, przesta by zainteresowany swoimi gomi. WC uzna, e Wojewdzki prezentuje teraz prawie wycznie przekroczenia obyczajowe, ktre w tym jego programie waciwie przestay by przekroczeniami, a stay si zasad: wszystko krci si wok dupy". WC postanowi wyj prowadzcemu program z rki.

227

W studiu pan Cejrowski najpierw podbi serca publicznoci, ktra na pewno nie skadaa si z jego sympatykw. Opowiedzia 0 podrach po dzikich krajach, o spotkaniach z Indianami, ganianiu z dzid, o tym, e potrafi zabi dzikiego zwierza i z goymi babami po lesie spacerowa... Stworzy obraz fajnego gocia. Potem doprowadzi do sytuacji, w ktrej zamieni si z prowadzcym na miejsca - zaj na kanapie miejsce Wojewdzkiego. Siedzia jak krl 1 zadawa gospodarzowi pytania, a ten wi si na krzeseku przeznaczonym dla gocia. Przez osiem minut trwaa ta niezrczna dla prowadzcego sytuacja, a w kocu WC ruchem krla askawie pozwoli mu wrci na swoje miejsce. Mia wiadomo, e we wasnym programie gospodarz nie moe wyj na kompletn dup i dalsze przeduanie tej sceny spowodowaoby wycicie jej na montau. Nastpnie doszo do rozmowy kluczowej. WC ogosi, e prawdziwy facet nie oglda Playboya", bo potrafi sobie zaatwi kobit w realu. Z tego samego powodu prawdziwy mczyzna nie musi chodzi do burdelu i paci. Dla WC pornografia i burdele s dla cieniasw. A poza tym pornografia jest szkodliwa bo kiedy jesz zup i jednoczenie ogldasz go babk w gazecie, to twj organizm nie wie, czy ma si podnieca do wspycia, czy te ma si koncentrowa na spoywaniu pomidorowej. I potem, kiedy trafi ci siprawdziiva babka na ywo, to twoja kuka nie bdzie wiedziaa, jak reagoim. Po programie modociana publiczno wylaa si na parking i urzdzia WC owacj poczon z sesj zdjciow. Widzowie mwili, e oglnie nie zgadzaj si z nim w kwestiach pornograficznych, ale mimo to szacun, bo jest z niego odwany go, ktry ma wasne zdanie i przed Wojewdzkim nie spka. Gospodarz byl zmieszany, bo wypad poza macierz swoich danych i nie bardzo wiedzia, co ma z tym zrobi. WC wiedzia, e nagranie bdzie przycinane. Dlatego na poboczne tematy mwi mao i stara si mwi nieciekawie. Wszystko po to, by ostatecznie, z braku innego materiau, w programie zostay te bloki, na ktrych mu zaleao. 3 czerwca 2007 roku TVN wyemitowa program, ktry by wprawdzie znacznie skrcony, ale

228

par rzeczy udao si ocali. Producent Wojewdzkiego zadzwoni do WC i usprawiedliwia si, e musia wyci fragmenty, w ktrych jego gwiazdor wypad najsabiej. Tak jak po pierwszej wizycie w programie Wojewdzkiego WC otrzyma propozycj prowadzenia programu w Polsacie, tak teraz TVN chcia go mie w swojej ramwce. W roku 2008 ruszy pierwszy, a na wiosn 2010 mia premier drugi sezon programu Po mojemu", emitowanego przez TVN Style. Jest to autorski program WC dla... kobiet, w ktrym przyblia on rnice w postrzeganiu wiata przez pcie przeciwne. WC uwaa, e wszelkie wystpy publiczne, cznie z tymi w programach informacyjnych, powinny by patne dla goci programu - tego si nauczy w Ameryce. W Polsce, jeli nie chce udzieli wywiadu prasowego, to pyta: - Ile pastwo pac? I pastwo" wtedy rezygnuj, a na dodatek s lekko obraeni. No ale jeli WC powica komu swj czas, a ten kto sprzedaje pismo i na tym zarabia, to WC te chce dosta kawaek tego tortu. W TVN mu si udao. Za kadym razem, kiedy przychodzi do Dzie dobry TVN", przynosi faktur. Wikszo goci wystpuje za darmo. W Ameryce paci si za wywiady, bo to jest praca. W Polsce za takie rzeczy pac wycznie WC, bo tylko on twardo mwi: - Nie rozdaj za darmo tego, czym normalnie handluj.

PRYNCYPIA
Kiedy wydawao si, e WC w kocu znalaz swoje miejsce, i to zarwno speniajc si jako podrnik, jak i kochany przez widzw showman oraz wielbiony przez czytelnikw autor ksikowych bestsellerw, na jego nowym wizerunku zacza pojawia si rysa. 4 lutego 2008 roku do kioskw trafi tygodnik Gala" z wywiadem z panem Wojtkiem. Ta nad wyraz, jak na WC, osobista rozc^Cu 229

mowa zawieraa pytanie, ktre wwczas mogo umkn uwadze wielu czytelnikw. Gala: Wrcie do ask. Wszdzie ci peno: w telewizji, w radiu, na targach ksiki. Wyjedasz na stae? Wojciech Cejrowski: Tak, decyzja zapada. Czuj si tu coraz hardziej obco. W kraju i w Europie. Europa jest starym kontynentem, zmurszaym intelektualnie i zbiurokratyzowanym. W Ameryce trzeba sobie radzi samemu, a to wyzwala inicjatyw i zaradno. Ta, z pozoru mao istotna, wypowied ju niebawem miaa wywoa kolejn medialn zadym" wok osoby popularnego podrnika. Nieco ponad trzy tygodnie pniej, w programie telewizyjnym Jana Pospieszalskiego Warto rozmawia" dyskutowano na temat kontrowersyjnych sposobw promowania edukacji seksualnej w krajach Europy Zachodniej. Autorzy, przedstawiajc program na stronie TVP, informowali: W publicznej telewizji iv Holandii dzieci piewaj o tym, e fajnie jest mie dwch ojcw. W Wielkiej Brytanii politycy proponuj, w ramach edukacji seksualnej, rozdawanie darmowych prezerwatyw 11-latkom, a jako rodek przeciwko ciom nieletnich take przymusow sterylizacj 12-latek. W Polsce uiviadamia seksualnie nasze dzieci chce zacz SLD. Tego czwartkowego wieczoru gomi Warto rozmawia" byli: Janusz Palikot (PO), Joanna Senyszyn (SLD), prof. Aleksander Nalaskowski (pedagog), Joanna Najfeld (publicystka) i Wojciech Cejrowski. Po pokazaniu kontrowersyjnych materiaw filmowych rozpocza si dyskusja. WC odezwa si dopiero w osiemnastej minucie programu, w dodatku nie rwa si do gosu sam, tylko wyczeka, a zostanie poproszony o komentarz: - Wojtku, czy moesz jako skomentowa sowa pani profesor Senyszyn - poprosi Jan Pospieszalski.
230

Wtedy WC przywali z grubej rury: - Z gupkami nie warto rozmawia. Przed gupkami trzeba si broni. Nastpia oglna konsternacja, ktr prbowa zaagodzi rwnie zakopotany prowadzcy Tymczasem... WC kontynuowa swoje wywody: - Ta grupa, ktr reprezentuje pani profesor; zostaa przeze mnie nazwana gupkami i z niyni nie ma sensu rozmawia. Przed tym trzeba si broni, trzeba zaatakowa takie dziaania w obronie wasnej. Co takiego nie moe istnie albo wszyscy musimy ucieka. Nie ma sensu dyskutowa. Przed tym trzeba si broni. To jest atak za daleko posunity. Przed dwoma facetami, ktrzy wychowuj dziecko trzeba si broni, trzeba im zabiera dzieci, a nie dyskutowa, e moe si dogadajmy jako". Tu nie ma pola do dyskusji. Cale to zdarzenie, ktre podzielio widzw na tych, ktrzy byli oburzeni zachowaniem WC i tych, ktrzy uznali go za jedynego obroc prawdziwych wartoci, przez samego pana Wojtka zostao potem opisane na jego stronie internetowej www.cejrowski.com: Usiadem najdalej z prawej strony - taki wizualny sygna dla ividza, e jestem ekstremist i outsiderem. Bo jestem - ludzie powszechnie uwaaj, e zawsze warto rozmawia, a ja uwaam przeciwnie. Ot NIE zawsze warto rozmawia! Na przykad w kwestiach moralnych nie ma moliwoci kompromisu, wic rozmowa jest bezcelowa. W sprawach wiary podobnie - nie ma miejsca na negocjacje. A w kwestiach dogmatycznych czy pryncypialnych nie ma miejsca na ustpstwa. Nie ma z definicji - dogmat wanie na tym polega, e si go nie dyskutuje, tylko przedstaivia. Dlatego NIE warto rozmawia ze zwolennikami aborcji czy eutanazji. Z nimi warto WALCZY, ale dyskutoivanie nie ma sensu, za poszukiwanie kompromisu jest niedopuszczalne. Przecie nie wolno szuka kompromisu z diabem w sprawie mniejszego za. Zo to zo. Umiercanie to umiercanie i nie stanie si bardziej moralne,

231

gdy otrzyma uzasadnienie prawne, wsparcie autorytetw i opraw medyczn. Dlaczego wic w ogle poszedem do programu, ktry przecie polega na rozmowie? Poszedem da wiadectwo sprzeciwu. Wkurza mnie bowiem, gdy propagatorzy dewiacji otrzymuj jedn pit miejsc w programie publicystycznym, podczas gdy reprezentowane przez nich zboczenia to dwuprocentowy margines spoeczny. Pani Senyszyn zasiada w tyyn programie na jednym z piciu foteli, czyli zaja 20% miejsca. Zaja te co najmniej 20% czasu antenowego. Efekt jest taki, e w oczach widza pogldy przez ni reprezentowane zostay przeniesione z marginesu do centrum i podniesione do rangi rwnoprawnego sdu. Poszedem wic do tego programu, by wykrzycze swj sprzeciw na takie urabianie opinii spoecznej. Z GUPKAMI NIE WARTO ROZMAWIA - to powiedziaem. I warto byo. Zapewne niektrzy wielbiciele programu Boso przez wiat" mogli poczu si skonfundowani. Mielimy ju jednak rok 2008, a nie 1995, wic wielkiego skandalu nie byo. Jedynie filmik z rozmowy sta si pewnego rodzaju przebojem na YouTube.

A TAK NAWIASEM (3) Bazen jest lustrzanym odbiciem krla. Kady atrybut krlewskiego majestatu ma swj bazeski odpowiednik, bdcy jego dokadnym przeciwiestwem. Z jednej strony absolutna powaga, ciar odpowiedzialnoci, rygorystyczna forma i obcienie znaczeniem kadego gestu. Z drugiej - mieszno, lekko, cakowita bezkarno i dzika, spontaniczna, niepodporzdkowana adnym reguom ekspresja. Ta symetria polega na biegunowym odwrceniu sensw i jest widoczna od razu: czapka bazna, ktrej zwisajce rogi zakoczone s cigncymi ku ziemi dzwoneczkami, jest parafraz korony i jej zwieczenia - twardego, solidnego i skierowanego ku niebiosom, skd pochodzi krlewska wadza.

232

Kaduceusz, czyli dwa we splecione dookoa laski ozdobionej skrzydami, to rekwizyt odziedziczony przez bazna po Hermesie, patronie hermeneutyki, symbolizujcy mediacj, porozumienie i godzenie zwanionych stron (std podwjno tego znaku: dwa we, dwa skrzyda, dwie strony konfliktu). Krlewskie bero jest proste, jednoelementowe, ksztatem przypomina maczug. To ikona autorytetu, czyli tej instancji, ktra ostatecznie zamyka wszelk dyskusj. Obcisy trykot bazna podkrela jego cielesno i pozwala zobaczy fizyczny, ludzki ksztat. Po drugiej stronie s obejmujce ca posta, sigajce stp gronostaje: rodzaj kamuflau skrywajcego czowieczestwo monarchy. Jednoznacznoci sensu, ktra przysuguje figurze krla, odpowiada ambiwalencja bazna. Z jednej strony krlewski trefni potwierdza majestat, ukazujc mieszno jego zaprzeczenia - nigdzie dostojestwo monarchy nie uwidacznia si peniej ni przez kontrast, na tle pajacujcego u stp tronu gupca. Ten obraz ma uzmysawia wszystkim uczestnikom spektaklu, e anarchia nie stanowi alternatywy dla monarchii, a samo wyobraenie bazna na tronie jest nie tylko absurdalne, ale i przeraajce. Z drugiej - jednak mu zaprzecza. Przedrzeniajc krla, rozmawiajc z nim jak rwny z rwnym i jako jedyny pozwalajc sobie na arty z wadcy, bazen podsuwa dworzanom niebezpieczn fantazj. Jest wyobraonym buntem. Take miech, ktry bazen wywouje, jest dwojakiej natury. Jeden jego rodzaj to miech wywyszajcy: ogldajc jego bazestwa, jego dziecinne, wrcz zwierzce, poniajce i nieprzystojce nikomu godnemu szacunku zachowanie, miejcy si potwierdzaj swoj powag i pozycj, swj nieskoczenie grujcy nad baznem status. miej si z niego tak, jak miej si z kadej niezagraajcej im w aden sposb niedoskonaoci, z kadego zaburzenia porzdku, o ile pozbawione jest realnych konsekwencji.

233

Z brzydoty, dysonansu, przesady. To pody miech uprzywilejowanych: lekcewacy, wyniosy, peen pychy i samozadowolenia. Rwnoczenie jednak uczestnicz w jego grze z wadz, miej si razem z nim i zostaj przez to wcignici na chwil do bazeskiego wiata. Ujawniaj w ten sposb swoj niszo wobec siy, ktra jest przedmiotem kpiny. miech bowiem jest jedyn form rebelii, na ktr mog sobie pozwoli - tak, ktr sankcjonuje monarcha. Rechoczcy dworzanie umilkn natychmiast, gdy zobacz choby lad dezaprobaty na krlewskim obliczu. A bazen bdzie baznowa dalej. Jego nie obowizuj adne z regu, ktre dyscyplinuj publiczno. Bazen ma pen wiadomo swojej roli i doskonale rozumie wasn bezsilno wobec absolutnej wadzy suwerena. Tak naprawd obiektem jego ataku nie jest wic sam krl - tymi, ktrych naprawd chce wykpi s poddani, akceptujcy swoj niszo mimo liczebnej przewagi. Bezmylni, tchrzliwi, pielgnujcy w milczeniu swj resentyment, nieprzyznajcy si przed sob do tego, e bycie czyim poddanym uwacza ich ludzkiej godnoci. Bazen wciga ich w gr, ktra ostatecznie ma ich skonfrontowa z nimi samymi. Maj zobaczy swoje wykrzywione miechem twarze i ujrze na nich grymas niewolnika. Krl, czyli hegemonia pod kad postaci - polityczna wadza, obyczajowy konwenans, kulturowy stereotyp. Ogromny policjant z pak, gonicy chaplinowskiego wczg. Poddani, czyli my wszyscy wtedy, kiedy gramy w gr podporzdkowania - gosujemy, pacimy podatki, zachowujemy si jak naley", akceptujemy utarte sdy i opinie.Wszyscy cisi i pokorni, ktrzy nie odziedzicz niczego. I bazen. Ten, ktry znajduje si na zewntrz naszego hierarchicznie uporzdkowanego wiata i stamtd, z tego uprzywilejowanego poznawczo i politycznie miejsca, znikd - wymiewa nas wszystkich. (F.J.)

234

BOOM
Na pocztku kwietnia 2 0 0 8 roku w Dzienniku Polskim" znalaza si kolejna niewinna" wypowied WC: - Chc mie paszporty kilku krajiv - dla osobistego bezpieczestwa i niskich podatkw. A wic bd mia ekwadorski, meksykaski i amerykaski. A unijnego, europejskiego nie chc! Tu, u was, s najwysze podatki na kuli ziemskiej. Uruchomiona w wywiadzie dla Gali" b o m b a tykaa coraz goniej.

EKWADOR
E k w a d o r (Republika E k w a d o r u ) - pastwo w Ameryce Poudniowej pooone nad O c e a n e m Spokojnym, jedno z czterech powstaych w wyniku rozpadu Wielkiej Kolumbii w 1830 roku. Ssiaduje od pnocy z Kolumbi, a od poudnia i wschodu z Peru. N a z w a pochodzi od hiszpaskiego sowa e c u a d o r " oznaczajcego rwnik. Do E k w a d o r u nale take wyspy Galapagos, bdce jego najwiksz atrakcj turystyczn. Zgodnie z konstytucj z 1979 roku (zmodyfikowan w 1998) E k w a d o r jest republik, w ktrej gow pastwa jest prezydent bdcy zarazem szefem rzdu, odpowiedzialnym za administracj publiczn. E k w a d o r naley do grupy krajw stosunkowo sabo rozwinitych. G o s p o d a r k a opiera si na rolnictwie i wydobyciu ropy naftowej (drugie na kontynencie zasoby, z eksportu ropy pochodzi ok. 4 0 % w p y w w dewizowych). O d 10 wrzenia 2000 roku obowizujc walut jest dolar amerykaski. D o c h d narodowy w 2009 wynosi 4201 U S D na jednego miesz-

kaca. Inflacja w 2009 wyniosa 1,14%. Zaduenie zagraniczne przekracza 16 mld U S D (2004). W w 2010 roku posiadajcy osiem progw: 0 % (dochd do 8.910 U S D ) , 5 % (8.910-11.350 U S D ) , 10% (11.350-14.190 U S D ) , 12% (14.190-17.030 U S D ) , 15% (17.030-34.060 U S D ) , 2 0 % (34.060-51.080 U S D ) , 2 5 % (51.080-68.110 U S D ) , 3 0 % (68.110-90.810 U S D ) , 3 5 % (powyej 90.810 U S D ) Podstawowa stawka VAT to 12% dla wikszoci produktw i usug. Z podatku VAT zwolnione s produkty ywnociowe, sprzt rolniczy, leki, ksiki oraz prasa i produkty eksportowe. Dodatkowo usugi objte zerow stawk VAT to: transport osobowy oraz towarowy, usugi medyczne, elektryczno, woda, wywz mieci, cieki, edukacja, domy spokojnej staroci, domy opieki spoecznej, usugi religijne i pogrzebowe, druk ksiek. Ekwadorze obowizuje progresywny podatek dochodowy,

W dniu 21 kwietnia, na antenie lokalnego Radia Wrocaw" WC wygosi kolejny podobny pogld, tylko tym razem jego wypowied zabrzmiaa dononiej: - Wicej wolnoci jest w Ekwadorze ni w Polsce. Tutaj musz pyta urzd?iika o pozwolenie, gdy chc wyda pienidze na budow domu dla rodziny. Mam tego do. Wynosz interesy z Polski.

236

W trakcie rozmowy z dziennikark Radia Wrocaw" pan Wojtek poda jeszcze wiele argumentw udowadniajcych wyszo ycia w Ekwadorze nad yciem w Polsce nalecej do Unii Europejskiej. Dzie pniej dyskusja przeniosa si do Internetu. Jeden z internautw by na tyle wstrznity, e na stronie Podr na Poudnie" (www.tierralatina.blox.pl) opublikowa tekst zatytuowany Cejrowski kamie". Autor wypunktowa merytoryczne bdy w wypowiedziach WC dotyczce Ameryki Poudniowej. Oto niektre z nich, a take odpowiedzi WC udzielone rok pniej, w lutym 2009 roku, w tym samym Radiu Wrocaw": Tierralatina: Cejrowski narzeka, e liczba pastw, do ktrych Polacy mog jedzi bez wiz zmalaa po naszym wejciu do Unii Europejskiej. Hmmm... Ciekawe, jakie to kraje wprowadziy ostatnio wobec Polski obowizek wizowy ? Bo w tak lubianej przez Cejrowskiego Ameryce, zarwno tej Pnocnej, jak i Poudniowej, wiza - od pierwszego maja [2008 roku] - bdzie nam potrzebna ju tylko do Stanw Zjednoczonych, Gujany i Surinamu. I do adnych innych pastw. Bo Kanada wizy ju zniosa, a Kolumbia zrobi to za kilka dni. WC: Ten pan poda konkretne przykady krajw, ktre si otworzyy w zwizku z przystpieniem Polski do Unii Europejskiej, ale nie poda krajw, ktre automatycznie si zamkny, bo Polska miaa z nimi umow, a Unia ju nie ma. Statystycznie si zmniejszyo, jak zliczymy te kraje. By moe pan by zainteresowany innym zestawem krajw. Tierralatina: Obywatele Ekwadoru potrzebuj wiz do ponad 110 pastw wiata. W tym caej Europy, z Polsk wcznie. Nie mog nawet podrowa wolno po Ameryce aciskiej - potrzebuj wizy przy wyjazdach chociaby do Meksyku, Panamy, Kostaryki czy nawet na Kub. WC: Nie wiem, do ilu krajw Polacy potrzebuj wiz, bo to mnie nie interesuje. Po Ameryce aciskiej mgbym jedzi bardziej swobodnie jako Ekwadorczyk, a tylko to mnie interesuje. A jako

237

obywatel Unii Europejskiej nie mgbym pojecha np. do Gujany i Surinamu. Z mojego punktu widzenia, a o tym rozmawialimy, to ja jestem w lepszej sytuacji jako Ekwadorczyk ni Europejczyk. Tierralatina: Kto wydobywa t ekwadorsk rop, panie Cejrowski? Amerykanie? Oto ranking: 1. Petroecuador - pastwowy, ekwadorski koncern - 51 proc. produkcji, 2. Repsol-YPF - hiszpaski gigant naftowy - 13 proc. 3. Andes Petroleum - spka kontrolowana przez chiski koncern CNPC - 12 proc. 4. Perenco -firma brytyjsko-francuska - 4,9 proc. 5. Agip - to Wosi - 4,7proc. Igdzie ci Amerykanie, dziki ktrym ma si w Ekwadorze zawsze dobrze dzia? Owszem, byli. Ale Oxy, bo o t firm chodzi, zostaa wyrzucona z Ekwadoru w 2006 roku, a jej dziaalno przejta przez pastwowy Petroecuador. A kto jest najwikszym zagranicznym inwestorem w Ekwadorze? Brazylia. WC: Doskonale, ale tu si nie zrozumielimy. Amerykanie wydobywaj rop, to niekoniecznie znaczy, e kapita tej firmy wydobywczej jest amerykaski. Ot podana tutaj firma woska Agip jest obsadzona, tam na miejscu, cakowicie przez inynieriv amerykaskich, bo oni tam s bliej, s zasiedziali wraz z rodzinami, wic cay personel to s Amerykanie. Tych Amerykanw jest tylu, e rzd Ekwadoru stwierdzi: zlikwidujmy nasz walut narodow i zastosujmy dolara amerykaskiego. Nie bdziemy drukowali pienidzy, nie bdziemy podlegali inflacjom, bo ta dua waluta ochroni nas przed wahaniami naszej wasnej ekonomii. I mnie si podoba, e w Ekwadorze mamy dolara, mnie si to podoba z mojego punktu widzenia, bo ja jeszcze mam majtek w Ameryce, wic mnie akurat jest wygodnie. Na koniec rozmowy w Radiu Wrocaw" WC stwierdzi: - Nie wdaj si w pyskwki internetowe, ale sprawdzam, co jest napisane. Mam prawo si pomyli i nawet taki bluzgajcy jadem czowiek moe mnie czego nauczy, bo w tej swojej zoci moe jednoczenie by fachowcem i wytkn mi, e walnem kak. I ja si z takiej kaki wycofam z otivart przybic. Czy to zmienia mj "'-S3MI g > 238

ogld Ekwadoru? No nie. Chc mie paszport ekwadorskii, tylko to nie bdzie jedyny. Chc mie trzy obywatelstwa: meksykaskie, amerykaskie i ekwadorskie, wtedy bezpiecznie bd mg pozby si polskiego. Od wywiadu w Radiu Wrocaw", tego pierwszego, z 2008 roku, rozpocza si reakcja acuchowa. NASTPIO BOOOM!!!!!!! 22 kwietnia spraw podchwycia Rzeczpospolita". Wojciech Cejrowski - znany podrnik i kontrowersyjny dziennikarz - nie bdzie ju Polakiem. (...) To protest Cejrowskiego przeciw Unii Europejskiej. Nie podoba mu si, e Polska jest czci Wsplnoty - napisaa gazeta. Zrzekam si polskiego obywatelstwa i przyjmuj paszport Ekwadoru. Chtnie bybym obywatelem RP, ale demokratycznie zdecydowano o wcieleniu Polski do Unii Europejskiej, ktra zniewala czowieka metodami biurokratycznymi. Nie mam wic wyboru. Poza tym w Ekwadorze s fajne podatki - tumaczy w Rzeczpospolitej" Cejrowski. Nastpnego dnia WC trafi na pierwsz stron Dziennika". Cejrowski w protecie przeciwko UE emigruje z Poski do Ekwadoru. W ten sposb z komika sam stal si postaci komiczn - napisa w komentarzu Cezary Michalski, dawny pomocnik pana Wojtka z WC kwadransa". W rodku numeru zosta umieszczony wielki wywiad z WC, przeprowadzony" przez Michaa Karnowskiego. WC by wwczas w Hiszpanii i, jak twierdzi, zgodzi si na wywiad dopiero po powrocie do kraju. Redakcja Dziennika" zdecydowaa si na publikacj nieautoryzowanej rozmowy telefonicznej". Po powrocie Cejrowski protestowa, twierdzc, e wywiad zosta zmylony. Karnowski na lamach Dziennika" owiadczy, e jako dowd wysya kaset z rozmow. Ta nigdy do WC nie dotara. Na swojej stronie internetowej, www.cejrowski.com, WC zamieci pod dat 23.04.2008 nastpujcy wpis:

239

Owiadczam, e nie udzieliem Dziennikowi" wywiadu, ktry ukaza si w dzisiejszym wydaniu. Jestem w Hiszpanii. Z panem Michaem Karnowskim rozmawiaem wczoraj prywatnie przez telefon i umwilimy si na wywiad w nadchodzcy czwartek - po moim powrocie do Polski. Tekstu p. Karnowskiego nie czytaem, ae z relacji wiem, e jego tre nie oddaje moich myli ani przekona. Kwestie mojego wyjazdu do Ekwadoru wyjaniem w szczegach ju dwa miesice te?nu w duym wywiadzie, ktry ukaza si w Gali (luty 2008). Wychodzi na to, e Dziennik" nie jest gazet codzienn, tylko kwartalnikiem i nie publikuje newsw, tylko fikcj literack. - To szalenie barwne, kiedy facet-prawicowiec mwi, e zrywa z Polsk, bo nie chce paci wysokich podatkw - ocenia dzi tamto zajcie Cezary Michalski. - To jest tak samo kolorowe jak przed laty pokazanie w telewizji Cejrowskiego depczcego pyt Stanisawa Sojki, bo ten zapiewa jeste moj kokain". Kiedy Cejrowski si nakrca, przestaje panowa nad tym, co mwi i zbyt atwo gra pod publiczk. Przy okazji caego zamieszania mogem zadeklarowa swoj rnic pogldw. Taki tekst nie pozostawia czytelnika obojtnym. Jeden powie, e ja mam racj, a drugi, e to, co pisz, to skandal i zdrada. Dostalimy setki maili i listw, w ktrych my, dziennikarze Dziennika", bylimy traktowani jako zdrajcy: rowi, niemieccy liberaowie*. I to jest to, co nowoczesna gazeta powinna lubi najbardziej. Niezalenie od tej gry uwaam, e zdziczeniem jest mwienie: pastwo to zodziej, a podatek to kradzie. Ani Cezary Michalski, ani te inni dziennikarze, komentujcy wypowiedzi WC o zmianie paszportu, nie bywali na jego wystpach, gdzie wielokrotnie ujawnia swj stosunek zarwno do Polski, jak i do Unii Europejskiej i podatkw. WC daje ich rocznie okoo pidziesiciu na terenie caej Polski, a w roku 2008 wielokrotnie mwi publicznie: - Polska - moja matka, Meksyk - moja ona. A gdyby poprowadzi t przenoni dalej, to jeszcze: A?nazonia moja kochanka,
* Wydawc gazety by niemiecki koncern Axel Springer - G.B.

240

A zatem Polska to moja Matka i Matki si nie wyrzekn, chobym si wyprowadzi z domu mamusi i zamieszka z wybrank serca daleko za oceanem. Przecie wikszo mczyzn w pewnym momencie ycia wyprowadza si od mamusi. Nie ma w tym nic zego, pod warunkiem, e si o mamusi nie zapomina. Ja nie zapo?iinam - troszcz si o losy ojczyzny, wci trzymam tu cz interesw, cho s mniej opacalne ni zagranic, wracam na wybory... A czemu chc zmieni paszport? Czemu nie chc ju mie polskiego? Chciabym zatrzyma polski, gdyby on nie by jednoczenie paszportem unijnym. A co takiego mi przeszkadza w Unii? Jedna rzecz szczeglnie, jedna rzecz jest niedopuszczalna, jedna rzecz mnie std wygania... Unia co roku przeznacza kilka milionw euro na Program Kontroli Urodze w Chinach. Midzy innymi z naszych podatkw finansowany jest ten program. A na czym on konkretnie polega? Chiska kobieta, ktra zasza w drug, a co za tym idzie, zakazan przez prawo ci, jest zobowizana dokona aborcji. A jeli tego nie zrobi? Kiedy kto na ni doniesie, pod dom przyjeda karetka policyjna. Kobieta jest wywlekana z domu przeynoc, przewoona do szpitala i tam si dokonuje si aborcji. Kobieta si wyrywa, wicj przypinaj pasami do stou zabiegowego, kobieta krzyczy, wic j knebuj ub daj jej zastrzyk uspokajajcy, a potem jaki felczer wbrew jej woli, przemoc wprowadza yk chirurgiczn do macicy i dokonuje tzw. skrobanki". Drastyczna scena? Drastyczna! Bo to jest scena gwatu. Gwaciciele maj lekarskie fartuchy i wszystko odbywa si w jakim gabinecie, ale jest to gwat!!! Takie wanie gwaty finansuje Unia Europejska, przekazujc moje podatki na Program Kontroli Urodze w Chinach. Jako katolik jestetn ZOBOWIZANY unika finansowania tego procederu. Jedyny sposb, jaki mi na razie przyszed do gowy, to po pierwsze, gono o tym opowiada, a po drugie, nie paci podatkw w Unii, by one potem nie szy na takie zbrodnie. Dlatego wanie szukam sposobu, by zrzec si obywatelstwa Unii. Ale NARODOWO polsk przecie zatrzymam, bo to si ma z urodzenia, z krwi przodkw. I prosz mi nie wmawia, e brak polskiego paszportu to niepatriotyczne. Paderewski by formalnie obywatelern zagranicznym, Boniek by obywatelem woskim, Mroek meksykaskim, Pszoniak, Seweryn i Polaski to oby watele francuscy, a papie

241

Polak mia paszport dyplomatyczny Watykanu. Wane, gdzie serce twoje, wane, jaki kraj masz w duszy, a nie -jaki wpis w papierach.

HOMOFOB
Min prawie rok od afery ekwadorskiej" i WC znw wrci na amy gazet codziennych - tym razem jako homofob. 25 marca 2009 roku przyjecha do Lublina na zaproszenie Akademickiego Klubu Myli Spoeczno-Politycznej Vade Mecum". Dzie pniej lubelska prasa cytowaa z oburzeniem wypowiedzi WC. Jedna z nich natychmiast obiega media w Polsce: - Pederasta wzbudza obrzydzenie u zdrowego mczyzny, ale take w oczach Boga, Dlatego my, katolicy, mamy oboivizek wytyka pederastwpalcami, jeeli to im uratuje dusz przed potpienieyn. Chodzi o stae, nieustpliwe potpianie grzechu sodomskiego, ktrego oni si dopuszczaj. rodowiska gejowskie natychmiast skieroway spraw do prokuratury, gdy wedug nich w tej wypowiedzi Wojciech Cejrowski nawoywa do nienawici wobec mniejszoci seksualnej. Prokuratura bya jednak innego zdania. Homoseksualici skierowali wwczas spraw do sdu. Ten jednak podtrzyma stanowisko prokuratury i uzna, e publiczne wyraanie takich opinii nie jest przestpstwem. Innego zdania by Cezary Michalski, ktry 29 marca na lamach Dziennika" napisa: W latach 90., kiedy Pospieszalski rozpoczyna, podobnie zreszt jak Cejrowski, sivoj katolick i konserwatywn kontrrewolucj, byem razem z nimi. (...) Od czasw WC kwadransa" Cejrowskiego czy Swojskich klimatw" Pospieszalskiego mino jednak kilkanacie lat. Strachy katolickich konserwatystw w niczym si nie speniy. Polsk nie rzdz lewacy i geje, ale dwie prawicowe partie: jedna nieco bardziej liberalna, druga nieco bardziej narodowa. Koci nie jest uciskany, ale sam jest najwiksz spoeczn si. Praktycznie jedyn, z ktr rzdzcy si licz. Istniej silne katolickie media - Radio Maryja" TV Trwam", Nasz Dziennik". A Gazeta Wyborcza" A , 242

szczeglnie po odejciu Michnika i uczywo - staje si pomau jedn z wielu gazet dla poczciwych polskich mieszczan. Czy to jest moment, eby obraa homoseksualistw, popisywa si swoim zdziczeniem i wulgarnoci, sugerowa, e zdziczenie i wulgarno to cechy rozpoznawcze caej katolickiej wikszoci? Czy to cigle jeszcze jest heroiczna walka z przewaajcymi silami osaczajcego lewackiego wroga, czy raczej zachowanie klasowych sadystw, ktrzy, eby poprawi sobie samopoczucie, zncaj si nad sabszym koleg? - Kiedy widz Cejrowskiego, ktry chce odda polski paszport - tumaczy mi dzi Cezary Michalski - mwi, e nie chce paci podatkw i wypisuje si z tego pastwa, e za te pienidze kupi dziur w ziemi, ktra bdzie miaa warto da jego dzieci, i nikomu nic nie da, to ja wtedy pisz, e to jest zdziczenie. Ale my wszyscy z tego pokolenia jestemy zdziczali. W t sam postaw wpisuje si Manuela Gretkowska z Beb o piciu echtaczkach. Radek Sikorski, ktryjako licealista wyjeda do Oksfordu i przeywa wrd tych wszystkich arystokratw, snobw. Opancerza si, staje si cyborgiem, a jednoczenie nie wie, kim sam jest. Janusz Palikot mwi mi: Wiesz, polityka jest dla mniejak jazda na nartach. Jak chce si szybko pojecha, to czasem ci wyniesie, pierdolniesz gow w drzewo i umrzesz. Ija te nad wszystkim nie panuj". Cejrowskijest typowym przedstawicielem tego pokolenia szalecw. Wychowalimy si w totalnie barbarzyskich czasach. Nie wiemy, co to wsplnota spoeczna. Nawet czasy Gierka znamy z ich schykowego okresu, kiedy kurczaki zaczy zdycha, bo paszy ju nie byo. Znamy za to pastwo spalone nielegaln zewntrzn przemoc, spoeczestwo kojarzy nam si z chaosem i mierzw... Nas potraktowano brutalnie. Naszemu pokoleniu nie stworzono martyrologii. Gdyby Basi Toruczyk poamano palce, tak jak Cejrowskiemu, to bymy codziennie te palce caowali pod pomnikami, a jemu poamano i zosta uznany zafaszyst. Moe przed nami trzeba chroni wiat? - kontynuuje wywd Michalski. - Ofiary nie s niewinne. Z tych powodiv my jestemy groni i moe mial racj Adam Michnik, e najbardziej chcia nas zarn. Obserwuj t tworzon przez nas groz, ale wol z ni rozmawia, kci si, opowiada o niej. A Cejrowski jest absolutnie jednym z czoowych bohaterw mojej opowieci pokoleniowej. Nie posiadajc punktiv odniesienia, nienamaszczony za swoje rany, a wrcz za nie

243

karany, po prostu zdzicza. A on zasuguje na szacunek. Nie pozwol powici teraz Palikota na stosie. Niech si spal Tusk i Kaczyski, bo to oni nakrcili t spiral. Na stos niech id panowie z Zeszytw Literackich", Gazety Wyborczej", PiS-u, PO, starcy Solidarnociowi", ktrzy wszystko rozpieprzyli na swojej drodze. Przez nich zdzicza Cejrowski i inni z pokolenia '64. Wiem, e teraz bd si bil z 7noimi rwienikami. Z Cejrowskim nie bd si zgadza co do pakietu wrogw zoonego z zomowca, pedaa, feministki, liberaa, politycznej poprawnoci i skarbwki. Teraz atakuj go z otwart przybic. Jest silny, stoi mocno na wasnych nogach i dlatego, jak sysz jego antypedalskie wypowiedzi, to mwi NIE. To jest zbyt brutalne, a on jest za silny, eby sobie na to pozwoli. A jednoczenie my jestemy krew z krwi.

KUL
Katolicki Uniwersytet Lubelski zajmuje w sercu WC szczeglne miejsce. To tam w latach 80. rozpocz studia na wydziale historii sztuki. Wkrtce zosta z nich relegowany za notoryczne opuszczanie zaj i wykadw, gdy zamiast karnie siedzie na wykadach, wola wczy si po meksykaskich piramidach i wykopaliskach. Wwczas decyzj uczelni przyj z pokor. - KUL uwaam za dobro narodowe - tumaczy dzi WC. To jedyna uczelnia prywatna, i do tego katolicka, ktra przetrwaa w wiecie komunistycznym. Wiele tuartociowych postaci, ktre nie poszy na wspprac z ubecj, mogo dziki niej ukoczy studia. Nigdzie indziej ich nie przyjmowano.

KUL
Katolicki Uniwersytet Lubelski J a n a Pawa II (ac. Universitas Catholica Lublinensis loannis Pauli II) - prywatny uniwersytet katolicki w Lublinie, posiadajcy pene prawa uczelni publicznej. Zaoony w 1918 roku jako Uniwersytet Lubelski. W 1928 roku do nazwy tej

dodano przymiotnik Katolicki", a w dniu 16 padziernika 2005 roku, na podstawie uchway Senatu zatwierdzonej przez Episkopat Polski, uczelnia zmienia nazw po raz kolejny: na Katolicki Uniwersytet Lubelski J a n a P a w a II. Uczelnia powstaa z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego, ktry zbiera fundusze na powstanie katolickiej uczelni w Polsce wrd Polonii w Petersburgu. W 1918 roku pomys zosta zaakceptowany przez polskich biskupw oraz nuncjusza Stolicy Apostolskiej i 27 lipca, decyzj Zjazdu Biskupw Krlestwa Polskiego, zosta powoany Uniwersytet Lubelski. Uruchomiono cztery wydziay: teologiczny (otwarty w 1919), prawa kanonicznego, prawa i nauk spoeczno-ekonomicznych oraz nauk humanistycznych. K U L zdobywa kolejno uprawnienia pastwowe, a wkrtce, mimo e mia status uczelni prywatnej, uzyska take prawo do dotacji pastwowych. Otrzyma take wasny gmach: XVIII-wieczny budynek po dominikanach usytuowany przy Alejach Racawickich, w samym centrum miasta. W trakcie II wojny wiatowej Uniwersytet prowadzi tajne nauczanie dla swoich studentw. W czasach P R L uczelni udao si reaktywowa dziki inicjatywie ks. prof. Antoniego Somkowskiego. Zaczli tu wykada profesorowie przesiedleni przymusowo z Kresv. Wschodnich, gwnie z Uniwersytetu Stefana Batorego w W i l n i e i Uniwersytetu J a n a Kazimierza we Lwowie. Pocztkowo nowe wadze sprzyjay katolickiej ucze ^ . pniej jednak staa si ona celem atakw. Znacjonal zowano podstawowe rdo finansowania K U L , jak -n by liczcy 7 tys. ha majtek rolny Fundacji hr. Potu ickich w Potulicach koo Naka. W 1949 roku zabroniono przyjmowania nowych studentw na niektre v\iec<ie

kierunki, co miao doprowadzi do ich likwidacji, pozbawiono funkcji rektora ks. Somkowskiego - za to, e nie chcia zalegalizowa na uczelni komrki partyjnej i modzieowej organizacji komunistycznej. Uniwersytet by stale inwigilowany przez Sub Bezpieczestwa, utrudniano ycie studentom i w y k a d o w c o m , cenzurowano publikacje uczelni. Dopiero lata 90. X X wieku przyniosy znaczn popraw sytuacji. K U L zacz otrzymywa cz funduszy ze Skarbu Pastwa, zniesiono cenzur, uczelnia zacza rozwija baz dydaktyczn.

Mio WC do KUL-u do niedawna nie bya odwzajemniana przez wadze uczelni. W 1998 roku, kiedy Wojtek przyjecha na pierwsze po latach spotkanie ze studentami, zobaczy drzwi uczelni zamknite na kdk. Okazao si, e WC-kwadransiarz, ekstremista wyrzucony z telewizji publicznej, nie jest mile widziany przez wadze katolickiej uczelni. Spotkanie zostao przeniesione do Klubu Inteligencji Katolickiej. Wtedy z braku miejsca ludzie stali w niegu przed otwartymi oknami. Kiedy jedenacie lat pniej studenci ponownie zaprosili go do Lublina, obawiali si, by znowu nie doszo do jakiej niezrcznej sytuacji. Dlatego wymylono szczegln okazj do spotkania. Jak ju wspominalimy, zgodnie z dawnym pomysem taty - Stanisawa Cejrowskiego - senat studentw postanowi przyzna WC tytu magistra honoris causa. Kilka dni pniej podobna ceremonia, i to z wiksz pomp, zostaa powtrzona na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. - Poniewa wchodz w iviek mentorski - tumaczy WC - coraz wiksz frajd sprawia mi tumaczenie komu w zwizy sposb trudnych kwestii. Robi to w Boso przez wiat" -w 20 minut podaj kompendium iviedzy razem z interpretacj. Dlatego postanowiem w kocu nie tylko zrobi magistra, ale w cigu kolejnych lat doj do profesury.

246

Pomylaem sobie, e najlepiej bdzie, jeli to zrobi na KUL-u, gdy przy obecnym zalewie uczelni prywatnych trzeba wspiera swoich. Wiele przedmiotw mi przepisano ze starych indeksw, ale rnice programoive w cigu 25 lat zrobiy si znaczce. Mam indy widualny, eksternistyczny tok studiw, ale i tak podczas kadego wyjazdu do Lublina zdaj po kilka egzaminw. 7 czerwca 2010 roku WC obroni licencjat i natychmiast zapisa si na studia magisterskie. Nie jest prymusem. Ale jest przykadem.

MIER
Wieczorem 14 kwietnia 2009 roku, w wieku 69 lat zmar Stanisaw Cejrowski. Tydzie wczeniej zabiera gos na Walnym Zjedzie Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego. By na Pomorzu w odwiedzinach witecznych u siostry, we wtorek nagle poczu silne ble brzucha, o godzinie 16.00 wezwano pogotowie, lekarz doradzi odpoczynek. Tata Stanisaw zadzwoni do syna. Powiedzia, e le si czuje i wczeniej ni zazwyczaj idzie spa. Zasn na zawsze p godziny pniej, o 19.00. Pawe Brodowski, redaktor naczelny Jazz Forum" napisa w tekcie poegnalnym: By barivn postaci polskiego rodowiska jazzowego, jednym z najbardziej przedsibiorczych dziaaczy, czowiekiem niezwykle pracoivitym, o niespoytych silach i determinacji. Drogi Staszku! Trudno wyliczy wszystkie Twoje liczne zasugi, wiele Tobie zaivdziczamy, bdzie nam Ciebie bardzo brakowao. W sobot 18 kwietnia, w rodzinnym Pelplinie odby si pogrzeb. Naboestwo miao miejsce w kociele Boego Ciaa. W kondukcie aobnym, oprcz najbliszej rodziny i przyjaci, udzia wzili przedstawiciele kultury polskiej: Krzysztof Sadowski (prezes Polskiego Stowarzyszeniajazzowego, ktry podczas mszy wykona na starych pelpliskich organach bluesa zadedykowanego pamici c ^ 247

Stanisaw Cejrowski - 1 9 6 9

zmarego), ksidz Zdzisaw Ossowski (dyrektor Festiwalu Gospel w Osieku), Ryszard Rabeszko (Prezes Oglnopolskiego Stowarzyszenia Twrcw Ludowych), Tomasz Woniak (organizator festiwali Old Jazz Meeting - Zota Tarka, reaktywowanych przez Cejrowskiego w iawskim amfiteatrze), Roman Kurowski (dyrektor Jazz Promotion Company Perdido), Jerzy Bojanowski (reprezentujcy Star Stodo) oraz Zbigniew Konopczyski (puzonista zespou Old Timers). Nad grobem Wojciech Cejrowski w sposb wzruszajcy wspomina ojca jako osob wyjtkow, ktra powicia swe ycie muzyce jazzowej i pracy na rzecz innych, za co zostanie na pewno nagrodzona na tamtym wiecie. A Wojciech Sierpiski, prezydent Klubu Rotary odczyta wiersz napisany przez poet Bogdana Loebla, ssiada Stanisawa Cejrowskiego, autora wikszoci tekstw grupy Breakout. W ostatnich latach przed mierci Stanisaw Cejrowski zaangaowa si w realizacj pomysu przyjaci Czesawa Niemena, do ktrych take nalea, by drewniany dom rodzinny artysty w Starych Wasiliszkach na Biaorusi wyremontowa i przeksztaci w jego muzeum. I wszystko wskazuje na to, e muzeum to powstanie. Lista dokona Stanisawa Cejrowskiego jest

248

duga i trudno je zliczy, ale wane na niej miejsce zajmuje Iawa. W 1994 wpad na pomys reaktywowania tu festiwalu Old Jazz Meeting. Rok pniej festiwal ten znalaz si w kalendarzu najwaniejszych imprez o charakterze midzynarodowym. Przez trzy lata by jego dyrektorem. Doprowadzi do tego, e iawski amfiteatr otrzyma imi Louisa Armstronga. WC take, w pewnym sensie, otrzyma imi tego wielkiego jazzmana - ot Armstrong mia na drugie Daniel i WC take otrzyma na drugie Daniel. Stanisaw Cejrowski dopisa je w ostatniej chwili tu przed chrztem swojego pierworodnego syna. Ksidz unis brew zdziwiony i pyta: - ydowskie, z Ksigi Daniela? - Nie, prosz ksidza. Murzyskie, z Luizjany - odpowiedzia pan Stanisaw. W rocznic mierci ojca WC pojecha do Nowego Orleanu miejsca, gdzie Louis Armstrong zaczyna karier w ulicznych zespoach dixielandowych. Wynaj tam jedn z takich orkiestr i kaza jej przemaszerowa gwn ulic Bourbon Street, grajc star pie pogrzebow Kiedy wszyscy wici id do nieba". - Miaem ojca zabra do Noiuego Orleanu. By wszdzie w Stanach, ale tu ze mn nie dojecha. Miaem go zabra... Nie zdyem. To chocia tak... Na pocztku sierpnia roku 2010, na grobie Stanisawa Cejrowskiego w Pelplinie stan kamienny krzy w starym stylu - wysoki na ponad dwa metry, zdobiony w stylu gotyckim podobnie jak pelpliska katedra. - Kazaem skopiowa jeden z zabytkowych krzyy, ktry stoi pod kocioem - opowiada WC w wywiadzie dla pelpliskiego radia Gos". - Pokazuj orygina kamieniarzowi, a ten pyta: - Z czego to ma by? Z czarnego granitu? - Co pan, zgupia?!! Z czarnego bym stawia, gdyby ojciec siedzia w piekle, a on jest witym w niebie i ja si do niego modl

249

w rnych sprawach. W kocu to mj najbliszy krewny tam na grze. - No to moe biay krzy? - Co pan, jaki biay?! Zoty ma by! Kolor krlewski, kolor aureoli. - Gdzie ja panu znajd zoty granit? - A ty, radosny, soneczny? - Poszukam, ale... Panie Cejrowski, ty krzy? - Ma by widoczny z daleka i wesoy! Jak mj ojciec. Ma z daleka byszcze! Jak jazzowa trbka! Taki te jest ten krzy. A pord kwiatw i zniczy stoi pod tym krzyem buteleczka tabasco. (Odkrcona i wbita w ziemi szyjk w d). To ten piekielnie ostry sos z Luizjany - ulubiona przyprawa obu panw Cejrowskich. Kiedy ludzie w Pelplinie widz na grobie wie buteleczk, mwi: O, Wojtek by.

NA KONIEC
WC wcieka si, kiedy ludzie naruszaj jego prywatno. Nie jest niczyj wasnoci i nie chce ni by. Ludzie uzurpuj sobie prawo do niego na zasadzie ten pan by u mnie w domu (w telewizorze), kiedy siedziaem iv gaciach i jadem kanapk. Wic kiedy spotykaj go na ywo w pocigu, to jest: No to co, panie Wojtku, pogadamy? Moe kanapeczk?. A on sobie tego nie yczy. Bya niedawno taka sytuacja w Meksyku. Siedzia z przyjacimi, a obok jaka polska grupa. Filmowali go spod stou przez cay wieczr. Byy dwie kamery, wic nawet nie mia jak si odwrci plecami, bo zaraz ta druga go chwytaa. Albo innym razem, kiedy w miecie Meksyk modli si z siostr i jej dziemi w sanktuarium Matki Boskiej z Guadalupe to taki meksykaski odpowiednik naszej Jasnej Gry - jacy turyci z Polski robili mu zdjcia. No to opieprzy ich, bo by w kociele i nie yczy sobie zdj w witym miejscu. A potem byy wpisy na forach internetowych, e spotkalimy w Meksyku Cejrowskiego, wyjtkowo opryskliwy typ. Ale ju bez kontekstu, e zaczepiali faceta, ktry si modli, bo chcieli sobie zrobi zdjcie z misiem.

250

W l KTRY
W i k t o r y " - przyznawane od 1985 roku nagrody dla wybitnych postaci maego ekranu. Honoruje si nimi tych, ktrzy dziki swej osobowoci, wiedzy czy umiejtnociom zapisali si w pamici telewidzw. Pomysodawc W i k t o r w " by dziennikarz telewizyjny Jzef Wgrzyn. O d 1995 roku laureaci wybierani s przez Telewizyjn Akademi W i k t o r w , zoon z laureatw poprzednich edycji. Nagrod przyznaje si w dziesiciu kategoriach. W i k t o r " to niewielka statuetka z brzu, ktr mona otrzymywa wielokrotnie. Natomiast specjalny, pozaregulaminowy S u p e r w i k t o r " , przyznawany tylko raz, za caoksztat twrczoci, jest dodatkowo pozacany.

Dwudziestego pierwszego maja 2010 roku odbya si jubileuszowa, dwudziesta pita gala wrczania telewizyjnych Wiktorw". Wiele obecnych na sali gwiazd szklanego ekranu, a zapewne i niejeden z telewidzw poczu si zaskoczony, gdy za telewizyjne Odkrycie Roku 2009" szanowna Akademia uznaa Wojciecha Cejrowskiego. Nieco skonfundowany Maciej Oro tak zapowiedzia laureata: - No, mona mwi o nowym, powtrnym odkryciu - Wojciech Cejrowski. A poniewa WC przebywa wwczas w Nowym Orleanie, przemwi z tamy i w ten oto sposb podzikowa elicie telewizyjnej za zaproszenie na gal: - U mnie dzie dobry, u pastiva dobry wieczr. Szanowni pastwo, dzikuj za zaproszenie, ale ono przyszo 15 lat za pno. Przypomn, e ja ju byem nominowany jako Odkrycie Roku za WC

251

kwadrans" i jeszcze dodatkowo byem wtedy nominowany jako: Osobowo TV, Najlepszy Prezenter, Najlepszy Publicysta, Dziennikarz i Aktor. Tylko wtedy pastwo mi nie przysali zaproszenia na tamt gal. Dlaczego? Z powodu pogldw! eby Cejrowskiego nie byo na sali, bo on jest BE". Uprzejmie informuj, e moje pogldy si nie zmieniy: Precz z komun!" i Precz z aborcj!" A na zakoczenie WC waln pich w st, zabra Wiktora", a pozostawi po sobie synny kubek z WC kwadransa".

A TAK NAWIASEM (4) Bazen jest jedn z postaci, w ktrych od tysicy lat w najodleglejszych kulturach wiata pojawia si archetyp trickstera. To figura znana z wikszoci mitw: cechy trickstera maj Kojot i Kruk w opowieciach pnocnoamerykaskich Indian, Loki w mitologii nordyckiej, grecki Hermes i jego rzymski odpowiednik Merkury. Tricksterem jest Prometeusz, diabe w ludowym folklorze Sowian albo Hanuman z wyjtkowo licznego panteonu bstw hinduizmu. Trickstersk osobowo odziedziczyli po swoich mitycznych pierwowzorach take liczni bohaterowie literaccy i filmowi: od Pantagruela, Falstaffa (lub naszego Zagoby) czy Szwejka, po chaplinowskiego wagabund, walczcego z Batmanem Jokera i krlika Bugsa. Trickstersk praktyka obejmuje cay arsena dwuznacznych etycznie lub wprost niemoralnych aktw - oszustwa, kradziey, imitacji, kpiny. Trickstersk domen jest zabawa, art, gra, ktrych skutkiem ubocznym jest wyanianie si nowego porzdku. Najwaniejszy trickster wyjciowej judeochrzecijaskiej opowieci to w w rajskim ogrodzie: bez jego interwencji

252

nie powstaby czowiek taki, jakiego znamy upady i wyposaony w autentycznie woln wol (bo opart na penej wiadomoci dostpnych opcji), zdolny do grzechu i tylko dlatego mogcy zasuy na zbawienie. W kocu - na czym miaoby polega czowieczestwo, gdybymy nie sprbowali jabka i nie poznali rnicy midzy dobrem i zem? Czym bez tej przekltej wiedzy byyby nasze wybory i na jakiej podstawie mielibymy ich dokonywa? Metafizycznie motyw trickstera wyraa jeden z podstawowych paradoksw kadej opowieci o Stworzeniu: jak pogodzi absolutn doskonao Stwrcy ze skoczonoci powoanej do ycia, pod kadym wzgldem niedoskonaej rzeczywistoci? Nieskoczono z doczesnoci? Ide i przedmiot? Potrzebna jest tu jaka porednia instancja, nienaleca do adnego z obu porzdkw, cakowicie zewntrzna i dlatego zdolna do mediacji midzy niedajcymi si inaczej uzgodni kategoriami. Dlatego te trickster sam pozbawiony jest okrelonej tosamoci: nie jest kobiet ani mczyzn, nie jest dobry ani zy, moe przybiera dowoln posta i odgrywa kad rol. Jego motywy s niejasne, a dalekosine skutki jego dziaa dalece wykraczaj poza dajce si zrozumie przyczyny. Trickster wprowadza twrczy chaos. Jest tym, ktry destabilizuje ustalony porzdek i zmienia panujcy w nim ukad si. Jest krytyczn energi, dziki ktrej otwieraj si moliwoci powstania czego nowego. Nie jest rewolucjonist - nie reprezentuje nikogo ani niczego poza sob, nie dziaa w niczyim imieniu, intencja jego wywrotowej dziaalnoci jest jego tajemnica.JByr moe nie przywieca mu aden cel poza czyst negacj. (F.J.)

253

EPILOG
Karuzel p roku pniej. Znowu czekam tu na pana Wojtka. Ale Karuzel jakby nie ten sam - nowe tapety, czysta wykadzina, dolna salka odmalowana. Co si stao? Ano, stao si to, e Krzysztof, waciciel Karuzela, zajrza mi ktrego dnia przez rami i przeczyta fragment wstpu traktujcy o jego restauracji. - Co?? To tak mi si odwdziczasz za otwarty kredyt? Za najlepszy stolik zawsze do twojej dyspozycji? Za pozwolenie na jaranie w dolnej salce dla niepalcych?!! - No przecie z mioci pisz... - Odace tapety"? mierdzca wykadzina"? Jeli to jest mio, to jak u ciebie, kurwa, wyglda nienawi?? - Krzysiu, to jest ksika biograficzna, tu sama prawda musi by, nie mog przecie... - A pocauj mnie w dup. Krzysztof gniewa si przez czas jaki, ale w kocu da si udobrucha. No i postanowi zrobi generalny remont. Knajpa prezentuje si teraz tak elegancko, e czuj si tu odrobin nie na miejscu. - Dzie dobry. - O, witam, panie Wojtku. - Co jest? Bo si piesz. - Napisaem. - Co pan napisa? - No, ksik o panu. Chciabym, eby pan przeczyta i powiedzia, co pan o tym... - Albo pan napisa prawd, czyli szkoda mojego czasu, bo niczego nowego si nie dowiem, albo pan nakama i wtedy brzydz si to czyta. - Nie nakamaem. Ale mogem co poprzekrca, pomyli si. Warto by byo, eby pan... - Nie pyta mnie pan o zgod na pisanie, wic niech pan teraz nie szuka usprawiedliwienia, dajc mi to do recenzji. Szperanie w plotkach jest jak nurkowanie w szambie. - W tym tekcie nie ma adnej plotki. Wszystko sprawdzaem w kilku rdach.

254

- No to mi pan t ksik zrobi krzywd. Moje ycie osobiste chc zachowa dla siebie i najbliszych! Jeli kto wystawia swoje ycie na pokaz, to wtedy ono jest jak dziwka. - Chyba pan przesadza. - Jest pan innego zdania - OK. Ale ja nadal uwaam, e nie wolno pisa biografii osb ywych. Opublikowanie mojej biografii nieuchronnie zaburzy ycie moich bliskich. Ja nie chc odpowiada przed nimi za to, e paska ksika sprowadzi im pod dom kamery. Przez tyle lat udawao mi si nie dopuci, by przez wasze wcibstwo cierpieli moi krewni. - Jeeli pan funkcjonuje w sferze publicznej, to musi pan bra pod uwag, e pascy przeciwnicy wykorzystaj wszelkie rodki, by pana zniszczy, rwnie wycigajc jakie brudy ze sfery prywatnej. - Uwaga! Jeli wystpuj w obronie wiary albo ojczyzny, i potem kto dokonuje inwazji do sfery prywatnej, prbujc mnie zniszczy, to wwczas wszyscy moi ziomkowie mi to wybacz. Jeeli kto napisze zmylon histori na mj temat, a pisali, e jestem peda, e mam nielubne dzieci, a w dodatku s to czarni chopcy-bliniacy, to moja rodzina wie, e to jest nieprawda. Wie te, e nie jestem winien takim plotkom. Wtedy oni staj murem w mojej obronie i mwi ssiadom: Przecie go znacie, wiecie z kim tu przyjeda i wiecie, e to nieprawda. Wiecie, e ani nie peda, ani nie ma murzyskich dzieci". Ale jeli pojawi si biografia, to wtedy nikt mi nie wybaczy, e dopuciem do przeciekw. - Niech pan przeczyta t ksik. Ona nikomu nie robi krzywdy. Jeszcze nie posza do druku. Jeszcze moe pan co wykreli, pod warunkiem, e mnie pan przekona, e to naprawd dla dobra paskich bliskich. Ale ju nie moe pan tej ksiki zatrzyma. Pan Wojtek odwrci si na picie i wyszed bez sowa. Ksika si jeszcze nie ukazaa, a ju wyprowadziem z rwnowagi dwie osoby", pomylaem ze smutkiem. A potem wzruszyem w mylach ramionami i zamwiem kolejk. Miny trzy dni. I tym razem spotkalimy si w staym miejscu. - Czy mog zrobi co, eby ta ksika si nie ukazaa? - zapyta pan Wojtek bez wstpw i ceregieli.

255

- Raczej nie. - A gdybym odkupi prawa? - I co to panu da? - Tak jak mwiem poprzednio, uwaam, e nie powinno si wydawa biografii wbrew woli osoby yjcej. Odkupi prawa i spal tekst. - Jeli nawet pan spali ten konkretny tekst, to kto inny napisze nastpny. W brany juz kry plotka, e szykuje si paska biografia. Nie zatrzyma pan tego skutecznie. Kto mniej rzetelny ode mnie zbuduje z tego nieprawdziw, brudn histori. - Wierz panu. Ale i tak mnie wkurza, e pan to napisa i zamierza drukowa. Ta ksika doprowadzi do powika. Ta ksika nawet przy pana najlepszych intencjach jest porak Wojciecha Cejrowskiego. I wyszed, a ja, jak zawsze, kontynuowaem wieczr w Karuzelu. Sierpie 2010