OTVARANJE NACIONALNOG PITANJA

REZOLUCIJA V I I I K O N G R E S A SKJ Decembra 1964. . .. Priznavanje razliitih puteva u socijalizam i prava svake part i j e da s v o j e zadatke o d r e u j e prema sopstvenim uslovima u skladu je sa principom pune odgovornosti svakog pokreta za progresivni raz v o j i u s v o j o j z e m l j i i u svetu. Savez komunista Jugoslavije uveren je da otvorena, o b j e k t i v n a i principijelna diskusija izmeu p a r t i j a i konstruktivna kritika, bez nametanja gledita drugim pokretima, m o g u samo da koriste razumevanju, r a v n o p r a v n o j saradnji i z a j e d n i k o m reavanju sloenih i raznovrsnih problema sa k o j i m a se danas suoava radniki pokret. P o s t o j a n j e i nametanje b i l o kakvog meunarodnog centra za r u k o v o e n j e celokupnom b o r b o m radnikog pokreta je istorijski prevazieno. To bi bilo u suprotnosti sa stvarnim potrebama pokreta u celini, sa samostalnou svake p a r t i j e i stvarnom nezavisnou z e m a l j a i tetno za d a l j e j a a n j e snaga socijalizma. Uzaludno je s v a k o n a s t o j a n j e da se tenje ka jedinstvu meunarodnog radnikog p o k r e t a i prevladavanje postojeih protivrenosti ostvaruju f o r m a l n i m k o m p r o misima i poputanjem dogmatskim i drugim tendencijama i snagama, i j i postupci p o t v r u j u da ne tee jedinstvu meunarodnog radnikog pokreta, ve d o m i n a c i j i nad n j i m . Z b o g toga se iSavez komunista Jugoslavije odluno suprotstavlja sadanjoj politici rukovodstva KP Kine, politici k o j a nanosi o g r o m n u tetu stvari m i r a i socijalizma time to pseudorevolucionarnim tretiran j e m b o r b e za m i r i socijalizam oteava s p r o v o e n j e politike miroljub i v e koegzistencije i napredak u sVetu. P o d j e d n a k o su tetna i zabrin j a v a j u a nastojanja rukovodstva K P K i n e d a p o d v o j i radnike, p r o gresivne i nacionalnooslobodilake pokrete i da sopstvene stavove, kaoj e d i n o ispravne i obavezne, nametne elom m e u n a r o d n o m radnikom pokretu i da postane n j e g o v centar. Borba protiv takvih shvatanja i takve prakse predstavlja sastavni deo b o r b e za m i r i socijalizam, za ravopravne odnose meu socijalistikim z e m l j a m a i meu komunisticim partijama, za stvarno jedinstvo meunarodnog radnikog pokreta i svih progresivnih snaga. Nezavisno od negativnog odnosa kineskog rukovodstva prema naoj z e m l j i , Savez komunista Jugoslavije je uvek zastupao m i l j e n j e da K i n i treba p o m o i da se ubrzano i nesmetano raz v i j a i da j o j se ne m o e uskraivati da zauzme ravnopravno mesto u meunarodnoj p o l i t i k o j zajednici. Odluni da d a j u svoj doprinos j a a n j u saradnje i solidarnosti svih snaga k o j e se b o r e za mir, d e m o k r a t i j u i socijalizam, SaVez komunista i sve svesne socijalistike snage Jugoslavije r a z v i j a j u iroku ravnopravnu saradnju sa svim delovima meunarodnog radnikog i progresivnog pokreta k o j i takvu saradnju prihvataju, bez obzira na razlike u ne1094

k i m politikim i ideolokim pogledima, i p o d r a v a j u svaku f o r m u razmene m i l j e n j a i iskustava, kao i z a j e d n i k o g delovanja kada ono doprinosi stvarnom j a a n j u m i r o l j u b i v i h i naprednih snaga u svetu. Na toj osnovi Savez komunista Jugoslavije smatra s v o j o m prirodn o m o b a v e z o m da d a l j e razvija ravnopravnu saradnju sa svim komunistikim p a r t i j a m a k o j e to takoe ele, i da n a j a k t i v n i j e uestvuje u reavanju postojeih p r o b l e m a i zadataka meunarodnog radnikog pokreta, i j i je on sastavni deo. Savez komunista Jugoslavije p r i d a j e u tom pogledu poseban znaaj r a z v i j a n j u to svestranije saradnje nae z e m l j e sa socijalistikim z e m l j a m a . Socijalistike snage Jugoslavije i dalje e jaati svoju solidarnost sa radnikom klasom u kapitalistikim z e m l j a m a , k o j e se b o r e za i z v o j e v a n j e s v o j i h prava i ostvarenje one istorijske uloge k o j u j o j savremene p o t r e b e i razvitak p o s t a v l j a j u . Pruanje podrke i p o m o i nacionalnooslobodilakim pokretima u kolonijama i narodnim p o k r e t i m a u n o v o o s l o b o e n i m z e m l j a m a , k o j e se b o r e za i z v o j e v a n j e svojih prava i ostvarenje one istorijske uloge k o j u j o j savremene potrebe i razvitak p o s t a v l j a j u . Pruanje podrke i p o m o i nacionalnooslobodilakim pokretima u k o l o n i j a m a i narodnim pokretima u n o v o o s l o b o e n i m z e m l j a m a , k o j i p r e d s t a v l j a j u znaajne faktore napretka, Savez komunista smatra s v o j o m dunou i d o p r i n o s o m miru, d e m o k r a t i j i i j a a n j u socijalistikih snaga u svetu. Savez K o m u nista Jugoslavije e, i p o r e d postojeih razlika, d a l j e raditi na proirivanju veza i unapreivanju saradnje sa socijalistikim i socijaldemokratskim p a r t i j a m a , uveren da se time doprinosi n e o p h o d n o j saradnji svih snaga radnike klase u borbi za m i r i socijalizam. . . Administrativno meanj'e politikih f a k t o r a u drutvenu proizvodnju, zahvatanje n a j v e e g dela sredstava i neefikasno ulaganje d o v o d i l o je do poznatih p o r e m e a j a i kolebanja u naem e k o n o m s k o m razvitku, do nestabilnosti na tritu, to je izazvalo n e z a d o v o l j s t v o graana. U f o r m i r a n j u i reimu cena, u s p o l j n o t r g o v i n s k o m i deviznom reimu, n a j i z r a z i t i j i su elementi starog, administrativnog sistema. Sve je to ometalo da se, p o d u t i c a j e m slobodnijeg d'ejstva trita uspostave realni odnosi u cenama, pa time i ujednaeniji uslovi privreivanja.

D a l j i pozitivan r a z v o j meunacionalnih odnosa i uvrenje bratstva j jedinstva naih naroda n a j t e n j e je povezano sa j a a n j e m drutvenih socijalistikih odnosa u celini. Dosadanji r a z v o j pratile su i tekoe k o j e proistiu prvenstveno iz j o uvek dubokih razlika u e k o n o m s k o j snazi i mogunostima razvitka raznih nacionalnih podruja. One takoe izviru iz administrativno-etatistikih elemenata u ekonomskim odnosima, kao i zbog subjektivnih slabosti, k o j e su se ispoljile pre svega u r e d o v i m a Saveza komunista. Na tim osnovama izrastaju i odreene p o j a v e nacionalizma. Izraz tih p o j a v a , k o j e treba suzbijati, jesu i pogrena m i l j e n j a da su n a c i j e u naem socijalistikom drutvenom r a z v o j u preivele i da treba stvarati jedinstvenu jugoslovensku naciju, to je izraz birokratskog centralizma i unitarizma. Takva m i l j e n j a s obino i s p o l j a v a j u u ignorisanju politikih, drutvenih, ekonomskih i drugih f u n k c i j a republika i autonomnih p o k r a j i n a . T a k o e treba odluno suzbijati sputavanje meunacionalnih integracionih procesa, stvaranje vetakih b a r i j e r a neposred1f)95

nom povezivanju radnih i drutvenih zajednica raznih nacionalnih podruja, ili p o k u a j e zatvaranja u s v o j e " republike granice. N a j v i e tete od toga trpi radniko i drutveno s a m o u p r a v l j a n j e , radni kolektivi, j e r oni tee socijalistikoj integraciji u p r o i z v o d n j i i drutvenim odnosima. Socijalistika integracija je, istovremeno, osnova na k o j o j e se jo p u n i j e i izrazitije ispoljiti o b j e k t i v n o jedinstvo i meuzavisnost interesa svih naih naroda i narodnosti. Na p o d r u j u obrazovanja, kulture, nauke i umetnosti dolaze do izraaja, esto i p o d pritiskom negativnih naslea prolosti, neki specifini oblici nacionalistikih pojava. Osmi kongres SKJ istie da se danas u oblasti meunacionalnih odnosa pred nas kao osnovno postavlja p i t a n j e d a l j e g r a z v i j a n j a njihovog socijalistikog karaktera. U c i l j u j a a n j a ravnopravnosti naroda i narodnosti Jugoslavije p o t r e b n o je obezbediti p o t p u n i j e osposobljavan j e svih njih, kao i cele drutvene zajednice, da svestranije, bre i efikasnije r a z v i j a j u kako m a t e r i j a l n e p r o i z v o d n e snage, tako i drutveno s a m o u p r a v l j a n j e i raspodelu dohotka p r e m a radu. Savez komunista Jugoslavije p r i d a j e poseban z n a a j problemu ekonomskog r a z v o j a nerazvijenih republika i autonomnih pokrajina, u c i l j u n j i h o v o g o s p o s o b l j a v a n j a da sopstvenim snagama ostvaruju s v o j d a l j i ekonomski razvitak, to je u interesu itave zajednice, a ne samo odreene republike ili oblasti. U skladu sa o b j e k t i v n i m mogunostima cele privrede, treba obezbediti kao organski deo jedinstvene politike privrednog r a z v o j a i u smislu optih interesa svih radnih l j u d i i svih p o d r u j a Jugoslavije postepeno i efikasno u k l a n j a n j e bitnih razlika u razvijenosti m a t e r i j a l n e baze naih naroda. I na p o l j u kulture i obrazovanja Savez komunista se istovremeno zalae za odluno suzbijanje birokratskih tendencija unitarizma i uniformnosti, kao i zatvaranja u s v o j e nacionalne okvire, k o j i u stvari ograniavaju i sputavaju kulturni razvitak naroda i n j i h o v o d u b l j e povezivanje. Komunisti e se zalagati za socijalistiku, humanistiku sadrinu i idejnu o r i j e n t a c i j u kulturnog stvaralatva u okviru s v o j e nacije, kao i za to doslednije ostvarivanje principa drutvenog samoupr a v l j a n j a , kako bi se bitni interesi radnih l j u d i to neposrednije izraavali u razliitim domenima kulturnog ivota i o b r a z o v a n j a . . . K o n g r e s istie da su komunisti, a naroito rukovodstva, duni da budu na elu i d e j n e b o r b e p r o t i v svih vidova nacionalizma i ovinizma, i pre svega u s v o j o j sredini. . - 1 VIII kongres SKJ, Beograd, 713. decembra 1964. Sten, beleke III, Beograd, 1965, 20552063.
1 Osmi kongres SKJ odran je u Beogradu 713. decembra 1964. U centru razmatranja ponovo se nalazila samoupravna koncepcija drutvenog razvoja Jugoslavije. Kongres se izjasnio za dalji razvitak socijalistikih drutvenih odnosa, zasnovanih na raspodeli dohotka prema radu, za snaenje materijalne osnovice samoupravljanja, za neposredno samoupravljanje u ekonomskim jedinicama, ali to nije znailo da su bile i otklonjene razlike u vrhu SKJ u odnosu na budui razvitak. Nacionalno pitanje otvoreno je prvi put posle rata na Osmom kongresu. Sve do tada je preovlaivalo miljenje da je jugoslovenska revolucija reila to pitanje. Meutim, razmimoilaenja u rukovodstvu postojala su i oko pitanja daljeg razvitka nacionalne politike SKJ. Osmi kongres je u istupanjima Tita, Kardelja i Veljka Vlahovia otvorio i pitanje, koje neki istraivai ovog perioda nazivaju tabu-temom". Tito je ocenio kao nacionalistike tendencije ignorisanje drutveno-ekonomskih funkcija republika i autonomnih pokrajina, a, na drugoj strani, tendenciju zatvaranja ovih u svoje granice. Traio je da nacionalne ma-

1096

njine budu most" Jugoslavije sa susednim dravama (Maarskom, Italijom, Bugarskom, Rumunijom i Albanijom). Za E. Kardelja nacionalna ekonomska samostalnost" nije znaila ni autarhiju", niti nacionalistiki egoizam", ve specifini vid samoupravljanja radnih ljudi". Koncepcija o iezavanju nacionalnih razlika posle pobede revolucije prikrivala je po Veljku Vlahoviu birokratske, unitaristike ili hegemonistike tendencije". Stav da se treba spasavati od republikanizma ubrzanom privrednom i kulturnom integracijom", Veljko Vlahovi je smatrao varijantom administrativno-centralistikog nacionalizma". Iznete ideje na kongresu su delovale kao nove, pomalo iznenaujue, pa ak i kao okantne, jer se o nacionalnom pitanju do tada nije javno govorilo, a, na drugoj strani, prosena svest lanstva, pa i najvieg rukovodstva, nije jo bila prijemiva za prihvatanje shvatanja o unitaristikoj svesti ili njenoj suprotnosti opasnosti od separatizma. Naglasak je bio na upozorenju o unitaristiko-centralistikoj opasnosti", kao glavnoj, bez namere da se u toj fazi razvoja menja struktura federacije. Meutim, i Tito i Kardelj su polazili od toga da ekonomska struktura Jugoslovije sa centralistikom oznakom moe dovesti u pitanje ravnopravnost nacija. Kongres je stao na gledite da je neophodno jaanje jugoslovenskog socijalistikog patriotizma.