UNIDADE 7: RECURSOS I

1.- RECURSOS: CONCEPTO E TIPOS.1.1.- RECURSO NATURAL E RESERVA.Un recurso calquera forma de materia, enerxa necesaria para cubrir as necesidades fisiolxicas, econmicas ou culturais tanto dos individuos como das colectividades. Os recursos naturais seran aqueles que son extrados das zonas da Terra que nos resultan accesibles, dicir da cortiza, da atmosfera, da hidrosfera ou da biosfera e proporcionan humanidade alimentos, enerxa e materias primas para cubrir s sas necesidades. Denominamos reservas a aquelas partes dos recursos que temos perfectamente localizadas e que ademais a sa explotacin resulta economicamente rendible coa tecnoloxa que dispoemos. Evidentemente o concepto de reserva conxuntural xa que a evolucin tecnolxica pode converter o inaccesible ou non rendible en accesible e rendible, transformado un recurso en reserva. 1.2.- CLASIFICACIN DOS RECURSOS NATURAIS. 1.2.1.- Clasificacin dos recursos naturais segundo a sa natureza.Segundo este criterio podemos distinguir os seguintes recursos: Recursos biolxicos.- Constitudos polos seres vivos. Este grupo incle os recursos alimenticios (a gandera, a agricultura e os recursos marios, tanto os pesqueiros como a acuicultura) , os recursos forestais e a biomasa como fonte de enerxa. Hoxe en da tamn se considera o acervo xentico como importante recurso base da enxeera xentica. Recursos xeolxicos.- Constitudos basicamente pola minera metlica e non metlica, polas rochas industriais e polo solo. Tamn inclen os recursos hdricos e a meirande parte dos recursos enerxticos: combustibles fsiles, combustibles nucleares, enerxa elica, enerxa hidroelctrica, enerxa solar, enerxa xeotrmica, e enerxa mareomotriz. Recursos recreativos e culturais.- Entidades que non adoitamos consideralas recursos pero que cada da teen meirande importancia. Tal o caso da paisaxe, e dos parques e reservas naturais.

1.2.2- Clasificacin dos recursos naturais segundo a sa taxa de renovacin.Segundo a sas posibilidades de renovacin distinguimos: Recursos renovables.- Son aqueles que se explotan a unha velocidade mis lenta c da sa formacin ou que poden ser rexenerados trala sa utilizacin. Tal ocorre coas chamadas enerxas renovables (solar, hidrulica, elica, maremotriz, e xeotrmica) e auga en zonas hmidas. Tamn poden considerarse recursos renovables algunha fonte de enerxa que, anda que non forma parte de ningn proceso cclico, tan abondosa que resultan inesgotables na prctica (enerxa procedente do hidrxeno). Recursos potencialmente renovables:- Son aqueles que son renovables sempre que a sa xestin ou explotacin non supere a capacidade de rexeneracin. Este grupo abrangue os recursos biolxicos (que inclen a enerxa de biomasa), os solos, e a auga.

39

Recursos non renovables.- Son aqueles que se xeran en procesos moi lentos polo que unha vez extrados e utilizados son imposibles de repoer. Tal ocorre coa meirande parte dos recursos minerais, cos combustibles fsiles e coa auga en zonas secas da Terra.

2.- RECURSOS ENERXTICOS.-

RENOVABLES
SOLAR HIDRALICA ELICA MAREOMOTRIZ ONDAS MAREMOTRMICA XEOTRMICA

NON RENOVABLE
COMBUSTIBLES FSILES NUCLEAR

POTENC. RENOV.
BIOMASA

40

2.1.- CLASIFICACIN E USO DAS FONTES DE ENERXA.2.1.1.- Clasificacin das fontes de enerxa.- As distintas fontes de enerxa pdense clasificar atendendo a dous criterios: A sa taxa de renovacin: tal como aparece no cadro anterior pdense clasificar en : Renovables: Solar, hidrulica, elica, mareomotriz e xeotrmica Non renovables: combustibles fsiles, minerais radioactivos Potencialmente renovables : enerxa de biomasa, enerxa hidrulica As fontes de enerxa baseados no hidrxeno, anda que estritamente non son renovables, a sa abundancia fainas inesgotables na prctica polo que poden ser consideradas renovables A sa calidade: dicir, a capacidade de producir enerxa til por unidade de masa ou volume, de superficie e de tempo, e tamn a sa capacidade de adaptar a producin ao ritmo da demanda. Nese sentido pdense clasificar en: Calidade alta: Nuclear, Combustibles fsiles Calidade media: Hidroelctrica, Elica (ventos fortes), biomasa, solar (climas propicios) Calidade baixa: Mareomotriz, Xeotrmica, Elica (ventos moderados), solar (climas pouco propicios) 2.1.1.- A distribucin das fontes de enerxa en Espaa.ENERXA FINAL.- Na figura da esquerda amosamos a distribucin a enerxa tal como utilizada polo usuario, no perodo 98/200. Nela faise evidente que o gasto fundamental do consumidor enerxtico (transporte, domstico ou industrial) son os derivados do petrleo, ocupando o segundo lugar a electricidade e o gas, e porcentaxes menores o carbn e as enerxas renovables. A XERACIN DE ENERXA ELCTRICA.- Os datos do pargrafo anterior poden levar confusin da ausencia do uso da enerxa nuclear no noso pas, ou o baixo consumo de carbn: debemos saber que a xeracin desta enerxa elctrica faise fundamentalmente en centrais trmicas de ciclo combinado que usan gas natural(22% da electricidade xerada), en centrais nucleares (20%) ou nos enerxa renovables, principalmente elica (14,6% e hidroelctrica (14%) ANO 2010

47%

CONSUMO DA ENERXA PRIMARIA.- Do dito nos pargrafos anteriores deducimos que unha idea mis cabal do consumo enerxtico en Epaa nola da as porcentaxes referidas ao consumo da enerxa primaria que podemos ver na grfica da dereita, na que podemos decatarnos que o sistema enerxtico espaol basease nos derivados do petrleo (en torno ao 41

6%

23% 12% 11%

50% da enerxa primaria), a enerxa nuclear (12%), o gas natural (12%) e no carbn (sobre o 6 %) . As enerxas renovables (hidroelctrica e outras renovables) acadan xa o 11%. Indicamos agora a evolucin da situacin enerxticas en Espaa durante a primeira dcada do sculo XXI: EVOLUCIN DO CONSUMO DA ENERXA PRIMARIA (2000/2010): Reducin do aporte do carbn (18% ao 6%) Incremento do gas natural (do 11% ao 23%) Certo pulo das renovables (alternativas e hidroelctrica) dun 6% ata un 11%. Lixeiro aumento do papel dos derivados do petrleo (51% ao 47%) Mantemento da porcentaxe da enerxa nuclear nun 12% EVOLUCIN DA XERACIN DA ENERXA ELCTRICA (2005/2010): Os ciclos combinados de gas natural aportan un 22% da xeracin da enerxa elctrica. As nucleares xeran o 20% da electricidade que consumimos. As renovables (hidroeltricas e alternativas) aportan un tercio na xeracin de electricidade (33%). A enerxa elica acrcase ao 15% da electricidade xerada superando a enerxa hidrulica (14%). O carbn queda reducido a un 8,5% da xeracin elctrica. 2.2.COMBUSTIBLES FSILES.-

Central trmica de carbn

Os combustibles fsiles , dicir os procedentes de restos de seres vivos antigos que sufriron transformacins de orixe biolxica ata convertelos en combustibles. Constiten a fonte de enerxa mis utilizada no momento actual xa que aproximadamente o 79,6% da enerxa comercial utilizada provn destes combustibles. Consmense sobre todo en centrais termoelctricas (para producir enerxa elctrica), no transporte e nos sistemas de calefaccin. O desenvolvemento enerxtico sostible esixe unha reducin da utilizacin desta fonte de enerxa e a sa substitucin por outros sistemas alternativos debido s razns que agora indicamos: O efecto prexudicial dos contaminantes produto da sa combustin en especial da emisin do CO2 e outros gases que producen incremento do efecto invernadoiro que podera estar producido un grave cambio climtico. Tamn emiten gases de nitrxeno e xofre que son responsables de procesos contaminantes dos que falaremos no futuro como o smog e a chuvia cida. Os impactos derivados da sa extraccin, transporte e tratamento. O feito de que, malia a sa abundancia, son recursos non renovables, e ao ritmo de consumo actual se producira o seu esgotamento no medio prazo. A dependencia enerxtica con respecto doutros pases nos casos de estados que non son productores destes combustibles Vexamos agora os combustibles fsiles mis importantes. 2.2.1.- O carbn.ORIXE E TIPOS.- O carbn formouse por acumulacin de restos vexetais no fondo de pantanos, lagoas ou deltas onde, en condicins anaerobias, sufriron procesos de fermentacin. O carbn un combustible de alto poder calorfico e un dos mais abondosos, e as sas reservas se estiman para 220 anos se mantn o actual ritmo de consumo. tamn o mis sucio debido ao 42

seu alto contido en xofre polo que cando se queima ceiba grandes cantidades de SO2, o principal responsable da choiva cida. Existen basicamente 4 tipos de carbn que enumeramos segundo a sa porcentaxe en C e o seu poder calorfico: Antracita, Hulla, Lignito e Turbas. EXLOTACIN.- A sa explotacin pode ser a ceo aberto ou en minas segundo a profundidade na que se atopa. As explotacins a ceo aberto son mis baratas pero o seu impacto ambiental e paisaxstico moi elevado. As minas son mis caras e perigosas polo riscos de colapsos e de explosins de gas gris, e asemade favorecen a aparicin de enfermidades como a silicose. En todo caso ambas as das explotacins de carbn producen impactos pola acumulacin de escombros, contaminacin do aire pola producin de grandes nubes de po e a contaminacin de auga superficiais e subterrneas polos lixiviados. USO.- O carbn sase sobre todo como combustible en centrais trmicas para producir electricidade. A calor resultante da combustin utilzase para producir vapor de auga que far xirar s turbinas que movern alternadores que transformarn a enerxa mecnica en enerxa elctrica. (O 30% da enerxa elctrica mundial provn de esa fonte). O obxectivo ao longo prazo diminur esta fonte de enerxa; hoxe en da. No curto prazo, trtase de minimizar os seus impactos procesando o combustible machucndoo e tentando de eliminar os compostos sulfurados antes de emitir atmosfera os gases da combustin. INCOVENIENTES DO SEU USO.- Xa indicamos que a combustin dos distintos carbns producen grandes cantidades de CO2 responsable do efecto invernadoiro, e de gases de xofre e nitrxeno responsables da chuvia cida. A sa extraccin e transporte produce tamn numerosos impactos como contaminacin con po, contaminacin acstica, etc.. Non debemos esquecer tampouco os riscos derivados da sa extraccin como as explosins de gris e os derrubamento,

e a aparicin de enfermidades como a silicose. asemade un recurso non renovable de previsible esgotamento no medio prazo. 2.2.2.- O petrleo.ORIXE E EMIGRACIN.- Orixnase pola morte masiva de plancto mario debida a cambios bruscos da temperatura e salinidade do mar. Ao sedimentar este plancto morto xunto a fangos, areas ou arxilas formou os barros saproplicos. Estes barros sofren a transformacin en procesos de fermentacin anaerobia onde se converten en hidrocarburos; mentres, os sedimentos forman a chamada rocha nai que queda impregnada de petrleo. Debido sa baixa densidade o petrleo tenta emigrar cara arriba deixando un residuo slido bituminoso (por ex. nas lousas bituminosas) e as pode chegar superficie perdendo a substancias voltiles e formando as areas asflticas ricas en parafina. TRAMPAS.-Normalmente o petrleo atopa na sa migracin rochas impermeables que deteen a sa marcha: daquela o petrleo queda entrampado impregnando rochas porosas permeables (rochas almacn) como as pedras de area onde se decanta en varias capas: unha de auga salgada debaixo do petrleo e outra de gas metano por encima de el: falamos das trampas petrolferas 43

REFINADO E USOS.- O petrleo extraese na forma chamada de cru que unha mestura de hidrocarburos gasosos, lquidos ou slidos, con pequenas cantidades de xofre e nitrxeno, que non ten ningunha aplicacin. Para a sa utilizacin cmpre que pase por unha serie de procesos de refinamento por medio dunha destilacin fraccionada na que se vai elevando a temperatura pouco a pouco para separar as distintas fraccins segundo o seu punto de ebulicin: primeiro sepranse os produtos gasosos (metano, etano, butano, propano, etc.), logo os produtos lquidos (gasleo, gasolina, nafta, fuel, queroseno, etc.) quedando depositados os slidos (alcatrns, betumes, etc.). Os distintos hidrocarburos obtidos anda tern que pasar por outros procesos de tratamento antes de chegar a ser aptos para o consumo. A utilizacin destes produtos variada: os gases utilzanse licuados para calefaccins industriais e domsticas e caldeiras; a gasolina utilzase para autombiles; a nafta e o queroseno utilzase para a industria qumica e como combustibles dos avins; os gasleos para autombiles disel ou calefaccins domsticas; o fuel en centrais trmicas para a xeracin de electricidade. Outros produtos resultantes utilzanse para materia prima da industria qumica, fertilizantes, pesticidas, plsticos, fibras sintticas, pinturas, medicinas, etc. INCONVENIENTES DO SEU USO.- Ao igual que os carbns, o fuel queimado nas centrais trmicas produce grandes cantidades de CO2 de efecto invernadoiro e de gases de nitrxeno e xofre responsables na chuvia cida. Tamn o seu uso domstico e responsable do smog sulfuroso nas grandes cidades e a combustin nos motores dos autombiles a responsable do smog fotoqumico do que falaremos mis adiante. Sabemos tamn da responsabilidade do petrleo na contaminacin maria na sa extraccin (nas plataformas) e no seu transporte polos escapes dos buques, os accidentes e os chamados sentinazos produto da limpeza dos petroleiros. E asemade un recurso non renovable que se esgotar no curto prazo que produce tamn unha forte dependencia dos pases produtores. 2.2.3.- O gas natural.ORIXE.- O gas natural ten orixe na fermentacin de materia orgnica que, en grandes cantidades, queda retida entre sedimentos. A sa orixe pode estar relacionada cos procesos de formacin de petrleo ou carbn, pero tamn pode ser independentes deles. Est composto por unha mestura de hidrxeno, metano, butano, propano e outros gases en proporcins variables. EXTRACCIN E TRANSPORTE.- A sa extraccin moi doada de facer xa que o gas natural sae de entre os sedimentos pola propia presin que soporta, polo que a explotacin moi econmica e rendible. O transporte tamn barato xa que se fai por gasodutos que constiten un sistema seguro e de baixo risco anda que presentan o perigo do escape do metano, un gas de mis efecto invernadoiro que o dixido de carbono. Outro sistema de transporte consiste en licualo a baixas temperaturas e logo
GAS NATURAL

44

transportalo en grandes buques semellantes aos petroleiros ata plantas regasificadoras de onde saen os oleodutos. Este sistema pode chegar a ser mis perigoso porque a explosin dun destes buques tera efectos terrorficos. USO.- O gas natural utilizase nos domicilios nos sistemas de calefaccin e auga quente. Ademis da a da medra o seu uso nas centrais trmicas para producir enerxa nos chamados ciclos combinados. INCONVENIENTES DO SEU USO.- A combustin do gas natural e mis limpa que a dos outros combustibles fsiles xa que, anda que emite CO2, faino en cantidades menores que o fuel e os distintos carbns, e, asemade, non ceiba outros gases contaminantes como os xidos de nitrxeno ou xofre. Moitos defenden por iso que podera ser o substituto transitorio dos outros combustibles fsiles mentres que non se desenvolven fontes alternativas limpas. De todos os xeitos cmpre lembrar que o gas natural un recurso non renovable, relativamente escaso, e que s sas reservas non pasarn moito dalgns decenios. Recentemente, o desenvolvemento das tecnoloxas de extracin permiten obter un gas que se encontra almacenado en rochas metamrificas do tipo dos xistos ou das lousas (o chamado Shale Gas) que podera incrementar as reservas deste combustible fsil dun xeito importante anda que a sa extraccin con tcnicas moi agresivas podra provocar microsismos e contaminacin dos acufreros.. Citaremos finalmente o chamado Gran Burato, un xigantesc crter situado no fondo o Atlntico a unhas 170 millas da costa galega e que podera proceder de explosins de gas natural, o que indicara a presenza deste combustible fsiles nas proximidades da costa Galega. A xunta de Galicia esta realizando exploracins para valorar a importancia deste xacemento 2.3.- A ENERXA DE FISIN NUCLEAR.A enerxa nuclear naceu coa esperanza de ser a solucin dos problemas enerxticos nos pases desenvolvidos polo seu baixo custo, as magnitudes das reservas nucleares e o feito de non emitir ningn gas atmosfera. Sen embargo os gravsimos accidentes acontecidos en reactores nucleares (Chernobil e The Mile Island, e, sobre todo, a mis recentemente en Fukushima no 2011)) e o problema de xestin dos seus residuos tena convertido nunha fonte de enerxa moi controvertida. Sen embargo, a actual crise do petrleo e as esixencias do protocolo de Kioto, e a loita contra os gases de invernadoiro, actan en contra da poltica de peche de centrais e as moratorias que teen paralizada a construcin de novas. Tamn acta a favor das nucleares a forte dependencia exterior e de pases moi inestables politicamente que a Unin Europea ten no seu subministro enerxtico e no carcter non renovable da enerxa fsil. 2.3.1.- O proceso de desintegracin radioactiva.-

45

As centrais nucleares basean o seu funcionamento nos procesos de desintegracin (ou fisin) de istopos radioactivos. As, ao dividirse un ncleo de Uranio-235, polo impacto dun neutrn, en dous ncleos mis lixeiros, librase unha enorme cantidade de enerxa (obxecto do proceso) e neutrns mis rpidos que en novos impactos rompern novos tomos: entramos daquela nun proceso de reaccin en cadea que se non se controla rematar por producir unha explosin nuclear. Loxicamente nas centrais nucleares utilzanse, para controlar s fusins, moderadores que se introducirn entre o combustible nuclear coa finalidade de absorber a meirande parte dos neutrns emitidos. Este material moderador adoita ser auga, grafito slido ou auga pesada (D2O).
Central nuclear de producin de enerxa electrica

2.3.2.- O combustible nuclear.O combustible dos reactores nucleares o istopo Uranio-235 que se extrae tras procesar enormes cantidades de mineral de Uranio (normalmente uraninita ou pechblenda) para separar o istopo do resto (plantas de enriquecemento). Con este uranio enriquecido fabrcanse as barras de combustibles que se usan nos reactores. As barras de combustible, tras catro anos de uso teen unha concentracin demasiado baixa de uranio-235 polo que se retiran e se almacenan nunha piscina exterior. Cando existen un nmero suficiente delas, tansprtanse a centros de receprocesado. Estes materiais reutilzanse tralo seu tratamento nas plantas de reprocesamento. Sen ebargo, outros residuos entrranse e permanecern activos, emitindo radiacins durante mis de 10.000 anos: velaqu un dos grandes problemas que xera a tecnoloxa nuclear. En todo caso convn recordar que o Uranio un recurso mineral non renovable e que se ten calculado que posuemos reservas de Uranio entre 1 sculo ou 3, en funcin de como mellora a tecnoloxa do reprocesado ou a da utilizacin de elementos diferentes ao Uranio. Hoxe en da investgase na utilizacin doutros tipos de istopos, como o torio-232 que se bombea con partculas procedentes dun acelerador. As avantaxes son claras: os residuos son menos perigosos, e a reaccin pode deterse ao impedir o bombardeo das partculas, minimizando s posibilidades de accidente.
En todo cas

2.3.3- Inconvenintes da enerxa nuclear.Existe o risco de que se descontrole a reaccin, se produzan incendios, fallen os sistemas de refrixeracin e se produza a explosin da central coa emisin atmosfera de istopos radioactivos perigossmos (Cesio, Iodo, Estroncio, etc.). Estes istopos emiten radiacins alfa, beta e gamma perigossimas para a sade. Se algns destes istopos entra no corpo humano pode acumularse nalgns rganos onde produce grandes danos para a sade 46

humana: danos no corpo, morte, cancros (de tiroides, sos e tumores cerebrais), danos nos vulos que producen malformacins en futuros fetos, etc. Anda sen explosins pdense producir escapes destes perigossimos radioistopos e producir danos nos traballadores da central ou nos habitantes do contorno. Os residuos das reaccins son altamente perigosos (cancros e mutacins), con larga duracin na sa actividade, e indestrutibles polo que o soterramento a nica solucin. Ademais debemos ter en conta o risco de contaminacin radioactiva producida na mina ou no transporte. Citaremos outros problemas de menor importancia como o feito de que as centrais nucleares alteran o microclima facndoo mis clido e hmido. Tamn, por verter auga a alta temperatura aos ros, produce graves alteracins nos ecosistemas fluviais. 2.3.4.- As vantaxas da enerxa nuclear.E unha fonte enerxtica de cualidade. Produce enerxa ocupando pouco espazo e sen problemas de descontinuidade. Se se dispn de mineral e tecnoloxa unha fonte que evita a dependencia enerxtica con respecto a outros pases. Nos pases sen tecnoloxa nuclear produce certa dependencia exterior pero de reas de menor inestabilidade poltica. Non emite CO2 polo que para moitos e o nico xeito realista de loitar contra o cambio climtico. Non emite xidos de nitrxeno e xofre, nin cinzas. Anda que o custe do Kw nuclear e moi complicado de calcular debido aos custes ocultos (gastos de desmantelamento, xestin dos residuos, etc...) tense calculado pola Comisin Nacional da Enerxa que no 2008 o custe do megawatio-hora de orixe nuclear era de 44 euros, o mis tralo o megawatio hidrulico (39 euros). Mis caros seran os megawatios dos ciclos combinados (69 euros) e o das trmicas de carbn (72 euros 2.3.5.- A enerxa nuclear en Espaa.Nos grficos indicamos as centrais nucleares activas en Espaa, a sa

potencia e a sa vida til. 47

Canto os residuos, os de menor intensidade procedentes de hospitais ou centros de investigacin, ou de centrais, almacnanse no depsito de El Cabril (Crdoba). Os de alta intensidade almacnanse de xeito provisorio en piscinas refrixeradas nas propias centrais ou en depsitos situados en Francia polos que hai que pagar fortes cantidades de cartos. No 2004 iniciouse o proceso para a con construcin dun ATC (almacn temporal centralizado) considerados unha mellor opcin que os ATI (almacn temporal individualizado). Este ATC almacenar os residuos das centrais espaolas durante 60 anos. Tras un longo proceso, no ano 2012 decdese que o ATC ser construdo na localidade conquense de Villar de Caas. A instalacin estar preparada para resistir terremotos, inundacins ou ataques terroristas, anda que organizacins ecoloxistas opense a estes almacns e defenden que os residuos sexan almacenados nas propias centrais. En relacin a dependencia que xera esta enerxa con respecto a outros pases debemos indicar que so o 17% do uranio que usamos nas nosas centrais de producin nacional, o resto debe ser importado. Tampouco posemos tecnoloxa para o enriquecemento do mineral que debe ser tratado en instalacins estranxeiras. No entanto as barras de combustible si son producidas en Espaa, nunha instalacin situada en Juzbado na provincia de Salamanca. 2.4.- A ENERXA HIDROELCTRICA. a fonte mis utilizada, tralos combustibles fsiles, e basase na transformacin da enerxa potencial en enerxa cintica, e de esta en enerxa elctrica. O proceso e doado de entender: por medio da construcin dun dique ou presa nun ro, consguese a elevacin do nivel das augas que forman un encoro. As augas dixanse caer cara unha turbina que fan xirar producindo enerxa elctrica As centrais teen avantaxes como producir unha enerxa limpa, sen contaminantes. Asemade os encoros regulan os cauces e mesmo permiten a utilizacin das augas con outras finalidades como o rego; mis teen inconvenientes como o seu impacto na ecoloxa dos ros, con graves danos a sa fauna que ve impedida a sa mobilidade; alteracins nos microclimas; e procesos de eutrofizacin das augas pola acumulacin de residuos orgnicos. Tampouco son desprezables as alteracins que producen nos procesos sedimentarios que poden afectar mesmo s costas por deterse a sedimentacin nas desembocaduras. Ademais produce asolagamentos de moitos vales frtiles con un alto grao de impacto na paisaxe. TIPOS DE CENTRAIS.- En funcin da potencia diferenciamos dous tipos de centrais hidroelctricas: as grandes centrais e as chamadas minicentrais de menos de 5000 kW. Estas minicentrais acadaron un forte desenvolvemento en Galicia anda que na actualidade o proceso de construcin est sendo atenuado debido a impacto que produce a sa intensa dispersin por todo o territorio galego.

48

2.5.- AS ENERXAS ALTERNATIVAS.Denominamos enerxas alternativas a aquelas nas que a sa producin non altera de xeito significativo o medio ambiente, e asemade son recuperables ciclicamente de xeito natural en tempos razoables (renovables) porque, a diferenza das enerxas convencionais, non proveen da explotacin de xacementos de carcter finito e non renovable. Son as que seguen: Enerxa solar: dicir a obtida por absorcin directa das radiacins solares. Enerxa elica: procedente do vento que se xera como consecuencia do distintos xeito de quentarse a atmosfera. Ten daquela tamn orixe solar Enerxa de biomasa: que ten orixe na materia orgnica procedente de seres vivos e que procede sempre da actividade fotosintticas dos productores dos ecosistemas, e polo tanto da enerxa solar. A enerxa xeotrmica: que ten o seu orixe na calor interna do planeta, e non do Sol. Enerxa do mar: que ten a sa orixe nas tres manifestacins da actividade maria: a enerxa mareomotriz, procedente das mareas (orixinadas pola accin gravitatoria do sistema SolLa), a enerxa das ondas, que proceden da accin do vento sobre a superficie maria e a enerxa maremotrmica. Anda que se teen producido importantes avances nos ltimos anos, a contribucin das enerxas alternativas ao balance enerxtico anda modesto: dos 8.000 millns de toneladas equivalentes de petrleo (tep) de producin mundial de enerxa na pasada dcada, s un 1% procede de enerxas alternativas. En Galicia a penas acadaba o 2%. A Comisin Europea de Enerxas Renovables pretende acadar un 8% na contribucin destas enerxas ao consumo europeo global. No medio prazo o obxectivo ser o 20/20 ( o 20% no 2020) 2.5.1.- A enerxa solar.O aproveitamento da enerxa solar presenta as dificultades que amosamos agora: unha enerxa moi dispersa (1kW/m2) que ocupa moito terreo para a sa producin. unha enerxa intermitente e variable en funcin das condicins climticas; e ademais non se ten desenvolvido anda un sistema de almacenamento da enerxa producida en exceso. A xnese a gran escala obriga a sistemas de captacin con grande ocupacin de terreos e cun certo impacto esttico. Sen embargo, malia estes problemas, un sistema limpo e quizais o mis respectuoso co medio dos que se teen desenvolvido ata a actualidade, polo que semella obvio que a civilizacin debe tentar o seu desenvolvemento tecnolxico e a sa utilizacin xeneralizada.
Conversin trmica de baixa temperatura

Dispense de das vas para o aproveitamento da enerxa solar: a sa conversin trmica (transformacin en calor) e a sa conversin fotovoltaica (transformacin en enerxa elctrica). Vexamos: Conversin trmica de alta temperatura A CONVERSIN TRMICA.Basase na utilizacin dun elemento (panel ou colector) que, exposto radiacin solar, absorbe a sa calor e a transfire a un fludo para a sa utilizacin directa (calefaccin, auga quente, ...) ou para a sa transformacin en enerxa elctrica mediante turboalternadores. Estes sistemas de conversin trmica clasifcanse segundo a temperatura acadada 49

polo fludo en: sistemas de baixa temperatura, sistemas de media temperatura e sistemas de alta temperatura: Os sistemas de baixa temperatura utilizan colectores planos e fixos formados por unha placa captadora pintada de negro, un circuto de fludo, unha cuberta transparente, que ademais de protexer produce efecto invernadoiro, e unha carcasa que contn os elementos citados. Utilzase este sistema en usos domsticos (auga quente e calefaccin). Os sistemas de media temperatura utilizan colectores de concentracin, normalmente cilindro-parablicos, montados sobre un eixe que permite modificar a sa orientacin sempre cara ao Sol e que concentra a luz nun tubo de vidro, situado na lia focal do sistema e onde se acadan temperatura de preto de 300C. Os sistemas de alta temperatura utilzanse para a obtencin de enerxa a grande escala. Para iso constrense os denominados campos de helistatos, orientables individualmente, que concentran a radiacin nun receptor situado na alto dunha torre. Nela utilzase a enerxa recibida para quentar un fludo que normalmente produce vapor para alimentar un sistema convencional turboalternador que produce corrente elctrica.
Conversin fotovolaca

A CONVERSIN FOTOVOLTAICA.- Permite a conversin directa da enerxa solar en enerxa elctrica por medio das clulas solares que son dispositivos que aproveitan o chamado efecto fotovoltaico, dicir, a capacidade dalgns semiconductores para xerar electricidade ao incidir sobre eles unha radiacin luminosa. Estas clulas estn constitudas por unha lmina de silicio de gran pureza, tratada con boro e fsforo e con electrodos metlicos en ambas as das caras. A enerxa luminosa rompe enlaces de tomos de silicio creando pares electrnicos que xeran correntes elctricas. Debido a sa baixa potencia, estas clulas se agrupan en paneis con clulas conectadas en serie ou en paralelo para obter a tensin e a intensidade requirida. Nos ltimos tempos proliferan as chamadas hortas solares, espazos rurais onde se instalan un nmero elevado de paneis fotovoltacos para producir electricidade que se vende Rede Elctrica Espaola. 2.5.2.- A enerxa elica.A

50

xnese de enerxa elctrica utilizando a forza do vento presenta problemas semellantes aos citados para a enerxa solar: a sa dispersin e o seu carcter cambiante amosa o mesmo problema: a necesidade de custosos sistemas de almacenamento para axustar os sistemas de producin coa demanda. Sen embargo, a crise enerxtica dos anos 70 por problemas cos productores de petrleo empurrou o desenvolvemento destas tecnoloxas limpas que hoxe presentan un grande pulo e que acadan enorme importancia en Galicia que se ten convertido nos ltimos anos no principal produtor de enerxa de orixe elica da pennsula. Este incremento, considerado excesivo por grupos ecoloxistas, est enchendo a nosas paisaxes destas mquinas cun indubidable impacto esttico, e tamn con efectos prexudiciais sobre a fauna en zonas s veces de gran interese naturalista. As mquinas elicas constan de tres pezas bsicas: Un sistema de captacin do aire (rotor), que transforma a enerxa elica en enerxa mecnica Un sistema de orientacin: que lle permite detectar a direccin do vento e situar o rotor do xeito mis adecuado. Un sistema de transformacin que multiplica as 18/30 rpm do eixe lento ata unhas 1500 rpm do eixe rpido Un sistema de refrixeracin e de regulacin que lle permita controlar a velocidade de rotacin e mesmo detela no caso necesario. Os aeroxeradores comenzan a xirar aos 10/12 km/h de vento e paran con ventos superiores aos 90 Km/h. Ultimante est acadando certo pulo a chamada elica maria na que os xeradores colcanse a unha distancia superior aos 3 km da costa e a unha profundidade superior aos 20 metros. Os aeroxeradores estn conectados con cables a unha subestacin que tamn a travs de cables enva a electricidade terra 2.5.3.- A enerxa maria.As tres manifestacins mis importante da enerxa dos ocanos son: a enerxa das mareas, a enerxa das ondas e a enerxa maremotrmica. A ENERXA DAS MAREAS.- As centrais mareomotrices basean o seu funcionamento no seguinte esquema: constrese un dique cunha comporta e unha turbina hidrulica (semellante s que se utilizan nas centrais hidroelctricas). Mentres que sobe a marea, a

Enerxa mareomotriz

comporta do dique permanece aberta para que entre a auga do mar. No intre da preamar a comporta pchase para evitar o retorno da auga. Pouco antes da baixamar a auga contida baleirase a travs da turbina coa conseguinte producin de enerxa. Evidentemente este sistema s permite obter enerxa unhas seis hora ao da. Hoxe en da constrense sistemas mellorados que permiten o funcionamento da turbina cando a marea sobe e cando baixa. A ENERXA DAS ONDAS.- Estanse a desenvolver distintos sistemas que transforman os movementos das ondas para comprimir fludos que moven turbinas. unha fonte 51

enerxtica que semella ter certa proxeccin no futuro e na que Galicia presenta condicins moi axeitadas. A ENERXA MAREMOTRMICA.- Basean o seu funcionamento na utilizacin das diferenzas trmicas entre a auga da superficie e as augas profundas. Usando a auga superficial para quentar un lquido cun punto de ebulicin baixo (usando un intercambiador de calor) este transformarase en gas que podera mover unha turbina para xerar electricidade. Logo, este gas arrefriarase noutro intercambiador de calor en contacto coa auga fra das profundidades para logo reiniciar o ciclo de xeracin Esta tecnoloxa esixe diferenzas trmicas de mis de 20C entre a auga fria e quente, de baixo rendemento, e est anda sen desenvolver. 2.5.4.- A enerxa xeotrmica.Tenta utilizar a calor interna da Terra. Para a sa utilizacin cmpre que se dean das caractersticas: que se acade alta temperatura a non moita profundidade (alto gradiente xeotrmico) e que exista auga que se quente polas Central xeotrmica de xnese de enerxa elctrica altas temperaturas e da que podamos extraer a calor ao transportala superficie. Existen dous tipos de xacementos xeotrmicos: de baixa temperatura e da alta temperatura. Os xacementos de baixa temperatura (como os existentes en Galicia) son aqueles nas que a temperatura da auga non sobe dos 150C. Adoitase utilizalos para uso domsticos (calefaccin ou auga quente), ou calefaccins industriais. Os xacementos de alta temperatura: localzanse unicamente en lugares de intensa actividade volcnica nos que a auga, normalmente en forma de vapor, utilzase para mover turbinas e xerar corrente elctrica. Unha explotacin xeotrmica clsica est composta por das perforacins coas sas correspondentes bombas, e dun intercambiador de calor. A auga extrada por unha das perforacins, intercambia a calor cun segundo fludo e logo inxectada terra a travs dunha segunda perforacin. Hoxe en da investgase un sistema chamado de rocha seca no que se produce unha fracturacin artificial das rochas e a inxeccin dun fludo que recolla a calor das profundidades. Sistemas de calefaccin xeotrmica Este un sistema de aforro enerxtico que non ten nada que ver coa enerxa xeotrmica no sentido estrito no que vimos falando ata agora, xa que o que realmente aproveita son as propiedades trmicas do subsolo que permiten que a sa temperatura sexa razoablemente morna e estable tanto en vern coma en inverno (na nosa zona, a temperatura do subsolo , a 3 m de profundidade, de ao redor de 12-15 C). Se falamos del aqu pola confusin que produce o seu Calefaccin nome, pero debera ser estudado como un sistema de aforro xeotrmica enerxtico no fogar xa que no inverno s necesitaremos quentar a partir de 12/15C e no vern arrefriar utilizando este auga..

52

Se queremos quentar unha casa, usaremos unha bomba de calor para elevar a temperatura da auga (ou outro lquido) no subsolo ata uns 50 C, antes de usala para quentar a casa ou a auga da billa. O aforro prodcese porque o subsolo est a temperatura aproximada de 15C, oi superior a que existe en superficie. Nos calorosos das estivais, pola contra, podemos absorber a sufocante calor da casa e envialo ao subsolo, e as refrescar aquela. Para iso preciso perforar o chan xunto casa e introducir nel os tubos do circuto, que conectaremos bomba de calor que teremos dentro de casa. Ao principio hai que facer fronte aos custos de perforacin e soterramento do circuto pero no medio prazo supn un aforro evidente no consumo de combustible dos sistemas convencionais. 2.5.5.- A enerxa de biomasa.Denominamos biomasa a calquera materia orgnica orixinada como consecuencia de procesos biolxicos. Daquela son biomasa as plantas terrestres e acuticas e os seus produtos derivados, os animais que se alimentan delas e todos os residuos produto da actividade dos seres vivos. A biomasa un recurso renovable cunha utilizacin con caractersticas singulares e notables beneficios indirectos: ademais de ser unha fonte de enerxa practicamente inesgotable, existe en todos os espazos xeogrficos; a sa utilizacin favorece a recuperacin dos bosques porque incrementa a sa rendibilidade e o interese da sa conservacin, e dimine o risco de incendios; o sistema ideal de eliminacin dos residuos coa conseguinte mellora do medio ambiente natural, urbano e industrial; e mesmo pode supoer un sistema de eliminacin dos excedentes agrarios. TIPOS DE BIOMASA.- Segundo a sa orixe e o seu grao de transformacin distinguimos: Cultivos enerxticos: trtase de cultivos coa finalidade de producir biomasa para producin de enerxa: son plantas oleaxinosas como xirasol, colza, soja, aceite de coco ou palma; plantas ricas en azucres como a remolacha ou a caa e plantas de alto rendemento calrico na combustin como o cardo. Biomasa residual: formada polos refugallos de carcter orgnico producidos pola actividade dos seres vivos. Comprende a parte non aproveitable dos procesos que realizamos sobre animais e vexetais. A sa posibilidade enerxtica evidente e o seu valor calclase en 2.400 millns de Tep/ano. Ademais aparecen sempre concentrados e produce o efecto beneficioso da sa eliminacin Distinguimos: Residuos da agricultura (restos das colleitas, folas, palla, etc.) Residuos gandeiros Residuos forestais (restos de podas, produtos da limpeza do monte, etc.) Residuos da industria madeireira (serraduras, viruxes, etc.) Residuos Slidos Urbanos Lodos das depuradoras. TCNICAS DE APROVEITAMENTO.Basicamente existen das formas de obter enerxa de biomasa: pola combustin para producir electricidade, ou por procedementos qumicos ou biolxicos para obter biocombustibles. Combustin da biomasa: o mis antigo dos procesos consiste na queima da 53

materia orgnica en presenza de osxeno, desprendendo dixido de carbono, auga e cinzas, utilizando a calor producida para producir electrizade por medio dunha turbina.Adoitase usar como combustibles nesas plantas os residuos da limpeza dos montes e das colleitas, os serrns e viruxes sobrantes en serradoiros ou industrias madeireiras, os R.S.U., ou tamn cultivos especficos para combustin como o cardo e outros. Obtencin de biocombustibles: outras veces a biomasa sometida a procesos de tipo qumico ou biolxico ata ser convertida en biocombustibles. Neste sentido cobran especial importancia o biodisel producido por transesterificacin dos aceites e que pode substitur perfectamente ao gasoil nos motores disel, e o bioetanol obtido por fermentacin da glicosa, perfecto substituto das gasolinas nos motores. A lexislacin nos pases da Unin Europea, tenden a facer obrigatoria unha porcentaxe mnima de biodisel ou bioetanol no combustible que venden nas gasolineiras Gasificacin e pirlise.- un proceso no que a biomasa quentase a temperaturas superiores aos 700C en presenza de pouco osixeno (gasificacin) ou en ausencia de osxeno (pirlise). Producen combustibles ecolxicos de cada vez meirande demanda no transporte ou para a producin de electricidade: metano, gasolinas sintticas , biodisel, etc. Se a gasificacin prodcese en presenza de aire entn prodcese o gas pobre (gasxeno) de menor calidade. Transesterificacin.- Consiste na reaccin dos aceitas das oleaxinosas (xirasol, colza, soia, coco ou palma) ou do aceite recuperado das frituras, con metanol, a unha temperatura de 60C. Produce un biodisel que pode substitur perfectamente ao gasleo do petrleo sen modificacin algunha dos motores disel. Esta reaccin produce glicerina como subproduto. Fermentacin alcohlica.- Consiste na transformacin por medio de microorganismos da glicosa da biomasa en etanol. Este bioetanol producido por fermentacin de biomasas ricas en glcidos (cana de azucre, remolacha azucreira ou patacas) utilzase como substituto de gasolinas, anda que pode ser utilizado con distintas finalidades (bebidas alcohlicas, disolvente, etc.) pero pode ser tamn un axeitado substituto das gasolinas en todas as sas aplicacins. Dixestin anaerobia.- Consiste na descomposicin anaerobia da biomasa por accin de bacterias que da lugar a un combustible chamado biogs (unha mestura de metano e dixido de carbono con restos de osxeno, hidrxeno e cido sulfrico). O biogs e de baixo poder calorfico polo que a sa utilizacin so ten sentido nas propias instalacins de producin. Os residuos non combustibles da dixestin anaerobia constiten un bo abono polo que a utilizacin de dixestores anaerobios nas granxas constite un mtodo moi axeitado para a eliminacin dos residuos gandeiros constitundo asemade unha fonte enerxtica barata e un mtodo para a producin de abonos

AVANTAXES E INCONVENIENTES DO USO DA ENERXA DE BIOMASA.- Entre as avantaxes do uso da enerxa de biomasa citaremos os seguintes: unha fonte enerxtica renovable, inesgotable na prctica. un magnifico sistema para a eliminacin dos residuos forestais, agrcolas, gandeiros, urbanos e dos lodos das depuradoras. 54

Revaloriza ao monte ao darlle sada aos residuos forestais e aos produtos da limpeza constitundo un elemento bsico na loita contra os incendios. A queima de biocombustibles produce menor cantidade de CO2 que os combustibles fsiles (menor incidencia climtica) e a penas produce gases de xofre ou nitrxeno (menos chuvia cida) A utilizacin enerxtica pode ser unha solucin para o excedentes agrcolas. Canto os inconvenientes do seu uso indicaremos que a combustin de biomasa produce certo impacto ambiental como a emisin de CO2, cinzas ou outros produtos. Ademais, os cultivos enerxticos presentan os impactos de todo cultivo agrcola candos e fai de xeito non sostible (deforestacin, consumo de auga, uso de fertilizantes ou pragicidas, etc.). Especialmente dania desde o punto de vista ambiental o proceso de deforestacin que afecta selva tropical da Amazonia ou de Indonesia, na procura de terreo para cultivos enerxticos. Cmpre tamn salientar a crise social derivada do encarecemento dos produtos alimenticios debido aos incrementos de prezo de moitas sementes debido demanda destas sementes para a producin de biocarburantes: recentemente a ONU tense pronunciado claramente en contra do seu uso pola ameaza de fame mundial que poderan producir. Algns grupos sociais comezan a pedir unha moratoria no seu uso. Ante os problemas ambientais e sociais que estn a producir os biocombustibles, numerosos pases ou empresas estn a traballar na producin dos chamados biocombustibles de segunda xeracin (2G). A diferenza fundamental dos novos carburantes con respecto aos actuais que se van elaborar a partir de mellores procesos tecnolxicos e materias primas que non se destinan alimentacin e se cultivan en terreos non agrcolas ou marxinais.Os chamados biocombustibles de segunda xeracin proceden de materiais lignocelulsicos e poden producirse a partir de fontes non alimentarias como residuos agrcolas (palla) e escouras de madeiras. Tamn se consideran biocombustibles de segunda xeracin os producidos de substancias que non son lignocelulsicas, pero que non formulan os inconvenientes dos biocombustibles de primeira xeracin como son as obtidos a partir de graxas animais (vsceras de gando ou peixe) e dos obtidos de algas cultivadas. En to do caso debemos indicar que a producin destes biocombustibles 2 G est en fase experimental e anda han de pasar algns anos para que se produzan de forma industrial. 2.5.6.- Renovables non identificadas.Existen na actualidade lias de investigacin para desenvolver outras fontes de enerxticas distintas das estudadas anteriormente e que poden aportar enerxa no futuro: tal o caso do aproveitamento enerxtico das correntes marias, ou a chamada enerxa osmtica que pretende a xnese de electricidade aproveitando as diferenzas de salinidade da auga doce e salgada utilizando membranas de electrodilise (electrodilise inversa) 2.6.- ENERXA DE FUTURO: O HIDRXENO. Moitos afirman que o hidrxeno pode ser a fonte principal da enerxa do futuro por ser unha fonte limpa e inesgotable, anda que hoxe en da a tecnoloxa humana incapaz de obter enerxa deste elemento. 2.6.1.- As pilas de hidrxeno.- As posibilidades actuais de utilizacin do hidrxeno basanse na combustin deste gas nas nomeadas pilas de hidrxeno. Trtase de combinar de novo o hidrxeno co osxeno para dar auga nun proceso no que se libera enerxa. 55

O problema que a obtencin de hidroxeno hoxe en da faise en mis do 95% a partir de hidrocarburos de orixe fsil, cun gran consumo de enerxa e coa emisin de contaminantes. (a partir da auga ou de hidrocarburos de orixe fsil) precisa alto consumo de enerxa. Daquela conclumos que este non estritamente un sistema de producin de enerxa senn de almacenamento xa que a obtencin de hidrxen esixe un gasto enerxtico previo. Cando consigamos unha tecnoloxa que permita obter grandes cantidades de hidrxeno por roturas da molcula de auga (electrolise) e utilizando fontes enerxticas limpas (elica, solar) teremos entrado nunha nova enerxtica limpa e sostible. 2.6.2.- A enerxa de fusin nuclear dos istopos do hidrxeno, que adoitase nomear como fusin fra. Consiste na unin de ncleos atmicos lixeiros para dar outro mis pesado, ceibando este proceso enormes cantidades de enerxa. Para que a reaccin funcione cmpre que os ncleos se acheguen uns a outros unhas 1000 veces mis do que estn normalmente, e isto acontece s en estado de plasma a unha temperatura impensable: 100 millns de graos. A solucin utilizar o que se chaman botellas magmticas con tremendos campos magnticos no Enerxa de seu interior. fusin nuclear De todas as posibles reaccins nucleares os nicos elementos que abundan na natureza e non producen residuos radioactivos son os istopos do hidrxeno deuterio e tritio que ao unirse forman helio ceibando neutrns e grandes cantidades de enerxa. O problema controlar o proceso para evitar explosins, e por iso flase de fusin fra. Non existen deseos de reactores de fusin nin se espera que aparezan nas prximas dcadas. 2.7 - O AFORRO DE ENERXA Tras o estudio das fontes de enerxa teraste decatado de que non hai fonte de enerxa totalmente limpa, e de que as mais limpas non son suficientes para manter o sistema de vida dos pases desenvolvido. A crise do petrleo ademais puxo en evidencia a dependencia econmica dos pases desenvolvidos dos combustibles fsiles polo que a partir dos anos setenta pxose de moda unha fonte de enerxa nova: o aforro enerxtico. Algns autores, humoristicamente inventaron o concepto de negawatio, para falar desta enerxa que non consumimos. Vexamos as lias que sustentan esta filosofa: a mellor na eficacia dos sistemas enerxticos e o aforro de enerxa. 2.7.1.- A mellora na eficacia dos sistemas enerxticos: A utilizacin da enerxa supn unha serie de procesos desde as fontes orixinais ata a sa utilizacin final. A esta serie de procesos se lle denomina Sistema Enerxtico. A enerxa que entra no proceso cocese como enerxa primaria e a que utilizada polo usuario enerxa final. Todo o proceso implica: a extraccin da enerxa primaria (p.ex.: o carbn), a sa transformacin en enerxa secundaria (electricidade nas termoelctricas), transporte da enerxa (a travs das lias elctricas), e, finalmente a sa utilizacin polo usuario. En xeral as fases dun sistema enerxtico seran: Captura ou extraccin da enerxa primaria (perforacin dun pozo, captacin de luz, etc.) Transformacin da enerxa primaria en secundaria (refinado, xeracin de electricidade nunha caldeira, etc.) Transporte dos recursos enerxticos secundarios (transporte da gasolina, distribucin da enerxa elctrica por cables, etc.) Consumo: (no autombil, na lmpada, etc.) 56

Calquera compoente do sistema enerxtico que produce a transformacin dunha enerxa noutra un convertedor (a transformacin da calor da combustin en elctrica; a conversin da enerxa

calorfica da gasolina en enerxa mecnica do eixe, etc.). A eficiencia do sistema ven dado polo cociente entre a enerxa realmente utilizada polo consumidor (enerxa final) e a que entra no sistema (primaria). Esta eficiencia sempre menor do 100% porque sempre existen perdas (no caso da enerxa utilizada nun autombil tense calculado nun 13%), pero as perdas son evitables. O desenvolvemento sostible pasa necesariamente pola mellora da eficiencia dos nosos sistemas enerxticos (por ex en plantas de coxeneracin se acadan eficiencias prximas ao 90%). Practicamente sinnimo a eficiencia o rendemento enerxtico, concepto aplicado a unha mquina e que ven dado polo cociente entre entradas e sadas. Por exemplo o rendemento enerxtico dunha lmpada ven dada entre a enerxa elctrica consumida pola lmpada en a enerxa utilizada en iluminacin (a enerxa desprendida en forma de calor unha perda que dimine o rendemento ou eficiencia da lmpada) 2.7.2.- Medidas de aforro enerxtico.- Decote dise que o aforro enerxtico constite a mellor fonte de enerxa: o desenvolvemento sostible esixe medidas bsicas de aforro enerxtico que teran dous piares bsicos: a mellora na eficiencia dos sistemas e a potenciacin das medidas de menor gasto. a) MELLORA NA EFICIENCIA DOS SISTEMAS ENERXTICOS.- A eficiencia do noso sistema enerxtico lixeiramente superior ao 30%: se somos quen de mellorala ata niveis mis altos poderemos cubrir as nosas necesidades con menor gasto. Vexamos algunhas medidas que podera mellorar a nosa eficiencia A coxeneracin dentro do edificio permite aproveitar a calor enerxtica: desprendida no xerador para auga quente o que supn un A COXENERACIN nas aforro fronte o sistema tradicional de tomar a enerxa da rede propias instalacins de uso da enerxa tamn mellora a eficiencia dos sistemas enerxticos: Nas plantas de coxeneracin a eficiencia pode acadar o 90% Evita as perdas nas conducins 57

Permite o aproveitamento da calor do vapor ou dos circutos de refrixeracin : calefaccins, secado, etc. Melloras na eficiencia da extracin e captacin da enerxa primaria Diminucin e mellora na eficiencia dos convertedores. Mellora nos condutores para evitar perdas (sobre todo no cableado elctrico). Avances tecnolxicos para mellorar o rendemento dos aparellos e mquinas de consumo final. Aproveitamento da enerxa calorfica dos sistemas de refrixeracin b) AFORRO NO CONSUMO.- A observacin do cadro, onde amosamos o reparto do gasto enerxtico nos distintos sectores permite deducir medidas que conduciran ao aforro enerxtico: No transporte(41% do consumo) Potenciacin do transporte pblico Limitacins a uso do vehculo privado Limitacins velocidade Mellora na tecnoloxa dos autombiles Lexislacin que limite a emisin dos motores Na industria(31% do consumo) Mellora das tecnoloxas das industrias cara a una mellor eficiencia Aproveitamento da calor dos sistemas de refrixeracin Potenciacin da reciclaxe Potenciacin da coxeneracin Polticas tarifarias axustadas Estmulos fiscais para as industrias de mellor eficiencia Nos domicilios e nos servizos(25% do consumo) Arquitectura bioclimtica (orientacin, illamentos, materiais, acristalamentos...) Sistemas de iluminacin de baixo consumo Utilizacin de electrodomsticos de baixo consumo. Uso de calefaccin xeotrmica. Poltica tarifaria axustada Apagar os aparellos se no se utilizan (non stand by) Limitacins legais ao uso das calefaccins Polticas educativas cara ao cidadn (escola, televisin, prensa, carteis, etc.)

.
DISTRIBUCIN DO GASTO ENERXETICO POR SECTORES

58

2.8. .- AS FONTES DE ENERXA EN GALICIA.No recadro de abaixo amosamos a importancia de Galicia na xeracin de enerxa elctrica nos distintos rximes, cunha participacin claramente superior a porcentaxe de Galicia no PIB do Espaa (en torno ao 7%). Como poder ver no recadro de abaixo Galicia unha comunidade claramente exportadora de enerxa elctrica. Tamn podemos observar que a comunidade galega lider na xeracin de enerxa limpa e eficiente en rxime especial. (Aclararemos que o rxime especial recolle a xeracin de enerxa elctrica en instalacins de potencia non superior a 50 MW que utilicen como enerxa primaria enerxas renovables ou residuos, e aqueloutras como a coxeracin que implican unha tecnoloxa cun nivel de eficiencia e aforro enerxtico considerable) .

2.8.1.- Os lignitos pardos e as centrais trmicas.Dentro do grupo de combustibles fsiles, Galicia moi rica nun carbn moi econmico, o Lignito pardo , que foi utilizado como combustible na centrais trmicas para producir enerxa elctrica. Este carbn formouse nas depresins terciarias galegas, onde aparecen alternando con outros materias sedimentarias como as arxilas e os caolns dos que falabamos antes . A meirande parte das reservas de Lignito de Espaa atpanse en Galicia., concretamente en tres xacementos: As Pontes e Meirama (na provincia da Corua) e Xinzo de Limia (en Ourense). S se explotaron os dous primeiros que teen construdas beira deles grandes centrais trmicas causantes de graves problemas de contaminacin como comentaremos mis adiante. As esixencia do protocolo de Kioto obrigaro a substitur estes lignitos por carbns de importacin mis eficientes e con menor emisin de CO2, ou polo gas natural na implantacin dos nomeados ciclos combinados. O actual Decreto do carbn obrigar a utilizar o carbn nacional mis contaminante e menos eficiente, nestas centrais coa correspondente mingua da sa eficiencia. 59

2.8.2.- As centrais hidroelctricas.Galicia a primeira produtora de Espaa de enerxa de orixe BELESAR (Lugo. Mio) 646 (225 MW) hidroelctrica (con CastelaBAO (Ourense. Bibel - Sil) 238 (284 MW) Len), pero a sa primaca AS PORTAS (Ourense. Camba-Sil) 536 (228 MW) saira reforzada se lle sumamos a enerxa elctrica OS PEARES (Lugo. Mio) 182 (159 MW) producida nas plantas trmicas FRIEIRA (Ourense. Mio) --- (130MW) das que falamos no pargrafo CASTRELO DE MIO (Ourense. Mio) --- (127MW) anterior. No cadro indicamos PARADA (Ourense. Xares - Sil) 122 (72 MW) os mis importantes encoros galegos anda que cmpre non esquecer o ambicioso plan de construcin e recuperacin de minicentrais (aquelas de potencia inferior aos 5000 kW). Flase de que posiblemente en torno a 100 futuras minicentrais que teen concesins poden ser viables con criterios de rendibilidade econmica e respecto s esixencias ambientais, cunha potencia a instalar de cerca de 250.MW. Na actualidade tan s explotamos un 20% das sas posibilidades. Tense cualificado a producin minihidralica como limpa, renovable e autctona, sen embargo os grupos ecoloxistas galegos teen advertido diante dos impacto sobre o medio natural que poderan producir a instalacin de tal cantidade de minicentrais espalladas polo noso territorio. PRINCIPAIS ENCOROS GALEGOS Hm3 (MW) 2.8.3.- Outras enerxas alternativas en Galicia.A ENERXA ELICA.- seguramente a enerxa que amosa mis pulo nestes intres na pennsula, e precisamente a comunidade Galega a que ten presentado un medre mis importante nos ltimos anos. Falamos dunha producin elica na pennsula no ano 2010 de case 9000 MW o que supn multiplicar a capacidade de xeracin de enerxa elctrica semellante de sete centrais nucleares. A ENERXA DE BIOMASA.- Esta fonte de enerxa pode ter unha grande importancia econmica no futuro sobre todo no aproveitamento dos residuos da actividade forestal que xeran unha enorme cantidade de subprodutos (podas, entresacas, residuos de corta e descortizado, achas e serraduras de aserradeiros, etc.), estimndose en mis de medio millns de tep/ano as posibilidades desta fonte de enerxa. A esta considerable cantidade cmpre engadir as posibilidade enerxticas de residuos agrcolas non 60

leosos (cereais), residuos slidos urbanos e residuos biodegradables de explotacins gandeiras e depuradoras que poderan superar en total as 800.000 tep/ano. Non debemos esquece os intentos de aproveitamento da calor producida na combustin nas incineradoras de residuos slidos, moi cuestionadas polos grupos ecoloxistas e das que falaremos no futuro. En canto a producin elctrica actual destacan os 68 Mw producidos pola incineradora de R.S.U de SOGAMA e os 37 producidos entra a planta de Celulosa de Ence e a planta de coxeracin de Allariz que produce electricidade e calor a partir de biomasa forestal, nun 50% procedente dos desbrozes que se fan para abrir camios pechados pola vexetacin nos montes e outro 50% procedente de residuos das industrias madeireiras. Asemade, varias empresas teen instalacins ou proxectos de instalacin en Galicia de plantas de producin de biocombustibles ( bioetanol e biodiesel) que no 2010 presentan serias crises como consecuencia da competencia de biocombustibles de orixe americana moito mis Incineradora de SOGAMA en Cerceda utilizadas para a sntese destes biocombustibles baratos e pola suba de prezos das sementes A ENERXA MARIA .- Anda que a enerxa das mareas foi utilizada abundantemente no pasado para moer o gran nos chamados muos de mareas, deles non queda nin a lembranza. Tampouco no futuro semella que esta fonte poida ser rendible. Diferente estimacin presenta a enerxa das ondas xa que o seu potencial mis considerable, calculndose en unha oito millns de equivalente rep anuais, o que amosa a conveniencia de desenvolver tecnoloxas que permitan o aproveitamento desta fonte de enerxa. A ENERXA SOLAR.- Moi pouco desenvolvida en Galicia, tan s citaremos a utilizacin domstica a pequena escala ou o desenvolvemento do que temos chamado arquitectura pasiva. Existen proxectos de construcin de centrais solares fotovolticas para a xeracin de enerxa elctrica anda moi pouco desenvolvidas en Espaa que s produce 20 MW de orixe solar A ENERXA XEOTRMICA.- As fontes termais galegas presentan un gran interese tursticos en aplicacins de tipo balnearias anda que mis discutible a sa rendibilidade como fontes de enerxa. Ourense, co foco das Burgas, sen dbida, o que presenta mis posibilidades xa que con un caudal de 5 l/s e unha temperatura de 70C e o de mis alta temperatura de Espaa (xunto co de Caldas de Montboi, en Catalua). Tamn os de Caldas de Reis (Pontevedra) cun cadal de 30 l/s e unha temperatura de 42C e o de Cuntis (Pontevedra) co mesmo caudal, pero mis quente (60C) poderan ter posibilidades. Os tcnicos falan dunas posibilidades de 2000 tep anda que ata o de agora tan s se teen levado algunhas experiencias no aproveitamento para calefaccins e auga quente domsticas nos mananciais de Ourense.

61

3.- RECURSOS MINERAIS.3.1.- PRINCIPAIS RECURSOS MINERAIS. 3.1.1.- Principais recursos minerais.Os recursos que tomamos da xeosfera denomnanse recursos minerais. Clasificamos estes recursos en catro grandes grupos: Minera metlica. Minera non metlica. Rochas industriais. Combustibles fsiles (estudados anteriormente) Vexamos un breve resumo destes recursos.
Al (Industria metalrxica, construcin, envases, etc.) Fe (Fabricacin de aceiros en aliaxe co C) Mn, Cr, Ti, Pb, Zn, Ni, Mo, etc.. (aliaxes de aceiros con distintas caractersticas) Metais Mg (Aliaxes, industria refractaria e fertilizantes) utilizados Cu (Conducins elctricas) na Si (Paneis solares fotovolticos) Li (Bateras) industria Nb,Ta-(coltn) (Telefona mvil, fabricacin de ordenadores, videojuegos, armas inteligentes, medicina, industria aeroespacial) Fertilizantes: potsicos, fosfatados, etc.. Alimentacin: halita Fibras: amiantos Pedras preciosas: rub, diamante, esmeralda,etc. Fundentes: calcita, seixo, etc. Usos pticos: micas, seixo. Abrasivos: diamante, esmeril ORNAMENTAIS Granitos, Lousas, Mrmores NON ORNAMENTAIS Sillera, rocalla, firmes de estradas, construcin... ARXILAS E CAOLNS Uso cermico e refractario Cimentos: arxila+calcarias PRODUCTOS DE Xesos e escaiolas: xeso mineral quentado, ROCHA triturado e mesturado con auga. TRABALLADA Vidros: seixo ou feldespatos fundidos e arrefriados rapidamente

MINERA METLICA

MINERA NON METLICA

ROCHAS INDUSTRIAIS

3.1.2.- Xacementos minerais.Chamamos xacemento a aqueles lugares onde un recurso se atopa concentrado de tal xeito que a sa extraccin sexa rendible. Aos xacementos minerais tamn se lles denomina criadeiros e ao conxunto de criadeiros dunha zona concreta, provincia metaloxentica. Nos xacementos, os minerais aparecen enxertos nunha rocha que se lle denomina encaixante. Os xacementos poden ter unha dobre orixe: Xacementos de orixe interna: asociados aos procesos de consolidacin dos magmas profundos, o ben aos procesos de metamorfismo. A consolidacin do magma profunda producida cando as masas magmticas ascenden e arrefra, acontece en tes fases: 62

Fase ortomagmtica onde se producen normalmente rochas (granitos, basaltos, etc.). s veces os minerais aparecen concentrados en determinadas partes destas rochas orixinado xacementos ortomagmticos. Fase neumatoltica: nesta fase numerosos minerais son arrastrados por gases ata os criadeiros, orixinando xacementos neumatolticos. Estes xacementos producen a maior parte dos recursos metalferos que usamos nas nosas actividades Fase hidrotermal: nesta fase os elementos metlicos son transportados por restos de auga quente ata os criadeiros orixinando xacementos hidrotermais. Estes xacementos tamn xera recursos metalferos de importancia

Xacementos de orixe externa: asociados aos procesos do ciclo externo. Citamos algns dos mis importantes: Xacementos asociados a depsitos fluviais coecidos co nome de praceres. Xacementos residuais formados por restos da alteracin das rochas. Os mis importantes son aqueles que conteen ferro ou aluminio e que se coecen como lateritas. Xacementos evaporticos: formados en fondos de lagos que se evaporaron en condicins climticas de aridez. Xacementos estratiformes de orixe moi controvertida.

As explotacins minerais chmanse minas e poden ser profundas ou a ceo aberto. O metal que se busca non adoita aparecer illado, polo que cmpre realizar un proceso de purificacin ata obter o mineral puro (mena), deixndose un resto denominado ganga. Logo, da mena, tras procesos complexos, se extrae o metal que procuramos, deixando restos denominados escorias. 3.1.3.- Xacementos minerais e taxa de renovacin.Cmpre engadir agora a caracterstica fundamental dos recursos deorixe xeolxica: a baixa taxa de renovabilidade. Non debemos esquecer que o ritmo de tempo xeolxico moito mis lento que o Histrico: o tempo xeolxico usa como unidade mnima o milln de anos, mentres que o tempo histrico mdese en sculos. Daquela debemos ter claro que o ritmo de formacin dos distintos recursos minerais (rochas, minerais, combustibles fsiles) e lentsimo polo que son recursos de nula renovabilidade. por iso que a xestin destes recursos debe ser especialmente coidadosa se queremos evitar o seu esgotamento, de debemos promocionar a reutilizacin e reciclaxe, impedindo sempre o seu dilapido 63

3.2.- XESTIN DOS RECURSOS MINERAIS. Os recursos minerais caracterzanse polo sa baixa taxa de renovacin e polos fortes impactos que producen a sa extraccin, o seu transporte e o seu tratamento. Por iso cmpre realizar esforzos na minoracin dos impactos e nas medidas de restauracin e recuperacin. Vexamos todo iso. 3.2.1.- A taxa de renovacin dos recursos minerais.Os recursos minerais son recursos de carcter non renovables polo que moitos deles presentan risco de esgotamento no medio e no longo prazo. por iso que o uso racional de estes recursos pasa polas tres medidas caractersticas de toda xestin sostible: Aforro na sa utilizacin procurando materiais alternativos Mellora na eficiencia da extraccin Potenciacin da reciclaxe dos materias minerais 3.2.- Os impactos da minera.Tradicionalmente os minerais extrense do medio natural mediante dous tipos de minera: Minera subterrnea que se realiza para extraer minerais de xacementos profundos. Para elo fanse pozos ata chegar ao mineral e a esa altura escvanse galeras horizontais para extraelo. Minera a ceo aberto que se utilizan nos xacementos pouco profundos e nas canteiras das rochas. A minera produce os seguintes impactos e riscos: Destrucin da cuberta vexetal cun forte impacto visual. Este impacto mis importante nas explotacins a ceo aberto. Contaminacin sonora polas explosins, actividade da maquinaria, vehculos, etc. Alteracin do relevo tamn mis evidente nas explotacins a ceo aberto coa creacin de fortes depresins e acumulacins de escombros tamn de forte impacto visual. Subsidencias e afundimentos, riscos tpicos das explotacins subterrneas. Contaminacin atmosfrica pola producin de po, sobre todo nas explotacins a ceo aberto. Nas explotacins subterrneas este po responsables de numerosas enfermidades respiratorias. Alteracin dos circutos de drenaxe superficial e da circulacin nos acuferos. Contaminacin hdrica pola auga de escorrenta xeralmente cida e tamn contaminacin dos acuferos pola auga infiltrada. 3.2.3.- As medidas de recuperacin.Todo elo esixe restitucins do medio cando se esgotan s explotacins. Estas restitucin son basicamente as que seguen: Recuperacin da cuberta vexetal con replantacins. Creacins de novas redes de drenaxe. Restitucin dos acuferos. Construcin de balsas de depuracin das augas contaminadas. Restitucin do relevo

64

4.- RECURSOS ENERXTICOS E MINERAIS EN GALICIA.4.1.-RECURSOS MINERAIS EN GALICIA.4.1.1.- A minera metlica en Galicia: pasado, presente e futuro. A minera en Galicia inciase coa chegada dos fenicios na procura de ouro e estao (Casiterita: SnO2) asociados a filns de orixe magmtica hidrotermal de Seixo ou a acumulacins sedimentarias produto da erosin destes filns. Os romanos fixeron importantes explotacins na procura de ambos os dous minerais. As Mdulas de Carrucedo (Len) e o tnel de Montefurado (Lugo) amosan o impresionante desenvolvemento desta tecnoloxa que supn cortar ou perforar montes ou desviar cauces dos ros. Tamn cmpre salientar as explotacins de augas termais polos romanos. Na idade media as explotacins minerais quedaron reducidas procura de materias ferrosos para extraer o metal nas abondosas ferreras repartidas por todo o territorio galego, desaparecendo as explotacins de estao e ouro que tan grande importancia tiveron en pocas anteriores. Hai douscentos anos levantouse en Sargadelos, no norte de Lugo a primeira industria siderrxica da pennsula, medio sculo antes da creacin dos altos fornos de Santander e Bilbao. A siderurxia de Sargadelos utilizaban minerais frricos das proximidades da fbrica e como fundente a calcaria de Ribadeo, alimentndose co carbn vexetal dos bosques lugueses. No comezo do sculo vinte as explotacin de ferro acadaron o seu mximo desenvolvemento. Tamn adquiren importancias explotacins cuprferas; e de volframio para determinadas aliaxes de gran dureza e resistencia, que acadaron enorme importancia con motivo da Primeira Guerra mundial pola demanda para a fabricacin de armamento pesado Xa nos mediados do sculo comezaron as explotacins de minerais de titanio , de chumbo e zinc, de cobre e tamn magnesita (ara a industria refractaria e de fertilizantes). Tamn as explotacins de cobre . Sen embargo nos anos oitenta prodcese unha baixada dos prezos de case todos os metais que fixo que case todas as explotacins mineiras tiveran que ser pechadas.. Anda temos en Galicia importantes reservas de metais como estao, Wolframita, Tntalo, Niobio, Ouro, Cobre, Cromo, Nquel, etc, pero as caractersticas destes xacementos e os prezos que acadan estes metais no mercado internacional non fan rendible a sa explotacin. Cmpre engadir que hoxe en da a industria qumica, do vidro, cermicas, farmacuticas ou electrnicas est a demandar elementos pouco coecidos ata o de agora e que pola sa abundancia no subsolo galego poderan ter interese en tempos vindeiros. 4.1.2.- As rochas ornamentais e de construcin.O GRANITO.- Constite unha das grandes industrias exportadoras do materias minerais de Galicia. Cada ano extrense mis de tres millns de metros cbicos de granito usados para a construcin tanto en bloques, como serrados ou como pedra de cantera. Tamn para ridos para firme ou para a fabricacin de formign. Extraordinaria importancia teen as variedades ornamentais ou decorativas: o Rosa Porrio ou Mondariz, os grises de Gondomar, Mondariz, Gris Perla, etc, sen esquecer o apreciado Gris Rosavel de Ourense. AS LOUSAS.- Se extraen sobre todo na zona oriental de Galicia, nas provincias de Ourense e Lugo destacando as da zona ourens de Valdeorras (Casaio ou Sobradelo) que constiten unha das explotacins louseiras mis importantes do mundo. Aparecen asociadas a pedras de area negra e cuarcitas. Expltanse para tellados, construcin ou fabricacin de cementos, anda que, 65

desgraciadamente, como sucede cos granitos, exprtanse como materia bruta a zonas afastada onde se sitan as industrias de transformacin. 4.1.3.- Materias para as industrias cermicas e refractarias.Son materiais que esixen explotacins masivas con gran removemento de masas rochosas a ceo aberto: falamos de caolns, arxilas, seixo ou feldespatos.. Utilzanse para as industrias cermicas (ladrillos, tellas, azulexos ou produtos de cermica branda como vaixelas ou porcelanas) ou como produtos refractarios, na fabricacin de materiais de recubrimento de grande resistencia ao lume e as altas temperaturas. Vexamos: Os caolns.- o material bsico da industria cermica (porcelana, gres, louza ou cermica refractaria) anda que os mis brancos utilzanse na industria do papel. O Caoln ten en Galicia as reservas mis implorantes de Espaa, xa que as reservas galegas estmanse nuns 18 millns de toneladas. As arxilas cermicas son caolns de menor calidade mesturados con outras arxilas que se utilizan na construcin de ladrillos. Galicia tamn rica nestes xacementos e aporta un 30% na producin deses materias en Espaa. Estes xacementos aparecen espallados por toda a xeografa galega e tamn nas depresins terciarias asociados aos lignitos pardos que logo veremos Outros minerais utilizados na industria refractaria, pero tamn noutras industrias son os que seguen: Os feldespatos: e outros minerais metamrficos como a Cianita, a Andalucita e a Sillimanita son tamn moi utilizadas na industria refractaria.. O Seixo: forma filns de orixe magmtica hidrotermal de dimensins variables ou nos sedimentos produto da sa erosin e que a mena do Silicio, elemento moi solicitado na actualidade para a construcin de paneis solares.

66