CASTELEIRO

NO S
XORNAL DE GALICIA
Suplemento de cultura 3 de outubro de 2009 Nmero 32

XURXO BORRAZS

Os que se opoen exportacin da literatura galega opuxronse tamn Constitucin e o divorcio

O escritor comparte caf e letras en Xornal de Galicia con outros dous tradutores, Tareixa Roca e Lus Garca Soto, nun intre delicado para o ocio da traducin. A Xunta comprometeuse a retomar as axudas ao sector a nal de ano, pero levan seis meses paralizadas

2 I NOS

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

O pasado mrcores, Galicia celebrou o Da Internacional da Traducin. Varios actos pblicos, entre eles unha homenaxe escritora Marilar Aleixandre, convocaron moita xente arredor deste ocio dende as primeiras horas da ma. Como non poda ser doutro xeito, uns e outros aproveitaron a ocasin para reivindicar unhas axudas, as que facilitan a importacin de literatura estranxeira e a exportacin da propia, que a Xunta decidira paralizar o pasado mes de agosto. Non saban que a Consellera de Cultura a aproveitar tamn a ocasin para anunciar, s oito da tarde, sen darlles dereito rplica ou recticacin, que esta lia de subvencins se vai recuperar cara a nal de ano e con mis dotacin econmica que o ano pasado: 300.000 euros fronte aos 282.000 que se repartiron o ano pasado. A recticacin da Xunta unha boa noticia. Non era posbel renunciar a unhas axudas que permitiran nos ltimos anos traer para o galego obras de referencia a todos os niveis e colocar algns dos autores e as autoras galegas noutras linguas. Non era posbel estragar tanto traballo feito para goce dos lectores e das lectoras e para riqueza dun sector e da lingua sobre o que est construdo. Cmpre, por iso, felicitar a Administracin por este exercicio de responsabilidade. Outra cousa que a promesa ofreza todas A RECTIFICACIN as garantas de ser alDA XUNTA, QUE go mis ca iso, unha VAI RETOMAR promesa, e que anunAS AXUDAS cialo no Da InternaTRADUCIN, UNHA cional da Traducin fose, mis que acado, BOA NOTICIA oportunista. Dende logo, os datos que se ofrecen son poucos. Flase, iso si, de que a nova convocatoria estar mis dotada que a anterior, pero 300.000 euros unha cifra redonda, acada para un titular de prensa pero non tanto para publicar no Diario Ocial de Galicia. Tampouco se di cando se van convocar exactamente, se a nal de ano ou algo mis tarde, de maneira que tampouco se pode prever como se van ensarillar as convocatorias, de carcter bianual, unhas detrs das outras. Sexa como sexa, diante dun compromiso asumido publicamente pola Consellera de Cultura non se pode facer outra cousa. Malia a que outras veces non foi as, como no caso dos premios nacionais, nalmente suprimidos, hai que conar en que o que se di certo. Cmpre esperar a que o exercicio de responsabilidade chegue at o nal.

Oportunismo e responsabilidade

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

EDITORIAL

3-5 A traducin, a debate 6-7 Volve a historia blica 8 O ltimo de Rinoceronte 9 Crtica de novidades 10-11 Miguel Brieva deixa El Jueves 12 Nadie es perfecto, de Jos Luis Losa
PORTADA LIBROS LIBROS MSICA CMIC OPININ

NOS

Director: Jose Luis Gmez Coordinacin: Iago Martnez Deseo e maquetacin: Mara Sabars Redaccin: Ra Galileo Galilei, 4B Polgono Industrial A Grela. 15008 A Corua Telfono: 981 100 650 nos@xornaldegalicia.com

XORNAL DE GALICIA 3 de outubro de 2009

nos I 3

CASteLeIro

Caf con Letras

xurxo borrazs, tareixa roca e Luis Garca Soto

A traducin necesita as axudas como as necesita o sector lcteo, ou, polo visto, tamn os bancos
Tres tradutores, tres persoas que dedican mis ou menos tempo traducin, conversan en Xornal de Galicia sobre un oficio baixo sospeita. A paralizacin das axudas ao sector, que a Xunta xa se comprometeu a retomar, sacou o seu traballo de onde deba estar: nas libraras
enPortada
IAGO MARTINEZ GALICIA

oincidindo coa celebracin do Da Internacional da Traducin, a Consellera de Cultura anunciou o mrcores pasado que retomar a final de ano as axudas traducin que paralizara en agosto. Un da despois, Xurxo Borrazs, Tareixa Roca e Lus Garca Soto compartiron mesa e fala en Xornal de Galicia con Jos Manuel Sande, programador do CGAI e colaborador deste suplemento, e varios membros da redaccin. outro dos cafs con letras organizados en colaboracin coa Asociacin de Escritores en Lingua Galega. Xurxo Borrazs. Hai que traducir porque a traducin un sector estratxico, e como tal un sector en disputa. Non debera selo, porque en principio calquera estara de acordo, sendo ou non galego, en que as traducins son unha cousa importante, pero aqu un dos dous polos da disputa o inimigo: o actual Goberno da Xunta. Cando se presentou publicamente a mia traducin dO rudo e a furia de Faulkner, un escritor galego que non escribe en galego, un destes que ten vara de mando fra, dxome que a versin era boa pero que lle pareca que Faulkner non encaixaba ben no galego.Que o que se quere dicir con esta clase de comentarios? Que traducir PorPor que hai que traducir?

ca terra, de John Berger, pode ser axeitado, pola temtica e todo iso, pero Faulkner non, que vn ser o mesmo que dicir que o galego vale para a historia pero non para as matemticas. En definitiva, que o galego non unha lingua de verdade. Por iso molestan as traducins, porque apuntalan o galego como unha lingua de verdade. Tareixa Roca. Os lectores dunha lingua poden acceder aos libros a travs de das, tres ou catro linguas, como moito, as que sempre necesario traducir, non s para o galego. Non me parece negocibel, non podes dominar todas as linguas. T.B. Anda que sera o ideal. T.R. Si, pero imposbel. X.B. Eu son partidario de ler nas versins orixinais. Un pode pensar que apoiamos a traducin os que queremos pechar a nosa leiria, cando todo o contrario. Nesa presentacin do libro de Faulkner haba un escritor norteamericano co que todo o mundo falaba en casteln, dican, por deferencia, cando o tipo non falaba nin unha palabra de casteln. Logo, na cea, resultou que o nico que poda falar en ingls era eu. Lus Garca Soto. Se todas as linguas traducen, por que non vai traducir o galego? Non traduce a quilos o casteln? O que est en galego debe chegar o mis lonxe posbel, e iso non pode acontecer en galego. Un amigo meu viu

tAreIxA roCA Non se pode dicir que non hai cartos para traducins. Ser que prefiren destinalos a outras cousas

o outro da un exemplar de Arraianos, de Mndez Ferrn, no escaparate dunha librara de Nova York. Parceme perfecto, pero unha excepcin. Se queremos que chegue de verdade al, hai que traducir a Ferrn ao ingls. E isto vale para calquera lingua. Se incorporamos a literatura universal, incorpormolo cos nosos moldes, e un molde bsico a nosa lingua.
Son imprescindbeis as axudas pblicas traducin?

LuS GArCA Soto Se outras linguas traducen, por que non o galego? Non traduce a quilos o casteln?

X.B. O ideal sera que as axudas non fosen necesarias, nin para isto nin para nada, pero o certo que o son, aqu e fra. Ao da seguinte de que se publicase [Xornal de Galicia, 17 de agosto de 2009] que a Xunta aparcaba estas subvencins, o Ministerio de Cultura anunciaba as sas propias. Todo traballo ten que pagarse, e as tiraxes no mercado galego evidente que non permiten por si mesmas unha independencia por parte das editoriais, tampouco en Espaa. Necesitan ese apoio como o necesita o sector lcteo, a gandeira, a industria e polo visto tamn os bancos. T.R. O que non se pode dicir que non hai cartos para subvencionar a traducin. Ser que non a queren subvencionar para subvencionar os ricos.

Contina na pxina seguinte

4 I nos

XORNAL DE GALICIA 3 de outubro de 2009

X.B. Ao mellor o problema daquel home que descra da mia traducin de Faulkner era ideolxico. o que pensa a dereita espaolista en Galicia: para que imos traducir isto ao galego se xa o temos en espaol? Os ricos non teen nada en contra dos criados mentres sigan sendo criados. Pois co idioma, igual: como lingua subalterna, o galego non lles molesta.
Houbo unha certa polmica arredor da publicacin en galego dA repblica dos soos (Galaxia, 2004), de Nlida Pin. Argumentbase sobre a base de que o lectorado galego poda, e deba, acceder ao orixinal en portugus.

xurxo borrazs Escritor e tradutor en lingua galega

CArbAllo, 1963 Foi Premio da Crtica Espaola pola novela Criminal en 1994 e Premio da Crtica en Galicia en 2007 polo ensaio Arte e parte. Traduciu a Henry Miller e William Faulkner.

tareixa roca Tradutora e profesora de Secundaria

guitiriz, 1956 Verteu ao galego os versos de Csar Antonio Molina en Soos nos cants e Eume. Participou na traducin da Nova enciclopedia de biotica xunto a Lus G. Soto.

Por iso molestan as traducins, porque apuntalan o galego como unha lingua de verdade

L.G.S. Para min sera desexbel que se puidese ler en portugus, igual que un libro escrito orixinalmente en casteln debe ser lido en casteln. Hai que ver, con todo, de que clase de libros falamos. Se un manual de pediatra escrito en casteln, gase coa traducin. Un libro de creacin? mellor gozar del na lingua orixinal. A lingua da que mis se traduce ao galego o casteln, e o que mis se traduce son contidos non literarios, como libros de texto. X.B. Outro problema do portugus que non hai simetra. Ns podemos ler en portugus, e facmolo, pero eles non. Mesmo rexeitan as lecturas en galego. A min parcenme prescindbeis as traducins do portugus ao galego. T.R. Non son prioritarias, de acordo, pero eu teo que defender o meu. Un dos meus ltimos traballos foi seleccionar e traducir ao galego poemas de Csar Antonio Molina. Evidentemente, non de todo imprescindbel, e seguro que economicamente non rendbel porque todos podemos ler en casteln, pero na lia de normalizar a lingua ten sentido.
A traducin estresa a lingua, porque a obriga a describir outras zonas do real e iso crea, ou a trae ao primeiro plano, un lxico maior, mis vizoso. Porn, o que moitos perciben como un luxo, outros percbeno como unha agresin. Ven unha lingua inventada.

Un falante manexa 500 palabras, pero o dicionario de galego ten 120.000

axudas traducin o ideal sera que as axudas non fosen necesarias, nin para isto nin para nada, pero o certo que o son. A traducin necesita apoio como o necesita o sector lcteo, a gandeira, a industria e, polo visto, os bancos. dereita Non se poden analizar as axudas traducin desvinculadas da poltica cultural nin da poltica en xeral. os que se opoen exportacin da literatura galega opuxronse antes Constitucin e logo ao divorcio e logo aos anticonceptivos. A todo .

plurilingismo. os lectores dunha lingua poden

acceder aos libros a travs de das, tres ou catro linguas, como moito, as que sempre necesario traducir, non s para o galego.

importacin do casteln un dos meus ltimos traballos foi seleccionar e traducir ao galego poemas de Csar Antonio Molina. evidentemente, non de todo imprescindbel, e seguro que economicamente non rendbel porque todos podemos ler en casteln.

Nos profesionais, se cadra buscan fidelidade ao orixinal e uns prazos mis inmediatos, e no dos autores, talvez, conseguir un texto mis literario que fiel. A diferenza tamn pode estar en que na traducin de autor a iniciativa pode non ser da editorial senn de quen traduce, mentres que a outra responden a unha planificacin, chammoslle as, de empresa. X.B. Si, pero sempre mis a editorial a que encarga. Eu, cando estaba na facultade pxenme a traducir Xente de Dubln, de Joyce, e cando xa levaba medio libro publicouno Xerais noutra versin. Non se debe traducir as. Propoer si, pero traducir pola ta conta, non. L.G.S. A nosa experiencia a contraria. Traducimos porque vemos algo interesante e llelo propoe-

T.R. Un falante normal emprega unha media de 500 palabras, pero o dicionario de galego no que eu traballei contn mis de 120.000, e estn a porque algun as utiliza. Nesa comparacin est a resposta.

Coa profesionalizacin dos tradutores en Galicia, perderon espazo as traducins de autor?

X.B. Non o creo. A diferenza est no que se busca. Supoo que haber tradutores profesionais cunha especial sensibilidade, pero eu creo que o que busca unha editorial cando lle encarga unha versin a un escritor algo distinto.

mos s editoriais. Volvendo a esa dicotoma entre as traducins de autor e de tradutor, se cadra as de tradutor responden mis fidelidade e as do autor autenticidade, buscan que o texto soe ben na lingua de chegada. X.B. unha disxuntiva irresolbel. Eu lin traducins bosimas de tradutor e algunha de autor que teo catalogada como a peor do mundo. No caso de Faulkner, por exemplo, tomeime moitas liberdades. Fixen esa traducin coma se escribise un libro meu. De feito, cando me preguntaban en que andaba, contestaba que estaba escribindo unha novela titulado O rudo e a furia.
Onde parece que hai mis vaco en Galicia na traducin de ensaio. mis difcil? Mis caro? Interesa menos?

L.G.S. Supoo que ten mis dificultades o libro de ensaio que non poida ir directamente ao ensino, en calquera nivel. Iso infle moito hora de que algun se arrisque ou non a editar ensaio traducido. X.B. O espazo natural da traducin de ensaio est na universidade e nas revistas. Dadas as dimensins do mercado que temos, ese o lugar. L.G.S. Na universidade o que se fai apostar ao seguro. O que se traduce o consagrado. Libros que sexan de referencia en distintos campos. X.B. Non esquezamos que temos unha editorial cun catlogo potentsimo de ensaio como Laiovento.
Se cadra para ese caste de traducins, que se botan moito a faltar, como dixo unha vez nesta mesa Ma-

ra do Cebreiro, para estarmos no noso tempo, precsase dun tradutor mis especializado.

L.G.S. Por suposto. Eu tamn podera poer algn exemplo de traducins execrbeis no campo da filosofa. Calas para non prexudicar a ningun, pero hai cousas malsimas. Os conceptos elementais que se pretenden comunicar, s veces, estn traducidos ao revs. X.B. A o que chamamos traducin de autor debera ser preceptiva. L.G.S. Cando Tareixa e mais eu traducimos unha enciclopedia de biotica que nin sequera est hoxe en casteln, tivemos moitas dificultades. unha materia moi especializada, e hai que estar preparado. En casteln flase, por exemplo, de clulas madre, cando a traducin mellor clulas

XORNAL DE GALICIA 3 de outubro de 2009

nos I 5

lus garca soto Profesor de Filosofa na USC e tradutor

a corua, 1956 Autor de ensaios como Paz, guerra e violencia ou a recente o esprito da letra. Nove achegas filosficas a textos literarios.

Parceme importante levar o libro galego al onde poida haber unha mnima recepcin

das escolas . en canto dicotoma entre

as traducins de autor e de tradutor, se cadra as de tradutor responden mis fidelidade e as de autor autenticidade, buscan que o texto soe ben na lingua de chegada.

a coecer fra, sobre todo cando hai un certo interese no potencial receptor, importante. certo que hai unha poltica de imaxe exterior que consiste en montar o tenderete por a que non leva a nada, que pura maquillaxe. Mntanse mesas redondas sobre a literatura galega en sitios onde non saben nin que existe o galego. Parece que o montou unha universidade de fra e logo mentira, montouno a Xunta co nome dunha universidade. X.B. Como as medallas que lle daban a Aznar nos Estados Unidos, que se pagaban. L.G.S. Resulta difcil verlle a rendibilidade a cousas as. X.B. A msica ou o audiovisual son mis facilmente exportbeis que a literatura. No mercado anglosaxn, por exemplo, a importacin supn unha porcentaxe ridcula, un dous ou un tres por cento a repartir entre todas as linguas do mundo. L.G.S. Con todo, parceme importante levar o libro galego al onde poida haber unha mnima recepcin. Os escritores galegos deben ser coecidos tamn fra. X.B. Mellor sera incentivar a quen tivese ese tipo de iniciativas dende fra e non desealas dende aqu.
E se non aparece ese interese primeiro?

borrazs todo est claramente deseado. unha poltica clasista e antigalega

gusta autoflaxelarme con esa experiencia, da que eu fun espectador, sen involucrarme. Eu non removera nada. X.B. Non vou dicir de silencio, pero si que houbo un certo cdigo de respecto, e eu creo que hai que sacar as cousas e falalas. Se algo non nos gusta non podemos calar e dicir que aprendemos. L.G.S. Si, haba que sacalas, pero sacalas daquela. X.B. Pois eu scoas, e daquela tamn. E non fun espectador. Fun convidado a ir a Amrica e a Francfort e rexeiteino, como o rexeitaba antes do bipartito, cos gobernos do PP. A min non me planifica os actos culturais unha consellera.
Pero no caso do casteln e o Goberno espaol, esta caste de polticas non escandalizan a ningun e nin sequera xeran tirapuxas polticas. Todo o contrario: est completamente asumido que isto vn no paquete nacin. Porn, no caso galego, houbo un verdadeiro asaamento.

escasa rendibilidade certo que hai unha poltica de imaxe exterior que consiste en montar o tenderete por a. Mntanse mesas redondas sobre a literatura galega en sitios onde non saben que existe o galego.

troncais, que ademais non ten ese xuzo de valor que vn implcito no uso de madre. ben distinto dicir enucleacin dunha clula troncal que dicir manipulacin dunha clula nai, verdade?
Pasa a mido que certos conceptos que consumimos deturpados a travs do casteln se traducen doutro xeito para volver ao orixinal?

L.G.S. Si, pasa moito. Tes que ser fiel ao orixinal pero tamn ciencia, e melloralo na traducin. Neste caso optamos polo rigor.
Falamos de importar, pero o seu reverso a exportacin de literatura galega a outras linguas. iso o que mis molesta a certos sectores das axudas traducin?

X.B. Molesta todo. Non se poden analizar as axudas traducin desvinculadas da poltica cultural,

nin a poltica cultural desvinculada da poltica en xeral. Os que se opoen exportacin da literatura galega opuxronse antes Constitucin e logo ao divorcio e logo aos anticonceptivos. A todo. De todos os xeitos, creo que os autores traducidos cara a fra somos os menos beneficiados. Hai un beneficio simblico, pero para o sistema, non para os autores. Eu son dos que cre que todas as axudas lectura ou creacin teen que darse dentro. o natural. Eu quero que se me lea aqu. A min as traducins non me quitan o sono. L.G.S. De todos os xeitos importante. Estou de acordo en que se non conseguimos sacar as cousas adiante aqu non hai nada que facer. Non por triunfar en Xapn vai deixar de se afundir o barco. Con todo, a posibilidade de darse

L.G.S. Dse, dse. Ao mellor ao principio pouco e logo mis. Algo hai que incentivar, pero hai un lmite. Cal ese lmite? Crear unha imaxe detrs da que non hai nada, absolutamente nada. Iso si que non. X.B. Os lectorados de galego que hai polo mundo son focos de interese. A si que hai campo.
Na anterior lexislatura, a exportacin da literatura galega foi central na xestin da Consellera de Cultura. Unha valoracin dese tempo poltico?

roca as versins do casteln ao galego non son prioritarias, pero tamn fan pola normalizacin

X.B. Parceme ben que houbese asaamento, porque se aprendeu moito e hai cousas que non repetira. L.G.S. Non estou de acordo. Un pode discrepar da poltica cultural que faga unha consellera ou un ministerio, pero teen que facela. Ese tipo de accins, como pode ser ir Feira da Habana ou de Guadalajara, d igual, non me parecen mal. T.R. a nica maneira. X.B. O que pasa que despois, onde eu vivo, no barrio das Travesas de Vigo, temos que coller un taxi para ir a unha biblioteca. Erros deste tipo an da man de erros doutro tipo, e todo axudaba. A min todo me axudaba.
A oposicin bateu na ex conselleira de Cultura todo o que quixo a respecto da promocin da cultura galega no exterior, pero agora parece que as lias xerais van ser as mesmas.

X.B. Noutros campos foi mis efectivo ese proxecto que no literario. Non sei se os resultados tanxbeis foron tan excelentes como a decisin de implementar esa poltica. Quizais se cometeu o erro de desear esa poltica dende aqu. Tomronse decisin de opcins e seleccins que non lle corresponderan a unha administracin, que ten que moverse con criterios mis universais. Iso fala dun dficit do sistema. L.G.S. Os erros pasados son para aprender. Eu non botara lea no lume sobre iso. Hai que pensar que facer no futuro. Non me

garca soto a min non me parece mal que se vaia s feiras da Habana ou de Guadalajara

X.B. Estou seguro de que todo o que vaia facer o PP me vai parecer mal. Partindo desa base, non creo que haxa improvisacin nin paus de cego. Hai paus, pero non de cego. Todo est claramente deseado. unha poltica clasista e antigalega. A estratexia do goberno vai ser a de ir soltando corda pouco e pouco. Vailles compensar. Darn uns cartios aqu e outros al. Primeiro dirn que non a todo e logo irn cedendo. Primeiro estudarn at onde poden chegar e logo actuarn en consecuencia.
n

6 I NOS

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

ANATOLY MALTSEV / EFE

Un cadete ruso pasea ante un cartel dos 40

A guerra escapa aos autores espaois

Setenta anos despois da vitoria dos aliados no conito blico que mis mortes xerou, a Segunda Guerra Mundial, as editorias abarrotan as libraras con mis dunha vintena de ttulos, que asinan, sobre todo, autores britnicos
Libros Historia blica
NATALIA ARIAS GALICIA

spas, estrategas militares, heroes blicos, soldados rasos, grandes lderes e xentes do comn coas sas historias. A II Guerra Mundial un dos episodios histricos que mis pxinas deu literatura e minutos de pelcula ao cine. Setenta anos despois da n da contenda que rematou coa vida do 2% da poboacin mundial, o ln non se esgotou. As editoriais botaron man para o aniversario das guras da casa. David Solar (El ltimo da de Adolf Hitler, 2002) retoma para Esfera o ditador nazi e aborda en 1939. La venganza de Hitler a sa obsesin por resarcirse da derrota sufrida por Alemaa no 1918.

Tamn Crtica aposta por un autor consagrado, Antony Beevor, que despois de ttulos como Stalingrado (2004) ou Un escritor en guerra: Vasily Grossman en el Ejrcito Rojo, 1941-1945 (2006) volta s libraras con El Da D. Cartas privadas, diarios de soldados e antigas entrevistas permtenlle reconstrur, cun realismo estremecedor, o horror vivido por miles de soldados e civs durante o Desambarco de Normanda, un episodio que o coecido autor britnico de bestsellers quere desmiticar, xa que considera que foi aproveitado polos vencedores para convertelo en propaganda comercial. A rma edita tamn La Segunda Guerra Mundial, descricin feita polo propio Winston Churchill, con prlogo de Pedro J. Ramrez, e Hitler. Los alemanes y la solucin nal, de Ian Kershaw.

Edhasa, en cambio, opta pola novela con ttulos como Luz de Vsperas, de Mauricio Wiesenthal ,ou Viaje a ninguna parte, de Eva Figes. Porn, quizais o ttulo mis novidoso do catlogo deste ano sexa Brohers in Arms. Autopista al inerno, de John Antal. Trtase da novelizacin dun videoxogo, que publica a travs do selo Marlow. Antal, antigo coronel estadounidense e autor de numeros ensaios de historia militar, xa colaborara como asesor na elaboracin do produto electrnico. O libro retoma a Operacin Market Garden, pensada como a maior invasin area da historia, que pretenda abrir un corredor a travs de Holanda e que rematou sendo o pesadelo dos paracaidistas da divisin 101 Aerotransportada, as Aguias Ouveadoras. Los que susurran, de Orlando Figes, a aposta de non ccin da edi-

ANTONY BEEVOR

reconstre o horror vivido polos soldados no Desembarco de Normanda en El Da D

NEZ SEIXAS

Algn libro editado en Galicia un exemplo de como non se deben facer as cousas

torial. Figes, un dos mellores historiadores do estalinismo e autor de varios libros sobre a Unin Sovitica (La Revolucin rusa, 2000, e El baile de Natacha, 2006) suma s mortes da guerra e a fame as que provocou a maquinaria represiva do Estado, tomando como base o traballo dos investigadores que durante anos recompilaron documentos privados e recorreron historia oral, para describir unha sociedade da desconanza, na que a traizn estaba orde do da. Akal adiantouse efemride coa publicacin a nais de 2008 do Atlas de la II Guerra Mundial, unha visin global do conito armado no que Martin Folly ofrece 51 mapas orixinais, que presentan unha visin xeral das campaas militares. Ademais, prepara o lanzamento de Historia de la guerra, que coordina Geo rey Parker.

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

NOS I 7

Estes ttulos smanse a mis dunha vintena de novedades editoriais que buscan aproveitar o oco de mercado que se xerou en torno literatura blica nos ltimos anos, un camio no que destacan mis os autores de fra que os espaois, a pesar de que, ao fo da recuperacin da memoria histrica, o xnero gaou peso nos ltimos anos; tanto, que Miquel Salarich, director de Indita, fala duns 100.000 lectores. A maior parte das obras imprtanse de pases onde o xnero goza dunha dilatada experiencia, como Gran Bretaa, onde destacan autores como Catherine Merridale, asinante de La guerra de los Ivanes (Debate, 2007). Al sempre existiu esta tradicin, ttulos ben escritos para un pblico de masas, sinala Xos Manoel Nez Seixas, catedrtico de Historia Contempornea da Universidade de Santiago e coecedor da historiografa do periodo. Nez Seixas, autor do libro Imperios de muerte. La guerra germano-sovitica, 1941-1945 (Alianza, 2007) e que prepara para o ano prximo un ttulo sobre a Divisin Azul, matiza tamn que os temas son mis variados en Inglaterra ou Alemaa, onde sobresaen outros escritores como Wolfram Wette (La Wehrmacht: los crmenes del ejrcito alemn, Crtica, 2007). Nestes pases, non s se escribiron pxinas relatando proezas da estratexia militar, senn que se recorreu s autobiografas e testemuos epistolares, para reectir a guerra dende a mirada dos soldados. As mesmo, foron os hispanistas de fra os que mis traballaron at o momento sobre as implicacins que tivo o conicto do 39 para Espaa. o caso de Stanley Pyne, con Franco y Hitler: Espaa, Alemania. La Segunda Guerra Mundial y el Holocausto (Esfera, 2008). Anda as, autores de divulgacin espaois como o veterano Eduardo Pons (Republicanos espaoles en la II Guerra Mundia, Esfera, 2003) ou o xornalista Eduardo Rolland (Galicia en guerra. Espas, batallas, submarinos e wolframio, Xerais, 2006) xeron as sas achegas.
CATRO CASOS GALEGOS. En Galicia, os ttulos que tocaron a situacin do noroeste peninsular durante a guerra foron especialmente escasos, mis se se ten en conta que este territorio achegou espas e combatentes contenda, que contribuu industria de guerra grazas s minas de volframio ou que lles serviu de punto de apoio aos convois navais, un asunto que reectiu o lme El submarino (Wolfgang Petersen, 1981), no que aparece a colonia alem de Vigo. Catro ttulos abordan este periodo. Carlos Salgado publicou o ano pasado en Galland Books Marea Roja, marea negra: guerra en el mar, unha crnica da II Guerra

DANIEL MORDZINSKI

LibrosNovidades

Los que susurran

Orlando Figes
EDHASA, 2009 960 p. 39,50 euros

Orlando Figes adntrase unha vez mis na Rusia estalinista para, a travs das propias palabras dos seus protagonistas, introducir o lector nas vidas de campesinos e mestres, vtimas e verdugos, pais e llos, separados sempre por ferventes informadores do rxime.

El Da D

Antony Beevor
CRTICA, 2009 704 p. 29 euros

O coecido escritor britnico Antony Beevor, que acaba de sacar El Da D, sobre o Desembarco de Normanda

Mundial no norte de Espaa. Dous anos antes, Xerais sacou Naufraxios no mar de Vigo, de Francisco Daz Guerrero, que repasa os afundimentos que se produciron nas costas galegas ao longo do sculo XX e que se aproxima de esguello ao panorama blico. Tamn F. Vzquez contribuiu temtica cun artigo (II Guerra Mundial, los nazis en Vigo) dentro do libro Historia de las Ras, editado por Faro de Vigo no 2000, ademais do volume de Eduardo Rolland. En xeral, poucos ttulos e manifestamente mellorables, segundo Nez Seixas, que considera que unha das razns polas que non existe divulgacin de calidade neste eido porque tampouco hai investigacin. Algn deses libros, e non os de menor xito, son un modelo de como non se deben facer as cousas e de como os afeccionados incorren en erros de vulto, di. Neste sentido, a historia militar tamn est dando un xiro cara profesionalizacin e a exploracin de novas temticas. Anda que tradicionalmente estivo centrada nas

operacins militares ou na descricin de batallas, o historiador explica que, cada vez mis, interesan as motivacins dos soldados, as razns que dan lugar violencia ou o que acontece na retagarda. Existe unha historia divulgativa sobre as operacins militares, pero, en xeral, o seu interese historiogrco moi reducido, explica o historiador. Son autores que se copian uns a outros e que nunca viron unha fonte, engade. A nova historia militar, pola contra, incorpora estmulos tanto da historia social como da cultural e indaga nos aspectos humanos da guerra, coma no caso de Beevor.En Espaa, esta concepcin empeza a gaar peso agora. A literatura militar estivo impregnada dun cheiro franquista ou revisionista explica Nez Seixas, o que xo que entre os profesionais houbese reticencias cara ao xnero. Non obstante, o crecente interese polo tema da memoria histrica activou estas cuestins, segundo este especialista para quen o cine avantallou a divulgacin impresa.

O autor britnico reconstre a travs dunha historia de personaxes, dos dous bandos, o Desembarco de Normanda, que presenta mis como un episodio sanguento, con 240.000 baixas, en troques de coma unha accin heroica que motivou a liberacin de Francia polas tropas estadounidenses.

La venganza de Hitler
David Solar
ESFERA, 2009 440 p. 29 euros

No 1939, Hitler anexiona Checoslovaquia, Franco acada a vitoria na Guerra Civil espaola e organiza unha ditadura baseada na represin, Mussolini invade Albania... A Europa democrtica treme ante a gura dos tres ditadores, pero Solar focaliza sobre a obsesin do lder nazi por engrandecer Alemaa.

8 I NOS

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

A historia do home que se cazou a si mesmo

Rinoceronte edita en galego Skugga-Baldur, de Sjn, unha das novelas clave da literatura islandesa actual LibrosCrtica
A. LOSADA GALICIA

O raposo unha gura fundamental en Skugga-baldur

skugga-baldur unha criatura da mitoloxa nrdica, unha besta voraz nacida da unin dun gato e unha raposa, unha gura que aterra os homes nos invernos nevados. Porn, o Skuggabaldur do que fala o islands Sjn nesta breve novela un home, anda que non moi humano, o reverendo Baldur Skuggason, pastor de almas da pequena vila de Dalur, na Islandia do sculo XIX. Un da, Skuggasson sau cazar un raposo, e rematou por cazarse a si mesmo. Outro da, un estudante de Ciencias Naturais, Fridrik B. Fridjnsson, atopa nunha rapaza con sndrome de Down todas as virtudes que cra imposibles nas persoas, cousa que lle cambia a vida. As sas historias crzanse en Dalur. Presntanselle ao lector cando xa estn en marcha e vanse desenguedellando pasenio, nun relato que xoga co tempo, coa presentacin do texto na pxina e cos xneros, dende a poesa en prosa narrativa epistolar. Sjn constre a historia coma un crebacabezas,

igual ao que fai un dos protagonistas durante a narracin. De comezo as accins dos personaxes son inconexas, e as sas motivacins difciles de entender, como as deses seres instintivos que poboan as novelas existencialistas. Pero pasenio, vanse engadindo datos, vanse armando vidas, ata que todo chega a encaixar cunha precisin propia dese sculo XIX no que se sita a accin. O autor fai trucos co tempo da narracin, saltando de atrs cara adiante para dosicar a informacin, para amosar as consecuencias antes das causas, armando un relato clsico con materiais vangardistas. Sigurjn Birgir Sigursson (Rekjavk, 1962), o nome real de quen asina Sjn, ten s sas costas once libros de poemas, sete novelas e varias experiencias no mundo da msica, o cinema e a literatura infantil. Foi un dos fundadores do grupo potico neosurrealista Medusa, en 1979, pero coecido nestas terras ante todo por ser autor das letras de varias cancins de Bjrk, as como da banda sonora do lme que ela protagonizou, Dancing in the dark, de Lars Von Trier. En Skugga-baldur, o amor de Sjn pola poesa dixase notar na composicin dalgunhas pxinas

Skugga-baldur
Sjn
RINOCERONTE, 2009 116 pxinas 14 euros

de prosa como se fosen poemas. Ao comezo do relato, na cazara do reverendo tras do raposo pardo, cada escena ten unha pxina para ela soa, xenerosa co papel en branco, e os saltos temporais correspndense co momento no que o lector ten que virar a folla. esta unha novela breve, grazas a tcnicas coma esta, mis breve incluso do que sinalan as sas 116 pxinas, pero sen unha coma mis da necesaria. Ao pechar o libro, todo o relato encaixa coma o crebacabezas que , devolvendo unha imaxe non necesariamente fermosa, pero si certeira da humanidade que retrata. Argumenta que

a vinganza, a xustiza, a envexa, a mesquindade e mesmo o amor teen s veces unha brutal sinxeleza que se escapa ao ollo. Editada por Rinoceronte, esta novela que gaou un dos premios literarios mis prestixioso de Islandia o do Consello Nrdico en 2005, a primeira traducin que se realiza do islands ao galego. O responsable da importacin, Elas Portela, optou acertadamente por manter o ttulo orixinal en lugar de seguir o exemplo doutras linguas que perderon a referencia mitolxica e o xogo de palabras El zorro rtico, en casteln, ou e blue fox, en ingls.

LibrosNovidades

Escapado Luis Lamela Garca

XERAIS, 2009 264 pxinas 17,00 euros

Livro das devoracins Pilar Pallars

ESPIRAL MAIOR, 2009 66 pxinas 6,50 euros

Corazn andariego Nlida Pin

ALFAGUARA, 2009 328 pxinas 19,50 euros

La sombra del dictador Heraldo Muoz

PAIDS, 2009 352 pxinas 25,00 euros

Camiantes. Un itinerario losco Marcelino Ags Villaverde

GALAXIA, 2009 250 pxinas 20,00 euros

Un percorrido pola traxedia dos vencidos dunha Guerra Civil que cambiou a vida do pas, baixo a tese de que mis importante recordar que comprender.

Reedicin dun dos cumios da lrica galega do sculo XX. Escrito en 1996, a obra mis destacada de Pallars, pertencente xeracin coruesa De amor e desamor.

Entrega, en versin castel, das difusas memorias nas que a autora brasileira de orixe galega reconstre o seu eu sen buscar a biografa exhaustiva, senn a potica do cotin.

Muoz, que foi embaixador de Chile tras a n da ditatura, realiza un retrato de Pinochet a medio camio entre o ensaio histrico e as memorias persoais.

Un ensaio que fala do home actual e do seu mundo, da vida como un camio cheo de encrucilladas, que levan a agocharse na linguaxe.

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

NOS I 9

O MUSAC de Len, convidado da Feira do Libro de Nova York

a primeira entidade musestica que participa nunha feira do sector editorial especializado en arte contempornea. A rma barcelonesa Nink est tamn presente
EFE

MsicaReseas

A sinxeleza musical sada desde o mis recndito dunha habitacin

Neste segundo disco, Sleeping States busca a inspiracin nos fermosos mundos creados por Kafka e WG Sebald do nun catro pistas de cinta retallos de cancins. Pero que ademais, dende un primeiro momento decidiu distanciarse do formato tradicional de cantautor, obrigndose a non utilizar demasiados instrumentos acsticos e apostando pola sinxeleza. As veces, tomar riscos o camio mis curto para ter unha proposta orixinal. A deste segundo disco como Sleeping States consiste en coller como inspiracin historias de Kafka e WG Sebald, nalgns casos, e recitar case sen instrumentacin, otando sobre ritmos de batera vivos, guitarras elctricas nervosas ou gravacins de campo, noutros. Un mundo fermoso e cheo de paixn que recorda, pola sa voz engolada e liberdade expresiva, saga Buckley. C. Barreiro Humiliated

ArteExposicin
AXENCIAS NOVA YORK

Feira do Libro de Arte de Nova York abriu o pasado venres a sa cuarta edicin, na que conta como convidado co Museo de Arte Contempornea de Castela e Len (MUSAC). O MUSAC convrtese as na primeira entidade musestica espaola convidada a participar nunha feira coa que o sector editorial promove a visibilidade de libros de arte contempornea, catlogos e libros de artistas coa presenza de mis de duascentas editoriais independentes, libraras e anticuarios. A presenza do MUSAC moi importante porque pdese dar a coecer moito mellor ante un pblico internacional o seu traballo e a sa labor editorial, que unha parte que lle damos moita importancia, comentou na inauguracin da cita o director da institucin casteln-leonesa, Agustn Prez Rubio. O museo espaol presenta en Nova York as sas edicins ao pblico estadounidense, que poder observar e adquirir unha coidada seleccin das publicacins que realizou desde 2004 en colaboracin con editoriais espaolas e internacionais da talla de Actar, Hatje Cantz Verlag, JRP Ringier ou Turner. Ademais, incle carteis e edicins realizados con motivo das exposicins dos artistas Pipilotti Rist, Terence Koh, Anxo Marcos, Elmgreen and Dragset, Silvia Prada ou Ugo Rondinone, entre outros. O MUSAC, afortunada e desgraciadamente, non est nin en Madrid nin en Barcelona, senn en Len, un lugar ao que non todo o mundo vn, polo que as publicacins son unha xanela mis do museo, para que o pblico, anda que se atope en Los ngeles ou Tokio, coeza o noso traballo, engadiu o director. A artista iraniana Shirin Neshat, gaadora do Len de Prata mellor direccin do ltimo Festival de Venecia pola sa pelcula Zanna bedoone mardan, ser tamn una das protagonistas do espazo do MUSAC na feira, xa que

In The Gardens Of The North

Sleeping States
BELLA UNION, 2009 CD 16,50 euros

Hai artistas que se relacionan coa msica ignorando os ditados do mercado. Markland Starkie un deles. Se non fose porque o selo Misra tropezou cunha das sas gravacins caseiras, hoxe seguira tocando no seu cuarto de estar coa guitarra do seu compaeiro de piso e rexistranImidwan

Tinariwen INDEPENDIENTE, 2009 CD 20,50 euros

Deag Haemorrhage /Haien Kontra TOCHNIT ALEPH, 2009 CD 10 euros

A msica fai ms libres os pobos

Anda que en Europa os coecemos con Aman Iman (2007), o grupo de Mali Tinariwen leva trinta anos facendo cancins de vellos poemas tuaregs. A msica como ferramenta para asentar a tradicin oral dun pobo maltratado polos gobernantes, que sobreviviu polo seu carcter loitador. Estes bluesmen do deserto coecronse nos campos de formacin militar de Gadda; sete guerrilleiros que un da cambiaron o fusil polas guitarras elctricas e que, co seu son spero e circular, seducen a msicos de rock como Chris Martin ou aos Rolling Stones. A banda de Ibrahim Ag Alhabib compn mantras chispeantes que celebran a vida. Imidwan na sa lingua quere decir compaeiros, un canto de unin para o que nesta ocasin optan por soar menos hipnticos e mis aados, sen perder ese ton nostlxico co que mostran as cicatrices dos seus anos de loita. Tradicin electricada coa que conseguen soar modernos e atractivos incluso para o pblico que non adoita consumir msicas do mundo.
C. Barreiro

Contra o aburguesamento ideolxico

Tocqueville relata nas sas memorias un acontecemento da Comuna de Pars: Foi entn cando vin aparecer na tribuna un home ao que s vera esa vez, cuxo recordo sempre me encheu de noxo e de horror. Tia as fazulas macilentas e alladas, os beizos brancos, un aire enfermizo, malvado e inmundo, unha palidez sucia, o aspecto dun corpo enmohecido, cuberto de plvora, aparentemente espido baixo unha vella levita negra pegada a uns membros midos e consumidos. Pareca vivir nun sumidoiro do que acabase de sar; algun me dixo que se trataba de Blanqui. Ese sentimento do idelogo do liberalismo ao mirar ao lixoso e repugnante revolucionario Auguste Blanqui, anlogo percepcin que ter calquera burgus contemporneo das podrecidas guitarras e bateras de Mattin e [sic] Goldie Goldie. Rudo en continua loita contra da capitalizacin cultural. Cando a impotencia convrtese nun arma, os berros indescifrables que xorden da diarrea snica, ben poden dicir Os romnticos foron esmagados!. M. Prado

Posto que o MUSAC ten na IV edicin da Feira do Libro de Arte de Nova York

asinar este sbado exemplares do catlogo A ltima Palabra/ e Last Word, editado con motivo da sa exposicin no museo espaol en 2005. Ademais do MUSAC, a Feira do Libro de Arte en Nova York conta coa presenza doutro expositor espaol, a rma barcelonesa Nink. Os outros museos que este ano participan na feira, que se clausurar o 4 de outubro, son a Fundacin Dia Art de Nova York e os holandeses Apple Arts Centre (Amsterdam) e Witte de With (Rterdan). Tamn hai editoriais e publicacins independentes de pases tan variados como Canad, Mxico, Australia, Austria, Blxica, Dinamarca, Francia, Irlanda, Xapn, Corea, Holanda, Nova Zelandia, Noruega, Suecia, Suza, Turqua ou o Reino Unido, ademais de Estados Unidos.

10 I NOS

XORNAL DE GALICIA 3 DE OUTUBRO DE 2009

Miguel

Brieva

debuxante de cmic

O humor levado ao extremo sempre leva a puntos prximos hipocrisa

Quen un dos mis enxeosos azoutes da sociedade contempornea vn de deixar o seu traballo semanal na revista El Jueves para dedicarse a proxectos mis persoais e lonxe do humor grco, coma un conto infantil que est preparando
CmicEntrevista
A. LOSADA GALICIA

Por que pechar a etapa?

NACHO GMEZ

iguel Brieva, un dos humoristas grcos mis interesantes que traballan neste momento en Espaa. Practica unha stira certeira contra o consumismo e todas as dubidosas conformidades que hoxe adoitan pasar por verdades loscas. Spalo, usted es feliz, y punto! , din as sas mensaxes, que xa hai uns anos que amosa nas pxinas de El Jueves, unha revista que agora deixa en busca de espazos mis persoais. Est en Ourense, como invitado nas XXI Xornadas de banda deseada da cidade, as mis veteranas de Galicia, onde se lle dedica unha exposicin sa obra, as como a de Juanjo Sez e David Rubn, ata o 17 de outubro.
Ben, aviso que estou gravando...

Porque acabo de deixar El Jueves. Teo que entregar outro par de vietas, pero logo dedicareime a outras cousas. Estou a rematar un conto infantil, coa editorial Coquito, levo uns cantos meses traballando no tema, a ver que tal queda. Iso o que est pendente, que eu saiba.
Un conto? Un cambio de rexistro moi forte...

O debuxante Miguel Brieva, onte no casco vello de Ourense

dende Doble dosis para sacar o segundo, e xa me embalei na profesin.

O nico ao que te mants el ao teu sentido do humor?

o que quero. Levo un tempo tocando sempre a mesma tecla, e cansa. o problema da profesionalizacin, e estou certo de que se non vivise disto, non me fara falla cambio ningn. Pero o esforzo de ter todas as semanas un chiste remata por cansar. En todo caso, non hai moitos que poidan dicir que gaan a vida de debuxantes. Ben, un raro privilexio, sobre todo porque fago algo que quero facer. Hai uns anos, cando coecn a Paco Alczar autor de Silvio Jos en El Jueves, comentamos que nin de coa lograramos vivir disto. E xa ves.
Tiveches algn problema na redaccin da revista?

Ou non. Para min o humor fundamental, o que mis gozo facendo e vivindo, pero xustamente agora apetceme probar outros rexistros. Teo gana de probar a contar unha historia nunha novela grca ou algo semellante, algo que non xese antes.
Ten arreglo o mundo?

Vale, eu tamn te estou a gravar [ri].

Que impresin d ver os teus debuxos colgados nunha parede e non publicados nunha librera?

Realmente, non me emociona. As exposicins de cmic, pois ben, son por se a algun lle entra o aquel fetichista de ver como o debuxo orixinal, pero o interesante deste medio, o que o diferenza das artes plsticas que non ten esa obsesin coa obra de arte, senn que unha cousa para ser reproducida a eito, para que chegue a moita xente. Pero benvida sexa se a escusa para montar un evento como estas xornadas, porque eu entendo que poer vinte tebeos no chan sabera a pouco. Iso, que me parece ben.

Espero que si. Hai xente que se le o que eu fago e pensa que son unha especie de cnico, ou algo as, pero o que ocorre non ententeu para nada o meu discurso. O meu humor ten un fondo construtivo e didctico, ou polo menos ese o esprito co que eu o fago. Pero o que ocorre que o humor non ten barreiras, e s veces chegas a puntos moi prximos hipocrisa, porque o levas ata o extremo. Pero, en realidade, o que eu trato de reexionar, de facerme unha chamada de atencin a min mesmo e xente que a queira escoitar, e se xa de paso te divirtes, pois guai, vaia. Nestes tempos estou moi enganchado a Roberto Bolao. E en cmic, os de sempre, Robert Crumb, Daniel Clowes, Beto Hernndez, Franois Bourgeon, Joan Sfar... gstame un pouco de todo. E logo mis ensaios polticos e esas cousas, Austn Garca Calvo ou Rafael Snchez Ferlosio, por citar os autores espaois.
Est claro que hai que documentarse para o humor poltico e social... Cales son as tas lecturas?

Non, marcho basicamente para sacar tempo para outros proxectos. Pero xa falei con Monteys Albert, director de El Jueves para comentarlle que se dentro dun ano ou as hai sitio, estarei encantado de volver traballar al Que foi o que te motivou a sacar un fanzine como Dinero, onde debutaches no cmic? A min o cmic sempre me gustou, pero tamn moito a edicin. De feito, todos os meus libros, anda que poan Doble dosis ou Mondadori, fun eu quen os xo. Deixeinos a falta de poerlles o cdigo de barras para ir imprenta. O caso e que daquela me xuntei cuns cantos debuxos, pxenme a meterlles

textos e iso foi o primeiro Dinero, cun rexistro que a min me faca graza e a outra xente vese que tamn. Pero vaia, empecei como todo o mundo, por diversin.
Bueno, o normal mandar debuxos a un fanzine, non montar un...

TAL QUE AS Miguel Brieva (Sevilla, 1974) comezou nisto dos cmics a nais dos 90, un da que se lle ocurreu sacar un fanzine. Chambase Dinero, e hoxe circula nun voluminoso recompilatorio de Mondadori. Dende entn, colaborou como humorista grco con El Pas, Rolling Stone, Mondo Brutto e especialmente con El Jueves, sen deixar de publicar proxectos de seu como a Enciclopedia Clismon.

certo que ests a piques de sacar un novo libro, Sobras maestras?

Tanto como a piques non, sair seguramente para marzo. semellante ao que apareceu este ano, El otro mundo, que rene vietas sobre todo de El Jueves e algo de Cinemana. Agora queria pechar esa etapa recompilando as pxinas que me quedan de El Jueves, e outras que xen para El Pas.

Home, si, pero eu tampouco estaba moi conectado nese mundo, e para min o realmente divertido era facer unha cousa de cabo a rabo, porque non pensaba en min como debuxante. Antes s publicara cousas que eran textos e colaxes, pero deume por dicir vou facer unha cousa moi rara e voulle chamar Dinero. Despois contactaron comigo

Si, porque como me poa a ler manga, vou estar nos biosbardos [ri].
Queres engadir algo?

Nada, que aproveito para saudar mia avoa.

XORNAL DE GALICIA

3 DE OUTUBRO DE 2009

NOS I 11

Psicanlise sincera de toda unha xeracin

David Heatley d a coecer as sas mis profundas e sinceras obsesins nas sas memorias en cmic, My brain is hanging upside down
CmicCrtica
PAULINO VILASOA GALICIA

XDG

David Heatley precdeo unha carta de presentacin rmada por Chris Ware, Daniel Clowes, Gary Panter e Art Spiegelman. As grandes voces do underground americano non teen mis que gabanzas para o autor de My brain is hanging upside down, memorias grcas nas que o norteamericano non ten pudor en amosar as sas mis recnditas obsesins. A obra divdese en cinco partes diferenciadas, denitorias dos aspectos que marcan a sa existencia. Ags a ltima, a historia da sa familia dende os tataravs ata o nacemento do seu segundo llo, todas comezan con secuencias onricas que axudan a psicanalizar da gura do autor que gravita sobre toda a obra. As das primeiras partes, Historia sexual e Historia negra, teen ambas as das unha estrutura

cronolxica. Na primeira, Heatley d conta de todas as experiencias sexuais que recorda dende os oito anos, comezando polas sas primeiras relacins homosexuais que co tempo pasarn a quedar no seu inconsciente como unha eterna opcin latente que el mesmo non acaba por comprender e aceptar, anda que compoen o groso desta parte as sas compulsivas relacins con todo tipo de mulleres dentro dunha obsesin co sexo que el mesmo acaba por ver como enfermiza. Na segunda parte, o autor reexiona sobre os problemas raciais a travs dunha viaxe polas persoas negras quecoeceu ao longo de toda a sa vida e a inuencia destas, para ben ou para mal, ata conformaren a sa relacin de admiracin/envexa/odio cara xente de cor. As partes terceira e cuarta dedcallelas aos seus pais por separado, eleccin que di moito sobre a relacin de ambos e que nos prevn do seu posterior divorcio. Das partes narradas non cronoloxicamente, senn a travs de certas ancdotas indepen-

dentes que falan da relacin sincera de Heatley cos proxenitores. E que se por algo destacan estas memorias grcas pola sa sinceridade, pola desinhibicin do autor hora de achegarlle ao pblico as experiencias e preocupacins mis ntimas coma se o cmic fose o seu xeito de tranquilizar as sas obsesins. My brain is hanging upside down pretende que calquera lector sexa quen de psicanalizalo a travs de feitos obxectivos e dos seus sentimentos e reexins sobre eles. O estilo grco, que no infantil e desgarbado atpase prximo ao tamn intimista e autobiogrco Jerey Brown ou ao esquizofrnico Johnny Ryan, axuda a ver o autor coma herdeiro desa losofa do cmic norteamericano alternativo como referente da liberdade creadora, do estilo como falta de preocupacin esttica, lonxe da plasticidade do cmic europeo ou da grandiosidade do mainstream do seu pas ou do manga e mis prxima a unha esttica inmediata e furiosa.

Heatley introduce os captulos con soos propios que axudan a comprender a sa obsesiva personalidade

My brain is hanging upside down

David Heatley
NORMA, 2009 COR/BN 128 pxinas 29,95 euros

Na segunda parte, na que d conta de certas obras que lle axudaron a conformar a sa fascinacin sobre a cultura negra norteamericana, di ao referirse serie e Wire: Percibo certos mozos negros que antes seran invisibles para min, ocultos tras o ltro da mia ignorancia e do meu medo. Agora gstame pensar que coezo parte das sas historias. Vela a importancia dun cmic coma este, no tras a sa sinceridade e a sa sinxeleza se agocha parte da historia e do sentir de toda unha xeracin e dun intre social determinado.

Dose de ciencia-ccin para desmaquillar o presente

Venditti e Weldele presentan en The Surrogates un futuro que podera chegar a ser real, mis consistente que o lme de Bruce Willis CmicCrtica
CLAUDIA NEIRA GALICIA

maxina que podes vivir a travs dunha mquina co aspecto que sempre desexaches, sen dietas nin preocuparte polos estragos do paso do tempo. Un monicreque perfecto fai o traballo duro mentres ti o manexas desde a comodidade do teu fogar. Benvido ao mundo de e Surrogates. Robert Venditti (guin) e Brett Weldele (debuxo) son os responsables de darlle forma de cmic a este universo aparemente perfecto no que o asasinato quedou reducido destrucin da propiedade privada, e no que problemas como a discriminacin de xnero ou raza can soterrados baixo de ltex e metal. Pero unha serie de ataques aos surrogates literalmente, substitu-

The Surrogates
Venditti, Weldele
GLNAT, 2009 Cor 208 pxinas 19,95 euros

tos est a piques de cambialo, se os detectives Harvey Greer e Pete Ford non o impiden. Coas ferramentas clsicas, e Surrogates ten o mrito de propoer preguntas difciles a travs dunha historia sinxela. A identidade, a relixin cunha curiosa reinterpretacin material do cristianismo, a obsesin pola seguridade ou a sumisin da tecnoloxa industria cosmtica son temas que asoman nas pxinas con cada nova pista. En paralelo, a historia persoal de Harvey Greer e o seu matrimonio mostran o illamento, a mentira ou o egosmo dunha sociedade que segue a ter defectos, a pesar da maquillaxe. Mentres a adaptacin cinematogrca alardea de accin e de efectos especiais, no apartado visual o cmic de e Surrogates destaca pola sa austeridade. Brett Weldele emprega un trazo aberto que lle d s vietas a apariencia dun debuxo in-

acabado, marcado tamn por unha ausencia de detalles nos fondos. Nas cores amarelo, verde e azul son as tonalidades predominantes, o mis habitual que use unha soa gama en cada vieta ou secuencia para saltos de lugar e elipses temporais, ou incluso para facer ncap no que senten os personaxes. Fiel ao carcter policial da historia, a proposta narrativa de Venditti e Weldele emprega os elementos cannicos do xnero: o xogo de primeiros planos, as vietas de detalle para pistas ou obxectos importantes, e os cambios de eixo para lograr efectos dramticos, como cando se nos presenta unha escena do crime desde un ngulo picado. Todo este conxunto, combinado con dilogos cribles que afortunadamente evitan o exceso de didactismo do que pecan moitas historias de cienciaccin, fan que e Surrogates sexa un cmic agradable de ler, no que

todo encaixa. Para darlle se cabe mis consistencia, entre cada captulo insertaron material adicional no que se contan feitos pasados relevantes para a historia. Precisamente un deses episodios acabou por converterse nunha precuela do cmic que Glnat ten previsto publicar proximamente baixo o ttulo e Surrogates: de carne y hueso. A edicin espaola contn ademais un como se xo que vai desde o concepto pxina rematada, as capas dos cinco nmeros publicados en Estados Unidos e unha campaa publicitaria de Virtual Self, a empresa cticia comercializadora dos surrogates, includa nas contraportadas orixinais e tan ben deseada que houbo quen pensou que se trataba dunha compaa existente. Ao nal, iso o que te atrapa con e Surrogates, a sedutora e arrepiante sensacin de que todo podera chegar a ser real.

Xornal de Galicia

S U P L E M E N TO D E C U LT U R A

3 D E O U T U B R O D E 2 0 0 9. N M E R O 3 2

Jos Luis Losa

SAN SEBASTIAN Y EL DESCONTROL SIN LMITES

Les voy a hablar de cmo una historia apacible, a ratos amable, la de la 57 edicin del Festival de Cine de San Sebastin, la llamada edicin de la crisis, termina, all en el trasfondo del gremio de la crtica, como un cuento de terror. La edicin del da diez menos uno, recortada en aras del ajuste de presupuesto. La de cierto buen rollo en ese palmars de premios que otorga valores interpretativos a lo que es mera incitacin al ternurismo (hablo de Yo, tambin). La pelcula no gust a nadie entre la crtica especializada. Bueno, miento. Emocion hasta la hiprbole al crtico del diario El Pas. Un comentarista cinematogrfico que, paradjicamente, simultaneaba esa eclosin de sensibilidad que casi le llevaba a la lgrima al hablar de Pineda, protagonista down de Yo, tambin con la mala fe de un artculo de cierre del festival en el cual ejercitaba otra de esas vomitonas abiertamente reaccionarias que erizan, con razn, la sensibilidad ms resistente. A estas alturas de la pelcula, creo que la mayora de ustedes sabrn que el desembarco de este comentarista en el grupo Prisa, procedente de El Mundo, se vendi como un fichaje galctico. Y lo cierto es que la forma en que prodiga en sus artculos un resentimiento que quiere ser provocacin pero se queda en descalificaciones con argumentos ad hominem, boutades de aprendiz de seorito incubadas, seguro, en el pedrojotismo y ninguneos genricos parecen vicios que solo consentira el Florentino de la hecatombe galctica del fin de su primera etapa. El hecho es que su afn de protagonismo Boyero, Carlos Boyero se llama el comentarista, El Hombre del Saco, no lo haba dicho no pareci verse colmado cuando una serie de profesionales del cine tan acreditados como Jose Luis Guern o Vctor Erice se sintieron en la obligacin de realizar una reflexin, en una carta abierta dirigida al diario que acoge a este hombre, en torno a lo que es la delicada funcin del crtico de cine. Y sobre los peligros de otorgar carta blanca a quien no ejerce la crtica, sino el vituperio inopinado e indocumentado. Carta blanca para que arremeta, por ejemplo, contra el cine espaol en su conjunto, as, sin matices ni milongas. Aquella carta, aquel ya legendario manifiesto de los cien, se pblic pocos das antes de la edicin del Festival de San Sebastin del pasado ao. Y provoc que en las pginas del diario madrileo en el que publica, Boyero dedicara sus textos, en esas fechas, no a lo que suceda en el decurso del festival, sino a la autodefensa en forma de enroque megalmano e ido de olla, y al florido ajuste de cuentas con algunos de quienes manifestaban su rechazo al boyerismo como ejemplo de lo que nunca debe de ser ni la crtica razonada ni el periodismo cultural y digo esto precisamente en la semana en que otro profesional del mismo periodico, Jacinto Antn, acaba de recibir un merecido premio precisamente por
XdG

O actor Isaach de Bankol en Los lmites del control, a ltima pelcula de Jim Jarmusch

esta es una historia sobre La crtica de cine enturbiada por un hombre LLeno de ira y de furia. y de ms sustancias boyero es un samuri de saLamanca que se va asemeJando a un Jimnez Losantos de La crtica devenida carnaza

entender la cultura como elemento de contraste pero tambin de rigor y de humanizacin. No como poltrona para el embrutecimiento. Aquella situacin que les cuento desemboc, durante el festival de ese septiembre de 2008 en una espiral de tensiones de sobras conocida por la profesin periodstica relacionada con el cine, pero no s si contada alguna vez al pblico. Peligr, por su propia incontinencia, hasta la integridad fsica del citado Carlos Boyero, en una noche de copas en la cual un actor peculiar, el orondo Sancho Panza de la pelcula de Albert Serra, estuvo a punto de demoler literalmente a quien, lo nico que tena de hombre tranquilo era el grado etlico que le acompaaba y que le salv casi in artculo mortis de la quema. Les cuento que, tal vez deseoso de recuperar protagonismo, el da postrero del festival de San Sebastin finalizado hace una semana, el comentarista se prodig con una crnica-improperio en la cual asimilaba a aquellos crticos a los que interesaba el cine chino con los profesionales mal pagados (sic). Y, segua el comentarista argumentando que l, bien pagado, no participaba de esos rollos. Una descalificacin de compaeros de trabajo en funcin de su condicin salarial. Podramos calificar esto, por no decir algo ms feo, de valoracin antidemocrtica?

Completaban el exordio opiniones tan sesudas como la de la descalificacin global del cine francs, como antes del chino y de sus seguidores, y, finalmente, cmo no, de casi todo el cine espaol. El cuento de terror con Carlos Boyero como mandarn de la bilis ofreca algn ribete an ms siniestro: un intento de caza del hombre, con nombre y apellido del destinatario de sus fobias entre parntesis, una persona de prestigio incontestable en el mundo de la creacin cinematogrfica, aqu y fuera de nuestra fronteras, y de su conservacin. Simplemente por considerarlo viajero. Qu rigor. En realidad, por caerle mal, por no bailarle el agua. O por defender ese cine que Boyero ha decidido que no puede gustar: el de Guerin, Erice, Serra, el de quienes tampoco le hacen el rendez vous. sta es una historia sobre el estado de la crtica en el cine espaol enturbiada por un hombre lleno de ira y de furia. Y de ms sustancias. Por un comentarista que parece querer ejercer sin conocer los lmites de control, por referirnos al Jim Jarmusch al que tambin denosta. De un killer, de un samouri de Salamanca que, cada da ms, se va asemejando a un Jimnez Losantos del embrutecimiento de la crtica de cine devenida carnaza, tmbola. Boyero: por seguir con Shakespeare, cada uno es esclavo de sus anclados complejos.
l

nadie es perfecto