Alfabeya kurd-latn ji bo ziman kurd ji alfabeya kurd-ereb minasibtir e

HEWLR, 2/11 2005 Daner alfabeya kurd-latn mr kirmanciya modern mr Celadet Al Bedir-Xan (18931951) e. Celadet Al BedirXan neviy mr Bedir-Xan mr Botan e w kurd, ereb, osman, tirk, frans, elman ingilz dizan. Arif Zrevan Celadet Al Bedir-Xan sala 1919- ber ko Komara Tirkiyey ava bibe ber ko Tirkiye reforma alfabey ke dest bi kirina alfabeya kurd-latn kir ji bil herfa -y hem herfn alfabeya kurd-latn di alfabeya latn ya standard ISO-latin de hene. Celadet Al Bedir-Xan di saln 40- de li am dest bi weandina kovara Hawar kir 57 hejmar ji w kovar derketin. Celadet Al Bedir-Xan di destpk de kovara xwe bi herdu alfabeyan amade dikir l bel pa hemiy kovar bi alfabeya latn ten derdiket kurdn kirmanc Hawar wek qurana ziman kurd, zaravay kirmanc, dihesibnin bi rya Hawar Celadet Al Bedir-Xan devoka Botan dorbera w b bingeh kirmanciyeka standard. Alfabeya kurd-latn ji 31 herfan pk tt di tabela li jr de miadiln wan bi alfabeya kurd-ereb hatine nivsandin.

Ji bil van herfn standard yn li jor, di alfabeya kurdereb de ev s herf (ha, eyn, xeyn) j hene ko bi alfabeya kurd-latn her bi (h, e, x) tne nivsandin. Mr kirmanciya modern mr Celadet Al Bedir-Xan dibje ev deng yan ne dengn kurd ne yan j ne dengn serbixwe ne ji ber hind pwist nake ko mirov ji bo wan dengan herfn xweser ke. Di alfabeya kurd-ereb de du herfn d j hene ko di zaravay soran yan kirmanciya jr de tn bi kar ann ew j l-ya qelew r-ya qelew e.

Bi alfabeya kurd-ereb hemzeyek dikeve piya vokaln (a, e, , , o, u, ) ko di destpka bjeyan de tn. Kurdan di alfabeya kurd-ereb de ti herf yan aret ji bo deng i-y bi kar neanne. Wext ko kurdn erebnivs alfabeya latn bi kar tnin gelek caran i-y nanivsnin bo nimne bjeya mirin- wek mrn dinivsnin ko ji bin ve xelet e. Nenivsandina herfa i-y problemeka mezin e. Frekvensa w di kurdiy de gelek bilind e. Modfiyekirina alfabeya orjnal ya ereb Di alfabeya ereb de 14 herfn kurd nnin. Yan ji sed sih dengn kurd bi alfabeya ereb ya normal nikarin bn nivsandin. Farisan ji bo ziman xwe hinek herf li alfabeya ereb zde kirine ew j tra kurdiy nakin. Kurdan li bar 14 herf li alfabeya ereb ya standard zde kirine ji bil wan ar dengn kurd (i, , u, ) j bnandek yan bherf mane ew nikarin hem dengn kurd bi alfabeya kurd-ereb binivsnin.

Mamosta Hejar Mukriyan (Ebdurehman kur Hac Mele Mihemed) di pgotina werger erha Memozn ya bi zaravay soran de behsa nerewabna alfabeya kurdlatn ji bo kitbn klaskn kurd dike dibje ji ber nebna hinek herfn ereb di alfabeya kurd-latn de divt mirov Memozn, Dwana Melay Cizr kitbn wek wan bi alfabeya kurd-latn nenivsne, heger mirov binivsne j divt mirov ji herfn ereb re hinek nanan peyda bike. Li bar rojhilat Kurdistan kurdan alfabeyeka ereb ya modfiyekir amade kiriye l bel di alfabeya kurd-ereb de j vca e herfn ereb (sa, zal, sad, dad, ta, za) nnin ji ber hind mirov nikare klaskn kurd bi alfabeya kurdereb ten j binivsne. Carek ev problem ne ya alfabeya kurd-latn ten ye. Di alfabeya kurd-ereb de j e herfn ereb nnin Hejar Mukriyan ji bo rastnivsandina Memozn ew e herf bi

kar anne. Bi herfn transkrpsiyon em dikarin di alfabeya kurd-latn de problema herfn ereb yn ekstra areser bikin l bel bi alfabeya kurd-ereb mirov ti caran nikare problema vekt areser bike ji ber hind ne mimkin e ko Memozn bi alfabeya kurd-ereb serast bt nivsandin, herend mirov wan e herfn ereb bi kar bne j. Yek herf gelek deng Gelek dengn cida yn kurd di alfabeya ereb de nnin yan j du-s deng bi yek herf tn nivsandin. Di alfabeya kurd-ereb de herfa w, u, bi w- ten tn nivsandin. Herfa bi du ww-yan tt nivsandin. Herwiha herfa y bi yek herf, yan bi y-y tt nivsandin.

Girdek hrek Nebna girdek hrekan j wisa dike ko bi alfabeya ereb yan kurd-ereb mirov nikare navn xweser navn cih welatan ji bjeyn normal cida bike ji ber herdu j wek hev tn nivsandin. Bo nimne heger em binivsnin ew azad e gelo em d awa bizanin ka mebesta me kesek e ko nav w Azad e yan j mebesta me kesek e ko ew bi xwe azad e, yan serbest e. Ez ji Melay Cizr hez dikim. (Mebest Melay Cizr y nivskar Dwan ye) Ez ji melay cizr hez dikim.

(Mebest melayek ji bajar Cizr ye) Ve Newroz hat min Bihar j nedt. (Mebest ji Newroz Bihar navn du kesan e) Ve newroz hat min bihar j nedt. (Mebest ji newroz bihar nav mehek demsalek ye) Yan bi alfabeya kurd-latn ev ferqn li jor tne dtin nivsandin lbel bi alfabeya kurd-ereb mirov nikare wan ferqan bibne ji ber di alfabeya kurd-ereb de girdek (herfn mezin) hrek (herfn bik) nnin. Problema vekt Mirov nikare kurd bi vekteka serast bi alfabeya kurdereb binivsne ji ber ko alfabeya ereb yan kurd-ereb r nade ko mirov bjeyan li gor hmann gramera kurd vebikte. Bi alfabeya ereb lker, rengdr daekn kurd serast nayn nivsandin ew j seqetiyeka pir mezin e. Ji bo diyarkirina problema vekt ez d li v der ten hinek nimneyan bidim. Ez d piy li gor vekta latn ya serast binivsnim pa j her card bi alfabeya latn l bel li gor vekta ereb binivsnim. Nimne I Vekta rast li gor alfabeya latn: Tor im bi dil peyrew Msa yim ez Ateperes nra tecella yim ez Vekta xelet li gor alfabeya ereb: torim bidil peyrew msayim ez ate peres nra tecellayim ez Nimne II Vekta rast li gor alfabeya latn:

d e herkes ji ddara te l proz e d Ez tin mehrm ddar im bi sed menzil bed Vekta xelet li gor alfabeya ereb: de herkes jiddarate l proze d eztin mehrm ddarim bised menzil bed Di ziman kurd de bjeyn torim, bidil eztin jiddarate msayim nnin vekta li gor alfabeya ereb van bjeyan di kurdiy de dike ko ti bingeh gramer j re nne. Bjeya ateperes rengdr e divt pk ve bt nivsandin l bel alfabeya ereb ew kiriye navdrek rengdrek, yan du pare, li v der ne li gor menaya xwe ye. Di nimneya didoy de ji ddara te li gor vekta bi ziman ereb bye jiddarate hd mirov nizane ka daek i ye, lker i ye pronav i ye. Hers bi hev re bne yek bje ko ti menaya w nne

ZIMAN

Alfabeya kurd-latn ji bo ziman kurd ji alfabeya kurd-ereb minasibtir e

HEWLR, 2/11 2005 Daner alfabeya kurd-latn mr kirmanciya modern mr Celadet Al Bedir-Xan (18931951) e. Celadet Al BedirXan neviy mr Bedir-Xan mr Botan e w kurd, ereb, osman, tirk, frans, elman ingilz dizan. Arif Zrevan Celadet Al Bedir-Xan sala 1919-

ber ko Komara Tirkiyey ava bibe ber ko Tirkiye reforma alfabey ke dest bi kirina alfabeya kurd-latn kir ji bil herfa -y hem herfn alfabeya kurd-latn di alfabeya latn ya standard ISO-latin de hene. Celadet Al Bedir-Xan di saln 40- de li am dest bi weandina kovara Hawar kir 57 hejmar ji w kovar derketin. Celadet Al Bedir-Xan di destpk de kovara xwe bi herdu alfabeyan amade dikir l bel pa hemiy kovar bi alfabeya latn ten derdiket kurdn kirmanc Hawar wek qurana ziman kurd, zaravay kirmanc, dihesibnin bi rya Hawar Celadet Al Bedir-Xan devoka Botan dorbera w b bingeh kirmanciyeka standard. Alfabeya kurd-latn ji 31 herfan pk tt di tabela li jr de miadiln wan bi alfabeya kurd-ereb hatine nivsandin.

Ji bil van herfn standard yn li jor, di alfabeya kurdereb de ev s herf (ha, eyn, xeyn) j hene ko bi alfabeya kurd-latn her bi (h, e, x) tne nivsandin. Mr kirmanciya modern mr Celadet Al Bedir-Xan dibje ev deng yan ne dengn kurd ne yan j ne dengn serbixwe ne ji ber hind pwist nake ko mirov ji bo wan dengan herfn xweser ke. Di alfabeya kurd-ereb de du herfn d j hene ko di zaravay soran yan kirmanciya jr de tn

bi kar ann ew j l-ya qelew r-ya qelew e.

Bi alfabeya kurd-ereb hemzeyek dikeve piya vokaln (a, e, , , o, u, ) ko di destpka bjeyan de tn. Kurdan di alfabeya kurd-ereb de ti herf yan aret ji bo deng i-y bi kar neanne. Wext ko kurdn erebnivs alfabeya latn bi kar tnin gelek caran i-y nanivsnin bo nimne bjeya mirin- wek mrn dinivsnin ko ji bin ve xelet e. Nenivsandina herfa i-y problemeka mezin e. Frekvensa w di kurdiy de gelek bilind e. Modfiyekirina alfabeya orjnal ya ereb Di alfabeya ereb de 14 herfn kurd nnin. Yan ji sed sih dengn kurd bi alfabeya ereb ya normal nikarin bn nivsandin. Farisan ji bo ziman xwe hinek herf li alfabeya ereb zde kirine ew j tra kurdiy nakin. Kurdan li bar 14 herf li alfabeya ereb ya standard zde kirine ji bil wan ar dengn kurd (i, , u, ) j bnandek yan bherf mane ew nikarin hem dengn kurd bi alfabeya kurd-ereb binivsnin.

Mamosta Hejar Mukriyan (Ebdurehman kur Hac Mele Mihemed) di pgotina werger erha Memozn ya bi zaravay soran de behsa nerewabna alfabeya kurdlatn ji bo kitbn klaskn kurd dike dibje ji ber nebna hinek herfn ereb di alfabeya kurd-latn de divt mirov Memozn, Dwana Melay Cizr kitbn wek wan bi alfabeya kurd-latn nenivsne, heger mirov binivsne j divt mirov ji herfn ereb re hinek nanan peyda bike. Li bar rojhilat Kurdistan kurdan alfabeyeka ereb ya modfiyekir amade kiriye l bel di alfabeya kurd-ereb de j vca e herfn ereb (sa, zal, sad, dad, ta, za) nnin ji ber hind mirov nikare klaskn kurd bi alfabeya kurdereb ten j binivsne. Carek ev problem ne ya alfabeya kurd-latn ten ye. Di alfabeya kurd-ereb de j e herfn ereb nnin Hejar Mukriyan ji bo rastnivsandina Memozn ew e herf bi

kar anne. Bi herfn transkrpsiyon em dikarin di alfabeya kurd-latn de problema herfn ereb yn ekstra areser bikin l bel bi alfabeya kurd-ereb mirov ti caran nikare problema vekt areser bike ji ber hind ne mimkin e ko Memozn bi alfabeya kurd-ereb serast bt nivsandin, herend mirov wan e herfn ereb bi kar bne j. Yek herf gelek deng Gelek dengn cida yn kurd di alfabeya ereb de nnin yan j du-s deng bi yek herf tn nivsandin. Di alfabeya kurd-ereb de herfa w, u, bi w- ten tn nivsandin. Herfa bi du ww-yan tt nivsandin. Herwiha herfa y bi yek herf, yan bi y-y tt nivsandin.

Girdek hrek Nebna girdek hrekan j wisa dike ko bi alfabeya ereb yan kurd-ereb mirov nikare navn xweser navn cih welatan ji bjeyn normal cida bike ji ber herdu j wek hev tn nivsandin. Bo nimne heger em binivsnin ew azad e gelo em d awa bizanin ka mebesta me kesek e ko nav w Azad e yan j mebesta me kesek e ko ew bi xwe azad e, yan serbest e. Ez ji Melay Cizr hez dikim. (Mebest Melay Cizr y nivskar Dwan ye) Ez ji melay cizr hez dikim.

(Mebest melayek ji bajar Cizr ye) Ve Newroz hat min Bihar j nedt. (Mebest ji Newroz Bihar navn du kesan e) Ve newroz hat min bihar j nedt. (Mebest ji newroz bihar nav mehek demsalek ye) Yan bi alfabeya kurd-latn ev ferqn li jor tne dtin nivsandin lbel bi alfabeya kurd-ereb mirov nikare wan ferqan bibne ji ber di alfabeya kurd-ereb de girdek (herfn mezin) hrek (herfn bik) nnin. Problema vekt Mirov nikare kurd bi vekteka serast bi alfabeya kurdereb binivsne ji ber ko alfabeya ereb yan kurd-ereb r nade ko mirov bjeyan li gor hmann gramera kurd vebikte. Bi alfabeya ereb lker, rengdr daekn kurd serast nayn nivsandin ew j seqetiyeka pir mezin e. Ji bo diyarkirina problema vekt ez d li v der ten hinek nimneyan bidim. Ez d piy li gor vekta latn ya serast binivsnim pa j her card bi alfabeya latn l bel li gor vekta ereb binivsnim. Nimne I Vekta rast li gor alfabeya latn: Tor im bi dil peyrew Msa yim ez Ateperes nra tecella yim ez Vekta xelet li gor alfabeya ereb: torim bidil peyrew msayim ez ate peres nra tecellayim ez Nimne II Vekta rast li gor alfabeya latn:

d e herkes ji ddara te l proz e d Ez tin mehrm ddar im bi sed menzil bed Vekta xelet li gor alfabeya ereb: de herkes jiddarate l proze d eztin mehrm ddarim bised menzil bed Di ziman kurd de bjeyn torim, bidil eztin jiddarate msayim nnin vekta li gor alfabeya ereb van bjeyan di kurdiy de dike ko ti bingeh gramer j re nne. Bjeya ateperes rengdr e divt pk ve bt nivsandin l bel alfabeya ereb ew kiriye navdrek rengdrek, yan du pare, li v der ne li gor menaya xwe ye. Di nimneya didoy de ji ddara te li gor vekta bi ziman ereb bye jiddarate hd mirov nizane ka daek i ye, lker i ye pronav i ye. Hers bi hev re bne yek bje ko ti menaya w nne.