Está en la página 1de 27

emoYm¨Á`m H$Wm: 5

Imoc gmJamVrc OrdZ

Am`P±H$ Am{g_m±íh

AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco


1

1 gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmdarc OrdZ

n¦ÐdrÁ`m n¦ñ>^mJmn¢H$s gw_mao 70 Q>¹o$ ^mJ gmJamZo í`mncocm Amho. I¨S>o æhUOo `m
_hmgmJamVrc ^cr _moR>r ~oQ>oM AmhoV, Am{U g¨nyUª OJmVrc H$moaS>r O_rZ hr gmJamZo
í`mncoì`m ^mJmnojm AÝ`mªhÿZhr ~arM H$_r Amho.
Amnì`mcm gmJamMm Ho$di n¦ñ>^mJM {XgVmo.
nmUr ^acoì`m H$mMoÁ`m noì`mVyZ AmnU ghO Amanma nmhÿ eH$Vmo H$maU Vmo nmaXeªH$
AgVmo. áH$me `mVyZ ghOnUo OmD$ eH$Vmo.
{ZVi nmË`mMm EImXm {ZPªa Agoc Va Ì`mMm, qH$dm nmUr òdÁN> Agoc, Va EImÛm
chmZem S>~Š`mMm Vi XoIrc {Xgy eH$Vmo. na¨Vy EImÛm _moR>èm ZXrMm AWdm gamodamMm
Vi _mÍ {Xgy eH$V Zmhr, Am{U AWmªVM gmJamÁ`m nmË`mVyZ Ì`mMmhr Vi {XgV Zmhr.
nmË`mÁ`m A{YH$m{YH$ OmS> WamVyZ OmVmZm, hiy hiy áH$me Ì`mV emofcm OmVmo ho Ì`mMo
H$maU Amho.
`mMm n[aUm_ Agm Pmcm H$s ~hÿVm¨e B{Vhmg H$mimV _mZdmcm gmJamÁ`m daÁ`m WamImcr
H$m` Amho `mg¨~¨Yr H$mhrM _m{hV ZíhVo. _hmgmJa {H$Vr Imoc Agoc, qH$dm Ì`mcm H$mhr
Vi Var Agoc H$s Zmhr `mMr XoIrc H$moUmcm H$ìnZmhr ZíhVr.
ZÛm, gamodao Am{U AWmªV g_wÑmVhr g{Odm¨Mo dmòVí` AgVo ho _mÍ cmoH$m¨Zm _m{hV hmoVo.
nmË`mV AZoH$ VéhoMo _mgo hmoVo. VgoM H$mcd, IoH$S>o `m¨gmaIo qenì`mV ahmUmao {H$¨dm
H$dM AgUmao OcMahr hmoVo. B{Vhmgnydª H$mimnmgyZ AßmgmR>r _mgo_mar Ho$cr OmV Ago,
Am{U H$mhr {R>H$mUr Va g_wÑmVrc Ord ho \$ma _hÌdmMo Aß _mZco OmV Ago.
`m gwadmVrÁ`m H$mimVrc _ÁN>r_mam¨Zr g_wÑmÁ`m {H$Vr Imocda _mgo Am{U BVa ámUr
gmnS>V AgVrc `mMm {dMma Ho$cm Agoc H$m? nma g_wÑmÁ`m Vimn`«V _mgo AgVrc Ago
H$mhtZm dmQ>co AgUma, nU Iao H$m` Vo H$iUma Var H$go?
AWmªV, nmË`mV gya _më$Z Imcr OmVm `oVo, nU Vgohr \$ma Imocda OmVm `oV Zmhr, Am{U
nmË`mImcr \$ma doi ahmVmhr `oV Zmhr.
H$mhr {R>H$mUMo Va~oO nmU~wS>o, XJS>mcm {MH$Qy>Z ahmUmé`m {deof áH$maÁ`m H$mcdm¨gmR>r
Imoc nmË`mV ~wS>r _maVmV. Ì`m¨Zm H$mhr doim `m qenì`mV _moVr gmnS>VmV.
_moVr IynM _yì`dmZ Agì`mZo Vo {_idË`mgmR>r namH$mñ>oMo á`ÌZ Ho$co OmVmV. nmU~wS>o
`mgmR>r Odi Odi 50 \w$Q>m¨Á`m Imocrn`«V OmD$Z, îdmg amoIVm `oBªc VodT>o EH -XrS>
{_ZrQ> nmË`mImcr amhÿZ, >Ì`m doimV {_iVrc VodT>o OmòVrV OmòV {e¨nco Jmoim H$aV.
2

n¦ñ>^mJmImcr 50 \w$Q>m¨n`«V _moR>èm á_mUmda ámUr OrdZ ApòVÌdmV Amho Ago ho nmU~wS>o
gm¨Jy eH$V, nU Ì`mhÿZ A{YH$ Imocrda H$m` Agoc?
EH$mo{Ugmí`m eVH$mÁ`m gwadmVrcm `m áîZmMo CÏma {_imco Amho Ago cmoH$m¨Zm dmQy> cmJco.
nmË`mImcr Z nmhVm XoIrc, g_wÑmÁ`m gdmªV daÁ`m WamÁ`m Imcr Ordg¦ïQ>r Agy
eH$Uma Zmhr Aer Ì`m¨Mr ImÍrM Pmcr. `m_mJMr Ì`m¨Mr H$maU{__m¨gm Aer hmoVr:
gdª ámUrOrdZ ho AßmgmR>r dZònVtda Adc¨~yZ AgVo. H$mhr ámUr BVa ámË`m¨Zm
ImVmV nU Vo BVa ámUr dZònVtdaM OJVmV. ho ámUr BVa ámË`m¨Mo ^j ~ZVmV, Vo
ámUr AmUIr BVa ámUr ImVmV, Ì`mhÿZ _mR>o ámUr `m chmZ ámË`m¨da OJVmV, `máH$mao
AßmMr hr gmIir {H$Vrhr cm¨~ Pmcr Var AIoa `mVrc eodQ>Mo ámUr dZònVtdaM
Adc¨~yZ AgVmV.
Oa dZònVr AMmZH$ Zmhrem Pmì`m, Va Ì`m¨Á`mda OJUmao ámUr Cnmg_marZo _ë$Z
OmVrc. Ì`m ámË`m¨da Adc¨~yZ AgUmao ámUrhr _J _ë$Z OmVrc. Am{U AIoa H$moUVoM
ámUr {e„H$ ahmUma ZmhrV.
dZònVr H$emZo {Od¨V ahmVmV? Ì`m gJú`mM H$moUr H$go ImD$Z Q>mH$V ZmhrV? hdoVrc
H$~ª{ÜámUrc dm`w, O{_ZrVrc nmUr d Ì`mVrc BVa agm`Zo `mnmgyZ Zí`m noetMr
{Z{_ªVr hmoD$Z (ImoS>, \$m¨Ûm, _wio dJ¢ao) dZònVtMr dmT> hmoV ahmVo.
`m gdª KQ>H$m¨Mo EH$ÍrH$aU hmoË`mgmR>r D$O}Mr Amdî`H$Vm AgVo Am{U hr D$Omª
gy`mªnmgyZ {_iVo. Oa gy`ªáH$me Zgoc, Va dZònVtMr dmT> hmoUma Zmhr. CncäY
Agcoì`m gdª dZònVr Oa ámË`m¨Zr ImD$Z Q>mH$ì`m, Va Ì`m g¨nyZ OmVrc Am{U
Ì`mZ¨Va ámË`m¨Mr Cnmg_ma hmoBªc. gy`mªMo VinUo Wm¨~co Va H$mhr H$mimZo n¦Ðdrdarc
Ordg¦ð>rhr Zmhrer hmoBªc. nU Omon`«V AmH$memV gy`ª Amho Vmon`«V dZònVtMr dmT> hmoVM
amhrc Am{U ámUrg¦ïQ>r XoIrc ApòVÌdmV Agoc.
g_wÑmV XoIrc AerM n[apòWVr Amho. g_wÑmÁ`m n¦ñ>^mJmdarc WamV _moOVm `oUma ZmhrV
Am{U Ho$di gyû_XeªH$ `¨ÍmVyZM {XgVrc Aem H$moQ>èmdYr gyû_ dZònVr AmhoV.
`m gyû_ dZònVtda gyû_ ámUr OJVmV; Ì`m¨Á`mhÿZ qH${MV _moR>o ámUr Ì`m gyû_ ámË`m¨Zm
ImVmV; Ì`mhÿZ _moR>o ámUr `m N>moQ>èm Ordm¨da Adc¨~yZ AgVmV; Am{U Ago ho MH¬$ MmcyM
ahmVo. æhUOo gwadmVrÁ`m gyû_ dZònVr ZgVrc Va gdªM ámUr _ë$Z OmVrc.
gy`ªáH$mem{edm` dZònVr XoIrc dmTy> eH$Uma ZmhrV.
na¨Vy gy`ªáH$me nmË`mV Iyn Imocda nmoMy eH$V Zmhr. `m gyû_ dZònVtMr dmT> hmoD$
eH$Ë`mgmR>r Amdî`H$ BVH$m gy`ªáH$me gmYmaUnUo n¦ñ>^mJmImcr 250 \w$Q>mn`«VM nmoMy
3

eH$Vmo. æhUyZ g_wÑmÁ`m daÁ`m ^mJmVrc 250 \w$Q>m¨Zm '`w\$mo{Q>H$ PmoZ' (euphotic zone) Ago
æhUVmV. 'Mm¨Jcm áH$me' `m AWmªÁ`m J¬rH$ eäXmdë$Z hm eäX ~Zcm Amho.
EH$mo{Ugmí`m eVH$mÁ`m gwadmVrcm, dZònVtÁ`m dmT>rgmR>r gy`ªáH$memMr Amdî`H$Vm
AgVo ho emôkm¨Zm H$iyZ MwH$co hmoVo, æhUyZ gmJamV 250 \w$Q>m¨Imcr dZònVr dmTV
ZmhrV Agm Ì`m¨Zr AWª cmdcm. gmJam¨Mr gamgar Imocr gw_mao 12,400 \y$Q> (2 1/3 _¢c)
BVH$s Amho ho AmVm Amnì`mcm _m{hV Pmco Amho. `w\$mo{Q>H$ PmoZZo gmJamMm Ho$di 2 Q>¹o$
^mJM í`mncm Amho.
gmJar ámUr `w\$mo{Q>H$ PmoZÁ`mImcr nmohV OmD$ eH$Vrc, nU AÌ`mdî`H$ Aem
AßmnmgyZ OmòV Xyada OmUo Ì`m¨Zm eŠ` hmoUma Zmhr AgoM emôkm¨Zm dmQ>co. Ì`m_wio,
gmJamVrc gdª OrdZ ho `w\$mo{Q>H$ PmoZ_Yo Am{U WmoS>o\$ma Ì`mImcr, `mVM EH$dQ>co
AgUma Ago EH$mo{Ugmí`m eVH$mVrc emôkm¨Mo _V hmoVo. gmJamÁ`m Ì`mhÿZ ImocdaÁ`m
^mJmV Ordg¦ð>r ZgUma.
AWmªV gmJamÁ`m daÁ`m ^mJmVrc OrdZmg¨~¨Yr A{YH$ _m{hVr {_idË`mV emôkm¨Zm
IynM òdmaò` hmoVo, nU Ì`mgmR>r nmË`mV ~wS>èm _maUo hm H$mhr \$magm Mm¨Jcm n`mª`
ZíhVm. Oar nmË`mV ~wS>èm _maË`mMr emôkm¨Mr V`mar Agcr, Var Aå`mg H$aË`mgmR>r
nwaogm doi Vo nmË`mImcr amhÿ eH$V ZíhVo.
gmJarOrdZ nhmË`mgmR>r nmË`mImcr OmË`mEodOr gmJamVrc ámUrM da AmUË`mMm Vo
{dMma H$ë$ cmJco. CXmhaUmWª, Am±Q>mo E\³$. æ`wca (1730-1784) `m S>±{Ze OrdemôkmZo
òdV:gmR>r EH$ {deof áH$maMr 'Sµ>oOa' æhUOo Jmi H$mT>Ë`mgmR>r dmnaVmV Ver Zm¢H$m V`ma
Ho$cr. Ì`mV cmoI¨S>r Mm¢H$Q>rcm EH$ XUH$Q> Ago Omio cmdco hmoVo Am{U Vo AZoH$ \y$Q>
nmË`mImcyZ AmoT>co OmV Ago. AZoH$ gOrd Ì`m Omú`mV gmnS>V Am{U _J Ì`m¨Zm da
AmUco OmBª.
ES>dS>ª \$moäOª Â`w{Z`a (1815-1854) `m B¨J¬O OrdemôkmZo Aem VéhoÁ`m Zm¢Ho$Mm
`eòdrnUo dmna Ho$cm. 1839 gmcr Ì`mZo Amnì`m `m Zm¢Ho$g¨~¨Yr EH$ H${dVmhr {c{hcr
hmoVr. {VMm WmoS>Š`mV Jmofdmam nwT>rcá_mUo:
Ocné`m ahmVmV Ì`m Imoc g_wÑmV
Am_M¨ Omi¨ Q>mH$c¨`
{H$Ì`oH$ d¢{eïR>ènyUª AmH$mam¨Mo AZ_moc I{OZo
Ì`mVyZ jUmYmªV ~mhoa `oVrc!
~mhoa `oVmZm Vo gigiVrc, CgiVrc,
4

H$YrH$Yr VwQ>Vrc XoIrc


nU Omi¨ AmoT>ì`mda Vo gdª da `oVrc
Am{U Am_Á`m g¨J¬hmV ^a Q>mH$Vrc.
1830Á`m XeH$mV \$moäOªZo CÏma g_wÑ (Zm±Wª gr) Am{U B¨p¾ce ~oQ>m¨Á`m ^modVmcÁ`m
g_wÑmVyZ gmJar OrdZmMo Z_wZo Sµ>oOÁ`m ghmç`mZo Jmoim Ho$co. Ì`mZ¨Va 1841 gmcr,
nyd}H$S>rc ^y_Ý` g_wÑmV OmUmé`m EH$m Zm¢XcmÁ`m OhmOmdë$Z Ì`mZo _moR>èm á_mUmda
d¢{dÝ`nyUª gmJarOrdZ n{hì`m¨XmM Sµ>oOÁ`m ghmç`mZo da AmUco d gdª áH$maÁ`m
gmJarOrdZmMm H$miOrnydªH$ Aå`mg Ho$cm. gmJamV `w\$mo{Q>H$ PmoZÁ`m ~aoM Imcr XoIrc
OrdZ ApòVÌdmV Amho Ago Ì`mcm AmT>ico. CXmhaUmWª, nmd _¢cmÁ`m Imocrdë$Z Ì`mZo
EH$ òQ>ma{\$e da H$mT>cm hmoVm.
Ì`mZo {Za{Zamú`m gmJar áXoemV ApòVÌdmV AgUmé`m, Am{U Omú`mVyZ {_idcoì`m
{d{dY áH$maÁ`m gOrdm¨Mo dUªZ H$aUmao AZoH$ emôr` emoY{Z~¨Y {c{hco. dZònVr Am{U
ámUr `m¨Á`m {Za{Zamú`m OmVr d áOmVr Oem O{_Zrda doJdoJú`m {R>H$mUr gmnS>VmV
Ì`mMá_mUo Ì`m gmJamÁ`mhr doJdoJú`m ^mJmV ApòVÌdmV AgVmV Ago Ì`mZo XmIdyZ
{Xco.
Ì`mMá_mUo gmJamÁ`m {Za{Zam¶¶ú`m Imocrda XoIrc {Zamú`m áOmVr gmnS>VmV Agohr
Ì`mZo XmIdyZ {Xco.
gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmImcr 1800 \w$Q>m¨da (1/3 _¢c) Ì`mcm gmJarOrdZ AmT>ico, _mÍ Vr
AIoaMr _`mªXm Amho Ago Ì`mcm dmQ>co. 1843 gmcr á{gÖ Ho$coì`m EH$m J¬¨WmV, 1800
\w$Q>m¨Imcr ~hÿYm H$mhrM OrdZ AgUma Zmhr Ago _V Ì`mZo í`»$ Ho$co.
1800 \w$Q>m¨Á`m _`mªXoImcrc áXoemcm Ì`mZo 'A±PmoBH$ áXoe' Ago Zmd {Xco. `m J¬rH$
eäXmMm AWª Amho '{ZOud'. Oa \$moäOªMo æhUUo Iao Agoc Va Ì`mMm AWª gmJamMm 85
Q>¹o$ ^mJ Orda{hV Amho.
5

2 Ho$~ìg Am{U gmJarádmh


\$moäOª Â`mdoir gmJamÁ`m A{YH$Va ^mJmV OrdZ Zmhr Aem {ZïH$fmªcm nmoMV hmoVm,
Ì`mM doir Ì`mMr 1800 \w$Q>m¨Mr _`mªXm Amocm¨S>cr OmV hmoVr.
1840 Á`m gw_mamg, X{jU Y¬wd áXoemV EH$ ~\$mªMo I¨S> AgyZ AÛmn _Zwï`ámË`mZo Ì`mda
nm` XoIrc R>odcm ZíhVm `mMr g¨emoYH$m¨Zm H$ìnZm Amcr hmoVr.
Ooæg ŠcmHª$ am±g (1800-1862) `m B¨J¬O g¨emoYH$mZo Amnco OhmO `m I¨S>mÁ`m
{H$Zmé`mcJV ZoË`mV `e {_i{dco hmoVo. 1841 gmcr Ì`mZo A¨Q>m{Q>ªH$m I¨S>m>da EH$m
AmImVmMm emoY cmdcm Am{U VoíhmnmgyZ `m AmImVmcm 'am±g g_wÑ' æhUyZM AmoiIco
OmVo.
X{jU Y¬wdmOdiÁ`m `m JyT> I¨S>mÁ`m Ho$di {H$Zmé`mZo ádmg H$aUo `odT>èmZo am±gMo
g_mYmZ hmoË`mgmaIo ZíhVo. Ì`m^modVmcÁ`m gmJamg¨~¨Yr {_ioc VodT>r _m{hVr EH${ÍV
H$aË`mMm Ì`mZo á`ÌZ Ho$cm.
gmJamMr Imocr {H$Vr Agoc ho emoYË`mMm á`ÌZ H$aUmam Vmo n{hcmM g¨emoYH$ hmoVm. EH$m
Q>moH$mcm dOZ ~m¨YyZ EH$ OmS> cmoI¨S>r XmoaI¨S Vimn`«V nmoMoc `m AmeoZo Ì`mZo gmJamV
gmoS>cm. Ì`mdoin`«V dmnaË`mV Amcoì`m H$moUÌ`mhr Sµ>oOnojm A{YH$ Imocrda OmUmé`m
Sµ>o OMm Ì`mZo dmna Ho$cm Am{U 2400 \w$Q>m¨Á`m Imocrdë$Z {Za{Zamú`m áH$maÁ`m
OcOrdZmMo Z_wZo {_idco. hr Imocr Odi Odi AYmª _¢c BVH$s hmoVo. \$moäOªÁ`m
H$ìnZoVrc gmJar OrdZmÁ`m _`mªXonojm ho A¨Va {H$VrVar A{YH$ hmoVo.
Varhr am±gÁ`m emoYm¨Mm \$magm á^md nS>cm Zmhr. ho gdª `wamonnmgyZ \$ma Xyada KS>co ho
`mMo EH$ H$maU Agy eH$Vo, Ì`m_wio `wamon_Yrc emôkm¨Zr Ì`mH$S>o XwcªjM Ho$co. {edm`,
`w\$mo{Q>H$ PmoZÁ`m ncrH$S>o OrdZ AgyM eH$Uma Zmhr `mMr Ì`m¨Zm BVH$s ImÍr hmoVr, H$s
Ì`m{dë$Ö Oa H$moUr H$mhr XmI{dco Va Ì`mH$S>o H$moUr cjM XoV ZgV.
na¨Vy `m doin`«V cmoH$m¨Zm Imoc g_wÑmV òdmaò` {Z_mªU Pmco hmoVo, AWmªV Ì`mMm gmJar
OrdZmer H$mhrM g¨~¨Y ZíhVm.
1844 gmcr g±æ`wEc E\³$. ~r. _m±gª (1791-1872) `m A_o[aH$Z g¨emoYH$mZo Vmam`¨ÍmMr
n{hcr `¨ÍUm òWmnZ H$aË`mV `e {_idco hmoVo. Vmam`¨ÍmMr n{hcr Vma ~m±pìQ>_moa,
_oarc±ÞS> nmgyZ dm±qe¾Q>Z S>r. gr. n`«V æhUOo 40 _¢c cm¨~rMr hmoVr.
EH$m {Z{_fmYmªV Xyadan`«V g¨Xoe nmR>dUo n{hì`m¨XmM eŠ` Pmco hmoVo. cdH$aM
A_o[aHo$V Am{U BVa XoemVhr gdªÍ Im¨~m¨dë$Z Vmam¨Mo OmioM ngaco.
6

nU H$mhr doim ZXr qH$dm gamoda _Yo Amì`m_wio H$mhr {R>H$mUo Aem Vmam¨Zr OmoS>Ë`mV
AS>MU `oV Ago. nmË`mV Im¨~ amodyZ Ì`mdë$Z Vmam ZoUo Vgo H${R>UM nS>o. Vmam¨^modVr
OcamoYH$ gm{hÌ` Jw¨S>miyZ Ì`m¨Á`m Ho$~ìg hr ~ZdVm `oVmV. Aem Ho$~ìg (æhUOo
VmamM) nmË`mImcyZ, ZXr qH$dm gamodamÁ`m VimVyZhr KmcVm `oVmV. CXmhaUmWª,
1840 Á`m XeH$mV A_o[aHo$Vrc hS>gZ Am{U {_{g{gnr `m XmoZ ZÛm¨Á`m VimVyZ Aem
Ho$~ìg Q>mH$Ë`mV Amì`m hmoÌ`m.
1850 gmcr B¨¾c¨S>Mr ImS>r Am{U Am`[ae g_wÑmVyZhr Aem Vmam Q>mH$Ë`mV Amì`m.
Ì`m_wio B¨¾c¨S>Mo Am`c«S> Am{U \¬$mÞger VmaoZo XiUdiU áòWm{nV Pmco.
na¨Vy A_o[aH$m `wamoncm OmoS>Ë`mgmR>r A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamVyZ 3,000 _¢c cm¨~rMr Vma
Q>mH$Uo ho _moR>oM H${R>U H$m_ hmoVo.
nU ho \$maM _hÌdmMo hmoVo. CXmhaUmWª, {S>g|~a 1814 _Yo B¨¾c¨S> Am{U A_o[aHo$Zo
~opìO`_ _Yì`m K|Q> `m {R>H$mUr EH$m em¨VVoÁ`m H$amamda gùm Ho$ì`m, Ì`m_wio 1812
gmcÁ`m `wÖmMm eodQ> Pmcm. nU `m H$amamMr ~mV_r, Ooíhm EH$ OhmO A±Q>cm¨{Q>H$
_hmgmJa nma H$ë$Z ghm AmR>dS>èm¨Zr A_o[aHo$cm nmoMco, VoíhmM A_o[aHo$cm {_imcr. ho
OhmO A_o[aHo$cm nmoMË`mnyduM 8 OmZodmar 1815 cm Þ`y Am±{cªÞgMr cT>mBª Pmcr. `m
`wÖmVrc hr gdmªV _moR>r Am{U gdmª{YH$ a»$nmV Pmcocr cT>mBª hmoVr, Am{U Vr `wÖ~¨Xr
Z¨Va Pmcr hmoVr.
EH$Xm A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamVyZ Ho$~c Q>mH$cr Jocr H$s _J _mÍ Ago H$mhr KS>Uma Zmhr.
Aer Ho$~c KmcË`mV `e {_iË`mgmR>r gmJamÁ`m Vimg¨~¨Yr _m{hVr AgUo Amdî`H$
hmoVo. Vmo {H$Vr Imoc Amho? Vmo g_Vc Amho H$m? am±gZo gwë$ Ho$coco H$m`ª `m Òð>rZo nwT>o
Mmc{dUo Oë$a hmoVo. gmJamÁ`m Vimn`«V nmoMË`mgmR>r dOZ cmdcoco XmoaI¨S> gmJamV
gmoS>Uo Amdî`H$M hmoVo. `mcm gmJamMr Imocr _moOUo (gmC¨qS>J) Ago æhUVmV.
1860 gmcr '~wcS>m±J' ZmdmÁ`m B¨¾c¨S>Á`m OhmOmZo A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamV ádmg gwë$
Ho$cm. A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamV Ho$~c Q>mH$Ë`mV `e {_iË`mgmR>r Aer {R>H${R>H$mUMr Imocr
_moOË`mMr Ì`m¨Mr H$ìnZm hmoVr. (1857 Am{U 1858 gmcr Aer Ho$~c Q>mH$Ë`mMo `m
nyduMo á`ÌZ \$gco hmoVo.)
'~wcS>m±J' `m OhmOmda Om±Oª gr. dm±{cM (1815-1899) ho {~¬{Q>e S>m±ŠQ>a hmoVo d
gmJarOrdZmg¨~¨Yr Or _m{hVr `m _mo{h_oXaæ`mZ {_ioc Vr EH${ÍV H$aUo hr Ì`m¨Mr
O~m~Xmar hmoVr. Am±ŠQ>mo~a _{hÞ`mV dOZ cmdcocr EH$ gmIir òH$m±Q>c¨S>Mr CÏmagr_m
Am{U J¬rZc¨S>Mr X{jUgr_m `m¨Á`m Xaæ`mZ gmYmaUnUo _Ý`mda gmoS>Ë`mV Amcr.
7

hr gmIir 7,560 \y$Q> æhUOo gw_mao XrS> _¢c Imocda nmoMcr. Vr Ooíhm da IoMË`mV
Amcr, Voíhm {VÁ`m ImcÁ`m Q>moH$mOdi 13 òQ>ma{\$e AmT>ico. {deof æhUOo, ho
Mm¨XUrÁ`m AmH$mamMo _mgo _aU nmdyZ g_wÑmÁ`m Vimer OmD$Z nS>co ZíhVo Va Vo Mm¨Jco
{Od¨V hmoVo.
dm±{cMZo hm emoY cJoM Omhra Ho$cm Am{U A¨Ymé`m, W¨S>, Imoc g_wÑmV Oar dZònVr
Zgì`m, Var XoIrc ámUrOrdZ ApòVÌdmV AgVo Ago AmJ¬hmZo á{VnmXZ Ho$co.
naV emôkm¨Zr Ì`mH$S>o XwcªjM Ho$co. Ho$di `moJm`moJmZo Aer KQ>Zm KSy> eH$Vo, Am{U
Â`m{df`r Ì`m¨Zm nyUª _m{hVr Amho Ago Ì`m¨Zm dmQ>V hmoVo, Ì`mÁ`mer ho OwiV ZíhVo, _J
Ì`mH$S>o Xwcªj H$aUo hm gdmªV gmonm _mJª hmoVm.
AWmªV gdm«ZrM H$mhr `mH$S>o Xwcªj Ho$co Zmhr. Mmìgª S>äì`w Wm±_gZ (1830-1882) hm
òH$m±{Q>e Ordemôk `mcm AndmX hmoVm. Ì`mcm gmJar OrdZmV òdmaò` hmoVo Am{U
\$moäOªÁ`m _`mªXoncrH$S>rc OrdZmÁ`m _wÛmMm Ì`mcm EH$XmM gmoj_moj cmdm`Mm hmoVm.
Ì`mH$miMr B¨¾c¨S>_Yrc gdmªV _hÌdmMr emôr` g¨emoYZmMr g¨òWm æhUOo 'am±`c
gmogm`Q>r'. Wm±_gZMo EH$ {_Í `m g¨òWoMo CnmÝ`j hmoVo. `m XmoKm¨Zr Imoc g_wÑmÁ`m
Aå`mgmgmR>rÁ`m emôr` g¨emoYZ _mo{h_ogmR>r g¨òWoH$Sy>Z Am{WªH$ _XV C^r Ho$cr.
1868 gmcr 'cmBpQ³>Z¨J' ZmdmÁ`m OhmOmVyZ Wm±_gZ CÏma A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamV Jocm.
Ì`mZo IamoIaM `m _wÛmMm gmoj_moj cmdcm. \$moäOªZo gm¨{JVcoì`m 1800 \w$Q>m¨Á`m
_`mªXoImcr Omir Q>mHy$Z Ì`mcm AZoH$ áH$maMo gmJar ámUr {_imco Am{U `m {df`mdarc
dmX g¨nwð>mV Amcm. \$moäOªZo _m¨S>cocr gmJar OrdZmÁ`m _`mªXoMr H$ìnZm Zmhrer Pmcr.
{Za{Zamú`m Imocrda gmJamMo Vn_mZ _moOyZ Wm±_gZZo AmUIr EH$ _hÌdmMm emoY
cmdcm.
Imoc gmJamVrc nmË`mMo Vn_mZ ho gdªÍ gmaIoM, æhUOo 4 A¨e gopìe`g (39A¨e
\±$aZhmBQ>) AgVo Agm Ì`mH$mir g_O hmoVm.
4 A¨e gopìe`g `m Vn_mZmcm nmUr gdmª{YH$ XmQ> AgVo. æhUOo `m Vn_mZmÁ`m nmË`mMo
dOZ, Ì`mhÿZ A{YH$ AWdm H$_r Vn_mZmÁ`m VodT>èmM nmË`mnojm A{YH$ AgVo. æhUyZ 4
A¨e gopìe`g Vn_mZmMo nmUr Vimer OmD$Z {VWoM ahm`cm hdo.
na¨Vy, doJdoJú`m {R>H$mUÁ`m Ì`mM Imocrdarc nmË`mÁ`m Vn_mZmV \$aH$ AgVmo Ago
Wm±_gZZo XmIdyZ {Xco. H$mhr {R>H$mUr Vo 4 A¨e gopìe`gnojm ~aoM A{YH$hr hmoVo.
ho Ja_ nmUr Hw$Ry>Z `oVo? g_wÑmÁ`m Vimer CïUVm AgË`mMr eŠ`Vm {XgV ZíhVr.
{ZXmZ Aem VéhoÁ`m CïUVoMr H$mhr {MÞho Var ZíhVr. gy`mª_wio Vmncoì`m daÁ`m WamVyZM
8

ho nmUr Amco AgUma. `mMm AWª, gmJamÁ`m n¦ïR>^mJmH$Sy>Z Ì`mÁ`m VimH$S>o OmUmao
nmË`mMo ádmh Agco nm{hOoV. æhUOoM, VimH$Sy>Z n¦ñ>^mJmH$S>o nmUr ZoUmao BVahr ádmh
AgUma.
Y¬wdr` áXoem¨H$Sy>Z {dfwdd¦ÏmmH$S>o OmUmao d `oUmao ádmh n¦ñ>^mJmda AgVmV ho emôkm¨Zm
AmYrnmgyZM _m{hV hmoVo. AmVm n¦ñ>^mJmH$Sy>Z VimH$S>o OmUmao Am{U `oUmaohr ádmh
AgVmV ho hr _m{hV Pmco. g¨nyUª gmJamV nmË`mMo dhZ hmoV AgVo, Am{U `mMmM AWª,
`w\$mo{Q>H$ PmoZÁ`mhr ~aoM Imcn`«V OrdZ H$go H$m` Agy eH$Vo ho AIoa AmVm emôkm¨Zm
g_OyZ Amco.
gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmdarc nmË`mV hdoVrc ámUdm`w {daKicocm AgVmo. gmJamVrc
ámUrOrdZ `m {daKicoì`m ámUdm`wda OJVo. gmJar ádmh hm {daKicocm ámUdm`w nma
Vimn`«V KoD$Z OmVmV, Ì`m_wio H$moUÌ`mhr Imocrda gOrdm¨Zm Amdî`H Agm ámUdm`w
CncäY hmoVmo.
nU Imoc gmJamVrc A¨YmamV dZònVr ZgVmZm ImocdaÁ`m ámË`m¨Zm Aß H$go {_iVo?
Ì`mMo Ago hmoVo:
EImXm ámUr Ooíhm EImXr dZònVr qH$dm Xwgam ámUr ImVmo, Voíhm H$Yr H$Yr Ì`m AßmMo
H$mhr chmZ VwH$S>o qH$dm H$U VwQy>Z Imcr dhmV OmVmV. H$mhr doim `w\$mo{Q>H$ PmoZ_Yrc
H$mhr dZònVr qH$dm ámUr _aVmV Am{U Imcr dhmV OmVmV.
`w\$mo{Q>H$ PmoZÁ`m ImcÁ`m WamV ahmUmao ámUr ho Aß ImVmV. ho ámUr Im„o OmVmV qH$dm
BVa H$maUm¨Zr _aU nmdVmV Am{U Ì`m¨Mo H$mhr A¨e qH$dm Vo g¨nyUª ámUr AmUIr Imcr
dhmV OmVmV.
Ago EHo$H$mir {Od¨V AgUmao dZònVr Am{U ámUr H$m`_M gmJamÁ`m VimH$S>o {PanV
AgVmV. `m dfmªdmZo chmZ ámË`m¨Zm Aß {_iVo, Vo Xwgé`m Ì`mhÿZ _moR>èm ámË`m¨Mo ^j
~ZVmV, Vo naV AmUIr _moR>èm¨Mo ^j hmoVmV Am{U Aer hr gmIir MmcyM ahmVo. AIoa hm
dfmªd gmJamÁ`m Vimn`«V nmoMVmo.
AJXr Vimer ahmUmao ámUr ho Aß ImVmV qH$dm {VWo AgUmé`m OrdmUy¨ _wio Ì`m¨Mo Hw$OyZ
{dKQ>Z hmoVo.
Oa \$»$ EdT>oM hmoV AgVo, Va n¦ñ>^mJmdarc WamV AgUmar gdª OrdZmon`moJr agm`Zo
g¨W JVrZo gmJamÁ`m Vimer O_m hmoVrc. AIoa Vr gdª Vimer O_Vrc Am{U n¦ñ>^mJmda
H$mhrM CaUma Zmhr. _J n¦ñ>^mJmda OrdZ AeŠ`M hmoBªc.
9

n¦ñ>^mJmdarc dZònVr¨_wioM- Aß æhUyZ ImË`mZo AWdm VimH$S>o hmoUmé`m dfmªdm_wio -


gmJamVrc gdm«Zm Aß {_iV Agoc, Va gmJamVrc OrdZ g¨nwð>mVM `oBªc.
na¨Vy gmJamÁ`m Vimer nmoMUmao Aß {VWoM nSy>Z ahmV Zmhr. gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmH$S>yZ
VimH$S>o OmUmao Am{U `oUmao ádmh AmR>dVmV Zm?
VimH$Sy>Z `oUmao ádmh Vimer ~wS>cocr agm`Zo da KoD$Z `oVmV. Vr n¦ñ>^mJmer Amcr, H$s
`w\$mo{Q>H$ PmoZ_Yrc dZònVtÁ`m noer Ì`m¨Mm dmT>rgmR>r dmna H$aVmV. `m dZònVr noer
ImD$Z gyû_ Ordm¨Mr g¨¼`m dmT>rg cmJVo. Am{U hr gdª gmIir naV gwë$ hmoVo.
gmJamMo nmUr da Imcr T>diyZ H$mT>Umé`m ádmhm¨IoarO n¦Ðdrda Ordg¦ð>r AeŠ`M
hmoBªc. Ordg¦ïQ>rMr gwadmV gmJamVM Pmcr Am{U Ì`mZ¨Va AäOmdYr dfm«Zr O{_Zrda
Ì`m¨Á`m dgmhVr {Z_mªU Pmì`m. æhUyZM, gmJamV Oa Ordg¦ïQ>r ApòVÌdmV Zgoc, Va Vr
O{_Zrda H$YrM `oD$ eH$cr ZgVr, Am{U AmVm Amnì`mcm _m{hV Amho Ì`m òdë$nmV
OrdZ {XgcoM ZgVo.
Imoc gmJamÁ`m WamVrc Vn_mZmgmaIm chmZgm emoY XoIrc A{Ve` _hÌdmMm R>ë$
eH$Vmo.
10

3 'M±c|Oa'Mr _mohr_

1869 gmcr Wm±_gZZo 'nm±Š`wªnmBZ' ZmdmÁ`m EH$m OhmOmVyZ ádmg Ho$cm, Am{U 2 3/4
_¢c Imocrdë$Z AmUIr Zí`m áOmVtMo ámUr da AmUco. gmJamMm Vi {H$Vrhr Imoc
Agcm Var Ì`mÁ`m Vimn`«V gmJar OrdZ ApòVÌdmV Agmdo Aer AmVm Wm±_gZMr ImÍr
hmoD$ cmJcr hmoVr.
nU Ì`mMr Imocr Agoc Var {H$Vr? `m {df`r J¨^ranUo g¨emoYZ H$aË`mMr Ì`mcm
Amdî`H$Vm dmQy> cmJcr. Ho$di B¨¾c¨S>Á`m g^modVmcÁ`m g_wÑmMm Aå`mg H$aË`mEodOr
gdª _hmgmJamVrc {Za{Zamú`m {R>H$mUr OmD$Z áÌ`j {VWì`m n[apòWVrMm emoY
KoË`mgmR>r Ì`mcm EH$ _mohr_ H$mT>m`Mr hmoVr.
`mdoir Ì`mcm am±`c gmogm`Q>rá_mUoM Ì`mH$miÁ`m OJmVrc gdmªV _moR>èm Zm¢goZoMr æhUOo
B¨¾c¨S>Á`m Zm¢XcmMr _XV {_imcr. B¨¾c¨S>Á`m Zm¢XcmMo gmJamda A{YnÌ` hmoVo. OJmVrc
AmVmn`«VÁ`m gdmªV _moR>èm Aem {~¬Q>re gm_¬mÂ`mÁ`m ajUmgmR>r Aem _moR>èm Zm¢XcmMr
Amdî`H$Vm hmoVr. Zm¢Xcmcm _hmgmJam¨Mr OodT>r A{YH$ _m{hVr Agoc {VVHo$ Vo A{YH$
`eòdr R>aoc, æhUyZ Wm±_gZÁ`m g¨emoYZmcm Am{WªH$ _XV XoUo Amnì`m \$m`ÛmMo R>aoc
Agohr Ì`m¨Zm dmQ>co.
7 {S>g|~a 1872 amoOr 'M±c|Oa' ZmdmÁ`m OhmOmVyZ Wm±_gZZo ádmgmcm gwadmV Ho$cr
Am{U gmS>oVrZ dfm«Zr Vmo naV Amcm. M±c|OaZo gdª _hmgmJamV {_iyZ gw_mao 80,000
_¢c ádmg Ho$cm. 362 doJdoJú`m {R>H$mUr Ì`mZo gmJamMr Imocr _moOcr. {dòVmamZo gdmªV
_moR>èm Am{U gdmªV Imoc Aem áem¨V _hmgmJamMm Vi H$mhr {R>H$mUr n¦ñ>^mJmnmgyZ
gmS>oMma _¢c BVH$m Imoc hmoVm.
_hmgmJamMr Imocr _moOUmé`m gmIú`m {OVŠ`m Imocda Joì`m, {VWyZ Ì`m¨Zr
Amnì`m~amo~a gOrd da AmUco.
11

n¦ïR>^mJmOdi AgVmV Ì`mM VéhoMo gOrd Imoc gmJamVhr hmoVo: doJdoJio _mgo,
òQ>ma{\$e, H¬o${\$e, qenì`mVrc ámUr, H$mcd dJ¢ao dJ¢ao. ~é`mMdoim ho ámUr
n¦ïR>^mJmOdiÁ`m ámË`m¨nojm WmoS>o\$ma doJú`m OmVrMo AgV, nU Vo H$mhr AJXrM {Zamio
ZíhVo.
OUy H$mhr gmJamÁ`m n¦ïR>^mJmOdi gOrdm¨Mr {Z{_ªVr Pmcr Am{U H$mcm¨VamZo
O{_Zrá_mUoM Imocda Ì`m¨Mr dgmhV òWmnZ Pmcr. Imoc gmJamV ahmVm ahmVm Ì`m¨Mo
òdë$n H$mhrgo ~Xcco, Vgo O{_Zrdahr KS>co hmoVoM, nU `m gOrdmV Am{U O{_Zrdarc
gOrdmV ~aoMgo gmæ` hmoVo.
1876 gmcr emôr` g¨emoYZmVrc `moJXmZm~Õc Wm±_gZcm 'ZmBQ ' `m {H$Vm~mZo
gÞ_m{ZV H$aË`mV Amco. M±c|Oa _mo{h_oXaæ`mZ {_imcoì`m _m{hVrda AmYm[aV Ago
AZoH$ J¬¨W {c{hË`mg Ì`mZo Ì`mZ¨Va gwadmV Ho$cr. AZoH$ I¨S>mV Ì`mMo H$m`ª á{gÖ Pmco,
nU Vo nyUª hmoË`mnyduM Wm±_gZ _¦Ì`w nmdcm. Ì`mÁ`m 52 í`m dmT>{XdgmZ¨Va Ho$di nmM
{Xdgm¨ZrM Vmo _aU nmdcm.
Imoc gmJamVhr OrdZ AmT>iVo ho Amnì`mcm AmVm _m{hV Amho `mMo lo` Wm±_gZcmM
OmVo. n¦ñ>^mJmÁ`m VwcZoV ImocdaÁ`m WamV gOrdm¨Mo á_mU H$_rM AmT>iVo Am{U Vo
ghm{OH$M Amho.
gmJamÁ`m VimOdiÁ`m ámË`m¨Zm dë$Z `oUmé`m dfmªdmdaM Amnì`m AßmgmR>r Adc¨~yZ
ahmdo cmJVo, Am{U dmQ>oVrc BVa ámUrhr Ì`mda Q>nyZM AgVmV. {OVHo$ A{YH$ Imocda
Omdo {VVH$m AßmMm dfmªd H$_r hmoVmo Am{U æhUyZM gOrdm¨Mr g¨¼`mhr H$_r hmoVo.
gmJamMm Vi æhUOo `m e¦¨IcoMo AIoaMo Q>moH$, `m¨Zm gdmªV eodQ>r {e„H$ am{hcoco Aß
VodT>oM {_iVo.
Imoc gmJamV gmnS>Umé`m áOmVrVrc gOrd, CXmhaUmWª òn¨O, òQ>ma{\$e, qenì`mVrc
H$mcd (gr A{MªZ), gr {c{cO, gr Š`wH¨$~a dJ¢ao, \$maer hmcMmc H$aV ZmhrV. H$maU
hmcMmc H$aË`mgmR>r D$Omª cmJVo, Am{U Ì`mgmR>r AßmMm nwaogm nwadR>m Agm`cm hdm,
gmJaVimer Vmo {_iV Zmhr.
Varhr Imoc gmJamV H$mhr _mgohr AgVmV Am{U Vo BH$S>o {VH$S>o nmohVmV XoIrc nU
~aoMgo g¨W JVrZo Am{U Ae»$nUo. 'A±Þ¾ca _mgo' ho Imoc g_wÑmVrc _mem¨n¢H$s á{gÖ
_mgo AmhoV.
A±Þ¾ca _mem¨Á`m Odi Odi 210 OmVr AmhoV Am{U `mVrc gdmªV _moR>o _mgo 4 \w$Q>m¨n`«V
cm¨~ AgVmV. nU ~hÿVoH$ gdª chmZM AgVmV.
12

A±Þ¾ca _mgo ho _ycV: Amnì`mcm _m{hV AgUmé`m _mem¨gmaIoM AgVmV nU Ì`m¨Á`m


H$mhr ~m~r _mÍ {Zamú`m AgVmV. CXmhaUmWª H$mhtÁ`m earamda A¨YmamV M_H$Umao
{R>nHo$ AgVmV. earamÁ`m H$mhr ^mJmV amgm`{ZH$ á{H¬$`oZo áH$me {Z_mªU H$aË`mMr
j_Vm AgUmé`m ámË`m¨Á`m H$mhr OmVr AmhoV. {d{eñ> F$VyV ~mJoV {XgUmao H$mOdo
AmR>dVmV Zm?
Imoc gmJamV AZoH$ ámUr Amnì`m earamV {d{eñ> AmH$mamV áH$me {Z_mªU H$ë$ eH$VmV.
Eadr H$mú`mHw$Æ> A¨YmamV AgUmé`m AmOw~mOwÁ`m ^mJmV `m_wio H$mhr \$magm COoS> nS>V
Zmhr. earamdarc {R>nŠ`m¨_wio AJXr H$_Hw$dV Agm WmoS>gmM áH$me {_iVmo Am{U Ì`m_wio
AmOw~mOwMo {XgË`mgmR>r H$mhrM Cn`moJ hmoV Zmhr.
AWmªV, A¨YmamV ho {R>nHo$ {XgVmV, Am{U Ì`m_wio Ì`mM OmVrÁ`m Za Am{U _mÛm¨Zm
EH$_oH$m¨Zm {XgË`mgmR>r d AmoiIË`mgmR>r _XV hmoV AgUo eŠ` Amho.
Imoc gmJamVrc H$mhr _mem¨Zm _moR>mco S>moio AgVmV Am{U Iyn _¨X áH$mehr Ì`m¨Zm {Xgy
eH$Vmo. BVam¨Zm, Â`m¨Zm Ago {R>nHo$ ZmhrV, Ì`m¨Zm S>moiohr ZgVmV. Vo gm_mÞ`V:
gmJamÁ`m Vimer AS>IiV AS>IiV {\$aVmV Am{U ònemªZoM ImË`mgmaIo Aß, Am{U
Amnì`m OmVrMo BVa ámUr g_mJ_mgmR>r emoYVmV.
A²Þ¾ca _memg¨~¨YrMr gdmªV doJir Jmoð> æhUOo Ì`mÁ`m n¦ñ>^mJmdarc gdmªV daÁ`m
n¨ImVrc n{hcm H$Um. hm H$Um n¨ImnmgyZ AcJ Pmcocm AgyZ Vmo `m _memÁ`m S>moŠ`mda
Va¨JV AgVmo. `m H$Ë`mÁ`m Q>moH$mcm EH$ _m¨gc ^mJ AgVmo Am{U H$mhr OmVrV Vmo EImÛm
{H$S>èmgmaIm {XgVmo Am{U didihr H$aVmo. BVa H$mhr OmVrV Vmo chmZem _memgmaIm
{XgVmo. `m _m¨gc ^mJmVyZ Zoh_r áH$me `oVmo.
Â`m BVa ámË`m¨Zm hm _m¨gc ^mJ {XgVmo, Ì`m¨Zm ho Aß Agoc AgoM dmQ>Vo; Vo `mH$S>o
nmohV `oVmV. Vo nwaogo Odi Amco H$s A²¾ca _mgm Amncm _moR>m O~S>m CKSy>Z Ì`m ámË`mcm
{JiyZ Q>mH$Vmo. OUy H$mhr hm H$Um æhUOo _mgo nH$S>Ë`mgmR>r Ho$cocm JiM Amho Am{U
_m¨gc ^mJ æhUOo Jimcm cmdcoco Am{_f. A²¾ca _mgm chmZ ghmZ ámË`m¨Zm Amnì`m
Vm|S>mH$S>o AmH${fªV H$ë$Z KoË`mgmR>r Ji Am{U Am{_fmMm dmna H$aVmo æhUyZM Ì`mcm
'A²Þ¾ca' (æhUOo Ji cmdyZ _mgo nH$S>Umam) Ago Zmd {_imco.
A²¾ca _memÁ`m H$mhr OmVrVrc _mXr hr AmH$mamZo Zamnojm ~arM _moR>r AgVo. EImXr
Vë$U _mXr ^oQ>cr H$s Za _mgm {VÁ`m nmoQ>mcm Mmdm KoVmo Am{U {VWoM {MH$Qy>Z ahmVmo. _mXr
{Od¨V Agon`«V Vmo {VÁ`m~amo~a ahmVmo. Ì`m XmoKm¨Mm a»$ádmh EH$_oH$mV {_giVmo, Am{U
13

Ì`mZ¨Va ZamMo òdV¨Í ApòVÌd ahmVM Zmhr. Vmo _mXrMmM EH$ {hògm ~ZVmo Am{U _mXrZo
KmVcoì`m A¨S>èm¨Mo \$cZ H$aË`mIoarO Ì`mcm Xwgao H$mhrM H$m_ CaV Zmhr.
Aem áH$mao, A²¾ca _memcm A¨YmamV OmoS>rXma Z {_iË`mMm \$magm YmoH$m ahmV Zmhr.
EH$Xm Zamcm _mXr ^oQ>cr H$s Pmco, Ì`mZ¨Va Ì`mcm H$mhrM H$amdo cmJV Zmhr.
_YyZM H$YrVar Imoc gmJamVrc _memcm _moR>èm _oOdmZrMm `moJ `oVmo. Amnì`m EdT>m
_moR>m _mgm Ì`mcm {_iVmo; qH$dm AßmMm EImXm _moR>m VwH$S>m dë$Z Imcn`«V dhmV `oVmo.
H$moUÌ`mhr n[apòWVrV _memcm Aem g¨YrMm MQ>H$Z \$m`Xm KoË`mgmR>r V`ma Agmdo
cmJVo.
Imoc gmJamVrc 'Jìna' (æhUOo '{JiUmao') _mgo `mV Va~oO AgVmV. Ì`m¨Mo eara Am{U
eonyQ> cm¨~ Am{U ~marH$ AgVo, H$Yr H$Yr Va Vo 6 \y$Q> cm¨~hr AgVmV. `m ~marH$
earamÁ`m EH$m Q>moH$mcm ^co _moR>o S>moHo$ AgVo, Odi Odi g~¨Y S>moHo$ æhUOo O~S>mM
AgVmo. JìnaÁ`m H$mhr OmVrÁ`m S>moHo$ Am{U O~S>èmMr cm¨~r Ì`m¨Á`m Cdª[aV earamnojmhr
A{YH$ AgVo.
Ooíhm EImXr _moR>r dòVy `mÁ`mOdi `oVo, Voíhm Vmo _moR>m O~S>m CKS>Vmo Am{U Vr dòVy
{JiyZ Q>mH$Vmo. ho Aß Ì`mÁ`m a~amÁ`m \w$¾`mgma¼`m \w$JUmé`m nmoQ>mH$S>o gaH$Vo, _J Vo
gmdH$menUo nMdco OmVo. Jìna hm Amnì`mnojm _moR>m ámUr XoIrc {Jiy eH$Vmo.
Ago EImXo OodU Jìnacm ~amM H$m¶¶i nwë$ eH$Vo.
14

4 pòº$S> Am{U grcwH±$ÞW

A²Þ¾ca _mgm Am{U Jìna {Xgm`cm {d{MÍ AmhoV Am{U Ì`m¨Mo ^co _moR>o O~S>o Oam
{^VrXm`H$M AmhoV. nU ghgm Vo chmZ Am{U g¨W AgVmV Am{U H$m`_ Xyada, Imoc
gmJamV ahmVmV. _Zwï`ámË`m¨Zm Ì`m¨Á`mnmgyZ H$mhrM YmoH$m Zmhr Am{U nyduhr ZíhVm.
Varhr gmJamV ahmUmé`m AH¬$mi{dH¬$mi ámË`m¨Á`m H$Wm Zoh_rM ApòVÌdmV hmoÌ`m.
AWmªV, O{_Zrdarc H$moUÌ`mhr ámË`mnojm _moR>o Ago Xod_mgo (íhoc) gmJamV AgVmV.
H$Xm{MV Aem EImÛm Xod_memdë$ZM cmoH$m¨Zm g_wÑmV ahmUmé`m AH¬$mi{dH¬$mi ámË`mMr
(_m±ÞòQ>a) H$ìnZm gwMcr Agoc.
Xod_mem¨n¢H$s {Zim Xod_mgm (äì`w íhoc) gdmªV _moR>m AgVmo. AmVmn`«V Zm|X Pmcocm
gdmªV _moR>m {Zim Xod_mgm 104 \y$Q> cm¨~ hmoVm Am{U Ì`mMo dOZ ~hÿYm 150 Q>Z Agmdo.
EH$m {Zú`m Xod_memMo dOZ 15 _moR>èm hÏmtBVHo$, Am{U AmVmn`«VÁ`m gdmªV _moR>èm
S>m`ZmogmoaÁ`m XwànQ> Agy eH$Vo.
n¦Ðdrda AmVmn`«V Pmcoì`m Am{U Amnì`mcm _m{hV Agcoì`m gdª ámË`m¨n¢H$s {Zim
Xod_mgm hm gdmªV _moR>m ámUr Amho. Imoc gmJamÁ`m Vimer Hw$R>oVar AOyZhr Amnì`mcm Z
gmnS>coco H$mhr áM¨S> ámUr ahmV AgVrc H$m?
15

H$Yr H$Yr AH¬$mi {dH¬$mi ámË`m¨Á`m Jmoð>r EoH$m`cm {_iVmV. CXmhaUmWª, J¬rH$
nwamUH$WmV hŠ`wª{cgZo EH$m amjgr h¢Sµ>mcm R>ma Ho$co hmoVo. Ì`m h¢Sµ>mcm 9 _mZm hmoÌ`m Am{U
áÌ`oH$sda EHo$H$ {dfmar S>moHo$ hmoVo. òH$mçcmcm ghm cm¨~ _mZm hmoÌ`m Am{U Ì`m¨Á`mdaÁ`m
S>moŠ`mVyZ Hw$Î`mÁ`m {ncm¨gmaIm AmdmO `oV Ago. _oS>èwgmMo Ho$g æhUOo {Od¨V gmnM
hmoVo.
~hÿYm `m gdª H$Wm _moR>o Am±ŠQ>mong (AmR> nm`m¨Mo g_wÑmVco ámUr) qH$dm Oocr{\$e
`m¨Á`mdë$ZM gwMì`m Agmí`mV. `m ámË`m¨Zm gmnmgmaIo cm¨~ didiUmao Ad`d
(Q>oÞQ>±H$ìg) AgVmV, Am{U O{_ZrdaMo, nm` AgUmao, ámUr nhmË`mMr gd` AgUmé`m
cmoH$m¨Zm Ì`m¨Mr ^rVr dmQ>cr AgUma.
òH±$pÞS>Zopíh`Z XoemVrc ~é`mM coIH$m¨Zr Ago didiUmao áM¨S> Ad`d (Q>oÞQ>±H$ìg)
AgUmé`m EH$m {deof _moR>èm ámË`mg¨~¨Yr {c{hco Amho. E[aH$ Ec³ nm±ÞQ>mo{nS>m±Z (1698-
1764) `m Zm±d}_Yrc ~JªZ `m JmdÁ`m {~enMo `m {df`rMo {cImU ~aoM cmoH${á` hmoVo.
1752 gmcr Ì`mZo 'Zm±d}Mm Z¢g{JªH$ B{Vhmg' ZmdmMm EH$ J¬¨W {c{hcm Am{U Ì`mV EH$m
AH¬$mi {dH¬$mi ámË`mMo dUªZ Ho$co. Ì`m ámË`mcm Ì`mZo 'H¬±$Ho$Z' Ago Zmd {Xco. `m
H¬±$Ho$ZÁ`m Jmocga earamMm narK XrS> _¢c BVH$m AgyZ Ì`mÁ`m d¶¶idiUmé`m áM¨S>
Ad`dm¨Mm `mV g_mdoe Zmhr Ago Ì`mZo dUªZ Ho$co hmoVo. æhUOo, didiUmao Ad`d
gmoSy>Z, H¬±$Ho$ZMm í`mg gw_mao 2500 \y$Q> AgyZ Ì`mMo dOZ Odi Odi EH$ hOma gdmªV
_moR>èm {Zú`m Xod_mem¨BVHo$ ^aoc.
`mMo didiUmao Ad`d EImXo _moR>èmV _moR>o OhmO XoIrc Amnì`m {di¼`mV KoD$Z ghO
nmË`mV ~wS>dyZ Q>mHy$ eH$Vrc Ago nm±ÞQ>mo{nS>m±Z Zo Amnì`m dUªZmV æh¨Q>co Amho.
EdT>èm áM¨S> AmH$mamÁ`m ámË`mda {dîdmg R>odUo Vgo H${R>UM Amho, Varhr òn_ª OmVrÁ`m
Xod_mem¨Á`m nmoQ>m>V ~é`mM doim Ago cm¨~Á`m cm¨~ didiUmao Ad`d gmnS>co AmhoV.
{Zio Xod_mgo Am{U BVa Iyn _moR>èm AmH$mamMo Xod_mgo {M_wH$ì`m ámË`m¨daM OJVmV.
Amncm áM¨S> O~S>m CKSy>Z Vo g_wÑmMo eoH$S>mo {cQ>a nmUr Vm|S>mV KoVmV, Ì`m¨Á`m Vm|S>mer
Agcoì`m Pmcargma¼`m 'íhoc ~moZ' ZmdmÁ`m nQ>èmVyZ Vo nmUr Jmico OmD$Z ~mhoa
nS>Vo. chmZ _mgo Am{U H$moi¨~rgmaIo AmV am{hcoco ámUr Vo {JiyZ Q>mH$VmV.
BVa Xod_mem¨Zm XmV AgVmV, Am{U Vo _moR>èm ámË`m¨Zm nH$Sy>Z Ì`m¨Mo VwH$S>o ImD$
eH$VmV. òn_ª Xod_mgm hm `mn¢H$s gdmªV _moR>m hmo`. H$mhr doim `m òn_ª Xod_memMr cm¨~r
67 \w$Q>m¨n`«V Agy eH$Vo Am{U dOZ 80 Q>Zhr Agy eH$Vo, æhUOo {Zú`m Xod_memÁ`m
gw_mao {Zæ_o.
16

òn_ª Xod_memZo H¬±$Ho$ZMo VwH$S>o MmdyZ {Jico AgVrc Aer Amnì`mcm H$ìnZm Var H$aVm
`oBªc H$m?
ho AK{Q>VM dmQ>Vo. H¬±$Ho$Z Oa {~en nm±ÞQ>mo{nS>mZ Zo dUªZ Ho$ì`má_mUo AgVrc, Va òn_ª
Xod_mgo ho Ì`m¨Á`mgmR>r EH$ chmZgm Kmg AgVrc. ~hÿYm, H¬±$Ho$ZÁ`m dUªZmV A{Ve`mo{»$
Agoc.
Am±ŠQ>mongÁ`m OmVrVrc pòº$S> `m ámË`m¨Zm _moR>r S>moH$s, cm¨~Á`m cm¨~ Q>oÞQ>±H$ìg AgyZ
Ì`m¨Mr hmcMmchr OcX AgVo. cmoH$m¨Zm _m{hV AgUmao pòº$S> ho ámUr AmH$mamZo chmZM
hmoVo, nU AYyZ _YyZ H$Yr H$Yr ^ì`m _moR>èm ámË`mMrhr Zm|X AmT>iVo.
Aem VéhoMo áM¨S> pòº$S> (Om`¨Q> pòº$S>) g_wÑmV gw_mao XrS> _¢c Imocrda ahmVmV Am{U
Šd{MVM gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmOdi `oVmV. òn_ª Xod_mgo gmJamV XrS> _¢c Imocrn`«V ~wS>r
_më$ eH$VmV Am{U Ì`m Imocrda gw_mao AYmª Vmgn`«V amhÿhr eH$VmV. H$Xm{MV `m áM¨S>
pòº$S>Á`m emoYmgmR>rhr Vo Ago H$aV AgVrc.
1853 gmcr EH$ áM¨S> AmH$mamMm pòº$S> S>oÞ_mHª$Á`m {H$Zmé`mda dmhÿZ Amì`mMr Zm|X Amho.
emôkm¨Zr Ì`mMm Aå`mg H$aË`mnyduM Ì`mMo VwH$S>o Jimcm Am{_f æhUyZ cmdË`mgmR>r
H$mnË`mV Amco.
Aem VéhoÁ`m AmUIrhr Zm|Xr hmoÌ`m, Am{U Ì`mZ¨Va 1861 gmcr EH$m áM¨S> pòº$S>Mr EH$m
OhmOmdë$Z ^mì`mZo {eH$ma H$aË`mV Amcr hmoVr. 1870 gmcmn`«V Aem VéhoÁ`m AZoH$
Zm|Xr H$aË`mV Amì`m, Am{U Aem áM¨S> AmH$mamÁ`m pòº$S>Mo ApòVÌd _mÞ` H$aË`mMr
Am{U H¬±$Ho$ZMr á{gÖ H$Wm hr AemM EImÛm pòº$S>dë$Z {Z_mªU Pmcr Agmdr Ago
_mZË`mg emôkm¨Mr V`mar Pmcr.
AWmªVM, gdmªV áM¨S> AmH$mamMm pòº$S> XoIrc H¬±$Ho$Zer VwcZoV AJXrM chmZ hmoVm.
áM¨S> AmH$mamMm pòº$S> hm, dOZmÁ`m Òð>rZo, earam¨VJªV hmS>m¨Mm gm¨JmS>m ZgUmé`m,
(BÞíh{Q>ª~¬oQ>) AmVmn`«V ApòVÌdmV AgUmé`m ámË`m¨n¢H$s gdmªV _moR>m ámUr hmo`. H$mhr
Oocr{\$e `mhÿZhr cm¨~ AgVmV nU dOZmZo _mÍ ~aoM hcHo$ AgVmV.
gdmªV _moR>o pòº$S> ~hÿYm 50 \w$Q>m¨hÿZ A{YH$ AgV ZmhrV Am{U Ì`mVhr Ì`m¨Á`m
Q>oÞQ>±H$ìgMm _moR>mM dmQ>m AgVmo. _moR>èmV _moR>èm pòº$S>Mo dOZhr ~hÿYm 2 Q>Zm¨hÿZ A{YH$
AgV Zmhr, æhUOo ho EImÛm _moR>èm nmUKmoS>èmÁ`m ({hnmonmoQ>o_g) AY}A{YH$M ^aVo.
AmVmn`«V ApòVÌdmV Amcoì`m ámË`m¨_Yo áM¨S> AmH$mamÁ`m `m pòº$S>Mm S>moim gdmªV
_moR>m, Odi Odi 15 B¨M ê¨X Amho. _moR>èm {Zú`m Xod_memÁ`m S>moú`mer VwcZm Ho$cr,
Va Xod_memMm S>moim ê¨Xrcm 5 B¨MmhÿZhr chmZM AgVmo.
17

{Zim Xod_mgm qH$dm áM¨S> pòº$S> `m¨Á`mhÿZhr AmH$mamZo _moR>o ámUr, Amnì`mcm _m{hV
Zgcoì`m gmJamÁ`m H$moUÌ`mVar ^mJmV ahmV AgVrc H$m? CXmhaUmWª, òH$m±Q>c¨S>_Yrc
'cm±H$ Zog' (Loch Ness) `m N>moQ>èmem Vú`mÁ`m áXoemVyZ gmJamVrc gnm«Á`m Jmoð>r
Zoh_rM H$mZmda `oV AgVmV.
gmJar gnª Oar IamoIa ApòVÌdmV Agco Var Vo Iyn _moR>o AgË`mMr eŠ`Vm \$maM H$_r
Amho. AÛmn H$mhr gmJar ámUr Amnì`mcm _m{hV ZgVrchr, na¨Vy {Zú`m Xod_memhÿZ _moR>o
ámUr gmnS>Ë`mMr eŠ`Vm \$maM H$_r Amho.
AWmªV, Ho$di _moR>m AmH$ma hr H$mhr EH$M {deof _hÌdmMr ~m~ Amho Ago Zmhr.
25 {S>g|~a 1938 amoOr X{jU Am{\¬$Ho$Á`m {H$Zmé`mda EH$m _pÁN>_mar OhmOmcm gw_mao 5
\y$Q> cm¨~rMm EH$ {d{MÍ _mgm gmnS>cm. Ì`mMo n¨I ({\$Z) earamcm OmoS>co AgË`mEodOr
earamdaÁ`m EH$m áH$maÁ`m _m¨gc ^mJmcm OmoS>coco hmoVo.
ho OhmO ~¨XamV Amì`mda hm _mgm c¨S>ZÁ`m EH$m g¨J¬hmc`mÁ`m á_wImÁ`m ZOaog nS>cm.
Ì`m¨Zr Ì`mMo EH$ aoImQ>Z H$ë$Z Vo Ooæg Ec³ ~r pò_W (1897-1968) `m emôkmH$S>o
nmR>dco. nmhVmjUrM Vo 'grcwH±$ÞW' (coelacanth) `m _memMo Agì`mMo Ì`m¨Zr AmoiIco.
hm EHo$H$miMm á{gÖ _mgm 7 H$moQ>r dfm«nyduM Zm_eof Pmcm Agmdm Agm g_O hmoVm. hm
'grcwH±$ÞW' _mgm _aU nmdcm Am{U Vmo \o$Hy$Z XoË`mV Amcm.
Aem VéhoMm EImXm _mgm AmT>iVmo H$m `mH$S>o _wÕm_ cj R>odm Ago pò_WZo nydª Am{\¬$Ho$Á`m
{H$Zmé`mda gdªÍ Omhra Ho$co. Oa H$moUmcm Agm EImXm _mgm gmnS>cm Va Ì`mÁ`mer
Vm~S>Vmo~ g¨nHª$ gmYmdm Aerhr Ì`mZo Ì`mV {dZ¨{V Ho$cr. XwX¤dmZo EH$m dfmªVM Xwgé`m
_hm`wÖmMr gwadmV Pmcr, Am{U Ì`mZ¨Va ~arM df} H$mhrM KS>co Zmhr.
nU {S>g|~a 1952 _Yo Xwgam 'grcwH±$ÞW' _mgm nH$S>Ë`mV Amcm Am{U 1970 gmcmn`«V
_mXmJmòH$a Á`m dm`í`ocm H$mo_moamo ~oQ>m¨Á`m ^modVmcÁ`m áXoemV Ago EHy$U gmR> _mgo
nH$S>Ë`mV Amco. ho _mgo Zm_eof Va Pmco ZíhVoM, Am{U Vo {deof Xw{_ªihr ZíhVo. na¨Vy Vo
gw_mao 1000 \w$Q>mÁ`m Imocrda ahmV AgV Am{U º${MVM gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmH$S>o `oV
AgV.
'grcwH±$ÞW' _mgo Â`m dJmªV _moS>V hmoVo, Ì`m dJmªVrc _mem¨Zr 30 H$moQ>r dfm«nydu
gmJamVrc dmòVí` gmoSy>Z O{_Zrda ahm`cm gwadmV Ho$cr hmoVr. `m áH$maÁ`m {Od¨V
_mem¨Á`m Aå`mgmV emôkm¨Zm {deof ag hmoVm.
18

5 ndªV Am{U Xé`m

'M±c|Oa' Á`m _mo{h_oZ¨Va gw_mao 50 dfm«n`«V gmJamÁ`m Imocrg¨~¨Yr nwT>o H$mhrM {deof
cj XoË`mV Amco Zmhr. Zmhr Var cm¨~ gmIir Imcr gmoSy>Z AmUIr H$mhr {R>H$mUMr
Imocr _moOË`mIoarO A{YH$ H$m` H$aË`mgmaIo hmoVo? AWmªV, AZoH$ _¢c cm¨~rMr gmIir
gmJamV gmoSy>Z Vr naV da AmUUo ho {O{H$arMoM H$m_ Amho. Am{U Vo Ho$ì`mda XoIrc Ì`m
^ì`m _moR>èm gmJamVrc Ì`m EH$m {d{eñ> {R>H$mUMr Imocr Vwæhmcm g_Oo.
Oar Aer hOmamo {R>H$mUMr Imocr _moOcr (Ì`mcm XoIrc AZoH$ df} cmJVrc), Var
Vwæhmcm gmJamVrc hOmamo {d{eñ> {R>H$mUMr Imocr g_Ooc. nU Ì`m {d{eïR>
{R>H$mUm¨í`{V[a»$ gmJamMm ~mH$sMm Vi H$gm Amho `m{df`r H$mhrM g_OUma Zmhr.
Ho$di OhmOmdë$Z gmIir Imcr gmoSy>Z Imocr _moOË`mnojm gmJaVimMr _m{hVr
{_idË`mMm Xwgam H$mhrVar A{YH$ Mm¨Jcm _mJª Agì`m{edm` Aer Imocr _moOV ahmË`mV
H$mhrM AWª ZíhVm.
19

n{hì`m OmJ{VH$ `wÖmÁ`m H$mimV EH$ ZdmM emoY cmJcm. nm±c c±ÞOíh² (Paul
Langevin) (1872-1946) hm \¬|$M nXmWª d¢km{ZH$ eÍyÁ`m nmU~wS>èm¨Mo òWmZ emoYyZ
H$mT>Ë`mMm _mJª emoYV hmoVm.
c±ÞOíh²Zo, {n`oa Š`war (1859-1906) `m AmUIr EH$m \¬|$M nXmWª d¢km{ZH$mÁ`m
hmVmImcr H$m_ Ho$co hmoVo. 1880 gmcr Š`warZo Agm emoY cmdcm hmoVm H$s OcX JVrZo
~XcUmam {dÛwV ádmh EImÛm ò\${Q>H$mV gmoS>ì`mg, Ì`mV OcX JVrZo òn¨XZo {Z_mªU
hmoVmV. `m òn¨XZmVyZ hdoV Ýd{Zchar {Z_mªU hmoVmV, na¨Vy Ì`m BVŠ`m chmZ AgVmV H$s
Ì`m _mUgm¨Zm EoHy$ `oV ZmhrV. Aem Ýd{Zchar¨Zm 'AìQµ>mgm±{ZH$' H¨$nZo Ago æhUVmV.
Zoh_rÁ`m Ýd{Zchar ê¨XmdV OmVmV Am{U dmQ>oV AS>Wio Amì`mg Ì`m¨Á`m ~mOyZo diyZ
OmVmV. nU `m _mZdr H$mZmcm EoHy$ Z `oUmé`m 'AìQµ>mgm±{ZH$' char Odi Odi gai
aofoVM OmVmV Am{U dmQ>oV H$mhr AS>Wim Amì`mg Ì`mdë$Z CcQ>èm {XeoZo CgiyZ naV
`oVmV, æhUOo OUy H$mhr á{Vq~{~V hmoVmV.
`m 'AìQµ>mgm±{ZH$' H¨$nZm¨Mm dmna H$ë$Z nmU~wS>èm emoYVm `oVrc Ago c±ÞOíh²cm dmQ>co.
Aem VéhoÁ`m H¨$nZm¨Mm EH$ PmoV nmË`mVyZ nmR>dcm OmBªc. Vmo nmU~wS>rda AmXicm H$s
VoWyZ á{Vq~{~V hmoBªc, æhUOoM naV `oBªc. naV Amcocr H¨$nZo gmnS>cr H$s Vr Â`m
{XeoZo naV Amcr AgVrc Ì`m {Xeocm nmU~wS>r Agoc. Ýd{ZchatMm nmË`mVrc doJ _m{hV
Agì`mZo, Ì`m char naV `oË`mg {H$Vr doi cmJcm `mdë$Z nmU~wS>rMo A¨Vahr gm¨JVm
`oBªc.
Zm¢H$mZ`ZmV XoIrc Aem `¨ÍmMm Cn`moJ hmoD$ eHo$c, nwT>o AgUmao AS>Wio `mdë$Z
g_OVrc, VgoM _mJmªVrc AS>Wú`m¨Mo A¨Vahr (B¨J¬OrV `mcm 'a|qOJ' Ago æhUVmV)
`mdë$Z gm¨JVm `oBªc. Aem `¨Ímcm B¨J¬OrV 'gmC¨S> Z±píhJoeZ A±ÞS> a|qOJ' Ago Zmd
XoË`mV Amco, Ì`mMr AÛmjao KoD$Z V`ma Ho$coco cKwë$n æhUOo 'gmoZma' `¨ÍUm.
c±ÞOíh²Mr `¨ÍUm nyUªÌdmcm nmoMË`mnyduM n{hco OmJ{VH$ `wÖ g¨nco. na¨Vy gmoZmaMo
em¨VVoÁ`m H$mimV XoIrc ~aoM Cn`moJ hmoVo. AìQµ>mgm±{ZH$ H¨$nZm¨Mm PmoV Oa gmJamV
gmoS>cm Va Vmo Vimn`«V nmoMyZ naV `oVmo. `m H¨$nZm¨Á`m naV `oË`mMm H$mi _moOyZ
Ì`mdë$Z Vi {H$Vr Imocrda Amho ho J{UVmZo g_OyZ KoVm `oV Ago.
áÌ`oH$ doir dOZ cmdcocr gmIir gmJamV gmoS>m`Mr Am{U _J Vr AmoTy>Z naV da
H$mT>m`Mr `m {H$MH$Q> Am{U H¨$Q>midmË`m H$m_mEodOr gmoZma `¨ÍUm H$m`ªaV R>odcr Va
g¨nyUª ádmg^a Vr gmJamÁ`m VimMr {ZpîMV Imocr gm¨Jy eHo$.
'{_{Q>`a' ZmdmÁ`m O_ªZ OhmOmZo Aem áH$mao gmoZma `¨ÍUoMm gdªáW_ dmna Ho$cm.
20

{\¬$Q³>P hm~a (1868-1934) `m O_ªZ agm`ZemôkmMr Aer H$ìnZm hmoVr H$s g_wÑmÁ`m
nmË`mnmgyZ gmoZo {_idVm `oBªc. n{hì`m OmJ{VH$ `wÖmV Â`m Xoem¨Zr O_ªZrMm nam^d
Ho$cm hmoVm, Ì`m¨Zr _mJUr Ho$coco gmoZo O_ªZr `m VéhoZo XoD$Z Q>mHy$ eHo$c Agm Ì`mMm
{dMma hmoVm.
hm~aÁ`m H$ìnZoMr gÌ`Vm nS>VmiUo hm '{_{Q>`a'Á`m ádmgmMm CÕoe hmoVm, Am{U Ì`mgmR>r
1922 gmcr '{_{Q>`a' Amnì`m gmJar _mo{h_oda {ZKmcr. na¨Vy hr H$ìnZm gÌ`mV `oUo
eŠ` Zmhr ho cJoMM cjmV Amco. g_wÑmÁ`m nmË`mV IamoIaM Aìn á_mUmV {daKicoco
gmoZo AgVo, nU Ì`mMo á_mU BVHo$ H$_r AgVo H$s Vo {_idË`mgmR>r OodT>m IMª `oBªc Vmo
XoIrc Ì`m gmoÞ`mVyZ dgyc hmoUma Zmhr.
na¨Vy gmJamV ádmg H$aVmZm {_{Q>`aZo gmoZma `¨ÍUm dmnë$Z gmJamÁ`m VimMr Imocr
_moOcr, Ì`mZo `m joÍmV H¬$m¨VrM Pmcr Ago æhUm`cm haH$V Zmhr.
AmVmn`«V emôkm¨Mr Aer H$ìnZm hmoVr H$s gmJamMm Vi ~hÿVm¨er gnmQ>M AgUma, nU
{_{Q>`aZo KoVcoì`m _moO_mnm¨dë$Z Ago {XgyZ Amco H$s A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamÁ`m _Ý`mda
ndªV AmhoV. Ì`mZ¨Va 1925 Á`m gw_mamg {_{Q>`aZo Agohr XmI{dco H$s H$moUÌ`mhr
I¨S>m¨darc ndªVam¨Jm¨nojmhr cm¨~ Am{U C¨M Aer ndªVam¨J A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamV Amho.
{Vcm '{_S> A±Q>cm¨{Q>H$ [aO' Ago Zmd XoË`mV Amco.
Ì`mZ¨Va gmoZmaZo KoVcoì`m gmJamÁ`m ImocrÁ`m _moO_mnm¨dë$Z Ago {XgyZ Amco H$s '{_S>
A±Q>cm¨{Q>H$ [aO' BVa _hmgmJam¨n`«Vhr ngacocr Amho, æhUOoM Iao Va hr '{_S>
Amo{e`m{ZH$ [aO' ('_hmgmJamVrc ndªVam¨J') Amho.
BVHo$M Zího Va, gmJam¨Á`m Vimer Ogo ndªV AmhoV VemM `mV Imoc Xé`m XoIrc AmhoV
Am{U gdªgmYmaU gmJamÁ`m VimÁ`m ImocrhÿZ Ì`m A{YH$ Imoc AmhoV.
`m Xé`m æhUOo Ho$di gmJamÁ`m VimVrc ^moHo$ ZmhrV. Va Vo Ma æhUmdoV Ago ZmJ_moS>r
áXoe AgyZ, gm_mÞ`V: gmJa{H$Zmé`mcm AgUmé`m ~oQ>m¨Á`m _m{cHo$Á`m aofoVM ho áXoe
AmT>iVmV.
Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va gmJamÁ`m VimMm A{YH$ Vnercdma Aå`mg H$ë$Z
{Za{Zamú`m Mam¨Mr Zo_H$s Imocr _moOË`mV Amcr. 'M±c|Oa' ZmdmÁ`m Xwgé`m EH$m OhmOmZo
(Wm±_gZÁ`m OhmOmÁ`m ò_¦Vr{áÌ`Wª VoM Zmd XoË`mV Amco hmoVo) Agm emoY cmdcm H$s
_hmgmJamVrc gdmª{YH$ Imoc áXoe npîM_ áem¨V _hmgmJamV Amho.
M±c|OaZo Agmhr emoY cmdcm H$s {\${c{nÞgÁ`m nyd}cm 1500 _¢cm¨da AgUmé`m
_m[aAmZmO ~oQ>m¨Á`m nydª {H$Zmé`mncrH$S>rc ^mJmV ho Imoc Ago ZmJ_moS>r Ma AmhoV.
21

_m[aAmZmO ~oQ>m¨Vrc gdmªV _moR>o Am{U gdmªV X{jUoH$S>rc ~oQ> æhUOoM '¾dm_' ZmdmMo ~oQ>
hmo` Am{U 1898 gmcmnmgyZ Vo A_o[aHo$Á`m Vmä`mV Amho.
`m Imoc áXoemcm '_m[aAmZm Ma' (_m[aAmZmO Qµ>|M) Ago Zmd Amho Am{U M±c|OaZo
emoYcoì`m `mVrc gdmª{YH$ Imoc {R>H$mUmcm 'M±c|Oa S>rn' Ago Zmd XoË`mV Amco Amho.
ho {R>H$mU ¾dm_Á`m Z¢F$Ì`ocm 250 _¢cm¨da Amho Am{U 1951 gmcr Ì`mMr Imocr 35,760
\y$Q> qH$dm 6.75 _¢c BVH$s AmT>icr. n¦Ðdrdarc gdmªV C¨M ndªV æhUOo _mC¨Q> EíhaoòQ> ho
{eIa Oa M±c|Oa S>rn_Yo R>odco, Va Ì`mÁ`m {eIamda gídm _¢c C¨Mrn`«V nmUr Agoc.
1959 gmcr 'píhQ>èmO' (Vityaz) ZmdmÁ`m a{e`mÁ`m OhmOmZo Ì`mÁ`mOdiÁ`mM ^mJmVrc
EH$ {R>H$mU, Ì`mhÿZhr Imoc æhUOo 36,198 \y$Q> Agì`mMr Zm|X Ho$cr.

6 _hmgmJamVrc nmU~wS>o

gmJam¨Á`m Imocrg¨~¨Yr {_imcoì`m ZdrZ _m{hVr_wio AWmªVM BVŠ`m ImocdaÁ`m MamV


XoIrc gOrdm¨Mr dòVr Agoc H$m Agm áîZ ghm{OH$M CnpòWV Pmcm.
nydunojm A{YH$m{YH$ Imocrdë$Z {Od¨V ámUr H$go da AmU>co OmdoV `mMr Zdr V¨Ío OhmOo
AmÌ_gmV H$aV hmoVr. 1947 gmcr 'A±c~mQµ>mog' ZmdmÁ`m òdrS>ZÁ`m OhmOmZo CÏma
A±Q>cm¨{Q>H$ _hmgmJamVyZ gw_mao 5 _¢cm¨Á`m Imocrdë$Z H$mhr ámUr da AmUco, Va 1952
gmcr 'J±cm{W`m' ZmdmÁ`m S>oÞ_mHª$Á`m OhmOmZo 6 _¢cm¨nojmhr A{YH$ Imocrdë$Z
gmJamVrc ámUr da AmUco.
22

Ì`m¨Á`m _yi áXoemVyZ ~mhoa Amì`mda ho Imoc gmJamVrc ámUr \$ma H$mi {Od¨V amhÿ
eH$co ZmhrV. Aem Imoc gmJamVrc ámË`m¨g¨~¨Yr _m{hVr {_idË`mMm EH$M _mJª hmoVm
Am{U Vmo æhUOo áÌ`j Ì`m¨Á`m Z¢g{JªH$ dmVmdaUmV OmD$Z {ZarjU H$aUo- nU ho H$go
eŠ` hmoUma?
gmJamÁ`m nmË`mImcyZ ádmg H$aUmar, nyUªnUo ~¨{XòV Am{U gmJamÁ`m A¨Va¨JmV MmcdVm
`oVrc Aer cmoI¨S>r OhmOo ~ZdVm `oVrc H$m?
{ZXmZ WmoS>m doi Var nmË`mImcr MmcdVm `oVrc Aer OhmOo gdªáW_ 1620 Á`m gw_mamg
H$m±Z}{cg d±Z Sµ>o~oc (1572-1634) `m S>M J¦hòWmZo V`ma Ho$cr hmoVr. cmHy$S> Am{U
Mm_S>o dmnë$Z Ho$coco Ì`mMo OhmO Vmo nmË`mImcr 12 \y$Q> ZoD$Z Mmcdy eH$cm. 1801
gmcr am±~Q>ª \$ìQ>Z (1765-1815) `m A_o[aH$Z g¨emoYH$mZo Zonmo{c`Z ~moZmnmQ>ªgmR>r EH$
nmU~wS>r V`ma Ho$cr. H$mcm¨VamZo Ì`mZoM áÌ`jmV dmnaVm `oBªc Ago dm\o$da MmcUmao
OhmOhr ~Zdco. Ì`mÁ`m nmU~wS>rMo Zmd hmoVo 'Zm±{Q>cg' Am{U Vr nmË`mImcr Mmcyhr
eH$V hmoVr, nU Vr Zonmo{c`Zcm emo^oem XOmªMr ZíhVr.
Vr MmcdË`mV AS>MUr hmoÌ`m. n¨Im Mmcy R>odË`mgmR>r dm\o$Mo B¨{OZ dmnaUo hm EH$
Vm{Hª$H$ _mJª hmoVm, nU Oa OiUmMm dmna Ho$cm, Va nmU~wS>rVrc hdm cJoM g¨nyZ OmBªc.
1870 gmcr Â`wc íhZª (1828-1905) `m {dkmZ H$Wm coIH$mZo 'g_wÑmImcr gmR> hOma
_¢c' (Q‰>oÞQ>r WmCO¨S> cr¾O A¨S>a X gr) ZmdmMo EH$ cmoH${á` nwòVH$ {c{hco. Ì`mV am±~Q>ª
\$ìQ>Z Á`m Zm±{Q>cg `m nmU~wS>èm Zm¢Ho$MoM Zmd dmnë$Z EH$m gwYmacoì`m nmU~wS>rMr
H$ìnZm Ho$cr hmoVr. `m_wio g¨emoYH$m¨Zm á`ÌZ H$aV ahmË`mgmR>r ò\y${Vª {_imcr.
AIoa 1886 gmcr B¨¾c¨S>_Yo {dOoÁ`m ~±Q>arda MmcUmar nmU~wS>r ~m¨YË`mV Amcr ({VMohr
Zmd 'Zm±{Q>cg'M R>odË`mV Amco hmoVo). áÌ`jmV Vr hdr Ver MmcdV `oV Ago, nU ~±Q>ar
arMmOª H$aË`mgmR>r {Vcm daModa n¦ñ>^mJmda `mdo cmJV Ago. Varhr EH$Xm ~±Q>ar ^ë$Z
KoVì`mda Vr 80 _¢c ádmg H$ë$ eHo$.
n{hì`m OmJ{VH$ `wÖmÁ`m H$mimn`«V `wÖmVrc gdª Xoe nmU~wS>èm¨Mm dmna H$aV hmoVo.
Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va AUyD$O}da MmcUmé`m nmU~wS>èm ~ZdË`mMo á`ÌZ H$aË`mV
Amco. Ì`mV ~±Q>ar arMmOª H$aË`mgmR>r n¦ñ>^mJmda `oË`mMr Amdî`H$Vm Zgo. Aem
AUyD$O}da MmcUmé`m nmU~wS>èm ~amM H$mi nmË`mImcr amhÿ eH$V.
A_o[aHo$Zo 1955 gmcr Aer n{hcr AUyD$O}da MmcUmar nmU~wS>r ~Zdcr. {VMohr Zmd
naV Zm±{Q>cg AgoM R>odË`mV Amco. a{e`mZo Amncr Aem áH$maMr n{hcr nmU~wS>r 1959
gmcr Va B¨¾c¨S>Zo 1963 gmcr ~Zdcr.
23

AUyD$O}da MmcUmé`m nmU~wS>èm¨Zr Am{Q>ªH$ _hmgmJamV ~\$mªImcyZhr ádmg Ho$cm Amho.


BVam¨Zr n¦ñ>^mJmda Z `oVm g~¨Y n¦ÐdráX{jUm Ho$cr Amho Am{U EH$m doir VrZ
_{hÞ`m¨n`«V nmË`mImcr ahmË`mV `e {_idco Amho.
gdªgm_mÞ` nmU~wS>èm n¦ñ>^mJmImcr 8,310 \y$Q> æhUOo XrS> _¢cmn`«V nmË`mImcr Joì`m
AmhoV Am{U H$mhr AUyD$O}da MmcUmé`m nmU~wS>èm ~hÿYm Ì`mhÿZhr Imocda OmD$ eH$VmV.
Xaæ`mZÁ`m H$mimV Imoc gmJamV OmË`mgmR>r H$mhr BVa {deof áH$maÁ`m Zm¢H$mhr V`ma
H$aË`mV Amì`m.
Mmìgª {dì`_ ~r~r (1877-1962) `m A_o[aH$Z {ZgJª emôkmZo `máH$maÁ`m Zm¢Ho$Mm
gdªáW_ Cn`moJ Ho$cm.
hm EH$ AmVyZ nmoH$i Agcocm, XmoZ _mUgo _mdVrc EdT>m, cmoI¨S>r M|Sy>M hmoVm. hm M|Sy> XrS>
B¨M OmS> cmoI¨S>mMm ~ZdË`mV Amcm hmoVm Am{U Ì`mMm AmVrc ^mJ Ho$di 54 B¨M ê¨X
hmoVm. Ì`mMo dOZ AS>rM Q>Z hmoVo Am{U Ì`mcm dmhÿZ ZoUmé`m OhmOmdë$Z Vmo OmS>
cmoI¨S>r XmoaI¨S>m¨Á`m ghmç`mZo g_wÑmV gmoS>Vm `oBª. Oa H$mhr H$maUmZo hm Xmoa VwQ>cm, Va
`mMm eodQ> R>acocm, _J hm M|S>y WoQ> VimerM OmUma Am{U {VWyZ Vmo H$YrM da H$mT>Vm
`oUma Zmhr.
~r~rZo `mcm '~m{Wpò\$`a' (ImocdaMm M|Sy>) Ago Zmd {Xco.
1934 gmcr ~r~r Am{U Amo{Q>g ~mQ>ª>Z hm Ì`mMm gmo~Vr Ago XmoKo `mVyZ n¦ñ>^mJmnmgyZ
3,028 \y$Q> Imocrda Joco. ~mQ>ªZZo `mhÿZhr XUH$Q> Aem ~m{Wpò\$`aMm AmamIS>m V`ma
Ho$cm Am{U 1948 gmcr Ì`mVyZ Vmo 4,500 \y$Q> æhUOo 5/6 _¢c `m {dH¬$_r Imocrn`«V
nmoMcm. OmS> H$mMoÁ`m {IS>H$sVyZ gmoS>coì`m COoS>mV Imoc gmJamVrc ámUr Ì`m¨Á`m
Z¢g{JªH$ dmVmdaUmV dmdaV Agcoco Ì`mcm {Xgcoo.
~m{Wpò\$`a_YyZ EHy$U VrghÿZ A{YH$ _mo{h_m H$aË`mV Amì`m, nU Ì`mVyZ
H$aË`mgma¼`m Jmoð>r¨da _`mªXm hmoÌ`m.
òdV:Á`m D$O}da nmË`mImcr OmD$ eHo$c Am{U da `oD$ eHo$c, {edm` eŠ` {VVŠ`m
A{YH$ Imocda OmD$ eHo$c Aem EImÛm nmU~wS>rMr AmVm Amdî`H$Vm hmoVr.
Am±JòV {nH$mS>ª (1884-1962) `m pòdg emôkmÁ`m _ZmVhr AgoM H$mhrVar hmoVo. 1930
Á`m XeH$mÁ`m gwadmVrcm, ^ì`m _moR>èm \w$¾`m¨Zm ~m¨Ycoì`m grc~¨X Q>moncrgma¼`m
Jm|S>mocmVyZ gw_mao 10 _¢c C¨Mrdarc ({dai) dmVmdaUmn`«V OmË`mMm {dH¬$_ Ì`mZo Ho$cm
hmoVm. \w$¾`m¨Á`m ghmç`mZo Vmo EHy$U 27 doim òQµ>±Q>mopò\$`a_Yo (n¦ÐdrÁ`m n¦ñ>^mJmnmgyZ
20 Vo 80 {H$cmo_rQ>a C¨Mrdarc hdoMm Wa) OmD$Z Amcm hmoVm.
24

1933 gmcr {eH$mJmoÁ`m OmJ{VH$ _oimí`mV {nH$mS>ª Am{U ~r~r `m¨Mr ^oQ> Pmcr Am{U
VoíhmnmgyZ Vmo CcQ>èm {XeoZo- æhUOo Imoc gmJamV- emoYH$m`ª H$aË`mMm {dMma H$ë$
cmJcm.
hdoV da CMcì`m OmUmé`m \w$¾`mcm grc~¨X noQ>mam cmdË`mEodOr nmË`mV da `oD$ eHo$c
Aem \w$¾`mMm {dMma H$am`cm H$m` haH$V Amho? Ì`mZo _J '~±{WòH±$\$' (ImocdaMo OhmO)
Mm AmamIS>m ~ZdË`mg gwadmV Ho$cr.
'~±{WòH±$\$'Mo XmoZ ^mJ AgVmV. Va¨JUmé`m {gJmagma¼`m- æhUOo cm¨~cMH$
ZiH$m¨S>èmgmaIm- daÁ`m ^mJmV 13 Q>mŠ`m hmoÌ`m, Ì`mn¢H$s AH$am Q>mŠ`mV noQµ>moc hmoVo Va
Cacoì`m XmoZ [aH$mæ`m hmoÌ`m. noQµ>moc nmË`mnojm hcHo$ AgVo, æhUyZ hm ^mJ Oa nmË`mV
~wS>cm, Va Vmo AmnmoAmn da `oBªc.
_mUgo Am{U CnH$aUo Agcocm Xwgam ^mJ æhUOo ~m{Wpò\$`a, Vmo `m Va¨JUmé`m ^mJmcm
KÆ> OmoS>cm hmoVm. ~m{Wpò\$`a Aem VéhoZo ~Zdcm hmoVm H$s Va¨JUmam ^mJ `mMo dOZ nocyZ
Zo_H$m Va¨JV amhrc.
Va¨JUmé`m ^mJmVrc XmoZ [aH$mæ`m Q>mŠ`m CKSy>Z Ì`m g_wÑmÁ`m nmË`mZo ^aVm `oV AgV.
g_wÑmÁ`m nmË`mÁ`m A{YH$Á`m dOZmZo ~±{WòH±$\$ Imcr AmoT>cm OmD$Z gmJamÁ`m Vimer
~wS>o. Vmo nma gmJamÁ`m Vimer OmBª.
Vmo Oa \$ma OcX JVrZo ~wSy> cmJcm, Va M|Sy>cm OmoS>coco 13 Q>Z dOZmMo cmoI¨S>r Jmoio
(Am`Zª nocoQ>g) hiy hiy gmoS>Vm `oV. Ì`m_wio ~m{WòH±$\$Mo dOZ H$_r hmoD$Z Ì`mMm
~wS>Ë`mMm doJ H$_r hmoBª. nwaogo cmoI¨S>r Jmoio gmoS>co H$s ~±{WòH±$\$ naV n¦ñ>^mJmda `oBª.
~±{WòH±$\$ EH$Xm gmJamV Imcr OmD$Z naV da Amco, H$s Q>mŠ`m¨_Yrc g_wÑmMo nmUr
n¨nmÁ`m ghmç`mZo ~mhoa H$mTy>Z Q>mH$Vm `oBª Am{U cmoI¨S>r Jmoio Zí`mZo ^ë$Z KoVco, H$s
gmJamÁ`m Imcr naV EH$ \o$ar H$aË`mgmR>r Vo V`ma Ago.
áÌ`jmV Ago ~±{WòH±$\$ ~m¨YË`mgmR>r {nH$mS>ªcm Xwgao OmJ{VH$ `wÖ g¨non`«V Wm¨~mdo
cmJco. 1948 gmcr n{hco ~±{WòH±$\$ V`ma Pmco. Ì`mMr MmMUr KoD$Z, Ì`mV H$mhr
gwYmaUm H$ë$Z Vo naV ~m¨YË`mV Amco Am{U AIoa 15 \o$~¬wdmar 1954 amoOr npîM_
Am{\¬$Ho$Á`m {H$Zmé`mOdi `mZo n{hcr MmMUr æhUyZ Iar ~wS>r KoVcr Ì`mdoir \¬|$M
Zm¢goZoÁ`m XmoZ A{YH$mé`m¨Zr `mVyZ 13,287 \y$Q> æhUOo AS>rM _¢c BVH$s Imocr JmR>cr
Am{U Vo gwa{jVnUo naV Amco.
1953 gmcr '{ÍEòV' ZmdmMo EH$ `mhÿZ Mm¨Jco ~±{WòH±$\$ ~m¨YË`mV Amco, Am{U 1958
gmcr A_o[aHo$Á`m Zm¢XcmZo Vo {dH$V KoVco. Vo H±${c\$mo{Zª`mcm ZoË`mV `oD$Z Ì`mV
25

AmUIr H$mhr gwYmaUm H$aË`mV Amì`m. _J Vo Ì`mÁ`m n{hì`m _moR>èm MmMUrgmR>r V`ma
Pmco.
Vo _m[aAmZmO ~oQ>mOdiÁ`m MamH$S>o admZm Pmco. `m~amo~a Am±JòV {nH$mS>ªMm _wcJm OmH$
{nH$mS>ª (1922-) Am{U S>m±Z dm±ìe ZmdmMm EH$ A_o[aHo$Á`m Zm¢XcmMm A{YH$mar Ago XmoKo
hmoVo.
23 OmZodmar 1960 amoOr gH$mir 8:20 cm {ÍEòVZo Amnì`m ImocdaÁ`m ádmgmcm gwadmV
Ho$cr Am{U 35,810 \w$Q>m¨da (6.8 _¢c) `m MamÁ`m Vimer nmoMyZ Vo _D$ga {MIcmda
Wm¨~co. Ì`m_wio Cgicoì`m {MIcmZo H$mhr H$mi ZrQ> {XgoZm, nU hiy hiy {MIc Imcr
~gcm. OgOgo ZrQ> {Xgy cmJco Voíhm `m XmoKm¨Zm, Ì`m¨Zr gmoS>coì`m áH$mePmoVmV gw_mao
EH$ B¨M cm¨~rMr, cmc a¨JmMr EH$ chmZer H$moi¨~r Va¨JVmZm {Xgcr. Ì`m¨Zm EH$ \y$Q>
cm¨~rMm ãcmC¨S>agmaIm EH$ _mgmhr {Xgcm.
Iao Va `m~m~V e¨H$m ZíhVrM, nU gmJamÁ`m nma Vimn`«VÁ`m WamVhr OrdZ ApòVÌdmV
AgVo `mMr AmVm áÌ`j S>moú`m¨Zr nmhÿZ ImÍr H$aË`mV Amcr hmoVr.
_J ~±{WòH±$\$Zo cmoI¨S>r Jmoio gmoSy>Z {Xco Am{U Vo n¦ïR>^mJmda Amco. g¨Ý`mH$mir 5
dmOVm ho XmoKohr AÌ`¨V YmoH$mXm`H$ Agm gmS>oVoam _¢cm¨Mm ádmg, 9 VmgmV H$ë$Z gwIë$n
naV Amco.
gmJamÁ`m ImocdaÁ`m WamV ádmg H$aVmZm H$mhr nyUªnUo AZno{jV Jmoð>r AmT>iì`m H$m?
`mMo CÏma 'hmo`' AgoM Ûmdo cmJoc. n¦ÐdrMo H$dM {Za{Zamú`m VwH$S>èmV (àcoQ>g)
{d^mJcoco Amho ho AmVm Amnì`mcm _m{hV Amho Am{U Â`m {R>H$mUr ho I¨S> EH$_oH$m¨Zm
{^S>VmV Vr {R>H$mUo H$_Hw$dV Agy eH$VmV. H$Yr H$Yr Aem {R>H$mUr 'CïU òWmZo' (hm±Q>
ònm±Q>) Agy eH$VmV. n¦ÐdrÁ`m Imoc A¨Va¨JmVyZ CïUVm Aem H$_Hw$dV òWmZmVyZ ~mhoa,
gmJamV `oVo. 1965 gmcr Aem VéhoÁ`m CïU òWmZm¨Á`m ApòVÌdmg¨~¨Yr gdªáW_ e¨H$m
CnpòWV H$aË`mV Amcr, Am{U 1970 Á`m XeH$mÁ`m gwadmVrcm VimH$Sy>Z da `oUmé`m
Ja_ nmË`mÁ`m ádmhm¨Mm Aå`mg H$aVmZm Aer CïU òWmZo gmnS>cr. (Oar CïUòWmZo
ZgVr, Varhr Ago Imcr-da OmUmao Ja_ ádmh AgVoM, nU `m CïU òWmZm¨Mrhr Ì`m¨Zm
_XV hmoVo.)
1977 Á`m gwadmVrcm Imoc gmJamV OmUmé`m nmU~wS>rVyZ emôk gmJamÁ`m VimVrc
CïU òWmZm¨Á`m Aå`mgmgmR>r J±cmnmJmoO ~oQ>m¨Á`m nyd}cm Am{U H±${c\$mo{Zª`mÁ`m
AmImVmÁ`m Vm|S>mer Aem XmoZ {R>H$mUr Joco. `mn¢H$s Xwgé`m CïU òWmZmV Ì`m¨Zm OUy
26

'YwamS>r' AmT>icr. `m YwamS>èmVyZ Yya Am{U Ja_ {MIc _YyZ _YyZ OmoamZo da \o$H$cm
OmV hmoVm Am{U Ì`m_wio AmOw~mOyÁ`m gmJamV nmUr Am{U I{ZOo ngaV hmoVr.
`m I{ZOmV J¨YH$mMo á_mU ~aoM hmoVo Am{U `m CïU òWmZm¨Á`m AmOw~mOyÁ`m áXoemV,
áH$memEodOr, J¨YH$ Am{U CïUVm `m¨Á`mVrc amgm`{ZH$ á{H¬$`oVyZ D$Omª {_idUmao EH$
doJú`mM áH$maMo OrdmUy ^anya á_mUmV AmT>ico. gyû_ Ord `m OrdmUy¨da OJVmV
Am{U Ì`mhÿZ _moR>o Ord `m N>moQ>èm Ordm¨da.
hr EH$ AJXr doJú`m áH$maMr Ordm¨Mr gmIir hmoVr, Am{U gmJamÁ`m n¦ñ>^mJmVrc
dZònVtÁ`m noer¨da `m¨Mo OrdZ A{O~mV Adc¨~yZ ZíhVo. n¦ÐdrÁ`m A¨Va¨JmVyZ Omoda
CïUVm Am{U I{ZOo ~mhoa \o$H$cr OmVmV, Vmoda gy`ªáH$me Zgcm Var XoIrc hr
OrdZe¦¨Icm A~m{YV amhÿ eH$Vo. AWmªV ho \$»$ CïU òWm¨Zm¨OdiM amhÿ eH$VmV.
emôkm¨Zm IoH$S>o, H$dMmV ahmUmao ámUr Am{U AZoH$ áH$maÁ`m Aú`mhr gmnS>ì`m.
`mn¢H$s H$mhr Aú`m AmH$mamZo ~é`mM _moR>èm hmoÌ`m. nwïH$i $agm`Zo AgUmé`m nmË`mV
ahmUmé`m `m d Aem BVa AZoH$ áOmVr BVa Ordm¨gmR>r {dfmar R>ë$ eH$VmV.
`mdë$Z, Imoc gmJamVrc OrdZmg¨~¨Yr AOyZ Amnì`mcm ~arM _m{hVr {_idm`Mr Amho ho
Vw_Á`m cjmV `oBªc.

También podría gustarte