Laboratorium Szybkiego Prototypowania

Instrukcja 1 Metody Szybkiego Prototypowania

Stereolitografia

Gdask
Wersja elektroniczna dostpna na stronie internetowej KTMiAP w zakadce Szybkie Prototypowanie

http://ktmiap.mech.pg.gda.pl/Content,showpage,27,1,Dla,Studentow

1. Wstp 1.1 Czynniki konkurencyjnoci w rozwoju produktu Za najwaniejsze czynniki rozwoju wspczesnych przedsibiorstw uwaa si innowacyjne technologie. W dugich horyzontach czasowych innowacyjne strategie produkcji i organizacji przynosz wicej ni 68% efektywnej dostpnoci do rynku [1]. Oznacza to doskona koniunktur przedsibiorstwa i dalszy rozwj innowacyjnych technologii i produktw. Wg w/w rda innowacyjne technologie kreuj najwaniejsze wskaniki konkurencyjnej produkcji a mianowicie; Redukcj kosztw do 70% Popraw jakoci do 25% Wzrost elastycznoci produkcji do 89,5% Innowacyjno produktu do 100% Innowacyjno technologii do 70,6% Poszerzenie produktywnoci i palety produktw do 64,7% Popraw wpywu zewntrznych wskanikw gospodarczych do 44,4% Przenikanie na rynku midzynarodowym do 58,8% Z kolei, spord najwaniejszych faz wdraania innowacyjnych procesw za najwaniejsze naley uzna: Waciwa ocena pomysu ( innowacyjnej idei) 14% powodzenia zamierze Generowanie pomysw ok. 28% powodzenia Realizacja projektu innowacyjnego 36 % zamierze, Aplikacja i wdroenie rynkowe 34%. Oglnie przyjmuje si za innowacyjne takie produkty i procesy, ktrych wiek nie przekracza dwch lat. W duych koncernach jest to cigy wymagajcy rozwj wasnych produktw i technologii w oparciu o wasne centra badawczo rozwojowe. W maych i rednich przedsibiorstwach nie ma rodkw ani kadry do takich dziaa. Mog one polega tylko na instytucjach zewntrznych tj.: Politechniki, Orodki Badawczo-Rozwojowe, itp., ktre z zaoenia specjalizuj si w dziaalnoci naukowo-badawczej w dziedzinach nowych technologii wsppracujc z nimi w kierunku wdraana nowych produktw. Zagadnienie metodologicznego opisu cyklu ycia produktu mona sprowadzi do kilku istotnych aspektw[1]: Projektowania marketingowego, obejmujcego najwaniejsze cechy przyszego produktu, ktre bd podstaw bada marketingowych. Definiuje si zatem przy wspudziale klienta cechy funkcjonalne nowego produktu. Projektowania konstrukcyjnego, konstrukcyjnej nowego wyrobu. obejmujcego nadawanie funkcji i postaci

Projektowania technologicznego, majcego na celu opis realizowanych procesw technologicznych wraz z niezbdnymi procesami pomocniczymi. Planowania procesw wytwarzania z uwzgldnieniem planowania normatywnego niezbdnych zasobw oraz terminw realizacji zlece i zabezpieczenia infrastruktury produkcyjnej.

Powysze fazy rozwoju produktu nazywane s w nomenklaturze inynierskiej- technicznym przygotowaniem produkcji. Charakteryzuj si one tym, e w trakcie inynierskich dziaa projektowo planistycznych przetwarzaniu podlegaj modele geometryczne oraz informacje i dane do nich adekwatne. Na tym etapie mamy gotow dokumentacj produkcyjn i na jej podstawie naley podj decyzj o sposobie wytwarzania. 1.2 Technologie Rapid Prototyping i Rapid Tooling w rozwoju produktu We wspczesnych realiach gospodarczych za najwaniejsze czynniki konkurencyjnego dziaania na rynku uwaa si cen produktu, czas jego pojawienia si na rynku oraz jako jego wykonania [1]. Nie bez znaczenia s rwnie takie czynniki jak: trendy w modzie, warunki spoeczne oraz zwyczaje. Z uwagi na bardzo zrnicowane rodowiska opiniotwrcze produktw rynkowych, ktre stwarza klient, inwestor, dystrybutor, specjalista od serwisu, w kadym przedsiwziciu produkcyjnym, zwaszcza w przygotowaniu nowych produktw naley bra przede wszystkim opini uytkownika produktu (klienta). Dlatego naley czyni moliwie wiele, aby strategiczne decyzje odnonie wprowadzania nowych produktw na rynek podejmowa przy minimalnym ryzyku inwestycyjnym. Minimalizacj tego ryzyka mog zapewni techniki szybkiego wytwarzania prototypw, modeli i narzdzi (RP/RT). S to techniki szybkiego wytwarzania fizycznych modeli produktw lub ich czci skadowych oraz prototypw funkcjonalnych, technicznych, wizualnych z pominiciem tradycyjnych technologii mechanicznych. Wykonywane s tylko w oparciu o wirtualn dokumentacj 3D. Penowartociowy wyrb o wszelkich walorach uytkowych i estetycznych mona wytworzy powyszymi metodami i dopiero po zaakceptowaniu przez przyszego uytkownika mona przystpi do jego produkcji seryjnej. Wspczesne projektowanie wspomagane komputerowo (techniki CAD/CAE) jest podstawowym zadaniem w ramach technicznego przygotowania produkcji nowego wyrobu. Projekty te realizowane s przez wsk grup specjalistw rodkami i narzdziami komputerowymi. Efekty ich pracy w postaci dokumentacji wirtualnej nie s wystarczajco zrozumiae dla oceny przez przyszych uytkownikw, bd osb podejmujcych decyzje, co do przyjcia prezentowanych koncepcji, a niemajcych dowiadczenia i percepcji do koniecznej analizy modeli wirtualnych. Osobom decydujcym o uruchomianiu produkcji nowych wyrobw jak i ich uytkownikom i dystrybutorom wykonanie modelu rzeczywistego technikami RP/RT znacznie uatwia decyzje. Projektowanie i techniczny rozwj produktu to proces polegajcy gwnie na koncypowaniu, modelowaniu i podejmowaniu decyzji, co do kierunkw ksztatowania rozwizania. Im projektant bdzie lepiej wyposaony w narzdzia i metody analizy oraz oceny poszczeglnych faz rozwoju produktu, tym trafniejsze bd jego decyzje. Bd one tym istotniejsze im wczeniej bd mogy by weryfikowane pomysy projektanta. Wiedza projektanta o projektowanym wyrobie ronie wraz z etapami jego rozwoju. Jeeli przyjte przez projektanta zaoenia lub decyzje s podwaane w trakcie ich oceny lub co gorsza nietrafione to naley natychmiast wprowadzi zmiany. Mog one mie miejsce w rnych fazach rozwoju produktu, poczwszy od fazy zaoe lub koncepcyjnej poprzez fazy projektowania technicznego, a po faz wytwarzania produktu. Im pniej ma to miejsce tym moliwoci i koszty takich zmian s wiksze. Najbardziej niewskazane s zmiany wprowadzane w realizacyjnych fazach produkcji. Dostp projektanta do metod szybkiego prototypowania minimalizuje due koszt zmian w kocowych fazach wytwarzania produktu. Generalnie modele i prototypy mona te wykonywa midzy innym na potrzeby: Rozmw z klientami i uzgodnie zmian, Konstrukcyjne, do oceny poprawnoci rozwizania Montaowe, do analizy i oceny procesu montau i demontau np.: przekadni, co jest bardzo wane w usugach serwisowych,

Bada eksploatacyjnych wyrobu takich jak: sprawno wytrzymao, przepywy, testowania geometrii i innych. Projektowanie tradycyjne obecnie zastpuje inynieria wspbiena (Concurent Engineering) i Rapid Engeenering s to techniki umoliwiajce skrcenie okresu technicznego przygotowania produkcji, gdzie czas jest bardzo istotnym czynnikiem w konkurencji na rynku. Przez zastosowanie CE osiga si korzyci [1]: Skraca si czas projektowania produktu w porwnaniu z sekwencyjnym cyklem projektowania. Daje to przedsibiorstwu czas na reakcj klienta na rynku i moliwo szybkiego dostosowania si do jego wymaga. Zmniejszaj si koszty produktu co wie si gwnie z tym, e zespoowa wsppraca specjalistw z rnych dziedzin umoliwia wyeliminowanie w projektowaniu ju na wstpnych etapach. W przypadku rosncej konkurencji na rynku koncepcja Rapid Engineering najbardziej skraca ten okres, ale wytworzenie prototypu jest ju konieczne w fazie koncepcji produktu. Moliwe jest to wycznie przy wykorzystaniu rnorodnych technik RP/RT [1]. We wstpnych fazach rozwoju produktu generowane s najistotniejsze skadniki kosztw jego wytwarzania, odnoszce si do funkcji i konstrukcji oraz stosowanych materiaw i technologii. Najistotniejsze etapy w rozwoju nowego wyrobu kocz si zazwyczaj wytworzeniem jego prototypu, ktry jeszcze w fazie opracowania produktu pozwala na pierwsz wizualn, funkcjonaln, a czasami nawet rynkow ocen jego cech. Wykonanie prototypu przy uyciu tradycyjnych metod jest dugotrwae i kosztowne. Tradycyjne metody wymagaj zazwyczaj duego nakadu pracy rcznej oraz pracownika o bardzo wysokich kwalifikacjach zawodowych, co znacznie podnosi koszty, co przedstawiono na rys 1. Rcznie wytwarzany model zakca jest rwnie cykl obiegu informacji elektronicznych pomidzy poziomem projektowania a poziomem waciwej produkcji. W ostatnich latach nastpi powany postp w rozwoju komputerowo wspomaganych technologii geometrycznego i fizycznego modelowania, w tym take wytwarzania prototypw metodami tzw. rapid prototyping - RP (szybkie wytwarzanie prototypw i modeli fizycznych) oraz rapid tooling - RT (szybkie wytwarzanie narzdzi i oprzyrzdowania do produkcji serii informacyjnej lub nawet produkcji seryjnej). Rys.1. Porwnanie kosztw i czasu wytworzenia prototypu w rnych technikach[1]

Zasadniczym celem zastosowa metod rapid prototyping jest modelowanie fizyczne (modele geometryczne, funkcjonalne, wizualne, montaowe, prototypy techniczne) na podstawie obiektw komputerowych 3D, gwnie w celu oceny funkcji uytkowych i estetyki produktu. W dalszych fazach rozwojowych oraz podczas wytwarzania maej serii, szczeglne zastosowanie znajduje technika rapid tooling, przeznaczona gwnie do budowy form i narzdzi dla technologii przetwrstwa tworzyw sztucznych, dokadnego odlewania, przerbki plastycznej cienkich blach, a take w mechanice precyzyjnej i w medycynie. Typowymi obszarami zastosowania technik RP/RT s: studia projektowe (design i stylizacja wizualna) oraz modele ergonomiczne; badania i ocena rozwiza konstrukcyjnych na podstawie modeli fizycznych; 4

 ocena procesw wytwarzania, a w szczeglnoci montau; badania i modelowanie przepyww formowania tworzyw; badania i ocena marketingowa nowych produktw; wielofunkcyjne modele stosowane w odlewnictwie i przerbce plastycznej; modelowanie i wytwarzanie implantw kostnych w medycynie. 1.3. Zastosowania w przemyle Nowoczesne innowacyjne technologie RP/RT (rapid prototyping, rapid tooling) mog by efektywnie wykorzystane tylko wraz z zaawansowanymi technikami geometrycznego modelowania 3D w rodowisku systemw CAD. Zastosowanie zintegrowanych modeli geometrycznych oraz standardowych formatw wymiany danych i technik CAx umoliwia elektroniczne i kompleksowe modelowanie w zakresie stylistyki (a nawet rzeby), konstrukcji oraz tworzenia modeli fizycznych i prototypw technicznych, a nawet prbnych serii wyrobw rynkowych[1]. Technologie RP/RT s szczeglnie przydatne w gaziach przemysu wymagajcego tworzenia fizycznych modeli: Budowie prototypw do celw: o weryfikacji rozwiza konstrukcyjnych, o analizy jednostkach oceny rozwiza konstrukcyjnych o badania przepyww o prowadzenia bada jednostkach tunelach aerodynamicznych o doboru materiaw konstrukcyjnych Budowie fizycznych modeli dla: o poszukiwania koncepcji dla rozwiza projektowych, o projektowania budowli jednostkach wzornictwa przemysowego, o prezentacji dla zleceniodawcy o rozwizywania problemw technik case study Wytwarzania czci jednostkach wyrobw dla: o produkcji narzdzi jednostkach oprzyrzdowania o produkcji pomocniczych rodkw produkcji o rozpoznania marketingowego jednostkach postaci serii prbnej Projektowaniu jednostkach wytwarzaniu narzdzi do: o planowania procesw wytwarzania jednostkach zwaszcza montau, o projektowania jednostkach wytwarzania narzdzi prototypowych, zwaszcza dla przetwrstwa cienkich blach Projektowania jednostkach wytwarzania wzorcw jednostkach modeli dla: o technologii odlewniczych jednostkach tym odlewania jednostkach formach piaskowych jednostkach metod traconego wosku o metod formowania prniowego o hydro i termomforowania 5

o formowania poprzez napylanie wzorca warstw metalu o stosowanie technik jednostkach materiaw epoksydowych. W jednostkach naukowo-badawczych wiadczcych usugi dla przemysu takich jak Politechnika Gdaska, funkcjonuj nowoczesne pracownie komputerowe, wyposaone w bogate oprogramowanie wspomagajce techniki RP/RT, a zwaszcza techniki geometrycznego modelowania 3D: w konstruowaniu i projektowaniu technologicznym CAD-FEM/CAP/CAM, w technicznym przygotowaniu produkcji TPP/PDM, planowaniu i sterowaniu produkcj PPC/SFC, symulacji procesw produkcyjnych oraz w projektowaniu systemw wytwrczych i planw typu layout. 2.1 Stereolitografia Stereolitografia jest jedn z metod szybkiego prototypowania (ang. rapid prototyping). Jest to technologia wytwarzania trjwymiarowych modeli (prototypw) na podstawie geometrii wygenerowanej za pomoc systemu CAD 3D. Polega na warstwowym utwardzaniu ciekych ywic pod wpywem promieniowania laserowego, ktrego rdem jest laser maej mocy (ok. 100 mW). Schemat budowy urzdzenia SLA pokazano na rysunku 2.

Rys.2. Schemat dziaania urzdzenia w systemie stereolitografii [4] 2.2 Gwne fazy tworzenia modelu: Proces tworzenia modelu moemy wyrni nastpujce etapy czynnoci: Budowa modelu w systemie CAD-3D 6

Zapisanie modelu w formacie *.stl -Stereolithography Language Zdefiniowanie platformy (zadanie parametrw budowy modelu w urzdzeniu SLA to jest midzy innymi: rozdzielczo, rodzaj ywicy, typ zgarniacza, minimalna wielko podpr. Umieszczenie modelu lub modeli na platformie (np.: okrelenie pooenia w przestrzeni, okrelenie pooenie w stosunku do ruchw zgarniacza) Weryfikacja poprawnoci plikw *.stl modelu(li), w przypadku wystpowania bdw naprawa plikw, Projektowanie pooenia i geometrii elementw wspierajcych model (nowy model 3D) Weryfikacja geometrii elementw wspierajcych Podzia modelu 3D na warstwy zgodnie z zadanymi parametrami tworzenia modelu fizycznego Sprawdzenie poprawnoci plikw *.bff Przesanie pliku *.bff do urzdzenia Budowa fizycznego modelu w procesie fotopolimeryzacji Umycie utworzonego modelu z resztek nieutwardzonej ywicy Zakoczenie procesu fotopolimeryzacji w urzdzeniu PCA Obrbka wykaczajca modelu (polerowanie, kulkowanie, itp.) Poszczeglne fazy tworzenia modelu przedstawia rys 3.

Rys. 3. Kolejne fazy ksztatowania nowego wyrobu: a) model CAD, model sformatowany w pliku *.stl, c) model wykonany z tworzywa polimerowego wykonany metod stereolitografii, d) prototyp [1] 2.3 Sposb tworzenia i utwardzania kolejnych warstw modelu Wizka lasera pozycjonowana przez system zwierciade skanuje powierzchni ywicy w miejscu, gdzie ma powsta model. Proces tworzenia warstwy modelu skada si z nastpujcych etapw: - Utwardzanie konturw warstwy (ang. Bordering), - Utwardzanie warstwy poprzez tzw. kreskowanie przekroju (ang. Hatching). W ten sposb tworzy si sztywna siatka suca do wzmocnienia granic i utrzymania ksztatu modelu pomimo zamknicia ciekej ywicy midzy granicami. Gsto i kierunek linii siatki s okrelane przez uytkownika. 7

- Wypenienie przekroju (ang. Filling). Kadorazowo po utwardzeniu warstwy nastpuje obnienie platformy, na ktrej powstaje model w celu naniesienia ciekej ywicy. Nastpnie zgarniacz wyrwnuje warstw ywicy i ustala grubo naniesionej warstwy. Zasad pracy zgarniacza i utwardzania kolejnych warstw modelu przedstawiono na rys. 4.

Rys.4. Schemat dziaania zgarniacza w urzdzeniu Viper stereolithography system [1] Wykonywany model oddzielony jest od platformy podporami tworzonymi w taki sam sposb jak model. Jedyn rnic jest brak ruchw zgarniacza przy ich tworzeniu. Dokadno wykonania dla elementw podpierajcych jest wysoka, gdy zostaj one usunite po zakoczeniu procesu. Podpory te maj ksztat cienkich pionowych prcikw zwanych tu przed powierzchni modelu, aby mona atwo je usun po zakoczeniu budowy modelu. Po wykonaniu modelu dokonuje si kocowej obrbki polegajcej na oczyszczeniu z ciekej ywicy i usuniciu podpr, ostatecznym utwardzeniu i obrbce wykaczajcej, np. szlifowaniu, polerowaniu, malowaniu itp. 2.4 Laboratorium Szybkiego Prototypowania 2.4.1 Elementy skadowe urzdzenia Urzdzenie do wykonywania modeli metod stereolitografi skada si z czterech moduw: Viper si2 urzdzenie gwne ktre bezporednio wykonuje model widoczne na rys. 5 po lewej stronie. Stacja komputerowa DELL - suy do przygotowania danych elektronicznych dla urzdzenia gwnego rys. 5 strona prawa. Urzdzenie ProClean suy do czyszczenia modelu wykonanego z resztek nieutwardzonej ywicy, co przedstawiono na rys. 6.

PCA 350 komora do utwardzania kocowego modeli, rys. 7.

Rys.5. Laboratorium Szybkiego Prototypowania z prawej urzdzenie Viper si2 Stereolitography System

Rys.6. Urzdzenie ProClean suy do oczyszczania modelu z nieutwardzonej ywicy 9

Rys.7. Urzdzenie PCA 350 suy do kocowego utwardzania modelu promieniowaniem UV 2.4.2 Podstawowe Parametry Techniczne maksymalna wielko wykonywanych modeli 250x250x250mm; maksymalny ciar modelu 9,1 kg wyposaone jest w laser stay Nd:YVO4 emitujcy wizk promieniowania UV o dugoci 354,7nm i mocy 100mW fotopolimer Accura 10 utwardzana za pomoc w/w promieniowania UV. 2.4.3 Rozdzielczo urzdzenia Fast - rednica promienia laserowego 0,25 0,025mm, grubo warstwy 0,15mm, Exact- rednica promienia laserowego 0,25 0,025mm, grubo warstwy 0,10mm, High Resolutions - rednica promienia laserowego 0,075 0,015mm, grubo warstwy 0,06mm. 2.4.4 Oprogramowanie Buildstation v1. Oprogramowanie do sterowania procesem tworzenia modelu: 3D Lightyear program do: sprawdzenia poprawnoci tworzonego modelu (plikw STL) ustawienie pozycji modelu w przestrzeni, umiejscowienie na platformie, wykonanie podpr podtrzymujcych powstajce fragmenty modelu podczas jego budowy, podzia modelu na warstwy. 10

2.4.5 Moliwoci techniczne wykonywania modeli i prototypw Urzdzenie moe wykonywa prototypy i modele w cay zakresie objtoci platformy, przy czym maksymalny model ograniczony jest wymiarami 250x250x250. nie ma adnych ogranicze w stosunku do ksztatu powierzchni ktr chcemy wykonywa (mona wykonywa powierzchnie okrelone krzyw dowolnego stopnia )

Rys.8. Model wykonany w rozdzielczoci High Resolution Na rysunku 8 przedstawiono model wykonany w wysokiej rozdzielczoci w ktrym mona odwzorowa szczegly o rozmiarach 1mm. Due modele nak np. model wirnika przedstawiony na rys. 10 umoliwia wykonywanie modeli do bada eksperymentalnych. Na rysunku 9 przedstawiono model czci maszyny w postaci koa zbatego, w ktrym wykonano powierzchnie boczne zbw wykonane jako powierzchni ewolwentow bez stosowania specjalistycznych metod produkcyjnych. Na rysunku 11 przedstawiono wykonany model odlewniczy. Model ten wykonano jako konstrukcj skorupow bez wypeniania wntrza modelu. Konstrukcja taka cakowicie spenia wymagania stawiane modelom odlewniczym, ponadto minimalizuje zuycie surowca w postaci ywicy jak i oszczdza prac maszyny Metoda ta umoliwia take wytwarzanie elementw ozdobnych, czego przykadem s elementy wyrobw jubilerskich przedstawione na rys 12.

11

Rys.9.Model techniczny wykonany w trybie Fast

Rys.10. Model wirnika do bada eksperymentalnych

12

Rys.11. Model odlewniczy wykonany w systemie Quick-Cast

Rys.12. Modele wyrobw jubilerskich Bibiografia: [1] Chlebus E.: Techniki komputerowe CAx w inynierii produkcji, Wydawnictwa Naukowo Techniczne, Warszawa 2000r. [2] Lierath F.:RAPID-TECHNOLOGIEN AUF DEM VORMARSCH-ZU AUSGEWHLTEN RAPID PROTOTYPING-, TOOLING- UND MANUFACTURING- VERFAHREN , II Sympozium: Wybrane Problemy Projektowania Procesw Technologicznych, Sopot 18-19 maja 2004r. [3] W. Bauer, R. Knitter: Development of a rapid prototyping process chain for the production of ceramic microcomponents, Journal of materials science 37 (2002), 3127 3140. [4] Materiay firmy 3D System 13