Está en la página 1de 219

1

www.eBooksBrasil.org
2

Elogio da Loucura
(Enconiun Moriac}
Erasno dc Foiicrdan
(1466 1536}
Traduao lasc
Paulo M. Olivcira

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaao dc cdiao cn acl
Aicna Ediiora, s.d.
Inagcn inicrna.
clcndcning.lunc.cdu

2002 Dcsidcrius Erasno
3

NDICE
Noicia Diografica. 4
ELOCIO DA LOUCUFA. 7
Erasno a Tonas Morc. 8
Dcclanaao dc Erasno dc Foiicrdan. 13
Noias. 200
4

NOTCIA BIOGRFICA

FILHO dc Ccraldo Elia c dc Margarida
Zcrcnlcrgcn, nasccu Erasno no dia 27 dc
ouiulro dc 1465, na cidadc dc Foiicrdan. O scu
riniiivo nonc dc Ccraldo, Icrdado do ai,
iraduziu-o clc, nais iardc cn laiin c cn grcgo,
iornando-sc cclclrc con o dc Dcsidcrio Erasno.
Scu ai, cn viriudc da crscguiao da fanlia dc
Margarida, or nao icr o casal rccclido a lcnao
da Igrcja, fora consirangido a rcfugiar-sc cn
Fona. En scguida dcscscrado con a falsa
noicia da noric dc Margarida, cnirou nun
convcnio c fcz-sc adrc. Ao salcr, orcn, quc
Margarida ainda vivia, voliou AlcnanIa c
rccucrou a sua fclicidadc, assando a vivcr cn
conanIia da csosa c do filIo.
Aos onzc anos dc idadc, Erasno ja lia
crfciiancnic Horacio c Tcrcncio. Tcndo crdido
os ais ainda nuiio jovcn, o scu iuior inicrnou-o
no convcnio dc Sicin, ondc Erasno, dcsgosioso,
cnircgou-sc aaionadancnic aos csiudos.
TinIa acnas vinic anos quando cscrcvcu sua
rincira olra. O Dcsczo do Mundo. En scguida
ullicou un discurso iniiiulado O Hcn du Puz.
Esscs dois iralalIos logo sc iornaran nuiio
5
conIccidos c cclclrizaran o scu auior. O liso
dc Canlrai nandou cIanar Erasno c o icvc cn
sua conanIia. Scguiu clc, dcois ara Paris c
cnirou no colcgio dc Monicgu, nas a sc dcu iao
nal con a alincniaao quc a sua saudc ficou
scriancnic rcjudicada.
Fcgrcssando Holanda, icvc a roicao da
narqucsa dc Nassau, Ana dc Drossclcn. A fidalga
casiclIana forncccu-lIc rccursos ara as suas
viagcns. Erasno foi, cniao, ara a Inglaicrra ondc
csicvc cn conanIia dc Lord Monijoyc, quc
nandara cIana-lo. Da, ariiu clc ara a Iialia,
ondc sc douiorou cla Univcrsidadc dc DolonIa.
Na Iialia, Erasno iravou rclacs con os
Ioncns nais fanosos da coca. ConIcccu
cardcais c aas, cnirc csics Julio II. Esicvc cn
scguida, cn Vcncza, con Aldo Manuzio; dcois,
cn Padua, ondc foi rcccior do filIo lasiardo dc
Jancs Siuari; nais iardc iornou inglaicrra,
ondc icvc cn TIonas Morc un dos scus
nclIorcs anigos.
O Elogio da Loucura (Enconun Mouc}, quc
ora cdiianos, foi ullicado cn Paris cn 1509.
una saiira ciraordinariancnic inicrcssanic, na
qual os oicniados da coca c solrciudo os
Ioncns da Igrcja sao inicdosancnic
cscalclados cla ironia inconaravcl do grandc
cscriior.
6
Scnrc inquicio c insaiisfciio, crcorrcu
Erasno varios ascs, aic sc insialar
dcfiniiivancnic na Dasilcia, ondc norrcu aos
scicnias anos dc idadc, no dia 11 dc julIo dc
1536.
7

ELOGIO
DA LOUCURA

ERASMO
de ROTTERDAM
8


ERASMO A THOMAS MORE, SADE.

ACHANDO-ME, dias airas, dc rcgrcsso da
Iialia Inglaicrra, a fin dc nao gasiar iodo o
icno da viagcn cn insidas falulas, rcfcri
rccrcar-nc, ora volvcndo o csriio aos nossos
conuns csiudos, ora rccordando os douissinos c
ao ncsno icno dulcssinos anigos quc dciara
ao ariir. E fosic iu, ncu caro Morc, o rinciro a
aarcccr aos ncus olIos, ois quc nalgrado
iania disiancia, cu via c falava coniigo con o
ncsno razcr quc cosiunava icr cn iua
rcscna c quc juro nao icr ccrincniado naior
cn ninIa vida. Nao dcscjando, naquclc inicrvalo,
assar or indolcnic, c nao nc arcccndo as
circunsiancias adcquadas aos cnsancnios
scrios, julguci convcnicnic divcriir-nc con un
clogio da Loucura. Porquc cssa insiraao?
(1}

crguniar-nc-as. Pclo scguinic. a rincio,
doninou-nc cssa faniasia or causa do icu gcniil
solrcnonc, iao arccido con a Moria
(2}
quanio
rcalncnic csias longc dcla c, dcccrio, ainda nais
longc do concciio quc cn gcral dcla sc faz. En
scguida, lisonjcou-nc a idcia dc quc cssa
cngcnIosa ilIcria udcssc ncrcccr a iua
arovaao, sc c vcrdadc quc divcriincnios iao
9
ariificiais, nao nc arcccndo lclcus,
naiuralncnic, ncn dc iodo insulsos, ic ossan
dclciiar
(3}
, crniiindo quc, cono un novo
Dcnocriio, olscrvcs c ridicularizcs os
aconiccincnios da vida Iunana. Mas, assin
cono, cla ccclcncia do gcnio c dc ialcnios,
csias acina da naioria dos Ioncns, assin
ianlcn, cla rara suavidadc do cosiunc c cla
singular afalilidadc, salcs c gosias, scnrc c cn
ioda aric, dc Ialiiuar-ic a iodos c a iodos
arcccr anavcl c graio.
Por conscguinic, gosiaras agora, nao so dc
acciiar dc lon grado csia ninIa cqucna arcnga,
cono un rcscnic do icu lon anigo, nas
ianlcn dc coloca-la sol o icu airocnio, cono
coisa sagrada ara ii c, na vcrdadc, nais iua do
quc ninIa. Ja rcvcjo quc nao faliarao dciraiorcs
ara insurgir-sc conira cla, acusando-a dc
frivolidadc indigna dc un icologo, dc saiira
indcccnic ara a nodcraao crisia, cn suna,
clanando c cacarcjando conira o faio dc cu icr
rcssusciiado a aniiga concdia
(4}
c, qual novo
Luciano
(5}
, icr nagoado a iodos scn icdadc. Mas,
os quc sc dcsgosiarcn con a ligcircza do
arguncnio c con o scu ridculo dcvcn ficar
avisados dc quc nao sou cu o scu auior, ois quc
con o scu uso sc faniliarizaran nuncrosos
grandcs Ioncns. Con cfciio, nuiios scculos
anics, Honcro cscrcvcu a sua Dairaquionaquia,
Virglio caniou o nosquiio c a anorcira, c Ovdio
10
a nogucira; Polcraics cIcgou a fazcr o clogio dc
Dusiris, nais iardc inugnado c corrigido or
Isocraics; Clauco cnalicccu a injusiia, o filosofo
Favorino louvou Tcrsiics c a fclrc quaria; Sincsio
a calvcic c Luciano a nosca arasiia; finalncnic,
Scncca ridicularizou a aoicosc dc Claudio,
Pluiarco cscrcvcu o dialogo do grilo con Ulisscs,
Luciano c Aulcio falaran do lurro; c un ial
Crunnio Corocoiia fcz o icsiancnio do orco,
ciiado or Sao Jcrnino. Sailan, ois, csscs
ccnsorcs quc ianlcn, ara divcriir-nc, ja joguci
adrcz c nonici cn cavalo dc au
(6}
, cono un
ncnino. Na vcrdadc, Iavcra naior injusiia do
quc, scndo crniiida una lrincadcira adcquada
a cada idadc c condiao, nao odcr ilIcriar un
liicraio, rincialncnic quando a ilIcria icn un
fundo dc scricdadc, scndo as facccias nancjadas
acnas cono disfarcc, dc forna quc qucn as lc,
quando nao scja un solcnc lolalIao, nas
ossua algun faro, cnconirc nclas ainda nais
rovciio do quc cn rofundos c luninosos
icnas? Quc dizcr, cniao, dc algucn quc, con un
longo discurso, dcois dc nuiio csiudar c faiigar
as cosias clogiassc a rciorica ou a filosofia? ou dc
algucn quc cscrcvcssc o clogio dc un rncic,
ouiro una coriaao conira os iurcos, ouiro
fizcssc Ioroscoos c rcdics lascado nos
lancias, ouiro qucsics dc lana carina
(7}
c
invcsiigacs fuiilssinas? Porianio, assin cono
nao Ia nada nais incio do quc alordar gravcs
11
arguncnios ucrilncnic, assin ianlcn c
lasianic agradavcl c lausvcl iraiar dc igual
forna as ilIcrias, nao icn aqui ouiro oljciivo
scnao o dc ilIcriar.
Quanio a nin, dcio quc os ouiros julgucn
csia ninIa iagarclicc; nas, sc o ncu anor-
rorio nao dciar quc cu o crccla, conicniar-
nc-ci dc icr clogiado a Loucura scn csiar
inicirancnic louco. Quanio inuiaao dc
sarcasno, nao dciarci dc dizcr quc Ia nuiio
icno cisic a lilcrdadc dc csiilo con a qual sc
zonla da nancira or quc vivc c convcrsa o
Ioncn, a nao scr quc sc caia no cinisno c no
vcncno. Assin, crgunio sc sc dcvc csiinar o quc
nagoa, ou anics o quc cnsina c insirui,
ccnsurando a vida c os cosiuncs Iunanos, scn
cssoalncnic fcrir ningucn. Sc assin nao fossc,
rccisaria cu ncsno fazcr una saiira a ncu
rcsciio, con iodas as ariicularidadcs quc
airiluo aos ouiros. Alcn disso, qucn sc insurgc
cn gcral conira iodos os asccios da vida nao
dcvc scr ininigo dc ningucn, nas unicancnic do
vcio cn ioda a sua cicnsao c ioialidadc. Sc
Iouvcr, ois, algucn quc sc sinia ofcndido or
isso, dcvcra rocurar dcscolrir as suas rorias
nazclas, orquc, do conirario, sc iornara
susciio ao nosirar rcccio dc scr oljcio da ninIa
ccnsura. Muiio nais livrc c accrlo ncssc gcncro
liicrario foi Sao Jcrnino, quc ncn scqucr
crdoava os noncs das cssoas! Nos, orcn,
12
alcn dc calarnos alsoluiancnic os noncs,
icncranos o csiilo, dc forna quc o lciior
Ioncsio vcra or si ncsno quc o ncu roosiio
foi nais divcriir do quc nagoar. Scguindo o
ccnlo dc Juvcnal, cn ncnIun onio iocanos
na oculia cloaca dc vcios da Iunanidadc, ncn
rclcvanos as suas iorczas c infanias, liniiando-
nos a nosirar o quc nos arcccu ridculo. Sc,
acsar dc iudo, ainda Iouvcr ranzinzas c
dcsconicnics, quc ao ncnos olscrvcn cono c
loniio c vaniajoso scr acusado dc loucura. Con
cfciio, na loca da quc iroucnos ccna c fizcnos
falar, foi ncccssario r os juzos c as alavras
quc nais sc coadunan con o scu caraicr. Mas,
ara quc Ici dc ic dizcr iodas cssas coisas, sc cs
cncriio advogado, caaz dc dcfcndcr
cgrcgiancnic ncsno as causas ncnos
favoravcis?
Scn nais, cloqucnissino Morc, csiino quc
csicjas sao c ioncs aninosancnic a aric dc iua
loucura.
Vila, 10 dc junIo dc 1508.
13

DECLAMAO DE ERASMO DE
ROTTERDAM

EMDOFA os Ioncns cosiuncn fcrir a ninIa
rcuiaao c cu saila nuiio lcn quanio o ncu
nonc soa nal aos ouvidos dos nais iolos,
orgulIo-nc dc vos dizcr quc csia Loucura, sin,
csia Loucura quc csiais vcndo c a unica caaz dc
alcgrar os dcuscs c os noriais. A rova
inconicsiavcl do quc afirno csia cn quc nao sci
quc suliia c dcsusada alcgria lrilIou no rosio dc
iodos ao aarcccr cu dianic dcsic nuncrosssino
audiiorio. Dc faio, crgucsics logo a fronic,
saiisfciios, c con iao razcniciro c anavcl sorriso
nc alaudisics, quc na vcrdadc iodos os quc
disiingo ao ncu rcdor nc arcccn ouiros ianios
dcuscs dc Honcro, cnlriagados clo ncciar con
nccnic
(8}
. No cnianio, anics, csiivcsics scniados,
irisics c inquicios, cono sc Ia ouco iivcsscis
sado da cavcrna dc Trofnio
(9}
. Con cfciio, cono
no insianic cn quc surgc no ccu a lrilIanic
figura do sol, ou cono quando, aos un rgido
invcrno, rciorna a rinavcra con suas doccs
aragcns c vcnos iodas as coisas ionarcn logo
un novo asccio, naiizando-sc dc novas corcs,
coniriluindo iudo ara dc ccrio nodo
rcjuvcncccr a naiurcza, assin ianlcn, logo quc
14
nc visics, iransfornasics inicirancnic as vossas
fisiononias. Dasiou, ois, a ninIa sinlcs
rcscna ara cu olicr o quc valcnics oradorcs
nal icrian odido conscguir con un longo c
longancnic ncdiiado discurso. culsar a
irisicza dc vossa alna.
Sc, agora, fazcis qucsiao dc salcr or quc
noiivo nc agrada aarcccr dianic dc vos con
una roua iao ciravaganic, cu vo-lo dirci cn
scguida, sc iivcrdcs a gcniilcza dc nc rcsiar
aicnao; nao a aicnao quc cosiunais rcsiar aos
oradorcs sacros, nas a quc rcsiais aos
cIarlaiacs, aos inirujcs c aos lolos das ruas,
nuna alavra, a quc o nosso Midas
(10}
rcsiava ao
canio do dcus Pa. E isso orquc nc agrada scr
convosco un ianio sofisia. nao da csccic dos
quc Iojc nao fazcn scnao inluir as ncnics
juvcnis dc inuicis c difccis lagaiclas, cnsinando-
os a discuiir con una criinacia nais do quc
fcninina. Ao conirario, rcicndo iniiar os
aniigos, quc, cviiando o infanc nonc dc filosofos,
rcfcriran cIanar-sc sofisias
(11}
, cuja rincial
cogiiaao consisiia cn clogiar os dcuscs c os
Icrois. Ircis, ois, ouvir o clogio, nao dc un
Hcrculcs ou dc un Solon, nas dc nin ncsna,
isio c, da Loucura.
Para dizcr a vcrdadc, nao nuiro ncnIuna
sinaiia clos salios quc considcran iolo c
inudcnic o auio-clogio. Podcrao julgar quc scja
15
isso una inscnsaicz, nas dcvcrao concordar quc
una coisa nuiio dccorosa c zclar clo rorio
nonc.
Dc faio, quc nais odcria convir Loucura do
quc scr o arauio do rorio ncriio c fazcr ccoar
or ioda aric os scus rorios louvorcs? Qucn
odcra iniar-nc con nais fidclidadc do quc cu
ncsna? Havcra, ialvcz, qucn rcconIca nclIor
cn nin o quc cu ncsna nao rcconIco? Dc
rcsio, csia ninIa conduia nc arccc nuiio nais
nodcsia do quc a quc cosiuna icr a naior aric
dos grandcs c dos salios do nundo. quc csics,
calcando o udor aos cs, sulornan qualqucr
ancgirisia adulador, ou un ociasiro iagarcla,
quc, cusia do ouro, rcciia os scus clogios, quc
nao assan, afinal, dc una rcdc dc ncniiras. E,
cnquanio o nodcsissino Ioncn fica a cscuia-lo,
o adulador osicnia cnas dc avao, lcvania a
crisia, nodula una voz dc iinlrc dcscarado
conarando aos dcuscs o IoncnzinIo dc nada,
arcscniando-o cono nodclo alsoluio dc iodas
as viriudcs, nuiio cnlora saila csiar clc nuiio
longc disso, cnfciiando con cnas nao suas a
dcsrczvcl gralIa, csforando-sc or alvcjar as
clcs da Eiioia, c, finalncnic, fazcndo dc una
nosca un clcfanic. Assin, ois, sigo aquclc
conIccido rovcrlio quc diz. Nuo tcns qucn tc
cogc Eogu-tc u t ncsno.
16
Nao osso dciar, ncsic noncnio, dc
nanifcsiar un grandc dcsrczo, nao sci sc cla
ingraiidao ou clo fingincnio dos noriais. ccrio
quc nuircn or nin una vcncraao nuiio
grandc c arccian lasianic as ninIas loas
acs; nas, arccc incrvcl, dcsdc quc o nundo c
nundo, nunca Iouvc un so Ioncn quc,
nanifcsiando o rcconIccincnio, fizcssc o clogio
da Loucura.
Nao faliou, coniudo, qucn, con grandc crda
dc azciic c dc sono, caliassc, con clogios
csiudaissinos, os Dusiris
(12}
c os Falaris
(13}
, a
fclrc quaria c a nosca, a calvcic c ouiras csics
scnclIanics. Ircis, ois, ouvir dc nin ncsna o
ncu ancgrico, o qual, nao scndo ooriuno ncn
csiudado, scra, or isso ncsno, nuiio nais
sinccro. Nao julgucis quc assin vos falc or
osicniaao dc cngcnIo, cono cosiuna fazcr a
naior aric dos oradorcs. Esics, cono lcn
salcis, dcois dc sc csfalfarcn lcn uns irinia
anos cn cina dc un discurso, ialvcz surruiado
dc ouircn, sao iao inudcnics quc rocuran
iningir quc o fizcran, or divcriincnio, cn ircs
dias, ou cniao quc o diiaran. Eu, ao conirario,
scnrc gosici nuiio dc dizcr iudo o quc nc vcn
loca.
Nao cscrcis quc, dc acordo con o cosiunc
dos rcioricos vulgarcs, cu vos dc a ninIa
dcfiniao c niio ncnos a ninIa divisao. Con
17
cfciio, quc c dcn? cnccrrar a idcia dc una
coisa nos scus jusios liniics. E quc c dud?
scarar una coisa cn suas divcrsas arics. Ora,
ncn una ncn ouira nc convcn. Cono odcria
liniiar-nc, quando o ncu odcr sc csicndc a
iodo o gcncro Iunano? E, cono odcria dividir-
nc, quando iudo concorrc, cn gcral, ara
susicniar a ninIa divindadc? Alcn disso, orquc
Iavcria dc nc iniar cono sonlra c inagcn
nuna dcnuo quando csiou dianic dos vossos
olIos c nc vcdcs cn cssoa?
Sou cu ncsna, cono vcdcs; sin, sou cu
aqucla vcrdadcira dscnscu dc lcns, a quc os
iialianos cIanan Puzzu c os grcgos Mu. E quc
ncccssidadc Iavia dc vo-lo dizcr? O ncu rosio ja
nao o diz lasianic? Sc Ia algucn quc
dcsasiradancnic sc icnIa iludido, ionando-nc
or Mincrva ou cla Salcdoria, lasiara olIar-nc
dc frcnic, ara logo nc conIcccr a fundo, scn
quc cu nc sirva das alavras quc sao a inagcn
sinccra do cnsancnio. Nao cisic cn nin
sinulaao alguna, nosirando-nc cu or fora o
quc sou no coraao. Sou scnrc igual a nin
ncsna, dc ial forna quc, sc alguns dos ncus
scquazcs rcsuncn nao assar or iais,
disfarando-sc sol a nascara c o nonc dc salios,
nao scrao clcs nais do quc nacacos vcsiidos dc
urura, do quc lurros vcsiidos con clc dc lcao.
Qualqucr, ois, quc scja o raciocnio fciio ara sc
18
nosirarcn difcrcnics do quc sao, dois conridos
orclIcs dcscolrirao scnrc o scu Midas.
Para dizcr a vcrdadc, nao csiou nada saiisfciia
con cssa gcnic ingraia, con csscs crvcrsos
vclIacos, orquc, cnlora cricnan nais do quc
os ouiros ao nosso incrio, nao so ullicancnic
sc cnvcrgonIan dc usar o ncu nonc, cono
nuiias vczcs cIcgan a alica-lo aos ouiros cono
iiulo orolioso. Porianio, scndo clcs loucos c
arquiloucos, cnlora assunan a aiiiudc dc
salios c dc Talcs
(14}
, nao icrcnos razao dc cIana-
los loucancnic dc salios?
A cssc rcsciio, arcccu-nc igualncnic
ooriuno iniiar os rcioricos dos nossos dias, quc
sc rcuian ouiras ianias divindadcs, una vcz
quc odcn galar-sc dc ouiras lnguas cono a
sangucssuga
(15}
c considcran coisa naravilIosa
inscrir nos scus discursos, dc canlulIada,
ncsno fora dc roosiio, alavrinIas grcgas, a
fin dc fornarcn lclssinos nosaicos. E, quando
aconiccc quc un dcsscs oradorcs nao conIccc as
lnguas csirangciras, dcscniranIa clc dc ranosos
acis quairo ou cinco vocalulos, con os quais
lana ocira aos olIos do lciior, dc forna quc os
quc o cnicndcn sc conadcan do rorio salcr
c os quc nao o conrcndcn o adnircn na
roorao da roria ignorancia. Para nos, os
iolos, un dos naiorcs razcrcs nao consisiira cn
adnirar, con a naina surrcsa, iudo o quc nos
19
vcn dos ascs uliranonianos? Finalncnic, sc
Iouvcr alguns quc, cnlora nao cnicndcndo nada
dcsscs vclIos idionas, quciran dar nosiras dc
quc os conrccndcn, ncssc caso dcvcn
aarcniar una fisiononia saiisfciia, arovar
alanando a calca, ou sinlcsncnic as longas
orclIas dc lurro, c dizcr con un ar dc
inoriancia. Huuo! Huuo! Muto Icn!
Justuncntc!
Mas, rcioncnos o fio do nosso raciocnio.
Porianio, salcis agora o ncu nonc, Ioncns...
Mas, quc cicio odcrci alicar-vos? Scn duvida
quc o dc cstutssnos! Quc vos arccc? Podcria,
acaso, a dcusa Loucura dar cicio nais digno
aos scus adoradorcs, aos iniciados nos scus
nisicrios? Cono, orcn, oucos dcnirc vos
conIcccn a ninIa gcncalogia, vou rocurar
infornar-vos a rcsciio con aulio das nusas
(16}
.
Para dizcr a vcrdadc, nao nasci ncn do
Caos
(17}
, ncn do Orco, ncn dc Saiurno, ncn dc
Jacio
(NE}
, ncn dc ncnIun dcsscs dcuscs
ranosos c caducos. Pluiao, dcus das riquczas,
o ncu ai. Sin, Pluiao (scn quc o lcvcn a nal
Hcsodo, Honcro c o rorio Juiicr}, ai dos
dcuscs c dos Ioncns; Pluiao, quc, no rcscnic
cono no assado, a un sinlcs gcsio, cria,
dcsiroi, govcrna iodas as coisas sagradas c
rofanas; Pluiao, or cujo ialcnio a gucrra, a az,
os incrios, os consclIos, os juizcs, os concios,
20
os nairinnios, os iraiados, as confcdcracs, as
lcis, as arics, o ridculo, o scrio (ai! nao osso
nais! falia-nc a rcsiraao}, concluanos, or
cujo ialcnio sc rcgulan iodos os ncgocios
ullicos c rivados dos noriais; Pluiao, scn cujo
lrao ioda a iurla das divindadcs ociicas,
falcnos con nais franqucza, os rorios dcuscs
dc rincira ordcn
(18}
nao cisiirian, ou clo
ncnos assarian nuiio nal; Pluiao, finalncnic,
cujo dcsrczo c iao icrrvcl quc a roria Palas
(19}

nao scria caaz dc roicgcr lasianic os quc o
rovocasscn, nas cujo favor, ao conirario, c iao
odcroso quc qucn o olicn odc rir-sc dc
Juiicr c dc suas scias. Pois lcn, c jusiancnic
cssc o ncu ai, dc qucn ianio nc orgulIo, ois
nc gcrou, nao do ccrclro, cono fcz Juiicr con a
iorva c fcroz Mincrva, nas dc Ncoicics
(20}
, a nais
loniia c alcgrc ninfa do nundo. Alcn disso, os
ncus rogcniiorcs nao cran ligados clo
nairinnio, ncn nasci cono o dcfciiuoso
Vulcano, filIo da fasiidiosssina ligaao dc
Juiicr con Juno. Sou filIa do razcr c o anor
livrc rcsidiu ao ncu nascincnio; ara falar con
nosso Honcro, foi Pluiao doninado or un
iransoric dc icrnura anorosa. Assin, ara nao
incorrcrdcs cn crro, dcclaro-vos quc ja nao falo
daquclc dccrciio Pluiao quc nos dcscrcvcu
Arisiofancs, agora caduco c ccgo, nas dc Pluiao
ainda rolusio, cIcio dc calor na flor da
juvcniudc, c nao so noo, nas ianlcn caliado
21
cono nunca clo ncciar, a onio dc, nun janiar
con os dcuscs, or ciravagancia, o icr lclido
uro c aos grandcs golcs.
Sc, alcn disso, fazcis qucsiao dc salcr ainda
qual a ninIa airia (una vcz quc, cn nossos
dias, c cono una rova dc nolrcza noiificar ao
ullico o lugar no qual dcnos os nossos
rinciros vagidos}, ficai salcndo quc nao nasci
ncn na ilIa Naianic dc Dclos, cono Aolo; ncn
da csuna do agiiado Occano, cono Vcnus; ncn
das cscuras cavcrnas. Nasci nas ilIas
Foriunadas, ondc a naiurcza nao icn
ncccssidadc alguna da aric. Nao sc salc, ali, o
quc scjan o iralalIo, a vclIicc, as docnas;
nunca sc vccn, nos canos, ncn asfodclo, ncn
nalva ncn lila, ncn luulo, ncn fava, ncn
ouiros scnclIanics c dcsrczvcis vcgciais. Ali, ao
conirario, a icrra roduz iudo quanio ossa
dclciiar a visia c cnlriagar o olfaio. nolio
(21}
,
anaccia, nccnic, nangcrona, anlrosia, loius,
rosas, violcias, jacinios, ancnonas. Nascida no
ncio dc ianias dclcias, nao saudci a luz con o
ranio, cono quasc iodos os Ioncns. nal fui
arida, conccci a rir gosiosancnic na cara dc
ninIa nac. Nao invcjo, ois, ao surcno Juiicr,
o icr sido anancniado cla calra Analicia, ois
quc duas graciosssinas ninfas nc dcran dc
nanar. Mcic
(22}
, filIa dc Daco, c Acdia
(23}
, filIa dc
Pa. Ainda odcis vc-las, aqui, no consorcio das
ouiras ninIas scquazcs c conanIciras. Sc, or
22
Juiicr, ianlcn qucrcis salcr os scus noncs, cu
vo-lo dirci, nas soncnic cn grcgo. Esiais vcndo
csia, dc olIar aliivo? Fuutu, isio c, o anor-
rorio. E csia, dc olIos risonIos, quc alaudc
laicndo alnas? Kouxu, isio c, a adulaao. E,
a ouira, dc alclras ccrradas arcccndo dornir?
LctIcs, isio c, o csquccincnio. E aqucla, quc sc
acIa aoiada nos coiovclos, con as naos
cruzadas? Msoonu, isio c, o Iorror fadiga.
E csia, quc icn a calca cngrinaldada dc rosas,
calando csscncias c crfuncs? Idons, isio c, a
voluia. E a ouira, quc csia rcvirando os olIos
lulricos c inccrios c arccc doninada or
convulscs? Anu, isio c, a irrcflcao.
Finalncnic, aqucla, dc clc alalasirina, gorducIa
c lcn nuirida, c Tos, isio c, a dclcia. Enirc
cssas ninfas, odcis disiinguir ainda dois dcuscs.
un c Kono, isio c, o riso c o razcr da ncsa; o
ouiro c Ngcton Inon, isio c, o sono rofundo.
AconanIada, ois, c scrvida ficlncnic or
cssc scquiio dc criados, csicndo o ncu donnio
solrc iodas as coisas, c aic os nonarcas nais
alsoluios csiao sulnciidos ao ncu incrio. Ja
conIcccis, orianio, o ncu nascincnio, a ninIa
cducaao c a ninIa coric. Agora, ara quc
ningucn julguc nao Iavcr razao ara cu usurar
o nonc dc dcusa, qucro dcnonsirar-vos quanio
sou uiil aos dcuscs c aos Ioncns c aic ondc
cIcga o ncu divino odcr, dcsdc quc nc rcsicis
ouvidos con lasianic aicnao.
23
Ja cscrcvcu scnsaiancnic algucn quc scr
dcus consisic cn favorcccr os noriais. Ora, sc
con razao foran includos no rol dos dcuscs os
quc iniroduziran na socicdadc o vinIo, a ccrvcja
c ouiras ianias vaniagcns roorcionadas ao
Ioncn, orquc nao scrci cu roclanada c
vcncrada cono a rincira das divindadcs, cu,
quc a iodos, rodigancnic, discnso sozinIa
ianios lcns?
Anics dc iudo, dizci-nc. Iavcra no nundo
coisa nais docc c nais rcciosa do quc a vida? E
qucn, nais do quc cu, conirilui ara a
conccao dos noriais? Ncn a lana odcrosa dc
Palas, ncn a cgidc
(24}
do fulninanic Juiicr, nada
valcn ara roduzir c roagar o gcncro
Iunano. O rorio ai dos dcuscs c rci dos
Ioncns, a un gcsio do qual ircnc iodo o Olino,
faria lcn cn dcor o scu fulnnco irissulco, cn
dciar aquclc ar icrrvcl c najcsioso con o qual
aicrroriza ioda aqucla nuliidao dc dcuscs, c cn
arcscniar-sc, o olrczinIo, cono lon cnico,
sol una forna inicirancnic nova, quando quiscr
dcscncnIar a funao, or clc ja ianias vczcs
dcscncnIada, dc rocriar cqucnos Juiicrs.
Vcjanos, agora, os lolalIcs dos csioicos, quc
sc rcuian iao roinos c afins dos dcuscs.
Mosirai-nc acnas un, dcnirc clcs, quc, ncsno
scndo nil vczcs csioico, nunca icndo fciio a
larla, disiiniivo da salcdoria (sc lcn quc ial
24
disiiniivo scja ianlcn conun aos lodcs}.
rccisara dciar o scu ar cIcio dc orgulIo,
assunir uns arcs dc fidalgo, alandonar a sua
noral ausicra c inflcvcl, fazcr asnciras c
loucuras. En suna, scra foroso quc cssc filosofo
sc dirija a nin c sc rcconcndc, sc quiscr iornar-
sc ai.
E orquc, scgundo o ncu cosiunc, nao Ici dc
vos falar nais livrcncnic? Dizci-nc, or favor.
scrao, ialvcz, a calca, a cara, o ciio, as naos,
as orclIas, cono arics do coro rcuiadas
Ioncsias, quc gcran os dcuscs c os Ioncns?
Ora, ncus scnIorcs, cu acIo quc nao. o
insiruncnio roagador do gcncro Iunano c
aqucla aric, iao dcsclcganic c ridcula quc nao
sc lIc odc dizcr o nonc scn rovocar o riso.
Aqucla, sin, c jusiancnic aqucla a fonic sagrada
dc ondc rovcn os dcuscs c os noriais.
Pois lcn, qucn dcscjaria sacrificar-sc ao lao
nairinonial, sc anics, cono cosiunan fazcr cn
gcral os filosofos, rcflciissc lcn nos incnodos
quc aconanIan cssa condiao? Qual c a
nulIcr quc sc sulncicria ao dcvcr conjugal, sc
iodas conIcccsscn ou iivcsscn cn ncnic as
crigosas dorcs do ario c as cnas da cducaao?
Sc, orianio, dcvcis a vida ao nairinnio c o
nairinnio Iccxuo, quc c una das ninIas
scquazcs, avaliai quanio nc dcvcis. Alcn disso,
una nulIcr quc ja assou una vcz clos
25
csinIos do indissoluvcl lao, c quc anscia or
iornar a assar or clcs, nao o fara, ialvcz, cn
viriudc da assisicncia da ninfa Esquccncnto,
ninIa cara conanIcira? rcciso dizcr, ois, a
dcsciio do ocia Lucrccio, c a roria Vcnus nao
ousaria ncga-lo, quc scn a nossa ujana c a
nossa roicao, a sua fora c a sua viriudc
langucccrian c sc dcsvancccrian
conlciancnic
(25}
.
Foi, or conscguinic, dcssa agradavcl
lrincadcira, or nin icncrada con o riso, o
razcr c a anorosa cnlriagucz, quc saran os
carrancudos filosofos, agora sulsiiiudos clos
Ioncns vulgarncnic cIanados fradcs, os
ururcos nonarcas, os ios saccrdoics c os
onificcs ircs vczcs sanissinos. Finalncnic,
dcssa lrincadcira c quc ianlcn surgiu ioda a
iurla das divindadcs ociicas; iurla iao incnsa
quc o ccu, cnlora nuiio csaoso, nal odc
conic-la. Mas, ouco aniga scria cu da vcrdadc,
sc, dcois dc vos rovar quc dc nin iivcsics o
gcrncn c o dcscnvolvincnio da vida, nao vos
dcnonsirassc ainda quc rovcn da ninIa
lilcralidadc iodos os lcns quc a vida cnccrra.
Quc scria csia vida, sc c quc dc vida ncrccc o
nonc, scn os razcrcs da voluia? OI! OI! Vos
nc alaudis? Ja vcjo quc nao Ia aqui ncnIun
inscnsaio quc nao ossua cssc scniincnio. Sois
iodos nuiio salios, una vcz quc, a ncu vcr,
26
loucura c o ncsno quc salcdoria. Podcis, ois,
csiar ccrios dc quc ianlcn os csioicos nao
dcsrczan a voluia, cnlora asiuiancnic sc
finjan alIcios a cla c a ulirajcn con nil injurias
dianic do ovo, a fin dc quc, ancndonirando os
ouiros, ossan goza-la nais frcqucnicncnic.
Mas, adniiindo quc csscs Iiocriias dcclancn
dc loa fc, dizci-nc, or Juiicr, sin, dizci-nc sc
Ia, acaso, un so dia na vida quc nao scja irisic,
dcsagradavcl, fasiidioso, cnfadonIo, alorrccido,
quando nao c aninado cla voluia, isio c clo
condincnio da loucura. Tono Sofloclcs or
icsicnunIo irrcfragavcl, Sofloclcs
(26}
nunca
lasianic louvado. OI! nunca sc nc fcz iania
jusiia! Diz clc, ara ninIa Ionra c ninIa gloria.
Cono c lon vivcr! nas, scn salcdoria, orquc
csia c o vcncno da vida". Procurcnos clicar
cssa roosiao.
Todos salcn quc a infancia c a idadc nais
alcgrc c agradavcl. Mas, quc c quc iorna os
ncninos iao anados? Quc c quc nos lcva a lcija-
los, alraa-los c ana-los con iania afciao? Ao
vcr csscs cqucnos inoccnics, aic un ininigo sc
cnicrnccc c os socorrc. Qual c a causa disso? a
naiurcza, quc, roccdcndo con salcdoria, dcu s
crianas un ccrio ar dc loucura, clo qual clas
olicn a rcduao dos casiigos dos scus
cducadorcs c sc iornan ncrcccdoras do afcio dc
qucn as icn ao scu cudado. Ana-sc a rincira
juvcniudc quc sc succdc infancia, scnic-sc
27
razcr cn scr-lIc uiil, inicia-la, socorrc-la. Mas,
dc qucn rccclc a ncninicc os scus airaiivos? Dc
qucn, sc nao dc nin, quc lIc conccdo a graa dc
scr analucada c, or conscguinic, dc gozar c dc
lrincar? Qucro quc nc cIancn dc ncniirosa, sc
nao for vcrdadc quc os jovcns nudan
inicirancnic dc caraicr logo quc rinciian a
ficar Ioncns c, oricniados clas lics c cla
ccricncia do nundo, cniran na infcliz carrcira
da salcdoria. Vcnos, cniao, dcsvancccr-sc aos
oucos a sua lclcza, dininuir a sua vivacidadc,
dcsaarcccrcn aqucla sinlicidadc c aqucla
candura iao arcciadas. E acala or ciinguir-sc
nclcs o naiural vigor.
Por iudo isso, olscrvai, scnIorcs, quc, quanio
nais o Ioncn sc afasia dc nin, ianio ncnos
goza dos lcns da vida, avanando dc ial nancira
ncssc scniido quc logo cIcga fasiidiosa c
incnoda vclIicc, iao insuoriavcl ara si cono
ara os ouiros. E, ja quc falanos dc vclIicc, nao
fiqucis alorrccidos sc or un noncnio cIano
ara cla a vossa aicnao. OI! cono os Ioncns
scrian lasiinavcis scn nin, no fin dos scus
dias! Mas, icnIo cna dclcs c csicndo-lIcs a nao.
Nao raro, as divindadcs ociicas socorrcn
icdosancnic, con o divino scgrcdo da
ncianorfosc, os quc csiao rcsics a norrcr.
Fcionic iransforna-sc cn cisnc, Alcion cn
assaro, cic. Tanlcn cu, aic ccrio onio, iniio
cssas lcncficas divindadcs. Quando a ircga
28
vclIicc coloca os Ioncns lcira da sculiura,
cniao, na ncdida do quc sci c do quc osso, cu os
fao dc novo ncninos. Dc ondc o rovcrlio. Os
ucIos suo duus uczcs cunus.
Pcrguniar-nc-cis, scn duvida, cono o consigo.
Da scguinic forna. lcvo cssas caducas calcas ao
nosso Lcics (orquc, cnirc arcnicscs, salcis quc
cssc rio icn sua nasccnic nas ilIas Foriunadas c
quc un scu cqucno aflucnic corrc nas
roinidadcs do Avcrno} c fao-as lclcr a
grandcs golcs a agua do Esquccncnto. E c assin
quc dissian inscnsvclncnic as suas nagoas c
rccucran a juvcniudc. Alcgar-sc-a, coniudo, quc
dcliran c cnlouqucccn. ois c isso ncsno,
jusiancnic nisso consisic o iornar a scr criana.
O dclrio c a loucura nao scrao, ialvcz, rorios
das crianas? Quc c quc, a vosso vcr, nais
agrada nas crianas? A falia dc juzo. Un ncnino
quc falassc c agissc cono un adulio nao scria
un cqucno nonsiro? Pclo ncnos, nao
odcranos dciar dc odia-lo c dc icr or clc un
ccrio Iorror. Ha nuiios scculos, c irivial o
rovcrlio. Odco o ncnno dc suIc ccocc.
Qucn, or ouiro lado, odcria fazcr ncgocios ou
icr rclacs con un vclIo, sc csic aliassc a una
longa ccricncia iodo o vigor do csriio c a fora
do disccrnincnio?
Por conscguinic, or olra da ninIa londadc,
o vclIo sc iorna criana, dcvcndo-nc a lilcriaao
29
dc iodas as fasiidiosas aflics quc aiorncnian o
salio. Alcn disso, o ncu crianola nao dcsagrada
conanIia, ncn scnic avcrsao cla vida
dificilncnic suoriada na idadc rolusia. Torna a
solcirar, nuiias vczcs, as ircs lciras daquclc iolo
vclIo a quc aludc Flauio. A. M. O.. Ora, sc clc
fossc un ouquinIo salio, nao c ccrio quc scria
o nais infcliz dos noriais? Mas, or cfciio da
ninIa londadc, una vcz iscnio dc iodo
alorrccincnio c inquiciaao, rccrcia os anigos c
c agradavcl na convcrsaao. E nao vcnos, cn
Honcro, o vclIo Ncsior falar nais docc do quc o
ncl, cnquanio o fcroz Aquilcs rorronc cn
cccssos dc furor? O ncsno ocia nao nos inia
alguns vclIos scniados nos nuros c fazcndo
lcidos discursos?
Afirno, ois, dc acordo con cssc raciocnio,
quc a fclicidadc da vclIicc sucra a da ncninicc.
Nao sc odc ncgar quc a infancia c nuiio fcliz;
nas, ncssa idadc, nao sc icn o razcr dc
iagarclar, dc rcsnungar or iras dc iodos, cono
fazcn os vclIos, razcr quc consiiiui o rincial
condincnio da vida. Ouira rova do ncu
confronio c a rccroca inclinaao quc sc noia nos
vclIos c nos ncninos, c o insiinio quc os lcva a
nanicrcn cnirc si loas rclacs. Assin c quc sc
vcrifica quc todo scncIuntc unu o scu
scncIuntc.
30
Dc faio, cssas duas idadcs icn una grandc
rclaao cnirc si, c nao vcjo nclas ouira difcrcna
scnao as rugas da vclIicc c a orao dc carnavais
quc os rinciros icn solrc a corcunda. Quanio
ao nais, a lrancura dos calclos, a falia dos
dcnics, o alandono do coro, o lallucio, a
garrulicc, as asnciras, a falia dc ncnoria, a
irrcflcao, nuna alavra, iudo coincidc nas duas
idadcs. Enfin, quanio nais cnira na vclIicc,
ianio nais sc aroina o Ioncn da infancia, a
ial onio quc sai dcsic nundo cono as crianas,
scn dcscjar a vida c scn icncr a noric.
Julguc-nc, agora, qucn quiscr, c confronic o
lon scrvio quc rcsici aos Ioncns con a
ncianorfosc dos dcuscs. Nao rcciso rccordar,
aqui, os Iorrvcis cfciios do scu odio; falarci
acnas dos scus lcncfcios. Quc graas conccdcn
clcs aos quc csiao ara norrcr? Transfornan un
cn arvorc, ouiro cn assaro, csic cn cigarra,
aquclc cn scrcnic, cic., quc sao, na vcrdadc,
grandcs csforos dc lcncficcncia! CIcga a arcccr
quc a assagcn dc un scr ara o ouiro c o
ncsno quc norrcr. Quanio a nin, c o Ioncn
cn cssoa quc cu rcconduzo idadc nais lcla c
nais fcliz. Sc os noriais sc alsiivcsscn
ioialncnic da salcdoria c so quiscsscn vivcr
sulnciidos s ninIas lcis, c ccrio quc nao
conIcccrian a vclIicc c gozarian, fclizcs, dc una
crciua juvcniudc.
31
Olscrvai, or favor, aquclas fisiononias
sonlrias, aquclcs rosios ioriurados c scn cor,
ncrgulIados na conicnlaao da naiurcza ou cn
ouiras scrias c difccis ocuacs. arcccn
cnvclIccidos anics dc icrninada a juvcniudc, c
isso orquc un iralalIo ncnial assduo, cnoso,
violcnio, rofundo, faz con quc aos oucos sc
csgoicn os csriios c a sciva da vida. Fcarai,
agora, un ouco, cono os ncus iolos sao gordos,
lucidos c lcn nuiridos, ao onio dc arcccrcn
vcrdadciros orcos acarnanios
(27}
. Esscs fclizcs
noriais nao scniirian ncnIun incnodo na
vclIicc, sc ncnIun coniaio iivcsscn con os
salios. Infclizncnic, orcn, isso aconiccc. Quc
fazcr? Vc-sc clarancnic quc o Ioncn nao nasccu
ara gozar aqui na icrra dc una fclicidadc
crfciia.
TcnIo ainda cn ncu favor o inorianic
icsicnunIo dc un fanoso rovcrlio quc diz. S u
oucuu tcn u utudc dc oongu u uucntudc,
cnIou ugucssnu, c dc ctudu Iustuntc u
nuududu ucIcc. Conrccndc-sc, ois, o quc
cn gcral sc diz dos lclgas; ao asso quc cn iodos
os ouiros Ioncns a rudcncia crcscc na
roorao dos anos, nclcs, ao conirario, a
loucura csia na roorao da vclIicc. Podc-sc
dizcr, orianio, quc nao Ia no nundo ncnIuna
naao nais jovial ncn nais alcgrc do quc cssa no
concrcio da vida, ncn quc sinia ncnos o
alorrccincnio dos anos. Ciicnos orcn, alcn
32
dos lclgas, os ovos quc vivcn sol o ncsno
clina c cujos cosiuncs sao quasc os ncsnos.
qucro rcfcrir-nc aos ncus Iolandcscs, quc cu
osso galar-nc dc icr cnirc os ncus nais ficis
adoradorcs. Nuircn or nin ianio afcio c ianio
zclo quc foran julgados dignos dc un cicio
dcrivado do ncu nonc c, nuiio longc dc sc
cnvcrgonIarcn, o considcran sua gloria
rincial.
Invoqucn iudo isso os csiulissinos noriais,
invoqucn Circc, Mcdcia, Vcnus, a Aurora, c
rocurcn ianlcn aqucla nao sci quc foriuna quc
icn a viriudc dc rcjuvcncsccr, viriudc quc
soncnic cu, coniudo, osso c cosiuno raiicar.
So cu ossuo o cliir adniravcl con o qual a filIa
dc Mcnao rolongou a juvcniudc dc Tiiao, scu
av. Fui cu qucn rcjuvcncsccu Vcnus, assin
cono Faao, or qucn Safo andou crdidancnic
aaionada. Sao ninIas aquclas crvas, sc c quc
cisicn, ncus aquclcs cncaniancnios, ninIa
aqucla fonic, quc nao so rcsiiiucn a assada
juvcniudc, nas, o quc c nais dcscjavcl, a iornan
crciua. Sc, orianio, concordais quc nao Ia
nada nais rccioso do quc a juvcniudc c nais
dcicsiavcl do quc a vclIicc, osso concluir quc
rcconIcccis a dvida quc icndcs ara conigo, sin,
ara conigo, ois quc, ara vos iornar fclizcs, sci
rolongar iananIo lcn c rciardar un nal iao
grandc.
33
Mas, orquc falar ainda nais dos noriais?
Pcrcorrci iodo o ccu, analisai iodas as divindadcs.
ficarci saiisfciia or nc insuliarcn o lclo nonc
quc icnIo a Ionra dc irazcr, sc for cnconirada
una so divindadc quc nao dcva cclusivancnic a
nin iodo o scu odcr. Por favor. or quc Daco
icn scnrc, cono un raazinIo, o rosio
rulicundo c a longa calclcira loura? orquc
assa a vida fora dc si, cnlriagado nos
lanqucics, nos lailcs, nas fcsias, nos folgucdos,
rccusando qualqucr rclaao con Mincrva. E iao
alIcio c anliao dc irazcr o nonc dc salio quc
gosia dc scr vcncrado con cscarnios c zonlarias.
Ncn ncsno sc ofcndc con o rovcrlio quc lIc da
o solrcnonc dc Hdcuo, solrcnonc quc ncrcccu
orquc, scniado oria do icnlo, c divcriindo-
sc os canoncscs cn cnorcalIa-lo dc nosio c
dc figos frcscos, clc sc ria dc arrclcniar os
qucios. E quanios golcs sairicos nao dcsfcriu
conira cssc dcus a Concdu Antgu?
(28}
O
csiolido, o insulso dcus! cclanava-sc.
Indigno dc nasccr no ncio da rua! Mas, dizci-
nc scn sinulaao. qucn dc vos, a scr cssc dcus,
csiolido c insulso, nas scnrc alcgrc, scnrc
jovcn, scnrc fcliz, scnrc noiivo dc razcr c
alcgria gcrais, rcfcriria scr aquclc Juiicr
sinulador, icrror do nundo iniciro, ou o vclIo
Pa, quc con o scu larulIo csalIa icnorcs
anicos, ou o dcfciiuoso Vulcano, iodo
cnfunarado c cansado do csiafanic iralalIo, ou
34
a roria Palas, icrrvcl cla lana c cla calca
dc Mcdusa, c quc a iodos cncara con un olIar
fcroz?
Passcnos a ouiras divindadcs. Salcis orquc
Cuido sc conscrva scnrc noo? orquc so sc
ocua con lagaiclas, orquc csia scnrc
lrincando c rindo, scn juzo c scn rcflcao
alguna, corrcndo ucrilncnic dc un lado ara
ouiro, scn salcr ao ncnos o quc sc faz ou o quc
sc diz. Porquc a aurca Vcnus nanicn scnrc
florida a sua lclcza? Nao o salcis? orquc c
ninIa arcnic roina, conscrvando scnrc no
rosio a aurca cor dc ncu ai Pluiao. Alcn disso,
sc dcvcnos rcsiar fc aos ocias c aos scus rivais
os csculiorcs, cssa dcusa aarccc scnrc con
una crcssao risonIa c saiisfciia, scndo con
razao cIanada or Honcro dc uucu Vcnus. E
Flora, nac das dclcias, nao cra, ialvcz un dos
rinciais oljcios da rcligiao dos ronanos?
Das divindadcs dos razcrcs ja falanos
lasianic. Fazcis qucsiao, agora, dc conIcccr a
vida dos dcuscs iciricos c nclancolicos?
Inicrrogai Honcro c os ouiros ocias, c clcs
odcrao dizcr-vos, a cssc rcsciio, lclssinas
coisas, fazcndo-vos vcr quc os dcuscs sao clo
ncnos iao loucos quanio os noriais. Juiicr
dcia os scus raios, alandona as rcdcas do
univcrso, ara cnircgar-sc aos anorcs, o quc
ara vos nao consiiiui novidadc. Esquccc o scu
35
sco a aliiva c inaccssvcl Diana, ara consagrar-
sc inicirancnic caa, o quc nao incdc quc sc
aaionc loucancnic or scu ardoroso Endiniao,
a onio dc sc dar, nuiias vczcs, ao incnodo dc
dcsccr do ccu, cn forna dc Lua, ara cunula-lo
con scus favorcs. Mas, rcfiro quc as suas
indcccncias scjan rcrovadas or Mono
(29}
, cujas
ccnsuras sao clcs os unicos a ouvir. Foi, ois,
lcn fciio quc os dcuscs, cnraivccidos, o
rcciiiasscn icrra juniancnic con Aics
(30}
,
orquc, inoriuno con a sua salcdoria, clc
criurlava sua fclicidadc. E, longc dc cnconirar
acolIincnio nos aos nonarquicos, nao acIa
una alna quc lIc rcsic Iosiialidadc cn scu
clio, ao asso quc a Aduuuo, ninIa
conanIcira, ocua scnrc o rinciro lugar,
cssa ncsna Aduuuo quc scnrc csicvc dc
acordo con Mono cono o lolo con o cordciro.
E assin, livrcs da inoriuna ccnsura dc
Mono, os dcuscs sc cnircgaran con naior
lilcrdadc c alcgria a ioda soric dc razcrcs. Con
cfciio, quanias alavras cIisiosas nao ronuncia
aquclc Priao dc una figa? Quanio nao faz rir
Mcrcurio con suas ladrociras c scus fciiios? Quc
nao faz Vulcano
(31}
nos lanqucics dos dcuscs?
Pc-sc a corrcr ara cIanar a aicnao solrc o
scu andar claudicanic, lrinca, diz asnciras, cn
suna, faz iudo ara iornar o lanqucic alcgrc. E
quc dirci daquclc vclIo inlccil quc sc aaionou
or Sinclc c gosia dc danar con Polifcno c con
36
as ninfas? E daquclcs saiiros scni-lodcs quc cn
suas danas raiican ccn aios inodcsissinos?
Pa rovoca o riso dos dcuscs con suas insidas
caniilcnas. clcs o cscuian con grandc aicnao c
rcfcrcn ccn vczcs a sua nusica das nusas,
rincialncnic quando os vaorcs do ncciar
rinciian a criurlar-lIcs a calca. Mas,
orquc nao Ici dc rccordar as ciravagancias quc
fazcn as divindadcs dcois dos lanqucics,
solrciudo dcois dc icrcn lclido nuiio?
Asscguro-vos, or Dcus, quc, cnlora cu scja a
Loucura c csicja, or conscguinic, Ialiiuada a
ioda csccic dc ciravagancias, nuiias vczcs nao
consigo conicr o riso. Mas, c nclIor quc nc calc,
orquc, sc algun dcus dcsconfiado c rcvcnido
nc cscuiassc, ianlcn cu odcria icr a ncsna
soric dc Mono.
Mas, ja c icno dc quc, scguindo o ccnlo dc
Honcro, asscnos, alicrnadancnic, dos
Ialiianics do ccu aos da icrra, ondc nada sc
dcscolrc dc fcliz c dc alcgrc quc nao scja olra
ninIa.
Princiro, vos lcn vcdcs con quc rovidcncia a
naiurcza, csia nac roduiora do gcncro Iunano,
diss quc cn coisa alguna faliassc o
condincnio da loucura. Scgundo a dcfiniao dos
csioicos o salio c aquclc quc vivc dc acordo con
as rcgras da razao rcscriia, c o louco, ao
conirario, c o quc sc dcia arrasiar ao salor dc
37
suas aics. Eis orquc Juiicr, con rcccio dc
quc a vida do Ioncn sc iornassc irisic c infcliz,
acIou convcnicnic auncniar nuiio nais a dosc
das aics quc a da razao, dc forna quc a
difcrcna cnirc anlas c clo ncnos dc un ara
vinic c quairo. Alcn disso, rclcgou a razao ara
un csirciio caniinIo da calca, dciando iodo o
rcsio do coro rcsa das dcsordcns c da
confusao. Dcois, ainda nao saiisfciio con isso,
uniu Juiicr razao, quc csia sozinIa, duas
forissinas aics, quc sao cono dois
inciuosssinos iiranos. una c a Colcra, quc
donina o coraao, ccniro das vsccras c fonic da
vida; a ouira c a Concuisccncia, quc csicndc o
scu incrio dcsdc a nais icnra juvcniudc aic
idadc nais nadura. Quanio ao quc odc a razao
conira csscs dois iiranos, dcnonsira-o lcn a
conduia nornal dos Ioncns. Prcscrcvc os
dcvcrcs da Ioncsiidadc, griia conira os vcios a
onio dc ficar rouca, c c iudo o quc odc fazcr;
nas os vcios ricn-sc dc sua rainIa, griian ainda
nais foric c nais incriosancnic do quc cla, aic
quc a olrc solcrana, nao icndo nais flcgo, c
consirangida a ccdcr c a concordar con os scus
rivais.
Dc rcsio, icndo o Ioncn nascido ara o
nancjo c a adninisiraao dos ncgocios, cra jusio
auncniar un ouco, ara cssc fin, a sua
cqucnssina dosc dc razao, nas, qucrcndo
Juiicr rcvcnir nclIor cssc inconvcnicnic,
38
acIou dc nc consuliar a rcsciio, cono, alias,
cosiuna fazcr quanio ao rcsio. Dci-lIc una
oiniao vcrdadcirancnic digna dc nin.
ScnIor, dissc-lIc cu dc una nulIcr ao
Ioncn, orquc, cnlora scja a nulIcr un
aninal incio c csiuido, nao dcia, coniudo, dc
scr nais alcgrc c suavc, c, vivcndo faniliarncnic
con o Ioncn, salcra icncrar con sua loucura
o Iunor ascro c irisic do ncsno.
Quando Pluiao arcccu Icsiiar sc dcvia incluir
a nulIcr no gcncro dos aninais racionais ou no
dos lruios, nao quis con isso significar quc a
nulIcr fossc un vcrdadciro licIo, nas
rcicndcu, ao conirario, crinir con cssa
duvida a incnsa dosc dc loucura do qucrido
aninal. Sc, orvcniura, alguna nulIcr ncicr na
calca a idcia dc assar or salia, so fara
nosirar-sc dulancnic louca, roccdcndo nais
ou ncnos cono qucn icniassc uniar un loi,
nalgrado scu, con o ncsno olco con quc
cosiunan ungir-sc os ailcias. Acrcdiiai-nc, ois,
quc iodo aquclc quc, agindo conira a naiurcza, sc
colrc con o nanio da viriudc, ou afcia una falsa
inclinaao, ou nao faz scnao nuliilicar os
rorios dcfciios. E isso orquc, scgundo o
rovcrlio dos grcgos, o nucuco c scnc nucuco,
ncsno ucstdo dc uu. Assin ianlcn, a
nulIcr c scnrc nulIcr, isio c, c scnrc louca,
scja qual for a nascara sol a qual sc arcscnic.
39
Nao qucro, iodavia, acrcdiiar janais quc o lclo
sco scja iolo ao onio dc sc alorrcccr conigo
clo quc cu lIc dissc, ois ianlcn sou nulIcr, c
sou a Loucura. Ao conirario, icnIo a inrcssao
dc quc nada odc Ionrar ianio as nulIcrcs cono
o associa-las ninIa gloria, dc forna quc, sc
julgarcn dirciio as coisas, cscro quc sailan
agradcccr-nc o faio dc cu as icr iornado nais
fclizcs do quc os Ioncns.
Anics dc iudo, icn clas o airaiivo da lclcza,
quc con razao rcfcrcn a iodas as ouiras coisas,
ois c graas a csia quc ccrccn una alsoluia
iirania ncsno solrc os nais larlaros iiranos.
Salcrcis dc quc rovcn aquclc fcio asccio,
aqucla clc Isida, aqucla larla ccrrada, quc
nuiias vczcs fazcn arcccr vclIo un Ioncn quc
sc acIc ainda na flor dos anos? Eu vo-lo dirci.
rovcn do naldiio vcio da rudcncia, do qual
sao rivadas as nulIcrcs, quc or isso
conscrvan scnrc a frcscura da facc, a suiilcza
da voz, a nacicz da carnc, arcccndo nao acalar
nunca, ara clas, a flor da juvcniudc. Alcn disso,
quc ouira rcocuaao icn as nulIcrcs, a nao
scr a dc roorcionar aos Ioncns o naior razcr
ossvcl? Nao scra cssa a unica razao dos
cnfciics, do carnin, dos lanIos, dos cnicados,
dos crfuncs, das csscncias aronaiicas, c ianios
ouiros ariifcios c nodas scnrc difcrcnics dc
vcsiir-sc c disfarar os dcfciios, rcalando a graa
do rosio, dos olIos, da cor? Qucrcis rova nais
40
cvidcnic dc quc so a loucura consiiiui o
asccndcnic das nulIcrcs solrc os Ioncns? Os
Ioncns iudo conccdcn s nulIcrcs or causa
da voluia, c, or conscguinic, c so con a
loucura quc as nulIcrcs agradan aos Ioncns.
Para confirnar ainda nais cssa conclusao, lasia
rcflciir nas ioliccs quc sc dizcn, nas loucuras quc
sc fazcn con as nulIcrcs, quando sc anscia or
ciinguir o fogo do anor.
Ja vos rcvclci, orianio, a fonic do rinciro c
surcno razcr da vida. Concordo quc alguns
cisian (solrciudo ccrios vclIos nais lclcdorcs
quc nulIcrcngos} cujo surcno razcr scja a
dcvassidao. Dcio indccisa a qucsiao dc salcr sc
c ossvcl un lon lanqucic scn nulIcrcs. O
quc c ccrio c quc ncsa alguna nos odc agradar
scn o condincnio da loucura. E ianio isso c
vcrdadc quc, quando ncnIun dos convidados sc
julga naluco ou, clo ncnos, nao fingc sc-lo, c
ago un lolo, ou convidado un cngraado
filanic quc, con suas iadas, suas lrincadciras,
suas lolagcns, culsc da ncsa o silcncio c a
nclancolia. Con cfciio, quc nos adianiaria cncIcr
o csinago con iao suniuosas, csquisiias c
aciiiosas iguarias, sc os olIos, os ouvidos, o
csriio c o coraao nao sc nuirisscn ianlcn dc
divcrscs, risadas c agradavcis concciios? Ora,
sou cu a invcniora cclusiva dc iais dclcias.
Tcrian sido, orvcniura, os scic salios da Crccia
os dcscolridorcs dc iodos os razcrcs dc un
41
lanqucic, cono scjan iirar a soric ara sc salcr
qucn dcvc scr o rci da ncsa, jogar dado, lclcrcn
iodos no ncsno coo, caniar un dc cada vcz
con o rano dc nuria na nao
(32}
, danar, ular,
ficar cn varias aiiiudcs? Dcccrio quc nao.
soncnic cu odia invcnia-los, ara a fclicidadc do
gcncro Iunano. Todas as coisas sao dc ial
naiurcza quc, quanio nais alundanic c a dosc dc
loucura quc cnccrran, ianio naior c o lcn quc
roorcionan aos noriais. Scn alcgria, a vida
Iunana ncn scqucr ncrccc o nonc dc vida.
McrgulIaranos na irisicza iodos os nossos dias,
sc con cssa csccic dc razcrcs nao
dissiasscnos o icdio quc arccc icr nascido
conosco.
Talvcz Iaja cssoas quc, falia dc iais
assaicnos, liniicn ioda a sua fclicidadc s
rclacs con vcrdadciros anigos, rcciindo scn
ccssar quc a doura dc una icrna c ficl anizadc
uliraassa iodos os ouiros razcrcs, scndo iao
ncccssaria vida cono o ar, a agua, o fogo.
Tao agradavcl c a anizadc, acrcsccnian,
quc afasia-la do nundo cquivalcria a afasiar o
sol; cn suna, c cla iao Ioncsia (vocalulo scn
significado ara nin} quc os rorios filosofos
nao Icsiian cn inclu-la cnirc os rinciais lcns
da vida. Mas, quc sc dira, quando cu rovar
quc sou ianlcn a unica fonic criadora dc
scnclIanic lcn? Vou, ois, dcnonsira-lo, nao
con sofisnas, ncn con caricIosos arguncnios
42
iao ao gosio dc rcioricos, nas loa nancira c
con ioda a clarcza.
Coragcn, vanos! Dissinular, cnganar, fingir,
fccIar os olIos aos dcfciios dos anigos, ao onio
dc arcciar c adnirar grandcs vcios cono
grandcs viriudcs, nao scra, acaso, avizinIar-sc da
loucura? Dcijar, nun iransoric, una nancIa da
aniga, ou scniir con razcr o fcdor do scu nariz,
c rcicndcr un ai quc o filIo zarolIo icnIa dois
olIos dc Vcnus
(33}
, nao scra isso una vcrdadcira
loucura? Dradcn, ois, quando quiscrcn scr
una grandc loucura, c acrcsccniarci quc cssa
loucura c a unica quc cria c conscrva a anizadc.
Falo aqui unicancnic dos Ioncns, dos quais nao
Ia un so quc icnIa nascido scn dcfciios, c
adniiindo quc, ara nos, o Ioncn nclIor scja o
quc icn ncnorcs vcios. or isso quc os salios,
rcicndcndo divinizar-sc con sua filosofia, ou
nao coniracn ncnIuna anizadc ou iornan a sua
una ligaao ascra c dcsagradavcl. Alcn disso,
so cosiunan gosiar sinccrancnic dc rarssinas
cssoas, dc forna quc ncnIun cscruulo nc
incdc dc asscvcrar quc nao gosian
alsoluiancnic dc ningucn, cla razao quc vou
arcscniar. Quasc iodos os Ioncns sao loucos;
nas, orquc quasc iodos? Nao Ia qucn nao faa
suas loucuras c, a cssc rcsciio, or conscguinic,
iodos sc asscnclIan; ora, a scnclIana c
jusiancnic o rincial fundancnio dc ioda
csirciia anizadc.
43
Quando, orvcniura, nascc cnirc csscs
ausicros filosofos una rccroca lcncvolcncia,
dcccrio quc nao c sinccra ncn duravcl. Todos
clcs sao dc Iunor voluvcl c iniraiavcl, alcn dc
scrcn cnciranics dcnais. icn olIos dc lincc
ara dcscolrir os dcfciios dos anigos, c dc
ioucira ara vcr os rorios. Porianio, cono os
Ioncns csiao sujciios a nuiias incrfcics (c
odcis acrcsccniar a csias a difcrcna dc idadc c
dc inclinacs, os nuncrosos crros, assos cn
falso c vicissiiudcs da vida Iunana}, cono
odcria or un so insianic sulsisiir cnirc csscs
Argos o lao da anizadc, sc a cutIu, cono a
cIanan os grcgos, quc cn laiin cquivalc a
csiuidcz ou conivcncia, nao o rcforassc? Scrvi-
vos do anor ara julgar da anizadc, quc c nais
ou ncnos a ncsna coisa. Nao iraz Cuido, cssc
auior, cssc ai dc ioda icrnura, una vcnda nos
olIos, quc lIc faz confundir o lclo con o fcio?
Nao c clc, orvcniura, quc faz cada un acIar lclo
o quc c scu, dc forna quc o vclIo c iao
aaionado or sua vclIa quanio o jovcn or sua
donzcla? Essas coisas sc vcrifican cn ioda aric,
nas cn ioda aric sao noiivo dc riso. Pois sao
jusiancnic cssas coisas ridculas quc fornan o
rincial lao da socicdadc c quc, nais do quc
iudo, conirilucn ara a alcgria da vida.
O quc disscnos da anizadc ianlcn cnsanos
c con nais razao dizcnos do nairinnio. Traia-
sc (cono dcvcis csiar farios dc salcr} dc un lao
44
quc so odc scr dissolvido cla noric. Dcuscs
cicrnos! Quanios divorcios nao sc vcrificarian, ou
coisas ainda iorcs do quc o divorcio, sc a uniao
do Ioncn con a nulIcr nao sc aoiassc, nao
fossc alincniada cla adulacao, clas carcias,
cla conlaccncia, cla voluia, cla sinulaao,
cn suna, or iodas as ninIas scquazcs c
auiliarcs? AI! cono scrian oucos os
nairinnios, sc o noivo rudcnicncnic
invcsiigassc a vida c os scgrcdos dc sua fuiura
cara nciadc, quc lIc arccc o rciraio da
discriao, da udiccia c da sinlicidadc! Ainda
ncnos nuncrosos scrian os nairinnios
duravcis, sc os naridos, or inicrcssc, or
conlaccncia ou or lurricc, nao ignorasscn a
vida sccrcia dc suas csosas. Cosiuna-sc acIar
isso una loucura, c con razao; nas c jusiancnic
cssa loucura quc iorna o csoso qucrido da
nulIcr, c a nulIcr do csoso, nanicndo a az
doncsiica c a unidadc da fanlia. Corncia-sc un
narido? Toda a gcnic ri c o cIana dc corno,
cnquanio o lon Ioncn, iodo aicncioso, fica a
consolar a cara-nciadc, c a cnugar con scus
icrnos lcijos as lagrinas fingidas da nulIcr
adulicra. Pois nao c nclIor scr cnganado dcssa
forna do quc rocr-sc dc llis, fazcr larulIo, r
iudo dc crnas ara o ar, ficar furioso,
alandonando-sc a un ciunc funcsio c inuiil?
Afinal dc conias, ncnIuna socicdadc, ncnIuna
uniao graia c duravcl odcria cisiir na vida, scn
45
a ninIa inicrvcnao. o ovo nao suoriaria or
nuiio icno o rncic, ncn o airao o scrvo,
ncn a airoa a criada, ncn o rofcssor o aluno,
ncn o anigo o anigo, ncn o narido a nulIcr,
ncn o Ioscdciro o Ioscdc, ncn o scnIorio o
inquilino, cic., sc nao sc cnganasscn
rccirocancnic, nao sc adulasscn, nao fosscn
rudcnicncnic cunliccs, icncrando iudo con
un graozinIo dc loucura. Nao duvido quc iudo o
quc aic agora vos dissc vos icnIa arccido da
naina inoriancia. E dc quc duvida a Loucura?
Mas, nuiias ouiras coisas dcvcis ainda cscuiar
dc nin. Fcdrolrai, ois, vossa gcniil aicnao.
Dizci-nc or olscquio. un Ioncn quc odcia a
si ncsno odcra, acaso, anar algucn? Un
Ioncn quc discorda dc si ncsno odcra, acaso,
concordar con ouiro? Scra caaz dc insirar
alcgria aos ouiros qucn icn cn si ncsno a
afliao c o icdio? So un louco, nais louco ainda
do quc a roria Loucura, adniiircis quc ossa
susicniar a afirnaiiva dc ial oiniao. Ora, sc nc
ccluirdcs da socicdadc, nao so o Ioncn sc
iornara iniolcravcl ao Ioncn, cono ianlcn,
ioda vcz quc olIar ara dcniro dc si, nao odcra
dciar dc ccrincniar o dcsgosio dc scr o quc c,
dc sc acIar aos rorios olIos inundo c
disfornc, c, or conscguinic, dc odiar a si
ncsno. A naiurcza, quc cn nuiias coisas c nais
nadrasia do quc nac, inriniu nos Ioncns,
solrciudo nos nais scnsaios, una faial
46
inclinaao no scniido dc cada qual nao sc
conicniar con o quc icn, adnirando c alncjando
o quc nao ossui. da o faio dc iodos os lcns,
iodos os razcrcs, iodas as lclczas da vida sc
corroncrcn c rcduzircn a nada. Quc adiania
un rosio loniio, quc c o nclIor rcscnic quc
odcn fazcr os dcuscs inoriais, quando
conianinado clo nau cIciro? Dc quc scrvc a
juvcniudc, quando corronida clo vcncno dc
una Iiocondria scnil? Cono, finalncnic,
odcrcis agir cn iodos os dcvcrcs da vida, qucr
no quc diz rcsciio aos ouiros, qucr a vos
ncsnos, cono, rciio odcrcis agir con
dccoro (ois quc agir con dccoro consiiiui o
ariifcio c a lasc rincial dc ioda aao}, sc nao
fordcs auiliados or cssc uno o quc vcdcs
ninIa dirciia c quc ncrccidancnic nc faz as
vczcs dc irna, nao Icsiiando cn ionar scnrc o
ncu ariido cn qualqucr dcsavcna? Vivcndo sol
a sua roicao, ficais cncaniados cla ccclcncia
do vosso ncriio c vos aaionais or vossas
cnias qualidadcs, o quc vos roorciona a
vaniagcn dc alcanardcs o surcno grau dc
loucura. Mais una vcz rciio. sc vos dcsgosiais
dc vos ncsnos, crsuadi-vos dc quc nada
odcrcis fazcr dc lclo, dc gracioso, dc dcccnic.
Foulada vida cssa alna, langucscc o orador cn
sua dcclanaao, insira icdadc o nusico con
suas noias c scu conasso, vcr-sc-a o cnico
vaiado cn scu acl, rovocarao o riso o ocia c
47
as suas nusas, o nclIor inior nao conquisiara
scnao criicas c dcsrczo, norrcra dc fonc o
ncdico con iodas as suas rccciias, cn suna
Ncrcu
(34}
aarcccra cono Tcrsiics, Faao cono
Ncsior, Mincrva cono una orca, o cloqucnic
cono un ncnino, o civilizado cono un lronco.
Porianio, c ncccssario quc cada qual lisonjcic c
adulc a si ncsno, fazcndo a si ncsno una loa
colcao dc clogios, cn lugar dc anlicionar os dc
ouircn. Finalncnic, a fclicidadc consisic,
solrciudo, cn sc qucrcr scr o quc sc c. Ora, so o
divino uno o odc conccdcr iananIo lcn.
En viriudc do uno o, cada qual csia
conicnic con scu asccio, con scu ialcnio, con
sua fanlia, con scu cnrcgo, con sua rofissao,
con scu as, dc forna quc ncn os irlandcscs
dcscjarian scr iialianos, ncn os iracios
aicnicnscs, ncn os ciias Ialiianics das ilIas
Foriunadas. OI surrccndcnic rovidcncia da
naiurcza! En ncio a una infiniia varicdadc dc
coisas, cla soulc r iudo no ncsno nvcl. E, sc
nao sc nosirou avara na conccssao dc dons aos
scus filIos, nais rodiga sc rcvclou ainda ao
conccdcr-lIcs o anor rorio. Quc dirci dos scus
dons? una crgunia iola. Con cfciio, nao scra
o uno o o naior dc iodos os lcns?
Mas, ara vos nosirar quc iudo quanio cnirc
os Ioncns cisic dc cclclrc, csiucndo, dc
glorioso, c iudo olra ninIa, qucro concar cla
gucrra. Nao sc odc ncgar quc cssa grandc aric
48
scja a fonic c o fruio das nais csirciiosas acs.
No cnianio, quc coisa sc odcria inaginar dc
nais csiuido quc a gucrra? Dois ccrciios sc
laicn (salc Dcus or quc noiivo} c da sua
aninosidadc olicn nuiio nais rcjuzo do quc
vaniagcn. Os quc norrcn inuiilncnic na gucrra
sao inconiavcis cono os ncgarcscs
(35}
. Alcn disso,
dizci-nc. quc scrvio odcrian rcsiar os salios,
quando os ccrciios sc csicndcn cn ordcn dc
conlaic c rcloan no csao o rouco son das
concias c o rufar dos ianlorcs, ao asso quc
clcs, dcfinIados clo csiudo c cla ncdiiaao,
arrasian con dificuldadc una vida quc sc iornou
cnfcrna clo ouco sanguc, frio c suiil, quc lIcs
circula nas vcias?
(36}
Sao ncccssarios Ioncns
ironcudos c grossciros, rolusios c audazcs, nas
dc nuiio ouco ialcnio, sin, sao ncccssarias
jusiancnic scnclIanics naquinas ara o nisicr
das arnas. Qucn odcra conicr o riso ao vcr
Dcnosicncs fardado, ara quc, scguindo o salio
consclIo dc Arquloco
(37}
, nal avisic ininigo, joguc
fora o cscudo c sc onIa a corrcr scn arar,
ouco lIc inoriando quc sc rcvclc, assin, un
soldado iao covardc quanio ccclcnic orador?
Podcrcis dizcr-nc quc a gucrra cigc grandc
rudcncia. Concordo convosco, nas soncnic
quanio aos gcncrais c fciia a rcssalva dc quc sc
iraia acnas dc una rudcncia ioda csccial,
rclaiiva ao nisicr das arnas c quc ncnIuna
rclaao icn con a salcdoria filosofica. or isso
49
quc os arasiias, os rocncias, os ladrcs, os
sicarios, os loais, os csiuidos, os falidos c, cn
gcral, ioda a cscoria social odc asirar nuiio
nais inorialidadc da gucrra do quc os Ioncns
quc vivcn dia c noiic alsorvidos na
conicnlaao. Qucrcis un grandc ccnlo da
inuiilidadc dcsscs filosofos? Tonai o
inconaravcl Socraics, dcclarado clo oraculo dc
Aolo cono o rinciro c unico salio. Esiuida
dcclaraao! Mas, nao inoria. nao salcndo cu o
quc icnIa cssc filosofo cnrccndido cn lcncficio
ullico, dcvcis dcia-la alandonada ao cscarnio
univcrsal. quc cssc Ioncn nao cra dc iodo
louco, icndo consianicncnic rccusado o iiulo dc
salio c rcsondido quc scnclIanic iiulo so cra
convcnicnic divindadc. Era ianlcn dc oiniao
quc qualqucr quc dcscjassc assar or salio
dcvia alsicr-sc ioialncnic do rcginc da
rcullica. Sc, orcn, iivcssc acrcsccniado quc
qucn dcscja scr iido cn conia dc Ioncn dcvc
alsicr-sc dc iudo o quc sc cIana salcdoria,
cniao cu icria concclido a scu rcsciio alguna
oiniao. Mas, afinal dc conias, orquc c quc cssc
grandc Ioncn foi acusado cranic os
nagisirados? Porquc foi clc condcnado a lclcr
cicuia? Nao icria sido, ialvcz, a sua salcdoria a
causa dc iodos os scus nalcs c, finalncnic, dc
sua noric? Tcndo assado ioda a vida a
raciocinar cn iorno das nuvcns c das idcias,
ocuando-sc cn ncdir o c dc una ulga c sc
50
crdcndo cn adnirar o zunlido do crnilongo,
dcscuidou-sc cssc filosofo do csiudo c do
conIccincnio dos Ioncns, lcn cono da aric
sunancnic ncccssaria dc sc adaiar a clcs. A
icndcs, ncssc rciraio, o quc ianlcn diz rcsciio
a nuiios dos nossos. Plaiao, quc foi disculo dc
Socraics, ao vcr o ncsirc ancaado do uliino
sulcio, cncnIou-sc cn iraiar a sua causa
cono valcnic dcfcnsor, alriu a loca ara rcalizar
o scu digno acl, nas, criurlado clo larulIo
da asscnllcia, crdcu-sc na nciadc do rinciro
crodo. Quc dirci dc Tcofrasio, disculo dc
Arisioiclcs, quc ncrcccu ial nonc or sua
cloqucncia? Ao rcicndcr falar ao ovo, crdcu a
voz, dc ial forna quc sc diria icr visio o lolo".
Pcrgunio, agora, sc csscs Ioncns scrian caazcs
dc cncorajar os soldados. Isocraics, quc salia
conor iao lclas oracs, dcscjou, acaso, falar
cn ullico? O rorio Cccro, ai da cloqucncia
ronana, cosiunava ircncr c gagucjar cono un
ncnino no incio dc suas oracs. vcrdadc quc
Falio inicrrcia cssa iinidcz cono o irao
disiiniivo do orador cnciranic c quc conIccc o
crigo a quc sc acIa cosio; nas, cssc sinlcs
faio nao scra a confissao dc quc a filosofia c
alsoluiancnic inconaivcl con os ncgocios
ullicos? Cono, ois, odcrian csscs salios
susicniar o fcrro c o fogo da gucrra, sc norrcn dc
ncdo ioda a vcz quc nao sc iraia dc conlaicr
acnas con a lngua?
51
E, dcois dc iudo quanio disscnos, scra
ossvcl dccaniar a cclclrc naina dc Plaiao,
scgundo a qual as rcullicas scrian fclizcs sc
govcrnadas clos filosofos ou sc os rncics
filosofasscn"? TcnIo a Ionra dc vos dizcr quc a
coisa c jusiancnic o oosio. Sc consuliardcs os
Iisioriadorcs, vcrificarcis, scn duvida, quc os
rncics nais nocivos rcullica foran os quc
anaran as lciras c a filosofia. Parccc-nc quc os
dois Caics
(38}
lasian cono rova do quc afirno.
un criurlou a iranquilidadc dc Fona con
nuncrosas dclcgacs csiuidas, c o ouiro, or
icr qucrido dcfcndcr con cccssiva salcdoria os
inicrcsscs da rcullica, dcsiruindo cla lasc a
lilcrdadc do ovo ronano. Acrcsccniai a csics os
Druios
(39}
, os Cassios, os Cracos, c o rorio
Cccro, quc nao causou ncnor dano rcullica
dc Fona do quc Dcnosicncs dc Aicnas
(40}
.
Qucro lcnlrar quc Anionino foi un lon rncic,
cnlora Iaja forics indcios cn conirario c
jusiancnic orquc, icndo sido cccssivancnic
filosofo, acalou sc iornando inoriuno c odioso
aos cidadaos; nas, ao lcnlrar quc foi lon, dcvo
rccordar, scn nc coniradizcr, quc foi ainda nais
nocivo ao incrio, or icr dciado cono succssor
o scu filIo Cnodo, do quc o favorcccu con sua
adninisiraao. Os Ioncns quc sc consagran ao
csiudo da cicncia sao, cn gcral, infclicssinos cn
iudo, solrciudo con os filIos. SuonIo quc isso
rovcnIa dc una rccauao da naiurcza, quc
52
dcssa forna rocura incdir quc a csic da
salcdoria sc difunda cn cccsso cnirc os
noriais. O filIo dc Cccro dcgcncrou, c, quanio
aos dois filIos do salio Socraics, nais sc
arccian con a nac do quc con o ai, isio c,
cono foi accriadancnic inicrrciado or algucn,
cran anlos idioias.
Isso nao scria nada sc csscs filosofos so fosscn
incaazcs dc ccrccr os cargos c cnrcgos
ullicos; o ior, orcn, c quc csiao longc dc scr
nclIorcs ara as funcs c os dcvcrcs da vida.
Convidai un salio ara un lanqucic, c vcrcis
quc ou conscrvara un rofundo silcncio ou
inicrroncra os dcnais convidados con frvolas c
inoriunas crgunias. Convidai-o ara un lailc,
c danara con a agilidadc dc un canclo. Lcvai-o
a un csciaculo, c lasiara o scu asccio ara
incdir quc o ovo sc diviria. Por sc icr rccusado
olsiinadancnic a alandonar sua inoncnic
gravidadc, c quc o salio Caiao
(41}
foi consirangido
a rciirar-sc. Enira o salio cn alguna alcsira
alcgrc? Logo iodos sc calan, cono sc iivcsscn
visio o lolo. Traia-sc, orcn, dc conrar, dc
vcndcr, dc concluir un coniraio, cn suna, dc
fazcr una dcssas coisas quc diariancnic
succdcn a cada un? Tonarcis o salio nais or
una csiaiua do quc or un Ioncn, a ial onio
sc nosira clc cnlaraado cn cada ncgocio.
Assin, o filosofo nao c lon, ncn ara si, ncn
ara o scu as, ncn ara os scus. Mosirando-sc
53
scnrc novo no nundo, cn oosiao s oinics
c aos cosiuncs da univcrsalidadc dos cidadaos,
airai o odio dc iodos con sua difcrcna dc
scniincnios c dc nanciras.
Tudo o quc fazcn os Ioncns csia cIcio dc
loucura. Sao loucos iraiando con loucos. Por
conscguinic, sc Iouvcr una unica calca quc
rcicnda oor olsiaculo iorrcnic da nuliidao,
so lIc osso dar un consclIo. quc, a ccnlo dc
Tinao
(42}
, sc rciirc ara un dcscrio, a fin dc a
gozar voniadc dos fruios dc sua salcdoria.
Mas, voliando ao assunio. quc viriudc, quc
odcr ja rcuniu, no rccinio dc una cidadc,
Ioncns naiuralncnic rudcs, indniios c
sclvagcns? Qucn ja dc Iunanizar csscs
fcrozcs aninais? A adulaao. Ncssc scniido c quc
sc dcvcn cnicndcr a falula dc Anfiao
(43}
c a ciiara
dc Orfcu. Qucn rcaninou c rcuniu a lclc
ronana, quando ancaava dissolvcr-sc? Foi,
acaso, una oraao filosofica? Dcccrio quc nao. foi
un ridculo, un ucril aologo solrc a rcvolia
dos ncnlros conira o csinago
(44}
. Tcnsioclcs
(45}

roduziu o ncsno cfciio con o scu aologo da
raosa c o ourio. Enrcguc, ois, o salio os
nais iolos concciios da filosofia, c janais
iriunfara cono un Scriorio
(46}
con sua inaginaria
cora ou o cngraado ardil da cauda dos dois
cavalos. Nao alcanara nunca o scu oljciivo cono
o alcanaran os dois cacs do cclclrc lcgislador dc
54
Esaria
(47}
. Ja nao falo dc Minos ncn dc Nuna
(48}
,
quc or ncio dc falulosas invcncs soulcran
iirar rovciio da ignorancia oular. scnrc
con scnclIanic ucrilidadcs quc sc faz novcr a
grandc c csiuida lcsia quc sc cIana ovo.
Dizci-nc sc Iouvc una unica cidadc quc icnIa
adoiado as lcis dc Plaiao c dc Arisioiclcs, ou as
nainas dc Socraics
(49}
. Fcsondci-nc. quc
noiivo lcvou os Dccios, ai c filIo, a sc
consagrarcn aos dcuscs infcrnais? Quc ganIou
Curcio rcciiiando-sc na voragcn
(50}
? Tudo foi
olra da gloria, dcssa dulcssina scrcia quc, or
isso, foi nuiio condcnada or nossos salios.
or isso quc clcs cclanan. Podc Iavcr naior
loucura quc a dc un candidaio quc adula
suliccnicncnic o ovo ara conquisiar Ionras c
quc conra o scu favor cusia dc lilcralisno?
quc a daquclc quc rccclc scrvil c Iunildcncnic
os alausos dos ncniccaios? daquclc quc fica
lisonjcado con as aclanacs oularcs? daquclc
quc sc dcia carrcgar cn iriunfo, cono una
csiaiua, ara scr visio clo ovo, ou quc c
cfigiado cn lronzc no foro? A iodas cssas
loucuras, acrcsccniai a da adoao dos noncs c
solrcnoncs; acrcsccniai as Ionras divinas
rcsiadas a un Ioncn scn ncriio algun;
acrcsccniai, finalncnic, as ccrinnias ullicas
lcvadas a cfciio ara colocar no nuncro dos
dcuscs os nais cclcrados iiranos
(51}
. Qucn scra
caaz dc ncgar quc nao Ia coisa nais iola? Nao
55
lasiaria un Dcnocriio ara rir lasianic disso.
Mas, nao scra ianlcn vcrdadc quc a Loucura foi
a auiora dc iodas as fanosas roczas dos
valorosos Icrois quc ianios liicraios cloqucnics
clcvaran s csirclas? a Loucura quc forna as
cidadcs; graas a cla c quc sulsisicn os
govcrnos, a rcligiao, os consclIos, os irilunais; c
c ncsno lciio asscvcrar quc a vida Iunana nao
assa, afinal, dc una csccic dc divcriincnio da
Loucura.
Mas, asscnos, agora, a falar das arics. Qucn
anina os Ioncns a dcscolrir, a iransniiir aos
scus osicros ianias roducs, ao arcccr
ccclcnics, sc nao a scdc dc gloria? AcIaran
csscs Ioncns, na vcrdadc lasianic iolos, quc nao
dcvian ouar ncn vclas, ncn suor, ncn
csforos dc fadiga ara conquisiar nao sci quc
inorialidadc, a qual nao assa, cn uliina
analisc, dc una lclssina quincra. Dcvcis, ois,
Loucura iodos os lcns quc ja sc iniroduziran
no nundo, iodos csscs lcns quc csiais gozando c
quc ianio conirilucn ara a fclicidadc da vida.
Pois lcn, quc dircis, scnIorcs, sc, dcois dc
vos icr rovado quc a nin sc dcvcn iodos os
louvorcs airiludos fora c ao cngcnIo
Iunanos, cu vos rovar quc a nin ianlcn
cricnccn os quc rccclc a rudcncia? Essa c
loa! dira, ialvcz, algucn. Prcicndcis
nisiurar o fogo con a agua, ois a Loucura c a
56
Prudcncia nao sao ncnos oosias quc csscs dois
clcncnios conirarios. Nao olsianic scniir-nc-
ci lisonjcada or vos convcnccr disso, dcsdc quc
coniinucis a rcsiar-nc vossa gcniil aicnao.
Sc a rudcncia consisic no uso concdido das
coisas, cu dcscjaria salcr qual dos dois ncrccc
nais scr Ionrado con o iiulo dc rudcnic. o
salio quc, aric or nodcsiia, aric or ncdo,
nada rcaliza, ou o louco, quc ncn o udor (ois
nao o conIccc} ncn o crigo (orquc nao o vc}
odcn dcnovcr dc qualqucr cnrccndincnio. O
salio alsorvc-sc no csiudo dos auiorcs aniigos;
nas, quc rovciio iira clc dcssa consianic
lciiura? Faros concciios csiriiuosos, alguns
cnsancnios rcquiniados, algunas sinlcs
ucrilidadcs cis iodo o fruio dc sua fadiga. O
louco, ao conirario, ionando a iniciaiiva dc iudo,
arrosiando iodos os crigos, arccc-nc alcanar
a vcrdadcira rudcncia. Honcro, cnlora ccgo,
cncrgava nuiio lcn cssas vcrdadcs. O iolo
dissc clc arcndc roria cusia c so alrc os
olIos dcois do faio". Duas coisas, solrciudo,
incdcn quc o Ioncn saila ao ccrio o quc dcvc
fazcr. una c a vcrgonIa, quc ccga a inicligcncia c
arrcfccc a coragcn; a ouira c o ncdo, quc,
indicando o crigo, olriga a rcfcrir a incrcia
aao. Ora, c rorio da Loucura dirinir iodas
cssas dificuldadcs. Faros sao os quc salcn quc,
ara fazcr foriuna, c rcciso nao icr vcrgonIa dc
nada c arriscar iudo. Qucro olscrvar-vos, alcn
57
disso, quc os quc rcfcrcn a rudcncia fundada
no julgancnio das coisas csiao nuiio longc dc
ossurcn a vcrdadcira rudcncia.
Todas as coisas Iunanas icn dois asccios,
nancira dos Silcnos dc Alciladcs
(52}
, quc iinIan
duas caras conlciancnic oosias. Por isso c
quc, nuiias vczcs, o quc rincira visia arccc
scr a noric, na rcalidadc, olscrvado con
aicnao, c a vida. E assin, nuiias vczcs, o quc
arccc scr a vida c a noric; o quc arccc lclo c
disfornc; o quc arccc rico c olrc; o quc arccc
infanc c glorioso; o quc arccc douio c ignoranic;
o quc arccc rolusio c fraco; o quc arccc nolrc
c ignolil; o quc arccc alcgrc c irisic; o quc
arccc favoravcl c conirario; o quc arccc anigo c
ininigo; o quc arccc saluiar c nocivo; cn suna,
virado o Silcno, logo nuda a ccna. Esiarci falando
nuiio filosoficancnic? Pois vou clicar-nc con
naior clarcza.
Todos vos csiais convcncidos, or ccnlo, dc
quc un rci, alcn dc nuiio rico, c o scnIor dos
scus sudiios. Mas, sc clc iivcr no ciio un
coraao lruial, sc for insaciavcl na sua colia, sc
nunca sc nosirar saiisfciio con o quc ossui,
nao concordarcis conigo quc c niscralilssino?
Sc clc sc dciar iransoriar or scus vcios c or
suas aics, nao sc iornara un dos cscravos
nais vis? O ncsno sc odcria dizcr dc iudo nais.
Dasia, orcn, cssc ccnlo. E con quc fin
58
odcis crguniar-nc nos dizcis iudo isso?
Un ouco dc acicncia, c vcrcis aondc qucro
cIcgar. Sc algucn sc aroinassc dc un cnico
nascarado, no insianic cn quc csiivcssc
dcscncnIando o scu acl, c icniassc arrancar-
lIc a nascara ara quc os cscciadorcs lIc
visscn o rosio, nao criurlaria assin ioda a
ccna? Nao ncrcccria scr culso a cdradas,
cono un csiuido c ciulanic? No cnianio, os
cnicos nascarados iornarian a aarcccr; vcr-
sc-ia quc a nulIcr cra un Ioncn, a criana un
vclIo, o rci un infcliz c Dcus un sujciio -ioa.
Qucrcr, orcn, acalar con cssa ilusao
inoriaria cn criurlar inicirancnic a ccna,
ois os olIos dos cscciadorcs sc divcriian
jusiancnic con a iroca das rouas c das
fisiononias. Vanos alicaao. quc c, afinal, a
vida Iunana? Una concdia. Cada qual aarccc
difcrcnic dc si ncsno; cada qual rcrcscnia o scu
acl scnrc nascarado, clo ncnos cnquanio o
cIcfc dos concdianics nao o faz dcsccr do alco.
O ncsno aior aarccc sol varias figuras, c o quc
csiava scniado no irono, solcrlancnic vcsiido,
surgc, cn scguida, disfarado cn cscravo,
colcrio or niscravcis andrajos. Para dizcr a
vcrdadc, iudo ncsic nundo nao assa dc una
sonlra c dc una aarcncia, nas o faio c quc
csia grandc c longa concdia nao odc scr
rcrcscniada dc ouira forna.
59
Prossiganos. Sc algun salio cado do ccu
surgissc cnirc nos c sc uscssc a griiar. Nao!
Aquclc quc vcncrais vosso Dcus c ScnIor
(53}
nao c
scqucr un Ioncn, nao assando dc un aninal
doninado clo inulso do insiinio, dc un
cscravo dos nais aljcios, ois scrvc a ianios vis
iiranos quanias sao as suas aics", sc cssc
salio, dirigindo-sc a algucn quc cIorassc a
noric do ai, o coriassc a rir, dizcndo-lIc quc
csia vida nao assa, na rcalidadc, dc una
coninua noric c quc, or conscguinic, scu ai so
fcz ccssar dc norrcr; sc, cnfurcccndo-sc con
algun vaidoso solcrlo dc sua gcncalogia, o
iraiassc dc ignolil c dc lasiardo or csiar
ioialncnic afasiado da viriudc, quc c a unica c
cclusiva fonic da vcrdadcira nolrcza; c, sc dcssa
nancira o nosso filosofo fossc falando dc iodas as
ouiras coisas Iunanas, crgunio cu quc
rcsuliado olicria clc dc suas dcclanacs.
Passaria, dcccrio, ara iodos, or louco furioso.
Porianio, ficai ccrios dc quc, assin cono nao Ia
naior csiuidcz do quc qucrcr assar or salio
fora do icno, assin ianlcn nao Ia nada nais
ridculo c inrudcnic do quc una rudcncia nal
conrccndida c inooriuna. Na vcrdadc, nos nos
cngananos rcdondancnic quando qucrcnos
disiinguir-nos no gcncro Iunano, rccusando-nos
a nos adaiar aos icnos. Nunca sc dcvcria
csqucccr csia lci quc os grcgos csialclcccran
ara os scus lanqucics. Dclci c idc-vos
60
cnlora
(54}
. O conirario scria rcicndcr quc a
concdia dciassc dc scr concdia. Alcn disso, sc
a naiurcza vos fcz Ioncns, a vcrdadcira
rudcncia cigc quc nao vos clcvcis acina da
condiao Iunana. En oucas alavras, dc duas
una. ou dissinular inicncionalncnic con os
scus scnclIanics, ou corrcr ingcnuancnic o
risco dc sc cnganar con clcs. E nao scra csia
indagan os salios ouira csccic dc loucura?
Qucn o ncga? Quc nc conccdan, orcn, quc
c cssa a unica nancira dc cada qual fazcr a sua
cssoa aarcccr na concdia do nundo.
Quanio ao rcsio... Dcuscs inoriais! Dcvo falar?
Dcvo calar-nc? E orquc dcvo calar-nc, sc iudo
o quc qucro dizcr c nais vcrdadciro do quc a
roria vcrdadc? Ajudai-nc, orcn, cn assunio
dc iao rclcvanic inoriancia, a nc dirigir s
Musas c cdir-lIcs quc nc auilicn, disondo-sc
a vir do scu Hclicao aic a nin, ianio nais quanio
os ocias ianias vczcs concicn a indiscriao dc
fazc-las dcsccr or ncras friolciras. Vindc, ois,
or un insianic, oI filIas dc Juiicr, ois qucro
rovar quc cssa salcdoria iao galada c quc
cnfaiicancnic sc cIana o laluaric da fclicidadc,
so c accssvcl aos quc sao oricniados cla
Loucura.
Anics dc nais nada, susicnio quc, cn gcral, as
aics sao rcguladas cla Loucura. Con cfciio,
quc c quc disiinguc o salio do louco? Nao scra,
61
ialvcz, o faio do louco sc guiar cn iudo clas
aics, c o salio clo raciocnio? or isso quc
os csioicos afasian do salio ioda c qualqucr
criurlaao dc anino, considcrando-a un
vcrdadciro nal. Alias, sc c quc nos ncrcccn fc os
criaiciicos, as aics fazcn as vczcs dc
cdagogos aos quc sc cncaninIan ara o orio
da salcdoria. sao cono csinulos c inccniivos
ara a saiisfaao dos dcvcrcs da vida c ara una
conduia viriuosa. vcrdadc quc Scncca, duas
vczcs csioico, iscnia o scu salio dc ioda soric dc
aics. OI! lcla olra-rina! Dcccrio, cssc salio
nao c nais Ioncn, nas una csccic dc dcus quc
nunca cisiiu. Falcnos nais clarancnic. o quc
clc fcz foi una fria csiaiua dc narnorc, rivada
dc iodo scnso Iunano.
Quc os scnIorcs csioicos arccicn c ancn
voniadc o scu salio c vao assar a vida na cidadc
dc Plaiao
(55}
, ou, sc acIarcn nclIor, na rcgiao das
idcias, ou nos jardins dc Tanialo
(56}
. Quc csccic
dc Ioncn c un csioico? Qucn odcra dciar dc
cviia-lo cono a un nonsiro, dc icnc-lo cono un
faniasna? Eis o rciraio ficl dc un csioico. surdo
voz dos scniidos, nao scnic aiao alguna; o
anor c a icdadc nao inrcssionan
alsoluiancnic o scu coraao duro cono o
diananic; nada lIc cscaa, nunca sc crdc, ois
icn una visia dc lincc; iudo csa con a naina
caiidao, nada crdoa; cnconira cn si ncsno
ioda a fclicidadc c sc julga o unico rico da icrra, o
62
unico salio, o unico livrc, nuna alavra, cnsa
quc so clc c iudo, c o nais inicrcssanic c quc c o
unico a sc julgar assin. Anigos. a sua uliina
rcocuaao, ois nao ossui ncnIun. Scn
ncnIun cscruulo, cIcga a insuliar os dcuscs c
a condcnar cono vcrdadcira loucura iudo o quc
sc faz no nundo, ridicularizando iodas as coisas.
Vcdc o lclo quadro dcssc aninal quc nos
arcscnian cono o nodclo acalado da
salcdoria. Dizci-nc, or favor. sc a qucsiao
udcssc scr osia a voios, quc cidadc dcscjaria
scnclIanic nagisirado? Quc ccrciio rcclanaria
un ial gcncral? Qucn o convidaria sua ncsa?
Esiou igualncnic convcncida dc quc nao acIaria,
scqucr, una nulIcr ou scrvo quc quiscsscn c
udcsscn suoria-lo. E qucn, ao conirario, nao
rcfcriria un Ioncn qualqucr, iirado da nassa
dos Ioncns csiuidos; quc, cnlora csiuido,
soulcssc nandar ou olcdcccr aos csiuidos,
fazcndo-sc anar or iodos; quc, solrciudo, fossc
conlaccnic ara con a nulIcr, lon ara os
anigos, alcgrc na ncsa, sociavcl con iodos os
quc convivcssc; quc, finalncnic, nao sc acIassc
csiranIo a iudo o quc c rorio da Iunanidadc?
Mas, ara falar a vcrdadc, cIcgo a icr nojo dc
falar dcssa csccic dc salios. Passo, or isso, a
iraiar dos ouiros lcns da vida.
***
63
Quando sc rcflcic aicniancnic solrc o gcncro
Iunano, c quando sc olscrvan cono dc una
alia iorrc (jusiancnic a nancira cla qual Juiicr
cosiuna roccdcr, scgundo dizcn os ocias},
iodas as calanidadcs a quc csia sujciia a vida
dos noriais, nao sc odc dciar dc ficar
vivancnic conovido. Sanio Dcus! Quc c, afinal, a
vida Iunana? Cono c niscravcl, cono c sordido
o nascincnio! Cono c cnosa a cducaao! A
quanios nalcs csia cosia a infancia! Cono sua
a juvcniudc! Cono c gravc a vclIicc! Cono c dura
a ncccssidadc da noric! Pcrcorranos, ainda una
vcz, cssc dcloravcl caninIo. Quc Iorrvcl c
variada nuliilicidadc dc nalcs! Quanios
dcsasircs, quanios incnodos sc cnconiran na
vida! Enfin nao Ia razcr quc nao icnIa o
anargor dc nuiio fcl. Qucn odcria dcscrcvcr a
infiniia scric dc nalcs quc o Ioncn causa ao
Ioncn, cono scjan a olrcza, a risao, a
infania, a dcsonra, os iorncnios, a invcja, as
iraics, as injurias, os confliios, as fraudcs, cic.?
Eu nao salcria dizcr-vos quc dcliio icria o Ioncn
conciido ara ncrcccr iao grandc quaniidadc dc
nalcs, ncn quc dcus furioso o icria consirangido
a nasccr cn iao Iorrvcl valc dc niscrias. Assin,
ois, qucn qucr quc caninc a fundo a
niscralilssina condiao do gcncro Iunano, nao
odcra, dcccrio, dciar dc arovar o ccnlo das
virgcns dc Milcio
(57}
, cnlora scja un ccnlo
digno dc ioda a conaiao.
64
Quais foran os nais cclclrcs dcsgosiosos da
vida quc rocuraran csoniancancnic a noric?
Nao foran, orvcniura, os anigos nais roinos
da salcdoria? Para nao falar dc Diogcncs,
Xcnocraics, Caiao, Cassio, Druio, lcnlro acnas
o fanoso Quirao
(58}
, quc rcfcriu a noric
inorialidadc. Ja sci quc logo conrccndcrcis
quanio o nundo duraria ouco, sc a salcdoria
fossc conun cnirc os noriais. Sou ncsno dc
oiniao quc, cn lrcvc, Iavcria ncccssidadc dc
una nova argila c dc un novo Proncicu
(59}
. Mas,
ianlcn ncssc caso, sou cu qucn rovidcncia,
nanicndo os Ioncns na ignorancia, na
irrcflcao, no csquccincnio dos nalcs assados c
na cscrana dc un fuiuro nclIor. Misiurando
as ninIas douras con as da voluia, cu
ancnizo o rigor do scu dcsiino. Anan a vida nao
so quasc iodos os Ioncns, cono aic aquclcs cujo
fio da cisicncia csia rcsics a scr coriado cla
noric, aquclcs quc dcvcn dciar a vida dcois dc
un lon nuncro dc anos. Elcs nao nosiran
ncnIuna rcssa dc assar ara o nuncro dos
norios. Quanio nais noiivos icn os Ioncns
ara vivcr conira a roria voniadc, ianio ncnos
sc cnojan da vida, cvidcnciando quc nao acIan
cccssivancnic longos os scus dias. Sao un
cfciio da ninIa londadc csscs vclIos quc vcdcs
alcanar a ncsioria dccrciiudc c quc dc Iunano
so ossucn a figura. Por isso c quc sao gagos,
dcliranics, dcsdcniados, cncanccidos, calvos, ou,
65
ara dcscrcvc-los nclIor, con as alavras dc
Arisiofancs, cnrugados, corcundas, scn ncnIun
rcsio dc virilidadc. E, nao olsianic, anan con
iransoric a vida. Nao sc liniian csscs vclIoics
inscnsaios aos razcrcs da cisicncia, nas sc
csforan ainda or iniiar, o quanio odcn, a
juvcniudc. un cncgrccc os calclos lrancos; ouiro
cscondc con una calclcira a calca calva; ouiro
c dcnics ionados dc cnrcsiino dc algun
orco; ouiro sc aaiona loucancnic or una
noa c faz or cla loucuras quc cnvcrgonIarian
un raazinIo. Esianos iao Ialiiuados a vcr un
Ioncn iodo curvado ao cso dos anos c quc ja
nao cncrga a icrra cn quc csia ara dcsccr, a
vc-lo, rciio, casar-sc con una nocinIa scn
doic, c casar-sc, ccriancnic, nais ara o dc
ouircn do quc ara o rorio uso, quc isso sc
iorna quasc un noiivo dc louvor.
Eis, orcn, un quadro ainda nais divcriido.
aquclas vclIas aaionadas, aquclcs cadavcrcs
scnivivos quc arcccn icr sado do rclo c ja
csiao fcdcndo carnia, ainda scnicn ardcr o
coraao. Lascivas cono cadclas no cio, so
rcsiran una orca scnsualidadc c dizcn
dcscaradancnic quc scn voluia a vida nao valc
nada. Essas vclIas calras ainda fazcn o anor c,
quando cnconiran algun Faao
(60}
, cosiunan
rcnuncrar gcncrosancnic a rcugnancia quc
causan. Eniao, nais do quc nunca, sc csncran
na iniura do rosio, assan a vida dianic do
66
csclIo, arrancan fios lrancos dc larla,
osicnian dois scios flacidos c cnrugados, canian
con voz rouqucnIa c Icsiianic ara dcscriar a
languida concuisccncia, lclcn grandc,
inironcicn-sc nas danas das noas, cscrcvcn
carias anorosas, cis os ncios quc cssas vclIas
raosas cnrcgan ara dar coragcn aos scus
cusiosos canccs. Enquanio isso, a socicdadc
cclana. Quc vclIas nalucas! Quc vclIas
nalucas! Mas, sc a socicdadc icn razao, clas
sc ricn c, incrsas nos razcrcs, arovciian a
fclicidadc quc lIcs roorciono. Eu dcscjaria quc
csscs ccnsorcs indiscrcios soulcsscn dizcr-nc o
quc scra nais csiuido. vivcr alcgrc c saiisfciio,
ou cicrnancnic dcscscrado aic sc cnforcar con
una corda. Podcrao dizcr-nc quc c una
vcrdadcira infania a vida dcsscs vclIos c dcssas
vclIas. Nao o ncgo; nas, quc inoria isso aos
ncus loucos? Ou sao inicirancnic inscnsvcis
dcsonra, ou cniao, quando a scnicn, sufocan
facilncnic o rcnorso. Os ncus lons c ficis
sudiios icn una filosofia csccial, quc lIcs faz
disiinguir nuiio lcn os nalcs inaginarios dos
nalcs rcais. Cai-vos una cdra na calca? OI!
isso, sin, c na rcalidadc un nal! Mas, a dcsonra,
a infania, as ccnsuras, as naldics so nos
fazcn nal quando qucrcnos scniir. dcsdc quc
nao cnscnos nisso, dcian dc scr un nal. Quc
nal odc fazcr o quc nurnura a socicdadc,
quando c ccrio quc iniinancnic vos alaudis?
67
Ora, soncnic cu icnIo a viriudc dc sullinar os
Ioncns a cssc alio grau dc crfciao, c c cssc un
dos ncus naiorcs rcdicados. Parccc-nc,
coniudo, ouvir alguns filosofos dizcrcn quc una
das naiorcs dcsgraas ara un Ioncn consisic
cn ficar louco, cn vivcr no crro, na ilusao c na
ignorancia. OI! cono csiao rcdondancnic
cnganados! Fcsondo-lIcs, ao conirario, quc c
jusiancnic nisso quc consisic scr Ioncn.
Confcsso-vos quc nao sci clicar cono odcn
iraiar dc infclizcs os ncus loucos, scndo a
loucura, cono c, airinnio univcrsal da
Iunanidadc, c quando iodos os noriais nasccn,
cducan-sc c sc confornan con cla.
Parccc-nc lasianic ridculo lasiinar un scr
quc sc acIa no scu csiado nornal. Considcrarcis
dcloravcl o faio do Ioncn nao icr asas ara
voar cono os assaros, ou quairo cs cono os
quadrucdcs, ou a fronic arnada dc cIifrcs cono
o iouro? Lancniarcis a soric dc un lclo cavalo,
clo faio dc nao icr arcndido granaiica ou dc
nao concr lcn? Dclorarcis un iouro, clo faio
dc nao scr adcsirado na alcsira? Porianio,
assin cono o cavalo nao c infcliz or ignorar a
granaiica, assin ianlcn nao o c o louco, ois a
loucura c naiural no Ioncn. Mas, os suiis
disuiadorcs ncus aniagonisias coniinuan a
crscguir-nc con novos sofisnas. Dcnirc iodos
os aninais dizcn clcs so o Ioncn goza do
rivilcgio dc arcndcr as arics c as cicncias, a fin
68
dc surir con os scus conIccincnios s lacunas
da naiurcza. Cono sc Iouvcssc sonlra dc
vcrdadc cn quc a naiurcza, iao rcvidcnic c
vigilanic quanio ao crnilongo c aic quanio s
crvas ou s florzinIas do cano, fossc csqucccr-
sc unicancnic do Ioncn, dciando dc lIc
forncccr iudo aquilo dc quc rccisa! OI! quc
alsurdo! Nao! As cicncias c as arics quc ianio
dccaniais nao sao olra da naiurcza. foi un ccrio
gcnio cIanado Tcuio
(61}
, grandc ininigo do gcncro
Iunano, quc, or cunulo da dcsvcniura dos
Ioncns, as invcniou. Eis orquc, nuiio longc dc
conirilurcn ara cssa fclicidadc quc sc rcicndc
arcscniar cono razao dc sua dcscolcria, as
cicncias sao, ao conirario, circnancnic nocivas.
TinIa dcccrio lon faro aquclc salio c rudcnic
rci
(62}
quc, con iania finura, scgundo Plaiao,
rcrovou a invcnao do alfalcio.
Diganos, ois, francancnic, quc a cicncia c a
indusiria sc iniroduziran no nundo con iodas
as ouiras csics da vida Iunana, icndo sido
invcniadas clos ncsnos csriios quc dcran
origcn a iodos os nalcs, isio c, clos dcnnios,
quc or final iiraran da cicncia o scu nonc
(63}
.
Nada disso sc conIccia no scculo dc ouro, cn
quc, scn nciodo, scn rcgra, scn insiruao, os
Ioncns vivian fclizcs, guiados cla naiurcza c
clo rorio insiinio. Con cfciio, quc uiilidadc
icria, naquclc icno, a granaiica? Havia acnas
a linguagcn, c, ainda assin, so cra falada ara
69
crinir o cnsancnio. Nao Iavia ncccssidadc dc
logica, orquc, icndo iodos os ncsnos
raciocnios, as divcrgcncias dc oiniao nao
rovocavan discussao alguna. Nao sc conIccia a
rciorica naqucla idadc acfica, cn quc nao Iavia
ncn roccssos, ncn confliios, ncn discursos.
Ncssa coca, os lcgisladorcs cran inuicis,
orquc, rcinando os lons cosiuncs, nao Iavia
ncccssidadc dc lcis
(64}
. Alcn disso, aquclcs
noriais cran rcligiosssinos, noiivo or quc nao
ansiavan or invcsiigar con nia curiosidadc os
scgrcdos da naiurcza. Convcncidos dc quc a un
cqucno inscio cono o Ioncn nao c lciio
uliraassar os csirciios liniics dc sua
caacidadc, nao quclravan a calca con a
csquisa das dincnscs, dos novincnios, dos
cfciios, das origcns oculias dos asiros. Tanlcn
nao lIcs assava cla inaginaao a incriincnic
idcia dc qucrcr salcr o quc sc acIa alcn dos
ccus.
Mas, aos oucos, foi dcsaarcccndo a
inoccncia do scculo dc ouro, dc forna quc os
naus gcnios, cono ja dissc, logo dcscolriran as
arics, nas ainda cn cqucno nuncro c nuiio
ouco ccrciiadas. En scguida, a sucrsiiao dos
caldcus
(65}
c a ociosa lcviandadc dos grcgos
criaran nil ouiras, iodas nuiio ooriunas c
ccclcnics ara aiorncniar o csriio. So a
granaiica c nais do quc suficicnic ara nos
alorrcccr duranic ioda a vida. Dc iodas cssas
70
arics, sao iidas cn naior arco as quc nais sc
aroinan do lon scnso, isio c, da loucura.
Mas, quc vaniagcn roorcionan aos quc dclas
fazcn rofissao? Morrcn dc fonc os icologos,
dcfinIan os fsicos, cacn no ridculo os
asirologos, sao dcsrczados os dialciicos. E so o
ncdico faz foriuna.
A rincial vaniagcn da ncdicina csia cn quc,
quanio nais ignoranic, ousado c icncrario c
qucn a ccrcc, ianio nais csiinado c clos
scnIorcs laurcados. Alcn disso, cssa rofissao,
da nancira or quc nuiios a ccrccn Iojc cn
dia, sc rcduz a una csccic dc adulaao, quasc
cono a cloqucncia.
Dcois dos ncdicos, vcn, incdiaiancnic, os
ralulas ou jurisconsulios. Eu nao salcria dizcr-
vos ao ccrio sc csscs suosios filIos dc Tcnis
rcccdcran os scquazcs dc Esculaio. disuian
a rcccdcncia cnirc si. O quc c fora dc duvida c
quc os filosofos, quasc quc or conscnso
unaninc, ridicularizan os advogados c, con
nuiia roricdadc, qualifican cssa rofissao dc
ccncu dc Iuo. Mas, lurros ou nao, scrao
scnrc clcs os inicrrcics das lcis c os
rcguladorcs dc iodos os ncgocios. Ao asso quc
csscs scnIorcs csicndcn os scus laiifundios, o
olrc icologo, dcois dc icr rcvisiado iodas as
arcas da divindadc, c olrigado a concr favas c a
71
vivcr nuna cicrna gucrra con os inscios
nojcnios.
Dc iudo quanio disscnos accrca das
discilinas, odc-sc concluir quc as arics nais
vaniajosas sao as quc nais sc rclacionan con a
loucura. Por conscguinic, sao crfciiancnic
fclizcs os Ioncns quc, scn icr qualqucr rclaao
con as cicncias cscculaiivas c raiicas, icn
cono unico guia a naiurcza, a qual nao ossui
ncnIun dcfciio c nunca dcia quc sc crcan os
quc scgucn ficl c caiancnic os scus assos,
scn a rcicnsao dc sair dos liniics da condiao
Iunana. A naiurcza c ininiga dc iodo ariifcio, c,
dc faio, vcnos crcsccr nais fclizcs as coisas nao
conianinadas or ncnIuna aric.
Pcrniii quc nc dcicnIa un ouco solrc o
ncsno arguncnio. Nao scra vcrdadc quc, cnirc
ianias csccics dc aninais, os quc vivcn nais
fclizcs sao os quc nao icn ncnIuna discilina c
quc so a naiurcza rcconIcccn cono ncsira?
Qucn scra nais fcliz c adniravcl do quc as
alclIas? No cnianio, ncn scqucr ossucn iodos
os scniidos do coro. Acsar disso, quando c quc
a arquiiciura cnconirara algucn quc as igualc na
consiruao dos cdifcios? Qual foi o filosofo quc ja
insiiiuiu una rcullica scnclIanic? Ja o cavalo,
or csiar nais roino dos scniincnios do
Ioncn c scndo or csic doninado, ariicia
considcravclncnic das calanidadcs Iunanas.
72
Aconiccc, nuiias vczcs, quc cssc aninal
doncsiico, cn lugar dc fugir da laialIa, sc aiira
ao crigo, c, na anliao da viioria, un golc
norial csicndc-o or icrra, olrigando-o a concr
ocira junio con o cavalciro. Ja nao falo das
crucis nordcduras, das csoradas agudas, da
risao quc c a csirclaria, das rcdcas, do csado
cavalciro, cn suna, dc ioda a iragica cscravidao
a quc clc, a ccnlo do Ioncn, sc sujciiou
csoniancancnic, na ansia cccssiva dc sc vingar
do vcado scu ininigo. Dcn nais dcscjavcl c a
vida das noscas c dos assaros, or nasccrcn
livrcs c ionar a naiurcza o cncargo dc nuir-los.
Scrian ncsno crfciiancnic fclizcs c iranquilos
sc nao dcvcsscn icncr as insdias dos Ioncns.
Nao inaginais quanio crdcn os assaros da sua
riniiiva lclcza, quando arcndcn, nas gaiolas,
os nossos canios. E ianio isso c vcrdadc, sol
iodos os asccios, quc as roducs da naiurcza
uliraassan dc nuiio as da aric.
Por iudo isso, nunca icrci louvado lasianic a
Piiagoras or sc icr iransfornado cn galo. Essc
filosofo, cn viriudc da ncicnsicosc, assou or
iodos os csiados. filosofo, Ioncn, nulIcr, rci,
confidcnic, cic, cavalo, ra c crcio aic quc
csonja. E, dcois dc iodas cssas iransnigracs,
dcclarou quc o Ioncn cra o nais infcliz dc iodos
os aninais, ois iodos os ouiros csiao saiisfciios
dc ficar nos liniics rcfiados cla naiurcza,
cnquanio so o Ioncn sc csfora or uliraassa-
73
los. Aicn disso, Piiagoras cosiunava anicor os
iolos aos salios c aos grandcs. Tal cra, ianlcn,
a oiniao dc Crilo, un dos conanIciros do
scnsaio Ulisscs, o qual, icndo sido iransfornado
cn orco cla lrua Circc, rcfcria grunIir
iranquilo c voniadc nun cIiquciro a andar na
isia dc novos crigos c novas avcniuras con o
scu gcncral. Parccc-nc, ianlcn, quc o rorio
Honcro, o cclclrc ai da niiologia, nao divcrgc
dcssa oiniao, ois quc, cn gcral, considcra
niscravcis iodos os noriais c diz quc a noric os
ccrca or ioda a aric. Ncn ncsno Ulisscs, o scu
fanoso Icroi c nodclo dc salcdoria, consiiiui
ara clc una cccao, ois cIcga a lIc alicar,
varias vczcs, o cicio dc infcliz. No cnianio, nao
diz o ncsno dc Paris, dc Aja c dc Aquilcs, quc
cran loucos. Pclo conirario. cono Ulisscs fossc
cngcnIoso c asiuio c scguissc os consclIos dc
Mincrva, rcfcrindo-os a iudo nais, Honcro
dclorou a infclicidadc dcssc rci dc iaca.
Voliando, ois, ao ncu assunio, afirno quc os
quc sc alican ao csiudo das cicncias csiao
nuiio longc da fclicidadc c sao dulancnic
loucos, orquc, csqucccndo-sc dc sua condiao
naiural c qucrcndo vivcr cono ouiros ianios
dcuscs, fazcn naiurcza, con as naquinas dc
aric, una gucrra dc giganics. Dc iudo isso, infiro
quc os vcrdadciros fclizardos sao os quc nais sc
aroinan da ndolc c da csiuidcz dos lruios,
74
scn cnrccndcrcn nada quc csicja acina das
foras Iunanas.
Pois lcn! Traicnos dc dcfcndcr cssc
arguncnio, nao con as aniinonias dos csioicos,
nas con un ccnlo alnar. Dcuscs inoriais,
julgai-o! Qucn no nundo vivcra nais fcliz do quc
os vulgarncnic cIanados lolos, iolos inscnsaios
c inlccs? AI! cono acIo loniios csscs noncs!
Qucro dizcr-vos una coisa quc, rincira visia,
ialvcz ioncis or ciravaganic c alsurda. Mas,
quc inoria? Acsar disso, nao qucro dciar dc
vo-la dizcr, ianio nais quanio c sucrior a
qualqucr ouira vcrdadc.
Fcsondci-nc. c ou nao caio quc os Ioncns
quc sc julgan rivados dc scniincnio ncnIun
ncdo icn da noric? E cssc ncdo or Daco!
nao c un nal indifcrcnic! Alcn disso, csiao
iscnios dos icrrvcis rcnorsos da conscicncia; nao
icncndo ncn faniasnas ncn ircvas, nao sao
aiorncniados cla crciua crscciiva dos
nalcs; nao sao cnganados cla va cscrana dc
fuiuros lcns. En suna os scus dias nao sao
cnvcncnados cla infiniia scric dc cuidados a quc
csia sujciia a vida. A dcsonra, o icnor, a
anliao, a invcja, o anor, a anizadc, sao coisas
inicirancnic csiranIas ara clcs, ois gozan da
inconaravcl vaniagcn dc so na forna difcrircn
dos aninais. Mas, isso nao lasia, ois quc,
scgundo a oiniao dos icologos, cIcgan a scr
75
inccavcis. Isso osio, iornai a consuliar ainda
una vcz o vosso niino, oI inscnsaios ariidarios
da salcdoria! Pondcrai, caninai aicniancnic
quanias aflics do csriio vos aiorncnian dia c
noiic; rcuni cn lloco, sol os vossos olIos, iodos
os divcrsos nalcs da vida; c julgai finalncnic, or
vos ncsnos, quanio c grandc a fclicidadc quc
roorciono aos ncus inscnsaios. Nao gozan clcs
acnas dc un coninuo razcr, rindo, jogando c
caniando, nas nc arccc, alcn disso, quc a
alcgria, o razcr, a cIacoia, o riso, scgucn-lIcs
os assos or ioda aric. Dir-sc-ia quc os dcuscs
iivcran a londadc dc nisiura-los con os Ioncns
ara cdulcorar a irisicza da vida Iunana. Eu
dcscjaria quc noiasscis ainda un rivilcgio quc
Ionra nuiissino os ncus sudiios. Divcrsa c a
disosiao do coraao Iunano dc indivduo ara
indivduo; nas, quanio aos ncus loucos, iodos os
Ioncns scnicn razcr cn ossu-los, cono sc
soulcsscn quc clcs sao da sua naiurcza.
Dcscjan-nos con iransoric, alraan-nos,
lisonjcian-nos, alincnian-nos, socorrcn-nos cn
suas ncccssidadcs, cn suna, crniicn-lIcs
dizcr c fazcr iodo nal quc lIc arouvcr. Nao so
nao sc cnconira ningucn quc sc aircva a
coniraria-los, cono arccc quc aic as rorias
fcras, or un naiural scniincnio da sua
inoccncia, conicn dianic dclcs a sua inaia
fcrocidadc. Sao sagrados ara os dcuscs, ara
76
nin solrciudo, noiivo orquc c nuiio jusio quc
iodos uscn ara con clcs do ncsno rcsciio.
Quc dircnos, cn scguida, dc ianias ouiras
rcrrogaiivas dc quc gozan os ncus scquazcs?
Os naiorcs nonarcas dc ial forna conccniraran
nclcs as suas dclcias, quc nuiios nao odcn
ncn janiar, ncn asscar, ncn ficar longc dclcs
or una Iora scqucr. Quc difcrcna nao acIarao,
ois, cnirc os scus lolos c os salios
nclancolicos, dos quais ialvcz nanicnIan un
ara lIcs fazcr as Ionras? E una ial difcrcna
nada icn dc nisicrioso ncn dc surrccndcnic,
orquc os salios, cn gcral, so salcn dizcr coisas
nclancolicas c, s vczcs, confiando no rorio
salcr, crniicn-sc ofcndcr os dclicados ouvidos
con ungcnics vcrdadcs. Os ncus loucos, ao
conirario, icn una vida ioialncnic oosia c
olscrvan, ara con os rncics, iodas as
nanciras quc nais cosiunan agradar, divcriindo
os ouiros con nil cIacoias c lolagcns, con diios
sairicos, con carcias c disaraics dc fazcr
qualqucr cssoa rclcniar dc riso. Noiai, dc
assagcn, o rivilcgio quc icn os lolos dc odcr
falar con ioda a sinccridadc c franqucza. Havcra
coisa nais louvavcl do quc a vcrdadc? Sc lcn
quc, con Plaiao, o rovcrlio dc Alccladcs diga
quc u ucdudc sc cncontu no unIo c nus
cunus, coniudo c a nin, ariicularncnic, quc
convcn cssc clogio, orquc, scgundo o
icsicnunIo dc Eurcdcs, iudo o quc o iolo
77
cnccrra no coraao clc o iraz ianlcn inrcsso
na calca c o nanifcsia nas alavras. Mas, os
salios, scgundo o ncsno Eurcdcs, icn duas
lnguas, una ara dizcr o quc cnsan c a ouira
ara falar confornc s circunsiancias. quando o
qucrcn, icn ialcnio ara fazcr o rcio aarcccr
cono lranco c o lranco cono rcio, sorando
con a ncsna loca o calor c o frio
(66}
c crinindo
con alavras caiancnic o conirario do quc
scnicn no ciio.
Nao osso dciar, aqui, dc lasiinar a soric dos
rncics. OI! cono sao infclizcs! Inaccssvcis
vcrdadcs, so conian con a anizadc dos
aduladorcs. Mas, ondcrara algucn quc clcs nao
dcvcn quciar-sc scnao dc si ncsnos. Porquc
scra quc os rncics nao gosian dc rcsiar
ouvidos vcrdadc? E orquc dcicsian a
conanIia dos filosofos? AI! lcn vcjo quc isso sc
dcvc ao ncdo quc icn os rncics dc cnconirar,
cnirc os filosofos, algun ciulanic quc sc aircva a
dizcr o quc c vcrdadciro c nao o quc c agradavcl!
Conccdo, dc lon agrado, quc a vcrdadc scja
odiada or iodos c nuiio nais clos nonarcas.
Mas, c jusiancnic cssa razao o quc nais Ionra
os ncus loucos. Ncn ncsno dissinulan os
vcios c os dcfciios dos rcis. Quc digo cu?
CIcgan, nuiias vczcs, a insulia-los, a injuria-los,
scn quc csscs scnIorcs do nundo sc ofcndan
or isso ou sc alorrcan. Salcnos quc os
rncics, cn lugar dc ficarcn indignados, ricn-
78
sc dc iodo coraao quando un iolo lIcs diz coisas
quc scrian nais do quc suficicnics ara cnforcar
un filosofo. So sc cosiuna dcfcndcr a vcrdadc
quando nao sc c aiingido or cla; ora, so aos
loucos os dcuscs conccdcran o rivilcgio dc
ccnsurar c noralizar scn ofcndcr a ningucn.
Quasc cla ncsna razao c quc as nulIcrcs
gosian dos loucos c dos lolos, c c or isso quc
cssc sco c iao inclinado ao riso c s frivolidadcs.
Alcn disso, qualqucr coisa quc faan as
scnIorinIas con cssa csccic dc cssoas (c s
vczcs con ioda csccic}, arccc-lIcs una
lrincadcira ou una cIacoia, iao cngcnIoso c
ladino c o lclo sco cn colorir c nascarar os scus
ardis.
Voliando, ois, fclicidadc dos loucos, dcvo
dizcr quc clcs lcvan una vida nuiio divcriida c
dcois, scn icncr ncn scniir a noric, voan
dirciiinIo ara os Canos Elsios, ondc as suas
icdosas c fadigadas alnazinIas coniinuan a
divcriir-sc ainda nclIor do quc anics. Confroniai,
agora, a condiao dc qualqucr salio con a dc un
iolo. Inaginai, figurai, un Ioncn vcncravcl,
vcrdadciro nodclo dc salcdoria, c olscrvai cono
faz a sua assagcn cla icrra. Consirangido
dcsdc a infancia a consagrar-sc ao csiudo, assa
a flor dos anos nas viglias, nas aflics, na nais
assdua fadiga; c, nal sai dcssa dura cscravidao,
acIa-sc ainda nais infcliz do quc nunca. Por isso
c quc, dcvcndo vivcr con ccononia, con
79
nodcraao, con irisicza, con scvcridadc, clc sc
iorna crucl c csado a si ncsno, incnodo c
insuoriavcl aos ouiros. Palido, nagro,
cnfcrnio, ranclcnio, fraco, cncanccido, vclIo
anics do icno, icrnina una vida infcliz con a
noric rcnaiura. Mas, quc inoria ao salio
norrcr noo ou vclIo, quando sc odc afirnar,
con ioda a razao, quc nunca vivcu? Con cfciio,
nao sc odc falar cn vivcr quando nao sc gozan
iodos os razcrcs da vida. Quc vos arccc, agora,
cssc lclo rciraio do salio? Agrada-vos?
Mas, ja csiou cscrando quc as inoriunas
ras quc sao os csioicos
(67}
vcnIan aiacar-nc con
novos arguncnios. E dirao clas una insignc
loucura nao csiara crio do furor, ou nclIor, nao
odcra cIanar-sc un vcrdadciro furor? Mas, quc
qucr dizcr scr furioso? Nao significara, ialvcz, icr
a ncnic criurlada? Cono nc insiran icdadc
csscs filosofos! O nais das vczcs, nao salcn o
quc dizcn. Pois lcn, sc no crniiircn as nusas,
qucro dcrrular, qucro dcsiruir ianlcn cssc
aladio. Nao osso ncgar quc os csioicos scjan
arguncniadorcs suiis nas, or ouco quc
quciran icr rcuiaao dc lon scnso, dcvcn
disiinguir duas csccics dc loucura, da ncsna
nancira or quc Socraics, scgundo Plaiao,
disiinguia duas Vcnus
(68}
c dois Cuidos. Afirno
quc ncn iodas as loucuras iornan igualncnic
infcliz o Ioncn. Sc assin nao fossc, Horacio
dcccrio nao icria alicado o cicio dc anavcl ao
80
furor quc invadc os ocias c quc rcvcla o fuiuro.
O ciiado Plaiao nao icria includo, cnirc os
rinciais lcns da vida, o furor dos vaics, dos
adivinIos c dos ananics, c a Silila Cunana nao
icria cnrcgado cssc vocalulo ara crinir as
cnas c os iralalIos dc Encias.
Ha, orianio, duas csccics dc furor. Un vcn
do fundo do infcrno, c sao as furias quc o
nandan ara a icrra. Essas airozcs c vingaiivas
divindadcs iiraran da calca una orao dc
scrcnics c aiiran suas cscanas solrc os
Ioncns quando qucrcn divcriir-sc cn
aiorncnia-los. Tcn nisso as suas origcns o furor
da gucrra, a Iidroica c dcvoradora scdc do ouro,
o infanc c aloninavcl anor, o arricdio, o
inccsio, o sacrilcgio, o cso dc conscicncia c iodos
os ouiros flagclos scnclIanics dc quc sc scrvcn
as furias ara dar aos noriais una anosira dos
sulcios cicrnos.
Eisic, orcn, ouiro furor inicirancnic oosio
ao rcccdcnic, c sou cu qucn o roorciona aos
Ioncns, quc dcvcrian dcscja-lo scnrc cono o
naior dc iodos os lcns. En quc cnsais quc
consisia cssc furor ou loucura? Consisic nuna
ccria alicnaao dc csriio quc afasia do nosso
anino qualqucr rcocuaao incnoda,
infundindo-lIc os nais suavcs dclciics.
jusiancnic cssa divagaao quc, cono un insignc
don dos surcnos dcuscs, dcscja Cccro ara si,
81
quando diz a iico quc nao odc nais suoriar o
cso dc ianios nalcs
(69}
. Un grcgo, dc cujo nonc
nao nc rccordo, cra do ncsno arcccr, c a sua
Iisioria c iao cngraada quc cu aic qucro conia-
la. Essc Ioncn cra louco dc iodas as fornas.
dcsdc nanIa nuiio ccdo aic iardc da noiic,
ficava scniado sozinIo no icairo c, inaginando
quc assisiia a una nagnfica rcrcscniaao,
cnlora na rcalidadc nada sc rcrcscniassc, ria,
alaudia c divcriia-sc grandc. Fora dcssa
loucura, clc cra, cn iudo o nais, una oiina
cssoa. conlaccnic c ficl con os anigos; icrno,
corics, condcsccndcnic con a nulIcr; indulgcnic
con os cscravos, nao sc cnfurcccndo quando via
quclrar-sc una garrafa. Scus arcnics dcran-sc
ao incnodo dc cura-lo con Iclcloro; nal,
orcn, clc voliou ao csiado quc inroriancnic
sc cIana dc lon scnso, dirigiu-lIc csia lcla c
scnsaia aosirofc. Mcus caros anigos, quc
fizcran voccs? Prcicndcn icr-nc curado c, no
cnianio, naiaran-nc; ara nin, acalaran-sc os
razcrcs. voccs nc iiraran una ilusao quc
consiiiua ioda a ninIa fclicidadc". TinIa solras
dc razao cssc convalcsccnic, c os quc, or ncio
da aric ncdica, julgaran cura-lo, cono dc un
nal, dc iao fcliz c agradavcl loucura, nosiraran
rccisar nais do quc clc dc una loa dosc dc
Iclcloro.
Ainda nao dccidi sc sc dcva ou nao cIanar
indisiiniancnic dc loucura iodo crro dc csriio c
82
do scnso. quc, cn gcral, dizcnos scr louco iodo
aquclc quc, scndo curio dc visias, iona un lurro
or juncnio, ou quc, or icr ouco
disccrnincnio, considcra ccclcnic un nau
ocna. Ao ncsno icno, quando un Ioncn
concic un csiranIo crro, nao so dc scnso, nas
ianlcn dc inicligcncia, nclc crsisiindo
longancnic, or ccnlo, quando, ao cscuiar o
zurro dc un lurro, julga ouvir una sinfonia ou,
cniao, quando, cnlora olrc c dc origcn
Iunildc, inagina scr o rci Crcso, da Ldia
(70}

ncssc caso, sc diz quc o olrczinIo crdcu o
niolo. Mas, cssa loucura, quando dirigida a un
oljcio dc razcr, cono cosiuna aconicccr quasc
scnrc, lasianic agradavcl sc iorna ianio ara
os quc a icn cono ara os quc sao ncros
cscciadorcs. Assin, cssa csccic dc loucura c
lcn nais csalIada do quc cn gcral sc cnsa. s
vczcs, c un louco quc sc ri dc ouiro louco,
divcriindo-sc anlos nuiuancnic. Tanlcn nao c
raro vcr-sc un nais louco rir-sc nuiio dc ouiro
ncnos do quc clc. Mas, na ninIa oiniao, o
Ioncn c ianio nais fcliz quanio nais nuncrosas
sao as suas nodalidadcs dc loucura, conianio
quc nao saia da csccic quc nos c cculiar c quc
c iao csalIada quc cu nao salcria dizcr sc
Iavcra, cn iodo o gcncro Iunano, un so
indivduo quc scja scnrc salio c nao icnIa
ianlcn a sua nodalidadc. Sc algucn, ao vcr
una alolora, a ionassc or una nulIcr, dir-sc-
83
ia scr o olrczinIo un louco. A razao disso c quc
scnclIanic criurlaao raras vczcs cosiuna
aarcccr cnirc nos. Mas, quando un narido
inlccil adora a nulIcr, julgando-a nais ficl do
quc Pcncloc, ncsno quc cla lIc faa crcsccr na
calca un losquc dc cIifrcs, c iniinancnic sc
fcliciia, lcndizcndo cnorncncnic o scu dcsiino c
dando graas a Dcus or o icr unido a
scnclIanic Lucrccia, ningucn acIa quc sc
iraic dc loucura, orquc isso, Iojc cn dia, c a
coisa nais naiural dcsic nundo. Ncssa caicgoria,
c rcciso incluir ianlcn os quc dcsrczan iudo
a nao scr a caa, nao concclcndo naior razcr
quc o dc ouvir o rouco son da irona c os laiidos
dos cacs. Crcio ncsno quc, ao scniircn o cIciro
dos ccrcncnios caninos, inaginan csiar
cIcirando sinonnio. Traia-sc dc dcscdaar
una rcsa? OI! inconaravcl dclcia! Dcgolar,
csfolar, coriar un loi ou un carnciro? AI! c un
nisicr vil, digno soncnic da ralc! Mas, un licIo
do naio? OI! a Ionra dc coriar un licIo do
naio c rcscrvada unicancnic s cssoas dc alia
linIagcn! O noniciro-nor, con a calca
dcscolcria c dc joclIos, cga o facao sagrado
ara cssc sacrifcio (ois Diana sc ofcndcria sc sc
scrvissc dc ouiro} c, cnunIando o fcrro con a
nao dirciia, coria rcligiosancnic dcicrninados
ncnlros do aninal, fazcndo iudo con ccria
ordcn c con ccrinnias cscciais. E, duranic a
onosa ocraao, iodo o lando dc caadorcs
84
accrca-sc do saccrdoic dc Diana, olscrvando
rofundo silcncio c nosirando, ao assisiir ao
csciaculo nil vczcs visio, a ncsna surrcsa quc
icria sc fossc a rincira vcz. En scguida, aquclc
a qucn calc a soric dc rovar un cdao da caa
julga icr conquisiado ainda nais nolrcza. Por
fin, os caadorcs, dcois dc lcvarcn a vida
crscguindo c concndo caa, nao olicn ouiro
rcsuliado do scu assduo c faiiganic ccrccio
scnao o dc sc icrcn irasfornado ianlcn cn
ouiros ianios aninais sclvagcns. E, nao olsianic,
iniinancnic, cnsan icr una vida rcal.
Ouira csccic dc Ioncns scnclIanics quc
Ia ouco dcscrcvi c consiiiuda or aquclcs quc
sc scnicn dcvorados cla nania dc consiruir.
Una vcz invadidos or cssa irriquicia aiao,
nunca sc dao or saiisfciios, scndo a sua
rcocuaao coninua a dc fazcr, cdificar,
dcsiruir, aic quc, cono Horacio, ncssa iarcfa dc
nudar o quadrado cn rcdondo c o rcdondo cn
quadrado, acalan or ficar scn casa c scn ao.
E con quc fican? Fican con a docc lcnlrana
dc icrcn assado con razcr un grandc nuncro
dc anos.
Vcjanos, agora, os alquinisias, quc odcn scr
considcrados os loucos or ccclcncia. Tcn a
calca scnrc rclcia dc novos c nisicriosos
scgrcdos. O scu unico fin c confundir, nisiurar,
nodificar a naiurcza, rocurando or icrra c or
85
nar nao sci quc quinicsscncia, quc na rcalidadc
so sc cnconira cn una quincrica inaginaao.
Nao julgucis, or isso, quc sc dcsgosicn dianic
dos insuccssos. ao conirario, cIcios dc louca c
lisonjcira cscrana, nunca sc arrccndcn das
dcscsas ncn da fadiga, ois sao
cngcnIosssinos cn iludir-sc a si ncsnos c cn
iornar-sc viinas da roria olsiinaao. Mas,
qual c, cn gcral, o scu oljciivo? Pcnsando
cnriqucccr-sc, gasian iudo, nao lIcs rcsiando
ncn ncsno con quc consiruir un cqucno lar.
vcrdadc quc csscs sonIadorcs nao dcian dc
icr lclssinos sonIos, icniando iudo quanio c
ncio inaginavcl ara inciiar os ouiros a corrcr
airas dcssa fclicidadc. Finalncnic, consiragidos
cla niscria a dar un adcus s suas quincricas
cscranas, acIan ainda una grandc
concnsaao cn sc odcrcn galar dc ao ncnos
icrcn fornado iao glorioso c nolrc rojcio. Mas,
ao ncsno icno, ccnsuran a naiurcza clo faio
dc icr dado aos Ioncns una vida dcnasiado
lrcvc ara lcvar a icrno cnrcsa dc iananIa
inoriancia.
Sinio ccrio cscruulo cn iniroduzir cn nossa
socicdadc os jogadorcs dc rofissao. Mas, dcccrio
quc c una loucura, ofcrcccndo un csciaculo
ridculo os quc, dc iao aaionados clo jogo,
scnicn laicr c saliar o coraao dcniro do ciio,
scnrc quc vcn carias na ncsa ou ouvcn o
larulIo dos dados. Eniao, quando a cnganosa
86
cscrana dc rccucrar o quc crdcran faz con
quc crcan o rcsio dos scus lcns c quando a sua
nau sc quclra conira o cscolIo do jogo, cscolIo
nao ncnos faial quc o dc Malcia
(71}
, ainda sc
julgan nuiios fclizcs or sc icrcn salvo nuzinIos
cn clo dcssc naufragio. E o nais loniio c quc
cssa csccic dc gcnic rcfcrc roular a qucn qucr
quc scja, cccio ao quc a dcsojou, clo rcccio dc
assar conia dc ouco Ioncsia. Quc dcvcria cu
dizcr dcsscs vclIos quc, quasc ccgos dc iania
idadc, cIcgan a r os oculos ara jogar c, icndo
as naos aiacadas cla goia, agan a algucn
ara quc joguc os dados or clcs? Sao iao loucos
clo jogo, c nclc ccrincnian iao circno razcr
quc sou lcvada a considcra-los cono dc ninIa
airiluiao. Mas, nuiias vczcs, o jogo sc
iransforna cn raiva c furor, c, cniao, nc inclino
a airilu-lo nais s furias do quc a nin.
Mas, cis quc sc adianian algunas cssoas,
quc scn duvida vivcn sol as ninIas lcis. sao os
quc sc divcricn ouvindo ou coniando nilagrcs c
ronancscas invcncioniccs. Nao acrcdiiais? Pois
cssc lon gosio roorciona ial razcr quc os
salios sao indignos dc ccrincnia-lo. rcciso,
sin, c rcciso icr nascido sol un ariicular
auscio dos dcuscs ara odcr salorcar iao
doccs quincras. E o nclIor c quc nunca sc
farian dc ouvir scnclIanics airanIas. Os
nilagrcs, os cscciros, os ducndcs, os faniasnas,
o infcrno, c nil ouiras viscs dcssa naiurcza, sao
87
o assunio nais conun das convcrsas do vulgo
ignoranic, scndo quc, quanio nais
ciraordinarias sao cssas coisas, con ianio naior
razcr sao clas ouvidas c facilncnic acrcdiiadas.
E nao cnscis quc iais Iisiorias sc conicn
acnas ara iludir as Ioras dc alorrccincnio.
iornaran-sc, na loca dos nonarcas c dos
rcgadorcs, un ncio dc iirar rovciio da crcndicc
oular.
A cssa csccic odcn agrcgar-sc, a jusio iiulo,
os ridculos c originais sucrsiiciosos, os quais,
ioda vcz quc icn a soric dc vcr alguna csiaiua dc
nadcira ou alguna inagcn do scu olifcnico Sao
Crisiovao
(72}
, fican convcncidos dc quc ncssc dia
nao odcrao norrcr. Soldados Ia quc, dcois dc
una cqucna rccc dianic da inagcn dc Sania
Darlara, fican ccrios dc quc sairao ilcsos da
laialIa. Alguns acrcdiian quc, invocando Sanio
Erasno cn ccrios dias, con ccrias oracs c
luz dc ccrias lanarinas, scja ossvcl fazcr una
grandc foriuna cn ouco icno
(73}
. E quc dirci do
Icrculco Sao Jorgc, quc ara csscs sucrsiiciosos
faz as vczcs dc un novo Hioliio
(74}
? Na vcrdadc,
nao sc odc dciar dc rir dianic dc sua dcvoao,
quc consisic cn ornar onosancnic o cavalo do
sanio c quasc quc cn rosiar-sc, dianic do
aninal assin cnfciiado, ara adora-lo. Fazcn
qucsiao alsoluia dc conscrvar o favor c a
roicao do cavalciro or ncio dc alguna ofcria,
scndo inviolavcl ara clcs o jurancnio quc fazcn
88
clo scu cnacIo. Mas, orquc nao falar dos quc
julgan quc, cn viriudc dos crdcs c das
indulgcncias, nao icn ncnIuna dvida ara con
a divindadc? Con a caiidao dc una clcsidra c
da ncsna nancira or quc, naicnaiicancnic,
scn rcccar crro dc calculo, ncdcn os csaos, os
scculos, os anos, os ncscs, os dias, assin
ianlcn, con cssa csccic dc falazcs rcnisscs
ncdcn clcs as Ioras do urgaiorio. Ouira csccic
dc ciravaganics c consiiiuda clos quc,
confiando cn ccrios cqucnos sinais cicriorcs dc
dcvoao, cn ccrios alanfrorios, cn ccrias rczas
quc algun icdoso inosior invcniou ara sc
divcriir ou or inicrcssc, csiao convcncidos dc
quc irao gozar una inalicravcl fclicidadc,
conquisiar riquczas, olicr Ionras, saiisfazcr
dcicrninados razcrcs, nuirir-sc lcn, conscrvar-
sc saos, vivcr longancnic c lcvar una vclIicc
rolusia. E, cono sc isso nao lasiassc, ainda
cscran odcr ocuar no araso un osio
clcvado, sol a condiao, orcn, dc so assarcn
ao nuncro dos lcaios iao iardc quanio ossvcl.
Pcnsan, cniao, cIcgado o icno dc voar or
cnirc as incfavcis c cicrnas dclcias do ccu, una
vcz alandonados clos lcns da icrra, a quc sc
afcrran dc iodo o coraao.
Pcrsuadidos dos crdcs c das indulgcncias,
ao ncgocianic, ao niliiar, ao juiz, lasia aiirarcn
a una landcja una cqucna nocda, ara
ficarcn iao linos c iao uros dos scus
89
nuncrosos roulos cono quando saran da ia
laiisnal. Tanios falsos jurancnios, ianias
inurczas, ianias lclcdciras, ianias lrigas,
ianios assassnios, ianias inosiuras, ianias
crfdias, ianias iraics, nuna alavra, iodos os
dcliios sc rcdincn con un ouco dc dinIciro, c
dc ial nancira sc rcdincn quc sc julga odcr
voliar a concicr dc novo ioda soric dc nas acs.
Qucn ja icra visio Ioncns nais iolos, ou nclIor,
nais fclizcs do quc os dcvoios, os quais julgan
quc cnirarao infalivclncnic no rcino dos ccus,
rcciiando iodos os dias scic vcrsculos, quc cu
nao sci quais scjan, dos salnos sagrados? No
cnianio, foi un dcnnio qucn fcz iao lcla
dcscolcria; nas, un dcnnio iolo, quc iinIa
nais vaidadc do quc ialcnio, ianio assin quc
concicu a inrudcncia dc caliar o scu nagico
scgrcdo con Sao Dcrnardo
(75}
, quc cra nuiio nais
cscrio do quc clc. E iodas cssas coisas nao
scrao, ialvcz, ccclcnics loucuras? AI! cono isso
c vcrdadciro! Aic cu, quc sou a Loucura, nao
osso dciar dc scniir vcrgonIa. No cnianio, nao
c o ullico o unico a arovar iao conlcias
ciravagancias. Susicnian a sua raiica, dando o
ccnlo, os rorios rofcssorcs dc icologia. E, ja
quc viajo or csscs narcs, convcn coniinuar a
navcgar. Diganos, assin, algunas alavras solrc
a invocaao dos sanios. curioso vcrificar quc
cada as sc gala dc icr no ccu un roicior, un
anjo iuiclar, dc forna quc, nun ncsno ovo,
90
cnirc csscs grandcs c odcrosos scnIorcs da
coric cclcsic, sc cnconircn as divcrsas
inculcncias do roiciorado. Un cura dor dc
dcnics, ouiro assisic ao ario das nulIcrcs;
aquclc faz acIar os oljcios crdidos, csic vcla
cla scgurana c roscridadc do gado; un salva
os naufragos, ouiro confcrc a viioria nos
conlaics. Surino o rcsio, orquc scra un
nunca nais acalar.
Alcn dcsscs, cisicn ouiros sanios quc gozan
dc un crcdiio c un odcr univcrsais,
cnconirando-sc cnirc csics, cn rinciro lugar, a
nac dc Dcus, a qucn o vulgo airilui odcr naior
quc o do scu rorio filIo. Ora, as graas quc os
Ioncns cdcn aos sanios nao scrao, ialvcz,
insinuadas ianlcn cla Loucura? Dizci-nc sc,
cnirc ianios voios rcligiosos dc rcconIccincnio
quc vcdcs colrindo or conlcio as arcdcs c as
aloladas das igrcjas, ja visics cnduradas un
unico dc rcconIccincnio or cura nilagrosa dc
loucura. Dcccrio quc nao. os Ioncns nao
cosiunan inoriunar os sanios ara olicr una
graa dcssa naiurcza. Da rcsulia quc, or naior
quc scja a sua dcvoao, nunca sc iornan ncn
un ouquinIo nais salios. Eis orquc, cnquanio
sc vccn, suscnsos dos aliarcs, c-voios rclaiivos
a ioda soric dc graas rccclidas, ncnIun sc
cnconira, iodavia, quc sc rcfira a un caso curado
dc loucura. Aquclc cndurou un c-voio or sc
icr salvo a nado quando julgava naufragar; csic,
91
orquc nao norrcu dc un gravc fcrincnio
rccclido nuna lriga; un ouiro, orquc,
cnquanio os ouiros caan risionciros do ininigo,
conscguiu sulirair-sc ao crigo, graas a una
fcliz c valorosa fuga; aquclc ouiro, orquc, icndo
sido condcnado forca cono rcnio s suas loas
acs, caiu do lao, graas a algun sanio dos
laraios, a fin dc quc, ior do anics c cn viriudc
da caridadc do roino, voliassc a roular os quc
iivcsscn a lolsa nuiio cIcia dc dinIciro; un
ouiro, or icr rccucrado a lilcrdadc roncndo
as gradcs da risao; ouiro or sc icr rcsialclccido
facilncnic dc una fclrc nuiio gravc, con grandc
nagoa do ncdico, quc cscrava fazcr una cura
nais longa c nais lucraiiva; csic, orquc, cn
lugar da noric, cnconirou rcncdio no vcncno quc
lIc fora dado, cnquanio sua nulIcr, quc ja
susirava clo noncnio da lilcriaao, ficou na
naior anargura or icr falIado o golc; ouiro,
orquc, icndo cado con scu carro, nao icvc
rcccio algun c dc rcconduzir casa, saos c
salvos, os cavalos; aquclc, orquc, icndo ficado
soicrrado nun dcsalancnio, conscguiu salvar-sc
scn nada sofrcr; ouiro, finalncnic, orquc, icndo
sido ilIado cn flagranic clo narido dc sua
lcla, saiu da cnrascada con a naior
dcscnvoliura.
Ora, lcn vcdcs quc ningucn dcu graas a
Dcus, ou Virgcn, ou a qualqucr sanio, or icr
rccucrado o juzo. A loucura icn ianios
92
airaiivos ara os Ioncns, quc, dc iodos os nalcs,
c cla o unico quc sc csiina cono un lcn. Mas,
orquc cngolfar-nc ncssc occano dc
sucrsiics?
Sc cu tucssc ccn nguus c ccn Iocus,
E ccu uoz, cn uuo dc tuntos toos
As cscccs contu cu odcu,
E dc tuntu tocc os uuos noncs.
(Virglio, Encida, livro VI c Honcro, III, livro
VI.}
Dc ial nancira csia a vida dc cada crisiao
rclcia dc scnclIanics dcscjos! Dcn sci quc os
saccrdoics nao sao iao ccgos quc nao
conrccndan dcfornidadcs iao vcrgonIosas;
nas c quc, cn lugar dc urgar o cano do
ScnIor, clcs sc cncnIan cn scnca-lo c culiiva-
lo dc crvas daninIas, con ioda a diligcncia,
ccrios cono csiao dc quc csias cosiunan
auncniar-Ics as ganIuas. SuonIa-sc quc, cn
ncio a iodos csscs rcjuzos, surgissc un odioso
noralisia quc, cn ion aosiolico, fizcssc csia
aiciica, nas vcrdadcira coriaao. Nao lasia
icr dcvoao or Sao Crisiovao. c rcciso, ianlcn,
vivcr scgundo a lci divina, ara nao cIcgar a un
nau fin. Nao lasia ofcrcccr una cqucna nocda
ara olicr crdcs c indulgcncias. c rcciso,
ainda, odiar o nal, cIorar, vclar, rczar, jcjuar,
nuna alavra, nudar dc vida, raiicando
consianicncnic o EvangclIo. Confiais cn algun
sanio? Pois scgui os scus ccnlos, vivci cono
93
clc vivcu, c assin ncrcccrcis a graa do vosso
sanio roicior". Aqui cnirc nos. cssc noralisia
nao andaria nal falando dcssa forna, nas, ao
ncsno icno iiraria os Ioncns dc un csiado dc
fclicidadc, ara lana-los na niscria c na dor.
Una alavrinIa accrca dc una csccic dc
doidos, orquc scria un grandc nal nao os r
igualncnic cn ccna, quando Ionran ianio o ncu
incrio. Qucro rcfcrir-nc aos ricos quc, vcndo
cIcgar o fin dos scus dias, rovidcncian
grandiosos rcaraiivos ara una assagcn
nagnfica ao iunulo. con grandc razcr quc sc
olscrva cono csscs norilundos sc alican
scriancnic s suas onas funclrcs.
Esialclcccn, ariigo or ariigo, quanios crios c
quanias vclas dcvcn ardcr nos scus funcrais,
quanias cssoas vcsiidas dc luio, quanios
nusicos, quanios caridorcs dcvcn aconanIar
o fcrciro, cono sc, dcois dc norios, ainda
udcsscn conscrvar alguna conscicncia ara
gozar o csciaculo, ou soulcsscn ao ccrio quc os
norios cosiunan ficar cnvcrgonIados quando os
scus cadavcrcs nao sao sculiados con a
nagnificcncia cigida or scu rorio csiado.
Finalncnic, arccc quc csscs ricos considcran a
noric cono un cargo dc cdil, quc os olriguc a
ordcnar fcsias oularcs c lanqucics.
Enlora scja fccundssino o ncu assunio,
scndo cu forada a iraia-lo sucrficialncnic, nao
94
odcrci, coniudo, silcnciar solrc csscs grandcs
ancgirisias, csscs vaidosos arcciadorcs da
roria nolrcza. Nao c raro cnconirar, cnirc
csics, os quc, con anino aljcio c vilssinas c
lclcias inclinacs, vos asncn fora dc
rcciir. Sou un fidalgo". Convcn rovar a
aniiguidadc dc suas csiircs? Un dcsccndc do
icdoso Encias; ouiro rcnonia ao rinciro cnsul
dc Fona; csic roccdc, cn linIa rcia, do rci
Ariur. Alcn disso, nosiran as csiaiuas c os
rciraios dos anicassados. cnuncran os lisavos
c os iaiaravos; rccordan os aniigos solrcnoncs c
os fciios dos scus naiorcs. Enquanio isso, ouco
difcrcn clcs dc una csiaiua nuda, c cu os diria
ncsno quasc infcriorcs s rorias figuras quc
vao nosirando. Esscs idioias fazcn un alio
concciio dc si ncsnos c csiao scnrc cIcios da
csicril idcia dc sua asccndcncia. O quc c faio,
orcn, c quc inludos dcssa quincra, lcvan
una vida conicnic c fcliz. Ora, o quc conirilui,
cn grandc aric, ara quc cn iao loa conia sc
icnIa cssc lclo faniasna dc nolrcza, c
jusiancnic o rcsciio quc o vugo insano
dcnonsira or clcs, arcccndo aic cncrgar ncssc
gcncro dc lcsias, ncsscs nolrcs scn ncriio,
ouiras ianias divindadcs.
Mas, ao iraiar do uno o, orquc Ici dc
nc rcsiringir a una ou duas csccics acnas dc
loucura? Quanios ncios surrccndcnics nao
ossuira o ncu caro uno o, quc vcdcs aqui
95
rcscnic, ara incdir quc o Ioncn fiquc
dcsgosioso dc si ncsno? OlIai aquclc rosio. nao
Ia nacaco nais fcio, ncn nais disfornc; no
cnianio, julga-sc un lindo raaz. E, crio dclc, o
ouiro quc iraa duas ou ircs linIas con caiidao,
fora dc conasso! Iniinancnic, ja sc alaudc,
julgando-sc un Euclidcs. E aquclc quc csia
caniando, ainda ior quc un galo? Nao inoria.
cnsa icr una voz aradisaca. Todavia, ianlcn
cssa csccic dc loucura c vcrdadcirancnic
agradavcl. Alguns ossucn un nuncroso lando
dc criados, cada qual con una loa qualidadc, c
julgan quc cssas loas qualidadcs lIcs scjan
cculiarcs. Tal cra, scgundo Scncca, aquclc rico
dulancnic fcliz quc, ao rcicndcr coniar alguna
Iisioria, iinIa scnrc ao rcdor os cscravos, quc
lIc auiliavan a ncnoria, sugcrindo-lIc os
vocalulos adcquados, ncsno os nais conuns.
Essc scnIor, cra, alcn disso, iao fraco quc
lasiava un cqucno soro dc vcnio ara lcva-lo
ao cIao. isso, coniudo, nao incdia quc csiivcssc
scnrc disosio a laicr-sc a socos, fiando-sc na
fora dos cscravos, cono sc csia fossc sua.
inuiil assar aqui cn rcvisia os quc
rofcssan as arics, orquc con razao odcn scr
considcrados os rcdilcios, os favoriios do ncu
uno o. En gcral, cssas cssoas csiao dc ial
forna fanaiizadas or scu cqucno ncriio quc
rcfcririan ccdcr una aric do scu airinnio a
confcssar-sc incias. Os cnicos, os nusicos, os
96
oradorcs, os ocias cis a, cis os nclIorcs
anigos do uno o! Quanio nais ignoranics,
ianio nais crfciios sc julgan cn sua aric, c,
assin rcvcnidos cn lcncfcio rorio,
arovciian iodas as ocasics ara cclclrar os
rorios louvorcs. Mas, nao cnscis quc nao
cnconircn qucn os alauda, ois ioda iolicc, or
nais grosscira quc scja, scnrc cnconira
scquazcs. Mas, ainda c ouco. quanio nais
coniraria ao lon scnso c una coisa, ianio naior
c o nuncro dos scus adniradorcs, c
consianicncnic sc vc quc iudo o quc nais sc
oc razao c jusiancnic o quc sc adoia con
naior avidcz. Pcrguniar-nc-cis or quc? Pois ja
nao vos dissc nil vczcs? orquc quasc iodos os
Ioncns sao nalucos. A ignorancia icn, ois, dois
grandcs rivilcgios. un, quc consisic cn csiar dc
crfciio acordo con o uno o, c ouiro, quc
consisic cn irazcr cn si a naior aric do gcncro
Iunano. Por conscguinic, scrcis duas vczcs
ingcnuos sc quiscsscis clcvar-vos acina do nvcl
conun, con ioda a vossa cicncia filosofica. Quc
cnsais quc olicrcis con isso? Podcis csiar
ccrios dc quc, alcn dc vos cusiar nuiio caro
scnclIanic roosiio, cIcgarcis ao onio dc nao
salcrdcs iolcrar nais ningucn c dc nao odcrdcs
or nais ningucn scr iolcrados. Fcsuliaria,
cnfin, quc ningucn scria caaz dc arcciar o
vosso gcnio c dc cncirar os vossos scniincnios.
97
Parccc-nc dc novo ooriuno fazcr ouira
rcflcao solrc o uno o. Faano-la junios.
Todo Ioncn, ao nasccr, rccclc o scu uno
o cono un don da naiurcza. Mas, cssa
nac conun nao sc liniiou acnas ao Ioncn,
ois fcz o ncsno rcscnic socicdadc, dc
nancira quc nao sc acIa una unica naao, una
unica cidadc quc nao icnIa o scu gosio
ariicular. Os inglcscs, or ccnlo, anan con
iransoric a lclcza, a nusica c os lanqucics
lauios; os cscoccscs dao grandc valor nolrcza c,
solrciudo, quc dcriva do sanguc do scu rci,
galando-sc, alcn disso, dc scrcn raciocinadorcs
suiis; os franccscs airilucn-sc a olidcz c a
civilidadc, scndo quc solrciudo os arisicnscs
galan a sua icologia; os iialianos dccanian a
sua liicraiura c sua cloqucncia. En suna, cada
naao sc conraz cn scr a unica
vcrdadciranicnic civilizada c scn sonlra dc
larlarisno. Podc dizcr-sc quc os ronanos sao os
nais cnfaiuados dcssc gcncro dc fclicidadc. Fona
nodcrna sonIa ainda ariiciar da grandcza dc
Fona aniiga. Os vcnczianos sao fclizcs cla alia
oiniao quc icn da roria nolrcza. Vanglorian-
sc os grcgos dc icrcn sido os invcniorcs das arics
c das cicncias, alcn dc scrcn os dcsccndcnics
dos fanosos Icrois quc cn scu icno ianio
csirciio fizcran no nundo. Os iurcos c iodos os
ouiros ovos scnclIanics, quc nao assan,
afinal, dc un ajuniancnio dc larlaros, sc jacian
98
dc scrcn os unicos quc vivcn no scio da
vcrdadcira rcligiao, ridicularizando as
sucrsiics c a idolairia dos crisiaos. E quc dirci
dos judcus? Esics vivcn saiisfciissinos, cscra
do scu Mcssias, c, nuiio longc dc inacicniar-sc
cla cnornc dcnora, olsiinan-sc cada vcz nais
cn cscra-lo, acIando quc nao odcn cn
alsoluio csiar cnganados, aoiados cono sc
cnconiran nas roncssas do scu Moiscs. Os
csanIois rcscrvan ara si ioda a gloria da
gucrra. Finalncnic, os alcnacs sc avoncian or
sua naiurcza giganicsca c or sua Ialilidadc na
cicncia da nagia.
Mas, vanos! Liquidcnos logo o assunio, quc
scria inicrninavcl. Esiais vcndo, agora, sc nao
nc cngano, cono o uno o difundc or ioda
aric grandcs alcgrias, qucr nos indivduos, qucr
nas nacs. Ao lado do uno o, acIa-sc
scnrc a sua loa irna a uduucuo. Isio osio,
rcsondci-nc. cn quc consisic o uno o?
Nao consisiira, orvcniura, cn agradar, cn
saiisfazcr, cn adular a si ncsno? Pois lcn.
quando roccdcis dcssa forna cn rclaao aos
ouiros, isso sc cIana uduuuo. Hojc cn dia,
icn, cssa olrc uduuuo a dcsgraa dc csiar
nuiio dcsacrcdiiada. nas, or qucn? Por iodas
as cssoas quc sc ofcndcn nais con as alavras
do quc con os faios. Acrcdiia-sc quc a uduuuo
nao ossa coadunar-sc con a loa fc. Idcia falsa!
Pois os rorios aninais nao nos nosiran o
99
conirario? En vao sc rocuraria aninal nais
coricsao c adulador do quc o cao, c, nao olsianic,
qucn odc vangloriar-sc dc scr nais ficl do quc
clc? O csquilo doncsiicado rocura scnrc
lrincar. scra clc or isso, ncnos anigo do
Ioncn? Sc a uduuuo cclussc a loa fc, scria
rcciso concluir, cniao, quc os fcrozcs lccs, os
iigrcs crucis c os irriquicios lcoardos dcvcn scr
afcioados csccic Iunana. Nao ignoro quc Ia
cssina uduuuo, da qual cosiunan scrvir-sc as
naliciosos c os caoadorcs ara arrunar c
ridicularizar nscros iolos c vaidosos. Nao c cssa
orcn a ninIa uduuuo rcdilcia, c raza a
Dcus quc nao a conIca nunca! Provcn a ninIa
da doura, da londadc, da inicircza dc coraao, c
ianio sc avizinIa da viriudc cono sc disiancia dc
un caraicr rudc, insociavcl c inoriuno, quc,
cono, diz Horacio dcsgosia c afasia. A ninIa
uduuuo rcanina os csriios alaiidos, alcgra os
nclancolicos, csiinula os olircs, dcscria os
csiuidos, rcsialclccc os cnfcrnos, acalna os
furilundos, forna c nanicn os anorcs. A ninIa
adulacao inciia as crianas ao iralaIo c ao
csiudo, c consola os vclIos. Sol o nanio do
louvor, ccnsura c insirui os nonarcas, scn
uliraja-los. Enfin, ninIa adulacao faz con quc
os Ioncns, cono ouiros ianios Narcisos
(76}
, sc
aaioncn or si ncsnos, dando origcn
rincial fclicidadc da vida.
100
Qucn ja viu aao nais dclicada c nais graia
quc a raiicada or dois lons c Ioncsios lurros
quc sc coan nuiuancnic? a cssc nuiuo
aulio quc sc dirigc cn grandc aric a
cloqucncia, nuiio a ncdicina c ainda nais a
ocsia. Dcvo acrcsccniar quc cssa uduucuo c o
ncl, o condincnio dc ioda a socicdadc Iunana.
Dizcn os salios quc c un grandc nal csiar
cnganado; cu, ao conirario, susicnio quc nao
csiar c o naior dc iodos os nalcs. una grandc
ciravagancia qucrcr fazcr consisiir a fclicidadc
do Ioncn na rcalidadc das coisas, quando cssa
rcalidadc dccndc cclusivancnic da oiniao quc
dcla sc icn. Tudo na vida c iao olscuro, iao
divcrso, iao oosio, quc nao odcnos ccriificar-
nos dc ncnIuna vcrdadc. Tal cra jusiancnic o
rincio dos ncus acadcnicos, quc sc
nosiravan nisso ncnos orgulIosos quc iodos os
ouiros filosofos. Porquc, sc Ia vcrdadcs quc,
icndo sido lcn dcnonsiradas, nao dcian lugar
s duvidas, quanias nao scrao crgunio as
quc criurlan o iranquilidadc c os razcrcs da
vida? Os Ioncns, cnfin, qucrcn scr cnganados c
csiao scnrc ronios a dciar o vcrdadciro ara
corrcr airas do falso. Qucrcis disso una rova
scnsvcl c inconirasiavcl? Idc assisiir a un
scrnao, c vcrcis quc, quando o cacarcjador (oI!
quc injuria! cnganci-nc, dcsculai-nc}, qucria
dizcr, quando o rcgador alorda o assunio con
scricdadc c aoiado cn arguncnios, o audiiorio
101
dornc, loccja, iossc, assoa o nariz, rclaa o
coro, inicirancnic cnjoado. Sc, orcn, o orador,
cono quasc scnrc c o caso, conia una vclIa
falula ou un nilagrc da lcnda, cniao o audiiorio
logo sc agiia, os dorninIocos dcscrian, iodos os
ouvinics lcvanian a calca, arrcgalan os olIos,
rcsian aicnao. Nunca olscrvasics quc, ao
cclclrar-sc nuna igrcja a fcsia dc un sanio
ociico ou ronaniico or ccnlo, dc un Sao
Jorgc, dc un Sao Crisiovao, dc una Sania
Darlara cn gcral sc cosiuna consagrar-lIc
una ona c una dcvoao lcn naiorcs quc a
quc sc consagra a Sao Pcdro c Sao Paulo, c ao
rorio Nosso ScnIor? Mas, nao c csic o lugar
aroriado ara ial qucsiao.
Volicnos ao nosso assunio. Quanio nao cusia
conquisiar a fclicidadc dc oiniao! Quc os quc
rcicndcn rcor a fclicidadc no gozo das coisas
icnIan a londadc dc olscrvar quais c quanios
sao os sofrincnios quc cosiunan causar ncsno
os oljcios ncnos inorianics. Para fazcrnos un
juzo a rcsciio, lasia-nos lcnlrar as
dificuldadcs quc ofcrccc o csiudo da granaiica. A
oiniao, ao conirario, c concclida scn csforo,
insinua-sc or si ncsna no coraao c conirilui
ianlcn, ialvcz nais do quc a cvidcncia c a
rcalidadc das coisas, ara a fclicidadc da vida. Sc
un csfoncado conc carnc odrc, cujo fcdor
olrigaria un ouiro a iaar o nariz, sc clc a conc
con ianio gosio cono sc sc iraiassc do alincnio
102
nais fino, cu vos crgunio sc or isso dcvc scr
considcrado ncnos fcliz. Ao conirario, sc un
cnfasiiado concssc ccclcnics iguarias c, cn
lugar do scu gosio, scniissc nauscas, ondc
csiaria, ncssc caso, a sua fclicidadc? Para un
Ioncn quc icn una nulIcr fcssina, nas na
qual vc crfciiancnic a sua lcla, nao c o ncsno
quc sc iivcssc dcsosado una Vcnus? O iolo quc
ossui un nau c niscralilssino quadro, nas
acrcdiia ossuir una iniura dc Zcuis ou dc
Aclcs, nao sc cansando dc conicnla-lo c
adnira-lo, nao scra inconaravclncnic nais fcliz
quc o quc, icndo conrado or clcvado rco un
quadro dcsscs ccclcnics iniorcs, nao
ccrincnic igual razcr ao conicnlar as suas
olras?
Dc un Ioncn quc icn a Ionra dc irazcr o
ncu nonc, cu sci quc, ouco dcois das nucias,
dcu dc rcscnic sua nulIcr lriIanics falsos.
Scndo clc un cngraado iraianic, convcnccu a
nulIcr dc quc as cdras cran rcciosas, icndo
lIc cusiado una grandc sona. Ora, nada faliava
ao razcr da csosa. Ela gosiava dc sc cnfciiar
con aquclcs cdaos dc vidro c nao sc cansava
dc adnira-los, saiisfciissina dc ossuir o
inaginario icsouro, cono sc csic fossc rcal. Ao
ncsno icno, o narido ouara una dcscsa
arcciavcl c csiava conicnic con o cngano da
nulIcr, quc lIc agradccia da ncsna forna or
103
quc o icria fciio sc clc lIc iivcssc dado un
nagnfico rcscnic.
Mcrcccn scr includos ncssa caicgoria os
Ialiianics da cavcrna dc Plaiao
(77}
. Ao vcrcn, os
iolos, as sonlras c as aarcncias dc divcrsas
coisas, adniran-nas c nada nais rocuran,
dando-sc or saiisfciios. Ja os filosofos, or
csiarcn fora da cavcrna, nao so olscrvan os
ncsnos oljcios cono lIcs invcsiigan os
nisicrios. Nao icrao uns c ouiros o ncsno
razcr? Sc o rcncndao Micilo
(78}
, dc quc fala
Luciano, iivcssc odido assar o rcsio dos scus
dias no lclssino sonIo cn quc sc cnlalava
quando o dcscriaran, odcria clc dcscjar
fclicidadc naior?
Nao Iavcria, ois, difcrcna alguna cnirc os
salios c os loucos, sc nao fosscn nais fclizcs
csics uliinos. Sin, orquc csics o sao or dois
noiivos. o rinciro c quc a fclicidadc dos loucos
nao cusia nada, lasiando un ouquinIo dc
crsuasao ara forna-la; o scgundo c quc os
ncus loucos sao fclizcs ncsno quando csiao
junios con nuiios ouiros. Ora, c inossvcl
gozar un lcn quando sc csia sozinIo.
Os salios sao cn nuncro iao cscasso quc ncn
valc a cna falar dclcs, c cu dcscjaria salcr
ncsno sc c ossvcl dcscolrir algun. No curso dc
ianios scculos, a Crccia sc vangloria dc icr
104
roduzido acnas scic salios. na vcrdadc
naravilIoso! O gcncro Iunano dcvc ncsno
nuiio a cssa fclicidadc da Crccia! Foran ncsno
scic? Pois cdi a Dcus quc nao vos vcnIa o
dcscjo dc anaioniza-los cuidadosancnic, orquc,
dc conirario (juro-vos or Hcrculcs, arrclcnio-vos
a calca}, nao cnconirarcis, dcccrio, ncn a
nciadc dc un filosofo c ialvcz ncn ncsno un
icro.
Qucro louvar-nc ainda nun ouiro faio. Enirc
os nuncrosos ncriios quc os ocias cosiunan
airiluir a Daco, o quc sc nanicn c c rcalncnic o
rinciro c o quc consisic cn iirar c dissiar do
anino dos noriais as aflics, as inquiciacs c a
irisicza, crvcrsas filIas da razao. nas, or
ouco icno, orquc, dcois dc algunas Ioras
dc sono, volian a aiorncniar-nos incdiaiancnic
c, cono sc cosiuna dizcr, a iodo o galoc. Nao
scra isso inicirancnic o oosio do lcn quc
roorciono aos noriais? Eu os cnlriago, nas
ianlcn lIcs iiro a razao. MinIa cnlriagucz c
nuiio difcrcnic da dc Daco. cncIc a alna dc
alcgria, dc iriudio c dc dclcias, dura aic ao fin
da vida c nao cusia dinIciro ncn da rcnorsos.
Os Ioncns nc dcvcn scr ariicularncnic
graios, ois nao crniio quc Iaja cnirc clcs
algun quc nao sinia nais ou ncnos os cfciios da
ninIa lcncficcncia. NcnIuna das ouiras
divindadcs rcaric igualncnic, cnirc os noriais,
105
os scus favorcs. Nao crcscc or ioda aric aquclc
vinIo gcncroso c saloroso quc afasia as aflics
inoriunas c cncIc aic o anino nais nclancolico
dc alcgria, dc coragcn c dc cscranas. Vcnus
rarancnic conccdc o don da lclcza; Mcrcurio da
a oucos a cloqucncia c Hcrculcs c arco
discnsador das riquczas; o Ioncrico Juiicr na
calca dc nuiio oucos c a coroa; Maric
frcqucnicncnic rccusa aos dois ccrciios o scu
aulio; Aolo cosiuna dar rcsosias
dcsagradavcis aos quc consulian o scu oraculo; o
filIo dc Saiurno consianicncnic lana suas
scias; Fclo s vczcs nanda a csic c Nciuno
naia nais cssoas do quc salva. Quanio s
Iorrvcis divindadcs cIanadas Vcoucs, cono
scrian Pluiao, a Discordia, o Casiigo, a Fclrc, c
ouiras ianias quc dcvcrian anics cIanar-sc
carnicciras quc divindadcs, nao ncrcccn cn
alsoluio quc cu nc dc ao iralalIo dc lIcs fazcr
alusao.
Porianio, a vcrdadc c quc os ouiros dcuscs nao
sao lons c lcncficos ara iodos os noriais, scndo
a Loucura a unica dcusa quc cunula dc favorcs
iodo o gcncro Iunano. E o adniravcl c quc a
ninIa gcncrosidadc nao c nancIada or
ncnIun inicrcssc. Sou a unica quc nao cigc
ncn voios ncn ofcrias. MinIa divindadc nao sc
ofcndc ncn ordcna viiinas dc ciaao, quando
oniiida alguna ccrinnia do ncu culio. Nao
onIo cn dcsordcn o ccu c a icrra ara vingar-
106
nc dc algucn quc icndo convidado iodos os
ouiros dcuscs, so a nin icnIa csquccido cn
casa, dciando-nc nargcn do odor c da
funaa das viinas sacrificadas. Para confusao c
vcrgonIa dos ouiros dcuscs, dcvcrci cu ncsna
dizcr quc sc nosiran iao inconicsiavcis c
caricIosos quc scria un nal alsoluiancnic
ncnor dcia-los cn alandono do quc adora-los.
Con clcs sc dcvcria fazcr o quc sc cosiuna
raiicar con as cssoas iniraiavcis c inclinadas
ao nal, isio c, coriar con clcs ioda
corrcsondcncia, una vcz quc iao caro c o rco
dc sua anizadc.
E qucn acrcdiiaria, agora, quc cssa ninIa
conduia dcvcssc rovocar dcsrczo? Aic agora, c
voz gcral, ningucn cnsou cn rcsiar Loucura
Ionras divinas; ningucn lIc consagrou un
icnlo; ningucn a nuiriu con vaorcs das
viiinas. Para falar-vos con franqucza, c crcio quc
ja o dissc, iananIa ingraiidao nc causa grandc
surrcsa; nas, ouco nc inoria isso c, dc
acordo con a ninIa naiural facilidadc, nao lcvo a
coisa a nal. Eu cIciraria salcdoria c scria
indigna dc scr Loucura sc rcclanassc cssas
Ionras divinas. Quc c quc sc nc ofcrcccria solrc
os aliarcs? Un ouco dc inccnso, un ouco dc
farinIa, un lodc, un orco. Podcria cu crniiir
quc sc dcgolasscn csscs inoccnics aninais ara
dclciiar-nc o olfaio? OI! quc ridculas lagaiclas!
TcnIo un culio, sin, un culio quc alrangc o
107
nundo iniciro c quc iodos os noriais nc
rcsian, c os rorios icologos o consolidan clo
ccnlo. Nao icnIo a larlara c crucl anliao dc
Diana, quc vc con razcr as viinas Iunanas,
nas crcio, ao conirario, scr rcligiosancnic
scrvida c vcncrada quando nc vcjo csculida cn
cada coraao c rcrcscniada clos cosiuncs c
cla conduia.
A roosiio dc culio, o quc os crisiaos rcsian
aos sanios consisic quasc iodo cn ana-los c
iniia-los. OI! cono sao nuncrosos os quc, cn
lcno ncio-dia, accndcn vclas aos cs da Virgcn
Mac dc Dcus! Mas, nao sc acIa quasc ncnIun
quc siga os scus ccnlos dc casiidadc, dc
nodcsiia, dc zclo cla causa da salvaao. No
cnianio, a iniiaao das suas viriudcs scria o
unico culio caaz dc asscgurar o ccu aos dcvoios.
Dc rcsio, orquc Ici dc cigir un icnlo, sc
ossuo un iao vasio c iao lclo, quc c a icrra
inicira? Nao nc falian ninisiros, ncn
saccrdoics, salvo nos lugarcs ondc nao cisic
ncnIun Ioncn. Eu nao dcscjaria quc nc
julgasscis iao idioia ao onio dc nc rcocuar
con csiaiuas c inagcns. iais figuras scrian dc
rcsuliados lcn funcsios ara o nosso culio, ois
quc nuiias vczcs succdc quc os dcvoios
csiuidos c naicriais ionan a inagcn clo
sanio, c, ncssc caso, a nossa soric scria a ncsna
dos quc sao sulaniados or scus vigarios. Todos
108
os noriais sao csiaiuas a nin crigidas, inagcns
vivas da ninIa cssoa, ncsno conira a roria
voniadc. Consinio, ois, dc lon grado, quc os
ouiros dcuscs icnIan icnlos, un nun canio da
icrra, ouiro cn ouiro, c scjan fcsicjados acnas
cn ccrios dias do ano. Adorc-sc Fclo cn Fodcs,
Vcnus cn Circ, Juno cn Argos, Mincrva cn
Aicnas, Juiicr no Monic Olino, Nciuno cn
Taranio, Prao cn Lanasco. Quanio ninIa
condiao divina, scra scnrc nais gloriosa quc a
dclcs, cnquanio a icrra for o ncu icnlo c iodos
os noriais as ninIas viinas.
Podcra, ialvcz, arcccr a algucn quc cu csicja
rcgando inudcnics ncniiras. Qucro, orcn
nosirar-vos quc iudo isso c a ura vcrdadc.
Fcfliianos un ouco solrc a vida Iunana, c sc
cu nao vos dcnonsirar quc sou a dcusa qual
iodos os Ioncns sao nais graios c quc clcs nais
csiinan, dcsdc o cciro ao lasiao do asior,
acina dc iodas as coisas, csiou disosia a dciar
dc scr a Loucura. Nao qucro, coniudo, dar-nc ao
iralaIo dc crcorrcr iodas as condics, ois
dcnasiado longa scria a carrcira. Liniiar-nc-ci,
assin, a indicar as rinciais, das quais
facilncnic sc odcra infcrir o rcsio.
***
A concar clo vulgo, ou scja a gcniinIa, nao
Ia duvida dc quc iodo clc nc cricncc ois iao
109
fccundo c cn ioda soric dc loucuras, ial c o
nuncro das quc dcscolrc diariancnic, quc nil
Dcnocriios scrian oucos ara rir-sc lasianic,
scndo quc csscs nil Dcnocriios ainda
rccisarian dc ouiro Dcnocriio ara rir-sc dclcs.
incrvcl dizcr-sc quanio csscs grossciros
IoncnzinIos scrvcn diariancnic dc
divcriincnio, dc riso c dc cIacoia aos dcuscs.
Para vos convcnccrdcs disso, convcn dizcr-vos
una coisa. Os dcuscs sao solrios aic Iora do
alnoo, cnrcgando cssas Ioras naiinais cn
conicnciosas dclilcracs c cn cscuiar as rcccs
dos noriais. Tcrninada a rcfciao, ao scniircn
sulir calca os vaorcs do ncciar sorvido a
largos golcs, nao salcn nais alicar-sc a
assunios dc alguna inoriancia. Quc cnsais
quc clcs fazcn, cniao, ara rcsiaurar o ccrclro?
Fcuncn-sc iodos na aric nais clcvada do ccu c,
scniados la cn cina, olIan ara laio,
divcriindo-sc grandc con o csciaculo das
varias acs Iunanas. Dcuscs inoriais! Quc lcla
c ridcula concdia nao rcsuliara dc iodos os
novincnios dos loucos? Dcn osso dizc-lo, ois
quc s vczcs ariicio dcssc divcriincnio das
divindadcs ociicas.
Un sc aaiona crdidancnic or una
nulIcrzinIa, c, quanio ncnos corrcsondido,
ianio nais accsa sc iorna sua aiao anorosa;
ouiro casa-sc con o doic c nao con a noa;
ouiro rosiiiui a roria nulIcr vcndcndo-a ao
110
rinciro quc cnconira; ouiro, finalncnic, agiiado
clo dcnnio do ciunc, csia cono un Argos a
conduia da csosa. E quc coisas csiranIas nao
sc dizcn c fazcn quando norrc un arcnic
roino? CIcga-sc ao onio dc agar a cssoas
quc finjan cIorar c gcsiiculcn cono cnicos.
Quanio naior c a alcgria ccrincniada clo
coraao, ianio naior c a irisicza quc o rosio
aarcnia, o quc dcu origcn ao rovcrlio grcgo.
CIou nu scutuu du nudustu. Esic iira o
quanio odc, scja dc ondc for, c da iudo dc
rcscnic roria larriga, con o risco dc norrcr
dc fonc dcois dc saiisfciia a gulodicc; aquclc c
ioda a sua fclicidadc no ocio c no sono; Ia alguns
quc, rcocuados scnrc con os ncgocios
alIcios, dcscuran inicirancnic dos rorios
inicrcsscs; vccn-sc os quc coniracn dvidas ara
agar as dos ouiros c, quando sc julgan ricos,
vcrifican quc csiao falidos; Ia os quc, vivcndo
olrcncnic, nao conIcccn ouira fclicidadc scnao
a dc cnriqucccr os scus Icrdciros; ouiros, avidos
dc riquczas, crcorrcn os narcs cn lusca dc un
ganIo inccrio, confiando s ondas c aos vcnios
una vida quc ncnIun ouro do nundo odcria
rcsgaiar; ouiros, scdcnios dc sanguc, rcfcrcn
icniar a soric no ncio dos crigos c dos Iorrorcs
da gucrra a assar scus dias, cnoda c
iranquilancnic, no scio da fanlia; cnfin, galan-
sc dc una gorda Icrana, quando conscgucn
aodcrar-sc do anino dc algun vclIo quc csia
111
ara norrcr scn Icrdciros, ou quando icn a
foriuna dc caiivar a graa c o favor dc una rica
vclIoia. Mas, dcois, cono sc ricn os dcuscs, ao
vcrcn csscs cscadorcs dc dinIciro nas rorias
rcdcs!
Os ncgocianics, solrciudo, sao os nais
sordidos c csiuidos aiorcs da vida Iunana. nao
Ia coisa nais vil do quc a sua rofissao, c, cono
coroancnio da olra, ccrccn-na da nancira
nais orca. Sao, cn gcral, crjuros, ncniirosos,
ladrcs, iraacciros, inosiorcs. No cnianio,
dcvido sua riqucza, sao iidos cn grandc
considcraao c cIcgan a cnconirar fradcs
aduladorcs, ariicularncnic cnirc os
ncndicanics, quc lIcs fazcn Iunildcncnic a
coric c ullicancnic lIcs dao o nonc dc
vcncravcis, a fin dc lIcs aliscoiiar una aric dos
nal adquiridos icsouros. Vccn-sc, ianlcn,
alguns scquazcs dc Piiagoras, quc adoiando a
oiniao dcssc filosofo, scgundo a qual iodos os
lcns sao conuns, usuran concicnicncnic iudo
o quc odcn, cono sc conscguisscn una
Icrana lcgiina. Ouiros, inaginando-sc ricos,
arquiician lclssinas quincras dc foriuna c
vivcn fclizcs nas suas cscranas. Alguns
qucrcn assar or ricos, cnlora s vczcs cIcguc
a lIcs faliar o ncccssario. Un arcssa-sc a
cslanjar iodos os scus lcns, cnquanio ouiro csia
scnrc rcocuado cn acunular, or ncios
lciios, iudo o quc odc. Ha os quc anscian or
112
olicr un cargo, c os quc, acina dc iudo,
rcfcrcn vivcr ociosancnic scniados a un canio
do lar. Enfurcccn-sc as arics con a dcnora do
roccsso, arcccndo aosiar qual das duas icn
nais a ossililidadc dc cnriqucccr un juiz vcnal
c un advogado rcvaricador, cujo iniuiio nao c
scnao rolongar a dcnanda, quc so ara clcs iraz
vaniagcns. Os Ioncns agiiados c scdiciosos
andan scnrc airas dc novidadcs, cnquanio os
inquicios ncdiian grandcs cnrcsas. Alguns
cnrccndcn una ronaria a Jcrusalcn, a Fona,
a Sao Tiago, ondc nao icn nada quc fazcr,
cnquanio dcian alandonados cn casa a nulIcr
c os filIos, quc ianio ncccssiian dc sua
rcscna.
Sc, finalncnic, udcsscis olscrvar, do nundo
da lua, cono o fcz Mcnio, as inuncras agiiacs
dos noriais, dcccrio acrcdiiarcis csiar vcndo
una dcnsa nuvcn dc noscas ou dc crnilongos
lrigando, insidiando-sc, gucrrcando-sc,
invcjando-sc, csoliando-sc, cnganando-sc,
fornicando-sc, nasccndo, cnvclIcccndo,
norrcndo. Nao odcis scqucr inaginar os
Iorrorcs c as rcvolucs con quc cncIc a icrra
cssc aninalzinIo, iao cqucno c dc iao ouca
duraao, quc vulgarncnic sc cIana Ioncn.
Quanias vczcs un raido iurlilIao gucrrciro
ou csifcro lasia ara sulirair c dizinar nun
noncnio nuiios nilIarcs dc Ioncns! Mas, cu
113
roria scria rofundancnic csiuida c ncrcccria
quc Dcnocriio sc rissc dc nin a valcr, sc
rcicndcssc dcscrcvcr iodas as ciravagancias c
loucuras do vulgo. Passcnos, ois, a falar dos
quc conscrvan, cnirc os Ioncns, una aarcncia
dc salcdoria c ossucn, cono dizcn clcs cssc
rano dc ouro dc Virglio.
Enirc csscs, ocuan o rinciro osio os
granaiicos, ou scjan os cdanics. Essa csccic
dc Ioncns scria dcccrio a nais niscravcl, a nais
afliia, a nais nalquisia clos dcuscs, sc cu nao
iivcssc o cuidado dc niiigar os incnodos dc ial
rofissao con gcncros cscciais dc loucura. Nao
csiao clcs sujciios acnas s cinco ragas c
flagclos do cigrana grcgo, nas ainda a
scisccnios ouiros. Scnrc fanclicos c sujos nas
suas cscolas, ou nclIor, nas suas cadcias ou
lugarcs dc sulcios c dc iorncnios, no ncio dc
un rclanIo dc ncninos, cnvclIcccn dc fadiga,
iornan-sc surdos con o larulIo, fican isicos
con o fcdor c a inundcic. No cnianio, qucn o
diria? Craas a nin, os cdanics sc julgan os
rinciros Ioncns do nundo. Nao odcis
inaginar o razcr quc ccrincnian fazcndo
ircncr os scus inidos sudiios con un ar
ancaador c una voz aliissonanic. Arnados dc
cIicoic, dc vara, dc corrcia, nao fazcn scnao
dccidir o casiigo, scndo ao ncsno icno arics,
juizcs c carrascos. Parcccn-sc ncsno con o
lurro da falula, o qual, or icr s cosias una
114
clc dc lcao, julgava-sc iao valoroso cono csic. A
sua inundcic afigura-sc-lIcs asscio; o fcdor
scrvc-lIcs dc crfunc; c, acrcdiiando-sc rcis cn
ncio sua niscralilssina cscravidao, nao
dcscjarian irocar as rorias iiranias clas dc
Falaris ou dc Dionsio
(79}
. O quc, solrciudo,
conirilui ara iorna-los fclizcs c a idcia quc
fazcn da roria crudiao. Enlora nao faan
scnao ncicr alavras insignificanics c insulsas
frivolidadcs na calca das crianas confiadas aos
scus cuidados sanio Dcus! considcran un
nada dianic dclcs os Palcnoncs c os Donaios
(80}
.
Ncn ncsno sci con quc ncios conscgucn
lisonjcar as csiuidas nacs c os idioias ais dos
alunos, ao onio dc scrcn rcalncnic
considcrados cono os ilusircs Ioncns quc clcs
rorios sc inculcan. Acrcsccnicnos a isso ouiro
gcncro dc razcr or clcs ccrincniado ioda vcz
quc conscgucn dcscolrir, nun vclIo aclucIo
iodo sujo c conido dc iraas, o nonc da nac dc
Anquiscs ou alguna alavra gcralncnic
dcsconIccida, IuIscquun, or ccnlo,
Iounutocn, nuntcuutocn ou quando icn a
soric dc cnconirar un cdao dc laidc aniiga,
na qual sc cnconircn caracicrcs iruncados. AI!
or Juiicr inorial! quc iriudio, quc iriunfo, quc
alausos! Nao foi ccriancnic naior a alcgria dc
Ciiao ao suljugar a frica, ncn a dc Dario ao
conquisiar a Dalilnia. indizvcl a alcgria
ccrincniada or csscs cdanics, quando, ao
115
lcrcn dc oria cn oria os scus vcrsos gclados c
insulsos, cnconiran or acaso algun adnirador.
Logo sc julgan novos Virglios c nao sci sc sc
galan dc quc a alna dc Marao lIc icnIa assado
clo ccrclro. OI! cono c loniio vc-los irocar,
cnirc si, clogio or clogio, adniraao or
adniraao, lisonja or lisonja! Sc aconiccc quc
un Ioncn da aric crra cn alguna siniac c
ouiro nais cnciranic do quc clc o crcclc
sanio Dcus! quc ccnas, discusscs, quc
injurias, quc invcciivas!
A roosiio dc granaiica, qucro coniar-vos
una loniia Iisioria. a Iisioria c vcrdica c, sc cu
csiivcr ncniindo, qucro icr iodos os granaiicos
conira nin (vcdc so quc icrrvcl dcclaraao!}.
ConIco un Ioncn dc scsscnia anos quc
conIccc crfciiancnic o grcgo, o laiin, as
naicnaiicas, a filosofia, a ncdicina. Pois scrcis
caazcs dc advinIar con quc sc rcocua cssc
salio univcrsal, Ia uns vinic anos? Tcndo
alandonado iodos os csiudos, dcdica-sc
cclusivancnic granaiica, ondo o ccrclro
nun iorncnio coninuo. So ana a vida ara icr
icno dc dirinir algunas dificuldadcs dcssa
inorianic aric, c norrcria saiisfciio sc
dcscolrissc un nciodo scguro dc disiinguir lcn
as oiio arics do discurso, coisa quc, a scu vcr,
nao conscguiran con crfciao ncn os grcgos
ncn os laiinos. Dcn vcdcs quc c una qucsiao dc
suna inoriancia ara o gcncro Iunano. Con
116
cfciio, nao c ncsno una niscria csiar scnrc
corrcndo o risco dc ionar una conjunao or
advcrlio? Un ial cquvoco ncrcccria una gucrra
crucnia.
Qucro, agora, olscrvar-vos quc Ia nais
granaiicas do quc granaiicos. so Aldo, un dos
ncus favoriios ncssc gcncro, ullicou cinco. Pois
lcn. o ncu calcudo csiuda-as iodas, ncsno
quando cscriias nun csiilo larlaro c
insuoriavcl; analisa-as iodas, da rincira aic
uliina, causando rofunda invcja aos quc
cscrcvcn iao nal solrc o assunio c ioriurado
scnrc cla duvida dc quc ossan roular-lIc a
gloria c o fruio dc suas longas fadigas. Quc vos
arccc cssc ridculo salio? Dcvcnos cIana-lo dc
louco ou dcliranic? CIanai-o do quc quiscrdcs,
dcsdc quc concordcis quc c graas a nin quc
cssc aninal solrccarrcgado dc niscrias anda
scnrc iao saiisfciio, iao orgulIoso dc si ncsno
c da sua soric, a qual clc nao irocaria cla dos
nais ricos c odcrosos rcis da icrra.
Ja os ocias nao nc dcvcn ianio, nao orquc
nao scjan igualncnic loucos, nas orquc icn o
dirciio dc scr ncnlros cx ocsso do ncu
ariido. Ha nuiio icno quc sc diz quc os
ocias c os iniorcs fornan una naao livrc". Os
ocias fazcn consisiir ioda a sua aric cn
iningir loroias c falulas ridculas ara dclciiar
os ouvidos dos iolos. Isso nao incdc quc,
117
aoiados ncssas ridicularias, sc galcn dc olicr
una divina inorialidadc c ainda a roncian aos
ouiros. O anor rorio c a adulaao sao os scus
consclIciros indivisvcis, c cu nao icnIo
adoradorcs nais ficis ncn nais consianics do
quc clcs.
Os oradorcs ianlcn cricnccn ninIa sciia.
Dcvo, orcn confcssar-vos quc nao sao os ncus
sudiios nais ficis, ois sc asscnclIan, aic ccrio
onio, aos filosofos. Acsar disso, alcn dc scrcn
igualncnic cIcios dc anor rorio c dc vaidadc,
nao dcian dc scr fccundos cn frivolidadcs,
scndo quc os nais cclclrcs cIcgaran a cscrcvcr a
scrio cicnsos iraiados solrc a nancira dc
ilIcriar. O auior, ouco inoria o nonc, quc
dcdicou a Hcrcnio a aric dc dizcr, inclui a loucura
cnirc varias csccics dc facccias. O rorio
Quiniiliano, cssc rncic dos rcioricos, cons
solrc o riso un caiulo nais volunoso do quc a
Ilada, dc Honcro. Scgundo cssc cscriiorcs, a
loucura icn una fora naior do quc a razao,
orquc, nuiias vczcs, aquilo quc nao sc odc
conscguir con ncnIun arguncnio sc olicn con
una cIacoia. Finalncnic, cu nao dcscjaria scr a
Loucura, sc a aric dc rovocar o riso con
gosiosas iadas nao fossc cclusivancnic ninIa.
Ouira csccic dc cssoas nais ou ncnos da
ncsna laia c consiiiuda clos quc anlicionan
una fana inorial ullicando livros. Todos csscs
118
cscriiorcs icn arcnicsco conigo, solrciudo os
quc so ullican coisas insidas. Quanio aos
auiorcs quc so cscrcvcn ara oucos, isio c, ara
cssoas dc fino gosio c crsicazcs, quc nao
rccusan o juzo dc Pcrsio c dc Lclio, confcsso-vos
ingcnuancnic quc ncrcccn nais conaiao do
quc invcja. Incrsos nuna coninua ncdiiaao,
cnsan, iornan a cnsar, acrcsccnian,
cncndan, corian, iornan a r, lurilan,
rcfundcn, fazcn, riscan, consulian, c, ncssc
iralalIo, lcvan s vczcs novc c dcz anos, dc
acordo con o rccciio dc Horacio, anics do
nanuscriio scr inrcsso. OI! cono nc causan
icdadc iais cscriiorcs! Nunca csiando saiisfciios
con o scu iralalIo, quc rcconcnsa odcn
cscrar? Ai dc nin! un ouco dc inccnso, un
rcduzido nuncro dc lciiorcs, un louvor inccrio.
Mas, rcsondci-nc francancnic. concnsarao
cssas icnucs lagaiclas o sacrifcio do sono, nais
docc do quc iudo, da iranquilidadc, dos razcrcs,
nuna alavra, dc iodas as douras da vida?
rcciso acrcsccniar ainda quc csscs sonIadorcs
quc andan cn lusca dc inorialidadc arruinan a
saudc, iornan-sc alidos, nagros, ranclcnios c,
s vczcs, aic ccgos. Sao scnrc niscravcis,
invcjados, nao icn razcr algun c, cono
rcsuliado, so conscgucn arcssar a vclIicc c a
roria noric. Malgrado iudo isso, o nosso salio
considcra suficicnic, cono rcncdio a ianios
119
nalcs, a arovaao dc un ou dois ranclcnios da
sua csccic.
Mas, falcnos, agora, dc un auior quc cscrcva
sol os ncus auscios c do qual scja cu a
Mincrva. Nao conIcccndo a ncdiiaao, ncn a
ioriura do ccrclro, ncn as viglias, cscrcvc iudo o
quc sonIa, iudo o quc lIc vcn calca. Tudo lIc
arccc surrccndcnic c divino. A cna nal odc
aconanIar a vclocidadc da inaginaao, c dos
cnsancnios. Nao discndcndo nais do quc un
ouco dc acl, cscrcvc un nundo dc disaraics
c dc incriincncias, convcncido dc quc,
ullicando lolagcns, grangcara nais facilncnic
os alausos da naioria, isio c, dc iodos os iolos c
dc iodos os ignoranics. E qucn odcra ncgar quc
cssc Ioncn scja vcrdadcirancnic fcliz?
Fcsondcr-nc-cis quc, assin arcccndo, c
rcciso rcnunciar conlciancnic cscrana dc
scr alaudido clos vcrdadciros douios! Dolas!
quc grandc sacrifcio! Farancnic succdc quc
csscs criicos salios c rcquiniados dccn
inoriancia ao ncu auior. Mas, ncsno
adniiindo quc iodos clcs o lcsscn, scria
igualncnic discnsavcl o scu sufragio ara
sccundar o dos iolos c ignoranics, quc
rcrcscnian a oiniao dc quasc iodo o gcncro
Iunano. Porcis cn duvida cssa vcrdadc?
Conrccndcn-na ainda nclIor os lagiarios
(81}

quc con suas facilidadcs sc arorian das olras
120
alIcias, gozando da gloria quc aquclcs dos quais
clcs a roularan conscguiran con incnsa
dificuldadc. Nao ignoran csscs inudcnics quc,
nais dia ncnos dia, scra dcscolcrio o furio, nas,
cn concnsaao, cscran arovciiar-sc dclc or
algun icno. un razcr doido vcr cono sc
avoncian quando clogiados; quando, ao assar
or un lugar, sao aoniados c ouvcn dizcr.
OIc, uqucc u c un Ioncn ucdudcuncntc
udnuuc; quando vccn scus livros lcn
juniinIos c lcn cosios na loja dc algun
livrciro. Scus noncs sao lidos no alio dc cada
agina, c sao no nnino ircs iodos csirangciros,
arcccndo caracicrcs nagicos. Esscs noncs
or Juiicr inorial! nao icn significaao
alguna, nas nao dcian, cn sulsiancia, dc scr
vcrdadciros noncs! Considcrando-sc, alcn disso
ioda a vasiidao da icrra, odc dizcr-sc quc
ouqussinos sao quc os louvan, nao scndo
nuiio divcrso do dos ignoranics o gosio dos
salios. Cosiuna ianlcn aconicccr,
frcqucnicncnic, quc cssc noncs sao invcniados c
ionados dc cnrcsino aos aniigos. Ha, or
ccnlo, os quc gosian dc sc cIanar Tclcnaco,
ouiros Esiclcno, ouiro Lacric, ouiros Polcraics,
ouiro Trasnaco, cic. Os nossos lagiarios
scnicn-sc orgulIosos dc fazcr rcvivcr csscs
noncs norios c adoia-los, nas farian lcn,
igualncnic, sc sc cIanasscn canalccs,
aloloras, cic., c, scgundo o uso dc alguns
121
filosofos, dcsscn aos scus livros os iiulos dc A
ou D. cngraadssino vcr cssas azcnolas
inccnsarcn-sc cnirc si nas lciras, nas ocsias c
nos clogios. Vcnccsic Alccu
(82}
diz un. E
vos, Calnaco
(83}
rcsondc o ouiro.
Eclisasics o orador ronano. E vos sucrasics
o divino Plaiao. s vczcs, csscs gcncrosos
canccs injurian-sc rccirocancnic, a fin dc
auncniarcn cla cnulaao a roria fana.
Enquanio isso, o ullico fica suscnso, scn
salcr quc ariido ionar duranic a olcnica.
Mas, cn gcral, aconiccc quc os lravos
aniagonisias fazcn rodgios, ncrcccndo anlos
os louros da viioria c as Ionras do iriunfo. No
cnianio, vos, salios, vos ridcs dcssas lclas
coisinIas c as considcrais cono vcrdadciras
loucuras. E qucn odcra dizcr quc nao icndcs
razao? Nao odcis ncsno ncgar quc soncnic cu
fao a fclicidadc dos naus cscriiorcs c dos
lagiarios, quc dcccrio nao irocarian os scus
iriunfos clos dos Alcandrcs ou dos Ciics.
Mas, acrcdiiarao csscs douios, quc cu vcjo rir iao
gosiosancnic, zonlando da loucura alIcia, quc
nao nc dcvcn ianlcn alguna olrigaao? Sc
assin c, fiqucn ccrios dc quc ou sao ccgos ou
niscravclncnic ingraios. Passcnos, ois, cn
rcvisia as rofisscs dos douios.
Prcicndcn os advogados lcvar a alna solrc
iodos os crudiios c fazcn un grandc concciio da
sua aric. Ora, ara vos scr franca, a sua rofissao
122
c, cn uliina analisc, un vcrdadciro iralalIo dc
Ssifo
(84}
. Con cfciio, clcs fazcn una orao dc
lcis quc nao cIcgan a conclusao alguna. Quc
sao o digcsio, as andccias, o codigo? Un
anonioado dc concniarios, dc glosas, dc
ciiacs. Con ioda cssa niordia, fazcn crcr ao
vulgo quc, dc iodas as cicncias, a sua c a quc
rcqucr o nais sullinc o lalorioso cngcnIo. E,
cono scnrc sc acIa nais lclo o quc c nais
difcil, rcsulia quc os iolos icn cn alio concciio
cssa cicncia.
Podcnos unir a csscs, con ioda a Ionra, os
dialciicos c os sofisias, quc fazcn nais larulIo
do quc iodo o lronzc dodnco
(85}
, scndo quc cada
un dclcs odcria sucrar cn iagarclicc nais dc
vinic nulIcrcs, ncsno dcnirc as quc cosiunan
disiinguir-sc clo falaiorio. Nao olsianic, ainda
scria dc dcscjar quc nao iivcsscn ouiro dcfciio a
nao scr o dc falar dcnais; nas, or dcsgraa
nossa, sao scnrc discusscs dc unu-cunu, c,
fora dc discuiir ara susicniar a vcrdadc
(cono rcicndcn clcs}, crdcn dc visia, o nais
das vczcs, a roria vcrdadc. Esscs cicrnos
discuiidorcs csiao scnrc conicnics consigo
ncsnos c, arnados dc ircs ou quairo silogisnos,
scnrc disosios a dcsafiar ara a conirovcrsia
qucn qucr quc scja c solrc qualqucr arguncnio.
A olsiinaao scrvc-lIcs dc csada, invcncvcl,
ois nao ccdcn nunca, ainda ncsno quc
iivcsscn dc ncdir-sc con un Esicnior
(86}
.
123
Scgucn-sc-lIcs, incdiaiancnic, os vcncravcis
filosofos, rcsciiavcis cla larla c cla iunica.
Calan-sc dc scr os unicos salios c acrcdiian
quc iodos os ouiros Ioncns nao asscn dc
sonlras novcis. Fasgucnos cssc vcu dc orgulIo
c dc rcsunao, c vcjanos o quc sao os filosofos.
Nao assan, ianlcn, dc ridculos loucos. qucn
odcra conicr o riso ao ouvi-los susicniar
scriancnic a infinidadc dos nundos? O sol, a
lua, as csirclas, iodos csscs glolos sao or clcs
conIccidos iao lcn cono sc os iivcsscn ncdido
alno a alno ou con un fio. Scn duvidar dc
nada, clcs vos dizcn a causa do irovao, dos
vcnios, dos ccliscs c dc iodos os ouiros
nisicrios fsicos. Na vcrdadc, ao ouvi-los falar
con iania convicao, qualqucr os julgaria
ncnlros do grandc consclIo dos dcuscs ou
icsicnunIas ocularcs da naiurcza quando iudo
saiu do nada. Mas, a dcsciio disso, a naiurcza,
cssa Ialil roduiora do univcrso, arccc zonlar
das suas conjcciuras. Dasia, con cfciio, rcflciir-
sc solrc a csiranIa divcrsidadc dos scus
sisicnas, ara sc dcvcr confcssar quc clcs nao
icn ncnIuna idcia scgura, ois quc, cnquanio sc
galan dc salcr iudo, nao csiao dc acordo cn
nada. Os filosofos ncn ao ncnos sc conIcccn,
orquanio, ao icniarcn clcvar-sc s nais
sullincs cscculacs, cacn nun luraco con
quc nao coniavan c quclran a calca conira
una cdra. Esiragando a visia na conicnlaao
124
nciiculosa da naiurcza c con o csriio scnrc
disianic, vanglorian-sc dc disiinguir as idcias, os
univcrsais, as fornas scaradas, as naicrias
rinas, os qud, os cccc, cn suna, iodos os
oljcios quc, dc iao cqucnos, so odcrian
disiinguir-sc, sc nao nc cngano, con olIos dc
lincc.
En ncnIuna ouira cicncia sc dcsrcza ianio o
vulgo rofano cono nas naicnaiicas, quc
consisicn cn iriangulos, quadrados, crculos c
ouiras figuras gconciricas scnclIanics, quc sc
solrccn una s ouiras, confundindo iudo
cono un lalirinio. Por fin, aiordoan os idioias
con divcrsas lciras disosias cono un ccrciio
cn ordcn dc laialIa c suldivididas cn varias
conanIias.
Mas, nao csqucanos os asirologos, aos quais
o ccu scrvc dc lillioicca c os asiros scrvcn dc
livros. Craas a cssc csiudo, conrccndcn iudo
nuiio lcn c rcvclan o fuiuro, rcdizcndo
naiorcs rodgios do quc os nagos. E o nais
loniio c quc ainda icn a foriuna dc cnconirar
crcdulos.
Talvcz fossc nclIor nao falar dos icologos, iao
dclicada c cssa naicria c iao grandc c o crigo dc
iocar cn scnclIanic corda. Esscs inicrrcics das
coisas divinas csiao scnrc ronios a accndcr-sc
cono a olvora, icn un olIar icrrivclncnic
125
scvcro c, nuna alavra, sao ininigos nuiio
crigosos. Sc acaso incorrcis na sua indignaao,
lanan-sc conira vos cono ursos furilundos,
nordcn-vos c nao vos largan scnao dcois dc
vos icrcn olrigado a fazcr a vossa alinodia con
una scric infiniia dc concluscs; nas, sc rccusais
rciraiar-vos, condcnan-vos logo cono Icrcgcs. E,
nosirando cssa colcra, cIanando dc Icrcgc, dc
aicu, conscgucn fazcr ircncr os quc nao
concordan con clcs. Enlora nao Iaja ningucn
quc, ianio cono clcs, dissinulc os ncus favorcs,
nao c ncnos vcrdadciro quc nc dcvcn nuiio. Eis
orquc inus ao ncu anor rorio favorccc-los
nais do quc a iodos os ouiros noriais, c dc faio
sao clcs os ncus naiorcs rcdilcios. or isso
quc, do alio da sua clcvaao c nancira dc
ianios anjos quc Ialiian o icrcciro ccu,
considcran o rcsio dos Ioncns cono ouiros
ianios aninais lajuladorcs c icn icdadc dclcs.
Ccrcados dc una scric dc nagisirais dcfinics,
concluscs, corolarios, roosics clciias, cn
suna, dc iudo o quc conc a nalcia da cscola
sacra, usan dc ianios sulicrfugios quc o rorio
Vulcano nao conscguiria cnlrulIa-los, ncsno
cnrcgando a rcdc dc quc sc scrvc ara nosirar
aos dcuscs os scus cornos nasccnics. Nao Ia no
quc csscs scnIorcs nao sailan dcsfazcr dc un
golc con a nais quc icncdia licnc do
dstnguo. licnc fornada dc iodos os novos
126
vocalulos sonoros c cnolados quc nasccran no
scio da suiilcza cscolasiica.
Olscrvcnos os nossos oraculos cn ncio s
suas nais sullincs funcs; olscrvcno-los,
rciio, a inicrrciar a scu ialanic os oculios
nisicrios da salvaao c or quc noiivo foi criado
c ordcnado o nundo. Traia-sc dc salcr or quc
canais assou osicridadc a nancIa do ccado
original? Traia-sc da Encarnaao c da Eucarisiia?
AI! iais nisicrios sao nuiio laiidos c dignos
acnas dc icologos novios! Eis as qucsics
dignas dos grandcs ncsircs, dos ncsircs
iluninados, cono dizcn clcs, os quais, ao iraiar
dcsscs arguncnios, sc agiian c ionan flcgo.
Houvc algun insianic na gcraao divina?
Jcsus Crisio icn nuiias filiacs? ossvcl
csia roosiao. Dcus adrc odcia o scu filIo?
Tcr-sc-ia Dcus unido cssoalncnic a una
nulIcr, ao dialo, a un lurro, a una alolora, a
una cdra? No caso dc Dcus sc icr unido
naiurcza dc una alolora, cono fcz con a
naiurcza Iunana, dc quc nancira cssa lcaia c
divina alolora icria rcgado, fciio nilagrcs c sido
crucificada? Cono icria cla consagrado Sao
Pcdro, sc csic iivcssc diio nissa quando o coro
dc Jcsus Crisio csiava rcgado na cruz? Podcr-
sc-ia dizcr, cniao, quc o Salvador cra un
vcrdadciro Ioncn? Scra crniiido concr c
lclcr dcois da rcssurrciao? (Essa duvida cisic
no niino dos nossos rcvcrcndos, quc nuiio
127
saiisfciios ficarian con una rcsosia a cssa
crgunia}.
Mas, nao consisic soncnic nisso o arnazcn
icologico; Ia ainda inuncras ouiras argucias, nao
ncnos frvolas c suiis do quc as suraciiadas.
Tais sao, or ccnlo, o insianic da gcraao
divina, as nocs, as rclacs, as fornalidadcs, os
qud, os cccc, c ianias ouiras quincras dc
naiurcza scnclIanic. Duvido quc algucn scja
caaz dc dcscolri-las, a nao scr quc icnIa una
visia iao cnciranic quc lIc crniia disiinguir,
airavcs dc dcnsas nuvcns, oljcios incisicnics.
Acrcsccnicnos a iudo isso a sua noral
csiranIa c coniradiioria, dianic da qual sao un
nada os aradoos csioicos. Susicnian, or
ccnlo, quc conccriar o saaio dc un olrc cn
dia dc doningo c un ccado naior do quc
csirangular nil cssoas; quc scria rcfcrvcl
dciar cair o nundo no nada dc ondc vcio a
rofcrir a ncnor ncniira, cic. Alcn disso,
conirilucn ara suiilizar ainda nais cssas
suiilssinas suiilczas iodos os divcrsos
sulicrfugios dos cscolasiicos; c assin c quc scria
ncnos difcil sair dc un lalirinio do quc
dcscnlaraar-sc do cnlrulIo dos rcalisias, dos
noninisias, dos ionisias, dos allcriisias, dos
occanisias, dos scoiisias, ai dc nin! ja nc
falia a rcsiraao, c, coniudo, so ciici as
rinciais sciias da cscola, nao falando dc
128
nuiissinas ouiras. En iodas cssas faccs, sao
ianias as crudics c ianias as dificuldadcs, quc,
sc os rorios aosiolos dcsccsscn icrra c
fosscn olrigados a discuiir con os icologos
nodcrnos solrc cssas sullincs naicrias, sou dc
oiniao quc icrian ncccssidadc dc un novo
csriio ioialncnic divcrso daquclc quc, cn scu
icno, lIcs dava a ossililidadc dc falar. Sao
Paulo iinIa fc, nas nao dcu una dcfiniao da fc
lasianic nagisiral quando dissc. A c c u
suIstuncu du cosu cscudu c o uguncnto du
quc nuo uuccc. No ncsno aosiolo ardia o fogo
da caridadc, nas clc nao sc nosirou lon logico
ao oniiir a dcfiniao c a divisao dcssa viriudc no
caiulo XIII da sua rincira csiola aos
corniios. Os aosiolos consagravan con dcvoao
c con icdadc o sacrancnio da Eucarisiia. sc
iivcsscn, orcn, dc clicar cono Dcus odc
assar dc un lugar ara ouiro or ncio da
consagraao; cono sc da a tunsuIstuncuuo;
cono un ncsno coro odc cnconirar-sc ao
ncsno icno cn varios lugarcs; quc difcrcna
cisic cnirc o coro dc Jcsus Crisio no ccu, na
cruz c na Eucarisiia; cn quc noncnio sc vcrifica
a tunsuIstuncucuo, dc vcz quc a nuu
sucuncntu, cono dizcn clcs, scndo conosia dc
slalas c dc alavras, so odc scr ronunciada
succssivancnic, crcio cu quc, sc csscs
rinciros icologos do crisiianisno iivcsscn dc
dirinir iais dificuldadcs, icrian ncccssidadc da
129
agudcza dos scoiisias, quc sao vcrdadciros
Mcrcurios na aric dc arguncniar c dcfinir.
Tivcran os aosiolos, c vcrdadc, a soric dc
convivcr con a nac dc Jcsus, nas ncnIun dclcs
a conIcccu iao lcn cono os nossos icologos, quc
rovaran gconciricancnic icr sido a Virgcn
fccunda rcscrvada da nancIa do ccado
original. Sao Pcdro rccclcu as cIavcs das
rorias naos do Honcn-Dcus, scndo dc suor-
sc quc csic nao iivcssc iido a inicnao dc coloca-
las cn nas naos; nas, nao sci sc o lcaio
cscador conIccia lcn o significado daquclas
nsiicas cIavcs. Nos, orcn, salcnos, con
ccricza, quc clc nunca crguniou a Dcus scu
ncsirc cono odcria un grossciro c ignoranic
cscador icr as cIavcs da cicncia. Os aosiolos
laiizavan coniinuancnic, nas, acsar disso,
nunca cnsinaran a causa fornal, naicrial,
cficicnic c final do laiisno, ncn fizcran ncnao
do caraicr dclcvcl c indclcvcl do ncsno. Esscs
fundadorcs da rcligiao crisia adoravan a Dcus,
nas a sua adoraao aoiava-sc ncsic rincio
fundancnial do cvangclIo. Dcus c un csto
uo c c ccso udou-o cn csto c ucdudc.
Parccc, igualncnic, nao icr sido rcvclado aos
aosiolos quc o culio, nas cscolas cIanado utu,
ossa rcsiar-sc ianio a Jcsus Crisio cn cssoa
cono s suas inagcns raliscadas na arcdc con
carvao, lasiando quc rcrcscnicn o filIo dc Dcus
dando a lcnao con os dois dcdos, ndicc c
130
ncdio, da nao dirciia lcvaniada, c con a calca
ornada or una longa calclcira c un irlicc
crculo dc raios. Mas, cono odcrian os
aosiolos ossuir iao grandc c saluiar crudiao?
Elcs nao cncancccran no faiiganic csiudo das
cicncias fsicas c nciafsicas dc Arisioiclcs c dos
scoiisias. Os aosiolos cosiunan falar da graa,
nas nao disiingucn u guu gututu da guu
gutcuntc; corian s loas olras, nas nao
disiingucn a oIu ocuntc da oIu ocudu;
inculcan a caridadc, nas nao scaran a nusu
da udqudu, alcn dc nao clicarcn sc cssa
anavcl c divina viriudc c suIstuncu ou ucdcntc,
cudu ou ncudu; dcicsian o ccado, nas cu
quiscra norrcr sc clcs ja foran caazcs dc dcfinir
cicniificancnic o quc cIananos dc ccado, a
nao scr quc icnIan sido insirados clo csriio
dos scoiisias. Sc Sao Paulo, clo qual dcvcnos
julgar iodos os ouiros aosiolos, iivcssc iido una
loa icoria do ccado, icria clc condcnado con
iania insisicncia as olcnicas, as conicndas, as
qucrclas, as discusscs cn iorno dc alavras?
Diganos, ois, con franqucza, quc Sao Paulo nao
conIccia as argucias c as qualidadcs csiriiuais
quc disiigucn os nodcrnos, ianio nais quanio as
conirovcrsias surgidas na riniiiva Igrcja nao
assavan dc ucris ncsquinIarias dianic do
rcfinancnio dos nossos ncsircs, quc, cn naicria
dc suiilcza, uliraassaran dc nuiio o rorio
sofisia Crisio
(87}
. Faanos, orcn, jusiia
131
sua nodcsiia, ois nao condcnan o quc os
aosiolos cscrcvcran con ouco accrio c
rccisao, nas sc liniian a inicrrcia-lo dc nodo
favoravcl, ara usar dc ccria considcraao ara
con a vcncravcl aniiguidadc c ara con o
aosiolado. Nao scria, alias, razoavcl rcicndcr
quc os aosiolos iraiasscn dcssas difccis
naicrias, quando o scu divino ncsirc nunca lIcs
dissc una alavra a rcsciio.
Ja nao icn a ncsna considcraao ara con os
Crisosionos, os Daslios, os Jcrninos, os ais
da Igrcja, nao cnconirando dificuldadc cn r cn
ccrias assagcns dc suas olras. Isto nuo o
cccIdo. rcciso considcrar quc csscs aniigos
douiorcs dcvian rcfuiar os filosofos agaos c,
naiuralncnic, os olsiinadssinos judcus. fazian-
no, orcn, nais clo ccnlo c clos nilagrcs do
quc con arguncnios, ianio nais quanio os
riniiivos ininigos do crisiianisno cran dc gcnio
iao liniiado quc nunca odcrian concclcr un
unico rincio dc Scoi. Mas, adianicn-sc agora,
sc quiscrcn; c os incrcdulos, os agaos, os
judcus, os Icrcgcs, iodos, iodos scn cccao,
dcvcrao convcricr-sc c ccdcr forca das nfinas
suiilczas dos icologos nodcrnos. rcciso scr
csiuido ou inudcnic ara nao conIcccr o valor
das suas argucias ou dcsrcza-las. AcIo
rudcnic aconsclIar a rcndiao ao rinciro
assalio ou a acciiaao do dcsafio quando Iouvcr
igualdadc dc arnas. Mas, ncssc caso, scria o
132
ncsno quc lanar un nago conira un nago, ou
cnrcgar una csada cncaniada conira ouira
csada cncaniada. Scria, cn suna, o ncsno quc
icccr o ano dc Pcncloc
(88}
.
A roosiio dc conlaic, arccc-nc quc os
crisiaos dcvcrian nudar as suas iroas na
gucrra novida conira os inficis. Sc cn lugar da
grosscira c naicrial soldadcsca, quc Ia ianio
icno cnrcgan inuiilncnic nas cruzadas,
ccdisscn, conira os iurcos c os sarraccnos, os
clanorosos scoiisias, os olsiinados occanisias,
os invcncvcis allcriisias c ioda a nilcia dos
sofisias, qucn odcria rcsisiir ao assalio dcssas
iroas coligadas? Dcn ridcula scria, a ncu vcr,
una ial laialIa, c inicirancnic nova a viioria.
Qucn scria iao frio ao onio dc nao accndcr-sc
ao fogo das disuias? Qucn scria iao olirao ao
onio dc nao acorrcr aos golcs dcssas csoras?
Qucn odc galar-sc dc icr iao loa visia quc nao
sc criurlc con o cslcndor dcssas suiilczas?
Pcnsais quc cu csicja lrincando? Nao vos
iludais. Una ial arnada scria ainda ncnos
nuncrosa do quc sc suc, orquc, cnirc os
rorios icologos, cisicn Ioncns dc una
douirina solida c judiciosa, aos quais causan
nauscas cssas frvolas c incriincnics argucias, c
os Ia ainda dc una conscicncia iao rcia quc
ccrincnian or clas Iorror, cono quc or una
csccic dc sacrilcgio. Quc Iorrvcl Icrcsia!
133
cclanan clcs. En lugar dc adorarcn a
incnciravcl olscuridadc dos nossos nisicrios
(quc jusiancnic or isso sao nisicrios},
rcicndcn clica-los. E dc quc nancira? Con
una linguagcn inunda c arguncnios nao ncnos
rofanos quc os dos gcniios. Arrogan-sc
insolcnicncnic o dirciio dc dcfinir c discuiir
vcrdadcs inconrcnsvcis, rofanando assin a
najcsiadc da icologia con as alavras c
scnicnas nais insulsas c iriviais.
No cnianio, csscs insignificanics faladorcs
cnvaidcccn-sc con sua vazia crudiao c
ccrincnian ianio razcr cn ocuar-sc dia c
noiic con cssas suavssinas ncnias quc ncn
icno lIcs solra ara lcr ao ncnos una vcz o
cvangclIo c as carias dc Sao Paulo. E o nais
loniio c quc, cnquanio assin cacarcjan cn suas
cscolas, inaginan-sc os dcfcnsorcs da Igrcja, quc
cairia na ccria, sc ccssasscn un noncnio dc
susicnia-la con a forca dos scus silogisnos,
caiancnic cono Ailanic, scgundo os ocias,
susicnia o ccu con as cosias.
Conian ainda os nossos discuiidorcs con
ouiro grandc noiivo dc fclicidadc. As cscriiuras
sao, cn suas naos, cono un cdao dc ccra,
ois cosiunan dar-lIcs a forna c o significado
quc nais corrcsondan ao scu gcnio. Prcicndcn
quc as suas dcciscs accrca das sagradas
cscriiuras, una vcz acciias or alguns ouiros
134
cscolasiicos, dcvan scr nais rcsciiadas do quc
as lcis dc Solon c anicosias aos dccrcios dos
aas. Erigcn-sc cn ccnsorcs do nundo c, sc
algucn sc afasia un ouquinIo das suas
concluscs, dircias ou indircias, olrigan-no logo
a sc rciraiar, scnicnciando cono oraculos. Essa
oosuo c cscunduosu, cstu uqu c tcncuu,
uqucu cIcu u Iccsu, uqucu outu sou nu.
Dcssa forna, ncn o cvangclIo, ncn o laiisno,
ncn Paulo, ncn Pcdro, ncn Jcrnino, ncn
AgosiinIo, ncn o rorio Tonas dc Aquino,
cnlora arisioiclico fanaiico, salcrian fazcr un
oriodoo scn o lcnclaciio dcsscs lacIarcis, iao
ncccssario c a sua suiilcza ara lcn dccidir da
oriodoia. Qucn icria susciiado quc nao fossc
crisiao algucn quc susicniassc scrcn igualncnic
loas as duas roosics. Scutcs, cocs c
Scutcs coc, sc os icologos dc Oford nao
iivcsscn qucrido fazcr salc-lo, fulninando as
duas roosics condcnavcis? Cono sc icria
urgado a Igrcja dc ianios crros, sc nao iivcssc
odido disiingui-los anics dc icr sido alicado o
grandc sigilo da univcrsidadc s roosics
condcnadas?
Nao considcrarcis fclicssinas cssas cssoas?
Mas, rossiganos ainda un ouco. Quanias
lindas loroias nao vao csscs douiorcs iningindo
a rcsciio do infcrno? ConIcccn iao lcn iodos
os scus aariancnios, falan con iania franqucza
da naiurcza c dos varios graus do fogo cicrno, c
135
das divcrsas incunlcncias dos dcnnios,
discorrcn, finalncnic, con iania rccisao solrc a
rcullica dos danados, quc arcccn ja icr sido
cidadaos da ncsna duranic nuiios anos. Alcn
disso, quando julgan convcnicnic, nao sc
ouan o iralalIo dc criar ainda novos nundos,
cono o nosiraran fornando o dccino ccu, or
clcs dcnoninado cnrco c falricado
crcssancnic ara os lcaios, scndo nais do quc
jusio quc as alnas glorificadas iivcsscn una
vasia c dcliciosa norada ara a gozarcn dc iodo
o conforio, divcriindo-sc junias c aic jogando a
cla quando iivcsscn voniadc.
Os nossos finos cnsadorcs icn a calca iao
cIcia, iao agiiada or cssas lolagcns, quc
dcccrio nao csiava nais cIcia a calca dc Juiicr
quando, ao qucrcr arir Mincrva, inlorou o
socorro do nacIado dc Vulcano. Nao vos
adnircis, ois, ao vc-los aarcccr nas dcfcsas
ullicas con a calca cuidadosancnic cingida
con ianias faias, ois nao fazcn scnao rocurar
incdir, or ncio dcsscs rcsciiavcis liancs, quc
cla arrclcnic dc iodos os lados cn viriudc da
orao dc cicncia dc quc o scu ccrclro sc acIa
solrccarrcgado. Nao osso dciar dc rir (odcis,
agora, vcr sc nao sc iraia dc un grandc
arguncnio, ois quc a Loucura rarancnic ri}, nao
osso dciar dc rir ao cscuiar cssas cclclrcs
crsonagcns, quc ncn scqucr falan, nas
lallucian. So sc rcuian icologos quando
136
crfciios scnIorcs dc sua larlara c orca
linguagcn, quc so odc scr cnicndida clos da
aric; galan-sc disso, cIanando-lIc ugudczu c
dizcndo con arrogancia quc nao falan ara o
vulgo rofano; c acrcsccnian quc a dignidadc das
sanias cscriiuras nao crniic sulordina-las s
rcgras granaiicais. Adnircnos a najcsiadc dos
icologos! Soncnic a clcs c crniiido falar
incorrciancnic c, quando nuiio, sc conccdc quc
o vulgo lIcs disuic cssa rcrrogaiiva.
Finalncnic, os icologos sc colocan
incdiaiancnic dcois dos dcuscs c quando, or
una csccic dc rcligiosa vcncraao, sc ouvcn
cIanar nossos ncstcs, inaginan vcr ncssc
iiulo alguna coisa daquclc incfavcl nonc
conosio dc scis lciras c iao adorado clos
judcus. Ncssa rcsunao, qucrcn quc sc cscrcva
MESTFE NOSSO, con lciras naiusculas, scndo cssc
iiulo iao nisicrioso quc, sc cn laiin sc
nodificassc a ordcn das duas alavras c sc
uscssc o Nosso anics do Mcsirc, iudo csiaria
crdido, ou clo ncnos sofrcria un grandc
vcanc a najcsiadc do nonc icologico.
Dcois dcsscs, scguc-sc incdiaiancnic a
csccic nclIor do gcncro aninal, isio c, os quc
vulgarncnic sc cIanan nongcs ou cgosos.
Scria, orcn, alusar grosscirancnic dos icrnos
cIana-los, ainda Iojc, or iais noncs. Con
cfciio, or via dc rcgra, nao Ia cssoas nais
irrcligiosas do quc cssas c, cono a alavra nongc
137
significa sotuo, arccc-nc nao sc odcr alica-
la nais ironicancnic as cssoas quc sc
cnconiran cn ioda aric, acoiovclando-sc a cada
asso. Scn o ncu socorro, quc scria dcsscs
olrcs orcos dos dcuscs? Sao dc ial forna
odiados quc, quando or acaso sao visios,
cosiuna-sc iona-los or avcs dc nau agouro.
Isso nao incdc quc cuidcn cscruulosancnic
da sua conscrvaao c sc considcrcn crsonagcns
dc alia inoriancia. A sua rincial dcvoao
consisic cn nao fazcr nada, cIcgando ao onio
dc ncn lcr. Scn dar-sc ao iralalIo dc cnicndcr
os salnos, ja sc julgan dcnasiados douios
quando lIcs conIcccn o nuncro, c, quando os
canian cn coro, inaginan cnlcvar o ccu con a
asnaiica nclodia. Enirc cssc varicgado rclanIo,
alguns sc cnconiran quc sc galan da roria
inundcic c da roria ncndicidadc, indo dc casa
cn casa csnolar, nas con una fisiononia iao
dcscarada quc arcccn nais cigir un crcdiio do
quc cdir a csnola. Allcrgucs, loicquins, carros,
diligcncias, iodos, cn suna, sao or clcs
inoriunados, con grandc rcjuzo dos
vcrdadciros ncccssiiados. dcssa forna quc
rcicndcn scr, cono dizcn clcs, os nossos
aosiolos, con ioda a sua inundcic, ioda a sua
ignorancia, ioda a sua grosscria, iodo o scu
dcscarancnio. Nada nais ridculo do quc a
ordcn caia c rccisa quc olscrvan cn iodos os
scus aios. iudo c fciio or clcs a conasso c
138
ncdida. Os saaios dcvcn icr ianios nos, o
cngulo dcvc scr dc ial cor, a roua conosia dc
ianias cas, a cinia dc ial qualidadc c dc ial
largura, o Ialiio dc ial forna c dc ial iananIo, a
coroinIa dc ianias olcgadas dc dianciro. Alcn
disso, dcvcn concr a ial Iora, ial qualidadc c ial
quaniidadc dc alincnio, dornir soncnic ianias
Ioras, cic. Ora, iodos odcn conrccndcr nuiio
clarancnic quc c inossvcl conciliar iao rccisa
unifornidadc con a infiniia varicdadc dc oinics
c dc icncrancnios. Pois c ncssa nciodica
cicrioridadc quc os nongcs cnconiran
arguncnio ara dcsrczar os quc clcs cIanan
dc sccuucs. Muiias vczcs, da causa a scrias
conicndas cnirc as difcrcnics ordcns, a onio
dcssas sanias alnas quc sc vanglorian dc
rofcssar a caridadc aosiolica sc dcsirurcn
nuiuancnic. E orquc? Por causa dc un cngulo
divcrso ou da cor nais carrcgada da roua.
Alguns dcsscs cuccndos nosiran, coniudo, o
Ialiio dc cniicncia, nas cviian quc sc vcja a
finssina canisa quc irazcn or laio; ouiros, ao
conirario, irazcn cicrnancnic a canisa c a
roua dc la solrc a clc. Os nais ridculos, a
ncu vcr, sao os quc sc Iorrorizan ao vcrcn
dinIciro, cono sc sc iraiassc dc una scrcnic,
nas nao discnsan o vinIo ncn as nulIcrcs.
Nao odcis, cnfin, inaginar quanio sc csforan
or sc disiinguircn cn iudo uns dos ouiros.
Iniiar Jcsus Crisio? o uliino dos scus
139
cnsancnios. Muiio sc ofcndcrian sc lIcs
disscsscis quc oliivcran isio ou nais aquilo
dcsic ou daquclc insiiiuio. Julgais quc a cnornc
varicdadc dc solrcnoncs c dc iiulos nao dclciic
nuiio os scus ouvidos? Ha os quc sc galan dc
cIanar-sc uncscunos, ironco quc sc suldividc
nos scguinics ranos. os conudos, os ncnocs
oIscuuntcs, os nnnos, os cuucInIos; ouiros
sc dizcn Icncdtnos; csics sc cIanan
Icnudnos c aquclcs dc Suntu Hgdu; ouiros
sao dc Sunto AgostnIo; csics sc dcnoninan
guIcnnos c aquclcs ucoItus, cic. Cono sc
nao lIcs lasiassc o nonc dc cstuos. Quasc
iodos confian ianio cn ccrias ccrinnias c cn
ccrias iradiczinIas Iunanas, quc un so
araso lIcs arccc un rcnio nuiio nodcsio
ara os scus ncriios. No cnianio, Jcsus Crisio,
dcsrczando iodas cssas nacaquiccs, so julgara
os Ioncns cla caridadc, quc c o rinciro dos
scus nandancnios. En vao, ircncndo no dia do
juzo final, arcscniarao clcs a Dcus un coro
lcn nuirido or iudo quanio c cic; cn vao lIc
ofcrcccrao o canio dos salnos c os inuncros
jcjuns; cn vao susicniarao quc arrunaran a
larriga con una unica rcfciao; cn vao
roduzirao una orao dc raiicas fradcscas,
caazcs dc carrcgar clo ncnos scic navios; cn
vao sc galara csic dc icr assado scsscnia anos
scn iocar cn dinIciro, a nao scr con dois dcdos
nuiios sujos; cn vao nosirara aquclc o scu
140
Ialiio iao sordido quc aic un larquciro sc
rccusaria a vcsii-lo; cn vao sc galara ouiro dc icr
vivido cinqucnia c cinco anos scnrc cnccrrado
cn scu clausiro, cono una csonja; cn vao
aquclc fara vcr quc crdcu a voz dc ianio caniar,
c csic quc a longa solidao lIc criurlou o
ccrclro; cn vao dira un ouiro quc o crciuo
silcncio cniorcccu-lIc a lngua. Inicrroncndo
iodas cssas galoliccs (ois do conirario scria un
nunca nais acalar}, Jcsus Crisio dira. Dc quc
as vcn cssa nova raa dc judcus? Pois nao dci
aos Ioncns una lci unica? Sin, c soncnic cssa
cu rcconIco cono vcrdadcirancnic ninIa. E
csscs nalandros nao dizcn scqucr una alavra a
rcsciio? Alcriancnic c scn aralolas, cu
roncii, ouirora, a Icrana do ncu Pai, nao s
iunicas, ncn s oraczinIas, ncn incdia, nas
olscrvancia da caridadc. Nao, nao rcconIco
cssoas quc arccian dcnais as suas rcicnsas
olras ncriiorias c qucrcn arcccr nais sanias do
quc cu rorio. Procurcn, sc quiscrcn, un ccu
aaric. Mandcn consiruir un araso or
aquclcs cujas frvolas iradics clcs rcfcriran
saniidadc dos ncus rccciios. Qual nao scra a
consicrnaao dc iodos clcs, ao ouvircn iao
icrrvcl scnicna c ao vcrcn quc sc lIcs aniccn
os larquciros c os carrocciros? No cnianio, a
dcsciio dc iudo isso, sao scnrc fclizcs con
suas vas cscranas, o quc, cn sulsiancia, nao c
scnao o cfciio da ninIa londadc ara con clcs.
141
Nao osso dciar dc vos dar, aqui, un
consclIo saluiar. nunca dcsrczcis cssa vaga
gcraao lasiarda (os ncndigos, solrciudo},
cnlora cla viva scarada da rcullica. quc os
fradcs, or ncio do canal quc sc cIana a
conssuo, csiao ao ar dc iodos os nais niinos
scgrcdos das cssoas. Nao sc odc dizcr quc
ignorcn scr un dcliio caiial a rcvclaao das
coisas ouvidas no irilunal da cniicncia. Isso,
orcn, nao incdc quc o faan cn divcrsas
circunsiancias, solrciudo quando, alcgrcs c
csqucniados clo vinIo, qucrcn divcriir-sc
coniando Iisiorias cngraadas. vcrdadc quc,
ara isso, usan das naiorcs cauiclas, ois cn
gcral nao ciian os noncs das cssoas.
Dcsgraado daquclc quc irriiar csscs zangcs da
socicdadc! A vingana vcn ronia cono un raio
do ccu. Suliiancnic, no rinciro discurso ao
ovo, lanan os scus dardos conira o ininigo, iao
lcn iniado clo adrc rcgador con suas
caridosas invcciivas quc scria rcciso scr ccgo
ara nao salcr a qucn visan aiingir. E o nasiin
so dciara dc ladrar quando, a ccnlo do quc fcz
Encias con o Ccrlcro, lIc iaarcn a loca con
fogaas. Ja quc falanos dcsscs lons aosiolos no
uliio, dizci-nc sc nao c vcrdadc quc
alandonarcis qualqucr cIarlaiao, qualqucr
saliinlanco, ara ouvir os scus ridculos
discursos. Dcn odcrian clcs cIanar-sc, con
ioda a Ionra, os nacacos dos rcioricos, ial c o
142
razcr quc ccrincnian ao iniiar as rcgras
csialclccidas clos rcioricos solrc a aric dc falar.
Sanio Dcus! olscrvai cono gcsiiculan, corno sao
ncsircs cn nodular a voz, cono canian, cono
sc rcnccn, cono fican scnIorcs do assunio,
cono fazcn rciunlar ioda a igrcja con os scus
socos c os scus lcrros. no silcncio do clausiro
quc clcs arccndcn cssa vccncnic nancira dc
cvangclizar, quc assa dc un fradcco a ouiro
cono un scgrcdo dc suna inoriancia. Scndo cu
acnas una divina nulIcrzinIa, nao nc c lciio
iniciar-nc cn iao rofundos nisicrios, nas nao
qucro dciar dc vos dizcr o quc icnIo odido
anoiar or lon rco.
Princiian scnrc as suas niordias con una
invocaao ionada dc cnrcsiino aos ocias, c
fazcn un cordio scn rclaao alguna con o
assunio quc dcvcn alordar. Dcvcn, or ccnlo,
rcgar a caridadc? Concan clo rio Nilo. Dcvcn
rcgar solrc o nisicrio da cruz? Concan clo
Dclo, o faluloso dragao da Dalilnia
(89}
. Dcvcn
rcgar o jcjun quarcsnal? Concan clas dozc
consiclacs do zodaco. Dcvcn rcgar a fc?
Concan cla quadraiura do crculo. E assin
or dianic. Eu ncsna, quc vos falo, ja ouvi una
vcz un dcsscs rcgadorcs, Ioncn dc una
loucura consunada (crdoai-nc, airaalIo-nc
scnrc}, qucria dizcr dc una douirina
consunada.
143
Essc Ioncn dcvia clicar o incnciravcl
nisicrio da Trindadc, nas, ara aicnicar a
sullinidadc do scu cngcnIo c ara conicniar os
ouvidos dos icologos, nao quis scguir o caninIo
Ialiiual. E quc csirada ionou? Era ncsno
rcciso un Ioncn da sua cnvcrgadura ara
fazcr a cscolIa. Concou o discurso clo alfalcio
c, dcois dc icr, con rodigiosa ncnoria,
rcciiado caiancnic o A D C assou das lciras s
slalas, das slalas s alavras, das alavras
concordancia do sujciio con o vcrlo c do
sulsianiivo con o adjciivo. Enquanio isso, iodo o
audiiorio csiava suscnso c nao oucos
crguniavan, con Horacio, qual odcria scr o
oljciivo dc ianias friolciras. Mas, o adrc
rcgador iirou logo a duvida dos ouvinics
nosirando quc clcncnios da granaiica cran o
snlolo c a inagcn da sacrossania Trindadc. E o
nosirou con cvidcncia igual quc nal odcria
conscguir un gcncira nas suas dcnonsiracs.
rcciso confcssar, alias, quc cssa dcnonsiraao
dc sullinc cloqucncia cusiara una incnsa fadiga
ao nosso non us utu dos icologos, ois
cnrcgou cn sua iarcfa nada ncnos dc oiio lons
ncscs. O olrc Ioncn, orcn, rcsscniiu-sc, c os
ciraordinarios csforos fciios or iao lcla olra-
rina iornaran-no nais ccgo do quc un
ioucira, airada quc foi or scu csriio ioda a
agudcza da visia. Mas, qucn o diria? Muiio
ouco c o scu dcsgosio or icr crdido a visia, c
144
aic lIc arccc icr adquirido a gloria or lon
rco.
Tivc ainda o razcr dc cscuiar ouiro rcgador
da ncna icncra. Era vcncravcl tcogo dc
oiicnia anos, nas iao corronido na icologia quc
iodos o icrian ionado clo rorio Scoi
rcssusciiado. O lon vclIo sulira ao uliio ara
clicar o adoravcl nisicrio do Sanissino Nonc
dc Jcsus.
AI! saiu-sc s naravilIas! Dcnonsirou o
orador, nas con una suiilcza incrccivcl, quc
iudo quanio sc odia dizcr ara glorificar o
Salvador, iudo sc acIava nas lciras cononcnics
do scu angusissino nonc. Salcis iodos,
scnIorcs, a lngua laiina? Sc Iouvcr algucn quc
nao a saila, odcra dornir un ouquinIo. En
rinciro lugar, fcz olscrvar o vclIo caicdraiico
quc o sulsianiivo Jcsus so icn cn sua
dcclinaao ircs casos difcrcnics. o noninaiivo, o
acusaiivo c o allaiivo. Fara c curiosa douirina!
Cono lancnio a ignorancia dos quc nao odcn
salorca-la! Mas, quc significan csscs ircs casos?
E isso c coisa quc sc crgunic? Pois nao sc vccn
nclcs, clarancnic crcssas, as ircs divinas
cssoas da ncsna naiurcza? Mas, ainda Ia
ouira coisa! O rinciro dcsscs ircs casos, rcflcii
lcn, icrnina cn s, Jcsus; o scgundo cn n,
Jcsun; c o icrcciro cn u, Jcsu. Crandc nisicrios,
ncus irnaos! Essas ircs lciras finais significan
145
quc o Salvador c ao ncsno icno o Suno, o
Mcdo c o tno. Fcsiava, orcn, rcsolvcr una
dificuldadc nais csinIosa quc iodos os
rollcnas dc naicnaiica, c, nao olsianic, clc o
conscguiu dc forna surrccndcnic. O vclIo
lajoujo icvc a fclicidadc dc scarar o vocalulo
Jcsus cn duas arics iguais. Jc-Su. Mas, quc
farcnos daquclc s quc, icndo crdido o
conanIciro, csia surrcso dc sc acIar sozinIo?
Un ouco dc acicncia c logo rcararcnos o nal.
Os Iclrcus, cn lugar dc s, ronuncian sn. ora,
cn lon cscoccs, sn qucr dizcr ccado. Pois
lcn! cclanou o rcgador qucn scra iao
incrcdulo ao onio dc ncgar quc o Salvador iirou
os ccados do nundo?
Con cssa clicaao iao rofunda quanio
inrcvisia, iodos os ouvinics, solrciudo os
icologos, foran ionados dc ial surrcsa quc
arccian novas Nolcs
(90}
, c cu nc us a rir con
iania fora quc ouco faliou ara quc nc
succdcssc o ncsno inconvcnicnic quc ao
irriquicio Prao, quando icvc a curiosidadc, quc
lIc cusiou caro, dc csiar os nisicrios noiurnos
dc Candia c Sagana
(91}
. Con cfciio, quando foi
quc os oradorcs grcgos c ronanos ja sc scrviran,
cn suas oracs, dc una iniroduao iao
dcscscrada? Esscs grandcs Ioncns julgavan
vicioso o cordio quc nao iivcssc rclaao alguna
con o assunio. A naiurcza cnsinou iao lcn aos
Ioncns cssc nciodo, quc aic un iraiador dc
146
orcos, ao rccisar coniar alguna Iisioria, nao
concara dcccrio con una coisa csiranIa, nas
cnirara incdiaiancnic no assunio. Os nossos
douissinos fradcs, ao conirario, acrcdiiarian
assar or naus rcioricos sc o rcanlulo, cono
dizcn clcs, iivcssc a ncnor concao con o rcsio
do arguncnio, nao ondo os ouvinics na
ncccssidadc dc crguniar. Aondc u cc cIcgu
o cssc cunnIo?
En icrcciro lugar, rocn, cn forna dc
narraao, algun irccIo do EvangclIo, nas
sucrficialncnic c dc fugida, c, sc lcn quc
dcvcssc scr cssc o scu rincial dcvcr, clcs o
iraian dc assagcn, quasc quc incidcnialncnic.
En quario lugar, cono sc rcrcscniasscn una
nova crsonagcn, lcvanian una qucsiao
icologica, quc cnlora nao sc coadunc nuiio con
o assunio, c or clcs julgada iao ncccssaria quc
lIcs arcccria un ccado conira a aric a nao
inclusao dcssa digrcssao. ncssas assagcns
quc os nossos rcgadorcs franzcn solcrlancnic
as icologicas solrancclIas c aiordoan os ouvidos
do audiiorio con nagnficos cicios dcdicados
aos scus douiorcs. socncs, suts, sutssnos,
scucos, suntos, cuguucs, cic., cic.
ianlcn ncssas assagcns quc, cono una
saraivada, dcscarrcgan una icncsiadc dc
silogisnos, dc naiorcs, dc ncnorcs, dc
conscqucncias, dc corolarios, dc suosics; c,
cono lons inirujcs, iningcn cssas insidas c
147
insolcnics lagaiclas da sua cscola a una
nuliidao dc ignoranics.
Eis-nos cIcgados, afinal, ao quinio aio da
concdia, no qual, nais do quc nunca, c nisicr
quc sc nosircn valcnics na aric. DcscniranIan,
cniao, do arnazcn da sua ncnoria, alguna
csiranIa c oricniosa falulazinIa, rovavclncnic
iirada do EscIo Hstco ou dos Fctos
Honunos, c a vao rcncndando c inicrrciando no
scniido ucgco, toogco, unuggco, aic quc,
dcssa nancira, icrninan o discurso, o qual, con
nuiia roricdadc, cla surrcndcnic varicdadc
dc suas arics, sc odcria cIanar, con Horacio,
dc vcrdadcirancnic nonsiruoso.
Faanos, agora, cn conjunio, o canc dos
scus scrncs. Os nossos rcvcrcndos arcndcran,
nao sci dizcr dc qucn, quc a iniroduao do
discursc dcvc scr fciia dcvagar c cn voz laia.
En viriudc dcssa rcgra, falan iao laiinIo no
cordio quc sou caaz dc aosiar quc ncn
ncsno clcs ouvcn o quc dizcn, cono sc sc
disuscsscn a falar ara nao scrcn cnicndidos
or ningucn. Alcn disso, ouviran dizcr quc, ara
dcscriar as cnocs, o orador dcvc cnrcgar, dc
vcz cn quando, a vccncncia da cclanaao. E
assin c quc, cono ficis, nas naus olscrvadorcs
dcssc rccciio, quando iodos os julgan nuiios
iranquilos, clcs, dc rccnic c scn ncnIuna
razao, concan a griiar cono vcrdadciros
148
nanacos. con ioda a sinccridadc quc vos digo
quc, ao sc nosirarcn assin nais doidos do quc
rcgadorcs, lcn sc odcria rcscrcvcr-lIcs una
loa dosc dc Iclcloro, ois lcn sc odc
considcrar louco aquclc quc griia or griiar. Ao
ncsno icno, convcncidos dc quc o orador dcvc
aninar-sc con o dcscnvolvincnio do discurso,
dizcn ausadancnic os rinciros crodos dc
cada aric, nas, logo dcois, scnrc scn Iavcr
razao ara isso, lcvanian a voz con iania fora
quc, ao icrninarcn, a inrcssao c dc quc vao
dcsnaiar. Finalncnic, salcndo quc as rcgras da
rciorica rcscrcvcn quc, dc vcz cn quando, sc
dcscricn os ouvinics con alguna cngraada
ilIcria, csforan-sc os nossos rcgadorcs or
noicjar, nas sanio Dcus! cono o
conscgucn naravilIosancnic! Fazcn jusiancnic
cono o lurro da falula, ao qucrcr iocar a lira.
s vczcs, csscs cacs da Igrcja ianlcn salcn
nordcr, nas scn fazcr nal, orquc nais arcccn
lcliscar do quc fcrir. Ao afciarcn una grandc
lilcrdadc aosiolica, lanando-sc conira os vcios
c os naus cosiuncs, c jusiancnic quando
rcvclan naior adulaao. Prcgan cono os
cIarlaiacs, c jurarcis quc, cnlora conIcan
nuiio nais quc os fradcs o coraao Iunano, con
csics c quc arcndcran a sua aric. Con cfciio, c
ial a scnclIana das suas dcclanacs quc dc
duas una. ou os cIarlaiacs arcndcran rciorica
con os nossos rcgadorcs, ou os nossos
149
rcgadorcs csiudaran cloqucncia con os
cIarlaiacs.
Acsar dc iudo, nunca falian os ouvinics, c cu
ncsna icnIo o cuidado dc nc incluir cnirc clcs.
Ha aic alguns quc os adniran cono sc fosscn
Cccros c Dcnosicncs. Os quc nais concorrcn
ara ouvi-los sao as nulIcrcs c os ncgocianics,
cujo afcio os lons rcgadorcs rocuran
conquisiar. Os ncgocianics, vcndo-sc adulados c
jusiificados, rcsian-lIcs dc lon grado una
orao dc lcncfcios incrccidos, ois cncaran
iais donaiivos cono una csccic dc rcsiiiuiao.
Quanio s nulIcrcs, icn clas varios noiivos
sccrcios ara anar os rcligiosos, quando nais
nao fossc or cnconirarcn nclcs un lalsano c
un consolo conira os dcsgosios c o cnjo do lao
conjugal.
Parccc quc ja dcnonsirci suficicnicncnic
quanio nc dcvcn cssas calcas cncauzadas
quc, con vas dcvocs, con ccrinnias ridculas,
con lcrros c ancaas, ccrccn solrc o ovo una
ariicular iirania, na ansia dc scrcn conarados
aos Paulos c aos Aninios. Mas, crcclo quc ja
falci nuiio solrc csscs cnicos ingraios, quc
salcn iao lcn dissinular os ncus favorcs cono
fingir-sc sinccrancnic rcligiosos. Dcio-os, ois,
con nuiio razcr.
150
Ja c icno dc dizcr alguna coisa solrc os
rncics c os grandcs, quc sao jusiancnic o
oosio dos vclIacos c inosiorcs dc quc acalci
dc falar, ois nc rcsian o scu culio scn
ncnIuna rcscrva c con a franqucza roria do
scu csiado. Sc csscs fclizcs scnidcuscs iivcsscn
na cacIola ncio grana acnas dc ccrclro, quc
Iavcria no nundo dc nais irisic c niscravcl quc
a sua condiao? Qucn qucr quc sc dcssc ao
iralalIo dc rcflciir aicniancnic solrc os dcvcrcs
dc un lon nonarca, lcn longc dc qucrcr
usurar una coroa con o falso jurancnio, o
arrcidio, o lilcriicdio, cn suna, con os nais
cccrandos dcliios, ircncria anic o asccio dc un
cargo iao cnornc. Con cfciio, olscrvcnos cn quc
consisicn as olrigacs dc un Ioncn quc c
osio icsia dc una naao. Dcvc dcdicar-sc dia c
noiic ao lcn ullico c nunca ao scu inicrcssc
rivado; cnsar cclusivancnic no quc c
vaniajoso ara o ovo; scr o rinciro a olscrvar
as lcis dc quc c auior c dcosiiario, scn dcsviar-
sc nunca dc ncnIuna dclas; olscrvar, con
firncza c con os rorios olIos, a inicgridadc dos
sccrciarios c dos nagisirados; icr scnrc
rcscnic quc iodos icn os olIarcs fios na sua
conduia ullica c rivada, odcndo clc,
nancira dc un asiro saluiar, influir
lcncficancnic solrc as coisas Iunanas, ou,
cono un infausio concia, causar as naiorcs
dcsolacs. Nao dcvc csqucccr-sc nunca dc quc
151
os vcios c os dcliios dos sudiios sao
infiniiancnic ncnos coniagiosos quc os do
scnIor, c rcciir diariancnic, a si ncsno, quc o
rncic sc acIa nuna clcvaao, razao or quc,
quando da naus ccnlos, a sua conduia c una
csic quc sc conunica raidancnic, fazcndo
cnorncs csiragos; rcflciir quc a foriuna dc un
nonarca o cc coniinuancnic ao crigo dc
alandonar o jusio caninIo; rcsisiir aos razcrcs,
inurcza, adulaao, ao luo, ois nunca
csiara suficicnicncnic rcarado ara rcrinir
iudo o quc odc scduzi-lo. Dcvc, finalncnic,
conscrvar scnrc na ncnoria quc, alcn das
insdias, dos odios, dos icnorcs, dc iodos os
nalcs a quc o rncic sc acIa cosio a cada
noncnio or aric dos scus sudiios, dcvcra clc,
nais ccdo ou nais iardc, arcscniar-sc cranic o
irilunal do Fci dos rcis, no qual lIc scrao
cdidas conias caias dc iodos os scus ncnorcs
aios, scndo clc julgado con rigor roorcional
cicnsao do scu donnio. Fciio, ois, nais una
vcz, quc, sc un rncic rcflciissc lcn solrc iudo
isso, cono o icria fciio sc fossc un ouquinIo
salio, dcccrio nao odcria concr ncn dornir
iranquilancnic un so dia cn sua vida. Mas, nao
vos arrccccis, ois conscgui un rcncdio ara
isso. Con o favor da ninIa insiraao, os
rncics dcscansan iraquilos solrc o scu
dcsiino c solrc os scus ninisiros, vivcndo na
ociosidadc c so nanicndo rclacs con cssoas
152
quc ossan conirilur ara divcrii-los dc
qualqucr afliao ou alorrccincnio. AcIan clcs
quc cunrcn lasianic os dcvcrcs dc un lon rci
divcriindo-sc diariancnic nas caadas, ossuindo
lclssinos cavalos, vcndcndo cn lcncfcio
rorio os cargos c os cnrcgos, scrvindo-sc dc
ccdicnics ccuniarios ara dcvorar as cncrgias
do ovo c cngordar cusia do sanguc dos
cscravos. Nao sc odc ncgar quc uscn dc cauicla
na alicaao dos inosios, ois alcgan scnrc
iiulos dc ncccssidadc, rcicsios dc urgcncia, c,
cnlora cssas cacs nao asscn, no fundo, dc
ncra ladrocira, csforan-sc, iodavia, or cncolr-
las con o vcu do inicrcssc ullico, da jusiia c
da cquidadc. Dirigcn ao ovo lclas alavras,
cIanando dc Ions, cs, ucoudssnos os scus
sudiios, c, cnquanio furian con una das naos,
acarician con a ouira, rcvcnindo assin os scus
lancnios c acosiunando-os, aos oucos, a
suoriar o jugo da iirania. Diio isso, qucro fazcr
una suosiao. inaginai no irono (coisa quc,
alias, aconiccc frcqucnicncnic}, inaginai no
irono, dizia cu, un Ioncn ignoranic das lcis,
quasc ininigo do lcn ullico, quc so icn cn
nira o scu inicrcssc cssoal, cscravo dos
razcrcs, ncnosrczador das cicncias, quc
dcsrcza a vcrdadc, quc nao odc cscuiar una
linguagcn sinccra, quc icn a fclicidadc dos
cscravos cono uliino dos razcrcs, quc nao
scguc scnao suas aics, quc ncdc cada coisa
153
cla roria uiilidadc. Colocai ncssc Ioncn a
garganiilIa dc ouro, ornancnio quc significa o
conlco c a uniao dc iodas as viriudcs; colocai-
lIc na calca a coroa cnriquccida dc cdras
rcciosas, o quc o advcric dc csiar na olrigaao
dc sucrar iodos os ouiros cn ioda soric dc
Icroicas viriudcs; ondc-lIc o cciro na nao, cciro
quc c o snlolo da jusiia c dc una alna
crfciiancnic incorruivcl; vcsi-o, finalncnic,
con a ninIa urura, quc dcnoia un vivo anor
ao ovo c un ardcnissino zclo or sua
fclicidadc. Sou dc arcccr quc, sc cssc nonarca
conrassc os scus ornancnios rcais con a sua
viciosa conduia, nao odcria dciar dc scniir
vcrgonIa c rulor, c csiou convcncida dc quc icria
lasianic rcccio dc scr osio a ridculo, con os
scus sinlolicos cnfciics, or algun lcido c
scnsaio glosador.
Passcnos, agora, aos grandcs da coric. Nao Ia
cscravidao nais vil, nais rculsiva, nais
dcsrczvcl do quc aqucla a quc sc sulncic cssa
ridcula csccic dc Ioncns, quc, nao olsianic,
cosiuna ganIar ara si, dc alio a laio, o rcsio
dos noriais. ConvcnIanos, orcn, quc sao
nodcsissinos nun unico onio. c quc,
saiisfciios dc ossuir o ouro, as cdras, a
urura c iodos os ouiros snlolos da salcdoria
c da viriudc, ccdcn facilncnic aos ouiros o
cuidado da salcdoria c da viriudc. Para clcs, a
naior fclicidadc consisic cn icr a Ionra dc falar
154
ao rci, dc cIana-lo dc ScnIor c Mcsirc alsoluio,
dc fazcr-lIc un lrcvc c csiudado cunrincnio,
dc odcr rodigalizar-lIc os iiulos fausiosos dc
Vossa Majcsiadc, Vossa Alicza Fcal, Vossa
Scrcnidadc, cic. cic. Toda a Ialilidadc dos
coricsaos consisic cn irajar-sc con roricdadc c
nagnificcncia, cn andar scnrc lcn crfunados
c, solrciudo, cn salcr adular con dclicadcza.
Quanio ao csriio c aos cosiuncs, sao
vcrdadciros Fcacios
(92}
, vcrdadciros ananics dc
Pcncloc, a cssc rcsciio, salcis o quc diz
Honcro
(93}
, c, nclIor do quc cu, vo-lo rcciira a
ninfa Eco. O vil cscravo do nonarca, quando nao
dcva fazcr a coric ao scnIor (ois ncssc caso sc
lcvaniaria ao rinciro canio do galo}, cosiuna
dornir aic ao ncio-dia, c, nal dcscria, o
ncrccnario caclao, quc ja cscrava or cssc
noncnio, rcsnunga-lIc s rcssas una nissa.
En scguida, assa a cuidar do alnoo, c da a
ouco, do janiar, ao qual succdcn incdiaiancnic
os jogos dc dados c dc adrcz, os lolos, as
coricsas, os divcriincnios inconvcnicnics c iodos
os ouiros razcrcs cIanados assaicnos. Esscs
dcvoios ccrccios nao sc fazcn scn una ou duas
ncrcndas; dcois, vcn a ccia, c sc assa a noiic
no ncio das garrafas. E assin, scn cnsar quc sc
nascc ara norrcr, a vida assa raidancnic. As
Ioras, os dias, os ncscs, os anos, os lusiros
iranscorrcn ara clcs scn ncnIun
alorrccincnio, cono un rclanago. TcnIo a
155
inrcssao dc sair dc un lanqucic, ao vc-los
galaran-sc dc suas ridicularias. Aqucla ninfa sc
julga nais roina dos dcuscs, or arrasiar airas
dc si una cauda nais longa do quc as ouiras;
cssc fidalgo, or icr rccclido do rncic una
coiovclada no csinago, ao icniar cncirar na
nuliidao, fica saiisfciio c acrcdiia Iavcr ncnor
disiancia cnirc clc c o solcrano; aquclc coricsao
avoncia-sc con a corrcnic dc ouro quc lIc
cndc do cscoo, or scr nuiio nais csada quc
a dos ouiros c scrvir, assin, nao so ara nosirar
oulcncia cono ianlcn sua rolusicz dc
carrcgador.
A vida dos rncics c dos fidalgos lcva-nc,
naiuralncnic, a falar ianlcn da dos aas,
cardcais c lisos. Faz ianio icno quc cssa
sagrada gcnic, con surrccndcnic cnoluao,
iniia os rcis c os sairaas, quc nao icnIo duvida
alguna cn dizcr quc cIcgou a sucra-los.
Inaginai, agora, quc un liso, or divcriincnio,
sc uscssc a considcrar o scu coricjo c
ornancnios oniificais. Sc un liso rcflciissc
quc a candidcz do rcioquc significa una vida
conlciancnic inaculada; quc a niira licornia,
cujas circnidadcs sc uncn cn un no, dcnoia
rofundo conIccincnio do VclIo c do Novo
Tcsiancnio; quc as naos cnluvadas crincn
un coraao dcurado dc iodo coniagio nundano
na adninisiraao dos sacrancnios; quc a cruz
dos saaios o advcric dc quc dcvc vclar
156
coniinuancnic clo rclanIo sol a sua guarda;
quc a cruz rclaicia quc lIc cndc do ciio c
sinal dc viioria conlcia solrc as aics
Iunanas, sc o nosso rclado, rciio, rcflciissc
solrc iodas cssas lclas coisas c nuiias ouiras
quc cu surino, nao scra vcrdadc quc sc ionaria
nagro, cnsaiivo, nacilcnio, Iiocondraco?
CIcgaria a causar icdadc! Mas, nao, nao
duvidcis, cu rcncdici iudo. AconsclIci a csscs
rcicnsos succssorcs dos aosiolos quc
scguisscn un caninIo inicirancnic oosio, c
ningucn janais soulc arovciiar nclIor os ncus
consclIos. Con cfciio, o rincial oljciivo dos
nossos Ilusirssinos c Fcvcrcndssinos consisic
cn vivcr alcgrcncnic, c, quanio ao rclanIo, quc
dclc cuidc Jcsus Crisio. Alias, ja nao ossucn os
arccdiagos, os vigarios gcrais, os confcssorcs, os
fradcs c nil ouiros ficis nasiins, quc csiao
scnrc cn guarda conira o lolo do infcrno? Os
lisos cIcgaran a csqucccr quc o scu nonc,
ionado ao c da lcira, significa iralalIo, zclo,
soliciiudc cla rcdcnao da alnas. Mas or
Daco! nao sc csqucccn nunca das Ionrarias c
do dinIciro.
Calan-sc os vcncravcis cardcais dc
dcsccndcrcn cn linIa rcia dos aosiolos, nas cu
dcscjaria quc filosofasscn un ouco solrc os
scus Ialiios, c fizcsscn a si ncsnos csia
aosirofc. Sc cu dcsccndo dos aosiolos, orquc
nao fao, cniao, o quc clcs fizcran? Nao sou
157
scnIor, nas sinlcs disiriluidor das graas
csiriiuais, c nuiio lrcvc icrci dc rcsiar conias
da ninIa adninisiraao. Quc significa csia nvca
candidcz do ncu roqucic, sc nao una suna
urcza dc cosiuncs? Quc qucr dizcr csia soiaina
dc urura, sc nao un ardcnic anor a Dcus?
Quc dcnoia csia caa da ncsna cor (iao anla c
csaosa quc lasiaria ara colrir nao soncnic a
nula do cnincnissino, nas aic un canclo junio
con o cardcal}, sc nao una caridadc iliniiada c
scnrc ronia a socorrcr o roino, isio c, a
insiruir, a coriar, a acalnar o furor das gucrras,
a rcsisiir aos naus rincios, a dar dc loa
voniadc o rorio sanguc c as riquczas clo lcn
da Igrcja? Para quc ianios icsouros? Aquclcs quc
rcicndcn rcrcscniar o aniigo colcgio dos
aosiolos nao dcvcrian, anics dc iudo, iniiar a
sua olrcza?" Afirno quc, sc os cardcais fizcsscn
a si ncsnos scnclIanic aosirofc, rcflciindo
scriancnic solrc iodos csscs onios, dc duas
una. ou dcvolvcrian incdiaiancnic o cIacu, ou
lcvarian una vida laloriosa, cIcia dc dcsgosios c
dc dcscjos, jusiancnic cono fazian os rinciros
aosiolos da Igrcja.
Prosicrncno-nos, agora, aos cs do Suno
Ponificc, c lcijcnos-lIcs rcligiosancnic as
sanias aniufas. Os aas dizcn-sc vigarios dc
Jcsus Crisio, nas, sc rocurasscn confornar-sc
vida dc Dcus scu ncsirc; sc sofrcsscn
acicnicncnic os scus adccincnios c a sua
158
cruz, nosirando o ncsno dcsrczo clo nundo;
sc rcflciisscn scriancnic solrc o lclo nonc dc
aa, isio c, dc ai, c solrc o sanissino cicio
con, quc sao Ionrados, qucn scria nais
infcliz do quc clcs? Qucn dcscjaria conrar, con
iodos os Iavcrcs, cssc cargo cnincnic, ou qucn,
una vcz clcvado ao ncsno, dcscjaria, ara
susicniar-sc nclc, cnrcgar a csada, os vcncnos
c ioda soric dc violcncias? Ai! quanios lcns
crdcrian clcs sc a salcdoria sc aodcrassc or
un insianic do scu anino! A salcdoria?! Dasiaria
quc iivcsscn un graozinIo acnas daquclc sal dc
quc fala o Salvador. Pcrdcrian, cniao, aquclas
incnsas riquczas, aquclas Ionras divinas, aquclc
vasio donnio, aquclc gordo airinnio; aquclas
fausiosas viiorias, iodos aquclcs cargos, aquclas
dignidadcs c aquclcs ofcios dc quc ariician;
iodos aquclcs inosios quc crcclcn, qucr nos
rorios Esiados, qucr nos alIcios; o fruio dc
iodos aquclcs favorcs c dc iodas aquclas
indulgcncias, con as quais vao iraficando iao
vaniajosancnic; aqucla nuncrosa coric dc
cavalos, dc nulas, dc scrvos; aquclas dclcias c
aquclcs razcrcs dc quc gozan coniinuancnic.
Olscrvai, olscrvai quanias coisas rccisarian
crdcr, scndo quc isso c acnas una sonlra da
fclicidadc oniifcia. Todos csscs lcns scrian logo
succdidos clas viglias, clos jcjuns, clas
lagrinas, clas rcccs, clos scrncs, clas
ncdiiacs, clos susiros c nil ouiros iralalIos
159
dc naiurcza scnclIanic. Acrcsccnicnos ainda
quc ianios cscriiorcs, ianios coisias, ianios
noiarios, ianios advogados, ianios ronoiorcs,
ianios sccrciarios, ianios lanquciros, ianios
cscudciros, ianios alafrcnciros, ianios rufics
(silcncio ncsic onio, ois c rcciso rcsciiar os
ouvidos casios}, cn suna, ioda aqucla rodigiosa
iurla dc cssoas dc ioda classc, quc arruinan
(quc Ionran, qucria cu dizcr} a sc dc Fona,
sin, diganos ianlcn quc ioda cssa iurla so
odcria cscrar norrcr dc fonc. Scria o nais
larlaro, o nais aloninavcl, o nais dcicsiavcl dc
iodos os dcliios qucrcr rcduzir sacola c ao
lasiao os surcnos nonarcas da Igrcja, os
vcrdadciros luninarcs do nundo. Dizcn clcs quc
a Pcdro c a Paulo conciia vivcr dc csnolas,
ficando con iodo o cso do oniificado, nas clcs
odcn conodancnic susicnia-lo, rcscrvando-sc
clcs, ara si, soncnic o quc no ncsno cisic dc
cslcndido c dc agradavcl. Agora, crgunio. nao
fazcn nuiio lcn? Craas a nin, or
conscguinic, c quc nunca Iouvc un aa quc
vivcssc no ocio c na nolcza. Cono as funcs
ciscoais
(94}
consisicn cn ornancnios
nisicriosos c quasc icairais, cn ccrinnias, cn
iiulos fausiosos dc Icutssno, cuccndssno,
suntssno, cn lcnaos c naldics, julgan clcs
quc ja fazcn lasianic a voniadc dc Jcsus Crisio,
scn susciiarcn o quc lIcs odcra csic dizcr-
lIcs un dia. Agora nao c nais ncccssario fazcr
160
nilagrcs; insiruir o ovo da nuiio iralalIo;
cnsinar as cscriiuras cIcira cscolasiica; ara
rcgar, scria rcciso icno; cIorar convcn
soncnic s nulIcrcs; scr olrc, oI! quc coisa
fcia! dciar-sc vcnccr c vcrgonIoso dcnais c
indigno dc un Ioncn quc nal adniic quc lIc
lcijcn o lcaissino c os rcis nais odcrosos;
finalncnic, norrcr, oI! c a nais anarga dc iodas
as coisas! scr crucifcado irra! c una infania
Iorrvcl!
Assin, ois, as arnas dos aas nao
consisicn iodas naquclas doccs lcnaos dc quc
fala Sao Paulo
(95}
c das quais sao clcs iao avaros.
Consisicn clas cn inicrdics, suscnscs,
gravancs, anaicnas, iniuras vingadoras
(96}
c
naquclcs icrrililssino casiigo clo qual un
lcaissino adrc odc nandar voniadc
qualqucr alna ara o infcrno. Os nossos
Sanissinos Pais dc Crisio c o scus vigarios
gcrais nunca cnrcgan con naior zclo cssc
csanioso casiigo do quc no caso daquclcs quc,
insigaao do dcnnio, icnian dininuir ou
danificar o airinnio dc Sao Pcdro. Dizia csic
lon aosiolo ao scu Mcsirc. Dcianos iudo
ara scguir-ic. Conrccndcrcis quc grandc
sacrifcio fcz o olrc cscador! Foi a foriuna o
quc clc conscguiu cn viriudc dcssa rcnuncia; c
or isso quc Sua Saniidadc glorificada ossui
icrras, cidadcs, donnios, c crcclc inosios c
iaas. E c solrciudo ara dcfcndcr c conscrvar
161
cssa rica aquisiao quc os onificcs ronanos
cosiunan condcnar as alnas. vcrdadc quc
ncn ao ncnos ouan os coros, c, inflanados
clo zclo dc Jcsus Crisio, dcsfraldan a landcira
dc Maric c, scn icdadc, cnrcgan o fcrro c o
fogo ara susicniar as suas razcs. Dcn vcdcs
quc nao sc odc fazcr scnclIanic gucrra scn
dcrranar o sanguc crisiao. Mas, quc inoria?
rcsondcn os aas Esianos dcfcndcndo
aosiolicancnic a causa da Igrcja c so dcorcnos
as arnas quando iivcrnos vingado a csosa dc
Jcsus Crisio conira os scus ininigos. Eu
dcscjaria salcr, orcn, sc Iavcra ara a Igrcja
ininigos nais crniciosos do quc csscs nios
onificcs, os quais, cn lugar dc rcgar Jcsus
Crisio, dcian no csquccincnio o scu nonc c o
cn dc lado con lcis lucraiivas, alicran a sua
douirina con inicrrciacs foradas c,
finalncnic, o dcsirocn con ccnlos csiilcnios.
Alcn disso, assin cono a Igrcja crisia foi
fundada con sanguc, confirnada con sanguc,
dilaiada con sanguc, assin ianlcn os aas a
govcrnan con sanguc, cono sc nunca Jcsus
Crisio iivcssc cisiido ara roicgc-la c susicnia-
la. A gucrra c, or naiurcza, iao crucl, quc nuiio
nais conviria s fcras do quc aos Ioncns; iao
inscnsaia quc os ocias a airiluran s furias do
infcrno; iao csiilcnia quc corronc iodos os
cosiuncs; iao inqua quc a fazcn nclIor
crvcrsos ladrcs do quc Ioncns rolos c
162
viriuosos; finalncnic, iao nia quc ncnIuna
rclaao ossui con Jcsus Crisio ncn con sua
noral. Isso nao incdc quc alguns onificcs
alandoncn iodas as funcs asiorais ara
consagrar-sc inicirancnic a cssc flagclo da
Iunanidadc. Enirc csscs aas gucrrciros,
cnconiran-sc aic vclIos
(97}
quc agcn con iodo o
vigor da juvcniudc, quc ncnIuna considcraao
icn clo dinIciro, quc suorian corajosancnic a
fadiga c nao icn o ncnor cscruulo cn fazcr
sulvcricr as lcis, a rcligiao c a Iunanidadc. Mas,
nao falian crudiios aduladorcs ara dar a cssc
nanifcsissino dclrio o nonc dc zclo, icdadc,
valor. E acIan razcs ara rovar quc
dcscnlainIar a csada c crava-la no coraao dc
un irnao nao c alsoluiancnic infringir o grandc
nandancnio da caridadc ara con o roino. Na
vcrdadc, ainda nao sci sc os aas, cn naicria
dc gucrra, scguiran o ccnlo dc alguns lisos
da AlcnanIa, ou sc csics lisos c quc sc
julgaran auiorizados, cla conduia dos aas, a
cnrccndcr a gucrra. O quc c ccrio c quc os
rclados alcnacs agcn con naior lilcrdadc,
orquc, dcsrczando inicirancnic o scrvio
divino, as lcnaos c iodas as ouiras ccrinnias
do lisado, cono vcrdadciros sairaas so
rcsiran a gucrra, cIcgando a susicniar quc c
dcvcr dc un liso cnircgar a alna a Dcus ara
dcfcndcr a Ionra da sua dignidadc. Os adrcs
ianlcn csiao, cn gcral, aninados clo ncsno
163
csriio, nao qucrcndo dc nodo algun dcgcncrar
da saniidadc dos rclados. Assin, nao odcis
inaginar con quc coragcn cnunIan as arnas
ioda a vcz quc sc iraia dos scus dzinos.
csadas, fuzis, cdras, nada lIcs cscaa. Esscs
ninisiros do aliar nao calcn cn si dc alcgria
quando dcscolrcn, nas olras dos aniigos,
alguna assagcn con quc ossan aicrrar as
conscicncias c rovar ao vulgo quc lIcs dcvc
ainda nuiio nais do quc os dzinos. Nao Ia nais
crigo dc quc lIcs cnirc na calca o quc lcran
cn nuiissinos lugarcs solrc os scus dcvcrcs
ara con o ovo. Dcvcrian ao ncnos lcnlrar-sc
dc quc a ionsura significa a olrigaao dc vivcrcn
livrcs dc qualqucr aiao Iunana, ara sc
consagrarcn ioialncnic s coisas do ccu. Muiio
longc dc fazcrcn iais rcflccs, incidcn cn ioda
soric dc voluia c julgan cunrir lcnancnic os
scus dcvcrcs c as olrigaao dc raiicar o lcn,
cono dizcn clcs, quando nurnuran, s rcssas
c cnirc os dcnics, o ofcio divino. Sanio Dcus!
aosio quc nao Ia ncnIuna divindadc quc
qucira cscuia-los c, nuiio ncnos, quc ossa
conccndc-los. NcnIuna divindadc?! Esiou
convcncida dc quc ncn clcs rorios sc cnicndcn
cnirc si quando orncjan cn coro. Mas, ianio os
saccrdoics cono os rofanos salcn nuiio lcn
quais sao os scus dirciios c os scus
cnoluncnios. Salc-sc ncsno, clas nulIcrcs,
quc qucn scrvc o aliar dcvc vivcr do aliar. O quc
164
c incnodo os scnIorcs adrcs cosiunan,
rudcnicncnic, dcscarrcgar solrc as cosias
alIcias, nuna dcvoluao rccroca, cono na cla.
Os cclcsiasiicos cosiunan roccdcr nais ou
ncnos cono os rncics sccularcs. assin cono
csics alandonan as rcdcas do govcrno nas naos
dos rinciros ninisiros, quc confian a
adninisiraao do Esiado aos nuncrosos
sulalicrnos quc sc acIan sol as suas ordcns,
assin ianlcn os ninisiros dos saniuarios
cosiunan, nodcsiancnic, dcscarrcgar solrc o
ovo o cso da dcvoao c da icdadc, c o ovo,
or sua vcz, assa-o aos quc dcnonina cssous
cgosus, cono sc nao iivcssc ncnIuna rclaao
con a Igrcja c nao iivcssc fciio ncnIun voio no
laiisno. En scguida, os adrcs, cono sc fosscn
iniciados no nundo c nao cn Crisio, dizcn-sc
sccularcs c dcian aos rcgularcs o csado
cncargo da icdadc; os rcgularcs julgan-na
csccialncnic dcsiinada aos nongcs; os nongcs
rclaados airilucn-na aos rcfornados;
finalncnic, iodos sc cn dc acordo c rcicndcn
quc a dcvoao cricna aos ncndicanics, quc
acalan or cnviar a cla aos cariuos, cn cujo
rciiro sc odc afirnar, cfciivancnic, quc a
icdadc csia sculiada, dc ial forna sc csforan
clcs or vivcrcn cscondidos do nundo. Conduia
scnclIanic icn os gcncrais da nilcia clcrical. Os
aas, scnrc aiivos c incansavcis cn sua iarcfa
dc rccclcr dinIciro, dcscarrcgan solrc os lisos
165
iudo o quc Ia dc incnodo no aosiolado; os
lisos solrc os arocos; os arocos solrc os
vigarios; os vigarios solrc os fradcs ncndicanics;
c os ncndicanics, finalncnic, cnvian as ovclIas
aos asiorcs csiriiuais, quc salcn iosquia-las c
iirar-lIcs rovciio da la.
Mas, aic ondc nc lcvou o assunio? O ncu
roosiio nao c invcsiigar c saiirizar a vida dos
rclados c dos adrcs, nas fazcr o ncu clogio.
quc ningucn cnsc quc, ao louvar os naus
rincios, qucira cu ccnsurar os lons. Por
conscguinic, so vos dci una idcia sucrficial dc
iodas as condics ara vos dcnonsirar,
cvidcncia, quc ncnIun Ioncn odc vivcr fcliz
scn scr iniciado nos ncus nisicrios c scn
ariiciar dos ncus favorcs. Invoco o icsicnunIo
da Foriuna, cssa dcusa da fclicidadc c da
dcsgraa quc, cnlora caricIosa ao circno,
ion scnrc o razcr dc sccundar as ninIas
inicncs. Con cfciio, caiancnic cono cu, nao
scra cla ininiga caiial dos salios? En
concnsaao, confcrc scus lcns aos loucos c, or
fin, ao vc-los dornindo, dcrrana-lIcs no scio os
scus icsouros. Dcccrio ja ouvisics falar dc un
ccrio Tinoico, caiiao aicnicnsc, cuja foriuna foi
ial quc, ncsno dornindo, conquisiou c saqucou
cidadcs. Quando, orcn, concou a airiluir
iania foriuna ao rorio ncriio, foi alandonado
cla dcusa c caiu na naior niscria. Pois nao sc
cosiuna dizcr quc os iolos sao fclizcs c quc aic o
166
nal sc convcric ara clcs nun lcn? No cnianio,
c jusiancnic o conirario o quc cosiuna succdcr
aos salios. Ja diz o rovcrlio. ucn, cono
Hccucs, nusccu no quuto du du uu, s odc
cscu soncntos. nontudo no cuuuo dc Scuno,
qucIuu u cnu; tcndo dnIco dc Toosu, ouco
oucto tcu. Mas, dcicnos os rovcrlios, ois
odc arcccr quc nc arorici dc iodos os
concniarios do ncu Erasno.
Volio, ois, ao ncu assunio, c digo quc a
Foriuna so ana as cssoas quc nao cnsan cn
nada, gosiando dc lcncficiar os aiurdidos c os
icncrarios, isio c, os quc dizcn cono Ccsar no
Fulicao. Acu uctu cst. A salcdoria so odc
insirar icnor, o quc faz con quc a condiao dc
un vcrdadciro filosofo cIcguc a causar icdadc
aos Ioncns dc lon scnso. Con o ccrclro rclcio
dc lclssinas c solidas cscculacs, qucr fsicas,
qucr norais, scnic o csinago docr dc fonc c
ncn scqucr salc ondc cnconirar o ncccssario.
Alcn disso, c alandonado, dcsrczado, odiado,
cviiado or iodos, cnquanio os iolos, vcrificando
quc o rccioso ncial quc os anina consiiiui o
novcl naior da socicdadc civilizada, sao clcvados
aos cnrcgos ullicos c cn iudo favorccidos cla
foriuna. Eis orquc os quc sc considcran fclizcs
quando acolIidos clos grandcs c quando
convcrsan con csscs dcuscs qucridos, quc sao
os ncus cscravos dilcios, nao icn ncccssidadc
alguna da salcdoria, quc c a coisa nais
167
dcicsiada nas corics c nos aos. Qucrcis
cnriqucccr-vos no concrcio? Fcnunciai
salcdoria, orquc, do conirario, cono odcrcis
fazcr un falso jurancnio scn vos scniirdcs
dilaccrar or un Iorrvcl rcnorso? Cono
odcrcis dciar dc cnrulcsccr quando
surrccndidos nuna ncniira? Cono sufocarcis
os ascros c iorncniosos cscruulos quc scnicn
os salios clo furio c cla usura? Cono odcrcis
dciar dc iravar convosco una coninua gucrra
niina? Anlicionais as dignidadcs c os lcns
cclcsiasiicos? Un lurro c un lufalo odcrian
conscgui-los nais facilncnic quc un filosofo.
Anais a voluia? As nulIcrcs quc a icn cono
rincial cscoo rocuran os iolos c fogcn dos
salios cono dos cscorics. Qucn, finalncnic,
dcscjc gozar os razcrcs da vida, dcvc coriar
qualqucr rclaao con os salios c rcfcrir iraiar
con a cscoria oular. En suna, ara rcsunir
iudo nuna unica idcia, voliai-vos ara iodos os
lados, c vcricis quc os aas, os rncics, os
juzcs, os nagisirados, os anigos, os ininigos, os
grandcs, os cqucnos, iodos, scn cccao, agcn
cn viriudc do ouro sonanic. E, cono o filosofo,
fora do csiriiancnic ncccssario, considcrc cono
csicrco cssc ncial, nao c dc adnirar quc iodos
dcsrczcn a sua iniinidadc.
***
168
Mas, cnlora o ncu clogio scja una fonic
incsgoiavcl, nao c jusio alusar da vossa
acicncia cnircicndo-vos ainda nais con csia
ninIa dcclanaao, razao or quc vos livrarci logo
da fadiga dc vossa aicnao. Acnas vos co un
cqucno favor, ncccssario ninIa gloria. Talvcz
Iaja aqui rcscnics (una vcz quc os naus
cosiunan iniscuir-sc scnrc cnirc os lons},
alguns salios quc digan scr cu lcla soncnic aos
ncus rorios olIos, c nao faliarao scnIorcs
lcgisias quc alcgucn o faio dc cu nao Iavcr
ciiado ncnIun icio cn ncu favor. Ciicnos,
ois, cono fazcn clcs, a iorio c a dirciio.
Anics dc nais nada, nao sc odc r cn
duvida o conIccido rovcrlio quc diz. uundo
utu unu cosu, c ccso ccscntu-u, o quc c
inicirancnic confirnado or csia scnicna quc sc
cosiuna cnsinar aic aos ncninos. Pocuu-sc
nutu suIcdou uu sc odc ussu o ouco.
Julgai, ois, sc a loucura dcvc ou nao scr
includa cnirc os naiorcs lcns, quando os
rorios salios iriluiavan louvorcs sua
inagcn c sua sonlra falaz. Mas, Horacio, quc
a si ncsno sc cIana o lucido c lcn nuirido
orco dc Eicuro, crinc a coisa con naior
naiuralidadc, quando aconsclIa a icncrar a
loucura con a salcdoria. Elc dcscjaria, c ccrio,
quc cssa loucura fossc dc curia duraao, nas, a
cssc rcsciio, rcvcla, a ncu vcr, ouco criicrio. O
ncsno ocia diz nas suas Odcs. E un gundc
169
uzc sc ouco quundo sc dcscu sc-o. En ouiro
lugar, diz cc uccc cstunIo c gnountc u
uccc suIo c uoso. Honcro, quc or ioda a
aric louva nuiissino o scu Tclcnaco, nao dcia
dc o cIanar varias vczcs dc ncnino iolo; c os
iragicos gosian dc dar aos jovcns o cicio dc iolo
c inrudcnic, cono un cicio dc lon augurio.
Qual c o arguncnio da divina Ilada? Nao scrao,
ialvcz, os furorcs c as loucuras dos rcis c dos
ovos? Cccro nunca sc oricniou iao lcn, or
nin, cono quando dissc. Todus us cosus cstuo
cIcus dc oucuu. Ora, convircis quc, quanio
nais cicnso c un lcn ianio nais ccclcnic c
clc.
Mas, c ossvcl quc os auiorcs ciiados icnIan
ouca auioridadc ara os crisiaos. Pois lcn.
aoiarci, sc julgais convcnicnic, ou, ara
crinir-nc icologicancnic, fundarci o ncu
clogio no icsicnunIo das sagradas cscriiuras.
Pcrniii quc o faa, scnIorcs nossos ncsircs, c o
quc vos co Iunildcncnic. A cnrcsa c
lasianic difcil c cigiria clo ncnos una loa
invocaao s nusas; nas, or ouiro lado, scria
una indiscriao fazcr dcsccr cla scgunda vcz, do
nonic Hclicao, cssas novc virgcnzinIas, ois lcn
vcdcs quc o caninIo c nuiio longo. Alcn disso, a
naicria quc dcvo alordar nada icn quc vcr con
Aolo. Porianio, scria nclIor quc, disondo-nc
cu a nc arvorar cn icologa c a corrcr solrc os
csinIos icologais, sc dignassc o csriio dc Scoi
170
a assar da sua Sorlonnc ara o ncu anino. AI!
qucira Dcus quc cssc lcaio csriio, nais
ungcnic quc o ourio c nais agudo quc o orco-
csinIo, inflanc a ninIa ncnic! Dcois, quando
cu iivcr acalado, quc voc or ondc nais lIc
agradar, inclusivc cnirc os corvos. Praza
igualncnic aos ccus quc nc scja crniiido
nudar dc asccio, vcsiindo un Ialiio icologal!
Vou, orcn, ccrincniar, c, quando nc ouvirdcs
iningir iania icologia, nao susciicis quc cu
icnIa forado c csoliado as arcas dos nossos
ncsircs. Mas, afinal, nao nc arccc
surrccndcnic quc, icndo naniido or ianios
scculos una csirciia anizadc con os icologos,
icnIa cu sido aiacada or un ouquinIo da sua
sullinc cicncia. E orquc nao odcria aconicccr-
nc ial coisa? Nao scra, ialvcz, vcrdadc quc aic o
irrcquicio Prao, cnlora scndo un dcus dc
curio cnicndincnio, ao cscuiar o ncsirc lcr grcgo
cn voz alia, guardou algunas alavras na
ncnoria c as rcicvc cono un douior? E quc
diranos do galo dc Luciano? Cono sc salc,
dcois dc icr vivido longo icno con os Ioncns,
ariiculou incscradancnic a lingua c falou cono
clcs. Mas, diio isso, concccnos sol os auscios
da Foriuna.
O Eclcsiasics, caiulo rinciro, vcrsculo...
vcrsculo... cscrai un ouco... oI! ncu Dcus!
nao nc rccordo nais, c assin ianlcn a agina,
a linIa, cic. (ois quc, ara ciiar icologicancnic,
171
c rcciso dizcr iudo}. Mas, no Eclcsiasics csia
cscriio quc o nnco dos oucos c nnto. Ora
cssc nuncro infiniio nao alrangcra a iodos os
Ioncns, con oucas ccccs, sc c quc ja Iouvc
alguns? Mais ingcnuancnic, orcn, o confcssa
Jcrcnias. Todos os Ioncns diz clc no caiulo
X tonuun-sc oucos u ou dc suIcdou. E
airilui a salcdoria soncnic a Dcus, dciando aos
Ioncns a loucura cono rcdicado. Un ouco
anics, diz clc. O Ioncn nuo dcuc guIu-sc du suu
suIcdou. Mas, orquc dizcis isso, oI sanio, oI
divino oraculo do fuiuro? orquc (assin nc
arccc ouvi-lo rcsondcr} o Ioncn nuo tcn
ncnIunu dcu du suIcdou. Volicnos ao
Eclcsiasics. Quando Salonao, cssc grandc
nonarca iluninado do ccu, faz aqucla aiciica
cclanaao noral. Vududc dus uududcs, tudo c
uududc! nao vcdcs, scnIorcs, quc, scn
gagucjar, clc dcclara quc a vida Iunana, cono
ianlcn cu ja vos dissc ianias vczcs, nao c ouira
coisa scnao un divcriincnio da Loucura? E nao
foi ianlcn isso o quc Cccro, con grandc Ionra
ara nin, rcciiu nuiio dcois, isio c, quc tudo
cstu cIco dc oucuu? E quando o ciiado
Eclcsiasics diz ainda quc o ouco nudu cono u uu
c o suIo c cstuuc cono o so, quc inaginais
quc isso signifiquc? Nao significara, ialvcz, quc
iodos os Ioncns sao loucos c quc soncnic a
Dcus cricncc o iiulo dc salio? Con cfciio, or
lua cnicndcn os inicrrcics a naiurcza Iunana,
172
c or sol a fonic da vcrdadcira luz, quc c Dcus.
Tanlcn o Salvador aoia cssa vcrdadc quando
diz, no EvangclIo, quc o cicio dc Ion so calc a
Dcus. Ora, scgundo os csioicos, suIo c Ion sao
dois sinninos; orianio, iodos os Ioncns, scndo
naus, sao ianlcn, or una conscqucncia
ncccssaria, iodos nalucos.
Diz ainda Salonao no caiulo XV. A tocc c u
ucgu do too, o quc significa quc, scn u oucuu,
nudu sc ucIu dc uguduuc nu udu. E cn ouira
assagcn. Pogcd nu ccncu c o ncsno quc
ogcd nu do, c, ondc Iu nuto scntncnto, Iu
tunIcn nutu contucdudc. Nao rcciira cssc
ncsno ccclcnic rcgador, no caiulo VII, o
ncsno cnsancnio? A tstczu diz clc
nou no couuo do suIo, c u ucgu no do too.
Nao conicnic dc icr conIccido a fundo a
salcdoria, icvc clc o dcscjo dc conIcccr ianlcn
a nin. Pcnsais quc cu csicja graccjando? Ouvi o
oraculo, caiiulo I. Aquc-nc uo conIccncnto
du udcncu c du doutnu, dos cos c du
oucuu. rcciso noiar quc, ncssa assagcn,
sou ciiada cn uliino lugar, a fin dc nc scr
confcrida a Ionra quc ncrco, cono osso rova-
lo. Dc faio, foi o Eclcsiasics quc o cscrcvcu. ora,
na ordcn cclcsiasiica, scgundo o ccrinonial cn
uso, o rinciro cn dignidadc c o quc ocua o
uliino osio, dc acordo con o rccciio dc Crisio.
173
Quc a loucura c rcalncnic sucrior cn
dignidadc salcdoria rova-o, cvidcncia, o
auior do Eclcsiasics, scja clc qucn for, no
caiiulo XLIV. Mas, ncus caros ouvinics, anics
dc ciiar cssa assagcn, qucro fazcr un acio
convosco. juro-vos or Hcrculcs quc nunca nais
vos falarci disso, sc nao rcsondcrdcs
favoravclncnic s ninIas crgunias, a ccnlo
daquclcs quc, scgundo Plaiao, discuiian con
Socraics. Dou, ois, incio ninIa induao.
Dizci-nc, or favor, o quc scra nclIor oculiar.
as coisas raras c rcciosas, ou as vis c iriviais.
Cono, nao rcsondcis? Porquc crnancccis
inovcis cono sc nao assasscis dc csiaiuas?
Mas, nao scra o vosso silcncio quc nc fccIara a
loca. Os grcgos rcsondcrao or vos c dirao quc
a IIu sc dcxu scn ccco u otu, uo usso quc
us cosus ccosus sc conscuun csconddus.
Fcccando, orcn, quc rofancis cssa scnicna,
rcjciiando-a, acIo convcnicnic advcriir-vos quc c
dc Arisioiclcs, o dcus dos nossos ncstcs.
Coniinucnos. Iavcra aqui algucn lasianic louco
quc, dc lon grado, scja caaz dc alandonar na
rua o scu dinIciro c as suas joias? Nao o crcio,
naiuralncnic! Todos vos, ao conirario, nc
arcccis, sc nao nc cngano, dcsscs Ioncns quc
cosiunan oculiar nuiio lcn iudo o quc
ossucn dc rccioso c quc so sc dcscuidan das
coisas quc ouco ou nada inoria crdcr. Assin,
ois, cigindo a rudcncia quc sc cscondan as
174
coisas dc valor c quc nao sc dcicn cosias
scnao as coisas dc ouca valia, a ninIa causa
vcnccu, iriunfou! O Eclcsiasics ordcna quc sc
nanifcsic a salcdoria c sc oculic a loucura.
Tciualncnic. O Ioncn quc cscondc u u
oucuu c ncIo quc o quc cscondc u u
suIcdou. Mas, isso nao lasia. As sagradas
cscriiuras airilucn ainda ao louco a candura dc
anino, da qual nao c susccivcl o salio, cnlora
sc julguc scnrc nclIor do quc os ouiros. , clo
ncnos, cono inicrrcio a scguinic assagcn do
Eclcsiasics, caiulo X. Ao usscu, o ouco suoc
quc todos os quc cncontu scun oucos cono cc.
Qucn odc dciar dc adnirar cssa candura c
cssa sinccridadc? Naiuralncnic, iodos os Ioncns
fazcn un alio concciio dc si ncsnos, nas a
loucura iorna o Ioncn iao Iunildc quc rocura
dividir a sua viriudc con iodos os ouiros Ioncns
c conunicar-lIcs a gloria do scu ncriio. Salonao
julgava icr cIcgado a iania crfciao, dizcndo no
caiulo XXX. Eu sou o nus ouco dc todos os
Ioncns. Sao Paulo, cssc cvangclisia, cssc
aosiolo das gcnics, nao assou scn airiluir-sc o
ncu nonc, ois dissc aos corniios. Cono ouco,
cu uno quc sou o nuo dc todos (dc ial nancira
considcrava clc vcrgonIoso scr sucrado cn
loucura}. Mas, cnquanio isso, insurgcn-sc conira
nin ccrios icologos grccisias, iningindo cono
novidadcs coisas ranosas c aniigas c sc
csforando or ccgar o vulgo con anoiacs quc,
175
alcn do nais, sao cnsancnios roulados aqui c
ali. cnirc clcs, cnconira-sc, sc nao cn rinciro,
clo ncnos cn scgundo lugar o ncu caro
Erasno, quc frcqucnicncnic ciio ara lIc rcsiar
una Ioncnagcn
(98}
. OI Loucura! cclanan
clcs, iu ic nosiras vcrdadcirancnic digna do
icu nonc, ianio cn iuas inicrrciacs cono cn
iudo nais! O cnsancnio do aosiolo c lcn
divcrso daquclc quc iu sonIas. nao Ia a inicnao
dc crsuadir quc clc scja nais louco quc os
ouiros; dcois dc icr diio quc ccs suo nnstos
dc Csto c cu tunIcn o sou, cono sc nao
lasiassc igualar-sc aos ouiros, acrcsccnia,
corrigindo-sc. E o sou nus do quc ccs, scniindo-
sc nao soncnic igual aos ouiros aosiolos no
ninisicrio do cvangclIo, nas ainda un ianio
sucrior. Para cviiar o cscandalo quc scnclIanic
dcclaraao odcria rovocar, Sao Paulo cIana-sc
louco, ois so os loucos icn o dirciio dc dizcr
iudo scn risco dc ofcndcr algucn. Mas, scja qual
for a inicrrciaao quc sc dc ao quc cscrcvcu Sao
Paulo, dcio quc o discuia qucn quiscr. Quanio a
nin, rcfiro scr aiacada clos fogos dcsscs
grandcs, dcsscs cnorncs, dcsscs gordos, dcsscs
cclclrcs icologasiros, con os quais a naior aric
dos douiorcs rcfcrc corrcr o risco dc cnganar-sc
a conIcccr a vcrdadc oculiada or csscs scquiio
dc cssoas dc ircs lnguas
(99}
, s quais sc da iania
inoriancia cono s gralIas. Alcn disso, icnIo
cn ncu favor glorioso icologo, quc
176
rudcnicncnic julgo nao dcvcr noncar, ois sci
nuiio lcn quc as nossas gralIas nao dciarian
dc nc ciiar a falula do Asnus ud un
(100}
. Essc
douior assin clica nagisiralncnic,
icologicancnic, cssa assagcn. Eu o dgo con
ncno suIcdou, cu o sou nus do quc ccs. Faz
disso un novo caiulo c assin c qucn cigc
una dialciica consunada quc vos acrcsccnia
una nova sccao. Eis, nao so quanio forna,
nas ianlcn quanio ao fundo, as alavras do
ncu icologo. Eu o dgo con ncno suIcdou, isio
c, sc vos arco louco quando nc igualo aos
falsos aosiolos, nais iolo vos arcccrci ainda sc
quiscr rcfcrir-nc a clcs. Dcois, cono quc
divagando, assa dc rccnic a ouiro assunio.
Mas, cono sou louca ao qucrcr aiorncniar
ncu ccrclro con a inicrrciaao dc un so
icologo! Pois nao conquisiaran os nossos icologos
o dirciio ullico dc csiicar o ccu, isio c, as
cscriiuras, cono sc fosscn una clc? Sc dcvcnos
dar crcdiio ao douio Sao Jcrnino, quc ossua
cinco lnguas, o rorio Sao Paulo usava do
rcfcrido dirciio, cnconirando-sc cn suas olras
coisas quc arcccn oosias s sagradas
cscriiuras. Por cssa ia fraudc do aosiolo das
gcnics, odcnos julgar iodas as ouiras. Tcndo
Sao Paulo olscrvado, ccria vcz, una inscriao
quc os aicnicnscs iinIan osio solrc un aliar,
na qual sc lia. Aos dcuscs du Asu, du Euou c
du Acu, uos dcuscs gnotos c cstunIos,
177
irancou a inscriao c, ionando soncnic a aric
julgada vaniajosa rcligiao crisia, suriniu o
rcsio. E aic as alavras. uo dcus gnoto, quc
fornan o icio do scu discurso, lcn sc vc quc
nao foran ciiadas con fidclidadc. Os icologos
nodcrnos nosiran icr arovciiado lasianic cssc
ccnlo, ois frcqucnicncnic, da assagcn dc
un auior cosiunan iirar cinco ou scis alavras c
alicrar-lIcs o scniido, cono lIcs convcn. E assin
c quc, ao sc confroniar a coia con o original, ou
quando sc conara a ciiaao con o
dcscnvolvincnio do raciocnio, fica aicnicado
quc o auior ciiado nao icvc a inicnao dc dizcr o
quc sc rcicndc, ou cniao dissc jusiancnic o
conirario. Pois c o quc fazcn os nossos ncsircs, c
o fazcn con iao fcliz inudcncia quc os rorios
lcgisias, quc ianio sc divcricn cn ciiar a iorio c a
dirciio, fican con nuiia invcja dclcs.
E cono odcrian dciar dc sair-sc lcn con
cssa asiucia os gucrrciros csiriiuais? Tudo
odcn cscrar dcois do rinciro succsso do
grandc icologo dc quc Ia ouco vos falci. OI! quc
lon! Esiou con o nonc na onia da lngua!
Fcccio, orcn, quc nc ciicn ouira vcz o
rovcrlio grcgo do Asnus ud un.
Essc douior, no cvangclIo dc Sao Lucas,
inicrrciou iao lcn una assagcn, quc o scu
scnso, cono o dc Jcsus Crisio, dcscria cono o
fogo con a agua. Julgai-o, ois. Por ocasiao dc
178
un circno crigo, ocasiao cn quc os lons
clicnics nais assiduancnic sc acIan cn iorno
dos scus roiciorcs, ofcrcccndo-lIcs iodo os scus
scrvios, o Salvador, qucrcndo iornar os scus
disculos sucriorcs cscrana dc qualqucr
socorro Iunano, fcz aos ncsnos a scguinic
crgunia. Quando vos cnvici clo nundo,
faliou-vos alguna coisa?" Elcs nao iinIan
ncn dinIciro ara a viagcn, ncn saaios ara
garaniir-sc conira as cdras c os csinIos, ncn
alforgcs a quc udcsscn rccorrcr cn caso dc
fonc. Cono os aosiolos lIc rcsondcsscn quc
iinIan scnrc cnconirado o ncccssario, o
Salvador acrcsccniou. Agora, aquclc dc vos
quc iivcr un saco, cqucno ou grandc, dcvc
dcia-lo; c aquclc quc nao iivcr csada, vcnda a
iunica ara conra-la". Cono ioda a douirina
cvangclica aconsclIa a nansidao, a iolcrancia c o
dcsrczo cla vida, scria rcciso scr ccgo ara
nao crcclcr o scniido c a inicnao dc Crisio
ncssa assagcn, O divino lcgislador qucria
rcarar os scus convidados ara o ninisicrio do
aosiolado c, or isso, inunIa-lIcs quc sc
dcsiacasscn dc iodas as coisas dcsia icrra. Nao
lasiava largar os saaios c os alforgcs. Elcs
dcvian ainda dcsojar-sc dos Ialiios, o quc
significa, scn duvida, o crfciio dcsrcndincnio
dc coraao con quc dcvian cnirar na carrcira do
aosiolado.
179
vcrdadc quc Jcsus Crisio nandou quc os
aosiolos arranjasscn una csada, nas nao das
quc scrvcn dc insiruncnio faial nas naos dos
ladrcs c dos arricidas, c sin dc una csada
csiriiual quc cncirassc aic ao fundo do
coraao, quc ciirassc iodas as aics
nundanas, a fin dc quc so a icdadc rcinassc c
doninassc no anino. Olscrvai agora, or favor,
cono o nosso cclclrc Asnus ud un csiicou o
scniido dcssa assagcn. or csada, cnicndc clc
o dirciio dc dcfcsa conira a crscguiao; or
alforgcs, cnicndc a rovisao dc vvcrcs, cono sc o
Salvador, icndo crcclido quc scn cssa ncdida
nao aicndcria lasianic ao cslcndor c
dignidadc dos scu nissionarios, iivcssc nudado
dc arcccr c sc rciraiado da sua dcicrninaao.
Nao sc rccordava o nosso lcgislador da sua
noral? Pois dcclarou fornalncnic aos scus
disculos quc scrian lcaios sc sofrcsscn
acicnicncnic a infania, os ulirajcs, os sulcios;
dissc-lIcs quc a vcrdadcira fclicidadc cra
rcscrvada aos lrandos dc coraao, c nao aos
solcrlos; coriou-os, cnfin, con o ccnlo dos
assaros c dos lrios, a sc alandonarcn
Providcncia. Esqucccra-sc, cniao, o Salvador
dcssas suas nainas quando, or un csriio
inicirancnic oosio, nandou quc os aosiolos
iroucsscn una csada, vcndcsscn o Ialiio
ara conrar una, c rcfcrisscn andar nus a
andar dcsarnados? Assin cono o nosso suiil
180
concniador cnccrra na csada iudo o quc odc
scrvir ara rcclir a fora, assin ianlcn cnicndc
or alforgcs iudo o quc diz rcsciio conodidadc
da vida. Dcssa forna, cssc inicrrcic do csriio
dc Dcus faz con quc os aosiolos aarcan no
icairo do nundo, ara rcgar Jcsus crucificado,
iodos arnados dc lanas, lalisias, fundas c
lonlardas. E assin ianlcn, ara nao viajarcn
cn jcjun, carrcga-os dc dinIciro, nalas c
cnlrulIos.
Mas, orquc Jcsus Crisio, dcois dc icr
nandado quc os scus disculos vcndcsscn a
roria canisa (or Ioncsiidadc, crcio quc foi so}
ara conrar una csada, ordcnou cn scguida,
con ar dc scvcridadc c dcsdcn, quc a uscsscn
na lainIa? Porquc os aosiolos, ao quc
sailanos, nunca dcscnlainIaran a csada
conira a violcncia dos iiranos? Scrian olrigados
a fazc-lo, cn sa conscicncia, sc Crisio
crcssancnic o iivcssc dcicrninado. O nosso
icologo, orcn, nao sc airaalIou dianic dcssa
dificuldadc.
Un ouiro douior, cujo nonc discrciancnic
dcio dc ciiar, dcu o nais lclo salio do nundo. O
rofcia Alacuc dissc. As clcs da icrra dc
Madian scrao rcvolvidas". Ora, c claro cono o sol
quc o rofcia qucr rcfcrir-sc s icndas dos
nandianiias; nas, firnando-sc o lon icologo no
icrno ccs, dissc quc a rcfcrida assagcn cra,
181
scn duvida alguna, una alusao ao csfolancnio
dc Sao Darioloncu.
Nao faz nuiio quc inicrvin nuna discussao
icologica, ois quasc nunca falio a cssc gcncro dc
conlaic. Tcndo algucn crguniado cono sc
odcria rovar, con as sagradas cscriiuras, quc
conira os Icrcjcs dcvian scr cnrcgados o fcrro c
o fogo, cn lugar da discussao c do raciocnio, logo
sc lcvaniou un vclIo, cujo asccio scvcro c
icncrario facilncnic indicava iraiar-sc dc un
icologo, c, franzindo as solrancclIas, rcsondcu
con una voz aliisonanic. Foi o rorio Sao
Paulo quc fcz csia salia lci. Eutu (dcviia} o Iccgc
dcos dc unu ou duus udnocstuocs". Cono
fossc rcciindo nuiias vczcs c cn voz alia cssas
alavras, iodos o julgaran doninado or un
accsso frcnciico. Mas, clc acalou clicando o
cnigna. Scrcis cclanou iao ignoranics
quc nao noicis quc cssc vocalulo dcutu (cviia}, c
fornado, cn laiin, cla rcosiao dc, nais o
nonc sulsianiivo utu, significando ou du udu?
Porianio, Sao Paulo nandou qucinar os Icrcgcs
c jogar suas cinzas ao vcnio".
Alguns uscran-sc a rir anic iao nova c
incscrada ciinologia, nas ouiros acIaran-na
rofunda c vcrdadcirancnic icologica.
Pcrcclcndo o larlado quc nao cran or clc iodos
os sufragios da asscnllcia, lanou nao do
arguncnio dccisivo. Esia cscriio, dissc clc,
182
csia cscriio. Nao crniiiras quc viva o nalfciior;
ora, o Icrcgc c nalfciior, or conscguinic, cic.".
Eniao, iodos adniraran o ialcnio do douior, c o
scu juzo o conscguntc c univcrsalncnic
alaudido. Nao assa cla calca dc ningucn
quc a ciiada lci dizcssc rcsciio unicancnic aos
fciiicciros, aos lruos, aos nagos c a iodas as
cssoas quc os Iclrcus cIanavan dc
nalfciiorcs, orquc, do conirario, scria rcciso
ainda condcnar ao fogo a cnlriagucz c a
fornicaao. Mas, c una iolicc crdcr-nc cn
scnclIanics friolciras, cujo nuncro c iao grandc
quc ncn Ddino ncn Crisio disscran ianias,
cnlora icnIan ullicado una cnornc
quaniidadc dc voluncs, o rinciro iraiando da
dialciica c o scgundo da granaiica.
Acnas vos co quc nc faais jusiia nuna
coisa. sc c crniiido quc csscs divinos ncsircs sc
afasicn ianio do lon scnso c da vcrdadc, nao
condcnais, con nais foric razao, a ninIa
inscnsaicz nas ciiacs, ois nao asso, afinal, dc
una sonlra cn confronio con os icologos.
Volio dc novo a Sao Paulo. Falando dc si
ncsno, diz cssc aosiolo. Suotu uccntcncntc
os toos... Consdcu-nc tunIcn un too... Nuo
uo scgundo Dcus, nus cono sc ossc too...
Sonos toos o Jcsus Csto. Quc gloria ara nin
c o faio dc un auior dc ianio cso rcfcrir-sc iao
favoravclncnic Loucura! No cnianio, o ncsno
183
Sao Paulo, nao conicnic con isso, assa a
rcconcndar a loucura cono coisa sunancnic
ncccssaria salvaao. Aqucc, dcntc us, diz
clc, quc qusc uccc suIo, dcuc tonu-sc
ouco, uu odc uzc-sc suIo. Nao cIanou
Jcsus Crisio oucos, cn Sao Lucas, quclcs dois
disculos con os quais sc cnconirou na csirada,
dcois da rcsurrciao? Nao olsianic, isso nao nc
causa iania surrcsa cono o quc dissc o aosiolo
das gcnics. A oucuu dc Dcus c ncIo quc u
oucuu dos Ioncns. Ora, dc acordo con a
inicrrciaao dc Orgcncs, nao sc odc alicar
cssa loucura oiniao dos Ioncns. Do ncsno
gcncro c csia assagcn. O nstco du cuz c unu
oucuu uu os quc ccccn.
Mas, orquc Ici dc nc cansar invocando
ianios icsicnunIos? O Ioncn-Dcus, voliando-sc
ara o scu Pai, ja lIc dissc nos salnos. ConIcccs
nnIu oucuu? Nao c, ois, scn noiivo, ou
nclIor c visivclncnic or cssa razao quc os
loucos sao os rcdilcios dc Dcus. Ncssc
ariicular, o Scr Surcno asscnclIa-sc aos
rncics da icrra, ois quc, cn gcral, cssas
divindadcs inoriais nao gosian nada das cssoas
scnsaias c Ioncsias. Con cfciio, Ccsar icnia
nais Cassio c Druio do quc ao gluionssino
Aninio
(101}
; Ncro nao odia iolcrar Scncca
(102}
;
Plaiao disiludiu-sc con Dionsio, o iirano
(103}
. No
cnianio, arcciaran nuiio os csiuidos, os
sinlcs c os inlccis.
184
O Honcn-Dcus, igualncnic, condcna scnrc
c dcicsia os salios quc so confian na roria
filosofia. Sao Paulo dissc niida c clarancnic.
Dcus cscoIcu tudo o quc Iu dc too no nundo...
Dcus ugou conucncntc suuu o nundo du
oucuu. E assin o fcz, dcccrio, orquc nao icria
odido fazc-lo con a salcdoria.
O rorio Dcus diz cla loca do rofcia Isaas.
Eu conundc u suIcdou dos suIos c couuc
u udcncu dos udcntcs. E a Iunanidadc dc
Jcsus nao da graas a Dcus or icr oculiado aos
salios o nisicrio da salvaao, ara rcvcla-lo aos
cqucnos, isio c, aos naluquinIos, con ioda a
fora c cncrgia do vocalulo grcgo? Pcla ncsna
razao, odcnos clicar ainda a coninua gucrra
quc, scgundo o cvangclIo, fcz o Salvador aos
douiorcs da lci, aos cscrilas c aos fariscus, ao
ncsno icno quc ionava o ariido do vulgo
ignoranic. Dcsguudos dc us, dizia clc, oI
cscIus c uscus! Nao significara cssa
inrccaao o ncsno quc dcsguudos dc us, oI
suIos? Finalncnic, o ScnIor do univcrso so
cosiunava convcrsar con os ncninos, as
nulIcrcs c os cscadorcs. Tanlcn Jcsus Crisio
rcfcria, cnirc ianias csccics dc aninais, os quc
nais sc afasiavan da sagacidadc da raosa.
cscolIcu un lurrinIo ara o scu carro dc
iriunfo, quanio icria odido cavalgar un solcrlo
lcao. O Esriio Sanio dcsccu solrc a scgunda
cssoa da Sanissina Trindadc, nao cn forna dc
185
aguia ou dc gaviao, nas dc onla, quc c o nais
sinlcs dos assaros. Alcn disso, as sagradas
cscriiuras falan frcqucnicncnic dc aninais quc
icn un insiinio nuiio liniiado, quc sao os
vcados, os cnIos c os cordciros. E nao c dc
oucIus quc Jcsus Crisio cIana os quc sao
clciios ara gozar con clc do rcino dos ccus? Ora,
ondc Iavcra aninal nais csiuido do quc a
ovclIa? Aniigancnic, or dcsrczo c injuria,
cosiunava-sc dar cssc nonc s cssoas
csiuidas c idioias. Ainda nais. cn viriudc da
conaraao dos clciios con as ovclIas, Jcsus
Crisio vangloria-sc do iiulo dc asior c gosia
nuiissino do nonc dc Codco. Dc faio, c con
cssc nonc quc Sao Joao Daiisia o faz conIcccr,
quando diz. Es o Codco dc Dcus! E sol cssa
forna c clc igualncnic rcrcscniado cn divcrsas
viscs do Aocalisc.
Mas, quais sao as nossas concluscs do quc
aqui fica diio? Ei-las.
Os Ioncns sao nalucos, scn ccciuar ncsno
os quc fazcn rofissao dc icdadc. Jcsus Crisio,
quc c a salcdoria do Pai, roccdc cono iolo ao
unir-sc naiurcza Iunana da forna or quc o
fcz, isio c, iornando-sc ccador ara rcdinir o
ccado. Olscrvai cono o Salvador cccuiou
dignancnic o scu rojcio. Tcndo csialclccido, cn
scus dccrcios, quc salvaria os Ioncns con a
loucura da cruz, uiilizou ncssa iarcfa aosiolos
186
grossciros c idioias, rcconcndando-lIcs
calorosancnic quc cviiasscn a salcdoria c
scguisscn a loucura, c indicando-lIcs o ccnlo
dos ncninos, das gralIas, c dos assaros, scrcs
scn ncnIun ariifcio c scn inquiciacs quc so
sc oricnian clas lcis da naiurcza c clo
nccanisno do insiinio.
Essc lcgislador roiliu-lIcs quc sc
rcarasscn ara conarcccr cranic os
irilunais dos rcis c os rcsdios, c nao quis quc
cnsasscn no dia scguinic ncn olscrvasscn a
ncdida do icno, con rcccio dc quc, fiando-sc na
roria salcdoria, sc alandonasscn inicirancnic
sua rovidcncia. E foi or cssa razao quc o
grandc Arquiicio do univcrso roiliu quc o
rinciro c lindo ar dc csosos, or clc fciios c
unidos cn nairinnio, rovasscn o fruio da
arvorc da cicncia do lcn c do nal, sol cna dc
sua dcsgraa c noric. a nclIor rova dc quc a
cicncia c o vcncno da fclicidadc. Sao Paulo
rcjciia-a cono crniciosa, ao dizcr quc
cnsolcrlccc o coraao, c crcio quc Sao Dcrnardo
criniu o ncsno scniincnio dcssc aosiolo, ao
cIanar nonic do salcr quclc nonic no qual o
solcrlo Lucifcr fiou sua norada.
Nao nc arccc quc dcva silcnciar solrc o suno
crcdiio dc quc gozo no ccu, ois quc a facilncnic
sc olicn o crdao con o ncu nonc, ao asso
quc nao c favoravcl o da salcdoria. Pccou un
187
Ioncn con conIccincnio dc causa? Nao cnscis
quc rocurc alcgar suas luzcs, ois odc
considcrar-sc fcliz quando odc colrir-sc con o
nanio da loucura. or isso quc Adao, no livro
XII dos Nuncros, sc nao nc cngano, qucrcndo
inlorar o crdao ara si c ara a sua nulIcr,
cclana. Hogo-uos, ScnIo, quc nuo nos condcncs
o cssc ccudo quc touncntc conctcnos! O
ncsno fcz Saul, ara dcscular-sc con Davi.
Logo sc uc diz clc quc ug cono ouco! O
rorio Davi rocurando cviiar a vingana divina,
cclanou. ScnIo! Suco-uos quc cuncccs u
nqdudc du utdu do uosso scuo, os ugnos
cono oucos! Dcn vcdcs quc nao odia cscrar
scr favorccido, sc nao aduzissc cono dcscula a
sua iolicc c a sua ignorancia.
Mas, dc iodas as rovas, a quc coria a calca
do iouro c a rccc do Salvador na cruz clos scus
crucificadorcs. Pcdou-Ics, Pu, dissc clc, c
o Dcus norilundo nao aduziu cn favor dclcs
ouira dcscula scnao a da loucura,
acrcsccniando. oquc nuo suIcn o quc uzcn.
Dissc Sao Paulo a Tinoico. Dcus usou dc
nsccdu uu congo oquc u nnIu
nccdududc cu ccto du nnIu gnouncu. Mas,
quc significa cssa ignorancia? Nao significara
nais csiuliicc do quc nalcia? Qual c o scniido
dcsias alavras. Dcus usou dc nsccdu uu
congo oquc, cic? Nao scra, ialvcz, o dc
dcnonsirar clarancnic quc, scn o crcdiio c a
188
rcconcndaao da loucura, Sao Paulo nao icria
oliido ncnIuna niscricordia?
O nsiico salnisia nosirou-sc, igualncnic, da
ninIa oiniao naqucla assagcn quc cu nc
csqucci dc r no scu lugar. Dgnu-uos ScnIo,
csquccc os dctos du nnIu uucntudc c dus
nnIus gnouncus. Fcflciisics lcn solrc cssc
divino canior? Escusa-sc or dois iiulos. un,
cla uucntudc, idadc dc quc sou a ficl c
inscaravcl conanIcira; ouiro, cla gnouncu,
c noiai quc crinc a sua ignorancia no lural, o
quc nosira a fora incnsa da sua loucura.
Para icrninar logo una cnuncraao quc or
naiurcza nao acalaria nunca, qucro vos fazcr vcr,
suciniancnic, quc a rcligiao crisia sc coaduna
crfciiancnic con a loucura c nao icn a ncnor
rclaao con a salcdoria. Cono cssa roosiao
arca un vcrdadciro aradoo, nao scrci iao
irrazoavcl quc rcicnda nc acrcdiicis lascados
acnas cn ninIa loa fc. Vanos, ois, s rovas.
En rinciro lugar, vcnos os quc, con naior
soliciiudc, inicrvcn nos sacrifcios c ouiras
ccrinnias do culio, nao sao as cssoas nais
scnsaias, nas os ncninos, os vclIos as nulIcrcs
c os ignoranics. E dc ondc lIcs vcn o dcscjo dc
sc aroinarcn ianio do aliar c o iransoric quc
ccrincnian cla dcvoao? Vcn dc un inulso
ioialncnic nccanico da naiurcza. En scgundo
189
lugar, os fundadorcs da rcligiao crisia, fazcndo
rofissao dc una naravilIosa sinlicidadc, cran
os ininigos nais dcclarados do csiudo das
cicncias. Finalncnic, c inossvcl acIar loucos
nais ciravaganics quc os quc sc alandonan
inicirancnic ao ardor da icdadc crisia. Jogan
fora o dinIciro cono a agua, dcsrczan as
injurias, dcian-sc cnganar, nao vccn ncnIuna
difcrcna cnirc os anigos c os ininigos, scnicn
Iorror cla voluia. a alsiincncia, as viglias, as
lagrinas, os adccincnios, os ulirajcs, cis iodas
as suas dclcias; alcn disso, odcian a vida c
dcscjan a noric, ao onio dc arcccrcn
alsoluiancnic rivados dc scnso conun, nao
assando dc coros scn alna c scn scniincnio.
Quc nonc lIcs darcnos, sc o dc loucos nao lIcs
fica lon? Nao dcvcnos, ois, csiranIar quc os
judcus icnIan considcrado os aosiolos cono
lorracIos. O juiz Fcsio nao icria razao ao ionar
Sao Paulo or un ciravaganic.
Una vcz quc, scn o crcclcr, nc arvorci cn
salia c cn raciocinadora, qucro ir aic ao fin do
assunio. Coragcn, ncu lclssino csriio!
Susicnicnos, dianic dcsscs ouvinics, dianic
dcssa ilusirc socicdadc dc loucos, una icsc
inicirancnic nova c incscrada. Sin, ncus caros
scnIorcs, qucro nosirar-vos quc a fclicidadc dos
crisiaos, cssa fclicidadc alncjada con ianias
cnas c ianios iralalIos, nao c scnao una
csccic dc loucura c dc furor. Cono! vos nc
190
olIais dc soslaio c con dcsdcn? Dcvagar,
dcvagar. nao nos acgucnos s alavras, quc nao
assan dc sons ariiculados c arliirarios.
Liniicno-nos ao canc da coisa. Eniro no
assunio.
O sisicna do crisiianisno, accrca da fclicidadc
da vida, nuiio sc avizinIa aqucla dos lainicos.
Scgundo o rincio fundancnial dcsscs dois
sisicnas, a alna csia cncarccrada no coro,
ligada clos nos da naicria c dc ial nodo
orinida clo cso da naquina organica quc
nuiio dificilncnic odc dcscolrir c arcciar a
vcrdadc. or cssa razao quc Plaiao dcfiniu a
filosofia cono scndo a ncdiiaao da noric,
orquc ianio a filosofia cono a noric dcsiacan
nossa alna das coisas visvcis c cororais. Por
isso, quando a alna cnrcga os orgaos do coro
dc acordo con a ccononia naiural, cosiuna
dizcr-sc salia c sa; nas, quando, roncndo os
liancs, rocura fugir do carccrc, r-sc cn
lilcrdadc, cniao sc diz cn csiado dc loucura.
Quando cssa dcsordcn rovcn dc cnfcrnidadc
ou alicraao dos orgaos, dao-lIc iodos o nonc dc
furor. Por ouiro lado, vcnos csscs fclicssinos
loucos quc rcdizcn o fuiuro, quc conIcccn
lnguas c cicncias scn nunca as icrcn arcndido,
c quc nosiran icr cn si ncsnos algo dc divino.
E dc ondc rovcn cssc rodgio? Crcio nao Iavcr
duvida dc quc rovcn da alna, quc, iornando-sc
191
un ouco nais livrc da scrvidao do coro,
conca a uiilizar sua fora naiural.
Crcio rovir igualncnic dcssa causa a
faculdadc quc icn os norilundos dc dizcr coisas
rodigiosas, cono quc insirados. O anor c o zclo
da icdadc roduzcn ianlcn cssa alicnaao dos
scniidos, quc nao arccc scr, c vcrdadc, o ncsno
gcncro dc loucura, nas dcsia sc aroina dc ial
forna quc cn gcral sc lIc da o ncsno nonc.
Con cfciio, qucn nao iraiaria cono loucos, c
cono loucos cn uliino grau, aquclcs
IoncnzinIos quc lcvan una vida ioialncnic
divcrsa da dos ouiros noriais? E aqui vcn nuiio
a roosiio a idcia dc Plaiao. Inaginou clc una
cavcrna rclcia dc cssoas rcsas, da qual
conscguiu fugir un dos risionciros. Esic, dcois
dc lcvar nuiio icno vagando scn dcsiino, voliou
c griiou cn alias vozcs aos conanIciros.
Mcus caros anigos! Cono nc insirais icdadc!
So vcdcs sonlras c faniasnas, cn suna, sois
vcrdadcirancnic iolos. Dcn divcrsa c a ninIa
siiuaao, ois so vi coisas scnsvcis cisicnics,
rcais. Eniao, do scu canio, os cncarccrados,
quc nunca nais saran do sulicrranco,
cnircolIando-sc con surrcsa, cclanaran.
Quc nos qucr dizcr con isso cssc louco? Con
ccricza crdcu o juzo. O ncsno cosiuna
succdcr con Ioncns. os nais scnsuais icn
naior adniraao clas coisas naicriais, quasc
192
acrcdiiando quc nao cisian ouiras; os quc sc
consagran icdadc, ao conirario, quanio nais
rclaao con o coro icn un oljcio, ianio ncnos
lIc dao valor c assan a vida scnrc incrsos na
conicnlaao das coisas invisvcis.
A rincial ocuaao dos nundanos c
acunular scnrc riquczas c conicniar cn iudo c
or iudo o rorio coro, ouco ou nada sc
inoriando con a alna, cuja cisicncia, or scr
cla invisvcl, nuiios cIcgan ncsno a r cn
duvida. Ja as cssoas inflanadas clo fogo da
rcligiao scgucn un caninIo ioialncnic oosio c
dcosiian ioda a sua confiana cn Dcus, quc c o
nais sinlcs dc iodos os scrcs. dcois dclc c
dccndcndo dclc, cnsan na alna, cono scndo a
coisa quc nais roina csia s divindadcs.
assin quc nao cnsan no coro c nao so
dcsrczan os lcns da foriuna cono aic os
rccusan. E quando, or dcvcr, sao olrigados,
cono ais dc fanlia, a cnsar nos inicrcsscs
icnorais, or a cnvcrcdan conira a voniadc c
ccrincnian un vivo csar, orquc tcn cono sc
nuo tucsscn c ossucn cono sc nuo ossusscn.
Eisicn ainda nuiios ouiros graus dc
difcrcna cnirc os quc sc ocuan soncnic con o
coro c os quc sc cnircgan inicirancnic ia
culiivaao da alna. Para nclIor disiinguirnos
csscs graus, csialclcanos un rincio
inconicsiavcl.
193
Enlora iodos os scniincnios da alna icnIan
una corrcsondcncia ncccssaria con o coro, Ia
coniudo duas csccics. uns sao naicriais, cono o
iaio, a audiao, a visia, o olfaio c o aladar;
ouiros icn ncnor rclaao con os orgaos, cono
scjan a ncnoria, o iniclccio c a voniadc. Disso
rcsulia quc a alna icn naior ou ncnor forca
roorao quc sc alica nais ou ncnos a csscs
divcrsos scniincnios. Faciocincnos, agora, solrc
cssa suosiao. Assin cono os quc sc
alandonan ioialncnic icdadc sc iornan o
quanio odcn sucriorcs aos scniidos do coro,
noriificando-o a ial onio quc acalan crdcndo
ioda scnsililidadc, cono Sao Dcrnardo, or
ccnlo, quc, scgundo a lcnda, lclia olco or
vinIo scn crcclcr, assin ianlcn os
scnsuais icn un grandc vigor dc anino clos
scniidos do coro c una fraqucza circna clos
da alna. Alcn disso, Ia algunas aics quc
afcian o coro nais dc crio, cono o anor, a
fonc, a scdc, o sono, a colcra, a solcrlia, a
invcja, conira as quais novcn os vcrdadciros
dcvoios, sc c quc os Ia, una crciua gucrra, ao
asso quc os adcios da naiurcza acIan quc nao
odcn vivcr scn cssas coisas. Eisicn ainda
ouiras quc icn un lugar inicrncdio c sao
considcradas naiurais, cono scjan. anar a
airia, os arcnics, os filIos dilcios, os vizinIos,
os anigos. Quasc iodos os Ioncns ossucn algo
dcssas aics, nas as cssoas ias fazcn iudo
194
ara ciira-las do coraao ou ao ncnos
csiriiualiza-las. Un filIo, or ccnlo, ana scu
ai. julgais quc clc Ionrc a aicrnidadc c anc dc
faio aquclc dc qucn rccclcu a vida? Ora cssa!
Quc foi quc nc dcu ncu ai, diz o dcvoio, a
nao scr cssc coro niscravcl, quc c o ncu ior
ininigo? Alias, ianlcn isso cu o dcvo a Dcus,
unico c vcrdadciro auior do ncu scr. Ano ncu
ai cono un Ioncn cn qucn rcslcndc a
inagcn daqucla surcna inicligcncia quc c o
Icn sucno c fora da qual nada cisic dc
anavcl ncn dc dcscjavcl. ianlcn con cssa
rcgra quc as cssoas dc noriificaao nisiuran
iodos os dcvcrcs da vida, dc nodo quc, quando
nao dcsrczan cn gcral iodas as coisas visvcis,
clo ncnos as cn infiniiivancnic alaio das
invisvcis.
CIcgan ncsno a dizcr quc, nos sacrancnios
c nas ouiras funcs do culio, nao cisiiria a
naicria scn o csriio. Nos dias dc jcjun,
acrcdiian quc scja quasc nada a alsiincncia das
carncs c da ccia, sc lcn quc a naioria faa
consisiir ncsscs dois onios ioda a olrigaao do
rccciio. Os dcvoios vos dizcn quc c rcciso
jcjuar con o csriio, doninar as rorias
aics, surinir a colcra c o orgulIo, a fin dc
quc a alna, nais dcscnlaraada da nassa do
coro, ossa nclIor gozar dos lcns do ccu. O
ncsno aconiccc cn rclaao nissa. Sc lcn
quc nao dcsrczcnos dizcn clcs iudo o quc
195
c visvcl ncssc sacrifcio, iodavia, os sinais nao
scrian ncnos inuicis quc as ccrinnias, quando
nao crniciosos, sc nao fossc o socorro do
csiriio. Fcrcscniando cssc nisicrio a aiao
do Salvador, faz-sc nisicr quc a rcrcscnicn
ianlcn os ficis, doninando, ciinguindo c
sculiando suas aics, a fin dc rcssurgircn
nuna nova vida c sc unircn a Crisio c aos scus
ncnlros. Os dcvoios cosiunan assisiir sania
nisa con a rcfcrida diosiao, nas o ncsno nao
aconiccc con a naior aric dos Ioncns, quc,
nao rcconIcccndo ncssc sacrifcio scnao a
olrigaao dc conarcccr, conicnian-sc cn olIar,
ouvir, rcsiar aicnao ao canio c s ccrinnias.
Mas, nao c so no quc diz rcsciio s coisas quc
acalo dc vos rcfcrir a iiulo dc ccnlo quc os
anjos noriais roncn ioda rclaao con os
coros c con a naicria. ara sc clcvarcn aos
lcns cicrnos, c invisvcis c csiriiuais, fazcn o
ncsno con iudo o quc aconiccc no curso da
vida.
Vos ncsnos nao odcrcis ncgar, quando cu
vo-lo iivcr lrcvcncnic dcnonsirado, quc a
infiniia rcconcnsa dcscjada quc luscan con
iania ansicdadc nao c scnao una csccic dc
furor, Confirno o ncu scniincnio con un
oraculo do divino Plaiao. O uo dos ununtcs
diz o cniusiasia filosofo c dc todos o nus cz.
Con cfciio, un ananic aaionado nao vivc nais
cn si ncsno, nas na cssoa quc sc aodcrou do
196
scu coraao, c, quanio nais sai dc si ncsno ara
iransfundir-sc no oljcio do scu anor, ianio nais
scnic rcdolrar-sc o scu razcr. Nao icrcnos
igualncnic razao dc qualificar con o nonc dc
furor o rorio csiado dc una alna dcvoia quc
ardc dc dcscjo or alcanar a crfciao cvangclica
c quc nao rocura scnao sair do scu coro clo
dcsrczo dos scniidos? Trazci vossa ncnoria os
nodos dc dizcr frcqucnicncnic usados. Estu ou
dc s... Votou u s... Cuu cn s... Alcn disso,
scgundo a idcia dc Plaiao, clo grau dc anor c
rcciso ncdir a grandcza do furor c da fclicidadc.
Qual scra, ois, a vida dos lcaios no araso,
vida cla qual susiran as alnas dcvoias con
ianio iransoric? Cono, naquclc csiado dc gozo
crfciio c scnrc novo, a alna viioriosa c
iriunfanic alsorvcra o coro, rcsulia quc cssc
alsoluio donnio, lcn longc dc causar o ncnor
sofrincnio, iorna-sc naiural, c o csriio sc
acIara cono no scu rcino c gozara o fruio dos
csforos fciios ara rcduzir o coro a una crfciia
cscravidao. Alcn disso, a alna vcra dc nancira
inconrccnsvcl, cono quc alsoria naqucla
surcna inicligcncia or quc c infiniiancnic
sucrada. E assin c quc o Ioncn ficara fora dc
si c nao scra fcliz scnao quando, nao sc acIando
nais cn si ncsno, rccclcr una incrinvcl
fclicidadc daquclc surcno Dcn quc iudo airai a
si. Mas, cono cssa fclicidadc so odc scr
dcsiruda cla uniao da alna con o coro, c
197
scndo a vida dos sanios na icrra una coninua
ncdiiaao c una sonlra das alcgrias incfavcis do
araso, rcsulia quc rinciian a gozar
anicciadancnic, ncsic nundo, a rcconcnsa
quc lIcs c ronciida. lcn vcrdadc quc, cn
confronio con a fclicidadc cicrna, nao assa dc
una goia c dc una sonlra a quc ccrincnian
os dcvoios ncsia icrra. Nao olsianic, cssa goia,
cssa sonlra c inconaravclncnic sucrior a
iodos os razcrcs dos scniidos, ncsno quc sc
udcsscn gozar iodos ao ncsno icno, orquc
iodas as coisas csiriiuais sucran infiniiancnic
as naicriais c os lcns invisvcis uliraassan dc
nuiio os visvcis. , alias, o quc roncic un
rofcia, quando diz. Os oIos nuo uun, os
ouudos nuo cscutuun, o couuo do Ioncn nuo
scntu undu o quc Dcus cuou uu os quc o
unun. cssc gcncro dc loucura quc, lcn longc
dc sc crdcr quando sc assa da icrra ao ccu,
alcana, ao conirario, scu uliino grau dc
crfciao.
Para vos falar novancnic daquclcs aos quais
Dcus, or un favor iodo csccial, conccdc a graa
dc gozar anicciadancnic as dclcias da
lcaiiiudc dir-vos-ci quc sao clcs cn nuncro
nuiio rcduzido c quc, alcn disso, csiao sujciios a
ccrios sinionas quc nuiio sc asscnclIan aos da
loucura. suas alavras sao dcsconcas c fora do
uso Iunano, ou, nais clarancnic, nao salcn o
quc dizcn; sua fisiononia iransforna-sc a cada
198
noncnio, c ora csiao alcgrcs, ora nclancolicos;
cIoran, ricn, susiran, nuna alavra, csiao
inicirancnic fora dc si. Aconiccc quc volian os
scus scniincnios? Proicsian quc osiiivancnic
nao salcn dc ondc vcn ncn sc cisicn soncnic
na alna ou ianlcn no coro, ncn sc csiarao
acordados ou dornindo. E dc iudo dcois quc
viran, ouviran, disscran, ou nao sc rccordan ou
fazcn una idcia iao confusa cono sc iivcsscn
sonIado.
So salcn dc una coisa. quc sc acIan
fclicssinos no scu dclrio. Eis orquc sofrcn a
convalcsccna do ccrclro c iudo sacrificarian dc
lon grado ara scrcn crciuancnic loucos
ncssas condics. No cnianio, ioda cssa
fclicidadc nao assa dc una icnussina nigalIa
da ncsa cclcsic. inaginai, agora, o quc nao scra o
cicrno lanqucic!
Mas arccc quc, scn rcflciir no quc sou, vou
uliraassando Ia lasianic icno iodos os
liniics. Por conscguinic, sc iagarclci dcnais c
con dcnasiada ousadia, lcnlrai-vos dc quc sou
nulIcr c sou a Loucura. Ao ncsno icno,
orcn, nao vos csqucais dcsic aniigo rovcrlio
dos grcgos. Mutus uczcs, tunIcn o Ioncn ouco
uu udcosuncntc. E nao scr quc rcicndais
quc, ncssc rovcrlio, nao csicjan includas as
nulIcrcs, ois cu dissc Ioncn c nao nuIc.
199
Escrais un clogo do quc vos dissc aic
agora? Esiou lcndo isso cn vossas fisiononias.
Mas, sois vcrdadcirancnic iolos sc inaginais quc
cu icnIa odido rcicr dc ncnoria ioda cssa
nisiura dc alavras quc vos iningi. En lugar dc
un clogo qucro ofcrcccr-vos duas scnicnas. A
rincira, aniiqussina, c csia. Eu unus
dcscuu IcIc con un Ioncn quc sc cnIussc
dc tudo. E a scgunda, nova, c a scguinic. Odco o
ouuntc dc ncnu c dcnus.
E, or isso, scdcs saos, alaudi, vivci, lclci,
oI cclclcrrinos iniciados nos nisicrios da
Loucura.
200

NOTAS

(1} uuc Puus stIuc tI nst n ncntcn.
Honcro iniroduz Palas, quc vai sugcrindo, a
Pcncloc c a Ulisscs, ora una coisa, ora ouira.
(2} Loucura, cn grcgo.
(3} Ao sulir ao cadafalso, ondc dcvia crdcr a
calca cn icsicnunIo da Vcrdadc, Tonas Morc,
con o ncsno anino inircido c iranquilo, nao
odcndo dar un asso or causa da goia, dissc a
un dos guardas, con aquclc scu ncsno csiilo dc
lononia. Anigo, ajuda-nc a sulir, quc ao
dcsccr nao ic darci nais incnodo".
(4} Criada or Susariao dc Mcgara. Tao
dcsalusada quc ciiava os noncs das cssoas,
scn quc a lci o roilissc. aniiga concdia
succdcu a saiira cnirc os laiinos.
(5} Luciano, rciorico sanosaicnsc, auior do
Duogo dos Motos. Tao sairico quc nao crdoava
aos rorios dcuscs. Foi or isso considcrado
nio c aicu.
(6} Equtuc n uundnc ongu. (Horacio}.
(7} Atc xutu dc unu socc cunu.
(Horacio}.
201
(8} Erva cujo suco, nisiurado con vinIo,
dcscria a alcgria.
(9} Trofnio, filIo dc Aolo, scgundo a lcnda,
cra un cclclrc arquiicio grcgo. Consiruiu cn
Lcladia, na Dcocia, un icnlo consagrado a
Aolo, no ccniro do qual Iavia una cavcrna ondc
sc acrcdiiava quc un dcnnio inicrrciassc os
oraculos. Cono os quc a cniravan ara
consulia-lo sasscn dcsfigurados, surgiu o
rovcrlio scgundo o qual una cssoa nuiio irisic
arccc icr sado do aniro ou da cavcrna dc
Trofnio.
(10} Midas, fanoso rci da Frgia. EscolIido
juiz ara dccidir qucn caniava nclIor, Pa ou
Aolo, julgou cn favor do rinciro. Aolo,
irriiado, colocou-lIc duas orclIas dc lurro na
icsia.
(11} Aniigancnic, assin sc cIanavan os
filosofos c os quc rofcssavan a vcrdadcira
salcdoria. En scguida, os rcioricos ianlcn
iivcran cssc nonc.
(12} Dusiris, rci do Egiio, filIo dc Ncicno c dc
Llia. Scgundo a lcnda, foi norio or Hcrculcs,
or sacrificar os forasiciros c usar ara con clcs
dc grandc crucldadc.
(13} Falaris, fanoso iirano dc Agrigcnio, na
Siclia. Enirc as suas crucldadcs inaudiias,
202
disiinguc-sc a dc icr nandado Pcrilo fazcr un
iouro dc colrc ara dcniro dclc qucinar vivos os
quc condcnava noric.
(14} Talcs, un dos scic salios da Crccia.
(15} Diz Plnio quc a lngua da sangucssuga c
lifurcada.
(16} Con o aulio das nusas, orquc o quc
sc scguc c una ficao ociica.
(17} Hcsodo, na sua Tcogonu, faz dcrivar do
Caos c do Orco, cono dcuscs nais aniigos, iodas
as ouiras divindadcs.
(NE} Jacio, un dos Tiias, filIo dc Urano c
dc Ccia, irnao dc Cronos, ai dc Proncicu, Ailas,
Eincicu c Vcscro. Considcrado cono
anicassado da raa grcga c ianlcn dc iodos os
Ioncns.
(18} A icologia aga adniiia dozc divindadcs
rinarias, sucriorcs a iodas as ouiras.
(19} Palas, dcusa da salcdoria. Dcfcndcu
Juiicr conira os giganics.
(20} Ncoicics, isio c, a juvcniudc.
(21} Erva ccclcnic conira o vcncno.
(22} Mcic, a cnlriagucz.
203
(23} Acdia, a Incrcia. Scgundo a lcnda, Pa
c grossciro c naicrial.
(24} Escudo dc Juiicr, fciio con a clc da
calra Analicia, quc o anancniou.
(25} Lucrccio rcconIcccu cn Vcnus o
rincio dc ioda a gcraao.
(26} Alusao a una assagcn dc Sofoclcs.
Filocno assoa o nariz dcniro dc un aciiioso
nanjar, ara os ouiros ficarcn con nojo c clc
conc-lo sozinIo.
(27} Para Acarnania, cidadc nao nuiio
disianic dc Siracusa, na Siclia, ian os orcos dc
raa nais aurada.
(28} Airiluan-sc a Daco dois nascincnios.
un, naicrno; ouiro, da coa dc Juiicr.
(29} Mono, filIo do Sono c da Noiic; dcus
ocioso, quc ccnsura os ouiros dcuscs.
(30} Aics, a Discordia.
(31} Diz Honcro quc Vulcano scrvc a ncsa
nos lanqucics, faz os dcuscs rircn con o scu
andar claudicanic, scrvc o ncciar a sua nac c diz
coisas cngraadas ara rcconcilia-la con Juiicr,
scu ai.
204
(32} Caniar con un rano dc nuria na nao
cra un cosiunc dos aniigos. o rinciro a caniar
cgava un rano dc nuria c, ao icrninar,
cnircgava-o ao vizinIo, quc fazia o ncsno, c
assin aic ao uliino convidado.
(33} Cosiunava-sc iniar Vcnus con os
olIos un ouco csiralicos, ara dcscriar o
anor c o dcscjo, c orquc o csiralisno dc ccrias
nulIcrcs nao assa dc ura afciaao.
(34} Scgundo Honcro, Ncrcu cra o nais lclo
dcnirc os quc asscdiavan Troia, c Tcrsiics o nais
disfornc Faao foi rcjuvcncscido or Vcnus, o
quc fcz Safo aaionar-sc crdidancnic or clc.
Ncsior vivcu ircs scculos.
(35} Provcrlio dc Tcocriio, insirado cla
rcsosia do Oraculo, scgundo a qual os
ncgarcscs cran inconiavcis.
(36} Diz Arisioiclcs quc a cfcrvcsccncia c a
dcnsidadc do sanguc c quc roduzcn a fora, a
audacia c a csiuidcz dos Ioncns; ao conirario, a
suiilcza c a fricza roduzcn a fraqucza, a
usilaninidadc c o ialcnio.
(37} Os csarianos laniran Arquloco, or
clc sc galar, convcncido do scu ncriio", dc icr
alandonado o cscudo ara fugir nais dcrcssa.
205
(38} Caiao, o Ccnsor, acusado quarcnia
vczcs, foi scnrc alsolvido. Acsar disso, foi o
auior dc nais dc scicnia condcnacs. Caiao
dc iica, foi olsiinado oosiior dc Ccsar.
(39} Druio c Cassio foran cIanados os
uliinos ronanos". Dcois dc naiarcn Ccsar,
foran vcncidos c sc suicidaran. Tilcrio c Caio
Craco, anlos cloqucnics, anlos scdiciosos,
acalaran norrcndo nun confliio. Cccro
conlaicu Marco Aninio c Dcnosicncs advcrsou
Filic.
(40} Cccro lcvou Aninio a dcsiruir a
rcullica ronana, c Dcnosicncs os aicnicnscs a
fazcr a gucrra conira Filic, con funcsios
rcsuliados.
(41} Esiando Caiao rcscnic aos jogos
florcais, nao quiscran os aiorcs inicia-los, orquc
as nulIcrcs danavan nuas c os Ioncns
fornavan gruos lascivos. Eigiran-lIc, cniao,
quc dciassc o scu ar dc gravidadc ou sc
rciirassc. Caiao ionou o uliino ariido.
(42} Escandalizado con os cosiuncs dos
scus concidadaos, cssc filosofo sc rciirou ara
un dcscrio, roncndo ioda a ligaao con os
Ioncns.
(43} Scgundo a lcnda, quando Anfiao
caniava, as cdras sc iransfornavan cn
206
nuralIa. Con sua ciara, Orfcu fazia corrcrcn
airas dc si as cdras, as lanias c os aninais.
(44} AcIando-sc o ovo ronano cIcio dc
dvidas c orinido cla crucldadc dos aircios,
os lclcus fugiran dc Fona c foran acanar no
Monic Sacro. O Scnado cnviou-lIcs, cniao,
Mcncnio Agria, quc, cono orador, dcvia induzi-
los a voliar. Mcncnio conscguiu-o con o scguinic
aologo. Os ncnlros dissc clc insurgiran-
sc, una vcz, conira o csinago, acusando-o dc
clorar o scu iralalIo, scn nada fazcr ara clcs.
En scguida, rccusaran-sc a lIc rcsiar o
Ialiiual aulio. E logo caran nuna fraqucza
norial, rcconIcccndo cniao o scu crro".
(45} Esiando o ovo aicnicnsc indignado con
a avarcza dos nagisirados, Tcnsioclcs coniou
quc una raosa icada clas noscas agradcccu
ao ourio quc sc ofcrcccu ara coa-la, dizcndo-
lIc quc o rcncdio scria ior do quc o nal.
(46} Pluiarco, na vida dc Scriorio, conia quc
cssc gcncral cnganou os csanIois dcclarando-
lIcs quc Diana lIc dcra dc rcscnic una cora
nuiio loniia quc lIc rcvclava iodas as coisas.
O ncsno Scriorio, na gucrra conira Poncu,
quis nosirar a un lando dc larlaros quc valc
nais o cngcnIo do quc a fora. Mandou vir dois
cavalos, un vclIo c nuiio nagro, c o ouiro
fogoso; dcois, nandou quc un Ioncn rolusio
207
arrancassc a cauda do rinciro, nas o Ioncn,
or nais fora quc cnrcgassc, nao o conscguiu.
Eniao, nandou quc un Ioncn fraco arrancassc
fio or fio, a cauda do cavalo fogoso. E nun
insianic a ordcn foi cccuiada.
(47} Licurgo, ara nosirar aos laccdcnnios
a fora da cducaao, cgou dois cacs da ncsna
raa, un nuiio Ialiiuado a caar c o ouiro
anansado cn casa. En scguida, icndo osio
dianic dc anlos una ancla cIcia dc conida c
dciado cn lilcrdadc una lclrc, o rinciro saiu
cn crscguiao da lclrc c o scgundo dirigiu-sc
ara a ancla.
(48} Minos, rci dc Crcia, a fin dc iornar nais
vcncrada sua auioridadc, fcz csalIar quc, dc
novc cn novc anos, Juiicr, scu ai, lIc indicava
as lcis quc dcvia criar ara o ovo. Nuna,
ianlcn, invcniou quc iinIa confcrcncias
noiurnas con a dcusa Egcria, quc lIc
aconsclIava a insiiiuiao dos sacrifcios c das
lcis.
(49} Sao nainas dc Socraics. nclIor
sofrcr una injuria do quc fazc-la; a noric nao c
un nal; a filosofia consisic cn ncdiiar na noric,
cic.
(50} Surgiu una voragcn no Foro dc Fona c,
consuliado o oraculo, csic rcsondcu quc a
ncsna so sc fccIaria sc sc jogassc dcniro dcla
208
iudo quanio o ovo ronano iinIa dc nais
rccioso. Curcio rcciiiou-sc, cniao, no alisno,
con suas arnas c scu cavalo, ccrio dc quc o ovo
ronano nada ossua dc nais rccioso quc as
suas arnas c a sua lravura.
(51} Os ronanos cosiunavan divinizar os
incradorcs dcfunios cncIcndo dc alIa c dc
crfuncs una alia iorrc, qual ficava rcsa una
aguia; csia, lilcriada clas cIanas, lcvaniava
vo, cnquanio un crfunc suavssino sc
dcsrcndia do lrasciro. O ovo acrcdiiava quc sc
iraiassc da alna do rncic sulindo aos ccus.
(52} Os Silcnos dc Alccladcs cran vclIos
Saiiros. CIanavan-sc Silcnos orquc sc
lalanavan cn iorno da cnconcnda. Tanlcn sc
cIanavan assin os quc csrcnian as uvas.
ConIccido or cssc nonc foi o rcccior dc Daco.
CIanavan-sc ainda Silcnos ccrias csiaiuas
ridculas cicriorncnic, nas quc inicrnancnic
cnccrravan inagcns divinas. Alccladcs,
csiriiuosancnic, conarava Socraics a cssas
csiaiuas, or scr clc dcsclcganic c grossciro
cicriorncnc, nas cnccrrando una alna divina.
(53} Vosso Dcus c ScnIor", cran iiulos quc
sc airilua o incrador Doniciano. Marcial diz
nao Iavcr aninal ior do quc un rncic
crvcrso. Tcndo Diogcncs sulido, ccria vcz, a
una iriluna, c cono ara arcngar rcciissc.
209
Honcns, cscuiai!", logo una grandc nuliidao sc
fornou cn iorno dc sua cssoa, crguniando-lIc
iodos o quc qucria. E clc rcsondcu. Dirig-nc
ao Ioncns, c nao a vos, quc dc Iunano so
icndcs a figura".
(54} O scniido noral dcssc rovcrlio dos
grcgos c quc c ncccssario adaiar-sc s cssoas
con as quais sc convivc, ou cniao scarar-sc
dclas. Tanlcn Cccro dissc, no ncsno scniido.
Sc vivcs cn Fona, vivc dc acordo con os
cosiuncs ronanos".
(55} Essc filosofo cscrcvcu o lano dc una
rcullica, nas ningucn quis adoia-lo. Luciano
ridiculariza-o or cssc faio, dizcndo. Plaiao c o
unico Ialiianic dc sua cidadc".
(56} Nos Jardins dc Tanialo". scrvian-sc os
grcgos dcssc rovcrlio ara significar un lugar
incisicnic.
(57} Conia Aulo Cclio quc as virgcns dc
Milcio foran ionadas, ccria vcz, dc un furioso
anor quc as lcvou ao suicdio.
(58} Quirao, rcccior dc Aquilcs, rccusou a
inorialidadc quc lIc ofcrcccran os dcuscs cono
rcnio or sua rolidadc, a fin dc cviiar o icdio
quc scniiria con a rcroduao coninua das
ncsnas coisas.
210
(59} Diz a lcnda quc Proncicu fcz o coro
Iunano con argila c o aninou con o fogo
roulado do ccu.
(60} Faao foi loucancnic anado or Safo,
quc or clc nao cra corrcsondida.
(61} A rcsciio dc Tcuio, diz Socraics a
Plaiao. Ouvi dizcr quc, crio dc Ncucraics, no
Egiio, Iouvc un dos rinciros dcuscs a qucn cra
consagrado o assaro cIanado lis. Essc
dcnnio ou dcus cIanava Tcuio c foi o invcnior
dos nuncros, da gconciria, da asirologia, dos
jogos dc azar, do alfalcio. Tanus rcinava,
naquclc icno, solrc iodc o Egiio c rcsidia nuna
odcrosa cidadc quc os grcgos cIanavan dc
Tclas do Egiio. Ora, icndo ido Tcuio rocurar
cssc nonarca, a fin dc lIc nosirar as suas
invcncs, dissc-lIc csic quc cra rcciso
conunica-lo aos cgcios".
(62} Scgundo Plaiao. Na ncsna assagcn
acina ciiada, lc-sc quc, icndo o rci Tanus
crguniado a Tcuio qual cra a vaniagcn dc suas
lciras alfalciicas, csic uliino rcsondcu. Scrvcn
ara dcscriar a ncnoria". Ao quc rclicou o rci.
Pois a nin nc arccc jusiancnic o conirario,
orquc os Ioncns, scrvindo-sc dcsscs caracicrcs,
orao iudo no acl c nao conscrvarao nada na
ncnoria".
211
(63} Os grcgos davan aos salios o nonc dc
dcnnios, or causa dc una aniiga alavra quc
significa sc, ucndo c da qual cnsan os
granaiicos sc dcrivc o nonc dc dcnnio.
(64} Diz Taciio quc a quaniidadc das lcis c a
rova dc un nau govcrno c da dccadcncia dc
una naao, orquc sao os naus cosiuncs quc
colocan os Ioncns na coniingcncia dc fazcr lcis.
(65} Airilui-sc aos caldcus a invcnao da
asirologia c da nagia. Erasno iraia-os dc
sucrsiiciosos or acrcdiiarcn clcs quc iodas as
csirclas fosscn divindadcs.
(66} Alusao ao scguinic aologo dc Aniano.
No naino rigor do invcrno, un canoncs
rccclcu un saiiro cn sua calana. Ao vcr quc o
canoncs sorava os dcdos, crguniou-lIc o
saiiro. Porquc faz assin?" Ao quc o ouiro
rcsondcu. Para nc csqucniar con o calor do
lafo". Mais iardc, osia a ncsa, vcndo o saiiro
quc o canoncs sorava una conida nuiio
qucnic, crguniou-lIc orquc fazia o ncsno con
a conida. Ao quc rcsondcu o canoncs. Para
csfria-la". Eniao, o saiiro lcvaniou-sc
suliiancnic c lIc dissc. Cono?! Pcla ncsna
loca, vocc c ara fora o calor c o frio? AI, nao
qucro ncgocio con cssa gcnic!" E, assin dizcndo,
saiu a corrcr.
212
(67} Alguns auiorcs aniigos cIanan os
csioicos dc ras, or causa da sua inoriuna
loquacidadc.
(68} Scgundo Pausanias, Iavia duas Vcnus.
una, nais aniiga, scn nac c filIa do ccu, or
isso cIanada cclcsic; a ouira, filIa dc Juiicr c
Diona, cIanada a Vcnus conun. E, assin,
disiinguc clc o anor vulgar do anor cclcsic.
[Vnus o nome latino para Afrodite - NE]
(69} Tcndo iico ccnsurado Cccro clo faio
dc sc afligir cccssivancnic con a iirania dos
iriunviros, dando a nuiios a inrcssao dc quc
crdcra o juizo, Cccro rcsondcu quc ainda
conscrvava a lucidcz, nas quc dcscjava ficar
louco ara nao scr nais iao scnsvcl s
calanidadcs ullicas.
(70} Crcso, rci da Ldia, foi o Ioncn nais
rico da icrra. Tcndo un dia crguniado a Solon
sc nao cra clc o nais fcliz dos noriais, o filosofo
rcsondcu-lIc. Majcsiadc, vos nc arcccis nuiio
rico, icndcs un grandc rcino; rcscrvo-nc, orcn,
ara rcsondcr vossa crgunia quando fordcs
nuiio fcliz".
(71} O rononiorio dc Malcia, na Lacnia,
rovncia do Pclooncso, cra iao crigoso quc sc
cosiunava dizcr. Quando navcgarcs dianic dc
Malcia, csquccc dc iodo a iua casa".
213
(72} Alusao ao faio dc Sao Crisiovao scr
iniado cono un giganic con una lania na
nao c nciido no ncio dc un rio aic s nadcgas,
jusiancnic cono Virglio dcscrcvc Polifcno na
Encida, livro V.
(73} Os narinIciros invocan Sao Crisiovao,
os soldados Sania Darlara c os avarcnios Sanio
Erasno.
(74} Hioliio dcscdaado clos cavalos.
Tornou-sc cclclrc cla rcsisicncia ofcrccida ao
anor ccaninoso dc Fcdra, sua nadrasira.
(75} Conia-sc quc o dialo, cnconirando un
dia Sao Dcrnardo, galou-sc dc salcr scic
vcrsculos dos salnos quc, rcciiados diariancnic,
lcvarian na ccria ao araso. O sanio icvc
curiosidadc dc salcr quais cran os vcrsculos,
nas o dialo nao quis rcvcla-los. Zonlarci dc ii,
dissc-lIc cniao o sanio, ois vou rcciiar
diariancnic o Salicrio, dc forna quc assin
rcciiarci ianlcn os scic vcrsculos". E o dialo,
con rcccio dc sc iornar causa dc iao grandc
dcvoao, acalou rcvclando o scgrcdo.
(76} Narciso, filIo do rio Ccfiso c dc Lcroc,
foi un jovcn dc grandc lclcza quc, vaidoso dc si
ncsno, sc anou con ianio iransoric quc
acalou norrcndo dc fraqucza.
214
(77} Dizia Plaiao quc cran lcigos c
sonIadorcs os quc ncnosrczavan as idcias
divinas c as coisas csiriiuais con o fin dc sc
cnircgarcn ioialncnic aos razcrcs do coro.
Esscs Ioncns dissc o filosofo sao cscravos
dc si ncsnos c icn or doniclio una cavcrna".
(78} Scgundo Luciano, nao assava Micilo dc
un olrc rcncndao. Tcndo csic, ccria vcz, ccado
adniravclncnic cn casa dc un vizinIo alasiado
sonIou quc iinIa ficado rico c, dcois, carrcgado
s cosias, ia gozar iodos os scus lcns da
oulcncia. Cono, orcn, un galo o dcscriassc
con scu canio, clc icvc ial dcccao c ficou iao
furioso quc ouco faliou ara naiar o inoriuno
canior.
(79} Falaris, cono vinos na noia (13}, cra un
iirano crudclssino dc Agrigcnio. Dionsio,
fanoso iirano dc Siracusa, foi culso do rcino
or scus rorios sudiios, cn viriudc das
grandcs crucldadcs quc concicra. Ao cIcgar a
Corinio, a fin do ccrccr o nisicr dc ncsirc-
cscola, dissc. Tanlcn isio c rcinar".
(80} Palcnoncs c Donaio, dois fanosos
granaiicos.
(81} Plagiarios cran os quc roulavan as
crianas c os cscravos. A alavra icn, Iojc, un
scniido analogo, rcfcrindo-sc aos quc roulan
idcias alIcias.
215
(82} Alccu dc Miiilcnc, un dos naiorcs
ocias lricos da aniiguidadc. Ininigo fidalgal dc
Piiaco, dc Pcriandro c dc ouiros iiranos. Auior
dos vcrsos alcaicos.
(83} Calnaco, cclclrc ocia grcgo, nascido
cn Circnc. Scgundo Quiniiliano, cra clc
considcrado, cnirc os grcgos, cono rncic dos
ocias clcgacos. Caiulo iniiou-o. Afirnava
Calnaco quc un grandc livro c un grandc nal.
(84} Ssifo, scgundo os ocias, foi condcnado
a fazcr rolar una cnornc cdra, scn arar, aic
ao cunc dc una nonianIa. Mal, orcn, cIcgava
ao icrno do scu iralalIo, a cdra rolava ara
laio.
(85} No icnlo dc Dodona, Iavia un lugar
dcdicado a Juiicr, no qual sc acIavan varios
vasos disosios dc nancira ial quc, ao sc laicr
no rinciro, o son sc roagava aic ao uliino,
roduzindo un larulIo insuoriavcl.
(86} Diz Honcro quc Esicnior iinIa una voz
iao foric quc cquivalia dc cinqucnia cssoas
falando ao ncsno icno.
(87} Crisio foi disculo dc Clcanio,
succdcndo-lIc cono oricniador da cscola dos
csioicos.
216
(88} Scgundo Honcro, Pcncloc
dcsnancIava noiic o ano iccido dc dia, a fin
dc frusiar as cscranas dos Proccs na auscncia
dc Ulisscs. Pcncloc roncicra aos Proccs quc sc
casaria logo quc o ano csiivcssc icrninado.
(89} Dclo, dragao da Dalilnia, cuja Iisioria,
scgundo sc suc, foi iniroduzida nos cscriios dc
Danicl or un ccrio Tcodosio. Con cfciio, o icio
Iclraico nao faz a rcsciio ncnIuna rcfcrcncia.
(90} Nolc, irna dc Pcncloc c nulIcr dc
Anfiao, rci dos Tclas. OrgulIosa dc sua
fccundidadc, ois iinIa scic filIos Ioncns c
ouiras ianias nulIcrcs, considcrou-sc sucrior a
Laiona or icr soncnic dois. Aolo c Diana. En
viriudc dcssc faio, Aolo c Diana naiaran con
suas scias iodos os filIos dc Nolc, os quais
ficaran novc dias insculios no rorio sanguc. A
dor dc Nolc foi iao rofunda quc cla sc
iransfornou nun rocIcdo.
(91} Conia Horacio quc, icndo Prao
assisiido, una vcz, s ccrinnias noiurnas dc
Candia c dc Sagana, quc invocavan as Furias c
as Sonlras nun jardin, icvc ial surrcsa quc
dciou cscaar un fornidavcl cido. As duas
lruas, assusiando-sc con o larulIo,
inicrroncran a fciiiaria c saran a corrcr a
ioda rcssa.
217
(92} Os Fcacios, scgundo Honcro, cran iao
csiuidos c naicriais quc Ulisscs conscguia dclcs
iudo o quc qucria.
(93} Honcro dcscrcvc os ananics dc
Pcncloc cono Ioncns quc so sc rcocuavan
con os razcrcs do anor c quc, dcois dc concr c
lclcr grandc, so cnsavan cn caniar c cn
danar.
(94} Aniigancnic, iodos os lisos sc
cIanavan aas. |O aa c o liso dc Fona -
NE|
(95} Dc quc fala Sao Paulo na csiola aos
ronanos, ca. XVI.
(96} En Fona, cosiunava-sc cor ao ovo o
rciraio do cconungado iniado nun ano c
rcrcscniado da forna scguinic. scniado, con
una cara saianica, icndo un dcnnio dc cada
lado, os quais lIc unIan na calca una coroa
dc fogo, cnquanio ouiro dcnnio o scgurava cla
iunica c lIc qucinava os cs.
(97} Traia-sc, nuiio rovavclncnic, dc una
alusao a Julio II, aa cujo fanaiisno gucrrciro
ianios nalcs causou Iunanidadc.
(98} Erasno rcfcrc-sc s anoiacs or clc
fciias ao Novo Tcsiancnio c olra dc Sao
218
Jcrnino, considcradas nuiio uicis ao csiudo
das cscriiuras.
(99} Trcs lnguas, isio c, o Iclraico, o laiin c
o grcgo.
(100} Durro ara a lira", rovcrlio quc
crinc o ncsno quc loi ara o alacio",
quando sc olIa una coisa scn salcr o quc
significa.
(101} Quando lIc avisaran quc ionassc
cuidado con Aninio, Ccsar rcsondcu. Nao
icno os gordos c os gluics, nas os solrios c os
alidos". Fcfcria-sc a Druio c Cassio, quc dc faio
o aunIalaran cn lcno Scnado.
(102} Ncro nandou coriar as vcias dc Scncca,
or icr cssc filosofo, quando scu rcccior,
ccnsurado as suas infancs acs.
(103} Tcndo ido crcssancnic Siclia. ara
icniar nclIorar, clo csiudo da filosofia, os
scniincnios do fcroz Dionsio, iirano da ilIa,
Plaiao assou clo dcsgosio dc vcr fracassar
inicirancnic o scu roosiio.
219


Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

2002 Dcsidcrius Erasno
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
JulIo 2002
Edics cn iSilo, df c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Fcvcrciro 2006

También podría gustarte