KOMPLETNE PUKE IZ FIZIKE (ZADACI + TEORIJA)

UVOD
Ovaj dokument je nastao iz prostog razloga to njegov autor (ja) nikako nije naao vremena da sedne pa da naui fiziku. Ustvari, vukao sam je do poslednjeg momenta (jun, 2004.), a to je onda kada mi je za uslov za III godinu falilo samo 2 predmeta iz druge i jebena fizika iz prve. E poto su tu, hvala bogu, bitnije stvari koje moraju da se rade, kao to je elektronika, programski jezici i pecanje na primer, onda sam 2 meseca pre junskog roka kada sam se i nameraio da spuim fiziku seo i svaki dan odraivao po 2-3 sata. Da ne bude zabune, ne kaem da fizika nije interesantna, ali jednostavno se nije imalo vremena za nju . to se tie tehnikalija, dokument je odraen kompletno u LaTeX-u i sastoji se iz vie bind-ovanih dokumenata to je i razlog za ovakvu numeraciju strana kakvu vidite. To je moglo da se razrei, ali sam smatrao da je pogodno ba ovako, kako bi oblasti ipak ostale izdvojene zbog prangijanja. Tekst zadatka poinje crvenom bojom, a reenje plavom. Svi preporueni zadaci za stare studente sa table za fiziku se nalaze ovde, osim kinetike teorije gasova i optike koje gotovo nikad i ne padaju na prvom delu ! Tano na 100. stranici poinje se sa teorijom koja se sastoji iz mojih dodatih 7 strana i ve postojeih 40-ak Stanievih pitanja. Razlog to se nisam predstavio je oigledan, a to je copyright zelene zbirke iz fizike. Ipak ne bih da me posle neko ganja . Pored toga sam ipak otvorio email fizikapuske@yahoo.com kako biste mogli da mi se zahvaljujete do mile volje, da me pitate kako da mi prosledite po koji i slino Hehe, alim se naravno. Pravi razlog otvaranja email-a je ako kojim sluajem neki fanatik uoi greku ili moda poeli da frizira dokument pa da moe da mi se javi i ja u mu vrlo rado poslati kompletan eps i latex source. Zamalo da zaboravim ! Podrazumeva se da ete da koristite program FinePrint koji moete preuzeti sa adrese www.fineprint.com i koji slui za smanjivanje dokumenata, dakle za pravljenje pukica , ali sam siguran da to ve vrlo dobro znate. to kaze jedan na kolega drugom neobavetenom kolegi: kakav si ti to student kad nisi uo za FinePrint .

KINEMATIKA

 Vektor polozaja materijalne tacke u odnosu na koordinatni pocetak menja se u funkciji od vremena po zakonu = At Bt2 , gde su A i B pozitivne r ex ey konstante. Odrediti: (a) jednacinu trajektorije po kojoj se krece materijalna tacka (b) vremensku zavisnotst vektora brzine i ubrzanja (c) vremensku zavisnost ugla izmedju pravca vektora i v a (d) srednju vrednost vektora brzine u toku vremena t [0, ] Resenje: (a) Parametarske jednacine kretanja tacke su: x = At i y = Bt2 odakle B eliminacijom parametra t dobijamo jednacinu trajektorije: y = 2 x2 A v ey r ex ey a (b)Vektori brzine i ubrzanja su: = = A 2Bt , = = 2B v (c) Vektor ubrzanja je pravca y-ose, ali suprotnog smera jer je B > 0, pa je ugao koji zaklapa vektor brzine sa -y smerom: A A vx ) = arctg( = tg = 2Bt 2Bt vy (d) Srednja vrednost vektora brzine je: = 1 dt = 1 (A dt 2B tdt) = A B ex 0 ey 0 ex ey v v 0  Date su parametarske jednacine kretanja: x = b cos kt, y = c sin kt. Odrediti jednacinu trajektorije, hodograf brzine i vektor ubrzanja. Pokazati da je intenzitet brzine u ma kojoj tacki putanje obrnuto proporcionalan rastojanju od koordinatnog pocetka do tangente na putanju u istoj tacki. Resenje: Iz datih parametarskih jednacina kretanja se dobija: x/b = cos kt, y/c = sin kt, tako da posle kvadriranja i sabiranja ovih jednacina y2 x2 sledi: 2 + 2 = 1, odakle se moze zakljuciti da je trajektorija elipsa. Za c b hodograf brzine moraju se naci projekcije brzine: vx = x = bk sin kt = (bk/c)y, vy = y = ck cos kt = (ck/b)x, tako da je 2 2 vy vx = 1. + hodograf brzine takodje elipsa cija je jednacina: (ck)2 (bk)2 Projekcije vekotora ubrzanja dobijamo posle diferenciranja komponenti brzine: ax = vx = bk 2 cos kt = k 2 x, ay = vy = ck 2 sin kt = k 2 y, a =

a2 + a2 = k 2 x2 + y 2 = k 2 r. Odavde se vidi da ubrzanje ima intenzitet y x proporcionalan intenzitetu radijus vektora polozaja, a njemu suprotan smer: a = k 2 r. Da bi se dokazao navedeni stav o zavisnosti intenziteta brzine od rastojanja do tangente, intenzitet brzine se moze napisati kao: k 2 2 c4 x2 + b4 y 2 . Jednacina tangente na trajektoriju elipse je: v = vx + vy = bc y x X + 2 Y 1 = 0, pri cemu su X i Y tekuce kordinate prave, a x i y c b2 kordinate tacke na elipsi kroz koju prolazi tangenta. Ova jednacina se mora dovesti u normalni oblik, X cos + Y sin d = 0, cime se dobija rastojanje
1

od kordinatnog pocetka do ove prave (d). Prema tome rezultat je: b2 c2 1 , a odavde se uz pomoc izraza za = d= x2 /b4 + y 2 /c4 c4 x2 + b4 y 2 kbc . intenzitet brzine dobija: v = d  Parametarske jednacine kretanja tacke M u polarnom koordinatnom sistemu su: = 20 sin kt, = kt, pri cemu su 0 i k pozitivne konstante. Odrediti: (a) vremenski interval u kome je kretanje zicki realno, ako je pocetni trenutak t = 0 (b) jednacinu trajektorije, i skicirati trajektoriju (c) intenzitet brzine i ubrzanja, i poluprecnik krivine trajektorije. Resenje: (a) 0 0 t /k (b) Jednacina trajektorije tacke M je: = 20 sin . Trajektorija je krug poluprecnika 0 , cija je jednacina u Dekartu: x2 + (y 0 )2 = 0 2 . (c) v = 2k0 i a = 4k 2 0 (brzina i ubrzanje su konstantni). Iz v = const sledi: a = 0, pa je an = a, a poluprecnik krivine trajektorije je: R = 0 .

 Materijalna tacka se krece po trajektoriji cija jednacina u polarnom koordinatnom sistemu glasi: = 0 exp(), gde je 0 = 2m. Pri kretanju materijalne tacke sektorska brzina je konstantna i njen intenzitet je m2 . Ako je u t = 0 = 0, skicirati trajektoriju i odrediti: vs = 0.5 s (a) konacne jednacine kretanja (t) i (t) (b) vremenski interval u kome je kretanje zicki realno (c) intenzitet brzine i ubrzanja tacke u funkciji od (d) put koji materijalna tacka predje u toku prve sekunde (e) poluprecnik krivine trajektorije (f) da li je kretanje ubrzano ili usporeno. Resenje: Trajektorija je logaritamska spirala. Iz izraza za sektorsku brzinu (vs = 2 /2) i jednacine trajektorije: = o e , dobija se diferencijalna jednacina za : 2vs 2vs = 2 = 2 2 . 0 e (a) Odavde je konacna jednacina kretanja (t): 1 2vs t 2 . Sada sledi da je: e d = 2 0 dt (t) = ln 0 0 1 4vs t/2 0 4vs (t) = 0 1 2 t. 0 2 4vs (b) i imaju zicki realne vrednosti ako je: 1 2 t > 0 t < 0 = 2s. 4vs 0

(c) Projekcije brzine i intenzitet brzine su: 2 2vs 2vs 2vs 2vs d 2 2 . , v = v + v = , v = = = 2 = v = = d Radijalna i cirkularna projekcija ubrzanja i totalno ubrzanje su: 2 dvs 1 d 2 8v 2 4v 2 d = 0 (vs = ( ) = a = 2 = () 4s = 3s , a = dt dt dt 2 8v const), a = a2 + a2 = 3s 1 dt t=1 = (d) Predjeni put u toku prve sekunde je: S = 0 |v(t)|dt = 2 2vs 0 dt 1 = 0 2[ 1 4vs t/2 ]|1 = 2( 2 1)m = 0.83m 2 2vs 0 0 0 2 4v t 0 s 2 dv = 4 2vs /3 , normalno ubrzanje (e) Posto je tangencijalno ubrzanje: a = dt 2 je an = a2 a2 = 4 2vs /3 , pa je poluprecnik krivine: v2 = 2 = 0 2 8vs t/2 R= 0 an 16v 3 (f) Tacka se krece ubrzano jer je: va = v a + v a = 4 s > 0.

 Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke su: b a x(t) = ach(t/ ) = (et/ + et/ ), y(t) = bsh(t/ ) = (et/ et/ ), gde su 2 2 a, b i pozitivne konstante, a parametar t [0, +). Naci jednacinu trajektorije i skicirati je. Odrediti poluprecnik krivine trajektorije i sektorsku brzinu u opstem slucaju, kao i za a = b = 1m i = 1s. Resenje: y2 x2 Jednacina trajektorije je: 2 2 = 1. Trajektorija cestice je jedna grana ove b a hiperbole, skicirana na slici. Projekcije brzine i ubrzanja tacke su: b b a a x = sh(t/ ), x = 2 ch(t/ ), y = ch(t/ ), y = 2 sh(t/ ), pa je b2 2 2 poluprecnik krivine trajektorije: R = [(a/b) sh (t/ ) + ch2 (t/ )]3/2 . a ab 1 = const. Za a = b = 1m i = 1s Sektorska brzina je: vs = (xy y x) = 2 2 3/2 poluprecnik krivine je: R = ach (2t/ ) = ch3/2 (2t), gde je R u metrima, a t a2 = 0.5m2 /s. u sekundama, a sektorska brzina je: vs = 2

 Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke u xOy ravni su: x(t) = a cos t, y(t) = (b/ 2 )[1 cos t], gde je a = 1m, b = 2 / 2m/s2 i = /2s1 . Odrediti: (a) jednacinu trajektorije i gracki je prikazati (b) vremensku zavisnost lucne koordinate s(t) i put koji predje materijalna tacka od trenutka t1 = 2s do t2 = 4s (c) Intenzitete brzine i ubrzanja tacke u proizvoljnom tenutku (d) vremenske intervale u kojima je kretanje tacke ubrzano, odnosno usporeno. Resenje: (a) Ako se iz parametarskih jednacina eliminise vreme, jednacina trajektorije x b je duz oblika: y(x) = 2 [1 ] |x| a. Trajektorija je ogranicena jer su a vrednosti x(t) i y(t) ogranicene. Grak trajektorije je dat na slici. (b) Usvajajuci referentnu tacku O u prirodnom nacinu opisivanja kretanja i pozitivni smer kao na slici, za elementarnu promenu lucne koordinate dobijamo: ds = (dx)2 + (dy)2 = s0 sin(t)dt, gde je: s0 = a 1 + [b/(a 2 )]2 = 3m. Integracijom dobijamo: s(t) = s0 [1 cos(t)], gde je vrednost integracione konstante odredjena iz pocetnog uslova s(t = 0) = 0. Put koji predje materijalna tacka u zadatom intervalu je: t t t t S = t12 |v(t)|dt = t12 |ds/dt|dt = s0 t12 | sin(t)|dt = s0 t12 sin(t)dt = 2s0 = 6m. (c) Intenzitet brzine m.t. u proizvoljnom trenutku je: v(t) = x2 (t) + y 2 (t) = |s(t)| = s0 | sin(t)|, do je intenzitet ubrzanja: 2 (t) + y 2 (t) = |(t)|(= a ) = s 2 | cos(t)|. s a(t) = x 0 (d) Kretanje m.t. je ubrzano za v a = s(t)(t) > 0 odnosno za: s 2kT /4 < t < (2k + 1)T /4, k = 0, 1, 2, . . ., a usporeno za v a = s(t)(t) < 0 tj. s za (2k + 1)T /4 < t < 2kT /4, k = 0, 1, 2, . . ., gde je T = 2/ = 4s

 Tacka polazi iz stanja mirovanja i krece se po krivolinijskoj putanji tako da joj je tangencijalno ubrzanje a = a0 exp(t/ ), gde je a0 = 5m/s2 , a = 20s. Kolika je maksimalna brzina tacke ? Odrediti koliki put predje materijalna tacka nakon jednog minuta od pocetka kretanja. 4

Resenje:

Iz podatka da je a =

dv = a0 et/ , integracijom se dobija: dt v = a0 (1 et/ ), pa je maksimalna brzina: vmax = a0 = 100m/s. Predjeni put je: t 60 S = 0 |v(t)|dt = a0 0 (1 et/ )dt = a0 [t (1 et/ )]|60 = 4100m. 0  Disk poluprecnika R = 0.1 m rotira ugaonom brzinom 0 = 50 obrtaja u sekundi oko ksne ose, koja prolazi kroz centar diska i normalna je na povrsinu diska. U trenutku t = 0 nastupi poremecaj u rotaciji diska, tako da je za kretanje tacke na periferiji diska tokom daljeg kretanja proizvod algebarske vrednosti intenziteta tangencijalnog i intenziteta normalnog ubrzanja konstantan: a an = c. Odrediti ugaono ubrzanje i ugaonu brzinu diska u trenutku t1 = 600 s, ako je: (a) c = 400m2 /s4 , (b) c = 40m2 /s4 . Resenje: cR dv cR c = 2 (1) Resavanjem = 2 Iz relacije a an = c dobija se: a = v dt v an ove diferencijalne jednacine i koriscenjem veze izmedju ugaone i periferijske 3c brzine = v/R dobija se: = 0 3 1 + 3 2 t odakle je (a) 0 R (t1 ) = 336.8 rad/s = 53.6 obrtaja/s (b) (t1 ) = 287.7 rad/s = 45.8 obrtaja/s. Na osnovu izraza (1), ugaono ubrzanje c c a , a algebarska vrednost intenziteta u momentu = 2 = iznosi: = (R)2 v R c = (a) 0.035 rad/s2 (b) -0.048 rad/s2 t1 : (t1 ) = ((t1 )R)2  Majmun visi na grani i pocne slobodno da pada u trenutku kada lovac ispali na njega uspavljujuci metak iz puske. Odrediti tacku na kojoj bi lovac trebalo da usmeri osu cevi da bi pogodio majmuna. Da li izbor tacke u koju se cilja zavisi od brzine kojom metak izlazi iz cevi ? Resenje: 1 Kretanje majmuna dato je sa: ym = h gt2 (1), a metka (projektila) sa: 2 1 2 xp = v0 t cos d ; yp = v0 t sin gt (2) Iz uslova za pogodak 2 xm = xp i ym = yp , i relacija (1) i (2) dobijamo prvo vreme kretanja projektila do pogodka = d/(v0 cos ), a zatim i elevacioni ugao pod kojim bi trebalo h nisaniti: tg = . Dakle, trebalo bi nisaniti pravo u metu. Rezultat ne zavisi d od cevne brzine metka.



Telo je izbaceno pod elevacionim uglom sa visine h = 40m iznad povrsine jezera tako da je telo palo u vodu pod ostrim uglom . Poznat je kolicnik tangensa uglova tg/tg = 2/3. Odrediti maksimalnu visinu koju je telo dostiglo nad jezerom. Resenje: (v0 sin )2 (1). Dakle, Maksimalna visina koju telo dostigne je ymax = h + 2g potrebno je odrediti vrednost proizvoda v0 sin . Prema podacima u zadatku v0 sin vy (t = 0)/vx (t = 0) tg (2) , gde je sa tp = = sledi: gtp v0 sin vy (t = tp )/vx (t = tp ) tg oznacen trenutak pada tela u vodu. Projekcija brzine tela po x osi se ne menja pa je vx (t = 0) = vx (tp ). Znak minus u (2) stavljen je zbog toga sto je algebarska vrednost projekcije brzine na y osu u trenutku pada negativna. Iz parametarske jednacine kretanja po y osi sledi da je: tp = t1 + t2 + 2h/g , 1 gde je t1 = (v0 sin )/g . Zamenom u (2) dobija se 2hg = 4hg . Zamenom u (1) sledi: ymax = 3h = 120 m. (v0 sin )2 = 2 tg /tg2 1  Telo je izbaceno sa horizontalne povrsine 1 pocetnom brzinom v0 = 4gh, tako da padne na horizontalnu povrsinu 2 koja je na visini h iznad 1 . Pod kojim elevacionim uglom () je potrebno izbaciti telo tako da ono posle udara o povrsinu 2 ima maksimalni domet po ravni 2 ? Resenje: Da bi telo imalo maksimalni domet po ravni 2 ugao izmedju vektora brzine i ravni posle udara u tacku A mora biti /4, odnosno tg = v0y /v0x = 1. Projekcije brzine u x i y pravcu su iste pre i posle udara tela o ravan 2 . Pored toga, brzina po x pravcu je konstantna. Zbog toga se moze napisati: 2 v0x = v0 cos , v0y = (v0 sin2 2gh)1/2 , pa je uslov za maksimalni domet:
2 vo sin2 2gh

vo cos = 60 stepeni.

= 1 cos =

1 gh 2 . Prema podacima u zadatku je v0 2

 Elasticna kuglica pustena iz stanja mirovanja pada na strmu ravan, nagibnog ugla = 30 stepeni, preletevsi visinu h = 25 cm. Na kom ce rastojanju (D) od mesta pada (mereno duz strme ravni), kuglica po drugi put udariti o strmu ravan. Resenje: Brzina kojom elasticna kuglica udara o strmu ravan je v0 = 2gh, a odbojni ugao jednak je upadnom i iznosi (ugao nagiba strme ravni). Problem resavamo u koordinatnom sistemu u kome je x osa postavljena duz strme ravni kao na slici. Zbog toga ne mozemo direktno koristiti jednacine koje su izvedene za kosi hitac. U novom koordinatnom sistemu se ukupno ubrzanje moze napisati u obliku: a = g = ax ex + ay ey , ax = g sin , ay = g cos .
6

Projekcije pocetne brzine iznose: v0x = v0 sin i v0y = vo cos , a pocetni polozaj je x0 = 0, y0 = 0. Diferencijalne jednacine kretanja su: dvy dvx = ay = g cos . Koristeci pocetne uslove posle dve = ax = g sin , dt dt gt2 sin (1) , integracije dobijamo parametarske jednacine:x(t) = v0 t sin + 2 2 gt cos (2). Kuglica udara u podlogu u trenutku tp kada y(t) = v0 t cos 2 je y(tp ) = 0, pa iz (2) sledi: tp = 2v0 /g . Iz jednacine (1) se zamenom t = tp dobija rastojanje do mesta gde ce kuglica ponovo udariti o strmu ravan: 4v 2 D = x(tp ) = 0 sin = 8h sin = 1 m. g

 Sa neke visine iznad jezera izbaceno je telo koje je posle t1 = 2.5 s dostiglo najvisu tacku na putanji, a posle t2 = 10 s od trenutka izbacivanja palo u vodu pod uglom beta je 60 stepeni. Odrediti pocetnu visinu h, njegovu brzinu v0 , ugao izbacivanja alfa, maksimalnu visinu ymax koju u toku kretanja dostize nad vodom i domet D. Resenje: t2 = t1 + t2 + 2h/g h = gt2 (t2 2t1 )/2 = 250 m, 1 tan2 + (t2 /t1 1)2 g(t2 t1 ) = v0 = gt1 t1 = (v0 sin )/g, tan = 2 tan v0 (gt1 )2 (v0 sin )2 v0y = = arcsin(gt1 /v0 ) = 30 , ymax = h + 50m/s. = 2g v0 281.25m, D = v0 t2 cos = 433 m. 

DINAMIKA MATERIJALNE TACKE

 Parametarske jednacine kretanja materijalne tacke mase m = 1 kg glase: x(t) = A sin t , y(t) = B cos 2t, gde je A = 2B = 2m i w = 1 rad/s. Odrediti trenutke kada intenzitet sile, koja je uzrok ovakvog kretanja materijalne tacke, ima apsolutni maksimum, odnosno minimum. Kolika je razlika izmedju maksimalne i minimalne vrednosti intenziteta sile ? Resenje: Intenzitet sile je:

F = ma = m x2 + y 2 = m 2 A2 sin2 (t) + (4B)2 cos2 (2t). Za tmax = (k + 1/2), k = 0, 1, 2, . . . intenzitet sile ima apsolutni maksimum, koji iznosi Fmax = 2 5 = 4.47 N, dok je za t = k , samo lokalni maksimum (koji iznosi Fm = 2N). Minimum sile se dobija za: tmin = 0.754 + k i tmin = 2.387 + k , gde je t u sekundama. Tada je Fmin = 1.39. Dakle: Fmax Fmin = 3.08N  Materijalna tacka mase m krece se pod dejstvom centralne sile sa centrom u polu O. Odrediti ovu silu u funkciji rastojanja materijalne tacke od pola O, F = F (), tako da trajektorija tacke bude logaritamska spirala, = 0 exp(). Intenzitet pocetne brzine tacke je v(t = 0) = 2v0 . Resenje: Vektor centralne sile je pravca vektora polozaja materijalne tacke, pa je cirkularna projekcija sile F = 0 i stoga je cirkularno ubrzanje a = 0. Dakle, pri kretanju u polju centralne sile, vektor sektorske brzine materijalne tacke je konstantan, pa se kretanje obavlja u jednoj ravni. Iz uslova zadatka je: d d = (1). Dakle, radijalna i cirkularna projekcija brzine su po = d dt apsolutnoj vrednosti jednake. Stoga je intenzitet brzine: v = 2 + ()2 = 2|| Kako je sektorska brzina konstantna, nadjimo 1 1 vrednost vs u pocetnom trenutku: vs = 2 = 0 v0 . Koristeci vezu iz 2 2 uslova zadatka = 0 exp(), iz poslednje relacije sledi diferencijalna 1 v0 d , pa je = e2 , cije je resenje: = ln jednacina: 0 dt 1 2v0 t/0 = 0 (1 2v0 t/0 )1/2 . Projekcije ubrzanja su: 2 v 2 2 v 2 a = 2 = = 2 0 3 0 , a = 0. Vektor sile je: F = 2m 0 3 0 e .  Pretpostavimo da na cesticu mase m = 0.1 g i naelektrisanja q = 2108 C deluje samo sila koja potice od homogenog el. polja: E = E0 sin t. Odrediti zakon kretanja cestice, ako u pocetnom trenutku ona miruje, i ako je amplituda polja E0 = 2 V/cm, a frekvencija f = 10 Hz. Da li se razlikuje kretanje cestice ako je E = E0 cos t ? Resenje: Postavimo x-osu u pravcu vektora el. polja. Tada je: qE0 sin t. Odavde je: ma = F = q E = qE0 sin t ex , odnosno x = vx = m
1

vx =

qE0 qE0 t (1 cos t) . sin tdt = m m 0 sin(20t) 1 qE0 qE0 t ], gde je t u (t sin t) = 2t[1 (1 cos t)dt = x(t) = 0 20t m m sekundama, a x u milimetrima. Dakle, cestica se krece skoro uniformno pravolinijski sa periodicnim usporavanjem i ubrzavanjem u zavisnosti od frekvencije polja. Ako je: E = Eo cos t onda je kretanje cestice cisto 1 [1 cos(20t]. oscilatorno (ako je pocetna brzina nula): x(t) = 10  Kugla je pricvrscena sa dva laka, neistegljiva kanapa duzine l1 = 2 m i l2 = 1 m za tanku vertikalnu osovinu. Razmak izmedju mesta gde su pricrvsceni kanapi iznosi a = 1 m. Odrediti opseg ugaonih brzina rotacije kugle za koje su oba kanapa zategnuta. Pri kojoj ugaonoj brzini su sile zatezanja u kanapima jednake ? Resenje: Ako je kugla zakacena samo jednim kanapom (slika (a)), jednacina kretanja kugle: ma = S + mg se razlaze na sledece skalarne jednacine za projekcije vektora ubrzanja i sile na ose prirodnog triedra: pravac e : ma = 0 pravac en : man = m 2 r = S sin pravac eb : 0 = S cos mg . Kako g . U je r = l sin i S = mg/ cos dobija se ugaona brzina kugle: = l cos 2 2 a2 + l1 l2 , slucaju dva kanapa (slika (b)), oba su zategnuta ako je: cos 1 = 2al1 uz odgovarajuci vrednost za ugao 2 . Medjutim ovaj uslov je ispunjen ne samo za jednu vrednost , vec za citav opseg vrednosti [1 , 2 ]. Prvo za male ugaone brzine zategnut je samo kanap 1. kanap 2 postaje zategnut minimalnom silom, tj. silom zatezanja nula, za: 2ga g = 2.56 rad/s. Ugaona brzina pri kojoj je u = 1 = 2 + l2 l2 a l1 cos 1 1 2 zategnutom kanapu 1 sila zatezanja postaje nula iznosi: 2ga g = 2 = 2 l2 a2 = 4.43 rad/s. Sile zatezanja u oba kanapa l1 l2 cos 2 2 su izjednacene pri ugaonoj brzini: g(sin 1 + sin 2 ) = 3.37 rad/s. = l1 sin 1 cos 1 + l2 sin 2 cos 2



Blok mase m1 = 4 kg postavljen je na glatku, horizontalnu povrsinu i lakim neistegljivim koncem prebacenim preko kotura A spojen sa koturom B. Koturi A i B imaju zanemarljivu masu i okrecu se bez trenja. Dva bloka mase m2 = 2 kg i m3 = 3 kg spojeni su lakim neistegljivim koncem prebacenim preko kotura B. Odrediti ubrzanja bloka mase m3 i silu zatezanja u koncu koji je zakacen za blok mase m1 . Resenje: Jednacine kretanja blokova su: m1 a1 = S1 , m2 a2 = m2 g S2 , m3 a3 = m3 g S2 . Kotur b nema masu pa je: S1 = 2S2 . Relativna ubrzanja blokova 2 i 3 u odnosu na kotur B su jednaka po intenzitetu (i iznose a ), a suprotnog smera, dok je a1 ubrzanje kotura B, pa je: a2 = a1 a i a3 = a1 + a . Iz gornjih relacija sledi: 4m2 m3 + m1 (m3 m2 ) g = 6.24 m/s2 . Dok je: a3 = 4m2 m3 + m1 (m3 + m2 ) 4m1 m2 m3 g = 21.4 N. S1 = 4m2 m3 + m1 (m3 + m2 )

 Blok mase m = 10 kg stoji na ravnoj, horizontalnoj podlozi od bakra. Koecijent statickog trenja izmedju bloka i podloge je s . Odrediti minimalnu silu kojom se moze izvrsiti translatorno pomeranje bloka, ako je on nacinjen od: a) stakla (s = 0.5), b) bakra (s = 1.5). Za napadnu tacku svih sila uzeti centar bloka, tako da je problem sveden samo na kretanje materijalne tacke. (Napomena: blah, blah ...) Resenje: Ako delujemo na blok silom intenziteta F pod uglom u odnosu na horizontalu, projekcije rezultantne sile su: Fx = F cos T (1) , Fy = F sin + N mg (2). Ako se telo ne odvaja od podloge iz (2) je: N = mg F sin , sto kada se uvrsti u izraz T = s N , a zatim u (1) daje da je najmanja sila za pomeranje tela (u x pravcu): s mg . Ova sila ima minimum za tan = s , i on iznosi: F = cos + s sin s mg. a) = 26 stepeni i 34 minuta. Fmin = 0.447mg = 43.9 Fmin = 1 + 2 s N, b) = 56 stepeni i 19 minuta. Fmin = 0.832mg = 81.6 N.

 Dva tela mase m1 = 3 kg i m2 = 1.5 kg spojena su lakim, neistegljivim koncem, prebacenim preko kotura cija se masa i trenje pri rotaciji mogu zanemariti. Tela se nalaze na stranama nepokretne prizme koje zaklapaju ugao 1 = 30 stepeni i 2 = 40 stepeni sa horizontalom, a koecijenti trenja izmedju tela i prizme su 1 = 0.15 i 2 = 0.1. Odrediti na koju ce se stranu kretati sistem i kojim ubrzanjem. Resenje:

m1 a = m1 g sin 1 1 N1 S , N1 = m1 g cos 1 , m2 a = S m2 g sin 2 2 N2 , N2 = m2 g cos 2 . Eliminacijom sile S dobija se: m1 (sin 1 1 cos 1 ) m2 (sin 2 + 2 cos 2 ) = 0.068 m/s2 > 0. a=g m1 + m2  Blok mase M = 5 kg nalazi se na ravnoj horizontalnoj podlozi. Na njega je postavljeno telo mase m3 = 3 kg i vezano za vertikalni zid, lakim neistegljivim koncem. Odrediti kolikom minimalnom silom F je potrebno delovati na telo mase M , pa da telo mase m2 = 1.5 kg ne klizi po vertikalnoj bocnoj strani bloka M . Koecijenti statickog i dinamickog trenja se ne razlikuju i iznose: 1 = 0.2, 2 = 0.5, 3 = 0.4. Resenje:

m2 g = T2 = s 2N2 N2 =

g m2 g , , m2 a = N2 a = 2 2 N3 = m3 g , T3 = d3 N3 = 3 m3 g , N = M g + m3 g + T2 = (M + m3 + m2 )g , pa je minimalna potrebna sila: g g + 1 N + 3 N3 = + m2 F = M a + N2 + T + T3 = M 2 2 g + 1 (M + m3 + m2 )g + 3 m3 g = 158 N. (M + m2 ) 2 

Metak mase m ulece normalno na povrsinu jedne ksirane ploce brzinom intenziteta v0 , i u njoj se zaustavlja. Odrediti dubinu prodiranja metka D ako je intenzitet otporne sile ploce Fot = (C1 v + C2 v 2 ), gde su C1 i C2 pozitivne konstante. Resenje: dx dv dv = =m Iz diferencijalne jednacine kretanja u jednoj dimenziji sledi: m dt dx dt C2 D dv dv 0 dx. Odavde je = = F = (C1 v + C2 v 2 ) , v0 mv m 0 C1 /C2 + v dx C2 m v0 ). ln(1 + dubina prodiranja metka: D = C1 C2  Telo mase m izbaceno je sa povrsine Zemlje, pod elevacionim uglom prema horizontu, pocetnom brzinom v0 . Telo se krece u konstantnom gravitacionom polju i izlozeno je sili otpora sreedine koja je proporcionalna prvom stepenu brzine: Fot kv .Odrediti: a) parametarske jednacine kretanja tela, b) maksimalnu visinu u odnosu na pocetni polozaj do koje ce se telo popeti. Resenje: Diferencijalne jednacine kretanja tela su: dvy dvx = Fy = kvy mg (2). a) Resenje = Fx = kvx (1) , m m dt dt vx dvx = jednacine (1) za pocetne uslove vx (0) = v0x = v0 cos i x(0) = 0 je: v0x vx mv0 cos k t (1 ekt/m ) (4). dt vx = v0 cos ekt/m (3) x(t) = k m 0 Resenje jednacine (2) za pocetne uslove vy (0) = v0y = v0 sin i y(0) = 0, je: mg kt/m mg k t dvy vy (5) )e dt vy = (v0 sin + = v0y v + mg/k k k m 0 y mg mg m t (6) , b) Maksimalna visina H se )(1 ekt/m ) y(t) = (v0 sin + k k k postize u trenutku kada je vy ( ) = 0, pa je na osnovu (5) i (6): kv0 sin mg m )]. ln(1 + H = [v0 sin mg k k  Telo se krece kroz usku cev koja je savijena tako da je njen oblik dat relacijom: y = px2 , gde je p = 1m1 . Odrediti rad sile F = (F0 + axy)ex + by ey koja deluje na ovo telo, na putu od polozaja x1 = 1m do x2 = 3m, ako je F0 = 3 N, a = 5 N/m2 i b = 2.5 N / m. Resenje: Rad sile F na putu od tacke (1) do tacke (2) duz putanje C je: 2 2 2 2 A = (1),C F dr = (1),C [(F0 +axy)dx+bydy] = (1),C (f0 +axy)dx+ (1),C bydy = 1 1 x2 y (F0 + apx3 )dx + y12 bydy = [F0 x + apx4 ]x2 =3 + [ by 2 ]y2 =9 = 206 J. y1 =1 x1 =1 x1 2 4  Blok mase m = 2.5 kg miruje na horizontalnoj podlozi. Za jednu stranu bloka zakacena je laka opruga, konstante k = 40 N/m, koja je pricvrscena za vertikalnni zid i neistegnuta. Koecijenti statickog i dinamickog trenja izmedju podloge i bloka su s = 0.3 i d = 0.1, respektivno. Kolika je maksimalna pocetna brzina bloka pri kojoj se blok nece vratiti u ravnotezni polozaj ? Resenje: Dok se blok krece na njega deluje konstantna sila trenja T = d mg , ciji je rad na putu duzine x0 : Ank = T x0 , gde je x0 duzina maksimalnog istezanja (ili
5

sabijanja) opruge, kada se blok zaustavlja. Dalje je: Ank = E

d mgx0 =

2 kv0 d mg 1 2 1 2 1] (1). Uslov da [ 1+ kx0 mv0 , x0 = m(d g)2 k 2 2 se blok ne pomeri iz stanja mirovanja je da je maksimalna staticka sila trenja veca od sile zatezanja opruge: s mg kx0 , pa je: s 2 m ) 1] = 0.69 m/s . [(1 + v0max = d g d k  Glatka traka oblika cetvrtine kruznice i poluprecnika a = 6 m lezi u vertikalnoj ravni. Cestica tezine Q = 4 N krece se po ovoj traci od tacke P1 do tacke P2 , pod dejstvom sile F koja je tokom kretanja cestice uvek pravca i smera ka tacki P2 , a intenziteta F = 20 N. Ako je cestica u tacki P1 imala intenzitet brzine v1 = 4 m/s, odrediti intenzitet brzine cestice u tacki P2 . Resenje:

Brzinu u tacki P2 cemo odrediti iz zakona o promeni kineticke energije: dEk = A, odnosno u konacnoj formi Ek = A. Elementarni rad svih sila koje deluju na cesticu je: A = AF + AQ + AN = AF dEgp (1)(AQ = dEgp ). Rad sile F u slucaju kada se cestica krece po traci, odnosno putanji koju cemo oznaciti sa C iznosi: P =0 0 AF = P12,C F ds = =/2 F cos a(d) = 2F a /4 cos d = 2F a (2). Promena kineticke energije cestice je prema relaciji (1): 2 2 mv1 mv2 = AF Qa , a ako ovde uvrstimo rezultat (2) brzina cestice u 2 2 2 tacki P2 je: v2 = v1 + 2ag( 2F/Q 1) = 27m/s  Materijalna tacka mase m = 1 kg krece se pod uticajem konzervativne sile koja je zadata sledecemom relacijom: x xz yz ez , gde je F0 = 8 N, a x, y i z su ey ex + F = F0 x+y (x + y)2 (x + y)2 kordinate polozaje m.t. pri cemu je z -osa u pravcu vertikale. Kada m.t. prolazi kroz tacku M1 (4, 0, 0) ima intenzitet brzine v1 = 10 m/s. Odrediti intenzitet brzine m.t. v2 u trenutku prolaska kroz tacku M2 (2, 4, 3) (kordinate su u metrima). Resenje: Sile koje deluju na telo su sila F i gravitaciona sila (mg ez ). Rad sile F na M putu od tacke M1 do tacke M2 je: AF = M12 F dr = xdz xzdy yzdx z y M2 x . z12 + y12 (Fx dx + Fy dy + Fz dz) = F0 x12 M1 2 2 x+y (x + y) (x + y)

Odabiram jednu mogucu putanju: M1 P (2, 0, 0) Q(2, 4, 0) M2 z=3 xdz y=4 xzdy x=2 yzdx = z=0 + y=4 AF = F0 x=2 2 2 x+y (x + y) (x + y) 2 z=3 dz = 8 J. Rad gravitacione sile je: F0 z=0 2+4 Ag = Egp = mg(z2 z1 ), pa je brzina tela u tacki M2 : 2 v2 = v1 + 2(AF + Ag )/m 5 m/s .  Telo se nalazi na vrhu glatke polusfere poluprecnika R = 1 m i na tom mestu ima brzinu v0 = 1 m/s u pravcu tangente na polusferu. Odrediti mesto gde se telo odvaja od podloge. Koliku brzinu ima telo na tom mestu ? Sva trenja i dimenzije tela zanemariti. Resenje:

Jednacina kretanja tela u pravcu normale prirodnog triedra glasi (slika): v2 m = mg cos N (1) , zakon odrzanja energije daje: R 2 v 2 = v0 + 2gR(1 cos ) (2) Polozaj u kome se telo odvaja od podloge odredjen je uslovom da je na tom mestu normalna reakcija podloge nula (a da v2 je pre tona N > 0, pa je iz (1) i (2): N = 3mg cos 2mg m 0 (3), R 2 v0 2 (4) Konacno je c = 45.52 . Brzina tela (2) je u N = 0 cos c = + 3 3gR 2 2gR v0 = 2.62 m/s. + tom trenutku: v = 3 3  Telo mase m nalazi se u stanju mirovanja na horizontalnoj glatkoj podlozi. Na telo deluje vucna sila paralelno sa podlogom, konstantne snage P , a pri kretanju tela postoji i otpor sredine proporcionalan kvadratu intenziteta brzine (konstanta proporcionalnosti je q ). Kolika je brzina tela v nakon predjenog puta S ? Resenje: Intenzitet vucne sile koja pokrece telo je Fv = P/v dok je intenzitet sile otpora dv dv = mv . Odavde sledi Fot = qv 2 . Jednacina kretanja glasi: Fv Fot = m dx dt
7

diferencijalna jednacina koja se resava razdvajanjem promenljivih (uz pocetne uslove date u zadataku i dS = |dx|): 1/3 2 P S v mv dv (1 e3qS/m ) . = 0 dS v = 0 P qv 3 q  Materijalna tacka mase m = 1 kg krece se brzinom v = v0 ex , gde je v0 = 6 m/s, kada na nju pocne da deluje sila F = F0 exp(t)ex , gde je F0 = 40 N i = 5s1 . Kolika je brzina materijalne tacke nakon = 10 sekundi ? Resenje: Posto sila deluje samo u y-pravcu menjace se samo projekcija impulsa py , dok p ( ) t= je px = const: dpy = Fy dt 0 y dpy = t=0 Fy (t)dt , py ( ) = F0 (1 e ) = 8 kg m/s, F0 0 et = 2 2 2 v = vx + vy = v0 + (py ( )/m)2 = 10 m/s.  Kada se ispali iz topa, granata mase m = 20 kg dobije brzinu v0 = 300 m/s u odnosu na cev. Masa topa je M = 100 kg. Odrediti brzinu granate u odnosu na podlogu kada se ovaj top postavi na horizontalnu glatku podlogu, gde se trenje izmedju topa i podloge moze zanemariti. Cev topa je postavljena pod uglom u odnosu na horizontalu, gde je: (a) = 0 , (b) = 30 . Koliki je maksimalni domet granate ispaljene iz ovog topa koji je na glatkoj podlozi, ako granata ima trajektoriju kosog hica ? Resenje:

M V = mv cos (1), v = V + v0 : v cos = v0 cos V i v sin = v0 sin (2), gde je v0 brzina granate u odnosu na cev, V je intenzitet brzine topa, a v intenzitet brzine granate u odnosu na zemlju. Iz (1) i (2) je intenzitet brzine granate u odnosu na zemlju: v = v0
cos2 , pa je za (a) v = 250 m/s, a za (b) v = 263.4 (1 + m/M )2 m/s. Domet granate prema teoriji kosog hica je: 2 v0 sin 2 v0 cos 2 2v 2 sin cos (3). Maksimalni = = v0 sin D= g(1 + m/M ) 1 + m/M g g domet se dobija za m = /4, dakle za isti ugao kao i kada je top ksiran, i 2 v0 = 7.5 km. iznosi: Dmax = g(1 + m/M )  Kutija oblika pravouglog paralelopipeda, duzine ivice L ima masu mk i nalazi se na horizontalnom glatkom stolu. Kutija je podeljena na dva jednaka dela jednom vrlo tankom, nepropusnom vertikalnom pregradom koja prolazi kroz sredinu kutije. U levoj polovinu kutije nalazi se gas mase m1 , a u desnoj mase m2 . Odrediti koliko ce se pomeriti kutija ako se ukloni pregrada. sin2 +

Resenje:

Centar mase sistema je prema slici: xC =

d = |xC | =

|m2 m1 | L . Isti rezultat se dobija za bilo koji polozaj centra m1 + m2 + mk 4 mase prazne kutije duz x-ose.  Automobil mase m se krece po palubi broda konstantnom brzinom vr u odnosu na brod. Brod se nalazi na mirnoj povrsini vode i mirovao je pre nego sto je automobil poceo da se krece. Ako je masa broda M , odrediti za koliko ce se pomeriti brod kada automobil predje rastojanje s duz palube. Kolika je brzina broda tokom kretanja automobila ? Otpor sredine pri kretanju automobila i broda zanemariti. Resenje: Ako uzmemo da je pravac kretanja automobila (i broda) pravac x ose, na centar mase sistema brod-auto ne deluju nikakve spoljasnje sile u tom pravcu, pa se centar mase tokom kretanja ne pomera. Ako stavimo kord. poc. na mestu gde je bio centar mase automobila pre nego sto je poceo da se krece, 0 + M xb (1), onda je polozaj centra mase sistema, pre polaska auta: xC = m+m gde je xb polozaj centra mase broda. Kada auto predje rastojanje s duz palube m(s ) + M (xb ) (2), gde je duzina za koju se pomeri bice: xC = m+M m s (3). Ukupna kolicina brod. Kada se izjednace (1) i (2) dobice se = m+M kretanja sistema pre nego sto se automobil pokrenuo, kao i tokom kretanja (a i posle zaustavljanja auta) ostaje nepromenjena, tj. jednaka nuli (jer i auto i m vr (4), brod na pocetku miruju) pa je: m(vr + V ) + M V = 0 V = m+M gde je vr relativna brzina auta prema brodu, a V je brzina broda prema moru. Ako (4) pomozimo sa vremenom kretanja automobila dobicemo rezultat (3).  Dve kuglice, a i b, naelektrisane su kolicinom pozitivnog nael. qa i qb . Kuglice miruju na glatkoj horizontalnoj podlozi i nalaze se na velikom rastojanju jedna od druge. Jednoj od kuglica saopsti se brzina u rpavcu centra druge kuglice, tako da joj je kineticka energija E0 . Koliko je najmanje rastojanje na koje ce se pribliziti centri kuglica, pod uslovom da je to rastojanje vece od zbira poluprecnika kuglica ? Odnos masa kuglica je A = mb /ma . Zanemaruju se i sve otporne sile. Resenje: Problem je najlakse resiti u referentnom sistemu centra mase. Kineticka energija kuglica u CM-sistemu u pocetnom trenutku je (potencijalna energija
9

L m2 m1 , m1 + m2 + mk 4

cm je Ep0 = 0): Ek0 =

cm cm E0 v 2 mb (vb0 )2 ma (va0 )2 , gde je = a0 = + 1 + 1/A 2 2 2 = ma mb /(ma + mb ) redukovana masa sistema. Posto se ukupna energija cm cm sistema odrzava bice: Ek0 + Ep0 = Ek + Ep . Kada se kuglice najvise priblize jedna drugoj njihove brzine u CM-sistemu su jednake nuli, pa je: 1 + A qa qb cm . Ep (r = rmin ) = Ek0 rmin = A 40 E0  Telo mase m1 se krece po glatkoj podlozi i udara brzinom v0 u idealnu oprugu, koja je drugim krajem pricvrscena za telo mase m2 koje miruje. Masa opruge se moze zanemariti, a njena krutost je k . (a) Odrediti koliko ce se opruga maksimalno sabiti, (b) Kolike su kranje brzine v1 i v2 tela mase m1 i m2 ? Pretpostaviti da je kretanje tela stalno duz istog pravca. Resenje:

a) Opruga je maksimalno sabijena kada se brzine v1 i v2 izjednace: v1 = v2 = v . Zakon odrzanja impulsa daje: m1 v0 . Iz zakona odrzanja energije sledi: m1 v0 = m1 v + m2 v v = m1 + m2 1 1 1 1 2 m1 v0 = m1 v 2 + m2 v 2 + kx2 . Odavde je maksimalno sabijanje opruge: 2 m 2 2 2 m1 m2 mr . (b) Nakon odvajanja tela 1 od opruge , gde je: mr = xm = v0 m1 + m2 k 1 1 1 2 2 2 je: m1 v0 = m1 v1 + m2 v2 , m1 v0 = m1 v1 + m2 v2 v1 = 2 2 2 2m1 m1 m2 v0 . Problem se moze resiti i u sistemu centra mase. v0 , v2 = m1 + m2 m1 + m2  Projektil kineticke energije u L-sistemu Em0 = 1 MeV elasticno se rasejava na meti koja pre sudara miruje. Odrediti kineticku energiju (u L-sistemu) mete ako se ona posle sudara pokrenula u pravcu koji je pod uglom = 30 prema prvobitnom pravcu kretanja projektila. Odnos masa mete i projektila je: A = M/m = 3/2. Resenje:

Prema slici je na osnovu trougla impulsa: p2 = p2 + p2 2pm0 pM cos (1). m m0 M 10

Na osnovu zakona o odrzanju energije vazi:

p2 p2 p2 m0 = m + M , a odavde 2m 2M 2m 2 cos 2 (2). Kineticka energija zamenom izraza za pm (1) sledi: pM = pm0 1 + m/M 4Acos2 4mM cos2 p2 (3), gde je = Em0 uzmakle mete je: EM = M = Em0 2 (1 + A)2 (M + m) 2M Em0 = p2 /(2m). Zamenom datih vrednosti sledi: EM = 0.72 MeV. m0  Po horizontalnoj glatkoj podlozi krece se telo mase m1 . Na rastojanju a = 2 m od vertikalnog zida neelasticno se sudara sa telom mase m2 = 4m1 koja se nalazi u stanju mirovanja. Posle sudara, telo mase m1 se krece duz istog pravca ka vertikalnom zidu od koga se elasticno odbija i na rastojanju b = 14 m ponovo se sudara sa telom mase m2 . Koliki je deo kineticke energije presao u druge oblike energije pri prvom sudaru tela ? (dimenzije tela zanemariti). Resenje:

Gubitak kineticke energije iznosi Ek1 = Ek1 (Ek1 + Ek2 ) (1), pri cemu su Ek1 = m1 (v1 )2 /2 i Ek2 = m1 (v2 )2 /2 kineticke energije tela mase m1 m2 , posle prvog sudara. Relativna promena kineticke energije tela mase m1 je: 2 2 v v1 Ek1 (2). S obzirom da je sudar tela neelastican 4 2 =1 v1 v1 Ek1 moze se koristiti samo relacija odrzanja totalnog impulsa sistema: pxtot = const. Posle prvog sudara prema uslovima u zadatku, mozemo pisati: m1 v1 = m1 v1 + m2 v2 v1 = 4v2 v1 (3). Posle drugog elasticnog sudara tela mase m1 sa vertikalnim zidom ne dolazi do promene kineticke energije tela, odnosno v1 = v1 . Vreme od prvog do drugog sudara dva tela jednako je vremenu koje je potrebno drugom telu da se pomeri za duzinu b a, odnosno: ba a+b b a (4). Iz (3) i (4) sledi: = = + v2 v1 v1 v1 1 1 a+b v2 ba v1 1 = 0.375. Sada iz (2) = 4 1 = 0.5 = 4 ba v1 a+b v1 Ek1 = 0.1875 (18.75 posto). dobijamo: Ek1  Dve sfere od plastelina mase ... blah, blah ... (dati podaci, sudar, ...) ... odrediti gubitak kineticke energije pri ovom sudaru i koliki je max. moguci gubitak kineticke energije sistema 2 tela pri neelasticnom sudaru ? Resenje:

11

2 2 m1 (v1 v 2 ) m2 (v2 v 2 ) (1). Relativna brzina sfera je po + Ek = 2 2 deniciji: vr = v1 v2 , a posle kvadriranja dobijamo: 2 2 2 2v1 v2 = v1 + v2 vr (2). Kako je kretanje po glatkoj podlozi, nema spoljasnjih sila u ravni podloge pa je p = C , tako da je m1 v1 + m2 v2 = (m1 + m2 )v . Posle kvadriranja ove relacije i kombinovanja sa 2 2 2 (2) dobija se vr = m1 (v1 v 2 ) + m2 (v2 v 2 ) (3), pri cemu je = m1 m2 /(m1 + m2 ) takozvana redukovana masa. Iz (1) i (3) je konacno: v 2 Ek = r . Kako se kineticka energija kretanja centra mase sistema ne moze 2 izgubiti (tj. transformisati) u sudaru onda je ovo ujedno i maksimalni gubitak kineticke energije sistema dva tela pri njihovom neelasticnom sudaru (totalno neelastican sudar). Ovo tvrdjenje se moze dokazati vec navedenim relacijama.  Raketa sa kontinualnim sagorevanjem goriva ispaljena je sa Zemlje vertikalno uvis. Brzina izbacivanja goriva u odnosu na raketu je vremenski konstantna i iznosi vgr = 1200 m/s, pri cemu je masa izbacenog goriva u jedinici vremena = m0 / , gde je = 100 s, a m0 pocetna masa rakete i goriva zajedno. Masa rakete bez goriva je mr = m0 /20. Odrediti na koju ce visinu raketa dospeti za t1 = 10 s, t2 = 30 s i t3 = 60 s, ako se zanemari otpor sredine. Resenje: Jednacina Mescerskog opisuje kretanje sistema cija se masa menja brzinom dm dv (e) (1). U nasem slucaju je rezultantna spoljasnja = Frez + vgr dm/dt: m dt dt (e) sila Frez = mg i dm/dt = , pa jednacina kretanja rakete glasi: dv = mg + vgr . Masa rakete se menja po zakonu m dt dm = m(t) = m0 t = m0 (1 t/ ) (2). Znaci, gorivo se potrosi za dt vreme tg = 95 s. Iz jednacine kretanja je: t v t vgr dt 0 gdt v = vgr ln(1 t/ ) gt (3), gde smo dv = 0 0 m0 t pretpostavili da se raketa ne penje na velike visine pa je g = const, sto cemo na kraju proveriti. Raketa se krece vertikalno, recimo duz z ose (dz/dt = v ), z gde je kordinatni pocetak na povrsini Zemlje, pa je iz (2): 0 dz = gt2 t t (4). 0 vgr ln(1 t/ )dt 0 gtdt , z = vgr t + vgr ( t) ln(1 t/ ) 2 Relacija (3) vazi za t tg = 95 s. Raketa se nalazi na visini z1 = 0.131 km nakon t1 = 10 s, na z2 = 1.62 km nakon t2 = 30 s i na z3 = 10.4 km nakon t3 = 60 s. Greska usled promene g sa visinom je mala. 

12

Sa vrlo masivne svemirske stanice u zoni nulte gravitacije lansirana je raketa ukupne mase m0 = 1000 kg, gde gorivo cini 30 posto ukupne mase rakete. (a) Odrediti max. brzinu u odnosu na stanicu koju moze postici ova raketa, ako je brzina izbacivanja goriva u odnosu na raketu vgr = 2 km/s . (b) Ako je gorivo smesteno u 3 jednaka rezervoara (trostepena raketa), gde se svaki rezervoar odbacuje kada se istrosi gorivo u njemu, odrediti kolika ce biti max. brzina rakete (neka je masa jednog rezervoara bez goriva mr = 40 kg) ? Resenje: (a) Rezultantna spoljasnja sila na raketu je nula, pa se jednacina Mescerskog vgr dv . Posto je vgr = const = svodi na diferencijalnu jednacinu: m dm integracijom ove jednacine dobijamo: v m dm v = vgr ln(m0 /m) (1). Maksimalna brzina se postize dv = vgr m0 0 m za minimalno m, a to je kada se svo gorivo (mase mg ) istrosi, pa je: m0 = 713.3 m/s. (b) U slucaju trostepene rakete, vm = vgr ln m0 mg maksimalne brzine rakete su: Prvi stepen: v1 = 2000 ln(1000/900) = 210.7 m/s. Drugi stepen: v2 = v1 + 2000 ln(860/760) = 458 m/s. Treci stepen: vm = v2 + 2000 ln(720/620) = 757 m/s.  U kolicima sa resetkastim dnom prevozi se dzak secera ... blah, blah, secer curi, naci promenu brzine i ubrzanja kolica u funkciji vremena, dati podaci, blah, blah ... Resenje: Zbog konstantnosti brzine curenja secera, promena mase sistema (kolica i dzak secera) data je po linearnom zakonu: m(t) = mk + m0 t. Na kolica u horizontalnom pravcu deluje samo konstantna sila F . Stoga je jednacina dv = F (1). Resenje dif. jednacine (1) je: kretanja kolica: (mk + m0 t) dt mk + m0 F dt v t . Ubrzanje je , v(t) = ln dv = F 0 0 mk + m0 t mk + m0 t F dv . Secer iscuri nakon vremena = m0 / i = (izraz (1)): a = mk + m0 t dt od tog trenutka brzina se menja sa vremenom po zakonu: F dv (t ), pa je za t : = F v(t) v( ) = mk mk dt F m0 F (t ), a ubrzanje je: a = F/mk . + v(t) = ln 1 + mk mk  Lanac mase M i duzine L razvucen je vertikalno iznad povrsine vage tako da donjim krajem samo dodiruje vagu. Koliku ce tezinu pokazivati skala ove vage kada padne deo lanca duzine x ? Alke lanca su vrlo sitne. Resenje:

13

Rezultantna sila koja pritiska vagu i koju pokazuje skala ove vage (slika) je: Mx g, FR = Qx + Fu (1), gde je Qx tezina dela lanca duzine x : Qx = mx g = L a Fu je sila usled udara dela lanca mase dm i brzine v u vagu. Kada se deo lanca duzine x spustio na vagu brzina lanca se dobija iz relacije: mv 2 = mgx v = 2gx. Za silu Fu po deniciji vazi: 2 dm . Posto je Fu dt = dp = (0 vdm) = vdm Fu = v dt d(p x) dm = p x = p v , gde je poduzna gustina lanca p = M/L, = dt dt dobijamo: Fu = p v 2 = 2p gx. Ukupna sila na vagu, relacija (1), je M FR = 3 gx = 3Qx . L 

14

DINAMIKA KRUTOG TELA

 Odrediti polozaj centra mase tanke homogene ploce oblika kruznog isecka. Poluprecnik isecka je R, a ugao otvora . Resenje:

Polozaj centra mase mozemo odrediti tako sto kruzni isecak izdelimo na diferencijalno male isecke, mase dm, poluprecnika R i ugla d kao na slici. Polozaj centra mase jednog elementarnog isecka je na rastojanju 2R/3 od temena O, jer je to prakticno jedan jednakokraki trougao. x-koordinata ovog R2 d 2R , gde je s cos , a masa isecka je dm = s centra mase je xC = 2 3 povrsinska gustina isecka. Polozaj centra mase citavog tela je: s R3 /2 cos d /2 xC dm 4R sin(/2) = = 3 2 xC = 3 dm s R /2 d /2 2  Naci polozaj centra mase homogene kupe visine H . Resenje:

Pazi da je gornja slika iz nekog drugog zadatka, pa mozda nije bas validno za ovaj zadatak. Napomena je bila, samo pogledati ovu slike, dakle mozda je ne treba crtati !!! Ako postavimo, recimo z osu duz ose kupe, a vrh kupe u kordinatni pocetak onda su koordinate centra mase: xC = 0 i yC = 0, a zC dobijamo iz izraza: H 3 H H z dz zr2 dz zdm 3H , gde smo kupu izdelili duz ose = = 0 = 0H zC = 0 H H 2 4 z dz r2 dz dm
0
0
0

kao salamu na krugove debljine dz i poluprecnika r = (R/H)z , gde je R poluprecnik osnove kupe (sad vidi sliku).  Na homogenom disku poluprecnika R napravljena su dva kruzna otvora poluprecnika R/3. Centri ovih otvora nalaze se na rastojanju R/2 od centra diska. Odrediti polozaj centra mase ovog tela. Resenje: xdm = Na osnovu denicije centra mase je: xC = dm (ceo) (ceo) xdm I1 xdm I2 xdm x m xI1 mI1 xI2 mI2 R (ceo) C C = , = C (ceo) mI1 mI2 14 dm I1 dm I2 dm m (ceo)
jer su x-projekcije centara mase xC = 0, xI1 = R/2 i xI2 = 0, gde smo sa C C (ceo) oznacili disk bez otvora, a sa I1 i I2 isecke na x i y osi. Isto tako u R . y -kordinata centra mase tela je yC = 14  Prava homogena greda duzine L = 2R, oslonjena je o nepomicni poluvaljak i o horizontalni pod. Koecijent trenja izmedju grede i poda kao i izmedju grede i poluvaljka je isti i iznosi = 0.2. Pod kojim max uglom u odnosu na horizontalnu ravan moze da se postavi greda tako da bude u statickoj ravnotezi. Resenje:
(ceo)

T1 = N1 , T2 = N2 . Prema slici momentna jednacina za pol glasi: MP = 0 N2 l mg(L/2) cos = 0 (1), pri cemu je l = P Q = R/ tan . Ravnoteza sila daje: Fx = 0 T1 + T2 cos N2 sin = 0 (2) i Fy = 0 N1 + N2 cos + T2 sin mg = 0 (3). Iz (2) i (3) sledi: mg . Zamenjujuci N2 u (1) dobijamo: N2 = (1 + 2 ) sin 2R = 0.438 = 26 . sin = L 1 + 2  Tri homogena valjka jednakih poluprecnika postavljena su kao na slici. Sistem se nalazi na horrizontalnoj povrsini. Sva tri valjka se dodiruju, Koecijent trenja izmedju svih dodirnih povrsina je isti. Koliki je minimalni koecijent trenja potreban da bi ova 3 valjka ostala u statickoj ravnotezi. Resenje:

N1 sin + T1 cos =

mg mg mg = (2), gde je 60 . Dalje (1) N1 < 2 sin 2 3 je:T1 R = T2 R (3) i N1 sin + T1 cos + mg = N2 (4). Iz (4) i (1), a zatim 3 (2) sledi: N2 = mg > N1 . Kako je T1 max = N1 < T2 max = N2 , moguce 2 proklizavanje je na mestu gde deluje sila trenja izmedju gornjeg i donjeg valjka pa je zbog toga T1 = N1 . Za horizontalne projekcije sila na donji valjak vazi T1 sin + T2 = N1 cos , odakle, uz pomoc (3), dobijamo minimalni koecijent 1 = 0.268. statickog trenja = 2+ 3  Disk mase m = 6 kg je svojim gornjim krajem zakacen koncem za hrapavu strmu ravan nagibnog ugla = 20 , tako da se nalazi u statickoj ravnotezi kada je konaz horizontalan. Odrediti: (a) silu zatezanja S u koncu, (b) min. koef. trenja izmedju diska i strme ravni pa da je konac horizontalan, (c)max. ugao strme u slucaju da je koef trenja = 1/ 3. Resenje:

(a)

sin = 1 + cos 10.58N (1). (b) Fx = 0 S cos + T mg sin = 0 (2) i Fy = 0 N mg cos S sin = 0 (3). Kako je za min. koef. trenja sin = 0.176. (c) Za zadato koef. T = N iz (2) i (3) se dobija: = 1 + cos 3 2 = 60 . = trenja max. ugao se dobija iz gornje relacije: sin = 2 1 + 2  Nehomogeni valjak ukupne mase M = 6m, oslonjen je o glatki vertikalni zid i hrapavu horizontalnu podlogu gde je koef. trenja . Valjak se sastoji iz 3 homogena dela iste zapremine, a mase m, 2m, 3m. Odrediti minimalnu vrednost koef. trenja da bi valjak ostao u polozaju kao na slici. Resenje: MP = 0 mgR sin SR(1 + cos ) = 0 S = mg
3

 x : T = Nh , y : Nv = 6mg, P : Nh R + 2mgd sin( ) = 3mgd sin( ). Za 2 2 T = Tmax = Nv iz gornjih jednacina dobijamo da je minimalni koef. 1 d 0.08, jer je d = R 3/ . = statickog trenja: = 4 6R  Odrediti minimalni koef stat. trenja s,min izmedju tankog homogenog stapa i poda tako da se stap moze lagano podici u vertikalnu poziciju bez klizanja po podu. Stap se podize silom koja deluje na jednom od njegovih krajva, a koja je u svakom trenutku normalna na stap. Resenje:

N l cos = T l(sin + 1/ sin ) (1). Kako je do trenutka proklizavanja uvek 1 1 1 , gde je x = tg. = = T s N , iz (1) sledi: s f (x) 2x + 1/x 2tg + ctg df /dx = 0 x = 1/ 2 = arctg( 2) = 35.3 , pa je konacno: 1 s,min = = 0.354. 2 2  Centar mase jednog automobila koji se nalazi na hor. podlozi je na visini h = 0.4 m od podloge, dok je razmak izmedju tacaka dodira sa podlogom za prednji i zadnji tocak sa iste strane automobila L = 2.5 m. Blah, blah, masa auta je 1000 kg, a trazi se sila reakcije podloge na prednje i zadnje tockove ako automobil a), b), c), d) (miruje, krece se uz nagib alfa (da) ubrzanjem (dato), krece se po puti i koci tj usporava (dato), koef trenja min. da tockovi ne proklizavaju ) ... Resenje:

l2 a) N1 + N2 = mg, N1 l1 = N2 l2 , odakle je N1 = mg = 0.4mg = 3920N i L l1 N2 = mg = 0.6mg = 5890N. b) N1 + N2 = mg cos (1), L ma1 = T mg sin T = ma1 + mg sin (2). Uslov ravnoteze momenta sila daje: T h + N2 l2 = N1 l1 , gde kada se uvrste (1) i (2) sledi: l2 cos + (sin + a1 /g)h = 0.451mg = 4420N i N1 = mg L l1 cos (sin + a1 /g)h = 0.539mg = 5290N. c) U ovom slucaju sila N2 = mg L trenja menja smer pa je: mg = N1 + N2 , T = ma2 , N2 l2 = T h + N1 l1 . l2 (a2 /g)h = 0.318mg = 3120N i Odavde sledi: N1 = mg L l1 (a2 /g)h = 0.682mg = 6690N. d) Zadnji tockovi ne proklizavaju N2 = mg L T = 0.761. ako je T < N1 pa je u slucaju b) min1 = N1  Koliki je moment inercije ravne homogene ploce oblika pravougaonika, mase m i duzine ivica a i b, koja rotira oko ose normalne na ravan ploce koja prolazi kroz centar ploce? Resenje:

Moment inercije stapa mase m i duzine L, oko ose koja prolazi kroz centar stapa je Iz = mL2 /12. Ako pravougaonu plocu izdelimo na stapove duzine a i sirine dy onda je moment inercije oko tacke O jednog ovakvog stapa na rastojanju y (slika), prema Stajnerovoj teoremi: m 1 m 2 1 a dy + y 2 dy . Ukupan moment inercije je: dma2 + dmy 2 = dIz = b 12 b 12 1 m b/2 2 ma2 b/2 m(a2 + b2 ). y dy = dy + Iz = dIz = 12 b b/2 12b b/2  Iz homogene kvadratne ploce duzine ivice a, isecen je komad oblika kvadrata ivice a/2. Ako je masa tako dobijenog tela m, odrediti poluprecnik inercije ovog tela ako ono rotira oko ose koja prolazi kroz teme O, i normalna je na ravan ploce. Resenje: Prvo odreditmo moment inercije kvadrata dizine ivice a i mase M , u odnosu

na osu normalnu na ravan kvadrata (neka je to pravac z ose) koja prolazi kroz 2 M a2 M a2 (v) (v) = M a2 , gde je + jedno njegovo teme: IOz = ICz + M (d/2)2 = 3 2 6 (v) ICz = M a2 /6, moment inercije kvadrata u odnosu na z osu koja prolazi kroz centar mase kvadrata, a d = a 2 duzina dijagonale. Moment inercije malog 7 (m) M a2 , pa je moment kvadrata stranice a/2 (isecenog iz velikog) je: IOz = 24 a2 (v) (m) inercije gure (mase m = 3M/4): IOz = IOz IOz = m = m2 , odakle je 2 poluprecnik inercije ove gure za rotaciju oko z ose koja prolazi kroz teme O: a = . 2  Skica jednog lifta prikazana je na slici. Elektromotor delije momentom sile, bla bla dat moment sile, poluprecnik kotura, masa kotura, kabina neka, kontrateg, masa kabine data, trazi se masa kontratega tako da je ubrzanje kabine isto bez obzira na smer kretanja lifta, koliko je to ubrzanje i kolika je razlika sila zatezanja sajle i delu iznad kabine lifta pri podizanju i spustanju kabine ? Resenje:

ICz = M + (S2 S1 )R (1), ml a = S1 ml g (2), mt a = mt g S2 (3), gde je ICz = mk R2 /2 moment inercije koruta oko ose koja prolazi kroz centar mase kotura i normalna je ravan kotura. Posto je = a/R, ubrzanje kabine M/R + (mt ml )g . Kada se kabina sputa lifta kada se krece navise je: a = ml + mt + mk /2 imamo sistem jednacina slican sistemu (1)-(3) odakle se dobija: M/R (mt ml )g . Da bi se postiglo isto ubrzanje mora biti: mt = ml . a = ml + mt + mk /2 M/R = 1m/s2 . Razlika sila zatezanja Tada ubrzanje lifta iznosi: a = 2ml + mk /2 sajle iznad kabine lifta kada se ova podize i spusta iznosi: M/R = 300 N. S1 = S1 S1 = 1 + mk /(4ml )  Dat je sistem od 3 tela i dva kotura kao na slici. Tela su povezana blabla, korutovi isti mase m. Sistem se iz mirovanja prepusta uticaju gravitacionog polja Zemlje i dolazi do kretanj, bla, bla. Data masa i koef trenja, odrediti translatorno ubrzanje sistema i sile zatezanja horizontalnih delova konca ... Resenje:
6

2ma = 2mg P1 (1), ICz 1 = (P1 S1 )R (2), ma = S1 S2 mg (3), ICz 2 = (S2 P2 )R (4), ma = P2 mg (5). Kako je ICz = mR2 /2 i 1 = 2 = a/R sabiranjem jednacina (1)-(5) dobija se 1 g = 1.6m/s2 . Sila zatezanja konca S1 je iz (1) i (2): a= 5 3+ 5 mg = 32 N, a iz (4) i (5) je S1 = 2mg ma = 2 2 13 3 3 mg = 24.8 N. S2 = ma + mg = 10 2  Dva kotura prikazana na slici su kruto spojena i mogu slobodno da rotiraju oko iste horizontalne ose koja prolazi kroz centre kotura. Na koture je namotan lak, neistegljiv i idealno savitljiv konac, a na kraju jednog konca zakaceno telo mase m1 (dato), data masa drugo tela, blah, dat koef trenja, ugao nagiba, mase kotura i odnos poluprecnika. Odrediti ubrzanje tela mase m1 kao i sile zatezanja u koncima. Resenje:

m1 a1 = m1 g S1 (1), m2 a2 = S2 T m2 g sin = S2 m2 g(sin + cos ) (2), ICz = S1 R1 S2 R2 (3). Posto je ugaono a2 a1 , a moment inercije ovog tela: = ubrzanje dva spojena kotura: = R2 R1 1 1 2 2 ICz = M1 R1 + M2 R2 , onda iz jednacina (1)-(3) sledi: 2 2 m2 R2 (sin + cos ) 1 m1 R1 = 0.205m/s2 . Prema relacijama (1) i (2) a1 = g M2 R2 2 m2 M1 )( ) + +( 1+ 2m1 R1 m1 2m1 sile zatezanja u koncima su: S1 = m1 (g a1 ) = 38.4 N,
7

R2 S2 = m2 ( a1 + (sin + cos )g) = 15.7 N. R1  Tezak homogeni stap duzine L = 0.5 m, je zglobno vezan na jednom svom kraju O. Stap moze da rotira bez trenja oko horizontalne ose koja prolazi kroz tacku O. Odrediti ugaonu brzinu stapa u zavisnosti od ugla rotacije, ako je u pocetnom polozaju stap mirovao u horizontalnom polozaju. Kolika je maksimalna ugaona brzina stapa ? Resenje:

Jednacina kretanja stapa glasi: IOz

L d = mg cos , gde je moment inercije 2 dt stapa oko ose normalne na ravan slika: IOz = mL2 /3, a ugaono ubrzanje se d d d d . Prema toma je: = = moze napisati: d d dt dt 3g 3g sin . Maksimalna ugaona brzina stapa cos d = d = 0 L 2L 0 je max = 3g/L = 7.67 rad/s.  Zamajac oblika diska, mase m = 100 kg i poluprecnika inercije 0.8 m moze da rotira oko ose koja je normalna na disk i prolazi kroz njegov centar C . Rezultantni moment sila oko ove ose je MC = M0 [1 exp(k)], gde je M0 = 15 Nm, a je ugao za koji se okrene zamajac, a k = 0.0521 1 / rad. Ako zamajac pocinje da se obrce iz stanja mirovanja, odrediti njegovu ugaonu brzinu nakon 5 punih rotacija. Resenje: Jednacina rotacije zamajca oko ksne ose (z) je: d d d d = Iz , gde je MC rezultantni moment sila, a = Iz MC = Iz d dt d dt Iz = m2 , pa je 2M0 [ (1 ek )/k]. Za = 10 Iz 0 d = M0 0 (1 ek )d = m2 je = 2.7 rad/s.  Homogeni disk poluprecnika R = 0.2 m i mase M = 0.1 kg, je horizontalno postavljen i moze da rotira samo oko ksne vertikalne ose koja prolazi kroz centar diska. Plasticni metak, mase m = 0.01 kg i brzine v0 = 50 m/s, pogodi disk na rastojanju R/2 od ose rotacije i tu se zaustavi. Pravac kretanja, bla, blak, dat neki ugao = /4. Odrediti ugaonu brzinu diska nakon udara metka, ako je disk mirovao pre toga bla bla. Kolika je relativna promena kineticke energije sistema u ovom procesu. Gde odlazi izgubljena energija ? Resenje:
8

LC,z = const. Pre udara je: (LC,z )pre =

mRv0 cos , a posle udara metka je: 2 2 (LC,z )posle = (ICz + m(R/2) ) . Posto je ICz = M R2 /2 onda: cos 2v0 = 16.8rad/s = 2.68obrtaja/sec. (LC,z )pre = (LC,z )posle = R 1 + 2M/m 2 Kineticka energija pre udara metka je Ek,pre = mv0 /2 = 12.5 J, a posle udara: 1 1 Ek,posle = ICz 2 + m(R/2)2 2 = 0.595 J. Stoga je relativni gubitak 2 2 Ek,pre Ek,posle = 0.95 = 95%. Ova kineticke (tj. mehanicke) energije: Ek,pre energija se tranformisala u toplotnu energiju ili utrosila na rad pri deformaciji matka i diska.  Iz homogene kruzne ploce precnika 2R isecen je disk precnika R. Ovakva ploca je postavljena na ivicu ostrog stepenika, kao na slici, i pustena da pada zanemarljivom pocetnom brzinom. Ako je koef. stat trenja u tacki A vrlo velik, blah, blah, odrediti ugao d za koji ploca rotira pre nego sto izgubi kontakt sa podlogom. Kolika je brzina centra mase ove ploce u trenutku odvajanja od podloge, ako je R = 1 m ? Resenje:

2 mvC = m 2 rC = mg cos N , gde je rastojanje do centra mase ploce rC rC = AC . Sila reakcije podloge je stoga: N = mg cos m 2 rC . Na osnovu 1 zakona o odrzanju energije je: IAz 2 = mgrC (1 cos ). Iz ovih relacija sledi 2 IAz 1 . da telo gubi kontakt sa podlogom (N = 0) u polozaju: cos d = [1 + 2 ] 2mrC Moment inercije ploce oko horizontalne ose kroz tacku O u centru diska je: IOz = 13mR2 /24, pa je moment inercije za paralelnu osu kroz tacku A: 29 2 mR2 . Rastojanje centra mase ploce od IAz = IOz + m[rC (R rC )2 ] = 24 tacke A je rC = 5R/6, pa je konacno ugao odvajanja tela od podloge dat sa: 100 d = 57.67 . Brzina centra mase tela pri odvajanju od podloge cos d = 187 je: vCd = rC d = 2.09 m/s.  Na valjak male visine je u uzanom zljebu na sredini visine vise puta namotan, blah, blah, trazi se apsolutno ubrzanje, sila zatezanja u koncu, da li je sila zatezanja vece, blah, blah, JO-JO :-)

Resenje:

Ako lift miruje jednacine su:

maC = mg S, ICz = RS, ICz =

aC 1 . Sledi da je: aC = 2g/3 i mR2 , = R 2 S = mg/3. Sada se lift krece (slika) i evo jednacina: mar = mg ma0 S (1) ar 1 = RS (2). Iz gornjeg sistema jednacina (1) i (2) sledi da je: i mR2 R 2 1 2 ar = (g a0 ) i S = m(g a0 ). Apsolutno ubrzanje je jednako zbiru 3 3 1 2 prenosnog i relativnog i iznosi: aC = a0 + ar = g + a0 . Ako se lift podize 3 3 ubrzanjem a0 , tada je sila zatezanja u koncu S = m(g + a0 )/3.  Valjak mase m = 1 kg, krece pod dejstvom konstantne le F = 5 N iz stanja mirovanja. Posle predjenog puta s1 = 3.75 m, bla, bla, dati koef. trenja i trazi se linearna brzina centra valjka posle predjenog puta s2 koje je dato ... Resenje:

aC =

2T F T (2). T = Tmax = N = mg . (1) i = mR m T < Tmax , vC = R . Iz (1) i (2) je sila trenja za slucaj kotrljanja bez klizanja: F T = , pa je odavde (za ovaj primer) uslov za: kotrljanje bez klizanja: 3 F 3mg , a za kotrljanje sa klizanjem: F 3mg . Dakle, kritican intenzitet sile je F = 3mg kada se prelazi sa jednog nacina kretanja na drugi. Brzina 4F s1 ,a centra mase valjka nakon predjenog puta s1 je: vC1 = 2aC1 s1 = 3m F 4Fs1 + 2( 2 g)s2 = 13 m/s . nakon predjenog puta s2 je: vC2 = m 3m  Na strmu ravan nagibnog ugla pustena je iz stanja mirovanja horizontalno postavljena homogena cev, unutrasnjeg poluprecnika R1 i spoljasnjeg poluprecnika R2 i mase m. Koecijent trenja izmedju cevi i podloge je . Odrediti kretanje cevi i silu trenja izmedju cevi i podloge. Trenje kotrljanja i otpor sredine zanemariti. Resenje:
10

 mx = mg sin T (1), my = N mg cos (2), ICz = T R2 (3). C C 2 2 Moment inercije cevi u odnosu na osu cevi je: ICz = m(R1 + R2 )/2. Iz (2) sledi: N = mg cos , jer je yC = const. Dalje se razlikuju dva slucaja: PRVI kotrljanje bez klizanja: Tada vazi relacija xC = R2 , pa je: x = R2 . C 2 2 1 + (R1 /R2 )2 R1 + R2 xC (4), = T R2 T = mx Relacija (3) postaje: m C 2 R2 2 2 gt sin 2g sin , xC = sto kada se zameni u (1) daje: x = C 3 + (R1 /R2 )2 3 + (R1 /R2 )2 gde smo pretpostavili pocetni uslov XC (0) = 0. Sila trenja je iz (4): 1 + (R1 /R2 )2 mg sin . Kotrljanje bez klizanja postoji sve dok je T < N , T = 3 + (R1 /R2 )2 a ovaj uslov ce biti ispunjen ako je nagibni ugao < k , gde je: 3 + (R1 /R2 )2 . DRUGI - kortljanje sa klizanjem k = arctg 1 + (R1 /R2 )2 ( > k ): U ovom slucaju je odmah poznata sila trenja: T = N = mg cos , gt2 (sin cos ). Iz pa jednacina (1) daje: xC = g(sin cos ) xC = 2 gt2 cos 2g . cos = relacije (3) se dobija: = 2) R2 (1 + (R1 /R2 )2 ) R2 (1 + (R1 /R2 )  Homogena kugla, mase m i poluprecnika R, miruje na hrapavoj horizontalnoj dasci. Daska u trenutku t = 0 pocinje da se krece ubrzanjem a u horizontalnoj ravni. Pri kretanju kugla ne proklizava po dasci. Kolika je ukupna kineticka energija kugle nakon sto napravi jedan krug po dasci ? Resenje:

2 2 maC = T (1), IC = T R (2). IC = mR2 . Iz (1) i (2) je: aC = R. 5 5 Tacka na kugli koja je u dodiru sa pokretnom podlogom ima ubrzanje a jer nema proklizavanja, za koje vazi: a = aC + R (3), pa je translatorno 5a 2 . Kugla ubrzanje centra kugle i ugaono urzanje kugle: aC = a, = = 7R 7
11

miruje za t = 0, pa je njena ugaona brzina nakon vremena t: 5a t2 5a . Pun krug kugla napravi za vreme , gde je t= == 7R 2 7R 28R . Kineticka energija kugle u tom trenutku bice: = 5a 2 4 ma2 2 (2/5)mR2 2 2 IC 2 mvC C maR. = + = + Ek = 5 2 2 2 2  Odrediti vreme zaustavljanja diska poluprecnika R, koji se okrece pocetnom ugaonom brzinom 0 i u trenutku t = 0 se istovremeno prisloni uz vertikalni zid i na horizontalnu podlogu. Koecijent trenja izmedju svih dodirnih povrsina je isti i iznosi . Resenje:

N2 T1 = 0 (1), N1 + T2 = mg (2), ICz = (T1 + T2 )R, ICz = mR2 /2 (3). Posto valjak proklizava sile trenja su: T1 = N1 , T2 = N2 , pa se resavanjem sistema jednacina (1)-(3), dobija: 2g (1 + ) mg mg . Ugaona brzina valjka je: , = , N2 = N1 = R 1 + 2 1 + 2 1 + 2 = 0 + t, pa se vreme zaustavljanja dobija iz uslova = 0: R0 1 + 2 . = 2g (1 + )  Homogeni valjak mase m, poluprecnika R se okrece ugaonom brzinom 0 oko ose koja prolazi kroz njegovo teziste i normalna je na bazis. U trenutku t = 0 ovaj valjak se postavi na dovoljno dugacku letvu mase M koja miruje na glatkoj podlozi. Ako je koef. trenja izmedju valjka i letve , za koje vreme ce valjak poceti da se krece po letvi bez proklizavanja ? Resenje:

Jednacina kretanja letve je: M al = T (1), a za kretanje valjka imamo: 1 maC = T (2), mg = N (3), mR2 = RT (4). Dok valjak proklizava 2 po letvi sila trenja je T = N , pa je iz (1): al = mg/M , prema (2) je aC = g i prema (4) je = 2g/R. Valjak prestaje da proklizava po letvi
12

kada je njegova ugaona brzina takva da je: vC = R + vl . Kako je = 0 + t, vC = aC t i brzina letve vl = al t, valjak prestaje da proklizava po R0 . letvi u trenutku: = g(3 + m/M )  Na kalem je namotan tanak, lak i idealno savitljiv konac. Na kraju konca deluje sila F pod uglom u odnosu na hor. pravac, pri cemu je ravan denisana, blah, blah, data masa kalema m, poluprecnik inercije , poluprecnik dobosa kalema je r, a spoljasnjih delova kalema R. Odrediti pravac kretanja i ubrzanje kalema u zavisnosti od ugla [0, ], pod pretpostavkom da se uvek krece bez klizanja. Sila deluje na kalem koji je mirovao na hor podlozi. Resenje:

Posto kalem ne klizi vazi relacija: x = a = R. Jednacina za rotaciju kalema oko trenutnog pola brzina P glasi: IP z = F (R cos r), gde je moment inercije kalema: IP z = ICz + mR2 = m(2 + R2 ). Iz gornjih relacija dobijamo: r F cos R (1). Dakle za 0 < arccos(r/R) kalem se krece na desnu a= m 1 + ( )2 R stranu tj. u referentnom smeru za ubrzanje a (dakle konac se namotava na kalem). Za = arccos(r/R) kalem se ne pomera jer je moment sile F oko tacke P nula pa nema rotacije kalema, jedino ostaje mogucnost da kalem klizi po podlozi, ali prema postavci zadatka sila F nije veca od maksimalne sile trenja (N ), tj. nema klizanja kalema. Konacno za uglove arccos(r/R) > kalem se krece na levu stranu, jer je moment sile F takav da rotira kalem suprotno smeru kazaljke na satu, a i u izrazu za ubrzanje imamo da je a < 0.  Homogeni stap duzine L i mase m lezi na horizontalnom glatkom stolu. Na stap deluje neka trenutna sila (udarac) i to u tacki koja se nalazi na rastojanju d od kraja stapa. Odrediti polozaj tacke na stapu koja u trenutku udara ostaje da miruje. Gde bi trebalo udariti stap pa da jedan kraj miruje pri udaru ? Resenje:

13

L Jednacine kretanja stapa su: maC = F (1), ICz = F ( d) (2), gde je 2 L 2 ICz = mL /12. Blah, slika. aC = ( x). Kada se uvrste izrazi za aC i iz 2 L L 3 d (3), (1) i (2) u ovu relaciju dobija se relazija za rastojanje x: x = 2 L d 2 gde je 0 d L/3. Rezultat koji se dobija za L/3 < d L/2 takodje ima smisla, ali vise ne denise tacku na stapu, vec tzv. trenutni pol koi se nalazi u pravcu stapa. Jedan vrh stapa ostaje da miruje ako se stap udari na rastojanju d = L/3 od drugog vrha stapa (ili na rastojanju 2L/3 od vrha koji bi trebalo da ostane da miruje).  Materijalna tacka mase m krece se po horizontalnoj glatkoj podlozi brzinom v . Ova m.t. udari pod pravim uglom u jedan kraj stapa koji miruje na podlozi i zaustavi se. Ako je masa stapa M odrediti kolika je brzina centra mase stapa nakon sudara. Ako je duzina stapa L odrediti ugaonu brzinu stapa. Resenje: L mv = ICz , gde je ICz = M L2 /12 moment inercije stapa. Odatle sledi da je: 2 6mv . Tacka koja ostaje u miru na stapu je na rastojanju x = L/3 od = ML onog kraja stapa u koji ne udara m.t. Posto je ugaona brzina stapa racunata u odnosu na bilo koju tacka ista, onda mora biti da je brzina centra mase stapa m L v. racunata u odnosu na nepokretnu tacku: vC = = M 6  Na horizontalnoj podlozi lezi dugacka betonska greda mase m = 500 kg. Potrebno je premestiti gredu na neko drugo mesto uz pomoc vozila koje moze da gura (ili vuce) gredu po podlozi, delujuci silom u hor. ravni. Koef. trenja izmedju grede i podloge je = 0.4. Odrediti najmanju silu kojom se na ovaj nacin moze pomerati greda u bilo kom pravcu. Resenje:

Ako se recimo, gura jedan kraj grede silom ciji se pravac delovanja poklapa sa pravcem grede (ili centar mase grede normalnom silom), onda je potrebna sila F = mg = 1962 N. Medjutim pomeranje grede u zeljenom pravcu se moze ostvariti i delovanjem sile F (na rastojanju d od jednog kraja grede) u hor. ravni, ali u pravcu normalnom na gredu. Time se postize da greda rotira oko centra rotacije O kao nas slici. Kako se ova tacka ne poklapa sa centrom mase onda ce se centar grede nakon rotacije za ugao pi pomeriti za L 2x, gde je x rastojanje tacke O od kraja grede (slika). Na taj nacin ce se greda pomeriti u 14

zeljenom smeru. Rezultantne sile trenja koje crtamo da deluju u centrima delova grede koji se krecu na suprotne strane su: x Lx , T2 = mg . Potrebna sila F za pomeranje grede je na T1 = mg L L osnovu ravnoteze sila i momenata (oko tacke O): x Lx 2x (2). Iz (1) + T2 ) (1), F (L d x) = T1 F = T1 T2 = mg(1 2 2 L i (2) dobijamo vezu izmedju polozaja tacke O i mesta na kome deluje sila F : x = L d d2 dL + L2 /2 (3). Sila F data relacijom (1) opada kako x raste. Dakle bice minimalna za maksimalno mogucu vrednost x, a to je prema 1 relaciji (3) (za d = 0): x = L(1 ) Fmin = ( 2 1)mg = 812.7 N. 2 

15

GRAVITACIJA

 Koliki je intenzitet grav. sile izmedju tackase mase m = 80 kg i druge tackaste mase koja je na rastojanju r i ima masu M ako je: a, b, c, d ... blah blah (date vrednosti M i r) ... Resenje: mM F = 2 . a) 1.7106 N, b) 2.7103 N, c) 0.472 N, d) 786 N. r  Naci intenzitet, pravac i smer rezultantne gravitacione sile koja deluje izmedju polukruzno savijene tanke zice mase m = 0.1 kg i poluprecnika R = 0.25 m i kuglice mase M = 0.15 kg koja se nalazi u centru polukruga. Resenje:

Intenzitet sile kojom delic zice mase dm(dm = md/ , (slika), privlaci kuglicu mM M dm d (1). Rezultantna gravitaciona sila u x-pravcu = je: dF = R2 R2 mM cos d = 0, a rezultantna sila u y -pravcu je: je: Fx = 0 dF cos = R2 0 mM mM = 1.02 1011 N. sin d = 2 Fy = 0 dF sin = 2 0 R2 R  IMA NASTAVAK U NA KRAJU GRAV. Oko nekih planeta (Jupiter, Saturn, Uran) postoje gotovo kruzni prstenovi za koje se smatra da se sastoje ... blah, blah, dati podaci M, R, h, m, x, C . (a) Kolika je grav. sila kojom ovaj prsten deluje na masu m ? Nacrtati grak ove sile. Nakom udaljenju od centra prstena je ova sila maksimalna i koliki je intenzitet maksimalne sile ? (b) Pretpostavimo da je cestica mase m na rastojanju x0 od centra C kada krene iz stanja mirovanja ka prstenu. Kolika ce biti brzina cestice vC kada prodje kroz centar i koliku maksimalnu brzinu moze postici cestica krecuci se na ovaj nacin ? Resenje:

(a) Elementarna sila izmedju jednog delica prstena mase dM = M d/(2) i posmatrane mase m (slika) iznosi dF = mdM/s2 . Medjutim, s obzirom da su sve elementarne sile jednako po intenzitetu, ukupna sila dobijena integracijom ima samo x komponentu. Tako dobijamo x mdM . Kako je s2 = x2 + R2 iz gornje dFx = 2 cos , cos = 2 + R2 s x M mx 2 (1). Grak sile u funkciji relacije sledi Fx = =0 dFx = 2 [x + R2 ]3/2 rastojanja prikazan je na donjoj slici:

Na graku su date bezdimenzione vrednosti sile F/(M m/R2 ) = /(1 + 2 )3/2 , = x/R. Maksimum sile dobijamo iz relacije F/x = 0, gde je F dato izrazom (1). Tako dobijamo mesto i vrednost 2 Fmax R = = 0.385. (b) Kako je maksimuma: xm = = 0.707R, M m/R2 3 3 2 dv dv = mv , onda koristeci izraz za silu prema II Njutnovom zakonu Fx = m dx dt (1) dobijamo diferencijalnu jednacinu, koju integralimo i dobijamo:

1 (2). x2 + R2 0 Cestica ce postici maksimalnu brzinu u slucaju kada polazi iz polozaja koji se nalazi veoma daleko od prstena (x0 ). Tada iz relacije (2) dobijamo da je vC,max = 2M/R.  Odrediti gravitacioni potencijal () i vektor jacine grav. polja (G) homogene sferne ljuske konstantne debljine, poluprecnika R i mase m u tacki P koja se nalazi na rastojanju r od centra ljuske ako je (a) r > R, (b) r < R. Resenje:
vC 0

vdv = M

0 x0

xdx vC = (x2 + R2 )3/2

2M

1 R

dm , d = s m m m sin d d = sin d (1). Prema 2R sin Rd = dm = 2s 2 4R2 kosinusnoj teoremi je: s2 = R2 + r2 2Rr cos , a diferenciranjem ove relacije ds sin d (2). (2)(1), pa sledi: = dobijamo 2sds = 2Rr sin d Rr s m ds (3). Ukupan gravitacioni potencijal homogene sferne ljuske u d = 2Rr m m s=r+R (4). (b) ako ds = tacki P bice (a) ako je r > R : = s=rR r 2Rr m m s=r+R (5). Vektor jacine grav. polja u ds = je r < R : = R 2Rr s=Rr (r) er i iznosi: (a) izvan ljuske: tacki P odredjujemo prema relaciji G = r m G = 2 er (6). (b) unutar ljuske: G = 0 (7). r  Dve homogene sferne ljuske sa vrlo tankim zidovima konstatne debiljine imaju poluprecnike R i 2R i mase M i 2M ... blah, blah, trazi se sila i grav. pot. energija za razne opsege r (a,b,c) i neka brzina se trazi ... Resenje:

Na osnovu prethodnog (gornjeg) zadatka (relacija (6)) gravitaciono polja homogene sferne ljuske na rastojanjima r > R, gde je R poluprecnik ljuske, jednako je polju tackaste mase koja se nalazi u centru ljuske i iste je mase kao ljuska. Jacina polja unutar ljuske je nula. Na osnovu toga i principa linerne superpozicije gravitacionog polja je (slika): (a) za r > 2R: 3

m 3M m 3M m 2M mM , (b) za er , Ep = er = F = 2 er r r2 r2 r R < r < 2R: 1 1 mM m 2M mM . (c) za + = mM er , Ep = F = 2 R r r 2R r mM mM m 2M . Na osnovu zakona o = 2 r < R: F = 0, Ep = R R 2R 4M . odrzanju energije, brzina tacke u centru je: v = R  Eksperimentalno je utvrdjeno da je ubrzanje slobodnog pada na ekvatoru, bla, bla, toliko, a na polu bla, bla onoliko. Ova razlika ... bla, bla ... Odrediti koliki je pojedinacni doprinos ova dva faktora, bla, bla ... Dati podaci: ugaona brzina rotacije zemlje, poluprecnici ... Resenje: Tacka na polu ne rotira, a tacka na ekvatoru usled rotacije Zemlje ima normalno ubrzanje: an = 2 Re = 0.0339 m/s2 (1). Za priblizni proracun jacine grav. polja koristimo rezultat nekog levog zadatka, a to je: 2 Rz mz G(r) = 2 er = g 2 , za r Rz ! Za gravitaciono polje na polu, ako uzmemo r r slucaj Ro r Rz u onom gornjem izrazu iz nekog tamo zadatka, onda je G(r = Rp ) = 9.836 m/s2 , a za polje na ekvatoru (r > Rz ), dobijamo G(r = Re ) = 9.805 m/s2 . Konacno za ubrzanje slobodnog pada po ovo proracunu dobijamo: pol: gp = G(Rp ) = 9.836m/s2 , ekvator: ge = G(Re ) an = 9.771m/s2 . Dakle, u poredjenju sa eksperimentalno odredjenim vrednostima greska za gp je samo 0.036 posto, a za ge je oko - 0.1 posto. Medjutim, razlika vrednosti ge i gp (ge gp = 0.065m/s2 ) je nesto precenjena (prema podacima u zadatku je 0.0525 m/s2 ), tako da je relativna greska u proracunu razlike ubrzanja oko 24 posto.  Kolika je prosecna gustina materije od koje se sastoji Mesec ako je njegova masa p = 81 puta manja od mase Zemlje, a ubrzanje na povrsini je q = 6 puta manje. Prosecna gustina Zemlje je = 5.5g/cm3 . Zanemariti efekte rotacije i smatrati da su objekti sfernog oblika. Resenje: 3Mm (1), gde je Mm masa, a Rm Gustina materije Meseca je m = 3 4Rm poluprecnik Meseca. Gravitaciono ubrzanje (odnosno jacina grav. polja) na 2 povrsini Meseca je: gm = Mm /Rm . Stoga je Rm = Mm /gm = q/pRz , p z = 0.612z 3.4g/cm3 (2). Iz ovoga se pa zamenom u (1) sledi: m = q3 moze zakljuciti da se Mesec, za razliku od Zemlje, sastoji pretezno od laksih elemenata.  Odrediti jacinu gravitacionog polja unutar sferne supljine ciji se centar nalazi na rastojanju d od centra Zemlje. Pretpostaviti da je Zemlja homogena sfera gustine . Kako utice poluprecnik sferne supljine na jacinu polja u supljini ? Resenje: Primenjujemo superpoziciju: Go = Gz Gs (2). Gravitaciono polje unutar homogenih sfernih objekata je: Gz = k rz , Gs = k rs , k = 4/3 (3). Zamenom (3) u (2) sledi: Go = k(rz rs ) = k d (4). Iz poslednjeg
4

rezultata se moze zakljuciti da je polje unutar sferne supljine homogeno i da njegova jacina zavisi samo od rastojanja centra supljine od zemlje C, ali ne i od velicine supljine.  Naci promenu vertikalne projekcije jacine grav. polja, gV , u tacki M na povrsini Zemlje, usled prisustva sferne supljine poluprecnika R = 200m na dubini d = 1km. Horizontalno rastojanje tacke M od centra supljine je x = 0.5 km. Pretpostavljamo da se supljina nalazi u homogenom sloju stena gustine = 2.8 103 kg/m3 . Kolika je promena polja vertikalno iznad centra pecine ? Na kom mestu se nalazi maksimum horiszontalne projekcije anomalije gravitacionog polja i koliko iznosi ? Resenje:

gr = g gs . Promena polja je: gV = gs cos , cos = d/(x2 + d2 )1/2 (2) . gH = gs sin , sin = x/(x2 + d2 )1/2 (3). Kako je 4R3 m (4), to iz (2) i (4) dobijamo: = gs = 2 2 3(x2 + d2 ) x +d gV (x = 1km) = 4.5 106 m/s2 , gV,max = gV (x = 0) 5 106 m/s2 . Iz (3) i (4) za maksimum promene horizontalne projekcije grav. polja dobijamo: d(gH ) = 0 xm = d/ 2 = 707 m, dx 2 gH,max = gV,max 1.9 106 m/s2 . Dakle, maksimum promene 3 3 horizontalne projekcije je 2.6 puta manji od maksimuma promene vertikalne projekcije gravitacionog polja.  Pretpostavimo da je Zemlja sastavljena od homogene nestisljive tecnosti. Koliko bi iznosio pritisak gravitacionog polja u unutrasnjosti Zemlje na rastojanju r od centra ? Dati podaci ... blah ... polprecnik, gustina, grav. ubrzanje Zemlje. Odrediti pritisak u sredistu Zemlje. Rotaciju zanemariti kaoi atmosferski pritisak na povrsini. Resenje: Pritisak na neku elementarnu povrsinu dS koja je na rastojanju r od centra Zemlje, je: p(r) = p(r + dr) + dp, gde je p(r + dr) pritisak na rastojanju r + dr (pocetni uslov je p(r = R) = 0). Promena pritiska dp potice od elementarne mase dm = dV, dV = dSdr (slika), i izracunava se preko elementarne sile dF koja deluje na tu masu (a koja zavisi od jacina gravitacionog polja G(r) na dF = G(r)dr (1). Ukupan pritisak svih slojeva mestu posmatranja): dp = dS
5

iznad posmatranog mesta (r) se dobija integracijom svih elementarnih R2 r 2 R , jer je G(r) = gr/R. U pritisaka do povrsine: p(r) = r G(r)dr = g 2R sredistu Zemlje je najveci pritisak koji iznosi gR = 1.75 1011 Pa = 1.75 106 bar. pmax = p(r = 0) = 2

 Pretpostavimo da je Zemlja jedna homogena sfera, mase M = 6 1024 kg i poluprecnika R = 6370 km, sastavljena od cestica medju kojima se svaka interakscija (osim gravitacione) zanemaruje, a koje se jedna u odnosi na drugu ne krecu. Blah, blah ... naci energiju potrebnu da se Zemlja rasprsi do beskonacnosti, odnosno da se sve cestice Zemlje beskonacno udalje jedna od druge, zanemariti rotaciju zemlje. Resenje:

dEv = dEp =

m(r)dm (1). = 3M/(4R3 ), m(r) = 4r3 /3 i r 3 M2 3M 2 R (2) = 2.26 1032 J. dm = 4r2 dr, Ev = 6 0 r4 dr = 5 R R  Sa povrsine Zemlje, mase Mz i poluprecnika Rz = 6370 km, izbaci se projektil ka mesecu u pravcu koji spaja centre masa ova dva tela. Blah, blah, date masa meseca i njegovo ubrzanje na povrsini, rastojanje izmedju centara, blah ... Koliki je minimalni intenzitet brzine v0 kojom bi trebalo izbaciti projektil sa Zemlje da bi on stigao do mesececa ? Koliki je u tom slucaju intenzitet brzine v2 kojom ce projektil pogoditi Mesec ? Resenje:

Fz = Fm

9D Mm Mz 2 = (D R )2 R1 = 10 = 54Rz , R2 = 6Rz , gde su R1 i R1 1 R2 rastojanja tacke A od centra Zemlje, odnosno Meseca. 2 R2 R2 v2 Rm + 0 = g z gm m , gde Etot = Ep + Ek = const (1). gRz gm R2 R1 2 D Rz gMm 2 2 = 0.272Rz . je g = Mz /Rz i gm = Mm /Rm , pa sledi: Rm = Rz gm Mz Prema tome je: v0 = 0.991vII = 11.08 km/s, (2), gde je vII = 2gRz druga 2 v2 Rz R2 R2 gm Rm + 2 . kosmicka brzina za Zemlju. g z gm m = g 2 D Rm R2 R1 Brzina kojom projektil udara u mesec je v2 = 2.28 km/s 0.2vII .  Jedan telekomunikacioni satelit se nalazi u geosinhronoj orbiti iznad ekvatora. Odrediti najvecu geografsku sirinu sa koje se moze videti ovaj satelit. Koliki je procenat Zemljine povrsine pokriven sa ovim satelitom ? Pretpostavljamo da je Zemlja idealna sfera poluprecnika Rz = 6370 km. Resenje:

mMz 2 = m 2 Rgs Rgs = [Mz / 2 ]1/3 , Rgs = [gRz / 2 ]1/3 = 6.63Rz = 2 Rgs 42220 km. Prema slici moze se napisati: cos = Rz /Rgs = 81.3 . Procenat povrsine zemlje (S) pokriven jednim geostacionarnim satelitom je: 2R2 (1 cos ) S = sin2 (/2) = 0.425 = 42.5 posto. = = 4R2 Sz  Odrediti rastojanje izmedju centra Zemlje i Meseca, ako jabuka na Zemlji pada ubrzanjem g = 9.81m/s2 , a period obilaska Meseca oko Zemlje je T = 27.3 dana. Uzeti da je orbita meseza i kruzna i Rz = 6370 km. Resenje: 2 1/RZM aM 4 2 (2). Iz (1) i = aM = 2 RZM = 2 RZM (1). a 1/r2 , sledi: 2 1/RZ g T

(2) dobijamo:

60RZ .

2 3 gRZ RZM . Konacno je RZM = = 2 4 2 T

2 gT 2 RZ 383000 km 2 4

 Tokom istrazivanja planete Venere, nekoliko sondi je uspesno ubaceno u orbitu oko te planete, blah, blah, dato h min, h max i period. Odrediti poluprecnik venere ako je masa ove planete blah, blah toliko i toliko ... Resenje: MV 2 MV a3 T . Posto je velika a= 3 Iz III Keplerovog zakona sledi: 2 = 4 2 4 2 T poluosa trajektorije satelita: a = (2R + hmax + hmin )/2, onda se iz gornje dve MV 2 hmax + hmin = 6061 km. T relacije dobija poluprecnik Venere: R = 3 2 4 2  Izvesti izraz za totalnu energiju planete, mase m, koju ona ima usled kretanja u gravitacionom polju neke masivne zvezde mase M , ako je velika poluosa orbite planete a. (Eventualnu rotaciju planete zanemariti.) Resenje:

L = mvp rP = mvA rA , E =

mM 1 mM 1 2 2 . Mnozenjem = mvP mvA rP 2 rA 2 1 2 2 2 2 2 ove dve relacije sa rP odnosno sa rA sledi: ErA = mvA rA mM rA i 2 1 2 2 2 2 2 ErP = mvP rP mM rP , pa ih oduzmemo: E(rA rP ) = mM (rA rP ), 2 mM . Kako je rA + rP = 2a posle skracivanja konacno dobijamo: E = rA + rP mM . za energiju planete koja se krece po elipticnoj putanji dobijamo: E = 2a 

Polazeci od prvog i drugog Keplerovog zakona izvesti treci Keplerov zakon tj. dokazati da ako se planeta mase m krece po elipticnoj putanji oko nepomicnog M a3 , gde je a velika poluosa sunca mase M vazi sledeca relacija: 2 = 4 2 T elipticne putanje planete, T period obilaska planete oko suncaa, a univerzalna gravitaciona konstanta. Resenje:

L L dP T L T = ab T = dt = P = 0 = const = P = ab, vS = 2m 2m 2m dt ab (1). L je moment kolicine kretanja planete i odredicemo ga u tacki L/2m B: L = mvB b, jer kad ovo uvrstimo u izraz za T , skrati se velicina b i ostaje: mM 1 mM 4 2 2 2 2 vB = = mvB a T 2 = 2 a2 (2). Etot = T = a 2 2a vB vB M/a, sto kada se uvrsti u jednacinu (2), konacno daje III Keplerov zakon: M a3 . = 4 2 T2  Meteorit koji pada u pravcu centra Zemlje naleti na vestacki satelit koji se krece oko Zemlje po kruznici poluprecnika R = 26600 km. Masa satelita jen = 10 puta veca od mase meteorita. Usled sudara satelit prelazi na novu elipticnu putanju sa najmanjim ratojanjem od centra Zemlje rmin = R/2. Odrediti intenzitet brzine meteorita neposredno pre sudara. Nakon sudara meteorit ostaje u satelitu. Smatrati da je vreme trajanja sudara veoma kratko, a polurpecnik zemlje Rz = 6370 km. Resenje:

p = 0 Frez dt 0 jer 0 p = const (1). mv = (m + M )vr , M v1 = (m + M )v (2), gde je v brzina meteorita pre sudara, a M i m su masa satelita i meteorita respektivno. Brzina kojom se
9

2 satelit kretao po kruznoj orbiti je v1 = gRZ /R = 3.87 km/s. Iz (2) sledi da su projekcije brzine satelita (sada zajedno sa meteoritom) posle sudara: v1 v (3). , v = vr = 1 + m/M 1 + M/m (m + M )Rv = (m + M )(R/2)vmax (4), 2 2 2 2 2 (m + M )(v r + v ) (m + M )gRz (m + M )gRz (m + M )v max (5). = R/2 2 R 2
2 Iz (3), (4) i (5) sledi rezultat: vr = 3v 2 2v1 = 2.68 km/s i v = (1 + M/m)vr = 29.5 km/s.  Vestacki satelit je podignut raketom na visinu r0 = 13000 km od centra zemlje. Bla, bla ... ugao alfa je 30 stepeni, bla, bla, trazi se min i max udaljenje satelita od povrine zemlje. Resenje:

L = const r p = const (1). Etot = Ep + Ek = const (2). Primenom uslova (1) i oznaka sa slike sledi: r0 v1 cos = rmin vmax = rmax vmin (3). 2 2 2 v1 = gRz /r0 . Prema zakonu (2) dobijamo: Etot = mv1 /2 mgRz /r0 = 2 2 2 2 mvmax /2 mgRz /rmin = mvmin /2 mgRz /rmax (4). Resavanjem (3) i (4) sledi: rmin = r0 (1 sin ), rmax = r0 (1 + sin ), odnosno minimalno i maksimalno udaljenje satelita od povrsine Zemlje je hmin = rmin Rz = 130 km, hmax = rmax Rz = 13130 km.  Materijalna tacka mase m se krece u polju stacionarne centralno radijalne sile, F = mf (r)er po elipticnoj trajektoriji. J-na traj. u pol. kord. sist. je r() = p/(1 e cos ), gde je parametar elipse p = 1 m i ekscentricitet e = 0.5. U pocetnom trenutku (t=0) m.t se nalazila u afelu i imala je intenzitet brzine v = 2m/s. Odrediti oblik funkcije f (r). Resenje:

10

r() =

p p =2 (1). Pocetna vrednost za r je: r0 = rA = rmax = 1e 1 e cos m. Sektorska brzina m.t vs = r v/2 je konstantna u polju centralnih sila. U pocetnom trenutku je vs = r0 v0 /2 = 2m2 /s. U cilindricnom sistemu je 2vs vs = r2 /2, odnosno = 2 (2). Oblik funkcije f (r) dobijamo iz jednacine r kretanja MT: F = mf (r)er = ma = mar er (3). Da je cirkularno ubrzanje 1 d(2vs ) 1 d 2 = 0. Dakle, iz (3) je: f (r) = ar = r r2 (4). (r ) = a = r dt r dt dr d dr , uz pomoc jednacine elipse u cilindricnom sistemu (1) i = Kako je d dt dt 2vs e sin r2 e sin (5). Diferencijranjem = relacije (2) dobijamo: r = p p jednacine (5) i zamenjivanjem iz (2) sledi: 2 4v 2 4vs 2vs e cos dr 2 = 2 + 3s . Drugi clan u (4) je r2 = 4vs /r3 , tako = r= r pr p dt k 4v 2 1 da je f (r) = s 2 = 2 , gde je konstanta k = 16N m2 /kg . r p r   NASTAVAK NA JEDAN GORNJI GDE JE OZNACENO DA SE NASTAVLJA NA OVAJ ! Neka je masa prstena u tom oznacenom zadatku M = 1012 , a njegov poluprecnik R = 100 km. Ako se cestica mase m krece duz ose x u okolini centra orstena C kao na slici pokazati da cestica osciluje kao linearni harmonijski oscilator, a zatim izracunati period tih oscilacija. Resenje: x R pa iz izraza (1) iz tog oznacenog zadatka dobijamo: 2 Mm 2 = x Fx = 3 x = m x + x x = 0, x = M/R3 (1), Tx = x R R3 = 24.3 106 s = 281.6 dana . 2 M 

11

MEHANIKA FLUIDA

 Na horizontalnoj podlozi se nalazi posuda mase M u koju je nasuta voda mase mv . Kamen mase mk i gustine k vezan je koncem za plafon iznad posude i potpuno potopljen u vodu. Izracunati silu kojom posuda deluje na podlogu. Resenje: Na kamen potopljen u vodu deluje sila potiska: Fp = v gV , gde je V = mk /k zapremina kamena. Prema zakonu akcije i reakcije, sila istog intenziteta i pravca, ali suprotnog smera (dakle vertikalno nanize) deluje i na vodu, tako da v je rezultantna sila kojom posuda pritiska podlogu: F = (M + mv )g + mk g . k  Na dnu posude napunjene vodom, nalazi se otvor povrsine So , koji je zatvoren homogenim konusnim cepom cija je povrsina osnove Sk = 4So . a) Odrediti minimalnu vrednost gustine konusnog cepa za koju otvor ostaje zapusen bez obzira na nivo vode u posudi. Zanemariti silu koja moze da nastane usled ukljestenja cepa i zida posude na dnu. b) Ako je visina dela konusnog cepa koji se nalazi u posudi hp , odrediti koliki je minimalni nivo vode u posudi za koji otvor na dnu ostaje zatvoren bez obzira na gustinu cepa. Data je slika. Resenje: a) Sila kojom voda deluje na cep je: F = S pdS , gde je S ukupna povrsina cepa koja je u kontaktu sa vodom. Blah ... Fp = v gVpot ... blah. pdS = S pdS So pdS F = Fp pSo = v g(Vpot hSo ) (1). S Rezultantna sila ima maksimum kada je h = hp . Tada je zapremina hp hp 2 (Sk + So + Sk So ) (2). Napominjem da (R + r2 + rR) = Vpot = Vp = 3 3 nisam nista objasnjavao sta je sta, a i boli me qrac, bitno je da se dobije tacno resenje :-P . Minimalnu vrednost gustine konusnog cepa dobijamo iz uslova ravnoteze msksimalne sile potiska i tezine cepa (F = mg ): Sk So + Sk So So = k,min Vk g (3), gde je Vk = Sk H/3 v ghp 3 zapremina konusa, visine H . Kako je H = hp + hv sledi da je: So r hv hp (4). Konacno iz (3) i (4) dobijamo: =1 =1 =1 Sk R H H v So 2So So . b) Iz relacije (1) vidimo da = + 1 k,min = v 1 2 Sk Sk Sk za dovoljno visok nivo vode u posudi rezultantna sila kojom voda deluje na cep menja smer i od potisne sile pocinje da gura cep ka otvoru na dnu. Posto ce se ta promena desiti za neko hc > hp , onda je zapremina potopoljenog dela konusa data sa (2), pa je trazena visina (hc , data relacijom Vpot = hc So ): 7hp Sk Sk hp . = + 1+ hc = 3 So So 3  Na dnu posude (VEC IMAO ISTI POCETAK) napunjene vodom do visine h = 1 m, nalazi se otvor koji je zacepljen cepom cilindricnog oblika, povrsine S = 10cm2 . Ako je izmerene rezultantna sila na cep Fr = 5 N, odrediti zapreminu dela cepa koji je u kontaktu sa vodom. Gustina materijala od kojeg
1

je napravljen cep je t = v /2. Kakav je u tom slucaju smer rezultantne sile ? Da li je moguce postici Fr = 5 N ako je gustina materijala cepa t = 2v ? Zanemariti silu koja nastaje usled kontakta cepa i zida posude na dnu. Gustina vode je v = 103 kg/m3 . Resenje:

F2 = v gV2 , F1 = v gh2 S, Fr = F2 F1 mg = v gV2 v gh2 S t gV (1). Kako je h = h1 + h2 , V1 = h1 S i V = V1 + V2 , to iz (1) dobijamo: Fr + v ghS (2). Prema uslovima zadatka moguca su dva resenja za V = g(v t ) zapreminu cepa u vodi. Tako je: a) V = 3dm3 , Fr = +5 N, i b) V = 1dm3 , Fr = 5 N. U slucaju (a) voda izbacuje cep navise, dok je u slucaju (b) cep pritisnut ka dnu posude. Ukoliko je t = 2v zicki je moguce samo da je Fr < 0 tj. da rezultantna sila deluje samo nanize. Trazena rezultantna sila intenziteta Fr = 5 N se dobija za h < Fr /(v gS) = 0.5 m .  Betonske brane se ponekad prave kao tzv. 'gravitacione'. Blaaahh, blaah, data je gustina betona i vode, dva ipo i 1 ... a)Pretpostavljajuci oblik paralelopipeda, blah, odrediti minimalni kolicni (b/h)min tako da ne dodje do prevrtanja, blah, blah kada je nivo vode max. Koliki je pri tome minimalni koef trenja min izmedju dna brane i podloge neophodan da spreci njeno klizanje ? (b) Pretpostavimo, blah, blah ... tako da se nadpritisak vode na dnu linearno menja od max. vr. (sa desne strane) do vrednosti nula (sa leve strane). Koliki je u tom slucaju minimalnu kolicnik sirine i visine brane ? Resenje:

MQ = mgb/2 = B ghab2 /2 (1), gde je a treca dimenzija brane. dMv = z dFv = zv g(h z)adz (2). Sleduje:

Mv = v ga

v gah3 (3). U ravnoteznom stanju je MQ Mv , 6 pa je: (b/h)min = v /(3B ) = 0.365. Ukupna sila kojom voda deluje na v gah2 h , pa dobijamo T = min mg = Fv branu je: Fv = v ga 0 (h z)dz = 2 v = 0.548. Sad po b) Sad koristimo sliku. odakle je: min = 2B (b/h)min v gha 2 x dx, gde je pritisak po dnu brane p(x) = v ghx/b, dMd = xp(x)dS = b v ghab2 v gha b 2 . Iz nejednakosti momenta x dx = pa dobijamo Md = 0 3 b v = 0.426. U ovom slucaju MQ Mv + Md sledi: (b/h)min = 3B 2v minimalni koef. trenja dobijamo iz min (mg Fd ) = Fv , gde je sila na dno v ghab v gha b , pa sledi: xdx = brane: Fd = 0 2 b v = 0.587 . min = (2B v )(b/h)min  Tunel za ispust vode, polucilindricnog oblika, poluprecnika R = 1 m, napravljen je ispod kolovoza na dubini h = 8R/pi. Uzimajuci da zemlja iznad tunela, gustine = 2g/cm3 , deluje kao tecnost, odrediti rezultantnu vertikalnu silu na zid po jedinici duzine (u pravcu normalnom na ravan slike (koja je data)) tunela. Koliki je kolicnik maksimalne i srednje vrednosti pritiska zemlje na zidove tunela ? Resenje:
h 0

z(h z)dz =

dF v = gzdS sin (1). Kako je z = h R sin i dS = Rd, integracijom (1) /2 dobijamo: F v = 2gR 0 (h R sin ) sin d = 2gR(h R/4) 70 kN/m. Srednji pritisak se dobija kao: psr = Fuk /S , gde je Fuk ukupna sila koja deluje na gornju povrsinu tunela i ona je: /2 Fuk = 2gRL 0 (h R sin )d = gRL(h 2R), gde je L duzina tunela, a srednji pritisak je: psr = g(h 2R/) = 6gR/ (2). Kolicnik maksimalnog (pmax = gh) i srednjeg pritiska je: pmax /psr = 4/3.  Obala jezera ima oblik koji se menja po zakonu: z = ax2 , gde je x rastojanje u horizontalnom pravcu od mesta, blah, blah, data visina obale z . Odrediti intenzitet rezultantne sile po jedinici duzine kojom voda pritiska obalu, kao i pravac ove sile u odnosu na veertikalu, ako je nivo vode na visini H = 8 m od dna jezera i a = 0.1m1 , a p0 = 101325 Pa. Resenje:

|dF | = dF = pdS = (p0 + gh)dS (1), gde je dS = Lds elementarna povrsina obale. Vazi: dx = ds cos , dz = ds sin = dh. Projekcije sile su: dFx = dF sin , dFz = dF cos (2). Intenzitet hor. projekcije rezultantne sile je: H2 H ) (3). Blah, blah ... Fx = dFx = pdS sin = 0 pLdh = L(p0 H + g 2 2 Ako je H = axm , sledi: |Fz | = (p0 + gh)dS cos = 2 H xm (p0 + gH) (4). Projekcije rezultantne (p0 + g(H ax2 ))Ldx = L 0 3 a H2 = 1.125 106 N/m sile po jedinici duzine obale su: F x = Fx /L = p0 H + g 2 2 H (p0 + gH) = 1.374 106 N/m. Ugao izmedju vektora , |F z | = 3 a rezultantne sile i vertikale je: = arctg(Fx /Fz ) = 39.3 .  Na horizontalnu glatku podlogu postavljena je metalna polulopta mase mp . Kroz mali otvor na vrhu nalije se voda tako da ispuni citavu zapreminu. Koliki je minimalni moguci kolicnik mase polulopte i mase nalivene vode mp /mv tako da se pri nalivanju voda ne izlije ispod polulopte. (data slika) Resenje:

dFn = dF cos , dF = pdS, p = gh = gR(1 cos ), dS = 2rRd i r = R sin dFn = 2gR3 (sin cos sin cos2 )d. Integracijom se dobija: gR3 1 /2 /2 (1). Masa sin(2)d(2) + 2 0 cos2 d(cos ) = Fn = gR3 3 2 0 3 vode pod poluloptom je mv = 2R /3, odnosno prema (1) mozemo napisati Fn = mv g/2. Kako je sa druge strane tezina polulopte Fpl = mpl g konacno dobijamo mpl /mv = 1/2.  U posudi sa vodom se nalazi komad plute koji je koncem vezan za dno. Sila

zatezanja u koncu je T . Ako se posuda krece navise konstantnim ubrzanjem intenziteta a = 2g , odrediti novu silu zatezanja T u koncu. Resenje: T = v gV p gV = (v t )V g . Blah, blah ... Fin = ma, g = g a, g = g + a. Zato je nova sila zatezanja: T = (v p )V g = (v t )V (g + a) = 3T . Promena pritiska sa dubinom je: dp = (g + a)dz . Zapremina potopljenog dela prakticno ostaje ista jer je voda vrlo slabo stisljiva.  Kroz horizontalnu cev precnika D = 50 cm stacionarno struji nestisljiv idealni uid gustine = 2000kg/m3 . Da bi se merio protok, cev je postepeno suzine na d = 20 cm, kao na slici. Odrediti zapreminski protok kroz cev ako je razlika nivoa zive u mernoj cevcici h = 4 cm. Merna cevcica ima svuda isti precnik, a gustina zive je Hg = 13600kg/cm3 . Resenje:

1 2 1 2 p1 + v1 = p2 + v2 . Iz jednacine kontinuiteta je: v1 = v2 S2 /S1 , pa je 2 2 2p/ d2 , gde je protok uida kroz cev: Q = v1 S1 = v2 S2 = 1 (d/D)4 4 p = p1 p2 . Pritisci u tackama A' i B' su jednaki i iznose: pA = pA + gh, pB = pB + Hg p = pA pB = (Hg )gh. Konacno
je protok: Q =

d2 2h(Hg / 1) = 21.7 l/s . 1 (d/D)4 4  XXX. U sirok otvoreni sud nalivena je voda do visine H kao na slici. Na bocnoj strani suda, cija je debljina zidova zanemarljiva u odnosu na visinu vode napravljen je mali otvor (povrsine So mnogo manje od povrsine preseka suda S ) kroz koji voda istice u horizontalnom pravcu. Na kojoj visini bi trebalo da se nalazi ovaj otvor da bi mlaz vode imao maksimalni domet (D) i koliko on iznosi ? Pretpostaviti da se nivo vode u posudi ne menja. Resenje:

Sv = S0 v0 , S S0 v0 v . Blah, blah ... 1 2 1 2 p0 + v + g(H h) = p0 + v0 (1), gde je blah, blah ... Iz relacije (1) je: 2 2 2h = 2 h(H h). v0 = 2g(H h), a domet mlaza na podlozi je: D = v0 g Maksimalni domet se dobija za hm = H/2 i on iznosi Dmax = H .  U cilindricnu posudu cija je povrsina bazisa S1 nalivena je voda do visine H . Nad dnu posude nalazi se kruzni otvor povrsine S2 . Smatrajuci da je strujanje kvazi-stacionarno, blah, blah, trazi se vreme posle koga ce voda isteci iz posude, onda kako bi trebalo graduisati sud, pa onda da li se rezultati mogu primeniti kada S2 S1 i kolika je brzina isticanja akoliko vreme isticanja u slucaju kada je S2 S1 . Kontrakcija mlaza se zanemaruje ... Resenje:

2 2 p0 + gh(t) + v1 /2 = p0 + v2 /2 (1). Pored toga vazi i jednacina kontinuiteta: S1 v1 = S2 v2 (2). Kombinujuci (1) i (2) dobijamo:

v1 =

2gh(t) 2gh(t) (4). Prema slici je: (3) i v2 = 1 (S2 /S1 )2 (S1 /S2 )2 1 v1 = dh/dt. Koristeci (3) dobija se dif. j-na koja se moze resiti razdvajanjem 2g H dh , odakle dobijamo promenljivih: 0 = C 0 dt, C = (S1 /S2 )2 1 h 2 H (5). Graduaciju suda treba izvrsiti tako da je za trazeno vreme = C prvi zarez na visini h1 = (C /2)2 od dna suda, a ostali na visinama hn = n2 h1 , n = 2, 3, .... U slucaju S1 S2 narusava se uslov
6

kvazi-stacionarnosti proticanja i ne moze se primeniti Bernulijeva j-na. Blah, blah ... v1 = v2 = gt. Kada je S2 S1 iz (4) sledi: v2 2gh (6). Prema S1 2H (7). (5) je tada vreme isticanja: = g S2  U horizontalno postavljenom cilindru nalazi se m = 8 g vode (gustina vode je = 103 kg/m3 ). Na kraju cilindra je otvor povrsine S2 = 1.5mm2 , kao na slici. Klip cilindra se ravnomerno pomera pod dejstvom upravne sile konstantnog intenziteta F . Cilindar se isprazni za vreme t = 2.5 s. Odrediti intenzitet sile ako je hod klipa l = 4 cm. Sile trenja, kao i kontrakciju mlaza zanemariti. Resenje: 1 2 1 2 S1 v1 = S2 v2 , p1 + v1 = p2 + v2 , gde je p1 = pa + F/S1 (pa je 2 2 S1 l S1 l , atmosferski pritisak) i p2 = pa . Vreme isticanja vode je: t = 2F S2 v1 3 m = 2.4 N . jer je S2 S1 , a odavde je intenzitet sile: F = 2l(S2 t)2  Naci kolicnik vremena praznjenja suda a /b oblika polulopte poluprecnika R za dva prikazana polozaja na slici. Tecnost na pocetku potpuno ispunjava polulopte, a povrsine gornjeg i donjeg otvora suda su iste kao i koecijent kontrakcije mlazana izlaznom otvoru. Moze se smatrati da je u svakom trenutku, povrsina poprecnog preseka otvora kroz koji istice uid mnogo manja od povrsine gornjg nivoa tecnosti. Resenje:

v2 =

S 2 dz 2gz (2). Sad = S1 dt pod (a) Prema slici (a) sledi: S1 = r2 = (2Rz z 2 ) , pa integraleci (2) 14R5/2 0 1/2 (3). Pod (b) (2Rz z 3/2 )dz = dobijamo: a = R 15S 2 2g S 2 2g Prema slici (b) sledi S1 = r2 = (R2 z 2 ) , pa integraleci (2) dobijamo: 8R5/2 0 (4). Konacno dobijamo: (R2 z 1/2 z 3/2 )dz = b = 5S 2 2g S 2 2g R 7 a . = 12 b

2gz(t), v1 = S 2 v2 /S1 , S

= kS2 v1 =

 Otvorena ampula duzine l na cijem donjem kraju se nalazi mali otvor O napunjena je blah, blah, data gustina, visina, ugaona brzina, zanemaruje se grav. polje, trazi se kolicnik vremena praznjenja apmule T /T kada je pa neko iks nula prim jednako toliko i toliko i iks nula sekund jednako toliko i toliko (l i l/2). Resenje:

2 p = v2 /2 (1), f = 2 y f =

dp 1 = 2 y , odakle integracijom gradp dy 2 p l (2lx x2 ). Sada iz jednacine dobijamo: p0 dp = 2 lx ydy p p0 = 2 (1) sledi: v2 = l 2x/l (x/l)2 (2). Za izracunavanje vremena praznjenja apmule potrebna je brzina v1 = dx/dt. Koristeci jednacinu kontinuiteta S2 l 2x/l (x/l)2 . Odavde dobijamo dif. j-nu: v1 S1 = v2 S2 sledi: v1 = S1 S2 d 2 2 , = x/l. Razdvajanjem promenljivih i uvodjenjem = S1 dt smene = 1 z , pa integracijom dobijamo: dz 1 = arcsin(1 0 ), pa je konacno vreme isticanja tecnosti iz 10 2 1 z2 S1 arcsin(1 (x0 /l)) . Zamenjujuci vrednosti za x0 ampule: T = S2 2 /2 T = 1.5 . = dobijamo: /3 T  U casi koja je do vrha napunjena vodom pliva komad leda. Sta ce se desiti sa nivoom vode kada se led istopi ? Resenje: ml . Kad se led istopi masa vode je vv = ml , a Q = Fp ml g = v gVp Vp = v ml mv = Vp . Dakle nivo vode se nece promeniti. = njena zapremina je: Vi = v v  Veliko izdubljeno sferno ogledalo teleskopa zizne daljine f = 50 cm stoji u lezistu na tankom sloju zive kao na slici. Odrediti max. masu ogledala pa da ogledalo pliva. Najveca dubina ogledala je H = 20 cm, unutrasnji i spoljasnji poluprecnici su priblizno jednaki, a gustina zive je 13600 blah ... Resenje: R = 2f = 1 m , mmax = Hg V = Hg H 2 (3R H) = 1.595 103 kg . 3  Tanka homogena greda, konstantnog poprecnog preseka, duzine L = 1 m i gustine = 805kg/m3 , oslonjena je na ostru ivicu obale reke tako da je
8

cetvrtina duzine iznad obale, a deo, blh, blah h = L/2 .. blah, koji deo duzine grede je pod vodom ? Koliki bi trebalo da je min. koef. trenja izmedju obale i grede tako da greda ostane u stabilnoj poziciji prikazanoj na slici. Gustina vode u reci je deset na treci. Resenje:

3m2 gL 3L m1 gL (1), m1 = SL/4, m2 = )= + Fp ( 8 2 4 8 2 L 3L = 0 = 0.35m (2), sin = + S3L/4 i Fp = gv S 2 2v 2 1 h = = 30 (3). Jednacine po x i y osi daju: 2 3L/4 Fx = 0 (m1 + m2 )g sin = Fp sin + T (4) i Fy = 0 N + Fp cos = (m1 + m2 )g cos (5). Iz uslova T = min N sledi: min = tan = 0.577.  Brod se nalazi u brodskoj prevodnici kada kapetan odluci da sa broda izbaci sidro u vodu. Da li ce se promeniti nivo vode u prevodnici. Obrazloziti odgovor. Resenje: Kada je sidro mase m na brodu, zapremina vode koju istisne trup broda iznosi vv = m/v . Kada se sidro ispusti u vodu ono istisne vodu zapremine jednake zapremini sidra: Vs = m/s , gde je ro es gustina sidra obicno je rec o gvozdju priblizna gustina njega je oko 8000. Prema tome kako je Vv > Vs nivo vode u prevodnici ce se spustiti kada se sidro izbaci u vodu.  Medju skicama raznih masina srednjevekovnih izumitelja cesto srecemo skice ideja za tzv. perpetuum mobile. Na slici je prikazana takva masina. Blah, blah, smor, smor dato R, L, C, neko V1, V1 ... U svakom slucaju trazi se a) Objasniti zasto prikaza vecna masina ne radi , b) Izracunati rezultantnu silu kojo mtecnosti deluju na disk, ako je pregradni zid vrlo tanak, a nivo tecnosti je poravnat sa najvisom tackom diska. Resenje: a) Rezultantni moment sila na disk u odnosu na centar diska je nula, jer sve elementarne sile kojima tecnosti pritiskaju disk prolaze kroz centar diska. Prema tome disk se ne okrece. b) dF = pdS, p = p0 + gR(1 cos ), dS = LRd FV,v = 0 dF cos = 2 2 R R = Hg gV2 . Sledi da je: = v gV1 , FV,Hg = Hg gL v gL 2 2 2 FH = (Hg v )2gLR . 

MO = 0

Sferni nerastegljivi balon ukupne mase 3 kila i precnika D je 2 metra pusten je u atmosferu. Odrediti visinu do koje ce se podici balon ako temperatura atmosfere opada linearno sa visinom T (z) = T0 z gde je lambda dato 0.00648 K/m. Gustina atmosfere jero nula i jednaka 1.22 a temperatura 15 stepeni a pritisak p0 = 101 kPa. Resenje: 6m m = 0.716kg/m3 , dp = = b Vg = (z)Vg (z) = b (1), b = D3 V p p Mp = (2), T (z) = T0 z (3) ln = gdz, = p0 RT RT g 1) b T0 z ( T0 z g (1 ( ) ) (5) z = ] R (4) = 0 [1 ln 0 T0 T0 R 5216 m, gde je = [g0 T0 /(po ) 1]1  Ronilacko zvono (keson). cilindricnog oblika, blah, blah, data visina H je 4 metra i povrsina bazisa S je 2 metra kvadratna, neka visina h 17.2 metra. Kolika jhe rez. sila S koja zateze uze kojim je zvono prikaceno na brod ? Smatrati , blah, blah ... Data gustina vode, zvona 8 puta 10 na treci, i atmosferski pritisak 10 na peti paskala ... Resenje: v = p0 + v g(h + x), v Vv = po Vo [p0 + v g(h + x)]Sx = p0 SH (1) p0 h p0 = 0, = x/H = 0.35 x = 1.4m. Vtot = Vv + + ) 2 +( v gH v gH H 3 Vz = Sx+mk /k = 4.3m , Fp = v gVtot T = M gFp = (M v Vtot )g = 77 kN .  Dovoljno dugacka cev promenljivog poprecnog preseka, zatvorena je pomocu dva klipa zanemarljivih masa, blah, blah date povrsine klipoca S1 i S2 20 i 4 respektivno cm na kvadrat i voda gustine date , krutost k, duzina d. U kojim granicama moze da bude krutost opruge tako da se veci klip ne pomeri za vise od d/3 ako cev postavimo vertikalno ? Resenje: F = kx, kx + p0 S1 = p1 S1 (1), kx + p0 S2 = p2 S2 (2). p2 = d (4), x2 x1 = x, S1 x1 = p1 + g(d + x) (3) x = k S1 S2 1 g S1 S2 d/(S1 /S2 1) x . k x1 = S2 x2 x1 = k(S1 S2 )/(gS1 S2 ) 1 S1 /S2 1 +2 = 8.75N/m, = S1 /S2 . Dakle, 0. x1 /d = 1/3 kmin = S1 g ( 1)2 zadati uslov je ispunjen ako je: k (kmin , ) .  Zatvorena posuda u obliku kupe lezi na hrapavoj hor. podlozi oslonjena na svoju bazu. Kroz mali otvor na vrhu kupe naspe se tecnost do trecine visine. Odrediti kolicnik pritiska na bazu kupe i srednjeg pritiska na deo omotaca kupe koji je u dodiru sa tecnoscu. Resenje:

10

pb = gh/3 (1), pom = Fom /Som (2), dFom = pdSom , p = g(x 2h/3), dSom = 2rdl, r = Rx/h, dl = dx/ cos Fom = 5Rh 8gRh2 h h (4) . Som = 2h/3 dSom = g(x 2h/3)dSom = 2h/3 9 cos 81 cos 15 pb . = pom = 8gh/45 (5) 8 pom  Na slici je prikazana jednostavna centrifugalna vakuum pumpa. To je jedna savijena otvorena cev kont. popr. preseka, napunjena zivom do visine H . Cev moze da rotira oko vertikalne ose sistema. Izracunati ugaonu brzinu blah, blah R = h/6, d R, H = h/3, p0 = Hg gh, h = 76 cm. Resenje:

pA = p0 + Hg g(H + R/2) (1), dF = 2 xdm, f = 2 x. f =

2 x
p 0

dp = Hg 2

R R/2

xdx pcf,A =

3 H 2 R2 (2) = 8 g

dp 1 = gradp dx

34g 8g(h + H + R/2) = 41.9s1 = 400 ob/min . =2 2 h 3R  Naci stacionarni oblik z = f (x, y) slobodne povrsine teske tecnosti koja se nalazi u cilindricnom sudu, ako sud rotira oko svoje centralne ose (vertikalno postavljene) konstantnom ugaonom brzinom kao na slici. Intenzitet grav. polja je g . Resenje:

11

dFcf = 2 xdm,

2 x 2 dFcf dz z xdx z = x C dz = = = tan = g 0 g gdm dx 2 2 2 x (x2 + y 2 ) + C (1). (zbog simetrije). + C z = f (x, y) = f (x) = 2g 2g Konstanta C je minimum dobijene funkcije za x=y=0 i moze se dobiti ako je poznata zapremina nestisljive tecnosti.  Otvoreni cilindricni sud visine h = 4H i poluprecnika R, okrece se oko svoje ose stalnom ugaonom brzinom. Ako je u sud bila nalivena voda do visine H kada je bio u stanju mirovanja, odrediti: a) ugaonu brzinu pri kojoj ce povrsina tecnosti didirnuti dno, b) ugaonu brzinu pri kojoj ce tecnost dostici gornju ivicu suda. Resenje:

a) Prema slici i jednacini (4) iz prethodnog zadatka zapremina vode u posudi 2 2 R4 R R + R2 C (1). Zapremina je: V = 0 zdS = 0 ( r2 + C)2rdr = 4g 2g (R)2 . Ugaona brzina (1 ) pri kojoj tecnosti iznosi V = R2 H , pa je C = H 4g 2 gH . ce povrsina tecnosti dodirnuti dno dobija se iz uslova C = 0: 1 = R b) Evo druge slike:

12

z=

2 2 2 R 2 2 2 (r2 r0 )2rdr R2 r0 = 2R gH/ . Trazena (r r0 ), V = r0 2g 2g ugaona brzina 2 se dobija iz uslova z(R) = 4H , pa je iz gornjih relacija: 4 gH = 21 . 2 = R  Francuski naucnik Henri Pitot je merio brzine proticanja reke Sene koristeci samo jednu staklenu sev. Sev je savijena pod pravim uglom i dovoljno siroka da kapilarni efekti ne dolaze do izrazaja. Objasniti kako ? Resenje:

1 2 1 2 pA + gzA + vA = pB + gzB + vB (1), zA = zB , vA = u (u je brzina 2 2 reke), vB = 0. Kako je pA pB = gh iz (1) dobijamo: u = 2gh .  Tecnost istice konstantnom brzinom v0 kroz otvor na horizontalnom dnu suda kao na slici. Odrediti kako se menja poluprecnik mlaza (r) u funkciji rastojanja z od otvora, ako tecnost struji laminarno. Poluprecnik otvora je R. Otpor vazduha zanemariti. Resenje: 2 r = R v0 /v (1), v 2 v0 = 2gz . Ako se ovaj rezultat uvrsti u (1) za R . poluprecnik mlaza se dobija: r = 4 2 1 + 2gz/v0  Crevo precnika d1 = 4 cm prikaceno je na hidrant. Apsolutni pritisak vode u hidrantu je p1 = 350 kPa. Odrediti brzinu isticanja vode kroz mlaznik na kraju creva, precnika d2 = 2.8 cm, koji je podignut na visinu h = 20 m u odnosu na hidrant. Na kojoj visini voda prestaje da istice ? Trenje u crevu

13

zanemariti i uzeti da je atmosferski pritisak pa = 100 kPa. Resenje: 1 2 1 2 v1 d2 /4 = v2 d2 /4, p1 + v1 + gz1 = p2 + v2 + gz2 v2 = 1 2 2 2 2[(p1 pa )/ gh] = 11.47 m/s , gde je h = z2 z1 i p2 = pa . Voda 1 (d2 /d1 )4 p1 pa = 25 m . prestaje da istice (v2 = 0) na visini h = g  Veza sa XXX. Pretpostavimo da je sud iz zadatka sa XXX podignut na visinu H . Na kom mestu i pod kojim uglom bi trebalo napraviti mali otvor na boku suda da bi mlaz imao maksimalni domet. Koliko on iznosi ? Resenje:

v0 =

2 v0 + 2g(2H x) = 2 2Hx (1). g Posto je max. vr. za x = H , onda iz (1) sledi da se max. domet dobija za x = H i on tada iznosi Dmax = 2 2H . Max. domet se postize za ugao: 1 1 = = 35.3 . m = arctg 2 2 1 + 2gh/v0  Pretpostavimo da se sud sa slike krece vertikalno navise ubrzanjem a. Odrediti vreme isticanja stuba tecnosti visine H , ako je S2 S1 . Resenje: gdm adm dF = g a = (g + a)ez , jer je g = g ez i a = aez . Dakle = f= dm dm u Bernulijevoj j-ni umesto g gurise g + a, pa je vreme isticanja vode 2H S1 . Ako se posuda krece vertikalno nanize ubrzanjem a onda je: = S2 g + a 2H S1 . = S2 g a  Kakav mora biti prol pescanog sata na slici da bi se nivo peska pomerao brzinom konstantnog intenziteta. U pocetnom blah, blah, blah, data visina H, povrsina S1, S2, pritisak p0 i koef kontrakcije k=1 ... Resenje:

2gx, h = 2H x Dmax =

v0

14

 h = z(x, y) i S1 = (x2 + y 2 ). v1 = S2

2gz(x, y) 2 = C = const (1). 2 (x2 + y 2 ) S2

Odavde je: z(x, y) =

C2 2 2 2 2 2 2 [ (x + y ) S2 ] (2). Iz pocetnog uslova: 2gS2 2 2 z(r1 = S1 /) = H, R1 = x2 + y 2 dobijamo konstantu C odnosno brzinu 2 2 spustanja nivoa peska: C = v1 = S2 2gH/(S1 S2 ) (3). Na osnovu (2) i (3) H 2 2 2 2 2 S1 dobijamo prol suda: z(x, y) = 2 2 [ (x + y ) S2 ]. Ako je S2 S1 S2 odgovarajuci oblik suda se dobija rotacijom oko z-ose krive koja ima oblik u 2 xOz ravni: z(x) Ax4 , gde je: A = H 2 /S1 .  U cilindricnom sudu , precnika D, otvorenom sa gornje strane, nalaze se dve tecnosti koje se ne mesaju, gustine ro 1 i ro2 gde je ro1 manje od ro 2. Blah, blah, data gustina sloja tecnosti i visina h i neka H i povrsina So . Odrediti vreme za koje ce obe tecnosti isteci iz suda i uporediti ga slucajem isticanja iste zapremine homogene tecnosti, ako je So S i ako se sva tranje kao i kontrakcija mlaza mogu zanemariti. Resenje:

So dz (1), pa je u z , jer So S . Zato sledi: =u S|z| = So u S dt 1 2 u2 = 1 gh + 2 g(z h) u = 2g(z h(1 1 /2 )) (2) 2 = 2 S 2h dz S h (4). Na (3). Sada imamo da: 1 = H g So So 2g z h(1 1 /2 ) osnovu (3) i (4) sledi:

15

 = 1 + 2 =

h 1 h 1 h S 2H . Kako je izraz + 1 1 H 2 H 2 H g So u uglastoj zagradi uvek veci ili jednak jedinici, to znaci da je vreme potrebno da isteknu obe tecnosti vece nego u slucaju kada imamo samo jednu tecnost iste zapremine.  Kada mlaz tecnosti udara u cvrstu povrsinu, onda se on ne odbija od povrsine kao sto bi se odbbila gumena lopta, vec blah, blah, blah ... data gustina mlaza vode, poprecni prese je 8 cm kvadratnih i brzina je 20 m/s. Odrediti hidrodinamicku silu kojom mlaz deluje na zid. Resenje:

Kolicina kretanja koju ima delic mase dm (dm = Sdx) u pravcu x-ose pre udara u zid je: vdm, a posle sudara je nula. Promena kolicine kretanja u jedinici vremena jednaka je hidrodinamickoj sili koja deluje na vodu: vSvdt 0 vdm = v 2 S . Prema zakonu akcije i reakcije sila istog = Fx = dt dt intenziteta i pravca, ali suprotnog smera deluje na zid: F = v 2 S = 320 N .  Iz sirokog otvorenog suda istice tecnost gustine kroz mali otvor na boku suda. Sud se nalazi na horizontalnoj hrapavoj podlozi. Odrediti silu statickog trenja izmedju posude i podloge koja obezbedjuje da se posuda ne pomera po podlozi tokom isticanja mlaza tecnosti. Kontrakciju mlaza zanemariti. POvrsina otvora je So S , gde je S povrsina preseka suda. Nivo vode u sudu je na visini h iznad otvora. Resenje: 2 v0 = 2gh. F = Qv0 = So v0 = 2gSo h T = 2gSo h .  Naci izraz za koecijent viskoznosti ( ) uida koji se nalazi u cilindricnom viskozimetru ... Blah, blah, poznam moment sile M, ugaona brzine omega nula, poluprecnici R1 i R2 i visina h. Kako izgleda rezultat u slucaju da je d = R2 R1 R1 ? Smatrati da se temperatura tecnosti u viskozimetru odrzava konstantnom. Resenje: 2 20 R2 R2 R dr g = C/r3 . 0 0 d = C R12 3 C = 2 1 2 . M = R2 2R2 hR2 g(r = R2 R1 r 2 2 R2 R2 M 4hR1 R2 R1 0 = k , k = 2 2 12 . Ako je d = R2 R1 R2 ) = 2 2 4hR1 R2 0 R2 R1 3 onda je k d/(2hR1 ) .

16

 Tanki zid radijusa R = 10 cm, horizontalno je postavljen u cilindricnu supljinu ispunjenu uljem viskoznosti = 0.16 Pa s kao na slici. Razmaci izmedju diska i hor. zidova su jedniki i iznose h = 1 mm. Naci snagu koja se trosi na savladjivanja viskoznih sila koje deluju na disk ako disk rotira ugaonom brzinom = 60 rad/s. Ivicne efekte zanemariti, a gradijent brzine slojeva ulja linearizovati. Resenje:

dF = 2rdr

v R (1). dv/dz = v/h, v = r. M = 2 0 rdF = h 2 R4 R4 = 181 W (3) . (2). P = M = h h  Disk poluprecnika R i mase m pliva u tecnosti u sirokoj posudi kao na slici. Rastojanje donje povrsine diska do dna posude iznosi d (d R). Ako se disk vrti ugaonom brzinom omega nula i pusti da se okrece, ugaona brzina mu opadne e puta za vreme T . Koliki je koecijent viskoznosti ove tecnosti ? Zanemariti uticaj viskoznih sila na bok diska i promenu temperature tecnosti za vreme rotacije. Resenje: R4 = k (1). Prema relaciji (2) iz prethodnog zadatka sledi: M = 2d d Prema zakonu kretanja diska je: M = Iz , Iz = mR2 /2 (2). Zamenom dt k T /e d dt . Za koef. viskoznosti se = izraza (1) u (2) dobijamo: 00 Iz 0 md . izracunavanjem ovih integrala dobija: = R2 T  Rezervoar zapremine V = 100 l puni se sirovom naftom gustine te i te i viskoznosti te i te na temperaturi toj i toj. Pupma koja ubacuje naftu, bla, bla dato: l,d,p ... Ako se oba kraja creva nalaze na priblizno istoj visini, proveriti da li je strujanje uida laminarno ? Odrediti vreme za koje ce se ovaj rezervoar napuniti. Za koje vreme ce se rezervoar napuniti u zimskim uslovima na temperaturi 0 stepeni kada je koef. viskoznosti toliki i toliki ... ? Resenje: Ako pretpostavimo da je strujanje laminarno, protok kroz crevo je prema d4 p = 1.795 103 m3 /s (1), pa je Rejnoldsov Pauazjeovom zakonu: Q = 128l vs d = 775.5 . vs = Q/S = 4Q/(d2 ) strujanje je laminarno broj: Re = /
17

(Re < 2000) pa je Puazjeov zakon (1) primenljiv. Vreme punjenja rezervora je: 1 = V /Q = 55.7 s, a u zimskim uslovima kada je temperatura nula stepeni bice: 2 = 238.8 s  Viskoznost uida velike apsolutne viskoznosti moze se eksperimentalno odrediti pomocu male kuglice pustene da pada kroz uid. Ukoliko je Re < 0.1 i posuda dovoljno siroka moze se primeniti Stoksov zakon za otpornu silu koja deluje na kuglicu pri stacionarnom kretanju kroz uid. a) Odrediti minimalnu viskoznost (min ) uida gustine f = 950kg/m3 cija se viskoznost moze odrediti uz pomoc celicne kuglice precnika d = 1.5 mm i mase m = 13.7 mg. Kolika je tada granicna brzina kuglice ? b) Ukoliko Stoksov zakon primenimo i na ubrzano kretanje kuglice, odrediti vreme za koje ce se kuglica dostici 99% svoje stacionarne brzine i koliki ce put za to vreme preci, ako je = min . Resenje: V = 4r3 /3, k = m/V, Q = k V g, Fp = f V g, Fot = 6rvt (Re < 0.1 i vt ). Kuglica se krece konstantnom brzinom ako su ove sile u ravnotezi: vt d (k f )gd2 = (1) Re = k V g = f V g + 6rvt vt = /f 18

f (k f )gd3 f (k f )gd3 = 0.345 Pa s, (2) . a) Iz (2) sledi: min = 2 18Remax 18 a granicna brzina je tada: vt = 2.42 cm/s . b) f 18 dv v + (1 )g (4). = F = Q Fp Fot , ma = mg f gV 3dv k k d2 dt Integracijom jednacine (4) uz pocetni uslov da je v(t = 0) = 0 dobijamo: 18 (5), a vt je dato u relaciji (1). Kuglica v(t) = vt (1 exp(t)), = k d2 dostize 99% svoje granicne brzine za vreme: m k d2 vt 1 ln 100 = 12.9 103 s (6). ln 100 = )= = ln( 3d 18 vt 0.99vt Integraleci (5) uz pocetni islov x(0) = 0 dobijamo sledeci polozaj kuglice: v(t) vt (7), pa je x(t) = vt t (1 et ) = vt t x( ) = vt (1 0.99/ ln 100) = 0.246 mm . 

18

OSCILACIJE

 OVAJ ZADATAK IMA NASTAVAK U SLEDECEM !!! Telo mase m = 0.05 kg pricvrsceno je na kraj spiralne opruge (krutosti k = 5kg/s2 ) i izvodi proste harmonijske oscilacije po glatkoj horizontalnoj podlozi, amplitude A = 2 cm. Odreediti: a) frekvenciju i period oscilovanja i b) maksimalnu kineticku energiju i totalnu energiju tela. Resenje: a) J-na kretanja tela je: 2 ma = kx x + 0 x = 0 (1), 0 = k/m = 10s1 . Frekvencija i period 1 k 1 0 = 0.628 s . Sad = 1.59 Hz. T = = oscilovanja tela su: f0 = f0 2 m 2 1 pod b) Ek,max = E = Ep,max = kA2 = 103 J . 2  OVAJ ZADATAK SE NASTAVLJA NA PRETHODNI !!! Pretpostavimo da u prethodnom zadatku telo izvodi proste harmonijske oscilacije ali u vertikalnom pravcu u gravitacionom polju zemlje. Odrediti zakon kretanja tela. Da li ce se odgovori na pitanje pod a) i b) prethodnog zadatka sada razlikovati ? Resenje:

2 Jednacina kretanja u ovom slucaju je: ma = kx + mg x + 0 x = g (1). Ovo je nehomogena diferencijalna jednacina. Njeno resenje je: x = xh + xp (2), gde je xh resenje homogene j-ne (1) iz prethodnog zadatka: xh = A sin(0 t + ), 0 = k/m, a xp je jedno partikularno resenje mg g 2 . Sada izraz (2) jednacine (1). xp = C 0 C = g C = xp = 2 = k 0 mg (3). Dakle telo osciluje oko polozaja dobija formu: x = A sin(0 t + ) + k xp = mg/k , a to je upravo polozaj sistema u kome su sile u ravnotezi: mg = kxr xr = mg/k = xp . Blah, blah ... Sve se dobija isto, osim sto rezultat za totalnu energiju zavisi od referentnog nivoa grav. potencijalne energije. Ako se za ref. nivo izabere polozaj: x0 = xr /2 onda se dobija isti rezultat kao u prethodnom zadatku: Ep,max = kA2 /2. 

Telo mase m = 28 kg pricvrsceno je na kraj lakog i neistegljivog konca duzine l = 69 m. Odrediti: a) period oscilovanja ovog matematickog klatna za male oscilacije, b) maksimalnu kineticku energiju i totalnu energiju tela ako najveci otklon klatna iznosi 20 , c) max. i min. silu zatezanja konca u slucaju pod b) . Resenje:

a) IO = MO = mgl sin +

g sin = 0 (1). Za male oscilacije je l

2 sin pa je dif. j-na malih oscilacija klatna: + 0 = 0, gde je 0 =

g . l

Period slobodnih ocilacija je T0 = 2

Ek,max = E = Ep,max v2 man = m = S mg cos (2). Dalje je: l v2 1 = 2g(cos cos 0 ). Kada Ek = mv 2 = E Ep = mgl(cos cos 0 ) l 2 se ovo uvrsti u (2), dobija se: S = mg(3 cos 2 cos 0 ). Maksimalna sila zatezanja konca je za = 0, a minimalna za = 0 i iznose: Smax = mg(3 2 cos 0 ) = 308 N i Smin = mg cos 0 = 258 N.  Matematicko klatno duzine l nalazi se u liftu. Lift moze da se krece u vertikalnom pravcu. Ako je ubrzanje lifta a, odrediti period (T ) malih oscilacija klatna u liftu. Koliko je T ako lift slobodno pada ? Ako je za plafon lifta zakacena opruga krutosti k za ciji je drugi kraj zakacen teg mase m, odrediti period oscilovanja tega ako lift slobodno pada. Resenje: l ga . Ako = 0 (1) T = 2 IO = MO = m(g a)l sin + ga l lift slobodno pada (tada je a = g ) onda T , odnosno prestaju ocilacije klatna. U slucaju tega na opruzi, period oscilovanja je T = 2 k/m, bez obzira sto lift slobodno pada.  U gravitacionom polju Zemlje polukruzna homogena ploca, poluprecnika R = 0.25 m i konstantne debljine, vrsi bez trenja male oscilacije oko horizontalne osovine kao na slici. Osovina prolazi kroz tacku vesanja na periferiji ploce koja se nalazi na polovini oboda polukruga. Odrediti period mlih oscilacija polukruzne ploce. Resenje:
2

l = 16.66 s. b) g = mgl(1 cos 0 ) = 1143 J . c)

MO = mgs sin , s = OC . Jednacina kretanja diska je: d2 IOz 2 = MO,z = mgs sin (1). U pitanju su male amplitude oscilacije pa dt d2 mgs = 0. Ovo je dif. j-na za LHO gde su kruzna je: sin 2 + IOz dt IOz mgs (2). T = 2 ucestanost i period oscilovanja: 0 = mgs IOz 4R (3). Prema Rastojanje centra mase poludiska od tacke A je: d = AC = 3 2 Stajnerovoj teoremi je: IAz = ICz + md , IOz = ICz + m(R d)2 IOz = 3 IAz + mR2 2mRd = mR2 2mRd, (4), jer je IAz = mR2 /2. Prema (2), 2 9 16 R 3mR2 /2 2mRd = 1.07 s . = 2 (3) i (4) je: T = 2 6 8 g mg(R d)  Dva valjka istih poluprecnika okrecu se istim ugaonim brzinama u suprotnim smerovima kao na slici. Ose rotacija valjaka su paralelne i horizontalne i nalaze se na rastojanju d(> 2R). Bllaaahh, blah, neka greda, dat koef. trenja izmedju grede i valjaka i on je . Pokazati da je kretanje grede oscilatorno (blah..) i izracunati period oscilacija. Sta se desava sa gredom ako su ugaone brzine valjaka razlicite po intenzitetu ili ako se u tackama dodira grede i valjak razlikuju koecijenti trenja ? Resenje:

Greda proklizava u tackama dodira sa valjcima pri cemu su sile trenja T1 = N1 i T2 = N2 . Prema slici jednacine kretanja grede su: x : T1 T2 = m (1) y : N1 + N2 mg = 0 (2) P : mg(d/2 + x) dN2 = 0 (3). Iz prve x j-ne imamo: (N1 N2 ) = m (4), dok iz (2) i (3) sledi: x 2mgx (5). Kombinacijom (4) i (5) dobijamo diferencijalnu N1 N2 = d
3

2 jednacinu: x 0 x = 0, 0 =

2g (6). Iz (6) se moze zakljuciti da se radi d o harmonijskim oscilacijama grede po valjcima. Period ovih oscilacija je: 2d d . Ugaone brzine valjaka ne uticu na kretanje grede, a = T = 2 g 2g ukoliko se koecijenti trenja razlikuju onda ce centar mase grede oscilovati na isti nacin, ali oko novog polozaja odredjenog uslovom: 1 N1 = 2 N2 .  Homogena greda duzine l i konstantnog poprecnog preseka, obesena je pomocu dva jednaka, paralelna i neistegljiva uzeta duzine h za tacke A i B simetricno rasporedjene u odnosu na teziste grede C kao na slici. Rastojanje tacaka A i B od tezista C je a. Odrediti frekvenciju malih horizontalnih oscilacija grede oko tezisne ose OC. Zanemariti masu uzeta. Resenje:

S = mg/2, MC,z = 2S a sin . Jednacine kretanja grede su: 1 ml2 = 2S a sin (1), mC = 2S cos mg (2). z ICz = MC,z 12 Kako je z = h(1 cos ) onda je za male uglove : z h2 /2. Stoga je prema mg . Kada se ovo relaciji (2): 2S cos mg = m mh( + 2 ) S z 2 cos 1 ml2 + mgatg = 0. Koriscenjem proksimacija za uvrsi u (1) dobija se: 12 12a2 g 2 2 , odakle je: male uglove (blah, blah) konacno dobijamo: + 0 , 0 = hl2 a 3g 0 . = f0 = l h 2  Pretpostavimo da je kroz Zemlju kao homogenu sferu prokopan kanal duz jednog precnika Zemlje, koji se nalazi u ekvatorijalnoj ravni. Sa povrsine Zemlje je pustena kuglica iz stanja mirovanja da slobodno pada kroz kanal. Dat poluprecnik zemlje. a) Odrediti jednacinu kretanja kuglice kao i vreme za oje ce kuglica stici do centra zemlje. b)Odrediti silu kojom kuglica pritiska zid kanala, na rastojanju polovine poluprecnika zemlje od centra Zemlje, ako je masa kuglice m = 10 g, a ugaona brzina rotacije zemlje z = 0.729 104 rad/s. c) Ako kanal ne prolazi kroz centar Zemlje, odrediti vreme za koje kuglica stigne od jednog do drugog kraja kanala. Resenje:

F = kr, k = mg/Rz . Jednacina kretaja kuglice je: g r = 0 (1). Resenje jednacine (1) je: m = kr r + r Rz g . Pocetni uslovi r(0) = Rz i v(0) = 0 daju r = a sin 0 t + b cos 0 t, 0 = Rz zakon kretanja kuglice u kanalu: r = Rz cos 0 t (2). Dakle kuglica vrsi harmonijske oscilacije perioda T = 2/0 . Stoga je vreme potrebno da stigne Rz T = 1266s 21 min. U jednacini kretanja = do centra Zemlje: 1 = g 2 4 (1) nedostaje centrifugalna sila koja deluje na kuglicu usled rotacije zemlje. Medjutim ako se i ona uzme u obzir rezultat ostaje prakticno isto jer tada je: g 2 z 0 . Sad pod b) FC = 2mv z . Brzina kuglice je prema 0= Rz (2): v = r = 0 Rz sin 0 t, pa je: 2 Fp = FC = 2mz 0 Rz r2 Fp (r = Rz /2) 102 N. Pod c) Gravitaciona sila koja deluje na kuglicu je: F = kr = kxex ky ey . Konstanta k je odredjena pod a). Prema tome jednacina kretanja kuglice duz kanala je: m = Fx = kx x + 0 x = 0. Dakle, kuglica vrsi harmonijske oscilacije i u x ovakvom kanalu, a vreme za koje stigne od jednog do drugog kraja je: Rz T 42 min, bez obzira na duzinu kanala. = 2 = g 2  Dve opruge, zanemarljive mase, vezane su redno, kao na slici. Krutosti opruga su k1 i k2 . Odrediti krutost opruge koja bi bila ekvivalentna rednoj vezi dve opruge. Takodje odrediti krutost ekvivalentne opruge koja bi odgovarala paralelnoj vezi dve opruge, pod pretpostavkom da si istezanja obe opruge jednaka. Koliki je period oscilovanja tega mase m u slucaju redne, odnosno paralelne veze dve opruge. Resenje: F = Fz = k1 x1 = k2 x2 (1). Krutost ekvivalentne opruge je odredjena sa: F = Fz = kx = k(x1 + x2 ), pa posto je iz (1): x1 = F/k1 i x2 = F/k2 , onda je k1 k2 . Kada su opruge vezane paralelno i podjednako se za rednu vezu: k = k1 + k2 istezu onda je rezultantna sila zatezanja opruga (druga slika): F = F1 + F2 = k1 x + k2 x = (k1 + k2 )x = kx (2). Iz relacije (2) je ocigledno da je krutost ekvivalentne opruge: k = k1 + k2 . Period oscilovanja tega mase m(k1 + k2 ) m , a za paralelnu = 2 m je za rednu vezu opruga: T = 2 k1 k2 k m m . = 2 vezu: T = 2 k1 + k2 k

 Sistem sa beskonacno mnogo opruga simbolicki je prikazan na slici. Odrediti ekvivalentnu krutost ovog sistema opruga, za krutosti opruga kao na slici. Pretpostaviti, kao sto je uobicajeno, da se grane paralelno spojenih opruga podjednako istezu. Resenje:

Sistem sa slike a) mozemo zameniti sistemom sa slike b) gde je: k(ke + 2k) 2 ke + 2kke 2k 2 = 0 (1). Resavanjem kvadratne jednacine ke = ke + 3k (1), za ekvivalentnu krutost sistema se dobija: ke = ( 3 1)k = 0.73k .  Homogeni valjak mase m nalazi se na horizontalnoj podlozi. Dve horizontalne opruge, iste krutosti k , zakacene su jednim krajem za zid, a drugim za istu tacku na valjku kao na slici. Tacka koja je u kontaktu sa podlogom i tacka u kojoj su zakacene opruge za valjak se nlaze na istom precniku kada je sistem u ravnotezi. Odrediti period malih oscilacija valjka. Pri kotrljanju po hrapavoj podlozi valjak ne proklizava.
6

Resenje:

Jedan od vise mogucih nacina za resavanje ovog zadatka je posmatranjem rotacije valjka oko trenutnog pola rotacije - tacke P na slici. Momentna jednacina je tada oblika: IP = (3/2)mR2 = 2 2R(k2R) Odavde sledi: 3m 16k . iT = 0 = 4k 3m  Period prigusenih oscilacija jedne materijalne tacke je T1 = 4 s, a logaritamski dekrement = 1.6, a pocetna faza = 0. Elongacija u trenutku t = T1 /4 je x1 = x(T1 /4) = 4.5 cm. Napisati jednacinu kretanja materijalne tacke koja vrsi ovakvo oscilatorno kretanje. Resenje: Jednacina prigusenih oscilacije je: x(t) = Aet sin(t + ) (1). Po uslovu zadatka je = 0 i poznato je = 2/T1 = /2 rad/s . Koecijent prigusenja x(t = T1 /4) = 6.71 je = /T1 = 0.4 1/s . Na osnovu relacije (1) je: A = /4 e sin(/2) cm . Jednacina kretanja je stoga: x(t) = 6.71e0.4t sin(t/2), gde je t[s], a x[cm] .  XXX, Materijalna tacka mase m = 0.1 kg vrsi priguseno oscilatorno kretanje. Koef. otpora je b = 3.84 103 kg/s , a krutost opruge je k = 10 N/m. Koliki je logaritamski dekrement i faktor dobrote Q ovog oscilatora ? Resenje: x(t) = Aet sin(t + ) (1), gde je = b/(2m) = 1.92 102 1/s, a b2 k 2 10 rad/s = 0 . Logaritamski dekrement je: = 0 2 = m 4m2 t1 2 Ae Ai = 1.21 102 . Faktor dobrote ) = ln( (t +T ) ) = T = = ln( 1 Ai+1 Ae 1 1 Ei (2). Posto je: Ei = kA2 , Ei+1 = kA2 , to onda iz (2) je: 2 2 i+1 2 i Ei Ei+1 2 2 2 (3). Kada je = = sledi: Q = 1 e2 1 e2T 1 (Ai+1 /Ai )2 logaritamski dekrement mnogo manji od 1 onda se koristi Tejlorom razvoj eksponencijalne funkcije u red u okolini nule pa onda izraz (3) postaje: (4). Stoga je Q 260. Inace iz relacije (4) sledi da je za slaba Q = T 0 (5), jer je 0 za slaba prigusenja. prigusenja: Q 2 2 

Teska kuglica je pricvrscena za kraj lakog i neistegljivog konca duzine l = 69 m . Odrediti period oscilovanja ovog klatna u slucaju da na telo deluje takva sila otpora da je Q-faktor oscilatora Q = 100. Resenje: , gde je Prema relaciji (4) zadatka koji pocinje sa XXX je: Q = 2 koecijent prigusenja, a kruzna ucestanost prigusenih oscilacija. Sledi: 2 0 2 0 . Kruzna frekvencija ovih slabo = 2Q = 1 + (2Q)2 prigusenih oscilacija je: 1 2 0 = 0.377 1/s (1) T T0 = 16.66 s . = 0 2 0 1 4Q2  Telo mase m = 0.05 kg pricvrsceno je za kraj spiralne opruge krutosti k = 5kg/s2 . Odrediti period oscilovanja ovog oscilatora u slucaju da na telo deluje sila otpora F = bv , gde je b = 0.8 kg/s. Koliki je logaritamski dekrement prigusenja oscilacija, a koliki bi bio Q faktor ovog oscilatora racunat prema denicionoj relaciji ? Resenje: 2 Jednacina kretanja tela je: ma = bv kx x + 2x + 0 = 0, gde je = b/(2m) i 0 = k/m. Kako je = 8 1/s, a 0 = 10 1/s telo vrsi kvazi-periodicne oscilacije (jer je < 0 ) kruzne ucestanosti i perioda: 2 2 = 1.05 s. Logaritamski dekrement = 0 2 = 6s1 T = prigusenja je = T 8.4, a Q faktor oscilatora (relacija (3) iz zadatka 2 Ei 2 (1). Dakle ovaj = oznacenog sa XXX) je: Q = 2 1 e2 Ei Ei+1 oscilator vrlo rapidno gubi energiju usled otporne sile.  Homogeni stap, mase m i duzine 3L zakacen je gornjim krajem za nepokretni oslonac oko kojeg moze slobodno da osciluje kao na slici. Dve horizontalno postavljene opruge, iste krutosti k i zanemarljive mase, zakacene su jednim svojim krajem za vertikani zid, a drugim krajem za stap. Mesta gde su opruge zakacene nalaze se na rastojanju L, odnosno 2L od oslonca stapa. Ako se sistem malo pomeri iz ravnoteze, odrediti period malih oscilacija u grav. polju. Resenje:

3L sin kx1 L cos lx2 2L cos (1). S obzirom da su male IO = mg 2 x2 x1 , sin , cos 1. Relacija (1) postaje: = oscilacije sledi: = 2L L
8

5k g 3L 1 ) = 0. Dakle kruzna + m(3L)2 = mg (kL2 + 4kL2 ) + ( 2L 3m 2 3 5k g ,a + ucestanost harmonijskih oscilacija koje vrsi stap je: 0 = 2L 3m 2 . period oscilovanja je T = g/(2L) + 5k/(3m)  Dva bloka mase m1 i m2 nalaze se na glatkoj, horizontalnoj podlozi i spojena su idealnom oprugom krutosti k . Odrediti kruznu frekvenciju oscilovanja blokova ako se sistem izvede iz ravnoteze (sabijanjem ili razvlacenjem opruge). Resenje:

m1 x1 = F (1), m2 x2 = F (2). Ako jednacinu 1 podelimo sa m1 , a jedn. 2 sa m2 i zatim oduzmemo (2)-(1), dobijamo: m1 + m2 d2 (x2 x1 ) F F d2 x2 d2 x1 F = F (3), gde je x = + = 2 2 m1 m2 dt2 m2 m1 dt dt F = k(x xr ). Ako stavimo da je = x xr , jednacina oscilovanja blokova k je: = k + = 0 (4). Resenje jednacine (4) su proste harmonijske k(m1 + m2 ) k . = oscilacije kruzne frekvencije: 0 = m1 m2  Teg mase M = 0.5 kg zakacen je za donji kraj vertikalno postavljene opruge. Masa opruge se moze zanemariti, a krutost opruge je k = 52 N/m. Telo miruje na opruzi u trenutku kada ga pogodi metak, mase m = 20 g i brzine vm = 400 m/s. Metak se krece vertikalno navise duz pravca opruge i zaustavlja se u tegu. Ako je vreme zaustavljanja metka vrlo kratko, odrediti kretanje tega nakon udara metka. Resenje: m vm = 15.4m/s (1). Jednacina kretanja mvm = (m + M )v0 v0 = m+M k z = g (2) z = tega: (m + M ) = kz (m + M )g z + z m+M k (m + M )g = 10 rad/s . (3), gde je 0 = A sin(0 + ) m+M k z(t = 0) = = M g/k = 9.4 cm i v(t = 0) = v0 koje je dato relacijom (1) mvm mg (4). Iz , A cos = Prema tome je iz relacije (3): A sin = 0 (m + M ) k v0 vm 0 2 mg = 1.54 m ) = 1+( (4) je: A = 0 g k g = 2.45 103 rad . Dakle, od trenutka udara metka, polozaj tg = vm 0 tega je dat relacijom: z = 154 sin(10t + 2.45 103 ) 9.4 [cm] .  U savijenoj cevi konstantnog poprecnog preseka nalazi se ziva. Jedan kraj cevi je vertikalan, a drugi je pod uglom teta prema vertikali, blah, blah, data visina vertikalnog stuba zive h , a trazi se kruzna frekvencija oscilovanja zive u cevi. Resenje:
9

Ep0 = m1 g

h h + m2 g (1), gde je m1 = Sh i m2 = S h. Vazi: S = S/cos 2 2 m1 (2). Ako se nivo zive u levom kraku podigne za iks (u pa je: m2 = cos desnom ce se spustiti za iks puta kosinus teta) onda je potencijalna energija h x cos h+x (m2 m)g . Posto je (m1 + m)g + sistema: Ep (x) = 2 2 x2 m = xS onda uz pomoc (1) i (2) sledi: Ep (x) = Ep,0 + (1 + cos )Sg . 2 Kruzna frekvencija oscilovanja je: g cos 1 d2 Ep (x) 2 . , m = m1 + m2 = Sh(1 + 1/ cos ) 0 = 0 = 2 h m dx  Posuda pravougaonog preseka sirine 2L, napunjena je tecnoscu do visine H . Tecnost u posudi se izvede iz ravnoteznog polozaja tako sto se, recimo naglim pokretom posude, ravna povrsina pomeri iz hor. polozaja kao na slici. Odrediti period oscilacija tecnosti ukoliko se pretpostavi da se sva trenja mogu zanemariti i da je povrsina tecnosti uvek ravna. Resenje:

y1 (x) =

A H + x. Centar elementarne mase dm po y -osi je y = /2, gde je L 2 = y1 + H/2 visina nivoa dna posude. Kako je dm = dx, gde je 1 L xdm = = m/(2LH), za centar mase dobijamo izraze: xCM = m L 3H 2 A2 1 L LA x (3). Dakle, (2) yCM = ydm = (1), yCM = L 2L2 CM 6H m 3H trajektorija CM je parabola. Potencijalna energija tecnosti je 2L m . = Ep (x) = mgyCM (x), pa je period oscilovanja: T = 2 2 E /dx2 d p 3gH  Telo vrsi prinudne prostoperiodicne oscilacije pod dejstvom spoljasnje sile.

10

Sopstvena kruzna ucestanost oscilacija ovog tela je 0 = 10 rad/s. Izvesti izraz za tzv. pojacanje sile, odnosno kolicnik amplitude rezultantne sile koja deluje na telo i amplitude spoljasnje pogonske sile. Ako je faktor dobrote ovog oscilatora Q = 20, odrediti za koju frekvenciju se postize maksimum pojacanja i koliko tada ovo pojacanje iznosi. Resenje: F = F0 sin t x = A sin(t ) a = x = 2 A sin(t ) FR = 2 FR0 (1). = ma = m2 A sin(t ) = 2 F0 (0 2 )2 + (2)2 0 . Kada Funkcija (1) (misli se na beta) ima maksimum za: rz = 2 1 22 /0 je prigusenje slabo onda je prema relaciji (5) iz zadatka oznacenog sa XXX : 1 0 ) (2). Za Q = 20 je 0 (1 + Q = 0 /(2) pa je: rz = 2) 4Q2 1 1/(2Q rz 0 = 10 rad/s. Maksimalno pojacanje ovog mehanickog sistema je: 1 Q (3). U nasem slucaju je: Q 1+ max = 8Q2 1 1/(4Q2 ) max Q = 20 .  Sopstvena kruzna ucestanost jednog oscilatora je 0 = 10 rad/s i ona ne zavisi od amplitude oscilovanja. Ovaj oscilator vrsi prinudne oscilacije pod dejstvom spoljasnje prostoperiodicne sile amplitude F0 = 2 N i frekvencije . Odrediti maksimalnu srednju snagu koju apsorbuje ovaj sistem ako je koef. otporne sile a) b = 102 Ns/m , b) b = 1 Ns/m . Pri kojoj frekvecniji (m ) se postize maksimalna (rezonantna) apsorpcija snage ? Kolika je sredja snaga disipacije u slucajevima pod (a) i (b) ako je = m /2, odnosno = 2m , a masa oscilatora je m = 1 kg. Resenje: Fot = bv, P = |Fot |v = F v , x = A sin(t ) v = x = b2 A2 = A cos(t ) P = b v 2 = b2 A2 cos2 (t ) = 2 2 2 2 1 F (F0 /m) b = 0 2 (1), gde je = b/(2m). 2 2 2b 2 (0 2 )2 + (2)2 0 2 1+ 2 Funkcija oblika f (X) = 1/(1 + X 2 ) se naziva Lorencova funkcija, a u izrazu (1) 2 je X = (0 2 )/(2) = ctg. Maksimalna (rezonantna) apsorpcija snage se postize za m = 0 , kada funkcija (1) ima maksimum i on iznosi: F2 P max = 0 (2). Na osnovu relacije (2) je: a) P max = 200 W, b) 2b P max = 2 W . Dalje je: a) P (0 /2) = P (20 ) = 0.089 mW , b) P (0 /2) = P (20 ) = 8.85 mW .  Kruzna ucestanost prostih harmonijskih oscilacija jedne materijalne tacke mase m = 0.5 g iznosi 0 = 5 rad/s. Ta ista materijalna tacka, ne menjajuci vrednost omega nula vrsi pod uticajem spoljasnje prostoperiodicne sile amplitude F0 prinudne oscilacije u sredini ciji je koecijent otporne sile b = 3 103 kg/s . Rezonantna amplituda oscilacija iznosi Arez = 0.5 m Kolika jhe vrednost amplitude sile F0 . Resenje:
11

rez =

2 0 b2 /(2m2 ), Amax = A( = rez ) =

F0
b
2 0 b2 /(2m2 )

F0 b

2 F0 = Amax b 0 b2 /(2m2 ) = 6 103 N . 

12

MEHANICKI TALASI

Talasna funkcija za talas na zici ima oblik: y(x, t) = 2 sin(20t x) [cm]. Odrediti talasnu duzinu, frekvenciju oscilacija kao i maksimalnu brzinu i ubrzanje delica zice. Kolika je fazna brzina ovog talasa i na koju stranu se prostire ? Resenje: k = m1 , = 20 s1 = 2/k = 2 m i f = /(2) = 10 Hz. Dalje je: v = y = y0 cos(t kx + ), a = y = 2 y0 sin(t kx + ). Sada je: vmax = y0 = 1.26 m/s i amax = 2 y0 = 79 m/s2 . Brzina talasa je: c = /k = f = 20 m/s i talas se prostire u pozitivnom smeru x-ose. Napisati talasnu funkciju longitudinalnog harmonijskog talasa koji se prostire bez gubitaka kroz sipku od gvozdja gustine = 7.8 = cdot103 kg/m3 i Jungovog modula elasticnosti Ey = 19.5 101 0N/m2 , ako cestice sredine osciluju maksimalnom brzinom vmax = 102 m/s i maksimalnim ubrzanjem amax = 2 /5 103 m/s2 . Resenje: c = Ey / = 5000 m/s. (x, t) = 0 sin(t kx + ), vmax = 0 , amax = v2 amax = 105 rad/s , 0 = max = 5 107 m = 0.5m. 2 0 = amax 5 vmax Talasni broj je k = /c = 12.57m1 (x, t) = 0.5 sin(2(104 t 2x) + ) [m], gde je rastojanje x u metrima, a vreme t u sekundama. Longitudinalni talasni impuls se prostire kroz staklenu sipku duzine L = 10 m. Odrediti vreme za koje ce deformacioni talasni impuls stici od jednog do drugog kraja sipke, ako se gustina duz ose sipke menja po zakonu: = 0 (1 x), gde je dato ro nula 2.4 puta 10 na treci, alfa je 0.02, jungov modul 4 puta 10 na deseti. Za koliko se priblizno produzava vreme prolaska talasnog impulsa ako je L 1? Resenje: dx dx 1 + x. Integracijom se dobija: = c = Ey /, ds = cdt dt = Ey /0 c 2 1 L [(1 + L)3/2 1] = 2.57 ms (1), gde je 1 + xdx = = 0 3c0 c0 1 onda je: c0 = Ey /0 = 4082 m/s. Ako je L 3 3 (1 + L)3/2 1 + (L) + (L)2 , pa se relacija (1) svodi na: 8 2 L )0 , gde je 0 = L/c0 . (1 + 4 Tackasti izvor generise sinusoidne talase koji se prostiru brzinom c = 2 m/s. Blabla, blaaah, dato neko er A = 0.4, dato psi 1.6 sinusa od 10 pi t i er B je 0.2 i er C je 0.65. Odrediti izraze za oscilacije ove zicke velicine u tackama B i C ... Resenje: (r, t) = sin(t kr). Za r = rA je: r sin(t krA ) = 1.6 sin(10t). Amplituda oscilovanja u (rA , t) = A (t) = rA
1

tacki rB je: 0B =

rA = 3.2. Sada je: = 0A rB rB B = t k(rB rA ) = (t (rB rA )/c) = 10t + B (t) = rA sin[(t (rb rA )/c)] = 3.2 sin(10t). Slicno se dobija da je: 0A rB 1 rA sin[(t (rC rA )/c)] = 0.985 sin[10(t )]. C (t) = 0A 8 rC Odrediti karakteristicnu impedansu sipke gustine , poprecnog preseka S i Jungovog modula elasticnosti Ey kroz koju se prostire longitudinalni talas. F , gde je F = S, a Karakteristicna impedansa je denisana izrazom: Z = t je normalni napon na nekom mestu u sipci, dok je pomeraj segmenta sipke na tom mestu usled prolaska talasa, pa je /t brzina segmenta. Resenje: (1). Bilo kakav nedisperzioni talas koji se F = S = SEy = Ey x x prostire duz x ose mora biti oblika = (x ct), gde je c brzina talasa, pa je: F 1 = S Ey = Sc (3) . (2), sto zajedno sa (1) daje: Z = = c t x t U homogenoj sipci karakteristicne impedanse Z se pobudjuju longitudinalni talasi brzine c. Odrediti poduznu gustinu energije sipke usled ovih talasa, kao i snagu koja se transportuje u svakoj tacki sipke. Resenje: Ako je pomeraj jednog segmenta sipke, duzine dx i mase dm = Sdx, onda 2 1 ) (1). je brzina tog segmenta /t, a kineticka energija: dEk = dm( t 2 Ey Sdx 2 Ey S ) (2). Iz (1) i (2) sledi: ( (L)2 , dEp = Vazi da je: Ep = t 2 2L 2 Z 2 2 S 2 dE ) (3). Za ) + c2 ( ( ) = ) + c2 ( ( = = x 2c t x t 2 dx propagacioni talas clanovi u uglastoj zagradi su jednaki pa sledi: dx dx dE Z 2 = c (4). Dakle, snaga talasa = = ) . Sada je: P = = ( dt dt dt c t na mestu x u trenutku t je: P (x, t) = c(x, t). Na jednom kraju homogene sipke nalazi se pizoelektricna plocica koja pobudjuje sinusne longitudinalne talase frekvencije f = 1 kHz i amplitude psi nula je 1 mikrometar. Odrediti srednju poduznu gustinu energije i srednju snagu koja se transportuje ovim talasom u svakoj tacki sipke, ako se talas reektuje od kraja sipke. Data gustina ro = 4 puta 10 na treci povrsina S=2 cm kvadratna i jungov modul 1.6 puta 10 na deseti. Resenje: = k0 cos(t kx), sto = 0 cos(t kx) i = 0 sin(t kx) x t kada se uvrsti u (3) iz PRETHODNOG zadatka za poduznu gustinu energije 2 daje: = S 2 0 cos2 (t kx). Srednja poduzna energija je: 1 2 = S 2 0 = 0.156 104 J/m. Srednja snaga talasa je: 2 1 2 P = c = Sc 2 0 = 31.6 mW (1). 2
2

 Izvesti izraz za srednji intenzitet talasa kruzne frekvencije i amplitude oscilovanja 0 , koji se prostire kroz sipku karakteristicne impedanse po povrsini poprecnog preseka sipke pa sad neko Z sa crtom po sredini = Z / S. Odrediti apmlitudu oscilovanja segmenta sipke u slucaju da je I = 15 mW / m2 srednji intenzitet talasa frekvencije f = 2 kJz i talasne duzine = 2.15 m koji se prostire kroz sipku gustine = 2.7 103 kg / m3 . Resenje: Intenzitet talasa je denisan relacijom I = P/S , sto uz pomoc relacije (1) iz prethodnog zadatka daje za srednji intenzitet harmonijskog talasa: 2 1 Z 2 0 /2 = Z sa crtom po sredini 2 2 (1). Za podatke iz zadatka je: I= 2 S I = 4 nm . 0 = 2 2 f 3 Mehanicki talas nailazi normalno na granicnu povrsinu koja razdvaja dve sredine karakteristicne impedanse Z1 i Z2 . Odrediti koji deo energije upadnog talasa se odbio od mesta prelaska iz jedne sredine u drugu, a koji deo energije talasa je propusten u sredinu karakteristicne impedanse Z2 . Resenje: 2 2Z1 Z1 Z2 ) (1). r = ri , t = ti . Sada iz , P = Z( , t= r= t Z1 + Z2 Z1 + Z2 i 2 (ri ) 2 r 2 ) = RPi (2), Pt = ) = r 2 Z1 ( ) = Z1 ( (1) sledi: Pr = Z1 ( t t t i 2 t 2 ) = T Pi (3). Koecijent reeksije i transmisije energije ) = t 2 Z2 ( Z2 ( t t talasa su prema (2) i (3): 4Z1 Z2 Z2 Z1 Z2 2 (5). Iz (4) i (5) lako se = ) (4), T = t2 R = r2 = ( (Z1 + Z2 )2 Z1 Z1 + Z2 dobija da je: R + T = 1, odnosno da je Pr + Pt = Pi , sto znaci da su ove relacije u skladu za zakonom o odrzanju energije. Dugacak stub konstantnog poprecnog preseka sastoji se iz dva dela kao na slici. Brzina longitudinalnog talasa u prvom delu, blaah, blahh date dve gustine ro1 i ro2, dve brzine c1 i c2, tau je 10 mikrosekundi i snaga P0 = 1W. Blah .. a) Odrediti sirinu impulsa u stubu i vreme koje proteknbe dok se impuls po prvi put ne registruje na krajevima stuba, ako je L1=12 m i L2=15 m. b) Kolika je snaga talasa koji se prvo detektuju na krajevima stuba, ako nema gubitaka energije talasa tokom prolaska kroz stub ? Resenje:

a) 1 = c1 4.3 cm , 2 = c2 2.6 cm. tk =

L2 L1 = 8.57 ms, + c2 c1 Z1 Z2 2L = = 5.52 ms. b) Z1 = S1 c1 , Z2 = S2 c2 . r = tp = Z1 + Z2 c1

3

2 2Z1 1 2 c2 /(1 c1 ) = 1.58 (2). A = = 0.58 (1), t = 1 + 2 c2 /(1 c1 ) Z1 + Z2 1 + 2 c2 /(1 c1 ) sad prema relacijama (4) i (5) iz prethodnog zadatka sledi: 42 c2 /(1 c1 ) 1 2 c2 /(1 c1 ) 2 = 0.66. T se moglo ) = 0.34, T = R=( (1 + 2 c2 /(1 c1 ))2 1 + 2 c2 /(1 c1 ) dobiti iz iz relacije R + T = 1. Sada je: Pr = 0.34 W i Pt = 0.66 W. Idealno savitljivo uze poduzne mase razapeto je izmedju izvora transverzalnog talasa I kao na slici, blah, blahh, blaaah ... dato F i jos stosta... Odrediti vrednost koecijenta b za koju ne dolazi do reeksije trnasverzalnog talasa generisanog na uzetu od kraja vezanog za klip. Resenje:

)x=L (1). Fot = bv = Ft = F sin F tan = F ( x )x=L (2)., mk ak = Ft + Fot . Ft = Fot , pa iz (1) i (2) sledi: b( t F )x=L . )x=L = b( )x=L . = (x ct) ( )x=L = b( F ( t c t t x F = F . Velicina Poslednja jednakost je uvek zadovoljena samo ako je: b = c Z = F naziva se karakteristicna impedansa uzeta (ili zice) za transverzalne talase. Ako je Z2 b jednaka sa Z1 onda ne dolazi do reeksije talasa od kraja uzeta. Veoma dugacka zica poduzne mase 1 = 0.2 kg/m je istegnuta silom intenziteta F = 500N. a)Naci brzinu transverzalnih talasa po zici i srednju snagu potrebnu da se odrzavaju oscilacije amplitude A = 10 mm i talasne duzine = 0.5 m. b) Ako je ova zica cvrsto spojena sa drugom, veoma dugackom zicom, cija je poduzna masa 2 = 0.8 kg/m, odrediti koji se procenat snage ulaznog talasa prenese sa prve na drugu zicu. Resenje: 1 1 2 a) y = A sin(kx t), vy = dy/dt, dEk = dmvy = A2 2 cos(kx 2 2 1 dEt 1 2 2 2 2 = A2 2 c = 197 W, t)dx, dEk = A /4. dEt = A dx. P = 2 dt 2 gde je c = F/ = 50 m/s. b) Evo slike:

Yi = Aei(k1 xt) , Yr = rAei(k1 xt) Y1 = Aei(k1 xt) + rAei(k1 xt) , x 0 (1). Y2 = tAei(k2 xt) , x 0 (2). Granicni uslovi su: Y1 (0) = Y2 (0) i v1 (0) = v2 (0), pa sada iz prvog uslova sledi:

1 + r = t (3). Diferencirajuci (1) i (2) iz drugog uslova dobijamo: 2 k2 (5). Kako je duz obe zice 1 r = t (4). Iz (3) i (4) sledi: t = 1 + k2 /k1 k1 2 c1 k2 , odnosno t = 2/3. Odnos = = F = const i = const sledi; 1 c2 k1 8 2 P2 = = 89% . = t2 transmitovane i upadne srednje snage je: 9 1 Pi IMA NASTAVAK U SLEDECEM ! Talasni impuls prikazan na slici prostire se duz idealno savitljive zice poduzne mase 1 = 0.05 kg/m i priblizva mestu gde se poduzna masa zice naglo menja (tacka A), blah, blaj, dato tau je 0.2 s i mikro 2 pod a) i b) 0.2 i 0.0125 respektivno, dato F-20 N, d 0.1 ijos ponesto, a trazi se da se skicira oblik deformacije zice nakon ... blah ... Resenje:

Z1 =

F 1 , Z2 =

F 2 , r =

1 Z1 Z2 = Z1 + Z2 1+

2 /1
2 /1

(1). t =

2Z1 = Z1 + Z2

(2). c1 = F/1 = 20 m/s i c2 = F/2 . a) 2 = 41 = 0.2 1 + 2 /1 kg/m r = 1/3, t = 2/3, c2 = 10 m/s yr = y0 /3, yt = 2y0 /3. x1 = c1 = 4 m i x2 = c2 = 2 m. b) 2 = 1 /4 = 12.5 g/m r = 1/3, t = 4/3. c2 = 40 m/s yr = y0 /3, yt = 4y0 /3, x1 = c1 = 4 m i x2 = c2 = 8 m . NASTAVLJA SE NA PRETHODNI ! Kako izgledaju rezultati za amplitudu reektovanog i transmitovanog talasa u prethodnom zadatku ako je: a) 2 1 , b) 2 1 ? Koliki su tada koecijenti reeksije i trnasmisije energije ? Resenje: Prema relacijama (1) i (2) prethodnog zadatka je: a) r 1 yr y0 , t 0 pa je amplituda talasa koji se prenese na zicu mnogo vece poduzne mase zanemarljiva. R 1, T 0. b) r 1, yr y0 , t 2, yt 2y0 , R = r2 1, T = t2 Z2 /Z1 = t2 2 /1 0 . Gruba skica fotograje metka u letu prikazana je na slici. Od metka se kroz vazduh siri konusni udarni talas ciji front, blah, blah, dat ugao alfa je 20 stepeni i brzina c=342 m/s. Trazi se brzina metka ! Resenje:
5

c c sz = 1000 m/s . vm = = sin = sin vm sm Kroz idealni uid gustine prostire se zvucni TALAS brzinom c. Ako je pomeraj delica uida na mestu x u trenutku t dat relacijom s = s(x, t), odrediti uktuaciju pritiska p u uidu. U slucaju da tal delica sredine, odrediti amplitudu oscilacija pritiska ako je srednji intenzitet zvuka I. Resenje: 1 dv = f grad p. Blah, blah, pa gornja jednacina postaje: a) dt 2s 2s v v v s dv 1 p dvx = 2 = c2 2 (2). + (v )v = , (1). v = = x t t t t t dt x dt p = p0 + p. Prema tome, relacija (1) se svodi na: s p 2s (3) . b) Prema (3) sledi: p = c2 c2 2 = x x x 2 (p)0 = c ks0 = cs0 (4), gde je = ck, s = s0 sin(t kx). Sada je: (p)2 1 0 (5) (p)0 = 2Ic (6) . I = c 2 s2 = 0 2c 2 KORISTI PRETHODNI ! Odrediti aplitudu i efektivnu vrednost (kvadratni koren srednje vrednosti kvadrata) oscilacija pritiska i amplitudu pomeraja delica vazduha usled prostiranja harmonijskog zvucnog talasa frekvencije f = 1 kHz, intenziteta: pa sam imamo pod a) i b) I = 10 na minus 12 , 1 respektivno (pod b predstavlja granicu bola :-)). Data gustina vaduha 1.29 i brzina zvuka c=340 m/s . Resenje: Korsiteci rezultate prethodnog zadatka dobijamo: a) (p)0 = 2.96 105 Pa, (p)ef = (p)0 / 2 = 2.09 105 Pa, s0 1011 m. b) (p)0 = 29.6 Pa , (p)ef = 20.9 Pa , s0 105 m . Instrument za merenje jacine zvuka u trenutku kada operski pevac na sceni zavrsava ariju pokazuje beta1 je 75 dB. a) Blah, blah, kolika mora biti jacina zvuka (beta2) koji proizvodi drugi pevac da bi instrument registrovao zvuk jacine betar = 90 dB . b) Koliko je potrebno pevaca koji se nalaze na priblizno istom rastojanju, blah, blah pa da stvore zvuk beta = 120 dB (granica bola) ako svaki od njih ponaosob stvara zvuk jacine beta1=90 dB na mestu gde se nalazi instrument. Blah, blah .. talasi nisu koherentni. Resenje: a) Intenzitet zvuka je: I = I0 10/10 , pa je ukupan intenzitet zvuka koji stvaraju dva izvora I1 + I2 , a jacina: I1 + I2 ) = 10log10 (101 /10 + 102 /10 ) 102 /10 = r = 10log10 ( I0

10r /10 101 /10 2 = r + 10log10 (1 10(r 1 )/10 ) (1). Za podatke iz zadatka je 2 = 89.86 dB. Dakle sto je veca razlika r i 1 to je pribliznije 2 = r . b) Jacina zvuka koju stvara N pevaca je: N I1 ) = 10log10 N + 1 N = 10(N 1 )/10 = 103 = 1000 . N = 10log10 ( I0 Vazna velicina kojom se karakterise sredina kroz koju se prostire zvuk je karakteristicna impedansa po jedinici povrsine ili tzv. akusticka impedansa. (to je ono jebeno Z sa crtom posredini koga ne mogu da odradim u latexu :-)) Blah, blaah, blaaah ... data je relazija za to sranje preko p s i t i delti ... Odrediti izraz za to Z sa crtom za uid gustine ro u kome je brzina zvuka c. Resenje: Prema nekoj tamo relaciji iz nekog tamo zadatka je: 1 s s s , sto zajedno sa (1) daje: Z = (1), s = s(x ct) p = c2 c t x x p = c (2) . sa crtom po sredini = s t Odrediti akusticku impedansu vode, gustine te i te i modula stisljivosti tog i tog kao i idealknog dvoatomskog gasa molarne mase M=28.9 g/mol, na normalnom pritisku i temperaturi od nula stepeni. Koliki je odnos uktuacija pritiska u vodi i vazduhu, za isti srednji intenzitet harmonijskog talasa, ako uzmemo da je vazduh upravo opisani idealni dvoatomski gas, blah, blah ... ? Resenje: Z sa crtom po sredini = c = Ev . Za vodu je Z sa crtom na sredini RT (1). Akusticka = 1.45 106 kgm2 s1 .. Dalje je; c = p/ c = M M = 428kgm2 s1 . impedansa vazduha je Z sa crtom = c = p = p RT (p)2 p2 (p)2 ef 0 0 , pa je sada: = = Sada je I = Z sacrtom 2Z sacrtom 2c Z sacrtomvazd (p)vode = 0.017 . = Z sacrtomvode (p)vazd Ravanski zvucni talas se prostire kroz vazduh i pada na povrsinu vode pod uglom alfa je 1- stepeni prema normali. Odrediti rpavac prostiranja talasnog fronta zvuka koji je presao u vodu. Za koji upadni ugao ce se desiti totalna reeksija zvuka od povrsine vode ? Kolika je talasna duzina za ton frekvencije f = 1 kHz u vazduhu i vodi ? Uzeti da je brzina zvuka u vazduhu cvz = 340 m/s, a u vodi cvd = 1500 m/s. Resenje: cvd cvz sin sin sin = 50 . Totalna reeksija zvuka od sin = = cvz cvd sin povrsine vode se desava za upadni ugao: c = arcsin(cvz /cvd ) = 13.1 . Za f = 1 kHz je u vazduhu = 0.34 m, a u vodi = 1.5 m. Kroz nedisperzionu sredinu prostiru se u istom smeru dva ravanska sinusna talasa amplituda A1 i A2 i kruznih frekvencija omega1 i omega2. Ako je brzina talasa c, odrediti izraz za rezultantni talas. Koliki je odnos min. i max.

amplitude rezultantnog talasa ? Kakav zakljucak se iz toga moze izvestis o uslovu postojanja talasnih udara (izbijanja) ? Resenje: (x, t) = 1 + 2 = A1 ei(1 tk1 x) + A2 ei(2 tk2 x) = A1 [1 + ei(tk1 x) ]ei(1 tk1 x) = A(x, t) ei(1 tk1 x) (1), gde je = 2 1 i k = k2 k1 , = A2 /A1 , k1 = 1 /c, k2 = 2 /c. A(x, t) je kompleksna amplituda talasa koja ima oblik; A = A ei (NAPOMENA; ovo prvo A se pise sa malo zavrnutim donjim krajevima, dakle nije isto kao i ovo drugo ... kao da je pisano otprilike ...). Ovde ja A (sad govorimo o obicnom (onom drugom) A) realna amplituda rezultantnog talasa: k x) (2), t A = A1 (1 + cos )2 + 2 sin2 = A1 (1 )2 + 4cos2 ( 2 2 2 tan(/2) (3). Dakle: gde je = t k x, a: tan = 1 + + (1 )tan2 (/2) (x, t) = A(x, t) ei(1 tk1 x+(x,t)) . Odnos min. i max. amplitude je prema 1 Amin . Ovaj rezultat se moze dobiti i jednostavnijom analizom = (2): 1+ Amax da je Amax = A1 + A2 , a Amin = |A1 A2 |. Dakle sto su amplitude A1 i A2 pribliznijih vrednosti ( 1) to su izbijanja izrazenija. Kroz vazduh se prostiru dva sinusna zvucna talasa, talasne duzine 1 = 1 m i 2 = 0.98 m. Koliko udara u sekundi se cuje na nekom mestu u prostoru gde ovaj zvuk prolazi, ako je temperatura vazduha t = 20 C ? Koliko je prostorno rastojanje izmedju dva zvucna udara ? Resenje: Iz nekog tamo zadatka je: c 20 T = 342 m/s. Prema jednacini (2) c c = 7 Hz. prethodnog zadatka frekvencija izbijanja je fizb = f2 f1 = 1 2 Dakle, cuje se 7 zvucnih udara u sekundi. Sad prema relaciji (2) prethodnog = c. Dakle zvucni udari se nalaze na rastojanju: zadatka je: vg = k c1 2 c vg = 49 m. = = l = vg Tizb = 1 2 f2 f1 fizb Neka se za merenje brzine vozila koristi ultrazvucni Doplerov uredjaj. Taj uredjaj je i predajnik i prijemnik talasa reektovanog od vozila. Kolika je brzina vozila u km/h ukoliko je uredjaj detektovao relativnu promenu frekvencije emitovanog i primljenog signala |f |/f = 0.1, ako vozilo ide pravo: a) ka uredjaju, b) od uredjaja. Brzina zvuka je 340 m/s. Resenje: Kada se vozilo krece ka uredjaju brzinom v, frekvencija signala koji se reektuje od njega, u referentnom sistemu vozila je f = f (1 + v/c). Frekvencija reektovanog talasa koji prima uredjaj je f = f /(1 v/c). Ako je: = |f f |/f = |f |/f = 0.1, a brzina zvuka c = 340 m/s, brzina vozila c = 16.2 m /s = 58.3 km/h. Ako se vozilo udaljava brzina mu je: je: v = 2+ c = 17.9 m/s = 64.4 km/h . v= 2

Za zastitu zatvorenih prostorija koristi se tzv. ultrazvucni Doplerov uredjaj Blah, blah, dat ceo opis i: lambda je 1 mm, frekvencija izbijanja 5 Hz i brzina zvuka c=340 m/s. Ako su prij. i pred. , blah,blah, odrediti maksimalnu vrednost intenziteta brzine kretanja provalnika ka primopredajniku i od primopredajnika da uredjaj ne bi reagovao. Resenje: v/c 1 v/c . Ako f = fizb = 2f f = c/ = 340 kHz. f = f 1 v/c 1 v/c . Kako je = 1.5 105 sledi da je: oznacimo fizb /f = onda je; v = c 2 vmin = 2.5 mm/s . Dve podmornice krecu se jedna prema drugoj. Blah, blah, date brzine podmornica v1 i v2, 20 i 70 km/h respektivno, frekvencija f1 = 1030 Hz i brzina c=5470 km/h. Pominje se sonar, druga prima taj signal, blah, blah ... a) Koju frekvenciju prima detektor sonara na drugoj podmornici ? b) Prva podmornica detektuje signal reektovan od druge podmornice. Koju frekvenciju cuje sonar na prvoj podmornici ? Resenje: v2 1+ v2 f1 c , f2 = f 2 (1 + ) = f1 a) f 2 = v1 = 1047 Hz. b) c 1 v1 /c 1 c 1 + v1 /c f2 . Koristeci rezultat pod a) , f 1 = f 1 (1 + v1 /c) = f2 f1= 1 v2 /c 1 v2 /c (c + v1 )(c + v2 ) = 1064 Hz . dobijamo: f 1 = f1 (c v1 )(c v2 )

TERMODINAMIKA

Odrediti unutrasnju energiju koju ima vazduh na pritisku p = 0.1 MPa u prostoriji zapremine V = 60 m3 . Smatrati da je gas idealan ( = cp /cV = 1.4) i da je nulti nivo unutrasnje energije na 0 K . Resenje: dU = mcV dT U = U U0 = mcV (T T0 ). U0 = 0 U = mcV T = mRT (1), gde je iskorisceno da je specicna toplota pri konstantnoj M ( 1) R j R , posto se iz = (j + 2)/j dobija = zapremini: cV = M ( 1) 2M j = 2/( 1). Koristeci jednacinu stanja idealnog gas, konacno je: pV = 15 MJ . U= 1 Pronaci specicne toplote cp i cV smese gasova koja se sastoji iz m1 = 10 g azota N2 i m2 = 20 g helijuma He . Blah, idealni gasovi .... Koliko je smese ? Molarna masa azota je M1 = 28 g/mol, a molarna masa helijuma je M2 = 4 g/mol. Resenje: dU1 = m1 cV 1 dT, dU2 = m2 cV 2 dT. dU = mcV dT = dU1 + dU2 = m1 cV 1 dT + m2 cV 2 dT cV = 1 cV 1 + 2 cV 2 = 2326 kJ/k, gde je: m2 m1 = 66.67% , a = 33.33% i 2 = 1 = m1 + m2 m1 + m2 j2 R CV 2 j1 R CV 1 = 3118 J/kg K, jer je = = 742.3 J/kg K i cV 2 = = cV 1 = 2M2 M2 2M1 M1 j1 = 5 (dvoatomski gas) i j2 = 3 (jednoatomski gas). Sad imamo: mcp dT = m1 cp1 dT + m2 cp2 dT cp = 1 cp1 + 2 cp2 = 3811 kJ/kg, gde je: (j2 + 2)R Cp2 (j1 + 2)R Cp1 = 5196 J/kg = = 1039 J/kg K i cp2 = = cp1 = 2M2 M2 2M1 M1 cp i i cpi = 1.64 . = K . Sada je: = cV i i cV i Kiseonik O2 nalazi se u sudu zapremine V = 10 l i na pritisku p1 = 10 bar i temperaturi T1 = 400 K. Ako se gasu promeni temperatura za T = 40 K, odrediti promenu unutrasnje energije i kolicinu toplote razmenjene sa okolinom. Resenje: T U12 = nm CV T12 dT = nm CV (T2 T1 ), CV = (j/2)R U12 = jp1 V T = 2.5 kJ . Sada je: Q12 = U12 = 2.5 kJ , sto znaci da se 2 T1 toplota odaje okolini, a unutrasnja energija se smanjuje. Dvoatomni idealni gas se izobarno zagreva od stanja 1 do stanja 2 i pri tome gas izvrsi rad A12 = 40 kJ. Koliku kolicinu toplote je pri tome gas primio ? Kolika je promena unutrasnje energije gasa ? Resenje:

Q12 = U + A12 , Q12 = nm Cp T, U = nm CV T A12 = Q12 U = j+2 A12 = nm (Cp CV )T = nm RT. nm T = A12 /R Q12 = 2 A12 j A12 = 100 kJ . = 140 kJ , a U = Q12 A12 = A12 = 1 2 1 Helijum He (idealan gas) mase m=4 kg pri cemu pritisak padne = 8 puta, a zapremina poraste = 4 puta. Odrediti vrednost specicne toplote za ovaj proces. Trazi se jos i razmenjena kolicina toplote, rad gasa, data je promenta delta t je -150 i molarna masa helijuma M=4 grama po molu. Kolika je promena unutrasnje energije gasa ? Resenje: ln ln(p1 /p2 ) = 1.5, dQ = mcdT (2), pV = = pV n = const (1), n = ln ln(V2 /V1 ) (m/M )RT pdV + V dp = (m/M )RdT (3). Diferencirajuci (1) sledi: pnv n1 dV = V n dp = 0 V dp = npdV (4) pdV = mR dT (m/M )RdT /(1 n) (5) mcdT = mcV dT + pdV = mcV dT + M 1n R n R = 1034 J , cV = R/[M ( 1)] c = c = cV + ( 1)(n 1) M M (1 n) / (kg K). Kolicina toplote koju je primio gas iznosi: (n )T m = 620.45 kJ . Sad sledi: R Q12 = mcT = M (n 1)( 1) m R T = 2494 kJ . Promena A12 = Q12 U12 = mcT mcV T = M n1 unutrasnje energije je: U12 = Q12 A12 = 1874 kJ . Kod ove ekspanzije rad gasa je veci od dovedene kolicine toplote, sto znaci da se rad delimicno vrsi na racun unutrasnje energije gasa (koja se smanjuje) . Idealni gas siri se po zakonu p = V , gde je = const > 0. Pocetna zapremina gasa je V1 . Nakon ekspanzije zapremina gasa je = V2 /V1 puta vece. Odrediti porast unutrasnje energije, rad, razmenjenu kolicinu toplote, kao i specicnu toplotu gasa ako je molarna masa M . Resenje: V12 2 CV CV ( 1), CV = V12 ( 2 1) = (p2 V2 p1 V1 ) = U12 = 1 R R 2 V1 2 2 V ( 1). Q12 = U12 + A12 = (j/2)R. A12 = 1 pdV = V12 V dV = 2 2 Q ( + 1)( 1) 2 , Q = dU + A = mcV dT + pdV (1), p = V1 , c = mdT 2( 1) +1 R R . = V 2V dV = nm RdT c = cV + 2( 1) M 2M Kiseonik O2 mase m = 0.32 kg izotermno se siri od zapremine V1 = 10 l do V2 = 50 l na temperaturi T = 200 K . Odrediti rad koji gas izvrsi ako je ponasanje gasa opisano van der Valsovom jednacinom stanja. Molarna masa kiseonika je M je 32 blah, a vandervalsove konstante su a=0.135 , b=3.16 puta 10 na minus peti.. Resenje: dV n2 a nm RT V V m2 , nm = m/M. A12 = V12 pdV = nm RT V12 p= V nm b V V nm b

1 1 m2 V2 mb/M m V dV = 26.1 kJ . 2a RT ln n2 a V12 2 = m V2 V1 M V1 mb/M M V Pronaci zavisnost apsolutne temperature T idealnog gasa od entropije S za politropski proces koji je karakterisan specicnom toplotom c. Uzeti da je vrednost entropije S0 kada je temperatura T0 . Skicirati T = T (S) za c < 0 i c>0. Resenje:

Q = mcdT (1), dS

mcdT Q T T dT S S0 = T0 dS = mc T0 = T T T mc ln(T /T0 ) (2). T (S) = T0 exp[(S S0 )/(mc)] . Idealnom gasu mase m = 1 kg povisi se apsolutna temperatura 2.72 puta tokom a) izohorskog, b) izobarskog procesa. Pronaci porast entropije gasa. Molarna masa je M = 32 g/mol, a molekuli gasa su dvoatomski. Resenje: T2 T dT = nm CV ln( ) (1), nm = m/M, CV = a) (S12 )V = mcV T12 T1 T T2 R ln( ) = 650 J/K. b) R/( 1), = 1.4 (S12 )V = nm T1 1 T2 R T2 dT ln( ) = 910 J/K , gde je Cp = CV . = nm (S12 )p = nm Cp T1 T1 1 T Entropija nm = 4 mola nekog idealnog gasa poraste pri izotermnoj eskpanziji za S = 36.54 J/K . Koliko puta se pri tome promeni zapremina gasa ? Resenje: V2 p1 V1 p1 V1 V2 dV 2 pdV ln( ), pV = p1 V1 , p1 V1 /T1 = = = S = 1 V1 T1 T1 V1 V T1 V2 S/(nM R) =e =3. nm R V1 Pronaci promenu entropije nm = 2 mola idealnog gasa koji ima = 1.3 ako se tokom nekog procesa zapremina gasa povisi = 2 puta, a pritisak smanji = 3 puta. Resenje: T2 nm R V dV T dT 2 dU + pdV ln( ) + = + nm R V12 = nm CV T12 S12 = 1 T1 1 V T T nm R p2 V2 T2 V2 ( ln ln ) = 10.95 J/K , gde S12 = = nm R ln( ), 1 p1 V1 T1 V1 je = V2 /V1 i = p1 /p2 .
3

Odrediti promenu unutrasnje energije i entropije pet molova jednoatomskog gasa koji se siri politropski od zapremine V1 (na pritisku p1 ) do zapremine V2 . Kao posebne slucajeve razmotriti navedene promene pri izotermskom i adijabatskom procesu za V1 = 1 m3 , V2 = 5V1 i p1 = 105 Pa . Resenje: p2 V2 1), p1 V1n = p2 V2n , CV = jR/2 U12 = nm CV (T2 T1 ) = nm CV T1 ( p1 V1 n1 V1 j 1 (1). Za izotermski proces (n = 1) je: U12 = p1 V1 V2 2 U12 = 0. Za adijabatski (n = = 5/3, j = 3) je: 2/3 1 3 1 = 98.7 kJ . Promena entropije gasa je: U12 = p1 V1 5 2 T nm CV dT V pdV 2 pdV + dU 2 Q = nm R + T12 = V12 = 1 S12 = 1 T pV T T V1 nm ln( )[nCV Cp ] (2), gde je iskoriscena relacija R = Cp CV . Za V2 izotermski proces (n = 1) je S12 = 66.9 J/K, a za adijabatski (n = ) je S = 0 . Pronaci promenu entropije i potrebnu kolicinu toplote prilikom pretvaranja m = 1 kg leda temperature t1 = 10 C u vodenu paru temperature t5 = 100 C na pritisku od p = 0.1 MPa. Toplota topljenja leda je qt = 333.6 kJ.kg i toplota isparavanja vode qi = 2260 kJ/kg, sve na pritisku od p = 0.1 MPa. Specicna toplota leda je cl = 2.5 kJ/(kg K), a specicna toplota vode je cv = 4.186 kJ/(kg K) . Resenje:

Proces 1-2: S12 =

Q T dT = mcl ln(T2 /T1 ) = 0.093 kJ/K , = mcl T12 T T mqt Q23 = 1.223 kJ/K , = Q12 = mcl (T2 T1 ) = 25 kJ. Proces2-3: S23 = T2 T2 Q23 = mqt = 333.6 kJ . Proces 3-4: T mcv dT = mcv ln(T4 /T3 ) = 1.306 kJ/K , S34 = T34 T mqi mqi = 6.059 = Q34 = mcv (T2 T1 ) = 4186 kJ. Proces 4-5: S45 = T5 T4 kJ/K , Q45 = mqt = 2260 kJ. Kako je T2 = T3 = 273 K promena entropije i ukupna dovedena kolicina toplote su: S15 = S12 + S23 + S34 + S45 = 8.68 kJ/K , Q15 = Q12 + Q23 + Q34 + Q45 = 6805 kJ.
T2 T1

Bakarna kugla mase m = 0.5 kg i specicne toplote c = 390 J/(kg K) ima temperaturu t1 = 90 C. Kugla je bacena u veliko jezero, temperature vode t2 = 10 C. Naci promenu entropije a) lopte, b) jezera, c) univerzuma . Resenje: T2 T dT 2 Q = mc ln( ) = 48.55 J/K = mc T12 a) Q = mcdT Sk = 1 T1 T T (1) . b) Q12 = mc(T1 T2 ) = 15.6 kJ Q 1 2 2 Q = 55.12 J/K (2) c) Iz (1) i (2) sledi da je Q = = Sj = 1 1 T2 T2 T promena entropije univerzuma: Su = Sk + Sj = 6.57 J/K . Masa m = 10 kg vazduha (idealni gas) ostvaruje Karnoov ciklus izmedju temperature izvora ti = 627 C i temperature hladnjaka th = 27 C pri cemu je najveci pritisak pmax = 6 MPa, blah, blah dat i najmanji 0.1 Mpa. Predstaviti ciklus u p V i T S dijagramu i odrediti: a) termicki stepen korisnog dejstva , b) dovedenu i odvedenu kolicinu toplote , d) ostvareni rad. Data je molarna masa M = 28.96 g/mol. Blah, blah, dato nesto malo v je veliko v sa m = 1 podeljeno sa ro ... Resenje:

Na gornjim slikama se nalaze trazeni dijagrami. a) Stanje 1: p1 = pmax = 6 MPa , T1 = ti + 273 = 900 K. v1 = Rg T1 /p1 = 0.04306 m3 /kg, Rg = R/M = 287.1 J/(kg K). Stanje 3: p3 = pmin = 0.1 MPa , T3 = th + 273 = 300 K. v3 = Rg T3 /p3 = 0.8613 m3 /kg. Stanje 2: T2 V21 = T3 V31 v2 = v3 (T3 /T2 )1/(1) = 0.05525 m3 /kg, = 1.4, T2 = T1 = Ti = 900 K. p2 = p1 v1 /v2 = 4.68 MPa. Stanje 4: T4 T3 = 300 K v4 = v1 (T1 /T4 )1/(1) = 0.6712 m3 /kg p4 = p3 v3 /v4 = 0.128 MPa. Prema dobijenim vrednostima korektnija skica p V dijagrama ciklusa data je na sledecoj slici: 5

b) Termicki stepen korisnog dejstva je: t = (Qd |Qo |)/Qd , Qd = Ti Th = 66.67% . Ti (S2 S1 ) = Ti S, Qo = Th (S4 S3 ) = Th S t = Ti v2 v v dv = mRg Ti ln( ) = 644.1kJ. c) Qd = Q12 = v12 pdV = mp1 v1 v12 v1 v v4 v4 Qo = Q34 = v3 pdV = mRg Th ln( ) = 214.7 kJ . Provera: v3 t = (Qd |Qo |)/Qd = 0.6667 . d) A = Qd |Qo | = 429.4 kJ . Otov ciklus na slici je idealni ciklus za (cetvorotaktne) motore, blaah, blaah, blaaaahhh, ispricao i smorio, mnogo dugacko ... Odrediti termicki stepen korisnog dejstva Otovog kruznog ciklusa, ako je stepen kompresije = V1 /V2 = 8, radno telo idealan gas za koji je = 4/3, a procesi 1-2 i 3-4 adijabatski. Resenje:

Q23 = mcV (T3 T2 ), T3 > T2 Q23 > 0. Q41 = mcV (T1 T4 ) < 0 Qd = T4 T1 |Qo | (1). T1 V11 = T2 V21 =1 Q23 , Qo = Q41 t = 1 T3 T2 Qd T1 /T2 = (V2 /V1 )1 (2). T4 /T3 = (V2 /V1 )1 (3). Kada se (2) i (3) uvrsti u 1 V2 (1) dobija se: t = 1 ( )1 = 1 1 (4) t = 50% . e V1 Idealni dvoatomni gas obavlja Dizelov kruzni ciklus tako sto iz stanja 1 prelazi u stanje 2 adijabatskom kompresijom pri cemu je zapremina u stanju 1 = 12.7 puta veca nego u stanju dva (blah), blah, blaah, blaaahhhh, dato je 2.... Predstaviti proces u p v i T S dijagramima i odrediti termicki stepen korisnog dejstva ciklusa. Resenje:

t = 1

|Qo | (1), Qd = Q23 = mcp (T3 T2 ), Qo = Q41 = mcV (T4 T1 ) Qd T4 T1 (2), = cp /cv . t = t = 1 (T3 T2 ) 1 (T1 /T2 )(T4 /T1 1) (3), T1 /T2 = (V2 /V1 )1 = 1/ 1 (4), T3 /T2 = 1 T3 /T2 1 T dT = V3 /V2 = (5), S1 = S2 , S3 = S4 , S23 = S3 S2 = mcp T23 T T4 T3 mcp ln( ), S14 = S4 S1 = mcV ln( ) T4 /T1 = (T3 /T2 ) = (6). T1 T2 Zamenom dobijenih odnosa temperatura u (3) sledi vrednost termickog 1 = 57.6%, stepena korisnog dejstva Dizelovog ciklusa: t = 1 1 ( 1) posto je = 1.4 za dvoatomni gas. Uporediti termicke stepene korisnog dejstva Otovog i Dizelovog ciklusa i odrediti koji je ciklus ekasniji ako je: a) stepen kompresije isti za oba ciklusa, b) stepen kompresije za Dizelov ciklus dva puta veci nego za Otov ciklus, a = 1.4 . Resenje: f () 1 a) Iz prethodna dva zadatka je t,Oto = 1 1 , t,Dizel = 1 1 (1), 1 . Prema ome je t,Oto > t,Dizel gde je (prethodni zadatak): f () = ( 1) 1 > 1, > 1 ( > 1). Samo kada za isto , jer je funkcija: f () = ( 1) 1 1 = 1, pa je = lim1 1 je f () = 1 jer: lim1 ( 1)

stepeni kompresije za 1.4 1 . Sada je dizelov tj. otov ciklus tada je za = 1.4: f () = 0.4 2 1.4( 1) t,Dizel > t,Oto za < 3. U praksi si tipicne vrednosti za t,Dizel = 35% 40%, a za t,Oto = 25% 30%. Dakle termalna ekasnost dizel motora je obicno veca nego benzinskog (Otovog) motora, jer je stepen kompresije dizel motora ( D [12, 13]) mnogo veci, a O [7, 10] ... Termicki stepen korisnog dejstva jednog motora iznosi t = 24%. Snaga motora je P = 50 kW, kada obavlja n = 84 ciklusa u sekundi. Odrediti koliki mehanicki rad obavi motor, koliku kolicinu toplote primi radno telo i koja kolicina toplote se preda okolini kao gubitak u jednom ciklusu. Koliki je odnos izgubljene prema iskoriscenoj toplotnoj energiji goriva ? Resenje: Rad po jednom ciklusu je A = P/n = 595 J . Tolplotu koju primi radno telo u jednom ciklusu iznosi: Qd = A/t = 2480 J, a toplota koja se preda okolini je: |Qo | = Qd A = 1885 J . Prema tome je odnos izgubljene toplote (energije) 1 |Qo | 1 = 3.17 . = prema iskoriscenoj t A Odrediti stepen korisnog dejstva SABATOVOG ciklusa motora sa unutrasnjim sagorevanjem , blaaah, blaaaaaaah, dat je stepen kompresije = V1 /V2 , stepen predekspanzije = V4 /V3 kao i stepen povisenja pritiska = p3 /p2 . Resenje:
D D O

t,Oto = t,Dizel . b) Ako je

=2

O,

gde su

t = 1

mcV (T5 T1 ) |Qo | = =1 mcV (T3 T2 ) + mcp (T4 T3 ) Qd T5 T1 (1), T2 /T1 = (V1 /V2 )1 = 1 (2), p3 /T3 = 1 T3 T2 + (T4 T3 ) p2 /T2 T3 = (p3 /p2 )T2 = T2 = T1 1 (3), V4 /T4 = V3 /T3 T4 = 1 V4 /V3 = (V4 /V3 )T3 = T3 = T1 1 (4), T5 = T4 (V4 /V5 )1 = T4 V5 /V3 1 V4 /V3 = T4 (/ )1 (5). Koristeci (4) i (5) sledi: T4 V1 /V2 T5 = (/ )1 T1 1 = T4 . Zamenom izracunatih izraza za 1 1 (6). Ako je temperature u (2), dobija se: t = 1 1 ( 1) + ( 1) = 1 iz (6) se dobija izraz za termicki stepen korisnog dejstva Dizelovog ciklusa, a ako je = 1 za termicki stepen korisnog dejstva Otovog ciklusa .
8

 Na slici je da dijagram idealnog ciklusa koji bi odgovarao postrojenju sa gasnom turbinom sa slike. Gasne turbine obicno rade po otvorenom ciklusu, blah, blah, blaaaahhh... Odrediti termicki stepen korisnog dejstva ovog ciklusa ako je dat stepen kompresije = V1 /V2 = 4, kao i odnos = V4 /V3 = 10. Neka je = 1.4 . Resenje: T T Qd = Q23 = mcV T23 dT = mcV (T3 T2 ) > 0. Qo = Q41 = mcp T14 dT = T4 T1 |Q41 | |Q0 | = =1 =1 mcp (T1 T4 ) < 0, t = 1 T3 T2 Q23 Qd T1 T4 /T1 1 (1). T1 V11 = T2 V21 i 1 T2 T3 /T2 1 T4 V41 = T3 V31 T1 /T2 = (V2 /V1 )1 = 1/ 1 . T3 /T2 = (T4 /T1 )(V4 /V1 )1 = (V4 /V1 ) jer T4 /T1 = V4 /V1 . Zamenom dobijenih = 53.7%. vrednosti u (1) sledi: t = 1 Sabijanje vazduha (ili nekog drugog gasa) vrsi se u uredjaju zvanom kompresor. Blah, blaaah, blaaaahhh ...Dat dug opis i neki pritisci neko p0, p1, p2 ... blah ... Odrediti rad potreban da se pokrece kompresor u jednom ciklusu. Pritisak p2 je u rezervoaru i 10 bar-a je, a atmosferski je 1 bar. Poznato je jos i : V1 = 2.59 l i V2 = 0.5 l. Kolika je promena entalpije izmedju stanja 1 i 2 ? Za koliko poraste temperatura tokom tog procesa ako je masa gasa m = 3 g ? Molarna masa vazduha je M = 28.96 g/mol . Resenje:

Asp = A = 1 pdV + p2 V2 p1 V1 (1). Asp = 1 (p2 V2 p0 V1 ) = 843.5 J, gde je (p2 V2 p1 V1 ) + p2 V2 p1 V1 = 1 1 = 1.4. Entalpije u stanjima 1 i 2 su: I1 = U1 +p1 V1 , I2 = U2 +p2 V2 I2 I1 = U2 U1 +p2 V2 p1 V1 = A = 843.5 J (2), sto se dobija iz (1) i cinjenice da je proces 1-2 adijabatski. Pokazuje se da je ukupan rad koji je potrebno utrositi jednak promeni entalpije tokom kompresije adijabatskim procesom. Temperature u stanjuma 1 i 2 su: T1 = p1 V1 M/(mR) = 300.7 K i T2 = p2 V2 M/(mR) = 580.6 K. Porast temperature je T = T2 T1 280 K. Ovaj porast temperature je izuzetno veliki, sto je ogranicavajuci faktor u radu kompresora. Odrediti koristan rad u jednom ciklusu idealne klipne parne masine sa slike. Blaaaaah ... Data je specicna entalpija vodene pare u tacki 1 ciklusa i1 = 2790 kJ/kg kao i na kraju ekspanzije i2 = 2320 kJ/kg . Blah, blah ..
9

Tada masa pare u jednom ciklusu m = 10 kg i termicki stepen korisnog dejstva t = 17%. Odrediti kolicinu toplote koju bi trebalo dovesti pari u jednom ciklusu. Resenje: 3 3 A12 = mp1 v2 = mp2 v2 , A23 = 2 mpdv = m 2 du = m(u2 u3 ), A34 = mp3 v3 . Ukupno izvrrseni rad je: A = A12 + A23 + A34 = m[(u2 + p2 v2 ) (u3 + p3 v3 )] = m(i2 i3 ) = 4.7 MJ . Termicki stepen korisnog dejstva je t = A/Qd Qd = A/t = 27.65 MJ . Za vreme izotermnog sirenja (blah) radno telo kod rashladnog uredjaja oduzima hladjenom telo toplotu Q1 . Adijabatskom kompresijom, blah, blaah ... dato t1 = 10 C , t2 = 37 C, dato je Q2 . Predstaviti proces u T S dijagramu. Odrediti koef. hladjenja. Koliku kolicinu toplote u jednom ciklusu je moguce oduzeti hladjenom telu po 1 kJ utrosenog spoljasnjeg rada ? Resenje:

Q1 = 1 T dS = T1 (S2 S1 ) > 0, Q2 = 3 T dS = T2 (S4 S3 ) = T2 (S1 S2 ) < 0. Asp = |Q2 | Q1 = (T2 T1 )(S2 S1 ). Koecijent hladjenja T1 Q1 = 5.6. Utroskom 1 kJ rada moguce je hladjenom telu = je: h = T2 T1 Asp oduzeti 5.6 kJ toplote tokom jednog ciklusa. Toplotna pumpa radi po obrnutom Karnoovom ciklusu. Ona sluzi za grejanje prostorije tako da je temperatura radnog tela u prostoriji t2 = 40 C, a temperatura vode reke iz koje se toplota uzima t1 = 4 C. Predstaviti proces u T S dijagramu. Koliki je koecijent grejanja ? Koliku toplotu je moguce dovesti prostoriji po 1 kJ utrosenog spoljasnjeg rada ? Resenje: NACRTAJ ISTU SLIKU KAO IZ PRETHODNOG ZADATKA, DAKLE ONU GORE ! T2 |Q2 | = 8.7 . = 1 + h = Q1 = T1 (S2 S1 ) > 0 |Q2 | = Q1 + Asp . g = T2 T1 Asp To znaci da se upotrebom 1 kJ rada moze dovesti prostoriji koja se greje 8.7 kJ toplote. U sud se nalije hladna voda temperature t1 je 10 stepeni i stavi na plotnu sporeta, blah, blah, dato tau 1 je 10 min, atmosferski pritisak je 1013.2 mbar, srednja vrednost specicne toplote vode je c=4.2 kJ /kg K i toplota isparavanja ri = 2255 kJ/kg. Pita se za koje vreme ce voda potpuno ispariti.
10

Resenje: P 1 = mc(tk t1 ) (1), tk = 100 C. P 2 = mr (2). Iz (1) i (2) sledi: r = 59.68 min 1 h . 2 = 1 c(tk t1 ) U mv = 100 g vode temperature tv = 10 C spusteno je ml = 40 g leda temperature tl = 10 C. Ako je sistem izolovan, odrediti njegovo stanje u toplotnoj ravnotezi. Specicna toplota leda je cl = 2.5 kJ / (kg K), a specicna toplota vode je cv = 4.186 kJ / (kg K), dok je toplota topljenja leda rtop = 333.6 kJ / kg. Atmosferski pritisak je 1013.2 mbar. Smatrati da je sistem toplotno izolovan od okoline. Resenje: Voda kljuca na 100 stepeni pri datom pritisku. Bla, bla ... Qh = 4.186 kJ , Qz = 1kJ. ml rtop = 13.34 kJ. ml (t0 tl )cl + mrtop = mv (tv t0 )cv mv (tv t0 )cv ml(t0 tl )cl = 9.55 g. Masa vode na nula stepeni m = rtop nakon uspostavljanja toplotne ravnoteze je m v = mv + m = 109.55 g, a masa preostalog leda na toj temperaturi je ml = 30.45 g. Voda mase m = 100 g zatvorena je u termicki izolovanom vertikalno postavljenom cilindru kao na slici. i nalazi se na temperturi t1=20 stepeni, blah, blah ... dato: S=400 cm kvadratnih, Q=50 kJ, pritisak 1013.2 mbar, toplota isparavanja r=2255.9 kJ/kg , srednja specicna toplota vode pri zagrevanju c=4.2 , molarna masa M=18 g / mol , gustina vode ro ve je 10 na treci. Za koliko ce se klip pomeriti prema prvobitnom polozaju ako se ... blah ... Resenje: p0 S(h + h) = (mp /M )RTp (1), Shv = mp (2) p0 Sh = mp (RTp /M p0 Q mcT RTp = 30.9 p0 /v ) (3), Q = mv cT + mp r (4) h = v M p0 Sr cm . Odrediti u kakvoj su zavisnosti pritisak i temperatura kljucanja neke tecnosti r dps , gde su blah, = koristeci Klausius-Klapejronovu jednacinu: Ts (v v ) dTs blah, blaaah, sad podosta smara ... Resenje: dps r dps = (1). v v = ps v = Rg Ts , Rg = R/M ps Ts (Rg Ts /ps v ) dTs r dTs (2). Integraleci ovu jednacinu dobija se: ps = Cer/(Rg Ts ) , gde je C 2 Rg Ts konstanta integracije. Pronaci toplotu isparavanja vode r na temperaturi 10 stepeni. Poznato je da je temperatura zasicenja vode ts1 = 5 C na pritisku ps1 = 8.721 mbar, a ts2 = 15 C za pritisak ps2 = 17.051 mbar. Blah, dato je jos: spec. zapremina vode na temperauri t od 10 stepeni, v=1.0004 puta 10 na minus treci, pa v=106.4 puta 10 na minus treci, molarna masa M=18. Uciniti razumne aproksimacije koje bitno ne uticu na rezultat. Resenje:

11

ps2 ps1 ps2 ps1 dps ps dps = 2509.6 , T = t + 273.15. r = Ts v = = Ts2 Ts1 Ts2 Ts1 dTs Ts dTs kJ / kg . Ovo je priblizna vrednost, dakle postoji i drugi nacin za izracunavanje koji je nesto tacniji, ali je i ovaj rezultat vrlo zadovoljavajuci !

12

TEORIJA

 I Kosmicka brzina Resenje: Najmanja brzina tela za koju trajektorija ne preseca Zemlju i krece se neposredno iznad povrsine Zemlje po kruznoj trajektoriji je I kosmicka brzina. 2 M mM mVOI 2 = 2 , g = 2 M = gR2 VOI = gR VOI = FCF = Fg , R R R gR = 7.9 km/s .  II Kosmicka brzina Resenje: Brzina pri kojoj elipsa prelazi u parabolu naziva se II kosmicka brzina. 1 mM 1 2 2 , M = gR2 , E2 = 0, E1 = E2 mVOII = E1 = mVOII 2 R 2 mM 2 VOII = 2gR VOII = 2gR = 11.2 km/s . R  III Kosmicka brzina Resenje: Minimalna brzina koju mora imati tacka, koja je pocela sa kretanjem na Zemlji, da bi napustila Sincev sistem je III kosmicka brzina. VOIII = 16.7 km/s .  Izvesti izraz za brzinu i ubrzanje u cilindricnom sistemu Resenje: de d dr + z ez v = e + e + z ez = e + r = e + z ez , v = dt d dt de d de d dv + z ez = + e + e + = e + a= dt d dt d dt e + 2e + e 2 e + z ez a = ( 2 )e + (2 + )e + z ez  Izvesti Toricelijevu teoremu iz Bernulijeve jednacine Resenje: Nacrtaj sud koji sa donje desne strane ima otvor (kao malo crevo) gde istice tecnost brzinom V2 i oznaci iznad cevcice P0 . Nacrtaj tecnost skoro do vrha, ali ne skroz i tu oznaci iznad tecnosti brzinu V1 ka dole i opet P0 . Oznaci nivo vode u visini cevcice (tamo gde pocinje da izliva) i visinu h od tog nivoa do vrha tecnost. (Ko kaze da slika vredi vise od hiljadu reci ? :-) ). 1 2 1 2 2 v1 0, P0 + gh + v1 = P0 + g 0 + v2 v2 = 2gh v2 = 2gh . 2 2  Teorema o promeni kolicine kretanja sistema MT Resenje: Promena ukupne kolicine kretanja sistema MT u nekom vremenskom intervalu jednak je sumi impulsa eksternih sila koje deluju na sistem u istom e i dVk d N = mk Vk = Fk + Fk , vremenskom intervalu. 1 mk dt dt
1

N 1
N 1

Fk +
e

N 1

Fk , Fk = 0,
N 1 t2 t1

N 1

mk
e

d dVk = dt dt

N 1

m k Vk =

dP . dP = dt

Fk dt P2 P1 =

Fk dt .

 Izvesti opstu jednacinu gasnog stanja Resenje: P V = const, T = const (izotermna promena) . V = V0 (1 + t), P = const (izobarna promena) . P = P0 (1 + t), V = const (izohorna promena) . P V = P0 V0 , P V = P0 Vt = P0 V0 (1 + t) i 1 t) = P V = Pt V0 = P0 V0 (1 + t) P V = P0 V0 (1 + t). P V = P0 V0 (1 + 273 P0 V0 PV P 0 V0 PV T 273 + t T, V0 = = const, P V = = = P0 V0 , P0 V0 273 T T0 T T0 273 P0 22414 106 P0 22414 106 = 8.314 T, R = n 22415 cm3 , P V = n 273 273 J/(K mol). P V = nRT .  Teorema o promeni kineticke energije sistema MT Resenje: Oznacimo sa Fji rezultantnu internu silu, a sa Fje rezultantnu eksternu silu koja deluje na j-tu tacku sistema. Za svaku tacku sistema mozemo napisati teoremu o promeni kineticke energije u diferencijalnom obliku. 2 2 mj vj mj vj N )= ) = Fji drj + Fje drj , j = 1 . . . N. d( j=1 d( 2 2 2 2 2 m j vj mj vj mj vj N N N )=d j , d( Fji drj + j=1 Fje drj . Ek = j=1 j j=1 2 2 2
N N

dEk =
j=1

dA(Fji ) +
j=1

dA(Fje ) . Ovo je diferencijalna forma. Diferencijal

kineticke energije sistema jednak je sumi elementarnih radova svih unutrasnjih i svih spoljasnjih sila koje deluju na sistem. Mj2 Mj2 N N Ek2 Ek1 = j=1 Mj1 dA(Fji ) + j=1 Mj1 dA(Fje ), Ai = j
Mj2 Mj1

Fji drj , Ae = j

Mj2 Mj1

Fje drj Ek2 Ek1 =

j=1

Ai + j
j=1

Ae . Ovo je j

integralni oblik. Promena kineticke energije sistema jednaka je sumi radova svih unutrasnjih i eksternih sila koje deluju na sistem.  Odrediti potencijalnu energiju MT mase m u gravitacionom polju Zemlje za r > Rz i r < Rz Resenje: M dr mM Fg (r) = 2 , Ep (r) = P Fg dr = mM r 2 = m , r > Rz . Fg = r r r mM m M 4 3 r r < Rz . Sad integrali, ali pazi ima dve granice ... r = R3 r2 4 3 3 R 3 blah, uraditi ... 
2

Izvesti izraze za ekvivalentnu ziznu daljinu dva tanka sociva ciji su centri na rastojanju d na optickoj osi. Zizne dalji sociva su f1 i f2 respektivno. Resenje: f1 f2 f2 + f1 d d 1 1 1 . fe = = + = f1 + f2 d f1 f2 f1 f2 f2 f1 fe  Matematicko klatno duzine l nalazi se u liftu. Lift moze da se krece u vertikalnom pravcu. Ako je ubrzanje lifta a, odrediti period (T ) malih oscilacija klatna u liftu. Koliko je T ako lift slobodno pada ? Ako je za plafon lifta zakacena opruga krutosti k za ciji je drugi kraj zakacen teg mase m, odrediti period oscilovanja tega ako lift slobodno pada. Resenje: l ga . Ako = 0 (1) T = 2 IO = MO = m(g a)l sin + ga l lift slobodno pada (tada je a = g ) onda T , odnosno prestaju ocilacije klatna. U slucaju tega na opruzi, period oscilovanja je T = 2 k/m, bez obzira sto lift slobodno pada.  Izvesti izraz za srednju snagu prostoperiodicnog transverzalnog talasa talasne duzine , koji se krece po zici faznom brzinom vf . Amplituda talasa je Ym , a poduzna masa zice je . Resenje:

y(t) = Ym sin(t kx + ), vy = y/t = Ym cos(t kx + ), Fy = F sin , sin tan = y/x P = vy Fy = (y/t)(F )(y/x) = F [Ym cos(t kx + )][kYm cos(t kx + )] = 2 2 Ym kF cos2 (t kx + ) = Ym vf 2 cos2 (t kx + ) Pmax =
2 Ym vf 2 .

Y 2 vf 2 Pmax . P = m 2 2  Izvesti Fermat-ov princip minimalnog vremena. Izvesti zakon prelamanja i reeksije pri prelazu svetlosnih zraka iz jedne diel. sredine indeksa na u drugu diel. sred. indeksa prelamanja nb Resenje: Tek na kraju sam izbacio slike ... Pri odbijanju od ravne povrsine i prelamanju kroz ravnu povrsinu, svetlost predje onu putanju za koju je vreme minimalno. (a x)2 + h2 x2 + h2 CB AC 2 1 . + = + Sad posmatramo prvu sliku: t = c c c c

P =

t+T t

P (t)dt =

Posto je vreme minimalno onda sledi: 2(a x)(1) 2x dt = 0, sin = x/ x2 + h2 , sin = + = 1 2 + h2 dx 2c (a x)2 + h2 2c x 2 1 ax x sin = sin = (a x)/ (a x)2 + h2 2 2 + h2 (a x)2 + h2 x 2 1 = , sto je zakon reeksije (odbijanja) svetlosti. To znaci da svetlost pri odbijanju mora naci bas onu tacku za koju upadni ugao je jednak odbojnom uglu . Sad posmatramo drugu sliku: x2 + h2 (a x)2 + h2 CB AC a b . Opet je prema Fermaovom + = + t= vb va vb va x 1 2(a x)(1) 2x dt = =0 + = principu: 2 + h2 2 + h2 va x2 + h2 dx 2va x 2vb (a x) a a b ax 1 , sin = x/ x2 + h2 , sin = (a x)/ (a x)2 + h2 a b vb (a x)2 + h2 b c c sin sin sin = sin . na = c/va , nb = c/vb na sin = = vb va vb va nb sin . Upravo smo dobili Snelov zakon prelamanja svetlosti.

 Izvesti izraz za ukupnu mehanicku energiju krutog tela pri slozenom ravanskom kretanju (rotacija + translacija) (komplano kretanje). Poznata je masa tela m, moment inercije tela oko centra mase Icm , brzina centra mase Vcm i ugaona brzina rotacije tela oko centra mase . Resenje: 1 1 E = IP 2 , IP = Icm + md2 , d = P C, d = P C = vcm E = Ip 2 = 2 2 1 1 1 1 1 2 (Icm + md2 ) 2 = Icm 2 + m(d)2 = mvcm + Icm 2 2 2 2 2 2
4

1 1 2 mvcm + Icm 2 . 2 2  Izvesti izraze za potencijalnu energiju tela mase m koje se nalazi na visini H iznah povrsine zemlje poluprecnika R za referentni nivo koji se nalazi u centru Zemlje. Poznata je gravitaciona konstanta na povrsi Zemlje g . Resenje: mM mM r, r < R. Sada sledi: , r R. Fg = Fg = 2 R3 r mM R R+H dr Ep = rdr + mM R Ep (R + H) EP (0) = r2 R3 0 1 3 1 1 mM ) ) Ep = mM ( + mM ( 2R R + H R R+H 2R  Naci polozaj centra mase homogenog tankog poluobruca poluprecnika R Resenje: mi xi m 1 Rd, x = R cos , y = R sin . xc = xdm, dm = = xc = i m R m i mi 2R 2R 1 m /2 , 0) , gde je centar , yc = 0 xc (x, y) = xc ( R cos d = /2 m (0, 0) postavljen u centru poluobruca !  U tankom homogenom poludisku poluprecnika R2 izrezan je poludisk poluprecnika R1 tako da novo telo izgleda kao na slici. Naci polozaj centra mase ovog tela. Resenje: 2 R2 R1 m xc = d2 m = rddr, x = r cos , y = r sin , S = 2 2 S 2 2 4(R2 + R2 R1 + R1 ) 2m /2 R2 , yc = 0 2 R2 ) /2 d R1 drrr cos xc = 3(R2 + R1 ) m(R2 1

E=

2 2 4(R2 + R2 R1 + R1 ) , 0) . 3(R2 + R1 )  Matematicko klatno duzine L okaceno je o plafon vagona koji se krece po horizontalnom putu. Ako vagon usporava sa intenzitetom usporenja a0 , odrediti period malih oscilacija klatna. Resenje:

xc (x, y) = xc (

Fz = m

. g 2 + a2 0  Na slici su prikazane adijabatske ekspanzije za tri idealna gasa: a) Helijum (He ) , b) Kiseonik (O2 ), c)Ugljen-dioksid (CO2 ). Oznaciti i objasniti koja kriva pripada kojem gasu. Resenje: 1/ pa pa > 1). A kako je za jednoatomske . Ako Vb ( Vb = Va pb pb 5 gasove kao sto su: He , Ne , Xe , Ar = = 1.67 , za dvoatomske 3

g 2 + a2 T = 2 0

O2 , H2 , N2 =

8 7 = 1.4 i za troatomske je = = 1.33 to onda iz gore 6 5 navedenog i slike sledi da je: (1) je troatomski ugljendioksid , (2) je dvoatomski kiseonik i (3) je jednoatomski helijum.

 U dve identicne zatvorene posude, termicki izolovane od okoline, nalazi se jednak broj istih molekula idealnog gasa. Srednje vrednosti intenziteta brzina molekula gasa u ovim posudama su v1sr i v2sr . Ako se posude spoje sa jednom tankom cevcicom zanemarljive zapremine, kolika ce biti srednja vrednost intenziteta brzine molekula gasa ? Resenje: 8RT2 8RT1 . Sa cu oznaciti nebitnu konstantu jer se ona , v2 = v1 = m m 8RT 2 2 , T = skrati u sledecem procesu: v1 = T1 , v2 = T2 . vsr = m
2 2 2 2 v1 + v2 v1 + v2 T1 + T2 2 2 . = vsr vsr = , vsr = T 2 2 2  Izvesti izraz za prol brzine pri proticanju viskozne tecnosti kroz cilindricnu cev kruznog preseka i izraz za zapreminski protok kroz tu cev. Resenje: v Ftr,x = S , Fakt = (p + p)r2 p(r2 ) = pr2 , Ftr = y p r2 p dv dv + C, v(R) = 0 r v(r) = = 2rl , Fakt = Ftr 2l 2 2l dr dr p 2 p 2 (R r2 ) . dQ = v(r)2rdr Q = R v(r) = C= 4l 4l

pR4 R4 R4 p p R . Poslednji izraz je ) Q= 2( 2 0 (R2 r2 )rdr = 8l 4 2 4l 4l Poazjeev zakon. 

6

Po zategnutoj zici prostire se transverzalni talas koji je zadat jednacinom (x, t) = 4 103 sin(6000t 20x). Odrediti odnos izmedju intenziteta brzine delica zice. Resenje: 6000 c = 300 m/s. , c= = (x, t) = 0.004 sin(6000 t 20 x). = 20 k vmax
Brzina oscilacije delica zice je: 300 = 12.5 . = 0.004 6000 cos(6000t 20x) = v= 24 t vmax  Posavsi od Euler-ove jednacine za neviskozni uid izvesti barometarsku formulu u izotermnoj atmosferi Resenje: vx vx = = p(x)S p(x + x)S + Fsp , xS t t dv p vx p(x) p(x + x) Fsp = f grad p Ovo je = fx , + dt x t Sx x
Ojlerova jednacina. Sad idemo dalje: RT dp m pV dp dp dvy = , R, p = = = fy = g, = 0, = 0, fy dy M M T dy dy dt Mg y Mg p M gdy dp pM y p(y) = p0 e RT , y h. = , ln = g, RT p0 RT p RT  Na dno horizontalno postavljenog ogledala nasuto je malo vode apsolutnog indeksa prelamanja n = 1.33. Naci opticku moc i ziznu daljinu ovog sistema za paraksijalne zrake, ako je poluprecnik krivine ogledala R = 0.2 m. Resenje: 1 1 1 1 R ) = (n 1) + = (n 1)( = 0.1 m, fog = R R2 R1 fsoc 2 1 1 1 1 1 1 0.2 R = = , + = = 0.6m . = fsoc = fsoc lk l fog l fsoc 0.33 n1
f

2 1 2 1 1 1 + 10 = 13.33 . = + = = + 0.6 fog fsoc fsoc l lk  Izvesti izraz za adijabatski proces u p V , p T i T V faznoj ravni. Resenje: Rdt Cp R + pdv = , dQ = n , = dQ = dU + pdV, dU = nCv dT, Cv = 1 Cv 1 1 nRT nRT nRdT ln T + ln V = dV = 0 + , 0, pV = nRT, p = 1 V 1 V p2 V2 p1 V1 1 1 = = V2 T2 , const V T 1 = const . V1 T1 T2 T1 1 1 1 1 p V2 p V1 pV = const . = 2 1 p1 T1 = p2 T2 . 1 1 T2 T1 

Izvesti izraze za jednainu Meerskog i formulu Ciolkovskog Posmatrajmo raketu koja u trenutku t ima brzinu v, i masu m. U nekom bliskom trenutku t + dt, sistem e imati masu m + dm (dodatna masa potie od sagorelih gasova) i brzinu v + dv. Prirataj impulsa jednak je sili kojom okolina deluje na raketu: d p = p ( t + dt ) p ( t ) = FOK R dt ( m + dm ) v + d v + ( dm ) v + d v vGR mv = FOK R dt md v dmvGR = FOK R dt dv dm vGR dt dt dv dm Jednaina Meerskog m = FOK R + vGR dt dt Ako je sila kojom okolina deluje na raketu FOK R = 0 (raketa se nalazi u bezvazdunom prostoru) tada je: FOK R dt = m

dv dm dm = vGR vGR ; dv = dt dt m m Formula Ciolkovskog v ( t ) v0 = vGR ln 0 m (t ) Izvesti izraz za Ojlerovu silu u fluidu i izraz za Ojlerovu jednainu Pod Ojlerovom silom podrazumeva se sila kojom okolni fluid napada izdvojeni deli, ali normirana po jedinici zapremine. m
p ( x, y, z , t ) yz p ( x + x , y , z , t ) y z

x+x

Treba nai projekciju Ojlerove sile na x-osu: Fx = ( p ( x + x, y, z , t ) p ( x, y, z , t ) ) yz / : 3V = xyz

p ( x + x , y , z , t ) p ( x , y , z , t ) Fx = fx = 3 V x p ( x + x , y , z , t ) p ( x , y , z , t ) dp = ; f x = lim x 0 x dx

fy =

dp ; dy

fz =

dp dz

dp dp dp Ojlerova sila je: f e = ex f x + ey f y + ez f z = ex + ey + ez = grad p dy dz dx Ojlerova sila je negativni gradijent pritiska. dv dm = dFg + dFE + dFn dt dFg teina + Lorencova sila za naelektrisan fluid + ...
dFE dF

Ojlerova sila sila koja potie od viskoznosti fluida

dm = dV , = 0 , dFE grad pdV dm dv = g grad p dV dt dv = g grad p Ojlerova jednaina dt

1

Izvesti izraz za adijabatski proces kod idealnog gasa Prema I principu termodinamike je dQ = dU + dA. Kod adijabatskog procesa nema razmene toplote pa je dQ = 0. pV Kako je dU = nmCvdT i dA = pdV, imamo nmCvdT + pdV = 0. Iz jednaine stanja pV = nmRT dobijamo nm = ,i RT C dT dV CV dT dV kada to zamenimo u I princip termodinamike imamo: V + = 0; + = 0 . Posle integraljenja R T V CP CV T V dobijamo : 1 CV VT -1 = const -1 ln T + ln V = const CP CV TV -1 = const 1 PV = const -1 pV = nm RT ln T V = const Izvesti Bernulijevu jednainu i navesti uslove kada ona vai Neka za vreme t kroz preseke S1 i S2 protee masa tenosti m. Ako je gustina tenosti, ta masa e biti: p2 m = S v t = S v t . Promena kinetike energije izmeu poloaja 1 i 2 bie: m v 2 v 2 . Ta (2 1) 1 1 2 2 2 v1 promena kinetike energije jednaka je zbiru rada sile gravitacije i rada sile pritiska. Sile pritiska iznose p1S i p2S, a odgovarajua pomeranja nad kojima te sile vre rad su v1t i v2t. Izvreni rad iznosi: m 2 h1 mg ( h1 h2 ) + p1S1v1t p2 S 2 v2 t . Onda je ( v2 v12 ) = mg ( h1 h2 ) + p1S1v1t p2 S2v2t . h2 2 Dalje se dobija:

v 2 + gh = const . 2 2 2 Bernulijeva jednaina vai za idealizovan sluaj stacionarnog kretanja fluida koji je nestiljiv i bez unutranjeg trenja, du strujne linije. p1 + v12 + gh1 = p2 + v2 2 + gh2 , odnosno p +
Ako se Zemlja smatra kao fluid konstantne gustine, odrediti pritisak u centru Zemlje. Pritisak na neku elementarnu povrinu dS koja je na rastojanju r od centra Zemlje je p ( r ) = p ( r + dr ) + dp gde je
p ( r + dr ) pritisak na rastojanju r + dr (poetni uslov je p ( r = R ) = 0 ). Promena pritiska dp potie od elementarne

mase dm = dV , dV = dSdr i izraunava se preko elementarne sile dF koja deluje na tu masu (a koja zavisi od dF jaina gravitacionog polja G(r) na mestu posmatranja): dp = = G ( r ) dr . Ukupan pritisak svih slojeva iznad dS R R r R2 r 2 gR . U sreditu Zemlje je r = 0 pa je: p ( 0 ) = posmatranog mesta (r) je p ( r ) = G ( r ) dr = g dr = g R 2R 2 r r
Amplitudna i fazna karakteristika linearnog harmonijskog oscilatora koji je podvrgnut prostoperiodinoj prinudi F0 Amplituda je x0 = 2 k 2 r + m Amplituda prinudnih oscilacija srazmerna je sili F0, a obrnuto srazmerna faktoru r koji oznaava gubitke energije r oscilatora. Fazni ugao meu periodine sile i rezultujue oscilacije je tg = k + m

Zakon odranja mehanike energije Totalna mehanika energija sistema je: Etot = Ek ,tot + E p ,tot ( i ) + E p ,tot ( e ) , gde je ukupna kinetika energija sistema N

estica Ek ,tot =
j =1

mjv j2 2

, a ukupna potencijalna energija sistema koja potie od konzervativnih, unutranjih (internih),

E p ,tot (i ) i spoljanjih (eksternih) sila, E p ,tot ( e ) . Prema zakonu o odranju energije, promena totalne energije sistema, pri

prelasku iz stanja 1 u stanje 2 jednaka je zajednikom radu nekonzervativnih (unutranjih) A12 (i ) i spoljanjih A12 ( e )

sila: Etot = A12(i ) + A12 ( e ) ; ili u diferencijalnom obliku: dEtot = dA( i ) + dA( e ) . Ako nema dejstva nekonzervativnih sila onda je dEtot = 0 , odnosno Etot = const.
Jednaina treperenja ice

y ( x , t )

F x

}
x

( x, t) x x

Jednaina treperenja ice vai za mala udaljenja od ravnotenog poloaja. U vertikalnom pravcu moe se + primeniti Drugi Njutnov zakon na deo ice m : 2 Frez na m = F ( sin ( + ) sin ) = m 2 . Poto je F t malo, mala su i udaljenja od ravnotenog poloaja kao i x x x+x d , tj. nagib krive je uglovi , pa je sin tg = dx

F ( tg ( + ) tg ) = m
x 0

lim

x = x +x

x= x

2 , gde je tg ( + ) nagib u taki x + x a tg nagib u taki x t 2 2 m 2 = 2 = x F x t 2 m d 2 1 d 2 : = v ftt = x dx 2 F dt 2

F

Kao karakteristiku ice moemo uzeti podunu masu =

Frekvencija je srazmerna brzini prostiranja.

Koeficijent korisnog dejstva Karnoovog ciklusa V dV 1 2 : dQ = pdV = nm RT1 Q12 = nm RT1 ln 2 > 0 Qd V V1
1 1

= f , ( = const)

2 3 : Q23 = 0 3 4 : Q34 = nm RT2 ln 4 1: Q41 = 0

Barometarska formula za izotermiku atmosferu g = grad p : z dp ez ( g ) = ez dz dp g = dp = gdz dz m m RT RT pM = = pV = RT p = M V M M RT pM dp Mg = dp = gdz dz RT p RT
p( z ) z p( z) dp Mg Mgz = 0 p RT dz ln p ( 0 ) = RT 0 p( )

V V4 = nm RT2 ln 3 < 0 Qo V3 V4

V V V = 3 2 = 3 V1 V4 V4 V V nm RT1 ln 2 nm RT2 ln 3 V1 V4 T1 T2 A Qd + Qo t = = = = V2 Qd Qd T1 nm RT1 ln V1

TV2 1 = T2V3 1 V2 1 1 1 TV1 = T2V4 V1 1

p ( z ) = p ( 0) e

Mgz RT

Jednaina statike fluida

Polazi se od II Njutnovog zakona za idealni fluid (Ojlerova jednaina) sa tom razlikom to je

dv = 0: dt

dv dp = g + f g = f = grad p . Promena pritiska vri se samo po z-osi pa je g = dt dz dp = gdz - koristi se i za fluide i za gasove, uz tu razliku to je = const u fluidima a nije u gasovima.

Keplerovi zakoni i izvoenje Njutnovog zakona gravitacije iz Keplerovih zakona Keplerovi zakoni: 1. Sve planete sunevog sistema kreu se po elipsama u ijem se po jednom fokusu nalazi centar Sunca: p b2 c = , p = , = , gde su a i b velika i mala poluosa, a c rastojanje centra elipse od fokusa. 1 cos a a 2. Radijus vektor planete opisuje u jednakim vremenskim intervalima jednake povrine, tj. sektorska brzina 1 planete je konstantna: vs = 2 = const 2 3. Kvadrati vremena jednog obilaska planete oko Sunca odnose se kao kubovi poluosa odgovarajuih elipsa: a3 M = gde je M masa Sunca. T 2 4 2 p d 2 = (1 cos ) = p 2 = 2vs a = 2vs p =p dt 1 cos a p (1 cos ) + sin = 0 2v S ab = 2s , vs = = d p + 2vs sin = 0 T T dt 2 a 2b 2 p + 2vs cos = 0 4 2 2 a3 1 T a = p = 4 2 2 2 p + 2vs 2 vs b2 T 2 a vs M mM = 2vs p 2 a = 2 F = ma = 2 Izvesti izraz za faznu brzinu prostiranja longitudinalnih talasa
(x, t) 0 (x, t+t) x

x t ( x, t + t ) = 0 cos ( t + t ) kx = 0 cos t k k x x v= = t = Fazna brzina talasa, ona pokazuje kako k t k t se sinusoida pomera u pravcu x-ose.
x

Zakon o odranju koliine kretanja sistema MT d m1 v1 rez rez Fm1 = Fok m1 + F21 + F31 + + Fn1 = dt

rez rez Fm2 = Fok m 2 + F12 + F3 2 +

+ Fn2 =

d m2 v2 dt

) )
F
N rez ok mi

rez rez Fmn = Fok mn + F1n + F2n +

+ Fn 1n =

d mn vn dt

d N mi vi . Uslov za vaenje dt i =1 i =1 zakona odranja koliine kretanja sistema je da vektorski zbir svih rezultujuih spoljanjih sila koje deluju na sistem Zbir svih unutranjih sila je po III Njutnovom zakonu jednak nuli pa je:
N

bude nula:

F
i =1

rez ok mi

=0

Zakon odranja momenta koliine kretanja pod ovim uslovima glasi: x : m1v1x + m2 v2 x + + mn vnx = const

y : m1v1 y + m2 v2 y +

+ mn vny = const

z : m1v1z + m2 v2 z + + mn vnz = const Doplerov efekat kod zvuka Doplerov efekat je posledica kretanja prijemnika ili predajnika. Ako su i prijemnik i predajnik nepokretni, uticaj kretanja sredine je zanemarljiv. Brzine kretanje sredine kod mehanikih talasa mogu biti reda veliine brzine zvuka. Prilikom kretanja izvora, prijemnika ili sredine frekvencija izvora i prijemnika nisu iste. Kod mehanikih talasa se moe zanemariti kretanje sredine. Talas koji je krenuo iz izvora kree se brzinom zvuka: vf = f Ako se prijemnik kree a izvor miruje imamo: c vp c vp c vp v fp = = = = fi 1 p c c p i fi
Ako se izvor kree, a prijemnik miruje, talas polazi u trenutku t = 0. U trenutku t = 2T talas je na dvostruko veem rastojanju nego u trenutku t = 0. Za prijemnik se talasi kreu istom brzinom c jer on nema informacije o kretanju izvora. Ispred izvora, talasni frontovi se gomilaju, pa se smanjuje talasna duina, tj. i p , vzp = c, tj. frekvencija talasa koji stiu u prijemnik raste: p = T (c vp )
f p p = vzp = c 1 c = fi v p T (c vp ) 1 i c vp 1 c U sluaju kretanja i izvora i prijemnika je: f p = f i vi 1 c
'' '

fp =

Izvesti izraz za rad pri adijabatskoj ekspanziji 2 V2 dV V 1 V2 p1V1 1 = dA = pdV A12 = pdV = const. = const. (V2 V11 ) = 1 V1 1 V 1 V1
1 n RT V 1 p1V1 V2 1 = m 1 1 1 = 1 V2 1 V1

Njutnovi prstenovi u reflektovanoj svetlosti

}
2R

Rp

1R d =

Njutnovim prstenovima se nazivaju karakteristine pojave interferencije svetlosti koje se dobijaju pomou plankonveksnog soiva i planparalelne ploice. Pri prolasku kroz soivo svetlost gubi kvalitet koherencije. U malom vazdunom procepu zraci zadravaju nivo koherencije, pa se posmatraju zraci 1R i 2R (procep je reda veliine nekoliko talasnih duina). z0 Maksimalno slabljenje ( nx ) = 2nv d = 2d = ( 2 z + 1) 0 Maksimalno pojaanje Zrak 2R menja fazu za . R p 2 = 2d ( 2 R d ) poto je R
d R p 2 = 2 Rd

z0 Tamni prstenovi 2d = 0 ( 2 z + 1) 2 Svetli prstenovi 2 2 R p( z +1) R p( z ) = R0 Talasna duina se meri pomou prenika dva susedna prstena.
Izvesti zakon o odranju mehanike energije kod vertikalnog hica 2 2 mv ( t ) m ( v0 gt ) gt 2 = i E p ( t ) = mgh ( t ) = mg v0t Kod vertikalnog hica je Ek ( t ) = . Ako saberemo ova dva 2 2 2

izraza dobijamo: Ek ( t ) + E p ( t ) =

2 m ( v0 2v0 gt g 2t 2 )

m ( 2v0 gt g 2t 2 ) 2

2 mv0 = const 2

Kosi hitac Telo je izbaeno kosim hicem kada je sa neke visina h od povrine Zemlje izbaeno brzinom v0 pod elevacionim uglom . Ubrzanje tela tokom daljeg kretanja je stalno a = g jer se ono kree pod delovanjem samo gravitacione sile

Zemlje. Pretpostavlja se da je g , odnosno ubrzanje konstantan vektor, to znai da su dobijeni rezultati korektni samo ako je: a) maksimalna visina do koje telo stigne ymax Rz , gde je Rz poluprenik Zemlje (onda je g = const) b) duina trajektorije je S 2 Rz (pa se ne menja pravac vektora g ) c) moe se zanemariti otpor sredine Poto je a = g ey , projekcije brzina kod kosog hica su: vx = v0 cos , v y = v0 sin gt , a parametarske jednaine

kretanja tela: x = v0t cos , y = h + v0t sin

gt 2 gx 2 . Jednaina trajektorije je y = h + x tg 2 2v0 2 cos 2

Izvesti izraz za rad u gravitacionom polju Rad koji treba izvriti da se jedno telo pomeri sa jednog mesta na drugo mesto gravitacionog polja ne zavisi od oblika i duine putanje, ve samo od razlike rastojanja od centralne take polja.

Rad gravitacione sile na putu AB iznosi A = F ( r1 r2 ) , gde su r1 i r2 rastojanja taaka A i B od take u kojoj se nalazi masa M u ijem se gravitacionom polju rauna. F je srednja vrednost gravitacione sile na tom putu. Poto je r 1 1 mM 1 2 mM mM 1 r2 mM r r F = 2 , imamo da je F = r 2 dr = r2 r1 r r1 = r1r2 , odnosno A = mM 1r1r2 2 = mM r1 r2 . r r2 r1 r1 Ako je r1 > r2 tada je A > 0 , a ako je r2 > r1 tada je A < 0 , tj. ako se telo u gravitacionom polju pomera ka centru delovanja polja onda je rad pozitivan, a ako se kretanje vri od centra onda je negativan.
Izvesti izraz za rad, snagu i energiju kod obrtnog kretanja
dA = Fds = Frd = Md A = M dA Md = = M P= dt dt 1 1 1 1 dEk = dmv 2 = dm 2 r 2 = dI 2 Ek I 2 2 2 2 2

r r

S Ako telo vri istovremeno i translaciju i rotaciju: E = 1 mv 2 + 1 I 2 k

2 2

Pritisak u idealnom gasu prema kinetikoj teoriji gasova Posmatrajmo molekul mase m koji se brzinom v kree ka jednom od zidova suda u kome se gas nalazi. Pre sudara je njegov impuls mv a posle sudara mv . Vreme izmeu dva 2l uzastopna sudara jednog molekula o isti zid je t = . v ( mv ) mv ( mv ) 2mv mv 2 = = = . Sila kojom taj molekul deluje na povr ab je: F = l t t t l n b Srednja sila koja deluje na povr ab je F = F jer se zbog haotinog kretanja molekula, 3 a n mv 2 nmv 2 = . Ako po jedna treina kree u svakom pravcu. Srednji pritisak je onda p = 3 abl 3V mv 2 n srednja kinetika energija jednog molekula a = n0 broj molekula u jedinici zapemine, tada je je Ek = 2 V 2 p = n0 Ek 3 Potencijalna energija MT mase m u gravitacionom polju Zemlje Potencijalna energija dvaju tela u gravitacionom polje je jedna ka radu koji je potrebno izvriti da bi se ona pribliila na minimalno mogue rastojanje. Ako se dva tela nalaze na rastojanju r, a minimalno se mogu pribliiti na r0 onda e 1 1 potencijalna energija biti E p = A = mM . Uzmimo da su dva tela sfere. Tada je r0 jednako zbiru njihovih r0 r

poluprenika. Ako je jedna od tih sfera Zemlja onda je r0 = Rz + rtela Rz . mM mM Kada r potencijalna energija je E p = . Moe se pisati da je E p = E p . Ako uzmemo da je nulti Rz r mM . nivo potencijalne energije za r dobijamo da je E p = r
tajnerova teorema

r0 d2 m rc

d cm

d 2 I cm = d 2 mrc 2 r0 2 = rc 2 + d 2 2rc d cos

d 2 I 0 = d 2 m r0 2 = d 2 m ( rc 2 + d 2 2rc d cos ) = = d 2 mrc 2 + d 2 ( d 2 m ) 2rc d cos d 2 m = d 2 I cm + d 2 d 2 m 2rc d cos d 2 m dI 0 = dI cm + d dm 2d rc cos d m I 0 = I cm + md

2 2 xcm = 2

xdm
m

=0

Izvesti izraz za protok viskozne tenosti kroz cev krunog poprenog preseka dv dv ma = ( p1 p2 ) r 2 + 2r L = 0 pr 2 = 2 rL dr dr
p p 2 pR r2 dv = rdr v ( r ) = r R2 ) = 1 2 ( 2 L 4 L 4 L R v( R )=0 R
r 2 v( r )

p2 < p 1

r2 v ( r ) = v0 1 2 ; R

v0 =

pR 4 L

p1 L

R R2 R2 R2 pR 4 r2 r2 1 dQv = dSk v ( r ) = 2 rdrv0 1 2 Qv = 2 v0 r 1 2 dr = 2 v0 = v0 = Sv0 = 4 2 2 8 L R R 2 r =0 pR 4 Puasonov zakon protoka dQv = 8 L

Priguene oscilacije. Logaritamski dekrement i faktor dobrote. Oscilacija se naziva priguenom ako njena amplituda opada tokom vremena. Neka se oscilator kree u viskoznoj sredini gde se sila trenja moe posmatrati kao otpor viskozne sredine. Moe se smatrati da je sila trenja proporcionalna brzini kretanja, odnosno Ftr = rv . k r 2 ma = kx Ftr = kx rv , odnosno x + 2 x + 0 x = 0 , gde su = i 02 = . Ova jednaina ima tri reenja u m 2m zavisnosti od odnosa veliina i 0 : 1. < 0 , slabo priguene oscilacije
x ( t ) = Ae t sin (t + ) x ( t ) = ae 1t + be 2t
2 = 02 2 , A = x0 +

v0 + x0 v0 + x0 , cos = A

2. > 0 , jako priguene oscilacije

1,2 = 2 02 , a i b su konstante integracije odreene poetnim uslovima.

3. = 0 , kritino priguenje
x ( t ) = ( a + bt ) e t

Logaritamski dekrement priguenja se definie kao logaritam odnosa amplituda susednih oscilacija: = ln

Ai = T , Ai +1

gde je Ai amplituda i-te oscilacije, a T period priguenih oscilacija. Ei , gde je Ei energija i-te oscilacije. Obino se koristi za slabo Faktor dobrote (Q-faktor) oscilatora je q = 2 Ei Ei +1 priguene oscilacije kada je Q 0 2 .
Kretanje po inerciji - Prvi Njutnov zakon Prvi Njutnov zakon glasi: Svako telo ostaje u stanju mirovanja ili ravnomernog pravolinijskog kretanja sve dok na njega ne deluju spoljne sile, odnosno v = const . Sistemi referencije za koje vai I Njutnov zakon nazivaju se inercijalni sistemi.

Izvesti Bineovu formulu za reavanje problema kretanja MT u polju centralnih sila F = ma = ma + ma .

a =

1 d 2 d ( 2 ) = dt vs = 0 dt 2vs

a = ; 2 = 2vs =

= 2vs u 2

2v du 1 1 du d 1 du = 2 = 2 = s u u dt d u d u d d du d d du d 2u d 2u = 2vs = 2vs 2 2vs u 2 = 4vs2u 2 2 = 2vs dt d d d d d d

d 2u 1 F ( ) = ma = m 4vs2u 2 4vs2u 4 = 4vs2u 2 m ( u + u ) 2 d u

Jungov eksperiment za odreivanje talasne duine svetlosti

S1 S2 S

d/2 d/2

P yp

Jak izvor koji daje svetlost u svim pravcima postavljen je u inu ravan soiva tako da su dobijeni paralelni zraci. Takva svetlost je delimino koherentna. Postavljen je zaklon sa dva mala otvora. Svaka taka prostora koju pogodi talasni front ponaa se kao izvor sekundarnih talasa (Hajgensov princip). Poto su take jednovremeno pogoene, svetlost iz njih je relativno koherentna. z ( nS ) = n ( S 2 S1 ) = S 2 S1 = 1 ( 2 z + 1) 2
d d 2 2 S = D + y p ; S 2 = D 2 + y p + S12 S 2 = 2 y p d 2 2
2 1 2 2 2

D>> d

D z d d S1 + S 2 2 D S = y p y p = D D ( 2 z + 1) d 2

Pozicije svetlih pruga Pozicije tamnih pruga

Arhimedova sila Fp = pdS

S

grad p = lim

V 0

1 V
V dS

pdS = dV pdS
S dS

grad pdV = pdS

pdS
S

Poto je

dv = 0 , iz Ojlerove jednaine imamo g = grad p . dt pdS = g dV = gV

V

Fp = gV

Politropski proces Politropski proces obuhvata sva etiri osnovna procesa, glavna karakteristika mu je: C = 0, adijabatski Cn = const C = C p , izobarski C = Cv , izohorski
dQ = nmCn dt = dU n + dAn = dU n + ( pdV )n

dU n = nmCv dT nmCn dT = nmCv dt + pdV = nmCv dt + nm RT nm ( Cn Cv ) dT = nm RT

Cn Cv dT dV = C p Cn T V
n1

dV V

dV dV , R = C p Cv ( Cn Cv ) dT = ( C p Cv ) T V V

T T V V T ln 2 = ln 2 2 = 2 = 1 V1 V1 T2 T1 T1
n1

n1

n1

n1

V1T1 n1 = V2T2 n1
n1

1 1 pV n1 T= V1 ( p1V1 ) = V2 nm R nm R nm R n1 1 = n p1V1n = p2V2n pV n = const n1

Rad kod politropskog procesa
2

( p2V2 )

n1

p1V1

n1 1 n1

n1 1

= p2V2 n1

A = dA = pdV
1

pV n = const p =
2

const Vn
1 n

n dV const 1 n A = const n = (V2 V11n ) = p1V11 1 V2 1 n V n V1 1

Optiarska jednaina tankog soiva n n n nsr Povr (1): sr + so = so p1 l1 R1 nso n n nso + sr = sr Povr (2): R2 ( l1 d ) l2

l1 1 2

Za tanko soivo je d 0 , p1 = p , l2 = l , pa je iz (1) + (2): 1 nsr nsr 1 + = ( nso nsr ) + p l R1 R2 1 1 1 nso 1 + = 1 + p l nsr R1 R2 1 1 nso 1 = = 1 + f nsr R1 R2
C1 C2

p1 l2 R1 d R2

10

Izvesti izraze za tangencijalno i normalno ubrzanje Tangencijalno ubrzanje a = a e + an en v = v e av = a e e v + an en e v

1 0

Normalno ubrzanje a = a e + an en v = v e
v a = v a e e + v an e en = v anb
0 b

a v a v a = = v v

v a = v an b
1

an =

v a v

Fermaov princip. Zakoni odbijanja i prelamanja svetlosti Ako se izvor svetlosti nalazi u taki 1 a prijemnik u taki 2, svetlost iz 1 u 2 stie po onoj putanji u kojoj je vreme najkrae (ekstremno). Ako je sredina homogena, najkrae vreme je po najkraem putu. Kod zakona odbijanja i prelamanja povr je ravan, i svaki zrak svetlosti za isto vreme stie od izvora do prijemnika.
I hi x hp P

hp + ( D x ) I1( x ) 1P ( x ) h2 + x2 t = t I 1 + t1P = + = i + c c c c dt ( x ) 2( D x) 2x 0= = = 2 dx 2c hi2 + x 2 2c hp + ( D x )2

2

1 D
I

x c h +x
2 i 2

Dx
2 c hp + ( D x ) 2

sin sin = = c c
2

2 ( D x ) + hp x 2 + hi2 I1 1P t = t I 1 + t1P = + = + v1 v2 v1 v2 dt ( x ) 2( D x) 2x = = 0= 2 dx 2v1 hi2 + x 2 2v2 hp + ( D x )2

1 x D P

n1 n2

x v1 h + x
2 i 2

Dx
2 v2 hp + ( D x ) 2

sin sin = c v1 v2

c c sin = sin n1 sin = n2 sin v1 v2

Provoenje toplote kroz sistem ravnih ploa

d1

d2

dx

Furijeov zakon jT = grad T , gde je toplotna provodljivost materijala. Svaka temperatura je u funkciji od prethodne IT = jT S T T 1d termika otpornost. Snaga toplotne energije: I = 1x x +1 S , gde je Rek = S R ek
i =1

T1

...

x Tx+ 1

IT =

T1 Tx +1 x di

i =1

11

Provoenje toplote kroz sferu

IT ( r ) = const = jT S ( r ) = 4 r 2
A

dT dr
T1 Tn +1 11 1 R R i =1 i i i +1
n

dT =

A dr A 1 1 T ( r ) = T1 + TT = A = 2 4 r 4 r R1 1 4

Provoenje toplote kroz cilindar T1 Tn +1 S ( r ) = 2 rL IT = 1 n 1 Ri +1 ln R 2 L i =1 i i Linearno uveanje lupe i mikroskopa

Lupa sabirno soivo ( f > 0 ) U un = L l = P p 1 1 1 = l f p l l U lin = + 1 f

p l

U lin =

s +1 f

s daljina jasnog vida 25cm

1 1 1 + = l p l f ob L l l = = 1 P p f obj obj s U lin = 1 + f ok ok U lin =

L

l s Ds 1 1 + = Dsobjok U = U lin U lin = f obj f ok f obj f ok ok obj

Zakoni prelamanja na sfernoj povri Prvi sluaj: n1 < n2

up pr C L

Zrak se prelama uvek ka normali. n1up = n2 pr Iz trougla PCM je up = + , a iz CLM je = pr +

n1 ( + ) = n2 ( )

|p|

M' |R|

n1 + n1 = n2 n2

n1 + n2 = ( n2 n1 )

|l|

Za dovoljno male uglove je tg pa je: MM MM MM + n2 = ( n2 n1 ) n1 p + M T l M T R M T Kada M T 0 dobijamo da je

n1 n2 n2 n1 + = p l R

Drugi sluaj: n1 > n2 12

up

Zrak se prelama uvek od normale. n1up = n2 pr

pr C

Iz trougla PCM je up = + , a iz CLM je pr = +

n1 ( + ) = n2 ( + ) n1 n2 = ( n2 n1 )

T M' |l| |R|

Za dovoljno male uglove je tg pa je: MM MM MM n1 n2 = ( n2 n1 ) p + M T l M T R M T Kada M T 0 dobijamo da je

n1 n2 n2 n1 = p l R

|p| n1 n2

13