Está en la página 1de 15
ble Re tthe thai ae jnarge TT] MS st [ay HOANG PHU NGQC TUGNG thue hign KY NIEM DA LAT 100 NAM phong van nguyén bat tuy Lai nguai viet: Nguydn Bat Tuy la mt nha khoa hoc chuyén nghién citu ve ngdn ng hoc va dan ic hoc nt ruta thé’ ky nay, vdi khodng mt tram cong tink dé, dang va sé hodn thanh at rude 1975, va hau hét d&u chute duge xudt bdn . Sul im lang kh gidi thich nay da deo dudi Sng gin sudt doi nguidi. Ly do, cb lé di 86 phdn ky la vdn thing thich chon in$tvaingudti dé bay cuge choi; nlumgtéi nighirdng inde hél chin la bdi nhulng lap thuyét cila dng trén nhidu link vec, thi du v8 ng Giao, dat Giao, nguéti Giao, (ngudn gde nguiti Vigt) la quad mdi mé tnidc nhutng dink kitn da didge thiét dp b8n chat nt nghin ndin v8 nai gidng va 1b 3 tin, huy&n thogi va lich si... Khéng phdi Nguyén Bat Tay vA HPN. Tire py ngutot cd thdin quy8n 8 phdn dodn v8 nhuing y tutdng ctla ng, nhutng tdi tin chde mall ad a mot tri neg lon a" — phd ranking ngon ngudn chafa biét dén cla van héa ddn i6c. T6i dén tham Ong d nha riéng so 54 phd Tang Bat Hé, Da Lat, ditge nhin thy trén nhitng ke sdch, kh0i kegng dd so nhutng cong rrink cila Nguyén Bat Tuy xép chdng chat dudi dang bdn thdo, hogc nhitng tai ligu ma chi cd minh Ong cé thé dgc ra. Long ti hOt nhién kinh hai khi ne hdi: “Co 1é nao tated kho fing vo gid kia sé lai chim vao scam lang bat kid tri, doi dién voi hoan edn HOP LUU $6 18 . tang 84.4 [1444 193 nghi¢t nga cua chinh bdn than tdc gid: tudi cao, than bjnh, sOng déc than phdi ng lo ly cdi dn cdi mac hang ngay trong mt gdc phd cao nguyén hodn toan bi¢t lap vdi nhitng dong nghi¢p co hoc van cua Ong d trong nude va hdi ngogi. Téi han hanh duge tiép 2aic vdi maitre Nguyén Bat Tuy trong dip Da Lat 100 nam (1893-1993), ma tdi cdm nhdn theo cdch cla Marquez: “Mét tram nam cé don”. Qud shat gitn hai mucoi nam qua, Nguyén Bat Tuy bj ddly vao than phén cila mOt tri thitc sng lu day trén chinh qué huong minh. Cugc trd chuyén giita chuing t0i dutgc gidi thi¢u sau day dudi hinh thitc mot cugc phong vdin, ndi ding hon, la tdi xin nhuténg loi cho Nguyén Bat Tuy. Hoang Phi Ngoc Tudng Da lat, 1,1, 1994. Hoang Phi Ngoc Tung: Nhiéu ngudi cho rang Nguyén Bat Tuy la mot nha Lap thuy€t, dé dua ra nhitng khdm phd mdi mé trong cdc linh vue ngon ngit - ma anh thitang goi la hoc ng@, va dan t6c hoc, anh thich goi la hoc din va tditcd nang hc tri tug dé trd thanh mot ngudi lap thuyét é anh Igi la mot qud trinh nt hoc. Toi dé nghi chung ta bdt dau nt ditu nay. Thdi sch vd cua anh, cd quan trong khéng, doi vdi cong vige cuia anh sau nay? Nguyén Bat Tyy: 16i sinh nim 1920. TOi khéng co bing c4ip Dai hgc. Dau Brevet Elémentaire va bling Thanh Chung 6 Ha Noi, quang 18 tudi, namsau 44u Tu Tai Phdp I. Vao trudng Budi dé hoc Tu Tai Todn. Ching m6t tuan, di xe dap bj né I6p, t6i phai sta xe nén dén dp tré, Vien gidm thi, ma t6i cdn nhé tén la De Rosario mat sét t6i, n6i ring ngudi Viet Nam ludi bi€ng, khong khd duge. T6i gién qué, néi thang ring 101 khong cn hoc vdi cdc Ong, toity hoc duge thi. T6i nudi tham vong lm “Tu Dien” va lam lai “Lich Sd” ngay ta hBi con tré, Qué v4y, hdi mudi ba tudi, doc sd Viet Nam, t0i khOng tin Idi may Ong dd Nho ndi vé ngudn g6c phudng Bac ca ngudi minh, vé Hong Bang, Hing Vuong, Au Lac: ti khong tin... —Anh khong tin sy¢ in tai ctla Hing Vitong? — Dé la mt tén do cdc nha Nho bay d4t cing nhu chuyén 18 ddi Vua Hang. Vdi nang tén gid tao. ‘T6i nu6i chf ti tré, muGn tim cho ra sy that minh [a ai. Dén hic bé trudng Budi t6i khéng hé tiéc, T6i tin 6 tri nhd va tri thong minh cda minh vi khid trudng t6i lun ludn 1a hoc trd xudt sic. Ra ddi t6i tinh sé sOng khong khé khan, kh6ng c&n bing cp, ma chi cinco chi ty rén luyén. TOi vin nght ngay cd thién tai cing phi fa ti cOng voi sy kién nbn Iu dai: trén cdc bing cdp van c6 su hge. T6i vao Nam nam 1943, d lai ludn. S6ng bang nghé day hgc tai Sai Gon, ma chl day tu d nha. Hi con 6 Ha NGi t6i cé hgc tiéng Nhat, dge duge sich 194 HOP LUU s6 18 va vit duge nhing lun vin bling Kanji. TOi da bo viéng Nhat tit nda thé kj, hign nay t6i dang day ting Nhat, la dé On lai. Ngoai ra, (61 day Anh, Phép va ai cing biét ring, vdi hai ngOn ngd nay, {Oi todn Ung khdu ra bal. TOic6 mot ky nigmve Nhat, Tuy vin day ve 16i, lim phién djch Nh4t-Phap cho hang Citroen d dudng Et-Banh (rue d'Espagne), i Iuong baing ngudi Phdp ho cing trd (300 dng) vi hang nay bj ngudi Nhat kiém sodi, 161 biét Nhl sip thua Urn, Mac da vita mdi lat duge Php, Nhdn dip nay (61 muGn tiép xtc vai hg fin chét a€ “thye hanh” cdi hoc cua minh, Nhung (6i cai co luOn vdi ngudsi Nhdt, khihg noi ring ngudi Viet Nam hay in cp. TOi wing khang djnh: ngudi Viet yeu, khOng ain cudp duge, ma bj boc K6t, nén ain eaip. Ba thang sau t6i thOl vige. TW 46 sudt 40 10i day hoe dé s6ng, ma nhéit dinh khOng di day d trudng. Ching han vio khodng dau n&im 1960, dng Lé Tuyén, Khoa trudng Dai Hoe Su Pham Hu€ nai ni 16i day ngén nga d dd, nhung (61 4 phai khude Wh, Nam 1971, vi¢n Dai Hoc Van Hanh mdi t6i toi day Cao hoe Ngon nga vi nhiing dieu ki¢n uu diva ti cding khong nh4n Idi. Ngay dén Dai Hoc Da Lat nay cting di hai fin mdi Oi khOng két qua. ‘TOI ty hoe chi Hin, cha Nom, tiéng Hoa khng thao kim. Ti€hg Nhl cé thé doc bao, néi chuyén, viel bai nho nhd, Mét chit ting Pile va dang tién hanh ting Nga kha t6t dep thi bd ngang, Nam 1983, khi thé vong vi thai dd khOng t6i eda Ong Pham Vein Dong (Xem dudi kia). Ti chd trvdng phai hoc nhieu ting ndi cua dan soi, vitin ring “ngudi Vigt", We ngudi Kinh, rat gain gUi vdi cae dAn the 86 il, nha 14 LW khi diet them ve titng Mudng. ‘Thdm chi (i dA bd nda nam hoe tiéng Mi Lal, nhung sau 18 nAm gidl phdng, nhidu hiéu biét ngOn ng@ cua 161 eung da duge “gidi phOng” khdi du ri! May ma (i cOn gid duge tail cd trong cde vj tigng ma ti da bien sogn. — Sut khdm phd daw tién va ¥ nghia nhdit dita anh di su vdo cong vige nghién cragiéng Viger? — Vihoe tiéng Anh, ma (i tim ra dae diénngon nga Anh ma chinh ngudi Anh khOng biét. Thuyét BO Cham (degré de contact) la ti tim ra wr ngon ngd Anh va dem so vdi ngi Viet (t0i gol JA Ng@ Giao). Sau ndy hoc chal than, di su vao phitn thiét, wi thay cde cy di dge sai di nhidu ch@ Han. TOi tim ra Han xua, NOm xva va Hin nay, NOm nay khéc nhau xa lm. Thi dy cht Nho Giao, phién la: C6 + Hao + Thici, nhu vay xuta dgc la Kao, ing vai dang Kiao xifa cua chi Hin. ‘TW dG, 16i viel cudn “Che Va Van Viet Khoa Hoe”, vay no 10% dé cd thém tién in sich nim 1949. In xong khOng ban dude, nhung cae nha ngw hoc Phap nhu Gustave Meillon, Frangois Martini, nhl la Maurice Durand cong nhdn ring thuy@t ctia t0i hodin taain mdi Ig va déing dé suy ngdm. Sach nay, sau gidi phong, cing dugc “gidi phing" ra chy A€ goi thit, gdi cd rat nhidu. — Day chinh la Thuyét D6 Cham, phaikhOng? Mong anh danh mot it thai HGP LUU s6 18 195 gid dé gidi thigu r6 hon; toi nght rang nhiZu ngudi dang ldng nghe anh. —Ngudi Au phan biét 4m thanh theosonorité, nghia 1a theo tinh kéu tic sy rung dng cia mang hau trong c6. Toi ph4n biét theo hoat dng d cdc bo phn khac d migng. Khi ching cham vdi nhau manh hay yéu ma thanh 4m khdc nhau. Vé sau doc vai (4c phdm nghién edu thyc nghiém 16i thy ngudi MY ciing cOng nh§n rang “tinh kéu” khong quan trong cho sy phdt Am. Nho vay tdi tim ra nhitng cap am mui [ong va chat (m,n, ng) ma My, Au khOng biét. Ngay trong tiéng Anh, 6 sing (hdt) 14 mot 4m mang cda mai chat, trong khi d song (bai hat) 1 mOt 4m mang cia mii long - cd hai phién 4m quéc té déu chua bang » . Nhung theo tdi, 4m chat phdi thém $ (déu mé dtrén). Sy phan biét nay nhé sy déi chiéu vdi tiéng Viet, trong dé ben canh soong (4m cuéi lng) c6 song (4m cudi chat). Nguge lai, minh c6.xinh (nhu sing), 4m cui chat, ma it c6 xing (4m cui Ing). Am nudu (sau ring) c6 giong mai, ngudi Anh chi chua biingx. Thuc ra cing c6 hai loai: léng: /n/sau a, , trong an, on va chat: /f/sau i, u, nhu trong in, tin (thiéc), kin (ba con) sun (mat tréi). Am méi gigng mii cang vay, ngudi Anh chi biét m6t 4m /m/ trong khi thuc ra laic6 2 — Am [éng /m/sau a, 0: dam (44p nudc), Tom (ten ngudi) ~ An chat /fi/ sau i: dim (t6i) him (nd). Ngay m trudc b va sau € cing co ging chat: remember (nhd), September (thang chin), November (thang 11), December (thang 12). Dit biet tiéng some (vai) 66 /m/ long, nhung something (cai gi 46) cd/m Omiéng nhieu ngudi. ‘Téi nhé mot nha ng6n ngit Mj (ma ti quén tén) cd nh4n thay sy khdc biét nay, nhung trong sdch ho, ho chua /m/thanh mp, vi tudng ring cépsau m Chinh sy phn biét /éng /chat nay 44 quyét dinh cho gigng thitdng | ngdn ctia Am chinh duing trudéc. N6 ciing gidng gidi nhdng sai bit vé phat Am cua i gida mién Bac va mién Nam cua ta trude cdc Am mal Ay. Thi dy xin: /n/ 3 Bac, sau /i/ thudng /fy dNamsau /i/ngdn/. itu ny cing nh§n thy vai cdc dm migng ngay trong tiéng Anh: ldng /d/ trong bid (ra Iénh); chat f/ trong bit (mm) dng /b/ trong nib (mai nhon); chat i/ trong lip (méi) nén /n/ ting vai /d/ thé nao thi /A/ ting vai A/ thé dy, chdng han c6 didu la cdc 4m mii chat khé phat 4m 6 dau tiéng, nén ngudi ta khé nh§n ra chung. — Thuyét D6 Cham dita tdi nhuitng higu qud ting dung nao trong vigcnghién citu tiéng Vigt ctla anh? Niutng cong trinh khoa hoc anh da thyge hign? —Nhdsyf phan biét nay ma khi bat @iu su nghien citu cdc tiéng Thucgng, 161 43 nh4n ra rét nhiéu nhing cap 4m ma ngudl Au khong tit. 196 HOP LUU s6 18 Nam 1960, tdi hoan tét quyén Phonologie Vietnamienne (Hoc Am - Idi ‘Vigt Nam) 500 trang, gui cho LM Cao Van Luda, vién trudng vién Dai hoe Huf dé yeu cu vign xudt ban, Ong rét hoan nghénh va yeu cu t0i viét ra tigng Vidt dé Vign in. TOi ra Ving Tau ngdi may thing dé vig cudng Hoe Am_- Loi Vigt Nam. Toi ldy mtd gidy gidi thiéu cia Ong dé di nghién edu nhu mot Co su.cda Vign Dai hoc Hué trong thoi han v6 djnh. Nha vay ma (6i c6 thé di nhigu trong thoi gian khd khan d6, sudt mudi nam trdi. T6i khdng bao gid quén hanh dong sang suét cda L.M. Cao Van Ludn, va so vi Ong, TG Hu (da dé cp trong mot cude phéng vin khdc cda t Tudi Tré Chul Nhde) chi fA mt bing md, 44 khign (61 udng cOng tim dén. Nhufng ban “tiéng Vigt" eda t0i cGing da gap phdi mét “bong ti” khdc: Khoa trudng Van Khoa Hu, vn sinh Han, 4a chéing d6i nén sich khOng in duge. DEn day (Oi g4p mOt ¢6 thac si vé ng phap va tu uit hoe ngudi Php (agrégée en Grammaire et philologic) la cd Martine Piat. Cé doc cuén Phonologie cia t6i va rat khen nggi. CO cdn ndi da viet vé Trung Tam Quéc Gia ay ién ie Hoe coe ee recherches scientifi- ques) d Paris rang néu thuyét cda Ong Tuy duge chép nhan thi chung tasé phai lamigi tdted ning gi da lm tit may thé ky nay.Saudé chung t6i thudng cling di nghién edu voi nhau d ving ngudi Bru d Quang Tri, va nhan dip a6. tOi di chi cho cé rét nhiéu hién tudng ngdn ngi xa la déi voi cd. Thdm chi khi thdo lugn c6 khOng ngiin ngai ding nhingh tiéng Phap chuyén mon ma (Oi dat ra. CO biét thém hing cp dn hau d cd phat ra cé ldng va chet, tam chua a /q/ va /@/ (4m edn hu), hay /h/ va /f/ (Am ép hu). Sau nay mOt ngudi Phdp thu hai duge t6i hudng d4n vé 4m thanh Cham la LM. Moussay gid d6c Trung Tam Van Héa Cham d Phan Rang. Tdimd Agoge mOt chut: sau nay c6 nha van Ng6n Vinh, nhdn quan hé cua t6i vdi ng Moussay, ma (6i Id “thugng khéch”, ¢6 bdo t0i la “nhdn vién cda Moussay” dé chyp mi toi trong quyén Fulro, Tap Doan Toi Ac -ké xu a4 xui bay Ngén Vinh, 161 thifa biét la ai trong Phan vién Khoa hoe xa hdi mi¢n Nam, nhung ti khOng néu tén ra dy lam gi. Khong nhdng Ong Moussay biét hai cap 4m hau ké trén ma con hiéu ve hing cp khdc: im Idng / va Am chat /V Am long /f) va 4m ehgt /r/. Nn Ia nhdng dm plu dai rat xa la A6i voi ngudi Au, trong khiné la nén tang cia sy phat dm dau trong ngon ngd Cham nhv thdy duge phan bigt ré rang trong quy€n Dictionaire Cham - Vietnamien Francais mati +h cho dudng I6i biénsoan. O60 A c6 mOt luén dn tién si vé 4m thanh Cham dy i Hign tugng phd bién d ngOn nga Ma Lai - polinédiéng ma t0i ggi tt a Né thdi. Va co thé ndi riing h¢ th6ng ngdn ng? Nam A duge bién tinh bdi loai 2m phy dai nay, ticdn * HOP LUU 36 18 197 Ngoai glin 20 vj ting (tite ty vj) ma t6i da soan cn d dang thé, sean ro trong dé nghi vin hda gdi Ong Lé Dudn dau nim 1976, t0i da khuyén cdo phai lap ra nganh “Hogc-Giao-Mudng” dé cd thé bién soan mt quyén dién ting Giao - Chg ra hon. ‘TOI cOn danh rt nhieu thi gid'va phudng ti¢n vao mot t4p d6i chiéu ng6n ngi cua 1.000 ting Keo Che (tiéng fist) aa gai vdi nhiing dang ngdn nga tren. Vi vay, (0 1 ngudi duy ahd nghién edu vé cdi ma ngudi ta ggi la nga 4m lich si mOt cach chinh xc va cd thé lap hang trim ban dé ngén ng cho ting ting, nh 16 chide Ce Drasemi da lam d Phap. — Phan ung ciia dong nghigp ve than qud nghién citu khoa hoc cla anh nue thé nao? — Tiée thay nhiing khém phd cua t0i qud mdi vé moi mat nén déu vip phai thai dd hep hoi cda rat nhigu nguoi trong may chuc nim. Nguoi tri ky nhdt cua t6i G nude ngoai, 1a Ong Maurice Durand, mot gidém 6c hge vy (directeur d'Etudes) trung Sorbonne va iruGng ban nghién ctu d trang Vién Dong Bac Cd. Ngay ti khi toi gdi tang Ong quyén Cluz Va Van Vigt Nam Khoa Hoe ciia t6i, Ong da hét Idi khen nggi (1949). Nam 1960, khi t6i gdi cho Ong mot bai bang tiéng Phdp nghién edu Am f/trong ede ngdn n, git thiéu so d@ chung t6 gid tr thuyét “BO Cham” cua t0i dng di cho ti bigi rang bai dy da dude ban duyét bai ca truéng Bac Co chp nhdn in, Nhung t6i vin cau toan nen lai yéu cu dé dé, chi 161 ra mt quyén sich hdn hol. Ong bing dé nghj truting try célp t0i mOi thing 450FF voi m6 101 ié rAt w té khi viet cho 16i (sau nay, ann Rs d Vin Khoa Hoc X4 Héi Viet Nam chyp ma mép mdcho i ring cd mot ngudi nbn irgcAp cua Phapdelam theoy nguol Phap, . Sy thye nh4n rg cp, t6i da ra ditu kign vdl er ; Durand : : se cung cp mOt tai li¢u nao ma chi gdi cho trudng Bac C6 nhing cOng trinh nghién ctu dé in. Tro cap ny bat dau tit 1962 dén khi Ong Durand chét ndm 1969. Thye ra 6 gitip 101 phuting ti¢n dé mua sich, chd tdi vn c6 tien riéng dé nghién edu. Ngaysau khi Ong chét vi ung thy, ba Durand cdn viét cho t6i mOtcdu rétcdm dong Mon mari vous aime (dui ching ti khng g4p nhau bao gid) il me I'a dit et cela quelques heures avant sa mort; Ong cing khOng quén chic toi dat nhing nguyén vong (khde thuding) eda (61, ma Ong rat hiéu. Nauti ké vj Ong la Ong J.B, Lafont thi c6 thai dO khée han, vi t0i Diét 1 Ong ta chju anh hudng cla A.G. Baudricourt, cS vin chuyén mOncda truding Bac C6. Noi cd vong linh cO Martine Piat (dé ty td khi ch€ 4 P6n P6t lam cudc tin sitd Cambuchia, lic cO dang 6 Saigon sd pve Phd); cO Plat rat che 6ng Haudricourt nay, th4m chi d& ding nding tiéng nhu “c'est un fumiste” (ké ling nh&ng), hay “sale comme Baudricourt”. Riéng tO? cing dénh gid 198 HOP LUU s6 18 thdp Ong nay vé mat chuyén mOnvi da co lain chting ti thdo ludnve tinh chat cua g ta, ma ti coi ld mOt 4m phy dai cOn s6t lai, trong khi Ong Baudricourt chu trugng 1d mt aim ép, te Am sét (constrictive). Lé ra, 6ng phai néu ra nhiing nhdinxét riéng cua Ong dé chung td gid tr] dp ludin cia Ong, thi Ong lai din mot doan m6 td sai im Am g cia mot bac st ngay trudc (thu Ong toi con gid). |: Les voyelles Vietnamiemes: étude synchnomi- que et diachronique (600 trang) va Les /l/ dans les langues nésiennes (= Malayo - polynésiennes) clu Vietnam (300 trang), Nhu vay, hai cng trinh eda t0/ gdi cho BEFEO dang dude 6ng Maurice Durant chodanh may dé in ang photo -granvureniu ong cho biét, da bi Ong Lafont chan lai. Ong tung thé la ching t6 dugc quyén hanh cia Ong; Ong khng biét ring t6i dang chudn bj cd chyc cdng trinh quan trong khac dé d6ng g6pcho trudng Bac C6. Thanh thi khi gap vai tri thc Phd p, t01 d4 gol Ong 1 “Ké dao huyét chon van héa” (Fossoyeur de la culture) eng khOng qud dang. Vi chéing nhdng Ong giét chétnhdng cong trinh nghiéncdunghiém tic ma cOn ng’in edn gidi nghién cu ngdn nga hudng Idi Ve nh@ng cdi mdi la ma (6i mu6n cOng hién. Tuy vay, khi t6i ling 1@xa Ong nim 1970 va coi nhu doan tuyét voi trudng Bac C6, t6i van binh tinh khong coi diéu nay ld quan trong, vi c6 sin mot chung trinh ty minh dn hanh nhang téc phdmcda minh déu ld 1d cing ehju. Mun c6 nhing phuGng ti¢n cing khong kh6, vi Oi da lap mot trung tm nghin cdu nam 1973, lay en Trung Vong Nguyén Bat Tuy nghién ctu dan ngt?(Nguyén Bat Tuy Center for Ethnologicaland linguistic Resarches). TOi dy djnh chi cin giao mot phiin tai li@u phim anh vé hoc dn (dan t6c hoe) cua t6i cho Cornell University d My fi khOng thiéu gi titn dé lam viée. TOi da chudn bj cd mOt phong tri€én lim nho d trudc truding BO Be Da Lat (kha t6n kém), dé djnh mi mot vai co quan van héa quéc 1é tdi xem va yéu cau vign trg. Tiéc thay cude gidi phéng dén qua sdm, vao ndim 1975, va moi dy dinh cua t0i sup dé cd. Khi Ban Mé Thudc that thd, toa fanh sy My 6 Nha Trang da phi mot dai dign Ién tim cach ti€p xue vdi ti qua trung gian mOt dude si dday (von lA HOI trudng HOi Vigt -My thi phai), vi biét réing (i co kha nang nghién citu khong nho va tai ligu nghién cdu khOng it nhung (Oi da quyét tam 6 lai dé ti€p tuc nghién edu ic cho (ron phan sy vdi vain hda dat nude, nhat ta di sau G i Ong duge si dy demxe dén don dé dy t6i di gap dai dign Mj, t6i da than nhién ndi “toi khOng cn gi ngudi MY; nu dng ta mudn thi xin mdi lai nha tOi”. Ong My cd hn hai fn nhung khdng tdi va cho nha vién dén xin 16i edn than tim. HOP LUU sé 18 199 — Dé la nguisi Phap, ngutai MY va treéde 1975, Con sau 1975, gitta tri thite Nguyén Bat Tuy va “trf tude cach mang” swhgp tdc hai ben vi van hda dan be che sé gap ca hdi thudn loi hon, Nguoi ta ed quyén hy vong chit? — Kho

También podría gustarte