Adi-Adi LEHEN

euskarari 6 HEZKUNTZA
koadernoa
Lehen hiruhilekoa

191383 _ 0001-0003.indd 1 28/7/09 16:08:40

 Aurkibidea

1 UNITATEA 4. or.

Irakurgaia: Onik atera nahi baduzu, adi egon!

Lexikoa: Hondamendien arlo lexikoa. Atzizkiak
Gramatika: Perpausa: motak
Ortografia: a itsatsidun hitzak
Idazketa-tailerra: Idazkiaren helburua

2 UNITATEA 10. or.

Irakurgaia: Ezin denetik jan!

Lexikoa: Atzizkiak. Sinonimoak. Esaera zaharrak
Gramatika: Perpaus bakuna I: Adierazpen- eta galde-perpausak
Ortografia: Puntuazio ikurrak. H letra
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: galderak-egiten

3 UNITATEA 16. or.

Irakurgaia: Masaien gisan ibiltzea

Lexikoa: Sinonimoak. Antonimoak. Esapideak
Gramatika: Perpaus bakunak II: harridura- eta
aginte-perpausak
Ortografia: Txistukariak: s, x, z
Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: gako-hitzak

2
191383 _ 0001-0003.indd 2 28/7/09 16:08:40
 4 UNITATEA 22. or.

Irakurgaia: Jaiotzeke zegoen haurraren elezaharra

Lexikoa: Atzizkiak. Esapideak. Esaera zaharrak
Gramatika: Perpaus elkartuak: definizioa eta motak
Juntadura I: alborakuntza
Ortografia: Txistukariak: ts, tx, tz
Idazketa-tailerra: Planifikatzea: ideia eta pasarte hornigarriak

5 UNITATEA 28. or.

Irakurgaia: Hiru Erregeak magoak al ziren?

Lexikoa: Sinonimoak
Gramatika: Juntadura II: juntagailuak
Ortografia: Marratxoaren erabilera
Idazketa-tailerra: Idazki bat egiteko urratsak birpasatzea

34. or. Autoebaluazioa

36. or. Deklinabidea

38. or. Juntagailuak. Lokailuak

39. or. Menderagailuak

3
191383 _ 0001-0003.indd 3 28/7/09 16:08:41
 1
Onik atera nahi baduzu, adi egon!

Animaliek hondamendiak sumatzeko sen berezia dute. Sen berezi hori

aspaldidanik ezagutzen da, gainera. Izan ere, gizakioi ezer berezirik
gertatzen ez dela iruditzen zaigun arren, animaliek arriskua datorrela
igarri eta beren burua salbu jartzen dute. Gizakiok ez, ordea. Lurrikara
badator, tsunamia kostaldera heltzen bada edo etxe alboko sumendiak
eztanda egiten badu, bete-betean harrapatu eta gureak egin du.
Animaliek sena dutela esaten da, baina zientziaren ikuspegitik, sena
baino gehiago, zentzumenak dituzte animaliek gizakiok baino garatuago.
Guk sumatu ere ezin ditugun soinuak, usainak, bibrazio txikiak eta
aldaketa ikusezinak hautematen dituzte. Horretaz oharturik, lurrikara-
alarma gisa erabiltzen hasi dira jadanik, eta ez bestelako teknologiarik ez
duten lurraldeetan bakarrik. Pentsa, Japonian, munduko herrialderik
aurreratuenetako batean, fidagarri deritzote animalien erantzunei
begiratzeari; Tokioko zooko animalien jarrerari beha egoten dira lurrikarak
iragartzeko.
Euskal Herria ez da Japonia, eta hemen ez da hainbeste lurrikara izaten, jakina. Gainera,
etxea ez da leku aproposa elefanteak, lehoinabarrak eta ñuak hazteko. Baina ondo legoke
katuen zein txakurren erreakzioei adi egotea, badaezpada ere. Eta gurasoek etxean maskotarik
edukitzen uzten ez badizute, izan behintzat armiarmaren bat-edo zure logelako zokoren batean
kokatuta. Halako batean zure armialarma urduri jartzen dela ikusiz gero, abisatu gertu dituzun
guztiei eta, onik atera nahi baduzu, bilatu babeslekua lehenbailehen.

1 Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.

• Animaliak gizakiak baino bizkorragoak dira arriskuak sumatzeko orduan. E
• Japonian maskotak erabiltzen dituzte lurrikarak iragartzeko. G
• Euskal Herrian Japonian beste lurrikara izaten dira. G
• Armiarmak, besteak beste, lurrikara noiz datorren aldez aurretik jakiteko gai dira. E
• Lurrikarak iragartzeko erabiltzen diren armiarmei armialarma deritze. G

2 Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz eta esapide hauen esanahiak eta eman definizioak.
• Hondamendi: Zerbaitetan edo norbaiti gertaturiko erabateko kaltea.
• Sen: Pertsona baten berezko ezaugarria, ahalmena edo zerbaitetarako berezko joera.
• Zentzumen: Organismoak kanpo-estimuluak hautemateko dituen ahalmenetako bakoitza.
• Tsunami: Itsas azpiko lurrikara edo sumendi batek eratutako olatu erraldoia.
• Onik atera: Bizirik, kalterik gabe atera.

191383 _ 0004-0009.indd 4 28/7/09 16:05:43

 3 Aukeratu hitz hauetatik hondamendiak direnak eta bilatu testuan aipatzen direnak.
n! Idatzi guztiak zerrendan.

sutea uholdea HONDAMENDIAK

txingorra lainoa • Urakana
urakana lehortea • Uholdea
ur-jauzia elur-jausia • Elur-jausia
• Sutea
• Lurrikara
• Tsunamia
• Sumendiak eztanda egitea
•

4 Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz.

• -te: sute, elurte , haizete , eurite , lehorte
• -tza: elurtza , belartza , hondartza , artzaintza
• -ti/-di: pagadi , harizti , amezti , sagasti

5 Osatu esaldietako hutsuneak, laukiko hitzak erabiliz.

hondakin hondatzaile
hondabide hondamen

• Kazkabarrak hondamen handia eragin du herrian:

autoak apurtu ditu eta uzta osoa galdu da.
• Mendira zoazenean, gorde hondakinak gero
zaborretara botatzeko.
• Dakigunok ez hitz egitea, horixe izango
da euskararen hondabidea .
• Gizakiok gara naturaren benetako hondatzaileak .

6 Markatu aditz hauetako bakoitzaren esanahi zuzena.

• hondatu ondoa jo alferrik galdu hondoarena egin
• apurtu hauts egin hondoa jo alferrik galdu
• xahutu txiki-txiki egin ondasunak jan hauts egin

191383 _ 0004-0009.indd 5 28/7/09 16:05:45

 Gramatika
1 Irakurri testua, eta azpimarratu perpaus bakunak urdinez eta elkartuak gorriz.
PAKO BELEA
Zuhaitz handi baten adarrean jaio zen gure bele-
kumea. Hasieran ez zeukan izenik. Hori geroago
jarriko zion bera aurkitu zuen gizonak. Habia epel
batean egon zen bizitzako lehen egunetan, beste
lau belekumerekin batera. Bera zen txikiena eta
ahulena. Lau belekume handienak hegan ikasten
hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen.
Goiz batean, beste belekumeak beren ibilaldiak
egitera joan ziren basora. Hilabeteko belekume txi-
kiak inbidia sentitu zuen, eta hark ere erakutsi nahi
izan zuen bere trebetasuna. Hegan hasi zen, baina
zuhatzetatik behera erori eta hego bat puskatu
zuen. Goiz hartantxe aldatu zen belekume gizara-
joaren bizimodua.

IÑAKI ZUBELDIA, Pako belea

2 Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala.

• Nik ohea egin dut, baina zuk ez.
Nik ohea egin dut. Zuk, berriz, ez duzu egin.
• Belekumeari izena jarri zion bera aurkitu zuen gizonak.
• Gizonak belekumea aurkitu zuen. Gizonak izena jarri zion belekumeari.
• Pako belea ez zen habiako belerik handiena, baizik eta txikiena.
• Pako belea ez zen habiako belerik handiena. Pako belea txikiena zen.
• Lau belekume handienak hegan ikasten hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen.
• Lau belekume handienak hegan ikasten hasi ziren. Pako belea oraindik habian
geratzen zen.
3 Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak.
• katuak/ beltza / saiatu / bele / uxatzen / zen
• Katuak bele beltza uxatzen saiatu zen.
• gregoriok / zuen / eta / sendatu / merkromina / belea / kotoi / batekin / puska
• Gregoriok merkromina eta kotoi puska batekin belea sendatu zuen.
• pako / ekintzak / belearen / bihurtu / eta / ausartagoak / gero / ziren
• Pako belearen ekintzak gero eta ausartagoak bihurtu ziren.

4 Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko perpaus.

• Katua ez zen saiatu bele beltza uxatzen.
• Gregoriok ez zuen belea sendatu merkromina eta kotoi puska batekin.
• Pako belearen ekintzak ez ziren gero eta ausartagoak bihurtu.

191383 _ 0004-0009.indd 6 28/7/09 16:05:46

 1
5 Adierazi perpaus hauek lokabeak (L) ala mendekoak (M) diren.
• Sendatu zenean hasi ziren Pako belearen gaiztakeriak. M
• Herriko balkoi batean katu potolo bat aurkitu zuen. L
• Ez dakigu noren ogitartekoa jango duen Pakok. M
• Katuak atzaparra bota zion hegaztiari. L

6 Berridatzi perpausak aditz jokatugabeak erabiliz.

• Gehiegi jan dugu. Ez da ona.
Ez da ona gehiegi jatea.
• Hegan egin dute. Lortu dute!
Hegan egitea lortu dute.
• Saiatzen naiz erretzen uzten. Asko kostatzen zait.
Asko kostatzen zait erretzeari uztea.
• Amaiarekin egon nahi dut. Horrela asko ikasten dut.
Amaiarekin egon nahi dut asko ikasteko.
• Atsekabe handia hartzen dugu futbol partidetan. Ez du merezi.
Ez du merezi atsekabe handia hartzea futbol partidetan.

Ortografia
1 Markatu a itsatsia duten hitzak.

premia gauza frantsesa

lapitza tontakeria egia
arnasa autobusa kirola
habia bilera trena
zaborra hondartza kaia

2 Jarri eskatutako deklinabide-markak aurreko ariketako hitzei.

• NON: arnas ean , kirol ean , tren ean
• NORA: frantses era , egi ara , biler ara
• NONDIK: kai tik , tontakeri atik , habi atik
• NONGO: hondartz ako , autobus eko , lapitz eko
• ZERIK: gauz arik , premi arik , zabor rik

191383 _ 0004-0009.indd 7 28/7/09 16:05:47

 Idazketa-tailerra
1 Irakurri laukiko informazioa.

IDAZKIAREN HELBURUA
Edozein testu idazten hasi orduko, helburua edo xedea oso argi
eduki behar dugu: zein den aditzera eman nahi dugun mezua, nork
irakurriko duen eta zer lortu nahi dugun gure testuaren bidez.

2 Begiratu eta irakurri iragarkia. Ondoren, erantzun galderei markatuz.

Tabakoa, estresa, adina... • Nori zuzenduta dago iragarki hori?

ilearen etsaiak dira. haurrei
adin batetik aurrerako gizonei
emakume haurdunei
• Zer helburu du iragarkiak?
istorio bat kontatzea
UGARIXIL HT69TR burusoilak salatzea
IL E A G AL T Z E A RE N K ON TR A KO produktuaren berri ematea
T RA T AM E N D U A
Seigarren astetik aurrera, zure ilea • Zer-nolako hizkuntza erabiltzen da?
sendoagoa izango da. Galtzea %77 argia eta zuzena
geldituko du.
poetikoa
lagunartekoa
• Zer azaltzen du iragarkiak?
burusoilak oso jatorrak direla
edonork gal dezakeela ilea
ilearen galerak konponbidea duela

3 Irakurri kontakizun laburra.

SINESTUNA
Iluntzean, bi ezezagunek elkar topatu zuten
arte-galeria bateko korridore ilunetan.
Batek hotzikara sentituta esan zuen:
–Leku iluna da hau. Mamuengan sinesten al
duzu?
–Nik ez –erantzun zuen besteak–. Eta zuk?
–Nik bai –esan zuen lehenengoak, eta
desagertu egin zen.
George Loring Frost (moldatua)

191383 _ 0004-0009.indd 8 28/7/09 16:05:47

 1
4 Erantzun aurreko testuari buruzko galderei.
• Nor da testuaren egilea?
George Lorin Frost
• Nori zuzentzen dio?
Mamuengan sinisten ez dutenei
• Zer helburu du?
Haiengan zalantza sortzea
• Zer hizkuntza mota erabiltzen du?
Literarioa baina zehatza eta argia

5 Irakurri egoera.
Demagun arte-galeriako zaintzailea zarela eta gertatutakoaren berri eman nahi diozula
zuzendaritzari. Planifikatu zer eta nola esango duzun, kasu bakoitzean zuzenena iruditzen
zaizun aukera markatuz.
• HARTZAILEA: nori idatziko diozun. • FORMA: hizkuntza.
mamua argia eta egokia
museoko zuzendaria poetikoa
polizia lagunartekoa eta bizia

• HELBURUA: zure helburua. • EDUKIA: zer idatziko duzun.

txiste bat kontatzea gertakariak azaldu
gertatutakoaren berri ematea zure esperientziak beste mamu batzuekin
arazo bat konpontzea museoari buruz hitz egin

6 Idatzi idazkia, aurreko ariketako erantzunak kontuan hartuz. Erantzun eredua.

Zuzendari jauna:
Idazki honen bidez pasa den egunean arte-galeriako
korridoreetan gertatukoa kontatu nahi dizut.

Lehengo egunean, zaintzaile-lana egiten ari nintzela, ahots

batzuk entzun nituen eta urrunetik bi pertsona hitz egiten
zeudela iruditu zitzaidan.
Hurbildu nintzenean, pertsona bakarra zegoen.
Besterik gabe, arte-galerian bizitako pasadizo arraro
hau kontatu nahi nizun, jakinaren gainean egon zaitezen.
Adeitasunez,
Gaueko zaintzailea

191383 _ 0004-0009.indd 9 28/7/09 16:05:48

 2
Ezin denetik jan!
«
«Denetik jan behar da», askotan
kotan
e
entzundako aholkua dugu. gu.
P
Pertsona batzuei, ordea,
h
hainbat janarik alergia
e
eragiten diete. Haurren-
g
gan, kasu gehienak arrau-
ttzak, esneak, arrainak eta fruituuitu
llehorrek eragindakoak dira, eta fruitu lehorrek, fruta freskoak,
a
arrainak eta itsaskiek helduengan. Gehienetan, sintomak aza-
llean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira, eta gutxiago-
ttan izaten dira arnastutako alergenoek eragiten dituzten ohiko
ssintomak, asma eta errinokonjuntibitisa, alegia.
O
Ohikoa da esnearen proteinei, arrainari, itsaskiei, arrautzei,
z
zenbait fruituri eta fruitu lehorrei alergia izatea. Batzuetan,
u
umetako alergia desagertu egi-
tten da denborarekin. Horretan
eragina duten faktore batzuk ezagutzen dira: lehenengo hilabeteetan bu-
larra hartzeak babestu egiten du haurra, baita alergia eragin dezaketen
elikagai horiek umearen dietan ohi baino beranduago sartzeak ere.
Alergiek eragindako arazoak saihesteko, elikagai horiek ez hartzea go-
mendatzen dute. Horrek alergikoen eguneroko jatorduak baldintzatzen
ditu; gainera, ontziratutako janarien etiketak kontu handiz irakurtzera
behartzen du. Izan ere, esnearen proteinak, adibidez, elikagai askotan
erabiltzen dira, eta baita botika batzuetan ere. Bestalde, janariek dituzten
gehigarriek, kontserbatzaileek eta koloragarriek ere eragin ditzakete
erreakzio alergikoak, esaterako, tartrazinak, sulfitoek, nitritoek, glutama-
toak, etab.ek.

1 Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.

• Fruitu lehorrek, fruta freskoak, arrainak eta itsaskiek alergia eragiten diete haurrei. G
• Alergiaren sintomak, askotan, azalean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira. E
• Umea lehenengo hilabeteetan bularra hartzeak ez du alergietatik babesten. G
• Alergiek sor ditzaketen arazoak saihesteko, hobe da elikagai horiek ez hartzea. E
• Janariek dituzten kontserbatzaileek alergiak eragin ditzakete. E

2 Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz hauen definizioak.

• alergeno: alergia sor dezakeen zerbait.
• elikagai: elikatzeko baliagarri den edozein substantzia.
• gehigarri: zerbaiti, oinarrizko denari, gehitzen zaiona.
• ontziratu: zerbait ontzi baten barruan sartu.

10

191383 _ 0010-0015.indd 10 28/7/09 16:10:38

 3 Sailkatu hitz hauek alboko taulan.
otarrainxka, esnegain ITSASKIAK FRUITU LEHORRAK ESNEKIAK
intxaur, hur, mami, otarrainxka intxaur esnegain
lanperna, gurin, lanperna hur gurin
arbendol, txirla txirla arbendol mami

4 Idatzi hitz zuzenak, elikatu hitzari atzizki egokiak erantsiz.

-bide -gai -garri -pen -gaitz -di -(t/d)ura

• elikagai • elikabide
• elikadura • elikapen
• elikagarri •

5 Bilatu hitz hauen sinonimoak testuan.

• ekiditu: saihestu • sortu: eragin
• jaki: elikagai • gomendioa: aholkua
• eranskin: gehigarri • zaindu: babestu

6 Bilatu letra-zopan arnas-aparatuarekin zerikusia duten zazpi hitz.

B I R I K A K E L E
O A K F O E R R I G
K D E A S K J R A U
N I T E G A T I B A
D Z I G A R P N X H
A S I N O T M I H O
R S U I P T A T O A
R N M R E G H I B E
U A K A B U D S F T
D T L L E X Z A E P
U B R O N K I O A K
S E F O G I S E D H

7 Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar.

janaria munduko gaitzen baratxuria

Osasuna zazpi kontrako ondasuna
• Baratxuria zazpi gaitzen kontrako janaria.
• Osasuna, munduko ondasuna.
■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia.
• Baratxuria oso ona omen da osasunerako.
• Osasuna munduan dagoen gauzarik garrantzitsuena da.

11

191383 _ 0010-0015.indd 11 28/7/09 16:10:40

 Gramatika
1 Irakurri testua eta azpimarratu perpaus bakunak.

A S TO -BA H I TZA I LEA K

Erabakita zuten lehenbizi alkatearen astoak harrapatuko zituztela.
Bidezkoena zirudien. Gainera, bera zen herrian asto gehien zeuzkana.
Beraz, aldapa igo eta isilean alkatearen etxera hurbildu ziren. Amanda
olibondo baten atzean ezkutatuko zen, zerbait gertatuz gero, abisua
emateko. Besteak etxe ostera joan ziren. Ukuiluko ate zaharra zurezko
haga astun batez itxita zegoen. Horrek nahikoa lan eman zien. Zaratarik
ez ateratzeko, atea poliki-poliki ireki behar izan zuten. Gero, banan-
banan astoak atera zituzten. Astoek ez zuten irteteko inolako asmorik.
Beraz, elkarren artean lotu behar izan zituzten. Ondoren, olibadira
eraman zituzten.
Gerald Durrell, Asto-bahitzaileak (moldatua)

2 Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala.

• Nik lana bukatu dut, baina zuk ez.
Nik lana bukatu dut. Zuk, berriz, ez duzu bukatu.
• Kerman eta Aimar menditik etorri dira.
Kerman menditik etorri da. Aimar menditik etorri da.
• Goizean ikusi duzun astoa ez da gurea.
Goizean astoa ikusi duzu. Astoa ez da gurea.
• Ama ez dago etxean, bulegoan baizik.
Ama ez dago etxean. Ama bulegoan dago.

3 Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak.

• honetan/oinetako/daude/merkeak/denda
Denda honetan oinetako merkeak daude.
• planetan/gehiago/ziren/animalia/antzina/bizi
Antzina planetan animalia gehiago bizi ziren.
• gustatzen/ez/dokumentalak/zaizkigu/guri/animalien
Guri ez zaizkigu animalien dokumentalak gustatzen.
• arraroak/genituen/ganbaran/bart/hots/entzun
Bart ganbaran hots arraroak entzun genituen.

4 Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko, eta alderantziz.

• Denda honetan ez dago oinetako merkerik.

• Antzina planetan ez ziren animalia asko bizi.
• Guri animalien dokumentalak gustatzen zaizkigu.
Bart ganbaran ez genuen hots arrarorik entzun.

12

191383 _ 0010-0015.indd 12 28/7/09 16:10:41

 2
5 Osatu elkarrizketa, erantzunei galderak jarriz.

D E N-D E NA JA K IN NA H I
–Bai txakur polita! Nork ekarri dizu?
–Osaba-izebek ekarri didate.
– Nondik ekarri dizute?
–Txakurtegitik, uste dut.
– Zenbat urte ditu?
–Bi urte baino ez ditu.
– Zer da, arra ala emea?
–Emea da.
– Erabaki al duzu zein izen jarri?
–Ez, oraindik ez dut erabaki zein izen jarri.

6 Sailkatu aurreko ariketan asmatu dituzun galderak motaren arabera.

• ZATI-GALDERAK: Nork ekarri dizu? / Nondik ekarri dizu? / Zenbat urte ditu?
• AUKERA-GALDERAK: Zer da, arra ala emea?
• BAI/EZ ERAKO GALDERAK: Erabaki al duzu zein izen jarri?

Ortografia
1 Idatzi hutsuneetan falta den puntuazio-ikurra: koma, puntua, harridura-ikurra edo galdera-ikurra.
- Olatz , egun on !
- Egun on ! Nondik zatoz horren berandu ?
- Mikelekin , Anderrekin eta Iratxerekin ibili naiz .
- Eta non egon zarete ?
- Parkean , Anderren etxe ondokoan , aritu gara biharko planak egiten .
- Biharko planak ? Zer egin behar duzue, bada, bihar ?
- Zabuetara joan, eta bazkaldu ere bertan bazkalduko dugu .
- Zein ondo ! Joan al naiteke zuekin ?
- Jakina ! Zenbat eta gehiago hobe !

2 Hitz hauen sinonimoak h dute. Osa itzazu.

• estu • m eh e
• zikin • l o h i
• lotsagabe • a h a l k e g a b e
• aski • n a h i k o
• hitzontzi • a h o b e r o
• txapelketa • l e h i a k e t a
• sobera • g e h i e g i

13

191383 _ 0010-0015.indd 13 28/7/09 16:10:41

 Idazketa-tailerra
1 Irakurri laukiko informazioa.

BURMUINEAN ARAKATZEN: GALDERA-ZERRENDA ETA GALDERA-IZARRA

Idazteko gai bat proposatzen digutenean, askotan uste izaten
dugu gai horretaz ez daukagula zer esanik. Oker gaude, ordea;
galderen bidez gaiari buruzko mamia ateratzen joan baikaitezke.
Lehenengo teknika gaiari buruzko galdera-zerrenda egitean datza.
Bigarrenak izar bateko puntetan ageri diren galderei erantzutea
proposatzen digu.

2 Irakurri galderak eta ezabatu gaiarekin zerikusirik ez dutenak.

GAIA: lo-ibiltariak
• Zer dira lo-ibiltariak?
• Zer egiten dute?
• Nor izan daiteke lo-ibiltaria?
• Nesken ala mutilen kontua al da?
• Poltsa barruan gordeta egoten da?
• Ni lo-ibiltaria al naiz?
• Arriskutsua al da lo-ibiltariak itzartzea?
• Besoak aurrera luzaturik eramaten al dituzte?
• Zer urtarotan ateratzen zaizkie
adar berriak?
• Gogoratzen al dira hurrengo egunean?

3 Sortu emandako gaiaren galdera-zerrenda. Saiatu 8-10 galdera lortzen. Erantzun eredua.

GAIA: tuaregak
• Zer dira tuaregak?
• Zer egiten dute?
• Non bizi dira?
• Arriskutsuak al dira?
• Maila berean al daude gizonezkoak
• eta emakumezkoak?
• Nolakoa da tuaregen gizartea?
• Gizarte-maila desberdinak al daude?
• Zein da emakumezkoen rola?

14

191383 _ 0010-0015.indd 14 28/7/09 16:10:41

 2
4 Begiratu adi galdera-izarraren teknikari eta irakurri.

Zer? Nork? Ondoan galdetzaile erabilienak dituzu.

Beti ez dira guztiak erabili behar, baizik
Nolakoa? Zergatik?
eta gaiaren arabera egokienak
iruditzen zaizkizunak.
Nori? Zenbat?

Izarra
Nola? Noiz?

Nondik? Nongo?

Non?

■ Bete hutsuneak, galdetzaileak erabiliz.

5 Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra galdetzaile egokiekin. Ondoren, idatzi galderak osorik.
Erantzun eredua.
GAIA: presako janaria

Zergatik?
• Zer da presako janaria?
Zenbat? Non? • Zergatik jaten da presako janaria?
• Zenbat gastatzen da presako janarian?
• Noiz jaten da presako janaria?
Zer? Noiz?
• Nori gustatzen zaio?
• Nork erosten du presako janaria?
Nori? Nork? • Noiztik jaten da presako janaria?
Non jaten da presako janaria?
Noiztik?

?
???
6 Eman aurreko ariketako galderen erantzun laburrak. Erantzun eredua.
• Denbora faltagatik janari azkarra egitea.
• Diru asko gastatzen da.
• Janaria prestatzeko denborarik ez dugunean.

? ?
• Gazteei gehienbat.
• Gazteek edo haien gurasoek.
• Lanorduak aldatu direnetik.
• Etxean edo merkatal-zentroetan.

■ Erantzun. Galderaren baten erantzuna ez duzu jakin? Non bilatuko zenuke erantzuna? Erantzun
Interneten. eredua.

15

191383 _ 0010-0015.indd 15 28/7/09 16:10:42

 3
Masaien gisan ibiltzea
Bizkarreko minaren aurkako oinetako
bereziak salgai daude jada Euskal Herrian

Masaiak Afrikako leinu ezagunetariko bat dira, eta haien be-

rezitasunen artean bada bat geuk ikasi beharrekoa. Agidanez, ez
dute bizkarreko minik inoiz izaten, eta beren ibileragatik bide da
hori. Masaiak bezala ibiltzen ikastea erraza ez delakoan, Karl
Müller izeneko suitzar ingeniari batek masaien gisan ibiltzeko
oinetako batzuk asmatu ditu duela hamar bat urte. Itxuraz orto-
pedikoak diruditen oinetako hauen sekretua zolan datza. Forma
ganbila dutenez gero, kulunka egiten dute; hala, oinaren ohiz
kanpoko alde batekin zapaltzera behartzen gaituzte, eta bide
batez, gorputza guztiz tente dugula ibiltzera. Era horretara, gure
bizkarrak jarrera egokia hartzen du.
Oinetako horiek egiteko sei urte luze behar izan zituen Mü-
llerrek, baina bete-betean asmatu zuen antza, miraritsuak baiti-
ra ia-ia; zerbikaletako mina saihesten dute, lunbagoari aurrea
hartzeko apartak dira eta zirkulazioa hobetzen dute, besteak beste.
Horixe da, hain zuzen, merkatuan izan duten arrakastaren gakoa. Hori eta Britainia Handiko
kazetari ospetsu batek eman zien bultzada, oinetakoen ekarpen onuragarriez liluraturik artikulu
bat idatzi baitzuen haiek goraipatuz. Harrezkeroztik, mundu osoko aktore, abeslari eta bestelako
pertsona famatuek oinetako hauen miresle direla aitortu dute. Nahiz eta prezioz garestiak eta itxu-
raz trauskilak izan, punta-puntako bihurtu dira jadanik.

1 Aukeratu zuzena kasu bakoitzean.

masaientzako oinetako bereziak asmatu ditu.
• Suitzar ingeniari batek
masaiak bezala ibiltzeko oinetakoak asmatu ditu.
duela sei urte egin zituen, hamar urtez masaien ibilera aztertu ostean.
• Oinetakoak
duela hamar urte asmatu zituen eta sei behar izan zituen sortzeko.
oinak jarrera zuzena hartzen du beti eta ez da inoiz okertzen.
• Oinetakoekin
oinak ezohiko eran zapaltzen du.

oso famatuak dira punta-puntako diseinu ederra dutelako.

• Oinetakoak
oso arrakastatsuak dira osasunerako onuragarriak direlako.

2 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.

• bitxitasun: berezitasun • mesedegarri: onuragarri
• derrigortu: behartu • entzutetsu: ospetsu
• oski: oinetako • zakar: trauskil

16

191383 _ 0016-0021.indd 16 28/7/09 16:08:45

 3 Bilatu testuan definizio hauei dagozkien hitzak.
• Oinazea, atsekabea edo ondoeza eragiten duen sentsazioa ➜ mina
• Gerriko giharretako min bizia ➜ lunbagoa
• Anatomiaz ari garela, lepoan kokatzen dena ➜ zerbikala
• Hezur eta giharren deformazioak zuzentzeko tresnei deritze ➜ ortopedia
■ Hitz horietatik guztietatik, zein dira maileguak? lunbagoa, zerbikala eta ortopedia.

4 Jarri osatu aditzaren ordez antzeko esanahia duena.

konpondu burutu

sendatu
bete

• Hartu kamamila eta (osatutakoan) sendatutakoan joango zara kalera.

• Izena emateko orria (osatu) bete zuen bere datuekin.
• Loreontzia (osatzeko) konpontzeko , lekeda beharko dugu.
• Zirkuitua bi ordu eta zazpi minutuan (osatu) burutu zuen.

5 Lotu hitzak antonimoekin. Ondoren, aukeratu eta idatzi sinonimoak.

HITZAK ANTONIMOAK SINONIMOAK

indartsu • • koldar • beldurti
koloretsu • • indarge • makal
adoretsu • • gaixo • zurbil
osasuntsu • • kolorge • eri

eri beldurti zurbil makal

6 Markatu esaera zahar honen esanahia eta inguratu noiz erabili.

Bost xentimoko pupua eta hamar xentimoko trapua.

Batzuetan neurrigabeko erantzuna ematen zaie arazo txikiei.

Kexatzen ez denak ez du ezer lortzen.
a) Ikastetxeko zuzendariarekin elkartu
eta jolastokia konpon zezaten lortu genuen,
erori eta min hartzeko arriskurik ez izateko.
b) Jolastokian hartu nuen kolpea ez zen
hainbesterako izan; hala ere,
igeltsua jarri zidaten.

17

191383 _ 0016-0021.indd 17 28/7/09 16:08:46

 Gramatika
1 Azpimarratu kolore batez harridura-perpausak eta beste batez aginte-perpausak.

Haser r e bizian

Zer demontre! Zertan zabiltzate, baina?

Zuek zarete alferrak zuek! Mugi zaitezte, kontxo! Maider,
zu eseri hemen! Saioa, har ezazu Maiderren lekua! Eta
gainerakook, mugitu ipurdia! Zelako lotsa! Ez al duzue
ikusten barregarri geratzen ari garela? Makaleko egurra
emango digute. Zoazte kanpora eta jokatu taxuz!

2 Eman aginte-perpaus hauek beste modu batzuetara.

• Joan kanpora, neskok!
Joan zaitezte kanpora, neskok! / Zoazte kanpora, neskok!
• Egin hori oraintxe bertan, zuek biok!
Egin ezazue hori oraintxe bertan!

• Etorri etxera lehenbailehen, umeok!

Etor zaitezte etxera lehenbailehen! / Zatozte etxera lehenbailehen!

• Egon isilik behingoz, berritsua halakoa!

Egon zaitez isilik behingoz, berritsua halakoa! / Zaude isilik behingoz, berritsua halakoa!

• Mikel, aspaldiko! Ekarri bostekoa!

Mikel, aspaldiko! Ekar ezazu bostekoa!

3 Eman ezezka aurreko ariketako esaldiak, behar diren hitzak aldatuz.

• Ez joan kanpora, neskok!
Ez zaitezte kanpora joan, neskok!
• Ez etorri etxera lehenbailehen, umeok!
Ez zaitezte etor etxera lehenbailehen, umeok!
• Ez egon isilik, lotsati halakoa!
Ez zaitez isilik egon, lotsati halakoa!
• Ez ekarri bostekoa Mikel!
Ez ezazu bostekoa ekar, Mikel!

18

191383 _ 0016-0021.indd 18 28/7/09 16:08:48

 3
4 Osatu elkarrizketa, aginterako aditz laguntzaileak hutsuneetan jarriz.
–Mugi zaitez hortik, Nahia! Entrenatzaileak ikusten bazaitu, goxo-goxo jarriko da.
–Egon zaitezte lasai, neskok! Eta ekar ezazue ura hona, nekatuta nago-eta!
–Hara bestea! Har ezazu zeuk, nahi baduzu.
–Zertan zaudete hor berriketan? Has zaitezte lasterka oraintxe bertan!
–Ez zaitez haserre, gizona! Atseden hartzen ari ginen...
–Atseden hartu nahi baduzue, har itzazue zeuon trasteak
eta joan zaitezte etxera, baina ez ezazue pentsa
taldean berriro onartuko zaituztedanik. Horixe baino ez genuen behar!

5 Eman adierazpen-perpaus hauek harridura-perpaus gisa.Erantzun eredua.

• Entrenatzailea ipurterre hutsa da. ➜ A ze ipurterrea den entrenatzailea!
• Ez dut inoiz halako tontakeriarik entzun. ➜ Hori bai tontakeria galanta!
• Oso gose naiz. ➜ Goseak akabatzen nago!
• Jende mordoa dago igerian. ➜ Makina bat jende dago igerian!

6 Idatzi harridura-esapide bakoitza hutsune egokian. utikan!

alajaina!
• Hori zuk egin duzula? Bai zera! Eta nik bi halako!
• Kanpora hemendik! Utikan! Ez zaitut berriz ikusi nahi! afa!
• Aupa, neskok, eutsi goiari! Onenak zarete-eta! eutsi goiari!
• Afa! Hau da kiratsa hau! Nork bota du puzkerra? bai zera!
• Horrelako perretxiko ederrak gutxitan ikusten dira, alajaina!

Ortografia
1 Lotu hitzak sinonimoekin eta bilatu letra-zopan.
F I Z O I S U S T I
ezerez • • ezdeus A I S E K A X T O Z
zikoitz • • xelebre M A O Z K L A I R G
I L K D N E P R I O
apaiz • • itsusi
L G R E E M N I P O
xukadera • • zeken
X A H U T U M H A L
txantxa • • eskuzapi
U I P S E O K U Z I
zatar • • gaixo S X E L E B R E U S
gastatu • • iseka N O B I T A D R K O
gizajo • • xahutu P U S K I O N A S U
bitxi • • elizgizon N O Z I G Z I L E D

19

191383 _ 0016-0021.indd 19 28/7/09 16:08:48

 Idazketa-tailerra
1 Irakurri laukiko informazioa.

BURMUINEAN ARAKATZEN: GAKO-HITZAK

Edozein testu idazterakoan, pentsatu behar dugu irakurleak ez
dakiela ezer idazten ari garen gai horri buruz.
Horrelakorik ez gertatzeko, gako-hitzen bila jo behar dugu; izan ere,
haien atzean azaldu gabeko informazio asko dago.

2 Irakurri testu zati hau eta erantzun galderei.

Nire ama botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Lana

erakargarria bezain nekagarria da.

• Ulertu al duzu testu zatia? Erantzun askea

• Ulertzen al dituzu esaldietako hitz guztiak? Erantzun askea
• Zer egiten da botikagintza-enpresa batean? Botikak egiten dira.
• Zergatik izan daiteke zuzendari-lana erakargarria eta nekagarria? Pentsatu bakarrik, ez erantzun
eta joan hurrengo ariketara.

3 Lotu gezi bidez gako-hitzak eta azalpenak.

• Asteburu batzuetan ere lan egin behar du.

Erakargarria: • Bidaia asko egiten ditu.

• Diru asko irabazten du.
• Bere lana berak baino ezin du egin.
• Ez dauka aisialdirik.
Nekagarria: • Jende interesgarria ezagutzen du.
• Lan-ordutegi malgua dauka.
• Jende askorekin egon behar du,
beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.

■ Irakurri nola geratzen den testua luzapena egin ondoren eta aztertu aurreko ariketan bete-
betean asmatu duzun.

Botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Berez, oso lan erakargarria da: bidaia
asko egiten ditu, ez du ordutegi finkorik, soldata ona irabazten du eta jende inte-
resgarria ezagutzen du. Baina neka-neka eginda amaitzen du:
ez dauka ezertarako astirik (asteburuetan ere lan egin behar du),
lan hori berak baino ezin du egin, eta gainera, jende askorekin
egon behar du beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.

20

191383 _ 0016-0021.indd 20 28/7/09 16:08:49

 3
4 Irakurri egoera eta inguratu gako-hitzak. Erantzun eredua.
Demagun beheko testua zure ikaskide
batek idatzi duela eta zuri egokitu zaizula
zuzenketa egitea. Informazioaren
aldetik puntu ilun batzuk ditu.

BASAMORTUKO ANIMALIAK
Basamortua da bizitzeko lekurik gogorrena, eta
izaki bizidun gutxi molda daitezke basamortuko bal-
dintzetara.
Esaterako, gamelua basamortuan bizi den anima-
lia da, pertsonak eta salgaiak garraiatzeko erabiltzen TZA Gako-hitzik
LAGUN
da eta nahiko ondo moldatzen da hango kliman. topatzen ez baduzu,
Basamortuan narrasti asko bizi dira. Animalia ho- egin proba galderak eginez:
riek aldean dituzten ezkatek gorputzeko ura ez gal- Zergatik da basamortua leku
tzen laguntzen diete... gogorra? Zer du gameluak...

5 Idatzi gako-hitzak hutsuneetan eta saiatu zeresana luzatzen.

Basamortuko baldintzetara ohitzea oso zaila da.

GAKO-HITZA: Izaki bizidun gutxi molda daitezke.
Baldintzak

Ezkatek gorputzeko ura ez galtzen laguntzen diete

GAKO-HITZA: narrastiei.
Ezkatak

6 Berridatzi 5. ariketako testua, gako-hitzetatik ateratako informazioa gehituz. Erantzun eredua.

BASAMORTUKO ANIMALIAK
Basamortuan bizitzea oso zaila da. Izaki
bizidun gutxi molda daitezke hango baldintzetara.
Adibidez, gameluak eta narrastiak ondo
moldatzen dira basamortuko klimara. Izan ere,
narrastiei, dituzten ezkatek gorputzeko ura ez
galtzen laguntzen diete.

21

191383 _ 0016-0021.indd 21 28/7/09 16:08:49

 4
Jaiotzeke zegoen haurraren
elezaharra
Aspaldiko elezahar batek dioenez, jaiotzeke zegoen haurtxo
b
batek hauxe galdetu zion gauza guztien egileari:
–Lurrera bidaliko nauzula esan didate, baina nola biziko naiz
h hain txikia eta babesgabea izanik?
han
Eta gauza guztien egileak esan zion:
–Ez izan beldur, aingeru guztien artean bat aukeratu dut
z
zuretzat, eta zain daukazu dagoeneko.
Eta haurtxoak galdezka segitu zuen:
–Nork elikatuko nau?
–Esan dizudan aingeruak berak –erantzun zion gauza guztien
e
egileak–. Eta irribarre ere eragingo dizu, mina kenduko dizu, lotan
z
zaudela zaindu egingo zaitu eta bizitzan gidatuko zaitu hazi arte.
–Eta gizakien hizkuntza arraroa jakin gabe, nola ulertuko dut
esaten didatena?
–Zure aingeruak hitz goxo eta xamurrenak esango dizkizu, eta pazientzia eta maitasun handiz
irakatsiko dizu hizketan.
–Lurrean gizaki gaiztoak daudela entzun dut. Nork babestuko nau?
–Zure aingeruak babestuko zaitu munduko gaiztakeria orotik, egunez eta gauez zainduko zaitu
eta ez dio inori utziko zuri min ematen; gaixotzen bazara, sendabideak bilatuko ditu zuretzat; bizia
ere emango du zugatik behar izanez gero.
Une horretan bakea zen nagusi zeruan, baina lurreko ahotsak aditzen hasi ziren. Haurtxoak
bizkor-bizkor galdetu zion gauza guztien egileari:
–Joateko unea heldu bada, esadazu, nola du izena nire aingeruak?
–Ez dizut haren izena esango, ez baita beharrezkoa, baina zuk AMA esango diozu.

1 Ordenatu kezkak zenbaki bidez, kontakizuneko haurtxoari sortu zitzaizkion ahala.

3 Nola komunikatuko naiz? 5 Nola esango diot nire aingeruari?
1 Nola moldatuko naiz? 2 Nork mantenduko nau?
4 Nork emango dit babesa?

2 Asmatu galdera honen erantzuna, aingeruak haurrari nola lagunduko dion azalduz. Erantzun eredua.
• Nork lagunduko dit beldur naizenean? Zure aingeruak lagunduko dizu beldur
guztiak uxatzen.

3 Aukeratu erantzun egokia. Zer esan nahi du elezahar hitzak?

Antzinako gertaera historikoetan oinarritzen den alegiazko kontakizuna.
Ustez aspaldi gertatutako zerbaiti buruzko alegiazko kontakizuna.

22

191383 _ 0022-0027.indd 22 28/7/09 16:13:48

 4 Bilatu irakurgaian hitz hauen sinonimoak eta lotu antonimoekin.

HITZAK SINONIMOAK ANTONIMOAK

irri • • irribarre • • ontasun
txera • • maitasun • • egonezin
zitalkeria • • gaiztakeria • • ezinikusi
eroapen • • pazientzia • • lantu

5 Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz. Begiratu hiztegian ongi dauden. Erantzun eredua.
• -zale: bakezale, futbolzale , irakurzale , musikazale
• -gintza: hirigintza , etxegintza , altzarigintza , burdingintza
• -keria: sorginkeria , maltzurkeria , astakeria , lelokeria
• -tasun: amatasun , maitasun , gaixotasun , fideltasun
■ Atzizki horietako bik elkarren kontrako esanahia dute. Zeinek? -tasun, -keria.

6 Sailkatu esapide hauek zerrenda egokian.

• begiko makarra baino gutxiago ikusi nahi • begiko izan
• bihotzeko azukre koxkorra izan • begitan eduki
• kuttun eduki • higuin izan

Maitasuna Gorrotoa
adierazteko adierazteko

• bihotzeko azukre koxkorra izan • begiko makarra baino

• kuttun eduki • gutxiago ikusi nahi
• begiko izan • begitan eduki
higuin izan

7 Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar.

gaiztoa Maitasun da berriak

a. ahaztu abere Gorrotoa zaharra

1. Maitasun berriak ahaztu zaharra.

2. Gorrotoa abere gaiztoa da.

■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia.

1. Maitasun berria duzunean, zaharra ahazten duzu.
2. Gorrotoak ez dakar ezer onik.

23

191383 _ 0022-0027.indd 23 28/7/09 16:13:48

 Gramatika
1 Irakurri testua eta azpimarratu aditz bat baino gehiago duten perpausak.

OIHANE
Urtziri zirrara ikaragarri batek zeharkatu
zion gorputz osoa. Ehun kilometrora ere
nabari zezakeen irudi gozo hura; Oihanerena,
alegia. Karmelerekin zetorren, biak pipitak
janez. Urtzi urduri baino urduriago
zegoen. Oihanek pipitak eskaini zizkion.
Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot
baten antzera hartu zituen. Hiru pipita eskuan
zituen eta hamaika lurrera erori zitzaizkion.
Barkamena eskatu zion Oihaneri. Urtzik ez
zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere.
Oihanek irribarre egin zion eta ez ziola inporta
erantzun zuen. Urtziren atzetik, Eiderrek eta
Garazik barretxoak egin zituzten.

Joanes Urkixo
Bihotz ausarta (moldatua)

2 Kopiatu azpimarratutakoen artean alborakuntzaz elkartutakoak.

• Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot baten antzera hartu zituen.
• Urtzik ez zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere.

3 Lotu bi zatiak, perpaus egokiak sortzeko.

Zaude lasai, neska; •
Jon ohean dago; •
Ezin naiz lagunekin irten; •
Ez kezkatu nigatik; •
Ez fidatu mutilez; •
• sukar handia du.
• min emango dizute.
• ondo egongo naiz zu gabe.
• zigortuta nago.
• ongi egingo duzu.

4 Lotu alborakuntza bidezko perpausak egiteko egitura egokiak.

nahiz ere

nola
bata
bestea
zein hala zein

ez ezik nahiz

24

191383 _ 0022-0027.indd 24 28/7/09 16:13:49

 4
Erantzun
5 Erantzun galderei, adierazitako egiturak erabiliz. eredua.
• Zein dira gehien gustatzen zaizkizun musika-taldeak?
–Bai Oskorri, bai Benito Lertxundi gustatzen zaizkit.
• Zein dira zure bi zaletasun nagusiak?
–Hala dantzatzea, nola futbolean aritzea gustuko dut.
• Zer egiten duzue lagunekin ondo pasatzeko?
–Nahiz zinera, nahiz mendira joan.
• Zein dira, zure ustez, jaiegunen alde onak?
–Alde batetik, lanik eza eta, bestetik, atseden hartzeko astia.
• Zer egin behar da lagun berriak ezagutzeko?
–Edo leku askotara joan, edo Internet bidez ezagutu.

6 Emandako perpaus bakunetan oinarrituz, osatu alborakuntza bidezko perpausak.

• Berak ez du egingo. Niri ere ez dit egiten uzten.
Berak egin ez ezik, niri ere ez dit egiten uzten.
• Agian irabazi egingo du. Agian galdu egingo du. Nolanahi ere, saria jasoko du.
Nahiz irabazi, nahiz galdu, saria jasoko du.
• Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra da. Bestea ipurterre hutsa da.
Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra, bestea ipurterre hutsa.
• Guztiok goaz pozik eskolara. Batzuk oinez joaten dira. Batzuk autobusez joaten dira. Batzuk
autoz joaten dira.
Guztiok goaz pozik eskolara, oinez, zein autobusez, zein autoz.

Ortografia
1 Idatzi ts, tz edo tx hutsuneetan.
• harrabo ts a • kira ts a • per tx enta • pi tz adura
• ego tz i • un tx ia • a tx imurka • ada ts a
• i tx aropen ts ua • on tz ia • a tz aparka • el tz ei ts ua
• al tz oa • urra ts a • tx an tx arra • i tx ura

2 Bete esaldietako hutsuneak aurreko ariketako hitzetako batzuekin.

• Amak bere altzoan hartu zuen umea, eta umeak adatsa laztandu zion amari.
• Berak atzaparka egin zidan aurpegian; nik atximurka egin nion besoan. Hori ikusita,
maisuak egotzi egin gintuen ikasgelatik.
• Neska ikusi nuenean, pertxenta iruditu zitzaidan, itxura onekoa.
• Halako batean, harrabotsa entzun genuen eta horma izoztuan pitzadura egin zela
ohartu ginen.

25

191383 _ 0022-0027.indd 25 28/7/09 16:13:49

 Idazketa-tailerra
1 Irakurri laukiko informazioa.

PLANIFIKATZEA: IDEIA ETA PASARTE HORNIGARRIAK

Gure testua idazteko oinarrizko ideiak bildu ondoren, bada egin
daitekeen beste urrats bat ere: pasarte hornigarriak erabiltzea.
Ideia eta pasarte hornigarriak dira harira datozen esaera zaharrak,
kontakizunak edo pasadizoak, berriak edo albiste zatiak, aipuak,
adibideak...

2 Irakurri testua eta erantzun.

KIROL OLINPIKOAK
Olinpiadetan oso arruntak ez diren kirolak ikus ditzakegu. Gehienak
oso zaharrak dira eta Antzinako Greziatik gaur egun arte iraun dute:
arku-tiroa, xabalina-jaurtiketa, pertika-jauzia, disko-jaurtiketa...
Jakin badakigu, azken hori K.a. v. mendean jada praktikatzen zela, Miron
eskultoreak data horretan zizelkatu baitzuen Diskobolo (disko-jaurtitzaile)
deritzon eskultura. Kirol hori ez da erraza, indarra eta zehaztasuna
behar baitira.
Hala ere, gauza harrigarria gertatu zen 1896. urteko olinpiadetan:
Robert Garret pisu-jaurtitzaileak disko-jaurtiketan urrezko domina lortu
zuen, eta hori aurreko arratsaldean minutu batzuk entrenatuta.

■ Zer da azpimarratuta dagoen pasartea? aipua pasadizoa

3 Irakurri testu zati hauek eta azpimarratu ideia hornigarriak.

MARRAZOA, HILTZAILEA OTE? AISIA

u marrazo Gazteoi leporatzen dig
Zinemak sinetsarazi nahi izan dig dibertitzen, ez dugula
ute ez dakigula
garria dela; aisialdia
zuria animalia odolzalea eta arrisku aprobetxatzen... Gaur
kentzen zaila». bertan egunkarian
eta esaerak dioenez «fama txarra, irakurri dut «11 eta 17
dago azken urtean urte bitarteko
Baina egiaren alde esan beharra gazteen erdiak aspertu
egiten dira».
erleek marrazoek baino Beharbada horrela iza
eraso gehiago egin dituztela. baina zer egiten dute Ga
ngo da,
zteria
Saileko arduradunek?
Ez al da
haien lana guretzat au
kerak
eta irtenbideak ematea
BIRAKA ?
Lurrak Eguzkiaren inguruan birak egiten dituela
gauza jakina da. Baina orain mende batzuk, uste
zuten Lurra ez zela mugitzen; eta kontrakoa esaten
zutenek gorriak ikusten zituzten. Adibidez, Inkisizioak Giordano Bruno
atxilotu zuen, hark ideia hori aldezten baitzuen.

26

191383 _ 0022-0027.indd 26 28/7/09 16:13:49

 4
4 Irakurri pasarte hornigarriak eta adierazi zein motatakoa den bakoitza zenbaki bidez.

1. aipua 2. pasadizoa 3. albiste zatia 4. adibidea 5. esaera zaharra

4 Esaterako, gurasoek irakurtzen ez badute,

5 Letrarik gabeko aisia, asperdura bizia. eta etxean libururik ez badago, gazteak
nekez zaletuko dira.

3 INCEk 11.000 umeen (12 urtekoak) artean 1 Mundua inork irakurtzen ez dituen
egindako inkestaren arabera, % 76ri asko liburu ederrez beterik dago.
gustatzen zaio irakurtzea. (EL PAIS) (UMBERTO ECCO)

2 Aurreko batean, dekorazio-denda batean egon nintzen, eta bertan azala besterik ez
duten liburu hutsak eros daitezke. Horrela, bakoitzak bere egongelako hormen kolorea-
ren arabera aukera ditzake liburuak.

5 Bildu proposatutako gaiari buruzko oinarrizko ideiak, nahi duzun teknika erabiliz. Erantzun eredua.
GAIA: irakurzaleak ala
irakurle behartuak?
OINARRIZKO IDEIAK
• Gazteoi irakurtzea gustatzen zaigu.
• Liburuak geuk aukeratzea gustatzen zaigu.
• Ez daukagu irakurtzeko denborarik.
• Irakurri nahi dugunean, lagunen gomendioak
• jarraitzen ditugu…
•
•
•
•

6 Aukeratu 4. ariketako ideia hornigarriren bat eta lotu zuk idatzitako oinarrizko ideiaren batekin;
ondoren, garatu testutxo bat ondoko orrialdeko adibideetan bezala. Erantzun askea.

IZENBURUA:

27

191383 _ 0022-0027.indd 27 28/7/09 16:13:50

 5
Hiru
Erregeak
magoak al ziren?
Xalbat Goñi,
Mendaro

Galdera
G ld iinteresgarria
i zurea, X
Xalbat,
lb eta erantzun korapilatsua
duena, alajaina!
Egia esan, Erregeak nor ziren, nondik zetozen eta nola heldu
ziren azaltzeko teoria asko daude. Nolanahi ere, nahiko segurua
da kronikariek mago hitza erabiltzen zutela astronomian
adituak ziren jakintsuak izendatzeko, eta ez kapelatik untxia
ateratzeko gai ziren prestidigitadoreak izendatzeko.
Bestalde, esan beharra daukat iturrien arabera ez dagoela argi Erregeak hiru edo gehiago
izan ote ziren, zenbait kronikariren esanetan hamabi baitziren (dozena osoa).
Guk ezagutzen ditugun Hiru Errege Magoen kondaira K.o. vi. mendean sortu zen.
Kondaira horrek dioenez, ekialdetik abiatu ziren Betleemerantz izar argitsu bati jarraika.
Meltxorrek, europarren ordezkariak, urrea eskaini zion haur jaioberriari, errege batentzat
opari aproposena zelakoan. Gasparrek, berriz, Asiako semiten ordezkariak, intsentsua
eskaini zion, haren jainkotasunaren seinale. Azkenik, Baltasarrek, afrikarren ordezkariak,
mirra eman zion, nagusitan jasango zuen nekaldiaren eta pizkundearen irudi gisa.
Ez dakit erantzunak ase zaituen. Dena den, sekretutxo bat kontatuko dizut, Xalbat.
Urtarrilaren 5ean zure herriko kalean ikusten dituzun errege horiek ez dira benetakoak,
Errege Magoak ez baitira existitzen.
Olentzero

1 Erantzun galderei.
• Zergatik esaten da Hiru Erregeak magoak zirela?
Astronomian adituak zirelako.
• Noizkoa da guk ezagutzen dugun kondaira?
K.o. VI.mendekoa.
• Noren ordezkariak ziren kondairako Hiru Erregeak?
Europarren, Asiako semiten eta Afrikarren ordezkariak.
• Zeren adierazgarri dira opariak?
Erregetasunaren, jainkotasunaren eta nekaldiaren eta pizkundearen adierazgarri.
• Noiz ibiltzen dira Hiru Erregeak herriko kaleetan? Noiz da Errege-eguna?
Urtarrilaren 5ean. Urtarrilaren 6an.

2 Bilatu hiztegian testuko hitz hauek eta idatzi bakoitzaren definizioa.

• kronikari: gertakari-sail bat era kronologikoan eskaintzen duen idazlea edo kontalaria.
• astronomia: astroen posizio erlatiboa, higidura, egitura eta bilakaera aztertzen duen zientzia.
• ordezkari: talde, erakunde edo pertsona baten izenean ari den pertsona.
• sekretu: jakinarazi nahi ez den gauza, berri edo informazioa.

28

191383 _ 0028-0033.indd 28 28/7/09 16:11:21

 3 Lotu testuak eta irudiak. •
•
Euskal Herrian Euskaraz •
•
gelditu •
•
lanean •
elurra •
•
hondartza garbia •
ura • •
konforme • •
a bildua •
•

4 Idatzi definizioen ondoan. Zein da seinalea, eta zein, ikurra?

• Zerbaiten adierazgarri den irudia, gizakia edo gauza: ikurra
• Zerbait adierazteko erabiltzen den ikusizko zein entzunezko abisua: seinalea
■ Erantzuna aintzat hartuta, sailkatu aurreko ariketako testuak.

Seinaleak Ikurrak
• lanean • a bildua
• gelditu • Euskal Herrian Euskaraz
• konforme • H2O
• elurra • hondartza garbia

5 Idatzi hitz bakoitza hutsune egokian. zeinu

• Bakearen ikurra uso zuria da. seinale
ikur
• Istripurik ez izateko, errespeta itzazu bide- seinaleak .
• Matematikan, zenbakiek zeinu positiboa edo negatiboa izan dezakete.

6 Jarri seinale hitzaren ordez antzeko esanahia duena.

• Tori opari hau nire maitasunaren (seinale) adierazgarri
• Sartzeko (seinalea) keinua egin zien eskuarekin.
• Lokatzetan ikusi genituen zure oinaren (seinaleak) lorratzak
• Bekokian geratu zaio erori zenean egindako zauriaren (seinalea) orbana

keinu
lorratz
. adierazgarri
orban

29

191383 _ 0028-0033.indd 29 28/7/09 16:11:23

 Gramatika
1 Azpimarratu juntagailuak dituzten perpausak.

SUAREN JAIA
Gaur egun, Gabonetan Jesus haurraren jaiotza ospatzen dugu, baina antzi-
na urteko azken egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten. Neguaren eto-
rrera zela-eta, festak eta oturuntzak egiteko ohitura zegoen. Egunak labur-
tu egiten zirenez, sute handiak egiten zituzten, suak eguzkiari berotasuna
eta argia berreskuratzeko indarra emango ziolakoan.
Euskal Herrian, Gabon-usadioen artean suarekin zerikusia duten ohitura asko gorde dira. Izan ere,
zenbait tokitan, negurako egurra prestatzerakoan, enbor handiena bereizi eta Gabon-gauean erre-
tzen zuten. Enbor horrek Urteberri-eguna edo Errege-eguna heldu arte iraun behar zuen pizturik.
Ohitura horri izen asko eman zaizkio herrien arabera; hala nola, Olentzero-enborra, Gabon-subila
edo Gabon-zuzia, besteak beste.

2 Sailkatu perpausak, juntagailuen arabera. enbor handiena bereizi

• EMENDIOZKOAK: festak eta oturuntzak / berotasuna eta argia. / eta Gabon-gauean…
• HAUTAKARIAK: Urteberri-eguna edo Errege-eguna / Gabon-subila edo Gabon-zuzia.
• AURKARIAK: gabonetan Jesusen jaiotza ospatzen dugu, baina antzina urteko azken
egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten.
3 Egin perpaus elkartuak, proposatutako juntagailuak erabiliz.
• Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea, kakaoa, tea... (nahiz)
Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea nahiz kakaoa, nahiz tea.
• Berandu da. Logura naiz. Ohera noa. Bihar arte! (eta)
Berandu da eta logura naiz. Ohera noa. Bihar arte!
• Oparituko dut? Gorde egingo dut? Ez dakit zer egin. (ala)
Oparitu ala gorde egingo dut? Ez dakit zer egin.
• Partida ez dute zuriek irabazi. Partida beltzek irabazi dute. (baino)
Partida ez dute zuriek irabazi, beltzek baino.
• Oso haserre nago. Maite zaitut eta barkatuko dizut. (baina)
Oso haserre nago baina maite zaitut eta barkatuko dizut.

4 Idatzi hutsune bakoitzean juntagailu egokia.

ERRE GEEN OPAR IAK

–Erregeak diskmana ekarri didate, baina nik mp3-a
eskatu nien. Zuri zer ekarri dizute, eskatutakoa
ala beste zerbait? –galdetu dio lagun batek BETLEEMEKO
besteari.
B IZ T A N L E A K
–Betleemen bizi
direnak betleem
–Niri minikatea ekarri didate –erantzun dio besteak. edo darrak
Betleemekoak di
–Zergatik hitz egiten duzu horrela? ra.
–Betleemeko bi
ztanleak ez dira
–Lepoa estutzen didalako! betleemdarrak,
iruditxoak baizik.
30

191383 _ 0028-0033.indd 30 28/7/09 16:11:24

 5

GABONETAKO ZUHAITZA
Bi zoro mendira joan dira Gabonetako zuhaitzaren bila.
Lau orduz bila ibili ondoren batek dio:
–Edozein pinu hartu eta eraman egingo dugu, bolak izan
...............
ala ez izan.

5 Esan nolakoak diren perpaus elkartu hauek: alborakuntza bidezkoak (A)

ala juntagailu bidezkoak (J).

Gabonetako parkera nahiz zinemara joango gara bihar. J

Nahiz Gabonetako parkera, nahiz zinemara joatea, biak dira plan apartak! A

6 Bilatu akatsak perpaus hauetan eta eman euskara jatorrean.

• Tarta egiteko, irina eta esnea behar dugu.
Tarta egiteko, irina eta esnea behar ditugu.
• Ez da eskuineko bidea hartu behar, baizik ezkerrekoa.
Ez da eskuineko bidea hartu behar, ezkerrekoa baizik.
• Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zaizkit.
Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zait.

Ortografia
1 Lotu zakuetako bikoteak eta idatzi.

• gazi-geza • txutxu-mutxu
gazi errege txapla geza • errege-erreginak • irrati-telebista
osaba ozta erreginak tauki
txipli • osaba-izebak • joan-etorriak
txutxu eskuin mutxu
irrati • ozta-ozta • tiriki-tauki
joan etorriak telebista
tiriki ezker izebak ozta • txipli-txapla • ezker-eskuin

2 Idatzi onomatopeia bakoitza dagokion tokian.

tuju-tuju mauka-mauka mar-mar gur-gur

k • murmurioa: mar-mar • eztula: tuju-tuju

• tripa-zorria: gur-gur • jatea: mauka-mauka

31

191383 _ 0028-0033.indd 31 28/7/09 16:11:24

 Idazketa-tailerra
1 Irakurri laukiko informazioa.

IDAZKI BAT EGITEKO URRATSAK BIRPASATZEA

1. Idazkiaren helburua argi izatea.
2. Galdera-zerrenda egitea gaiari buruzko mamia ateratzeko eta
galdera-izarraren bidez galderei erantzutea.
3. Gako-hitzak erabiltzea irakurleak testua ulertzeko.
4. Pasarte hornigarriak erabiltzea testu erakargarriagoak eta uler-
garriagoak lortzeko.

2 Irakurri testuak eta erantzun galderei.

Kaixo, familia!
Zuekin egoteko paradarik ez eta gutxienez postal c
elektroniko bat bidaltzea bururatu zait. Ez ahal dituzue
turroi guztiak jango! Astebete barru izango nauzue hor
eta… mesedez, gutxi batzuk gorde niretzat!
Gabon gauean nire bihotzean izango zaituztet, zaudete
ziur, baina bitartean, ondo pasatu jai hauetan.

Ander maitea:
Elkarrengandik urruti pasako ditugun lehenengo
a
Gabonak dira hauek eta ez dakizu zein gogorrak ari
zaizkidan gertatzen! Uneoro, etengabe, zaitut nire
pentsamenduan… irribarreak ikusten ditut jendearen
aurpegietan, iragarkietan eta nik, berriz, izugarrizko
pena dut bihotzean. Gabon gau ederra igaro dezazula,
niregandik urrun bazaude ere.

• Zein dira zure ustez aurreko mezuen hartzaileak? Lotu testu bakoitza dagokion hartzailearekin.
a) Zure bihotzeko azukre koxkorra. c) Etxekoak.
b) Maiz ikusten duzun lagun bat. d) Oso noizean behin idazten diozun laguna.
• Zer helburu dute mezu horiek?
Gabon zoriontsuak opatzea.
Gabonetako gehiegikeriak salatzea.
Ingurukoekin ondo geratzea.

32

191383 _ 0028-0033.indd 32 28/7/09 16:11:25

 5
3 Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra. Ondoren, idatzi galderak osorik. Erantzun eredua.

GAIA: GABON-KANTAK

Zenbat? Nork? • Noiz abesten dira gabon-kantak?

• Nork abesten ditu gabon-kantak?
• Zenbat gabon-kanta abesten dira?
Zergatik? Non? • Noiztik abesten dira gabon-kantak?
• Non abesten dira?
• Zergatik dago gabon-kantak abesteko ohitura?
• Noiz abesten dira gabon-kantak?
Zergatik? Noiz? • Zer eskatzen dute abeslariek trukean?
• Nola antolatzen dira abesbatzak?
Zer? Nola?

4 Irakurri testua eta biribildu hitz-gakoak eta azpimarratu datu hornigarriak. Erantzun eredua.
GABONAK MEXIKON:
POSADAK ETA GAUERDIKO MEZAK
Mexikon abenduaren 16an hasi ohi dira Egube-
rrietako ospakizunak Posadas izenekoekin (San
Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua
aurkitzeko izan zituzten arazoak gogorarazteko
antzezpenak). Bederatzi egunetan zehar, Gabon-
gauera arte, eguberrietako ohiturak gorde zale diren
familiek beren etxean egiten dute txandaka ostatua.
Antzezpenaren ondoren, jaiari ekiten zaio: umeek,
adibidez, Satanas irudikatzen duen gozo-eltzea
apurtzen dute. Eguberri-gauean mezaren ondoren
egiten da afaria. Egun horretan etxea erratzez
garbitzeko ohitura dago, zortea garbi sar dadin.

5 Erantzun galderei.
• Zer motatako datu hornigarriak ageri dira testuan?
Azalpenak eta adibideak
• Ulertu al dituzu testuko hitz guztiak? Zenbat hitz-gako biribildu dituzu?
Erantzun askea / Goiko kasuan, bost.
• Zertan datza Posadas ospakizuna?
San Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua aurkitzeko
izan zituzten arazoak gogorarazteko antzezpenak.

33

191383 _ 0028-0033.indd 33 28/7/09 16:11:25

 Autoebaluazioa
1. UNITATEA 2. UNITATEA
• Gauza naiz perpaus • Gai naiz perpaus bakunak
motak bereizteko: bereizteko.
bakunak/ elkartuak,
lokabeak/mendekoak.
GRAMATIKA

• Badakit zein diren

adierazpen- eta
• Badakit hitzak ordenatuz galde-perpausak.
perpausak osatzen.

• Ikasi dut a itsatsia • Ikasi dut puntuazio-ikurrak

duten hainbat hitz. zuzen erabiltzen.
ORTOGRAFIA

• Gauza naiz a itsatsidun • Gauza naiz h letraz

zenbait hitz zuzen idazten diren hitzak
deklinatzeko. bereizteko.
IDAZKETA-TAILERRA

• Ulertu dut idatzi aurretik • Badakit idatzi aurretik

helburua argi eduki informazioa bildu
behar dela. behar dela.

• Badakit testua, irakurlea • Gauza naiz galdera-zerrenda

eta helburua kontuan eta galdera-izarra zuzen
hartuz idatzi behar dela. erabiltzeko.

•Ikasi duzuna zuk zeuk neurtu ahal izango duzu.

Markatu laukitxoak esaldiarekin ados zaudenean.

34

191383 _ 0034-0040.indd 34 28/7/09 16:15:47

 Adi-Adi Euskarari 6.1 koadernoa

3. UNITATEA 4. UNITATEA 5. UNITATEA

• Badakit zer diren • Ikasi dut perpaus • Badakit juntagailuak
harridura perpausak. elkartuak zer diren. zer diren.

• Badakit perpausak
• Ulertu dut aginte- juntadura bidez elkar • Gauza naiz juntagailu
perpausak aginduak daitezkeela. hautakariak, aurkariak
emateko direla eta eta emendiozkoak
zenbait forma dituztela. • Gauza naiz alborakuntza bereizteko.
hutsa eta errepikapen
bidezko alborakuntza
bereizteko.

• Ikasi ditut s, x eta z • Ikasi ditut ts, tx eta tz • Ikasi dut marratxoz
letrak dituzten zenbait letrak dituzten zenbait idazten diren hainbat
hitz. hitz. hitz.

• Gauza naiz s, x eta z • Gauza naiz ts, tx eta tz

letrak dituzten zenbait dituzten hainbat hitz
hitz bereizteko. zuzen idazteko.

• Badakit zertan den • Badakit zer diren • Badakit idazki bat

gako-hitzen teknika. pasarte hornigarriak. egiteko helburua argi
izatea beharrezkoa
dela.
• Gauza naiz gako-hitzak • Gauza naiz nire
topatzeko eta haietatik testuetan ideia
tiratuta zeresana hornigarriak • Gauza naiz testu
luzatzeko. txertatzeko. ulergarri eta
erakargarri bat
sortzeko.

35

191383 _ 0034-0040.indd 35 28/7/09 16:15:47

 Deklinabidea
IZEN ARRUNTAK IZEN BEREZIAK
mugatua
mugagabea mugagabea
singularra plurala

bide bidea bideak Ane

NOR oin oina oinak Ibon
borda borda bordak Larraul

bidek bideak bideek Anek

NORK oinek oinak oinek Ibonek
bordak bordak bordek Larraulek

bideri bideari bideei Aneri

NORI oini oinari oinei Iboni
bordari bordari bordei Larrauli

bideren bidearen bideen Aneren

NOREN oinen oinaren oinen Ibonen
bordaren bordaren borden Larraulen

bidetako bideko bideetako ————

NONGO oinetako oineko oinetako ————
bordatako bordako bordetako Larrauleko/go

biderekin bidearekin bideekin Anerekin

NOREKIN oinekin oinarekin oinekin Ibonekin
bordarekin bordarekin bordekin Larraulekin

biderengatik bidearengatik bideengatik Anerengatik

NORENGATIK oinengatik oinarengatik oinengatik Ibonengatik
bordarengatik bordarengatik bordengatik Larraulengatik

biderentzat bidearentzat bideentzat Anerentzat

NORENTZAT oinentzat oinarentzat oinentzat Ibonentzat
bordarentzat bordarentzat bordentzat Larraulentzat

36

191383 _ 0034-0040.indd 36 28/7/09 16:15:48

 IZEN ARRUNTAK ETA IZEN BEREZIAK

IZEN ARRUNTAK IZEN BEREZIAK

mugatua
mugagabea mugagabea
singularra plurala
bidetan bidean bideetan
Anerengan
NON/ oinetan oinean oinetan
Ibonengan
NORENGAN bordatan bordan bordetan
Larraulen
amarengan amarengan amengan
bidetatik bidetik bideetatik
Anerengandik
NONDIK/ oinetatik oinetik oinetatik
Ibonengandik
NORENGANDIK bordatatik bordatik bordetatik
Larrauletik/dik
amarengandik amarengandik amengandik
bidetara bidera bideetara
Anerengana
NORA/ oinetara oinera oinetara
Ibonengana
NORENGANA bordatara bordara bordetara
Larraulera
amarengana amarengana amengana
bidetarantz biderantz bideetarantz
Anerenganantz
NORANTZ/ oinetarantz oinerantz oinetarantz
Ibonenganantz
NORENGANANTZ bordatarantz bordarantz bordetarantz
Larraulerantz
amarenganantz amarenganantz amenganantz
bidetaraino bideraino bideetaraino
Anerenganaino
NORAINO/ oinetaraino oineraino oinetaraino
Ibonenganaino
NORENGANAINO bordataraino bordaraino bordetaraino
Larrauleraino
amarenganaino amarenganaino amenganaino
biderik
———— ———— Anerik
oinik
ZERIK ———— ———— Ibonik
bordarik
———— ———— Larraulik
amarik
bidetzat
———— ———— Anetzat
ZERTZAT/ ointzat
———— ———— Ibontzat
NORTZAT bordatzat
———— ———— Larraultzat
amatzat
bidez bideaz bideez
Anez
oinez oinaz oinez
ZEREZ Ibonez
bordaz bordaz bordez
Larraulez
amaz amaz amez

37

191383 _ 0034-0040.indd 37 28/7/09 16:15:48

 Juntagailuak
Juntagailuak hitz solteak dira eta maila bereko osagaiak (izenak, aditzak, izenondoak, etab.) elkartze-
ko erabili ohi dira. Hiru mota daude:
EMENDIOZKO JUNTAGAILUAK

•ETA Zuzendaria eta ikasketa-burua etorri zitzaizkidan bisitan ospitalera.

JUNTAGAILU HAUTAKARIAK

•EDO Urtebetetzeko tarta txokolatez edo marrubiz egin nezake.

•ALA Oraindik ez du erabaki makinaz ala eskuz egingo duen.
•NAHIZ Denda horretan larruzko nahiz gomazko abarkak saltzen dituzte.
•ZEIN Igeriketa-ikastarora astelehenez zein asteazkenez joan gaitezke.
JUNTAGAILU AURKARIAK

•BAINA Ezetz esan didate orain arte; baina, azkenean, onartu dute nire proposamena.
•BAINO Ez da Saturraran hondartzara joaten, Karraspiora baino.
•BAIZIK ETAAtzo Ezez ditzuten
BAIZIK Ane ordezkari aukeratu, Nerea baizik.
• galdetu nora joango garen, baizik eta ea gurekin etor daitekeen.

Lokailuak
Lokailuak perpausen arteko lotura semantikoa sortzen duten hitzak dira. Zenbait motatako
lokailuak daude:
EMENDIOZKO LOKAILUAK

•ERE Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere amaitu ditu.

•ERE BAI / ERE EZ Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere bai.
•BEHINTZATOsoZukberandu
GAINERA da margotzen hasteko; gainera, nekatuta zaude.
•GUTXIENEZ Flana egiteko, duzuna;
egin nahi nik, behintzat, ez dut agertzeko asmorik.
• gutxienez, litro eta erdi esne behar dut.
LOKAILU HAUTAKARIAK

•BESTELA Ez diot gertatutakoa kontatuko; bestela, asko ikaratuko da.

•OSTERANTZEAN Azkar amaitu; osterantzean, berandu egingo zaizu.
AURKARITZAKO LOKAILUAK
•ORDEA Nik badakit makinaz josten; zuk, ordea, eskuz josten duzu.
•BERRIZ Etxean
OSTERA Txakurrek zaunka egiten dute; katuek, ostera, miau.
•ALDIZ Pilotari horizeharo aspertzen da; ikastolan, berriz, primeran pasatzen du.
•HALA ERE Guztiz ziurosoeztrebea da; bestea, aldiz, indartsuagoa.
•DENA DELA Ez da oso mutil ederra;
nago; hala ere, zure esana beteko dut.
• dena dela, azkar-azkarra da.
ONDORIOZKO LOKAILUAK

•BERAZ Atzo partida irabazi zuten; gaur, beraz, poz-pozik etorriko dira.
•ORDUAN Kalera irten nahi duzula? Orduan, ez zaude hain gaixorik.
KAUSAZKO LOKAILUAK

•IZAN ERE Askotan joaten naiz herrira; izan ere, lagun asko ditut han.
•ZEREN Sarritan jaten du txerrikia, zeren asko gustatzen zaio.

38

191383 _ 0034-0040.indd 38 28/7/09 16:15:48

 Menderagailuak
Menderagailuak gehienetan mendeko perpausaren aditzari eransten zaizkion formak dira. Hauek dira ohikoenak:
MENDERAGAILU OSAGARRIAK
•-(E)LA Mendian otso ikaragarri bat ikusi duela kontatu digu.
•-T(Z)EKO Zure
-(E)NIK arrebak ez du uste munduko mutilik aratzena zarenik.
•(EA) …-(E)N Monitoreak
Umeari ur asko emateko esan zigun.
•-(E)N ALA EZ Ez zuen esangaldetu dit gutariko nork dakien eskiatzen.
• haragia gustatzen zaion ala ez.
MENDERAGAILU ERLATIBOAK
•-(E)N Hondartzan topatu genuen maskorra nire logelan utzi dut.
•-TAKO/-(R)IKO Historialariak emandako hitzaldian gauza asko ikasi genituen.
KONPARAZIOZKO MENDERAGAILUAK
•BEZAIN Gure etxea zuena bezain handia da.
•BAINO... -AGO Amaiaren
BESTE/ADINA Mikelek zuk adina liburu erosi zuen liburu-azokan.
•BAINO... GUTXIAGO/GEHIAGO umea Izaskunena baino makalagoa da.
• Amonak aitonak baino urte gutxiago dauzka.
DENBORAZKO MENDERAGAILUAK
•-(E)NEAN Amonak iloba ikusten duenean, min guztiak joaten zaizkio.
•-T(Z)EAN Ehun kiloko
-(E)LA Bizikletan aldapan behera zihoala ziztatu zuen erleak.
•-(E)N BEZAIN LASTER harria jasotzean, oihu ikaragarria bota zuen.
•ETA BEREHALA Etxea amaitu etabezain
Gosaldu laster hasiko naiz azterketa prestatzen.
•BAINO LEHEN Beti egiten du otoitz lotara joan
berehala joan ziren bertara bizitzera.
•AURRETIK Eskolatik irten aurretik, bizkar-zorroabaino lehen.
•ONDOREN/OSTEAN Mendira igo ondoren, oso erlaxaturik
goitik behera aztertzen du.
•ETA GERO Eskolak amaitu eta gero, gure urtebetetzea ospatzera
sentitzen da.
•-(E)NETIK Zinema-izarra denetik, ez du kalean inor agurtzen. joango gara.
•ARTE Kanpaiak jotzen hasi arte ezin da mahats alerik jan.
•-(E)N BITARTEAN Arropak lisatzen dituen bitartean, musika entzuten du.
•
BALDINTZAZKO MENDERAGAILUAK
•BA- Nire etxera etortzen bazara, txakurkume jaioberria erakutsiko dizut.
•-T(Z)EKOTAN Loteria
-(E)Z GERO egokituz gero, munduari bira osoa egingo lioke.
•EZ BA- EuririkBategiten
aukeratzekotan, gorria hartuko dut.
•EZIK/EZEAN Ziur egonezezik,
badu, ur-murrizketak izango ditugu.
• ez da ezer esan behar.
KONTZESIOZKO MENDERAGAILUAK
•NAHIZ ETA (-(E)N) Nahiz eta eguzkia irten (den), hotz handia egiten du kanpoan.
•(-(E)N) ARREN Auzo honetan luzaroan bizi izan (naizen) arren, ez dut ia inor ezagutzen.
KAUSAZKO MENDERAGAILUAK
•-(E)LAKO Gogoa izan dudalako egin dut.
•-ETA Ez da komeni
BAIT- Ez da sarritan etortzen, ez baitu ez autorik, ez motorrik.
•-(E)NEZ GERO Oihanerabaxera hori askotan erabiltzea, oso hauskorra da-eta.
•-T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARRENjoanez gero, landare mota asko ikusiko dituzu.
• Ausardia handia izateagatik eman ziguten saria.
HELBURUZKO MENDERAGAILUAK
•-T(Z)EKO Everesten gailurrera igotzeko, sasoi onean eta ondo prestaturik egon behar da.
•-T(Z)EKO ASMOTAN / -T(Z)EKOTAN
-T(Z)ERA Musika-eskolara joan naiz datorren urterako matrikula egitera.
•-T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARREN Neska horrenLana uztekotan ibili da aspaldian.
• laguna izatearren edozer emango nuke.

39

191383 _ 0034-0040.indd 39 28/7/09 16:15:48

 Lehen Hezkuntzako seigarren mailarako Adi-Adi euskarari 6 Euskara eta Literaturarako
koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación,
S.L.ren Lehen Hezkuntzako Sailean JOSEBA SANTXO URIARTEren eta JOSÉ TOMAS HENAOren
zuzendaritzapean sortu, taxatu eta gauzaturiko talde-lana da.

Testua: Nerea Ziaurritz, Idoia Aranberri eta Kristina Bilbao

Irudiak: Daniel Gibert eta Alex Orbe
Edizioa: Ainhoa Basterretxea

Arte-zuzendaritza: José Crespo

Proiektu grafikoa:
Azala: Rosa Marín
Barrualdea: Miren Pellejero
Azaleko irudia: Emilio Urberuaga

Proiektu-burua: Rosa Marín

Irudien koordinazioa: Miren Pellejero
Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda
Garapen grafikoa: Miren Pellejero, José Luis García, Raúl de Andrés eta Rosa Barriga

Zuzendaritza teknikoa: Ángel García

Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta José Luis Verdasco
Konposaketa eta muntaketa: Maitane Barrena eta Miren Rodrigo
Argazkien aukeraketa eta dokumentazioa: Miren Pellejero eta Mercedes Barcenilla
Argazkiak: J. Jaime; J. Lucas; CORDON PRESS/CORBIS/Bettmann; EFE/Ángel Sahn; GETTY
IMAGES SALES SPAIN/Hugh Sitton; HIGHRES PRESS STOCK/ AbleStock.com; SERIDEC
PHOTOIMAGENES CD; SANTILLANAREN ARTXIBOA

© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

Legizamon poligonoa
Gipuzkoa kalea, 31
48450 Etxebarri (Bizkaia)
Inprimatzailea:

EK: 191383
Lege-gordailua:

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo

aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa
kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi
izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Sailak onetsia: 2009-05-04
Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

191383 _ 0034-0040.indd 40 28/7/09 16:15:48