Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
*
* e-text created by muktabodha indological research institute
*
* lalitaasahasranaamastotra
* with the commentary saubhaagyabhaaskara of bhaaskararaaya
* by bhaaskararaaya
*
* revised by vaasudev lak.sma.na "saastrii pa.n"siikar
* 4th edn. published by paandura"nga taavaji nir.naya saagara press bombay 1935
*
* data entered by the staff of muktabodha under the supervision of mark s. g. dyczkowski
*
* licenced for use under the creative commons attribution non-commercial licence
*
* revision 0 february 13, 2009
*
***********************************************************************************
ौीलिलतासहॐनामोऽम ्
भाररायूणीतया
सौभायभाराया
॥ ौीलिलतााय ै नमः॥
ु ू कोनमाोदरे
ौीगीरिवपितः िपतरभः
ू ौीनिसहारोः।
िवाादशक ममिभदभः ृ ं ु
ु
य ौीिशवदशचरण ू
ैः पणािभिषोऽभव -
ु ऽयीित मनतु े तामवे नाथऽयीम॥् १॥
े िऽपरा
ऽता
ु
गचरणसनाथो ु
भासराननाथो ृ
िववितमितरहा ं
ृ नमाम।
वीरवै ्
ु ृ
रचयित लिलताया नामसाहिॐकाया गकतपिरभाषाः
ं ृ े
सिवववशषाः॥ २॥
अािभवायानामिधपितिभरमोघोििभदवतािभ -
माऽाािभर ं यदरिच लिलतािदनाा ं सहॐम।्
े ितिदिवषदा ं िवयाधानद ं
याणीरमशूभृ
ु े ३॥
ृ ं माशः कतमी॥
तऽैकािप नाः कथिमव िववित
ु े सऽधरया
तथािप ौीमाऽा दहरकहर ू
समािदा वाचामिधपितष ु कातिमका।
मदीौीनाथऽयचरणिनणजनजलै
ः
पिवऽ े िजाम े नटित ममता सा मम मता॥ ४॥
ु
आूाचः कामपाििहणसतनदािवतादाूतीचो
ु
ु ु
गाारािसािािघवररिचतादा े
च सतोरवाचः।
े ु
आकदारादीचिहनगहनतः सि िवमाजा
ु
य े य े तानषे यः सखयत ु समजामतमी॥
ु े ५॥
अग उवाच
ं िवनामान ं ायतीगः।
न गतीगः पवत
ान ं नम।् सा च कथा काशीखड े िा।
ं
असगतापनोदाय ू
पवकथाूसं सामाने ारयित
े दवीभागवत
अित। े े ूथम े ताविदय ं कथा यत। ु
े परा
् ु ं
िकल भगवान िवयसरणािदघनतरकायाथ
ृ
कतबजागरः ु कोिटं मीवयावल
ौाः शाधनष
ू ् तदा ॄिादयः कायिवशषिसषाधियषया
िनिाणोऽभत। े
ृ
तागरणाय विनामककिमो यभागिमयो दा
ु
तखाामऽोटयन।् तने कोटलनािरोीन
े ु ं
ू ् ततः शोकािवाः
ािप गतमभत।
ु ु ु
सराीषमलभमानािपरसर ु ु ु सा ता
तवः। ु सती
े
हयिशरोयोजनने ैन ं जीवयताा भगवरध। ततथा
ु
जीिवतो िवहयमीवो ू हयमीवा ं दै ं हतवान।्
भा
े ु े लवािनािद। सोऽयमाननो
रहजातमिखलं दवीमखादव
ु े तिददं िवशमवाारणन
िवरव। े ु ृ े
े ु ृ ् अत एव महाबु
दनगहीतािभूायगभम।
े
इािदिवशषणय ु
ं न ितमाऽम।् लिलतित। ु े िह
े पपराण
लोकानती ललत े लिलता तने चोत इित िनवचनोके चकाराददिप
ु
सव ं िनवचनमनमतम।् पराशिसदािशवािदपािण
शििशवयोरोरापकषवि े ं च लोका अिप
बिन सि। तषा
बिवधाः। परिशवािभमहाशि ु सवलोकातीता
महाकै लासापरािजतािदपदवा े सवलोकोम े लोके ितित। ता
शरीरं
घनीभतघृ ू ु
ू तविजमःसकशशसघनीभाव -
पम।् अासा ं िशवशीना ं कितपयाना ं सािकशरीरायिप
ु ु
सािधगणारायािन ु शसािन।
न पनः ु अतः
ू अा अिप सि रहभता
सवमैवषै ा परॄमितः। ू बहवो
े े ु कामयाकमितरवह
भदाष े ू े े म े ूितपाित
े
ू
लिलतापदने सिचतम।् लिलत ं ारहावजः िबयािवशषः
े तती
ू
लिलता। तने ाररसूधानये ं मितिरित ू
सिचतम।् स ैव दवी
े
बीडािविजगीषािदशीलात।् तािरत ं
ु
ूाभावािदोऽसमदाया े शषः।
ं किथत ं भवतित े
ु ं
परमात
ु ू ु ु े १॥
अमावमौतचरादनपमाथः॥
पवू ूाभवो ु
माततः े
पािभषचनम।्
ु
भडासरवध े योिदतः॥ २॥
ैव िवरण
ू
अथ ैतदवे िविशनि सिभः पविमािदिभः। असा
ूाभावः।
इदमम आसीत, ् सदवे सोदमम
े आसीत, ् नासदासीो सदासीत ्
ु े
इािदौकवातया िनणत सृिूाािलक
े
िनिवशषिचाऽ ूाथिमकः कामकलापपिरणामो
ु ु ैकवः।
गमख े स च पवू इतः ूाक ् पािभषकािदः
े
ु ु
े अिकडामवपो
ूथम ं वा। योिदत इित सवऽाित।
े
वाऽवतारिवशषाा पं
ूाभावः।
ु
सकलभवनसाॆाािधकार े े ं
िवषयऽिभषचन
े े उिदतिमित त ु नपसकन
ायीकरणितकततापोऽिवशषः। ंु े
पिरणमनीयम।् भडाोऽसरो
ु लिलतोपाान े यो िवरण
े
विणत वधो यु े हनन ं िवरण
े बना शरािशना।
े
ूथनवावश ु
े इित पयदासािभ एव िवार इित पम॥् २॥
ु
िनपपद परपद। ृ ू ं
ूवििनिमभतधमाणा
े
पौााः ु े म
परमव ु ं परपदवाम।
ु ् अिभयाना
ु ं
ु े वचनाीकारपवकिमह
नाम ौीपदपवू ूयीतित ू
ु
ूयम।् त ियामले अनकोिटॄाडकोटीना ं
इािदना पिवशितूाकारै
बिहतः ं रनयोजनिवतृ ैः
े े ् मरोपिर
े विणतमकम।
पिरवितन े े ं
तमानयोगम
सि
ं ं लिलतावर े भगवता वाससा े े े
दिशकण
विणतमपरम।् ीरसमिम
ु े तृतीयिमित त ु
े तु
िवारभाकाराः। महािवभविवषयकः शरािशयऽित
वणनिबयाया े
िवशषणम।् ौीबीजया
ु या पदशारी
े
षोढित।
े ू ्
गणशमहनऽयोिगनीरािशपीढाासषजावारापर
ू ू ासः षोढाास उत।े स च
वषै कपरमापवसाधनीभतो
ू े े
भषणमािलािदभदादनकिवधः। आिदना चबासािदपिरमहः।
ासखड े समास ैकूितपादके मशकल।े ासो नाम
े
तवताना े
ं तदवयववापनम।् अवितने भावनित
े
यावत।् अिरित। अयागो
नामाधारािाजदा ं
े
तजोिवभावनम , ् मानसी दवपजा
े ू वा त बम इितकतता।
पाऽासादनािदशािवाः कमसमहः॥
बिहयागः ू ४॥
ू
महायागबम ैव पजाखड
े ूकीिततः।
ु
पररणखड े त ु जपलणमीिरतम॥् ५॥
स एवााकािदघिटतो महायागः। एत े चाािभविरवाूकाश े
ू
पजाूकरण ु ु मोपारादौ
े परः
एव िनिपताः। पररणित। े
दीोरकालं चरण ं पिरचया। जप लणमवापक-
ु
ू -िवषवक
श -चबनवकिवभावनािदप ं िचम।्
ताािभविरवारह े ूथमऽश एवोम॥् ५॥
ु
रहखड े तादा ं पररमदीिरतम।्
ु
ोऽखड े बिवधा तयः
पिरकीितताः॥ ७॥
े
मिणीदिडनीदोः ूोे नामसहॐक।
े
न त ु ौीलिलतादाः
े ूों नामसहॐकम॥् ८॥
तऽ म े सशयो
ं जातो हयमीव दयािनध।े
ु े ् ९॥
ृ ं ताा वा समपितम॥
ं या िवत
िकवा
ु धमभतायाम।
े तऽ अनौ
तऽित। ू ्
े
लिलतासहॐनामोभाविवशकः सच
ं इथः।
सशय
ु
चतोिटक ं े
इाह-िकवािदना साधन। ृ ु े
िवितूयमकः
ूकारः। सव िवरणासवाकारारमाह-ाा
े उपा
वित। े
ृ ृ े ् ९॥
इािनोभयिवषयकूवििनवौदासीनावानम॥
मम वा योयता नाि ौोत ं ु नामसहॐकम।्
िकमथ भवता नों तऽ म े कारण ं वद॥ १०॥
ु ोदासीनभदन
िमऽशऽभृ ु े ु जीवषे ु भृकोिटूिव
े े चतिवधष
े
िशोदासीनायोगो भििजािसताथपाया े े
ं दिशक
ृ े ृ ं ूकारमाह-मम वित।
कपाहािनततीय े नाीनने
सामियकाभाव उो नााभावः। तथाे
ु े
चतथकोटानायोगात।् अनिधकािरण ं
ु े
ूनभृ िवघटकतायाः कपािवघटक
ृ
चायोगािदित भावः। तं बोधसारे -
ु े ु
े राययवदायििभः।
तिवकवै
ु ूापयवे नपमिप पताम।्
ौीगः
ूाप पतामने ं ूबोधयित तणात।्
े सः
तावूयन ु
े ौीगभारः॥
ु
इम।् तऽ नपिमक
े ं पदम।् नकारणाय
े ं समासः।
ु ू बोधयतीित समदायाथः।
े योयतामापा ौीगसय
अयोयऽिप ु
ु े े े कोिटऽय ं यमवे
अतो योयतायामिप गदादवाशयन
ु ु कोिटिरनवधाय पृित- िकमथिमित।
िनर का पनतथ
ं ु इथः।
ोभावः िकूय
भवतृक ु
कारण ं चतथ
कोिटम।् इतरकोटीना ं ने ैव िनरािदित भावः॥ १०॥
सतू उवाच
ु
इित पृो हयमीवो मिनना ु
कजना।
ु ् ११॥
ूो वचन ं ूाह तापस ं कसभवम॥
ं
ू
अथ ैकोकः सतोिपः। ू
भारत-े नापृः किचद ् ॄयािदित
े ु
वदानशासनिमित े काय िकमिप न वम।् य ु
िनषधादपृ
अपृ तया
ू े े
नराभविमित तराध तदिप
ौाूासमथिशपरम।् ौाभाव े हािनरणात।्
यदाह बोधायनः -
ु
इित। ौितरिप ौयािः सिमत े ौया यत े हिवः इािद।
ु काय।
तत ौाभाव े पृकायािप न व ं िकमतापृ
त े त ु यिद िशः ू े न समथः तदा ूमूती ैव
ु े
गवदिदित
ृ े गः ौाः ू े समथ
िितः। ूकत
े
अथािप िकिमित न पृतीित िचयानो नापृ इित िनषधाीतो
े
दिशकसावभौमो ्
भगवान हयमीवः ृ ु ू
िशकतशौषया
ु भिपवकूाभावकतिवलािदय
ृ िववरिप
वशीकतो ू ृ ं
ू ् अधना
कालं ःिखत इवाभत। ु त ु न तथाह
े ू - इित पृ इित।
सतः
ु ू इथः।
चतथकोिटिवषयकूकमभत
ूधातोिकमकतया कोिटवरोरिप
ु
कमात।् ूः
िवलापगमािदित शषः।
े तपोिभयािदिभः पापय े
सिरतिविविदषाकादि
ौित -
े योयता ं ूदशयित
ृ ू ु ृ
तापसिमित। िचवििनरोधकारणीभतवायवििनरोधशीलादिप
ु ं
योयतामहा - कसभविमित। ु
क ु
कक सक ्
ं रचकपरकयोः
िचरकालं भवः िितयििमथः। े ू
सावजनीनतया ु
सलभािरोधपदवााभावा तिरागने
ु
कक ैव महणम॥् ११॥
ु े
लोपामिापतऽग सावधानमनाः ण।ु
े १२॥
नाा ं सहॐ ं यों कारण ं तदािम त॥
अथ साधः षोडशिभः ोकै हयमीवोिः। ू
पवोक एव
े ु
हयमीवः ूाहा े ु
ैतदार े हयमीव उवाचिः।
े ु
एवमाावचनऽरऽ े ् भऽिभमतदाराधन
यम। े ं
ृ
गिहया ुू
िबयमाणमनकलदाघटकं सा
्
उपाियोयतापादकिमित यन िववितमथ ूितजानीत-े
ु
लोपामिापत इित। अत एव भगव ैव िऽशा ं वत े -
ु
प लोपामिाा ु े
मामपाऽितभितः।
अय ं च िनतरा ं भाद वद तत॥्
ुू
इित। अऽ भतृि नभःे पानक ु
समयाथककार इित
े ं भिूाववे
तऽैव वामः। अथवा न कवल
े
योयतावदकौ। िवोपाििवरहे तयोः सऽिप
े
े ु
उपदयिगनीशापाानात।् अतािहोतनायदे ं िवशषणम।
े ्
ु ु ु
अथवा लोपामिाशिापरिपरसरीपरो वा। स ैव
े न चागिवोपासक कथ ं
पितपाा यथः।
े
तथापदशः। शाखारािधकरणायने
े े े नच
िवयोरभदािभूायणोपपः।
े े ु ं
िवापदवायोपाोरभदऽगलोपामिासयोम
े वाम।् अगोपािसतािदयौिगकशै
योभद एवित े े
कदशाना ं
े ं सााभावन
तषा ं े भदकायोगात।
े ् न
ू
चारनािधकभावाा ु ु
ं सिषसिषरयोिरव े तयोः
भदः।
े े
े मभदकाभावात।
पदभदकऽिप अत एव अरमृतिमित
ु
म याजषाथवणबच
ैिभछन े
े पाठऽिप
े
भदानीकारािकाणा े
ं सगत।
ं
ू ु
अत-एव च भतशगतजलमडलशोधन े िवकने िविनयोगो
ायिसः। तम -्
े ु
े शोधयदमडलम।
अिरित मण ्
ु
आिहा परा ृ
बहा परु उिह॥
ु
इित। एव ं यि े मो बचछोगाा
हरी इिषरित ृ ं
े े पमानोऽिप न िभत।े अनने ैवाशयने
छोभदन
नामधासामािधकार ुु े ुु
े अथ परु उिगननानभो
ु योरिप छसोखः।
नयीित ौतौ े तने
तराजहािदिवािधकारे पिठताना ं कालिनामाणा ं
पारायणाना ं च कािदिवानािप
े े पितकाराणा ं
लखः
ं
सगत इित िदक।् अवधान ं िवषयारसाराभाविहत ं
मनो य ताशः सन।् इतरकोटीना ं तरसाना
े ं च तवैव
ु
िरतऽिप े
े तिलणायाः कोटिवविताया झिटित ौ
ु
ु
रणायोयािदित ् े कारणने िनिमपयायूयोग
भावः। यत यन े
ं ूायदशनिमित
सवासा े सविवभीना
वाितक ं
ु ् १२॥
साधािभधानात॥
ं े न चाथा।
रहिमित माहं नोवा
ु पृस े भा ता े वदाहम॥् १३॥
पन
ूकटाथोौ े नावँयकी। िक ु
ूभिसदसावापा
ु ु ं ं ोतयन ्
रहिवषय एवोपा विितिरपसहार
ू े
भिपवकूोपदश े ु
चायितरकावपिदशित -
ु ं अपृवत े इित शषः।
रहिमतीित। त े त े अथा न
े
ितिनिमािन ु
न भवि। अरसाना ं तवैव िरतािदित
ू ् तात ्
भावः। भा भिपवकम।
ु ृ
भियूाभावकतूितबापगमात।् तत ्
लिलतानामसहॐम॥् १३॥
ू
ॄयािाय े
भाय रहमिप दिशकः।
े ं ादभाय कदाचन॥ १४॥
भवता न ूदय
उाथ समितमाह
ं ू
-ॄयािदित। े ौोतृिभ
वा पृकन
ु ु ू ं सभा भवित तऽ विभाः
तबभना ृ यिप
सवऽिप
रहिस जनबााभाव े सवे
िशाथािप रहपदाथ
वादऽ िशशने पृक एवाविशत इाशयने
े ु
िशायम।् यावे ं विततिमाशयनाह
े -
े ु े अभाय पृकायािप न दयिमथः।
िशायनवतत। े
े कायािप ूासमथाय भाय दयिमित
तनापृ े िसयित॥ १४॥
ु ु
अभतािववरणाथा ौितमथतोनवदित े
-न शठायित।
े े
िवा ह वै ॄाणमाजगाम गोपाय मा शविधहमि।
ू ृ े
असयकायानजवऽयताय न मा ॄया तथा ाम ्
ू वीयवती
ु
इित िह ौितः। ु े जातिनयोिप यः
तऽ गिसमनरमव
ू े तदातचरिमित वा इदानीमिप न ातिमित वा
पवमवै
ु े ूदँय
ं ु यतत े स शठोऽयत जात ं िनय ं गरव
ूदशियत
े दपयण
तषणाथमवै
ू े
ं यतमानो हाभासोपासशीलो
ू
ोऽसयक। ु
गभिः यथाथवित
सवािप े ान ं िवासः
ृ ु या अयतोऽःशिहीनः
स नाि य सोऽिवासोऽनज। ु स
ं ृ
चहे पदने सगहीतः। े
एव ं सित सदायो मािवदीत
ु
आह- ौीमािऽित। भिते- सा परानरिरीर इिधकरणािदष ु
ृ े भिः तया
िनणतलणिवििवशषो
ु े े
यायननाभिनरासः। े ं
न कवल
े
भिमाऽमिधकािरतावदकिमित े
ोतनाय िवशषणयम।्
ु
उपासकाय शाय े ं नामसहॐकम।्
दय
यािन नामसहॐािण सःिसिूदािन वै॥ १६॥
ू ं सवऽ दभदभावनाा
िनन ैिमिककमाचरणपवक े े
ु
मानसी िबयोपािः तानपासकः। शु इित
े े ईशो िनबोऽ
शाािददोषरािहाय। अथ ैतपदश
ु
रहा मा े े
दवताूीितकरनावँयकािदित
ु ु मसभ नामाराविधकः - यानीित। यािन
ूदशियतमरो
ं
कोिटसाकािन तषे ु यािन सःिसिूदािन दशसाकािन
ं एत े
दश वा गाँयालकावालरासभित ं ृ
े सगहीतािन॥ १६॥
तषे ु लिलतादाष
े े ु मिमद
ु ु े
ं मन।
ौीिव ैव त ु माणा ं तऽ कािदयथापरा॥
१७॥
ं ु ं वा रिव
पप े ्
े े ीप ं वा िविचयत।
े ्
अथवा िनलं ायिदानलणम॥
रा मताः।
मा एकाराः िपडाः कतय
ं समार नवाणा िविधबीजकाः॥
वणऽय
ततो दशाणमार ं
याविशित मकाः।
तत ऊ गता मालाास ु भदो
े न िवत॥
े
ु हसा मातिराॅिमः।
कामो योिनः कमला वळपािणगहा
ु ु सकला मायया च पषा
पनगहा ु े िवमातािदिवा॥
ु ू
ैः पमानऽ ैपरसायामृ
इाथवण ु ृ
ता।
े े ृ
तभदनोताना ं िवाना ं
े े ु ु े कित ं
े ैपासकनसारण
सववदाूयायन
थाना
े भावाथूभृ
तारतमीाह- परित। ं सवषा
तऽैव सामात।् सिऽशदरै
ं ः
ं
षिशातीतपायाः े
कािदिवाितिरासवाित
भावः। तिददमािभविरवारह एव िवारषे ु
ू िनिपतम -्
तदसामूदशनपव
अनिबऽयनादिऽतय ैिवभािवताकारा।
ं
षिशाा े
तातीता च कवला िवा॥
इित िक -
ं े धत े नरः।
े सिस
यदरैकमाऽऽिप
ु
रिवताकपशरानलिविभः॥
े
यदकादशमाधारं बीज ं कोणऽयाकम।्
े
ॄाडािदकटाहा ं जगदािप ँयत॥
े ु ु ैकवो
इादगमख े रहाथ न हािदिवास ु समसः।
े
चार िबॅित मय े े े
इऽािप कािदप एव रसक।
ु े त ु रहम।् िक। िऽपरोपिनषिप
े तित
हािदपिप ु अथ ैत परं
े
गरं ााामः इािदना गायऽीपदँयोरकपं
वं ु तदककारयोरवै ु
े काथमम।् तलकन
ू े ैवाा
उताः।
ृ े
िऽशा ं कामराामा एवादरः िबयमाणो
ँयत।े तराज े त ु तृतीयकट
ू ु े
ैव ूथममारण
े े
तऽैवैकारिनवशनायोः ू े
कटयोलाघवनोाराय
े ् अत-एव ऽैपरस
े यम।
हािदिव ैवातित ु ू े - षं
् ृ कादःे पादवे हादारः
सममथ विसारिथम इचा े
ृ
कतः।
िशवः शिः कामः इित सौयलहरीोकय ं
े
धािप ् १७॥
ाायत इित िदक॥
ु ं ौीपरिमव
पराणा ु शीना ं लिलता यथा।
े वरः िशवः॥ १८॥
ौीिवोपासकाना ं च यथा दवो
् १९॥
तथा नामसहॐषे ु वरमतकीिततम॥
े
म।् अधोकोऽयम॥
् १९॥
े ूीयत े लिलतािका।
यथा पठनावी
अनामसहॐ पाठा ूीयत े तथा।
् २०॥
ौीमातःु ूीतय े तादिनश ं कीतयिददम॥
े
ु
म े ु -यथाित।
े हतमाह अषा
े यथा िनरविधकिमथः। े ं
े वा।
िशविवादीना ं नामसहॐम तामसहॐ ं च तित
ु सवः
अथ ैताठं िवध।े ूीतय इित तादचता
काम
े इादािवव कीतनकरणकभावनाभाूतीितः। इदिमित
त ु धाथकम ू
सिनितवत।् अत-एव तने ायने ैव िविनयोगभन
े
मथलणया े ौीमातृूीित ं भावयिदित
नामसहॐकीतनन े
अथवा सोमािदिाणा ं यागसाधनने
िवधःे पयविसतोऽथः।
ु े ूा तऽ तथा वााथवणनऽिप
तृतीयाौतः े ूकत
ृ े
नाा ं वणािनवाद े
ु े
ताोपटापारपकीतनजतािवादऽिप
े
े कीतनजिभताया
नरिनन
े ु ीकारादनानिभ
वणाकिष ु वा
े े ं
कीतनजनकायोगाामािभककीतनन
े े
भावयिदवाथः।
कीतन ं चहे वािचकमानसोभयसाधारणम।्
नामपठनवामरणािप वचनारषे ु फलौवणात।्
े े
तािदित हिधकरणायनाथवादः। अिनश ं यावीवम।्
े
तनािहोऽविकाोभयपिमद ं कमित
िसित॥ २०॥
े
िबपऽ ैबराज े योऽचयिलतािकाम।्
ु
पवै ा तलसीपऽ े
ैरिभनामसहॐकै ः॥ २१॥
े
अथ कीतनााौयणािप फलसमाह-िबपऽ ैिरित
े े ििवधमिप
े ूामयागबिहयागभदन
वचनारण
साधन।
ू ं िबपऽातमकरणकं
पजन
े ू े
े े पदने ययोगादनत।
चबराजािधकरणकमचयिदकन
तऽ तायमाहकािण े
पदाराणीित य इािदवा इव
े े ु वाभदः।
नोँयानकूयो े नामसहॐकै िरित त ु
कीमानािभूाय
ं कीतनपयवसािय। े े े
तनाचनिवशषािौतन
े , यिप ियामले -
नामकीतनन
ु
तलसीिबपऽािण
धाऽीपऽाणी पावित।
अचन े चबराज नोिचतावे सवथा॥
ु े तऽ िसहासनरी।
सः ूसादं कत ं े
चबािधराजम जा पदशारीम॥् २२॥
े अथ यावीववाने ूा ं
सः ूसादं भावयिदथः।
े े
जीवनावि ं कालसामा ं िवशषणोपसहरित
ं -
चबािधराजिमित। अचनोरं यः िबयमाणो िनजपरकाले
े दशपणमासाािमा
िन ं सकीतयिदथः।
ृ ू सोमने
े े
यजतितवदय ं कालाथः सयोगः।
ं
अचनजपकीतनाना े ं
ं ूक
िविधिभः फले िविनयोगने कताथात।
ृ ् अत-एव जपपजादः
ू े
कालोपलणाथात ्
अनपायो ु
िह काल लण ं िह परोडाशािवित
ायने तदभावऽिप
े कतता ु
ं ूाामनवदित े आिदना
-जपित।
ासािदपिरमहः॥ २२॥
े
जपा े कीतयििमद ं नामसहॐकम।्
ू
जपपजाशोऽिप े ् २३॥
पठामसहॐकम॥
े ु
उपाि ं ूित जपादीना ं सवषामािकमाष
ु
यथाशपब िसािसादशा जपाकरण े
े
तरकालाभावऽिप
े ु ु ं ु
तपलितकालानपायादकपरोडाशायािमावपाशयाजवन ्
नामसहॐकीतन ं कतमवथः॥
े े २३॥
ु
सााचन े साजप े यलं तदवायात।्
ु
उवासन े तीराः े ु िह सः॥ २४॥
पठददयो
्
इदं नामसहॐ ं त ु कीतयिकमवत।
े
चबराजाचन ं दा ् २५॥
े जपो नाा ं च कीतनम॥
्
इदं त ु न ताशमम अिपत ु िनकमवत ्
सावनवत।्
ं वितः। तत
ाभािवकूितयोिगकिवकासहमाऽाथकोय
ं
सयोगपृ ु
थायने कीतन ं बथपषाथभयपिमित
मम।् अचनािदूायपाठनापासनामव
े ु े िढयित।
े िवायाः। काकािायनोभयऽाित॥
दा े े २५॥
ृ े ु ं िवः।
भ कमतावदददय
् २६॥
भावँयकिमद ं नामसाहॐकीतनम॥
ु ं अदयकरम।
भ उपासक। अदय ु ् मथयोऽच।्
े
ौयरिमथः। ु
अचनािदूायपाठादचनािदतं
मा
ं
ूसाीदत आह-भित। ू े
े जपपजापयापीित े
शषः।
तलजनकोािदित भावः॥
े ं ु ूवािम ण ु ं कसव।
तऽ हत ु
ु ौीलिलतादवी
परा े भाना ं िहतकाया॥ २७॥
े
दाः
ाथकामनाभावादाह - भानािमित॥ २७॥
े ु
वादवीविशनीमाः े
समायदमॄवीत।्
ु
िविजगीषि ोत े वीािदरीा े
वा वादः। वायमाऽ े
ाताासामवे िचकारियिषतोऽाथमाानिमित भावः। इदं
ृ
वमाणवापम।् अथाोकै
ु रावचनम।् हे
ू ं वादवतातो
विशााः यतो यय े ु
मम वचन ं णिमित
ु
योजना। याक े
ं वागीराचनौवणिप
े
भवतीनामवािधकार इित ूोाहन ं म॥् २८॥
ू
भवो मसादने ूोसािवभतयः।
ू
माना ं वािवभितूदान े िविनयोिजताः॥ २९॥
नन ु विशापासका
ु े अिप वागीयः सपितताः
दवता ं िकं
े
दाावाौवणनािधकािरय इाशाह- भव इित।
े शषः
ततित
े सवऽाा लसो
योः। ूकषणोषण
ू ऐय यासा ं ताः। इतरवैलय ं ूकषः
वाचा ं िवभतय
ु तने सवमदवताूसादलाया
। सवममषः। े िवाया
एव सविवोमा े
एव ं सवमोऽकरणऽिधकािरय इित
िनः। नन ु नकलीदादयोऽिप
ु े
भगवतीूसादलवाग ैयशीला े ता एव ोऽकरणाय
एवित
ु
िविनयामत आह- मानािमित।
ु
नकलीवागीयादय ु लिलताभै ः सह िववदमानाना ं परषा
े ं
वाचनािदष ु िविनयाः।
ु तत सहॐनामोऽािप
ू े एव िदितने
े त लिलतााभ
वािवभितपन
ु े
नकादरण े िविनयोजन े विशािधकारभापििरित
म॥् २९॥
े
ूकािशतमवाीित े े
िकमननत आह-मम नामपरायणा इित।
े
नामशो दवतावाचकूाितपिदकपरो मपर
-् िशवः शिः कामः इित मोारोके
सौयलहयाम
ु ृ
मारायधा े तव जनिन नामावयवताम ्
े भज े वणा
्
इित ूयोगात ििवधयोः े े तने नामोपदशापदशन
शयोरकशषः। े े े
ु
चबरहकथन ं माणामारोपिनष ु न लत।े
ू
ताशापवोऽकरण े त ु भवतीनामवे जामादिधकार इित
े ु
त।े ताहतपकात ् यानवाहमाापयािम
वो ु े
नाा इित योजना॥ ३०॥
ु
कमित ं ोऽ ं मम नामसहॐकै ः।
ु
यने भै ः ताया े ् ३१॥
म े सः ूीितः परा भवत॥
ु
े - किमित।
आाथमवाह
ं ू
नामसहॐकै िरतीभतलण े तृतीया। सहॐनामोपलित ं
ु
मम ोऽ ं किमयः। ोऽ ं िविशनि-ममाितिमित।
अन ं नाम चरमोके
मम नाॆा िचितिमथः।
े यथा कामदवा
नामूपः। े े राघवपाडवीय े
ु े च। ूकत
काले िकराताजनीय ृ े च याया अनािन
े
नामािन तथािप लिलतसाधारण ु े
ं नाम। गिणिरािदपीिप
े ं साधारयात।् िऽपरसरीित
े तषा
भवाािदनामूयोगण ु ु
हयमीव उवाच
े ौीदा
इाा वचोदः े लिलताया।
रह ैनामिभिद ु ् ३२॥
ैबःु ोऽमनमम॥
अथ साधनविभः ु
ोकै ः पनरिप हयमीववाम।् अऽ
ू े ु
पौनाभावादवमम।
पवोकाधन ् रह ैबराज
ोऽनाोऽथकताूदशनाय -रहनामसाहॐिमित
तिवि
। तिौतु ं परं इितपद वारयमयः।
े रहनामसहॐिमित परं अितशयने
रहगिभतातोः
िवौतु ं ूिसिमथः।
िसहासन
ं े अवान ं सवषा
ं
् ३३॥
दशनाथम॥
े
सवावसरं ूादावषा ु
ं कसव।
े
सवाथमागताऽ ॄाणीॄकोटयः॥ ३४॥
े
सवावसरः े
सवाथमवकाशः। ॄाणीित नाय ं
् े ू े
ॄशाङीप इवणािदसऽ
े ु
ॄशपाठाभावनानगमायोगात।् अिपत ु ॄ वदानणित
े
शायत े ाहरतीित यावत।् स
ु ैतवदवा
ॄाणतिभवदन ु े त
ॄथः।
ंु
ीथ पयोगलणो ङीष।् तथा च शायोगः
(ोकः)-
ॄाणीपर शिॄणोगािमनीित।
ॄाणमानयित जीवयतीित वा ॄाणी। अतो न
ु ं े े े
पमाियकशषूसिः। अथवा ॄाणीशो
े ॄकोटय इित
भारतीकोिटपरः। तमता
े ृ
शाकपािथवादराकितगणामपदलोपी समासः।
बवचन ं कोिटसापरम।
ं ् तने ूकितूयाा
ृ ं िमिला
ु
कोिटगिणता ं
कोिटिरित िसित। जलिधसाका ॄायाव एव
े अत एव ियामले
ॄाणथः।
सवमलाानूकरण -े आवता
ृ ं
े ३४॥
ॄसिहतॄाणीकोिटकोिटिभिरािद यत॥
ु
लीनारायणाना ं च कोटयः समपागताः।
े
गौरीकोिटसमताना ं िाणामिप कोटयः॥ ३५॥
िाणािमिप
े नारायणकोटीना ं कोटय इथः।
लीकोिटसमता
् यथाौतु े तावदकै
िकोटीनािमथकम। े क ि
े
कोिटकोिटगौरीसमतावगितः ् ू ं शिा ं सह
ात पवाा
ं
साया ं वैष ं च।
ु ं ु
यिद पनबकोिटसाकिसमदाय े े
ैव िवशािभूायण
े
गौरीकोिटसमतप े ं नकैे कि
ं िवशषण
े
े े पयालोत
िवशािभूायणित ु े साध।ु
े तदा यथाौतमव
सवािण ु
बवचनािन पनरनसापरािण
ं
ॄाडानामान ं ूित ॄाडसृिधकािरष ु
े
ऽयावँयकने तषामान े िववादाभावात।् तषा
े ं
ु
यगपदाान ं त ु सवॄाड
े
े ू ् ३५॥
ूिसिसादनायाकतम॥
ु
मिणीदिडनीमाः े याः समागताः।
सवाथ
शयो िविवधाकाराासा ं सा
ं े ३६॥
न िवत॥
िविवधाकारा इित।
ं
सपरी च साॆालीः पावती िशवा।
गा भिाकितः
ृ ु
काली कालरािऽः सभििका॥
ू
इाा ियामलादौ ूिसाः। यिप पवऽािप कोटय इित
े ं े ं तथापीह
बवचननासातमवो
ं
तमानसाकाः े ं बालादयः सजातीया एव।
ूक
पररिवजातीया अना इाशयने तासा ं नाा ं िविश
ु ं
िनदमशाा ु
न िवत इम।् अथवाऽसा
ं
ं े
असनामधयिमथः। ु
न िवत े न शत े विमित े
शषः।
सक ् ातीित सा
ं े
नामिनदथ वा॥ ३६॥
े
अनककोिटिदालै ु
ाकवसकोिटिभः।
सनका ै योगीैः सषणा ं च कोिटिभः॥
े
१९) इित। तनौघा े
इित बवचनमनककोिटपरम।् योघो नाम
ु ु
एकदशशतसहॐायतलूयतकोटयः बमशः।
ु
अबदम ्
ं खव िनखवमहापशवात॥
जलिधा ं म ं पराधिमित ु
दशगणोराः ं
साः।
ु ु े तऽ िह ण ु सा
इित। नािप वायपराण।
ं ं पराध
परापर च इािद कोिटकोिटसहॐािण पराधिमित कीत े
ू ु
इ ं यथापवमोम -्
ु ं चािप परमामनीिषणः।
पराधिगण
शतमाः पिरढं सहॐपिरपकम।्
ततोऽयतु ं च िनयतु ं ूयतु ं चाबदु ं ततः॥
ु
इित। तथािप रामायण े यकाड े शत ं शतसहॐाणा ं
कोिटमािवपितः ु
इार शत ं समिसाहॐमहौघ इित
ु
िवौतिम े श-महाश-व
ृ -महाव
ृ -प-
महाप- खव-महाखव-समिु-महौघाा उरोरं
ु
ललगिणता ं
दशसा े े
उाऽ नामैकदश
े
नाममहणिमित-ायनौघपदमाऽ ु
ं ूयम।् अथवा
ु
परूकाशाननाथााः स परमगरवो
ु
गगनाननाथाा अौ परापरगरवो
ु इोघऽय ं
भोगाननाथााारोऽपरगरव
िदािदपदवाम।् इद कामराजसानािभूायणोम।
े ्
ु े े िवाभदन
लोपामिासानभदन े े च िमऽशाननाथादीिन
े
बोघऽयािण ानाणवािदष ु
ु िािन। िदािदगबम ु
ु े
गपदशादवगः।
तऽ सवषािमित ं े
सािवशषो
महौघपयायः। बवचनमनानपरम।्
ु ं
यजवदसाूायपाठे
े ु े े
पराधायाहोरमषसाहार ै ाहा
सव े
ू े तऽाोषा आदयः शाः साः
अौमाः ौय। ं
ु ं
ूायपाठालगणोरसावाचका वाः। तदय ं
ं
समहः।
ु े ु ु एव च।
उषोितथोदिदत
े े
गलोक सववनाायत ु
े ौतौ।
एताः पराधारतः ं
सा ु
लगणोराः
ृ े ू े
तमलारगवषणाया अयोगात।् न च ैव ं सवपद
ं
े सवनामतानापिः।
सापन
सवनामपदाथकतया ं
चरमसावाचकािप
सवपद
ु
े अत एव ौताविप
समवाचकतया तपपः।
े ु उपपत।े त छास े त ु ूकत
ायादशता ृ े
ु
सडागमोऽिप े ् ३७॥
े यम॥
तथ ैवित
ु
उाय विशनीमा ु
बािलपटादा।
ु
अवामसाहॐ ् ३९॥
ृ ैलिलतािकाम॥
ैः कत
िवकमशा े नप
ृ ु
दतः पऽ े
वामभागऽमिण
इािदरीोम।् बममनितब यथाबमम।् अऽ श आिन
ंु
वा े पिल े ूकत
एवित ृ े वादवतापरोिप
े ृ ैिरऽ
कत
ंु
पिल
एव भवित सवनाो ृ
विमाऽ ंु
े पवावो वा॥ ३८ - ३९॥
ु व ं ूसाभिलता
ौा ू े
परमरी।
सव त े िवय ं जमयु तऽ सदिस िताः॥ ४०॥
ू ं त ु
त े सव ॄाणीूभृतयोऽिप। ूसादिवययोमल
ु
शाथयोरलारािदपिरदोषता। ु
यथा िवसहॐनामािदष ु
े
ऽोऽर े
एव चादौ
िनरथकाूयोगः
े ं ु
शताविधनाा ं ििः कषािचििति न तथहे
ु यिप भगवादैभा
ोभूयोगः पनिवा। े तऽाथभदो
े
े े नाा ं भदाीकारो
विणतथाथभदन े
े
नानाथदाापा नागितकः।
े े ु े
अथाभदऽारणभदादिप े
भदापि। तथा
चबरहमोारािदपरहाथाराणामिप चमतानीित
ृ
ु ु े यिप वािन
। तािन च गमखादव े तथािप
िविचमाराथ िचिचदथारािण े
तऽ तऽ िदाऽण
ूदशियामः॥ ४०॥
े
ततः ूोवाच लिलता सदावतागणान।्
े
ममाय ैव वादबः ु ् ४१॥
ु ोऽमनमम॥
सदिस ितादाित ूोवाच िवयिनरासाथिमित े अथ
शषः।
षिोकै रावाम।् ममाय ैव न त ु ूितभामाऽण।
े
इित भावः॥ ४१॥
अतो नाऽ िवयः कत
ूीितिवधायकै ः।
अित ं नामिभिद ैमम
ू ं ोऽ ं मीितवय॥
तठ ं सदा यय ृ े ४२॥
ू ु
अय ं ूाथिमको िविधः। पवतदनवादपोऽिप
े
ृ
वौोतृ े े अत-एव
भदाििधरव।
ु े शाखाभदन
पनःौवणानपराभावन ु
े े पनः
ु
ौतािहोऽिवधीनािमव े ् ४२॥
न कमभदकम॥
े ु मम नामसहॐकम।्
ं भष
ूवतय
ृ ् ४३॥
इदं नामसहॐ ं म े यो भः पठतऽसकत॥
े
े ु ौीिवादीितषे ु
इित िवध।े भष
सदायः ूवतनीय
वमाणषे ु काूयोगषे ु सित सव े ोऽाविः े
ृ कतित
ृ े
िवधे-इदिमित। यः सकदकवारमिप पठित॥ ४३॥
े
मम िूयतमो य ै कामादाहम।्
ौीचबे मा ं सम जा पदशारीम॥् ४४॥
ु
। ूथमिवधाव ं - ौीचब इित।
सदातनोपसहाराथमाह
े ु
उपलणापायऽपलानपाय
इित ायबललमथमाह॥ ४४
॥
े
पाामसहॐ ं म े कीतयम ु े
तय।
ु वा मा वा िवा ं जपत ु वा न वा॥ ४५॥
मामचयत
े
कीतयामसाहॐिमद ं मीतय े सदा।
मीा सकलाामाँलभत े नाऽ सशयः॥
ं ४६॥
म॥् ४६॥
ं सदादरात।्
ताामसहॐ ं म े कीतय
हयमीव उवाच
े
इित ौीलिलतशानी े ु
शाि दवाहानगान।्
ु े े ४७॥
आापयामास तदा लोकानमहहतव॥
ु
अथ अोकै
हयमीववाम।्
ु े े तथािप म े ानोकः
यपाोकामतामव।
े ु
ूि इित वदीवमम।् अाया वचनमपसहरित।
ु ं
भगवतीापायाः शासनाापरपयायूवतनाय
ु ु
े आबँय
िनााीित ूवतमानिनदशोऽपपत।
ु
पऽमघवादजािमलोऽिप ु ्
े िॆयमाण इयाय मििमितवत॥
नारायणित
४७॥
ु े
तदाया तदार ॄिवमहराः।
ु
शयो मिणीमा इदं नामसहॐकम॥् ४८॥
िनगमयित॥ ४८॥
ु े
पठि भा सतत ं लिलतापिरतय।
े कीतनीयिमद
तादवँय ं भन ु े ४९॥
ं मन॥
तऽ हत ु
े ं ु ूवामीपबामथमपसहरव
ु ं े
ू
सितदशनपवकिशावधानाय े ४९॥
ूितजानीत॥
े ु े मया ूोो मनीर।
आवँयक े हत ु
ु ५०॥
इदान नामसाहॐ ं वािम ौया ण॥
अथ ानोकः
ु -
िसराणिवमहा ं िऽनयना ं मािणमौिलर
ु
े ं ितमखीमापीनवोहाम।
ारानायकशखरा ्
ू
पािणामिलपणरचषकं रोलं िबॅत
े ् ५१॥
सौा ं रघटरचरणा ं ायरामिकाम॥
अ ौीलिलतासहॐनामोऽमालाम विशािदो
े
वादवता ुु
ऋिषो नमः िशरिस। अनस ु े
े नमः मख।
ु ु दवताय
ौीमहािऽपरसय े ै दय।े क ४ बीजाय नाभौ। स ३
ु े ह ५ कीलकाय पादयोः। चतिवधपषाथिसथ
शय े ग। ु ु
जप े िविनयोगाय सवा। ू
े कटऽयिराव
ृ बालया वा
षडयम।् अथ -
ु
ऋिषगािरिस े े िद।
यावता
छोरािाया ं ं मिवमैः॥
े े
इािदरीा ऋिषासानािन ूपसारोािन शैवशाािदभदन
ु
ास े मिािवशषाः
े पदाथादशाासना जपूकरण
ृ इित नहे िल।े
एवाािभिववता
े
मािणशादिमण।् अश- आच।् तत
ु े
इित रसमयऽिभधानात ्
तदगत ु
मधनः
ु ु ू या अिलः सरापिलहोिरित
सगिाधपपणता। ु ु
इित
ु
ौीमदवाूमाणपारावारपारीणधरीणसवततौ ्
ं े
ईमृिसहयचरणाराधकन
ु ू ू ु
भारपनामकौीमीररायदीितसिरसनना
भाररायण ु
े भासराननाथितदीानामशािलना
े ूणीत े
सौभायभारे लिलतानामपिरभाषामडलभा े
उपोातूकरण ं नाम ूथमा कला॥
ं ू ं े पद े वरः स।
िकधपिछलभयमास
ु
ूकटगयाजलवाटीधिसधम माखखोटीकाधीः॥ ७॥
ू े तषे ु ीपनपसकिलाना
अथ नाामथः ूयत। ंु ंु ं
े
नाा ं िवशषणपन े ं बमण
े तषा े िचदाा ॄादीिन
े
े
िवशसमपकपदािन ु े िह िलािन न त ु
िनिदािन। पदानसारीयव
े
वािवकं ॄयकमिप ु े ु
िलं न ी न षढो न पमानजतिरित
ु
िवभागवतात।्
े
इित। कािलदासो। े
अत एव दवताया े ैिक एव िवकः
ान
े
यत।
ं ु ं वा रिव
पप े ्
े े ीप ं वा िविचयत।
े ्
अथवा िनलं ायिदानलणम॥
े
इित िवशिनदशाय ैव व िलऽयसाधारण ूणवादौ
ओ ं तिदित िनदशो
ूयोगः। त च सम ॄ ैवाथः।
ृ इित भगवचनात।्
ॄणििवधः तः
ु े
ैॄिविरसदािशवान
अकारोकारमकारनादिबिभ ्
ु
ु ं िवपवत।
अकारं ॄणो पमकार ्
ं पराकम॥्
मकारं िप ं ादधमाऽ
ृ
वा ं तरम ं ॄ वाचकः ूणवः तः।
वावाचकसयोः ादौपचािरकः॥
े े
इित। पपदं वावाचकयोरभदािभूायणािभपरम।् अत एव
े
भदघिटतो ु
वावाचकभावस औपचािरकः अमः।
ावहािरक इथः। ु
अनने ैवाशयने पदोाह - समं
ृ
ा ं शरणद गणाोिमित पदिमित। यवैभवखड े त ु
नानािवधा अथा विणताः
-
् ु
अतः ूयोगबाात घटकािदशवत।्
ृ
े ॄणा सशः तः।
सवावभासकन
सवावभासकं मिमम ं जपित यो िजः॥
सवमजपोफल े
ं स लभतऽिचरात।्
ृ ृ
इित। बहाराशरितरिप -
ु
ूणवो िह परं तं िऽवदे ं िऽगणाकम।्
ू िऽधामित
अिः सोम सय ्
े ूकीिततम।
ु ्
अःू ं बिहःू ं घनूमदातम॥
े ्
े ु सवष ु िऽमाऽ ं त ं ूकीतयत।
कमारष
िा सवष ु शषे ु सव ामनने िह॥
े
ौीमता ौीमहाराी ौीमिहासनरी।
ू ु
लीसरतीधीिऽवगसिभितशोभास।
े
उपकरणवषरचनािदिवास ु ौीिव े ूिथत॥
े
ं ु
ू िाणी िकत
े ं तमानकोिटभता
इित। तथा च ौीगीजनकाय
े ु ं भवित। या
तितयजनियऽी परिशवमिहषी परा भािरक
े े
िौय ं ल माित पिरिनि। पिरापया
े ं
पिरदािधावँयभावादनविधकौीपो
मो इथः।
ु
सा िह ौीरमृता सतािमित ौितूिसम।् ऽय माित ॄण े
े े सृजित वा। यो ॄाण ं िवदधाित पवू यो
बोधयित पिरदन
ु े ूाथिमकािभिपा
े ं ूिहणोित ता इित ौतः।
वै वदा
े िौय ं िवष ं माित कठे ापयतीित वा
ासपा वथः।
अनयोः पयोनाम ु
पि े
भवित। िशवशोरभदाकाशो
े
िवमश वा िवशः। ौीमाऽ े नम इित म े
े े ु
िवशषाभावऽथानसान े िवशषः। ु
े अथवा अिभयाना ं
ु
नाम ौीपदपवू ूयीत।
ु े े
ौीचबौीशैलिवाौीफलािदकविदिभयूिसमातित
े िविनगमनािवरहावषािमित
पदमाऽोािदकथः। लाभात।्
ू
यतो वा इमािन भतािन े ु े अत-एव िनपपदा
जाय े इित अिवशषौत।
े े
एवरशानािदशाः परिशववाचकाः। अत ईशानो
ू े
भतभादािवव े िचितसििनदशऽिप
जगातित े
ु ु
मातृपदमाऽ िऽपरसरीवाचकं न िवहत।े या।
े नष बालायाः रऽयणा
हसकलरडित े े योजन े
ू
कटऽयाको े ु
जायमानो मो मातत। ु
े माया कडिलनी िबया
ु
मधमतीित मपारायणोारोके मातृपद तथा
वै
ृ ाानािदित मोारपरा ाावगा।
ृ े पाहने समास े
राजशाााङीिप कत
ु महाराीित ममपदलोपसमास े
आहत इा े ौीया
पम।् न त ु महाराजशािाङीप।् तथा े महाराजीापः।
े
े ृ े
सकलूपजातपालनऽिधकतथः।
े ृ
राजशशतावदकनपकोटौ पालन िनिवात।् तथा च
ु - यने जातािन जीवीित
ौितः
ू
अऽ ौीिवाया ं िनगढारऽयोारः। तऽैकं
े ु
तावोडशीकलत।े सिायोपदा
े ु
गभाय सा कले,
ु ु
े ु बिभगमखाातम।
ित वचनाायणाधिनकै ् त िशवः
शिः काम इित िवोारोके सौयलहरीाानोखन
े े
ु ु ु ूाथिमको म इित। इतरय ं
ृ ं चतलीमनष
ूकटीकत
ूकाशिवमशपम।् तं सकतपतौ
ं े -
समाानमय े पर।े
मिबिवसगाः
ु
किटलापके ताः ूितप ं िवयल॥
े
े ु े नामिनवचनााय
तं दवीपराण े-
ं
िसहमा का े िनहतो मिहषोऽनया।
े तथा िसहासनरी॥
मिहषी ततो दवी ं े
ं
इित। या िसहशो ं
िहसाथकः। तं वैयाकरण ैः -
ं
िहिसधातोः िसहशो ृ
वशकाौ िशवः तः।
वणयतः िसौ पँयकः कँयपो यथा॥
ं
पिसहासनगता ु परा।
कथ ं सा िऽपरा
े
कथय महशान कथ ं िसहासन
ं े ्
ं भवत॥
इित पृ,े
ूथम ं ण ु दविश
े े ॄा सृिकरो यदा।
े
िनतनोऽथ ु ु ्
े े तदा िऽपरसरीम॥
दवश
े ु परमिर।
समारााभवता सृ े
े
ॄाण ं त ं समारा तपसा महता िूय॥
ू े
शबोऽभवराजोय ू ं िदिश पालकः।
ं पवा
ु पविसहासन
तदा ूसा िऽपरा ू ं े िता॥
े ं पिसहासनानामीरीिमनन
इािदना। तषा ं े मोारः
।
एव ं िऽिभनामिभः ने ॄ लिया
सृििितलयकतृ
ृ ु
ूकतपराणोमातृ
ूाभावािदकथाबम े े
ं ूायणाौयव
ु े
ितरोधानानमहापरपयायबमोूदनािप सूप ं
ु ु
लियतमपबमत े-
ु
िचदिकडसता े ु
ू दवकायसमता॥ ५२॥
े िचवल
िचदीािदना िशवश ैिपणीन। े ं ॄ
े ु ं अिवालणतमोिवरोिधात।्
तदवािकड
े
अिनररिनिरनमधमान े मोहाकारपिरपििन
ं
सिवदािवादौ
िचिपकूयोगदशनात।् शिसऽमिप
ू -
िचिरवरोहपद े छोिप िचाऽयामयन ु
े े ं पतीित।
ता ं च िचितरवे िवमसनशीलाििरित। तऽ सक ्
ू
े े भतितच
अभदन े
ैताधमपणाविता न त ु जाता। तऽ
ू
े कीतनात
जातः, तऽ भवः इित पािणिनना भजिनधाोभदन ्
े
शिशिमतोरभदा। ं े
तं सपशारीरकाचायः
-
े
िचिः परमर े
िवमला च ैतमवोत े इित। या
ु े िचत।् िचदिपदयोरवे वोपिमतसमासः।
ूिसमिकडमव
ु े ु े
भसातऽजनादौ
ानािः सवकमािण
पकदशनात।् त कडाता
ु ू ूाभता
ू उथः।
े
ु ु
धमारतोऽभविदादौ े
भवताविप ूयोगात।् तं
े ु ु े - रणनामाभवऽ
रणकापराण े ु ु ु
ु इाककलवधनः
इार
े
त तपो दवीवर
ं च वणिया ,
ु
एतिरे य े विकडान ैिजा।
ू
िदपािता नारी िदाभरणभिषता॥
इार
ं ु
वःे शीताशिबाभा बिहः।
सहसा िनगता
एकै व त ु जगधाऽी ितीया नाि काचन॥
ु े भडासरपीिडत
े ॄाडपराणऽिप
इन। ु
ं शबं िनवय
ु ं योजनिवारं साितशोभनिमािदना
कड ृ ु े
िचदिकड
े ः कत
दवै ु
ृ ं मासहोममोम
ं -्
ु
होतिम ु दवष
े े ु कलवरमनमम।
े ु ्
ु
ू परम ं तजःपमय
ूाबभव े ं महत॥्
ू
कोिटसयूतीकाश ु
ं चकोिटसशीतलम।्
ु ू ्
ततः समदभचबाकारमनौपमम॥
े ु
ततो महादवीमदयाकसमूभाम।्
इार
े दवाः
ता ं िवलो महादव े सव सवासवाः।
े ु ु
ूणममिदताानो ू ू ्
भयोभयोऽिखलािकाम॥
े
दवाना सा यदा।
ं कायिसथमािवभवित
े तदा लोके सा िनािभधीयत॥
उित े
ं भगवोम -्
ू ु े िहमवूित
इित। कमपराणऽिप
ं ृ कायगौरवात।
े ः सता
अहं वै यािचता दवै ्
े ्
िविन द ं िपतरं महरिविनकम॥
ं तवाराधनकारणात।्
धमसापनाथाय
े े ु
मनादहामा ामवे िपतरं िौता॥
इािद॥ ५२॥
एव ं िचिपन ु िवमशाक
ू े ूकाशाकतामा ं पमाह
-
ु
उानसहॐाभा ु
चतबासमिता।
ु
ू ं िकरणाना ं सहॐ ं य स भानसहॐः
उिदित। भानना
ू तों िवशषणम।
सयः। े ् वतमानकािलकोदयवं
वतमान
तदथः। े लटः शतृशानचोिवधानात।
् तने लौिह ं
ू ं रसयाणा
त।े उता ं भानना ू ं यहॐमान ं
ु े वा। अितलोिहतित
तने तित उं िह तत े -
े फिलतोऽथः।
े ूोा लिलतािविवमहा।
ाैव दवता
लौिह ं तिमशः ापाििरित भावना॥
े ु े लौिह ं
े - य ं िह िऽपरादवी
इित। वामकरतऽिप
तिमशनिमित।
ईशूकाशिवमशसामरापाया
े
दाीिण ू ं स
पािण ल ू ं परं चित।
े
ू
करचरणािदिविश ं लम।् ममय ं सम।
ू ् वासनामय ं
े े प े िवि मऽनघ।
सामा ं परम ं चित े
ु ं सामा ं य ु मढा
पायािदय ू उपासत॥
े
ू ू े
इािद। सामा ं ििवध ं ूों लसिवभदत
इऽािप। य ु गादीना ं जलािदमय ं प ं तलतर
ू ं
ु ् सािप
चतथम। ू ु ैिव ं वत।े तषे ु ल
पन ू ं
ु
िनिदशित-चतिरित। े ्
ानोावयवमोपलणमतत।
बामाऽपरमवे वा।
रागपपाशाा बोधाकाराशोला॥
५३॥
ु
बाूसादायधाना ु
े चतिभः।
ं िऽिवध ं पमाह - रागित
ु ृ े इैव वा। राग एव ं
रागोऽनरििवििवशषः।
ू
वासनामय ं प ं य ल े
पाश तनाा
े ु
वामाधःकरा। े
बोधो षाा ृ
िचविः। आकारशादश
घटोऽयिमाकारकं
आिच आकारं सिवषयकं ानिमथः।
े
ानिमादौ िवषयपरनाकारपदूयोगात।् बोधपदमवे
े े े
षानोभयाकनाशनोला शोभमानदाधःकरा।
ू ु
तथा चों पवचतःशतीशा तदीयौ त ु
े पाशाशौ
े
रागषाकौ ृ इित। तराजऽिप
तौ े वासनापटले -
ु
इित। उरचतःशतीशा े तु -
ं ानिपणम।्
इाशिमय ं पाशमश
ु दधलम॥्
िबयाशिमय े बाणधनषी
ु ् ५३॥
इम॥
े ु
मनोपकोदडा पताऽसायका।
ं
सकिवकाकिबयाप ं मन एव प ं य
ु ं पसमय
ताशिमप ु
ु े ु ं कोदडं धनया
े सा तथोा। पसािन
वामोकर ं ताऽािण शादीिन
ू
िवषयाः। तदवे ताऽ ं पभतानामतदव
े े पिमथः।
ं े-
तं महासमह
ू े
भतमाऽपोऽथिवशषाणा ं िनपकः।
शा ु शताऽ ं मृकिविनयः॥
िविशशप ं
शताऽसकः।
ु
नीलपीतशिविश ं पमवे च॥
ु ु ्
ु ं मधरातायतम।
पताऽिम
ं ं त ु सौरािदिवशषतः॥
रसताऽस े
ू
े वै भतपकम।
गः ाताऽ ं तो ्
े सा
इित। एतािन ताऽायवे सायकाः बाणा या दोकर
े
तथोा। तं वामकरत बाणा
-े शशादयो
ु
मनाभवनिरित। े -
कािदमतऽिप
ु ं जषे शन ै पपकमीिर।
सहकारकिम ु
े ं नामािन त ु कािलकापराण
इित। तषा ु े-
इित। ानाणव े त ु -
ं
े तथाकषणसकम।
ोभण ं िावण ं दवी ्
े ैव नामािन परमिर॥
वँयोादौ बमण े
इित। तराज े त ु -
ू
िनजाणूभापरमद ् ॄाडमडला॥ ५४॥
ू
िनजःकीयो योऽणूभाया रिमकाःे परः
े े भासमानािन ॄाडाना ं
ूवाहिि तदभदन
े े ु
मडलािन याः सा। ूातःकाले सौभायािदासिवशषष
५४॥
याश ं ान ं िविहतमि ताशपवतीथः॥
ु
चकाशोकपागसौगिकलसचा।
ु ू े शीष
इदान अिकडापादानकलपूाभाव
े ु ू
ूथमावीमखािभवावकट पदँया ं
ूथमा शीषमार ु े
ैव पादपा ं वणियतमारभत।
चकािदशा व ु े
ृ े शा अिप तिप िनढलािणकाः।
ु
िहीन ं ूसव े सविमिपराणकोशात।् चकािन चािद
े
ु लसः शोभमानाः
ः। सौगिकािन कारािण त ैः पैः
कचाः िशरोहा याः सा। लसोऽभािवतयथ वा। तने
ु े ु ीयपिरमलापादकाः कचा इित फलित। तम -्
पष
ु
जानािस पगान ्
ॅमर ू तं म।े
ं ॄिह
े
दाः े
कशकलाप े ् इित।
े गः कनोपमीयत॥
े
े
इा सः ं प ं य पाश तनाा। आाय ै इित च॥
बोध
ु े
किवमिणौणीकनोटीरमिडता॥ ५५॥
ु
किवमणयः परागााः शोणाः
ु ु
कामानरागािदबगणशीलाः ु े
े तं गडपराण
रिवशषा।
रााय े -
े ू
ताटषलचारागा भवि तोयषे ु च परागाः।
ु
सौगिकोाः किवजा ु ािटकससताः॥
महागणाः ू
ु े
सौगिककिविटकागतपाषाणािदूभदाभ
ु
परागमणीनामिः। तषे ु किवोवव।
ु े े
ू ु े
बकगाशकलगोपजपाशशासृ
मवणशोभाः।
ॅािजवो दािडमबीजवणाथापर ं ु
े िकशकवणभास॥
इित। अऽ ता इ रावणगाया इथः।
ु
य े त ु रावणगाया ं जाय े किवकाः।
ु ु
परागा घनाकारं िबॅाणाः सटािचषः॥
ु
इपबमात।् गणाितशयोऽिप
ु तऽैव किथतः -
ु
कामानरागः ु े ु शन ैन ताक ् िटकोवष।
किवजष े ु
ु हिरभिदा विूदा
माया ृ े रणावि॥
अमीचिवॅाजदिलकलशोिभता।
ु
मखचकलाभमृ े
गनािभिवशषका॥ ५६॥
ृ
वदनरमागहतोरणिचिका।
वलीपरीवाहचलीनाभलोचना॥ ५७॥
ु े परीवाहे जलपरू े चला ं
वला मखकाः
ु े लोचन े याः। मीनवण
चलाा ं मीनाा ं त े े ं
ु ृ न तु
या इित वा। मीनाना ं वीणमाऽ े िशशनामिभविः
े ूिस।े तने कटामाऽण
दानािदनित
े भपोषकथः॥
े
५७॥
ु
नवचकपाभनासादडिवरािजता।
ु
ताराकािितरािरनासाभरणभासरा॥ ५८॥
नव ं नतन ु ं न त ु कवलकिलका।
ू ं चक प े ईषिकिसता
गफलीित यावत।् तने तो
ु यो नासादडने िवरािजता तारा।
ु
मलाा शाा े े वा। तयोः काि ं
च तारकादवीिवशषो
ितररोित जयतीित तथा। ताशने नासाभरणने
ु शोभमाना॥ ५८॥
मािणमौिकािदा ं घिटतने भासरा
ू
कदमरीकणापरमनोहरा।
ृ
ु ं कणाभरणय
ताटयगल
ं त णािदभव
ृ े
ूकतऽभावात।् अभतताव
ू े िः। तथा समान े तपन
ू
सयोडप
ु च च मडले याः। तम -्
ू
सयचौ े ृ
े नयन े तौ।
नौ दाावव
ु ु
े वैिदकीौितः॥
उभौ ताटयगलिमषा ५९॥
इित॥ ५९॥
ू
परागिशलादशपिरभािवकपोलभः।
परागिशलैवाितिनमलाितिबमािहादश ं तं
दपण
पिरभववजानाित। ततोितशयने
े
कामरूितिबमािहाोणा। ईशी
ू
कपोलभगडिभियाः।
नविविमिबौीािररदनदा॥
ु ६०॥
ू ं िविमिबयोः
नवा ं नतना ु ु
पूवालतडीफलयोः िौय ं
ु
काि ं तोऽधः ु े
कततोऽािधनौात ्
ताशौ
ु
रदनदावौौ याः। सा भवित शिवा
े े ु े े ं
यदाहयोरभदमितिरदाऽयसिहतािदष ु
े ु े
े ाानाैव शिवोत॥
ौीिवायााशाभदपरन
६०॥
ु
शिवाराकारिजपियोला।
ु
शाया िवायाः षोडशीपाया
अिवामलूितिधा
अराणािमवाकारः
प ं य तने िजपियने
ु े
दपियगलनोला ु
शोभमाना। ौीमातिह
ू
मलाधारािदः
े वैखयाना
परापँयािदबमण
ु
मखािःसृ े े
तासती षोडशीिवा पाणाणपदशन
ू ् तऽ शॄप बीजोनतावा परा
िवसृताभत।
ु
िटतावा ु ु
पँयी मकिलतां दलय ं ममा।
सिवकासने ूसृत ं िमथ ं ससृ ू ं दलय ं वैखरी।
ं मल
तदवे चारपदवाम।
् तशाया ं दसामव।
े
षोडशाराराणा
ं ूर ं दलयाद ्
ं ं
ािऽशसासिरिप। अतारायव
ू
े मितमि
् िजशषण
दपाणीित तायम। े े
े
समासोलारणाथारमिप। े
वदादयो िवा िह
े
ॄाणमवािौ िति। िवा ह वै ॄाणमाजगाम इित
ु े तनाूिताः
ौतः। े ु
सोऽऽ िवरं ूावि।
े
अतोहतोॄाणा एव िवारपाः।
ु िनमला
तत शा सती
िवाराकारा
च सती यावद ् िजाना ं ॄाणाना ं
े
पियनोला। ु तने त
ॄाणानामामखािःसृ
ू
एव मितमो ् या शिवा
दा इित तायम। ु च बाला च
े ु
ादशाधा मतिनीािदबमणानरपया
ं े ु ूिसािजपिपदनो।
ािऽशीाष े े
दीाया अिप जपात।् उपनयनापया
े ितीया। दीा
जतृतीय ं ािदित वचन
ु े े
मातदरामलनािभूायकनािवरोधात।् शिवा
ु
री स ैवारमारो
ु
याः सा शिवारा।
े े े ु
अकारऽाङःपरतोऽकारूषणारयोरिभिवनरवाचकत ्
े ु ु
े शिवारा
वनानरपयथः। च सा आकारा च सा
िजपिित
े कमधारयोर े
ं ता यनोला े
भासमानित
ं
िवमहः। सदायबमायातािऽशीिताःकरण ैः
ु े ैरव
पषधौरय े ला ना ैिरित भावः।
ू
कपरवीिटकामोदसमाकिषिदगरा॥ ६१॥
ू ू े
एलालवकपरकिरकसरािदिभः।
जातीफलदलैः पग ू
ू ैलाषणनागरै
ः॥
चणः ु कपरवीिटका।
ू खिदरसारै या ू
ू
इितलणलित तालामोद
ं पिरमलं समाकषि
ु े ूसारयि या िदशः ूााा दश दवताा
ािभमन े
एवा ं पिरधान ं याः सा।
ु ू े
तािभदवतािभरामखकमलिवगलालकवलनापिणीिभरिप
ं ू
तदलाभाथमिनःसृतपिरमल एवाहपिवकया यौगपने
समाक ृ े तिय ैव िह ता आव
ृ सवािभगत। ृ
पिरतोऽँयवषण
े े िता इित तायगोाननािदह
े
ु
वनालारिनः। अथवा या वीिटकामोदने पिरमलाितशयने
ु
समाकषिण सरिभलािन े
िदगरािण सित।
ु
वािलमागणात।
आमोदः सोऽितिनहारी ्
समाकष त ु िनहारी ुं
सरिभयाणतपणः॥
इमरः॥ ६१॥
ं ु
िनजसलापमाधयिविनभितकपी।
े
अमरकोशशषोऽिप ृ
वीणामिधकाह -
ु
ृ तरो
िवावसोः सा बहती ु कलावती।
इित। लोके िह वणािभरभावऽिप
े े षािदरािभिमाऽण
े
ु
ातचरानवे वणानीय ु
मामाऽिलय ैव िह वीणानाद े
ु
िचिरनभवः। का ु सारतादवे
ु
शकसािरकािदवदीषवणािभिरि।
ु
तरवणािभितदिधकमाधयशािलनः ं
साप तु
सवाितशय -्
े नाि िववाद इित। अत एव सौयलहयाम
ु -े
िवपा गाया िविवधमपदान ं पशपत
ु
यार े वं ु चिलतिशरसा साधवचन।
े
ु
तदीय ैमाधयरपलिपततीकलरवा ं
ु
िनजा ं वीणा ं वाण िनचलयित े िनभृतम॥् इित।
चोलन
ू े
मितूभापरमामशमानसा॥ ६२॥
े ु
िबरहाराा रिवरतिथनसमरसाकारः।
े
कामः कमनीयतया कला च दहनिवमहौ िबः॥
े
इित। स एवरो े
राजराजर मानस ं याः सा तथोा।
ं
मीमासकमत ु
े िवभनोिप ू
मनसो मनकथनने ूभापर
े ६२॥
िनरविधकािध ं त॥
ु
अनाकिलतसाँयिचबकौीिवरािजता।
े
वादवतामारा ं ु ूवः
यावणियत ृ े किविभरनाकिलत ं
आसमादिभा न कित ं सक ् न ल ं
सरसोपमानालाभात।् अिप त ु
ु ु ु ृ े लूाय ं
मखमकरवपयििपमानन
ु
याँयमौप ं यााँया िचबकिौया िवरािजता।
े ू
कामशबमासऽशोिभतकरा॥ ६३॥
े ू ु
कनकादकयरकमनीयभजािता।
कनकमवाद
अं ददातीद ं शरीरघटकिमथः। े ं
ु
े ं त ैः सवणकशरीरकै
यषा े ू दभषण
ः। कयरै ु
ू ैतिभः
ु
कमनीया रमणीया य े भजा ु
ैरिता या।
े ु ृ लयमािौाभरणयपरं वा
अदकयरयोराकितवै
े ् अत-एव ॄोरखड े समऽाय
ायम। े े
िशवानूकरण े ूयोगः- दधानं
े ू ु
नागवलयकयरादमििका इित। अऽािप
े ू ु
कयरादहारकणमखालारिवॅािजतािमित।
े ू
कयरमद ू े ु ं तु
ं दोभषिपराण
ु ू े ु
भजभषणनानगम कथनपरम।् तदनसािराद
ु ्
ं
अमरिसहोऽिप े
तर एवदोषः।
े ु
रम ैवयिचाकलोलमाफलािता॥ ६४॥
े े मीवाभरणिचाकन
रखिचतम ैवयण
े चाथाौवणन
लोलैलैहारभावमाप ु ािता। रमय ं
ैमाफलै
े
मीवासि यिाकं तदधियिपण
ु
लमान ैमाफलै े
िरकाभरणपरं वा।
े ु ु ूिसम।् ललािटकापयाय इित त ु कित।्
िचाकमादशष
े
ताशकोशालखनािम।् मीवायामवे िचा ान ं यषा
े ं
त े म ैवयिचाकाः।
े ु
उपयपयापातत ु न
एव ान ं य े कवि
ु
पनदहरादवाना ं िढियत ं ु मा े ममािधकािरण
लोलाः सतृा अधमािधकािरणः
इथः।
ु ु
लोललसतृयोिरिपराणानयामरः। ु
मा
एषा ं ऽयाणामिप यािन
उमािधकािरण इथः।
ू
रभतााफलािन अफलािधकफलािन च।
आङीषदथऽिभाािवित कोशात।् त ैरिता तान े तरा इित
ृ ृ े
ूकताूकतोभयिवषयकषः॥ ६४॥
े े
कामरूमरमिणूितपणनी।
े
कामर े व रमिणः रोमः। तणनिवषय े
ूमै
ू नौ याः। मिणशो रपरः सनयोरवे
ूितपणभतौ
े ं वा। नर े िवबीय ूमर
िवशषण े ं बीतवतीित भावः। तने
ु ू ु ं
े बयिवबयाा ं च सतरा
िगणमदानन
पररतापायने ूमपरावभावः
े ृ े
पाितोाितशयाित
ु
े विनः।
िविनमयालारण
ु
नाालवालरोमािललताफलकचयी॥ ६५॥
े
नािभरवालवालो लतावापॅो या रोमािभलतायााः
फलभता ु
ू कचयी े
याः सित
ु े े सरः॥ ६५॥
परिरतपकमासाितशयोिित
ु े
लरोमलताधारतासमयममा।
े यावत।् ायमान ैव
लियत ं ु योया ला ामानित
ु
िलानिमित ं ूित कारणात।् िलानमाऽ
कारणतावादिप े
े िलानयोिवशिवशषणभाव
े े
े
िविनगमनािवरहणोभयतोऽिप कारणताया िरहरात।्
े बौाकार सात।् तथा च गौतमसऽम
अनागतादरिप ू -्
ु
बििसि ं तदसिदित। ला या रोमलताधारता
रोमाविलपवावापानम।् आधारतासने रोमलत ैव
िलिमित यावत।् तया सगय
ु े ं ूमानिमितिवषयो
ु मम ं
े
वल ं याः। नाधःूदशो
्
ममाघनावयववान रोमलताािदित ूयोगः। मम
रोमलतया समथनाािलालारः। यिप िनराधारो हा
ु इादािवव
रोिदिम कथय का परत
े
ातरभागानकवणायाः ु
पदमयतःे साधतायाः
ु े ैव विताादायतःे ूणमत
समिाापरन
े
भवबशनाशाय
े
नारायणचरणसरोजमानदायीादािववाधारत
ु तथािप रातमाडािदमनीना
म े न साधं ु ं
छःशाूवतकाना ं च मत े
ं ूाचामाचायाणा
े
यतरनकारािीा ु ु े प ैलं त ु
साधमपपत।
ु
किलयगीयममाऽपरिमित ूदिशत ं छोभारऽािभः।
े
नभारदलपबविलऽया॥ ६६॥
े गौरवण
नयोभारण े दलत इव म दााथ कतः
ृ
एव विलऽय ं याः
पबः कनकपिकािभब
े ु े
साितशयोी॥ ६६॥
ु
अणाणकौसवभाटीतटी।
े
अितशयनाणमणाण ं काायाः करतलरागरर
इितवदितशय वीया ोतनात।् अणवदनवदण
ू ं वा।
ु ु े रं कौस
कसन ु ं च य ं तने भाती भासरा
ु
काटी याः॥
ं ू
रिकिकिणकाररशनादामभिषता॥ ६७॥
ु
रमयीिभः िकििणकािभः िघिटकाभी े
रण
े ू े भिषता॥
रशनािभने दाा सौवणमखलासऽण ू ६७॥
े
कामशानसौभायमादवोयािता।
े े ैव ात े तदकसािक
कामशन े े सौभायमादव े लावयकोमल े
े
ययोयोवयनािता।
ु ु ु
मािणमकटाकारजानयिवरािजता॥ ६८॥
ू
इगोपपिरिरतणाभजिका।
ृ े
इगोपाः ूावषयाः ृ े त ैः पिरतः िौ
आरतमा किमिवशषाः
ु े
ू िनषौ ताा ं त
खिचतौ यौ र कामराज तणौ
जे एव जिके याः। यिद त ैः खिचतौ ाता ं तदोपमा
े े ु ू ं
सातपमायामभताशिनः।
ू ु
गढगा कमपृ ु
ू जियूपदािता॥ ६९॥
ू मासलौ
गढौ ं ु
गौ ू पृ े जयत इित
पा याः। कमयोः
ु य े ूपद े पादाम े ताामिता।
जियनी
ु ु
जियपदिमूयाम।् न त ु लािजिरित
ु
ु
ूया ु ु िवधान ं त ु भवितसऽ
े इचो
ं िजिरापः। ु े ू े
ु ु ृ ृ ाानात।् तऽ
े विकता
चकारानसमयाथकन ू े
ु ृ
छसीनवि ू ु ु े
ु न काया। भभिवभिवतमरकोश े
ूयोगात।् ूयोगशरणा वैयाकरणा इित ायात।्
ु ु ु साधरव॥
तािॅािजवियरिप ु े ६९॥
ु
नखदीिधितसनमनतमोगणा।
नारद उवाच -
े
इािदना न जातोऽाः पितिरािदवाानामथ िनवया
किथतम -्
ृ
पदयूभाजालपराकतसरोहा॥ ७०॥
ु
पदय चरणयगल ु ू े
े सौवािदगणसमहन
ूभाजालन
ृ े िनर े सरोहे कमले याः सा॥ ७०॥
पराकत
ु
िसानमिणमीरमिडतौीपदाजा।
ू ु मणयो
े ं कवाणा
िसानाः भषणजशिवशष
ययोाा ं मीराा ं पादकटकाा ं मिडता
ौीययोाश ु े याः नतिवकितोऽिप
े पदाज ृ े
ं े े न भवित। ॑ो
कूयः ौीश नदीसािनषधादव
ं ु इित ॑ ु सापवकिवधरिनाह
नपसक ं ू े े भवित।
ु े या इित िऽपदबोीिहवा।
ु े पादाज
मिडत े ौीय
े
मरालीमगमना महालावयशविधः॥ ७१॥
ं भावादवे मगितः। तऽािप ीजातीया िवशषत
मरालो हसः े इित
े
मरावोपाा। ता इव मगमन ं याः। महतो
शविधिनिधः।
लावयाितशियतसौय े िनिधना
े ु
शविधिरिपराणात।् अत एव परविं तषयोिरित
ु
ू
पािणनीयसऽात ् ु
पिलिमद ं नाम। तने शवधय
े े नम इवे
े े नम इित॥ ७१॥
ूयोगो न पािकः शव
सवाणाऽनवाी ू
सवाभरणभिषता।
ु ु
वासनाभरणकसमकाािदक े
ं सवमवाण ं याः। अवािन
ु
िनािन न भवीनवािन सलणाािन अवयवा याः।
ू
सवडामिणूभृ
ितपादालीयका
ु ःै
ु
कािलकापराणोै ं
ािरशता ू र ैरिप
कसऽोै
ू
वाभरण ैभिषता।
ु तदविितानााह -
ू ं पमा
एव ं ल
े
िशवकामराा िशवा ाधीनवभा॥ ७२॥
े
िशवकामािदना। े ु े
कमनीयाामः कामः कमनीयतयः।
े ं पमित
काम ं यथ ु
े वा कामः। ईश ैव
मथ े कामपदूवः ु े ूदशनात।
ृ े कािलकापराण ्
जग ु कामप े मो न ैव िवत।े
अतं कामनाािप ातो भव मनोभव॥
ु - यदतदय
इित। ूानमवे वा कामः। तथा च ौितः े ृ ं
ं
मन ैतानमान े
ं िवान ं ूान ं मधा
ृ
िधितमितमनीषा ू ितः
जितः ु ु कामो वश
ृ सः बतरसः
े तािन ूान नामधयािन
इित सवायवै े भवि इित। अऽ
ूानशने िशव एवोत।े ा े ॄगीताया ं
ृं -्
तथ ैवोपबहणदशनात
ु ै
शरा ं त ु िवान ं बधा शत े बधः।
े
किचदयिमाः
ृ ---------------------------------------------॥
इार
े े
वश इािकाः किचवायतािन सतम।्
े ं ्
ूान िशवा नामधयासशयम॥
ृ े साितया विूागभाव
वः ृ च ितः।
ु ु
बभायाथा ु
ोऽीापातानवनः॥
असालनने सः सवजड त।ु
साधकने िचिपः े
ू सदा ूमादतः॥
े ु
े हतना।
आनपः सवाथसाधकन
ू िशवसितः॥
े सणः
सवसवन ं
े
जीवशािदरिहतः े
कवलः िशव एव स।
्
इित। िशव ं करोतीित वा िशवशात तरोतीितयाचािच टाप।्
े े
शतऽिविमित िरािदना
वा। सविनघृ े कतृि भऽथ
े
औणािदकिनपातनात।् िशवाः शोभना गणा
ु अा ं सीित वा। अश
आिदादच।् ज ैनाकरण
े े त ु िशवादयित ू ्
े सऽम।
ु ू े ाातम।् शातीित िशवः न
तभितचण
इमलोप िनपात इित।
े
समधयित ु
य ं िन ं सवाथानामपबमम।्
ु
े यनाणा
िशवित ृ
ं तादवे िशवः तः॥
इित भारत।े
्
े यििदं स ं च िवच ैित िवम इित
इित च। यो योिन ं योिनमिधितको
ु
ौितः। े
िऽलोचन ं नीलकठं ूशािमित च। तदतव
ं ृ
िशवाोरशताान े सगहीतमािभः -
ृ
ूका ु
न ैमादमलगणयोगादिप
शमागाधाराजदमृतदाना भवतः।
बलािदाशःे परमिशव वदािनकरै
े -
रसाधारयने वितमयासीः िशव इित॥
े वा िशवा। तदभद
िशवाभदा े ृ ु े
ृ (िम)ता च िलपराण
ूवििनवि
-
दिशता
े यथा दवी
यथा िशवथा दवी े तथा िशवः।
े ु ैव िशवित
तादभदब ु ्
े कथयमाम॥
नावे परमाथतः।
उमाशरयोभदो
ं
िधाऽसौ पमााय ित एको न सशयः॥
े च।
इित। परमाा िशवः ूोः िशवा स ैव ूकीिततित
े -
यवैभवखडऽिप
ं े
सदाकारा पराना ससारोदकािरणी।
े िशवािभा िशवरी॥
सा िशवा परमा दवी
इार
ू
े ं यः पजयित
कणासागरामना शारीम।्
िकं न िसित ते ं ता एव ूसादतः॥
ु
समभवनापी भता सवशरीिरणाम।
्
ु
ईशान जगतदव परमानः।
ु ै
िशवा भाया बधा ु चा मनोजव॥
पऽी
े े
इित। बालशखरो वायःु िशवः िशवमनोरमित ु ु े -
े च। वायपराणऽिप
ईशान चतथ ु ु
ु या तनवायिरित ृ
ता।
ु
त पी िशवानाम पऽा मनोजव॥
े ु े-
इित। या। िशव ं मो ं ददातीित िशवा। तं दवीपराण
इित। आगम े त ु -
े े ं भारवे दीिधितः।
पावकोतवय
े े ं िशव सहजा िशवा॥ इित।
च चिकवय
एविमािदधमपािप न धिमणूित ु ू े
ं गणभताह -
े ानोऽधीन आयो वभो भता कामरो
ाधीनित। े
याः। िशव शधीनालाभकाव धमाधीन
ु े-
तं कािलकापराण
इथः।
ृ ्
सह नमकत।
िन ं वसित तऽािप पावा
े ृ ं तऽ तदधीन ु शरः॥
म े दवीगह
े -
इित। आगमऽिप
ु ु मौ
शो यया स शभौ ु च पशगणा।
ु
े ं िचिपामाा
तामना ू
ं सवानाि नतः॥
े -
इित। ाऽिप
ु
जगारणमापः िशवो यो मिनसमाः।
तािप साभविया हीनो िनरथकः॥
इित। ौीमदाचायभगवादै ु
रम -्
े वा। शयाितकायाः
इित। ाधीनो वभो ययित ु
सकायाः
पितरिा ं समानपः कत
ृ इित त ं िविशाजाना
े
ृ इित दवीभागवत
भगवतीमारा ैव ाधीनीकत े सम े
कथा यत े -
शरण ं त े जगातः ूााि भृशःिखता।
े सतीधम नमािम चरणौ तव॥
र मऽ
इािदूाथनोरम ्
ु तदा दवी
एव ं ता ु ु
े तया िऽपरसरी।
े
िद ता ददौ ान ं यनाधीनः
पितभव॥
ु े े
सममािदना। ु े े
समरोहमािमे
िततीित ता। शोभन े ममित
े े िह
े वा। मपवत
े
े ं म े चतथु मि।
िशविऽकोणवीिण ािण तषा
ु
तं लिलतावर े वासमहामिनिभः -
ु लः सकलजगबसघिटतमितः।
स जयित सवणशै ं ू
ु
कानिनकवाटीकलदमरीूपसीतः॥
े
हिरहयन ैतमातहिरतामवित ं त।
ु सानिऽतय
िवनमः ु ं िविधहिरगौरीशिवपाधारम॥्
ु
म े पनमनोहररिचबकरितिदगम।्
ु ु ु ं पवमपास॥
उपिर चतःशतयोजनम ु ु े
े
अनककोिटॄाडकोटीना
ं बिहतः।
ु
सहॐकोिटिवीण सधािसो ु मम॥
े
ु ्
िऽलयोजनोैु ः ौीिवायाः परु ं शभम।
इािद। िवारभा े त ु ीरसमिमऽक
ु े े ं
ु ु ं पर ु त चतिवशितूाकारा
परमी ु ृ ं
इसक
ू
तऽैक ूाकार नं े
गवषणीयम।् ौीमगरशः
ु े
ौीचबपरो वा। चबं परु ं च सदनमगारं नगरं गहित
े कगजदशारािदगौडपादीयसऽ
िवाोः। े ु
ू े ौीपर
चबपरने ता े ााना। नतमृ
े िषमिविदा नगरं
ूिवशते, ् दवाना
े ू
ं परयोा ु ु ु
े ृ ं परीिमािदौितष
, अमृतनावता
नगरािदपदाना ं चबे ूयोगदशना नगरचब - (?)
इािदियामलात।्
ृ
िचामिणगहाा पॄासनिता॥ ७३॥
े त ु पिरमाणम, ्
मरौ
ारवणवूोरतः ु ं े
सकलिवबधससम।्
ु
े मिरममम।
तऽ िचामिणमय ं दा ्
े
िशवाके महाम े महशानोपबहण॥
े
ु सदािशवः।
अितरतले तऽ किशप
ु
भृतका चतादा े
मह पतहः॥
तऽा े परमशानी
े ु ु
महािऽपरसरी।
े
इित। भृतकाः भृाः ििहणहिरिरा
ु
इथः।
े
आयादीशानािविद ु ॄादय उपयधःपाः
ु
म े पषपा अिप ौीानािभाव ं ूाा मीिलताा
ु ् ७३॥
िनला इािदकं पराणादवगम॥
ं कदवनवािसनी।
महापाटवीसा
िमिलत ैालीपकमान ैिमिलता े
ं च कसरकदै
ः।
्
सतगिलतमरॐोतोिनयििलसोहाम॥
पाटीरपवनबालकधाटीिनयरागिपिरताम।्
ु े उं च
इित। ॄरितसहॐदलपमिप पाटवीत।
ु ं प ं
त े - ता कल
ु
सहॐारमधोमखिमित ूब महापवन ं चदे ं समान ं
त चोपरीित। ॄाडिपडाडयोरैका। इदं
ु
चाणोपिनषाे- आडीभवजमामिरित -
वााानावसरे ीकतम।
ृ ्
ु ु
िबान ं सधािसपयोः ु ु
सरिमाः।
े च त े मिणमटपम॥्
तऽैव नीपौणी
तऽ िचामिणमयम -् ---------------------------------------।
ु
सधासागरमा कामाी कामदाियनी॥ ७४॥
ु
सधासागरः ू स चो
पीयषवणः एकः अमृतनावता
े ृ ं
ु
परीिमित ु
ौितूिसः। िपडाड े िबान े
े
सहॐारकिणकाचमऽः। अपरािजता े
ु
सगणॄोपासनाूा े नगरे अरनामकयनामकौ ौ
ु
सधादौ सागरूितमौ। शारीरकभा-े अनाविः
ृ
शािदितसऽू े किथतावौ। अिवशषावऽपीह
े ृ े तषा
ग। े ं
म े िततीित तथा।
काम े कमनीय े अिणी याः। समासाच।् कामर
े एव
ु े
नऽे ं या इित वा। नऽिवषयाऽमपचयत।
े े
काीपीठािधाा इदमसाधारण ं नाम। तं
ु े
ॄाडपराण
सािभावने तामानपरयत।
सवा ू ्
े ॄा लोकिपतामहः॥
ता चिरत ं दा
े
कामाीित तदा नाम ददौ कामरी च। इित।
्
कामानोरथान ददातीित े े वा
कामदाियनी। कामरमव
े
भो े े वा कामदाियनी। काम ं
िवतरित िशवाभददानािभूायण
मथ ं ित खडयतीित वा कामदः िशवने अियनी
ु
शभावहिविधमती। ु
अयः शभावहो िविधिरमरः। अथवा दायो
नाम िपऽािदपररािजत ं म।् ततः कामरण
े े दायवती।
७४॥
तदिभानािद िसभाववतीथः॥
े
अथ दाः ू
लप तया वदवे
कायािण
ु
रहभतू ं परं प ं रहोििभरवे वणियतमारभत े-
े ं ू
दविषगणसघातयमानावै
भवा।
े
दवषािदना। े
दवगण ं े
ऋिषगण ययोः सघातन
ु े यमान
महासमदायन ू आा प ं य ताश ं
ू
वैभव ं याः, यमानावै
भवमानो ापकं या
े ैः सघातशः
वा सा। अथवा दविषगण ं ू
यमान ं
ू या सघातो
े यमानिमथः।
बूकारण ं
े
नरकिवशषिरासाथ ू
यमानिमािद। पाप
ूायाििमादौ षा
नाँयनाशकभावसाथकदशनािदहािप षीसमासः
। या सक ् घातो भडासरवधशन
ु ू
े े यमानिमािद।
अत एवोरनामिन तरभािवतवधोोगकथनम।् अत-एव
ु े भडासरपीिडत
ॄाडपराण ु ु ं जयदिव
ः कत
ैदवै े
े
जगातिरािदना दवीव
ं िनवयाया वरं
ृ ु ु े दवाना
वणिम े ं वाम -्
े
यिद तृािस कािण वय ं दैपीिडताः।
ं जीिवत ं चािप ा ं गताः शरणािथनः॥
लभ
इािद। अऽािप -
ृ
ततः कदािचदाग नारदो भगवानिषः।
ु
ूण परमा ं शिमवाच िवनयाितः॥
इार -
इम।् वत
ु ु दवा े
े ॄादयः। ऋषयो विसादयः। दवषयो
े दवषयित
नारदादयः। दवषय े े िवमहः। गणाः
आिदादयः।
ु
आिदिववसविषताभारानीलाः।
े
महारािजकसाा िा गणदवताः॥
ु
इिपराणात।् तषा
े ं सघातः
ं ु
समदायः
े
अनककोिटिदालै ु े
ाकवसकोिटिभिरािदियामलोन
ू तने न गणसघातपदाा
यमानिमथः। ं ं पौन ं
शनीयम।् अथ परपपरप े
े ू े ु े
दवािदयमानिवशषणादिखलानगतमिखलपिरिचतमिखलूमास ्
ू
े ूथम ं सऽमीिरतम।
त च ैतमाित ्
ु ु शिसनासमिता॥
भडासरवधो े ७५॥
ु ु
भडनामकोऽसरािदकं च लिलतोपाान े िवरण
े
ूिसतरम।् तं तऽैव ॄाडपराण
ु े मथदाहं
ूब,
ं
अथ त सवी िचऽकमा गणरः।
े
तना त ु पष
ु ं िचऽाकारं चकार स॥
इार
इम।् तासरमिप
ु तऽैवोम -्
िकोपानलाजातो यतो भडो महाबलः।
तािौिभाव दानवाभवतः॥
ु
इित। त दै वध े हनन े उाना े
ं शीना ं ीदवताना ं
े
सनािभः स ै े सक ् हिनमाणनािता
ू े ु
या।
े े
सगभदनािता ू -्
वा। तथा च गौडपादीय ं सऽम
ु े व अनका
भडासरहननाथमकै सच
े इित। या भडो िनलः
ृ े जीवभावमापो दही।
ूकत ु
े तदाः सिखााऽिप
्
जडािरःखािदिभः िँयिस भिडमायिमित। तासनू ूाणान ्
े यावत।् ानब
रााद े तव ं ततो धम भिडमित
ू
इित सऽोो ू
ब इित भावः। अाा ानिमित सऽय ं
े े
सावकारषाषाामााानाभावोऽनान ्
ू ं
उमोऽःपिरः पणाहभावनाकः।
स एव सवशीना े
ं सामरादशषतः॥
े
िवतोभिरतने िवकाना ं िवभिदनाम।्
े े भ ैरवः॥
अलं कवलननापीथादव
ु सिवोगो
योऽयमः ं े भ ैरवाकः।
अाि महती शिरितबाबमाबमा॥
े े
िनःशषिनजिचिसनाबमणलटा।
िरािरोभयाकारा ैतिषणी
ू परा॥
े
तथ ैव ािचिौ ूमयोासनािदतः।
परूमातृिवौािपयपया॥
ु
तया ूसािरता शिचब यनः।
्
सानमरा माया सोबमिवमशनम॥
े
ति िव कालाािदकलावधः।
ं
सहारः ं
ासिविविसावलणः॥
े ू
इाशिमािदसऽोा शिर या।
सान े योिगनाय े भावन े सित॥
े
तशािदाहशरीरोििरत।
ू
भताना े ू
ं दहधीूाणशाना ं माहकानाम॥्
े ृ
िव दशकालािदिवूक ु
यनः।
ं ु ्
सघराूीकरणािदकम॥
एतव भविसान
े े सित योिगनः।
ंु ु
े ितरोिहतािप यौवन े यथा समसित
इािद। पशिबा तथा
ू जीव े िवमाना अानवशािरोिहताः
िविचऽाः शिसमहा
उोग े सित त ु सवा अिप ताः समसीित
ु त ु समदायाथः॥
ु ७५॥
ु े
सरी समाढिसरोजसिवता।
े
अि सरीनाम कािचवता। ्
या तावत तत-े सरीित
े
काि िवा साऽिचवैभवार एव ं िऽवणा सा िवा
िवधान ं चाथ कत इने विणता। ु ु
सा िह िऽपरसया
े ृ े लिलतोपाान े ूिसम।् लिलतापरमशाा
गजिधकतित े
ु
अशाामिता।
े ार रणकोलाहलं
सरी नामदवी
ु तामगा ययःु
नाम सारोह मतजिमािदकमा
ं
कोिटसाका ु
करोमा इम।् तया
सगजशाकिथतोपाय ैराढानामारोहणािदना िनयिमतानां
ु ं भिममृगािदभदिभगजाना
िसराणा े ं ोजने
े सिवता।
हािकन े ु
अथवा सखसयी ु
ृ सरीत
िचविः े
ै ु
ू ैः िसरोज
ता ं समाढिवषयीभत ैः
ू ः सिवता।
शािदिवषयसमहै े तथा च कािदमत-े
े
ू ताैव समचयिदित।
इियाथाजाव ् े
एकिन ान
ू ु िविव सानपा िचविः
िवषयीभतायािपा ृ
ु
सखसरी। तं ूिभायाम -्
ं
मामाहकसिविसामा े
े सवदिहनाम।्
योिगना ं त ु िवशषोऽय
े ं स े सावधानतः॥
ु
इित। तिददं लोकानः समािधसखिमित ू
िशवसऽााया ं
म।् माऽा ूयानसान
ु ु
े न पनानिमित सऽू े
े
वरदराजनोम -्
े े ु
माऽा पदाथपाािभरािदिभः।
े ्
अ ैः ूयो नाम ततमावदनम॥
ु ं
सान ं त ु सम ं तदहिमनसहितः।
ु
अमिित
न हिरतोवगतः॥
ु पनान
तय ु े ्
ू उन ं भवत।
ं भय
े िशत॥
ऐसरं त योगीित
इित।
ृ
अाढािधिताकोिटकोिटिभरावता॥ ७६॥
े त े ूिसा। यायोदशारो
अाढाा कािचवता
े ृ
मः सा तावदिधकता। ु े-
तं ॄाडपराण
े
अथ ौीलिलतशााः ु ु
पाशायधसमवा।
ु
अित िरतिवबािराढा चलरः॥
इार
े ्
यथा साितशयान े त िचियो भवत।
े े
तथा योिगनो िन ं तावलोकन॥
ु ू े े
िनःसामापरानानभितििमतिय।
परे ातृ ैव यदाय स िवयः॥
स एव ख योग परतकिपणः।
ू
भिमकात ् ू
बमारोहपरिवौािसिचकाः॥
ू े
ईिवयिवोगभिमकाढचतसः।
ु
परभ ैरवता ं यासमान शाती॥
े
त ैव योिगनो याशिः ु
स ैव भवमा।
ु
परा भािरका स ैव कमारीित
ूकीितता॥
सदािशवािदििवसगािदलीलया।
ु
कमारी कं ु महामाया भिम
ू ं मारयतीिप॥
ु
कमारी चोपभोय योिगनो भ ैरवानः।
ु
कमारी े े ितित॥
नाभोय भोकान
ु
उमा कमारी
ससवसा े ु
महिशतः।
आराधनपरा तिदाशि ु योिगनः॥
ु
अयमवे टोपायो ु े
ोऽनरदिशकै ः।
े ु
एवमीभावाशिय योिगनः॥
ू
इित। सऽार े
यथा तऽ तथाऽित।
ु ू तता।
यऽ ाभािवका दहे े टीभता
यथा तऽ तथाऽ दहे े भवित योिगनः॥
ु
टीभवित ु
य ू
पणहािपणी।
इित॥ ७६॥
ु
चबराजरथाढसवायधपिरृ ता।
े
चबराजिकिरचबगयचबादयो े रथशा े लिलतोपाान े
रथूभदा
-
च विणताः
ं ु नविभः पविभयतः।
आनजसयो ु
ु ु ृ
दशयोजनमॆतयजनिवतः॥
े ूचलभौ।
महाराीबराजरथः
मिताभा (या)महाचबे गीितचबे रथोम॥
े
चोािन तऽ द
सपवािण े ताः ण।ु
े
िकिरचबरथ
पपवसमाौयाः॥
े
दवता ण ु ूा नामािन वता ं जयः।
े
चबराजरथो यऽ तऽ गयरथोमः॥
े
यऽ गयरथऽ िकिरचबरथोमः।
एतिथऽय ं तऽ ऽैलोिमव जमम॥्
े
शाोपाय-शावोपायादयः शैवशाोसाधनिवशषा
ू -्
तथा च सऽम
योगशाोा त े ौीचबा िभ इथः।
ं
नािसकामसयमािमऽ ु े
सापससौषिित।
अथवा
चबिसौ सा ं योगमाग िकमिप नाविशत इथः।
चबराजमवे रथ आधारो य तबशाा
े िसििरितयावत।्
े ु ं सवािण
ृ ं यवायध
तामाढं तानऽिधकत
ु
कमािदपायायधािन ं
साधनािन यित ् कमािखल
सव ं
पाथ ान े पिरसमात इित वचनाानम।् शिवथः।
ु े
ू -्
तया पिरृ ता। तथा च िशवसऽम
ु े
शिवोदयाबशिसििरित।
वाितकािप -
ु
यदापिरिमता ं िसिमिननिरित।
ु
िवावथापा ं परा ं िसिं तदा त॥
ु
शिवोदयाबराजं िसिमृित।
ं े शिमानः॥
वैाूथनाकाी सध
े ्
उना िचिमानो िनमामृशत॥
े ु
यदा योगी तदा त चबशमनरम।्
े
माहया समावशोषािित
े योिगन॥ इित।
े े
गयचबरथाढमिणीपिरसिवता॥ ७७॥
े
गयचबा े पिरतः
ं रथमाढया मिया ँयामलादा
े
सिवता। या गये ं ूिसं चबं य ताशो रथो य
ू
सयमडल
तऽाढािभमिणीिभिवोपासकािभयिगनीिभः े
पिरसिवता।
अथवा गयो ु
े मबाो ु ु
रथो याः सा िऽपरसरी ता
ु िवषयीकरणमनसानिमित
आढमारोहण ं बौ ु यावत।् तने
महा॑द इित ूोा शिभगवती परा।
ु ्
ु ं तादािवमशनम॥
अनसानिम
मवीयिमित ू ्
ूों पणाहािवमशनम।
ु
तदीयोऽनभव रण ु ्
ु ं ानः टम॥
ु
इित। एत िवाशरीररता मरहिमित सऽू े भगवता
े े , िवरण
ौीमराजन ु ृ ् ७७॥
े टीकतम॥
ु ता।
िकिरचबरथाढदडनाथापरृ
िकिरवराहः कोलः पोऽी िकिरः िकिटिरमरात।् तदाकतीिन
ृ ृ
तदाकािन
वा चबािण य त ं रथमाढया दडनाथया
वारााया दा ु ता सिवता।
े परृ े दडपािणाद ्
सवदा
े
दडनाथितगीयत ु
इित िऽपरािसा
े दडनाथनामिनवचनात।्
े ं सृािदभावाना ं ूवावनारतम।
तषा ृ ्
े िनयोगावशािलनः॥
उनऽिप
ं े ृ ु
अिनरासः सवभावादूितिनजात।्
ु
उयचमारापलिभावतः॥ इित।
ालामािलिनकािविूाकारमगा॥ ७८॥
ु
ालामािलनीनािमका चतदशीितिथिना। तया िह ौीमातरमिभतो
विमयः ूकारो िनिमतः।
तदाि िनिमत विमय
ूाकार
व े ं विपािस ालामालामयाकितः।
ृ
या िवधीयता ं रा बाला महीयसः॥
ृ महीतलम।्
शतयोजनिवारं पिरव
ं ु
िऽशोजनमॆालाूाकारता े ्
ं ोजत॥
ु ं चाऽ कायकतृ
अवायगल शितम।्
ियणी तऽ कतृ
कायता ु ्
ं पनरयम॥
ु ूयो यः कवल
कायखः े ं सोऽऽ त।े
तिऽिप ु ूितपत॥
ु े ोऽीबधः े
न त ु योऽमखो ु
ु भावः सवगणादः।
ु ्
त लोपः कदािचादानपलनात॥
ु ु
इित। िचिप ािननो िविलालािदतजगतः
काय
े विपूकाशक ूकाशाक वा न
नाशऽिप
न च िशवकाय
ितिरित फिलताथः। ु े
ियन
नाशाभाव े साधक योिगनः िकमायातिमित
िशविनकतृ
वाम।् अािप िशवतन
ु ु
े तथापयनयोगानहात ् ु
िशवतो
ू
जायत इित सऽात।् उ शिूचयो िविमित सऽू े वाितककारै
ः
-
ं ु महरः।
ृ ं शिमा
शयोऽ जग े
इागमिदशा िव ं शिूचयो यथा॥
ु ं
पशिचतविसयोगाबसवः॥
इित॥ ७८॥
ु
भडस ैवधोशििवबमहिषता।
ु
भडासर ु
स ै चतरबल ु
वध े उाना ं
ं
सयताना ु
ं शीना ं नकादीना े पराबमण
ं िवबमण े
या। भडो जीवभाव स ै ं
हिषता।
ु ु तिवषिययो वय
तदनगणाै ृ वध े
ु
उानामै ृ
तविपशीना े े बमः
ं िवशषण
ं े आवरणनाशात।् तिददम
ानाश
े े हिषता।
पादिवपन ु ं
ु ु
िनापराबमाटोपिनरीणसमका॥ ७९॥
े
कामयािदिचऽााः े
पदशितिथिनाा दवताः। यासा ं
मा ानाणव े तराज े च भदनोताः।
े े ृ तासा ं
पराबमाटोपो िवारो
ु े त
दमनकािदचगापदशसनानीवधपयः
ु ु
िनरीण े सगका। प े िना अनािदिसाः
ु ु
ाशयराबम े ण े उरोरमका। ृ
सकातािप
ु े
ानकलामखतायामवोाह े उ
ं जनयी सती वधत।
योगवािस े -
इित॥ ७९॥
ु ु
भडपऽवधोबालािवबमनिता।
ु
भडासर ु
पऽाणा ु ु
ं चतबाापमायााना ं
ं ं
िऽशाकाना ु
ं वध े उाया े
बालादा
नववषाया ु िवबमण
पा े निता ा। उ ॄाड े -
े
तािभिनवमानािन े लिलतािका।
सा दवी
ु भजापदानािन
पा ु ु ूीित ं समाययौ॥
ौा
इित।
मियािवरिचतिवषवधतोिषता॥ ८०॥
ु भडासरो
परा ु नाम सवदै िशखामिणः।
ू े
पवदवािवधाः े
ॐु ं या पटः॥
ु
ु ं नाम दैतयवगसरणमम।
िवशब े ं ्
ु ु
शबतिवचार ं े ससज सः॥
ं दासन
ु
ं े िवषं च सृवाातरावभौ।
वामासन
इािद॥ ८०॥
ु
िवशबूाणहरणवाराहीवीयनिता।
ु
िवशबा ्
दै ूाणान हरतीित हरण ं ताशने
े वीयण
वाराहीनािमकाया दिडनीदा शौयण
निता।
ु
िऽपरािसा -
े वाराहीपदिनियथा
े
वाराहाननाथ ूसाहरी।
े ं वराहवदनने च॥
वाराहीित ूिसय
ु
तिदचर े धाि सविपणी।
ं े ृ
आढा ूिमितः सििमशनतरा॥
ु ैनानािवधिव
इित। असरिनिमत ै यै ितावाी
े ौीमाऽा
ु ु े ं
तदा एव भतमखालोकनमाऽणाािवशण
दवा
महागणपितािदतने तदीय ं िवय ं िनिभ े
ु े-
मोिचताः। उ ॄाडपराण
े
तिददं नामयनाह। े ु
कामरमख
ू
परिशववदनचालोकाा ं साकतवीणचिकाा ं
े
कित उािदतः ौीमाहाणरो ू
याः सा। या सऽोो
ु
जीवयो िना यत इाश जीवभाव यपरने
समाध े -
े ु े
कामरमखालोककितौीगणरा॥ ८१॥
े इित। कामरः
कामर े े ु िशवखालोकन
कवलिनगणः ु े
ु े कित ं ौीगणरं
तदनभवन े ु
पयकाधीरं
ु
यया सा। पयकूमातृ
ाहािभमािनिविश
जीवपदवाने तादाािभमान
ु े
े पयकरानन
ापिनषानजन े नाश े
े ु िविशाभाव इित भावः। तम ्
िवशषणाभावाूयो
ू
भतककी ु भयः
ु तदा िवमो ू पितसमः पर इित िशवसऽ।
ू े
वािरककारैः -
े ु
तदािभलाष ं े
ूशमाीवसय।
ु
पयकूमातृ
ािभमानगलनादसौ॥
ू े ु - िचदानलाभे
े शिसऽऽः
इित। अयमवाथः
े े
दहूाणािदवभासमानिप िचदैकाूितपिदा
ु
जीवििरित। ु ू े तु
मिवकासािदानलाभ इरसऽ
े ु े
मिवकासो यिदानलाभो हतनोः स इह
े े माः। य
वमाणमहागणशपदन
े ु ु ू े िवकयािदपो वयत े
मिवकासऽपायोऽरसऽ
े ु े
स इह कामरमखालोकपदनोः। े त ु िचदानलाभ
ूहिषनन
ु ूिभादयऽनसयो
े ं पिनष
उः। एतषा े ु े
े े ८१॥
िवरभयाहोत॥
े
महागणशिनिभिवयूहिषता।
े े िनःशषण
महागणशन ैिवय
े े िभ ैनािशत ैः
ू ू
ूहसमहयण हिषता।
ैः ूकषण ू
गितमाऽायाम े
े ु ू
िशलापे अलसािददवताकपिटतशलाकोपतिदगक
े ं
ु े िनि ं
े ै े िवशबण
जयिव ं नाम य ं िविल दवीस
ू ृ
तहागणपितना चणकतिमित लिलतोपाान े ूिसम।्
ुे ु
भडासरिनमशूविषणी॥ ८२॥
े ु े े दैराजने िनमाना
भडनासरण ु ं शाणामाणा ं
ू
ूितकलाािण
वषतीित ु -े
धनवद
तथा। शायोभदो
धा ु
ृ ूहरण ं श ं मािमतीिरतिमित। प े
े ृ
महागणानामीरनााताानाभावादािवकविर ्
ऊपाणा ं िवानामाणा ं च
ु
पराहानसानधारापू े
ैनाशन
े ् ८२॥
नामयमारीािप ायम॥
ृ
करािलनखोनारायणदशाकितः।
ु
कराो ु दश तासा ं
ु दवामकरयाो
ू
नखसिषा ृ
नारायण दशाकतयो मािददशावतारा
ु े सवासरा
याः सा। भडासरण ु ं नाम
ु ं तने सोमक-रावण-बिल-
सकलदैोादनम ं ूय
ु
िहरयाादय उाः सोऽय। े
ततो दा
े बमण
दहाािदवामहकिनिकाािलनखः
ु ु े
ू - वराह-नारिसहं-वामन-भागव-दाशरिथ-हलधर-
म-कम
ु
ृ -किपदशावताराना
क ू
त े िनषिदताः। उ
ॄाद े -
दहानखाहारााः
ु ु
समितः।
ृ
महामाकितः ु
ौीमानािदनारायणो िवभः॥
इार
ृ े ं कम रम।्
दशावतारनाथा े क
ु िताः॥
लिलताा ं नमृ बािलपटाः
े प े जीवसिो जामदादयोऽवा
इन।
े
परसीिन ृ
सृादीिन कािन े े ं
पव
ृ
दशाकतयोऽिप े
नखमाऽणोा े
भवीित अनायासनो इऽ
् नारायणशो जीवरयोपलकः।
तायम। े
ृ
दशाशोऽवापरः। कितशः ृ
कपरो वा।
ु ु ैिनका॥ ८३॥
महापाशपतााििनदधासरस
ु
षडरााशपतामादय ं िभो
ु
महापाशपतामः। पवू ईरदवोऽः
े
े
सदािशवदवः।
िादयः िपशाचााः पशवः पिरकीितताः।
े ं पितावशो
तषा ु
भवः पशपितमतः॥
ु
अपािदा परपदलणो यूयः। मह
ु ं च महापाशपत
ताशपत ु ं सदािशवा ं तािना
िनदधा ु
असर भड स ैिनका यया सा।
े े
पऽासतारतनोरोरोा उा ृ एव
ृ अैतवय
ु
महापाशपताायः ु ैिनका आिवकवयः॥
असरस ृ ८३॥
े ु ू
कामरािनदधसभडासरशका।
े
कामर ु
यद ं तहापाशपतादादिधकम।्
े ं ं िनहताशषबावम।
अथ ैकशिषत े ्
ु
गतासमकरोाता े
लिलता परमरी।
ू ं त पनम॥्
ः शक
तदूिहत ैालै
े
इित। या। आादवताया ु ु ं
जीवदशायामवे सायमि
ु
ूा िशवतिितिमयता ूबने कथिया सात ं
ु े
ूारवशाित दधपटाभास ैतभान तन
िलशरीरािदना सह नाशमाानने वदन ्
े
िशवमाऽावशषमाह। े
कामरा ं िचदिः। िचदान एव
े
े कामरात।
सवकामानन ् आनः कामाय सव
ु े भडासरो
िूय ं भवित इित ौतः। ु ैतभानकरो जीवभावः।
ू े पद दधपटाभासैतभानमथः।
शकित
ू
शवािदसत ू े वा। जीवभावसिहत
ं शमव
ू
शभाव िचदिनापगम े िचाऽमविशत इित िसित।
ू े यावािदगणपाठान।्
शशाििऽथ
ु
एव ं भडासरपीिडत ु सती भडहनना ं
ः ता
ैदवै
े
दवकाय ृ तद े सु ैदवै
का ः पनः ु े
ु ताह -
े े े ं ु भवा॥ ८४॥
ॄोपमहािददवसतवै
ु
े ॄिवशबा
ॄित। ः सक ् तु ं वैभव ं
ैदवै
पराबमो याः।
अिवसरे दवा
े भडसहारतोिषताः।
ं
सिवत
सवऽिप ु ु
े ं ु ूाा ॄिवपरोगमाः॥
ु
इािद ॄाडपराणात।् प े ॄणः सत
ं ु ं पिरिचत ं
ु
िवभमपिरिं
सवां े
या आपदवतायाः सा
॥ ८४॥
े
हरनऽािसधकामसीवनौषिधः।
भगववित
ृ ं ईायाः कारणािव ूवितका
इित ूविूित े े
ु
िसं ता गम।् अत-एव गमितिरित
ु ू नाम वत।े शा
ू े नाम धाम न िवत इित।
िवना िशव े स
ु
चतःशतीशाािदाशििविश ैव परिशवािदनाथने
तषे ु गणना िऽपरसया
ु ु
ु ू ू
गमडलारािदनाथावगणनपजनाापिचोा -
वकाशः। तथा च महात े -
ु
गिशपद े िा यमवे सदािशवः।
ै ं समवतारयत॥्
ूोरपदैवा
े े े ूकाशिवमशाशयोिवभजनन
इित। यमवनन े पररं
ु
गिशभावः ू
सिचतः। ृ े
ूवतकू
े ृ े
दवीिनयोवूव
ु े े इित तदादिवरोधः।
िशविनयोगिशयोरवदक े
एतदवे ोतियत ं ु मिदापयित
े िवशषण ु े
े ं ूभपदन
ु
सोधन ं च। वत ु आिदनाथादवागािदशानाा
ु
े न ततः पवू पनगणनापिः।
ितीयान े गयत एवित
सदािशवनामकतृतीयगु ं ूािदनाथाविाया आिदशरव
े े
ु
गाद ् ितीयान एव गणनीयतया न तयोः पौवापय
िविनगमनािवरहोऽपीित िदक।् या हरण ं हरः आपापहारः,
े ं नता
हरीित वा हराः आापहतारषा े नायकः स एव
आसमाद ् ाोऽिः पाथाकरणात।् मलाानिमित
ू
यावत।् त मलाानािधकात।
ू ् तने सदधो यः कामो
े
जीवभावमापः कामरप आा त
ृ ू ं जीवन े पावाौ
सगावरणपरावभावपवक
ू
ओषिधमिलका। ृ
एतपासनया िवापयाऽिवािनवा
पावािलणो मो इित भावः। मथ दाहावू
सशरीर जीवत एव पादशरीरजीवनाादानोऽिप
पवू ॄण एव सतोऽिवावशाशरीरवे ित
ृ ू
तिवावशरीरतापवकॄ े धिनत ं
ैूाित।
ू ाोिमलनिमित।
च ैवमवे शैवशाािमािधकरण े भयः
े
वाितकऽिप -
ु ूोच ैतपिमलनाकम।्
पन
े
परायोगािदढ भवरमयोिगनः॥
ु एवायमाशयः।
ू ािदित वा ट
भयः
ु
यिवममों नापवू त ु योिगनः॥
भाव एव तायाशिूोािपतािजात।्
ू
नानािवकदौरााराभतिमव तः॥
ु
िवमृ ं गिनिद े तत।्
ूोोपायबमण
े
िशवं मतीित े
िशवनोदीिरत ं िशवम॥्
े
इित शिशाािमािधकरणऽिप
ं े े
िनजसिववताचबरूाििरित ू
सऽावयव े िनजपदने तथ ैव
ोिरतिमित।
ौीमावकटै ु
ू कपमखपजा॥ ८५॥
े
ौीमावािदना। ू
सपमिप
ू ू ू े
ससतरसतमभदाििवध ं पदशीिवा
ु
कामकलारं कडिलनी चित े ् ता
े भदात। े े े
ं नामऽयणोत।
ौीमानूदायकािदमाहाशीलं वावािदित
ु
ा ु
ू ं पाराणा ं समदाय
वावनामकं कट
ु ं ं िनज ं प ं य ताश ं मखपज
एवैकं म ु ं
याः। तम-् नऽोापरगलवणशािलवाचा।
े ं
ू ु
सितमखिमित ू
वावाकटम ्
इित॥ ८५॥
ू
कठाधःकिटपयमकटिपणी।
य स मभागः स एव
कठाधः किटपयो
ू
मकामराजा षडरसमह ं िनज ं
पमाः। पटोितती
ु
लोचन े इितवमधारयादिप मथयः।
ू कतापकधोभागधािरणी॥ ८६॥
शिकटै
ू े
े कटन
सजनशिमािनामकन
ु ू े ैकतामभदमापकटरधोभाग
चतररसमहन े े ं धारयतीित
तथा। तम -्
इित॥ ८६॥
ू
मलमािका ू ू े
मलकटऽयकलवरा।
ु ु ू ू ं पदशारी स ैव
चतिवधपषाथमलकारणाल
मननाायत इित मः। आा प ं याः। तम -्
ू ु
पणाहानसाा ू
जननधमतः।
ं ृ म उत॥
ससारयकाणधमतो े
ू
इित। मल ू े
कटऽयमवोरीा ू
े ं लप
कलवर ं याः,
ू े कलवर
कटऽयमव ू
े ं सप ु
ं या इित वा। वत ु
ू
मलशाा ु ू
े कटऽयपदन
ं कामकलारमत। े
ु
ाकसमदायघटकावयवा उ।े अयवय े तयपो िवधानात।्
ू े
कामकलाया ं तिबरकदधियिबय
ु ं तदधो
साधकलित ु ु ैकवाः।
े ऽयोऽवयवा गमख े त एव
ू
बमािाकटतया ू ु
लपमखावयवाना च पिरणता
ू
इित सतर ु
ं कडिला ु
ं सतम ं वरपपरं
े े े नाथचरणागम े िवरः। एव ं
नामय ं समििभदनित
ु िपडाडागत ं
ॄाडागतपमा
ु
कडिला ु ु ू
े सा िह मलाधारा
ं प ं वमपबमत। े
चबे साधिऽवलयाकारण ु सती योिगिभा षबािण
े सा
े
ॄिवािदम भदयी सहॐारं नीता सती
त ं ॐावयित।
तिणकापचमडलादमृ
े ूिबया सात े
े सवाषा
अयोिगिभरिप भावनामाऽण
तिबयापरािण नामााह -
ु
कलामृ ु े
त ैकरिसका कलसतपािलनी॥ ८७॥
ु
कलामृ े
तािदना। ु ं सजातीयसमहः।
कल ू स
े
च ैकानिवषयपसाजाापातृयानपऽया
कः। घटमहं जानामीवे ानाकारात।्
ु े
ानभासनायानवसायापाया ं दीपभासनाय
े
े उं चाचायभगवादै
दीपारापापः। ः- जानामीित
ु
तमवे भामनभातम
े ु
ं जगिदित। तत सा िऽपटी
ु ु े तं िचगनचिकायाम-् मयमातृ
कलिमत। े िमितलण ं
कल ्
ु ं ूातो ोजित यऽ िवौमम इित। े
ऊाधरभावन
िवमानषे ु समहादौ
ं ूपितषे ु ािऽशष
ं े ु
सवाधन ु ु ु े
ं प ं िऽपटीसाभावादकलमत।
ु
तपिरािन कलसीिन। या। कःु पृीतं लीयत े यऽ
ु
तलमाधारचब ु ु
ं ताणया सषामागऽिप।
ु तम।् शरीरं कलिमिमित
अतः सहॐारावदमृत ं कलामृ ु ु
ं
समहोा ु तम।् तऽ
शरीरसिाा तलामृ
ु
मतया ु
रिसका तिसाादनपरा। पितायाः ु
कलागारं
ा यो जपत े नर इित कालीत े ूयोगाऽामृतरहरिसकित
े वा
।
ु
उपाोपासकवजात िचने
ु
साजाामदायूितपादक ु
ं शामिप कलम।् तथा च कसऽू े
ु ु
ूयोगः- कलपकािन े ्
च गोपायदइित।
दशनािन त ु सवािण ु े
कलमव
ु ं कलिमाराचारः
िवशि हीागम े च। न कल ु ु ु
कलमत इित
ु
भिवोरपराणवचनात ्
आचारोऽिप ु ं तयोः सतान
कल े ्
े
चबसतको ू े
मपजासतकािवित।
ु े
िऽिवधिपरादाः े परमिर॥
सतः े
इागम।े
ु
कलान े ृ े ु
ैषाथ राजवीथीः ूिवँय सतगहारष।
ं ु स स रस ं ूसतः॥
े पसा
िवौ िवौ वरण ू
८७॥
इित िचामिणव े च ूितपािदतोऽयमथः॥
ु
कलाना ु
कलाा ु
कौिलनी कलयोिगनी।
कल ु
ु ं नाम पाितोािदगणरािशशीलो ं
वशिना
ु तथयमिवाजविनकया
यथा गा े ु ु
गालाना।
ु े-
तं कलाणव
ू
पजनीया ान े ान े परु े पर।
जन ैदवी ुे
े माम े वन े वन॥
गहृ े गहृ े शिपरैमाम े
ु
इित। अधःित ं रं सहॐदलकमलमिप कलम।् तिणकाया
ं
ु े े ु कलशय
कलदवीदलष ु े
सीित तऽ िवरः।
ु
कलपद
इगथ परतः ससामााथ तित े कौलम।्
ु ं शििरित ूोमकल
कल ु ं िशव उत।े
ु े ु
कलऽकल े
सः कौलिमिभधीयत॥
ु ु
सषोित ु ु े तथा च
ं सहॐारपमकलिमत।
ु ु
ं -े अधोः सषायाः
समह
ं ु
सहॐदलसयतिमार ु ु
पजयमीशािन कलाकलमय ं
ु
शभिमम।् तिपािााऽकला।
ू ु ु ं
न िवत े कल
े ं
दहवशािदकं या इित वा। दहराकाशावकाश े चबं िवभा
ू
तऽ पजािदकं समय इित ोत।े स च सवयिगिभरै
कमने
िनणतोऽथ इित सतपादिप
े समयः। तितपादकाद ् विस-
ु -सनक-सनन-सनमारातपकमिप
शक ु समयपदने
वि॑यत।े तदितपातया ितित। या। सम ं सा ं
ु
यातीित समयः िशवः। आतोऽनपसग े च तयोरकशषः
कः समयादवी े े
। सा ं च पररं िशवशोः पिवध ं
ु
अिधानसामनानसामवानसा ं नामसा ं
पसा ं चित। ू
े अिधान ं पजािधकरण ं चबािद।
ु ं सृािदकम।
अनान ृ ् अवान ं नािदिबया।
ृ नाम
भ ैरवािद। पमायािद। अ च िवारो
ु
वासनासभगोदयाान े लन
े कतः।
ृ तयोर े प े ितित।
े
अःूाऽिके नाश े पऽितमनोहर
े इित िवः। ियामले
ु े या।
दशिभः पटलैपिद आचारः समयाचार इत।
ु
दीित गकटावशात ्
ु ै ु
षिधचतिवधातरानसानदा
ै
े ं
महावधासार े च महानवा ं जात े सित
ू
पालाधारािता े मिणपरू े ूा भवित। ता ं
दवी
ू
तऽैव पाािदभषणा ू
ै पचारैः सानाहत ं नीा
ू
तालाम ु
िवशिचबं नीा तऽचकला-
प ैमिणिभः ू
परिया आाचबं नीा नीरा सहॐदलकमले
सरघाम े सदािशवने सयो
ं ितरिरण ूसाय समीप ं
ु सती
मिरे य ं िा यावगवती पनिनगता
ू ु ं ूिवशित तावऽ ैव समय ं ूतीताकारो
मलाधारकड े े
ु ु ैकवः
गमख े समयाचारः। तयोभयिवधयोरिप तरा आसा
॥ ८८॥
ू
मलाधारै े
किनलया ॄमििवभिदनी।
ू
मलाधारा ु ं प ं तिणकाया
ं चतदल ं म े िबौ
ु ु
कलकडनामक ु
े मखमाछा ु
कडिलनी ु
तऽ सवदै व सा
ु ु ू
ितित। अत-एवैतदाधाराषामला ू
मलाधार
ु ु
े स एवैको मो
इत। े ु
िनलयो वासान ं याः। षबष
ूितचबमायोौ मी। तऽ ॄमियं
े े िभनीित तथा॥
ािधानीय ं िवशषण
ु ृ े सौभायभार।े
इित ौीभासरानकत
े ू
आने शतकनाभिया तािपनी कला॥ १००॥
े ृ े लिलतासहॐनाम
इित ौीमदवाािदभाररायकत
पिरभाषाभा े ूथमशतकं नाम ितीया कला॥ २॥
ू
ितीयशतकं नाम तृतीया धिॆका कला
ू
मिणपरािदता ु े
िवमििवभिदनी॥ ८९॥
ू
नाभौ दशदले प े सामियकपजाया ू े
ं मिणभी र ैः पयत
ू े दवीित
भत े ू
तचबं मिणपरपदवाम।् तारधःित ं
ु
मि ं िभोिदता ूकिटता। तपिरित ं िवगि ं िविश
ू े
िभनीित तथा। िवोमिणपरचबितन
ु ं
तोिवमिसा। ं े अिप
एव ं ॄिमिस
े े ८९॥
य॥
े
आाचबाराला िमििवभिदनी।
ू
ॅम े िदलप े आापक
ु ं
ौीगरोरवानादााचबसा। ं
तावय
मनोिवमहाास े इषद ् ानोदयो भवतीित वा। आङीषदथकः।
तदराले ितित। िमिय ं दयगतानाहतचबीय ं
ु े ्
ु े एतैपरीमयम।
िविभनीित तथा। अनान
पाठबमादथबम ् े पािमकायात।्
बलीयात अथाित
या। ौीिवाया ं चारः खडाः आये -सौर-सौ-
ु
चकलााः। त एव वाव-कामराज-शि-तयाा।
तषा ु म े ऽयो खाा
े ं चतणा े मयः। ता ितॐः
बमण ु
े ििवॄसकाः।
ं तय ं िभनि तदः
ूिवशित। तदिभधयथः। ु
े े वत ु दाऽयसिहताया
े ं ं
षडथूकरणोकौिलकाथपरिमद ं नामषम।् तम तऽैव
्
-
ू
मलाधारािदक ु
ं चबषं कलिमित ृ ्
तम।
े ्
मिऽय ं तऽ दिवचबिऽतयगिभतम॥
पृाचबितय ं ॄमिपदोिदतम।्
ू ं चबय ं तजोमय
विसयमय े ं महत॥्
ु
े ं त ैजस ं सविसिदम।
िवमिपदनो ्
ु ्
वााकाशयीप ं चबितयममम॥
ु
सहॐाराजाढा ु
सधासारािभविषणी॥ ९०॥
ं
सहॐसाका ु ं कमलं
अरा दलािन य तदज
ॄराधःमाढा।
ु
सधायािणकाचसिा आसारो
धारासातमिभविषत ं ु शीलमाः अमृत धारा बधा
ु
दोहमानं, चरण ं नो लोके सिधताधात ु े ९०॥
,ु इित ौतः॥
ं
तिडतासमिचः षबोपिर सिता।
तिडौदािमवे लता वी तथा समा िचः काियाः।
ु े े भारित
िवखव ु े षडवयवकािन। चबाणीित
े ौतः।
ममपदलोपी समासः। तने िगोिरितङीयो न भवित। तािन च
ू
मलाधार ू
-ािधान-मिणपरानाहत -
ु
िवशााचबनामकािन। े ु सहॐारे सक ् िता।
तषामपिर
ु
महासिः कडिलनी ु
िबसततनीयसी॥ ९१॥
ू े
मलाधारवामतजोम े विता।
ु
जीवशिः कडलाा ूाणाकाराथ त ैजसी॥
ु ु
ूसभजगाकारा ु
िऽरावता महाितः।
ु
मायाशीषा नद तामरिनश े
ं खग॥
ु ु
े े सा यदा कणय
सषामदश त।ु
िपधाय न णोने ं िन ं त तदा मृितः॥
ू
इािद। योगविस े चडालोपाान े-
ु
पयकापरा मनसो जीवनािकाम।्
ु े मरीम॥्
िवि कडिलनीमरामोदव
े ु -े यतः ाटकाकारा
ं च दवीपराण
इित। नामिनवचन
ु ु
कडिलत ु
े तत इित या वावबीज कडिलनीित ं
सा।
ु ू
े मलाधार
भजाकारपण ं समािौता।
ु
शिः कडिलनीनाम ु
िबसतिनभा ु
शभा॥
ू
मलक े दाकमलकवत।
ं फणामण ं ्
ु े प
मखन ु ं सग
ं ृ ॄर ं समिता॥
ु ु साधकः।
पासनगता ा गदमाक
ु ु
ु ू ं कवकािवमानसः॥
वायमगत
ु
ॄमि ं ततो िभा िवमि ं िभतः।
िमि ं िविभ ैव कमलािन िभनि षट॥
्
ू े-
इित। अणोपिनषिप ौयत
भगवतीपरैव। उपबहणदशनात।
इित। इय ं चोपिनषवािप ृं ्
े ँयामलासहॐनामस ु पाठा।
अणोपिनषीतित
ु
पृिनामकानामपासकाना ु
ं पररमििरय ं
े यावत।् तिनो भारताः। हे
भारतीसरतीिवित
ौीिवोपासकाः, उित उपािबम े ूवतम।् मा
ू अभािवतयथ
ूमा मा भत। ु
वा कडिलनीकमकािवमौ
धात ू योजनीयौ। अ ािधानगताितजोमय
े
ु
कडिलनीिम े
ं इादडनाहोापयम।् सयण
ू ,
ु िवशनाहतचबयोमवितसयसिहतन
सयजा ु ू े तनािना।
े
े यावत।् सोम उमया राजराजया
उषसो दध ितित
ु े सिहत
े
राो राजराजर
सहॐारीयचमडलागत वा।
ु ु
तने तृासो भवत ं तृत। अिकडिलनीमा
अथादमृ
ू ु
सयकडिला ं
सयो ताा ं
चमडलिशवशिसामरने िाविया
ू तृा
तामृतधारािभिसितसहॐनाडीमागानापय
भवतथः। े ु
े े तृास इऽ आसिरसगागमः। तथा -
ु
यमारी मयत े योिषितोता।
ु े
अिर ं यि िबयत े अिदनवधित॥
कःु पृीतं िॆयत े लीयत े यिलकड
ं ु ु ं कमार
ु ं
ु
तिनी कमारी ु ु
कलकडिलनी। मयत े मरण
े नदित।
ु ु
अत-एव रोदनावासािहालकडाापनोिपा
ु ु ्
े योिषत तणी
स उा कमारीत।
ू
तायलणसयणानाहतापिरभाग े सािहात।् पितोता पित ं
ु े पयोोत ं
े ं ोतयित भ।
ॄर ं कामर
े
ॄाणािद ूयोगात।् एव ं कौमारतायसोग ैरिर ं
शभु ं पीयषवषणपमदिप
ू यििा िबयत े करोित
तवमिः ु े
ािधानगतोऽनवधित साधयित। अिलनने ैव
ु
ृं ं सनमारत
चमडलिवािदित भावः। एतपबहण े-
ु
पृयो नाम मनयः ौीिवोपासका िमथः।
ू े ु
सयोपिदशतामापयत मा िचरम॥्
किणकायामिधान े वििमथ भारताः।
ू सह िविा राः सोम तृत॥
सयण े
ु
इािद पाितो े भजा अिरवे सहायवािनम।् एव ं
लोक ारमािचमिवऽम।् ोिताजमान ं महत।्
ु
गाचारा ु
कडिलनी ं
तृानानोत ु सा।
ु
भवानी भावनागा भवारयकठािरका।
भव ं महादवे ं ससार
ं ं काम ं वा आनयित जीवयतीित भवानी।
े ु े िनवचनााय
तं दवीपराण े-
ं
िो भवो भवः कामो भवः ससारसागरः।
े भवानी पिरकीितता॥
ताणनािदय ं दवी
ू परमर
इित। या जलमतः े ं
भव इित सा। त पी
ु शबाः।
उषानाी। पऽः ु ु े-
तं िलपराण
ु
भव इत े दवै
े भगवादवािदिभः।
े
सीवनने लोकाना ं भव परमानः॥
ं
उषा सकीितता ु शब
भाया सतः ु ू
सिरिभः।
ु ु े -
इित। वायपराणऽिप
े
ॄाी माहरी च ैव तथ ैवारभावना।
ितॐ ु भावना िे वत
े सतत ं िजा॥
इित। अऽािप -
्
िऽिवधा ं भावना ं ॄन ूोमाना ं िनबोध म।े
ं
एका मिषया तऽ ितीयाऽसौया॥
ु ु ॄाी िवया
अा त ु सगणा ु िऽधा।
े िऽगणा
े ु ं कमावतार
इित। इदं चूित ू भगवतो वचनम।्
रऽयपरीाया ं दीित ैः कतत
एतणिनष ृ
एवावगः। या -
या।
इित। योिगनीदयोलणािॐो भावनाः। तािभगा े
् ु पनः
ं एवारयमितगहनात पनः
भवः ससार ु ूरोहा। त
ु े कठािरका।
कठारव ु ु
योः कठार ्
इित कोशात ीिलता।
े
तीथः।
ू
भििूया भिमितभसौभायदाियनी॥ ९२॥
े
भिं मलं िूय ं याः। भिो गजिवशषातीया
ू प ं याः।
गजाः िूया या इित वा। भिा भा मितः
ु ु
ॄ तलं िविरित िवपराणात।् मलाना ं च
े
इवराज िनावा जीरधाक।
ु ु ं तथा॥
ु ं कसम
िवकारव गोीरं कौस
ु े
लवण ं चाम ं तौभायाकमत।
ु
भिििवधा- मा े
गौणी चित।
े ु ृ ु
े मभिः।
तऽरिवषयकोऽनरागािवििवशषो तथा च
ं ू -् सा परानरिरीर
भिमीमासासऽम ु े इित। अथातो
े ू
भििजासितसऽोपाा ताः परित
भिदाथः। े िवशषणम।
े ्
परा ं मा ु
ु ं भििवशषमिँयानरिलणन
े ु े िवधीयत इित
अत-एव परित
तदथः।
े गौण ावतयतीित भाम।् गौया त ु
समािधिसििरित सऽू े गौणी भिः सवापा
े किथता। तथा च
ु े-
गडपराण
इित। तदाः
े रणकीतनादयो बहवः। तने -
े यिऽिप
भिरिवधा षा े
े े वतत।
् मिनः
े यितः ौीमान स
स िवूो ु स च पिडतः॥
ु
इािद-गडपराणयोवचनम।् भिनविवधा
्
राजन इािद
भागवत ं वचनम।् भिदशिवधा
े पापारयदवोपमित
या े
दशिवधूितपादकं
ृ
बहारदीयवचनम ु ु एव।
ैताशमवयानवाद
ु े-
ईशो भिपदाथः िूयो याः सा। तथा च िशवपराण
ृ ृ
कतक तृ मम िकं िबयत े नरैः।
बिहवाऽर ृ े
े वाऽिप मया भावो िह गत॥
ू
पराि खािन तृणयाराङ ् पँयि नारान।्
ृ ु तिमन॥्
किीरः ूगाानमैदावचरमृ
ृ
इित। ितरिप - योिगन ं ूपँयि भगव ं सनातनिमित।
ू े े ् ूिणधानापद
े योगसऽऽवम।
ईरूिणधानाित
े ाानात।् [भि] ॄसऽमिप
भिपरतया राजमातड ू -
ं
अिपसराधन ु
े ूानमानाािमित। अमिप ॄ भा
ु ृ
ू ं भवतीित ौितिता
ं तथाऽवगमािदित तदथः।
े ं ु
भा नया श अहमविवधोऽजन।
ात ं ु िु ं च तने ूवे ु ं च परतप॥
ं
े ु े ॄभावाो मो
इित भगवचनमिप। अऽ ूविमनन
तने ूकत
उते, सोऽिप भ ैव लत इथः। ृ े गपदं
े
ूापरनािप े ् ॄसोऽमृ
ायम। ं े
तमतीित ु
ौतौ
िनापयायभिवािचना ं े तथा ूितपादनात।् अत-एव
सापदन
ं
भिमीमासायाम -् तामृ
ं े
तोपदशािदित ू ्
सऽम।
ं
ॄमीमासायाम -् ति मोोपदशािदित
े ू
सऽ।
ू ं
े भिलणकथनपवक
िनातऽिप
ु ु -्
तािखलपषाथूदमम
ु तोयोथा।
उलणस े गरौ
ु
िवानानयोः
ैयिधयः ं
सशयनाशनी॥
तारकाूम े भिािखलाथदा।
यया िवहीना िनयतिमहामऽु च ःिखता॥
इित। अथवा भिलणा तया गा बोा। िविशशिकाना ं
सानािदपदाना ं िनधमकॄवाचकायोगात।् अत-एव
ु
न म े शिः ौीमिहमपरमाणोरिप नतौ
तथािप िं तनवमव िकमिप।
ृ े
न माः बोशि ूवचनमथािप ूववत
यथा लोके भा परिशव न शा गतया॥
े
इित भलणाया े वा।
वँया पराधीना। भा वँयित
तािप िशवभिपारतमषु इित वचनात।् भयािन
ु
जललािदूयादीिन
सवायपहीित भयापहा। आन ं
ु
े कतनित
ॄणो िवा िबभित े ौतः। ु ु -े
ु े तथा च वायपराण
शमदाियनी॥
शावी शारदाराा शवाणी ९३॥
बिहििनमषोषविजता।
अल े े
े ु गोिपता॥
ु सवतष
एषा सा शावी मिा
ू
चराचराणा ं भताना ं धाता िवराकः।
ु
शव इत े दवः
े सवशााथपारग ैः॥
परमिनः।
िवरान शव े
सकशी ु
ु े कत े पी तनजोऽारकः ृ
तः॥
े -
इित। वायवीयऽिप
शव ू ु ता।
या तृतीया त ु नाम भिमतनः ृ
ु े
पी त सकशीित ु
पऽाारको मतः॥
शारी ौीकरी-
ूितसगािदमामह ु
ं श ं ु िनराकलम।्
े ु
ीपणानयाािम ु ्
ूा दादहं तनम॥
ु
तत ु िवमाया ं मा ं योगिनिा ं जगयीम।्
ु
शारीित िवि िाणीित िदवौकसः॥
ु ौीधरः ौीकरः
इित। करोतीित करी िौयः करी। ौीकरो िवः।
ु
ौीमािनित िवसहनामस ु पाठात।् तये ं ौीकरीित वा॥
-साी शरिनभानना।
े
साी पितोता। सती साी पितोतमरः। े
कालऽयऽिप
परयोगाभावादिनतरसाधारण ं पाितोम।् तं
ौीमदाचायभगवादै
ः-
ू े शात ं कशम।
शो तनकरण। ृ ् आद े च उपदशऽिशतीाम।
े े ्
ु
उदरं याः सा शातोदरी। शतोदरानगह िहमवतोऽप ं
हैमवतीथ वा। साीरा अीित शािमती।
े
भौाभावात।् आधारािाा मलाधाराता।
ू
े समासः। या िनगत आधारः
िनरादयः बााथ पित
अिधानारं याः। सवजगदिधान
े
सनाधारारायोगात।् अथवा िनराधारापजापा।
ू
ू ं
तथा च सतसिहतायाम -् पजा
ू शःे पराया ु ििवधा
े ु
सकीिततपब ु
े े ैिवमा
बाारभदन
े े ैिव ं सलण ं
बााया वैिदकतािकभदन
वणियोम -्
े
आराधयदितूीा ु
े वना।
गणोन
ू सिविद
या पजा ं ूोा सा त ु ता ं मनोलयः॥
ं े परा शिनतरा
सिवदव
परमाथतः।
ं
अतः ससारनाशाय सािणीमािपणीम॥्
े ं शिं ूपोासविजताम।
आराधयरा ्
ु ू य ं साााभता
ानभा ्
ू ं महरीम॥
े
ू े े े ैव पजा
पजयदादरण ु
ू सा पषाथदा।
ू ू ं
इित। अथ िनराधारपजाकमभतसिवप
ैदयण
े ु े िविधमखन
िनषधमखन ु े परािभमतिनरासने च
ू ं तािसाधनोपाय ं तफलप
िनधारणपवक
कितपय ैनामिभराह िनरनािदिभरिभः ोकै ः। सि िह
िऽिवधाः पशवः।
ु
े यो
तऽानााताानपाणवमलमाऽण
े
िवानकवलः े
, दहारकााककामणमलवान ्
े ु
ूलयाकलः, भदबिजनकमायामलवान ्
सकल े ्
इित भदात।
ू
एषरोरो ू ू
मलः पवपवा इािद िनिपत ं
े ु े
सतबऽािभः। ु
तऽ सकलपशिनरासायाह। िनरना अन ं
नाम कािलमा। मायास इित यावत।् तमोपनावरणधमण
े
साँयात।् तथा च योगवािस-े
ं हषामषिवकारदा।
भावाभाव े पदाथाना
मिलना वासना राम सशने कत॥
े
इित। िनगतमन ं याः सा िनरना। िनरव ं िनरनिमित
ु े अिवासकाभावतीथः।
ौतः। िमापाया अिवायाः
े
ािधानऽभावात।् ूितपोपाधौ
े
ऽैकािलकिनषधूितयोिग ैव िमाात।् या िनतरा ं रन ं
रागो रिमा सोषण ं वा याम॥् ९४॥
िनमला
िनलपा ु
िना िनराकारा िनराकला।
े
ूलयकालऽिताि े
ं िनरित। कमसन
े
लपािािशता। िलि इित तः।
न मा ं कमािण ृ े या
लपः
े कमसः याः ानने सा िनलपा।
स िनगतो तं
यवैभवखडे-
े ु ु
् न ी न षढो न पमा
स वै न दवासरमितयङ ु
जः।
ु कम न स चासिषधशषो
नाय ं गणः े े जयतादशषः॥
े
ु े भावूधानो िनदशः।
इित। आकलित
ु ु
अिवासकऽाकलाभावािराकला। िनगता ु
आकलिचा या
े यावत।् आकलं
इित वा॥ ताशाना ं रित ु
सवाभावः ू ं
श
ू
वा। तने शवािदगीराबािनरासः। तािक कमत ं िनरित
।
ु ू ु
गणशािगणा। े कवलो
साी चता े ु े ौतः।
िनगणित ु े
ु
गणाना े िचमाभावा।
ं शरीरधमन तं म-
ु मव ं ूित नारदने -
पपराणयोिह
े च।
े लण ैविजतित
यं च मया दवी
ण ु तािप वा सगथ िवचारणात॥्
ु
लण ं दैवकोः शरीरैकाौयो गणः।
ु दवी
इय ं त ु िनगणा े न ैव लियत ं ु म॥
ू ृ ृ
मलूकितरिवकितमहदााः ृ ृ
ूकितिवकतयः स।
षोडशक ु िवकारो न ूकितन
ृ िवकितः
ृ ु
पषः॥
शरीरािौत ं ॄित
े चावाकमत ं िनरिमित।
सवाौयाौयारायोगािराौया। िव ं ूितित ं
ु ूितिितिरित वचनात।्
या ं ताः कऽ
ं दव
तादहिनश ं े ु यिद।
े सरषो
े
न याव ं नरकं सीणाशषपातकः॥
ं
ु े -
इित। िलपराणऽिप
ं
मायाा ैव घोराा अािवशितकोटयः।
नरकाणामवाना ं प े तास ु पािपनः॥
े
अरमवकाशाविधपिरधानािभदताद।
े
िछिाीयिवनाबिहरवसरमऽरािन च॥
ु
इमरः। यः एतिदरमर ु े त भय ं भवित इित
ं कतऽथ
ु े तने सजातीयािदभदऽयवदव
ौतः। े े ॄित
े मतिनरासः॥ ९६॥
िनारणा िनला िनपािधिनरीरा।
सवकारण कारणाराभावािारणा। सकारण ं
ु े
करणािधपािधपो न चा कििनता न चािधप इित ौतः।
िनःशषे ं कारण ं ूथम ं यािमित वा। तानवतीयथः
। महापवनाा ं कारणानिवमहािमित वचनात।् कलः
ु
पाप ं तदभावािला। शमपापिविमित ु े उप
ौतः।
समीप े आदधाित ीय ं धमम ् ु
इपािधः। उपसग घोः िकः।
े िटके
ीय ं लौिह ं सामीमाऽण
ु ु ु
समपयपाकसममपािधः। े े
तितभदन
े
भानऽिव ैवोपािधििहता िनपािधः। या।
िनलासाधारणधमष ु साषे ु दाादान
े े
े ु े िनपािधं नाम ाािसभावः सतिरथः।
हत े ु
े ििवधरिप
सखडोपािधरखडोपािधित ू े वा।
ै धमः शित
ं
मीमासाशा े ं िनरीरं
ं साशा ििवध ं सर
े तभयपािरीरा। सवषामीया
चित।
ईराराभावाा।
मदनािशनी॥ ९७॥
नीरागा रागमथना िनमदा
े
अथाःकरणभदानामािनरासायािरषगाग
साधनबोधनाय च राग इा
तदभावादवासकलकामाीरागा। अथवा
े
षूितपभावािसशा राग इित शािडसऽू े भरिप
े
े नीरं जलमगः
रागपदवाािभधानािाथः।
पवतभयपा वा। भाना ं वैरायदानने राग ं
ु महाभा-े निह कारणयोरवे
टो
मातीित रागमथनी। कतयिप
ु ु
डत ् इािदमने सािधतािदह रागषािभिनवषाः
े े शा
े
ू
इित योगसऽोो मदं नाशयित
ृ े मदरािहािमदा।
रागो गत।
ू
मदन ं धरमातीित वा मदनािशनी॥ ९७॥
िनिा िनरहारा िनमहा मोहनािशनी।
ृ
िचाशः ितसामावचनोऽिप ृ े े
ःखजनकितिवशष
िनढलािणकः।
े िचा वै िबनािधका।
िचा िचतासमा या
िचता दहित िनजव ं िचा दहित जीिवतम॥्
ममशो िवभिूितपकमयं
े ु
ममदिमाकारकबिपरम।् सा च भदघिटतस
े ं रसतो
ममतायााँया
िवषयीकरोित। ािभ े तदभावािममा।
ु ही। पापरािहािापा पाप ं नाशयित ीयिवाया
बा
े ू
जपािदना भानािमित तथा। यथषीकातलमौ ूोत ं
ूयते ैवमवा
े ु े तथा च
पाानः ूय इित ौतः।
ृ -
विसितः
जािपना ं होिमना ं च ैव ाियना ं तीथवािसनाम।्
ं
न सवसि पापािन य े च ाताः िशरोोतः॥
ु
इित। पा े परखड-े
े े -
इािद। दवीभागवतऽिप
ू
िछा िभा च भतािन ं जगत।्
हा सविमद
ूण िशरसा दव
े न स पाप ैिविलत॥
े
सवावागतो ु वा सवपातकै
वाऽिप यो ः।
ू ूयाित परम ं पदम॥्
गा ा नरः पतः
ु े -
इािद। ॄाडपराणऽिप
वणाौमिवहीनाना ं पािपाना ं नणामिप।
ृ
यिपानमाऽण
ू ुृ
े ृ त ं सकतायत॥
े
इित॥ ९८॥
े
ैवाभावािोधा। न म े ोऽि
े न िूय इित
भगवचनात।् भानामिरषगागत
ं बोध ं शमयित
े
नाशयतीित बोधशमनी। बोध मापनोम -्
बोधयो ु
ु यजित यहोित
यदचित।
ु
स त हरत े सवमामको यथोदकम॥्
इित। अमौदायािलभा। ु
लोभः सवगणाीित िनित ं लोभ ं
भाना ं नाशयतीित तथा।
ं
िनःसशया ं
सशयी-
ु
तराज े गलणकथनदशायाम -् असशयः
ं
ं ु इा
े गमत
सशयििरपो ु
े ु -् असशयिव
तयोिवशषणयोलणमम ं
्
तिितपादनादइित। ु े
ताशगवभदािदद ं नामयम।्
िनःस◌ं् शया सशयीित।
ं ं
िछ े सवसशया ु े
इित ौतः
ृ े
त।
भवनािशनी॥ ९९॥
िनभवा
अनािदमरं ॄित
उिरािहािभवा। ु े भव ं
े ौतः।
ं ं नाशयतीित तथा। तथा च शिरह-े
ससार
ु
नवा ं शप े त ु िविधविडका ं नप।
ृ
घृतने ापन
े ु त पयफल
ु ु
ं ण॥
ू
दश पवाश े
परानाान ं च िवशषतः।
ु ृ गालोक
भवाणवाम े महीयत॥
े
-
इित। कौमऽिप
े े -
इित दवीभागवतऽिप
िनिवका े
भदनािशनी।
िनराबाधा िनभदा
ू
िवकः शिवषयकं शज ं ानम।् तथा च योगसऽम
ू -्
ु
शमाऽानपाती ु ू िवक इित। खडनखडखाऽिप
वशो े -
अासिप थ ान ं शः करोित हीित। फलपरीाया ं
ू
गौतमसऽमिप ु
- बििस
ं तदसिदित। तिाा िनिवका।
े समासः। तदितबम
अादयः बााथ ितीययित
े फिलतम।् अथवा
ं े तने िनिवषयकिनानपित
शजाश।
िवकः ूकारो न िवत े या ं चरमवौ ू े या
ृ तिपित।
िवः कः पो िवकदभाववती।
िवपाराभावात।् सव
चािभाििवशषित
े े
अपवदवे िह तधानािदित तातयीके
पयविसतोऽथः।
ं
ॄमीमासािधकरण
े िनिवक ैकिलताया ॄणः
् े ं रजतिमित ानने रजतबाधऽपीद
सािधतात नद े े
ं पदाथव
बाधाभावािराबाधा।
े ु े
अोऽाभाव ूितयोिगसनानयोिगसन
तं कौम-
चाभावािभदा।
े
ं िह सा परमा शिरना परमिनी।
े ु सवभदिवनािशनी॥
सवभदिविनमा े
शिशिमतोभद ं वदपरमाथतः।
ु
अभदे ं चानपँयि योिगनिचकाः॥
े
इित। भदान े े वा ावहािरकं तानने
ं भदमव
नाशयतीित तथा।
िननाशा ु
मृमथनी िनिया िनिरमहा॥ १००॥
नाशोऽदभावािनाशा। स ं ानमनिमित
ु े भाना ं मृ ं ु मातीित तथा। अथ कात े
ौतः।
मामृतािदमृतं ूाोतीयं ूाोित िनं
ु े
ूाोित य ं िो भवतीित ऽैपरोपिनषः।
िविहतिनिषपिबयारािहाििया। अशरीरं वाव स ं न
ु े या िबयायमरण
िूयािूय े ृशतः इित ौतः। े ैव
कऽािदकारकभावमापा। ु ु -े
तं िवपराण
ु नीलिचकरा
िवला ु िनरपाया िनरया।
ु हताविजतिमित
उपमाभावािला े ु ु
िऽपरोपिनषत।्
ु कला
नीलािकराः ु याः। अपायोऽयो नाशििहता।
अयोऽितबम े दड े िवनाश े दोषकयोिरित
ृ
ु े
िवकोशानसारणाितबमािदरिहता िनरया।
गमा
लभा ु
गा ःखही सखूदा॥ १०१॥
े वा छदः।
। अगमित े या इित तदथः।
न िवत े गमो
गमादै े यावत।् अत एव गा। तं
वधूयोिजकित
े ु
माकडयपराणो पाराऽ े लीत े च भगव ैव-
तऽैव च विधािम गमा ु ्
ं महासरम।
े
गादवीित िवात ं त े नाम भित॥
ु
सबलािदभय ु
े ग तािरता िरपसट।
े
े शबादयो यने तने गा ूकीितता॥
दवाः
ु
इित। इय वाराणा ं सबाना
े रा े वरदानने तने ूािथता
े े नाा ूिसा सती िता। तं दवीभागवत
सती दनन े े
त ै वरदानोरं ताथनाूकरण -े
िशव।े
े या मातः ात ं सवदा
नगरऽऽ
े
गादवीित ं
नाा वै ं शििरह सिता॥
ु
इित। नववषा कािप गत। ु ं तऽैव- नववषा
े तद
े ु तने तिपा
भवगित े ःख सासािरक
ू वथः। ं ही।
तदिवमोकोऽपवग इित गौतमसऽात।
ू ्
े ु
ःखनािवमरित ु े
इित ौत।
ु
सखा ु
ैिहकामिककै ु
द े सखूदा।
वपािण ूकषण
ु े एत िवरः पा े
े ं लानी भवित इित ौतः।
रँयवाय
ु
परखड
े चरमभाग े षिराय ैिः॥ १०१॥
रा राचारशमनी दोषविजता।
ु
ाना ं दोषवता ं रा अूाा। न भजि कतका
े िवर
दव े े
िशवािमित दवीभागवतात।् राचारं
ु
शािवाचारं शमयतीित तथा। वित च परात।्
ु
िनकमाननानििषकरणादिप।
याप ं जायत े पसा ु ्
ं ु ं तव नँयित ितम॥
े
इित। दोष ै रागषािदिभविजता।
साकणा समानािधकविजता॥
सवा १०२॥
सव जानातीित सवा। सविविदित
यः सवः ु े सवा
ौतः।
े ृ
सववािदित े ु
दवीपराणा। साा घना कणा याः। न
ु दशनिनषधन
तमािधक ँयत इित ौतौ े े
तिषययोरवे िनषधामानािधकाा
े
ं विजता॥ १०२॥
सवशिमयी
सवमला -
ु
अथ सगणपमािौाह -
े
बालाबगलािदिनिखलशभदावशिमयी। ॄमय ं
े
जगिदादािवव मयडभदाथकोऽिप।
े ू
सवदवशिसमहपादिप
सवशिमयी। तं
ं
पाराऽ-लीतयोिरूित े ैव-
द
ु ायवऽर।
महालीरहं शब पनः ु े े
े
िहताय सवदवाना ं जाता मिहषमिदनी॥
े य े तवशरीरगाः।
मदीयाः शिलशा े
ू त े ममाभवन
सय ् ं परमशोभनम॥्
ू प
ु
आयधािन े
च दवाना ुे
ं यािन यािन सरर।
ु
मयदाकारा आयधािन तदाऽभवन॥्
े ु े यमथ िवरण
इित। माकडयपराण िः।
े विणतो
पदाथशयो ु इित
या यााा गौर िवबधा
ं ु एव सवशो
लैादसकिचताथक मलािन
वा। सवािण
े ु े त-ु
याः। दवीपराण
सवािण ु
दयािन मलािन शभािन च।
इितािन ददातीित तने सा सवमला॥
े
शोभनािन च ौािन े ददत े हर।े
या दवी
भानामाितहरणी तनय
े े ं सवमला॥ इित।
ु ृ े सौभायभार।े
इित ौीभासरानकत
े
ितीयशतकनाभत ् तीया धिॆका
ू तृ ू कला॥ २००॥
े ृ े लिलतासहॐनामभा े
॥ इित ौीमदवाािदभाररायकत
ितीय ं शतकं नाम तृतीया कला॥ ३॥
ु मरीाा कला
तृतीयशतकं नाम चतथ
-सितूदा।
गािदमोााः सतीः सतो ॄणोऽवगित ं ान ं वा
सता ं गितवा ूददातीित तथा। गितं मितं मका
े
ु े पा-े
भवानीिभयोः।
ू े
िऽकालं पजय ु चतदँया
ु ं नरािधप।
े विता॥
स गित परं ान ं यऽ दवी
इार
ू
गापजोपकरण ं ं वा यिद वा ब।
ु े िलोके महीयत॥
ृ िवानसारण
का े
इ ु
ै तिभराय ु
ैः ूपचार ु
ं गणकामिविधिभः े
बमण
समलोकगितूितपादकािन वचनानीहोपकने योजनीयािन।
सवरी
सवमयी
सवमिपणी॥ १०३॥
अत-एव सवािमावरी। ं ु े ं
असकिचतािममभद
िवना न िनवहतीाह।
सवमयी िािदिशवातािभा।
तं कािमके -
ु ु ं यवनाना
चतिवशर ु ं शतयम।्
ु
भवनाा ृ
स सिो रोमवानो िवभोः॥
पाशणपण ु
े वणाकना।
े े
असौ गानाऽिचो दवदव ू
शिलनः॥
ू ु ः।
सकोिटमहाम ैमलिवासमवै
े
माा सिरााऽसौ िविचः पावतीपतः॥
े े ं
अनकभदसिभा माणा ं पदसहितः।
ं
े ु
पदात े सोा िशरामासतया
ं ितः॥
ं े
पृिथादीिन षिशाागमविदिभः।
े ु ु ृ ्
े शमािपधक॥
तािदताष
े ु ु
इित। एतदवावयानवदित िऽिभः। सव सकोिटसामाः
ं
पमाः। ौयत ु
ू े च सरीतािपनीय ू
-े पवराा ं
े पिरा
िवाया अनकाः ृ इित। तरं च गौडपादैः- िवायाः
ू ू
े जाता इािदिभः सिभः सऽैः
पवराामनका
सवमाकं विणत ं ता े च ूपितम।् तऽैव तथा
यताणीित सऽू े विणत ं ूमयमाह॥
े १०३॥
सवयािका
सवतपा मनोनी।
सवषा
ं घटागलादीना ं
े
याणामापमवािका। ूयािदतीम।्
े े प ं शरीरमाः।
वामकरािदसवतायव
ैिना
सवत वा। तम-्
पानः िसिहतवः।
बधाऽागमैिभाः े
वे िनपतते े ॐोति इवाणवः॥
े कािमकागम-े
इित। शरीरपऽिप
ु ु ्
कािमकं पादकमलं योगज ं गयोयगम।
पादयालीप
ु े कारणूसृताय॥
े
ु ु ं दीमय
अिजता जाननोयम ू ं िवभोः।
ु
पृभागऽशमान ु े ्
नािभः ौीसूभदकम॥
िवजय ं जठरं ूािनःास ं दयाकम।्
ायवु ं नमनलं लोचनऽयम॥्
ु
े त ं ौितयम।
वीरागमः कठदशो ्
ु ं मकट
मकट ु ु ं त ं बाहवो िवमलागमाः॥
ु ूों िब ं वदनपजम।्
चानमरः
ु ्
ूोीतत ं रसना लिलत ं गडयोयगम॥
ु
िसं ललाटफलकं सान ं कडलयम।्
ु ं वसनाकम॥्
ू ाातल
िकरण ं रभषा
ृ
अोपाािन रोमािण तायािन कशः।
े ्
े िविचयत॥
एव ं ताकं प ं महादवा
ू
इित। ॅमादम ं ान ं ॄरादधनम।्
मनोनीित किथत ं तिपा।
ू ं -े
तप ं समह
े
इित। अत-एव वामदवाय ु ूिस
े नम इित ौतौ
नमो ाय
ु
मनोनािशव शििरित च। िऽपरोपिनषिप -
िनरिवषयासं सिं मनो िद।
ु
यदायानीभाव ं तदा तरम ं पदम॥्
ु
इित। योगशा े मिािवशष
े ं
सा। तण ं तऽैव-
नऽे े ययोषिनमषम
े ु विजतरचपरः।
े ु े वाययया े ू
ू ं मनोनी सा मिय सिधाम॥्
मन सिवकश
ृ े -
इित। बहारदीयऽिप
े
ानातृयभावो ्
यदा पँयित िनभरम।
े ्
तदोनं भवित ानामृतिनषवणात॥
ं ु
इित। मना ु
े उानयािन
ृ ु इित वा।
कत
सिराषः।
े
माहरी े महालीमृड िूया॥ १०४॥
महादवी
े
यो वदादौ े
रः ूोो वदा े च ूितितः।
ृ
त ूकितलीन े
यः परः स महरः॥
ु
इित ौितूिस े
महरपद ु
िऽगणातीतं
े
शतावदकम।् तं लै-ै
महरपद
इित। अिविमऽ तृतीयाथः। े ता े लणा।
ु ु
कालिा इपबमानसारात।् तने तदविो महरः।
े
े
इित। भारते- महरः ू
स भताना ं महतामीर स इित च।
ं
य पिवशितहो ु ु े ूितपािदतः सोऽिप
ू वातलश
े े ं माहरी।
महरय े े च महादवी।
महती च सा दवी े
महं च ूमाणागशरीरकम।् तं दवीपराण
े ु -े
ृ
बहद शरीरं यदूमये ं ूमाणतः।
ु े पजाया
धातमहित ू ृ
े ततः ता॥
ं महादवी
ू ं ूकितन
समसौवना ृ ु
े िवौतः।
ु ै महादवे इित तः॥
सोमाको बधदवो ृ
े
सोमाक दव े
महादव ू
सिरिभः।
ु ैव शरीरजः॥
दियता रोिहणी ूोा बध
े -
इित। वायवीयऽिप
े
नाा दव ु
महतमानरमी।
पी त ु रोिहणी त पऽा
ु ु तः॥
बधः ृ
इित। सये ं गडा ं चबतीथािधाऽी े
दवता। शालमाम े
े
महादवीित ु
पा े परखड ु पिरगणनात।् तऽैव
े दवीतीथष
े
करवीरःे महालीिरित। पिरगिणता ं दवीमाह
े महालीः।
महती च सा ली। महािवोिरय ं पी। करवीरं कलौ
ु
कोलापरिमित ूिसम।् अथवा अिकाशभत े ् तं
ं ू ैवयम।
मैलारते-
ु -
ु े िशव ं ू
इित। िशवपराणऽिप
े
तामडलाढा शिमाहरी परा।
महालीिरित ाता ँयामा सवमनोहरा॥
ु ू े - िौय ं लीमिकामौपलाािमऽ
इित। आयस
ं ूयोग। तने पदने
लीपदमाऽ पावा
ू
पवािचमहद े ू े समासः।
सहरमािदसऽण
सवाा ु सा वितित
महालीिगणा े
े ु
माकडयपराण।
ऽयोदशवषाककापा वा।
का ं ूब ऽयोदश े महालीिरित धौ ैन कथनात।् मृड
ु े इित धातोिविितकतः
सखन ु
ु सगणवतः िशव मृड इित
ं
सा। ु ृ े सोििौ मृडाय नमो नम इित
जनसखकत
मिहवात।् त िूया॥ १०४॥
ू महापातकनािशनी।
महापा महापा
ु
महद ् पचतयमपो
े ृ ं प ं याः। तं
ु ु -े
िवपराण
ु
पर ॄणो प ं पषः ूथम ं िज।
ाे तथ ैवा े प े कालथा परम॥्
ु
ूधानपषकालाना ं परम ं िह यत।्
ू
पँयि सरयः शु ं तिोः परम पदम॥्
ु
ूधानपषकाला ु ूिवभागशः।
े
पािण िितसगािसावहतवः॥
ू च महापा।
इित। महती च सा पा ू ू
पाना ं िशवादीनामिप
ू े तथा च पा-दवीभागवतयोः
पथः। े िशव-ॄ-िव-ु
ु े -िवदवे-वाय-ु वस-वणाि-शब-सय
कबर ु ू - सोम-मह-रास-
ू े ू े म े
े े तजनीयदवीमितभदो
िपशाच-मातृगणािदभदन
ु
शैलेनीलणरौिपलकािटकमािणमाफलूवा
ं
ु
ल-वैडू यऽपसीसवळलोहिवकारपो
े दिशतः।
िवरण
ू मािणमयीमवे ूितमा ं पजयि।
अऽािशबसया ू
ं ं योजनीयम।् महाि ॄहादीिन पातकािन
इतरथास
नाशयतीित तथा। तथा च ॄाडे-
ृ
कतािखलपाप ानतोऽानतोऽिप वा।
ृ
ूायि ं परं ूों पराशःे पदितः॥
े -
इित। ॄोरखडऽिप
ु े ोकाधन वदाहम।्
बनाऽऽ िकमन
े ्
ू िवनाशयत॥
ॄहाशत ं वाऽिप िशवपजा
ु
इित। महापातकशने वीरह ैव कत इित थरावामम।्
े ं दवी
ािननामिप चतािस े भगवती िह सा।
ृ मोहाय महामाया ूयित।
बलादाक
ु े -
कािलकापराणऽिप
गभाानस ं ूिरत ू
े ं सितमात ैः।
ु े या िनररम॥्
उ ं ानरिहत ं कत
ू ू ं ं े िनयो च।
पवाितपवसघातसारण
ं ्
आहरादौ ततो मोहममाानसशयम॥
महाि सािन याः, महती सवजगिवाहकािदपा
ेच
ृ िविवधा च शिः साम याः सा। शिबल
िवता
ु
साम तथा ूहरणारे इित यादवः। बलायधपावपीह
ु ु -े
योौ। उ िवपराण
े े
एकदशिताा िवािरणी यथा।
पर ॄणः शिथ ैतदिखलं जगत॥् इित।
ु
इित। महाशिः कडिलनीऽ यिद तृतीयार
इित न पौनम।् न
े कत
तालिनयदाऽाकारूषः
े े बॄीिहः। न
िवत े महती शियदपयित
ु े छलारसऽू े
तमािधक ँयत इित ौतः।
पिरभाषायां
ु ु े ू
चानयोतररोिबलािचकषपला महासना-
े ृ
महाशनापदयोिरव भदमीकाािभथा ाातम।् न
े ु ु
तिसहॐनामािदवनिशताबा ं
े े ृ शत ऐ ं सोढ ं ािदित।
यनाथभदमाऽमीक
ं या ं सा।
महती िवषयरितोऽिधका रितः ूीितािनना
ु
महाकामसरीाा ु े १०५॥
महारितिरत॥
ु ं वा
महानाभोगः िािदपो िवारो याः। भोगः सख
धन ं वा महा इित वा। ऐयमीरता ू े ु ं
िवभितभय
ु
शबादीिन
महाः। महाि वीयािण ु े
याः। वीय शब
े
ूभाव े च तजःसामयोरिप इित िवः। महाि बलािन गादीिन
याः।
वायस वाम-्
ं
ॅातरडतनया वायसा एकिवशितः।
ं भगवती तथा॥
ॅातृिभः सह हसीिभॄाी
ु ृ
तथ ैवानगहीताःो ु वय ं िता। इािद।
यने मा
ु े े
महाबिमहािसिमहायोगररी॥ १०६॥
ु
महती च सा बि ु
महाबिः। ु ु
या ं बावाया ं
ं
ात ं नाविशत े सा महती। यििात े सविमद
िवात ं ािदित ौतः। ु
ु े महती बियाः सकाशािदित वा।
एवमवे धा े ् िसयािणमााः
े महािसिपद ं ायम।
ु
ूिसाः। अा अाः ु -े
पराण
रसाना ं त उासः ूथमा िसिरीिरता।
ू
ैरनिभभित े
ितीया िसित॥
ृ
अधमोमताभावतीया िसिमा।
ु तता
चतथ ु े ु सखःखयोः॥
तषामायषः ु
े
काबल बा ं िवशोका नाम पमी।
परमापरने तपोानािदिनाता॥
े
इित। महता ं योगराणामीरीित तथा॥ १०६॥
ु -ानाणवादीिन
महाि बफलूदािन तािण कलाणव , मा
बाला-बगलादयो, यािण
ू
पजाचबपचबामृ े
तघटमिलादीिन याः सा तथा। या
ता ं त ं ौीिवाो मः िसिवळा ं च
य ं महवम ं याः।
े
ताानपाहम।् तं तऽैव-
भगववतािण ु
भवतोािन वै परा।
े े
तषामोसापाायत े मितिवॅमः॥
ता ु िनरप
े ं म े त ं तासा ं वद ूभो।
इित ूे
ण ु कािदमत ं त ं पणमानपया।
ू े
े गोपन ं तचोिदतम॥्
गो ं सवूयन
ु -्
इित। सौयलहयामम
ु
चतःषा ु ं
त ैः सकलमिभसाय भवन
ु
ितििूसवपरतः पशपितः।
ु ु
पनिबादिखलपषाथकघटना
त ं त े त ं ििततलमवातीतरिददम॥्
्
इित। मिवषय े त ु ौीिववे त ु माणामइादीिन ु -
कलाणव
शिरहयोः परःसहॐ ं वणनािन िािन। िसिवळा ं
े
ृ िनात े यत।
य ं ूक
ु
े वाऽमना।
लिलतािवया िवामा ं यण
ू े
े योऽसौ ाढचतनः॥
यमम ं वि
ू
महायागबमाराा महाभ ैरवपिजता॥ १०७॥
ं ू ु ू
ॄााशभताोािदचतःषियोिगनीपजासिहतो
महायागः स एव बमः तिदतर सवािप
े े
िवलितफलूदनाबमानाराा। शौ च पिरपाा ं च
बमलनपोिरित शातः। या भावनोपिनषदा ूितपािदतो
यागो रहतरः िशवयोय ैकसाो महायागः। स
चाािभा े तयोगिवधौ च िवशदीकत े े
ृ इित नहोत।
भरणरमणवमनकता सृििितसितकारी
ं परिशवो भ ैरवः स
ं े महाभ ैरवण
एव महान ू
े पिजता। तं पा-े
शःु पजयत
ू े दव ु
े मशिमय शभाम।्
ु
इित। महाशनाथो ु
महायागने िचदिकडािलता ं
े लिलतोपाान े ूिसम॥् १०७॥
ूाभावयामासित
े
महरमहाकमहाताडवसािणी।
ं
कोपसहरणकितताडव े
दव खडपरशोः
परभ ैरव।
पाशाशै ु
वशरासनपबाण ैः सा सािणी िवजयत े तव
ू े
मितरका॥ इित।
ं
एषा स ं े
सकलं िव ं बीडित सय।
िलािन सवजीवाना ं शरीरे िनवँय
े च।
े े महावािसऽिप
इित दवीभागवत।
े िनवाणूकरणोराध
एकाशीिततम े सग शतािधकै ः ोकै रतमितभयर
ु ं
ृ ु ं
नमभयोिनवयपसतम -्
ु
िड ं िड ं सिड ं पच पच सहसा झझ ं ूझ ं
ृ
नाः ु िशरःशखर
शवा ैः ॐजमरिस ैः।
े ं ताप
ू रासवाना ं यममिहषमहामादाय पाणौ
पण
ु
पायाो वमानः ूलयमिदतया भ ैरवः कालराा॥ इित।
े
महाकामशमिहषी ु ु
महािऽपरसरी॥ १०८॥
े
महतः काम परमिशवािभश ू
भप मिहषी
ृ े पी। ऽयाणा ं मातृमानमयाना
कतािभषका े ं परु ं नगरं
ु
तदािका च सा। महती च सा सरी े तथा॥ १०८॥
चित
ु ु
चतःषपचाराा ु
चतःषिकलामयी।
ु
चतरिधका ु
षितःषिाव उपचारा भगवता
ु े कसऽू े गिणताः। अऽौ
परशरामण े तार-े
ू
िशवपादूसनाना ं धारण ं चारोपणम।्
ु ं तथा॥
पिरवारिवसृि गभाचन
ु ू च िशवाियजन ं ततः।
शैवपकपजा
िशवपादोदकादान ं सां ूाणािहोऽकम॥्
ु ु उपचारा िसितः।
एत े चतःषियता
ु
इित। चतरिधका ु ं
षितःषिा उपचाराः
ू े
पजाूकरणऽािभाः त ैरााधिननी तदिभधनशीला।
ु
चतःषिकलाः
शाधरीय े कथाकोश े च ौीधरीय े
लीपीिठकाया ं च वैलयने गिणताा िनृ िल-े
े
अादशिलिपबोधखनशीयवाचन े िचऽम।्
ु ू ्
बिवधभाषाान ं तिवताौतिनगािदतातम॥
े उपवदाारः
वदा े शााषे ।े
ु ृ ं काालारनाटकािद ॥
तपराणितक े
शािवँयाकषणिवषोाटमारणािन चषट।्
ु े
गितजलयायधवामतःसकं िशम॥्
ु ू
गजहयरथनरिशाः सामििकमसदगाडकाः।
ु े ृ
तिषरानघनजालनािन गीतरसवादौ॥
ु
रपरीा चौय धातपरीाँयम।्
ु
इित भार[सिधयो ु
किवनोा िनृ कलातःषिः॥
ु े
महाचतःषिकोिटयोिगनीगणसिवता॥ १०९॥
ं ू
ॄाादीनामाना ं म े एकै का अशभता
ु
अोािदशयोऽावािवित चतःषियिगः। तासामिप
ं ू कोिटसाका
ूाितिकमशभताः ं
गणा ैमहिः े
सिवता।
ु
वतराजोा एवहे मााः। यथा-
लिलताचबनवके ूक
े ं शयः िूय।े
ु
चतःषििमताःको ै -------------------------॥
ं
इित। ताः सह ु
पाािन साबदािन षोो भवि। नवस ु
ऽैलोमोहनािदचबािदष ु ूितचबं
ु ं
िभािभातःषिकोिटसाका ं
योिगः सीित ताः सह
ु
पाािन साबदािन षोो भवि। तिददं ोतियत ं ु
महदं कोिटरवे िवशषण ु ् १०९॥
े ं वा। महं च नवगिणतम॥
ु
मनिवा चिवा चमडलमगा।
ु
मनः ु े लोपामिा
कबर ु च मथः।
ू इः ः िशवथा॥
अगिरिः सय
े ादशामी उपासकाः।
बोधभारको दा
ं ृ
इित वचन े सगहीतो ादशूकारः ौीिवाूारः।
तार ानाणव े िः। तषे ु
ु े ु ु
मनिवोभयपवयानवादो नामयम।्
ु
चमडल म ं गीित तथा। कडिलाः
े
सहॐारकिणकाचभिदात।्
ं
सायसावन ु
े आयरूयोगादौ च चमडले यात
े ्
ु े दवूित
। िशवपराण े िशववचनम-्
ु ं पलावय
चा सर ं ं हास याः। तवैव
ु े परमानूदः ूबोधिवशषो
मितिबिरिरः। े
ु ु ैकवो
गमख े या इित त ु लणया किच।े चाा
ृ
वियरिहतायाकलायाः सादाायाििपाया
ू धरा
े
धारियऽी। या चकलाा राजका दवीभागवत े ूिसा।
ु
ताः े कामराजबीजोपासकः सदशनाो राजपऽु एव या
वरणीय इया किथतम।् तने चा यथा तथा चकलायाः धरा
ू े तं तऽैव तृतीय-े
आधारभतथः।
ु कािशराज समा।
एतिमय े पऽी
ं ु
नाा शिशकला िदा सवलणसयता॥
ु
इपब
े
चराचरजगाथा चबराजिनकतना।
जमावराक जगतोऽधीरी।
ऽैलोमोहनािदनवचबराजमवे िनकतन
े ं वासान ं याः।
िहमववत पाावती। े ु
िचदपवादिवषयऽग
ृ े
ूविरञभाव इाः। ूदीयता ं दाशरथाय
ु
े े िववित ं न िवशषे इित यम।
मिथलीितवसामामवह ्
े
पूतासनासीना पॄिपणी।
े
ॄााः पािप वामािदशििवरहसित
ं े ूताः
कायामाामाशन े त ैः कित े आसन े मके
आसीना। तं ानाणव -े
े े
प ूताहशान ॄिह े ं त ु कारणम।्
ू तषा
िनजवा अिवनाशा े िनपाः कथ ं वद॥
इार
े कवलो
सदािशवो महाूतः े िनलः िूय।े
े कथिदिप न मः॥
ृ दिव
शा िवना कतो
े
िनिवशषमिप ॄ िायािवलासतः।
ु ि ईर सदािशवः॥
ॄा िव
े सितम।
इाावशतः प ॄपण ं ्
ु
इित। या। ईशान-तषाघोर -वामदवे-सोजाताािन प
े ृ ु
ॄािण। तथा च लैे- ऽूकितबहारमनािस
ं
ु
ौोऽिजोपािन शािदपताऽािण च प
ु
ॄपाणीा
े ू ु
तषामाकाशािदपमहाभतजनकमम।्
े ु -्
यवैभवखडऽम
ताशपवतीथः।
एक एव िशवः सााानािदलणः।
ु शा पधा ितः॥
िवकाररिहतः शः
ृ
इित। सृििािदपकशििभः सोजातािदपपो जात
ु े -
गडपराणऽिप
इथः।
ु ृ ु सविवनाशनः।
लोकानमहकिः
ु े
वासदव े च॥
े तथा सषणन
पण
ु े े च ितः।
ूापणाऽिनान
े पधा यितः॥
नारायणपण
ु -्
इित। आचायरम
ंु
पभावलीला ु
पषा ु प यािकं सलिपत
ं ं ऽयी त।े
ुं ु
अ दोरणरशमाली तवैव मितिबिरः॥ इित।
े
िचदभदाियी। ृ आना ाः प ं सा।
परम उ
ू तखम
यो वै भमा ् ौतः।
ु इित ु े िवान ं च ैतमवे घन ं
े
सां तदकरस े
ं पमाः। िवानघन एवैतो
भतः ु
ू े समायित ु िवानघनपद िचदकरसपरन
े ौतौ े े
ाानदशनात।् अथवा िवानशो जीवपरः। यो िवान े
ितिानमरो यमयतीायािमॄाण े तथा
ाानात।् त ैघन ं समाकं पमाः।
े ु
एताीवघनािदित ौतौ
िभमािनिहरयगभािकथः।
जीवघनपद तथा ाानात॥् ११२॥
े
ानातृयपा
धमाधमिवविजता।
ु े वै ूपत।े
धारण े धातमह
धमित
धारणने महने धम एव िनत॥
े
े े
११७) तनूापको धम आचायपिदँयत।
े
े
इतरोऽिनफलदाचायपिदँयत॥
ं ृ
इित। सवतितरिप -
े े दश
दश
े े य आचारः पारयबमागतः।
आाय ैरिव स धमः पिरकीिततः॥
इित। याानवोऽिप-
ं
इाचारदमािहसादानाायकमणाम।्
्
अय ं त ु परमो धम योगनादशनम॥
े
शाािवाविषयाा। या धमाधम बमोो।
वा िवषामृतमय चित
धमाधम े िनादयोके तथा
ाानदशनाभयरिहता। ु
तथा च िऽपरोपिनषिद ू -े
ौयत
इित। अथवा धमशो
मथलणया
धिमपरः।
अधमशो
बॄीिहणा
ं
धमपरः। े रिहता। जगता
धिमधमभावन
े धमाधमशौ
सहाािभथः। शििशवारवाचकौ
ताा ं िवविजता े त ु रहाथः।
पदशील(ग)तित
ू े ृ
धातनामनकाथाजनमिभविः। तारय ं
िनादय े किथतम-्
ु
मूाणूथापोि िता पनः।
मम े मिपड े त ु तृतीय े िपडके पनः॥
ु
ू
राकटय ू -् ----------------------।
ं जत
ु ु
इित। एताथ गमखादवगो े ु े वा
विरवारह े वा सतब
ूपितोऽािभिरित ततोऽवगः।
ं े ं
अथ ैकोनिवशितनामिभजवरयोभदािभजदाक ्
एन दव ु ु
े ोतमपबमत े े
-िवपािदना। सृिबम े िह
ूाथिमकमःसगतो
महतः सगतोऽहार ाक।
ततः पताऽापरपयायािण ू ू
सभतािन शादीिन
भवि। तषे ु च पानशयः प िबयाशय सि।
े े ौोऽािदानियपक
तााा िवषण े ं जनयि।
े े ःकरणम।् अा अिप िवषण
समिवषण े े
वागािदकमियपक े े ूाण ं जनयि।
ं समिवषण
ू शादय ु गगनािदलभतपक
धिमभताः ू ू ं जनयीित
ु
विितः। ू ू
तऽ िभतू ैः लभतोपािधिभः
ू ू
सभतोपािधिभः े
कारणोपािधिभोपिहत ं च ैत ं बमण
िवत ैजसूापदवा ं भवित।
समिभतू ै ैपिहत ं त ु तं बमण
े
वैानरिहरयगभरपदवाम।् अःकरणकारणोपिहतः
ूाणकारणोपिहत ु सऽाा।
परमाा िहरयगभः। ू
उभाां
ु ु े एत े
कारणाामिवभाामनगमोपिहतयामीत।
ु
ऽय एव ॄिविपदै े भवि। एत
ः बमादिभधया
िजीवासमिंतजीवापरमाना ं ूितिकं
ऽैिवमौपिनषदाना ं मतमवलोम।् तषाम
े े
ु ु
जामसषीनामवाना ं सृििितसहाराणा
ं ं
ृ
काना ं च ऽय ऽय ैवाीकारात।् तािकाणा ं मत े त ु
ु ु ु
तयतयातीतयोरवयोिरोधानानमहयोः ृ
कयो
े
योयोरािधन
ृ
तदवाकापयोजवपरमानोरािधााितिकं
पािवम।् न च ैतावता वैमम, ्
ृ
िऽवरणपीकरणूिबययोिरव ू ू े े
लसिभदन
ु ु े ूा ॄभावसा
े पर ु सषावव
वोपपः।
े ु ृ े
तदतीतावायापानो न जीवभावः। अिवालशानवः
ु ु े
सा न परमाभावोऽिप। अत एव सषिदशापजीवोपाधः
ु े
े े तयदशापजीवोपाधमहाकारणशरीरन
कारणशरीरनव े
ु जायत इित िशवसऽू े ताशः
वहारः तर िशवतो
ु
िशवतन
े िनिदः। अधसाादधिशव अत एव च
इित तदथः।
ततोऽिप पर िनरनः परम ं सामपु ैतीित ौतावभद
ु े
परमसापदने िनदश
उपपत।े अनने ैवाशयने
ू
पणजीवतायाः ू
पविशवताया तशायामभावा
पृथगणनमौपिनषदानाम।् अत एव मधऽधसिः
ु े
े
पिरशषािदिधकरण ू
े मावायाः े
पाथन
े े ु ैपः। अवे वा गणन ं
े हत
गणनाभावऽयमव
पिवधजीवोपाधीना ं पकोशपदैवहारदशनात।्
परमान ु
ु े ईरो
ितरोधानानमहापरययायबमोदानोपािधकन
े िनमषोऽः
बिहषो े ु े
सदािशव इित शैवतोलणानसारण
े ु
िारतो भदयमणम।् एव ं सित िव े
ू ू
लभतोपिहतजागरावापच ैताका
ू वैानरो प ं च ैताैव याः
जीवामिभतो
े या पवू
सा िवपथः।
े ु ं तने जगदभदः
धमधिमभाविवविजत े िस इाह-
े ं नादि सनातनम।्
सव खिदमवाह
पिणमाा
दशााः ू कलाः पदशैव त।ु
षोडशी त ु कला या
े सिदानिपणी॥
ूसता ू
ू सयमानािभषयमाणा।
ू पीित ूपासपा
ं तृिपयी।
ु
काा काा कामजाती यती कामघा। ूतु ं िवत ं
ु ु
सतासतीित। ु
एतावनवाकावपरपाहोराऽाणा ं
े
नामधयानीित। ू े एव ं रािऽिवशष
तने तिपथः। े
े चोपलणरीा षिलया
िदवसिवश े े
च ैकै क ैवोपादानऽिप
सवरािऽपा
सविदवसपा े पयवित।
चथः अत
े
एवशान े फलिवशषः
े ौयत ुृ
ू -े स यो ह वा एता मधकत
ु ृ ं वदे कवि
मधवषा ु हा ैता अौ मध ु नाापत
े ू
धयि। अथ यो न वदे न हा ैता अौ मध ु कवि
ु
े ू
धयापतिमित। ुृ
अऽ मधको रािऽपरः।
ु ृ
मधवषश ू
िदवस परः। या एताः पवपापरपयो
ु ृ याहािन त े मधवषा
राऽया मधकतो ु ृ इित वाशषात।
े ् मध ु
ु वषि
कवि चवयवश।
े े एता यो वदे त ैता िदवससिहता
्
राऽयः अौ ब ैवानात ॄराध ु कवि
ु ॐावयि।
े ू कमजात
अापत ं न धयि पीा न लोपयि।
े े
ितरकऽिनमाह। ु ु े
अथ य इािदना। कडिलापनन
ु सवे
े डािकािदमडलाावनपारकमिण
मधॐावणन
सफलािन भवि। तदभाव े त ु यिाले
बाािन यािदकमािण
िबय े स काल एव तषा
कमािण े ं कमणा ु
ं कालमृपो भवतीित
ु ृं ं चानत-े
तिददमपबिहत
फिलताथः।
ु ं िशिशरानाम।्
ु ं कवता
अरौ मधॐाव
ू फलि िकल कालतः॥
इापतािदकमािण
े
अःॐाविवहीनाना ं सदा सचतसाम।्
ु
वाः करोित मधवषित।
कालकषिणकै
ु ु
इित यो वदे त ाद ् ॄराधाॐितः॥
े जनयामास सरघा कालकषणी।
वैदही
अहोराऽ ैिरमा ं िवा ं दशपिभररैः॥
ु -कालकिषयाा
इित। अऽ तृतीयचतथोकयोरयमथः े मध ु
दवी
करोतीित मधकत ्
ु ृ रािऽपा। ु
मधवषतीित ु ृ अहोपा च। इित
मधवषा
े रािऽिदवसािभा ं दवी
ूकारण े यो वदािद।
े े
े य स िवदहोऽनः
िवगतो दहो े े
कामशिनी े
वैदही
े
कामरी ं पदश
अहोराऽािभ ैः पदशिभवणिरमा
ु - जनको ह वैदहोऽहोराऽ
िवा ं जनयामास। तथा च ौितः े ैः
ु
े इयमवे च मधकतृ
समाजगामित। ारघा। सरघा
ु े
मधमिकमरः। ु
ौितरिप - इय ं वाव सरघा ता अिरवे
ं
सारघमितील े
ं िवरण।
ु
जागराावालणममीरूिभायाम -्
े या त ु बातया िरा।
सवागोचरन
सृिः साधारणी सवूथााय ं स जागरः॥
्
इित। तान जागरी ू
िवाः लशरीरािभमानी जीवः। तदिभा
े ङीप।् लणमिप ूिभायाम-्
जागिरणी। ॠो
े े िवॅमात।्
मनोमाऽपथऽिवषयन
ावभासभावाना ं सृिः ूपद ं मतम॥्
्
इित। िपतीित पन दशाप ैजसाः
ू
सशरीरिभमानी े
जीवः तदिभा पी। उिगतित
ङीप।् त ैजसा उलणा जीवामिभतो
ू िहरयगभ आा
प ं याः सा त ैजसािका॥ ११३॥
ु ूाािका तया
सा ु -
े -
इित। वरदराजनािप
ू
इित। िशवसऽमिप ु ु े े तयाभोगसव
- जामसषिभदऽिप ु इित।
िऽष ु चतथु तलवदासिमित
े च। ताहाकारणशरीरािभमानी
ु त ा समा चािभा तया।
जीवयः। ु
ु ु
तयावाूाावपायः े
िशवनोः - मनः िचने ूिवशिदित।
े
ूाणायामािदकं का ू
ृ लोपाय ं िवककम।्
े िचने सिवदा॥
अिवककपण ं
ु
अमखपरामशचमाररसाना।
मनयरसनाऽ े ताम॥्
ु े दहािदूमातृ
् े ्
मनने ूशमयन ूिवशमािवशत।
े
ु
तरीयाननाथ ूसारानन।े
े िनररम॥् इम।
ु नाम िवात ं त दा
तयित ु ्
१४॥
ोऽथः॥
अि पमी जीवावा। ता ा
ु ु े े यौिगको
नामाराभावायावामितबाायातीतव
े -
वहार इाशयनाह
-सवावा
िवविजता।
ु
तयावामितबा
सवित। ु े
े पष
ूथिमकावाऽयाितबमावँयकावािभतसृ
िभरवा
िभिवशषण ु
े े पनरावभावपवक
ृ ू ं विजतो
रिहतो
ु े
जीवयातीतमिभदािदयमिप
ु
े सा च तयावादाावित।
सवावािवविजतथः।
ु
तयाववो ु ं परं पदिमित वचनात।्
ल ं तयातीत
वरदराजोऽाह-
ु ु
तयातीताक
तयाासूकषण ं पदम।्
साः साधकः साावलोकाराना॥
ु
तः िशवने िचाऽानशािलना॥
ू
इित। पमदशाप पकथनाय सऽऽयम -्
ृ ् कथा जपः। दानमाानिमित।
शरीरविोतम।
ु ू
ाानसानपिशवपजासाधनारीरधारण ं
ु
ोतप ं न तम।् अत-एव भोलन
े शरीरधारण ं
-्
ूािथतम
ू
अिसतशिपीयषपोिषतम।्
ू
भवजोपभोगाय शरीरिमदम ु म॥
े
ु तःे
े यि मनसा ायित ताचा वदतीित ौा
ूित।
सवा े मपात।् तं योगवािस-े
अिप यथाथपन
ु
सदा सोऽिभगा यपिदशि नो।
े ु े भवि ता॥
या िह ैरकथाषामपदशा
ु ं चया च पालयन।्
इित ूों ोत ं कवप
ु
िशवतः सदा ाा िशवाराधनतरः॥
ु
अयमवे महायोगी महामधररः।
े
अवािसजनातबोधकः॥ इित।
ृ
एवमिवावशीकत ु
जीव पािवमा
ृ े
वशीकतमायाविर ृ े े तथामाह-
कभदन
सृीािदना। आचायभगवादै ू े धातित
रयमथ जगत े ोके
िनिपतः। सृिजगिमाण ु
ं रजोगणूधानर
े ृ
कम।्
ु ु
त कऽ। ॄा चतमखाश ईरः स एव प ं याः।
ु ु -े ॄिविशवा
तं िवपराण ु ्
ॄन ूधाना
ॄशयः इित।
ु े
गोपन ं जगतः िितः सा च सगणूधार ृ
कम।् त
ृ
ूकाः े यशिनी।
ूथमो भाग उमादवी
ः सवमयो िवःु ीसो
ं लोकभावनः॥
ु
इित। गोिवपदिनििवभागवत -े
े
अहिमो िह दवाना ं ं गवािमता ं गतः।
ु गाि मानवाः॥
गोिव इित नाा ा ं भिव
ू
ना ं च धरण पवमिव ु
ं वै गहागताम।्
े ं दवै
गोिव इित तनाह
े वािरिभतः॥
ु
ं े -
इित। हिरवशऽिप
ं
सहािरणी िपा ितरोधानकरीरी।
ं
सहारो े
जगतः परमावािदसावशषो
ं ु े
समोगणूधानर ृ ं तरोतीित सहािरणी।
क ं
िाश ईरः। ज ं िावयतीित वा रोदयतीित वा।
ं
सवतकालीनाया ृ ेे ू े े ु
वरतयानऽजनाौपात।्
सोरोदीदरोदीतिि
ु ु े ज ं िावयत े
ििमित ौतः।
ताििः ु
ु पशपितः ृ इित िशवरहा। ूाणा वाव िा एत े
त
हीदं सव रोदयीित छाोयात।् रोदिण
े ौणािदको
े रक।्
अयादिप रिगा-
ु ललाटाितः यम।्
ु ॄणः पऽो
तथ
ु ं घोरं जगतः ूभरयः॥
अदर ु
इित भारत।े वायवीयसिहताया
ं ं त-ु
े ु तिावयित यः ूभः।
ु ं ःखहतवा
ःख ु
ु
ि इत े तािवः परमकारणम॥्
अभाना ं च सवषा
ं ितरोधानकरी यतः।
े
ौीिरिरणी ताोा स ं वरानन॥
ु
इित। ईरपदने घनतरशसूधान ईर उत।े
ु
ईरपद मायाया इव ताशसगणािप
े े े
शतावदकनानकाथात।् तदिभादीरी। वनोरचित
े
ङीप।् वतः े वरिच गौरािदाङीप।् अोतवा
ु शभासित
े े वरट ्
इोपधायाः िटाङीप।् पराहवै
े रं ततीथः।
उ िवपापािशकाया ं िवशरीर-े
ं तता िचपता चित।
ईरता कतृ े
सिः॥ इित।
एत े चाहायाः पयायाः
ु
सदािशवानमहदा ृ
पकपरायणा॥ ११५॥
ु
िवरलतरशसूधान े
ईरः सदािशवदभदादािशवा।
अदााप।् अनमहो
ु िनरवशषसमाप
े ं जगतः
ु परमावािदपतापिः। सा च
सृादौ पनः
े
ताविवधर ृ ं तदाित कत
क ु
ु इनमदा।
ु बमोौ वा। एत े
ितरोधानानमहौ
े े े
बिहरषिनमषलणयोरीरसदािशवयोरतदं
ु
ारिसकं भवित। पिवधानामपाणा ं काना
ृ ं
् े ु तरा वा। ताभीािन या इित वा।
परायणम आौयष
परायणमभी ं ाराौययोरपीित िवः। उ
े ं
मृगसिहतायाम -्
ं
जगिितसितरोधान ैककारणम।्
ू
भतभौितकभावाना ं िनयम ैतदवे िह॥
े -
इित। आगमारऽिप
ृ ं सृिः िितसती
पिवध ं त ं ितरोभावः।
ु
तदनमहकरण ं जगतः सततोिदता॥
े ु
े चतथ
इित। दवीभागवतऽिप -े
इित। आचायभगवादै ु ं जगत
र ू े धाता हिररवतीािदना।
ू े - तथािप तिवधकािन
शिसऽऽिप ृ करोतीित।
ृ े ू -े आभासनरििवमशनबीजा
कलणातरसऽ
वापनिवलापनतानीित। एतदथः ूिभादय े िः॥
११५॥
ु
भानमडलमा भ ैरवी भगमािलनी।
ु
भानमडल ू
सयमडल म े िततीित तथा।
सासमय े दाऽ
े े
यात।् अरिधकरण े य एषोऽरािद े
े े े े ं तजसा
अशषवदाकमकव े ू े ्
पिरतलोकभदम।
े ं ं नमािम प ं रिवमडलम॥्
े ं ु परमिस
िऽलोकहत
ु
इित। भानमडलमनाहतकमलं वा। भ ैरव परिशव ी
भ ैरवी। या भीणा ं ीणा ं सहितभरवी।
ं त समहू
इािण ङीप।् न च काकं शौकं यौवत ं
ंु
गािभणिमितवपसकापिः। ू
भ ैरवपदािभितस े
ु
पनरिण ङीवात।् तथा च लैे- अथः शःु िशवा वाणी
िदवा शःु िशवा िनशारानसयाशादीना
े ू ं
गौरीपं िविशिविशोा े उपसतम।
ं ्
े
इित। ितिथिना िवशषपा वा। अा म े तराज-
ृ े
ानाणवोतूकारमप
ू ं
दिणामितसिहतोतूकार
ृ े बहवो भगशाः प।े
े
तदावरणदवतानामािप ू े े
े भगशपवायवित
ूायण
े ् ॄपाासना।
ताागमािलनीवयम।
ृ े ं े
ूकितमयपऽिवकारमयकसरसिवालािदिवशषणशीलं
े
पमवासन ं पीठं या वा। पा ं ल सनित
े
भो िवभ ददातीित वा। वन षण सो।
ु ः-
तमिभयै
ु
असौभाय ं ध े परमसखभोगादमय ं
ु तम।्
िविचऽ ं तहे ं भवित पृथकातरभृ
िनिवः पे स कलयित काारतरण ं
ु े
ूसादं कोप ं वा जनिन भवती यऽ कत॥
पः शरः ु
ू पासरमित िपतीित वा।
िबािदसवदथारमिप योम।् प
ु ू ं
ादजहिनिधसा िह िबिित रभसः।
समम धम
ऐय यशसः िौयः।
ानिवानयो ैव षणा ं भग इतीरणा॥
ु -े
इित। कािलकापराण
राययोिनष।ु
भगमैयमाहाानवै
े ु ु
यशोवीयूयाधमौीरिवमिष॥
ू
उि ं ूलय ं च ैव भताना ं गितमागितम।्
े
अिवािवयों वीित भगवसौ॥
ु
इम।् शिरह े त-ु
ू
पत े या सरैु ः सवा
ं ैव भजत े यतः।
ु
े ं भजितधातभगवव
सवाया ृ
े सा ता॥
ु
इम।् पनाभ िवोः सहोदरी एकोदरभवा भिगनी। एकमवे
े ु ु पवजिन।
ू सभिा
या मनाकिसता ू
ृ े सह दवाः
कन े ु
साििन किगा॥
े य ु सभिाूाणनाथाय
इािद यत। ु जगाथाय मलिमित
ु
तऽैव पत।े तऽ सभिापद ं लीपरं
े
तािकाभदािभूाय े न कििरोध इित। अऽािप-
ं वित
ु धाता सवलोकिपतामहः।
काीऽे े परा
े ु ्
तपपे े सदाणम॥
ौीदवीदशनाथाय
ु
आैानय ु े
त ूतपतो मनः।
ु पहा ससोदरा॥
ू िऽपरा
ूाबभव
ु िजना
पासन े च िती िवना ु सह।
ू
इित। अऽ कािदिवाया वावकटोारः। पासनः ककारः।
े
भग एकारः। ततीऽ कामकलायाः ूषः।
े
पनाभोप सहोदर इो लकारः। ह उद होद े
े े
हकारिब ताा ं सिहता सहोदा। सहोदा च सा रीचनन
े े रहम॥् ११६॥
खित
े ु
उषिनिमषोिवपभवनावली।
े
उषिनिमषौ े
नऽिवकाससोचौ ताामवे बमणोा
े
ु
िवपा सृा ना भवनाना ं ॄाडानामावः
े अिनिमषऽिप
पयो याथा। दा े
े ूािणकमवशन
तयोिसवात।् इामाऽ े तायात।
् तमाावतार-े
ु
इय ैव जगव िनिगरिरपीित।
े ु -्
इामाऽ ं ूभोः सृििरित च। कािलदासनाम
ृ े
ँयिशलण ं जगातिय ं
तद सतम।्
ु
उिषिप पनम े य े िनिमषित िदया॥
े
इित। गोरणा -्
ु ं महाथमयाम
ु े
िवस-उसदसा े -अणाह जतयोऽवसरो।
-ए दिस ं
े े तियो
कालाविढयो िविणमसिव े हो-ई॥
इित। [छाया-
े
िवोषदशाया े
ं दिशकनाथ यावानवसरः।
े तावानवे भवती॥ इित।]
कालावाूिथतो िविनिमषऽिप
सहॐशीषवदना सहॐाी सहॐपात॥् ११७॥
ु
सहॐशीषा पषः ु
सहॐाः सहॐपािदित ौतौ
सहॐशोऽनपरः। शीषशो ु े
मखादपलणम।् िलं
िववितम।्
ु
पािणपादं तवतोऽििशरोमखम।
सवतः ्
सवतः ु
ौितमोक ृ ितित॥
े सवमाव
ू ृं
े - सहॐशीषवदनित।
इित गीतासपबहणदशनािदाशयनाह े
बोीहौ सोिरित षूयााङीिस सहॐाी। सहॐािण
पादा याः सहॐपात।् सहॐपद े नम इित ूयोगः।
ं ु ू े समासाो लोपः। दवीभागवत
सासपवित े े तृतीय-े
ं ु
सहॐनयनारामा सहॐकरसयता।
सहॐशीषचरणा ं ्
भाित रादसशयम॥
ु ु े
े भवनरीबीजयम।
इित। अऽ भवनावलीनन ्
आॄकीटजननी वणाौमिवधाियनी।
ॄा सवजीवसमिः ू
लतमो
िहरयगभाो जीवः कीटः
अतीियतर ऊणाभकोवै े े े े ैिवने
कतकककमककित
े
ूितपािदतः ाो जीविवशषः।
आमहणने ूाहारायने तपितताः सवऽिप
ृ े आङिभिवधौ।
तमपिरमाणकशरीरधािरणो जीवा ग।
एव ं िनिमताना
ॄािदाजीवजातजनियऽीथः। ं
जीवाना ं सागूदशनाय े
ाापवदािका जाता।
तऽ कमकाड
े े ििवध े वदे े कमिण
-ॄकाडभदन
िऽयगिधकरणायने दवाना
े ं ितरा ं
ु
े वणाौमभदन
चािधकाराभावानानव ु िवभ
े े चतधा
कमकाडन वापयामासाह
े मातवे तमानिप े -
ू ु े िहमवतदवीवानरम
े तथा च कमपराण
वणाौमित। ृ े -्
अथ सा त वचन ं िनश जगतोऽरिणः।
ु ं पितम॥्
ृ पशपित
सित ं ूाह िपतरं ा
ु
ु च ैतरम ं गमीरगोचरम।
ण ्
े ं िगिरौे सिवत
उपदश े ं ॄवािदिभः॥
ु -
इािदना साधनाा
ु ं
इपस
कमयोगिनपणाथ ु ु -्
पनरम
ु ृ ु ं सम वणाौमाकम।
ौितिदत ्
ु
ु े सतत ं क॥
अाानसिहत ं मय
धमाायत सायत े परम।्
े भिभा
ु ृ ु
ौितितामिदतो धम यािदको मतः॥
नातो ायत े धम वदाम
े
िह िनबभौ।
ु ु ु मिप
तामधमाथ े े ्
ू ं वदमाौयत॥
ु वदाना
मदाय ैव गथ े ं भगवानजः।
् इािद।
ॄाणादीसजाथ े े कमययोजयत॥
ु ु
िनजाापिनगमा पयापयफलूदा॥ ११८॥
े
िनजा ं ीयामाा ं वदिविः शभावनाने वता ं
े ं
पयि सासाधनितकततापाशऽयिविशा -
मथभावनाथवादािदिभः ु ताशा िनगमाः
कवि
कमकाडाका े याथा।
वदा
अत एव तताना
ू े -
ं िबयाथन समााय इित ज ैिमिनः। कौमऽिप
ु
ं परातनी।
ममैवाा परा शिवदसा
ु सवतत॥
े सगादौ
ऋयजःसामपण े
े ु
इित। अथवा सि वदानयायीिन ं
शैवतािण कािमकादीािवशितः
े
वदिवािन कापालभ ैरवादीिन च। तषे ु वैिदकािन
े
िनगमपदवाािन परमर ु
मखातादाापािण
ू
ु
न पननाधोभागाािन े तं
वदिवानीथः।
े
दवीभागवत -ायोः-
ु
सोजातमखााताः पााः कािमकादयः।
े ु
वामदवमखााता ं
दीााः प सिहताः॥
अघोरवाताः
ू पाििवजयादयः।
ंु
पवादिप ू पवैरोचनादयः॥
सताः
ं
ईशानवदनााताः ूोीतासिहताः।
ऊॐोतोभवा एत े नाधःॐोतसः पर॥
े इािद।
े वदे े
एव ं वािपत े वणाौमधमाक
िविहताचरणिनिषाचरणाा ं सदसलमिप
वादााथ मात ैव ददातीाह-
ु ु े पयपापयोः
पयापयित। ु
फले गनरकौ ूददातीित तथा।
तं कौम-
े
इित। अऽािप- ईरूिरतो े
गग वा ॅमवे वित।
े बतौ
सु े जाममिस फलयोग े बतमतािमािद।
ु ु
िशवरह े ौितरिप - एष
एव साध ु कम कारयित यमिनीषष
ु े एव साध ु कम कारयित
े
यमधोिननीषतीित। फलमत उपपिरित
ं े े सािधतः।
ॄमीमासािधकरणऽयमवाथः
वैषन ैघृ य े अिप कमसापा
े भवत इित च तऽैवोम।्
ं
सौरसिहतायामिप -
नन ु धम धम
कता िधितः।
े महादवे ं फलं कतःु ूयित॥
अरण
ू
े साधम
इित च -् ----------------------------------।
ृं ू ं समपसतम।
इािदनायािमॄाणोपबहणपवक ं ्
ु ु े
ौनमाहकणािप शरः।
माकण
अतः सवाना
साामाधमफलूदः॥
इित॥ ११८॥
ु ृ ू
ौितसीमिसरीकतपादाधिलका।
एव ं कमकाड ु ॄकाड
िबयाथमा
ु
िसवूितपादनपरमिप ु ैवाह।
मातरा े ु
ौतीना ं
सीमा ऊभागसाापिनषदा ं भागाषे ु
िसरवदगतरहाथवमाना ृ
कता
ू
पादाधिलरणकमलरजो यया सा तथोा। अऽ
े
िवषयोपिनषदादिनगरणािपकाितशयोिः।
ू ु
ौितश
ु े समासोिः।
ीिलािदवशादूतनाियकामडनूतीत
ु िनः। वदा
ताामलाराा ं वनो े अिप भगवाः
ु े ूितपादियतमसमथा
प ं मािहकया िविधमखन ु एव।
े
इतरिनषधमाऽ ु
ं कव ु रादवे लिता इव भीता इव वा
सवाः ु
ौतयोऽिप याः परिशव ाणपाः िूयाः
मािहकया ऽपाभृत इव ा ं न ूजि ताः।
अानवे त ु नित
े नित
े बशो वाचा िनषधि
े चते ्
ु े
कोऽािमदिमिमनवदऽािप माजनः॥
ु े ूितपादयागमाः लातीायन
इित। िविधमखन ू े
तटलणरी ैव िनिदशीाह।
ु ु
सकलागमसोहशिसटमौिका॥ ११९॥
इित॥ ११९॥
ु पणा
पषाथूदा ु े
ू भोिगनी भवनरी।
ु पषाथान
धमादतरः ु ्
ूददातीित तथा,
े
यऽचयि पराशिं िविधनाऽिविधनािप वा।
न त े ससािरणो
ं ु एव न सशयः॥
ननू ं मा ं
े
तादशषवणाना ु
ं िऽपराधन ं िवना।
ु ्
न ो भोगापवग त ु यौगपने कऽिचत॥
ु
इित ॄाडपराणात।् पषो
ु वै ि इित ौा
ु िः अथूदः
ु वाया सित
पषाथदातृ े वा। िनल ॄण उपां
फलूदं च शायिमित भावः।
े ुृ े ू
दशकालवकतपिरदरािहाणा।
ू
पणमदः पणिमद ू ू ु
ू ं पणाणमदत। े
ू पणमादाय
पण ू ू े े
पणमवाविशत॥
ु े पमीदशमीपदशीितिथपा वा।
इित ौतः।
ु ु
शपचतदशीरािऽपा े
वा। नदीिवशषपा वा। भोगः
ु
सखसााारती ु
भोिगनी। नागकािका वा। भवनाना ं
ु ं
चतदशसाकलोकानामीरी ु
ािमनी। भवनशो जलपरो वा
।
े े
खािभमािनदवतापा े
वा। खाकमपा वा।
ु
िऽपरािसा े त-ु
ु
भवनाननाथ े
ूसाहरी।
ु े
भवनितिवाता ु े
शावी भवनरी॥
ु
इम।् भवनाननाथो
ु ु
गिवशषः।
नाम मानवौघागतो े
ू - सिहताया
दिणामित ं ं त ु घटागलयपटल
े एकारऽिप
े
दविश ु
े े सऽ भवनािन ु
िपब े े ु
खाघटकारष
हकारािदष ु ोमबीज े महशािन
े कै लासािदूितितिमािदना
ूक ु
े ं भवनािदसाव े
ं ूितपा अत एव महशानी
ु
भवनाधीरी ृ े ु ं
तपस ु
हकाराोमतयण
े
रणािनलसव ु ु अत एव
इािदना भवनजनकमा
े
महशानी ु े
भवनशीित कत इपसहारण े िनम।्
ु ं े धा
े े
अिकाऽनािदिनधना हिरॄसिवता॥ १२०॥
अैवािका।
े
जगाताभारतीपृीिायाकाानिबयाशीना ं
े ु
समिरिकत े तिपा
ू वा। रािऽपा िनिापा वा। अिका
कै तव े िस े िनिाया ं िनिश कीत इित िवः। उ नवराऽदीप े
े िदवापो महर
ाे- रािऽपा महादवी े इित। हिरवशऽिप
ं े -
े ु े -
इित। माकडयपराणऽिप
े
िवर ं
जगाऽ िितसहारकािरणीम।्
ु े
ौिम िनिा ं भगवत िवोरतलतजसः॥
पाशा अिवापवसवा ु
इित िलपराणात।् एवमशीितः। तषे ु
ं ू
े तऽ समाससऽािण
वधिनपण ं सात। ं
- अािवशितधा
ु
शिः। नवधा तिः। े ु
अधा िसििरित। एतषामथ
कािरकािभः-
े
एकादशियवधाः ु
सहबिवधरशििा।
ै
ु े ु ्
सदशधा त ु बिवपययाििसीनाम॥
ृ ु
आािकातॐः ूकपादानकालभायााः।
ु
बाा िवषयोपरमााायोऽिभिहताः॥
ु
ऊहः शोऽयन ं ःखिवघातायः सािः।
ू
दान ं च िसयोऽौ िसःे पवाशििवधः॥
े े े
चियाणामकादशादकादशधा। ु
तिावििवधा -
े ् तऽाा ूकािदभदातधा।
आािकबाभदात। ृ े ु
अिवधाया ं ूका ु
ृ ं िचलयाोऽीित ु ूकाा।
तिः ृ
ं े
सासवषमाऽोपादानाताथऽीित
ृ ु
तिपादानाा।
े
कालत एव सित ु कालाा। दैवोदयादवे
े े े तिः
िकं ानशनित
े
सतीित ु
तिभायाा। ृ
एतााानमिधक
भवीाािकाः। बाा ु शािदिवषयपकभदन
े े
पिवधाः अथानामजनरणयनाशािददोषाणा ं
शािदष ु िवमानाना ं कितपयषा े
े ं दोषाणा ं च दशनन
े ं ु
तिषयलबिपाः। ु
एव ं नव तयः। एतासा ं
ु
सिललामाःपयािन ु
नामािन तारािदसमिदताािन
े ्
िसिनामािन चाकर एव िािन। िसिरिवधा। ऊहािदभदात।
े े े ू
उपदशानपमवाथयनमहिसिः।
ं शिसिः।
ूासिकाौवणादथान
ु
े े ततो िववकाथानमयनिसिः।
गपदशादव े
आािकािधदैिवकािधभौितकपःखऽयिवघातािकािॐः
ु े
िसयः। साितोऽथिसिरका
ु ू े े
िवपिशौषालाथिसिरकौ िसयो नव
ु
तय।
एतासा ं सदशाना ं िवपययोऽिप सदशिवधः।
े ु
अािदूमिदताािन तामााकरे िािन।
े ु े सदश।
एतऽशिबिपदवााित
ं इित। एतषा
एकादशिभिरियशििभः सहाािवशितवधा े ंच
ु ु -े
वोा वायपराण
ु
अमोऽनमहः ु वितः।
सगः स चतधा
ु तथ ैव च॥
े चाशा िसा ता
िवपययण
ावरषे ु िवपयासािययोिनशितः।
ु े ु ता
िसाना मनष े े ु कशः॥
ु दवष ृ
ु ु
ॄा िवथाशवासवो वणो यमः।
ु
वायरिः ु े ा पषािनौ
कबर ू भगः॥
े े मणाः।
आिदा वसवो िा िवदवा
े सृििकािरणीम॥्
सव ायि ता ं दव
ु
इित। एतने िवॄािदमाऽिवषयकागमिणा
ं
िवािदिवषयकतानाभावापासनाया ं ूवाविप
ृ
े ं िवशषदशना
दागमदिशना े तपासनाया ं ूविः।
ृ न
िह िभको ु ु सििभक
ु िभकाािचतमहित ु इित
ु
ायिवरोधािदित त।े तिददममािभः िशवव-े
ैयभाजः परमिशव कथारमानमान ्
याच े दहीित
े ु ु ु
शबििहणहिरमखािकािकोऽहम।
ु ्
ु ृ ू
अोऽिप ादशाहबतिवकितशतोाभतोिप चोो
ोितोमोधमानिभलषित ्
न त ु ादशाहोधमान॥
इित॥ १२०॥
नारायणी नादपा नामपिवविजता।
ु
नरापिमथ नडािदािक नारायणः िशवो िववा
ु ृ -
तये ं नारायणी। नारायणपदिनिावनतौ
ू
आपो नारा इित ूोा आपो वै नरसनवः।
ृ
अयन ं त ता याने नारायणः त॥
ृ
- नराणामयन ं यााारायणः त
इित। ॄवैवतऽिप
ु
इित। अऽ नारशो जीवपरः। न ॄ नय े इित धातमिभू
े नयतीित नरः
े
ूोः परमाा सनातन इित दवीभागवतात।् नरम
े े नारा इित
ु
िसवात।् महाभारत े त-ु
ु
नराातािन तािन नाराणीित िवबधाः।
ृ
तावे चायन ं त तने नारायणः तः॥
ु
इ ु ं ूक
नारायण परमिशव ी नारायणी। तरीय ृ
सः ौीपितः सोऽिप च पावतीपितिरित काशीखडात।्
े े ु
े वयमिः।
लभदािभूायण ु
वत ु
ंु
पयोगादाायािमित ंु
सऽू े पयोगपदन ू
े न वधवरभाव एव
ु
िववितः। िपतृपऽीभावपसािप
तऽोदाहरणदशनात।्
ं ु े ङीप।् नारायणभिगनीथः
े े ॅातृभिगनीभावप े पयोग
तनह
े ैवमवे ाचत।े
। अत एव नारायणीसहचराय नमः िशवायऽ
नारायण गौया सहाभदादिप
े ू ु े
नारायणी। तं कमपराण
ु े -
गिणिशवन
े ु े त-ु
इित। दवीपराण
ु ु
जलायनानले (?) कयामिशयनाथवा।
ु
नारायणी समााता नरनारीः ूकवित॥
ं
रोिधा ं यं त े नादोसितः।
ू
पिकसाशः सयकोिटसमूभः॥
परैु ः पिरवतोऽस
ृ ं ैः --------------------------------।
इार
ू
तोगतामगािमन परमा ं िशवाम।्
ायते -् ------------------------------------------------------------॥
े ं
अि भाित िूय ं नाम प ं चशपकम।्
ू ं ततो यम॥्
आऽय ं ॄप ं जगिप
ु िवविचतािन।
इिभयै े तऽ
जगिपयोनामपयोिमााा
ू अससयोः
ं िवविजता।
सािप िमाने वािवकाा ं सः सने स
भवतीित भावः। आमनि च छोगाः। आकाशो ह वै नाम
नामपयोिनविहता त े यदरा तित।
े िचिप आकाश एव
नामपयोिनवाहकभय ं िवना
यदिधानमाऽमविशत े तदवे ॄित
े तदथः॥
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
ु जाता नाा ं शतऽयात॥् ३००॥
मरीाा कला तया
े
इित ौीपदवाािदभाररायोीत े लिलतासहॐनामभा े
ु मरीिचः कला॥ ४॥
तृतीयशतकं नाम चतथ
ु
चतथशतकं नाम पमी ािलनी कला
॑कारी ॑ीमती
॑ ला ं करोतीित ॑कारी। कमयणाङीप।् ितीयाया अ क ्
े ृ
या ॑ीिमित रादराकितगणादयम।् अत एव
े
िऽशामकोनशततम ु ॑ नम इवे
नातो
ु तत े ाकलारोकनोः
ूयोगः। ताथ ु े -
ंकामाानूशो नानमसिमामा।
् इित।
रोम-इयोकािवशतानफालनाििबम॥
े
दवतारथगो े न बमम।्
इित यो वि
ु
स ाकलार ू दवतारथगोऽिप
े मको े सन॥्
े ृ
गौरादराकितगणाङीप।् भवनरीबीजपथः।
ु े े ॑ीरा
ु
ू -े लामती तििरा
अीित ॑ीमती। तथा च ौयत ु े
च पित॥
े े
-ा हयोपादवविजता॥ १२१॥
ु
िद भवा ा मिनिवािसनी , रमणीया वा।
ु ु ु योय े हयोपादय
हातमपादात े
े े ताा ं विजता।
ृ ृ ् १२१॥
ूवििनविबोधकशााणामिवाविषयात॥
राी रा राजीवलोचना।
राजराजािचता
ु े
कबरािदिवापा ु -
वा। अत-एव चतदश
ू ं वणयतो
पदशूाकारयोमभिम ु -
ं वासामिनना
ु े
ू े धनदं ायािम शविधकलशम।
तोकपवभाग े ्
ु
अिप मिणभिमानाचरणावलिनो यान॥्
े
रनी रमणी रा रणिििणमखला॥ १२२॥
्
भान रयतीित ु ं
रनी। शिटकसकाश ं
े ु ु े रयतीित वा।
परमिशवमणादवीजपाकसमवािमाऽण
्
भान रमयित ्
त ैः सह बीडतीित रमणी। जन बीडन ्
रममाण इित
ु े । रसियतमाािदत
ौतः ु ं ु योया रा। रसो वै स इित ौतः।
ु े
ु
रणः िकिणयः िघिटका े
या ं ताशी मखला
रशना याः सा॥ १२२॥
े
रमा राकवदना रितपा रितिूया।
ू ं
सतसिहतायाम -् लीवागािदपण
े नतकीव िवभाित
े ु
यरीा ु
लीपािमा। कलाहीन े सानमितः ू
पण
राका िनशाकरे
े ु े ू
इायपराणकोशबलािाकवणचवन ं याः
। रितरवे प ं याः कामपीात।् रमा ईकारः। राकवदना
े
ु
अनारसिहता े
चिितपा ु
कामकला भवतीारः। रितः
कामपी रत ं वा िूय ं याः।
ािाकरी िितसहारकऽ।
रा रण ं भ वा ततृ ं
ं े रासााीित रासी। रामा
राव
े
ीमाऽपा। रमऽा े ण इित
ं योिगन इित वा िलितकसो
णः। ीिलमिखलं गौरीित लैात।् तऽैव लार-े
ु
शरः पषाः सव ियः सवा महरी।
े
ंु
पिशवाा
य े त े च िाः ूकीितताः॥
ीिलशवाा याः सवा गौया िवभतयः।
ू
ु
एव ं ीपषाः ू
ूोायोरवे िवभतयः॥
ु ु े -
इित। िवपराणऽिप
े ु
दवितयनादौ ंु
पनाि भगवािरः।
े परम॥्
े नानयोिवत
ीनाि लीमऽय
-
इित। ॄवैवतऽिप
यिििष ु लोकष
े ु ी प ं दिव
े ँयत।े
तव प ं ािदित शाषे ु िनयः॥
ृ ृ -
इित। अत-एव बहराशरतौ
ु ियो ाा
ियाः ु ा दवताः।
े
वधयि ु ं ता
कल ु नाशयपमािनता॥
ु ु
काा कामकलापा कदकसमिूया।
ु ु ु काामानााा।
ानने ूाने ममिभः
ृ
कपादशीरािऽपा
वा। िबऽय ं हाधकला े
चऽ
े ूाहारायने
ूथमो िबः कामारमा कला चित
े ु
कामकलत।े ताः प ं
ु
टिशवशिसमागमबीजारिपणी
पराशििरार
े
कामः कमनीयतया कला च दहनिवमहौ िब इने िनणत ं
े
त कामरा े पावित।
कामया
े सा॥
कलाा सिवलासा च ाता कामकलित
े वा। कामपदमाऽवातायाः
इित। कामा चासौ कलापा चित
ु े ूितपादनात-्
कालीपराण
कामाथमागता याया साध महािगरौ।
कामाा ूोत े दवी ू
े नीलकटरहोगता॥
कामदा कािमनी काा काा कामादाियनी।
कामानािशनी याामाा तने कत॥
े
ु ु
इित। कदकसमािन ु
नीपपािण िूयािण याः सा।
े ु े च काणी
मलपााणी। पा े दवीपराण
ू े
मलयाचल इित पिरगिणतमितिवशषपा। ु
शभाका वाणी का
े
तामवाणित े
शायतऽसौ ू ं
काणी। जगाः कः परण
ू ं वा याः सा। कः ारण
मल ू े समल
ू े जलधरऽिप
े चित
े
यादवः। कण ैव रसो यषे ु ताशाः सागराः या ं सा।
े े यावत।् तषप
सागरोऽिधकतमकणाशीलित ु े
ंु
कसागरपदयोः परवितया पापिः॥ १२४॥
े
ॄिवािद उपासको ् इित वरदा। तं
वरान द
े -
मा पायोनारदन
ु
याहमवाना उानकरता ं सदा।
उानो वरदः पािणरषे दाः
े ु
सदैव त॥
ु ु ु े ं भिवित।
सरासरमिनोातवरदय
ु
े हकरणकारदः पािणिरम।
इित। अऽ दान ूायण ्
ु दवकामनापितमाऽ
वतो े ू े ताय न त ु वरदमिाधारणऽिप।
ु े
भगवादाचाय-
ु े
इ
वरािथ ु
सरािदः ू
कामारयतीरी।
धातवञ ्
ु ृ वरण ृ
े ूोने सा वरदा ता॥
े
इित दवीभागवता वाराहऽिप े ु
े वऽासरवधूकरण -े
ू इय ं दवी
नवा ं च सदा पा े समािधना।
वरदा सवलोकाना ं भिवित न सशयः॥
ं
ु
इित। वामािन सरािण े
नयनािन नऽािण ूमाणािन वा याः।
े ं नयतीित वा। अथवा कमजफल
वाम ं मागिवशष ं
ु ु सयामािदौतौ
े एष उ एव वामिनः इित ौतौ
वामिमत। ं ु च
वामपद तथा ाानदशनायित ूापयतीित वामनयना
। वणये ं वाणी सााीित वाणीमाहॐफणः शषः।
े
ु ु -े उपात े य ं काा यो वाया च
ु िवपराण
शषे ं ू
ू े पाठा यथा भधरण
मतयित ू े िवलो न भवित तदिवला।
ू ु
या कजरीसमवो रसो वणिूयााणी ता मदने
पानजानने िवला बापदाथिवरणशीला।
ाानैकचवणतीित यावत।् वाणीमः अिवला ययित
े वा।
ु े
वायाा ं वायदवा ं नाड िजतवो वाणीम
ु े उ योगशा-े
इ।
अधो िता नाडी वाणी सवगािमनी।
ू िददवता
पषा ु े
े ूोा वाणी वायदवता॥ इित॥ १२५॥
े े िवाचल िनवािसनी।
िवािधका वदवा
िवािािदिशवाादिधकोा।
ृ िवािधपो िो
महिषिरित ु े वदै
ौतः। ु ैवा
े ऋयजःसामाथवण े वदै
या। े
े व
सवरहमव
ु े त।
े इित ौतः ृ े या िचामिणगह
ृ चािर
ु
ारािण चतवदपािण। े े
ारूवशमरण
े े कवम।
दवतादशनाभावादै े ् तथा च ौितः
ु -
ु
ऋचा ं ूाची महती िदगत ु
े दिणामायजषामपाराम।्
अथवणामिरसा ु
ं ूतीच साामदीची ु े
महती िदगत॥
ु
इित। शिवािदिभः
ु ु ु
सौभायािदिभलपामिािदिभरीयाािदिभयजषाथवसाम
े े िवा े अचले पवत े िनवसतीित तथा।
-दवतािभवथः।
तथाच पा े दवीऽगणनायाम
े े -् िऽकट
ू े च तथा सीता िव े
े -
िवािधवािसनीित। पाराऽ-लीतऽिप
े
वैवतऽर ु शिनशकौ।
े तौ च पनः ु ु
े ु े े ूिसः।
इित। माकडयपराणऽषोऽथः
े
िवधाऽी वदजननी ु
िवमाया िवलािसनी॥ १२६॥
िवदधाित धारयित पोषयित वा जगिदित िवधाऽी। धाऽी माता
े ु
समााता धारणाोपगीयत इित दवीपराणात।् िवधातॄणः
ु
े
पी वा। िविशा िवशषूीितिवषया धाऽी आमलकी या इित वा।
ू
े ं जननी उािदका। अ महतो भत
वदाना
े ु इािद ौतः।
े यजवद
िनःिसतमतवदो ु े ऋचः सामािन जिर
ु े दवीपराण
इािदौत। े ु े तु
ु
यतः ाटकाकारकडिलाः ु
समताः।
े
रा ननानीित दवमाता ृ
ततः ता॥
ु
इम।् िवोापनशील
े
दशकालािदिभरनविािप माया
े े यावत।् तिनी मायित
आवरणकऽ। पिरिदकित े वा। दवी
े
ु
े गणमयी
षा े भगवचनात।्
मम माया रयित
ु े ु -्
कािलकापराणऽम
ु ैः।
े रजःसतमोगण
अपण
िवभ याथ कत ु े सोत॥
ु े िवमायित े
े
इित। िवलासो िवपशिरा े
अीित तथा। पीठशििवशषपा वा।
िना िवलािसनी दोीीािदना तास ु पिरगणनात।् िबले ॄर े आ
इित वा िवलािसनी। तं त-े तऽ ॄिबलं ये ं
िकोबदैु वतिमित
ृ ु -
ू
ॄाणीपरा शिॄणोगािमनी।
रोधिया विता॥ इित। १२६॥
ारं सा मोमाग
े
ऽपा े े ऽऽपािलनी।
ऽशी े े
ऽे ं कामपािदकं
ु ं
वसधािदिशवाषिशाकं शरीरं वा। त ं िनज ं
प ं याः सा। तथा च लैे-
िवभित ऽता
े ं दवी ु
े िऽपराकवभा।
े
ऽमजो ध े भगवानकाकः॥
े
इित ऽ े िशवये ं ऽशी।
शरीरशः े े े
ऽो जीव ं
े पालयतीित ऽऽपािलनी।
ऽ े े ु ृ -
तथा च िवतौ
े े कौयभारतसोधनाा
इित गीतावमव े े
ं घिटतिमदमव।
लैेऽिप-
ु
चतिवशिततािन े ू
े सरयः।
ऽशन
े ु ं तथा॥
े भोारं पष
आः ऽशन
ु ु े त ु अं ऽमि
इित। वायपराण े ु ं ॄा ऽ
े उत
ु
इम।् ॄपराणऽिप
ु े -
े
ऽाािन ु
े ं च ैव यथासखम।
शरीरािण तषा ्
ु ृ त-ु
इित। मनतौ
े ं ूचत।े
योऽानः कारियता त ं ऽ
यः करोित त ु कमािण
स भताोत
ू ु ै
े बधः॥
ं
जीवसोऽरााः े
सहजः सवदिहनाम।्
यने वदयत
े ु ं ःख ं च जस॥
े सव सख ु
ु भतसृ
तावभौ ू ् े एव च।
ौ महान ऽ
उावचषे ु भतष
ू े ु ित ं त ं ा िततः॥
ं
असा ू
मतय िनःपति शरीरतः।
ू
उावचािन भतािन े
सत ं चयि ु
याः॥ इम।्
ृ ु ऽपालसमिचता॥
यवििविनमा े १२७॥
ृ
यवोः े े
ऽसिभाविवकारपन
तदिधातृऽिप ु
े ताा ं िविनमा। न ैन ं िछि
शाणीािदतः। ृ
ृ े कमकताा ु
ं वा ताा ं िविनमा। एष
वधत े नो कनीयािनित
िनो मिहमा ॄाण न कमणा
काठकौतः। ु कमणा
ु े स न साधना भयाो
ू ु
एवासाधना
े ु े दाकासरवधाथ
कनीयािनित वाजसनयौत। ु िशवने काली
सती दाकं हतवती। तरमशाने ताः
िनिमता
ु
बोधािना जगदाकलमालो िशवोधिनरासाय बालो
ू
भाऽरोदीत।् सा त ं बालं नावपाययत।् स पयोारा ताः
े
बोधािमिप पपौ सोय ं ऽपालः िशवावतारिवशषे इित कथा
लैािदष ु ूिसा। ऽे ं यागायतन ं पालयतीित िः।
ु तने
सगिचता॥ १२७॥
िवजया िवमला वा वाजनवला।
ं ू वा।
िविशो जयो याः सा िवजया सिविपा
े ु े ु िवजय ं च ैव काँमीरं इित गिणत इित
दवीपराणऽषििशवतीथष
िशवपा वा। तऽैव िनवचनााय -े
ृ े
इित। िवकमशाूिसिवजयागहिवशषपा वा।
ु उिामणौ-
िवजयाो मत
ईषामितबाः िकििितारकः।
िवजयो नाम कालोऽय ं सवकायाथसाधकः॥
ु यो िवजयः पिरकीिततः।
एकादशो मत
तिाऽा िवधाता सविवजयकाििभः॥
े विमडलवािसनी॥ १२८॥
वावािदनी वामकशी
े तिपा
वाच ं वदतीित वावािदनी कािचवता ू वा। वाच ं
वादयतीित वा। एतिवचन ु
ं च िऽपरािसधा -े
ं च भाना ं वादपण
सवषा
े सवदा।
िराा च िवाता लोके वावािदनीित सा॥
ु
भिमलितका पशपाशिवमोिचनी।
ात।् अथवा
े अिभमताथदातृ
भिमता ं जनाना ं कलितकव
े ू
ईषदसमाौ कयनाऽपणभा े ं
भिमाः तषा
लितकव ू े
े िवारकािरणी। किरकवामोदियऽी वा। ोिता ं च
ू माधवीवयोलतित
कया े रभसः। अधभाना
ं
ू
भिपितदानारा े यावत।् तं शिरह-े
सोिषकित
े
अबमणाधभ ृ ्
वा भवााः कतमचनम।
ू
जारे बमूा ै पणभ ै च कन?े ॥
े
इित। अभदानपिवािवहीनाः पशवः। तं बहदारयक
ृ े-
े ु े
योऽा ं दवतामपाऽोऽसावोऽहमीित न स वदे यथा
ु
पशिरित। इह योा ं िऽकोणचब इथः। ्
तिन िहरमय े कोश े रे
ु
िऽूितित इित ौरात।् ईशाना ं पशना
ू ं िवािवहीनाना ं
पाश े िपपासाऽशनाय े िविश मोचयतीित तथा। िपबतरात
े े
ु
धातय पाशपदने िनदशः।
े े ििप पा अश ्
पातरात
हलाािप तयोः समाहारे पाशिमित पम।् तावाऽवादवे
ु िनिवानाम।
िह पशं ् तथा च ौयत
ू -े अथतरषा
े ं
ू
पशनामशनािपपास े एवािभान ं न िवात ं वदि न
िवात ं पँयि न िवः न ं न लोकालोकािवित। अथवा पश ु
इय ं सगथ लोध ं नयि पश ु ममाना इित ौतौ
ु तथा
ाानदशनात। ्
् पश ु यथा भवित तथा पाशान वणपाशान ्
े े मोचयित ूािशवानोतीित।
िवशषण ं अथवा
ु
ॄािदावरााः पशसमानधमाशवः े ं
तषा
बसाधनादिव ैव पाशः। तं
ं
सौरसिहतायामिवानामिनवचनूकरण
े सवाधारतयाधारः
पाशोब े ु इित। तिकाराादयो वा पाशाान ्
हतत
िशवभा मोचयित। तं लैे-
े े
ॄााः ावराा दवदव ू
शिलनः।
ु
े समाः पशवितनः॥
पशवः पिरकी
ु
चतिवशिततािन ु इित।
मायाकमगणा
े पाशजीविनबनात॥्
िवषया अिप की
त ैबाः ु
िशवभ ैव म े
े सवदिहनः।
े े े पिवधः
इित। अथवा अिवाऽिता रागो षोऽिभिनवशित
े
शः। े
आानािववकाभावोऽिवा। अनािन
े
दहादावािवपययोऽिता। तने च दहोपभोगकरण
े े
े
ॐनादाविभलाषो रागः। तािपिरपििन बोधो षः।
े इित। तिददं
तिददमिहतिमित ाावदपिरागोऽिभिनवश
योगसऽू े ूथमपादोपासऽणोशमाऽ
ू े े ृ ितीयपाद े
ं का
ु
ू सलणमम।
पिभः सऽैः ् य
ू ं दवीभागवत
े -े
े मोहः ादःकरणिवॅमः।
तमोिववको
महामोह ु िवयो ु ैषणा॥
े माभोगसख
मरण ं तािमौ ं तािमॐ ं बोध उत।े
अिवा पपवषा ू महानः॥
ूाभता
े पाना ं शाना
इित। एतषा े े अिप तऽैव-
ूभदा
ृ
े मोहािवधः तः।
तमसोऽिवधो भदो
े
महामोहूभदा ु बधदश
ु ै िविचिताः॥
ं
इित सह िपाशत।् तािमॐाादशिवधमािौ
े
िषिः पाशा इित किचत।् एत े च शा
े
वैषियकयोिगतपपशऽु ैिवाााित
ं िवलणाः।
े
तं दवीभागवत े-
ु े ृ ं दधदहा
ूसावणा े ु योिगनाम।्
े िवषयसिनाम॥्
अिविोदारपाः शा
इित। य ु कलाणव
ु े-
ु ु चित
घृणा शा भय ं ला जगा े पमी।
ु ं शीलं च जाितौ
कल े
पाशाः ूकीितताः॥
े े े ु
े े िपाशदष
इित तदिवािदशपकोव
ु ु
कितपयानामवयानवादः। त े च भदा
े िवारभयोोाः।
इ मल ु
ू े पशश ं
उपिरभाषय ैकपाशापरोऽिप
ूासिसने लणया िपाशरः।
ु
िनानवपिनररगलाशदणः
बमािदित
शारदाितलकोके पाशदशलणय
े ैव
े े ाानात।् तने
हषदीितािदिभरकपाशरन
ु ं
पशसान ् तं
िपाशाशािमोचयतीथः।
िशवरह े -
े िपाशाशैबाित
पशै ू ्
यः पशन।
स एव मोचकषा ु
े ं भा सगपािसत॥
े
तं सौरसिहतायाम
ं ् ु े ु ु
आनोऽणहतादणमािलतो
मलिमित। एक ैवानो नानां त ु भदः। ू
े तऽ मलकारण ं
े ् त ं
माया ं तषे ु षमकम।
ं ं ृ
समािदषिशातवमपरिमित ििवधमिप मायीय ं
ु े िविहतिनिषिबयाज ं शरीरदानमम ं त ु
मलमत।
ु
कम। तदिप पयपापभदन ू कामण
े े ििवधमिप सय ं
ु े ु े े ू
े एतणकमभदषरोर
मलमत। ू ू
ं पवपवा ं
सविमदमिभिहत ं ूिभाशा े -
ातहािनबध ताबोधता।
िधाणव ं मलिमदं पापहारतः॥
े व मायीय ं जभोगदम।्
िभवूथाै
कतबोधकाम त ु मायाश ैव तयम॥्
ु ं शैवसऽवाितक
इित। तरम ू े-
े ु
नवे ं िवधिव च ैत ं चपदा।
ु ्
कथ ं ब स इित शा ं पोिहतम॥
े े
अषषपाठाा ू
ं सऽमाह े
महरः।
अान ं बः।
े
मलं कित ं िािवभािवताः॥
े ु े
िकमाणवमलाैव बोऽय ं नदीयत।
योिनवगः कलाशरीरम।्
े ु
योिनभदूथाहतमायावगितः।
कालािदिितपयतरािशदाकः॥
े
मायीया ं मलं तिवूथामयम।्
े कायमािवँय पिरदकरी
कलित े ृ ्
नणाम॥
ु
ृ पयपापाा
ाविः ु
शरीरं य तनः।
ं मलमतिय
कामण े ु े
े बोऽनवतत॥
ं ू े ु िऽष ु पाशकन
इित। एवभतष ु
े े े ाा ं िऽिभरिप बूया
ु े े यिप ऽयाणा ं
जीवा अिप िऽिवधाः पशपदनो।
े े
ूारककायो िकायिक एक इित सधा जीवाः स े
ु े ु
तथाणकमभदानामरोर
ू ू
पवपवािनयमािॐ
एव पशोिवधाः। त े च पशवो
ु ु वि॑य।
िनादय े शिमौाशपदै े तादौ
त ु िवानकवलाः
े ूलयाकलाः सकला इित वताः। तथा चोम -्
ु े े े सकला मताः।
पशविूकाराः क
े ं किचहिर॥
ूलयाकालनामानषा े े
े
िवानकवला े ं प ं बमाण।ु
े तषा
सकलः। तम -्
इित। तषे ु िऽिभरिप पाशैबः
ु
ृ िवभः।
अनािदमलसो मायाकमावतो
ु
शरीरिशवतो भदैे करिसको लघः॥
कमकता
सवदा च कमफलभोजकः।
िन ं िवषयसरः
ं ु े
सकलः पशत॥
ु े
इित। अऽ मलमायाशावणभदपरौ। एत े च सकलाः पशवो
मलपाकापाकाा ं ििवधाः। तऽ य े पमलायषा
े ं
े ं
मऽादशोरशतसाकाः िसाः
ू ु े
पिरपणिशवानमहवशारतामाा े ते च
वत।
शतिाा अौशतमडिलनोऽौ बोधभारकादयो
े
वीररः े िशव
े े ािवित। अानाचायपण
ौीकठित
ु ृ
एवानगाित ं ु भोगने मलपाकाय
अपिरपमलऽया
नानायोिनष ु िविनय ु एव। तम -्
ु े सोऽिप चानमह
े ्
ु भवत।
मलादीनामपाके त ु सामाानमहो
ु
अिधकािरकमैय िशवानमहमाऽतः॥
पशविूकारा ु ूायः
ु ु परमिर॥
े
ु भोगािन तषा
भा े ं त ु कमसा
े िशवः यम॥्
ु ु ृ च।
सपमलकमाणाििदनग
जलतािदताना ं म े लोकरािधा॥
े
े
इित। आणवमलमाऽबा िवानकवलाः। तम -्
मलमाऽण ु
े सः पशिवानकवलः।
े
ु े
सपमलिवानकवलः े
स य ं िूय॥
ृ ् िशवः।
े सवकवक
अथानािदमलापतः
पवू ािसताणोः पाशजालमपोहित॥
ु
िवध े सवनमाहकः
जडवग ु
शः॥
ु ं
इित। अपाणवमलवीवादवे माणामणसिप। एव ं
ू ं मलपाकतारतानादना भदाः
षिधानामिप पशना े
। तषा
े ं च तारताहयोिनूापण
ैयदानािप भोगने
े तथा च
मलपाकाथााशिवमोचनपायव।
ू ु
पशनामपाणा े े
ं पाशालािशषण
ु े मोचयतीित पशपाशिवमोिचनी।
तोयतानसारण ु न च मोचन
िशवकायाथ े
ं तऽ दाः िमित वाम।्
कतृ
े िशव तदयोगने मोचनकतृत ाया
मोचकशिमरण
े
अयितरकाा ु
ं शाववे ीकत ु यात।्
ु ः-
तमिभयै
ु ु मौ
शो यया स शभौ ु च पशगणा।
ु
े ं िचिपामाा
तामना ू
ं सवानाि नत॥
ू -् िचितः ता
े तथा च शिसऽम
त शिमतमव।
े ु
िविसिहतिरित। य ु च ैतमाित
े िशवसऽू ं
ंु
तातािनदशापसकिलबला
ािदधमाभावपरम।
कतृ ् य ु -
े ु ू ं िकल शिशा।े
िचितः ता िविसिहतिरासऽ
े त ु शैवशा े िशव शि िचदवे तात॥्
च ैतमाित
ु त े त ु शिमतोरभदािभूायणित
इिभयै े े े तु
शैवरहिनषः।
ं े
सताशषपाखडा
सदाचारूवितका॥ १२९॥
े
वदबाोताचाराः
ौौतातबिहृ ताः।
ं
पाखिडन इित ाता न सभाा िजाितिभः॥
-
इित। ॄवैवतऽिप
ु
ं धमशाािमिौताः।
पराणायमीमासा
े ानािन िवाना ं धम
वदाः ु
च चतदश॥
ृ -
इित। पिरगिणतािन िवाानािधक
ु
एतिमतााखडं बिकितम।्
ु
अादश पराणािन ासने किथतािन त।ु
ं े ु धमः ूितितः॥
िनयोगाणो राजष
ु ु
अापपराणािन ृ
ति ैाकतािन त।ु
यगु े यगु े त ु सवषा ्
ं कता वै धमशािवत॥
िशा को ाकरण ं िनं छ एव च।
ु ृं ्
ोितःशा ं ायिवा सवषामपबहणम॥
ु
एव ं प ैतामहं धम मनासादयः परम।
े
ापयि ममादशाद ू ं ्
् यावदाभतसवम॥
इित॥ १२९॥
तापऽयािससमाादनचिका।
आािकािधभौितकािधदैिवकााना ं तापाना ं ऽय ं
े
य तनािना ं े सक ् ताना ं जनाना ं
ससारलणन
े ू
सगाादननापहरणपवकाननिवषय े चिकव
े वा॥
ु
तणी तापसाराा तनमा तमोपहा॥ १३०॥
ु े
अजरोऽमृत इित ौतिनतायवाणी।
ु ं
तणत नानामपसानिमित े ङीप।्
वाितकावयवन
ं
तापस ैपििभराराा। तापनकः ससारऽ ू
सारभता
आा आसमाद ् ान ं या इित वा। तनःु कशो
ृ मो याः
ु
े े तनमाा
सा। काीदश े ूिसा। यदाह- मा ं पात ु
दवी
िनवायाीरे िनवसी। िबरकाा
े ु
े तनमा।
दवी
ु ृ े
तनमासमविवशषपा ू ्
वा। तथा च िपलसऽम
ु
तनमा
ु ू ु ृ
ौ। पदचतसऽाितपादिमानवा ूितपादं
ु े ु
े तनमत
तगणयगणौ चा ू
इित सऽाथः।
ू ु
पवमदाहरणम -् गायऽी छसामहिमित कौम
े
दवीवचनाद ृ
व तािपता।
ू
े
तमोऽिवामपहीित तमोपहा। तथा चशावा ू -े
े ौयत
ं
अतमः े ु
ूिवशि यऽिवामपासत इित। अिवािमित
ु
पदकाराणा ं पाठः। िवाोपासनामवे ं िनारयकौित
ु ु ृं
िरित ॄाडपराणमपबहण॥ १३०॥
िचितदलाथा िचदकरसिपणी।
े
अत एवाह- िचितः अिवापिरपिानपा। िचितः ता
े ु
िविसिहतिरित ू े स ैषा िचितिरित ूोा
शिसऽोपथः।
जीवनाीिवत ैिषणािमित महावािस।े
िविश ं
तमािदमहावाघटकतद जगािदकतृ
तदवह
शबलं ॄ वाोऽथः। ू
े े यमान ं तु
ं धिममाऽ
शु ं ॄ लोऽथः।
अनयो िविशकवलयोादा
े ं
े
सः। तदतदाह। तिदितपदने लणी योऽथः याः
यादाापः सा तदलाथा। धिममाऽपर
े तु
ु
तषापा ु
परविं तषोिरित
ु
िनयमाितापिः। नन ु कवलमिप
े
े े वामवात
पमानािदधमिविशमवित े आह। िचता सहैको
रसः प ं यषा ु
े ,ं िचदवे मो े ं तािन िचदकरसािन
रसो यषा े
पायानच ैतािदधमा अाः सीित िचदकरसिपणी।
े
ािभधमवतीित यावत।् उ पपािदकायाम-् आनो
ु िनं चित
िवषयानभवो े सि धमा अपृथऽिप
े
च ैताृथिगवावभास इित। तथा च
े ू िकतृ
शतावदकभतसृ ािदधमाणा
ं
ं चााभदन
पानगतादगतधमाणा े े
े
शतावदकाभावाागागलणावँयकीित
े ं ॄ नर
भावः। या कवल े
धमित तयोभदाः
े
सो न घटत इत आह। िचदकरस ं िचाऽािभ ं
े तयोभदऽभदािप
पमा एवथः। े े
े े ैव
सादसमानािधकरणाबद
े भावः। नन ु
तादापासो घटत एवित
ािदधमाणा
सृिकतृ ं पानगतऽिप
े
े
शतावदकसवाििश ैव तदने ूितपादने
तदभदे एव वााथऽ।ु वचनबलाििशयोरिप
तादाीकारसवात।् यो यः स एव स
ु े े
इािदवचनानामपाोपासकािदधमिविशयोरवाभदूितपाद
न े ारात।्
ु
एतने ैतदथानपपा ु
कमान िनगणािप
े
िनरासाििशकवलयोः े
सविप सोऽूयोजक एवत ् -
आह
ू
ाानलवीभतॄाानसितः॥ १३१॥
ू
े ा आपो य आन लवीभता
ाित।
इाानिबपयालोचनया े
सागरायमाणनालवा अिप
े
दानसागर लवाः समानाः ॄादीना ं
ािदधमिविशाना
सृिकतृ ं
ु
ॄिविाणामानाना ं सतयः सक ् समहा
ू याः
ू
सा। एत ैवानाािन भतािन ु
माऽामपजीवीित ु े
ौतः।
ु
त ैिरीय े मानषानमारोरोरािधन
े
वयमानानामानाना ं म े पिरगिणताना ं
ूजापाानानामिप
े े
पिरिनापिरिॄानतोऽन
ु े
पषाथायोगनापिरिान ु
िनगण िसा
ु
पषाथसाधनानोपबमािदतायिनणायकूमाणिवरोधाय ्
अ तद िनधमकालकमव ु
े यिमाशयः। े े
लवो लश
िवलास े चित
े िवः॥ ३३१॥
े
परा ूितीपा पँयी परदवता।
नन ु शाथयोादा
ु
ैव शिपदाथािगणािप
ॄणः शॄािभने िकिमित तऽ सािदशाना ं
े
लणाश
वैखयाकपदाना े ैव सह
ं िवराषण
ु
तादाने शॄतादा े े समािधया वाच ं
ं नावित
िवभजत।े अऽदे ं बोम।् ूलय े
सृमानूािणकमणामपिरपाकदशाया ं
ताशकमािभमायावि ू ु े
ं ॄ घनीभतिमत।
ं पिरपाके सित िवनँयदवः
कालवशामणा
ु
पिरपाकूागभावो िविचकीषत।े ततः पिरपाकण े
ृ
मायावित े ताश ं
पिरपकमाकारपिरगिणतमायािविश ं ॄापदवाम।्
ु ं
ु ं िऽगण
अत एव तोिरिप यत-े तादम
े स एव जगदरकपाारणिबपदन
िजसमित। े
ु ू सा िचदित
वि॑यत।े तं ूपसारे िविचकीषघनीभता े
े कायिबतो
िबतािमित। अा कारणिबोः सकाशामण
ु
नादतो बीजिमित ऽयमम।् तिददं
ू ू
परमसलपदै ु े
रत।
ं ं े तषा
िचदशिदिचिौोऽिचदशित े ं पािण। तं
रहागम े -
े िभमान ु स िबभवित
कालन िऽधा।
ू ू े
े त ऽैिविमत॥
लसपरन
े े च िनगत।े
स िबनादबीजभदन
इित। एत े च
े
कारणिबादयारोऽिधदैवतमरिहरयगभिवरा ्
े
वपाः शावामाारौिीपा
े
अिकाानिबयापा। अिधभतू ं त ु
ू
कामपपणिगिरजालरोाणपीठपा इित त ु िनादय े
म।् अा ं त ु कारणिबः
ु
शििपडकडािदशवाो ू
मलाधारः -
ु
शिः कडिलनीित िवजननापारबोमा ं
ा ु
े ं न पनिवशि
जननीगभऽभकं नराः।
इािदरीाचायवतः सोऽयमिवभागावः कारणिबः।
ु िभत े
अयमवे च यदा कायिबािदऽयजननोखो
े रवऽोत।े
तशायामः शॄािभधयो
ु
तदम -्
िबोािमानादाा रवोऽभवत।्
ु
स रवः ौितस े गीयत॥
ैः शॄित े
इित। सोय ं रव ं कारणिबतादाापावगतोऽिप
ू
ं तपवनवशाािणना ं मलाधार
कयसृ
एवािभत।े तम -्
ू ु े समीरणः।
े े मलाधारऽिमदित
दहऽिप े
ु ं तः॥
िववोिरयोने ूयने ससृ
्
स यित तऽैव शॄािप सवगम।
े
िवशषूकाशपनादमय ु े अथ
ं समावािगत।
ु
ं तने ैव वायना
तदवे वदनपय
े
कठािदानिभमानमकारािदवणपपरं
ौोऽमहणयोयतरूकाशपबीजाकं
ु े तमाचायः -
सैखरीवागत।
ू ु
मलाधारथममिदतो य भावः पराः
ु ु
पाँयथ दयगो बियमाः।
ु ु -
े वैखयथ िदषोर जोः सषा
बावित पवन े ूिरता
े ं
वणसाः॥
े -
१५८) इित। िनातऽिप
ू
मलाधार ु
े समः पराो नादसवः।
स एवोतयानीतः ािधान े िवजृितः॥
ु सिशौ
तथा तयोनः ु कठदशतः।
े
--------------------------------------------------॥
वैखया
ु
ु ु मातृकास ु परािदऽयमजानो मनाः
इािद। इ ं चतिवधास
ू
लशो ु -
वैखरीमवे वाच ं मत।े तथा च ौितः
ु उपजीवीित। अना ं अपण
तााचो ना ं तना ू
ितसृिभिवरिहतिमथ इित वदभा।
े ु
े ौरऽिप
े -
चािर वािरिमता पदािन तािन िवॄाणा य े मनीिषणः।
ु ऽीिण िनिहता नयि
गहा े तरीय ु वदि॥
ु ं वाचो मना
े ्
अपदं पदमाप ं पदं चापदं भवत।
पदापदिवभाग यः पँयित स पँयित॥
ु ं
इित। अपदं गितरिहत ं िनः ं शॄ ैव परािदपदचतय
ु े ात ं सदपदं ॄ ैव भवतीित
जात ं तिददं पदचतयमव
ु
एव ं ौितिता
तदथः। ृ ु
ं तिदित पद चातिवात त् े
िवभाः पदिमित गौतमसऽण ु
ू े सिङ ं पदिमित
पािणिनसऽण ु
ू े च ूितपािदतपदलणागतसूयादरिप
े
ु
चातिवाराकतदािप ु े
िऽगणामाऽतादावन
ु
े वैखयाकतद
ततोऽिप परतरिनगणॄतादााभावन
ु े रापा ं तादािमित
कै मितकायन
े शििरित पऽिप
शाथयोादामव े तद कवल
े े लण ैव
े े ु ितसृः परारा।
भावः। मातृकाभदष
ीकायित
ु
िऽपरािसा े त ु ूकारारैरिप िनिा -
े सा।
ौीपराननाथ ूसारित
परानािभध े त े ूिसा सा परा॥
े परा सा शावीपरा॥
ूासादिपणी चित
इित। ूितकल ु
ू ं ाािभमखमतीित ूतीची सा च सा िचती च
ं ं ॄ स ैव प ं याथा। िचनोतःे
ूिती अस
् ृ
िजात किदकारािदित ङीष।् पँयतीित पँयी। अा एवोीणिप
ं
सा। ु
उ सौभायसधोदय े-
ं
ममा वैखरीपा भमानसहिसका॥ १३२॥
े ु
पँयीव न कवलमीणा नािप वैखरीव बिहः।
ु
टतरिनिखलावयवा ू ममा तयोरात॥्
वामपा
े
कामरूाणनाडी ृ
कता ू
कामपिजता।
े
कामर िशवकाम ूाणनाडी जीवनाडीव।
तमाचायभगवादै
ः-
े ं कविलतवतः कालकलना।
करालं यल
ू ं तव जनिन ताटमिहमा॥
न शोल
इित। कत ुृ
ृ े सकतृ त े जानातीित कता।
ृ
ु े वा। कतोपकार
इनवकािभित ृ ु
ानने ूपकऽ वा।
ृ
कतवत ् ान ं या इित वा। कतािदयगष
ा ृ ु े ु धमव
े
ु
ानारोर ू ान ं
ृ े यथा पण
ं ॑ासात
या तशा
ताशानवतीथः। ू े
ृ े ं
कतऽताापरकिलसािन ू
चािर तािन ूिसािन। तािन
ु े
चतिकाघिटताािप े
दशषकपािण।
ू ू ू े उरोरतानामभावात।
पवपवत ू ् तथा च ौयत
ू -े ते
वा एत े पा े पा े दश सतिमित
ृ दशाना ं
ृ ं
कतसा। अत एव कतत े
ृ ू ं िजतवता ऽतािदतऽयमिप
ू िजत ं
ू
भवतीित तशामयादािप। ू े च कतायिविजतायाधरऽयाः
ौयत ृ े
ं
सयीित।
ू ृ
अयो तबीडाकतपोऽयो िविजतो यने त ै अधरे तदधना
े
अयातािदबीडाः ं
सयि ् तने
उपनम े िजता भवीित तदथात।
ृ ं यथा सवापकमव
कत
े ं सविवषयकं ान ं या
कत
इथः। ृ ं जानातीित वा। िशवने सह तबीडायामवँय
ू ं
ृ े एव जय इित म।् कामने मथने
कताा
ू
पिजतोपािसता। अतव वाणोपिनषिद -
ु िना वैदहे अचता
पऽो े य चतनः।
े
स त ं मिणमिवत -् ----------------------------॥
इित ौयत। ु
ू े लाः पऽोऽनो
िवार ं ूावािनथः।
ु
अथ नामपिरभाषामडले चतािरशदािन
ं िवभजत-े
े े ु े
े े चभवदोहदभिवलशशीलजलमोहै
ः।
ु
धचतभवगाः ु जलशोभा भगोलः ख॥
ो भिव े १७॥
ओाणपीठिनलया िबमडलवािसनी।
रहोयागबमाराा रहपणतिपता॥ १३४॥
ु
रहिस िविवे िबयमाणो यागिदौ अनककडलिधित े
ु
पयािदहोमाकपो े ूयोगणाराा।
रहोयाग बमण े
े ू
यज दवपजासितकरण े
दानिित ु े े
धातपाठादकासितरव
े पादिवपणाराा
वा रहोयागः तऽ बमण े े ूाा।
यदाहापः -
े
एकाशील ढोत मोो भवीितिनवतक।
अायोग े िनरत सोो भविमिहसक॥
े ं
्
इित। अणोपिनषदिप- यिद ूिवशते िमथो े
चिरा ूिवशिदित।
े
ौीिवोपासनामाग रहःसा ैव ूिवशिदित
तदथः।
िमथोऽो ं रहपीित कोशात।्
ूकाशामशहाामवलोनी ु ्
ॐचम।
ु ्
ू जहोहम॥
े ं पणवौ
धमाधमकलाह
इित। मोाथिवभावनम -्
े
अिनररिनिरनमधमान े मोहाकारपिरपििन सिवदौ।
ं
ं
कििदतमरीिचिवकासभमौ
ु ु
ू िव ं जहोिम
ु ्
वसधािदिशवावसानम॥
इित। माथिवभावन ं तने तिपता॥
च रहपण १३४॥
सःूसािदनी िवसािणी सािविजता।
ताशयागतपणाा ं सदा एव ूसीदतीित तथा। िव
िी साादवधानने पाकबोधनित
े े िवसािणी।
ं
साािर सायािमतीन।्
सवसाियाः
सारायोगाािविजता।
े
षडवयवकाािन दयिशरःिशखानऽकवचाािण े ं
तषा
े
दवतािभः ु आवता।
शििभया
ृ ानाणवािदष ु-
ु ु
अथावरण ं कयाीिवामनसवम।्
े ्
षडावरणाासमीप े बमतोऽचयत॥
पिरवाराचन ं पादादावावितः
ृ िूय।े
े तासामावरणदवताात
इािदवहारदशनन े , ् तािभः सहैव
ं ू सवा।
नवावरणसापतः
े ु षायपिरपिरता॥
षडदवताया ु ू १३५॥
े महर
षणामानामिधाऽी दवता ु वा।
े एव। तने या
े
उ दवीभागवत े-
सवता तृिरनािदबोधः तता िनम शिः।
अनता चित े
े िवधिविधाः े
षडारािन महर॥
े े
इित। िशाकािदषडािभमािनदवतासािहाितपित
ु
सििवमहयानासनैधीभावसमाौयाणा ं
वाथः।
कामकोानामैयधमयशः ौीानवैरायाणा ं
ु
पराणूिसाना ु
ं वा षणा ं गणाना ू षाय
ं समहः ु ं
ू
तने पिरतः पिरता॥ १३५॥
ु
िनिा िनपमा िनवाणसखदाियनी।
े ु
िन ं दयया िा सािा। तृतीयाितिथिना िनित।े इय ं
ु -े िनिामथो व े िऽपरा
गडपराण ु ं
ु ु
भिमिदािमािदना ूपिता तिपा
ू वा। िनगतोपमा
ु े िनगत ं
साँय ं याः सा िनपमा। न त ूितमाि इित ौतः।
बाण ं शरीरं यिदशरीरम।
ं ् एताणमवित ु
े ौतौ
े
वदाििभगवाणपद े च मीमासकै
ं बाणश शरीरपरने
ाानात।् शरीरे बाणमला
ु े
िवमरशषा। अशरीरं
ु ं मोा ं ददातीित तथा। कौम
इयानवि ं सख
े
ं दवीवाम
िहमवूित -्
मामना परम ं िनवाणममलं पदम।्
ूात े निह शैले ततो मा ं शरण ं ोज॥
िनाषोडिशकापा ौीकठाधशरीिरणी॥ १३६॥
ु
आाया लिलतायाः राः पदशागाः।
े सवासामािवमहा॥
लिलतािपण
े
कोिटिभवाजपयाना ं यथा षोडशकोिटिभः।
े
िूयतऽा तथ ैकन ु
े षोडँयारणन
े सा॥
तऽ या सा महाभागा शराधकाियनी।
ु ं वाम ं तथा िसतम॥्
कायाध दिण ं ताः श
े ूोा दवी
आान ं िवभजित ु
े यवा।
ू गौरी कालीित सा िजा॥
तदैव ििवधा भता
ुे
इित। या। अः ौीकठः सरश े
ललाटं कशवोऽमृ े
तित
मातृकाकोशाीकठोऽकारः स एवाध शरीरमा
ू
वामपाया तथा च ौयत
इथः। ू े अकारो वै सवा वाैषा
शिभमाना बी नानापा भवतीित। अकारपा
पराा ूथमा वाग ैव वैखयािका उ
े फिलताथः।
जातित
ू ं
सतसिहतायाम -्
ु ु पराशिया िचिपा
वागता ू परािभधा।
्
व े तामिनश ं भा ौीकठाधशरीिरणीम॥
इित। या एकाधपाया
े अधारः
दा ू
ौीकठः पिरपितकर
इित यावत।् तदिप तऽैवोम-् इासा ू
ं च या शिः पिरपणा
े शैव े मातृकाासऽध
िशवोदरित। ू
े पणदयािदशििभरध
ू इित फिलताथः।
ौीकठािदिशवैः पयत या अकार
े
यखनदशाया ं कामकला समानजातीयमध
तदिभशरीरवतीित॥ १३६॥
े
ूभावती ूभापा ूिसा परमरी।
े
ूभा अिणमाा आवरणदवताः। ू ैिरित
ृ ं मयख
अिणमािदिभरावता
वचनात।् तती तािभरावता।
ृ िकरणाावणपा
ु न
ु
पनिाराणीित ु न द ं तषे ु
ूाचा ं पः। िकरणा गणा
ु न सो दो इित धमसमिहयादौ
पयासो गणो ं म े
ू
हिरभिािदिभजनसिरिभितः। ु न ि ं तषे ु
िकरणा गणा
ु न स ििमित त ु ताया। तत गणगिणनोरभदादाह।
गणो ु ु े
े पमवे याः। मनोमयो
ूभापा अिणमाा दवता
ु े सवरहिमित
भाप इित ौतः। े
वािसा। े
तथा च दवी
भागवत े तामहं ूयाजाव जानि जव इित। तऽैव
ैतपा ं तामाा िवा ं च
ूथमार े सवच
धीमहीित। परमा उा े ािमनी च।
ृ स सरी
ू ृ
मलूकितरा ािपणी॥ १३७॥
ू
मल ृ
ौीिवाम ूकितः
ू
कारणभतूकाशिवमशाारयपा।
ं
सामतूिसा ू ृ
वा मलूकितः। यदाः -
ू ृ ृ
मलूकितरिवकितमहदााः ृ ृ
ूकितिवकतयः स।
षोडशक ु िवकारो न ूकितन
ृ िवकितः
ृ ु
पषः॥
े ं
इित। मृगसिहताया ु ु
ं त ु महदािदसकपसषाविता
े
ु े ृ
कडिलवाूकितपा ू ृ
मलूकितत ु ं तने तिपा
इ ू
ू ू
वा। अथवा पृिथादीनामाकाशााना ं म े पवपव
ृ ू
िवकितभतोरोरं भतू ं ूकितः।
ृ आकाश त ु ॄ ैव
ृ
ूकितः। आन आकाशः सत ु े त त ु न
ू इित ौतः।
ृ
ूकरमतो ू
मलानीया ृ अत एव
ूथमा ूकितिरथः।
पराऽागम े िशववाम -्
े
ूारासीगाता वदमाता सरती।
ृ
या न ूकितः ू
सये ं मलूकितसिता॥
ृ ं
ु
तामहं सम
ै ैमहदािदिभः।
यावदविशकमपिरपाकं तथ ैव ितित। तम-् ूलये
ु ु े -
ात े ता ं चराचरिमद ं जगिदित। िवपराणऽिप
े पृिथ ु ूलीयत।े
जगिता दवष
े
तजापः ूलीय े तजो
े वायौ ूलीयत॥
े
ु
इित। अं माया। ता लयो नाम मािवव नािको नाशः
ु ु
िक ु सषावःकरणवीनािमव
ृ
ृ ु
मायावीनामनदयादिनिवकानः परमाूकाश
े
बलाानसऽूितभातूायम।् सवथा
भानाभाव े वनु
एवाभावापः। ु
े इापावरऽ ु े अविश ैः
सगानपपः।
ूािणकमिभ े
ता ं मायाया ं िवलीय ैव बमण
ूापिरपाकै ः फलूदानाय परिशव िससृािका
ृ े स ैषा मायावा
मायाविात।
त।े स ईत लोका ु सृजा
ईणकामतोपोिविचकीषािदशै
े े तदैत ब ा ं ूजाययित
इ ैतरय। े े छाोय।े सोऽकामयत
े े त ैितरीय।े तपसा चीयत े ॄित
ब ा ं ूजाययित ु े
े मडक।
ृ
ताशवििवषयतया ु ं
सिवककने मायाया यरण
ु ू
सोऽयमबिपवकमसः सगः ूथमः। नासदासीो
ू
सदासीिदार तमासीमसा गलहमम ु
इा ौितः
ु ृ े
तादमिमािदितरतरै
व।
ु
एतादिवभागापगणऽयादतमःपदवाादिवभागस ्
ु े
थगणऽयाकषद महतः सग ितीयः। तम -्
े
अादिदतिऽभदमहणाकम।्
े
महाम भवं ं ृ
महतोऽहकितथा॥
ु
इित। तािहिवभागगणऽयावाहकार ृ
सगतीयः।
ू
वैकिरक ैजस भतािद ैव तामसः।
े
िऽिवधोऽयमहारो महादजायत॥
ु े
े े स जायत े पनधा।
सािकराजसतामसभदन
ू
स च त ैजसवैकािरकभतािदकनामिभः ु
समसित॥
त ैजसतऽ मनो वैकािरकतो भवि चाािण।
ू े ्
े ं सगऽयमतात॥
भतादाऽायषा े
ितीयहमो यऽ िानिबयोदयः॥
ू ृ
भतसगतीय ु ताऽो शिमान।्
षिडम े ूाकताः
ृ सगा वैकृ तानिप म े ण।ु
षोिः
इािद। अऽाातमःसग
ु े आथबमा
पाठबमानसारण। ु त ूथममव।
े
ु ु ु
े वायपराणादीदाहायािण।
अवाथ एव ं
ं म े उरोर पवपव
चाािदसगाणा ू ू ूकितः
ृ
अ त ु ॄ ैव ूकितिरित
ृ ीना ं मलभता
सवसृ ू ू
ू
मलाराभावा ू ृ अत एव ौयत
मलूकितिरथः। ू -े
े परा था इार
इियः
ु
महतः परममाषः परः।
ु
पषा ् काा सा परा गितः॥
परं िकित सा
ू
इित। अथवा मकारः ं
पसाना ं ताऽाणाम।्
लकारमहदहाराणा ं ऽयाणा ं बोधकः।
े
तनािवधा ृ
ूकितिरथः। ू -् अौ ूकतय
तथा च समाससऽम ृ इित
। अथ बमण
े सवप ु ु े
ैः ोतमपबमत।
ू
अा ूाथिमकमायाितपा। ं
सामत े
ृ
ूधानूकािदपदवामं तिपा
ू वा। तं
ं
सासाम -्
ू े
समिलमचतनमनािदिनधन ं तथा ूसवधिम।
िनरवयवमकमव े ्
े े िह साधारणमतदम॥
- अनािदम ं महतः परं ीवु ं
इित। पिशखाचायरिप
ु
ूधानममशि सरय ु
ू इित। त गणऽयसमिपमवित
े े
तिपािदित
सादीनामतमं ू ं ू े
साूपनसऽ
म।् ॄ ैव वाऽपदनोत।
े े तदमाह हीिधकरण े
ु गत
न चषा ृ े नािप वाचा ना ैदवै
पसा कमणा
े ु
वािदौितिभथा
िनणयात।् िवपित
ु
े वाथः।
उमरमं ं
े वाऽथः।
इित। रारपित
ु
रमदातिमित ु
मपराणात।् समििपित
े वा। समि ं
ु
िवरं ं ि ं मनीरा ृ ं ु
इित निसहपराणात।्
ं ृ
ऽयोिवशिततूकितपा वा।
ं
ऽयोिवशिततािन ू
शने सरयः।
वदशने ूकित
ृ ं च परा ं तथा॥
ु
इित ॄाडपराणात।् अथवा ाे च ां चित
े
ु े े े मं ां चित
पनरकशषारण े
ु े-
े तणािन ॄवैवतपराण
िऽिवधिलपथः।
ु
ं भिूद ु ु े
ं मिूदममत।
ु ु
भिमिूद े
ं िलं ां ूचत॥
ु ं समाढं विमित
ििऽला ृ े न हीयत।े
ु
ु ं शषे ं शैलं िवबधाः॥
ताणिलमिदत
े ु स
इित। अथवा पमलष ु ं पाशब
े ं
पमाः। तं शिरह े
शिपातशाथिनपणावसर े-
े ु
ािपनी परमा शिः पिततत े कथम।्
ऊादधोगितः ू
पातो मतासवग च॥
पदोषषे ु सा
ु े ु े इित॥
पिततपचयत।
ािपनी -
ृ
अहारऽयकायपाविशूाकतसगिऽतयाकतया
पिरणामाािपनी। सवजगािपका वा।
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
ु े ू
चतथशतकनाभमी ािलनी कला॥ ४००॥
ु
इित ौीमिलतासहॐनामभा े चतथशतकं नाम पमी कला
॥ ५॥
िविवधाकारा िवािवािपणी।
े
िवा ं चािवा ं च यदोभय ं सह।
अिवया मृ ं ु तीवा िवयाऽमृतमत॥
ु े
त शिः परा िवोजगायपिरमा।
े गीयत॥
भावाभावपा सा िवािवित े
े दा
िवािवित
े े प े जानीिह पािथव।
ु
एकया मत ु
े जरया ु
बत े पनः॥
ृ
इित। या। िव ैव चरमविप ं ानम।् अिवा
े
भदॅािप ं ान।ं ः परॄाकं ानम।्
पदावािचात।् ो ातावानीित कोशात।् एतय ं
पमाः। उ लैे -
े िशवपिमद ं ऽयम।्
परं चित
ॅाििवा
अथष ु िभपषे ु िवान ं ॅाित॥
े
आाकारण ं ु ै े कत।े
े सिविबधिवित
े इित॥
िवकरिहत ं तं परिमिभधीयत॥
े ु ु ु
महाकामशनयनकमदाादकौमदी॥ १३८॥
ं
महाासौ े े वा महाकामो महो
कामशित े
े वा महाकामश
महाशयासावीशित े ु ु े
नयन े एव कमद
ु
कै रव े रपज े वा तयोरााद े िवकास े सखाितशयकतिनमीलन
ृ े वा
ु चिकव।
कौमदी ू े े वा।
े काितकपिणमवित
ु ु ं कै रव े रपज े कमदः
कमद ु ु कपौ।
ु
कामद।◌ः ु
े मािस चिकाया ं च कौमदी॥
काितक
ु
इित यादवः। अथवा। किता
ं े ु
नरािधकःखसिमौािदहतिभिना ु
मीितयषा
ं ते
कमदो े ु
ु ु वैषियकाः अतव तषामनकािभूायण
े कपण ु ु े
ृ े कमद
ु ु
कमिदित ु ु ृ े
शातः। ामपणऽविदित िव।
े
तषामासमााो ु
ादः सखाितशयो मोप इित यावत।् स च
े ं नयनने ूापणनित
महाकामशूित े े तृतीयासमासः।
ु
िशवूापणज वैषियकिन सख ु ूकािशका॥
कौमदी
१३८॥
ु
ौतः
े ु ु
भहादतमोभदभानमानसितः।
ू िशवरी॥ १३९॥
िशवती िशवाराा िशवमितः
े
िशवो तोऽ ं यथा भवित तथा सशूापको याः सा
् े यथोवा
िशवती। ञ उपताप। ु
ृ तोऽपतापकः। ती
सािरके सम े इित कोश े सारशोऽिप सशसारणपरः।
े
े ं तिना ं दीघित
नोतिनाया े दीघः।
ादाायािमित ङीप।् बोीहःे ााददाद े ो े
े ु े-
उ माकडयपराण
िया ं ङीिषित तदथः।
े िशवः यम।्
ु दौने तया दा
यतो िनयो
े ं
िशवतीित लोकऽितः सा ाितमागता॥
ु
इय ं च परा ु े परखड
े तीथ िता। तं पपराण ु -े
े
अथ तऽाः ु े या विता इित ूक
ूवािम पर ृ िशवती
े मा
तथा वदी े मरी
े े
सदािद। े
िशवनाराोपाा।
ु े-
तं ॄाडपराण
े च।
िशवोऽिप या ं समारा ानयोगबलन
्
ईरः सविसीनामधनारीरोऽभवत॥
ु ू
इित। शरोपािसतचतटिवापा ू
वा। िशव एव मितः
े ् तम -्
प ं याः िशवशयोरभदात।
ू े ु गढो
एको िः सवभतष ू माया िः सकलो िनल।
े न च तििभा तावामृ
स एव दवी े ै तं ोजि॥
ू
इित। िशवा मलमयी मितया इित वा। िशवो मो एव प ं या
वा। मोामाऽपात।् तं सौरसिहताया
ं ं
ु
चतदशााय ु े प ं त े ूवािम समासत
-े अथ मः
इार
ु
तादाप ैव परा मिरिवया।
ु
ूितबा िवश े
िवया तऽनघ॥
ू
े िशपिजता।
िशविूया िशवपरा िशा
े
न पािणपादचपलो न नऽचपलो े ्
भवत।
न च वागचपल इित िश गोचरः॥
पारयागतो े ं वदः
यषा े सपिरबहणः।
ृं
त े िशा ॄाणा याः ु
े ौितूहतवः॥
े
ू
इित विससऽोलणकाः िशा े इा याः सा। या
ू
िश ैिरा पिजता। ू
े माच े िशपिजता।
इममवाथ
े
यातीतगोचरा वाचा ं मनसा ं चािवशषणा।
े व े तामीर पराम॥्
ािनानपिरा
ू
इित। ीशििजबना ु
ू ं ऽयी न ौितगोचरादािवव
े
गोचरश ीिलम।् न िवत े गोचरो यािमित वा।
वानसिवषय एकोऽिप पदाथ या ं नाि।
े वानसाऽतीतािदित भावः। य ु अा
तणानामानन
ु
ृ िनमन ् े ि े इित छलारसऽय
इिधक ू ं पत।े िनः
्
मन िः े
ा इतदराािन चायव नामािन
ििपदघिटतािन भवीित तदथः।
तमानिवभिकपदयपरम।् अूा े वामथविदित
ायने
ताशल एव नामयॅमिनरासकने साथात।् यथा
े इदं त ु
परं ोितः परं धाम परा शिः परा िनित।
े ं नामदोषः।
िभिवभिपदयघिटतमक े यिप मन
वाचा च मनोवाच े त े च त े आम े च अपे च मनोवाचाम।े िवशषण
े ं
ु े पविनपातः।
े े बलिमन
िवशण ू त े न भवत इमनोवाचाम े
े े ु
े े ं नाम सवचम।
। तयोगचरकपदमवद ् यतो वाचो िनवत
े इित
ु े कवौा
ौतवदै े ु
ु मनस ैवानि ु च सह
इािदौा
िवरोध भामा ं शिलणापरतया पापमनःपरतया
्
च वाकनने पिरतात।् तथािप गियाढीठका ं पृण इित
ू
छलारसऽिवम।् त च छाया
ु े
ं इकादशिभररै
पृिककरवीिरवढीठकापृ
भाकारै
ा
। तषे ु च ूकत े
ृ ं नामार पकोशारितािन ु
चतदश
नामािन ूितपा।े पवगयारकाारनामा ं
ं ु ृ
सपटीकतािन
ादश नामानीथः।
ृ े े े त ु नवारं रािदं च।
ूकतनामकारूष
ं ु
ािदित ताशने सपटीकरणाभावावित ू
सऽिवरोधः।
ू
सऽाणामिप ोपायिनबनमाऽपने
तोपायोपायाराषकपयालोचन े त ु सोऽिप पः
ु े एवमऽािप िम॥् १४०॥
साधरव।
े
िचितनापा
जडशिजडािका।
ु
िचिरौपशिः। िचिदपमायािमित ृ े िचिदित
यातः।
ु
चोपमाथ ूयमान इित पािणिनरणा।
ू े
े अरे ॄपरे अन े िवाऽिव े िनिहत े यऽ गढ।
रं िवा मृत ं त ु िवा िवाऽिव े ईशत े य ु सोऽ॥
े े े अिवािनवारकप ं
ं िवापदनोत।
इित तातरिनिद
ं ं वा िचिः। दवीभागवत
सम च ैतापरपयाय े े
पम े -
ू े ु शिः सवाना
वतत े सवभतष ृ
नप।
शवविहीन ु ूाणी भवित सवथा॥
ू े ु प ं तादवे िह।
िचिः सवभतष
े चतनापा।
इित। तदवाह े े
िचिः परमर िवमला
े
च ैतमवोत ं े च ैतपा
इित सपशारीरकाचायाः।
ू
शििरित गौडपादीयसऽ। े
दवीभागवत े ूाथिमकोकऽिप
े
ु ं या नः
ैतपा ं तामाा ं िवा ं च धीमिह। बि
सवच
ूचोदयािदित। इय िऽचरणा गायऽी। अत एव माे- गाया च
समाराै भागवत ं िविरित। स ैषान मीमाँआ
ु
भवतीित ौितरिप। आन ॄणः स ैषा िचिपा
ू
शिममासा
ं भवित िवमशािका भवतीित
ं
शकरारयचरण
ैिवार
े ाानदशनात।्
े
ॐजगदाकशूितयोिगको मायापिरणामिवशषो
े ् उ िवपराण
जडशिः। सृशिमाऽोपलणमतत। ु ु े-
शयः सवभावानामिचानगोचराः।
शतशो ॄणा ु सगाा
भावशयः॥
ू यतो वै सृशयः।
ूधानकारणीभता
ु ै ं नाििदपत॥
िनिममाऽ ं मक े े
ु
नीयत े तपसा ं ौे शा वत ु ताम।्
ु
चतिवशरं छो गायऽी। गायऽी छसामहिमित
े
गीता। गायऽी छसामसीित कौम दवीव े च। या गायाा
ु े
गोपका ॄणः किनपी। तं पपराण
ु सित समाता सािवऽी
ु ं े े ॄिण याग ं कवित
परऽ
ु
लािदका अािप नागताािभः सहागामीरमदात।् तने
ु
वचनने किपतो ॄा शिहाािोपकामाना िव ं ु
ु
ूवािनित ृ
ूक
ु
ु े तदा िवॄाण
एवम ं ूोवािनदम।्
े ु
तदनामहा मया दा ं तव ूभो॥
े िवक ं मा कथािरम।
िववाहन
गावण ृ ्
ृ
गहाण ु ्
गोपकाया अाः पािणमनाकलम॥
ु े े िपतामहः।
ततो गोपीमपयम
गावण
े अथवा गाय ं ऽायत े
इािद। तने ताशगोपकापथः।
याायऽी तने कत इित गायऽीक े
ृ ु े
भाराजिनवचनादमातिर ूिसो
े
गायऽीशदभदादाया ु
अिप वाचकः। आतोऽनपसग क इित कः।
गौरािदाङीष।् तं पपराण
ु े-
े ु े ाा जपा
िवशषार े ं वदमातरम।
े ्
े ु
े ु े त-ु गायनामनाािप गायऽी िऽदशािचतम।
इित। दवीपराण ्
ु
मयािभात ं यां च ैव समपिता।
तने ाितिरवे ं नाम त े िसिमित॥
े
ू ं ॄ सानादिवभागतः।
े सयग
सित
ॄा ैः सकलैभतू ैदशै
ं ः सिदानः॥
े
इित। तदभदािदयमिप सा। तथा च ासः -
ृ
इित। भाराजताविप -
े े या िभा कमसािणी।
ॄााकारभदन
े
भातीरशिः सा सिभिहता ु ै इित।
बधः॥
ु
गायऽी सिशरारीयसिहता ं
सामयीागमै
-
रााता िऽपरु े मवे महता ं शमूदा
कमणाम।
्
ु
इिभयोििरित। े
अत एव सिकालोपादवतापरोऽय ं श इित
े
माधवः। सयाा। आतोपसग इित कमयिणित
ु तं
पािरजातकारः। इय ॄणो मानसपऽी।
ु े-
कािलकोपपराण
ु े -
इित। भगवतीपराणऽिप
ु मनोजाता पराभवत।
या सा सा ॄसता ु ्
े ु ु े तु -
इित। रणकापराण
ु
इम।् एकवषाककापा
वा एकवषा भवित
े े
काूकरण े धौवचनात।्
ृ े
िजविनषिवता॥ १४१॥
ू िनषिवतोपाा
ृ ैवािणकसमहै
िजवै े े उ
साादव।
े ु ु े-
रणकापराण
ं े
िशवािदिािन षिशावासन ं
योगपीठामासन ं याः। ताित िपतीित वा। तद
ु ृ
बििवपिरवििवषय े शिः। भगविप सवषा ु िवपिरवतत
ं बौ
ु
े भवित तदवाा। एवमवे चों यदमनमिमित
एवित
ु
िवसहॐनामभा
े आचायभगवादै
ः। तत तऽ यद े
ु
नमद े नम इित कषाितमकन
े ं िचम ्
े े ैव ॄिण ूवौ
यदशतावदकापिरागन ृ
ं
े सवनामानपायात।
सााभावन ् िक
ु े चन यदिमित
तवगयारचतयातमाऽिप
ं े े े तयोः ूाितपिदकयोपपादम।
सिहतोपपदकारामवित ्
ं
ौीिवा च परोितः परा िनलशावी।
े प कोशाः ूकीितताः॥
अजपा मातृका चित
इित। एतास ु पदवतास
े ु ौीचबराजऽमानास
े ु
ं
परोितराातॐो दवता े ु
े अिभतः सृािदचबष
ू े ौीिवा त ु म े िबिित िितः। तने
े े प।
िसमिभदन
े या सि
पकोशानामरे म े ितथः।
े
तावददािदशरीरमय -ूाणमय-मनोमय-
े
िवानमयानमयाा अरःकाबमण
एतषा
पकोशपदवााः पदाथाः। े ं पाना ं म े
े े िता। आनमयािधकरण े
आर आनमयः कोशऽाभदन
ृ
विकारै ु
ः- अोराानमय इािदौितानमय
े आचाय भगवादैानमय शोधनीयषे ु
ॄपतोः।
ु े िस े ॄता नोपपत इाशयने
गणनादश
ु
ॄपवा वािपतः। त े
एव ॄिनदशो
यदयमाकाश आनो न ािदित सामानािधकरयने
ूयोगादानमयकोश
ू
पराकाशाकॄशरीरभतिचिपम।्
ु
ौीकठभा े तीकादावयमथः ः। पॄप े तु
ु ैतत।् ॄगीताया ं
े य
पानामरे म े ितथः।
ृं
तथ ैवोपबहणदशनात।् तम -्
ु
यिददं ॄपा ं सानायाकम।्
ु ु
साााथा सरपवा॥
सरसः सवदा
ु ्
अूाणमनःूबोधपरमानैः िशरःपयक
ु
पाूकटै
महोपिनषदा ं वा ैः ूिसीकत
ृ ैः।
े े भवतीमतलीनािमित
कोशैः पिभरिभरव े
ोितः ूललाचपला ं यो वदे स ॄिवत॥् इित।
ू
मदने घिणतािन ु ं
रािन चाीिण याः। बािवषयवैम
ू ् मदने पाटले तर
घणनम। े ु कपोलिभी याः।
े गडभवौ
मदो म ं लण? तानम।् या मदः करी।
ू पाटलं
ु े मथयोऽच।् ताकारकािचिऽत े
पिवशषः।
ं
कणावतसवौ ु याः।
च गडभवौ
े
मदो रतिस ू गव हषभदानयोः।
कया
े मद ् आात ------------------------------॥
मऽिप
इित िवः।
े ु ु
चनिविदधाा चायकसमिूया॥ १४३॥
े घृसारण
चन मलयज िवण े िदधािन िलाािन
े ु ु ं नागकसरप
याः। चायकसम े ु ं चासिप
ु ं
ु
कशला ु ु कलरी।
कोमलाकारा कका ु े
ु
सृािदिनमाणकौशलवाशला। ु ं जलं लाित आद े
कश
ु
इित वा। आदाः। कितः शलमा याः अम े
तदिधककािमािदित वा। शलं त ु शकीलोि शलो भृीगण े
ु ु
िवधािवित िवः। कोमलः सकमार आकारोऽवयविवासो याः।
ु ु ुे े
े ौीपरऽहारिचमयूाकारयोम
ककादवी
ृ
िवमशमयवाामिधकता। तं लिलतावर े वाप
ृ -
ूक
ु
किवतरिणिनलया ु ु
ं कलाचलिधकचनमाम।्
ु
कमिविलगाऽ ु े सततम॥्
ु ु ं मनिस कमह
कका
ु ु
कलकडालया े
कौलमागतरसिवता॥ १४४॥
ू
मलाधारकािणकामगतो ु ु ं
िबः कलकड
ु ं तदवालयः
कमलकमितिछित े ापान ं याः।
ु ु
तिासमायः सषििरव ु
या इित वा। सा कडिलनीित यावत।्
तमाचाय भगवादैः -
ु ु
ू ं भजगिनभमवलय
अवा ा ं भिम ं
माान ं का ु ु े कहिरणी।
ृ िपिष कलकड ु
ं
इित। वशपरराूाो ु
मागः कलसिाौलः।
तं ोतखड े -
य य िह या दवी ु
े कलमागण
सिता।
ं
ु े ैः॥
ू बिलगानलपन
तने तने च सा पा
े ैिविवध
इित। न ैव ू े ु
ै ैव पजयलमागत
इित च। या समयमत ं
े िवोपाौ मतऽयम।्
कौलमत ं िमौमत ं चित
ु ं
शकविसािदसिहतापको
ं वैिदकमागकरितमाम।्
ु
चकलािदताकों त ु चरमम।् कलसमयोभयानसािरात।
ु ु ्
ु
कमारगणनाथाा ु पिमितधितः।
तिः ु ृ
ु
कमारः ु
ो गणनाथो गजाननयोरा माता। कितो
ू यषा
मारगणः रिवकारसमहो े ं ताथानत े बातीित वा
। अिब बन इित धातः। ु
ु कमारशन
े तवोऽहारो
े ृ े
वा गत
ु े-
। तं वराहपराण
ं
तयोगादहारः े ु
स च सनापितगहः॥
इित। तण ैनाथानतीवाहािवानत ु
इित। तादीिन स
ै
नामािन तोषपोषानधयशमकाणवकमनीयतावाचकािन
े तामिभदधित। तथा च
सि ताशभगवतीपािभूायण
े ु े-
माकडयपराण
या दवी ू े ु तिपण
े सवभतष ु े सिता।
ं
नम ै नम ै नम ै नमो नमः॥
े -
इािद। मािरमाहाऽिप
यो दवः ू े ु तोषपण
े सवभतष े सितः।
ं
नम ै नम ै नम ै नमो नमः॥
े
इािद। दवीभागवत े तृतीय े -
ु कीितधितलीः
बिः ृ ृ
शिः ौा मितः ितः।
्
ं ूािणना ं साा ू ं तिदशनम॥
सवषा
ु े दवीऽगणनावसर
इित। पपराण े े ु े े तथा।
-े तिवर
े
दवदावन ु धितः
े पिः ृ िपडारकऽे े इवे ं
े
तऽािधाा े ु
भगवा नामम।् मित ु वायपराण
ु ु े
िनत े -
े
इित। ता दवीपता ू ं
सतसिहतायाम -्
ु ू
यानभितिदता े
मितः परा वदमानिनरता ु
शभावहा।
ु ं वय ं िशवा ं कशवािदजनसिवता
तामतीव सखदा े ु
े ं नमः॥ इािद
।
शािः िमती कािनिनी िवनािशनी॥ १४५॥
ं ु पनयया।
मलमायािवकारौघशािः पसः ु
ु सािधकाराद ं पदम॥्
सा कला शाििरा
ृ ृ
इित। बहाराशरताविप -
दशपाला
ु ं नािसकाया बिहःितम।्
ु े सा कला षोडशी ता॥
जीवो यऽ िवशत ृ
े
ृ सा च शािः ूकीिततम।
इित ूक ् सु ु अिः सा तने
वा िमती। सायाः शोभन पारमािथकं
ावहािरकसािधकम।् ूाणा वै स ं तषामष
े े सम ्
ु े
त सिमित च ौतः।
े ु
ाशीःमिनापपयमलवाचक इित रकोशः।
े या। कािशनाशिवत।
ीिवनािशनामित े े े
े ु ं
नियतृािनी कामधनवशोवो े वा
गोिवशषो
े े ीित िवा
गापा वा। िवशषण
िवारायाााशियत ं ु शीलमाथा॥ १४५॥
े
तजोवती िऽनयना लोलाी कामिपणी।
े ू े
तजसामािदादीनामाधारभताजोवती। ्
एतिन खर े
गािग सयाचमसौ
ू ु े ऽीिण
ृ ितत इित ौतः।
िवधतौ
ू
सोमसयािपािण े
नयनािन नऽािण याः।
ु े ृ ं े णाभावः। वौषिडित
ादराकितगणााशऽिप
े सा
श िऽनयनित ं नामपारायण े ूिसा तिपा
ू वा।
या नयनशो लणया ूमाणपरः। नयित ूापयित
ु े तथा च शािडसऽू े ूयोगः ऽीयषा
ूमाणिमित । े ं
े
नऽािण े ु
शिलाभदाििविदित। ऽीिण
ु
ूानमानशपािण ूमाणािन याः।
यिषयकूमाजनन े िऽिवधमवे ूमाणम।् ौवणप ं
शाानम।् मनन ं यौिकादानमािनकम।
ु ् िनिदासन ं त ु
ु
ानभवप े पर ु िवजातीयूय ैः
ं ूमव।
कदािच े मऽिरतम।
े ् एतदिभूायण ु
े ैव शािडमिनना
शमार ैव ूमाणािन गिणतािन। उपमान
ु
शिमहमाऽिवषयकने ूकतानपयोगात।
ृ ् अत एवों
ु ृ -
मनतौ
ु ं च शा ं च िविवधागमम।्
ू ं चानमान
ु
ऽय ं सिविदत ु
ं काय धमशिमभीत॥
े
ं
इित। सााना ू
ं समाससऽमिप - िऽिवध ं ूमाणिमित।
ू
योगसऽमिप ु
- ूानमानागमाः ूमाणानीित।
ऽीागािधकािरणो नयतीित वा। दिणोरमाग
े ऽयो मागा उरऽ िववचिय।
ॄमागित े े तथा चों
े ु े-
दवीपराण
े
कामािभमािनयोगरीपा ु े-
वा। तं वराहपराण
कामः बोधथा लोभो मदो मोह पमः।
ु ं सम ं तथा॥
माय षिमाः प ैश
ू मी या
असया े इता
े अ मातरः।
े
काम ं योगर े
िविं बोध ं माहर तथा॥
ु ं यमवे च।
े प ैश
यमदडधरा दवी
ू च वराहाा इताः
असया
े पिरकीितताः॥ इित।
ं
मािलनी हिसनी माता मलयाचलवािसनी॥ १४६॥
मालावाािलनी। ोीािदािदिनः।
े
एकपाशातृकािभमािनदवताया ं तिपा
मािलनीित सा ू वा
े
। या अि दाः ू वा। तं
सखी मािलनीनाी तिपा
ु े पावतीिववाहूकरण
वामनपराण े सपदीबमण ं ूक
ृ -
ततो हरािमािला ृ
गहीतो दायकारणात।्
ु े हरोऽॄवीत॥्
िकं याचस े ददाषे मित
े शर।
मािलनी शरं ूाह म ै दिह
सौभाय ं िनजगोऽीय ं ततो मोमवािस॥
ु माम।्
े द ं मािलिन म
अथोवाच महादवो
ृ े
इािद। विवशषपा मािकनीपा वा।
ृ े े ाालाकारियामिप।
मािलनी वभद
चानगया गौया च मािका ं च मािलनी॥
ु
इित िवः। सवषा का मािलनीत े तिपा
ू वा।
सिभमािलनी सा ािदित काूकरण े धौवचनात।् हसा
ं
े अामभदन
यितिवशषा े े सीित हिसनी।
ं ं इजपामो वा।
हस
ू च
ााता। मातृकापा वा। माणा ं मातृभता
सवजनियतृ
े
मातृका परमरीित ाात।् ूमाऽथक ंु
ं पिलः वा।
े
ूकाशोऽऽ िवशः। े
अथवा दशमीितिथिनाम मातित
ं
सा। नामपारायण े तथा दशनात ् ू े
तिपथः।
े
कायावरोहणाऽािधाऽीय ं माता कायावरोहण इित
पाात।् लीबीजािप मातित
े सा।
ं ौीमा रमा च कमला
े िवाोः।
माता ली मलित े शाबरिचामणौ
ूिसा मलयालयभगवती तिपालयाचल
ू े वसतीित तथा॥ १४६
॥
ु ु निलनी सॅः
समखी ु ू शोभना सरनाियका।
ु
ु ं याः सा समखी।
शोभन ं मख ु ु ु
ानने मखकारािधात
े ्
े
। शोभतऽ ु ं य एव ं वदित
मख ु े ॄिवद इव त े सौ
े े ौतः।
ु
मखमाभातीित ु े षोडँयनोपादवतािवशषो
ौत। े े े वा
ु ु
समखी। ु े
करचरणमखनऽावयवाना ं
ृ े निलनी। भागीरथीपाा। निनी
कमलपािायन
े तदीयादशनामस ु गणनात।् नलाो राजा
निलनी गित
ु
यामपासनया तादाने िनिवः सित ु
े वा। शौभन े ॅवौ
ु ू सौयशीलाोभना।
याः सा सॅः ु ु ं साध ु
सषम
ु ं नाियकरी
शोभनिमित कोशः। सराणा े महरा मिहमा
े
दवतानािमित ु े
ौतः।
ू
कालकठी कािमती ोिभणी सिपणी॥ १४७॥
े
कालः कठो यर ु ु े-
त ी। उ वायपराण
े ं
पँयता ं दवसघाना ं िपशाचोरगरसाम।्
ृ ं कठे िवष ं घोरं कालकठतोऽहम॥्
धत
े ु े
इित दवीपराणऽषििशवतीथूकरण े कालरे कालकठ इित
े तने तऽािधाऽीथः।
यत। े ु ु िनः कलः
मधरोऽटो
स एव कालः ािथकोऽण ्
कालः कठो या इित वा।
े वा ङीप।् दाकासरवधाथ
अगाऽकठ ु ससज काल
कामािरः कालकठ कपिदनीिमित लैे कथायाः
े ू वा। कलपदादवे ािथकोऽवा।
ूिसिपा ू
मिनिरित
कािरा अीित कािमती। परमरौ
तदथः। े ु े
सृौन
ु ु े-
ोभयतीित ोिभणी। तं िवपराण
ु ं च ैव ूिवँयाया
ृ ं पष
ूकित े हिरः।
े पािौतः॥
ोभयामास भगवागकाल
ं
इित। या। मनःोभाािणानजनयिदित ोिभणी। तं
ु े मितऽय
वराहपराण ू ं ूक
ृ -
े तप ं ु त ु वैवी।
या मरं गता दवी
ु ं मनः॥
े महता िभत
तापाः कालन
ु ु कमायः
ताोभामः ु सौदशनाः।
ु े
नीलकितकशाा िबोः पलोचनाः॥
ू ु
इीवरसमा दामनपरााः ु
सवचसः।
ं
एविवधाः ियो दः ु ्
े ोिभत े मनिस ितम॥
ू ं य
इािद। स ू ू
ं पमाः। सातरं
्
िनम अणोरणीयािनित ु े स
च ौतः। ू इित होमिवशष
े ं
सा।
ू
तराजे- िनािनोिदत े मलाधारमऽि
े पावक इािदना एव ं
ादशधा होममरैः ादीिरत ैिरने मनोा
े तदवे
े अिप ऽीिण पािण
पमा इित वा। दा
ू ू े े े मव॥
लसपरभदावित े १४७॥
े
वळरी
े वयोवािवविजता।
वामदवी
े
षीितिथिना जालरपीठािधाऽी वळरी। अथवा
ु
ौीपर ादशः ूाकारो वळमिणमय ैकादश म े
वळाा नदी तदिधपितः। उ वाससा -
े वळ ं दा ं बलिष।े
तलािता दवी
ु े सोऽिप कताथः
पनरदध ृ ्
गमियवान॥
े
े वामदवः।
इित। वामो वननीयो दवो े ु
े अॄवय
त ं दवा ं वै नः
े ु े वामने भागने
ं वाम इित ताामदवे इ ैतरयौतः।
सवषा
दीतीधनारीरो े
वा वामदवः॥
ु
कमोदसाश े ृ ्
ं वामा ं वनवषधत।
ु
वमरमीश ूिताया ं ूितितम॥्
ु
इित िशवपराणोः ू मितिवशषोऽिप
सदािशवहागतो ू े
े
वामदवय ु
े ं वामा सरी े वा। वामाना ं
च सा दवी
कमफलाना े े
ं वा दिधानदवता। वामाचारे रता वामाः।
ू
पजकोऽिप े
भवामाग ु
सतत ं रत इित कािलकापराणवचनात ्
े ं दवीित
तषा े े ु े-
वा। उ दवीपराण
े
इित। बापौगडकै शोरािदवयोिवशषाणामवािभिवविजता।
सदातनात।्
े
िसरी िसिवा िसमाता यशिनी॥ १४८॥
ु
गोरूमखाना ं िसानामीरी ािमनी एताैव
काँया ं ूिसा। िस च सा िवा च िसिवा। अत एव
ु ं कािदमत े िनाना ं
पदँयाः िसािरचबशोधो नाी
े शकादय इित। िसाना ं माता
िसमाावां
रकात।् यशोऽा अीित यशिनी। अायामधाॐजो
े िविनः। त
ु े १४८॥
नाम महश इित ौतः॥
े
अथ िषिनामिभयिगनीासबमण
ु डरलकसहयायोिगनीसकप।े
िवशािदसचबािधातृ
ु
न भगवत ोतमारभत े-
ु
िवशिचबिनलया रवणा िऽलोचना।
ु
िवशीािदना। तऽदे ं डािकनीानम -्
मीवाकप ु नपदलकमल
ू े िवशो ृ े तरा
े े ं
ं िऽनऽा
ह ैः खाखौ िऽिशखमिप महाचम सारयीम।्
े ैकन
वण ु ं पशजनभयदा
े या ु ं पायसा ैकसा।ं
ा ं वऽमृ ृ ु ं डािकन वीरवाम॥्
े ता ैः पिरवतवपष
ु
इित। िवशिचबं षोडशदलकमल किणकै व िनलयो याः। आरो
वण या इित पारं नाम। आङीषदथ। तने तर
े ु
ु ु ु
पाटल इलणकपाटलीकसमसमानवणथः।
लािकनीूकरणगतनाा पौनाभावा। ऽीिण लोचनािन
याः।
ु
पायसािूया ा पशलोकभयरी।
ं ृ डािकनीरी॥ १५०॥
अमृतािदमहाशिसवता
ं तािभः षोडशिभमहाशििभः
अमृताा शिरािदयासा
े कदलिनािभः
अमृतकिषणीाणीािदिभरराािभरकै
ं ृ उ त े -
सवता।
े ु
तादकाला िवशु ं षोडशारम।्
मगा डािकनी बापऽषे ु परमरी॥
े
ु
अमृतारााः िब
ं ततः।
े
इित। नवाना ं िवशषणाना े ं नाा िनिदशित-
ं िवश
े १५०॥
डािकनीरीित। डािकारीथः॥
दय े ादशदलकमलऽनाहताचब
े े रािकयाा योिगनी
ितित। ता ान ं यथा -
ु े िवदनलिसता ं दिण
े भानपऽ ं ँयामवणा-
म ं शल ु ैधारय
ू ं कपालं डममिप भज े ्
िऽनऽाम॥
रा ं कालरािऽूभृितपिरवता
ृ ं िधभै कसा ं
े
ौीमीरवामिभमतफलदा ं रािकन भावयामः॥
ं
दोलामालािदधरा ं
िधरसिता॥ १५१॥
ं
दािभवराहसमानद ै ला शोभमाना। अमाला
ु ु
े ं चतणामायधाना
ं तषा
आिदयषा ं धरा। पचाच।्
कमयिण े ात।् उोके यिद चबं शलिमव
धारित ू े
पाठदाऽ रथा मा ं शोभा ं लाित आद
े ् िधरे शोिणत े सिता
इमालं चबिमायम। ं
े १५१॥
तदिभमािनन॥
ृ िधौदनिूया।
कालराािदशौघवता
ु े
अि कालरााा काचन शिः। तं वराहपराण
ू ं ूक
मितऽय ृ -
या सा नीलिगिरं याता तपस े धतमानसा।
ृ
रौिी तमोभवा शिाः ण ु धरे ोतम॥्
इार
े तामसी शिमा।
रौिी तपोरता दवी
ं
सहारकािरणी नाा कालराऽीित ता ं िवः॥
ं तासा ं ठकायादशीनामोघन
इित। सा आिदयासा ं े
समहन ृ पऽषे ु विता।
ू े वता। े िधो घृततु ओदनः िूयो याः।
े ैकन
वण े महावीरवरदा
े -
े ं त े वीराः। पयिप
िविवधा ईरा वा इरा वा यषा े
चमतवाणीकाः
ृ ावका इित यावत।् अथवा महावीरं सौिमकः
े महावीरं त ु िवबाधमृजीषिमािदौितूिसः
पाऽिवशषः। ु
अबिहिवसरतािमियाणामधीरः॥
े
इित। अथवा महावीरः ूाद इः शब। दवीभागवत े
ु
चतथ ं यु े जात े
े शबूादयोिदवषशत
ु भगवती योरिप वरमदािदित
पाभाा ं ता
् े वरं ददातीित तथा॥
कथानकरणात तो
रािकयािपणी॥ १५२॥
ू
मिणपरािनलया ं ु
वदनऽयसयता।
ू
मिणपरा ं दशदलं नाभौ प ं तऽ लािकाा योिगनी
ितित। तम -्
डामया ु
ैः परीता ं पशजनभयदा ं मासधाकिना
ं े ं
ु
गौडाासिचा ं सकलसखकर लािकन भावयामः॥
ू
इित। मिणपराम ं ु
े सयता।
ं िनलयो याः। वदनाना ं ऽयण
ु े डामयािदिभरावता॥
वळािदकायधोपता ृ १५३॥
ु ु ै े डामयाािभः
वळािदकै तिभरायधपता।
फािरयािभदशिभः ृ
शििभरावता॥ १५३॥
रवणा मासिना
ं -
ु ु कला
षशतकं नाम समी सषा
ु
गडाूीतमानसा।
ु े िमौम ं गडाम।
गडन ु ् भण
े िमौीकरणिमित समासः।
तने ूीत ं मानस ं याः।
ु
समभसखदा लािकािपणी॥ १५४॥
े भः
समो े ु ं ददातीित तथा। लािकााया
सख
अायाः पमाः॥ १५४॥
ु
ािधानाजगता ु
चतवमनोहरा।
ािधाना े षले प े कािकाा योिगनी ितित।
तम -्
ू ु
शलाायधसा
पीतवणाितगिवता॥ १५५॥
े
मदोिना ु
मधूीता बिािदसमिता।
े
मदिस ु े े िना िितयाः।
धातिवशष ु मने
मधना
े वा ूीता। तथा च ौितः
ौिण ु जहोित
ु - यधना ु महतीमवे
े ं ूीणातीित। महादव
तवता
े ूीणयतीथः।
बिािदिभलोािभः षिः समिता।
ू ु
मलाधाराजाढा ं
पवािसिता।
ू
मलाधारा ु े कमले सािकाा योिगनी ितित। तम-्
े चतदल
ू
मलाधारप ु
े ौितदललिसत े पवा ं िऽनऽा
े ं
ू ु ं
ं ं सृिणमिप कमलं पक
धॆाभामिसा
ु
ानमिाम।्
ु ू
िवॅाणा ं बादडैः सलिलतवरदापवशा ृ ं ता ं
वता
ु
मिाासिचा ु ु ं सािकन भावयामः॥
ं मधमदमिदता
ू े ु े आढा तिणकाया
इित। मलाधाराऽज ं िता।
ं
पसािन वािण याः। अि अिष ु वा सिता।
ं
अशािदूहरणा
े
वरदािदिनषिवता॥ १५७॥
अशादीिन
चािर ूहरणािन याः। वरदािदिभः
े
सरािभतसृिभः शििभिनषिवता॥ १५७॥
ु
मौदनासिचा सािकािपणी।
ु ू
मसपिमौ ओदन े आसं िच ं याः। तण ं च
ु ं
कमारसिहतायाम -्
ु
सशािलतडलू
ु ु
ं तदध मिभकम।्
चतःपल े ्
ु ं गडु ं ूों तान ं नािलकरकम॥
ु
मिमाऽ ं मरीच ं ादध स ैव ं रजः।
ु ं गोघृत ं िवः॥
तदध जीरकं िवाडव
े माऽण
गोीरण े सयोा
ं कमलासनम।्
ु ्
मािपचनादवे िसािमदममम॥
ू
इित। सािकाायाः पमाः ॅम े आाचबं नाम
िदलं प ं तऽ हािकाा योिगनी ितित। तम -्
ू
ॅम ु
े िबप े दलयगकिलत ु
े शवणा करा-ै
िबॅाणा ु ं डमकममलाममाला ं कपालम।्
ं ानमिा
ु ं
षबाधारमा ं िऽनयनलिसता ं हसवािदया
ं
ु
हािरिा ैकसा ं सकलसखकर हािकन भावयामः॥ इित।
ु
आाचबािनलया शवणा षडानना॥ १५८॥
ु वण याः।
आाचबामवे िनलयो याः। शो
ं
षाानना याः॥ १५८॥
ं हसवती
मासा ं ु
मशिसमिता।
ंु
मशो नकाराः पिल। सारो मा नरीमरात।्
े े मि आसमाक ् िततीित िवमहे
तरमाषण
आबो वा माशः। तथा
मधािभमािननीथः।
े , ् िचापमिखलं
िचिफलमयम
े
िनजमाचमितिरादानवािस
ृ े ूयोगात।् मा ाया
े कोशा टाब एव वा। तने नाूषः।
सहित े ु े भवा
मख
ु
मा ं
हसवव ु
े मा
आिदययोाा ं शिा ं
ं
हसवतीमावतीा ं समिता।
ु
े े एको मो
हिरिािमौऽ ु ूीितयाः।
रसो रसवा बिः
े प ं धारियत ं ु शीलिमित तथा॥ १५९॥
हािकााया दा
सहॐदलपा सववणपशोिभता।
ु
मडोमप
े दशशतदलके कािणकाचसा
ं ं
े
रतोिना ु
ं समायधकिलतकरा
ं सवतोवपाम।्
भवान
ृ ं सववणा
आिदााणशिूकरपिरवता
सवाासिचा ं परिशवरिसका ं यािकन भावयामः॥
इित। सहॐदले प े िततीित तथा। सववणः
यावत।् या
पाटलँयामरपीतािदप ैपशोिभता। िचऽवणित
सवायकारािदकाराािन वणा अरािण यासा ं
े ु
तािभरमृतािदमावािभः पाशििभपसमीप े दलष
ु
ृ अनलोमिवलोमरीा
शोिभता आवता ं
शतसािभािभदशवारं
ृ े यावत।् उपशोपिरभाषया
े ु ितािभः पिरवतित
दलष
ं
दशसाबोधकासवा। अत एव योिगनीास े दशवारं
े
तासा ं ास ं किचिदि।
ु
सवायधधरा ु ं
शसिता सवतो ु
मखी॥ १६०॥
ु
सवषामायधाना ं धरा धारियऽी। सहॐािण सहॐधा
ु े श
े इित ौतः।
बाोव हतय ु े वीयाधातौ
सक ्
ु े
तदिभमािनने िता। भिवोरपराण
ु ं किथतऽ िता वा।
े शसः
रमणकालीनानिवशषः
ु िद ु मखािन
सवास
सवतः ु याः सा।
ु ् १६०॥
सवतोऽििशरोमखिमितवचनात॥
सवदनूीतिचा यािकािपणी।
सवः पायसािदिभहिरिाा े
रै िवशषादिवधरोदन
ै ैः
ूीत ं तु ं िच ं याः। यािकााया अायाः
पमाः।
एव ं योिगनीपतया वणिया ूकारारैरिप
ु
वणियतमारभत े-
ु ृ ु
ौितितरनमा॥
ाहा धा मितमधा १६१॥
े
ाहा धािदना। े े
ाहा दवहिवदान
े
े कोशाँयकिागवचनौ
ौौषौषषधित
ाहाधाशौ। तदथपािप े े तं
दव।
े ु े-
माकडयपराण
ं हिवःसाः
सोमसा ं ं
पाकसा स याः।
े िबय े ॄवािदिभः॥
ताारणािव
इित। अऽािप -
ु समदीरणन
याः समसरता ु े
े ु मखषे ु दिव।
तृि ं ूयाित सकलष े
े -ु
ाहािस वै िपतृगण च तृिहत
े मत एव जन ैः धा च॥
ायस
े
अिऽनयोरयात ्
ाहानमः , धानम इित ूयोगः
। तििः ूपसारे -
े ग ित
ित े चाा ूिदो हाहती
े े हित
े िवाित ं च।
च ाना सामशाखा वजाया
गाा ्
े यत े यऽ सवम॥
ु ाहापद ीया
इित। स ैव त े वािगॄवीिदित त ैरीयौतौ
वािगथ उः। सामॄाण े ाहा
े
करािदूारािण ू े एतषे ु िनवचनष
च ौय। े ु
े एव गितः। एव ं या िनाविप स ु आहित
पृषोदरािदूवश े
े वादौ
माहित े बोम।् अ े ाः। सु ु आयतऽनयित
े े
ु
िः। अो ्
े ँयत इित डूयः। ान कीयान ्
आिजहीत े
गित ीयने सजानातीित वा
े -
इित। वायवीयऽिप
नाा पशपतया ु
ु े त ु तनरिि ृ
ज ैः ता।
त पी ता ु तः॥
ृ ाहा ािप सतः ृ
े
इित। एषा च माहरपीठािधाऽी। े े परू इित
ाहा माहर
पाात।् सु ु आधीयतऽनयित
े े वा। सु ु अ ं िव ं ु ाा
दधाित पोषयतीित धा। अि े ाहाय ै नमः, धाय ै नम
इित ूयोगः। य ित ु न ती
े तदयिमित आथवणौतौ े
ं
िलसाकारकपान ्
सधमान ् ृ
गातीित ाानने
े
हिवदानऽथव एव तयोरसाथकात।
् अमितिरित रं नाम।
े नञोऽाथकमािौ
अिवथः। ृ े वा
वाकानपित
। वैिदकिनघटगतोऽयमिमितशः
ु ािवानपरने न ैे
े ाातः। तऽैव लारे पपरनोः।
गभन े या
पव ु ू तिपा
ू े सृिबम े ूाथिमकी सृिरबिपवा ू वा।
ु ू िपािप दवाह।
बमूाािपवकसृ े े े े
मधा
े
मधािस े िविदतािखलशासारित
दिव े च। या दवी ू े ू
े सवभतष
े े वचनात।् धीधारणावती
े सितित
मधापण ं
े े ु
मधािपराणवचना ु े
बििवशषपा े
वा। मधा
ु े
काँमीरमडल इित पपराणोदवीपा े
वा। वदा
ृ
मािदतय ैतिपा े
ू एवाह ु
ौितः। ृ -
ितः
ूं सामािन तथ ैवाथवणािन
ऋचो यजिष च।
ॄणः सहज ं प ं िन ैषा शिरय॥
ु ु े तु -
इित कौम। ौवणरणाकानपा वा। वायपराण
वतमानातीतािन तथ ैवानागतािप।
तनासौ
रत े सवकायािण े ृ े
ितत॥
ु
इम।् दवीपराण
े ु े त-ु ितः
ृ सरणावीित।
ं े
े
यदपयोमम ु नाि सानमा।
ु न
ु े न मोऽिधकः
तमािधक ँयत इित ौतः।
ु
कतोऽ ृ े दवीभागवत
इित त। े े तृतीयऽिप
े -
ु ं न वदि जनाथा।
िहीन ं िवहीन
शिहीन ं यथा सव ूवदि नराधमम॥्
ु परूिरता
इित। न ना े ु य वा या इित वा।
मा बिरै
े यावत॥् १६१॥
ु सहज ैया चित
तबिः
ु ु
पयला
पयकीितः ु
पयौवणकीतना।
ु पयूदा
पया ु
कीितयाः। ु ैः ूान ैला।
पय
े
उ दवीभागवत े तृतीय े -
ु ु य े य े वदाापिनः।
पँयि पयपा े
े भगवत िशवाम॥्
रािगणो न ैव पँयि दव
ु े िविहतकमप
इित। पय े ौवणकीतन े याः।
षथिरऽारकः सः।
ु बमोचनी बबरालका॥
पलोमजािचता १६२॥
ु
पलोमतो तथा च दवीभागवत
जातया इायािचता। े े ष े
े नष े ारा ं शासित शबूाथिमाया
कथा यत।
े -
भगवारािधतित
जमाह म ं िविधवरोदाः
ु ु ्
ससाधनम॥
ु दव
िवा ं ूा गरोदवी ु ु
े िऽपरसरीम।्
ु ैः शभु ैः॥
सगाराधयामास बिलपाचन
ृ
इािद। बमािवकं मोचयित। कारागहादिप मोचयित। तं
ं े अिनने -
हिरवश
एिभनामिभर िस शािर।
ै कीितता
ु े बनात॥्
सादादिवने िू ं मय
े
अव िवशालाि पादौ त े शरण ं ोज।े
ु
े बाना ं मोाणा ं कतमहिस॥
सवषामव
इार
ु तदा दवी
एव ं ता े गा गपराबमा।
बं बाणपरु े वीरमिनं मोचयत॥्
इम।् एव ं दवीभागवत
े े ष े एकावलीनािमका राजका
े ु दानवने बा यशोवा ता
कालकतना
े कथा यत े साऽोदाहता
ोपािसतभगवतीमबलाोिचतित
ु उतानता अलकाणकला
। बरा ू ु े तु
याः। बबरालकित
सदायागतपाठः। बबरशः ं ु े े ु
सकिचताम॑कशष
ढः। आनीलिधबबरकचानािमित लिलतावर े ूयोगात।्
े पाठऽिप
बबरित े बाबरपॅशदशना
स एवाथः। े ं
ु े बसमतः
वतोऽयमव ं ुे
पाठो न बरित॥ १६२॥
िवमशिपणी ू
िवा िवयदािदजगसः।
ु ं
ूकाशाक परॄणः ाभािवकं रण
ु
िवमश इत। ु
े तं सौभायसधोदय े-
ु
ाभािवकी रा
िवमशपा िवत े शिः।
े
स ैव चराचरमिखलं जनयित जगदतदिप ं
च सहरित॥
े िवमशन
वाचकन ं ूकाँयत।े
िवना िकवा
े
वानािप ूकाशने िवना िकवा े
ं िवमृँयत॥
ू ूकाश ं समपत।
तािमश िवत े े
ूकाशानो ान े िवमश समपत॥
े े
े े वि
मायाकायिववकन े िवापद ं यया।
े िवा ानिबयािका॥
सा कला परमा या
तगसत।
इित। िवयोम आिदय ू े आन आकाशः सत
ू
ु े
इािदौतः।
सवािधूशमनी सवमृ ु
िनवािरणी॥ १६३॥
अमगयाऽिचपा किलकषनािशनी।
जगतो मलकारणादम
सव ू े ूथमतो गया
ु गण ं लीी गया। अम े च सा गया चित
गणियतमहा। े वा।
ु ू
े ययः। गणसकशादिच
धनगण ं लित ं
ु
िचियतमश ं पमाः। किलयगु े
कषािधावँयकााशमसामषे ैव करोित।
ू ु े-
तं कमपराण
े
शमायालं जलं वमसो भारोदयः।
े
शा ै कलरघौघ े ु ् इित।
दवीनामानकीतनम॥
ृ
कतािखलपाप ानतोऽानतोऽिप वा।
ृ
ूायित ं परं ूों पराशःे पदितः॥
ु े
इित ॄाडपराणऽिप।
े
काायनी कालही कमलािनषिवता॥ १६४॥
ु ं महाा पृिथामभविसम।्
े वरमम
तािप तजो
काायनीवे तदा बभौ सा नाा च तने ैव जगिसा॥
ु े-
इित। इय ओानपीठािभमािननी। तं कािलकापराण
े ु े तु -
इित। दवीपराण
कं ॄ कं िशरः ूोमँमसारं च कं मतम।्
धारणाासनाािप तने काायनी मता॥
ु
इम।् काल मृोही।
ु सविव
ः कालकालो गणी ु े
इित ौतः
। कमलाण ु िनतरा ं सिवतोपािसता।
े िवना े ु े-
उ पपराण
ु े सदा।
े िवरचयत
इनीलमय दव
ु ूावान
िवं ं े --------------------॥
इािद॥ १६४॥
ू ू
तालपिरतमखी ु ु
ु दािडमीकसमूभा।
ू े पिरत
तालन ु ं याः। अि फलिवरिहतः
ू ं मख
ु
पमाऽशाली ् ृ े
दािडमीाजाितमान विवशष
ु ु
कसमवे ूभा याः।
ु
मृगाी मोिहनी मा मृडानी -
े
मृगवािणी याः। मोहयतीित मोिहनी। तं
ु ु े-
लघनारदीयपराण
ु
यािददं जगव या सिर मोिहतम।्
ु
मोिहनीवे त े नाम गणो ं भिवित॥
ु मोिहनीप ं धत
इित। अथवा अमृतमथन े यिना ृ ं
ूवरानदीतीरे िनवासपरु े िनवसित तदा एवाभदभावनया
े
िमापम।् तं ॄाडपराण
ु े-
ू
आदौ ूारभिॄणो ानयोगतः।
ृ सा ाता दवानािमिसिदा॥
ूकितनाम े
ु ू ू ं ूवऽमृ
ितीयमदभिप ृ े तमन।े
्
सवसोहजनकमवानसगोचरम॥
ू
यशनादभदीशः
सवोऽिप िवमोिहतः।
ु ्
यानवैभवा ं पमैतमतम।
े
तामवानमनसा ाा िकििह स॥
ु े सवादौ
इािद। मख ु
भवा मा। े
अहमि ूथमजा ऋतित
ु े मृड सखन।
ौतः। ु े जनसखकत
ु ृ े सोििौ मृदाय नमो नम इित
िशवरहात।् सखूद
ु मृद परमिशव पीथ
ु
आनगागमिविशो ङीष।्
िमऽिपणी॥ १६५॥
ू
िमऽाणा ं सयाणािमव ु े वा॥ १६५॥
पमाः। सपित
िनतृा भिनिधिनयी े
िनिखलरी।
मैािदिचपिरकमिवदो िवधाय
े
शूहाणिमह लसबीजयोगाः।
ु
ाित ं च सपषातयािधग
ु ्
वाि तामिप समािधभृतो िनरोम॥
ू
इित। तथा च योगसऽमिप ु े
- मैऽीकणामिदतोपाणा ं
ु ु ु
सखःखपयापयिवषयाणा ं भावना- तिूसादनिमित।
ु
इह सखािदशै
ः ूितपािदता इित राजमातडः।
मैािदिभतसृिभवासनािभला। परमिशव
महाूलयकालीन े ताडव े ॄिवादरिप
े नाशादैष ैव
तािणी। उ -
ं
कोपसहरणकितताडव
े
दव खडपरशोः परभ ैरव।
पाशाशै ु
वशरासनपबाण ैः
ू े
सा सािणी िवजयत े तव मितरका॥
ु
इित गकलायामिप -
ुे ु
सरिपजातादयोऽिप य े मृत-े
वशवदा ु
ं न तियः सवािसनीपदृ
शः।
े
महर ु
मृघर सािणी त ु या
ु
समलीिरय ू ं समते पँयत॥
ं वधिरमा े
इित॥ १६६॥
ु
दहे े दशमधातःु पराशििरत।
े तं कािमकागम े -
ं े
गसृासमदोिधातवः ू
शिमलकाः।
ु
मशूाणजीवधातवः ू
िशवमलकाः॥
ु ं दहो
नवधातरय ु
े नवयोिनसमवः।
ु े व पराशििरतीिरता॥
दशमी धातरकै
या या शिदाता।
य य पदाथ
े
सा सा िवरी े शः सव महरः॥
दवी े
ु
े े तकः शाानसािरिभः।
शााचायपदशन
सवसाितयाऽान ु
ं सिि सिरः॥
े
ानोऽतया भात ं सममिवशषटः।
ु ाानमयम॥्
ु पनः
ामाऽतया बा
शु ं ॄित ु े च।
े िनि य ं ानभवन
िनय ं च िचाऽ े िवलाािविबयऽय॥
े े
ु
ईशीय ं परा िना ौौती ानभवािका॥
ु े
माीशः पिरपिशवासोऽिप लोके ूयत।
ु
ॄभावह साधिविना ु ं च सरिण ं च।
ं सरा
अहह कथ ं न ु भज े मा गौड च मोिहन मा॥
ू िसराभा ु कादयः।
अकारााः रा धॆाः
डािदफाा गौरवणा अणाः प बादयः
लकारााः कानाभा हकाराौ तिटिभौ।
इित। तारे त ु -
ु धा शििशवाना।
यथा परतरः शि
ू सती यम॥्
े िधाभता
तथ ैव मातृकादवी
े ु वािचका चतरण
े श
एकाकारण े े त।ु
िशव वािचका साािये ं पदगािमनी॥
इित। अकारादयः ौीकठािदवाचकाः
ू े
पणदयािदवाचकााथ उीकायाम।्
अमालािपणीित वा। उ ानाणव े -
े कारोतः परम।्
अकारः ूथमो दवी
े िवाता मातृकावणिपणी॥
अमालित
्
इित। मातृकावणान पयित जनयतीित वा।
ु े
अनरािशवाशा े वणिूकारः
योगािदबमण
ु
सौभायसधोदय े
े िः। मातृकावणानामव
े ूितपािदतम।्
े े ष े पटले िवरण
ौीचबाकं मातृकािववक
ं
अत एव सननसिहताया ं मातृकाचबयोरैिवभावन ं
े
कै लासूार इित वत ं ताशपवतीित वा। ूचडाित
ु ृ ोादने मातृके ित
वमाणनाोरयोवमरीक
े ु े िनदशना
दवीपराण
मातृके वणिपणीित च नामय ं
ु ् १६७॥
सवचम॥
महाकै लासिनलया मृणालमृदोलता।
महाकै लासो नाम कै लासादतीव परतो लोकः
ु
परमिशवावासानने िशवपराणादौ ूिसः।
ू े े कै लासः। एतै लासस
पवनामोाभदभावनािवशषो ं ं
पदमकलपदं िबपी पी यऽा े दवदव
े े
ु े े वा कै लासः।
इािदिऽपरासारोॄरसहॐारमव
े
सवाशािदतादािनातादााूारारापयोमत ्
ू
महनीया दयामितमहासाॆाशािलनी॥ १६८॥
ू
पाहनीया। ू प ं याः।
दय ैव मितः
महाकै लासािधप ं महासाॆा ं तािलनी॥ १६८॥
े
आिवा महािवा ौीिवा कामसिवता।
आानपादािवा। आाारमपा वा
। एत एव महािवा। महती च सा िवा च।
सवानथिनवारकाहम।् नवगािवाया
े
अिप महािवित
ं तिपा
सा ू वा। ौीिवा पदशीपा। उ
ु ु े-
िवपराण
ु
यिवा महािवा गिवा च शोभन।े
ु
े ं िवमिफलदाियनी।
आिवा च दिव
आीिकी ऽयी वाता दडनीितमवे च॥
इित। अऽ ाातारः। कमिवा ु
िवपापासना
ु वाता
े िवापदचतयाथः।
मिवा ॄिवा चित
ु
िशशाायवदािदः दडनीती राजनीितिरित। कामो
े े सिवतोपािसता।
महाकामशन े े
या। कामोऽनने सिवता ू
ता
ू
े ं ितिरित
। सीवन ं सवन कोशात।् ौयत ु
ू े चाणोपिनषिद- पऽो
े
िना वैदहः। े य चतनः।
अचता े स त ं मिणमिवत।्
सोऽनिलरावयवत।
ु ् सोऽमीवः ूमत।
ु ु ् सोऽिजो असत।
ू कामकोिटका॥ १६९॥
ौीषोडशारीिवा िऽकटा
ु च सा
षोडशानामराणा ं समाहारः षोडशारी। ौीया
े तथा। यिप
षोडशारी च सा िवा चित
ू ं े पत े
गौडपादीयसऽमिवाािवशितवणिविशित
ू
तथािप तऽ कटऽय पदशारपतया िवभ
गणनािभूायिमिवरोधः। ौीित षोडशमरं या ं ताशी
े वा। गौरागत।
च सा िवा चित
े ृ
िपादराकितगणाङीष।् ऽयाणा ं
ु
ॄादीनामवापीठलोकगणादीना ू ं समहो
ं वा कट ू
याम।् वावािदकटऽयािभा
ू वा। कामः परिशव एव
े े याः स ैव कामकोिटका।
कोिटरकदशो
िशवशिसामरपरॄपात॥् १६९॥
ू े
कटािकरीभतकमलाकोिटसिवता।
े े
कटा गकदशपात ू
िकरीभतािभः कमलाना ं
े
लीणा ं कोिटिभः सिवता। यिीषदवलोकन ं त ं
े
पारपराध लो वणत ्
ृ इित तायम।
े ु
िशरःिता चिनभा भालधनभा॥ १७०॥
ु
िशरिस ॄर े गपतया िता।
ू
ॄराधोभाग े चोऽि स च िवातृतीयकटाक
े
इाशयनाह। े िबपण
चिनभा भालखा े िनतीित
े िततीित ोतनायाह।
भाला। तपयधचपण
ु
इधनभा। उ िनादय े -
दीपाकारोऽधमाऽ ललाटे व
ृ इत।े
अधचथाकारः
पादमाऽतः॥
इित॥ १७०॥
दया -
दय े यन
े े िततीित तथा। या पराबीज ं
ु ु ु पद े पद े सखािन
े ूभदयातः
दयिमत। ु भवीित
कसऽू े ूयोगात।् परमरदयाोपिनषदव
े े वा दयनोत
े े
। तऽायािमतया ूितपातया वा ितित। अथवा दय
सवजगीजाऽ ू े िता।
जगिपण
ु ं
तमनरिऽिशकाशा े-
-रिवूा िऽकोणारदीिपका।
ू
दय े तावयमडलमि त
ू े - रिवूा। िनभूशौ
िवाितीयकटिमाशयनाह
ू े े
साँयपरावपीह तृतीयितीयकटयोदभदादभदपरौ।
ु इित वहारदशनात।
िवे माशः पष ्
ू
सयसमानकािमतीित ू
वा। मलाधारपकिणकाम े
िऽकोणमि। तदरिमडलम।् त ूथमकटप
ू ं
े
तदतदाह। े
िऽकोणारे म े दीपवीिपका तदिभथः।
तं तराज े -
ू
िनािनोिदत े मलाधारमऽि
े पावकः।
ृ े च ूभाकरः॥
ं ूािणना ं तदय
सवषा
ू ॄराधमा वितः।
मधिन
तयाकमवे ादाा िना िऽखडकम॥्
ु ु ु
ू ं रिवतमपमानोपमयिनयोवतो
इित। अथवा पव े
िभयोरिप धमयोः
े े ु
े ैकीकवाधारणधम
षिभिकाभदावसायन िनिदशित-
े दवीप
िऽकोणित। े े त ु पवयोजन
ू ैव। रिवप े यथा। मे ं
ूदिणीकवन ्
ु रिवरकोणाक े े
मरोीनव
कोणानवभासयित। तथािह- इपरु े माे सय
ू ित े
ु
सौयापरयोमयोदयौ। एव ं कोणऽयतया ित ं
ु े भासयित। ईशािकोणौ त ु िऽकोणरखामपिततािवित
परऽयमव े
तासनमथायातम।् ईश े तदान तृतीयो यामः। आये े त ु
् शषे परऽयम।
शबादीना ं परु े ितन ृ ु ्
्
इित। ाविितकोण एकः। दिणवामकोणौ ौ। एव ं ऽीन कोणान ्
् ं सोऽशपनः।
अिभा सषन द ु
ु राजा चाष
भिवता मानषो ु े
मय॥
ु ैव ूचतसः।
ूाचीनबिहषः पौऽः पऽ े
द इवे नाा ं मािरषाया ं जिनिस॥
ु
काया ं शािखना ं च ैव ूा े वै चाषार।
े
अहं तऽािप त े य ं हि दाः
े े
िूयया॥
ू ् १७१॥
एवमऽाम॥
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
ू ु ु समी कला॥ ६००॥
षने शतकनाभषा
े
ु
दरहासोलखी।
दराोिलतदीघाी
दरमीषथा ाथा आोिलतािन चलािन दीघािण
आकणािकिवौाीीिण याः। या दरं
ृ ं नािशत ं य ैाशािन दीघाीिण
भयमाोिलतमिरीकत
े भयनाश इित यावत।्
याः। कटापातमाऽण
े े े
दरहासनषितनोलोभमान ु ं याः।
ं मख
ु ू ु ु ू १७२॥
गमितगणिनिधगमातागहजभः॥
ु े मितः
गरव ु
ू शरीरं याः। अतव सरीतािपनीय ू े-
े ौयत
ु
यथा घट कलशः क
ैकाथवाचकाः।
ु ैकाथवाचकाः॥
े च ग
तथा मो दवता
ु
इित। गपदिनिरिप ु
शिरह-े गरकारः
इित। अऽािप -
ािकारिवतक
ु
ु
गकारः सिदित ूोो कारो ानवाचकः।
ु
ॄान ैकपाद ् गिरिभधीयत॥
े
कालहः ु
ू कलहो
ू नामहथ
ू ैव च।
ू
ानहथा ू ादनरम॥्
िचहः
ू
नादहथा ू ादनरम।्
िबहः
ू
काहथा ू ािदित त े नव॥
जीवहः
-् तवााचबिमित
इित च। एतणािन च सौयलहयाम
ोकाानावसरे लन ु रःु सा चहे
े ूपितािन। या। गणो
ृ े सा िनतरा ं
नौकाबनी वटीिरकानाी लणया गत।
े
धीयतऽािमित ु
गणिनिधः। ु
एव ं िह माकालीपराणयोः कथा
ु भगवदाानसारण
े ूलयकाले मनना
यत। ु े सवािण
बीजािन
े मावतार भगवतः े सा
ऋष नौकाया ं िनवँय
ु
नौका रा बा। सा ररयािधिता े इित।
सती दामापद
तम -्
नवयोजनदीघा त ु यामऽयसिवताम।
ु ृ ्
ु
क तण
चमणा ्
ू बहतीिमिरकाविटम॥
ृ
ं ु िवोवचनन।
इित मनूित े तऽैव लार-े योगिनिा जगाऽी
ु
े ू ं माता सरिभपा।
समासीदटीिरकािमित। गवा ं धनना
े गोपदाथा वागादयो मााः। तथा च
सवोऽऽिप
िवः-
ृ
ृ े रँमौ वळ े चमिस तः।
गौः ग वषभ
े ू
अनीनऽिदबाणभवावािरष ु गौमता॥
े
इित। अनकाथिनमरी च-
ु
इित। गह ू
जभिानम।् या गु सवरण
ं इित
ं ृ गहा
धातोरिवासवता े ं जानम।् यथाःे
ु जीवाः तषा
िा ु
ु िविला ु
रीािद ु े यावितरिप
ौतः। ृ -
ु
िनःसरि यथा लोहिपडाािलिकाः।
सकाशादानदाानः ूभवि िह॥
इित॥ १७२॥
े े दडनीिता दहराकाशिपणी।
दवशी
े
दवाना ं ॄिवादीनामीशी ईरी।
दडनीतावथशा े ितित इित तथा। नीितशाोािप दवित
े े े
यावत।् तं दवीपराण
े ु े-
नयानयगताँलोकानिवक े िनयोजनात।्
ृ
दडनामनाािप दडनीितिरित ता॥
ु
इित। दहरममाकाश ं दयकहरवित तदवे पमाः। दहर
े
उरः ु ं
इरमीमासािधकरण ,े अथ यदिपरु े दहरं
ु
पडरीकं
े े
वँमदहरोऽिराकाशिददिमित ु
ौतौ
दहराकाश ैव परॄिनपणात।्
ु ू
ूितपराकाितिथमडलपिजता॥ १७३॥
ु
ूितपििथमा ्
आा यिन राका ू
पिणमाितिथर े
यििििथमडले पदशितिथसमहू े पिजता।
ू े े
ितिथभदन
ू े
पजाभद तषे ु कथनााशूकारिवशषे ैरिचतथः।
े
े
या ूितपिाकाशौ कामरीिचऽापरौ। ितिथशो िनापरः।
तने िनामडलन ू
े पिजता े े ृ अथवा
िऽकोणरखाऽयपणावता।
ु
ूितपा े
राकाा ितथयो यासा ं दवताना ं तासा ं
ू े पिजता।
े समहन
मडलन ू ु े-
ता वराहपराण
ु
कथमःे समिरिनोवा ु े
महामन।
गौया गणपतवािप ु
े नागाना ं वा गह च॥
वा िदशा ं तथा।
आिद च मातॄणा ं गाया
धनद च िवोवा धम
परमिनः॥
े
ु े
िपतॄणा ं वा तथा चमसो मन।
शोवािप
शरीरे दवता
े ू
ैताः कथ ं मितमागताः॥
ु िवो भजः
विदॐावमा ु ु रिवः।
षमखो
मातर तथा गा िदशो धनदकशवौ॥
े
े ितथीशाः पिरकीितताः।
यमो हरः शशी चित
ू तु
इित। तऽ मावाा पदशान े गिणता पिणमा
षोडशान े अऽ त ु राकै व पदशीित िवशषः।
े ूकत े ्
ृ े िवशषाद
वाराहोाः षोडशािप दवता ु
े ग॥े १७३॥
े
अऽ कलाशने वदशकलाः ू
सय
ु ं
ादशकला षोडशकलातःषिसाकािदना
ृ
ूिसाः। अा कला ग े-
बोधो ाविमनसः
उिजागरो ृ सदा।
ु ं जामदवाया ं वितम॥्
कलाचतय
ु ैः ूोा कवल
जामवगण े ं शििपणी।
इित। तथा -
ृ ू िनिा च तसमा वता।
मरण ं िवितमा ृ
ु ु े ु कला यााः
सषष े सवाः ौीकलािकाः॥
तथा -
ु
िशवपाः शिपााः कलािपरािकाः।
तथा -
ु ु ु समािधिवमलं मनः।
वैराय ं च ममं
ु ु
सदसिनधारयावाः कला इमाः॥
े
सचामररमावाणीसदिणसिवता॥ १७४॥
े
आिदशिऽरमयाऽा ृ
परमा पावनाकितः।
ु
सवजगतामादकादािदः ू च सा शि।
कारणभता
ु
मातमशा े न िवत े मये ं या इित वा।
अमया।
े
यदपयाऽितिरं मये ं नाीथः। ु े-
तं िलपराण
े
गपाताललोकाॄाडावरणाक।
ु
मये ं सवममाप े महरः॥
ं माता दवो े
ु
इित। आशने जीवः परमशोरं चाानषारमाा
े नामयने कत।े उ लैे -
चित
ु
िविला ृ
यथा तावदौ च बधा ताः।
जीवाः सव तथा शवाः परमाा च स तः॥
ृ
ु े -
इित। िशवपराणऽिप
ु
ू िशव परमा तनः।
आा तामी मितः
े ू
ािपकतरमतना ं िव ं तािवाकम॥्
े
याोित यदादयाि िवषयािनह।
े
े कीत॥
या सततो भावादाित
े ृ ु
इित। एव ं आा दहमनोॄभावधितबििित
िवूकाशोाथारायिप ू े ु
े सवभतष
योािन। या दवी
ु े सितािदवचनात।
बिपण ं े ् परं ॄ माित पिरिनीित
ु
पर ॄणो प ं पषः ूथम ं िजाः।
ाे तथ ैवा े प े कालथा परम॥्
ु
ूधानपषकालाना ं परम ं िह यत।्
ू
पँयि सरयः शु ं तिोः परम ं पदम॥्
ु
ूधानपषकाला ु ूिवभागशः।
े
पािण िितसगािसावहतवः॥
ृ
इित। पावनी पावियऽी आकितः शरीरं चिरऽ ं वा ान ं वा याः।
ृ -
तथा च यावितः
ू
भतानपो ु े ं िवशोधनम।्
िव े बान
े े ु परमा मता॥
ऽरानािशिः
े
अनककोिटॄाडजननी िदिवमहा॥ १७५॥
े
कारी कवला ु कै वपददाियनी।
गा
े वा कार
काम ं बीज ं करोतीित वा कामबीजपित
े ैकािकावला
िशवकाम ीित वा कारी। िनिखलधमरािहन े
ु
। तिम ु कवलीित
े ू े वा कवली।
िशवसऽूिसानिवशषो े
कवलम।
का िनणताथ े ् मथयऽिच
े तती तदिभा
वा।
े ं ानभदे े ावल
कवल े ृ
ैककयोः।
िनणत े कवल
े ं ूों कवलः
े ु े िचत॥्
कहन
ू
इित िवः। या पवकामबीज े कवलं
े
ककारलकाराकनरािहम।् तने कवलतयपा
े ु
े
कामकलथः। ुृ
यद णोलकं णोित न िह ूवदे सकत
ु े ईकारमाऽौवण ं त ु लकारककाररािहने
पािमित ौतः।
्
ौवणम अतान।् सकत
ुृ
समणः
ु
पानममलोकाायित ु
िक ु िनगणान ैव लोकं ूाोित।
े त ु मो इित
े िऽवगः कामकलामाऽण
कामबीजमाऽण
तमवाह
पयविसतोऽथः। ु ं ूिवा गा।
े नामयने गहा ु
ु
तपःौ े य े पवसरय ं भचया
े शाा िवासो
चरः।
ु याा॥
ू े त े िवरजाः ूयाि यऽामृतः स पषो
सयारण
ू े े
इित। सयारण ू े गा यऽ
सयपलितऽिचरािदमागण
् एताः
ु ॄ वतत े तऽ याीथात।
सलोके स पषो
ु
ू अिनाः साितशया मयः।
कमफलभता अत एव ानवािचना
े े िनिदाः। या त ु ानफलं िनरितशयानलण ं
पदपदनह
ु
कै वाा मिा ु े ूमाणम।् य एव ं
ं त ु त ैिरीयौितरव
ु
िवानदगयन े ूमीयत े दवानामव
े े मिहमान ं गािद
ु ं गित। अथ यो दिण े ूमीयत े िपतॄणामवे मिहमान ं
साय
ु ओकतामाोतौ
गा चमसः सायँ े वै
ू
सयाचमसोमिहमानौ ॄाणौ िवानिभजयित ताद ्
े ं चलोकूािः।
ॄणो मिहमानमाोतीित। अऽ कवलकमणा
ु
य एव ं िवािनित िवािभिहतूतीकापासनाऽयवतो
े
दवाना ं मिहमानिमनने सालोािदऽयम।् ॄाणो
ं ु एतौ कमपासनूाौ
िवािननने ॄानवा
ू
सयचयोमिहमानौ ु
साितशयािददोषवौ बा
ु िऽजगा िऽमितिदशरी॥
िऽपरा ू े १७६॥
ु
ू परातनात
ितसृो मितः ् ु तम ्
िऽपरा।
ू
मितऽयािप ु ु े नामित।
परातनादिकायािपरित े गौडपादीय
ू
सऽमिप े िभदित।
- तऽयण े एकमवे ॄ
े े तद ् भा े त ु तपदं
तऽयणािभतथः।
ु ू े बधा ाातिमित
गणमितबीजजगीठखडािदपरन
ु
गणािदः ुे ु े तु -
िऽपराणव
परथः।
े ता ु िऽपरा
तऽ तऽ वसषा ु मता॥
ु
इम।् कािलकापराणिप ु
ु े - िऽकोण ं मडलं चाा इािदू
ु े पवचतःशा
इित लघव। ू ु ु
ं चतथपटल ु परमा
े- िऽपरा
ु ाितमागतन
शििरार िऽपरा े े
े े ु
मनाातामिनवचनाािन तािन त ु
े
तीकायामवाऽािभः ाा इित तऽैव िािन।
ऽयो जगा या वा।
िऽिभजगिवा
ू ु िऽवषा ािदित
ू िऽमित
ऽैविषककापािऽमितं
काूकरण े धौवचनात।्
ु ू
रशिमौाकचरणमितऽयपा वा।
ु
ताणामारपािदकं तषे ु म।् या
ू ं वामािदऽयिमािदमितऽय
ॄािदमितऽय ू ं चाा एवित
े
ू
िऽमितम।् तं वराहपराण
ु े-
ं े िपनािकनम।्
ु य ं ॄा वीाचब
एवमा
े
नारायण ं च मनसा सार परमरः॥
े ाा ं म े वितः।
ततो नारायणो दवो
ु े
ू तत े त ु ॄिवमहराः॥
एकीभय
ू
पररं सा ं ु ु
वीाचबमदािताः।
ू वै समजायत॥
े ं िऽधा िभता
ततषा
ु ु
ता ं ा ं समकमारी िदिपणी।
इािदना ता ं वणिया -
ु े
अथ ता ं वी का ं त ु ॄिवमहराः।
ऊचःु का मिस ॄिह
ू िकवा ु
ं काय शिचित॥
े
इित ूे
ु
िऽवणा च कमारी ृ
सा का ु च पीितका।
शा
े जाताि समाः॥
उवाच भगवयन
िकं मा ं न व ु
े सौोण े
शिं परमरीम।्
ु
इिरत े-
ु परं दः।
ततो ॄादय ै ऽया
े पािह िव ं च सवदा॥
नाािस िऽकला दिव
ु
इाोम -्
ु तत।्
े यािम ण
अ कारण ं दिव
ृ वरानन॥
िसतरकवणिवणािस
े
ू ं िऽिभवणः
मितऽय ु दिव
क े िवमह।े
ु तदा दवै
एवमा ्
े रकरोत िऽिवधा ु ्
ं तनम॥
े े ु
इािद उा ॄाीवैवीरौिीणा ं तमरनीलपवतष
ु
तपयािदकमम।् अऽािप -
ू
एषा िऽमितिा नयिसागािमनी।
े परा शिः सािकी ॄसिितः॥
एषा ता ं
एष ैव रा रजिस वैवी पिरकीितता।
ृ
एष ैव का तमिस रौिी दवी
े ूकीितता॥
ू
इित। गौडपादीय ं सऽमिप - शावीिवा ँयामा इित।
े े -
दवीभागवतऽिप
ु
शावी शपा च ौीिवा रिपका।
ु
े गणशयः॥
ँयामला ँयामपा ािदता
े
इित। िऽदशाना ं दवाना ं ितसृणा ं वा दशानामवाना ं
ु
िऽयदशाना े ं दवाना
ं ऽयोदशाना ं िवषा े ं वा
ु
िऽगिणतदशाना ं िऽशता
ं ं
लणया ऽयिशणाना ं
े
चरी ािमनी॥ १७६॥
री -
े मोिपणी।
वागीरी ानशिवाव
कामराज े िबयाशिः कामशी
े कामिपणी॥
ु
इित। शिवा ु
कमारीमपा वा। तथा च गौडपादीय-े
ु
री शिवा ु
कमारी े ्
े दयपा सपा वा। तदतत
चित।
रं दयिमित। तदतत ्
े रं सिमित च बहदारयकात।
ृ ् आ
ु
ई पिवतयगारमासारिनारसमाहारो वा।
िदगाा िसरितलकािता।
े े े ू
िदिव भवा िदा दवादयतनाचतनाकपदाथसमहाः
ू न त ु राजािदिरव
े ं ग ैः स ैराा पिरपणा।
तषा
ृ े यावत।् िदगो हिरचनािदपिरमलो
भौमैः पदाथः पिरवतित
े
वा तनाा
गारा ं राधषािमित ु े अथवा
ौतः।
ौोऽाकाशयोः स े सयमाििमित
ं योगसऽू े
े
ौवणियाकाशयोः स े कतसयम
ृ ं योिगनो िद ं
ु
ौोऽ ं भवित तने िदशौवण ं भवतीम।् तायन
ु े
ु
तवियाणामपलणम।् तने िदगा आाः सा
यया
उपब,
ू ं चबःु कमािरकाः।
इित म ं जपाः पजा ु
भगाया ु ू महरः।
िह म े धाता नानकलो े
ु गौरी िाणी िगिरजा सती॥
े च िवमखा
दवी
ु ,
इाा
ु
का चाःपराागाटै ु
गािकालयम।्
िु ं भवानीपादपवम॥्
पा ं िविनययौ
इािदना तदचनानोरथिसािदक ्
ं विणतम।
े
उमा शैलेतनया गौरी गवसिवता॥ १७७॥
उमातसीहैमवतीहिरिाकीितकािि इित िवः। उ इामण।े मित
े
े ु वा।
े े बा े तपी भगवती माऽाम िनिषमा
िनषध।
ु े-
तं कािलकापराण
ु े-
इित। ॄपराण
े रचािरणी।
सा तथोा तया माऽा दवी
े ु िवाता सरपिजता॥
तने ैव नाा लोकष ु ू
ु े परखड
इित। पपराण ु े-
े
ततोऽिरािा वागॄवीवनऽय।
ु
े त ु या मने े यं तनया ं ूित॥
उमित
े नाम तनाा
उमित े ु े ु भिवित।
भवनष
ृ ू ं
े वा। तं सतसिहतायाम
इित। उः उमा च सा मा िचविित -्
ु ू ं भवपाशनािशन सदािशवाितशोभनााम।्
परानभित
ु ृ ं नमािम नानािवधलोकवैभवाम॥्
उमािभधाममिचवि
इित। अथवा
ु
ूणवघटकै रकारोकारमकारैिविशवॄवाचकै
घिटता ्
ू े
िरमािकादयः ूणवाथा इह योाः। अत एवा पद
े
दवीूणव ं े रहिवदः। उ च लैे भगवत ूित
इित सित
परिशवने ैव -
ु ु
दीय ं ूणव ं िवि िऽमाऽ ं तममम।्
ं
े - ओकारसारशिामित
इित। महावािसऽिप तऽैव -
े परकीितित।
ु
सानामथ ु
बीनाममाऽोारणािद।
ृ
ू ु े े
िन ं ऽैलोभतानाममतीकलोत॥
इित। सवूािणना ं ाप े बोध े वा नाहतनादाना
ू
अकारािदमाऽाऽयश ूणवनादभाग
शॄाक
ु ृ ु
िनमारणादजििाकाशदहराकाशिशव
े तीकायाम।्
े ितित
िशरसीकला िबपण
ं
वायवीयसिहतायामिप ं
ओकारार े ु
ं ॄपब
ु अधमाऽाको
तदवयवाना ू े
नादः ौयत
ू ु
िलमधनीम।् हसोपिनषिप
ं े े
दयादलभदन
ं
हसावान े ु िले सषिः
े मितभदाना ु ु पाग े तरीया
ु
ं
हस ू
िलमधाना ु े ु
े लय े सित तयातीतावम।
दवी ्
ु
या इाशिमाकमारीित िशवसऽू े योिगनािमाया उमित
े
ं
सोा तिपा ृ े -
ू वा। उ भगवता कदासन
ु ं मसमान शातीम।्
परभ ैरवतामा
े
त ैव योिगनो याशिा ु ्
ं िनगदमाम॥
े िवनायके इित पाात।्
इित। इय ं च िवनायकपीठािधाऽी उमादवी
ु े नािप
उमा िसवन े े षािषककापा
पा एव यत।
े काूकरण े धौवचनात।् शैले
मतित
वा उमा षािषकी
पवतराज ु जाता शैलेगहे े सा
िहमवतनया पऽी।
ु तत इित दवीपराण
शैलराजसता े ु े िनवचनम।
् गौरवणाौरी।
गौरी
े
गौरादहािदित े ङीष।्
महावािसात।् िषौरािदित
वण िूया गौरीित पा।े नदीभदऽिप
े े गौरी ाशााया ं च
योिषतीित कोश े च। तने तपित े ु े तु -
े वा। दवीपराण
ु िहमालयात।्
योगािना त ु या दधा पनजाता
ु े
शकवणा चतो
े ृ
गौरीित सा ता॥
ु
इम।् इय काकपीठािधाऽी।
ु ु े तथा गौरीित
काक
पाात।् गविवावसूभृ
ु ितिभः सिवता।
े ैवा
गवर
े
सिवताऽाढाा १७७॥
े वा। िदगानमवे वा गवः॥
दवी
िवगभा णगभावरदा
वागधीरी।
ू
िहरयमा गभऽभिरयािप
गभजः।
ु े
यािरयगभः स पराणऽिित॥
े
ं वणाना
इित। या अणाना ं मातृकाणा ं गभः शोभनो यया
े यावत।् बथगिभतः
सा। मातृकाूितपाित श इित ूयोगात।्
णाः शोभनाणा मा गभ या इित वा। अवरदित ु ं
े चतरर
नाम। अवराननायानसरान ्
ु ित खडयतीित तथा। अवीवाः
े पचाच।्
कािमो रदा दा या वा। काथकादवतः
वाचामधीरी ािमनी।
े
दशतः े ाभाव एव। कालत ु सूागभावौ।
पिरदो ं
ु
वतोा े ान ं
ं भाव इित ितः।
े
कै वूदनािभमत ं ददातीित ानदा। तथा चों
तलवकारोपिनषिद- तिाकाश े ियमाजगाम
ु ं हैमवत ता ं होवाच िकमतिमित
बशोभमानाममा े
े होवाचािद।
ॄित े े -
ाऽिप
ू ं
इित सतसिहतायामिप -
े े सानानसिवपा।
िवापा या िशवा वदवा ं
ु
कमातभय
ता वाचः सवलोकै ैव ादिकायाः ूसादात॥्
ू ू े सिहतापाठ
े पवसऽण
च ैतमाित ं े तथा सवात।्
ू
े े ताश ं सऽमपर
तृतीयोषऽिप ं तऽ त ु न ूषः
े
ू ू
सात।े आा िचिमित पवसऽात।् त ाात ं वाितक
े-
ु े ृ
अःसखािदसववसायािदविमत।्
े ु ्
बिहोयनीलािददहािदिवषयोखम॥
े
भदाभासाक ु
ं चा ान ं बोऽनिपणः।
े ु ससरित
तािशतादवासावणः ं ु ्
ीवम॥
जगतो
इित। ानमवे िवमहः शरीरं याः सव
ानाकात।् तं िवपराण
ु ु े ितीयऽश े -
े मैऽये ानमवोपधारय॥
िवािवित े
सववदा ू ः समयवा।
ै पिनषमहै े उ वाराहे -
े िभ ं
इित। समान प ं याः। अऽ सित
े े े ं पदं कत ु शत।े स
पदमािौामयाक
ु े सा। ूाणाािदपा वा। सिदित
ाभविदित ौतः
ु े सित यित
ूाणीमयिमसावािद इित ौतः। े िवकषण
े ु
रारण े े र ैवित
ं मलनन े ् इद
े यम।
ू इित छःसऽाानावसर
इयािदपरण ू े छोभारे
ूपितमािभः। स ु साधिरित
ु े
वा सा। सभामा पित
वा। आनः पमा इानिपणी। अत
ं
एवोरमीमासायाम -् आनादयः ूधानित
े तातयीकािधकरण े
े ू ं
ं पादवे िवा- रषपसहारः
आनािदधमाणा
सािधतः।
ु लीलाॄाडमडला॥
लोपामिािचता ृ १७९॥
ु
लोपामियागपा
कािचतोपािसता। तं
ॄाडपराण ु
ु -े प लोपामिाा ु े भित इित।
मामपाित
ु े -
िऽपरािसाऽिप
ु
अगपा लोपामिायाः े
परमरी।
ूसािदय ं दवी ु े गीयत॥
े लोपामिित े
ु चासाविचता
इित। अत एव लोपामिा चिप
े ु
सवचम।्
ु
लोपामिािवया ू
करणने वा पिजता। िवातृतीयखडने
ु
कयावपचारकािनित कािदमतात।् लीलामाऽणानायासन
े े ािन
ृ
ॄाडमडलािन याः। तमािभदवीव े-
ु ु े ु िशवोऽनीरः।
िविधिवमखामरोदयिितनाशष
ु ु
जगद तव य ं बमः णमालकपभिका॥
े
इित। उालकािदनवार े
ं बीडािवशष ू
नाम। शिसऽमिप -
े
या ु
िभौ िवमीलयतीित॥ १७९॥
े
अँया ँयरिहता िवाऽी वविजता।
ु
ँयिवलणादँया। चरादीियायोया वा। न
े ं पँयिदित
िार े ु े उ दवीभागवत
ौतः। े े
ु
तृतीये- िनगण मनु े प ं न भविगोचरिमित
े ूब
ु गमा
िनगणा ु परः पमािनम।
शििनगण ु ् ँय
ावहािरक
पारमािथकभाववाँयरिहता। सिवा।
िनिवषया ं े े
िवशषण
जानातीित िवाऽी। िवातारमरे कन ु े व
े िवजानीयािदित ौतः। े
व
े े सवाविजता।
पदाथारानवशषण े े
पारमािथकाभाववती वा।
ु
योिगनी योगदा योया योगाना यगरा॥ १८०॥
े
ानियािण िनग
सवािण ृ मनसा सह।
े
एकभावनायोगः ऽपरमानोः॥
इित। त ं िवाःखसयोगिवयोग
ु ं ं योगसितिमित
ं गीतास।ु
ृ
योगिवििनरोध इित पातलसऽू ं च। स च मो लयो हठो राजित
े
ु
चतिवधः। ं े
राजयोगोऽिप सातारकामनभदाििवधः।
तणािन त ु िवरभयाो।े या। मलािदसकटाा
ं
ं
अौ योिगः षिशितवषः ु ु पिरवतमाना
पनःपनः
ोितःशाे, डािकादय स मशा े ूिसािपा।
ू
अथवा योगो िवषयसो भोग इित यावत।् तने
ृ
भोभोगूदभोयिऽतयपित तं
े नामिऽतयाथः।
े
तातरोपिनषिद े
- भोा भोय ं ूिरतारं च मा सव
े
ूों िऽिवध ं ॄतिदित। अऽदे ं बोम।् माया ूधान ं
ं
तिमित सााः। े े वदािनः।
िशव सा शिरवित े
ु
सा िऽगणा।
शििरनने परततोत इित िववरणाचायाः।
ु
गणा पररािभभावकाः।
े तने सा िऽिवधा पयवित।
इित गीतोः।
ु
रजमसोरािभभवािशसाकै का।
ईषतरजमोा
ू ं मिलनसा ितीया।
ू
अािभभतरजःसाामसाया े
कवलतमोमयी े
तृतीयित।
े ु
ताााविा िचदीरनाी भोगूदा योगदत।े
ितीयाविा जीवनाी भोी योिगनी। तृतीयाविा
ु
जडवनाी े ु
भोया योयत े
इित िववकः। योगः
े
िशवशिसामरमवानो याः। िनिाया
े वाथः।
आनूधानाोगिनिित े े े ् तथा च
सा च दवयम।
ं -े याानघना योगिनिित
हिरवश े ु
े जगित ितपब -
े े
दविप दधारैना ं नाो नारायणात।े
सखी सदािशव ैषा माया िवोः शरीरजा॥
ु े धा
स ैषा नारायणमख ृ कमललोचन।
लोकानने कालन
े भजत े भृशमोिहनी॥
ृ ं
इित। योगानाो निसहिपा ु े े
ू वा। मोिहनीमकपद ं
ृ े अयोगानित
ीकह ु
े नामय ं सवचम।् योगः सो न िवत े
ु े अयः पवतपा
याः। असो निह सत इित ौतः। े े
वा। अभित
तायाथः। ु
अयने शभावहिविधना उं परिशव ं गतीित वा।
े
ना अलकनाकगापा वा। ूितपकादशीपा
े
वा। ना भगवती नाम या भिवित नजित
े ु ू े
माकडयपराणोमितिवशषपा वा। सरा एव
े े सा
ानिवशषयोगादानित ं वा। ना िहमवतः पृ इित
पाात।् परूानदीिवशषपा
ु े ु ं पा एव
वा। तद
ु
परमाहा े-
ु पयजलोपता
पया ु ु
े नदीय ं ॄणः सता।
ु ूवा
ना नाीित िवपला ु
ृ दिणामखी॥
ृ
अगिप या नाम गित मानवः।
ु
स जीवखमाोित े
मृतो भवित खचरः॥
ु े-
इित। नामिनिवराहपराण
यथागत ं त ु त े जमदव
ु ा िहम े िगरौ।
ं
साानिता यााा त ु साऽभवत॥्
े ु े तु -
इित। दवीपराण
ु े ु नन े वसतऽथवा।
नत े सरलोकष े
ु े नादवी
िहमाचले महापय ृ
े ततः ता॥
ु या त ु च ैऽासरमयोधयत।
गायभजा ु ्
े े दवकायिचकीषया॥
स ैव ना भववी े
यगु ं ह े चतऽिप
ु े ु
रथसीरायोयगः।
यगु ं कतादौ
ृ ु े विनामौषधऽिप
यगल ृ े च॥
ृ
इित िवूकाशोा रथसीराधािरणामवषभाणा ं
रथसीरिनवाहकदशनािदह
सकलजगिवाहकमाऽतायण
ु े ु
यगरत। ु
े िशवशियगल ु
ृ े धारणागरा
कतादवा
ं
साया ं भृतवॄ िजधािरसिहतिपदम
ृ ् खच।् अिषदजित
इित े
ु ् १८०॥
मम॥
इाशिानशििबयाशििपणी
ु
इाानयपगणऽय ं पमाः। उ
े
सतपतौ -
े
इा िशरःूदश ाना च तदधोगता।
ु
िबयापदगता ा एव ं शिऽय ं वपः॥
े े -
इित। वामकरतऽिप
ु िऽिवधा दवी
िऽपरा े ॄिवीशिपणी।
े
ानशिः िबयाशििराशािका िूय॥
े
इित। अऽ ानायाना ू ू
ं पवपवोरोरं ूित
कारण
ृ े शिऽय िनदशाभावऽिप
बमण े
े े शादवे िबयाशो यपरः। उ लैे -
करोतय
धितरषा ृ
ृ े मदािदा ानशिः कितमता।
इापा तथा ाना े िव े च न सशयः॥
ं
े ु ं
इित। चलनाकिबयापरा एव वा। सा च पिवध
यवैभवखड े -
े ु दीघः।
आषूयो सवासा
ं जगतीना ं धारा
पररा। जजनकयोरभदात ्
े इित। मािलनीिवजयत े -
े
एवमतिदित ये ं नाथित ु
े सिनितम।्
े
ापयी झिडानशििनगत॥
ं ू
एवभतिमद ं व ु भविित यदा पनः।
ु
इित। वािसरामायण े -
े
साकार नरा ु ्
यथा वैकनापरम।
ु ू
इित। ँयाभासानभताना ं करणाोत े िबयित
े च।
े ु ू ु ृ ु ्
ं ितलणचतिवधप
ँयाभासनभतानामाििवकितसृ
हलाना ं त ु कारणािदित त ु तीकाया ं ाातम।्
सवधारा ु
सूिता सदसिपधािरणी॥
ू १८१॥
सवमाधारो
या इित वा। सवयािमतया े यावत।्
ितित
सवषामाधारपित े ु े-
े वा। तं माकडयपराण
ु
इित। न चाि े ीिलानपपिः। परविं
ु
तषयोिरित ू
सऽात।् आधारोऽिधकरणिमित
ू ु े
सऽानसारणाधारपद ंु
पिलिनयािदित वाम।्
ु
िनगणॄिण कथनीय े ूतु त ैव यात।
ु ् तथािह।
ु
सािदगणऽयोपचयः ंु
पम।् अपचयः ीम।् सा ं
ंु । िलयोिनतभयाभावपाणा ं
नपसकं
े े े
े सवािप
तषामचतनाः। ु
जगतिगणाकतया
े
दवीभागवतादौ े ं सवऽ सवात।्
ूितपािदतने तषा
उपचयादःे साविधकने ूितपािदताथ िकिदपोपचयादयः
े
े े िलऽयािप कवलाियावया
सवित े ु े
िववानसारण
े े
ूयोगः। सवमतदिभूों महाभा-े सानूसवौ
ं
े कतात
िलमायौ ृ इित।
ं
सान े
ं ायतसी सतः ्
ू े सप ूसवः ु
पमान।्
ंु ्
उभयोररं य तदभाव े नपसकम॥
ु े कोऽसावनमानो
इित च। िलमिशिमित च। समनवितत ु
ु बोीहािवित सौऽूयोग। एव ं
े ूयोग। बिन
नामित
सवा माूसाीिदित
ु ृ
िलानशासनूवििनयमामाऽूयोजिनका। े े ु
चतनष
ू ु
तभयिवधिलसमयिववय ैव अजातािबादयः। तने
े
पकविमिप िववितिमित साधयतथा च
ु
िलिमिधकरण िनरोधः। तत िऽगणातीताया ं िचौ
सवजगातिर ु ु
िऽपरसया ििविधािप ीिल
ु े े ृ े
सगणचतनानरमपासिचतविकन
े वादवतािभः
िनरगलमिभू े ु े
ीिलमवे ूयत
ु
िनयमाानसरणाय त ु तऽ तऽ
ु ु ु
िलानशासनानगयमािभः ूदँयत े न
ु े िदक।् शोभना ूिता जगतोऽिधान ं
पनरपशिनरासायित
ु ं े
सूितािवशरछोिवशषपा वा। सा।
असि ं जगत।् अिनवचनीय
े
जगतः सदसिलणऽिप
े े महणम।् असा इदमम
सिलणमाऽणासदन
े े ु लयने ैव
आसीथमसतः सायतािदौिततरवै
ूयोगदशनात।् तयोः प े धारयतीित तथा। अथवा सवहािरकं
ु ं त े एव प े िवषयौ धारयित
ं वा अस
स ं पारमािथक
े
भासयित। सदसिषयकानयपथः।
ृ
साऽिवषयकचरमविवदसाऽिवषियकाया अिप
ृ े
विवकाायाः सात।् तथा च पातलसऽम
ू -्
ु
शामाऽानपाती ु ू िवक इित। गौतमसऽमिप
वशो ू -
ु
बििस ं तदसिदित। या। भावाभावपरौ सदसौ। तौ च
योयतया सादबाािदपौ माौ।
े थात।्
सादधिमणोऽपृ
े
अबाादरभावपधमािधकरणपात।्
इित॥ १८१॥
ू जऽी
अमितरजा े लोकयाऽािवधाियनी।
ु े-
मपराण
ु
धरा पिगरी
लीमधा ु ूभा धितः।
तिः ृ
ु
एतािभः पािह तनिभरािभमा सरित॥
ु े ू
गणभदादामितरधा
पिरकीितता।
जीवाा चाराा च परमाा च िनमलः॥
ु
शाा ृ
ानपाा महाा समः तः।
अमषे ु भतााानः
ू े
ूकीितता॥
ू
इित। पमहाभतािन ू
सयाचमसौ
जीवागदीितानामतम ं
एक इसा ू याः
मतयो
ू
। भतािन ु
पवौ े ू इित शिरहात।्
िरित दमतय
ु ु े ूथमऽश े -
िवपराणऽिप
सय ु
ू जलं मही विवायराकाश एव च।
ू मताः॥
दीितो ॄाणः सोम इौ मतयो
ु चोम सकशी
पः सवचला ु े चापरा िशवा।
ु लोिहताो मनोजवः।
शन ैरथा शबो
ु ु ु
ः गऽथ सानो बधानबमाताः॥
ू
इित। लैे तम -्
ृ
अौ ूकतयो दा ू पिरकीितताः।
े मतयः
ृ
तथा िवकतया दहा ू
े बिवभतयः॥ इित।
ू
भिमरापोऽनलो वायःु ख ं मनो बिरव
ु े च।
एकािकनी -
्
एकै व लोकान मसित एकै व ापयिप।
एकै व सृजत े िव ं तादकािकनी
े मता॥ इित।
ू
भमपा िनता
ैतविजता॥ १८२॥
ू
यऽ नाँयित नाणोतीािदना यो वै भमा
ु ु ूितपािदतो भमा
े ौतौ
तखिमन ू ॄ ैवित ू
े भमािधकरण े
िनणतपामपा।
ू या बहोलपो भ ू च बहोिरित िनपो
भमशः।
बथको ू े तं
तत ैकािकिप बपथः।
े ु े-
दवीपराण
ु
एकापािधत ु
ू िशवा सवऽ िवौता।
े भमा
ु
यथानरत ैः िटको मिणः॥
े वणिविचऽ
ु ू
े भमानामित
तथा गणवशावी े
े वयत।
ू यथा मघः
एको भा े पृथने च ितित।
ु
पत ैव तथा गणवशामा।
वणतो
े ्
नभसः पितत ं तोय ं यथा नानारस ं भवत॥
ू े रसिवशषण
भम ु
े े तथा गणवशामा।
े े वायरकः
यथा ििवशषण े ्
ु े पृथवत॥
ु
वा सगो
गो ु
वा तथा गणवशामा।
ं
यथा वा गाहपोिरसार े ्
ं ोजत॥
दिणाहवनीयािद ॄािदष ु तथ ैव सा।
ू च ूोा दवी
एकने च भा े िनदशन ैः॥
ू ु े -
इित। कमपराणऽिप
े
एका कामरी े
शिरनकोपािधयोगतः।
े पण
परावरण े बीडत े त सिधौ॥
ु
े ौतौ
इित। यऽ नाँयित इािदना यद ं तिमन
ं
े त हयािगत
ैतदशनािनिवषयकताूितपादनन े
ैत ं या ं सा िनता।
ु ं पवू ित ं
न पनत
् मलत
पािगतम। ू एव त ु नाीाह- ैतविजतित।
े
े
े सावकािलकादभावािदित
भदातािकन भावः॥ १८२॥
ु वा
अदा वसदा ृ ॄाैिपणी।
े
शिमः सकाराः परमरवाचकः।
ृ
ूकताथ े
ूिसािसः परमरः॥
ु ं जगव चराचरम।्
महदाणपय
जायत े वतत े च ैव लीयत े परमर॥
े े
ं े
े भातोऽहं स एव परमरः।
ससािरन
सोऽहमवे न सहः ु ू
े ानभितूमाणतः॥
इित। एतने िऽशा ं हसमाथिपणीित
ं नाम ाातम।्
महतो महीयाहती।
ृ ं े
षिशदरोिवशषपा
वा। न च गायऽी छसामसीित कौमवचनिवरोधः।
उभयााीकारे तदभावात।् अत एव बहाम
ृ तथा साािमित
ु े
भगवतो वासदव िवपवणन े गीतावचन भगवा
े ं साम च सामिित कौमवचनन
िवपवणनाथन े न
ु ं
िवरोधः। तलवकािरणा ं शाखायाम
े े ु
िचऽिमनयोचोगयमान ं साम सामलाया ं
े बहाम
हरदोः। ृ त ु सं निऽामृ
े िच गीयमान ं
े बहशयोः
ूिसमव। ृ े
पयायसवा। तने
े े वा बहामपित
सामपित ृ े वा ाा। ॄाणी
फिका ृा िजपीष ु िवौतित
ु े िवकोशादौषिधिवशषपा
े
ं े
िजीमाऽपा वा सिविशषपा वा। उं च
समयाचारतौ े ु
ृ - ॄाणी तपाा ं
सिवा े े
दवतािकित
। अथवा िशव ॄाणजाितमााणी। तथा च छोये
ू -े िवपाोऽिस दािचिरित
ौयत िशव ं ूक े े ु
ृ ं दवष
ु े ु ॄाणो ॄाणमपधावप
ॄाणोऽहं मनष ु ु
ु ं ॄिािदना
े - न म े गभिमम
इित। िवभागवतऽिप
ृ
िशवकोपािािदा त ॄाणं ीकतिमित तु
े े िम।् अिवाितिरजडजाितसाव े मानाभाव
िशवतिववक
ु वागािका वा।
इत आह ॄाी। ॄाो जातािवित िनपातनााधः।
ु
ॄ ैवानो याः सगणायाः। मथयाूयने
ु े
ॄानवती वा। बिलनो िवािनराससमथाः कामािदशऽजतारः
िूया दयापाऽ ं याः। बिलनामको राजा िूयो य वामन
ू
तदिभा वा। पजोपहाराः िूया या वा॥ १८३॥
ृ े भावाभाविवविजता।
भाषापा बहना
ं तूाकतािदभाषा
सृ ृ
प ं याः। भाषािभिनत इित वा।
तम -्
ं तने ैव काः
सृ े े े
किचािदभाषया।
साधारयने कऽिप
े ृ े ैव कचन॥
ा ं ूाकतन े
ृ अपारा सना
इित। बहती ु
े चतरबलं याः।
ृ े े
बहनाराजिवशषपा ु
वा। भावा िगणादयोऽभावाः
ूागभावादय ैभय ैरिप िवविजता।
ू े े त े
ननभयषामभावाभावन
कथमभाविवविजतम।् िक
ं
ूागभावसााभावादयोऽिप ु
िगणािदूितयोिगका एव
वाः। ूकारारायोगात।् तत िाभावाभाव े िं
िाभाव े च िाभावमवापत
े इित कथ ं
भावाभाविवविजतिमित े ् न। ासपादैरव
चत। े पिरतात।्
तं ा े यवैभवखड े -
ु
े िह नाशः कितवनः।
अिधानावशषो
भाव ैव भावं नाशो भाव भावता॥
भावाभावपााम एव िह कितः।
अिधान नाशो न सादवे सवदा॥
इित। अिधानसमसाकपदाथूितयोिगकाभाव तदभाव
े े तऽ विता।
चािधानादन ृ
अिधानिवषमसाकाभाविधानप एव न िभः।
अिधान ं त ु सादवे न नँयतीित समदायाथः।
ु
ु
सखाराा ु
शभकरी ु
शोभना सलभागितः॥ १८४॥
ु े े ं
सखनोपवासािदपकायश
े
यपिनयमिनबािदक े
ं चारणााराा। तथा च
ं भगवा- वचनम-् अशो यिद मां
कौम िहमवूित
ु रं पमयिमािदनोरोरं
ातमै
ु े
सलभूकारोपदशः। न च ैतावता पापमाशनीयिमाः।
ु
शभकरी शभु ं पयमव
ु े करोित
ु
मोािदपषाथपाोभना ु ु
सखोपाालभा च गितः
ूा ं ानम।् गत इित गितः फलम।् ानमपायो
ु वा
गितमाग ु
दशाया ं च ान े याऽापाययोिरित िवः। एष ैव
ू
सवभताना ु
ं गतीनाममा ् शोभनाय ै सलभाय
गितिरित कौमात। ु ै
ु ु
े ूयोगः। अऽ शोभनागितः। सलभागितिरित
ग ै नम इित चतथऽयण
ु े नामय ं सवचम।
गितपदानषण ु ् तावत ैव
पौनपिरहारसवात।् अऽ िह शोभनित
े पदऽय ं पत।े
ु ु निलनी सॅः
समखी ु ू शोभनित
े यथाितमक
े ं नाम।
ु े
सवािसचनूीताशोभनऽ ु े ितीयम।्
चतररमशोभनित
ृ े
ूकत
े े ैकवाता ं
चाकारूषायोगााथायोगाोरपदन
ु
किया पौनमियत इित िितः। मितरमितिरािदरीा
ू ्
े े े ैवोपपिमलम।
पददष
ु
भगवादैिवसहॐनामभा े ईशीिभरवोपपििभः
े
े
पदद िनणतात।् यथा िनिधरय इऽ
ु
पदय ैकनाममयः पषः साीनने
ु शाताणःु
पौनपिरहाराय। एव ं िवरोीवः
ु ु एव ं
सविवानवाचितदारधीिरािदष।
ु ु शरभो
जाननोजनजािदभम इनने पनिपिरिजहीषयाऽतलः
े कतः।
भीम इऽाभीम इकारूषः ृ एविमो िविश इािद।
ू ू े तरी ैव
तत छलारसऽाणामपीशोपपिमलकन
पददे े नातीवादरः कतः। अनने ैव ायने
े
समाविदिभवदमयादयािप पमान ऊहमो
ू े एवित
ायामलकाौषय े ायिवरोध े ताूमायिमि
ज ैिमनीयाः। ूकत ू
ृ े तभयथािप पौनपिरहारसव े
ृ
ूसिवऽी ूचडााूितूकटाकितिरित
पकारािदनामूायपाठे
े िभपदीकारे
ु
सभशसामाऽ े
ूचडा ैकपदिलया
ु े
ृ े गितपदानषणािप
ूकत ु ु
नामय ं ीकतमिचतिमित िदक।्
सवथ ैकमवे नामित ु
े यामहदैकमवे पदिमित सवचम।्
ु
शोभना च। सावसलभा ु े सलभा
े िवमहे सलभथः।
चित ु
ु ृ जछऽीित
आगितः पनरावियया। े यावत।्
ु
इित ॄाडपराणात।् या। असलभा
ु ं ज
गितलभ
ु
मानषािद े उ दवीभागवत
तोभन ं ययथः। े े-
ु
इित। िवभागवत ु
े ऽ ैव नारािधतो य ैः पषः ु इित
पराण
ितीयचरणः पत इित भदः। ु
े शोभनाऽसरनाियकऽ
े
ु ं ूादादीनािमथ िनवय
शोभनानामसराणा ूकत
ृ े
ु ् १८४॥
नामऽयमिप सवचम॥
े
राजराजरी रादाियनी रावभा।
े
राा ं दवराजादीना ं य े राजानो
ु े
ॄिविाषामपीरी। ु े े
राजराज कबररी वा।
रा ं ारावैकु ठकै लासािधपािदकं दात ं ु शीलमाः।
ू
पवािन राािन वभािन िूयािण याः। राशने ततयो
राजानो वा क।े अत एव ौीनगरे तषा े यदाह
े ं वासः यत।
-
वासः
ु े
मोयाममयोमहनीलाकािन ं
च सरािस।
ू
शातोदरीसहायापालानिप ु पनः
पनः ु
ु ूणमः॥
ु
इित। अमयोिर ु
ऽयोदशचतदशूकारयोिरथः।
राजपा े
ृ राजपीठिनविशतिनजािौता॥ १८५॥
ृ याः। राा ं
राजी शोभमाना कपा
ृ
नपाणािमादीना े ु िसहासनष
ं च पीठष ं े ु िनविशता
े िनजा आिौता
यया॥ १८५॥
ु े
रालीः कोशनाथा चतरबलरी।
े
साॆादाियनी ससा सागरमखला॥ १८६॥
ू े या मडलरो
राजसयन े वा राजािधराजो वा सॆाट।्
त भावः साॆा ं त।े
यन ू े मडलर
े े ं राजसयन े यः।
शाि याया राः स सॆाट ् ------------॥
ु
इिपराणीयकोशात।् स े अन
ु े स े ूितामयाद े
ु ं एव मखला
याः। सागराः समिा े ू े सा॥
काी या भमः
१८६॥
दीिता दैशमनी सवलोकवशरी।
सवाथदाऽी सािवऽी -
ु ं पषाथाना
ं चतणामथाना
सवषा ु ं दाऽी।
तृयोग े न लोकित
े षया एव िनषधाोगलणषाः
े ृ
े े शषषा
तृजकाािमित समासिनषधऽिप े समासः। उ
े ु े-
दवीपराण
े ु यित।
धमादिितानथावलोकष
े समााता सवः सवाथसाधनी॥
अतो दवी
े ्
सिवतृूकाशकरणाािवऽीिभधाभवत।
े ु े वािप च॥
जगतः ूसिवऽीित हतनानन
ृ े सािवऽी ूसवितिरित
इित भाराजत। े वािसरामायणा।
े ु े तु -
दवीपराण
दवी
िऽदशैरिचता े ु पिजता।
े वदयोगष
े ू
ु
भावशपा च सािवऽी तने सा समृता॥
ु
इम।् दवीभागवत
े े तु -
ु े िनपाऽ।े
ॐवण ं नाथ च धातरष
ॐवण े तजसोिः
े सािवऽी तने कत॥
े
ु
इम।् इय ं च परतीथािधाऽी
ु े
दवता। तं
पपराण ु े नाा तीथाना
ु -े सािवऽी पर ं ूवरे शभु इित॥
सिदानिपणी॥ १८७॥
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
े ू
समने शतनाभदमी भोगदाकला॥ ७००॥
इित ौी सौभायभारािभ े लिलता सहॐनाम भा े
समशतकं नामामीकला॥ ८॥
े
दशकालापिरिा सवमोिहनी।
सवगा
े
दशकालाामपिरिा े
ततपिरदाभाववती।
ृ उ
योगसऽू-े स पवषामिप
ू ु कालनानवदािदित।
गः े े स ईरः
ु िपता।
ू ं ॄादीनामिप गः
पवषा
े इह नाीित ूतीितिवषयोऽाभावो
कालनानविािदथः।
े
दशतः े
पिरदः। पवू नासीदम े न भिवतीित ूतीितिवषयौ
े
ं कालतः पिरदः।
ूागभावसौ ु नाीित
अधना
े े वौ
ाभाव एव। दश ृ काल काले वौ े
ृ दश
े
चावदकिनयमािददान गो े गौन मरायािमित
े ु े े े े े े ्
ूतीतिरहाधननयोरकािधकरणनाावदकनोख
आय ूयोग इित मारषे ु िवरः। ईशपिरदाभावो
े नाम
तितयोिगाभावः ूितयोिगसने तयोरभावो वा
तं सौरसिहतायाम
ततीथः। ं -्
ु
पमानाकाशवापी ाितिरं मृषा यतः।
े
दशतः ु तः॥
कालतािप नो वतः ृ
े
इित। अनश पिरदाभाववािनथः। ु
नऽ वतः
े
पिरदाभावोऽिप े अि िह अयमय ं नित
यत। े
ु पिरदः।
ूतीितिवषयोऽोाभावो नाम वतः े
े ् त वािदिवूितपििवषयने
तितयोिगाभावः िकिमित नो इित चत।
बिभनामिभः
े पृथङिनदँयमाणािदित
समथियमाणन
ृ
गहाण। े सवगा।
तदवाह ु ं गभदन
सव वमाऽ े े
अााािदना
ूाोतीित सवगा। े डः। तं
वराहपराण ू ु सृिनािमका ं तपवत
ु े िऽमितष े े तपर
े वचनम -्
ु े दा
ूित ॄणा वरो िोयतािम
ु
े े े ं नोहे ातमसा।
भगवकदशऽह
अतोऽथ ा ं वरं याच े सवगमभीती॥
ु
एवमदा े ै ूजापितः।
ॄा सृ ै द
े सवगािस
उवाच सवपं भिविस॥
इित। अऽ सवगिववरणप े इित सोधन सवािभ
सवप े
इथकािरकरारालारः।
सवािभं च
े े ु
िसमवसीम।् अत एव साोतक
ु ू
े े ु तव सगणमतयो
भिवसी सवऽष
े
भिवीतरम।् अतः सवऽष
े े ु िवमानथः।
े
सवायािमणीित े
वा। ईशाथऽयमिभूो े ु े-
ं दवीपराण
ं
एविवधा सौ दवी ू िवधानतः।
े सदा पा
े यना
ईश वि े ं स तामवे लीयत॥
े
इित। नन ु
े
िनािनजडिचािदिवधमसमावशाथमोाब ्
हावूितयोिग ॄयभाव इत आह। सवमोिहनी
ृ
सवााकतजनान ् े
भदभान ्
े सं ममानान मोहयित
् ु े इित तथा। ॄणो जगत
ु कत
अैतिवषयकानिवधरान
े
भदभान ु े
मोहमाऽातोऽपिर े न कािप ितिरित
ू ु े िशवने -
भावः। उ कमपराण
इय ं सा परमा शिमयी ॄिपणी।
माया मम िूयाना ययदे ं मोिहत ं जगत॥्
े ु ु ्
अनय ैतगव सदवासरमानषम।
े सृजािम िवसृजािम च॥
मोहयािम िजौाः
े
ं दवीवचनम
इित। अऽ ैव िहमवूित -्
ु े मोहयीव मानवान।्
य े कशाािभयोगन
े
मया सृािन शाािण मोहाय ैषा ं भवार॥
ू ं
इित। सतसिहतायामिप -
ु
सरती शामयी गहाा ु
गिपणी॥ १८८॥
नन ु घटपटयोभदभानािप
ु े
तायन
मोहमाऽायोरभदे एवात आह- सरती। ानािभमािननी
ु े िवषयानविानपित
े ानसमिपथः।
दवता े
यावत।् घटािदजडपदाथिनणय
े मोहायोगऽिप
े अाननावत
े ृ ं
ु
ान ं तने मि जव इित वचनने ानपाैतिवषय े
ानावरणावँयकािणय े
ु े पािपना ं
सवानथिनरासकपरमपषाथप
ु ं मोह आवँयक इित भावः। या काः
भवसादिवधराणा
ूब िवषा त ु सरतीित
े भराजताविप
धौवचनााशकापथः। ृ -
े
या वसािणिजास ु
ु सदा वागपवतनात।
्
सरतीित नाये ं समााता महिषिभः॥
इित। सरणावीना ं किथत ैषा सरतीित वािसरामायण े च।
नन ु नाय ं िदोहािदतो
ु मोहः।
े ु
िवधमसमावशािदयिसहॐ ु
ैभदानमीयमानािदत
आह- शामयी। ूधानाऽथ य ं मयट।् सव खिदं
े
ॄािदशाूधाना। े े
अय ं भावः। शामवह
ु
ूाधाने गमकं ननमानािद।
त शातो बलात।् अत
ू ् वदै
एव शायोिनािदित ॄसऽम। ु
े कवबोधकौतय
े
ु ं पृामीादयः। तत सव
त ं ौपिनषदं पष
ु
वजात ॄाभदे े शाण
े बोिधत े म े
ू े
तृतीयकटनानिदत ु े े ॅमं कम।्
ू े तिरोधादनिमतरव
े
वदानामै
ं ॄ ैकिनणयाय
दपयण ृ े अत एव
ूवः।
े
ताशोितःशािवरोधाूादिशकिवषयक
सावजनीनूािप ॅमं कत इित
े
शााकावयवशािलिवमहाािवकारथः।
तं ॄाड े -
ु
ृ ं साम यजथा।
िनासमात ैवदानच
े चासृजत॥्
अथवाणमहामानिभमानन
ु
काानाालारानसृजधरोििभः।
सरती च िजायाः ससज सकलूसः॥
ू
ु े चकोराी वदाािन
चलकन े ससज षट।्
मीमासा ं ायशा ं च पराण ं ्
ु ं धमसिहताम॥
े े ससज सकलािका।
कठोरखातण
ु ं धनवद
आयवद ु ं कठमरखया॥
े
ु
चतःषि ू ु जत।्
ं च िवाना ं कटकपभवासृ
ू े मदनागमम॥्
े दोमल
तािण िनिखलाो
इािद। नन ु भदभान
े े ं लौिककं
ं न कवल
े
चूादिशकानवत , ् िक ु शाीयमवित ु
े े शत।े गहाा
े यावत।् ममपदलोपी समासः।
ु ं िताा। छायापित
गहाया
ुृ
ऋत ं िपबौ सकत ु ं ूिवौ परम े पराध।
लोके गहा
छायातपौ ॄिवदो वदि पायो य े च िऽणािचकता॥
े
इित ौतौ ु
ु गहाूिवन
े विणतयोँछायातपयोः
े
पररिवलणतया िवचनबला भदिसििरित भावः। या
ु
गह ु
ाा माता। ताारकासरवधािदकायाथ
े ः ूाथन ं ततः िशवशोः समागमऽ िवाचरण ं
दवै
तने कोपशापािद। ततोऽिगाशरािदयोगने
ोििरािदकथायाः शा ैकगाया एव
े
भदसाधकादै ु े वा।
तौतीनामवोपचिरताथता
ु े ूिवरोधािदित भावः। समय ं
यजमानः ूर इित ौतिरव
वहारः सवऽिप ावहािरकसावलनः। अैत ं त ु
ु
ं समालत इाशयने समाध।े गिपणी।
पारमािथक
ु ं ित ं ग
गहाया ु ं परमरह ं ावहािरकयोय ं
ू ं
ानमवे पमाः। उ सतसिहतायाम -्
ु ू ं गा
गमितधरा ु ं गिवानिपणीम।
ु ्
ु
गभजनूीता ु ं िनिहता ं नमः॥
ं गहाया ु
् े े
नन ु तिह शायूामायात भदाभदूसििरित नाैत ं
े
िसिदत आह -
ु सदािशवपितोता।
सवपािधिविनमा
सवः जनकायातपािदिभपािधिभः
सखडैरखडै धमिविश ु ा
े े मा
िनःशषण
ू
धमसशा। ं साभाववित
तत धमाणा
ु रजततादािमव िम ैवित
भासमानः सः शौ े
े
शा सावदकपूामायिनवाहाय
े े परॄिण
त े पारमािथक
ं वदाानामै
सवषा
सााररया वा ताय
े
वादूितपादकशा
े े ावहािरक ैव
पषालमासावदकोपरागशाव
ु
ृ
ूवििरित े े
न भदाभदयोः े भावः।
समकतित
तािक कूिसोपािधशा े ु े वा। नवसित
ू ताशसतगित े ं
ु ु शिपाा
िऽपरसयाः
े े िमाूस इत आह- सदित।
पराहाधमपािवशषण े
िशव एव पितिरित ोत ं िनयमः सदा सावकािलको याः। िशव
पीं िशववदवे सदातन ं कालऽयाबािमित यावत।् इतरे त ु
पदाथाः किताषे ु धममिप
े े
ँयािवशषाितमव।
शौ त ु धममाऽ
ं कित ं न त ु शिरिप किता। अत एव सा
े वा। नन ु
ॄकोिटिरित भावः। सदािशव पितोतित
े े पराहाितिरा एव धमाः किता इित। ूतु
कथमतदवगत।
े सवषामव
िविनगमनािवरहण ं िमामवे वा
े धमाणा
े ]
[ऽसमव वा ािदत आह।
े
सदायरी ु
साी गमडलिपणी॥ १८९॥
सक ् िशः
े ूदीयत इित सदायः। तऽरी
े समथा
समथनमा।
ाय ैः सदायने च ैतदवगत इथः।
े ॄिण िवयदादयो धमाः किताः
यथा िह िनधमक
े च ैत ै
िवयदाविऽिप
ु
पनःशिवषयिधमादयदविच े
ैतिप
ु
पनधमादयः
किताथा धमािप े
धिमव
े
ँय िनधमकऽिप ु े
ॄिण सकादक ैव
े ायने ैव िस े तऽ िशव एव धम शिरवे
धमधिमभाव
धम इित त ु सदायादवगिमित भावः। ॄ ैव
ु
शूपूितयोिगने शििरत इित सादाियकाः।
ं
सदायसको माथऽिप योिगनीदय े
े ं
दाऽयसिहताया ं च ूिसः। स च कािदिवायामवे रस इित
ु ं
त ु विरवारह एवोपपािदतमािभः। तदीरीथ वा। य
च ैतिदाह। साध ु उिचतम।् दाहकािदशविधमताया
े एव लोके
ु ु
े े वमिचतिमित
दशनाराहाशधममव भावः।
ंु
नपसकिमद ं नाम। तने साधनु े नम इित ूयोगः। तने साी
सितदाियनीनने न पौनम।् त धम
े प े इाह। ई
ु े
तयपमकारं कामकलासकिमद
ं ं नाम।
ु
िवपराथमरपादकारात ्
अ भिगनी ई इित िवमहे
ंु
पयोगलण े ङीिष यित
े
े े
चकारलोपऽविशायमाऽारतः ु
ूा सपो
हािदना लोप े पिसिः। य ैनम इित ूयोगः न
ु भ ाव एव पयोगः।
पनभायाभतृ ंु ु
िपतृपऽीभावािप
ंु े ीकतात।
पयोगपदन ृ ् सभिा
ु
ु -
रहमवे चतिभराह
ु
कलोीणा ु
भगाराा माया मधमती मही।
ु ू ु
कलिमियसमहमीणा अितबाा। त ैरगात।् भग े
सिवतृमडले आराोपाा। सिवतृमडल
रहोपािधकरणात।् भगने एकाकारण
े वाराा
े
यदकादशमाधारं बीज ं कोणऽयाकिमित वचनात।्
ु ू शिमाया।
ूिसतराूकटीकरणानकला े ु े तु -
दवीपराण
िविचऽकायकरणा अिचितफलूदा।
े
जालवोक
े माया तने ूकीितता॥
ु
इम।् इदमवे च िवरणो ु े पृिथव ूित
े ं वराहपराण
ु
िववाम -्
वषत े तऽ जलपर
पजो ू जायत।े
ं याि स ैषा माया मम िूय॥
िदशो िनजलता े
े
सोमोऽपीयत े प े प े चािप िववधत।
ु
अमाया ं ँयत े न ैव मायये ं मम सिर॥
े े िताहं जल।े
मम मायाबलं तन
ूजापित ं च िं च सृजािम च हरािम च॥
ं
इःै सिऽशता
ोकै िविचऽकायकतृ ं ाविदकाया
े
े ूितपािदतम।् ताशकायमव
मायाया एवित े च
े
मायापदशतावदकम।् भित े त ु तिमाया
े ु
जडसामाािदित सऽू े भगवतः शिरवे मायम।् मध ु
ु
म ं परसः ू
ौिं वा पजनािदसमय े तती। मह ै वा
े
एतवताय ु े या आिदो वै दवमिित
ै प ं यिित ौतः। े
ौतौ ु
ु िविहतमधमािवािवशषपा।
े अथवा योगशा े
ु
चतिवधयोिगन उाषे ु चतथ ु
ु गितबााभाव इत।
े सच
ू उमािप स भिमका
पव ू अितबमणीयाः सि। तास ु
ू
चरमा भिमका ु ु
मधमतीत ू े
े तिपथः।
ू ु
ताशभिमकायाम ं े
ैव ान तारकासारतािरकित
यावत।् तिददं तारकं सविवषय
िवषयबम ं चित
ं सवथा े
ू
े ं ानिमित योगसऽभाािदष
िववकज ु म।् नदीिवशषपा
े
े
वा। ईशरहपािप पृीवदितूकटाह। मही
े
मानदीिवशषपा े ु े त ु महा िता
वा। दवीपराण
े ु
सव महीित ूकितमतम।
ृ ्
ु
गणाा गकाराा ु
कोमलाी गिूया॥ १९०॥
े
गण ूमथादगजानन वाा।
ु दविवशष
गकै े ैरातरहले वा आराा। कोमलािन
ु ु
सकमारायािन ु िूयो याः। गपिभा
याः। गः ु वा।
जगरोः
ु िशव पी वा॥ १९०॥
े दिणामितिपणी।
ता सवतशी ू
े ैव सवकतृ
कारकपारतमरण ाता
तािनातपा वा। ााीयािन तािण या वा।
े
शैव- वैव- गाणपतािदता एव
ू ं
िवभतीनाूितपादनादाीयिमित भावः। आीयः
े
ाधीनः परिशवा तदधीना वा। परराधीनथः।
ु े कामपऽमाहा
तं कािलकापराण े े-
सह नमिभः।
िन ं वसित तऽािप पावा
े ृ ं तऽ तदधीन ु शरः॥
म े दवीगह
इित। सवािण ु
चतःषिसाकािन
ं
ताणी े समथयित। िशव
ु मितॄनारायणादरापकन
दिणािभमखी ू े े ूिसा।
या माषे ु ूिसाः स एव पमाः।
े ं
सनकसननािदिभः सगाराोपाा। अत एव तषा
ु
गपरराया ं गणना। तं ॄाड े -
े
मवानािदरिखला
कायकारणिपणी।
ामवे िह िविचि योिगनः सनकादयः॥
द।े तं
इित। िशविवषयकं ान ं ूकषण
वािसरामायण े -
ु
ने लत े वायविरौन
े लत।े
ु ं त ु यत॥्
िचाऽममलं शा ं िशव इिदत
ु े िऽमित
इित। िशवो ानूदायी या वा। अत एव वराहपराण ू
े तत इित॥ १९१॥
ृ एतािॐोऽिप िसि यो िं वि
ूक
े
िचलानकिलका ूमपा िूयरी।
े
नामपारायणूीता नििवा नटरी॥ १९२॥
े े तृतीय े -
इित। दवीभागवतऽिप
ु योिजत ैः।
अकारािदकाराःै रैवण
ं े
असयािन ु
नामािन भवि रघनन॥
े
जाकाडोनालो नखिकरणलससरालीकरालः
ु
ूमालकाभाूसरिकसलयो मनमञजीरभृ
ः।
ु ृ ु े जयित िनजतनलावयवापी
भतनानकार ु -
ू
सताोजशोभा ं िवदधदिभनवोडपादो भवााः॥
इित॥ १९२॥
िमाजगदिधाना -
ु
मिदा ु
मििपणी।
ु परमरीम।
तािमिमिावत े ्
े ू ू ं िशवािकाम॥्
आौयवभतानामाभता
ु े -
इित। िशवपराणऽिप
नामािन य े महश
े ृ
गणानतोऽिप वा।
े
तषामिप ु ं ददाित िकमतः परम॥्
िशवोमि
ु े -
इित। ॄाडपराणऽिप
े
यऽचयि परा ं शिं िविधनािविधनािप वा।
न त े ससािरणो
ं ु एव न सशयः॥
ननू ं मा ं
ु े पमाः। अिवािनवसप
इित। मिरव ृ े े
ु
पमूकारप े वा परमपषाथानापा
तपलिताान ैव मोताया वात।् उ
ं
सौरसिहताया ु े
ं चतदशऽाय े-
ु
इपब े ु ं ान ं न कारकं
ान तऽ कारकहतता
े
िवोधकं ख कवलिमािदना
िनर कायितया न ैव
ु
िता भिवतमहतीािदना
ु े ु
मिगणकमसामााातामिप िनर अतः साारा
ु ाभतू ैव कवलिमािदना
मिः े िसा ं ससा
ं -
ु
तादाप ैव परा मिरिवया।
ितरोभता ु
ू िवश े
िवया तऽनघ॥
ु ं
इपसहारात।्
ु ृ पापारयदवानला।
भवदावसधाविः
ं एव दावो वनवि
भवः ससार
ु ृ पीयषवषिमव।
शामकाधाविः ू ं एव
भवः ससार
दावोऽरयम।् दवदावौ वनारयवी इमरः। त
ु ु ु ू ृ े वा। भव ं परिशव ं
पानपतयोीवनाीयषवििरवित
द े वस ु र ं धन ं च ध े एताशी वििरित
ृ िऽपदं नाम वा।
े यावत।् उ ियामले मलराजव े -
भोगमोूदित
यऽाि भोगो न त ु तऽ मोो यऽाि मोो न त ु तऽ भोगः।
ु ु
ौीसरीसाधकपवाना ं भोग मो कर एव॥
े
इित। पापावारयािन ःखजनकात।् तषा
े ं दवानल इव
नाशकात।् पापारयाना ं दवानलो या नाम सित
े वा। तं
ृ
बहारदीय े-
ू
इित। या पापारयाना ं य े दवाः दावायो नाशनोपायभता
्
े ं अनान ूाणान
उपाादयषा ्
लाित ्
आद े तान जीवयतीित यावत।्
ूथयतीथः।
पापापहािन कमािण तं ॄाड े -
ृ
कतािखलपाप ानतोऽानतोऽिप वा।
ृ
ूायित ं परं ूों पराशःे पदितः॥
इित। तऽैवाायारे -
े े रह ं परम ं महत।्
इदं च ण ु दव
े पापाना ं यौगपने नाशनम॥्
सवषामव
ु ााजलसितः।
भिौासमायः ं
्
अोरसहॐ ं त ु जपदशारीम॥
े
ु
आरा परमा ं शिं मत
े सविकिष ैः।
इािद।
ू ू जराारिवूभा॥ १९४॥
दौभायतलवातला
े तल
दौभायमव ू ं कापास
ं त वातल
ू इव वावे
े यावत।् वातलः
रं िनरािसकित ं ु वाायािममरः। या
ू पिस
ं तल
दौभाय ू ं यषा ू दौभाय
े ं त े दौभायतलाः
ू े
े िनरासका धमिवशषाः।
तलव अत एव त े धमा एव वातल
ू े
ृ
गौयावा ू वातला
तने दौभायतलः ू याः सकाशाित
े
िवमहः। दौभायिनरासकािन याः सकाशावि।
कमािण
े यावत।् जरैव ामकारं त
याः सीिन वा सित
नाशकािवःे ूभव॥
े १९४॥
े
भायािचिका भिचकिकघनाघना।
े
भायलणाासकािका ु
कौमदीव।
भाना ं िचावे किकनो
े ू े ु
मयराषामासकानाघना
े
मघपा। या घनपदने ैव मघा
े उ।े दवीकतािन
े ृ
चिरऽायवे भिचकिकघनपाणीित
े गौया तने पदने चिरऽािण
क।े भिचकिकघन
े े
ैरासमाना िनररथः।
रोगपवतदोिलमृ
ु ु
दाकठािरका॥ १९५॥
रोगा एव पवताः ू
लाषा इव
े ं दोिलवळ
ु े पिल
िभषम ं ा िभषजा ं णोिम इित ौतः ंु एवाय ं
शः। तने रोगपवतदोलय े नम इवे ूयोगो न पािको
दो ै नम इित। या शतकोिटः ः शो
ु े दोिलपद
दोिलरशिनयोिरिपराण
े े े
शपदनवाशिनपदनािप
साहचयाीिलतािप ु
सवचा। का ं
ु ित
िविध ं समपृ
े मोधमयूयोगिनवाहाय
तीकाकाराणा ं भाय ं ी िनयितिविधिरऽ
ंु
े पिलन
िनयितपदसाहचयमाऽवशन े ूिसािप
े ाानदशनात।
िविधपद ीिलतित ् एत े पािको
दो ै नम इित ूयोगः सत।े
ू ु े
पवमशििसितिभदिभा ं उाः त े
अािवशितवधा
ु े े
मृदापदनो।
ं ं
दापदोपिरभाषायामािवशितसापरात।् षण
े े
काािप क।े तषा ु े ाथ कः।
े ं छदकाठारव
े
ु
योः कठार ु े
इित कोशः। मृयोपसचनिमित ु े अस ु
ौतः।
नामस ु पकालारः॥ १९५॥
े
महरी महाकाली महामासा महाशना।
े च माहरीित
महती च सरी े पवू ाात ं नाम।
अनयो॑दीघािदमाा ं न पौनम।् महती च सा काली च
। कालयतीित काली। कालन े महं त ु मृोरिप कालनात।् तहा च
कािलदासः -
ु ु ू
अपणा चिडका चडमडासरिनषदनी॥ १९६॥
ू
आहारे पणाभािमवतः ु
सता।
तने दवै
े रपणित े
किथता पृिथवीतल॥
े ु े-
उ माकडयपराण
ु ं च गहीा
याडं च मड ृ ु
मपागता।
ु े ततो लोके ाता दवी
चामडित े भिविस॥
ु े तु -
इित। वराहपराण
े च िऽिशखनाजौ
दवी े त ं ं समताडयत।्
तया त ु तािडत े त दै शभलोचन॥
ु े
ु
इम।् कममोटी
त ु चामडा
ु चममडा
ु च चिचकित
े
ु े
कोशाममडिप े े
दवीिवशष नाम ँयत।े तने वाराह-े
ु
ु े साभविदवे पाठः ािदनमीयत
चममडित े ्
इदतत।
ू े
चडािन ूचडािन अकोपनिचभतनऽशोिणमािदवि वा
ु
मडािन े ु ं तिषदनीित
यषामसराणा ू वा। हमानाना ं
ु े ु
े ताशमडमालाधरित
ताशमडविवशषणारन े
कािलकापिनः॥ १९६॥
े िवधािरणी।
रारािका सवलोकशी
ं
रायिनयतसारािण आा प ं
वणािन
े ृ
याः। एकानकाराकितिरथः। ु े-
उ वराहपराण
े िवाता सवारमयी
एकारित ु
शभा।
े
स ैव िवरी े स ैव ािमतारा॥
दवी
भतािन
इित। या रः सवािण ू ू
कटोऽर उत।े
तभयमाा प ं याः। सदसरमरिमित
ु
महाभारत।े िवभागवतऽिप
े -
ू
तृतीय ं सवभत ु े
ं तािन ाा िवमत।
ं लोकानामीशी ईरी। िव ं धारयतीित तथा।
इित सवषा
िऽवगदाऽी ु
सभगा ु
का िऽगणािका॥ १९७॥
ऽयाणा ं धमाथकामाना ं वगः समहः।
ू िऽवग
ु समोकै िरमरः। त दाऽी
धमकामाथतवगः
ु े ु
िवतरणपरा। पवरा का सभगत।े काूकरण-े
ु
सभगा पवषा ािदित धौवचनात।् तदिभा। या
भगपदवााः शोभना
ौीकाममाहावीययकीादयो
या ं सा।
राययोिनष।ु
भगमैयमाहाानवै
े ु ु
यशोवीयूयाौीधमरिवमिष॥
ितीयऽश े -
ु
सवा शिः परा िवोयजःसामसिता।
ं
ं जगत िहनि या॥
स ैषा ऽयी तपहो
मािस मािस रिवयऽ तऽ तऽ िह सा परा।
ु
ऽयीमयी िवशिरवान ं करोित वै॥
ू े माे त ु यजिष
ऋचपि पवा ूं वै।
ृ
बहिथरादीिन सामाःय े रवौ॥
मितरषा ु
ू े ऽयी िवोयजःसामसिता।
ं
ु
िवशिरवान ं सदािद े करोित या॥
े ं रवौ शिववी
न कवल सा ऽयीमयी।
ॄाथ पषो े ्
ु ियमतयीमयम॥
े नामता
नोदता ृ ्
े च कदािचिपधक।
ु
िविवोः पृथक ् त गणः समयोऽयम॥्
े योयमासता ं गतः।
दपणव
ं ं स त ं ूाोथानः॥
छायादशनसयोग
एव ं सा वैवी शिनवाप
ैित ततो िज।
मासानमास ं ्
ु ं भामा े तऽ सितम॥
े
इवराज ं च िनावा जीरधाक।
ु ु ं कसम
िवकारव गोीरं कस ु ु ं तथा॥
लवण ं चित ु
े सौभायाकं ावरमत।
े
ु ु ु
िऽिवपसौभायमय भिमिूदाममाम।्
ू
सोमसयानलाीिण े
यऽायकािन सा।
तने दवी
े कित ु
े मिनिभः
पिरकीितता॥
ू े ु
इित। ूयाावपा ु
इकारो न भवित आपः सपः
परात।् ऽयाणा ं ॄिविाणामिका
ु माता वा।
ंु े
अभािषतपातीाभावः। ु
अत एवाह िऽगणािका
ु
सरजमोपगणऽयसािवमहा॥ १९७॥
ु जपापिनभाकितः।
शा
गापवगदा ु ृ
ं ं न च ममनरम।्
यऽ ःखने सिभ
ु ं ःपदादम॥्
अिभलाषोपनीत ं यख
ु
इित ौितूिस ं िय ु सख
ु ं वगः।
िन ं त ु सखमपवगः।
ु
ु आिवकमािलशा।
तभय ं द।े शा ू ु
जपापिनभा
ु े ता
ओसपण ु आकितः
ृ प ं याः। आकितः
ृ किथता प े
ु
सामावपषोरपीित े े े पृथक ् पदं
िवः। अऽाकारूषणाजपित
ु े े ं पदिमिप सवचम।
ृ धराधरसतक
ीक ु ् तऽ अजपा
े
मिवशषपा। ं च दिणामितसिहतायाम
तिवचन ू ं -्
ु ं िवकास आतव।
इित। प ु ु े नऽपीित
े धनद िवमान े च कसम े
ु ृ इथः।
हैमकोशः। ताकितया
ु
ओजोवती ितधरा यपा िूयोता॥ १९८॥
ु
ओजोऽमधातिरित े
े इियसामिम।
वदभा। े
े
ओजजिस ू
धातनामवूकाशयोः। े तु
ओजो बले च दीौ चित
िवः। ताा ं सीोजोवती। धरतीित धरा पचाच।् तः
ु े
काधरा। ु
े यो वै िविरित ु े तदिभा दवी
ौतः े यपा।
या एव वा पमाः। तं हिरवश
ं -
ु
पपराणयोरीरं ूब -
े
वदपादो यपदः ु ु
ू ं बतहितीमखः।
अििजो धमरोमा ॄशीष महातपाः॥
े
अहोराऽणो े ु ू
िदो वदाौितभषणः।
ु ु
ॐवतडानासः सामघोषनो महान॥्
धमसमयः ौीमामिवबमसियः।
ु ु ु
ूायिनखो धीरः पशजानमहाभजः॥
े
वदीो हकाितवगवान।
हिवगो े ्
ं
ूावशकायो ु
ितमाानादीािभरिचतः॥
ु
नानाोगितपथो गोपिनषदासनः।
े
छायापीसहायो वै म इवोितः॥
इित। या,
इियारसग
ं ृ ैगा े
ैरादवताम।्
ु
इित माायरहोयािभा। िूयािण
े े
ोतािवशषावदवतािवषयकािण याः। तं
ु े-
भिवोरपराण
दवे ं दव
े च वोिँय यरोित ोत ं नरः।
ु ै जगननशीलयोः॥
तव िशवयो
े
न भदऽ मः िशवशिमय ं जगत।्
ु ु
राराा राधषा पाटलीकसमिूया।
े
चपलियाणा े
ं ःखनारािधत ं ु अशा। अशव
े े
पयवसानम।् तम-् तरलकरणानामसलभित।
ु े ःखप
े
महती मिनलया ु ु
मारकसमिूया॥ १९९॥
परममहिरमाणात।् महती
े
महाााननााहतीित ू
शाकपिणमहनीयो े
भवतीित वित
त ु यािनिः। नारदमनवणािवशषोऽिप
ु े े महती तपा वा।
े े िनलयो याः। तराजऽािवश
मरव े ं े पटले- अथ
ु
षोडशिनाना ं लोकां वदािम त इपब ससागरीपा ं
भवु ं वणियोम
-्
ु
े लिलता सदैवा े महाितः।
ममरौ
े
तािभतो जलाः शषााः ु ु
तदश॥
ू
भिमः ृ
िशवो माया शिः कामादनौ।
अधच े े
िब नवाण मत॥
वीराराा िवरापा -
ु
अहिम ूलय ं कविदमः ूितयोिगनः।
ु े ्
पराबम ं परो भाानमिशवापहम॥
ू ु ं
इािदनोलणा वीरा ैराराा। िवराजो लण ं पवम
तिपा।
ू
ु
िवरजा िवतोमखी
ु े-
ॄाडपराण
े
इित। ोितदकं लोका रजःपदनो इित त ु न ैाः। िवतः
ु ं याः। िवतत
े े मख
सवावदन ु इित
ु िवतोमख
ु े यऽवै ोपासकै यन
ौतः। े प ं कत े
पािणपादं
े सवतः
तऽैवािवभवतीाशयन
ु
तवतोऽििशरोमखिमािदवचनािन े
पारमािथकपािभूायण
े
अपािणपादो जवनो महीतादीनीिवरोधः। ू
ूितकलमतीित ूक ्
ु
ताश ं प ं याः। इियाणा ं िवषयोखं
ु
बिहमखं ु
पराखं े ु
चत।े
े ु ु
तिरागनाराोखममखं ु
ूखं
ू े - पराि खािन
चोत।े अत एव ौयत
ू
तृणयाराङ ्
् पँयित नारान इित।
ू पराकाशा ूाणदा ूाणिपणी॥ २००॥
ूमपा
े त ु यावत।् पर
ूगवलोमानपित
उासावाकाश
ृ ु
पराकाशा। िनगणाीिलम।्
ू
परायणिमित छाोय े आकाशपदने परॄ ैवोत े न भताकाश
ित आकाशिािदित ॄसऽू े िनणयात।
् कौमऽिप
- य सा परमा
े शिराकाशसितित।
दवी ं े
इ ं िह सा जगतो योिनरका
े सवािका
सविनयािमका च।
े
माहरी शिरनािदिसा ोमािभधाना िदिव राजतीव॥
् ु
इित च। अथवा परम े ोमन ूितितािदौितिस
े ं ोम
े े ििवधमिप पराकाशो
ॄाडिपडाडभदन
ॄािभिान ं तिपा।
ू उ िचगनचिकायाम -्
ु
ियाशिशभानमगः ख े चरनलिधाम यः।
यिशखरं परं नभऽ दशय िशव ं मिक॥
े
ं े -
इित। समहऽिप
ादशा ं ललाटो कपालोावसानकम।्
लो
ु िशरोदशार
े ्
ं ोम ूकीिततम॥
ु े
इित। या। सः समिः परतर आकाशः पराकाशः। तऽ
लिलता षोडश े वषऽवितासती
ू े ु े तं कािदमत-े
तिपपचयत।
ृ
कतािदवषादार
ूितवषिमित िता।
ितीयािदष ु वषष ु बमााः पिरवििभः॥
ृ
ु
े े परे ोि लिलता सिललाधौ।
षोडशऽ
्
िचऽा च भवती ं िह भज े पिरवतनम॥
े ु पराकाशित
सीपाः ससमिाः
इित। मपवतः े षोडशस ु
ानषे ु कतयग
ृ ु े
ूथमवष लिलता कामरी
े िचऽााः षोडश िनािि। ितीय े त ु
भगमािलनीािदबमण
ु े
वष लिलता जीपऽवतरित। े
कामरी ु ं ूयाित।
त ु ारािध
ु ं ानमाबमत।े एवरीा
तऽा भगमािलनी त ु ततोर ं
पराकाश े ालामािलनी मरौ ु
े िचऽा ितित। तृतीय े वष ाराधौ
े े ु े िचऽा
े जीप
लिलतािदबमणोरोरानाबमण
ू
िततीािमित या पराकशः
तदथः।
ृ े
किवशषवाचकः ं
सपोमाऽोपलकः त आशा िदक।्
तपोगो माग इित यावत।् अथवा पराकमाित।
परे उ
पराकािदजफलभोीथः। ृ े अके पापःख े अाित
नाशयतीित वा। अकं पाप े च ःख े चित
े िवः।
ु े वाथः।
उपमाथकूतीकाशूितिधपराकाशशादनपमित
ृ े
ूाणाविकानकादशियािण वाद।े ूाणाित
ु तमपाित
खडयतीित वा। ूाणोऽि ूाा त ं मामायरमृ ु े
कौषीतिकॄाण े ूाणपद ॄपरतित
े िनणत ं
ूाणािधकरण।े
े ूाणो ॄ कं ॄ
तने ूाणिपणी ॄपथः।
ु े ूापरण
े ौत।
ख ं ॄित ू इित धातोिनातकार
ं े
सयोगादरातोधातोयवत ू े नकारे पण
इित सऽण ू
े े पणमदः
ॄवाथः। ू ू ु े उ
पणिमदिमािदौतः।
ु ृ -
मनतौ
ु े ूजापितम।्
े े वदि ं मनम
एनमक
्
इम े परं ूाणमपरे च महरीम॥
े
्
इित। अथवा िनात े तावत अथ े ूाणतोत
षोडशिनाना ं कालन
इािदना ासा ं कालमार ैव िदनमासािदिा।
ृ
ं
साधािवशितः ्
ासाः बमात ादशराशय इािदना च
ू
रािशचसयािदकना े े
च ासमवािदपा िवलणा
तिीा च लिलतायाः ूाणामवे
ूिबया दिशता।
ु
टीभवतीित ू े २००॥
तिपथः॥
माताडभ ू
ैरवाराा मिणीराधः।
ौीपरु े ािवशऽयोिवशयोः
ं ं
ू
ूाकारयोमभामि
माताडभ े ु
े दपासकः।
ैरवो दवो
तथा चों तणनावसर े े े -
े वासदिशकण
ु े
चतीूकाशनशिायासमारिचतकिलम।्
ु ु
मािणमकटर
ं म े माताडभ ैरव ं दयः॥
ु
इित। मिणमादैहननायााढः िशवो भवमागतो
मािरपदवाो माताडभ े
ैरवपदनािप वि॑यत इित
महाराषे ु तिचामिणनामके त े च ूिसम।्
ृ े
ततदाराधनािप मािरमाहा एव ूिसा। या
माताडः ू मृतऽड
सयः।
े े यने सातो माताडन
े भार
इित ाात।् शकािदारपम।् तऽ जात इित तितः। भ ैरवो
े
बटकािदरनकिवधः।
ु ू
तऽ सयारां ु े-
पपराण
ु े बशः ूितपािदतम।्
इित। भ ैरवारां त ु कािलकापराण
ू वा भ ैरवम।् ग ता
भीणा ं समहो ृ हरिस
े
भीितमशषजोिरित े ु
दवीितूकरण े ु
े माकडयपराणात।्
ु
े स एव मोहाकारनाशकााताडः।
भ ैरव इत।
तम-् मोहजयादनाभोगाहज ं िवाजय इित सऽू े
वाितककारै
ः-
मोहमो िनजााितयाराभवात।्
ं
उमाकितोऽनः सारूशमाविधः॥
आभोगो य िवार इशािशतानः।
े
भवहजिवाया जयो लाभोऽ योिगनः॥
ु े भ ैरवणोोगिवशषणाराा
इित। माताडतन े े े े
लथः।
मिणी ँयामलाा।
्
राोपयोिगिवचारवाचकमशािदिनूय े नाान ङीप।् ता
े
लिलतापरमशाा राचचा त ु यावती।
शीनामिप या चचा सवा ता ं वशवद॥
ं
ु रम।्
तदवे मत े गमभदनारै
े े
े े मना
पमननित े े
दिशकै ः॥
ू ु ू
पणाहानसाजननधमतः।
ं ृ रिवत॥
ससारयकाणधमतो े
े ू
तदवतामशूातामरभः।
आराधक िच ं च ममयोगतः॥
अ चो म मननऽाणधिमणः।
ु
उमानसानावोणाकः॥
ं
ूयोऽःसरः स एव ख साधकः।
ु दवत
यतो मियतमो े ैसमूभः॥
ु े योिगना ूथमोिदतम।्
ईाधकयन
ू ु
पणाहानसा वीय म लत॥
े
े परमाैतसवदनिपणी।
िवित े
्
शरीरं य भगवान शरािशः े
स उत॥
ू
त समापणाहािपणी।
ु
रा ्
स ैव माणा ं मननऽाणधिमणाम॥
े ृ
इित। मराजवािवतोऽिप िवरो िः।
ु े जयना
िऽपरशी ु परापरा॥ २०१॥
े िन ैगया
ू ुे
सवाशापिरपरकचबाधीयािपरशीित नाम।
े
तदभदािदयमािप ु
तथोत।े जयी भडासरािदजियनी े
सना
ू याः। जयनाराजिवशषपा
शिसमहो े े वा। िनगत ं
ु ं गणऽयवं
ऽैगय ु याः। परशोऽपरशः
परापरशो वा य वाचकपारापरा। परोऽः
अपरिाीयः। या पर उः।
ृ ृ
अपरो िनकः।
े े िकतवा उतित
ॄदासा ॄदाशा ॄम ु
े ौितः। परो वैरी अपरो
िमऽम।् न म े ोऽि
े ृ
न िूय इित ितः। परो रः
ृ
अपरोऽिकः। र ं चािके च तिदित ितः। परः
ामानावैिररषे ु कवल
े े
इित िवः। परमपरं चित
ििवध ं सामाम।् परापरा ं तृतीय ं च। ॄ ििवधम-्
े े ु
े परमपरमत।
कवलशबलभदामण े एतै सकाम परं
चापरं चित ु े े ॄणी विदत
े ौतः। े े परं चापरमवे चित
े
े ं शिः। अपरं पवू
ृ े परं ॄ परं िवशषण
त।
े ं िशवः सामरसने शििविशः िशव एव िह
िवश
ं
परॄ। ु े वा ं ॄ प
यज ु
ू नमोिभिरित ौतौ
ु े पवू िवशभत
यवयोम ु ु
े ू ं ॄ नमोिभयनीा।
ू
िशव नमः िशिषणः पिमित
िनदशात ्
ाथ यत।् एषो उषा
अपा ु
ू ित ु ू पवािा
िूया िदव इित ौतावपा ू े
परित
े िनदशात।
दा ् सृादावीणाकोषः कालायमानशिरह
े
ू
यमानािदािदः िशवानलहया िवरः। ोमािप
े ििवधम।् िवा ििवधा परा अपराचित
परमपरं चित े
ु
मडकोपिनषा। ु े -
िलपराणऽिप
े ॄणी विदत
े े परा च ैवापरा तथा।
ु िजोमाः॥
े यजवदो
अपरा तऽ ऋवदो
े े सवाथसाधकः।
सामवदथाथववदः
िशा को ाकरण ं िनं छ एव च॥
े
ं ृ ं तदाैव परा िवा न चाथम।
इािद। असवत ्
नव ं यारं ॄ भावतः।
ूकषण
ु
अपरः ूणवः साापः सिनमलः॥
े ु
नव हताणवः
ूकषण ृ
तः।
े ु
परमूणवूािहतात ्
ूणवोऽथवा॥
े तं तऽैव -
े ििवधो वदाथः।
इित। परोऽपरित
परापरिवभागने वदाथ
े ृ
ििवधः तः।
े ु परः साारारतरं परम॥्
वदाथ
ं ारूािसाधनम।्
अपरो धमसः
्
े ं पाशदशनम।
ितीय ं परम ं ान ं कवल
े
यथा रं राऽौ नरमाजारनऽयोः॥
ु
तथा िवलण ं ान ं परापरमदीिरतम।्
ू िऽिवधा। तं िनादय े -
े पजा
इित। पराऽपरा परापरा चित
ू िऽिभभदै
तव िनोिदता पजा
विता।
परा चापरा गौरी तृतीया च परापरा॥
ूथमाैतभावा सवूचरगोचरा।
ू च सदा िनात े मया॥
ितीया चबपजा
े तृतीया ूथामयी।
एव ं ानमयी दवी
े े वविवदानाम।
वााथानामशषण े े ृ ्
े
िितः परो भवोमः े ्
सवभदिवलापनात॥
ापमहाविालापषे ु सवदा।
े े ु परमाथािन
िननपष े
िर॥
ु
िनानिवलाप ु परहोमः समीिरतः।
इित। मपारायणागतमिवशषः े ु
े परापरत।े दिप
े
ु े िऽमित
े तं वराहपराण
िऽिवधा- पराऽपरा परापरा चित। ू
ृ -
ूक
े
तऽ सृिः परा ूोा तवणिपणी।
या वैवी िवशालाी रवणिपणी॥
सानानपा सामरपरायणा।
स ं ानमान प ं याः। स ं
ु े सती
े ौतः।
ानमन ं ॄ िन ं िवानमान ं ॄित
सिा तिषय े अा अनिभा य े तषामनानमानिभ
े ं
ःखमवे पयित ददातीित। अ ं तमः ूिवशि
े ु
यऽिवामपासत ृ
इित बहदारयक ईशावा े च ौवणात।् अिवािमित
पदकाराणा ं पदपाठः। िवाोपासनामवे ं
ु
िनारयकौितिरित ु े उपबहण।
ॄाडपराण ृं या।
े अान ं यषा
सािवा दा े ं त े सानाः
े
तषामानाान ्
लोकान ्
पयतीित ु े
आरयक एवोौतः
परतथा ौवणात।्
पररतपः सलाियतपररौ।
ु
ूपमातािपतरौ ूाौ जायापती मः॥
ृ ं े सामररसदोिहनी
इित। भोभोयकरणोिमसय
े
िशवािदकािलदासोि। समूधानौ समसौ समो तयोिरित
ु
ौित। अमरैः सिहत सामर लोक परायणमाौयो वा।
र े गीय इित रािन सामािन च तािन रािन च तािन परायणािन अ
े
भीािन या वा। बलमहणा िवशषण ू
पविनपातः।
परायणमभी ं ाराौययोरपीित िवः। कपद
इिधक ू ं
ृ भमिनाूशसास ु िनयोगितशायन
े इित
ू ं
सतसिहताटीकाकारै ं
िलिखतारणााूशसािदमती।
ू
वराटकमालाभिषता वा। मैरालावतार िशवाना
महालसानाी वराटकालारैव पवू पतािवित
ू धातोभाव े
ू
ििप राोप े च परशः पितवाची। वा
अभािवतयथातिर
ू
ििप परवाची। क गाजल परू ं ूवाहं दापयित
्
दैप शोधन
शोधयतीित कपदः। ु ु े आतो धातोः
इित धातोः सपपद
ु इित योगिवभागाः।
सिप
ु
कपिदनी कलामाला कामधामिपणी॥ २०२॥
कपदः
गाया अिप पािवका यटा इथः।
ू े वराटके इित िवः। आभा
खडपरशोजटाजट
ू
शिशखडमिडतजटाजटािमित ु
लघवोपवती वा।
कपिदनामक िशव पी वा।
े ु े े
दवीपराणऽषििशवऽगणनावसर े छगलाड े कपिदनिमित
रणात।् कलाना ं चतःषािदपाणा
ु ं माला पररा।
्
कला ं लावय ं मा ं शोभा ं च लातीित वा। कामान दोधीित
कामधक। ् ू
ु ् मनोरथान परयतीथः। े ु
कामधनपा वा। सा नो
े ु ु ु ु ैिित ौतः।
े ू हाना धनवागानपसत
मषमज ु े
े
कलािनिधः काकला रसा रसशविधः।
काालापा य े किचीतकािखलािन
े च।
ू
शमितधर ु
ैतद ् वपिवोमहानः॥
े े
इित। काोादकूितभ ैव वा काकला। ानिवशषण
कािनमाणसामूद तषे ु बशो वणनात।
् का
ु
शब ् े े
मृतसीवाकलापा वा। रसान ारािदभदन
्
दशिवधान जानातीित े
रसा। रसनियपा वा। रस
े
ॄामृत शविधिनिधः। े ं
रसो वै सः। रस ं वाय
ु े ॄाडऽिप
लानी भवतीित ौतः। े -
रस एव परं ॄ रस एव परा गितः।
ं ु ं रसो रत
रसो िह कािदः पसा ृ
े इित तः।
ं
रसो वै रससला ानी भवतीिप।
े ं
वदूामायसिसा रसः ूाणतया ितः॥
े
को वाा ु
कः ूायािदिप ौितभािषतः।
ु
ूाणाको रसः ूोः ूाणदः कसव॥
े
इित। िनिधः शविधिरतीित याः। िनिधना शविधिरित
े ंु
कोशािलौ
े
िनिधशविधशौ। तने कलािनधय े नमः। रसशवधय
े े नम इवे
े ै नम इित। कलाना ं रसना ं च
ूयोगो न पािको िन ै शव
े इित िवमहे त ु सोऽिप सात।े
िनिधः शविधया
ु ृ े सौभायभार।े
इित ौीभासरानकत
े े ू
शतकनामनाभिाा नवमी कला॥ ८००॥
े
इित ौीलिलतासहॐनामभाऽमशतकं नाम नवमीकला॥ ९॥
ं
षिशिवमहशीलाा। ु ैॄरसन
ु बिभगण े
ु ॄाण ैः पोिषत ं ॄित
ॄाण ैवा पा। ृ े
े तः।
ु
ॄायाण ु
ैरायिदित ु े
ौत।
ू ु
सवषामािदभतारातना ु
ङीबभावँछासः। परातना
् एव
ु अा ं सीथ मथयाूयााा टाप अत
गणा
ू पजियत
ं पा
सवषा ू ं ु योया। ूतीा वा। प
ु ं पोषण ं
े
राादऽसौ ु
परा। ु
परातीथपा वा।
े
रलयोरभदााित ु
े वा। पराणीव े
कमलानीवणािन नयनािन
याः।
ु ं तयव
पर ू े च काड े खफलऽिप
े च।
ु
इित िवः। एव ं पराो योगोऽिप पा े ूिसः -
ु
इित। परशः ु एव -
पृिथवीपरोऽिप। तं पपराण
दवाा
या पकिणका े ं पृ पिरचत।े
ु
य े प े सारगरवान ्
िदावतािनह॥
प दशा
यािन पणािन े े ु तऽभवन।
े ्
ु ्
ं सरिषाम॥
याधोभागपऽािण त े सपाणा
ु
एव ं नारायणाथ मही परसवा।
ूाभावोयााा ु ं
परसिता॥
इित। तने यथासव ं मािदिवषय े ण उवो िनापारिितवा
िनापारितौ
या इित वाथः। े
कालिवशषोवयोः ण इमरः
। सा अ क।् परशो
ु ृ
मोधवपरोऽिप ँयत।े
ु
परीपपद तने मपराण -्
ु े िनवचनदशनात
ु
मोधः परीप ु
े परन ु ु े -
ृ इित। िवपराणऽिप
े सः त
ु
मोधः परीप ु
े ॄणः ानममिमित। े
स ूजापितरकः
ु
परपण ु
समभविदित ौितरिप।
ु लणया गत।
मोधपणशाियािरऽ ृ े तऽण
े ं
ृ
कपािनरीण े
ं या इित वा। तं दवीभागवत े-
ं
इित। अीण ं या इित वा। तािन वा एतािन चायािस
ु
े मनाः
दवा ु इित ौतः॥
िपतरो सरा ु े २०३॥
ं
परोितः ं
परधाम परमाणःु परारा।
ू न शशाो न पावकः।
न तासयत े सय
े ताम परम ं मम॥
या न िनवत
े -
इित। यवैभवखडऽिप
ु ु
जामसषा े
ं वदधामऽय ं त ु यः।
स एवाा न तँय ं ँय ं तिकितम।्
िऽधामसािण ं सानानािदलणम।्
ं
महशलाथ परं धाम समाौयः॥
े
तिोः परम ं
इित धामशः पदपरो वा। परं पदिमथः।
ु े कमपराणऽिप
पदिमित ौतः। ू ु े - स ैषा माहरी
े गौरी मम
शििनरना। शाा सा सदाना परं पद िमित
ु
ौितरिप। पर ैोितष े नमः, पर ैधा े नम इित ूयोगः।
परिमित मामयिमाः। परमा च सावी च वोतो
ु
गणवचनािदित िविवधवकिकात
ै ्
ङीबभावः। अणोरणीयािनित
ु
ौितः। े तािक ककिताः पीलवोऽा एव पिमित वा।
गयथः।
परम उोऽणमो
ृ ृ ु
ु वा। पराािविादिप
े
परा ौतरा। या ॄायःु पिरमाण ं परिमत
ु े
ं े
तारा ताशसापिरदरिहता। ं
तऽ परधामं
ु च हतः।
परमाणं े ु तथ ैव च दिशत ं कालीपराण
ु े-
े ्
त ॄप िदवाराऽ ं च यवत।
तरं नाम ताध पराधमिभधीयत॥
े
े
पाशहा पाशही परमिवभिदनी॥ २०४॥
पाशो ह े वामाधःकरे याः। ूहरणाथऽः
परे
ू
िनासािवित पविनपातापवादः। ्
पाशान हयत े हने
ं े-
िनरतीित वा। पाशाना ं ही नािशका। उ हिरवश
े े
शििवशषणािशषािनि। ु
या परैरिभचाराथ ूयो
मनःु परमः शऽूयोऽमो
ु ु ं े
वा। उ हिरवश
ु ं ूतीसश
ू े े तदूितघाताय दव
े
ु
तिमहाहसीित। ृ मः पदशीप ं
या पर उो
े
िवभदयित।
ु
मनः ु े लोपामिा
कबर ु च मथः।
ू नी ः िशवथा॥
अगिरिः सय
े ादशामी उपासकाः।
बोधभारको दा
ृ य े मारो
इित तोरीा ादशिवध ं करोित। अथवा परा उा
े
मननकतारषामवीन ्
पापािन े
भदयित नाशयित।
ु ु िज ैः।
अिवशने पापािन क े ौितष
ु ं न मया मिवममतः
त ैम ु ृ ्
तम॥
ु े
इित िलपराणऽिवपद पापपरकथनात॥् २०४॥
ू ू
मतामताऽिनतृ ु ं
ा मिनमानसहिसका।
पव ु मत ू तिपित
ू वााकाशािदकममत ू े
या पीकतािन
नामयाथः। ृ ू
महाभतािन ू
मतािन
ृ
अपीकतािन त ु भतसायमतािन।
ू ू ू ा वाव ॄणो प े
ू चामत
मत ू चित ु धािप
े ौतौ े
ाानदशनात।्
ू ू -
ूपॄणी वा मतामत
ू चामतमव
े प े ॄण मत ू े च।
ू े
रारप े त े सवभतवित॥
े
ू
अरं ॄ कट ं जगत।्
ं रं सविमद
ु ु
इित िवपराणदशनात।् चलनाकिबयावं मतिमित
ू
ू े े
तािक ककनाया िनमलनाौयात।् अिन ैरवोपचारै
े ृ े
ित
पारं नाम भिमाऽिूयात।् अथवा अिनित सतीित
जीवोऽिनितपदाथः। ु े इनने शिनदश
इिआतपौ धातिनदश े िँतपो
े ूकत
िवधानऽिप
ृ े धाथपरोऽयमिनिमः। यजितष ु य े यजामहं
ु इितकततािवधयजतः
करोतीित ौतौ े े पवविमित
ू ज ैिमिनसऽू े
े
ईतनाशिमित ू े
ाससऽऽथपरािप
ूयोग दशनात।्
सोता सपा सवायािमणी सती॥ २०५॥
ु
स ं ॄ ैव ोत ं भमपचारािय ं याः।
ु ोतपद भ े ूयोगदशनात
े ौतौ
पयोोत ं ॄाणित ्
ु ू शरीरे विर
िशवभिसधापण ृ या।
े
ोतमतदनय ु ं त धारणम।्
ु े न त
इित वाितकात।् ताश ं ोत ं समावँयकं यया या सा।
ू
अिसतशिपीयषपोिषतम।्
ू
भवजोपभोगाय शरीरिमदम ु म॥
े
ू
इित। अथवा सोतोनाम ॄाणः सकरभयात ऐ् ऐ इाय
ु
तावत ैव तपसा महाकिवदवीभो े
जातदभदाोता।
े
तं दवीभागवत े तृतीय े -
ु
े जातोऽसौ िवबधोमः।
िबहीन ं ूसन
ु भगवती तदा॥
ऐकारोारणादवे ता
े योिनः सवित
एषोऽयाष ु े सवा च
े माडौत।
ू
सायािमणी चित
े वा। सवपा
सवषामन े
ूिवथः
े ु ु
ृ तदवानूािवशदनूिवँय
। ता ु े
स ाभविदित ौतः।
ृ
ित -
सवदा
सव ानाव
ूभवायौ।
ु े तने सवित
सतोऽसत कत े
कत॥
इित। पाितोािपा
ू सती। दाायया इदं नाम। तं
ु े हैमवत ूक
ॄपराण ृ -
सा त ु दवी ू
े सती पवमासीामाभवत।्
ु
सहोता भव ैव न ैतया मत े भवः॥ इित॥ २०५॥
ु
ॄाणी ॄजननी बपा बधािचता।
ु
ॄपा अणी पम।् अणीमाड इित सायाः
ं
ू ु ूवः।
े माडमनौ
शलामिचितमाऽण ृ े अिणरामकीले
ु े
ादिणः पऽिसीमयोिरित शातः।
ु े ॄण आणी इित
आनमयकोशपॄपथः।
ु
ौित। ॄाणमानयित जीवयतीित वा। ॄाणी ॄजननाद ्
ॄणो जीवनने वित े ु
े दवीपराणात।् ॄाणशः
ु
िपतामहपर ी वा। ॄ यूा ्
ं तत ािभ ं
ानम।् तं िवपराण
ु ु े-
ूिमतभदे ं यामाऽमगोचरम।्
वचसामासव ं ्
ं े ं तान ं ॄसितम॥
इित। सवूपोादकाननी। अऽ
ु े ु ैकवा ्
वकारािदनामूायपाठारानरोधादवीपराण
े ं पदं
े ॄजननीक
अिलया ॄाणीपदिनवचनपरन
ु
ीकत ु यम।् एत े सवायािमणीऽ
िभ ं
सवित
े ् न चायािमणी
पदमायम। सकारािदनामूायपाठ
सभिवरोधापतीः। े े
अयािमपदमाऽणािवशषावायािम े
यापा
िस े एकपदप े सवपदवै े
ूायपाठिवरोधनािप
ताथवणनोिचतात।् िवमाता जगाऽी िवशालाी
ू -्
े तथा च गौडपादाना ं सऽम
बपमपीित पऽथः।
ु े वानकित।
भडासरहननाथमकै े े े ु एव ूघकारे -
दवीपराण
ू ं
इित। सतसिहताया ं तु -
े
इित। िधा रनपा। अकारािदरभदाोडशधा।
े े ािऽशिधा।
ककारािदभदन ं ललयोरभदात ्
े हकार
ू े ौ गणनाभावाित
सवमलन े ताातारः।
ं े ं
ूासा ऽयिशरमतहॐनामारकवणनपर
ं
वा ािऽशदिमिप ु
सवचम।् भागवतऽिप
े - लीवागािदपण
े
नतकीव ु े -
े वामनपराणऽिप
िवभाित यित।
ं
इित। असाताः ू
सहॐािण य े िा अिधभािमित
ु
ौितूिसाना ं िाणा ं पीनािप
े बपा। तं
ु े-
वाराहपराण
ु ूकीितता।
या रौिी तामसी शिः सा चामडा
नवको ु चामडाभदिभा
ु े विताः॥
या ॄशिः सा अनााः ूकीितताः।
े े ु पृथगकैे कशो धर॥
एतासा ं सवभदष े
ं भगवाुिः
सवासा े ्
ु सवगाितभवत।
यावा महाशाविपािण
ू शरः।
ृ ं
कतवाा भजत े पितपण
े सवदा।
यााराधयत े ता ु त िः ूसीदित॥
े े
इित। सवमतदिभूो ु -े उमैव बपण
ं नारिसहोपपराण
ं े
पीने वितित। ु
े िऽपरािसाऽिप
े -
ु
ँयामला शिवा च हयाढा परा िूया।
दाराः सदािशव ैत े ाताः परमरी॥
े
ु
महाथा ादशाथा च वाराही बगलामखी।
ु
तरीया ु े च ौीपरा शावी िशव॥
भवनशी े
दारा ि त ैव ण ु स ं न सशयः।
ं
कामकला िूय॥
ौीितररणी लीिमौा े
े
नव ो हसी च नव िसा दवताः।
ु
इमा अा पािण बिन तव सिर॥
ु ु ं
ु ं ूपपराण
इित। एव ं बपानामिनिरिप ूितमहापराण
ूितत ं च बप ैवोपलत।े िवरभया ु न िलत।े
ु ै पिजता।
बधािनिभरिचता ू
इित गीतावचनात।्
ूसिवऽी -
िवयदािदूप ं ूजा वा सतू इित ूसिवऽी।
ूकषण
ु
तं िवधमर -े ूजाना ं च ूसवनािवतित
े िनगत इित।
ु े -
भगवतीपराणऽिप
ु
ॄााः ावराा या एव समताः।
े
महदािदिवशषा ु ्
ं जगाः समतम॥
तामवे सकलाथाना ु
ं ूसिवऽ परा ं नमः॥ इित॥
ु ं
अऽ तृतीयचतःशोऽारनामसापरः इतरौ
ु ं
चतररकसापरौ॥ २९॥
ृ
-ूचडाऽा ूिता ूकटाकितः॥ २०६॥
ृ
ूकाडाः कोपना या ताः सा। चिड कोप।े अत एव
ु
भीषााातः पवत इित ौितः।
ु ूजा न िबित।
न य कोपोऽणरिप
े
स ैता ं नीित ं कथ ं रजा य न िबित॥
इित कामक। भयूदिलादवे िह महय ं
ु
वळमतिमित ु ं
ु वळपदं ॄपरिम
ौतौ
कनािधकरण।े ूका ु
ृ ूीितिवषयने चडा शपी
े वा।
या इित वा। ूतापशीलित
ु चडोऽितकोपन।े
चडा धनहरी शपी
ूचडो वह े तकरवीर
े े ूतािपनी॥
े ूकितजवो
न षा ृ ृ
िवकितवा िवचारतः।
ु ममाा मामा
परा ु सनातनी॥
पवा महाभागा जगतामभयूदा॥
ु
िशवरागानराा ात े पौष े यया।
े --------------------------॥
सा ूिता कला या
ु
े गौरव े यागिनिचतररपयोिरित
इित। ूिताानमाऽक।
िवः। अऽ पशः पादपरो ाये इित िनणत ं
े
छोभारऽािभः। ु ू
ूकटा सवरनभयमाना ृ
आकितः
ू ं
प ं याः। तं सतसिहतायाम -्
े
ूाणरी ूाणदाऽी पाशीठिपणी।
ूाणानािमियाणामिधातृादीरी।
ोितरािधान ं त ु तदामननािदिधकरण े
े
तदिधातृदवतासाव ािपतात।् ूाण
ृ
पविकािधपितवा। ु े ूकोऽणः
ूाण ूाण इित ौतः। ृ
े
शो वदपदीरी े
तितपादवता। े
सव वदा
ु े ूाणाना ं दाऽी सवजगीवियऽी
यदमानीित ौतः।
े
एकादशियाणा ू
ं दाऽी वा। ूाणमनाम ं सव ूाणा
ू
अनामीित ु ूाणा इित पदियपरन
ौतौ े े तथा
ाानदशनात।् सगतिवशिषताित
े े े ैतीयीकािधकरण े
तथा िनणया। ृ े
पाशोऽय ं ूकत
लणय ैकपाशरः। सािपशसात।् अत एव
ु
िनानवपिनररगलाशदणः
बमािदित
शारदाितलकोके पाशदमकपाशरतय
े ैव
ाात ं हषदीित े
ैः। ूायण
ं
दशिवशािददशकशाना ं शतसहॐािदशाना ं
ू
च ैकििऽनािधकभाव े बमाऽिववया च लोके ूयोगः
ूचरु ं ँयत।े अथवा सहॐ े शतिमितायनावयानवादो
े ु ु
ृ
ूकटीकतम।् ताायामकारािदकाराानामकैे कं
---------------------------------- पाशीठसयात।्
े ्
पाशीठिवास ं मातृकावले सत॥
ु ं
इपबमोपसहाराा ं तथा िनणय इित वाम।्
पाशद ैकपाशरताया उात।् अथा
ु
तऽैवैकपाशतो गणनानपपिः। े ं
अत एव कालर
ु
े पाठ कािनकमा
महापीठं ूणव ं च जयिकित
े पाठ ैव ूामािणकोिरिप साहसमव।
महापीठं जयिकित े
े योिगनीदयने सवादाणवपाठ
ॐकारं च जयिकित ं ैव
ूमाणात।् वत
ु ु शैलो मतो
े ु े
िगिरिरित ॄाडपराण
े
िगिरपद मतः पाथन े ् पीठािन
े गणनमायम।
े ं चित
पाशदक े ु
े ोपबम ूकारारणानपपः
े ततः
पदने वधाना। तत जलश
े ं मलय ं शैलं मे ं
े योिगनीदय,े मलय ं च महापीठं ौीशैलो मको
िगिरवरं तथित े
े तवादािपदारापवत
िगिरिरित ानाणवऽिप ं े
ु
इनिारा े ् आित ं च तथ ैव सभगाचा
तथ ैवायम। ु -
ु
रसभगाचा - पािरजातािदपितष।ु ूिसं च ूाषे ु
िगिरनाथा ं पीठम।् एतने ानाणव
े
एकै कपाशणशासा ं ु िवसिव
े एता ेे
मातृकाासविय े इितवत, ् कामरितासा े मातृकाणसिव
ेे
मातृकावदानघ े इितव पीठासाऽिप
े मातृकावदा
े ु े क ं सत।े बिहमातृ काास े
सिदरै
ु े
े तानाऽािप
िविश ैकपाशतामन तथ ैव िसधःे
े ूकत
तारैवातायाः सवाागायोगाित। ृ े
े े े यामहदा
एकपाशदमपितमवित
े ं े ाायताम।् प े शिमित
पपदमकसापरन ू
ु
िपलसऽू े हलायधादीना
ं तथा ाानदशनािदित िदक।्
ू २०७॥
िवला िविवा वीरमाता िवयसः॥
िनगडवसाधनात।्
ला कमािदिनबः
ु ः-
अतवोमिभयै
ु ु
पातकूचयवम तावयपमिप नाथ नीिह।
कानी भवत ु लोहमयी वा ला यिद पदोन िवशषः॥
े
े
इित। िवगता ला याः िविधिनषधानामिवाविषयात।्
ं ु े ु ताशदवीमितदशनात
े वा। अलपरािदपीठष
नित े ू ्
ु ु ु े
योिनदशनाशवगामनरिदित
ितरिरणीानदशना े े
जविनकाया जविनकारानपन
ु
ताशान या। े
ला ाटीवबऽिप।
े चित
िनगडऽिप े स एव च पिवऽोऽिप। सवऽ
े िवः। िविवो िवजनदशः
ु यऽ लोको न ँयत इित हारीततः।
े वसधा
मा ृ े िविवौ
ू
पतिवजनािवमरकोशा े े
जनोऽिप पिवऽोऽपिवऽोऽिप िवजनो दशित
ाविप िविवौ। इह त ु पिवऽ े सित िवजनता िवविता। ताशले
ु
ितित। अपिवऽजनसद बा े याभावानभवात।्
े
आानािववकशीलष ु
े ु िततीित वा। वीरा उपासकधररा , रणे
े सदा म े दयिूयः।
स एष वीरको दिव
ु
नानायगािर े
गणरगणािचतः॥
ं
इािदतशसाौवणोरम -्
े ु
दवाच
ु
ईश सताि ु
ममोठा पराक।
कदाहमीश ं पऽु ं िाानदायकम॥्
िशव उवाच
ु े ु नयनानहतकः।
एष एव सतऽ े ु
ु कताथः
या पऽः ृ ु
ाीरकोऽिप समम॥
े
सतू उवाच
ु ूषयामास
इा े ु
िवजया ं हषणोका।
ू तः सखीम॥्
वीरकानयनायाश ु िहता भभृ
ू
इािद। िवयत आकाश ूसजिनका। आन आकाशः सभतू इित
ु े २०७॥
ौतः॥
ु ु मििनलया
मका ु ू
मलिवमहिपणी।
ु ु
ु ं ददातीित मका।
मि ु
पृषोदरािदः। िवपाा।
तं तराज े गोपालमभदार
े े-
ंु
कदािचदाा लिलता पपा ृ
किवमहा।
ं
वशवादनारादकरोिवश ं जगत॥्
ं ृ ू
ततः स गोपीसािभरावतोऽभशििभः।
ु
तदा तने िवनोदाय ं षोढाऽकयपः॥
े
इािद। रिवशषािदपा ु ु
वा। मकः ु
पडरीका े रभदऽिप
े े
ु
पारद इित िवः। मीना ं पिवधमोाणा ं िनलय आकरो
याम।् बालाबगलािदशीना ं मलभतो
ू ू यो राजराजरीिवमहः
े
ू
स एव पमाः। तथा च गौडपादीयािन दश सऽािण स ैव
े
िवार ू े े
यमाकारणािन एका एव िवायाः
े े ऽैिव ं ूितपा ताकैे का
शावीिवाँयामाभदन
े
अनकशिजनकं िविश ूितपादयि।
भावा भवरोगी भवचबूवितनी॥ २०८॥
े ं यितपभावतः।
ाधीना ं भषज
ं
तसाररोगाणा ं ूितपः िशवाधवः॥
ु
इित िशवपराणा। भवचबं ससारमडल
ं ,
ं ूवतयित
भवचबववतयतीित ु ृ -
वा। तं मनतौ
भतािन
एषा सवािण ू मितिभः।
पिभा ू
ृ
जविय ं ससारयित
ैिन ं चबवत॥्
ु े -
इित। िवभागवतऽिप
मवे सवजगतामीरो बमोयोः।
ु
कशलाः
त ं ामचि ं हरम॥्
ूपाितहर
इित। भवचबमनाहतचबं वा तऽ िशवावानात।् नन ु
ु
कोणपऽसमय ैव चबपदवािमित
तािकिसाादनाहत े कोणाभावाथ ं चबपदने पपिितः
। अत एव अनाहतािनलयव े ु े पं
े े ूयोगः। कवलपऽसमदाय
े ु े यिमित िसाािदितच।
कवलकोणसमदाय े कोणािभूायण
े
ू
मलाधारािदिप चबवहार इित
वदििवारभाकारै े े समािहतात।् पऽषे ु
रवमव
े
कोणारोपाौणवहार इित तदाशय इित किचत।् त।
कोणिववाया ं यिववाभावने
यवहार ैवापः।
े अतािणकोपिर िऽकोण सािदवे
ु ु
भााशय ं यमँयामः।
ृ ू ृ
िबचबादलषोडशदलवऽयभगहऽयािण
ौीचबागतािन वा भवचबािण। भव िशव चबं मनः
ूवतयतीित ु ु े-
े िवपराण
वा। चबं िह मन एवित
े
चलपम ं जवनािरतािनलम।्
ं
इित च िवः। अऽ िराशशो ं
िनृ ाशपरः
अिनृ ािरात।् तत वदे े उपिनषागऽाः
े
छःस ु सारो िनष या इित िवमहः।
पिनषः।
गायािदछस ु िनृ ं प ं गायऽीमािप िनषः
ु ं विरवारहऽािभः
पदशी। तिददम े -
ु
तानाथमपाया ु ूोाः।
िवा लोके चतदश
े
तिप ू वदाऽािप
च सारभता े गायऽी॥
ु ू े षोडशच -
े ऽैपरस
आथवणऽिप
ु हसा मातिराॅिमः।
कामो योिनः कमला वळपािणगहा
ु ु सकला मायया च प
पनगहा ु ैषा िवमाता च िवा॥
ु
यऽ यऽ मनिमनऽ े ्
ैव धारयत।
े
तऽ तऽ परानप ं सूकाशत॥
ं
े
इित िवानभ ैरवभारकोरीोपासकधौरय े
यऽा स एव
यऽ ना
धमः। े स एवाधमः। ु
उ शाकले- सता ं िह
े े ु वषु ु ूमाणमःकरणूवय
सहपदष ृ इित।
ृ ु िनबोऽिप
समयाचारो ूौढोासाविधक एव
ू
ूौढा ं समयाचारा इित कसऽात।् सवमतदिभू
े े
ू -े धमऽधमः अधम धम इित।
कौलोपिनषिद ौयत
े -
योिगनीदयऽिप
िपबृमादैराचारपरः यम।्
े े ु
ं भावयिहरखम॥
अहदयोरै ्
ु े
इरीशमनःसमािधमतािमािवषयोऽथ िनयमने धम
े
एव भवतीतदिभूाया। ृ
ितिप ु ितः
ौितः ृ सदाचार
ु े चित
आनिरव े ु
े धमूमाणष
ृ े े
मनःूवगणनमीशसमािहतमनःपरमव।
अथाितूसात।् ईश ं ैराचरण ं सारं ा ं या
अिभलाष इा सारो िनृ प ं या इित वा। दा
इथः। े
इाशिपात।् सारपद ौपद
े े तु
े ु
े ीिलानपपिः।
िवशिनााव
ु े शायोिनािदित। सौऽाीिहशा ं
एवमरनामयऽिप
यवशािमािद तािका वहारााशो
े ु ं
वदपरदनसािरमीमासािदपरो वा। तं भामाम -्
ृ
ूविवा िनविवा
ृ िनने कतकन
ृ े वा।
ं ु ं यनोपिदँयत
पसा े े तामिभधीयत॥
े
ृ ं सम ं चोदरं न त ु
अपरो वा। तलं करतलािद तश
ु ं भयािदवन
े े े
ं याः। अकारूषणातलाो लोक
ु
एवोदरं या िवरापाया इथः सवचः।
उदारकीितामवै
भवा वणिपणी॥ २०९॥
उदारा महरा कीितयाः। उा
ृ आसमााा च अरा
ु
े वा। लघिूमर
शीयसाा च कीितयपासनयित ं
ु ु
ितिमिपराणीयकोशः। े
ऋकारो दवमातृ
वाचकः। आ अरौ अरः इित
ु
े तानाा
पािण। उः अपािन अरा दवाः े वा। आरं
कीितययित
ु
मलमाा वा। यीतन ं
मलािदमहदोषिनरासकिमित यावत।् आिदमडलागत ं
ु ं च ैतमदवाम।
सगण ु ् य एषोऽरािद े िहरमयः पष
ु
ृ तोिदित नामित
इिधक ु
ु े तिारा आयधिवशषो
े ौतः। े या
े े कोशात।् उत पष
इित वा। आरा चमूसिवकित
ईशी कीितया ् ु
ःखूदा यीितिरित यावत।् तीितजऽी
कीितयपासनया
भवतीित
् आसमााोऽरः सधा॑दा
तायम। ु
ृ कीितया
ु
इित वा। सगणॄोपासकाना ं पा े परॄनगरे अपरािजता े
ु ु वतत
े ौ सधा॑दावणवतौ
अर यित ु ु
े इित ौितष
ूिसम।् अनाविः
ृ शािदित सऽू े
ौीमदाचायभगवादै ु -् दाम बनरःु पिरऽी
रम े
ु े
तामामयानवि ं वैभव ं याः।
ु ं
वणातःषिसाका पमाः। तं
पािणिनिशायाम -्
ु
िऽषितःषिवा ु े मताः।
वणाः शमत
ृ े सृ
ूाकत ु
ं त े चािप य ं ूोाः यवा॥ इित॥ २०९॥
ु
जमृजरातपतजनिवौािदाियनी।
जािदिऽतयने तो
े जनो
े
िवौाििभःखापहािरिभ ु ं द।े
ं ासख
ु शातीताकलािका॥ २१०॥
सवपिनषा
ू
तरयािदषपिनष
सवाै े ु रहभतास
ू ु
ु ू ु ूितपाा। यदवे िवया
ू घा
ौितिशरोभतवािषषण
ं भवतीऽोपिनषद
करोित ौयोपिनषदा तदवे वीयवर
रहपरने ाानदशनात।् त िनिराचायदिशता
-
े
उपनीयममाान ं ॄापाय ं सतः।
िनहिवा ं ता ं च तापिनषता॥
गानलो पा।
गीरा गगनाा गिवता
े तथा च
आनाीरा। महा॑दपथः।
ू -् महा॑दानसानावीयानभव
िशवसऽम ु ु इित।
महा॑द इित ूोा शिभगवती परा।
ु ्
ु ं तादािवमशनम॥
अनसानिम
मवीयिमित ू ्
ूों पणाहािवमशनम।
ु
तदीयोऽनभव रण ु ्
ु ं ानः टम॥
िबृमादैराचारपरः यम।्
इित। अऽािप -
ं ु
परा भािरका सिविदाशिपरःसरम।्
ू े ं वमी िवमारम॥्
लूमयपय
ूमाऽबहीपा षीकिवषयानाम।्
ूवतकगीरािदधमतः॥
े
महा॑दो जगापी दशकालागोचरः।
इित। ग ं इित गणपितबीजम।् तने गणपितरवोत।
े े त िभय ं रााद े
ू
िनरतीथ वा। गगन दहराकाश भताकाश
े िततीित। व
पराकाश वाम े इित
ृ इव ो िदिव ितक
ु े गगना े नाशकालऽिप
ौतः। े ितित वा। गगन ं अकारः,
ू
अा यरलवा इित पभतबीजोारः। गव
िविनमाणिवषियणी पराहा सााः साता। तारकािदािदतच।्
ु ु ु
गान ं ततानसिषरघनचतयसमयाकम , ् वािदऽािदकं
कनारिहता कााऽकाा कााधिवमहा॥ २११॥
े
इित। अादशिनमषाकः कालः काा। दाहिरिािप काा।
े
सा िह नािभनालपिरणामपािवशयोरिभ ैवित
मैरालत े कथा। काा दाहिरिाया ं कालमानूभदयोिरित
े
े
रभसः। तभयपा। वदावााथतिनषऽिप काा।
ू ं
तं सतसिहतायाम -्
ु
इित। सा काा सा परा गितिरित ौित। या गगनाक
भीमनामक परिशव पी गमाता े
दवी
े ु
िदपाात।े तथा च लैे -
ू
चराचराणा ं भताना ं सवषामवकाशदः।
ु
े भीम इत
ोमाा भगवावो ु ै
े बधः॥
े
महामिहो दव भीम परमानः।
ु ग
दशपा िदी सतः सिरिभः॥
ू
ु ु े -
इित। वायपराणऽिप
ु
नाा स या भीमा तनराकाश उत।े
ृ
िदशः पः ता
ग ु तः॥
सतः ृ
े न ैाः। अितशालिमित
इित। बाा िततीित काित ु
ु
ौितः। िवाहिमद ं कमकाशन
ृ ृ
े ं े ितो जगिदित ित।
े रं नाम। अकं पाप े च ःख े च तयोरो नाशो यया
अकाित
सा। िवमह शरीराधमधिवमहः। ंु
अध नपसकिमित
समासः। काः परिशव एवाधिवमहो याः। कााध
कााधम, ् कााध िवमहो या इित वा। न च ैतऽधका
े
इित पापिः। अऽाधपद िनयतिलीकारात ्
ंु
िनयतनपसकिलक ू
ैव पविनपातिवधानाः ु पिलः
पनः ु
ु कामकिलतरिता।
कायकारणिनमा े
ु े काम कामर
िवत इित ौतः। े े
कलीना ं बीडािवलासाना ं
तराः परराः साता अाः।
ु े ताटे
कनती दीमान े कनक सवणमय
े याः। लीलयाऽनायासने
कणाभरणिवशषौ
े
िवमहानवतारिवशषाारयित े
पराज मिहषी लीलादवी
तिमहधािरणी वा। सा च योगवािस े ूिसा आसीदिहीपाल
ु े पो िवकासवान।् पोनामपब
कल े ु ु
तासीभगा भाया
े
लीला नाम पितोतित॥ २१२॥
ु मधा
अजा यिविनमा ु िूूसािदनी।
े
जरािहादजा। अजामकािमित ु े , न जातो न जिनत इित
ौतः
ु े महाभारतऽिप
ौत े -
े ं न जिन े कदाचन।
निह जातो न जायऽह
े
ऽः ू
सवभताना ृ
ं तादहमजः तः॥
ु
इित। जनन ं िह मृसमाम।् जात िह ीवो
ु मृीव
ु ु ं ज
सौयवती। अकारूषण ु
ू या इािप सवचम।
े े न सि मढा ्
ु सरमढयोिरित
मधः ु ू े ूसीदतीित
िवः। िू ं िदन ैरव
ु े-
तथा। अत एवों सौरपराण
े लतऽषा
बमण ु
े े ं मिराराधनािजाः।
े
आराधनामश ु े
तििन मत॥
े
इित। तिदमा ं वामिभूों तराज े -
अथा सदायने जपहोमाचनािदकम।्
ु
अमखसमाराा ु ु
बिहमखसलभा॥ २१३॥
ु ं िचवियषा
अःाूणव ं मख ृ ं त ैः
सगाराा। बिहिवषय ु ं यषा
ैकूवण ं मख े ं तषा
े ं
सु ु लभा।
ु े ् २१३॥
तरलकरणानामसलभानलहयाम॥
ऽयी िऽवगिनलया ु
िऽा िऽपरमािलनी।
ु इित वदाययीित
ियामृामयजषी े े
कोशादऽयपा।
ू ु े िहमव ं ूित दवीवचनम
तथा च कमपराण े -्
ु
ं परातनी।
ममैवाा परा शिवदसा
ु सवतत॥
े सगादौ
ऋयजःसामपण े
ु े सावदगता
ऋयजःसामभागन े यतः।
ऽयीित पत े लोके ाूसाधनी॥
इित। िनात े त ु -
े ऋवद
अकारािदः सामवदो े तदािदकः।
ु इकारािदषा
यजवद े ं सयोगतः
ं ु
शिचः॥
ु
े ू शशाानसारतः॥
िविल योजयव
ु
गणसा ऋयजषु ं ततनापर
े ं तथा।
ृ
विसा ु ु ं शचवपः॥
समायािद ु े ु
तने ऽयीमयी िवा कायकारणयोगतः।
ु
इम।् अऽ शिचशन
ु ु
े वाव ं बीजमत।
े तने तिपथ
ू े
वा। िऽवग धमकामाथिरित
कोशः। त िनलयः ान ं याम।्
िऽष ु भतािदकालकारोकारमकारष
ू े े ु वा ा िितयाः।
िऽष ु
े ु े-
े े िततीित वा िऽा। तं माकडयपराण
लोकािदभदन
े
ऽयो लोकायो दवा ैिव ं पावकऽयम।्
ऽयो धमादयथा॥
ऽीिण ोतिष वणा
ु
ऽयो गणायः शायो दोषाथाौमाः।
ऽयः कालाथावाः िपतरोऽहिनशादयः॥
इित। अदशारचबािभमािननी ु
े िऽपरमािलनी।
दवता
ु ु
िनरामया िनराला ाारामा सधाॐितः॥ २१४॥
े य सव ूितितम।्
मरं परं दिव
अरं ॄ परम ं जग ैतराकम॥्
ु
इित। सधायाः
सहॐारकिणकाचगतायाः ु ॐवण ं यया
ॐितः
ु
कडिला ु
सा। सधायाः ु े वा।
ॐितरव
या
डािकािदमडलाााययी सा िबय ैव भगवतीथः।
ू ृ े ैवित
ूिसचमडलािरािदतृिजिनका पीयषविरष े -
ु तपिरॐवैः।
दशिभः पिभ ैव सधामृ
ृ
कप ु
े सदा पीा जाय े पीवराः सराः॥
तव शवी माया--------------------------।
ु ु
इित वायपराणात।् ानाणव े शिबीजसाधन े
ू ु ं
िवषहािरणीिमित यानम
ॐवीयषधारािभवष
ताशपवतीित वा॥ २१४॥
ं ु
ससारपिनमसमरणपिडता।
ं
ससारलण े िनःशषण
े कदम े े माना ं जनाना ं
ु
सगरण ु
े पिडता कशला। अत एवों कौम -
रि शरणािथनः।
य े मनागिप शवाण
ं
रापारससारसागर े न पति त॥
े इित।
ु
याः िूया याः। यो वै िविरित ु े े वा।
ौतियित
य कता यजमानाको दीितमितः
ू परमिशव पी
दीाा सान माता तं लैै -
े महादवो
यजमानाको दवो ु ै ूभः।
े बधः ु
ु
उम इत े सिरीशानित
े चापरैः॥
े
उमाय दव यजमानानः ूभोः।
ु ै
दीा पी बधा सानादाजः॥
ु ु े -
इित। वायपराणऽिप
ू ु चरमा यजमानमितिरित
इित। अस ु िशवमितष ू िचयत े
े तभयमाह। यजमान यजमानौ
िचदाित
ू
दीिताानौ तौ प े अा इित। अातर पविनपातो न िनः
एतदोिरािदिनदशात।् उ लैै -
ू
पभतािन ु ु
े मिनपवाः।
चाकावाित
ू िशवादवदव
मितरौ े धीमतः॥
ू
आा तामी मितयजमानाया परा। इित॥ २१५॥
धमाधारा
धनाा धनधािवविधनी।
े े ु िशपररायाता वदािवाः
तशष े िबया
धमपदवााः। ं ृ -
तथा च सअवतितः
े े य आचारः पारयबमागतः।
यिश
आाय ैरिव स धमः पिरकीिततः॥
े े े ु धारा िनरगलूवाहः।
इित। तषामासमावदशष धम
ु
आधारो या वा धम िततीपचारात।् धम सव
े
वदशाािदिवावो ॄाणः िवूाः। तं ॄवैवत -
े सारै
जना ॄाणो यः ं िज उत।े
े
िवया याित िवूं िऽिभः ौोिऽय उत॥
्
इित। अथवा िवूान पयित ू
पवपवतः करोााययतीित वा।
या मजपािदना ॄाणानामाायन ं भवतीित यावत।्
ृ -
तमापतौ
ृ सानापसः यः।
अपमानापोविः
पिजतो
अिचतः ू िवूो धा गौिरव सीदित॥
ु
े े कवयो वदि कालं तथाऽ े पिरममानाः।
भावमक
े
दव े े ं ॅात े ॄचबम॥्
ैष मिहमा त ु लोके यनद
ु े दविनो
इित ौतः। े
मिहमा शिरवे ॅािमकथः।
े
ू
ॅामयवभतािन याढािन माययित ृ
े ित। िवशो
ु वा िव ं िववषार
िवपरो ु ु े त ॅमणकािरणी।
इः
ु े
यत े तावािलकापराणऽयिमितहासः ुे
- िवरकदा
ोममागण
े े नीलाचलवािसन
गडाढो गधः कामपदश
े ूासामना तामूण ैव गतः।
कामाा ं दव
ु
ततोपवशामिम े पिततऽ ैव ॅमासीत।् ततः िकयता
े गवषयी
कालन े ु
लीनारदमखािदम ं वामाकय
ृ
तपसा कामाा ं ूसा िव ं ु सावधानीक
ृ
ॅमणादमोचयत।् ततः सोऽिप तामारा
वैकु ठलोकमवाीिदित॥ २१६॥
िवमासा िविमाभा
ु ु
वैवी िविपणी।
े
इित। अऽ मृोपसचनोा ं े े
तहायचराचरूतीतिराशयन
ू -् अा चराचरमहणािदित। िविमाः
ॄसऽम ू
ूवालादारा िविमाभा।
ु ् े िमः
िवत ानमव ु
ु ु ु ु े वा। िवोिरय ं वैवी।
तसााने तित
पानपूसृ
े ु े-
तथा च दवीपराण
ु
शचबगदा ध े िवमाता तथािरहा।
ु
िवपाथवा े वैवी तने गीयत॥
दवी े
ु
इित। अऽ चतॐो यः ू
सिचताः। े
तथािरह ु
िविरव
दैाीथः। ु े
िवप े तने न
तदिभथः।
ु
ूथमा तदवाह।
गताथता। े ु े पमाः।
िवरव
ु एव- ममैव पौषं
तं लिलतोपाान े ॄाडपराण
े
प ं गोिपकाजनमोहनिमित दवीवचनात।् तऽैव वीरभिूित
ं
ु
िववचनम -्
े
आा शिमहश ु िभिवमहा।
चतधा
भोग े भवानीपा सा गापा े
च सर॥
ंु
कोप े च कािलकापा पपा च मदािका।
ू ु े िहमवतदवीव
इित। कमपराणऽिप ृ े े-
ू
सहॐमधानमनशि ु ं पराणम।
ं सहॐबां पष ु ्
े ु ं िवतोमखम।
ू ं सघोर
िकमतगविप ु ्
इित तृने िशवने पूभाव ं िनवयोम -्
ृ ु
मम सा परमा माया ूकितिगणािका।
ु
ूोत े मिनिभः
शिजगोिनः सनातनी॥
ु ं
इित। सनमारसिहताया ु ं
ं ूभाकरा राो िवभि
तिहाः पिााया पावतीभि
ं वणियोम -्
े
एव ं दाना ने पण
े च जनादनः।
े
े एव िधािचतः॥
दोरककायादक
ृ ृ
इित। बहाराशरताविप -
ु े -
इित। पपराणऽिप
े
चिडका ं पय ु ऐवण
े रसने च।
ु सह मोदत॥
सौपणन स यानने िवना े
ु - िशवपराणयोरिप
इित। आिदपराण ु बाला सा
- या त पागा
ं
पावशजो ु े -
हिरिरित। वामनपराणऽिप
पौणमाा ं त ु यो माघ े पजयििधविवाम।
ू े ्
े
सोऽमधमवाोित ु े महीयत॥
िवलोक े इित॥
ू
अयोिनयिनिनलया कटा ु
कलिपणी॥ २१७॥
े अ िवोयिनजिनका
तने ानरिहता अपिरिथः। े वा।
मातित
िनलीयत े जगािमित िनलया योिनासौ िनलया च। योिनशः
ृ
ूकितपरः।
कतारमीश ं पष ु ूयोगात।्
ु ं ॄयोिनिमित ौतौ
ु ं ू ं
कतार ं िबयाशिममीश ं िनयारं पष
ू योिन ं ाननापँयिित
ॄ पण े ाानात।् योिन िह
गीयत इित ॄसऽू ं च। या यो योिन ं योिनमिधितक ु
े इित ौतौ
े
मायापरनािप ् योिनमाय ैव िनलयः
योिनपर ाानदशनाद
े
पिरिदका या इित। योनीना ं जगारणाना ं ॄादीना ं
िनतरा ं लयो यािमित वा। योिनॐचबमवे िनलयो या
े शौनकशाखाया ं
े इित वा। अत एवाथवण
िबपाया दा
ू े-
ौयत
ू -्
इित। अा ऋचः पवम
े
अाचबा नवारा दवाना ू
ं परयोा।
ता ं िहरमयः कोशः गऽिप ोितषावतः॥
ृ
ु ् अनयोचोरथः - दवानामयोा
इित ौतम। े
असाा लभा
चबं परु ं च सदनमगारं च
पःू नगरी ौीचबिमथः।
ु ियािमित शरारयधतिवाकोशात।
गहा ृ ्
ईरावासपायोानगरी त ु मानामयोा।
इय ं त ु
े सा कीशी। अाचबा अौ चबािण अारं
दवानामपीथः।
े दशारे मॐ ं अदलषोडशदले प े ॅिमऽय ं
ू ृ
भगहऽय ं चोित या ं सा। नवसािन
ं ारािण
योिनारविकोणािन या ं सा।
ु ं
पशिचतविसयोगाबसव इित िनादय।े
ु
ािभमखामिऽकोण ु
ं शिः, पराखामिऽकोण ं वििरित
े
मशाीया पिरभाषा। तामयोाया ं िहरमयजोमयः
ु
कोशो िनधान ं िऽकोणप ं स एव गः सखपात।्
े
त ैिरीयाणा ं ग लोक इित पाठायमवाथः।
तििरमय इािदस ं पकं समानािधकरण ं
ाथम। ् ं प
् िऽकोण े यदि िबप ं चबं तिन य ू ं
े े े
तिसं ॄिवद आनीव िवः। आाभदनव
े े
िबभदनािप ॄ म इथः। ू
कटयित
ं े पातयतीित
ृ ससार
छलयाानमानािदकमाव
ू
कटमान ू
ं तदतया तऽ ितित। कटमचलं
ु
ीविमित ू
ृ े कटाान
तः। ा िितया ू
ं वा। कटो
िगिरं तिियतया िततीित वा। अयारैः
ू िनखातो लोहिवशषः
ूहारािधकरणने भमौ े
ू
कटििवकारा ू
वा। कटाना ू
ं िवसमहाना ं
ू
ं वा। वावािदकटऽय
िितया ू ं
े िततीित वा। कट
ु ं ीचबागतिऽकोण
परार ं तऽ िततीित वा।
ू ं यऽनत
२९०) कट ु े
े ृ े राशौ िनले लोहमर।
ु े सीरावयवदयोः॥
मायािियो
ु े च शसि
परार ं --------------------------------।
ु ं कौलमाग बापजा
इित िवः। कल ू वश
ं आचारो वा तििपणी॥
ू
२१७॥
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
े ू
नवमने शतनाभशमी बोिधनी कला॥ ९००॥
-नादिपणी।
नादः ूणविशरितिपा।
ू ु ः-
तमिभयै
े े नादाना पिरणत ं तव
आनलणमनाहतनाि दश
पमीश।े
ु े मनसा पिरचीयमान ं शसि
ूखन ं े
नऽसिललै ु
ः पलकै
धाः॥
ु
इित िवः। िवदधा चातयशीला। ू
ॅवोपिरभाग े वसिवशो
ृ े
ब ैव ं तदासन ं याः। उ त-े
हािकनीमडला िबप ं त ु वतलिमािदना।
ु तऽ
प ं िशव ं च वणिया त वामभाग े समासीना शातीता
मनोनीािदना िबसिचबं
े
सवानमयामवासन ू
ं या वा। िबना ं समहो
े
ब ैव ं तदवासन
ं तदिभधयाथानामाधारोऽिभधायको
े
या इित वा। तथा च ानाणवत े-
ुे
ं हिराहं सरिर।
सकारं िबसगाा
अिवनाभावसौ लोके हिरहरािवित॥
ू
इािदना वामादीनािमादीना ं भरादीना ं जामदादीना ं च
े
ऽय ं ऽय ं िबपमवोोपसतम
ं -् एवं
ु
िबऽय ैयगािपरानामिपणीित। े े
या अकारूषणा ु
ू
यदैविमसमहिीवकद े आ े िबपादभदन
े े
यमकैे व बष ु ूितिबषे ु ितित। एकधा बधा च ैव ँयत े
ु े २१८॥
जलचविदित ौतः॥
तािधका तमयी तमथिपणी।
ू षिशाव।
तािन ूलयपयाियविन ं ं े
घटादीना ं तपदवााभावात।् उं चािभयै
ु ः-
ं
यूात ं
स ु िशवािधने जायत।े
े ्
असातनामा त ु िशवतने वै भवत।
ं
यूातभद े ्
े ु तीोतीोतरो भवत।
े ु ममतरथा॥
असातभद
े
हारोदनरोमाकदािदलणः।
े समािधपलितः॥
तीोतीोतरो दिव
े ु
े नऽे े वपण
िनमषविजत ं ितम।्
े समािधपलितः॥
ममतरो दिव
े िऽिवधतमयी।
िशवतं चित
तमिपसवतपाििवधतािधका े
चथः।
ु ु ं वै
चतिवधतपम ृ ः-
े ऽयाणा ं पम।्
इित। सं िचं आनतं चित
सिदानाणो जातषे ु िशवािदिषे ु
ं े ु
ृ सदािशवरशिवाना
िशवशोरानाशोऽनावतः ं
ं ृ , मायािदिाना ं त ु
िचदशोऽनावतः
ं ृ ,्
सशमाऽमनावतम
ु
सिदानानामरोरावरणाभाव
ू ू
पवपवावरणाभावािनयमािवत े
ृ ् िवात े सिदशावनावौ
ऽयमनावतम। ं ं े
ृ , आनाश
मावरणम, ् आत े त ु िचदानाशौ
ं सगावतौ
ृ िततः
े े ूिसः,
। आशोऽालाभ इािदूयोगऽिमाऽपरन
िवाशो ानपिचरः, िशवशो मोपान े ूिस
इित। तने शऽयण
े ैव सिदानाशवलाभ
ं इित
तऽयरहम।् या षडाकपरमाशरीरे
ं
षिशदाकतानोऽवयववामयी। तं
कािमके -
ं े
पृिथादीिन षिशाागमविदिभः।
उाम ु ृ ्
ु ताा शबमािपधक॥
ु ु
सामगानिूया सौा सदािशवकटिनी॥ २१९॥
े ु
सापसमागाष
सापस माग
ृ
ितािधकता। े यावत।् तषा
िवतरणपालनािधकारािददानमित े ं
ऽयाणा ं ा िितयािमित वा। सि िह सिवतृमडलोर-
े े ऽयो मागाः।
दिण- मभागभदन
ैरकै
अिािदिभििभििभनऽ े का वीथी।
ताशीिभिसृिभिसृिभवथीिभरकै तदतिरणो
े को मागः। े े ं
ु ु े-
वायपराण
ृ
अिनी किका याा नागवीथीित शिता।
रोिहयािा मृगिशरो गजवीिभधीयत॥
े
ु ृ
े तथािदा वीथी च ैरावती ता।
पाषा
एता ु वीथयिॐ उरो माग उत॥
े
ु मघा च ैवाषती
तथा े चािप फौ मता।
हिऽा तथा ाती गोवीथीित त ु शिता॥
ा ु
े िवशाखानराधा वीथी जारवी मता।
एता ु वीथयिॐो ममोमाग उत॥
े
ू
मलाषाढोराषाढा अजवीिभशिता।
ौवण ं च धिना च माग शतिभषथा॥
े
इित। याा भरणी। आिदा अिदितदवा ु ु माग मृगवीथी।
पनवसः।
मत।् अऽ सादययोऽिप शाः ूक
े ं
मागऽयािप वाचकाः सवि। तथािह - वाम ं शरीरं
स ं ादपस ं त ु दिणिमित कोशाकत
ृ े सशने
नागवीथीगजवी ैरावतवीाक उरो माग िववत।े
अपसशने जवीथीमृगवीथीवैानरवीाको दिणो
मागशन
मागः। े सामावािचन ैव
े
पािरशादाषतवीथीगोवीथीजारववीाको ममो माग
े मृगाय ं माग
उत।े या उरमाग मृगशीषसिन
ु
इित ा े े मम ु सपदने
मागपदनोत।
पिणमागाानीयात।् अपस ु यथाित एव। या
े
स ं दिणवामयोिरित कोशािणममागावव
े े े उर ु मागपदनित
सापसपदनोत। े े ऽयाणा ं
ं वामसबमण
मागाणा ं े िनदशः
सत।े अथवा
ु
दिणमाग एव मृगवीथीसिाा
े
मागपदनोताम।् मम ु सपदने मागाामात
्
े
उरमागापया दिणाा। अत एव तिारो
े
मागऽपसः। मम एव वाऽपसपदने उरमागापया
ू एवित
दिणानीयापदने तर े दिणसबमणािप
ं े
े ाा।
सनीपत इका
िनदशः
े
एव ं वा। सो दवयानोऽिचरािदमाग ृ
िनविपरै
ः ूाः।
ू ूविपरै
अपसः िपतृयाणो धॆािदमागः ृ ः ूाः।
मागशो मागष ु ा िितयािदित
ु
ा
ु ु
ीवाविितशािलिवलोकपरः। आिदािदमहाणा ं माग
ु
ापन ीवाधीनात।् ईशमागऽयपथः।
े
ु ु े ितीयऽश े -
एतिर ु िवपराण
े ं पा ु दिणः।
ूारभ े त ु य े लोकाषा
ु ापयि यगु े यग॥
चिलत ं त े पनॄ ु े
सतपसा च ैव मयादािभः ु े च।
ौतन
ृ े ु वै॥
जायमाना पवू च पिमाना ं गहष
ू ं
पिमा ैव पवषाजाय े िनधनिह।
े
एवमावतमाना े िति िनयतोताः॥
ु ं माग िौता ाचतारकम।्
सिवतदिण
इित। लोकालोकपवतोरमगानम।् तं
ु -े
अपराण
ु शम।्
लोकपालाः िता ते े लोकालोके चतिद
े ू ्
तोरमग ं दविषपिजतम॥
ू
इित। अजवीाः मलािदनऽऽय
् ू ृ ं
वैानरपथारमनऽऽयात भतारकत
ृ
ॄूविमागबोधक
ं कमकाडाक े
ं वदभागम।्
ु एव पनःपनजायमाना
जायमाना इित मता अिप कल ु ु इित
ु तथा तऽैव -
समदायाथः।
ु ं य सिष
नागवीर दिणम।्
उरः सिवतःु पा दवयान
े ु स तः॥
ृ
ु ू े
अाशीितसहॐािण मनीनामरतसाम।्
उदानमयः ू ं ्
ितााभतसवम॥
त े सूयोगाोभ
ं ु
मैथन
च वजनात।्
े ृ
इाषाूवा ू ्
च भतारिववजनात॥
ु ं े
पनाकामसयोगािदाददषदशनात।्
ु
इवे ं कारण ैः शाऽमृ
े तं िह भिजर॥
े े
ू ं ं ानममृतं िह भात।े
आभतसव
ु उत॥
ऽैलोिितकालोऽयमपनमार े
ु ं अिािदऽयोरम।् भतारिववजनात
इित। नागवीर ू ्
ृ
ूविमागपिरागात।् तृतीयमागण
सह फलै ं
ू ं
माूसाीदत आह- आभतसविमित। तथा तऽैव -
ऊरमृिष ु ीवो
ु यऽ वितः।
ु ्
ु ं िद ं तृतीय ं ोि भासरम॥
एतिपद
ू
िनधतदोषपाना ं यतीना ं सयतानाम।
ं ्
ु े
ान ं तरम ं िवू पयपापपिरय॥
ु ु
अपयपयोपरम े
े ीणाशषाितहतवः।
े
यऽ गा न शोचि तिोः परम ं पदम॥्
ु
िदवीव ं चरातत ं योिगना ं तयानाम।्
े
िववकान ्
ं च तिोः परमपदम॥
ं
े
दवनामस ु सवष ु भ ैरवीित पदं सदा।
कयािशषण े ्
ु े ं िन ं नोाय िनिवशषणम॥
ु
इदं िवभरव ु िवचबम इतीिरतम।्
े ्
ृ े ु ममते ं िनयोजयत॥
मृदालनकष
ु ं त ु भ ैरवीमरिवाम।
गायऽ िऽपराा ु ्
माताडभ ू
े सयाया
ैरवायित े े ्
िनवदयत॥
तपणादौ ु
ूयीत तृता ं ॄ भ ैरवम।्
े ्
आवाहन े च िपतॄ ैरवािनित तपयत।
तृता ं भ ैरवी मातः िपतृभ ैरव तृताम।्
ु ं पवू तपणऽिप
आदौ च िऽपरा े ्
े ूयोजयत।
े
ोितोमामधादौ ू े ्
यऽ यऽ ूपजयत।
े दवीमिप
तऽ भ ैरवपण े च भ ैरवीम॥्
ु ैरवीम।्
एव ं त ु वाभावने यजिपरभ
े
एषा वामने मागण ू दिणता ं िवना॥
पा
े
ऋषीवाितॄ
ु ू
ं ैव मनातसयात।्
ू
िविधवानदानाा ं सव यििधपजनम।्
सवऽ िपतृदवादौ
े यावित दिणः।
े च दिणा याािण उत॥
दवी े
या दवी ू
े पमाना त ु दवादीनामशषतः।
े े
यभागाय ं भैु सा वामा त ु ूकीितता॥
ू
पजकोऽिप े
भवामाग सतत ं रतः।
ु कयाामपजन॥
पया वा कया ु ू े
ू
अ पजाभाग ृ
ं िह यतो गित वािमका।
ू े न त ऋणशोधनम॥्
यः पजयाभावै
े
िपतृदवनरादीना ं जायत े त ु कदाचन।
ु
सवऽ िऽपरायोगन
े मागण
गतः॥
ु
यदा जायते ूा तदा मोमवायात।्
ु नरः॥
े लभत े मो ं वामने ऽैपरो
िचरण
मदनोपमकाने शरीरण
े िवराजता।
सराकं च राजान ं वशीक
ृ समतः॥
ु मदिवलाः।
मोहयिनताः सवाः कव
ं ं
िसहाायार ू े ्
ूं भतूतिपशाचकान॥
ु
वशीकविचरित ु े वािरतः।
वायवगो
े मा ं वाथ भ ैरवीम॥्
ु ं दव
बाला ं वा िऽपरा
े
यो यजरया ृ
भा पबाणोपमः कती।
े
कामर ू े ु यथया॥
त ु कामाा ं पजय े
ु
िसिमायात।
दाियादथवा वाावथा ्
ु तथ ैव च॥
महामाया ं शारदा ं चशैलपऽ
ू े ्
े दाियने ैव पजयत।
यथा तथा ूकारण
यो दािय ं िवनाभाव ं महामायािदमचित॥
े
स पापः सवलोकतो ृ ्
ु भवित रोगधक।
ू
ता दाियाामतो वा पजनीया ु साधकै ः।
िकं त ु यः पजको
ू वामः सोऽाशापिरलोपकः॥
ू
सवाशापरको यािणत उमः।
-सवापििनवािरणी।
सवापिदित। सवा आपदो िविश िनतरा ं वारयित। तथा च
ू ु े दवीवाम
कमपराण े -्
्
य े त ु सान पिर े ं शरण ं गताः।
मामक
उपासत े सदा भा योगमैरमािौताः॥
ू
सवभतदयावः शाा दाा िवमराः।
ु
अमािननो बिमापसाः ं
सयतोताः॥
ं े दव
इित। हिरवशऽिप ु
े ूित िववाम -् नणा
ृ ं ब ं वध ं
ु
रोध ं पऽनाश ु
ं धनयिमािदना यररामप
ं इम।् वाराहऽिप
आप ु िनिखलास ु ं रवे न सशय े
ृ े
ॄािदकतदवीोऽा े-
ु अाः -
इािद। अिभया
ु
आपिद िकं करणीय ं रणीय ं चरणयगलमायाः।
ु े ॄादीनिप च िकरीकत॥
तरण ं िकं कत ु े इित॥
ु धीरा धीरसमिचता॥
ा भावमधरा २२०॥
ृ
ःखकतचााभावाा िवे िता वा। स
भगवः किितित इित े मिहीित होवाचित ु े
े ौतः।
िरय ं गवािच। े वा। शोभना अा
तऽ िततयित
सा वा। ूभावादवोपािधसकमरण
िभावो गितयया े े ैव
ु सवािभलषणीया।
मधरा
ु शतपाया
मधरा ु ू
ं मधलीनगरीिभदोः।
च ैतासमाराा ु ु
च ैतकसमिूया।
च ैत ं िचिपम ्
ू आच ू
े िशवसऽात
ैतमाित ्
े
तदवा ू
पजायोय ं जलािद तने सगाराा।
ू े
िनराधाराायाः पजायािदभदभावनापात ्
ानमिमित ु े उ ा े -
भावनोपिनषतः।
ु ू य ं साााभता
ानभा ू ं महरीम।
े ्
ू े े ैव पजा
पजयदादरण ु
ू सा पषाथदा॥
ु ू े
ानने ानभथः।
इित। अथवा च ैतानोऽण
अः पजािवधौ
ू ू े
मऽ ु ू
िवािमलयोिरित िवः। अ
ु ु े ृ
ययः। चातवयादराकितगणाा
साधिरथः ाथ
ञ।् आिमव
े छदः।
े े
च ैतवाचकोऽ िवाीदवो
ु
मनिरित ु े
वा। तने भवनरीमण
े समाराा ीदवता
े ु
ु े
इित ोके च ैतवाचकमपद भवनरीमपरन
े
े ैव च ैत ं सिविपो
ााता। अथवा चतन े
ं ू रसः। चतना
ं
सिविद ृ े िवः। स एवाः
ूोा वावािणिन तित
ू
पजाि े े पिरपरणन
ं िवशषापाऽ ू े सारै
ं ः
ू
पजायोयतामापािदत इित यावत।् तने सपणािदनाराा।
ं
सिवदासवयोम ं े गरीयसीित ियामलात।् तािकै ः
े सिवदव
ु े वि॑यमाणः पािमको रसो वा च ैत ं
कडगोलोवपदन
ूािणसवात।् च ैत ं िचदवे कसम
ु ु ं महाफलूसितात।
ू ्
ु
जडाना ं च ैतबकमकरॐितझरीादौ ु ु े पक
कसमन
किवसदायिसात।् तिय ं याः।
े ु
उपलणमताक -
अिहसा ु
ं ूथम ं पिमियाणा ं च िनमहः।
ु ं दयाप
ािः प ु ं परं मतम॥्
ु ं ानप
ु ं सप
तपःप ु ं भावपमथामम।
ु ्
ु े सिवदािदपयिमहाितदम।
इिभयोः ं े ् तयो
ु ु
कसमसावा ु ु े पयऽिप
ैत कसमिमव े िवमहः।
ु तणािदपाटला॥ २२१॥
सदोिदता सदा ता
मोधमूकन।
शाा धवलवणाभा े
ीवँय े राजवँय े च जनवँय े च पाटला॥
ृ
पीता धन सौ का
मारणकमिण।
ु े े ूोा ारे पाटलाकितः॥
बॅिवषण ृ
सवलाभ
सववणा े या परम।्
े ोितमयी
इित॥ २२१॥
े ु ु
दिणाऽदिणाराा दररमखाजा।
ु राराा। दिण ैः
दिणया दिण ैः कशलै
ू े वा। दिणामागपासकन
पिडत ैरदिण ैमखित े
े चित
वाममागपासकन े वा। या कवलकम
े िजासवो दिणा
ु े
इ।
ु तथा ाानदशनात
इित ौतौ ्
अदिणा ॄिवदः
ताामाराा।
े वफलदाियनी॥ २२२॥
कौिलनीकवलाऽनकै
ु
कलाना ु
कलाःा ु
कौिलनी कलयोिगनी।
े
कारी कवला ु कै वपददाियनी॥
गा
यम-् ललललरीडिककोटपती।
ृ ृ ृ ृ ृ ृ ू ृ ॄ
लयायटारीडकीकोरीयफी
इित ऽयोदशारैः छाया। अारािण ऽीिण
ं
नामानीािदरी ैकिवशितनामािन ु ु
सदािशवकटिनीार
मानवतीािन तऽ क।े तऽ िकको इरयने
े ं ऽयोदशारमकिमित
रमक े े नामनी।
े ूकत
कवगयारके इथकन ृ ं नामय ं वयत इित
ू
िितः। अऽ िह छलाणसऽाणा ू
ं ोपपिमलकतायाः
ू े े
पवमवोािनामिभनामऽयकरणमप
ु
नामचतयपरन े
े पददवणन ु ं
यता
ू
मान ैमलकारै
रचरण
ु े ं
ैिरह षडरमक
नामाविशमपरिमित े नामनी ीक ु
ृ कौिलनी कलयोिगनीऽािप
े नामनी ीकत।
ृ े पौनपिरहारिऽिप
े तु एव। न
कवलाानवती
कौलधमवती े े ईरान ं
चथः।
े
कवलपदवाम।् ज ैनत े तथा ूयोग बशो दशनात।
्
ु वा कवला।
सकलधमिवमा े ु ु वा। तिम
सखःखिवमा ु ु
े
कवलीित िशवसऽू े कवलीित
े ं
साया
दशनात।्
ु ु
सखासखयोबिहमननिमित ू ू ु े
पवसऽोपासखःखयोदन
् ूकत
परामशात। ृ े च मथयिनूयाभावऽिप
े े
ु
ताशाूय सवचात।् एककिनणताा
ृ अिप ऽयोऽथा
इह वणनीयाः। तथा च िवः -
े ं ानभदे े ावल
कवल े ृ
ैककयोः।
िनणत े कवल
े ं चों कवलः
े ु े िचत॥्
कहन
ु कवलकौलधमवतीवाथः।
इित। वतः े े
े े
िवशषणिवशभावािदना परराय एव
े
िभपदयोरकनामिनयमात।् अथवा दाभाय इऽ
ं ृ
दानिबयािनिमािप दापद सामीक
ं ू ंु
े पवाविनषध
सापरयोित े आौीयत े
ं
वैयाकरण ैिदहािप कौिलनीपदािप साात ्
कौिलः े
कवला
े बॄीिहरिप सवित। कौिलनीिभः कवला
ानवो ययित े े
िनणतित
ु े े सऽू े
गणवचननित
तृतीयासमासो वा। तृतीया तताथन
ृ
ु ु
िवचनपरने गणवचनपद
गणोपसजनः। ाानात।्
ु ु
गणमवान ् ु
गणवचनः। ृ ु बलिमित भतू े कतिर
कटो ु
िडित
िनणयािप ु े तमवािचनः
गणन े
कवलपदािप ु
गणवचनम।्
ू
अनमममपिरि ं यै वा ं पदं
ु
पममिप ं तात ं ु शीलमाः। अनित
दीघापाठे आसमाा ं यै विमित वा। न िवत े
े ् २२२॥
कै व ं यादकै वमीश ं यदिमित वा ायम॥
ु
ोऽिूया ितमती ु ं ु भवा।
ौितसतवै
ु ु
ोऽ ं लौिकको गणानवादः षिधः -
ु
इिभयोः। िऽजगा िमती िमाजगदिधाना -
ुे ु
भडासरिनमशूविषणी।
इाशिानशििबयाशििपणी॥
साॆादाियनी ----------------------------------।
ु ु
इािदनामपः ूगीतमसाकगिणिनगणािभधान ं
वैिदकं ोऽ ं वा िूय ं याः। ो ता आप ोऽयाः
ंु
िूया या वा। ोऽीश पवावः। ु
े मनाः
दवा
ु
िपतरोऽसराादवााः। ं
तािन वा एतािन चायासीित
ु े पामातावापः पषवचसो
ौतः। ु भवीित
ु
ौतावपामव ु
े मनािदपतया े
पिरणतो। आपो वा इदं
सविमािदौत। ु
ु े ितरा े
ं कमतासनाीित ु
ितमती।
ु मित ई या इित वा। या
ा ु ान ैय लते े सित
े
यावत।् ौितिभः
ु सक ् तु ं पिरिचत ं वा वैभव ं िवभं
ु
ं
याः। सवः ािरचय इित कोशः।
ु ु ं
ौितशतःसापरो ु
वा। यगायोऽधाः ु
ौतयतॐ
ु
इित छःसधाकरात।् तने चतधा
ु पिरिचत ं वैभव ं या इित
ु ु वदपषो
िवमहः। शरीरपषँछःपषो े ु महापष
ु इित
ु ू ू ु े -
े कमपराणऽिप
बचोपिनषचतहपथः।
े
चतॐः शयो दाः प े विताः।
ु ं मिनपवाः॥
अिधानवशााः ण ु ु
ूिता च िनविित
शाििवा ृ ृ
े ताः ताः।
ु ू
चतहतो े ूोत े परमरः॥
दवः े
ु े
े ाान ं समत।
अनया परमो दवः
चतिप े े ु चतमितमहरः॥
ु च दवष ु ू े इित।
े मलाकितः॥
मनिनी मानवती महशी ृ २२३॥
े ु
महादवामा महियत आता।
े
महश ू ृ
े तने सा ता॥
वधयाहशी
ृ
इित मलपा आकितयाः॥ २२३॥
ु
िव जगतो िवोवा माता। सोमः पवत इपब जिनतोत
ु े जग े भपणित
िवोिरित ौतः। ू े े जगाऽी। उपमाता वा
पालकात।् एष भतपाल
ू े ु
एष सतिवधरण एषा ं
ु े दवीपराणऽिप
े े कावौतः।
लोकानामसदायित े ु े -
् ृ
याारयत े लोकान विमषा
े ं ददाित च।
डधाधारण
ु ु
े धातजगाऽी ु ै
मता बधः॥
ु
इित मनःूधाना वा मनोमयी। मनस ैवानि इित ान े
जननीय े मनस एव ूाधाात॥् २२४॥
े
पयिूया पूतमािधशाियनी॥ २२५॥
ं
पसाका याः पयाः। ममपदलोपी
समासः। तने च िगोिरित ङीप।् त े िूया याः। त े च स एष यः
ू
पिवधोऽिहोऽ ं दशपणमासौ
ु
चातमाािन पशःु सोम इित ौतौ ृ ु ूिसा
ु किथताः, ितष
े
दवय ू
- ॄय- भतय ु
- िपतृय- मनया वा।
ु
पाराऽागमे- अिभगमनमपादानिमााययोग ु
इा
पिवधा पजा ु
ू वा कलागम े-
े
कवलो ु
यामलो िमौबयवीरसरः।
ू ----------------------------॥
इित पिवधा पजा
े
िशवाके महाम े महशानोपबहण।
े
ु
भृतका चतादाः ु सदािशवः॥
किशप
तऽ शते े महशानी
े ु ु
महािऽपरसरी।
इित। आचायभगवादै ु
रम -्
इित॥ २२५॥
ू े पसोपचािरणी।
पमी पभतशी ं
ू े ु ्
-------------------------------------------- पजयमीसतम।
े ्
घटं ृा िद ाा पम परमरीम॥
्
े ु लभम।
पम शकटं य ं िऽष ु लोकष
इादौ वाराामवे बतरूयोगदशनाोगढोऽवसयः।
े
मकारषे ु पमानपािपा ू -्
ू वा। तथा च कसऽम
े पदं
इित। अऽ पपित
ु े ाचत।े
मामािणमरकतनीलवळसमानवणित
ु े -
िवरहऽिप
पृिथा ं नीलसानमो
ं ु
माफलािन च।
े
तजसः ु जातो वायोवडयसकम॥
कौभो ू ं ्
ु ु
पराराग ु वैजया हरिरम।
े े
ं
इित। पसा ु ू
गपधपदीपन े
ैवाा उपचारा अाः
॥
् ु ं तिनी
शत पौनःप
ु ु े िना वा। शात ु ीवो
पनःपनरमानथः। ु िन
े े
इमरः। तथा िसिः शाती नतरषािमित ु े शात ं
ौतः
िनमैय याः। या ईकारूषणशाः
े े े जगदीशाः
े े
पूताताऽं वाहनं यने ताशमैय
े े फिलताथः।
याः। पूतासनाढित ु ं दश
शम सख े ं
ु िमतािदाूयः।
भावयित भवत े वा शः। त
मोिहनीित वा। श ं ु मोहयतीित वा शमोिहनी॥
ु २२६॥
ु धा धिमणी
धराधरसता धमविधनी।
े सशैलवनकानना।
लकारः पृिथवीदवी
पाशीठसा सवतीथमयी परा॥
े धर िहमववत
इािद ानाणव। ु धा कताथा
सता। ृ
े ययः।
धनाय िहता वा। धन ं लीी वा। धनगण ं लित
े ोितःशाूिसयोिगनीिवशषपा
मलािपलाधित े वा।
ु े े चतॐो
या चरमकालीनािा आतरौिधशभदन
ु े किथता यथा -
भिवोरपराण
राोपभोगशयनासनसाधानषे ु
ू े ु
ीगमामिणविवभषणष।
ु े मोहाद ् ान ं तदातिमित
इािभलाषमितमाऽमदित ं
सूवदि
ताः॥
सदन
ं े ैदहनताडनपीडन ै
ृ
गाऽूहारदमन ैिविनकन ै।
ु
यहे राग उपयाित न चानका ान ं त ु रौििमित त वदि
सः॥
ू
सऽाथमागणमहाोतभावनािन
े ु
िनबमोगमनागितहतिचा।
े ु
पियापशम दया च भतू े ान ं त ु धिमित
तवदि सः॥
े
यियािण िवषय ैन िवचिचतािन
ं
सकनाशनिवकिवकासयोग ैः।
ृ ताराा ान ं त ु शिमित
तकिनधितयोगभृ
ै ु तवदि
िसाः॥
े ं फलभदोऽिप
इित। एतषा े भिवोर एव -
आत ितयगधोगित िनयता ान े च रौिे सदा
े
धा दवगितः शभु ं फलमथो शब
ु े च जयः।
े
ताजापहे िहततरे ससारिनवाहक
ं
ु
े े रजःूमथन े कयाय
ान े ततर ु
ं बधः॥
े धमशीलािमणी।
इित। तऽ धाानपित।
ु ं िवशभता
आनानभविनािदधमाणा े ू वा। धम
वधयतीित धमविधनी। ु े-
तं वामनपराण
े
िजतियं शौच ं च मा ं भिरवे च।
शरे भारे दा ु तः॥
े ं धमऽय ं मानषः ृ
् वि
ातः सा इमान धमान ् ृ ं नयित दिहनाम॥
े ्
ृ ु छदन
इित वध
े इित धातोॄािधानक ं
ं धममाऽ
े
ँयजात ं छदयतीित वा।
ु
लोकािनलोकािदिवलोकाानतीताितब महाकै लासा े
परिशवपरु े िता। परिशवपर
ु
सवलोकातीतं िशवधमरे
अवाचीनाँ ्
लोकान वणिया ु
ये ं िवपदा िद ं
्
िशवपरु ं महत इार -
े
इतदपर ु ं ूों िशवपरु ं महत।्
ं त
े ं कमिनाना
दिहना ु ृ ्
ं तम॥
ं पनरावतन
इने कमठूा ं िशवपरु ं वणिया
,
ु
ऊ िशवपराय ु
े ं ानऽयमनमम।्
इार -
सवगाः
सवाः ु पिरपणाः
शाः ू महराः।
े
ु े परं िशवपरु ं गताः॥ इम।्
िशवतबलोपताः
ु
लोकातीता गणातीता
सवातीता शमािता॥ २२७॥
ु
लोकाीवााऽतीता। अत एव गणानतीता
सवमतीता वा सवान ्
शानतीता वा। उ ानाणव े -
ू ु ु
बककसमूा बाला लीलािवनोिदनी।
बको ु
ू बजीवको े
वदशूिसो ृ
महाव ु ु ं
कसम
ु ं तवे ूा काियाः।
प वा।
अारतमा कािया
ु
बाला कमारी। ु
ं कमार ु
उत वा कमारीित ु े
ौतः।
ु े - बालालीलािविशाालित
िऽपरािसाऽिप े किथता िूय े इित। लीला
ूापिकी बीडैव िवनोदो याः। पराज भाया लीलाा
ु नोदयतीित वा।
योगवािस े ूिसा ता ं िविश समस
ु त ै ान ं
े तपसा सरती तोिषता सा ता
लीलादा
ीवन ं च ूादािदित कथाया ं िवरण
ततृज
े वणनात।्
े ु े नामिनवचनााय
दवीपराण -े लीलालनतो लीलित
े
े े
िनवचनदशनाीलतावाऽ ृ
िभनामं ीक
े
ॄजननीनयोरकनामिमिप ु
सवचम।्
ु
समली ु
सखकरी ु े
सवषाा ु
सवािसनी॥ २२८॥
ु
शोभन ं मलमा इित सवािसनीसा।
ं ं े
साादव
े े
कवलमामकािदना ङीप।् समली
ु ं
सायािमित
गौरागणसऽण ् शोभन ं मलं ॄ ैवित
ू े ङीष वा। े वा।
ु ु े-
तं िवपराण
ु
अशभािन ु
िनराच े तनोित शभसितम।्
ु ं ु ं ॄ तलं िवः॥
े यसा
ौितमाऽण
ृ तु -
इित। अिऽतौ
्
ूशाचरण ं िनमूशिववजनम।
एति मलं ूोमृिषिभॄवािदिभः॥
ु
इम।् सखकतृ
ु ु
ाखकरी। कञो े
ृ हिािदना ताी े िणिनः।
शोभनने वषणाा
े े ु
या। ु
सवािसनी ं जीवितका।
सावकाल
ु
सवािसनीजनािभा वा॥ २२८॥
ु
सवािसचनूीताऽशोभना ु
शमानसा।
ु े ूीता। आशोभनित
सवािसनीनामचनन ु ं नाम।
े चतरर
समतः सौयवती। शु ं मानस ं याः।
ु पवजा
िबतपणसा ु
ू िऽपरािका॥ २२९॥
िबौ सवानमय ु
े चबे ॄाणािदवणचतयकतृ
क ेण
े वा तपणन
ीरामासविबकरणकन ु
े सा।
े तृा
िबिरिरित िनपािततिबपदवाातॄणा ं तपणन
ु वा पवू जाता। इयमवे सा या ूथमा ौिदित,
सा
े ौतः।
अहमि ूथमजा ऋतित ु ू या ूथमा
ु े अबिपवका
सृििपा ु े
ू वा। अमचबािभमािनिऽपराादवतापा।
ु
ऽयाणा ं पराणामवापाणामिका ु
जिनका वा। ऽीिण परािण
ु े बीडित य जीव इित ौतः
य स जीवः। परऽय ु े तननी वा।
ु
ु िविला
यथाःे िा ु ु े वामादीना ं
रीािदौतः।
ु ं त ु जनन िऽपरािकित
पराणा ु े वचनिसा वा॥ २२९॥
ु
दशमिासमाराा ु
िऽपराौीवशरी।
ं
सोिभयािदिऽखडाा ु
दश मिाािभः
ू
करणभतािभः सक ् िनादयोवासनानगयनाराा।
ु ु े
ु
पमचबािधाऽी िऽपराौीनािमका ु ,े
े ता ं वश ं कत
दवी
ु ु
सा वशरी या इित वा तजयोगपानमिापा
वा।
ु ानगा ानयिपणी॥
ानमिा े २३०॥
े ं िशवम।्
य ु म े िनलं प ं िचाऽ ं कवल
ु त ं परम॥्
सवपािधिविनममनममृ
ानने ैकन े े परम ं पदम।्
े त ं शन
ानमवे ूपँयो मामवे ूिवशि त॥
े
ु िऽखडशी
योिनमिा ु
े िऽगणाा िऽकोणगा।
े
योगरी शरीरािण करोित िवकरोित च।
ृ ृ लीलया॥
नानाकितिबयापनामविः
ु
िऽधा यतत े लोके ताा िऽगणोत।
े
ु ु े -
इित। िवपराणऽिप
ू े ु सवाा
सवभतष शिरपरा तव।
ु
गणाौया ुे
नम ै शाताय ै सरिर॥
इित। दवीपराण ु
े ु े त ु िऽिवबमिऽपथगािऽगणापदाना
ं पयायता
िनता। यम -्
गािदिऽपथाता।
पदैििभबिलबः
ु े
उििितनाशै सा ैिगणोत॥
ु
इित। अा ईश गणऽयािप ू यषे ु
माता कारणभता।
ु े तथा च तराज े -
मजीव इत।
ू
े ं शिमतना
तजसा ं ूपािप कारणम।्
ु
गणऽयममीषा ु ्
ं च यारणमदातम॥
ु
तपानसानिसिः समीिरतम।्
ु ं माणा ं जीव ईिरतः॥
तवीयमि
े
इित। अिवशषाकलजगदा वा। िऽकोण योिनचबं गतीित िऽकोणगा
।
अनघातचािरऽा
ु
वािताथूदाियनी॥ २३१॥
अहोःखसनाघािन
ं न सि या ं सानघा।
अताायकरािण
ु ु े ु
चािरऽािण याः। अतष
ू ू े ु िनिमषे ु चरीतचारीिण
भकािदषातष ु फलािन
े
तायत
े वा। वािताथादात ं ु शीलमाः॥ २३१॥
अासाितशयाता षडातीतिपणी।
ु पनः
पनः ु आ सरा
ु े मृतःे कालं नयदािचयित
े े े िविहतने
ु ृ े ाता। तथा च
ॄाैानसानावितशयन
ाससऽू ं किपलसऽू ं च आविरसकपदशािदित।
ृ ृ े उ
ॄाड े -
कणः पदमाणाकिधा
य िवमश भवित।
इ ं ूकाश॥
पदतकलााथ धिमण
पमाः। शैववैवादयः षडपासनामागाानतीत
ु ं
े े
तषामतािसाधनााश ं पमा इित वा। उ
ु े-
कलाणव
े
शैववैवदौगाकगाणपसवै
ः।
ु
म ैिवशिच ु
कलान े
ं ूकाशत॥
् जारे
इित। इसव ं ज ैनदशनम।
ु ु
षिधोपासकानािमहजिन सयपािलाभ
इित तदथः।
ू
अाजकणामितरानादीिपका॥ २३२॥
ू प ं याः।
अाजा अनौपिधकी या कणा स ैव मितः
े ु े अतवाह- अानित।
जयित कणा कािचदणिभयोः। े
े नाशकात।्
अानमवे ामकार दीिपकव
े े ु
तषामवानकाथमहमानज ं तमः।
नाशयााभावो ानदीपने भात॥
े
ु
आबालगोपिविदता सवानशासना।
्
बालान ॄािदकान ्
गोपयतीित बालगोपः। बालासौ गोप
बालगोपः। बालगोप बालगोप बालगोपौ ताविभा
आबालगोप ं ताशने िविदत ं ान ं याः सा। अऽ ैको
ृ
बालगोपशः सदािशवपरः कावतारपरो वा। अः
पामरोपलणम।् हिरहरािदपामराा या ं जानीथः।
ं
उ ाे- तमहूयाजाव जानि जव इित। नवे ं
े ायावषामनादरणीया
सित अितपिरचयादवित ादत आह।
ु ु ु
सवॄिवािदिभरितमितविततमयोयमश।
् शासन ं याः। तमाचायभागवादै
मच ः-
सदा पवः ु ृ
ू सव तिददमनगाित च िशव -
ू
वाामाल णचिलतयोॅलितकयोः॥ इित।
ु ु
ौीचबराजिनलया ौीमिपरसरी॥ २३३॥
े
ूधानावशाोः शरीरमभविधा।
तऽोभागः ु ु
सातः पवतभजः॥
े
पकसरगौराः े े
कायो ॄाो महर।
ु ु
तभागो नीला एकवतभजः॥
ु स कायाशखरः।
ािटकाॅमयः शः े
एव ं िऽिभः परैु यगािपरः
ु परमः िशवः॥ इित॥ २३३॥
े
िशवया ै ं गता।
परा शिः िशवतकता
ु
ततः पिररादौ सग त ैलं ितलािदव॥
ॄणोऽिभशि ु ॄ ैव ख नापरा।
े
ृ ूों शििरिवविकिभः॥
तथासित वथा
े े ु घटः॥
शिशिमतोिवदाभद
े -
इित। वािसरामायणऽिप
े
यथ ैकं पवनमकमौानलौ यथा।
िचाऽ ं शि तथ ैवैका सवदा॥
ु े
शाा ं शिरोा तद ं बीजमत।
े ं िशव एव न चाथा॥
िवाशिभवीज
ृ
े ं परमो मः िशवशाकः तः॥
तनाय
ू
धमावती े
ितरोधौ भावभासनऽना ं शिः।
ोभ े ा ाौ िवी ादा त ु पौ
ु म॥
े
ू
धमावती पृिथा ं ादा ु शचौ
ु त ु भाती ूथत।े
ु
इिभयूिस े
ं लिलतं लिलत ं रितचितिमित
ु
कामशाूिसं च। सौकमाय त ु लािलिमित ूिसं च
तवमा अीित लिलता। उ -
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
े ू
दशमने शतनाभािरयकादशी
े कला॥ १०००॥
ु
लिलतासहॐनामोरभाग े फलःौितः
एव ं ूीितफलककीतनोपयोिग नामसहॐ ं ूितपा
ं
तपसहरलािन े ु
िववचियतकामो भगवायमीवाचाय उरं
मसभमारभत े-
े
इविमािदना। ं
इितशः समािवचनः सहॐसाया
ू
अनानितिरता ् े ूकारण
ं नयित । एवम उन े
यथावितपािदतने सरतीगासहॐनामादौ
ं ू गौणो वा सहॐनामशो
सहॐसापतरभावादपाथको
े िनतम।् नाा ं सहॐमवे साहॐम।्
नाऽ तथित
े
रासमानसािदवाथ तितः। घटोवग
ं ु
सबिः॥ २३४॥
नन ु कमपराणादौ
ू ु
े ू ं े े
दवीसहॐनामािदकमनानितिरसहॐसाकमवत
आह -
ु
ाादावपल े
एवत े तषा
आह- लिलतित। े ं
ृ े े
लिलतातोऽपकदवताूीितकरन
ृ े े े नीशमिप
सवदवताूीितकरिमदमवथः।
े े
िकिातत े े सश ं रहतम े सित
आह- अननित।
लिलताूीितकरपसाधारणधमवपसाँयवत।् ोऽ ं
ोऽारम।् एकिपमानोपमयभावाभावात।
ु े ् न भतू ं
सवरोगूशमन ्
ं सवसवधनम।
ु
शमन
सवापमृ ु ् २३६॥
ं कालमृिनवारणम॥
सवसिदित। अथवा सदारोययोः
परराभावाादारोय े सित दािरिय ं ादवित
े े
ु
शामपाकवारोय ु
ं सा समिनोित
- सवसिदित।
ु
गजतरगसमृ े
ािदभदिभाना सव
ं सदािमथः।
अपमृवः सपायािदिनिमकाः। ु
अिमदमत इाह-
े
कालित। काले आयःु पिरमाणः पिरसमाौ।
े
तनापमृ ू ु एव ूसिः। वितत ैलािदसािचऽिप
नामायम े
ृ
चडवातािदकतदीपनाशविदित ू ् २३६॥
सिचतम॥
सवराितशमन ु
ं दीघायूदायकम।्
ु
सव रा ऐकािहकािदसािपाितकााः। आितया
े ं शमन ं नाशकम।् अथवा सवषा
िशरोदािदपा पीडा तषा ं
े ् तने
ु ं ायम।
य े रोगा इािदरीा पदचतय
े
जातािदवलसाधनयोवयिधकरयमिप
िसित।
े े
ततािनफलोशनाािप साधन े ूवििरह
ृ ु े
यित
मम।् रोग ैरव े महण ं
े िस े राः पाथन
ु े
े या वमाणकाूयोगानसारण
गोबलीवदायन।
पाथम।् तऽ रोगशाािदचतरवयवै
ु कफलकूयोगकथनोरं
तदवयवमाऽफलकाना ं ूयोगाणा ं वमाणात।् अत एव
ु िसित। दीघ पण
दीघायपदायमथः ् ु
ू यत आयषो
ु ं दीघाय
भाव आय ु ं शतमानं त ूदायकं
ु े ंु ं
तिघातकमहिवषािदबाधािनरासकिमित। या आयरवाय
ु ं
दीघशतमानादिधकमाय
े ु
े ं गिटकौषिधयोगिसादीना
यषा ं ूदायकं
ू
तािकरापवसादकिमित। ु
तने न कालमृिनवारणन
े
गताथता।
ु ु
पऽूदमपऽाणा ु ् २३७॥
ं पषाथूदायकम॥
ु
अपऽाणा ु
ं पऽकामबानाम।् सपऽाणा
ु ं िस े
ु े े ूायः पऽकामनादशनाथोम।
इािवरहादपऽव ु ् अत
ृ ु तने
ु तूजादीना ं बावे गणना ितष।
एवैकपऽामृ
ु
सपऽाणामिप ु े
पऽारायामऽािधकारः। ु
अपऽाणामिप
ु
पऽकामाभाव ु
े पऽकामूयोग े नािधकार इित िसित। तने च
े
तामनायालूयोगािधकािरतावदकं ू
सिचतम।् न
े ू
चानकफलिवषयकसमहालनाककामनावतः
े ु े इऽ
े कः ूयोगः ूथमतोऽनय
सवूयोगिधकारान
िविनगमनािवरह इित वाम।् तण
े सवफलूद ैक ैव
ु ं ु शात।् न च ैव ं सित तऽ सवऽिवशषािदित
ूयोगानात े
ु
चातिथकािधकरणिवरोधः। तऽ िह
ू े
सवकामूददशपणमासोितोमादः
ृ ु े ैकमवे फलं भवतीित िसाितािदित वाम।्
सकदनानन
े तदिधकरणायाना ं ितात।्
अूदकमव
े े ु लोकिवलणात।् अत एवोम-् लोकतीता गणातीता
दवताूीत ु
सवातीता े
शमािकित।
रीकारा। यं
कमपीशायरै
े ू -े एकूयोग े सवाामाामयीत
िहरयकिशसऽ ूयोगपृथ े
च ैकै किमित। वैषियककामनासामााभाववतोऽऽािधकार
ु पष
इाहपषाथित। ु
ु ैबिमिरत ु
इित पषाथ मोः।
े
िनामोऽिप मोफलकूयोगऽिधिबयत इित भावः।
ु ु े सोच े मानाभावात।्
वततवगूदायकिमवाथः।
ु े परखड
उ पपराण ु े आिकूकरण े -
े ं कारयधः।
अतःपरं च दवानामचन े ु
ू े
े ं पजय
गणश ु िव न बाधत॥
े
े ू धममोाय
आरोयाथऽचयय माधवम।्
िशव ं धमाथमोाय ु चिडकाम॥् इित॥ २३७॥
चतवगाय
नन ु बफलूद े सायाससां
े े लिलताूीितूदमिप
सहॐनामनवकऽव
े
गाँयामलािदूीितजननारा तऽाव।
पमीवराजािदलिलत ैकिवषयकोऽारषे ु ाहत ं
ु
लिलताूीितकरिमाशामपाकवमूा ं ूीितूदं
े
िववचयित -
े े
इदं िवशषाीदाः ोऽ ं ूीितिवधायकम।्
े
जपि ं ूयने लिलतोपाितरः॥ २३८॥
े ैताः
इदिमित। इतरोऽपठनजूीितमप
े तने ूीितिवशषजनक
ूीितिविशथः। े े
े सित रहतमिमहैवित
भावः।
े ू
एतनािहोऽदशपणमासोितोमिविजदािदकमणामायासता
े
रतसाानामकजातीयगफलकायोग े न गष ु
तरतमभावकनित ू
े पवतिसायादव
े दवताूीताविप
े
े े ु
बिभः ोऽ ैः ूाितिकजिनताया ं तारतिसिवशषािदौ
को िवशषे इित पराम।् इतोऽिधकायाससाकमारजिनताया
ं
े
दवताूीताविप तने ायनतोऽिप
े े ूीािधूाौ
ताूसाीिदाशयने िवशषपदोपादान
े
साथात।् अत एव
ु े ताकनािप
च रहतममपपत। ृ े यने
े २३८॥
लिलतोपासको यावीविमद ं जपिदथः॥
े
िवा ं जपहॐ ं वा िऽशत ं शतमवे वा।
े
रहनामसाहॐिमद ं पाठरः॥ २४०॥
े
ानािदूधानपक बम एव वा िवतितपो िवधयः।
े े
तनातमूधानाकरणऽिपनपायो े े
िह कालित
ु ु
े गयालानिरपाा॥
ायनावै २४०॥
े े ृ
ूीितिवशषतरावों भां
े े े
िवशषाानादनवगतूायमवतो े
िवशषपदवा ं
े
पिरमाणमाह साधरकादशिभः -
जम े सकािप
ृ ु
य एव ं पठत े सधीः।
ु
त पयफलं व े ण ु ं कसव॥
ु २४१॥
े जम े
जम इािदिभः। उूकारण
ृ
सकिठतनामसहॐागत
ैकै क नाः कीतनादय ं
ु
वमाणः पयरािशः ु
स पनः
ु े ृ
सहॐगिणतकोऽपाठ फलम।् यावीव ं िबयमाण
ृ
ोऽपाठ याव आवयः े ु
सवयावारं तलं
ु
गणिया े े पिरमाण ं
तिनकाया दवताूीतः
ु
बिमिहनीयिमित ु वमाणाथ
समदायाथिनषः।
ू ं िवित िश
हादवे व इित ूितापवक
सावधानतासादनम॥् २४१॥
ु यः ायाोिटजस।ु
गािदसवतीथष
ु
गादीािदपदने परादः ु
े पिरमहः। पराािन
तीथानीादौ ु
पर े ूिसाविप
ैव सवतीथािदन
ततोऽािदने गाया महण ं तािलोकगािमने
गापदापितौ तोकगततीथानामिप े
सवपदन
ं ् अत एव गापदं भिवोरपराण
समहाथम। ु े तथ ैव
िनत े -
ं ािमहानयत।्
े गाा
यागीरथो दिव
ु
अतं मिनिभः े पिरकीस॥
सवगित े
इित। तीथारमहण े त ु भलोकगताव
ू े ् अऽ
भासरन।
े सवतीथािन
ूितिदन ं ौया परया
े ु ु
सहॐपिरवरािनतदचतयमरऽ ू
पमान ं पवऽ
े
सवऽातम।् कोिटजिित तरऽ
ू
सवऽािप। एव ं
ऽैलोागताना ं म े एकिीथ
ं िनिखलतीथाना ं
ूितिदन ं िविधना परया ौया ानने
ू े ं ज
सहॐपिरवरपितरीशमक
े
ताशकोिटजपयमकतीथानजिनत ु
ं पयम।् तथ ैव
ु े ं रािशरकः।
सवतीथानजिनतपयानीषा े
ु
कोिटिलूिता ं त ु यः कयादिवमक॥
ु े २४२॥
ं
एकिािपत े िले िव ं सािपत
ं ं
े ैिरतरदवूितामप
भविदािदिभवचन े े िशवूिताया
े
आिध ं मान आह- िलित। काँया ं
ु ृ ं चित
तावाशीवाराणिवममगह े चािर ानािन
ृ
बहाबालादावाातािन। तषे ु पवपवोरोर
ू ू ं
्
ा पबोशवत उरोर ु
ं पयव।
े ृ
तगहमतीवोमम।् ति परमिशव शरीरमव।
े
े
शरीरशरीिरणोाभदािा -
ु
इित िलपराणो ृ एव
ििवधािप िनवचनागह
ु
मतयोपपाविप े
तापकानिवशषिनढलणया
े ृ
ूयोगबाािडतपामरसाधारयनागह
ु ु
ममिवमिमित ानाभावादात ं
ु ु े इित। अाताथ
ृ े े ापयाह अिवमक
सदिवममगहमवित
कूयः। अगहृ इथः।
अगहृ
ु ु
े पयाितशयवोतनाय।
इनििनवचनारणन
ततागहृ े सहॐपिरवरपय
ं ूितिदन ं परया ौया
े
कोिटिलािन यः ूितापयित तदकजजिनत ु ं त
ं पय
ं ु े जातो रािशितीयः॥ २४२॥
कोिटसागणनन
ु े े त ु यो दाोिटवारं रिवमह।े
कऽ
कोिटं सौवणभाराणा ं ौोिऽयषे ु िजस॥
ु २४३॥
े ु ु
ृ दशरकारकयोमवत
कणाको
ु े ु ू
े रिवमहे सयपराग।
कऽिमत। े
ं
सहॐपिरवरस- ििदनसया ु े त
गणन
ु ु े जातः पयरािशतीयः॥
पनजकोिटिभगणनन ु ृ २४३॥
े े
यः कोिटं हयमधानामाहरारोधिस।
े ू
आचरपकोटीय े मभतल॥
िनजल ू े २४४॥
े यः ूितिदन ं कोिटॄाणभोजनम।्
िभ
ु ् २४५॥
ौया परया कयाहॐपिरवरान॥
िभा यि सकलो दशोऽिप
लभा े
िभः। तऽ
ं ु ु े े
कोिटसानाममॄाणानाममषससोपतभोजनदानन
ु
जात पय ं
िदनसया ु कोिटसया
पनः ं ु
च गणनाातो
ं े ितीया।
रािशः षः। पिरवरािनसयोग
ादशसहॐवषनवरतिमथः।
ं े े ु
सवरपिरवरदावररानवरशाना ं
े
ूभवूमािथखरशोभनरासािदादशादशवषिवशषव
ृ े सामामाऽोपलकात॥् २४५॥
े ूकत
अिचऽिप
ु ं लभयमनमम।
ु ं कोिटगिणत
तय े ु ु ्
रहनामसाहॐ े नाोऽक
े ् २४६॥
कीतनात॥
े ं
तषा
े ू
तीथानिशवूिताणदानापतॄभोजनोाना ं
ु
षणा ं पयराशीना ु ं
ं याः कोटयािभगिणत
ु ु ु
े पयषमहारािश
पयमपितामव े े अय ं
ं लभतथः।
ु े ं महारािश ं िवभा त ं
भावः- षणामिप पयराशीनामक
ृ ं का
िरावत े एकं रािश ं
ृ लय े िनि तयोम
ं
कोिटसया ु
गणिया ं
तया सया ु े ्
परं रािश ं गणयत।
ु
तऽ गय ेे ं
राशरकसावि े त गणन ्
ु ं थम।
ं
अतः सारविावँयक ु
े सपिताोिटप ैव
ं
सा ु वाा। तत ाविप महाराशी ूाितिकं
गया
ु
कोिटकोिटगिणतौ ं
ृ जातौ सािपडौ
का पनः ु े
ु पररं गणयिदित
ु
३३०) इित। इद पयपद ु
गणकान ु
े गयान े चित
े
ु
िःूयोगात।े पयकोित ु ु
े ानिबलाोिटिभगिणतिमित
ं
बवचनाने िवमह इित च लत।े सविमद
ु ु
फलमपबमानसाराोऽपाठ े ॅमो माूसीत आह-
ैवित
े े
नाोऽकित॥ २४६॥
े ्
रहनामसाहॐ े नामैकमिप यः पठत।
ं
त पापािन नँयि महािप न सशयः॥ २४७॥
ु े क
इदान पयरािशजनकवापरािशनाशकमकै
ु
नाः फलिमाह। अिपश उपपातकादःे कै मितकायन
े
ु
वाचकतया वातया वा समायकः॥ २४७॥
ु
िनकमाननानाििषकरणादिप।
याप ं जायत े पसा ु ् २४८॥
ं ु ं तव नँयित ितम॥
ु
िविहताननानािित े
च सवनात।्
े
अिनमहाियाणा ं नरः पतनमृित॥
े ् २४८॥
ु ं ूायिारानपम॥
ित
ु े ताँयपापराशरपीया
एतपयराशिरवै े
ु े े ु
े िश ं पनरिप
बिमिरवोाशयन ु
सावधानीकवाह
साधन -
ु े ण ु ं कलशीसत।
बनाऽ िकमन ु
े २४९॥
अऽ ैकनाो या शिः पातकाना ं िनवतन॥
ृ
स िह शीतिनवथ िहमशैलं िनषवत।
े े
ु
य इित। अभीित पापहािनमिँय ु े
ूायिारं कत।
े ु
े इ वा सिवतिमतीथः।
िनषवत
ु ु
ारोपानगयात।
वााथयोरै ् अथवा
े िहमववतसवन
ूायिारिचकीषायामव े ैारोपण
े
ूायििबयाया ु सशी िबया नावित ु ू
े े ततमखताितशयो
ः॥ २५०-२५० १/२।
भो यः कीतयििमद ं नामसहॐकम॥् २५१॥
नवे ं सित ूायिशााणामानथिमाशा ं
े ु ं
पिरहरीितिवशषपिरमाणमपसहरित - भ इित। भः उपासकः।
िन ं यावीवम।् इदं पविवतितपबमिविशन
ू े
ु ् २५१॥
बिम॥
े ूीताभी ं ूयित।
त ै ौीलिलतादवी
े ु सती। अबीम ्
ूीता ूीितिवशषया
ु
उपयरािशजननपापरािशनाशनोभयपम।्
ं ु िवशषः
इया े - आयादीना
े ू े
ं दशपणमासवान
े े फलोिरवे
सिहतानामकफलसाधनावगमादतमाभावऽिप
न भवित। इह त ु सहॐनामपाठाभावऽः
े े
े ु ु े नच
ूधानलामहव।
े सहॐनामपाठ न ै ं
ूधानारसािहाभावमाऽण
ु
कथ ं सवचिमित वाम।् ईशूयोगजफलिवशष
े
ु
ूमाणाभावादनाविप नामरणजफलाराणा ं
वचनारादिधगताना ं सवने न ैायोगािदित िदक।्
ु े -
इदानीमपािशरीरघटकादतदावँयकिमाहाधन
अकीतयिद ं ोऽ ं कथ ं भो भिवित॥ २५२॥
अकीतयिित। ु े े
उपासकानामपादवताूीितजननमप
ु
पषाथाराभावानककमयनादर े कथ ं भता। अिपत ु
अय ं भावः -
न कथिदपीथः।
ृ ु
इित ाना ु
ं चतिवधाना ं
ं भाना ं म े आताना
ृ , ् िजासभाना
पापिनवथम ु ं िनामानामिप
ु , ् अथािथभानामथिसथम
िचशथम ,्
,्
ािनभाना ं लोकसमहाथम
ं
े
कीतनावँयकाजकतावदकशरीरघटकं
् तिददं महापातिकना ं ातािवािधकरणष
नामकीतनम। े ु
ं
भिमीमासाभा े िमित॥ २५२॥
ु े ु े तृतीयिवशषणाशाित
इदानीमिवशषणचतय े
ु
पारमनकमाह ााम -्
ं
िन ं सकीतनाशः े ु े
कीतययवासर।
ं
सबाौ िवषवु े च ैव जिऽतयऽयन॥
े े २५३॥
ु
िनिमित। पयवासर े किपलाषधदयािदिदवस।े वमाण-
ं
े े वा सामाने कीतनिमदम।
सबाादरव ् िवषवु े
े ु
मषतलाराँयोः ू े े जिऽतय े
सयूवशिदन।
ु
पऽ
भायायाः च जनऽषे ,ु जकालीनं
ू
नऽ ं तवपरनऽ े े इवे ं िऽतय े वा,
जनऽमार गणनायां
ं े ु वा,
ूथमदशमैकोनिवशनऽऽयिदवसष
ू े
जिदवसदीािदवस- पणािभषकिदनऽय े वा। एव ं
ाावैिचले यथासदाय ं वा। ताणा ं
ु
ं गसतिमित
बपात वचनात।् अयन े ककमकरयोः
ू े े सबा
सयूवशिदन। ं ु ं
ैव िस े िवषवायनयोमहण
गोबलीवदायन ु
े पयतरोतननाावँयकताोतनाय
े वा,
ं े पवू कितपय ैिदवस ैदयन ं
तबमणः
े िववितम॥् २५३॥
ोितःशा े ूिसं तदवे वहायनपदन
े
ु ं िसताया ं शबवासर।
नवा ं वा चतदँया ु े
े
कीतयामसाहॐ
ं पौणमाा े
ं िवशषतः॥ २५४॥
पौणमाा ं चिब े ाा ौीलिलतािकाम।्
पौणमाािमित।
पौणमासीशः ु
शप
े ु े ताशरािऽमानने
चरमरािऽपरः। दशानवाक
पिरगणनात।् तनाियोग
े े िसित।
े रािऽािपनी ितिथमाित
य यः कालालािपनी ितिथिरित वचनात, ्
कमणो
ु
या ं ितिथ ं समनूा उदय ं याित भारः।
ु
े ानदानोतािदष॥
सा ितिथः सकला या
ु े िदन े गौरीोत ं पर
इित वचन मतमाऽसऽिप
े े ूकत
इािदिवरशषन ु
ृ े तदनपयोगात ्
उभयऽ े
ैकदशाौ
ु
परा। वत ु तििथिनामजपाचादौ
ृ े वचनमिप िलत-े
तािकै दयकालािपवे ितिथगत।
ितिथरौदियकी माा ितिथिनाचनािदिित।
तने यऽ िदवैव पौणमासी
े े
समाा तािथिऽादवाौणमासी े िस े
े ु
दशानवाकािप े े े
तवितिथसिरािऽमाऽोशन
नामिवधानपरने तिाऽरव
े े पौणमासीसोपपः
ं े , यां
ं े ं
ितिथ िमित वचन गौरीोतकालिविधूतीवशिविधूिप
े
शषतायाः ु े ितिथिरह माा। उदययािप े
सवचादौदियव
त ु िदनयमिप वैकिकः काल एव। ितिथिनाचन े तथ ैव ीकारात।् अत
ु
एव यऽोदयो चतदँयतरा
ततः पौणमासी ृ
ूवा
ु ू े समात े तऽ तिन एव िचऽाचनवदय
सदयारावमव ं
इित िदक।् चिब े च पणमडल।
ूयोगोऽिप कत ू े तऽ िह
ु ु
सादा ैका कला सदातनी िऽपरसरीपा। अाः पदशकला
ृ
वि॑ासभािगः। ता
े
कामयािदिचऽाितिथिनापदशकपाः। अतासा ं
ू षोडशिनािभिरणदवतािभरिणमािदिभ
पिरपत े
योगामडलं ूौीचबाकं सत।े
अनने ैवाशयने चमडलमगादीिन
े नामािन। अत एव
शालमामबाणिलादौ
ु
हिरहरयोरानवरतसािूयावावाहनाभावविदहािप
ु ु
िऽपरसयाथा ु
सिधानादावाहन ं तिा न
ाा पवावयववै
ूदँयाः। ू िशने
सावरणपलोकातीतने च िविच लिलतािकापदने ैव कमणो
िनदशा ु ु े तऽैव
चोपावचनािनवचनानसारण
पयवसानात।्
ु ू
ं ैपचारैः गपधपदीपन
पस े ैः
ैव
ं ू तोऽहं सोऽसौ योऽसौ सोऽहं तमवे मवे तिदािद
सप
ु ु
ौरीा पररूितयोिगकपसने
े ं िवभाम।् एतदवे पचाराित
ादवतयोरै ु ूधानम -्
े
अमधसहॐािण े
वाजपयशतािन च।
ू
लिलतापजन ैत े लाशनािप
ं े नो समाः॥
ु स तपी स तीथगः।
स दाता स मिनया
ु ु े ैः॥
ू े े गपानलपन
यः सदा पजयव
ु
इित पपराणीय ू
े िविधवा े पजायाः ं
फलसयोगदशनात।्
चनागकपरैू ः सिप
ू ु ः।
ैः सकमै
े
आिल लिलता ं लोके ककोटीवसरः॥
ु िवित।
सव रोगाः ूङँयि दीघमाय
ु
अयमायरो नाम ूयोगः कनोिदतः॥ २५६॥
े ृ षम।् नामय
कादराकितगणािसग े ं
ं ृ ् कनोिदतः क े कसऽू े
साकतूिसथकम।
ु
परशरामकत ू
ृ े नोिदतः सिचतः। ू
कसऽाणा ं सवषािमततो
ं े
िवूकीणपरशाखापिठताजातोपसहारण
ूयोगिविधकनाथाऽ े े े
िनाचािदकितपयूयोगकथननतर
ु अिप सिचता
ूयोगाऽाना ू ू ु े ु
े या कसऽतष
एवथः।
तषे ु नोिदतः कठरवणोः।
े अथवा कनने भाकरणयोः
या कऽिप
े उिदतः समिथतः।
कायकारणभावकनन े
ूलयकालऽिप ू
े नोिदतो िविहतः। ूलयाविहतपवकालीन ैः
ं
साधकै रऽ सघातमरणिनयऽिप ु
े दीघायःकामनया
ृ
कतोऽय ं ूयोगः ूलयकालऽिप ् अथवा
े तान रतीथः।
ु
अयमायर ु
इाकारको नाा ं ूयोगः ूयमानता।
वहार इित यावत।् कनयावयवशिकनया योगिढकनया
वोिदत उः। तने ायतौारऽिप
े ूयोगा रहरािदनामका
ं ु
ऊहमः। तलं त ु सकादावपयोग इित िसित।
अथा तरः ूयोगिविधते- चतारािदबलिविशे
े यथािधकारं वैिदकं
उदयािपपौणमासीितथावहव
ु ाा
तािक न ैकं कम समाोपोिषतः सायाे पनः
ं
सायसा
ं वैिदक तािक च िनपारायणाा ं िनव
ु े पवच
सगिदत ु दश
ू े शचौ े े समकमासन ं ूसाय
ू ु ु
पवािभमखिपिवँयाच ू े ूाणानाय
मलन
े
दशकालौ ं
सकी ु ु
ममा वामकशमणोऽमकगोऽ
ु
नीरोगसिदीघायःिसथ
ृ े ु ं
ौीलिलतासहॐनामोऽपमालाम सकठननायर
ूयोगमहं किर इित सक
ं चमडलं
ु
पँयीिलतलोचन एव त े साा ं सावरणा ं सितिथिना ं
ु
सगपि ु ु
िऽपरसरीमवयवशो ाा ािभा ं िवभा
सः ौीलिलतािकाय ै नमः
ैः
े ं ैम
गामपयामीवप
ु ू
ूागपधपिदपन े ृ
ैवोपचाराकितवलणािव ्
ु
एानमिप ू ं सदायवशािव
ताल े चमडले
े पँयवे ूाथिमकााशोकािठा
दव
ऋािदासऽय ं िवधाय ानोकं पिठा यथािधकारं
ु
ूणवमाय
ु ु ु
सारमथानसानपरःसरमरहॐनामम ं
े
ौीमातािद े
लिलतािक ु
ं पिठा े पनः
ु
ूणवमायािदासऽय ं कोरभाग
ृ ं तथ ैव पिठा
े
जप ं दवीवामह े ु
े जलपपरःसर ु े यथािलं सम
ं गित
े ाने पिरणम चिबाद ्
दव
िमवतायाचोाय ु
सामाियकाायमायरः
ूयोगः साो भवत ु तने च िऽपरसरी
ु ु ूीयतािमित तदािशषो
ृ
गहीा ु े िनकमािण
यमिप भीतित। ु े
कवतामव
े
न ैिमिकिधकारः।
उभयािन
ु े े े ु कािधकार
कवतामवशष े इित त ु तारिसोऽथ न
िवतः। आविरिप
अ कमण ृ ू े
िबयमाणा न तीित तमव
् २५६॥
ूाक॥
एव ं सवरोगूशमनिमित े ु ं िविव
िवशषणचतय
बमूा ं सवराितशमन े
ं ूयोग ं िववचयित -
ृ
सवािधिनवथ ृा भ जपिददम।
े ्
जलं सम
ं ु
क ु े
ं नामसाहॐतो मन।
्
अिभिषदे ् महमान महानँयि तणात॥् २५९॥
ं
सम ु ु े ह ं िपव
कमख े े ोऽ ं पिठा। मनु े
े े ् मितने ैव जलनित
अग। अिभिषापयत। े े शषः।
े महाः
बालमहााः िपशाचा ानीया नवमहा त ैमान।्
ु ू ु ृ
पीडया ममषकतान॥ ् २५९॥
ु
सधासागरमा ं ाा ौीलिलतािकाम।्
े
यः पठामसाहॐ ं िवष ं त िवनँयित॥ २६०॥
ु
वाना ं पऽलाभाय नामसाहॐमितम।्
नवनीत ं ूदा ु पऽलाभो
ु ु ् २६१॥
भवदे ् ीवम॥
े
दाः पाशने सामाकामशन
ृ े च।
े ् २६२॥
ााभीा ं िय ं राऽौ पठनानामसहॐकम॥
रयाौियभावसायोयात।्
् े ् २६२॥
े आवययत॥
राऽौ रािऽमिभा। पठत
अःपरु ं शा
ु ं गता यिप तथािप ताशादिप
ालमीपमायातीयः। नभीा ी िकिमह ीया
परकीया वा। आ े यःपरु ं गतित
े िवत।े तने
एवाय ं ूयोगोऽ।ु
े न च राजकतृक
राजमिहषीूतीतः।
ू
राजसयािदवा े
इवािधकािरिवशषाौवणात ् ुे
ताःपर
े या।
ःसाताया अभावनाकाषणवै ु
न च कौतकाथ
ृ ु यपीित ारने ःसाताूतीा
ूविर।
ु ु
कतिकनोऽिधकाराभावूतीा ु ु े
अकतिकनोऽिधकाराभावाूतीतः।
िविधिविहतायोग इित च।
अधम े िया एव
बलाारहरणािदना िनिमने ःसातायामतििधसाथात।
े ्
ु ु
अि िह हनगठपीठमहा ु े
े इितहासः नारायणा मनः
े ु े
चवदनाा भाया शबाजने सतराजनापता ु
मिनना
े
दवीमारा ु
े अथवा परकीयाकषण
ैव पनरानीतित।
े ैव फलारं कम।् अ ु वा
धमािवरोधन
े ् तथािप त भावनाया ं
सोगाथमवाकषणम।
े
भाने ैवाया िवधयम।् तं तवाितक
े-
इित। िविहताभावा न परकीयािभलाष धमम।्
तरणीभतू े ूकतूयोग
ृ े त ु ँयनयाग
े
इव धमम।् यािन त ु
े ु
राजाकषणकामिाजावसथिदखः॥ ३६३॥
राजित। े
े चिदननाकषणकामनाया
े े े
ं सा ं तशन
ूयोगकरण एवदे ं फलं िसित। उरऽ वमाणािन त ु
तशन
षमािण ु
े े ूयोगकरणऽानषिकािण
े
ू
सकामािप िसीित सिचतम।् रा आवसथो गहृ ं
ु इथः।
ासनलाा ं िदिश वतत े तदिभमख
ु ु
सामािवधानाागदखयो ूायोरयमपवादः॥ ३६३॥
े े े
िऽराऽ ं यः पठदतीदवीानतरः।
ु ं वा मतजम॥् २६४॥
स राजा पारवँयने तर
े
बाशनाकषाः ू
पवपिताया े ान े तर
दा
ू तऽैका
े गताथता।
आसः। न च ैव ं पवूयोगण
ु
यामचतयािका रािऽरवे कालः
ु ु
ूाखोदखयोिनयम वैकिकः। अऽ त ु ऽयोऽहोराऽाः
ृ ु े िवशषता।
कालः राजगहिदखिनयमित े ु
वत ु कालत
एवानयोवलयम।
् आकमाणिदखाकषणमाऽ
ृ ु े
आवँयकतायाारिसात।् तथा च वामकरत
े े-
ु भा
तदाशािभमखो ु ृ
ू िऽपरीकतिवमहः।
बा त ु ोिभणीमिा े ्
ु ं िवामशत ं जपत॥
े
इार ॅम भावयार योजनाना ं शत ैरिप इम।्
ु ु
े ककापटल
िनातऽिप े िवा ं ऽयोदशाणा त ु
े
तिवििभिदन ैः। ियमाकषयिदािद। े
ानाणवऽिप
ु भा
तदाशािभमखो ू य ं दवीपक
े इािद। एव ं
ू ं ु ् यो यने मनसोिः स एव
दिणामितसिहतािदकमदाहायम।
े चोरवदकाकी
राजथः। े ु ं वािद।
नायातीित ोतनाय तर े त ै
ूयोे वशगतः
ं तदाापरवशः सन॥् २६४-२६५॥
े
अथाकषणन
ु
वशीकरणािदषमणामपितायोगानाह सिभः -
िनशः।
रहनामसाहॐ ं यः कीतयित
ु ु े
े मोकऽय
तखालोकमाऽण ु े २६६॥
ं मन॥
े यावीवमनवरतम।्
े िनशः िनकमािवरोधन।
रहित।
ु
मखालोक े े माऽपदने मोहनोँयकं
माऽणित े ूयोग े
े तने सक
ावत। ं ु े न कायः।
े लोकऽयमोहनाथिमखो
् ं ं भवत॥
ु े वशवद
मत े ् २६६॥
ु
इत आरोरोरमायासायोगािवऽ
मारणमाह -
ु
कािलकापराणादौ च ूिसम।् नारिसहूयोगपरावतनाय
ं
शरभसा वामूयोगाषे ु ूिसतराः। तने िवोरिप
े ू
मारक इित मारकषमािदह गहीतः।
स एवािमिण ृ े े ं
तनद
े ूानारशीलोऽिप
िनत ं भवित। ईशोऽिप बलवावः
ौीिवोपासकन ं ु े े ू
े ैदपयणानपािसतोऽननािविदतोऽतऽपस।
ाराय यमवे यतत।े तााऽोपासकानप
े
लिलतोपासक िनरविधकं माहािमित। अथा त य े शऽवः
ू
सो नँयि त एव त े इवे ॄयात।् एवमरऽािप
ु
े
ूिरािदपकमहण े िनिवयः॥ २६७॥
ु े नामसाहॐपाठक।
यो वािभचारं कत े
िनव तिया ं हा ं वै ूिरा यम॥् २६८॥
यो वित। ्
े अिभचारम अारकवै
िरमरणसाधनिबया ं
े
ँयनयागािदपा ु ृ े यावत।्
ं िनव पराव पराखीकित
े
ूिरा अथवणभिकालीदवता। े
अथवणवदमकाड े
शौनकशाखाया ं ािऽशचः।
ं िपलादशाखाया ं
ं
ाचािरशचदीया आाय।े तयोगा नारदत े
ूिसाः॥ २६८॥
ू
य े बरा वी े नामसाहॐपाठकम।्
ु े िू ं य ं माताडभ
तानानकत ैरवः॥ २६९॥
ू
बरया
बोधरया ा। माताडभ ैरवो नाम
े ु े जातो
े े ूमपर
िशव ैवावतारः कणाटकदश
े े
महारादशऽतीव ृ मैरालत े (ियामले) य माः
िवतो
ूयोगा ूिसाः॥ २६९॥
धन ं यो हरत े चोरैनामसाहॐजािपनः।
ु ित ं वािप ऽपालो
यऽ कऽ े िनहि तम॥् २७०॥
े
योराणामिधपितः। चोरैः करणकारकै ः। ऽपालः
ु
दाकासरवधाथ कािलकावतारोरं तधऽिप
े ताः
ू तनपानिमषण
कोपशािमजातामालो िशव एव बालो भा े
े
बोधाि ं पपौ। सोऽय ं ऽपालावतारो लैै
ूिसा तषे ु धताः।
ृ त ं चोरराज ं ताशने
ु
चोराणामाटनमथिसिमित॥ २७०॥
ु े वादं यो िवाामजािपना।
िवास ु कत
ु
त वान ं सः करोित नकलीरी॥ २७१॥
ु ु वादपदं जिवतडयोपलणम।्
िवास ु चतदशस।
ु
ऋवदे े आरयके नकलीवागीया मः समाातः। भगवता
ु े
परशरामणािप कसऽू उतः।
ृ े
ूपसारादावत योगाः
ूिसाः॥ २७१॥
ु े वैरं नामसाहॐजािपनः।
यो राजा कत
ु
चतरबल ं े ् २७२॥
ं त दिडनी सहरयम॥
ु
चतरबलं हरथपादातप ं स ैम।् दिडनी
दडनाथा या वाराही तषे ु ूिसा। सहरत ् ैिनकाना ं
ं े स
पररिवषणन ु
े े कितपयानामाटनन
े नाशनने च
ू ैककायकािराभावो
सय ं
बलसहार ु ् एव ं
ं कयात।
ु
षमायािन ं न ं च
तािन च शािवँय
े
िवषोाटमारणिमित ु
शाबरिचामणावािन।
े
अऽाावो े पर ु तषा
े ं यथायथाोऽमभावो
िः। तं तराज े -
इित। अभावूकारणािन च िवरभयाो े तािन
सौभायराकरे ऽयोिवश
ं े तरे िािन॥ २७२॥
े ौ ूयोगावाह ााम -्
अथाथूदावव
े ं
यः पठामसाहॐषमास ं ु
ं भिसयतः।
ृ े २७३॥
लीारिहता सदा ितित तह॥
े
यः पठिदित। ृ ु े षमासपय
सकिदनवतत। ं ूहं
े ृ े सदा यावीव ं लीिित। चा ं िह
ृ पठह
सकः
लाः भावः। भावो रितबम इित िह ूिसिः। तशमिप
े २७३॥
दोष ं पिरथः॥
ं
िसहावलोकनायन ु कामूदं ूयोगमाह -
े पनः
े
यकवार े
ं पठित पमकमतितः।
ु
मि कामवशगा मृगा वीणात॥् २७५॥
ृ े अतितो
पिमित मासापवादः। एकवारिमित िऽरावः।
िनिाूमीलािदरिहतः। इद च
े
सवऽाावँयकमियोगऽावँयकिमित ोतनायोम, ्
तने च िनशीथऽय ू
े ं ूयोग इिप सिचतम।् त
ामकाा
ततृक अऽ माऽपदाभावने सक
ं े ीणा ं
ु े काय इित त॥
वशीकरणाथिमखः े १७५॥
ु धमूदायोगािभः
एवमथकामावा
ु ु
ूकारैवमपबममाणः
ूथमूयसा ं धममाह -
े
यः पठामसाहॐ ं जम े सकरः।
ृ
ु
तिगोचराः सव म
े सविकिष ैः॥ २७६॥
अथ दानिबयासदानकारकिनपाऽताशरीरघटकने
धमूदमाह ु -
चतिभः
े नामसाहॐ ं त ै दय
यो वि े ं िजन।े
े
अ ं व ं धन ं धा ं ना ु कदाचन॥ २७७॥
े
य इित। दयिमऽ े े शषः।
लिलतोपासकनित े
े े ु ु
ौीदवीूीितिमतरमानसारात।् तनानपासकनाोऽिप
े ु े े
े ं सदानािवशषािदित
दय े ृ े शावीचबे सव
िसित। ूव
ु
वणा िजातय इित कलाणववचनन
े न
े ॄाणधमाितदशो
ु ृ
ौितितूासदानिवषयः , अिपत ु
यागसमयऽृ
े ँयतािदधममाऽपर े िजन इित।
इाशयनाह
े अिमािददयमाऽोपलणम।
ॄाणायथः। े ् अः
े
े उपासकाभासॄाणः
सहॐनामनादरशील े कदाचन
ु ृ
े न दािदथः।
ौितितिविहतािौाािदकालऽिप
ु
तऽापािपरा एवावँयका इाशयः॥ २७७॥
े ौीचबं यः समचित।
ौीमराज ं यो वि
यः कीतयित ु
नामािन त ं साऽ ं िवबधाः॥ २७८॥
े ृ े
े तिवशषणको
मराजवान न सात।े अत
े े
एव च मतरिवशषणयमाऽकोऽिप ु े तने
खपमव।
षािमवे ॄाणानाम।् तषे ु िऽगणक
ु उमः िगणकौ
ु
े ं ूयने ौीदवीूीितिमता।
त ै दय े
नामािन मराज ं न वि
यः कीतयित े यः॥ २७९॥
े
त ै साऽाय ूयनािप े ् उमालाभ े
ता एव दयम।
े
ममायािप दयिमािदरथ े तं
ायलोऽिप िविधरव।
ु ृ -
पलतौ
ितीयकः।
अाथ िविधः ूोो ाथ
ृ
उभयाथतीय ु ायमलतथकः॥
ू ु
े वदा
इित। इममवाथ े ु कदाचनश
े ं ं िवशदयित
ु ु
अऽ च िऽगणिऽगणकाितिराािप े
य इननोिँय
ु ु
पशतं े ंच
िविधित ं तषा
ु े ु
िऽगणाविूितयोिगताभाववनानगमः।
ु ु े
एकगणकिगणकिप ृ
ासविधमाविूितयोिगताक
ु
त सलभात।् स चाभाव उँयतावदकः
े े ू
पवाधन
ु
िनिपतः। तऽ यिप योरवे गणयोरभाव उितः ूतीयत े
ु ु े
तथािप पाऽलण े ऽयाणा ं िवशषणानामपादानादनसारण
े
ु े ऽयाणामभाव एव िववितः पर ु
पशलणऽिप
ापकाभावने ााभावोऽथायात इाशयने चबराज ं
े
ं कठरवणोः।
नाचतीशः े
मवदन
् २७९॥
चबाचकापकात॥
ु ु
पशतः े
स िवय ्
ै द ं िनरथकम।
े दािचणः॥ २८०॥
परी िवािवषो
ु ु इित पशित
पशत ु े िवमहण ु इित
े ैकशषे े ताा ं त
ु ु
समासः। तऽैकः पशशतारः। अ
ु
िनढलणया िवािवहीनः पशिरित ु
ूिसपशपरः। िवा च
ु एव -
ौीिव ैव। तं ॄाडपराण
ु े िवः ूयत।
न शािदानय ु े
े ु
मो ैकहतिवावाः े
स िवािनतीयत॥
े ु
मो ैकहतिवा ं
च ौीिवानाऽ सशयः।
अथशरतमभावापः फलीराच।े तने
े
िविशफलाभावः फलसामााभावित
े
पाऽतारतनाियतम।् एवमाथवै
ु परी े दडं
िनपाोपबा ं िनगमयधन। े िवािवषय े
तािदित शषः।
े
िवं नाम याथातनोपािशािलम।् त
लिलताचननामकीतनसािह ु
े सवे सत इित गणऽयशीलता ं
परी तो त
े दािदथः। े इित पमी वा। तषामव
े े
े ं तदभावााऽ एव दानिवधानादऽ
साऽादषा
े
तिषधािदित े ु इथः।
हत अि े न शषः ू
े परणीयः।
िवािवदामवे सदानिमित िनयम ु परीाया
े सित॥
ाथबलादव े २८०॥
ु
ऽयाणा ं च गणाना ं
ु े े ु
पररमपमानोपमयभावनोपमानारिवरहारामं
ं े ं साऽतावदकताया
नयषा े ं
अऽ
कथाशामपाकरोित साधन।
े े
यथातथनयोवपरीनायो
िः॥ २८१॥
ु
ु नाि तथा ितः।
रहनामसाहॐता
िलिखा पक ु ् २८२॥
ु े य ु नामसाहॐममम॥
ु े
इदानीमनपासकातोऽ
ं धमूदिमाह। य ु यः
ु
किदिप उपासकोऽनपासको ु
े अनपासक
वथः।
े ु े
े तकाचनऽिधकार
नामकीतनऽिधकाराभावऽिप
िनराबाधात॥् २८२॥
े
समचयदा ु
भा त तित ु
सरी।
ु े ण ु ं कसव॥
बनाऽ िकमन ु २८३॥
े ु िवत।े
नानने सश ं ोऽ ं सवतष
े ् २८४॥
तापासको िन ं कीतयिददमादरात॥
ु
सदा यावीव ं त अनपासकािप ु े भावः।
िकमतोपासकित
ु े
यनने ैव ायने पकाचननािप ु
तित िकमतु कीतननित
े े
ु ्
े कीतन एव तायम।
कै मितकायन
े ु ं
ताीतयिदरऽोपसहारो ु
यत ु
इित सवचम , ् तथािप
े
ाायोऽत े
इित वचनऽयनपद
ु ु ू
गमखोारणानारण े शऽिप
े
तरणकाथानभाकभावनािवधानपरविदहािप नामािन
े
कीतयिदित े
िवधरथानपयता
िनिववादा। तने -
े ं नाम यो वि
अक
े धाथिनगमािदिभः।
े
सोऽिप ौीलिलतालोके ककोटीवसरः॥
े ु ,े
इित दवीपराण
ृ े ु च वचनाथानाानयोः
इित रष
ं
ूशसािनापरािण े तु
स।े अथानासामाभाव
ु आातानामथ
िनगदमाऽपरािप सा भावना भिवतमहित।
ु ं शिः सहकािरणीित ायात।् अत एव योऽथ
ॄवता इकलं
भिमतु े नाकमित ू
े ानिवधतपाित
े
ु
ौतावथानूाफले सकलिवशषणन
े े शानमाऽण
े
िकििकलं फलमीित ािपतम।् तत तायण
ु े
े
शपाठऽसमथ ु
पकसमहमाऽमिप
ं ायलम।्
उारण जारे
ु ं ु
अथानूदवकसमहाारणूदं
ु
जारे सवतीित सवचम।् अत एव
े
तराजािदसदायनाहीनािप ृ
कतोपासना जारे
सासदायश ु
ु ै कत इम।् तने पकाचनमाऽमिप
ु
ु
धम एव। स चानपासकािनिषाार े
एव। उपासक त ु
उपासनाूाथ कत
े नाम पठिदित
नामपाठऽसमथ े
े
िवधयाविपिरपालनायावँयकतम ु ु
एव। न च कलपकािन
े
गोपयिदित ू ु
कसऽोिविधिवरोधादनपासक कथ ं
ु े
पकाचनऽिधकार इित वाम।्
े
ताथानिवषकजनपरन
े
भािवकोपासनसनपराभावात।्
े े ् उपासकाना ं त ु
तथासाथतापिरदतत।
ु
नामपाठशाना ं पकाचनमाऽ ं वावँयकिमित त ु
े अय ं च ाय
िनराबाधमव।
ू े त
एतदथानोपायभतभाायनऽिप ु इाशयने
े े
माऽािभवत।
अ दयोः समिपतिमद ं भा ं या कािरत ं
ं मदु े भयादथ
ामाथिवकासकतव ू ा ं भजन।्
े च पठः
यो न ैनिरशीलय ु
े पकािप वा
ृ जायताम॥्
ं ं न करोित त लिलतोपािवथा
समाह
ु
इित। एवमनपासकानामिप ् े
रकम, ् उपासकान रिदित िकम ु
विमाशयने म एव िनगमयित साधन॥
२८३-२८४॥
ु ृ ं पवरािशषािदबमण
अथाधमूद ू े
ु े
बापिरफलक ु -
ं योगमाह चतिभः
एिभनामसहॐ े ृ ्
ै ु ौीचबं योऽचयकत।
ु ु ैः कारैवा कदकै ः॥ २८५॥
पवै ा तलसीप
े ं
एिभिरित। नामसाहॐ ैिरित बवचन ं नाा ं ूक
ू
करणोतनाय। लपजादौ ु ु ृ
पनःपनराविननाथ च।
नामािन ूाितपिदकािन सहॐ ं यषे ु ौीमाऽ े नम
इािदलिलतािकाय ै नम इषे ु चतथनमोमष
ु े ु
त ैनामसाहॐ ु े ृ
ैिरित वा। सदाया पूपाविः। तने
ु ु ं चतिभरिॅमाद
चतलणिभव ु ु
इादािवव समयो
ू ् अऽ पकारोलाना ं
माभत।
े े
पररवैलयमवारजाितभदनोम।् तलाः
ु ु
पैः
ु
फमरीिभः ु
न त ु तऽ ैः। सरीिवषय े
ु े
तलसीिनषध ैतलादवे पऽपरौिचात।् अत एव म
ु ं
नीलात े -
ु ैमनोरमै
नानोपहारबिलिभनानाप ः।
भ
अपामागदलै ृ ु ैः॥
ै लसीदलविजत
ू
पजनीया ृ ं शीयफलाय।े
सदा भा नणा
इित। य ु तऽैव -
ू
परणायकारादीना ं महण ं यत। ु नऽकमल
ु े िवना े
ू ु
तरणाथमपादान ु े कथनािात।् कदकै ः
िलपराण
े
अिवशषाििवधरिप॥
ै २८५॥
ु ु मिकाकरवीरकै
चकै जाितकसमै ः।
उलैिबपऽ ु े
ैवा ककसरपाटलै
ः॥ २८६॥
माम।् कसर
े ं काँमीरम।् पाटलं तर ु
े ं ितलपसशम ्
॥ २८६॥
ु ु ु ः कतकीमाधवीमख
अ ैः सगिकसमै े ु ैः।
ु
त पयफलं वं ु न शोित महरः॥
े २८७॥
ु े ु ु े िनरासाय।
सगिपदमिहफनािहगिकसमानामव
िनगानामिप े
जपादीना ं राना ं दवीिूयात।्
े ू ु ु
गितससरिभ इित समासाम।् माधवी वासी।
ु ु ं ु
े पागबकलादीना
मखपदन ं महणम।्
े
एतषामवारतारतमािद ु
- पराणकािलका -
ु
पराणयोिम।् फािरणीत
े े त ु िवशषः
े -
े ्
ःखदं तमाात ं यथो ं तथापयत॥
ु ं ने ं पािलिविध
अधोमखापण ु ं िवना॥
ू
लपजािदष ु पनः
ु पमकै े ्
ु े कमपयत।
ु े चजा
समदायन ु ं न तत॥्
े ू लपापण
े
इित। अऽ िहः वदपवादकै कशषोिप
सािहाथकः।
े े कादश िनवशो
एकादशूयाजाजती ऽ सिहतवै े न
ूाितिकिमित िसाात।् तत
ु ु ु िरकशषवशािकाकरवीरयोः
सगिकसमै े े
े
कतकीमाधादीना ु े करणं मा
ं च वशा समयन
ू
ूसाीिदित तदपवादाय पवोकयोवाकारः। सोऽिप च
ु
ूितपमियत ु
इित नियत ं ु ििः ूयः। तथा च
े
िनरपकरणताबोधकतृ
तीयािवभयोऽिप
े ु ृ
ोीिहयवायनानगहीता े
भवि। महरः े े ु चतथः
पूतष ु
ु
तासवामसाम
ू ु ु
े मनाणा
पवरािशषािदगणनोपायन ं ात ं ु वं ु च
सामाभावः ु े िस इित
कै मितकायन
फलानविधकिनः॥ २८७॥
ैकपिरिमाह
अत एव सव े -
े लिलतादवी
सा वि ं फलम।्
े चबाचनज
ु
अ े कथ ं िवजानीयॄााः े
मधसः॥ २८८॥
े ॄादीनामातृ े पिरकरालकारण
सित। े ु
े हतगभ
े
िवशषणम।् मधस
े इित ा मधा
े धारणािका
बियषा ्
ु ं त।े िनमिसच ूजामधयोिरित
े समासाः। नन ु
े
रािशषवफलक े
ं किठनतरं ूयोगमपा
ु
पापणूयोग ु े ततोऽनविधफलक े
सलभन
किठनतरूयोग े कािप
ृ ु
ूवयोगादननानलणमूामाय े े चते ्
ं ूसतित
ॅाोऽिस।
े
किठनतरूयोगािनशिनािदपदघिटतिविधबोनाकरण े
ूवायबोधनने िनात।् िनाकरण े
ु ु े
आयरािदपापणािदकाूयोगिधकाराभावोात।्
े
ूितमास ं पौणमाामिभनामसहॐकै ः।
े े ् २८९॥
राऽौ यबराजामचयरदवताम॥
ूतीित। ूितपौणमासीित िवहाय
ु
ूितमासिमियावीविमथबोधाय। ु
तािप ूयोजनमरऽ
ु ृ
यावीवाथकूितमासपदानविः। ू
एिभः पवातमै
ः
ु ु ः॥ २८९॥
कसमै
ू लिलता यम।्
स एव लिलतापिपा
े भदो
न तयोिवत ृ े ् २९०॥
े भदकापकवत॥
े ृ
ृ
सकदचन े
लिलत ैकवफलक ु ु
े पनःपनरावाचन
ृ
े स एवित।
लिलत ैकपं फलं ायलमवाह े
े े
पररूितयोिगकतादाबोधनायोँयिवधयभावव े
पै रीनाप ्
ू े वािवकभदे े
याह तिपित।
ु े े े
सममयोपमालारणाषोिः ु ॅम ं िनरित
ससमथित
े भदः
न तयोिरित। दवीभयोिरथः। े वािवक इित शषः।
े नाऽ
े
तृतीयसशवदोऽिप त ु तादामवित
े े भावः। वाव एव
े
भदोऽिामिहण े ृ
ं दडयित भदकिदित। े
दवीभौ
े
पररूितयोिगकसभदवौ।
ू ू
मामपपजकभावािदपिवधमािधकरणािद
े ु े
ािदभदसाधकानमानूयोथः।
अैतूितपादकशािवरोधने
े ु ु ु ृ
ूायहतकाशिचानमानूयोवपहसनीयतामाह
ृ
पापकिदित। े ृ
हाभासूयोगकताािवा पािप
मरणॅमोऽिप न त ूाणा उामऽ ैव
इथः।
ु ैव िनर इित भावः॥ २९०॥
समवलीय इित ौ
े
अथतोऽिप ु ं चतिवधमिफलक
सलभ ु ु ं ूयोगमाह -
े चबमगाम।्
महानवा ं यो भः ौीदव
े
अचयामसाहॐ ु करे िता॥ २९१॥
ै मिः
ं ूितमासपद ं रािऽपद ं
महानवािमित। यावीवाथक
ु
चानवतनीयम।् नवराऽ चरमिदवसय ं महानवमीत।
ु े
त िशवशिसामरपम।् तऽ सवजातीयाना
े ू
ं दवीपज
े
नऽिधकारः। े
तथािह नवराऽ ििवध ं शारदं वास ं चित।
ू िबयत े या च वािषकी
शराले महापजा इित
े ु
माकडयपराणवचन
े वािषकीित वरादौ
पद वष
े सादाियकै ाानात
भवित , ् चकाराभयोः समय
ु
रसतोऽवगमात, ् चातमासावषतौ
ु भवित
े ाायाः शरदो
ु
वषतापािदकायाः िात, ् ूितवष िबयमाणित
े
े
ाायामिप िवशषणवै ्
यात वास े नवराऽऽिप ू े
े पजयि
दिकािमित ियामले ं नवराऽैिवकथना।
े
दवीभागवत ु ं ूित
े तृतीय े कामबीजोपासकं सदशन
े
दवीवाम -्
ू कता
शराले महापजा मम सवदा।
नवराऽोव ं राजििधविरकय॥
ु
इािद। सौभायराकरे ाषाढपौषयोरिप नवराऽमम।् तऽ
ू तं
शारदनवराऽामीनवौ महापव।
ु े-
कािलकापराण
आिन त ु श
ु े
या भवदमी ितिथः।
े ूीितकरी परा॥
महामीित सा ूोा दवा
इित। धौोऽिप -
ु े त ु या ालन
आिन े मािस श ू े चामी।
े तऽ दवी
सा महमी या े कतालया॥
ृ
ु े -
ॄाडपराणऽिप
ू े चामी।
कासमािौत े भानौ या ालन
ु ु
े न मधानवमीयता॥
सा महमी या
ू
मलयोगोि ु सवािभूाया। तने पवाषाढायतािप
ू ु
महावे -
ू ु पजनीया
मलऋसमाया ू ूयतः।
ू ं ु
यिद ाोयसयता॥
े कता
मलाभावऽिप
ु ु
आयपऽ ू ं ु
े त ु यामी मलसयता।
ू
पवयाषाढया साधमृ ु
ययतािप वा॥
ु
े सलभा।
सा महानवमी नाम ऽैलोऽिप
े -
इित। भिवोरऽिप
ु ु
कागत े सिवतिर शपऽमीयता।
े
ू ं ु सा महानवमी ता॥
मलनऽसया ृ
इित। िवपाचायरिप
-
ु ु
आयप ू ं ु
े त ु यामी मलसयता।
ृ
यिद ाििविवािप सा महानवमी ता॥
ू
इित। अऽामीमलाा ं ु या ितिथः सा महानवमीित
ं सयता
ाया नववे महानवमीथ इित किचत।
े ् तं
े ्
भिवोरािदवचनिवरोधादनादयम।
े
समीवधबोधकरिविवापद
ु े े अनयो पररिवमिप
रिववासरयथवणनाप।
ूशम।् तं िवधमर
ु े-
अधनारीरूाया े
उमामाहरी ितिथः॥
े -
इित। भोजराजीयऽिप
ू े ु नवा ं शििरत।े
अा ं पजयििो
उमाया नवमी ूोा हर ितिथरमी॥
ु उमामाहरीितिथः।
योयग े महापया े
े
तऽैव समीवधाभावो े ु
नवमीिवामीमहण े हतः -
ु े िशवऽे े महोवः।
अमीनवमीयम
िशवशोः सामरायोभयोरिप॥
ु े शारदो वासित
इः। े नवराऽ ौ पौ तयोभयोरपीित
् अा ं च दवीपजोा
तदथात। े ू े ु े-
दवीपराण
ु ु
आयनवमी ू ं ु
मी मलसयता।
े ्
सा महानवमी ता ं जगातरमचयत॥
ु े-
इित। नवा ं चोा भिवोरपराण
ु दवै
नवा ं ौीसमाया ु ू
े ः सवः सपिजता।
े
जघान मिहष ं मव ं दवतािदिभः॥
े ं वरदा श
लािभषक ु
ु े चायज त।ु
ु ै
ू नवा ं चिडका बधः॥
ताा तऽ सा
े सरती।
महं िह यतः ूाा अऽ दवी
ु ै
अतोऽथ महती ूोा नवमीय ं सदा बधः॥
ू िनशीथ एव।
इित। इय ं च पजा
े ु
इित दवीपराणात।् शिरहऽिप
े -
ु
ं े रवावीशा ं शाा
कास ू े ्
ं ूपजयत।
सोपवासो िनशाध त ु महािवभविवरैः॥
इित। िवपाचायरिप
-
ू ं गाित
अमीरािऽमासा पजा ृ
पावती।
ू
िनशाध पिजता े वैवी पापनािशनी॥
दवी
ू े ्
े ा ं िनिश पजयत।
तावूयन
इित। य ु भिवोरे -
ू
इित भिवोरवचनने ैकूयोगतासचनात।् अमीनवमीयम
ु े इित
ू
पववचना।
अत एव नवराऽामारिमदिमित िसाः।
ू
अा ं च पजाया
ं सवजातीयानामिधकारः।
े
तमतमपबम एव भिवोरे -
ू
पजनीया ान े न े ापरु े पर।
जन ैदवी ुे
े माम े वन े वन॥
गहृ े गहृ े शिपरैमाम े
ु ै ैॄाण
ात ैः ूमिदत ैः िऽय ैिवशै
ः।
शिै ु ैै
ू भियत ु मानवैः।
र ै भिव
ु शाल
ीिभ क ु
तिधानिमद ं ण॥
े ः
इािद। शिपरैडीपरायण ैः। ै
ु
शबरिकरातपिलािदिभः। ु
अ ैरनलोमूितलोमज ैः। पर ु
ु
कलाचारमन ू े ् तं ोतखड े -
ु ैव पजयत।
य य िह या दवी ु
े कलमागण
सिता।
ं
ु े ैः॥
ू बिलगानलपन
तने तने च सा पा
ू े ु ्
ै ैव पजयलमातरम॥
े ैिविवध
न ैव
उरीामीनवोमहानवमीात।् यदािप
ू
दशपणमासनवराऽािदपदवमपरोऽय ं
ू
महानवमीशदामीनवमी पजाय े त
ैककमऽिप
े े दैिवाकत
वासशारदभदन उपादानम।् न
ृ े क कमण
ु
चोभयोरपादानम।् एकधािधकरण े
े
वैधपदािनयतानकाथपरताया े ्
िनरािदित चत।
ू महानवमीश कमपर
अऽ ॄमः े
एक ैवािहोऽ
ं े ृ े े ृ े
सायूातभदनाविवसशरदनाविमाऽाीकारण
े
अनकाथाभावात।् कालपर े त ु चारोऽिप काला इह िवधौ ग।
ृ े
एकधािधकरण े िनयत ैकाथक ैव िनरासो न
ु े े
पनिनयतानकाथकदोषात ्
कथमथ ैक
े ु िविनयोगः। न च िविधगत ैव पदानकाथता
मानकाथष े
ु े पिरभाषाि। न कल ं भयिदित
न यित े े
िविधवाऽिप
कलपद बधा ाानदशनात।् आपरने
े
भापरने कठशोधकौधपरने चित।
े े ु चतिप
ताावीवमतष ु िदवसषे ु चबम े िबान ं
ु िदवसषे ु चायिमित
चतिप े ु
य ु नामसहॐण ु
े शबवार े ्
े समचयत।
चबराज े महादव ु
े त पयफल ु २९२॥
ं ण॥
ं ु
े सवसौभायसयतः।
सवाामानवाह
ु ं ु भा
पऽपौऽािदसयो ् २९३॥
ु भोगाथितान॥
े
ू
इह भलोक ु ु
एव। तने ैतपयाटं ू
सिचतम।्
ु ः पयपाप
अटै ु ैिरहैव फलमतु इित वचनात।् सवः
ु
सितसारोयिवाबलािदप ैः सौभाय ैः सयतः।
ु ु ापिरमहः।
े नािदबभृ
पऽपौऽादीािदपदन
ु े े ं महण ं भोगिबयाूित
े ैव िस े पनरतषा
सवसौभायपदन ं
् पऽािदिभः
ोतनाथम।
सािहने कतृ ु ु े
सह भोगाथः॥
२९३॥
अ े ौीलिलतादाः
े ु ्
सायमितलभम।
ं िशवा ै ूाोवे न सशयः॥
ूाथनीय ं २९४॥
अ े दहपातोरम।
े ् दवयानमागण
े गित े
े शषः।
ु े
सायाितलभिवशषणं कै वोतकम।् िशवा ैः
ूाथनीयिमित त ु ॄणा सह मििरित
ु ु ् तथा च कौम -
नियतम।
ॄणा सह त े सव सा े ूितसर।े
परा े कताानः
ृ ूिवशि परं पदम॥्
े
इित। अऽ परितशो ॄायःु परः।
ू ु ं शतकं मतम।्
ॄणः पणमाययषाणा
तरं नाम ताध पराधमिभधीयत॥
े
ु
अत एव भोगािनितपदम ैिहकामिकभोगयपर े ्
ं ायम।
ु
ताशििवधभोगयोरवे पऽािदसािह ु े
ं न पनमऽिप
पमाऽावानप े तिदसवािदित
ं मम॥् २९४
॥
े े फले
इदानीमीशफलापयािधकाभावादिव
ू
पवादिदनसा ं ूयोगारमाह -
े
यः सहॐ ं ॄाणानामिभनामसहॐकै ः।
सम भोजया
े ू
पायसापपषसस ैः॥ २९५॥
िवािवषामवे नाषाम।
े ् तदधीत े तदित
े े ॄपदादिण तथ ैव
ु ं परमाम।् अपपाः
े पायस ं पयोबलमतडलक
िसः। ू
ू
िपिवकाराः पिरकादयो बिवधाः
ु ू ू े ु िविव विणताः
भोजनकतहलािदसदशाीयमष षा
ं
रसा यषे ु त ैः िसतािनािदिभििौत ैर ै पदाथः।
े े
ितािप कारवफलादभणीयासस ु ् २९५॥
ैिरम॥
इद
े कै विमथः।
साॆामाभदः
जगापारवज
े ु
ूकरणादसििहताौपिनषदानामिधकरणमनोम।्
ु
वत ु साॆाशो जगापार ैव ािभधायकः
ु
वािसरामायण े कदोपाान ु
े माथराणामाना ं
ु
ॅातॄणा ं सीपाया एका एव भवो
ु
यगपदािधपमावरल ं विणत ं सत।े
ु े
सृमानूािणकमानसारणापतत े ं
आिथकासवाद
तदिवघातकात।् न चर
े ाभािवकं जगाॆा ं न
शबािदपदवमजिमित े
कथम भावोऽ ं गिदित
वाम।् ईर
ाभािवकम कमजिमीकार े भाधकाभावात।्
े ु तथाा। एतने िनिसमीरं
सालोािदफलष
े
ृ ैव जगादराानाोपासकानामसििहता
ूक
ं सवतीित पराम।्
जगापारकतृ
ु े
उपासकानामिधकारागकन
ु
िनिसािधकारकथनूकरण े ूकताििहतयोयात।
ृ ्
ौयत ्
ू े चोपासकाना ं साॆाम आोित ाराम।् सवम
ै
े ं सवष ु लोकष
े बिलमावहि। तषा
दवा े ु कामचारो
ु ु न च ैतावमहसाॆापरम, ् सोचे
भवतीािदौितष।
मानाभावात।् न च आोित मनसितिमरौर
ु ु े
ु
एव ं वाितितः
ौोऽपितिवानपितभवतीादयः
ु
ौतयः ु ू नौपिनषदानाम।् मवे
सवा अऽ ैवानकला
चाथवणशौनकशाखीया उपासक
जगतो िवधाता
िवसृािदिवधायकमामनि। सव सव
भता हता िवपमतीित।
े े
अथ ताश उपासकधौरय
ईराित े न वा। भवतऽिप ु
े सायाा ु मि
ं चतथ ु ं
े ु े न वा। न
ु ं ूिभत
गतः कै वाा ं पम मि
चात े त जगापाराभावने तासाा ं भदे इित
वाम।् अतऽिप
े जगापारविप
े
े
समनाऽमनाा ं भदसवात।् न
े ु
लािदकलाणवोपाशाक
ृ े ु ु े
े तगणात।
िचवििवशषपानदयूयन ् य
भोगामाऽसा िलाित ु
े सऽू े त ैः ौितपत े तथ ैता ं
भतावविवद
े ं सवािण
दवता ू भतावि
े ं ं सवािण ू त े नो
े
एत ै दवताय ु ं सलोकता ं जयतीित, सािप भदपदशपरा
ै साय े े
ु ु
े साधयित। िक अिधकारः सखसाधन
समथमव ं न वा।
अ े सवलोकाना ू े ु कमस
ं गािधकारसाधनीभतष ु
ृ
ूवनापिः। आ े जगापारािधकारािवशषण
े े
ु े
सखसााारपभोगमाऽसाादव
ु
े यमपासक
िलािरवमहमवै े ु
िसतीित कथ ं तने हतना
तदभावः सात इित िवचारयतराम।् न च ैकोऽिधकारः कथ ं
ु ु
यगपनामपकाराय ािदित वाम।् सऽयाग े एक ैव
े
ूप बयजमानोपकारक एक ैव ॄलोक
ु े
यगपदनकोपासकोपकारताया
दशनात।् न चये ं
ु े वाम।् इात।् य
षीमिरापतित ु ं च ैतत।्
ु ु ू ू
सालोािदसायामिषरोरोषवरभिमकाप े
ू े चाा ायिसात।् नन ु पिवधा
न कै वानरपवन
ु
मििरित े ् सतसिहतािदष
तािकवहार का गितिरित चत। ू ं ु
ु ु यािदवहाराणा
मितिवधा े े ं भवत े या गितः स ैव
ु
कै वसाययोः। े े चते ्
अवारभदािववयित
सावमहिनरवमहयोरिप
ु
े तम।
तदिववयित ् तािमपासकाना
ु ं
म।् अत एव शैवत े
सृििितलयकतृ
े
िचिितवरीरकरणबािित म -्
सऽू े वाितककारै
ं ु महरः।
शयोऽ जगव शिमा े
इागमिदशा िव ं शिूचयो यथा॥
िशव तमािप तथा परयोिगनः।
े
तवमिभूाह -
ं व ु िऽष ु लोकष
न त लभ े ु िवत॥
े २९६॥
े उपिनषसवमोपासनाशीलािप
न तित।
ं े
सकादवा िपतरः
ु ु ं व ु
े ं लभ
समिीाावचफलभोिगनोऽक
े
जगाॆा ं वदािनामाशामविशत एव अ त ु तदिप
ु े े अत एवाितरहादतिदितकतता
सलभमवथः। े न ैतकरण े
िनिदा अिपत ु िऽशतभोजनूकरण एव धमाथिया
े
तषािमह
े कतः।
वाचिनकोऽितदशः ृ ु े-
तं तकरण एव ॄाडपराण
े े े िह।
रहनामॐाहॐभोजनऽवमव
ु ्
आदौ िनाबिलं कयाााणभोजनम॥
ू ु ं
इित फलिविधपवकमपसतम।् तऽ सशयः
ं िकं
िनाबिलिऽशतभोजन े समूधान े उरिऽशतभोजन
िनाबिलरिमित। यिद समूधा ं तदा ूकतौ
ृ
कालाथसयोगमाऽाथकादािदपदादन िऽशतभोजनिवकारे
सहॐभोजन े िनाबलरीषोमीयिवकाराययागव
े े े े
े
नाितदशः। अािभाव े त ु भवितदश
े इित।
ू
तऽ पवपः
ु े े
ौितिलादरताबोधकादशनामूाधामव
योवम।् न च एव ं िनाबिलं कयादादौ
ु ॄाणभोजनम।्
िऽशत ैनामिभः
पािदित पौवापयिवधानात ् े े े
वाजपयना
ृ े यजतऽवाािभाविसििरित
बहितसवन े े े वाम।्
े
वाजपय फलवने ूाधााकरण े पिठत
ृ
बहितसव े ूकत
तद सवऽिप ृ े योरिप
ं े ूकरिणनो िनयाभावनाािभाव
फलसयोगाभावन े े
् े
िविनगमनािवरहात िविजायन
ु
े े ततया
फलकनोभयोराकाािवशषण
ू
दशपणमासाािमा े
सोमने यजतितवालाथव
े े
ं
सयोग िसः। ु े भित
े न च एव ं यः कत े वाने
े
िऽशतभोजनने िवधरानयालव े बोिधत े िनाबलःे
फलवदफलायने नामनहोमानािमवािसििरित वाम।् तऽ िह
े सामिहण
वैदव ं े
िनवपामकाम ु े
इििवधावव
फलौवणने सामहया
ं ृ े
आमनहोमाीसीाविप ूकत
िभवाोपा
फलाकाावशाा ैकवातयाय
े एव ं यः
वतयोभयोराकाावशालसिसः।
ु
ु इऽ ैवपदनोभयोरनवादसवात
कत े ्
आनयोभयाकाातो
बलात ्
े
वाचःबमवितनावजनीया। े
अत एवों आनयमचोदनित।
िक िनाबिलूकरण े िविहताना ं
े
गत ैलाािदपायसफलािदिनवदनाानामानाम -
ु े िवभवपरने वािविधिशतभोजनूकरण े
नवादन
ू
ौयमाणः
े इित तिवाहायानयोः
परो वादसाप
ृ ृ
ूकितिवकितभावकनया ं
िनाबिलधमाणा
े े
िऽशतभोजनऽितदशोवः। तने ूाकताना
ृ ं
े
कामयािदनाा ं वैकृ त ैः ककारपािदनामिभः
शरायने बाधोऽिप सत।े अ िह ूधान ं ूित
ृ
ूकितमसिव भावनाया ं िह भाायोरं
ं
कारणायतः कथभावाकााया
ं धमाणामय इित
भायाााोऽिनणयतोिप े अं
पादितदशः
सदितिदँयत इित ायािदित िितः। तत
िऽशतभोजनकरणकभावनाया ं भाकरणयोरयोरं
तृतीयण े कथभावाकााकाल
ं े
एव िनाबलरं वदता
भााकाा वा। तरण े परराकाालणने
े
ूकरणनोभयोरािभाव े िस े िऽशतभोजनभावनाया
िनराकााातोऽिप पाानाना ं िनाबाना ं कथ ं
े े
ूधानऽितदशिसिः। े ं
निह ूक
ू पौणमासीवै
वाऽशऽपिरपणयोः मधृ योिरव
े
वाारणाािभावबोधाशवाादशनात।्
ू
ूकरणादािभाव तरीा सवात।् न च
े े े
ृ सहॐभोजनऽितदशिादवािसििरित
िऽशतभोजनिवकतौ
वाम।्
िलदशनमाऽिनणयािनणायकात।् सहॐभोजन इित सा
ु
तऽ जयाजयािदितवदिबोधकतयाऽ ूधानािप
े
िनबलावाऽ े
ं ूवािमित
े े े बहितसव
बोधननाितदशवाोपप ृ
े तथा दशनात।्
ं ु िवशषः
इया े तऽ ूकरणारादः।
े अऽ त ु
ु े
िऽशतीूकरण एव रानवादन
े
ादशोपसविाबलरिवधानात ्
सिधौ िवभागािदित
ायने न भदे इित। तािाबिलिऽशतभोजनयोः
े े िसा ु फलिविधवा िनाबिलवाने
समूाधामवित।
ू
सहायभयाकाामाऽाः। िऽशतभोजनवाने त ु
सहानयणोभयाकाया े झिडित तने ैव सहाय े िनाबलःे
चित
फलवदफलायने ूधानोपकारकने ैव
भााकाािनवतौ े
ृ न फलवानाय इित ूकरिणिनयो
िनराबाधः। एव ं च नामिऽशतीूकरण े
े
कामयािदनामाराणा ं ूयोगकथनासमसतािप
े
िनरा भवित। न च िनाबलिशतभोजनूित
ृ
ूकितमावँयकम।् त ैलाािदकं दािभव े सित
भित इित वा े त ैलाादरव
े े िऽशतभोजनाने िवधयात
े ्
े े
। अानात ैलनयािद वााना ं
ु े
वारूकरणािाबने ैव िवधायकतया तदनवादन
िवभवपरने वामाऽिवधायकाीकारे
े े ूापकाभावात ्
िऽशतॄाणाना ं त ैलाादरनापः
ु ु े िनाबलाववे िसः।
वायाः परोवादानसारण े न च चोदः
ृ ृ ु े एतलादवे साधन े
ूािः ूकितिवकितभावाधनािसः।
े ु े
ोाौयः। न च ैव ं िवभववाऽिविधदनवादन
े वाभदः।
वािविध ित ु ं
े आातानामथ ॄवता
शिः सहकािरणीित ायने िवभव े सवे ताम
ं े ु
ायलतया तदशऽनवादात।् काऽिप ु
े यथाशपब
तािकै ः फलतारतिवधया ीकारात।्
ृ ृ
ूकितिवकितभावीकारऽिप ू
े वा न ूाकरिणमकं ॄमः।
े
यनोरीा े अिप ािदपााने ैवां
िवरोध आपत।
वैमध ू
ृ पणमासयोिरव िवधीयत े इदोषः।
े े न च ैवमितदशवा
तािाबिलिशतभोजन ं ूमवित। े
े े े ैव सवााितदश
एवमवनन ु आदौ िनाबिलं
े े िस े पनः
ु
कयािदित ् एव ं पद
वावैयम।
सििहतत ैलाािदसिपोपकारकामाऽपरॅमिनरास
अय तिवरणाथािदित िदक।्
े
अऽाय ं ूयोगिविधः ूाणानाय दशकालौ ं
सकी
ु ु ु ं
ौीमहािऽसरसरीूीथममकसाकै िदवस ै
ू
रहसहॐनामिभः सहॐॄाणाजयोजिय े
ू े िनबिलं च किर इित सक
तवान ं ु
पयाहं
े ् तागतष
वाचिया षोडशॄाणािमयत। े े ु
े
पादाा गत ैलनोनाोोदकै ः
े ु
े ू े ितलकष
पियासनषपवँय
ृ े ु ितारािभनमो
धतष े ःै
ःै कामय
े ु ु
कामयािदिऽपरसय ै त े ु
ु नै ामिभजातष
े े के न मण
षोडशमकै े ैकै किाण े एकै का ं
ु
ितिथिनामावा षोडशोपचारैः पदाथानसमयरीा ू े ्
पजयत।
यथा ूथमॄाण े ॑ौकामय
े नमः कामरी
े
ू
ूितपििथिनामावाहयािम ापयािम पजयािम
तपयािम नमः
्
इतान िशरिस िनि ीॄाण े ॑ौभगमािल ै
नमः भगमािलन ितीयाितिथिनामावाहयािम ापयािम
ू
पजयािम
तपयािम नमः इतािि
े े े िनिा ं भडा
तृतीयािदषोडशावमव े ं विवािसन
े
वळर ु ु
िशवं िरता ं कलसर िना ं नीलपताका ं
िवजया ं सवमला ु ु
ं ालामािलन िचऽा ं िऽपरसर च
ं ु ु े ैव
ं ं वावा पनरनन
ूामद
ृ े
ूविबमणासनपाााचमनानािन किया
वदनाभरण े ू े दा सृ े ु ः स
ं त ैः सहतकै
ु ू
गपधपदीपाा
ू ू े ैभजिया
सपापपशकरापायसफलािदिभिवशषा
ू
तालदिणानमारूाथनािवसजनािन ु ्
कयात।
े
आसनािदसवपचारादौ ितारं तताद े
ु
तामािन चतथनमोािन
तत आसन ं समपयािम नम
इाकारकाः करणमा ऊहनीयाः। अऽ
त ैलाािदकमावँयकम।् इित िनाबिलः।
अथः ितीय े तृतीयादौ वा िदवसऽवमव
े े े सहॐ ं
े ् ॑ौौीमाऽनमः
ॄाणाोजयत। े
॑ौौीमहारा ैनमः इादयो माः।
ौीमातरमावाहयामीािदरावाहन े मशषः।
े आसन ं
समपयािम नम इादय आसनािदष ु यथािल मशषाः।
े
् े ं तु
त ैलाािदकं िवभवशािलनामावँयकम अषा
ू
े पजार
यथाशीित िवशषः। ू
े पवभाग
ु
समाावरभाग ू े , पर ु
च पाठािदकं पववदव
ु
पदाथानसमयोऽिप े वा।
ूितशत ं ूितपाशा ूकारारण
ु
सौकयाय तपणााााोपचाराविबमण
ृ े दा
ू ु े
े दािदिप यत।
धपदीपाहॐो
ु ु
अूितमहिनिमकवाणचतःकपालपरोडाशबा े तथा
दशनात।् सहॐसाकाना
ं ु
ं ॄाणाना ं यगपदलाभ े तु
लमाऽानवे तािभिदन ैभजया ू े ्
ं ं परयत।
ं
सायाः े
पृथिनविशािवरोध
े
सहॐभोजनखडाानऽािभः
समिथतात ्
तमािपय े ् य ु ूकतौ
ं य ं िनयमवावत। ृ यत े -
ु
शूितपदार
पौणमाविध बमात।्
िदवस े िदवस े िवूा भोा िवशितसया॥
ं ं
िऽिभरकन
दशिभः पिभवािप े े वा िदन ैः।
ं
िऽशिः शत ं िवूाः सोािशत ं बमात॥्
ु े ूहं
इित। तऽ ॄाणाना ं िऽशा यगपाभऽिप
ं ं
िवशितसानामव ु
े भोजन ं मः कः।
पदँयामकैे कार ैकै कितिथिनापने ैककारघिट
े
ताना ं िवशितनाामिप
ं े े तिथाववे
तवताकन
े ू
तवतापजन ु
यात।् पदशिदनपय
ं
े ु
ावकाशाभाव े सऽनकाः। एव ं च
सहॐनामरबमाभावने कितपयषा
े ं
े
तििथिनादवताक ृ ु
े मानाभावने ूाकतमक े ूयोजक
ृ ु
ितरदैवत ै िवकतावभावाय पदशिभरवे
िदन ैः कमसमािप े न भवित। अत एव सौय
िनयमाितदशो
ु
चरौ कपालूयोजकपरोडाशाभावा े
कपालानामितदशः।
े ु ैकिवाहिन
तािदह सितसव े ूयोगिवधिवलासिहतय े
ु
सहॐभोजन ं मः ु े ु ूाकतौ
कः। अनकष ृ दशिभः
पिभिरनने ैव िस े िऽशििरित
ं ु
पनवचन
ू ं ं
नािधकसापिरसाथकाहं समसा
ं एव
ं
ॄाणा भोजियता इश
े े े िस े िऽिदनप
िविधितावगमनािथकाभावादितदश
े
सासारतसऽयोरि चयनवासवााधः।
शतॄाणानामलाभ े त ु यथासा ं िवशितिदनािदपाः
ं
ृ ु अिप ायत एवोिनयमािवरोधने ल इित
ूाकतावना
ू
यथायथ ं पवरतपारिभहनीयम।् अऽ
ू े
बौधायनसऽोसहॐभोजनितकतता ु
समीयत इित त ु
ताायामवे िनणतमािभः॥ २९६॥
एव ं पिऽशता
ं ु े
ोकै ः पषाथूदायकदशनन
े े समा े बमूा ं इदं िवशषाीदाः
रहतमिववचन े े
ु
ोऽ ं ूीितिवधायकिममथ िववचयित
े -
े
िनामः कीतय ु नामसाहॐममम।
ु ्
ु े बनात॥् २९७॥
ॄनमवाोित यने मत
ु
धनाथ धनमाोित यशोऽथ ूायाशः।
ु
िवाथ चायािा ् २९८॥
ं नामसाहॐकीतनात॥
े
धनाथित। िवाथ वदशाापिरिमतिवाकामः न तु
ू
ौीिवाकामः। ताःे पवमऽािधकाराभावनानिधकिरणा
े
ृ
कतािप ृ ् ु
े िनलात ूतानथरणा।
ूयोगाकतन
िवषयकामनासामााभावो िह िनामम।् म े
ृ ु े त ु िनाममवे ाहत।
िवषयकामनायाः सकददय े
ु े
बिचानोभयथािप ूयोगकरण े त ु िनामूयोगोऽिप
े
कामनायामवोपीण े
इित तलावाोित न ॄानिमित
भावः। अथवा िवाशो ॄानपर एव।
ु े े तत
अाूीथिमितवानूाथिमखऽिप
धनयशसोमहण
इथः। ् यथा धनाथ
ं त ु ााथम।
एतनोरोरोफलकूयोगूाव
धनमाोतीािदरथः। े ृ े
सवरूयोगानरं धनकामािदूयोगकथनमसमसिमित
िनरम॥् २९८॥
ु
ईशिमदं ोऽ ं य ं िनामूयोगमार तततोऽिप
न ूवैित ूतु यिदित तदाोव।
े अतः कथमतन
े े
सशमोऽ ं ािदाह -
ु े
नानने सश ं ोऽ ं भोगमोूदं मन।
कीतनीयिमद ः॥ २९९॥
ं ताोगमोािथिभनरै
ु
े े भोगूयोगात
नाननित। ु
मो ं मोूयोगात
ु े
भोगमभयापोभय ं तऽाादौ भोग ं पाो ं
ु े ु
ॄाडपराणऽम
ूददातीथः। -्
े
तादशषलोकाना ु
ं िऽपराराधन ं िवना।
ु ्
न ो भोगापवग त ु यौगपने कऽिचत॥
े
तनातूाणाजी ततहकः।
ु ु
कविमवािस॥
तदाैने कमािण
एतिहमाात ं सवषा
ं िहतकाया।
ू
इित। अथवा पवोक ॄानूदााप े
ताधनवैरायूदमनने ोकनोत।
े े भोगो
े
े मोो मोचन ं तासनााग ं
िवषयािभलाषो
ूददातीािदरथः। ् ु
उ अावबगीतायाम मििमिस े
चात
े
िवषयािषवजित॥ २९९॥
ु भराभावने य े
िकं बना तोकमस
े े े
ौौतातकमवातीवाचरणादरणशीलाषामतपकारक ्
अिमाह -
ु
चतराौमिनै
कीतनीयिमद ं सदा।
ु
धमसमनानवै ू े ३००॥
कपिरपतय॥
ुे
चतरित।
ृ े ु
ॄचािरगहवानूयतयदवारभदातराौमिन
ु े
ं सयथाशामनान
ा ैः धमाणा
िबयमाण े यदवँयभिव
ं ु ं त पिरपतय
वैक ं वैगय ू े
ु चतराौिमणा
े ताद चतथ।
समाधानायित ु ं यािन यािन
कमािण ु
ौितितिविहतािन
ृ
तािन तािन सवािण
ं ैव फलूदािन।
सवाोपसहारसमथ
ं
सवाोपसहार े ु
ूायणाधिनकानामशतमः।
तिददमािभः ूदिशत ं िशवव े -
े ु सविप
ािभष ु िकि -
े े कमािण
सिवरिचतव
ु ं यि नो चिरयरवट
े े सशय
ं ं वासयि।
ु ु े
म ैयाथबोधाकलिनयमाशकालाथशोधा -
े ु शमषी
ाढं गढू ं च ताथमितकिठनोपयषी े ु नः॥
ं
इ सयोगपृ े
थायना
ु
बथपषाथभयपतािसिः॥ ३००॥
ु
कलािवित। पाप ैकबले चताद पादऽय े पापने ।े
धम
ु े िवनाथकमयारमखड
मित ं न त ु ाूयाम।्
िबयाराभावने तथाायोगात।् ितानािमित
मोचनकतृक
े ू े
शषपरणनायनिबयय े ् नामाना
ैव वा समाधयम।
ु
िताना ं साकमानानतः अत ्
पततािमथः।
ु ृ
ौितिततोिदत ं ूायि ं न परायण ं नाौयः। न
ू
वैकपिरपरकिमित यावत।् नामानकीतन
ु ं त ु भवित तथा -
े
ूायिाशषािण
तपःकमाकािन वै।
े े
यािन तषामशषाणा ु
ं कानरण
ृ ं परम॥्
ृ ं त कत
य ृ ं यदक
ृ ं कवदाचिरतम।
ृ ्
ु े ूायिने कमणा।
िकमने मिनौाः
े ु ्
ूायिमघौघ दवीनामानकीतनम॥
इािदवचनात।् िक अऽ तृतीयवचन े ूायि कमणित
े
ू
े े ैतिचतम
िवशषणन ्
ूायिानामिप
े े
कमिवशषपाषामिप साानामवे फलजनकं वाम।्
ू
साता तरीा ःशकै व। तऽािप
े े
ूायिारगवषणऽनवा। न च नामरणािप
े
ूायिपकमािवशषााताय ै
ु
े ं तिमित
ूायिारगवषण वाम।्
े
रवगाहाारिनरप ैव नामरणमाऽ
पापापनोदकात।् तं िवभागवत
ु े-
इित। सा ु
े ं पऽािदनाम।
ोभोऽथहीनः े -
शः। िशवरहऽिप
े
अवशनािप ु
याः कीतनात े नरः।
े सत
स कथ ं न महादवः ु
े े बिशािलिभः॥
े
इित। दवीभागवत े तृतीय े -
े
अमिप याम ूसनािप भािषतम।्
ददाित वाितानथालभानिप
सवथा॥
े -
इित। शिरहऽिप
मदामादाादाःालनादिप।
ु
किथत ं नाम त े गौिर नणा ु े
ृ ं पापापनय॥
ु
इित। मदः सरापानािदजः। ूमादोऽनवधानता। उादो
ू े
भताावशः। उो िनिादशायामिभलापः। लन ं
िकिं ु ूव
ृ ु
मखादितिरशिनःसरणम।् िक अि िह
ू
महाभा े ूिसः कपखानकायः
ृ े
तृषािनविपलपिनरासफलक ू
कप े जायते एव
खननऽिप
ू े तजलन
े ताविप िसकप
तृषापलपौ े नँयत एवित ्
े राजन ङस ्
ू
पवा े न ख खलपापोभयभयम।्
ू ालोपजिनतपातकिनवतकपः।
इित। अपवः पवू
ु ा
ूायिािदकमस नच
ृ इित तदथः।
ौौतातािदूायिसाताय
ै नामकीतनोपयोगोऽिित
वाम।् ततोरवा
े े ु ततं े े ायिवरोधात।् तिददं
े ु िकं तनित
ु
सवममााकीनिशवव े-
वधा ु
े वैधापराधानिप िशव बधा तामाधातमाधा -
ु े
ायिािन िवािधपजनसिवधयािन वैषभाि।
े े
कऽपदमा ु
े पनरिप ू
यजन ं पणयाराय े
े
काान ू
े पणाितिरित े जान॥
बशमत े
ृ े ृ े ु ं पराणािदष
काकरणऽककरणऽ ु ु
े ु
ूायिगण े परं िशविशवारण ं भितः।
ृ कम महश
का े तितसमाधानाय चृ
े ितः
सादाववे कता
ृ न तारयित िकं ताजािम िबयाः॥
समाधानाय ूायि ं तािप
इित। कमणः
समाधानारं ूित समाधानिमथः।
ु े परायणिमित भावः॥ ३०१॥
ताामानकीतनमव
नन ु नामकीतनसामा
ृ े
पापयजनक े ूकत
ु े े
ं पयवाामिवशषण
िकमायातिमाश सवषा
ू ं
े तमोहराणा ं खोतािचसयादीना
पापनाशकऽिप
े
तजसािमवाि
तारत ं तऽैवैतदवे सवाितशायीित कथनाय
ू -
े भिमकाभदाणयित
सारालारण े
ु ु ्
ु ं िवनामानकीतनम।
लौिककाचना
ु
िवनामसहॐा ु ् ३०२॥
िशवनामैकममम॥
ं मानवान।्
ीवु ं ॄऋषी पयोका
ु
ु
उायापरराऽा े ूयताः ससमािहताः॥
ु
रि मम पािण म े तऽहसोऽिखलात।्
े े
इािद ताशनामसहॐकीतनमपित
ु े िवना
िवनामित
लौिककाचनािदाथः। ू ं नामित
े िवमहः
ं
। अनसाना ू ं म े य किचदतमािप
ं िवना
े
नामैकवचनदकमपीथः।
ु ु ु त कीतन ं यित
अनसृ
अनकीतनिमानकीमानिमथः। े
िवमहात।् इदं च पदं िशवनामािदषरऽानवतत।
ू ु े िशवाना ं
े े
नाम िरिशवमहरसदािशवाना ु ु े
ं नाम। वातलश
े
तभदपटले-
े ्
े ं िवजानीयाादा ं पधा भवत।
िशवमक
े
महरो महासनः ं े ्
े पिवशितभदवान॥
इािदनाऽ च तदा ु े
े उा अनसयाः। अय ं भावः
ू ू
े े व भिमका।
िवनामानकै ू
िादीना ं तरोरं
ू
भिमका िभ।े ताकैे का ं िादरानमवित
े े े
ु े ु
ोतनाय िवपदसमानयोगमगिणवाचकम।् महरो
े
े पिवशितभदक
महासनः ं ू उा
े इािदनाऽ च तहा
ु े िपदमना
अनसया। ु सवानत
ु ू ं िशवपदं ूयम।
ु ्
ु
तने िवनाम े
ततः परं िनाम ततः परमीरीनामाा
ू
भिमका े
उयाः।
ं ु िवशषः
इया ू ं
े िवना
े
तरतमभावापनानाथाकथिदिप तामोारण ं
े िशवाना ं त ु
समानफलकमव।
े
तरतमभावनाानाररनामसाया
ू ु ु
ताशाताशभिमकापदाथानसानपरःसर ं
ं कीमान
नाम तथातथोमिमित। अथवा
ु
िवरािदािदगणागतािदरीानिवध े तथािप
एवित
े ु
नामसरऽथानसानत े विदतः।
एव िवशषो े
तदसाधारणशा ु यथाकथिीमाना
ु
अमा एव। अत
ु
एव परिशव े िशवािदशा मा ु ं सतसिहतायाम
इ ू ं -्
ु
इित। िवनामो ु
िािदनाामममिप। तऽैव यम ं ूित
ु े
शतानमनवाम -्
ु े -
इित। पराशरपराणऽिप
े
दवताः ृ
समाः ॐा ॄा परः तः।
ु
ॄण महािवविरः
सवपालकः॥
िवोरिप परः सााििः ं
ु सहारकारकः।
ू
इित। सतगीतायामिप -
ु
विरो मनयः साािवो नाऽ िवचारणा।
ु ्
िशवािरो न ैवाि मया समदीिरतम॥
े े े
इित। अऽ मायीितपदनरिशवमहरसदिशवा ृ
े े गहीताः।
अभदन
े
िशवाके महाम े महशानोपबहण।
े
ु सदािशवः॥
अितरतले तऽ किशप
ु
भृतका चतादा े
महश पतहः।
तऽा े परमशानी
े ु ु
महािऽपरसरी॥
े
भृाः। ििहणहिरिरा
ु इित तदथात ्
े े साा इ
बपाकूारािदवमव।
ु ु
िऽपरसयािभः े सािदलण इित। तािन च
कामरिशवोऽथः
कौम -
ं स
स ं सवगत ू
ू ं कटमचल ु ्
ं ीवम।
े
योिगनपँयि महादाः परं पदम॥्
े ं िनलं परम।्
आनग ं परं ॄ कवल
परारतरं तं शात ं िशवमयम॥्
े
ृ लीन ं दारम
अनूकतौ ं पदम।्
ु ं िनरन ं शु ं िनगण
शॅ ्
ु ं दैविजतम॥
े
आोपलििवषय ं दारम ं पदम।्
शिरहादौ -
ु ु
चतयगसहॐािण ु े
ॄणो िदनमत।
े घटी मता॥
िपतामहसहॐािण िवोरका
िवोादशलािण िनमषाध े ु
े महिशतः।
े
दशकोो महशाना ु ु
ं ौीमातिटपका॥
ु े े एवोः। नन ु
े महश
इादौ िवदोम
िवोतकषूितपादकािन ु ु िवभागवत
वचनािन िवपराण ु
ृ
बहारदीयािदष ु भयाव े ् स ं ँय े
ू ं े ँय इित चत।
पर ु तािन परने सह तािकै ािभूायणािवरोधः।
े े
ु ं पराशरोपपराण
तद ु े-
ू ं
इित। तथा सतसिहतायाम -्
ु ु शरादिप।
िवूजापतीाणामष
ूवदीव वाािन ौौतािन ूितभािप॥
े ु ूवदि िह।
तािन ताना तषामष
ु
े िोषमािकाः॥
िवूजापतीो
हे िजाः।
वदि यािन वाािन तािन सवािण
े तथा तानािप च॥
ूवदि पण
े
न ैव ं िवािददवानािमित तविितः।
ु य ु सोऽनः जनः।
शतायःु पषो
जीवतो योऽमृताम े ताोऽमर उत॥
े
े े ं िवादयो मताः॥ इित॥ ३०२॥
अजिनधनव
े
एव ं कामरािध े िस े तदभदादव
े े तदाः
े
ू उमं िसमव।
पव े पररमिप शा िवना िशव े
ू े नाम धाम न िवत इािदतवचनषे ु
स
ु
े नामैकममम।
िशवनामसहॐा दा ्
े
दवीनामसहॐािण ु
कोिटशः सि कज॥ ३०३॥
ु ु परिशवािभाया
े दािपरसयाः
िशवित। े
े
नामसमोिदानॅमिनरासाय। ु ु
तने वातलशत े-
ं ु
आिदशिसहॐाशािदाशिसमवः।
ं ु
इाशिसहॐाशाानशिसमवः॥
ं ु
ानशिसहॐाशाियाशिसमवः।
े ु
तऽानकपयौघ ैः शिभावः ूजायत।े
ु
महोदयने तऽािप सरीभावता े ्
ं ोजत॥
ु
तऽािप च तरीयाा े ्
भवत।
भाय ैरगता
ु ्
नामसीतन ं ताऽाितसलभम॥
यऽ जिन सा िना ूसा नामकीतनात।्
ु े कत
जीविभवऽ ं नाविशत॥
े
ृ
इित। एव ं ितिप -
ु
ॄणो दय ं िविवोरिप ृ
िशवः तः।
े
िशव दय ं सा तनोपाा िजाितिभः॥
ु े ु च तऽ
इित कँयपािदवचन ैः कौम पा ाािदिनिखलपराणष
े
तऽ दवीकािलका े ु े ु बशः
ॄाड माकडयािदपराणष
े तीयािदष ु
शिरह दवीभागवततृ
ु े ु पिरिमता
ं सवऽ ानाणव कलाणवािदतष
च ैदपयण
विणतिमित े णा ं िमित नहे ूतत॥
तिदतॄ े ३०३॥
तषे ु म
ु ं दशिवध ं नामसाहॐमत।
ु े
रहनामसाहॐिमद ं श ं दशिप॥ ३०४॥
् े दशवा गाँयालका
तषे ु कोिटष।ु दशिवधम एत
ु े सगहीतूकारदशकवत।
बालरासभा इािभयः ं ृ ् अऽ
गारदशकं सहॐनामदशकाारपम।्
ु
मय ं भय ं च ैव ॄऽय ं व चतयम।्
ु
ू ं च पराणािन
अनापिलक ्
पृथृथक॥
े
इित दवीभागवतोक े े नाममहणिमित
इव नामैकदश
ायिसम।् चरमो भकारो ॑ एव। दीघपाठ
ु
ु
बवचनूयः। तत -
इित तदथः। ु ु
िऽपरसया एव तभदन
े े
सहॐनामदशकमीाः। श ं ूशम॥् ३०४॥
ं
उपसहरित -
े
ताीतयि ृ े
ं किलदोषिनवय।
ु ं ौीमातृनामित
म े न जानि िवमोिहताः॥ ३०५॥
ु दोषः धमसमनानवै
तािदित। किलूयो ु क ं
ृ े ू े वैक च नालोप एव अिप त ु
त िनवयऽािदपिरपतय।
े
ूधानलोपोऽिप। ूधानिवकािवशषात ्
ु े
किलूयदोषािवशषा। े ु
सोऽिप च ूायणाधाना ं सवषा
ं
कमठमानामपिरहरणीय े े े
एव। दवतोशन
े े
िागप याग मानससिवशषाकनाय
े े ता
इदं नममािदतरशािलापमाऽण
जायमानात।् एव ं सावनपदवा ं ूधान ं
असावािदो ॄित ु
े माथानसानमािदाविच ैत
सवाच ैतने सहाभदभावनापम।
े ् त िशाना ं
रहािभानामिप कादािचवे न साविऽकिमित ूधानलोपः
नच
सवषामपिरहायः।
े
तषामवै ु ु े समाधानम।्
गयिनिमकूायिानानन
े ं िवधानात।् ूधानलोप े त ु पनः
अमाऽलोप एव तषा ु करणमवित
े े
िसाात।् इदं त ु नामकीतनमभयििप
ु िनिम े
समाधायकिमित ततोऽोषः िसः। नवे ं सित
ूायिशााणा ं कमकाड
च वैयिमाशाह
ु े माया मोिहतिचानामदवताव
मित। े ु ु े
े महबदयन
तपासन े ूविः े ू े
ृ मायोपनऽपिरगिहतनऽक
ु
िवनामपराः े
किचिवनामपराः पर।े
े ु लिलतानामतरः॥ ३०६॥
न किदिप लोकष
े रताना ं
ौौतातकमव
ु ु
े िवनामस
बजिभाशकमजपयपिरपाकन ु
ं सवतीाशयनाह
ूीितबना े - िविित।
ु े कितपय ैजिभः
ताशिवनामकीतनन िशवनामिप
े ं ूीितः सवतीाशयनाह
कितपयषा े िशवनामपरा इित। िशव
त ु ििऽचतरािदभिमकाभदन
ु ू े े बिवधाऽ सतोऽिप
पररतारत रवगाहािभरिप जिभः ूयतः
उरा ं कामिधढा अिप म एवावितमाना भास।े
े
िशवकयािनणय े
रहनाूिसात।् अतो
ु लािहतरषे ु
बतरजिभबपयसारै
े
दवीनामस ु ूीितलभतरा
पयवित। अत एवों
ु े-
ॄाडपराण
े े ु
इित। अऽ शराणा ं बमणाभदानसानपोपासनया
चरमशरतादाापो यिद वा शर इनने कत।े
ताशी च दशा लभतरै
व। या च लभतरा सा
े े े े ु
े न किदपीित। लोकष
ूायणािवमानूायवाशयनाह
ु े ु दवष
मनष े े ु दानवािदष ु च॥ ३०६॥
ू
इदान गिहतमिभूाय ं ोटयित -
े े
यनादवतानाम कीितत ं जकोिटष।ु
े े ३०७॥
त ैव भवित ौा ौीदवीनामकीतन॥
यनित। ु े
े े अासा ं िविरादीना े
ं दवताना ं नाम
ूाितिकं जकोिटष ु यने कीितत ं त ैव
े े
काबमणोरोरदवतातादाारमिशवतादााप
इव
ु े
िवरलतम किचषधौरय
े
ौीदवीनामकीतनिवषयकौारोदयो
े
नाषािमित भावः॥
३०७॥
े
नीशदवीनामकीतनिविशजबा े िकं
े े सा ं
ूािमाश जारमवासिवन
िनरित -
े ्
चरम े जिन यथा ौीिवोपासको भवत।
नामसाहॐपाठ तथा चरमजिन॥ ३०८॥
ं े उपमानाराभावावीनाो
चरम इित। अिश े
े
दवीम ु
एवोपमानिमाशयने यथा ौीिवोपासक इम।्
े िभपदम।्
उपासकश उपािपरः। ौीिवित
ु े
गदवतामानामै े
भावनािसिमदिभूायणोपासकपद
े
◌ं ता िवशषणम।् ताँया एव चरम े जिन लाभात य
् नो
े
पिम ं जािद ु
ॄाडपराणवचनात।् अथवा
ु े
ौीिवाममाऽलाभो नोपािः। त सलभोपायन
ु
पकािदनािप सवात।् अिप त ु
े ू ु ्
तिषयकबाारभदिभयावदाचारपिरानपवकमन
हानम।् त िवरलतरम।् अत एवों शिरह े कौिलके गरवोऽना
ु इित।
ौौताताचारिवषयकमाना ु े
ं बनामपलन
ु
तिषयकयावानवतामिप पषाणा ं बना ं
ु
े े ैव गणा
लाभादकन ू एतदाचारा ु
िऽ ैवा िशमनोरथपितः।
े ू े उपिनब े ूतु
सामने न ािप मषपिनब।
योिगनीशापाानात।् अत एवोरचतःशा
ु े े
ं कणाणपदशन
ु ं न त ु पकाकारिमित।
सामवनीतल इ ु ु
ु पणािभषककता
इना ू े ु
यो ग े वा च
ैव पाकित
े स नाऽोपमानमिप त ु
सत।े तत ममाऽ िवरलऽिप
े े
े तथा िवरलतमािदाशयनोमवाथ
यावदाचारवदनमव े
३०९॥
े िवरला िवरलतमा इथः॥
िढयित यथ ैवित।
े ं िवरलाना ं ऽयाणामकऽ
एव ं ूक े मलनमतीव
े
लभिमित ायिसमवाथमाह े अिपत ु िनरविधकित
े मित। े
े नकारण
शषः। े न त ु नञ॥् ३१०॥
े ैवाय ं समासो नाित
े महरीम।
अपठामसाहॐ ं ूीणयो े ्
ु िवना प ं पँयदव
स चषा ू
े े िवमढधीः॥ ३११॥
ु
रहनामसाहॐ ं ा यः िसिकामकः।
ु ृ
स भोजन ं िवना ननू ं िविमभीित॥ ३१२॥
े
एव ं दवताूीितकरं ू
सवकामपरकं
ु े
चाायमखनोा े ु े िवदशनालाराा
ितरकमखन ं
िढयित अपठिित ााम।् ोऽथः॥
३११-३१२॥
े
यो भो लिलतादाः े
स िन ं कीतयिददम।्
े े े े े
भतावदकमतदवयितरकाामाह य इित।
े एव भो ना इथः।
यो िन ं सीतय य े यजमाना ऋिज
इऽवे यदोवपरीनायः॥
े ३१३॥
े ्
तािहनामािन ौीमातःु ूयतः पठत।
ु
इित त े किथत ं ोऽ ं रह ं कसव॥ ३१४॥
ं ु ं
नामसाहॐपाठिविध ं िनगमयलकथनमपसहरित
ु
तािदित। ूयतः शिचः॥ ३१४॥
उरऽ सदायूवतनूकारं िशयित -
नािवाविदन ू
े े ॄयााभाय कदाचन।
ु े ३१५॥
यथ ैव गोा ौीिवा तथा गोिमद ं मन॥
े भायािप िवावदनरिहताय
नित। े तिहतायाभाय न
ू
ॄयात।् तथा गो ं ौीिवा यथा तदभाववत े न ूदँयत े
ु ु े ु न ॄयानष
पशतष ू े ु ोऽममम।
ु ्
ू
यो ददाित िवमढाा ु ३१६॥
ौीिवारिहताय त॥
े ू ु
पिित। पशव ििवधाः पवमाः।
अत एव िनषधधन
े
िनषधोन ृ
े दडमाह य इित। य गातीित चकारलोऽथः
॥ ३१६॥
ु
त ै कि ु
योिगः सोऽनथः समहातः।
ृ
् ं े ् ३१७॥
रहनामसाहॐ ं तात सगोपयिददम॥
नन ु यिावतऽिप
े गो ं त ं या कथ ं
ूदिशतिमाशमानमग ं समाध े हयमीवः
े े तण
तणित। े े कलशीित जाितलणो ङीष।्
े पराूिरतन।
तयोग षण े ु
े े दवीपऽबोधनाय। ु े
तदपािबलन
े ु ु
ं पदवीमपाढ
दवीपऽभावपया े वाने
े ं
लिलतााूरणावँयभावननाय। ु े कलौ जीण कलो
कलं शक
े
नादऽितमल ु े नाद े वा शते इित कलशी दवी।
ु इित यादवबलाले शक े
ु े च कलशिनिरित
सवमाा। सवम े चोमाे क
े
े तवतनाया
रभसः। लिलता ूरणादव ु
अननीयात।्
े
अिधकािरिवषय एव तरण जायमाना।
े
तनोपासकाभासाय
ैव न ूदँयिमित भावः॥ ३१८॥
कीतनीयिमद ु
ं भा कयोन े िनररम।्
ु महादवी
तने ता े तवाभी ं ूदाित॥ ३१९॥
सतू उवाच
े े े ोकनोपसहरित
ूो वचन ं ूाहािदनोपबामकन े ं
ू
भगवातः। आन े ाान े म ं
िवषयारसररािहने तदकूवण
े ं दय ं िच ं य सः।
ु
पलका ु
आनजरोमाा अ साता इित पलिकतः।
तारकािदािदतच॥् ३२०॥
ु े लिलतोपाान े हयमीवागसवाद
इित ौीॄाडपराण ं े
लिलतासहॐनामोऽ ं नाम षिशोऽऽायः॥
ं
े कत
इित भाररायण ृ े सौभायभार।े
ु ोकै ः माा ादशी कला॥ १२॥
जाता फलौितः
ृ
मकशिः
ं
ौीिवािमऽवँयः िशवभजनपरो भारती सोमपीथी
ु
काँया ं गीरराजो बधमिणरभवार ू ु
सनः।
ु े
मोदायािमताया ं शरिद शरतावािन े कालय
ु े सौ े नवामतनतु लिलतानामसाहॐभाम॥् १॥
श
ु ृ ु ू ु
ौितितायपराणसऽकोशागमौीगसदायात।्
कतािप
िनि िनम ृ हादविः॥
टीका शो ैव सिमिय २॥
े
ूमादो मऽवँय ं भवित मितमाादलसतः
पदाथायानामिप रवगाहिनयमान।्
परं ः सः सदयदया नाममिहमा-
ू
पवा े न ख खलपापोभयभयम॥् ३॥
अ दयोः समिपतिमद ं भा ं या कािरत ं
ामाथिवकासकं तव मदु े भयादथ
ू ा ं भजन।्
े च पठः
यो न ैनिरशीलय ु
े पकािप वा
समाह ू
ं ं न करोित त लिलत े माभवा ं मितः॥ ४॥
ु े परं पारम।्
नामैकं मामनयामसहॐाधः
ु
े ं त े म े जयि गचरणाः॥
जलिबभवजलधयषा ५॥
ु -
॥ इित ौीमदवाूमाणपारावारपारीणधरीणसवत
ू ू ु भारपान
त ौीमीररायदीितसिरसनना ु े
भाररायण ु
े भासराननाथितदीानामशािलना
े ूणीत ं
सौभायभारां
ु
ॄाडपराणीयौीलिलतारहनामसहॐभा ू ्
ं सणम
॥
ू
सणऽय ं मः