Recenzenti: UNIVERZITET U TUZLI

Dr Vladimir Divjakovic, profesor FAKULTET ELEKTROTEHNIKE I MASINSTVA

Prirodno-matemalitki fakultet, Novi Sad
Dr Jugoslav Stahov, profesor
Tchnoloski fakultet. Tuzla
Mr Mustafa Koprie, docent
Medicinski fakultet, Tuzla
Dr Refik Fazlic
Dr Hrustem SmailhodZic
Mr Zalkida Hadiibegovic

0\'3Zbirkaje odobrena za stampanje na sjednici Naucno-nastavnog vijeca

Fakulteta elektrotehnike i masinstva u Tuzli odrzanoj 23.01.1990. godine.

lzdavac: Fakultet elektrotehnike i masinstva Tuzla, Ozrenskog odreda 2, Tuzla

Crteze Ul'adio: Avdic Fahrudin, student II godine fakulteta elektrotehnlkc i
masinstva Tuzla
ZBIRKA
Stampa:
»Grin« Gracanica
ZADATAKA IZ FIZIKE
(Trece izdanje)

elP - Katalogizacija u publikaciji --~.~

Narodna j univerzitetska biblioteka I
Sarajevo
53(075.8) I
FAZLIC , Refik
Zbirka zadataka iz Fizike ! Refik Fa I
zlic, Hrustem Smailbodzic, Zalkida Had;!, I'
ibegovic ; (crtezi Avdic Fahrudin). - 3
izd. - Tuzla : Fakultet elektrotehnike I
j masinstva Tuzla, 1995. - 4, 273 str. :
ilustr. ; 24 em
I
Tiraz 250
1.SMAILHODZIC, Hrustcm Tuzla 1995.
I 2,HADZlBEGOV1C, Zalkida
Uradjeno u JU NUB Tuzla
 I

Predgovor tree em izdanju

Ovo izdanje "Zbirke" razlikuje se od prvog i drugog po tome sto

su ranije Zbirka zadataka iz Fizike I i Zbirka zadataka ii' Fizike II
spojene, otklonjene nocene greske i izvrseno poboljsanje u formu-
laciji tekstova nekih zadataka i rjesenja, taka da, pored studenata
Fakulteta elektrotehnike i rnaSinstva, maze posluziti i studentima
Filozofskog fakulteta na Odsjeku Matematika-Fizika za pripremanje
ispita iz Opste fizike 1.
Bicemo zahvalni svakom citaocu koji nas l1a evcntualne gresk~
upozori, odnosno da svoje misljenje i primjedbe kaje hi doprinijele
njenom poboljsanja.

Tuzla~ novembra 1995. godine

Autori

1
I
1,
1
II III

Iz predgovora prvom izdanju SADRZAJ

Ova Zbirka zadataka je namijenjena studentima Fakulteta elek-

trotehnike i masinstva u Tuzli, sa prvenstvenim ciljem da olaksa
savladjivanje gradiva iz Fizike u prvern semestru i samirn tim i po- 1 Zadaci za audit orne vjezbe 1
laganje ispita iz ovog predmeta. Pisana je prema zajednickim osno- 1.1 Ravnornjerno kretanje ......... . 1
varna programa iz fizike za sve elektrotehnicke fakultete u Bosni i 1.2 ,lednoliko promjenljiva i slozena kretanja .2
Hercegovini pa je mogu koristiti i studenti drugih elektrotehnickih i 1.3 Kinematika rotacionog kretanja .............. . .. 3
tehnickih fakulteta koji se pripremaju za polaganje ispita 1Z fizike. 1.4 Dinamika translatornog kretanja-l .............. 4
. U prvom dijclu su dati zadaci za auditorne vjezbe i njihova rje- 1.5 Zakon 0 odrzanju impulsa ........ . . .5
senja se urade u toku vjezbi. U cilju permanentnog fada i pracenja 1.6 Zakon 0 odrzanju energije .................. . . .6
studenata, u drugom dijelu je nakon svake vece cjeline dat po jedan 1. 7 Dinamika translatornog kretanja-2 .. 7
1.8 Gravitaciono polje .............. . ..9
List zadataka za kontrolisano ucenj€ sa konalnim rjesenjima u opstim
1.9 Di.namika rotacionog kretanja-l .. 9
brojevima i brojnim vrijednostima, sa ciljem da studenti sami poku-
1.10 Dinamika rotac:ionog kretanja-2 ... 11
saju rijesiti zadatke i produbiti shvatanja zakonitosti prije izlaska na
1.11 Mehanika fluida ........... 12
ispit. 1.12 Elasticnost ... . ... 13
U trecern dijelu knjige S11 dati detaljno rijeseni zadaci sa nekih 1.13 Oscilacije-1 ...... 14
dosadaSnjih pismenih ispita. Rjesenja su data uz potpuno teori- 1.14 Oscilacije-2 .... 16
jsko obrazlozenje. Cilj ovog dijela je da ilustruje studentima nivo 1.15 Oscilacije-3 .. 17
znanja koji se trail na ispitu i da ukaze da se U pTiprernama pis- 1.16 Talasno kretanje ... 18
menog dijela ispita mora istovrcrneno detaljno priprernati teorija jeT 1.17 Nauka 0 toploti. Gasni zakoni .... 20
je ona preduslov za lispjesno rjesavanja zadataka. Isto tako zeljeli 1.18 Molekularno-kineticka teorija .. .............. 24
sme da ukazerno da u rjesavanju zadataka treba pisati i odgovarajuca 1.19 Kretanje u elektromagnetnom polju .. 26
obrazlozenja jer se na taj nacin utvTdjuje teorija i vrsi priprernanje 1.20 Osnove relativisticke teorije .............. 28
usm_cnog dijela ispiLa iz fizike. 1.21 Toplotno zracenje .......... . ................ 29
Smatramo da ce ovako koncipirana Zbirka u mnogome olaksati 1.22 Fotoelektricni i Komptonov efekat ..... 30
priprernanje ispita i OlIlOguCiti uspjesno savladjivanje prograrnom 1.23 Atomska fizika ...... :n
1.24 Nuklearna fizika .... . .... 33
predvidjenog gradiva 1Z rnchanike i oscilacija i studentima drugih
2 Zadaci za kontrolisano ucenje 35
fakulteta koji slusaju te oblasti u svom pTogramu fizike.
2.1 Kinematika translatornog kretanja .... 35
Prijatna nam je duznost da se zahvalimo recenzentima dr V. Div-
2.2 Kinematika obrtnog kretanja .... 37
jakovicu, prof. P11F u Novorn Sadu i rIll' M. Kopricu, doc. Medicin-
2.3 Dinamika translatornog kretanja ... 38
skog fakulteta u Tuzli za ulozeni trud pri recenziranju teksta i datim 2.4 Gravitacija .............. . . ... 39
korisnirn sugestijama i primjedbarna koje su doprinijele poboljsanju 2.5 Dinamika rotacionog kretanj a .41
knjige. 2.6 Hidrostatika i hidrodinamika ... 4:1
2.7 Oscilatorno kretanje .... 44
Tuzla, Inaja 1990. godine 2.8 Talasno kretanje .46
2.9 Nauka 0 toploti. Gasni zakoni ................ .47
Autori 2.10 Molekularno-kineticka teorija ...... 50
IV

2.11 Kretanje u elektromagnetnom polju .51

2.12 Specijalna teorija relativnosti ...... . . .. 53
2.13 Toplotno zracenje ... 54
2.14 Fotoelektricni i Komptonov efekat .56
2.15 Atomska fizika .. . ....................... . . . 57
2.16 Nuklearna fizika .58
3 R.ijeseni zadaci sa pislllenih ispita 61 Glava 1
3.1 Prvi parcljalni lspiti iz Fizike ..... 61
3.1.1 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 31.1.'84 .... 61
3.1.2 Prvi parcijalni ispit iz Fizike, 24.11.'87 ............ 74
3.1.3 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 16.5. '87 ....... 88 Z adaci za auditorne vjezbe
3.l.4 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 10.3,'84 ... 101
3.l.5 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc J 1.4. )87 .. 114
3.1.6 Prvi parcijalni ispit iz Fizikc, 1.12.'86 .... 126
3.1.7 Prvi parcijalni ispit iz Fizike, 2.4.'9{) ... . ... 140 1.1
3.2 Drugi parcijalni ispiti iz Fizike .............. . . ... 143
Ravnornjerno kretanje
3.2.1 Drugi parcijalni ispit 1Z Fizike, 30.8.'82 ... 143
1. AutOIT10bil predje prvu polovinu pravolinijskog puta brzinom
3.2.2 Drug] parcijalni ispit iz Fizike, 26.1.'85 .150
3.2.3 Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 8.4.'85 .... 160
v, = 40 km/h, a drugu brzinom v, = 60 km/h. Odrediti vektor
srednje brzine.
3.2.4 Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 5.5.'87 .. . ..... 172
3.2.5 Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 11.6.'90 .183 2. Prvu polovinu vremena tijelo se krece brzinOIIl VI = 20 m,j s
Drugi parcijalni ispit 1Z Fizike, 27.8,'90
3.2.6 ... 193 pod uglom 0:1 = 60° U odnosu na zadani srnjer, a drugu polovinu
3.2.7
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 3.9.'90 ............ 204 vrernena pod uglorIl az ::.--=: 1200 U odnosu na isti srnjer, brzinom Vz =
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 30.9.'85
3.2.8 .. 212 40 mj s. Odrediti vektor srednje brzine kretanja.
Drugi parcijalni ispit. iz Fizike, 25.2.'87
3.2.9 ... 232 3. Kretanje neke materijalne tacke u ravni opisuju jednacine
Drugi parcijalni ispit iz Fizike, 2.9.'87 ..
3.2.10 . .... 243 kretanja u pravouglom Dekartovom sistemu
3.3 parcijalni i cijeli ispiti iz Fizike ..
Drugi . ......... 254
Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 11.6.'90
3.3.1 .254 x=a+bt
3.3.2 Drugi parcijalni i cijeli ispit 1Z Fizike, 20.9.'90 ... 256
3.3.3 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 29.9.'90 .. 258 y=d+ci
3.3.4 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike 1 8.10. '90 .260
3.3.5 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 10.6.'91 .... 262 gdje su a, b, die pozitivne konstante. Odrediti vektor brzine v
3.3.6 Drug] parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 21.6.'91 .... 264 kretanja te ruaterijalne tacke i smisao konstanti.
3.3.7 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike, 7:9.'91 ..... 266 4. Rastojanje medju tai'karna A i B je L = 10 m.. U trenutku t =
3.3.8 Drugi parcijalni i cijeli ispit"'iz Fiz-ike~-·k~10.'91 .267 o iz A duz prave AB, prerua B 1 krene tijel~ 1, krecuCi se konstantnom
3.3.9 Pismeni ispit iz Fizike, 5.2.'90 ......... .. 269 brz~nom VI = 10 rnj s. Poslije t = 0.2 s iz B pocne kretanje- tijelo 2,
4 Vrijednosti nekih osnovnih konstanti u fizici ...... 271 po lstom pravcu, konstantnorn brzinor.n V2 = 5 mj.'3.
5 Literatura. . . . . . . . . . . ....... 272 Odrediti vrijerne nakon koga cetijela biti na istoj udaljenosti od
tacke A. Kolika je ta udaljenost? Kolike su relativne brzine tijala
Vl Z i VZl?
2 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
5. Camac se krece relativnom brzinom Vrei 11 odnosu na vodu
pod uglom 0'. U odnosu na srnjer brzine rijeke U. N aCi brzinu camca
iJ U odnosu na ohain i rastojanje koje carnac predje za vrijeme t.
Diskutovati slucajeve:
1) 00=0, 2) a=7r, 3) a=7r/2.
6. Brad kren€ iz neke tacke A na jezeru sa konstantnom brzinom
vo. Pod kojim uglom {3 treba poceti kretanje motorni camac brzi-
nom 'V, da bi presreo brod? Pocetni polozaji broda ; I'amca, A i B,
odredjuju liniju, koja sa normalom na kurs broda zaklapa ugao "'I.
Odrediti vrijeme presretanja ako je zadano pocetno rastojanje broda
i camca AB = L.
7. Kojom brzinom i po korn kursu treba letjeti avian da hi za
vrijeme t = 2 h presao L = 300 km tacna ka sjeveru, ako za svo
vrijeme leta duva sjevero-zapadni vjetar, pod uglom od 30° u odnosu
na meridijan, brzinom Ciji je intenzitet u =. 27 krn / h.
8. Iz jednog u drngo mjesto, svako pola sata, polazi jedan autobus
krecuc; se brzinom 60 krn/h. Udaljenost mjestaje 135 km. Prikazite
graficki zavisnost puta cd vrernena za nekoliko autobusa. Kolika hi
morala biti brzina drugog, da stigne kad i prvi?
1.2 J ednoliko promjenljiva i slozena kre-
tanja
9. Iz tacke na visini Yo izbace se jedno za drughn, u vremenskom
intervalu 6.t, dva tijela jednakim pocetnim brzinama vo, prvo tijelo
navise, a drugo nanize. Odredi za koje vrijeme t od pocetka kretanja
prvog tije1a ce rastojanje medju tijelima biti upravo 6.r?
10. Tijelo s(~ izbaci vertikalno u vis. Posrnatrac na visini h opaza
dva prolaska tijela u vremenskom intervalu t:lt. Odrediti pocetnu
brzinu izbacenog tijela.
11. Iz tacke sa koordinatama (xo, Yo) izbacentl je tijelo pocetnorll
brzinoID Vo pod uglom 0:0 u odnosu na horizontalu. NaCi:
a) polozaj i brzinu tijela poslije vremena t,
b) jednacinu putanje kretanja tijela,
c) normalno- i tangencijalno. ubrzanje tijeI-a i radius krivine tia-
jektorije u trenutku t,
1.3. KINEMATIKA ROTACIONOG KRETANJA 3
d) ukupno vrijeme kretanja,
e) najvecu visinu uspona i
f) ugao pod kojim treba izbaciti tijelo iz koordinatnog pocetka,
da bi njegova visina uspona bila jednaka dornetu u X-pravcu.
12. Na nekom tlu sa nagibom f3 ukopano je vatreno oruzje sa
kotom Yo· Iz oruzja se izbaci tane pocetnom brzinom i10 pod uglom
0: U odnosu na horizont. NaCi rastojanje L duz padine konstantnog
nagiba na kome ce tane pasti.
13. Iz tacke sa koordinatama (xo, Yo) izbaceno je tijelo pocetnom
brzinom Va pod uglom ao u odnosu na horizontalu. Svo vrijeme kre-
tanja tijela duva vjetar stalnog intenziteta, u horizontalnom pravcu
u smjeru kretanja tijela, saopstavajuCi Inti ubrzanje ii. Odrediti:
a) vrijeme leta,
b) najvecu visinu do koje se tijelo popne pri kretanju i
c) najvecu udaljenost.
14. Tanker se krece pravolinijski brzinoID Vo. Na visini h leti
helikopter hrzinom V" Odrediti rastojanje L po horizontali na kome
treba ispustiti teret da bi on pao na brod ako:
a) tanker i helikopter imaju isti smjer kretanja,
h) tanker i helikopter imaju suprotan smjer kretanja.
1.3 Kinematika rotacionog kretanja
15. Da hi se odredila brzina rnetka moze se izvesti ovakav ekspe-
riment: na horizontalnu osovinu ucvrste se dva tanka diska i zaroti-
raju kOllstantnom ugaonom brzinom. Metak se ispali paralelno sa
osovinom. Kada se zna ugaona brzina diskova, rastojanje medju
diskovima i ugao izrnedju rnjesta gdje bi metak udario drugi disk u
mirnom sistemu i gdje stvarno udari kada se sistem obrce. treba naCi
izraz za odredjivanje brzine metka. '
16. Zupcanik precnikaD , naslanja se na zupcanik prei'nika D 2 •
Oba zupcanika rotiraju oko nepokretnih os a, pri cemu prvi zupcanik
napravi za 1 s nl obrtaja. Naci broj obrtaja drugog zupcanika.
17. Koliko ohrta naprave toi'kovi automobila od trenutka uklju-
cenja koCionog sisteme do potpunog zaustavljanja, ako· je u ..trenutku
pocetka kocenja automobil imao brzinu Vo = 60 km/h i zaustavio se
4 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
za t = 3 s. Precnik tockova je D = 0.7 m. Koliko je srednje ugaono
usporenje tockova pri kocenju?
18. Brzina elektricnog voza je 36 km/h. Poluprecnik tockova
0.5 m. Dodatak na tocku koji sprecava isklizavanje je 5 em. Odrediti:
a) brzinu tacke na abodu dodatka na toC:ku u trenutku kada
prolazi kroz najnizi, odnosno najvisi polozaj, kao i kad prolazi kroz
polozaje na visini osovine.
b) ugaonu brzinu tacaka.
19. Ucesnici dvoboja se nalaze na horizontalnoj platformi koja
rotira ugaonom brzinorn w. Jedan ucesnik je u centru, a drugi na
rastojanju R od ose obrtanja platforme.
a) Kako treba da nisani ucesnik dvoboja iz centra?
b) Kako treba da nisani ucesnik dvoboja sa rastojanja R?
c) Ko je u povoljnijem polozaju?
Smatrati da se metak ispaljuje iz tacke polozaja ucesnika dvoboja
brzino v.
20. Autornobil se krece bez proklizavanja po horizontalnom putu
brzinom v. Na koju maksimalnu visinu se zabaci kap vode, koja se
odvoji od tocka poluprecnika R?
1.4 Dinarnika translatornog kretanja-l
21. N a tijelo mase m, koje se krece po horizontalnoj podlozi
va,
brzinorIl pocnu istovremeno da djeluju, paralelno sa podlogom,
sile ifI i F2 , koje zaklapaju uglove 0:1 i 0:2 sa smjerom pocetne brzine
Va.
a) N aci ubrzanje tijela ii
b) NaCi brzinu tijela if poslije vremena t.
c) N ad polozaj tijela u trenutku t.
22. Na giatkoj horizontalnoj ravni stoia nalazi se tijelo mase M =
40 kg. Na obodu stoia je kotur preko koga je prebaceno neistegljivo
uze koje povezuje tijelo mase 1\1£ i drugo tijelo mase m = 10 kg.
Odrediti:
a) ubrzanje oba tijela,
b) silu zatezanja uzeta i .. ~ .,
. .c) ubrzanje i'silu zatezanja kada podloga nije glatka vee hrapava,
a izmedju tijela M i podloge se javlja trenje koeficijenta I-' = 0.2.
1.5. ZKON 0 ODRZANJU IMPULSA 5
23. Dva jednaka tega svaki mase M = 4 kg spojena su medju-
soh no laganom, idealno savitljivom i neistegljivorn niti koja je preba-
cena preko kotura sa nepomicnoID OSOID. Jednom od tegova se doda
preteg mase m = 0.1 kg. NaCi:
a) ubrzanje tegova a,
b) silu zatezanja niti F z ,
c) silu koja djeluje na osovinu kotura F i
d) silu F21 kojom teg M djeluje na preteg m. Masu kotura i
trenja zanemariti.
24. Automobil rnase 2000 kg koji se krece se brzinom Vo ==
72 km/ h naidje na uspon /'iji je ugao nagiba IX = 10°, i produzi
da se krece po inerciji. lJkupnu silu otpora kretanju mozemo sh-
vatiti kao silu trenja klizanja sa koeficijentom trenja I-' = 0.1. Koliki
ce put preCi automobil HZ strminu za t = 4 s?
25. Za koje vrijcrne tije]o rnase m ~~ 2 kg stigne u podnozje klizeCi
niz stymn Tavan sa visine h = 5, m, nagibnog ugla j3 = 30°, ako niz
strmu ravan nagibnog ugla 0: =)15°, klizl ravnomjerno?
26. N a horizontalnoj povrsini nalaze se dvije jednake kocke masa
M. Medju njihje naslonjen klin mase m sa uglom nagiba pri vrhu 2a.
Koeficijent t.renja izmedju kocki i podloge je 1-'. Koliko je ubrzanje
kocki, ako se zanemari trenje izmedju klina i ivica kocki?
1.5 Zkon 0 odrZanju irnpulsa
j
1 27. Idealno elasticna kuglica mase m udari u idealno elastican
i ravan zid brzinom {/1 i od njega se odbije brzinom V2. Kolika je
promjena impulsa (koliCine kretanja) kuglice:
a) kada kuglica udari u pravcu normale i
b) kada kuglica udari pod izvjesnilIl uglorn u odnosu na normalu?
28. Vagon-platforrna mase M = 4000 kg na kome se nalazi covjek
-mase -m--= -80 kg, krece se bez trenja po horizontalnom pravom kolosi-
jeku brzinom Vo = 36 km/h. Kolika ce biti promjena brzine vagona,
ako covjek otpocne da trci po njemu brzinom VI = 6 m/.s u sllljeru
suprotnom od smjera njegovog kretanja, a zatim iskoci.
29. KreeuCi se brzinomvo = 400 m,j s granata se u jednom
trenutku raspadne na dva jednaka dijela, pri cemu svaki od njih
6 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
krene po pravcu koji sa prvobitnim pravcem kretanja granate, za-
klapa ugao 300. Odrediti vektore brzina parcadi granate? Nacrtaj
vektor iInpulsa sistema poslije eksplozije.
30. Gumeni camac mase ml se krece od obale brzinom VI koja
sa obaloln zaklapa ugao 0:. U carnac sa obale uskoci covjek mase m2
brzinom Vz u horizontalnom pravcu, normalno na ohalu. Odrediti
vektor brzin€ camca sa covjekom.
31. Raketa cija je masa na pocetku kretanja Mo (kg) krece se
izbacujuCi produkte sagorijevanja brzinom Vo (u odnosu na raketu).
Brzina smanjivanja mase rakete usljed izbacivanja gasovaje dm/ dt =
-fO (kg/s).
a) Izracunati ubrzanje rakete u pocetnom trenutku, zanemarujuCi
sUu teze.
b) Ako je brzina isticanja gasova Vo = 20 krn/ s, koliku rnasu
gasa u sekundi je neophodno izbacivati za ostvarivanje reaktivne sile
F = 105 kN?
c) Napisati diferencijalnu jednacinu kretanja rakete.
32. KEzac stoji na ledu i drzi u ruci na ramenu kuglu rnase
m = 5 kg. U jednorn momentu klizac izbaci u smjeru ispred sebe
kuglu pod uglorn 0:: = 30° U odnosu na horizontalnu ravan, brzinom
Vo = 10 m! s. Masa klizaca bez kugle je M = 75 kg. Kolikom
brzinoll1 i u korn pravcu ce klizac da se pokrene l ako se zanemari sila
trenja medju klizaljkama i ledom, kao i pomjeranje tijela klizaca Za
vrijeme bacanja kugle?
1.6 Zakon 0 odrzanju energije
33. Za kraj uzeta duzine L = 1 m, vezan je teg, i, u pocetnorll
trenutku, uze je postavljeno u takav polozaj da sa vertikalom zaklapa
ugao <p = 60°. Zatim se teg pusti bez pocetne brzine. Izracunati
brzinu tega u trenutku kada uze sa vertikalom zaklapa ugao <PI = 30°.
Otpor vazduha zanemariti. "jela masa m, = 8 kg i
34;. Po sinarna koje su postavljene po strmoj ravni koja u podnoz-
ju prelazi u vertikalnu "mrtvu petlju" poluprecnika r = 0.5 rn krece
se malo tijelo. Sa koje minimalne visine hrnin treba pustiti tijelo,
bez pocetne brzine, dit hi proslo kroz mrtvu petlju ne odvajajuCi se
od sina ni u najvisoj tacki C. Odrediti brzinu tijela u tacki B u
1. 7. DINA.MIKA TRANSLATORNOG KRETANJA-2 7
kojoj putanja prelazi iz pravolinijske u kruznu putanju. Sva trenja
zanemariti.
35. Dva tijela klize po horizontalnoj podlozi bez trenja u istorn
pravcu i smjeru i imaju mase TTI,I ::-...::: 0.1 kg i m2 = 0.2 kg i brzine
VI = 1 m/ s i V2 = 0.2 m/ s. Na prvo tijelo rnase'ml pricvrscena je
elasticna opruga zanemarljive,nlas~, Tijela S(J poslije izyjesnog vre-
mena sustizu i sudare. Kolicna kretanja sistema u trenutku sudara
iznosila je K = 0.14 kgrnj s. Izraeunati: kineticku energiju sistema
prije sudara, brzinu sisterna u trenutku sudara, maksimalnu poten-
cijalnu energiju opruge pri sudaru, kao i brzinu tijela poslije sudara.
36. TijeJo je podvrgnuto dejstvu sile oblika P = - kif. Koliki
se rad izvrsi ako se tijelo pomjeri iz polozaja Xl = 2 em u polozaj
x, = 5 em od ravnoteznog polozaja. Konstanta krutosti opruge ima
vrijednost k = 16 N/m.
37. Neutron mase m krece se brzinom v i udari u nepokretno
jezgro n puta vece rnase.
a) Odrediti koliko se puta smanji kineticka energija neutrona i
za koliku vrijednost se smanji brzina pri sarno jednom centralnom
idealno elesticnom sudaru.
b) Odrediti brzinu neutrona i jezgra poslije sudara, ako se pri
sudaru neutron rasije pod uglom- a.
38. Alfa-cestica leti brzinom Vo (va < c), rasijava- se na jez-
gru mase M. Ugao izmedju pravca kretanja alfa-cestice do sudara i
pravca uzmicanja jezgra iznosi rp. NaCi brzinu jezgra.
1.7 Dinarnika translatornog kretanja-2
39 .. Na strmim ravn-
ima koje sa horizontalom
zaklapaju uglove a1 = 'if /6
i 0:2 = 'if /3, nalaze se ti-
m2 = 2 kg (vidi sliku). Ti-
jela su vezana laganim, ide-
alno savitljivim, neisteglji-
vim koncem koji je preba-
cen preko kotura.
8 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE 1.8. GRAVITACIONO POLJE 9

Koeficijentjenti trenja tijela i podloge su fl.! = 0.1 i fl.2 = 0.2, a) koeficijent trenja fJ·
respektivno. izmedju lanca i stoIa
a) Koliku brzinu imaju tijela poslije dvije sekunde od prepustanja b) rad A sile trenja lanca sa
sistema samom sebi? stolom za vTijeme klizanja i
c) brzinu v lanca u trenutku
b) Kolika je sila zatezanja konca?
kad lanac sklizne sa stoIa.
c) Odtedivektor sile koju trpi osovina kotura? / /
40. Strma ravan ima nagibni ugao Q: koji se moze mijenjati.
Plocica mase m, koja moze da klizi po njoj, prelazi pri Ql = 45° i
<x, = 60°, za jednako vrijeme, put eve jednakih horizontalnih projek-
1.8 Gravitaciono polje
cija. U kojem intervalu vrijednosti uglova nagiba strme ravni plocica
nece kliziti po njoj?
44. Dokazati da je u unutraSnjosti homogenog sfernog sloja
41. Na strmoj ravni nagibnog ugla <X = 37° nalaze se tijela masa (sferne ljuske) jaCina gravitacionog polja jednaka nuli.
m, = 2 kg i m, = 4 kg. Koeficijenti trenja izmedju podloge i tijela 45. Naci zavisnost jaCine gravitaciollog poJja od rastojanja r od
su JLl = 0.3 i 112 = O.l~ respektivno. centra homogene sfere za r < R i r > R, gdje je R poluprecnik te
a) Kolika su ubrzanja tijela ml i m2 ako se pretpostavi da su u sfere.
pocetku mirovala? 46. Gravitaciono polje unutar proizvoljne sferne supljine na.prav-

,
b) Kolika je sUa medjudjelovanja tijela? ljene u tijelu sfernog oblika je hornogeno. Dokazati.
47. Dvije zvijezde masa m·l 1 m'2 nalaze se na rastojanju L. NaCi

If).
Odrediti najmanji ugao pri kome ce doci do klizanja.
2 , Na horizontalnorn stolu lezi predrnet mase m = 4 kg. Za jaCinu gravitacionog polja i njegov potencijal 11 tae_ki koja se nalazi
pr, - et su privezani na suprotnim stranarna idealno savitljive niti na rastojanju 71 i T2 od prve i druge zvijezde, respektivno.
bez tezine i preba{'ene preko nepomicnih koturova. Za krajeve niti 48. Koliki se Tad izvrsi pri prenosu tijela mase Tn sajedne planete
su privezani tegovi lHasa ml = 1 kg i IT1-2 = 2 kg (kao na slici). na drugu. Mase i poluprecnici planeta su poznati. Rasojanje medju
a) Izracunati nakon koliko planetama je veliko u poredjenjll sa poluprecnicima planeta. Sma-
vremena ce rastojanje me- trati da ne djeluju druge sile osim gravitacionih i da se prenosenje
m ostvaruje konstantnom brzinom bliskom nulL
dju tegovima ml i m2 biti
t;.h = 0.28 m, ako su oni / /: /: 49. NaCi medjusobnu potencijalnu energiju i silu gravitacionog
pusteni iz mira kada su im privlacenja izmedju hornogene suplje sfere mase M i poluprecnika R
m
tezista bila na istoj visini ? i rnaterijalne tacke rnase m kada se ona nalazi na rastojanju T od
b) Kolike su sile zatezanja centra suplje sfere.
niti?
Koeficijent trenja izmedju predmeta i stoIa je /.1 0.2. Mase
koturova i trenje u njihovim lezistima zanemariti. 1.9 Dinamika rotacionog kretanja-l
43. Tanak zeljezni lanac duzine L = 1 m i mase m = 10 g, sa
veoma malim karikama nalazi se na horizontalnom stolu tako da visi ~o. Preko n~pomicnog kotura momenta inercije I = 0.8 kgm 2
k = 27.5 % ad njegove cjelokupne duzine, sto je dovoljno da poene 'omotana je lagana, neistegljiva, idealno savitljiva. nit, na Cije krajeve
da klizi sa stoia. SmatrajuCi da je lanac homogen po duzini naci: su privezani tegovi masa ml = 4 kg i m2 = 2 kg. Odrediti sile
10 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
zatezanja u nitima. Poluprecnik kotura je R = 0.25 m. Trenje u
osovini kotura zanerIlariti.
51. Na nepokretnoj osovini bez trenja moze se vrtjeti tocak rnase
Ai = 60 kg i poluprecnika R = 0.8 m. Sa tockorn je vezan- slijepljen
manji tocak rnase m = 2 kg i poluprecnika r = 0.2 Tn, ake koga
je omotano idealno savitljivo uze bez tezine, na Cijem kraju visi teg
mase m'l = 10 kg. Koliku ce brzinu imati teg kad se spusti za
H = 5 m, aka je krenuo iz mira.
52. Dva tanka cilindra postavljena su tako da su im ose paralel-
ne. Jedan od njih, poluprecnika R = 20 em obrce se konstantnom
ugaonom brzinom Wo = 3 rad/ s. U jednom trenutku zidovi cilindara
se dodirnu i poslije izvjesnog vremena pocnu se kretati bez prokliza-
vanja.
a) NaCi kolika je energija presla u toplotu, ako su mase cilindara
M, = 4 kg i M, = 2 kg.
b) Izvesti izraz za rnOIIlent inercije dlindra sa tankim zidovirna
(u odnosu na osu simetrije).
53. Sa istog nivoa na strmoj ravni, istovremenb se pocnu kotrljati
suplji cilindar i kugla jednakih poluprecnika.
a) Koje ce tijelo imati vecu brzinu na datom nivou?
b) Kolike puteve su presla tijela poslije nekog vrernena?
c) Kakav je odnos brzina tijela?
54. Tanak stap mase m i duzine L objesen je za jedan kraj i moze
bez trenja da se obrce oko horizontalne ose. Na tu osu je objesena i
nit L na Cijem kraju je privezana kugla iste mase. K ugla se izvede
iz ravnoteznog polozaja za neki ugao i pusti. Pri kojoj duzilli niti ce
kugla poslije sudara sa stapom ostati u miru? Sudar srnatrati idealno
elasticnim. Monlent inercije stapa U odnosu na datu osu racunati.
55. Greda duzine L = 1.5 rn i mase M = 10 kg moze rotirati oko
. nepokretne ose koja prolazi kroz jedan njen kraj. Metak mase m =
10 g, koji se kretao u horizontalnom pravcu brzinorn v:·:::: 500 ITt/ s,
udari u sredin!;l grede i zadrzi se u njoj. Za koji ugao VJ se _otkloni
greda poslije udara metka?
1.10. DINAMIKA R.OTACIONOG KRETANJA-2 11
1.10 Dinamika rotacionog kretanja-2
56. Oko horizontalnog valjka rnase M = 12 kg i precnika D =
20 em obavijeno je lagano, neistegljivo, idealno savitljivo uze, Ciji je
jedan karaj pricvrscen za valjak, a 0 slobodnom kraju visi teg mase
Tn = 5 kg na visini H = 4 rn od povrsine tla. Pri spustanju tega
valjak se obrce. Odrediti:
a) vrijerne za koje ce teg pasti na zemlju ako se sistem prepusti
sarnom sebi iz stanja mirovanja,
b) brzinu kojom ce teg pasti na zemlju i
c) kineticku energiju valjka u trenutku udara tega 0 zemlju
57. Osovina valjka mase rn, = 2.5 kg i poluprecnika R, = 0.1 rn
uglavljena je u ram za koji je jednim krajem privezana lagana, idealno
savitljiva nit. Ona je nekoliko puta obmotana oko kotura U obliku
diska rnase m2 = 1.5 kg i
za drugi kraj privezano je
tijelo mase rn3 = 0.5 kg
(kao na slici). Zanernaru-
juCi masu rarna i niti, kao i
trenje u osavini, odrediti:
0,) ubrzanje kojim se spusta
tijelo rns, aka se sistem. pre-
pusti sarnom sebi iz mira,
b) sile zatezanja niti i
c) ugaonu brzinu valjka u trenutku kada se ms spusti za h = 1 m
od pocetnog polozaja.
58. Tanak homogen stap duzine L = 2 m, mase M = 0.5 kg moze
slobodno da se vrti oko nepokretne horizontalne ose koja prolazi kroz
jedan od njegovih krajeva. Pod dejstvom sile teze stap prelazi iz
horizontalnog u vertikalni polozaj. ProlazeCi kroz vertikalni polazaj
kraj stapa se idealno elasticno Budari sa malim tijelom mase m =
0.1 kg, koje lezi na horizontalnom stoln.
a) lzvedi izraz za moment inercije <tog stapa u odnosu na osu oko
koje se vrsi rotacija .
b) Odrediti na kojem ce se rastojanju zaustaviti malo tijelo nakon
sudara, ako je koeficijent trenja izrnedju rrjega i podloge f.1. = 0.2.
c) Koliko vrernena ce se one kretati ?
12 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE .1.12. ELASTICNOST 13

S9. Dat je sistem tijela kao na slie;. Kolika treba da bude jacina 64. Izracunati ukupnu silu kojom voda djeluje na bocne zidove
sile F da bi se tijelo koje visi podizalo ubrzanjem a = 2 m/8' ? akvarijuma kvadraticnih strana duzine a. Na kojoj visini h od dna
Ugao koji zaklapa sila sa suda se nalazi napa.dna tacka rezultujuce si1e pritiska?
horizontalorn iznosi f3 65. Povrsina klipa horizontalno postavljenog sprica, duzine L =
7r /6. Konac kojirn su pove- 4 em, iznosi Sl = 1.2 em'll a. pOVrS1Jla otvora igle na samorn vrhu je
zana tijela je idealno savit- S2 = 1 mm,2. Za koje vrijeme ce isteCi sva voda, ako se na klip djeluje
Ijiv J bez tezinc, neistegljiv sHorn F = 5 Iv i prj tome se klip pomjera ravnomjerno. Kontrakciju
i obmotan aka kotura koji rnlaza i trenje zanernariti.
se Inoze obrtati bez trenja
u lezistu. Koeficijent trenja
klizanja iznosi f.' = 0.5, a 1.12 Elasticnost
masa m = 1 kg. m
66. Prava homogena olovna sipka, stalnog poprecnog presjeka,
objesena je 0 jedan svoj kraj tako da jc u vertikalnom polozaju.
1.11 Mehanika fluida Gustina olova je p = 11.4 - 103 kg/mg. NapOli kidanja olova je
I iTk = 20.6 . 10
6
Pa. Kohka moze biti najveca duzina sipke, a da
se ona ne prekine sopstvenom tezin om?
60. Odredi V1SlllU zivinog, a zatim vodenog stub a tecnosti
koji odrzavaju ravnotezu atmosferskom pritisku Fa = 10 5 Pa. Za- 67. 0 vertikalno objcsen homogcn celicni stap duzine L = 1.6 m
preminska masa. :live JOe p = 13.6.103 kg 1m3, a vade Po = 103 kg/mE. potrebno je okaciti teret mase m = GOO kg. Dopusteno istezanje pri
61. Metalna lopta, UTIutTasnjeg i spoljasnjeg precnika Dl i D 2 , re- tom.e je b..L = 0.2 rnm. Modul elasticnosti cclika je .E = 20·} 010 Pa.
spekt.ivno, pliva na povrsini tecnosti. Gustina rnetala je Pl, a gustina Kolika smije'biti minimalna povTsina poprecnog presjeka?
tecnosti pz. Koliki teg G 1 treba staviti u unutrasnjost lopte da bi 68. Kugla rnase 0.5 kg obrce se 11 vertikalnoj ravni po krugu.
lopta lebdjela u toj tecnosti. Promjenu zapremine lopte zbog dejstva K ugla je zicama jednakog prornjera d = 0.2 rnm. i jednakih duzina
hidrostatickog pritiska tecnosti zanemariti. L = 1 m vezana za osu obrtanja. U toku obrtanja razvija se najveca
62. Tanak stap je jednim krajem brzina v = 8 m/8. Koliko zica treba uzeti da ne dodje do kidanja,
oslonjen na zid suda, a drugim ako napon kidanja rnaterijala zice iznosi Uk = 1.96.108 Pa?
zaronjen u tecnost gustine po. 69. Dvije zice, jedna od bakra, a druga od ceiika, imaju jed-
Stap se moze slobodno obrtati u nake poprecne presjeke, Bakarna zica duzine L1 = 2 rn. vezana je
vertikalnoj ravni oko kraja kojirn za celicnu duzine L2 = 3 m, a ova opet drugim kTajem ucvrscena
je naslonjen. Odrediti gustinu za konzolu. Ove dvije :lice treba zamljeniti jednorn. Koliki modul
materijala stapa) ako u polozaju ravnoteze n-ti dio stapa nije u elasticnosti mora irnati rnaterijal ako se zna da je za bakar E] =
vodi. Povrsinski napon ne uzirnati U obzir. 11 . 1010 Pa i za celik E2 = 20 . IOi" Pa.
6:1. U uspravnoj vertikalnoj cilindricnoj cisterni nalivena je ide- 70. ·Metalna zica duiine.L = 30 ern i precnika d = 2 rnrn
alna tecnost do visine Ii = 2 m u odnosu na dna suda. Povrsina ucvrscena je jednim krajem za nepomic.nu konzolu. Drugi kraj je
dna cisterne je 1.5 m'l. Odrediti vrijeme t za koje se TI1VO tecnostj vezan za centar diska poluprecnika R = 10 ern. Ivica diska ima
u cisterni spusti do visine h ::::: 0.8 m, aka istice kroz otvor na dnu, zlijeb u kome se namota konac. Krajcvi konca su prebaceni preko
povrsine 8 1 = 5 cm 2 . Izracunati vrijeme za .k.oje ce cisterna ostati 'Koturova i z'a njih su okaleni tegovi rnase m = 60 g. Pod uticajem
prazna. sprega sila zica se uvrne za ugao r.p =. 22°.
14 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE V.JEZBE 1.13. OSCILACI.JE-1 15

a) Kolika je Lorziona konstanta :iice? 75. Areometar mase i l l sastoji se iz kugle napunjene sacmom i
b) Koliki je modul torzije? cilindricne cijevi sa poprecnim presjekom S. Potopi Ii se u tecnost
71. Bakarna sipka ima duzinu L = 1 m i poprecni presjek gustine p nesto dublje nego sto je potrehno za ravnotezu 1 a zatim
povrsine S = 1.6 ern z , Koliki se Tad izvrsi pri istezanju sipke silom pusti, on pocinje da osciluje oko polozaja ravnoteze. NaCi:
intenziteta F = 5886 N, koja djeluje normalno na poprecni presjek
stapa? Modul elasticnosti bakra iznosi E = 11· 10 10 Pa. a) rezultujucu silu pod uticajern koje se vrsi oscilovanje i ispitati
72. Horizontalni stap duzine L = 60 em objesen je na svojim kra- da Ii je harmonijsko,
jevima 0 dvije paralelne zice istog presjeka i iste duzine. J edna zica
je od gvozdja modula elasticnosti E, = 20.10 '0 Fa, a druga od bakra
b) kako zavisi period oscilovanja areometra od njegove rnase,
povrsine poprecnog presjeka cijevi i gustine tecnosti?
modula elasticnosti E2 = 12 . 10 10 Fa. U kojoj tacki treba objesiti
teg Q da bi "tap i dalje ostao u horizontalnom polozaju. Tezina Q Otpor sredine zanemariti.
je rnala taka da se ne prelazi granica elasticnosti pri istezanju :iiea.
Masu stapa zanemariti. 76. Na elasticnu oprugu objesi se tas mase M = 100 g pri ('emu
se ona istegne za .6..L = 8 ern. Na tas sa visine h = 2 ern pusti se da
slobodno padne komad plastelina mase m = 20 g i zalijepi se.
1.13 Oscilacije-l
Odrediti :
73. Na jedan kraj elasticne opruge objeseno je tljelo nlasc rn =
100 g. a) koliko je rnaksimalno izduzenje opruge u odnosu na pocetni
a) Izvesti 5zraz za rezultujucu silu pod cijim ce uticajem. tijelo polozaj poslije pada plastelina?
vrsiti kretanje ako rnu se saopsti energija u vertikalnom praveu i
sistem prepusti sarnorn- sebi.
b) koliki je period oscilovanja sistema?
b) Postupno djesiti diferencijalnu jednaCinu koja opisuje kretanje c) nacrtaj grafik funkcije x = x(t)!
tijela.
c) Koliki je period vertikalnih oscilacija, ako se zna da se opruga lsti zadatak pokusaj rijeiliti ne uzimajuCi u obzir masu tasa.
istegne za 6.L = 1.5 em pod uticajem sile F = 2.45 N ?
74. Tijelo mase m :::: 25 9 objeseno je na opruzi direkcione sile 77. Dvije opruge krutosti k, = 0.2 N/m i k, = 0.1 Nlm vezane
k = 0.4 N /rn. Ono pocne svoje kretanje na taj naCin sto je pomjereno su sa tijeloln mase M kao na slid. Kada je period oscilovanja veti ?
za Xo = 10 ern od ravnoteznog polozaja i pri tome rou je saopstena
brzina Vo = 0.4 m/8 na dolje. Odrediti: Trenje tijela sa podlogom i otpor sredine zanemariti.
a) aroplitudu i pocetnu fazu oscilovanja
b) odnos rnaksimalne brzine i brzine u trenutku t = 'if /8 s, od
pocetka kretanj a. M
~
c) odnos rrlaksimalnog ubrzanja i ubrzanja u trenutku t = 1f /8 s.
d) odnos ukupne mehanicke energije na pocetku i u trenutku
~?0~/7~/~/~~//~~
. t= Ir/8 s.
Transforrnacij u rrlchaniC:kc energije u druge oblike zanernariti.
 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE 1.15. OSCILACIJE-3 17
16
centu~:r-lO), ako bi se oscilovanje kugle smatraJo kao oscilovanje ma-
78. Dvije opruge krutosti k, =
tematlckog klatna duzine L = R?
0.2 Nlm i k, == 0.1 N/m vezane 83. Daska tezine C 1'0-
su sa tijelom mase M kao na slid.
stavi se na dva identicna
Nadji odnos perioda oscilovanja valjka koji rotiraju jedna-
ova dva oscilatora. Trenje ti- kim ugaonim brzina_ma u
jela sa podlogom i otpor sredine
suprotnim srnjerovima (vi-
zanemariti. di sliku). Rastojanje me-
dju osarna vaU aka je 20. ~c
19.62 dm, a koeficijent tre-
nja izmedju valjaka i daske
je '" = 0.2.5 .
. yA~o se, u tre~ut,ku postavljanja, centar mase daske nalazio malo
1.14 Oscilacije-2 bhze Jednom val,lku, dokazi da ce ana vrSiti harmonijsko oscilovanje
1 odredl fiU penod.

79. Koliki je odnos vlsine brda H i dubine jame (bunara), h ako . 1-84. Matematii'ko
.klatno .duiine L i mase rn') kod k ogaJe -' k onac 0 d
je period oscilovanja matemat]ckog klatna na vrhu brda i na dnn 1Z0 at~r~, a ~ughca naelektnsana negativnoIIl koliCinom elektriciteta

jarne jednak. q, ~bJesl se lznad pozitivno naelektrisane rayne tanke dielektricne

80. Na stapu zanernarljive mase i duzine L 1 m objesena je ~lToce ~cskonacne ;~liCin~. Pov~sinska gust in a Daelektrisanja (J' je
masa m, = 0.1 kg .. Na udaljenosti d = 0/2 rn, od tacke vjesanja na s> uda Ista. Odredltl period mahh oscilaciJ'a. , . Ot,por vaz
. d u h a zane-
kraju stapa, za njega je vezana jecinjTll krajern horizontalna opruga mariti.
direkcione sile k = 1.33 N / m. Drugi kraj opruge je ucvTscen za Isti zadatak pokusaj rijesiti uzirnajuCi da je ploca naelektrisana
vertikalnizid. Kad je klatno u ravnoteznom polozaju opruga je neis- negativno. .
tegnuta. Koliki ce biti period oscilovanja ako se cijeli sistem malo
izvede iz ravnotezIlog polozaja i prepusti sarnaill sebi. Isti zadatak
fijesiti bez opruge uzimajuCi u obzir i rnasu stapa.
1.15 Oscilacije-3
81. Preko kotura sa nepomicnom OSOID) mase m3 = 100 9 pre-
85.Priguseno oscilovanje se prikazuje jednaCinom :
bacena je lagana, idealno savitljiva i neistegljiva nit, za cije kraje ve
Sil vezana tijela masa ml = 300 9 i m2 = 100 g. Da bi sistem bio u
ravnotezi za tijelo m2 sa donje strane vezana je opruga koja se izduzi
a) Za koje vrijednosti faze pOillJ'eranJ'e lZ ravnoteznog polozaja
za!::..L = 7 em.
a) Sastavi diferencijalnu jednacinu koja opisuje oscilovanje sis- d ostize maksimalnu vrijednost?
___ telna~ ako se malo izvede iz ravnoteze.
b) Izracunaj pTVU takvu vrijednost faze za slucaj da je krutost
opruge k ~ 1 N slm, a koeficijent otpora sredine r = 1 Nlm. Masa
b) Odredi kruznu ucestanost oscilovanja!
Uzeti da je nlasa opruge zanernarljiva, a nit ne proklizava. kOJa oscduJe Je 1 kg.
82. Hornogenu kuglu, poluprei'nika r, pustimo da se kotrIja bez
._. 86: Amplituda prigusenih oscilacija u poi'etIlom trenutku je bila
,lednaka ao = 18 em. U trenutku t, = 15 ., nakon toga amplituda je
proklizavanja po ullutrasnjoj strani sferne povrsine poluprecnika R.
al = 6 em.
Kolika bi se greska napravila u odredjivanju perioda oscilovanja (pro-
18 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
a) U kojem trenutku t2 ce amplituda biti jednaka a2 = 1.8 ern?
b) Koliki je koeficijent priguiienja {3 ?
87. Galvanometar sa kazaljkom ukljucen je u kolo sa strujom
konstantne jacine i u jednom trenutku kolo se prekine. Koja funkcija
opisuje njeno oscilovanje? U kojim trenucima vremcna kazaljka ima
maksirnalne otklone ?
88. Koliki put predje tacka koja osciluje dok se ne zaustavi, ako
se njeno pomjeranje iz polozaja ravnoteze opisuje funkcijom
x = aoe~iJtcoswt
89. Kugla poluprecnika r = 4 em , mase m = 1 kg objesena
o oprugu zanemarive Inase take da moze oscilovati u vertikalnorn
nravcu u fluidu viskoznosti 'f/ = 5 Pas. Konstanta elasticnosti oprnge
je k = 25 j\ljrn. Zbog sile koja djeluje u vertikalnom pravcu F =
1"0 cos wt kugla izvodi barmonijsko oscilovanje. Amplituda sile je
Fa = 1 N, a njena frekvencija se moze mijenjati po volji. Kad
kaje frekvcncije w amplituda oscilovanja kugle ce biti maksirnalna i
koliko iznosi. U poredi tu arnplitudu sa istegnutoscu opruge kad na
nju djeluje konstantna sila intenziteta Fa = 1 IV.
90. Koliko iznasi srednja snaga koju spoljna sila P = Fa cos wt
razvije na sistemu opisanorn u prethodnom zadatku? Kod kaje frek-
vencije je razvijena snaga maksimalna ?
1.16 Talasno kretanje
91. Brzina. prostiranja transverzalnog talasa (deformacije) na
zategnutoj gumenoj niti data je izrazarn
gdje je F sila zatezanja, J.l poduzna rnasa _(masa jedinice duzine,
linearna gustina).
a) Dokazi ispravnost ove formule!
b) Kolika je brzina transverzalnog sinusnog talasa kroz gumenu
nit, aka 8 m oye niti ima masu 600 g, a nit je-~zategnuta silom
1" = 19.62 N?
1.16. TALASNO KRETANJE 19
e) Kolika je maksimalna brzina cestica ove elasticne sredine kroz
koju se prostire transverzalna deformacija, ako je amplituda talasa
a = 10 em, a talasna duzina ,\ = 3 m?
92. Jednacina jednog progresivnog talasa glasi:
e(x,t) = 2sin27r (_t _ _ --"'-)
0.01 30
gdje je ((x, t) i x dato u em, at u sekundama.
a) KoIiko iznose amplituda, talasna duzina, frekvencija i brzina
ovog talasa?
b) Kolika je maksimalna brzina i ubrzanje neke cestice elasticne
sredine koja ucestvuje u ovom talasnom kretanju?
93. Jedna cestica elasticne sredine udaljena je od izvora talasnog
kretanja x = 1 m. Ta cestica biva pogodjena talasom. Poslije
t = 1 rns od mOlllenta polaska talasa iz izvora, njena udaljenost
od ravnoteznog polozaja je x = 4 rnrn. Odredi amplitudu tog ta-
lasa, ako je poznata njegova talasna duzina ). = 30 em i frekvencija
v = 10 kHz.
94. U homogenoj elasticnoj sredini 81ri se talas oblika
E(x, t) = ae- 7X cos(wt - kx)
gdje su a, I, w i k amplituda, koeficijent prigusenja, kruzna ucesta-
nost i talasni broj talasa, respektivno.
N aCi razliku faza oscilovanja u tackama u kojima se amplitude
oscilovanja cestica elasticne sredine razlikuju jedna od druge za 'rJ =
2% ako je I = 0.5 m-" a talasna duzina iznosi ,\ = 0.5 m.
95. U nekoj elasticnoj sredini koja ne apsorbuje energiju raspro-
stire se ravanski harmonijski talas. N aCi srednju vrijednost gus-
tine ukupne energije u, ako u svakoj tacki sredine gustina energije
ima vrijednost Uo, u trenutku t = T /6 nakon sto je pomjeranje od
ravnoteznog polozaja imalo maksirnalnu vrijednost.
96. Dokazati da je amplituda sfernog talasa koji se rasprostire
kroz homogenu, izotrophU si'edinu, obrnuto proporcionalna rasto-
janju od izvora, ako sredina ne apsorbuje energiju talasa.
97. Na rastojanju L = 1 rn od centra prstena poluprecnika
R = 0.5 rn nalazi se tackasti izvor zvuka. Orediti srednji fiuks en-
ergije kroz povrsinu koju ogranicava prsten, ako je u centru'prstena
izmjeren intenzitet zvuka fo = 30 rnW /rn 2 •
20 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE 1.17. NAUKA 0 TOPLOTl. GASNI ZAKONI 21

98. Izvor zvucnih talasa frekvencije Vo = 1 kHz krece se duz
normale na zid brzinom v = 0.17 'm/ s. Na istoj normaE nalaze se
nepokretni prijernnici PI i P z , pri C~IIlU je redoslijed u rasporedu
prijemnika P i izvora I sljedeCi: P, _.. - 1- - P 2 -zid. Koji prijemnik
ce registrovati talasne udare i kolika im je frekvencija? Za brzinu
zvuka uzeti v = 340 m/ s.
99. Kod prozora jedne zgrade nivo buke ulicnog saobracaja iznosi
60 dB. Otvor prozora ima povrsinu 8 = 2 m 2 Kolika zvucna snaga
ulazi kroz prozor?
100. Ravanski zvucni talas rasprostire se u praveu X -ose. Koefi-
cijent prigusenja talasa je "t = 0.023 m- 1 • U tacki X, = 0 nivo jaCine
zvuka je L, ,= 60 dB.
a) Koliki je nivo jaCine zvuka u tacki udaljenoj X2 = 50 rn od
izvora ?
a, b i e su konstante karakteristicne za tecnost. Ako u intervalu
b) N a kojoj udaljenosti se zvuk nece vise cuti ?
temperature od OoC do 33°C te konstante za vodu iznose:
bude 6.L = 5 em. Kolike treba da su duzine tih sipki na ODC?
Termicki koeficijenti linearnog sirenja za gvozdje i bakar Sli: [tn =
12.10- 6 K-l i Qb = 17.10- 6 K-I
104. Staklena boca je napuujena sa 50 em 3 zive temperature
18°C. Kolika ce zapremina zive izaCi iz boee, kad se sistem zagrije
na 38°C? Termicki koeficijent zapreminskog sirenja zive iZIlosi / =
18 . 10- K"-ll ~ terrnicki koeficijcnt linearnog sirenja stakla je ex =
5
g. 10-- 6 K- I
105. Zapremina tecnosti pri zagrijavanju, u zavisnosti od tem-
perature, data je u tabelama relacijom
gdje je t temperatura tecnosti, Vo zapremina tecnosti na 0 DC ,a

a = -0.06427.10- 3 nC·"
1.17 N auka 0 toploti. Gasni zakoni b = 8_50,,3· 10- 3 °C-2,
101. Na aparatu Laplas-Lavoazjea utvrdjeno je da se sipka e = ·_·6.79 . 10- 8 °C- 3
duzine L = 20 cm., pri zagrijavanju od to = ODC do t = 100 DC
Odredi temperatuTu na kojoj je voda najgusca.
izduzi toliko
cia se durbin, cija je 080- 106. Jedan grijac konstantne snage zagrije izvjesnu kolicinu vode
vina na udaljenosti r = od temperature t, = 10 DC do tacke kljucanja tk = 100°C za
30 em, od kraja te sip- vrijeme t, = 15 minuta. Koliko vremena treba da bude grijac
ke, obrne za 2 podioka uklJucen pa da sva voda ispari? Specificni toplotni kapacitet vode
izrazena u mm na zaklo- T je c = 4.19 kJ/kgK, a specific.na toplota isparavanja vode qi =
nu udaljenom L = 1 m 2.26 M .I!kg.
od osovine durbina (vidi 107. U litar vode temperature 1, = 18 DC ubaci se komad
sliku). Koliki je termii'- /\ /\ gvozdja mase Tn, = 100 g, temperature t, c= 500 DC. Koliko se
ki koeficijent sirenja cin- vode pretvori u paru ako je konacna temperatura smjese ts = 200C?
ka'!. Specificni toplotni kapacitet gvoZdja je cg = 460 .1/ kgK, a vode
102. -Odredi termicki koeficijent linearnog sirenja stakla,ako se c" = 4.19 .J! kgK. Specificna toplota isparavanja vode pod normal-
staklena sipka duzine L, = 25 em. na temperaturi 1, = 15°C, izduzi nim atmosferskim pritiskom je qi = 2.26111.1/ kg.
za b:..L = 0.135 mm, pri zagrijavanju za .6.t = 60°C. 108. Gumeni balon tankog zida i mase m = 50 g napunjen je
103. Pri izgradnji nekog in~trumenta zahtijeva se da razlika molekularnim azotom i potopljen u jezero na dubinu h = 100 m.
duzine jedne gvozdene i jedne bakarne sipke, na svim temperatu- Naci masu azota" ako balon ria toj dubini lebdi. Spoljasnji pritisak
5
rama, na kojima postoji linearna zavisnost duzine i temperature, je 1.05.10 Pa, a temperatura vode na toj dubini je 4 DC.
22 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
109. Kolika se kolii'ina toplote ntrosi da bi se kiseoniku mase
Tn = 10 9 i temperature tl = 27 GC, povecala zapremina tri puta pri
stalnom pritisku, a zatim pritisak povecao dva put a pri stalnoj zapre-
mini? Specificni toplotni kapacitet za kiseonik pri stalnom pritisku
je C p = 903.5 J/kgK, a pri stalnoj zapremini e v = 653.1 JjkgK.
110. U usku epruvetu, koja je u vertikalnom polozaju, ubacena
je veca kap zive mase rn = 16.8 g. Pri tome je zatvorena izvjesna
kolicina vazduha i razmak iznwdju zive i dna epruvete iznosi 4.4 em.
Kolika je udaljenost zive od dna kada se epruveta obrne za 180°?
Povrsina poprecnog presjeka epruvete je :10 rnm 2 , a atmosferski pri-
tisak 10 5 Pa.
111. U zatvorenom cilindricnom sudu nalazi se pokretna pregrada
koja maze bez trenja da klizi duz suda. Duzina suda je 40 em, a
povrSina poprecnog presjeka je 20 em 2 . Pregrada, Cija je masa 2 kg,
se u pocetku nalazi na sredini suda. U sudu, sa obje strane pregrade,
nalazi se vazduh pod pritiskom
0.5 . 104 Pa. Koliko ce se po-
mjeriti pregrada ako sud pocne
da se krece sa ubrzanjem 5 ITt/8 2
u naznacenom smjeru kao na sli-
d. Zanemariti debljinu pregrade
i promjene temperature vazduha.
112. Dva suda napunjena vazduhom, medjusobno su spojena
kapilarom sa slavinoIn. Prvi sud se nalazi u parnom kupatilu tem-
perature 100 DC, a drugi u smjesi za hladjenje temperature ·-20 DC.
U pocetku , kada je slavina zatvorena, pritisak u prvom sudu je 4 .
10 4 Pa, a u drugom 1.5 . 10 4 Pa. Koliki je pritisak vazduha poslije
otvaranja slavine, ako je zaprerIlina prvog suda 250 ern 3 , a drugog
400 em 3 ? Sudovi ostaju svaki u svojoj sredini.
113. Smjei'ia od 24 g He i 8 g Hz na konstantnoj tempera-
turi zatvorena je u posudi. Koliki je odnos specificnih toplotllih
kapaeiteta pri kOllstantnom pritisku i konstantnoj zapremillu za tu
sInjesu ?---"
114. Prilikom izobarne ekspanzije kiseonika -0 2 utrosi se kolicina
toplote Q :-.=; 4 M J. Koliki dio ove energije se trosi na povecanje
njegove unutrasnje energije? Kolika ce biti ova energiju za ozon"(03?
Veze medju atoiriima u molekulu smatrati krutim.
1.17. NAUKA 0 TOPLOTI. CASNI ZAKONI 23
115. Jedan mol idealnog gasa izotermno ekspandira od zapremi-
ne V, do zapremine V 2 = 10V a zatim adijabatski ekspandira do
zapremine V3 = 2V2 • Konacna " temperatura gasa je Ts = 600 K.
Kolika je koliCina toplote dovedena gasu pri izotermiloj ekspanziji?
Koeficijent adijabate je K; = 1.41.
116. Idealni dvoatomni gas prolazi reverzibilan eikIus prikazan
na sliei. Odredi:
a) Ekstremne temperature
p
ciklusa u funkciji To.
B
b) Primljenu kolicinn
toplote u toku jednog cik- To
lusa u funkciji RTo. [
e) Ukupni izvrseni rad u
jednom ciklusu u fu.nkciji A
RTo·
117. U jednom celicnom sudu debljine dna d = 0.4 em i povrsine
dna S = 200 em' voda kljuca lla ternperaturi tk = 100°C. Sud se
nalazi na resou cija je temperatura t = 200°C. Ako se zanemare
bocni efekti odvodjenja toplote, koliko vode ispari svake sekunde?
Koeficijent toplotne provodnosti celika je ,,~: 66.88 WjmK, a spe-
cificna top Iota isparavanja vode qi = 2.26 M.Tjkg.
l18. Cilindricni parovod ima azbestnu oblogu kao toplotnu izo-
laciju. Spoljasnja povrsina obloge ima ternperaturu tl = 50°C, a
unutrasnja, koja nalijeze na parovod ima temperaturu t, = 120 DC.
Duzina parovoda je L = 65 m, spoljasnji precnik izolacione obloge je
d , = 13 em, a unutrasnji d, = 7 em. Odrediti koliCinu toplote koju
parovod preda okolini u toku 24 sata. Koeficijent toplotne provod-
nosti azbesta je 0.209 W / mK.
.119. Debljina zida nekog bojlera iznosi d 1 = 1.5 mrn. Cnutrasnja
strana bojlera prekrivenaje naslagorll krecnjaka debljine d 2 = 1 mm.
NaCi gubitak snage po 1 rn 2 bojlera, ako je unutrasnja temperatura
t, = 100 DC, a spoljna temperatura ts = 20 DC. NaCi temperaturu na
unutrasnjoj strani rnetala. Koeficijent toplotne provodnosti metala
. je"1 =75 WjmK, a krecnjaka "2 = 0.6 W/iiLK.
24 CLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
1.18 Molekularno-kineticka teorija
120. Odredi relativan broj molekula azota koji na temperaturi
T = 300 K imaju intenzitete brzina u intervalu (2100,2110) m/ s.
Uporedi ovaj broj sa relativnim brojem rnolekula vodonika pod i8-
tim uslovirna. Kolike su vjerovatnoce da molekuli azota i vodonika
posjeduju brzine u datom intervalu na datoj temperaturi.
121. Odredi vrijednost intenziteta srednje, efektivne i najvjero-
vatnije brzine molekula kiseonika u stacionarnom stanju na temepre-
turi T O.C 300 K. Nacrtati zavisnost I(v) ina njoj oznaCiti vrijednosti
V na;, V i v,!!, kao i I(vnaj), 1(15) i I(v,!!).
122. Nacrtati kvalitativni grafik raspodjele molekula idealnog
gasa u stacionarnom stanju po intenzitetima brzina. Kako se rnijenja
grafik kada se ternperatura gasa smanji cetiri puta? Koliki je odnos
najvjerovatnijih brzina, a koliki odnos vrijednosti Maksvelovih fun-
kcija raspodjele Za v :::::: Vnaj na tim temeraturama.
123. Smjesa vodonika i nekog nepoznatog gasa naiazi se u sta-
cionarnom stanju na temperaturi T = 300 _K. Analizorn intenziteta
brzina cestica u smjesi nadjeno je da je relativni broj molekula nepoz-
natog gasa koji ima intenzitete hrzina u intervalu (vnaj - 1, Vnaj + 1)
mj 8 jednak relativnom broju rnolekula vodonika koji imaju inten-
zitete brzina u intervalu (v -- 4.14, 15+4.14) mj s. Odrediti odnos
srednjih vrijednosti intenziteta brzina za gasove u smjeSi .
124. PolazeCi od izraza za broj rnolekula koji imaju intenzitete
brzina u intervalu izmedju v i v + dv naCi vjerovatnocu da molekul
1
idealnog gasa na stalno] ternperaturi T ima energiju u intervalu
E, E + dE! Odredi srednju vrijednost energije, srednju vrijednost
kvadrata energije i najvjerovatniju vrijednost energije translatornog
kretanja molek111a idealnog gasa, Cija je temperatura 273 K. Zavisi
li to od vrste gasa.?
125. U pecnici gdje se odrzava stalna temperatura 250 DC nalazi
se neko tijelo. Tijelo seiznese iz pecnice i ostavi da se hladi u pros-
toriji temperature 20 DC. Odredi vrijeme za koje ce se tijelo ohla-
diti do pet puta nize temperature, ako je koeficijent hladjenja tijela
3.4 . 10 4 8- 1 NakQ)1 koliko vreJ:nena, ad pocetka hladjenja, ce tem-
peratura opasti za 50, 100, 150i 200 DC?
126. U nekom sndu se nalazi kiseonik pod pritiskom 2 . 10' Pa i
1.18. MOLEKULARNO-KINETICKA TEORIJA 25
na temperaturi 80 DC. Izracnnati:
a) Broj sudara koje pretrpi jedan molekul u toku jedne sekunde.
b) Sredn.Ju duzinu slobodnog put a molekula kiseanika.
c) Koliko pu.ta ~i. se ~Tomijenila srednja duzina slobodnog puta
rnolekula, ako hI pn lstO.J ternperaturi pritisak iznosio 103 Pa.
Precnik rrlO~ekp-14 kiseonika iznosi d =,2.9 . 10- 10 m,) -njegova
rnolarna masa Je M = 32 g!mo[, a Bolcmanova konstanta je k c=
1.38 . 10- 23 J/ If.
;27,. V~~onik se nalazi u stacionarnom stanju na temperaturi
20 C I pntlsku 8 mFa. Precnik molekula je 0.2 nm. Kolika je
srednJa duzlna slobodnog puta rnolekula? Koliko sudara u 1 .s dozivi
rnolekul u OVom gasu? Koliko puta je ova srednja duzina slobodno u
puta veca od srednje duzine slobodnog puta na istoj temperaturi pri
normalnom atmosferskorn pritisku?
128. Na kojoj je visini pritisak tri pllta manji od pritiska na
povT.sini Ze.mlje? Te~p~ratura vazduha je 20 DC, a njena promjena,
kao 1 prOIDJena g sa vlSlnom se zanemaruje.
12~. D~ b~ odredio nurnericku vrijednost Avogadrovog broja N A-
P.eren Je rnJeno ~aspoclje~u koncentracije cestica gUIniguta, poluprec~
mka 0.212 rnrn ] za.premlnske mase 1 2 103 kg/'m 3 .suspend
L . '
'h U
ovaIll
vodi na t:emp:~~tl:ri 2.9? Ii. Odnos koncentra~cije cestica gumiguta
na" dva lllvoa CIJa Je vlslllska razlika 30 mm bio J'e 1875
_. '.
K 0 l'k .
1 a Je
vTlJednost Avogadrovog hroja?
130. Primjenjujuci kineticku teoriju gas Ova na metale i izolatore
izracunati ID.olarnu specificnu toplotu pri stalnoj zapremini za jedne i
druge ~ateTljale. N aci njihov odnos i uporediti sa eksperimentalnim
rezultatlIDa.
131. P~imje:r:j~ljuCi kineticku teoriju gasova na. elektronski gas
u m~talu:. lZ:vestl lzraz za koeficijent toplotne provodnosti metala
Atopl : nac.l. IlJegov odnos sa specjficnom elektricllOlIl provodnoscu u.
(IzracUnat,1 konstantu u Videman-Francovorn zakonu).
 26 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE 1.19. KRETANJE U ELEKTROMAGNETNOM POLJU 27

1.19 Kretanje u elektromagnetnom po- mogeno elektricno polje .: =1000 V / em pod uglom B = 60° u odnosu
na pravac linija sile elektricnog polja. Odredi brzinu Vo elektrona i
Iju rastojanje Xo tako da elektroni izlaze iz prostora u kome djeluje elek~
tricno polje kroz procjep S2 normalno na pravac elektricnog polja.
132. Izmedju horizolltalnih placa ravanskog kondenzatora kap-
Koliki je poluprecnik kruzne putanje ovih elektrona u hOIDogenorn
Ijica ulja predjc put S = 1.2 mnt. pod dejstvom sopstvene tezine uni-
magnetskom polju, indukcije B = 1O~2 T, koje djeluje u prostoru iza
, formnom l:>rzinoID, za vrijeme t = 0.1 minut. Ako kapljica nosi 5 ele-
procjepa 52.
mentarnih naelektrisanja, koliko elektrostaticko polje treba ostvariti
medju plocama kondenzatora da kapljica moze da miruje (lebdi) u
pprostoTu? Koeficljent viskoznosti vazdu,ha je 1.8 . 10- 5 Pas, za-
preminska masa ulja je 900 kg(m', a vazdubaje 1.2 k/grn'.
133. Elektroni dobiveni terrnoelektrollskorn ernisijom sa katode:
ubrzavaju se jednosrnjer-
L...--. ___ ._.X!?. __ ~_.
nim naponom U = 260 V i
I
poslije toga ulijecu normal-
no u homogeno elektrosta- 137. Izracunati skretanje elektrona u ukrstenoln stacionarnom
ticko poljc [ izmedj u plo~ elektricnorn i magnetskom poljn. Elektroni ulijecn u ukr:lteno polje
ca ravanskog kondenzatora.
----------------- pocetnom brzinorn Va. Pokazati da je ovo skretanje zbir skretanja
L d
Koliki je intenzitet elektro~ elektrona u sarnom elektricnom i sarnom. magnetskom. polju.
statickog polja {, ako elek~ 138. Maseni spektrolnetar prikazan je na slid. Rastojanje izrIle-
+
troni 'padaj u na ekran u u dju izlaznog procjepa 8 1 i ulazIlog procjepa 8 2 na instrumentu za
tacku y = ~5 ern, registraciju jonske struje je L = 50 em. Homogeno stacionarno Inag-
a linearne dimenzije sistema za skretanje S11 L = 10 ern i d = 5 ern netsko polje indukcije B 0.05 T djeluje u naznacenom srnjeru. Ako
(vidi sliku)? se napon izmedju ploea kondenzatora linearno nlijenja sa vremenOffi,
134. Elektroni sirokog spektra energije ulaze 11 homogeno sta- maksimalne vrijednosti jonske struje se detektuju u trenucima t1 i
cionarno magnetno polje indukcije B = 5.10- 2 T, pod uglom 0= a t 2 , kad su elektricna polja jaCine {, =15 kV i {2=60 kV 1m
Pod 1m.
30° (vidi sliku). Kolika je e~ pretpostavkom da su ispitivani joni jednostruko naelektrisani odredi
nergija elektrona koji lzlijecu nj ihove mase.
kroz drugi otvor koji je uda~ I
Snop.pozifivnih
!';> Jond
!jen 5 em od prvog otvora?
Koliko treba da bude mini~
malno rastojanje izmedju plo-
ca da ovi elekLroni ne udare 11 .~

gornju plocu?
135. Dokazati da u hOITlOgenOITl stacionarnom polju intenziteta
magnetske indukcije B 1 kineticka energija naelektrisane cestice ostaje
nepr~mijenjena.
136. Monoenergetski elektronL ulijecu kroz procjep 8 1 u ho:""-
-,
28 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
1.20 Osnove relativisticke teorije
139. Odredi vlastitu duzinu "tapa ako je u laboratorijskom sis-
temu refercncije njegova brzina v = c/2, duzina L = 1 m i ugao
izmedju stapa i pravca kretanja a = 30°.
140. ,u-mezoll, kre(:uCi se brzinoIn v = 0.99 c preleti od svog
mjesta radjanja do tacke rasp ada rastojanje L = 3 km. Odredi:
a) Vlastito vrijerne zivota tog mezona!
b) Rastojanje koje preleti rnezon s njegove tai'ke gledista.
141. Sistem 5' se krece u pozitivnom smjeru X-ese sistema S ~
brzinom v, pri cem,u se ose X i X' poklapaju. Neka su u momentu
poklapanja koordinatnih pocetaka 0 i 0' pokazivanja satova obaju
sistema u tim tackama jednaka null. NaCi brzinu prernjestanja tacke
u sisternu S 1 u kojo] je pokazivanjc satova obaju sistcm.a za citavo
vrijeme jednako.
142. Dvije cestice nalijecu jedna na drugu brzinarna VI = 0.5 c
i V2 = 0.75 c. N aCi relativnu brzinu druge cestice u odnosu na prvu
cesticu.
143. Cestica se u 8 sisternu krece brzinorn u pod uglom (Y 11
odnosu na X-osu. NaCi odgovarajuci ugao u sistemu Sf, koji se pre-
mjesta brzinom v u pozitivnorn smjerll X-ose, ako se ose oba sisterna
poklapaju.
144. ZaITllsljena kosmicka raketa poCinje da se krece konstantnim
u brzanjem 11/ = 10 9 u inercijalnim sistemima refcrencije, vezanim u
svakom momentu sa raketom. Pogon traje po zemaljskom vrernenu
t = 1 godinu. Odrediti za koliko se procenai:,a razlikuje brzlna rakete
od brzine svjetlosti na kraju vreluena t i predjeni put za to vrijerne.
145. Dokazati da je transfonnacija frekvencije za relativisticki
longitudinalni Doplerov efekat kod svjetlosti data relacijorn:
(1 - (3 v energije oscilovanja koje iznose 0, £, 2c) 3c, ... Prerna tome, kada
w V--~
I+{!
(! =
e takav oseilator emituje iii apsorbujeenergiju u vidu elektromag-
gdje je 1) brzlna kojom se krece izvor svjetlosti u odnosu na
prijemnik.
146. Po nekoj pravoj krecu se u istom smjeru po~matrac brzino!:n
VI = c/2) a ispred TIJega lzvor monohromatske svjetlosti bTzinom
1.21. TOPLOTNO ZRACENJE 29
V2 = 3/4c. Sopstvena frekvencija svjetlosti je woo NaCi frekvenciju
svjetlosti koju mjeri pOSlnatrac.
14-7. Kojorn brzinom se mora kretati vozilo da hi crvena svjetlost
sernafora, talasne duzine 700 run, presla u :telenu svjetlost talasne
duzine 550 nrn'?
148. Koliku je brzinu neophodno saopstitj tijelu da bi njegova
zaprerninska masa porasla. za 10%?
149. Izracunati irnpuls protona u A1 eV/c, gdje je c brzina svjet-
losti u vakuumu, ako je kineticka eIleTgija protona Ek .~, 5001\1 eV.
150. U hornogenom elektricnom polju jaC.ine {o~lO kV / em poone
se kretti elektron. Kroz koliko vremcna c.e njegova kincticka energija
biti jednaka rnoc2, gdje je rno masa mirovanja elektrona?
151. Izracunati ubrzanje elektrona koji se krece duz silnica ho-
mogcnog clektricnog polja E =25 kV / em,) u momentu kada je njegova
kineticka energija 0.5 'moc 2 , gdje je rno rDasa rnirovanja elektrona.
152. Cestica mase rnirovanja m,o pocinje u trenutku t -:: : ;- 0 da se
krece pod dejstvorn statue sile F. NaCi zavisnost brzine i puta od
vrem_ena.
1.21 Toplotno zracenje
153. Pokazati cIa 8U spektralna ernisl0na snaga apsolutno crnog
tijela Ev i spektralna gustina energije zracenja 'W v povezane relacijom
c
Ev =-w
4
v
NaCi veZll izmedju ukupne emisione snage apsolutno crDog tijela E i
ukupne gustine energije zra.cenja w.
154. Da bi izveo svoju formulu za spektralnu gustinu energije
zracenja Plank je pretpostavio da atomi iii ITlolekuJi u CVTstom ti-
jelu mogu da 08ci1u.1u sarno tako da posjeduju odrcdjene vrijednosti
netnog zracenja, onda i taj emitovani ill apsorbovani iznos energije
mora biti cjelobrojni urIlnozak najrnanjcg iznosa E; koji se naziva
kv~nt energije oscilov(t,nja. Na osnOVll ovih pretp?sta.vki izvesti Plan-
kovu forillulu za spektralnu gustinu cnergije zracenja apsolutno cr·nog
tijela i zakljllCitl cemu treha da bude jednako c.
30 CLAVA I. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
155. KoristeCi Plankovu formulu za spektralnu gustinu energije
zracenja IlaCi izraz za spektralnu emisionu moe apsolutno crnog tijela
na temperaturi T. Izraziti je u zavisnosti od frekvencije v i talasne
duzine ).. Nacrtati ih za tri razliCite temperature T, < T, < T 3 •
156. PolazeCi od Plankovog zakona zracenja apsolutno cmog ti-
jela izvesti:
a) Vinov zakon pomjeranja,
b) Stefan-Bolcrnanov zakon i
c) izracunati Vinovu i Stefan-Bolcruanovu konstantu.
157. Metalno vlakno precnika d = 0.01 ern nalazi se u evakuira-
nom balollu. Propustanjem stalne istosmjerne struje temperatura
mu se odrzava konstantnom T = 2500 K. Specifieni otpor metala
od koga je napravljeno dakno je p = 2.5· 10- 6 Om. Kolika jacina
struje protice kroz vlakno 1 ako snlatramo da zraCi toplotnu energiju
kao apsolutno crno tijelo. Gubitke toplote provodjenjem zanemariti.
1.22 Fotoelektricni i Korn.ptonov efekat
158. Cista povrsina cinka obasja se ultraljubicastorn svjetloscu
talasne duzine ).. := 25:).7 nrn (jedna linija iz zivinog spektra). Ako
je izlazni rad elektrona kod cinka _~- =.' 4.3 eV) kolika je maksirnalna
energija enlitovanih fotoelektrona? Koliki je napon zaustavljanja
takvih fotoelektrona?
159. Maksirnalna talasna duzina svjetlosti koja moze da izazove
fotoelektricni efekat na metalnonl natrijuIDu je Arnax = 545.0 nm.
a) Odrediti rnaksirnalnu brzinu izbijenih elektrona iz natrijurna,
ako se on abasja svjetloscu talaslle duzine ). = 200.0 nrn.
b) Koliki je zakocni napon za fotoelektrone izbijene iz natrijuma
pod uticajem te svjetlosti?
160. U tabeli Sll navedcni eksperimentalni rezuitati mjerenja za-
kocnog napona za fotoelektrone koji se izbijaju pod uticajerll svjet-
losti talasne duzine koja odgovara glavnirn linijama u spektru zive:
,, I
Talasna duiina I
(nml ___ 5461492 I 436 405 I 369 313
-?akocni napon
(V) I 0.40 I 0.60 0.90 1.20 11.50 2.10
1.23. ATOMSKA FIZIKA 31
N a osnovu ovih podataka nacrtati grafik na milimetarskom pa-
piru i sa njega odrediti Plankovu konstantu i izlazni rad elektrona
iz rnetala koji je koriiiten u eksperimentu. Odrediti iste velicine
metodom najmanjih kvadrata. Uporediti ih sa onim odredjenim sa
grafika.
161. Kvant X-zracenja talasne duzine .\ = 0.1 nrn rasijava se
na slabo vezanom elektronu atorna rnanjih rednih brojeva, pri. cemu
produzava da se krece pod uglorIl e = 90(;. Izracunati energiju koju
prirni elektron i ugao pod kojim produzi da se krece nakoll sudara.
162. Rendgensko zracenje talasne duzine ..\. = 0.004 nrn rasijava
se na grafitu. Odrediti impuls fotona koji se rasije pod uglom e = 30 0
i kineticku energiju uzrnaklog elektrona. Da Ii u rasijanorIl zracenju
pod titn uglonl ima zracenja sa talasnorn duzinom jednakom upad-
rlOIrl zTaeenju?
163. Kada se fotonirna talasne duzine ). = 2.4· 1O~3 nm bornbar-
duje materijal za rasijavanje, registruje se zracenje sa promijenjenom
talasnom duzinom pod uglom 0 = 60 0 U odnosu na kretanje upadnih
fotona. Izracunati:
a) Talasnu duzinu fotona rasijanih na slabo vezanim elektronimal
b) U gao uzmaka elektrona.
164. U eksperimentu sa rasijanjern X-zracenja, upotrijebljeni su
fotoni energije E j = 0.200 M-e1i. Rasijani fotoni sa prornijenjenom
talasnom duzinom registrovani su pod uglom 0 = 90° u od~osu na
srnjer upadnih fotona. Kolika je energija (u MeV) rasijanih [otona i
uzmaklih elektrona'! Razrnotrite da Ii se u tom slucaju opaza vazenje
zakona 0 odrzanju energije?
165. U eernu se razlikuje rasijanje fotona elektronirna od rasijanja
fotona protonima? Koliki bi bili pomaci talasne duzine ,-zracenja
(). = 0.2· 1O~3 nm) pIi rasijanju protonima i slabo vezanim elektron-
irna pod uglom e = 90 0 ?
1.23 Atorn.skafizika
166. a) Koristeci Borov model atorna i Borove postulate izvesti
lzraz za racunanje --i izracunati..- poluprecnike prva tri stacionarna
stanja!

32 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE
b) Kolike su periferijske brzine kretanja elektrona na tim puta-
njarna?
c) Koliko se rar,likuju ugaone brzine elektrona U osnovnorn i pr-
vom pobudjenom stanju?
d) Kolike 811 kineticka i potencijalna energija (u eV) atoma vo-
--donika kada se on naJazi U osnovnom kvantnorn stanju?
e) Kolika je ukupna energija aloma (u eV)?
f) Kolika je milliumlna energija (u eV) potrebna za jonizaciju
atoma vodonika U osnovnom stanju?
Smatrati da je rrlasa jezgra mnago puta veca od mase elektrona
(m J beskonac:na).
167. Monohrornatska svjetlost nepoznate talasne duzine pada
na atome vodonika koji se nah1.ze U OSIlQVnOrIl. kvantnom stanju. U
ernisionom spektru vodonika koji se dobiva poslije interakcije fotena
sa atomima vodonika_ javlja se ukupno sest spektralnih linija. Odre-
diti talasn€ duzine ovih spektralnih linija i energiju fotona upadne
svjetlosti.
HiS. Svjetlost od cijevi za praznjenje u kojoj se nalazi vodonik
pada normalno n3. difrakcionu re3etku koja ima 590 proreza na 1 m.rn.
Pri tome se prvi difrakcionj maksimum 7,a Hex (crvena linija u Bal-
merovoj seriji) nocl pod uglom 0 = 23°. Odrediti:
a) Talasnu duzinu te svjetlosti.
b) Ridbergovu konstantu.
169. U atomu vodonika elektron prelazi iz stanja Cija je energija
veze Eli = 0.54 el/ u stanje Cija je energija pobudjivanja Ee.x
10.2 eV.
a) Odrditi kvanlne [yrojeve koji odgovaraju Qvim stanjima.
b) Izracunati taiasnn duzinu emitovanih fotona!
c) Kojoj spektralnoj seriji pripada ta talasIla duzina?
170. Pri n(-celasticnorD sudaru elektrolla Inase m sa atomom vo-
donika IDase M koji mirllje, atoTn prelazi u pobudjeno stanje, e.ija je
energija za LiE- vera od e.nergije osnovnog stanja.
a) Dokazati da minimalna kineticka energija elektrona Ekrnin mo-
ze biti odredjen<-t kao
E kmir:
rn+M
= --·-t::.E
1v[
I
I
I 1.24. NUKLEARNA FIZIKA
33
Ii . b) NaCi minimalnu kinetiC:ku energiju elektrona pri neelasticnom
sudaru sa atom om vodonika koji miruje, koja je potrebna da prebaci
I atorIl vodonika iz osnovnog u drugo pobudjeno stanje.
c) Rijesite prethodni zadatak kada bi cestica koja nalijece hila
proton.
,171. Ne :uzimajuCi U obzir kretanje jezgra kod jednostruko joni-
zovanog atoIDa H e+, izraclinati Ridbergovu konstantu, energij~ en-
e~~etskih nivoa za n = 1,2,3 i 4. Nacrtati na milimetarskom papiru
dlJagram energetskih nivoa za H e+ i H. Sta se moze zakljuCiti pos-
matranjem dijagrama?
72. Rijesiti prethodni zadatak sarno ·uzeti dvostruko jonizovani
atom litijuma L£++.
. 173. a) Izvesti izraz za energiju atorna vodonika i njemu slicnih
Jona kada se uzme u razmatranje i kretanje jezgral
b) Kolikom moe; razlaganja tre ba da raspolaze spektralni uredjaj
da bi se mogle vidjeti kao odvojene .Ho:. linije koje daje smjesa obicnon-
vodonika i tricijuma. C>
174. Svjetlost iz cijevi za praznjenje u kojoj se nalazi vodonik
obasjava fotokatodu.
. a) Odrediti razliku kinetickih energija elektrona koji nastaju pod
deJstvom svjetlosti Iinija Ha i H~.
b) U kakvoj je vezi ova razlika energija sa jednom od iinija u
PaSenovoj seriji?
1.24 N uklearna fizika
175. Aktivnost nekog preparata umanji se 71 = 2.5 puta za t = 7
dana.
a) Izvesti zakon radioaktivnog raspada!
b) NaCi period poluraspada datog preparata.
176.-"Radioaktivni natrijum llN ([25 se raspada emitujuCi {3-ces-
tice. Period poluraspada natrijuma je T 14.8 sati. Odrediti broj
atorna koji se raspadnu u 1 rng natrijllma za 10 sati.
~77. Odrediti masu oiova Pb"(l6 nastalog radioaktivnim raspada-
njem 1 kg. Cistogr.:
238
, od nastanka Zernlje (prije t= 2.5.10 9 godina),
ako Je VTlJeme poluraspada uranovog izotopa T = 4 ..5 . 109 godina.
 GLAVA 1. ZADACI ZA AUDITORNE VJEZBE 35
34

178.Dat je sljedeCi radioaktivni niz:

38
5 r90 f3-~~~_ .., 39 f3= __
yOO _ _ _ (stabilan)
T = 28god T = 64.2sata
9o
U trenutku t = 0 izdvojen je Cist preparat stroncijurna 5r Cija je
rnasa mSr = 1 rng. Kolika je rnasa cirkoniju.rna. Zr90 dvije godine Glava 2
posilJe izdvajanja stroncijuma?
179. Radioaktivni element, Cija je konstanta radioaktivIlog ras-
pada ..\. stvara se konstantnom brzinom q. U pocetnom trenutku
t = 0 radioaktivni element nije postojao (No = 0). Dokazati da
Zadaci za kontrolisano
je broj radioaktivnih atorna poslije vrernena t, koje je jednako peri-
odu poluraspada T, jednak polovini ravnoteznog broja radioaktivnih
ucenje
atoma.
180. Izrai'unati energetski efekat Q nuklearne reakcije

2.1 Kinematika translatornog kretanja

Da Ii je reakcija egzoenergetska ili endoenergetska ?
181. Alfa cestica sa kinetickorD energijonl Ek = 7 MeV elastic no
se rasije na jezgru L£6 koje je bilo u stanju rnirovanja. Odrediti
kineticku energiju uZIIlaklog jezgra ako je ugao medju pravcirna kre-
tanja poslije sudara B = 60°
182. Elektricna snagajedne nuklearne elektricne centraleje Pol =
100 MW. Koeficijent korisnog dejstva nuklearne elektrane je 1) =
25%. Koliko se cistog goriva U 235 utrosi u toku svakog sata rada
nuklearne elektrane?
1. Tijelo lZVTsi dva uzastopna, po brojnoj vrijednosti jednaka
pomjeranja, brzinarna VI :::-.::: 20 mj s pod uglom 0::] = 60° i V2 =
40 mj s pod uglorn "" = 1200 u odnosu na zadani smjer. Odrediti
srednju brzinu .
/!lie!!. v ~, 23.09 m/8, f3 = 900
'.I 2.)Dva broda se krecu po rnirnoj je,erskoj vodi brzinarna V, =
36'1dh/h i V2 = 72 km/h pod uglorn '" = 30 0 jedan prerna drugorn.
Odrediti brzinu prvog broda U odnosu na d~rugi, a" zatim brzinu dru-
gog hroda U odnosu na prvi. ZakljuCi! \
Rjes. V,2 = V21 = 104.7 km/h, V12 = ~-V;,
3. Motorni camac se krece brzinom v = 10 m/ s U odnosu na
vodu u rijeci pod uglorn Q = 1200 u odnosu na srnjer njenog toka.
Ako je brzina vode u rijeci, u odnosu na obalu v, = 4 km/h, odredi
rczultujucu brzinu camca U odnosu na ohain.
Rje!!. Vr = 10.68 m/ s, f3 = 117,92°
4. Posmatrac koji u trenutku prolaska voza stoji pored njegovog
prednjeg kraja, konstatovao je da je prvi vagon prasao pored njega
za vrijerne t = 4 8. Koliko ce se dugo pored njega kretati n-ti ( 10-ti
) vagon? Kretanje voza srnatrati jednoliko ubrzanim . Uzeti da je
prvi vagon lokornotiva, iste duzine ka:o~ i vagoni. Graficki prikazati
36 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
v(t) i 5(t) za to konkretno kretanje, ako bismo uzeli da je duzina
vagona L = 15 m.
Rjd. t = O.SI 8
5. Uz strmn ravan gurnu se kolica. Na rastojanju S = 30 em
od pocetka puta kolica su bila dva puta: kroz 1 sekundu i kroz 2
sekunde od pocetka kretanja. Odrediti pocetnu brzinu i ubrzanje
kuglice smatrajuCi ga konstantnim.
Rjd. va = 0.45 ml s, a = 0.3 ml3 2
~"@ Tijelo sa pocetnom brzinom Vo = 10 m/ s poene da 5e krece
jednoliko usporeno i zaustavi 5e presavsi put Sz = 20 m.
a) Koliko je usporenje tijela?
b) Koliko je vremena potrebno za zaustavljanje tijela?
c) Nacrtaj grafik zavisnosti v(t) i 3(t)!
Rjd. a = 2.5m/3 2 , t z = 48
7. Covjek koji 5e nalazi u sobi na petom spratu vidi kako pored
njegovog prozora proleti odozgo saksija sa cvijecem. Rastojanje 2 m,
jednako visini prozora saksija proleti za 0.1 s. Vis ina jednog sprata
je 4 m. UzimajllCi da je g ,= 9.81 ml 3 2 , odrediti sa kojeg je sprata
pala saksij a?
Rjd. n = 10
~) Lopta pacine na raVIlU povrsiu-q. sa visine 20 rn i odskoei na
visinu 8 m.
a) Kolika je brzina lopte neposredno prije sudara sa povrsinom?
b) Koliko je vremena proslo od momenta kad je pocelo padanje
do dostizanja najvise tacke poslije odskoka?
c) Kolika je brzina lopte neposredno poslije odskoka?
Rjes. a) v = 19.81 mis, b) t = 1.28 3 , c) v.o= 12.52 rn/s
9. Pod kojim uglom u odnosu na horizontalnu ravan treba u-
praviti mlaz vode da hi dostignuta rnaksimalna visina hila jednaka
dometu? Koliko je tada vrijelne kretanja mlaza kroz vazduh?
Rjeif. a = 63.4°, tk = 0.18vo (s)
10. Voz se krece po krivini poluprecnika krivine r = 400 rn
pri cemu je njegovo tangencijalno ubrzanje at = 0.2 mj 8 2 . Odrediti
njegovo norrnalno i totalno ubrzanje u trenutku kad je njegova brzina
11 = 10 mls.
RJeii. an = 0.25 ml 8', a ~" 0.32 ml8'
2.2. KINEMATIKA OBRTNOC KRETANJA 37
2.2 Kinelllatika obrtnog kretanja
11. Automobil se krece brzinorn Vo = 60 km/h. Poslije pocetka
kocenja on se kretao pravolinijski sa promjenljivim usporenjem i
zaustavio se nakon 3 sekunde. Za to vrijeme je presao put S = 20 m.
Odrediti srednju vrijedpost uf;aone brzine i ubrzanja tockova auto-
mobil a za vrijeme kocenja. Poluprecnik toi'ka je 0.23 m.
Rjes. W M • = 36.23 radjs, a Br = 24.15 radj 8 2
12. Pri krllznom kretanju materijalne tacke radijus vektora r =
e
0.8 m opise ugao = 1500 , pri cemu joj se periferijska brzina promi-
jeni od v, = 0.4 m/8 do "", = 1.5 m/8. Odrediti tangencijalno
ubrzanje tacke na tom putu ako se zna da se brzina na tom putu
1
ravnomjerno povecavala.
Rjes. at = 0.5 m/8 2
13. Neko tijelo poCinje da se obrce konstantnirn ugaonim ubrza-
njem a :-::: 0.04 radj 3 2 • Kroz koliko vremena, od pocetka obrtanja, ce
totalno ubrzanje bilo koje tacke tijela biti usmjereno pod uglom 76°
U odnosu na srnjer njene brzine?
Rjd. t = 10 s
14. Tacka A se nalazi na obodu tocka radijusa r = 0.5 m koji se
kotrlja bez klizanja po horizontalnoj povrsini brzinom Va = 1 mls.
NaCi:
a) moduo i smjer vektora totalnog ubrzanja tacke A,
b) ukupni put 5 koji predje tacka A izmedju dva uzastopna dod ira
I s povrsinom.
Rjel!. a) a=2m/s',(3=0,b) 5=3.14m
15. Rotor elektromotora koji se vrti ugaonom brzinom W =
314 radj 8, nakon iskljucenja vrti se jednoliko usporeno i zaustavi
t nakon 1680 obrtaja. Koliko je ugaono usporenje rotora?
!" R.ieS. a = 4.67 rad/8'
16. Tocak koji irna 12 jednako udaljenih paiaca, za vrijeme obr-
I
I
tanja se fotogralise sa ekspozicijom 0.04 s. Na snimku se vidi da
se svaki palac za to vrijeme obrnuD za polovinu ugla izmedju dva
susjedna palca na tocku. N aCi ugaonu· brzinu tocka.
I
.1
Rjd. w = 6.54 radl3
17. Mali teg opisuje krug radijusa 5 ern krecuCi se konstantnirn
J tangen~fjalnim u brzanjem at = 0.05 mj 8 2 • Cernu je jednaka perifer-
/~
38 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UC:ENJE 2.4. GRAVITACIJA 39

ijska brzina tega na kraju petog obrta? Kolika je njegova ugaona ako se poslije sudara tijelo
brzina i ugaono ubrzanje u tom trenutku ? m2 odvoji od petlje na visi-
ni h = 1.125 m, a prvo tije- R
RJeif. Vt = 0.396 mis, w = 7.92 rad/s, IT = 1 rad/s'
18. Kamen se baci pod uglorn Q = 60 0 prerna horizontali, poce-
10 vrati nazad po zIijebu, a
tnorn brzinorn Vo = 19.62 m/ s. Koliko je norrnalno, a koliko tangen- zatim ponovo kliznuviii, od-
cijalno ubrzanje kanlena nakon 0.5 S od izbacivanja ? vaja se od petlje u istoj tac-
ki kao i mz? Trenje zane-
RJei3. an = 6.18 m/ S2, at = 7.62 m/ s'
mariti.
RJeif. H = 32h-!j-
rn.
(m, - mI)2 = 5.25 rn
l

2.3 Dinalllika translatornog kretanja

19. Tijelo mase rn = 10 kg podiie se polagano (bez ubrzanja)
2.4 Gravitacija
po zlijebu visine h = 3 m i duzine osnovice b = 6 m. Znajuci da je 23. Tanak homogen stap duzine L = 2a i mase M nalazi se na
koeficijent trenja izrnedju tijela i zIijeba !1 = 0.2 odrediti: rastojanju d = 2a od cestice mase m koja Ieii na pravoj koja prolazi
a) rad spoljasnje sile (vui'ne sile), normalno kroz njegov centar.
b) rad sile teile, a) Naci intenzitet sile F kojom stap djeluje na cesticu.
c) rad sile trenj a i b) Razmotriti slucaj d » L
d) rad sile normalne reakcije. c) Uporediti sHu F sa silom F' sa kojom bi djelovale rnaterijalnc
RJeil. a) Av = 412 J, bJ AG =··294.3 J, cJ A" = -117.7 J i dJ ta<:ke rnasa M i rn koje se nalaze na medjusobnom rastojanju d = 2a.
AR =0 d) Izracunati siiu rnedjusobnog djelovanja ako hi cestica hila na
20. Dvije kugle masa rrI-I = 2.5 kg i m2 = 1.5 kg krecu se jedna osi stapa na rastojanju d = 2a od njegovog centra.
prema drugoj brzinama VI = 6 Tn/ s i V2 = 2 m/ s. Odrediti: . Rjes.
a) brzine kugli poslije sudara,
b) kinetii'ke energije kugli prije i poslije sudara i a) F = "i~ai sinarctan(O.5), b)
c) energiju koja se utrosi na deformaciju kugli pri sudaru. c) ~ sin arctan(0.5)' d)
Sudar smatrati centralnim idealno neelasticnim.
Rjes. a) v = 3 mis, b) Ek 48 J, E~ = 18 J e) Q = 30 J 24. Odrediti gravitacionu silu F koja djeluje na tackastu masu
21. Dva tega masa Tn, = 10 kg i rn2 = 15 kg objeseni su na koja se nalazi u unutrasnjosti homogenog sfernog sloja.
neistegljivu Iaganu nit duzine L = 2 m, tako da se dodiruju. Manji RjeS. F = a
teg se otkloni za ugao 0: = 60° i pusti. Na koju visinu h, U odnosu na 25. NaCi gravitacionu potencijalnu energiju veoma tankog ho-
ravnotezni polozaj sistema, ce se popeti tegovi poslije sudara? Sudar mogenog sfernog sloja i cestice rnase m koja se nalazi na rastojanju r
smatrati centralnim, idealno elasticnim. od centra sfernog sloja. Masa sloja je M i poluprecnik R. Razmotriti
RJ·eS. h, = 4 em, h2 = 64 em slucajeve:
22. Tijelo mase m, = 0.1 kg pustimo daklizi niz kosi zIijeb, koji a) r > R
prelazi u l)rnTtvu petlju" poluprecnika R = 0.75 ITL U najnizoj tacki b) r <R
ono se idealno elasticno su.dari sa tijelom .rnase· -rnz = 0.30 kg koje je' c) Graficki predstaviti zavisnost ~p( r) za oba slucaja.
mirovalo (vid\ sIiku). Sa koje visine je pusteno da klizi tijelorr", Rj'eJ. a) Ep =. ~~l'Mr!!!' b) Ep = --1~1n
 40 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE 2.5. DINAMIKA ROTAClONOC ImETANJA 41

25. SmatrajuCi Zemlju homogenom lop tom poluprecnika R z , i
zanemarujuCi otpor vazduha, odrediti potencijalnu energiju Ep( r)
sistema Zemlja- tijelo koje se moze pomjerati kroz uski kanal napravl-
jen kroz Zemlju duz njene ose (Predpostaviti da je potencijalna en-
ergija tijela na beskonacnosti od centra Zemlje jednaka nuli). Kolika
je potencijalna energija Ep(O), kojom raspolaze sistem kad je tijelo u
centru? Uporediti Ep(O) sa potencijalnorn energijom kad je tijelo na
povrsini Zernlje Ep(Rz).
Rjd.
Ep(r) = -21fp/m (R;.- 'i),
Ep(O) = -21fp/mR" Ep(O) = %Ep(Rz)
26. Data je homogena kugla mase M i poluprecnika R. NaCi
jacinu gravitacionog polja § i potencijal tp gravitacionog polja te
kugle kao funkciju rastojanja r od njenog centra (za r < R i r > R).
Nacrtati odgovarajuce grafike za ,9(r) i I"(r).
RJ·eii.
29. Sm,atrajuCi daje gravitaciono polje Mjeseca na mjestu gdje se
nalazi Zernlja nehomogeno, dati objaSnjenje kako se pojavljuju plirna
i osjeka.
2.5 Dinarnika rotacionog kretanja
30. Izvesti izraz za racunanje momenta inercije:
a) Tankog homogenog stapa u odnosu na osu koja je norrrHllna
na stap i prolazi: 1) kroz jedan njegov kraj i 2) kroz njegov centar
rnase. Masa stapa je m, a njegova duzina L.
b) Tanke hornogene pravougaone place u odnosu na osu koja pro-
lazi normalno na plocu kroz jedan njen vr1. M,asa ploce je m, duzina
a i sirina b.
c) Homogenog diska U odnosH na osu simetrije koja je normalna
na ravan diska. Izracunati taj moment ako hi disk hio ad bakra za-
prerninske mase p = 8900 kg/m,3, debljine 1> = 2.0 rnm, i poluprecnika

,9(r) =
__ ~:11!. r
r <
ltr'-
R.
rp=
-27rpry (R2 - i'.) r < R R = 100 mm,
{ ---l r 2 ' r:2:R { ... ryM
3' -
d) Tankog kruznog prstena u odnosu na osu koja prolazi kroz
, ' r>
-
R
centar prstena normalno na njegov11 ravan, ako su ullutrasnji i vanjski
27. Odrediti odnose ubrzanja a,
koje gravitaciona sila saopstava
poluprecnici RI i R 2) respektivno, masa m, i sirina. b. (Rl ~ R2 ~ R).
e) Homogene kugle 11 odnosu na osu koja prolazi: 1) kroz centar,
tijelu na povrsini Zernlje, ubrzanja a2 koje centrifugalna sila iner-
cije saopstava tijelu na ekvatoru i as ubrzanja koje Sunce saopstava 2) kroz jednu tacku na njenoj povrsini u pravcu tangente. Masa
tijelirna na Zernlji. kugle je m, a poluprecnik R.
Rjeii. RJ'eii, a) 1) 1= =L' 2) 1 = =L'
3 ) _ 12
b) I = "'i,'+b')
3' 7

c) 1= =~' = 2.8.10- 3 kgm' d) 1 = mR', e) 1) I = ~mR2, 2)

a, -, "1 M ,
R;
h'
1" , 0., a2 1 0.0034 )' = .!..mR2
5
0., as "1 M , !>&. a, 0.0006 31. Na masivni nepomicni kotur mase m'l i poluprecnika r na-
R; I HZ,
motana je lagana nerastegljiva nit, koja je jednirn krajern vezana za
28. Satelit bi trebao da se krere u ekvatorijalnoj ravni Zernlje u jednu tacku na obodu kotura, a na slobodni haj je privezano tijelo
blizini njene povrsine po kruznoj putanji u smjeru) ili u suprotnom rnase m. U trenutku t = 0 sisteIIl se prepusti samOIIl sebi i on poene
. smjeru ad njenog abrtanja ako sopstvene ose. NaCi , u sistemu refer- da s'e krece. NaCi moment koliCine kretanja sisterna u trenutku i
encije vezanom za Zernlju, koliko puta je kineticka energija satelita od pocetka kretanja. Predstaviti na .crtezu vektor rIlomenta koliCine
u drugom shicaju veca od one u prvom. kretanja sistema U odnosn na osu oko koje se obrce kotur.
RJes. Ek2 =J~::~:)2 = 1:_27, R
Jeso
0 .. L ~ 2:m(:m+:md
~ 2:m+:m1 rg
t
32;-- U sistemu °kao na slid poznate su mase tij"ela rnl = 4kg i
vl-prva' kosmicka brzina
vTperiferijska brzina tacaka na povrsini Zernlje rnz 2kg, koeficijent trenja /1 = 0.1 izmedju tijela rnl i horizontalne
 42 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE 2.6. IiIDROS'TATIKA I IIIDRODINAMIKA 43

podloge, kao i masa kotura m = 10 kg, koji mozemo smatrati ho- objeseni su u jednoj istoj tacki A, oko
mogenim diskom. Nit se ne kHze po koturu. U trenutku t = 0 tijelo koje mogu slobodno oscilovati. Duzina
m2 pocne da se spusta. ZancmarujuCi masu niti i trenje U osovini maternatickog klatna je jednaka duzi-

.~
ni stapa. Kuglica klatna se otkloni u
kotura, naCi rad sile trenja
stranu tako da se podigne na visinu h u
koja djeluje na tijelo ml za odnosu na svaj najnizi palazaj. Aka se L
.. m
vrijeme t = 5 S od pocetka m, kuglica pusti ana se neelastiCno sudari
kretanja. Kolika je kinetic- -':'--.-.~.
sa stapom. Kako ce se kretati kuglica
ka energija sistema u tom i donji kraj stapa poslije sudara i na
trenutku? Koliko je sma-
koliku visinu ce se podiCi.
njenje potencijalne energije
sistema? Smatrati da tijelo m, Rjes. Ii = (2rn+1I)(~hm+M)
35. Rijesiti prethodni zadatak pretpostavljajuci daje prije sudara
ml ostaje
bio otklonjen stap ( njegov donji kraj podignut za h).
stalno na horizontalnoj podlozi i da nema trenja u osovini kotura R- , f
]CS. ~I =3M'h
2(3m+Mr'~
kao ni sa vazduhom. ' 36. Sa jedne iste visine strme ravni istovremeno pocnu da se
kotrljaju homogeni valjak i kugla jednakih poluprecnika.
Rjd. a) Koje tijelo ce irnati vecu brzinu na nekoj datoj visini?
b) .Koliko puta ?
c) Koliko puta ce brzina jednog tijela biti veca od brzine drugog
u datom trenutku?
I,
RjcS. a) kugla , b) Vk = V11._14'v v, c)"-k
v"
=
14

33. Oko horizontalne ose moze slobodno (bez trenja) da se vrti

2.6 Hidrostatika i hidrodinamika
poluga mase m = 1 kg (vi-
di sliku). Na krajevima po luge 37. U spojenirn sudovima se nalazi ziva. Povrsina presjeka
smjestene 8li tackaste mase ml = jednog kraka je cetiri puta veca ad povrsine presjeka drugog. U uski
0.2 kg i rn2 = 0.3 kg. Prepusten o krak se nalije stub vode visine Ii = 70 em. Za koliko se podigne ziva
sam sebi sistem prelazi iz hori- m,(t==+===~====3+m, u sirern, a spusti u uzem kraku U odnosu na prvobitni polozaj. Za-
L, L~
zontalnog u vertikalni polozaj. preminska rnasa vode je Po = 103 kg / m S , a zive P = 13.6.103 kg / m 3 •
Rjes. hI = 'i¥!J1 H = 4.1 em
Koliku c~ brzinu imati masa m2 u najnizoj tacki putanje, aka je
'P
38. Pravilan drveni cilindar pliva na povrsini vode take da se u
L1 = 0.2 m I L2 = 0.8 m.
vodi nalazi 0.9 njegove visine. Koji dio visine dEndra ce bit~ poto-
pljen u vodu ako na vodu nalijemo sloj ulja koje potpuno prekrije
Rjes. v = Lzw, w = V2~~" V = 2.16 m/s cilindar. Zapreminska masa ulja je Po = 0.8.10 3 kg/m" a vode
Po = 103 kg /m 3 •
34. Matematicko klatno mase m i stap rnase M (vidi sliku) Rjd. h, = H /2
 44 GLAVA 2. ZADA.CI ZA KONTROLI5ANO UGENJE 2.7. 05CILATORNO KRETANJE 45

39. Sa visine h = 1 m iznad nivoa miTne jezerske vode pusti RJes. x = -0.29 m, = -0.8 m.ls
Vx
se da slobodno pada mala sfeTna kuglica od materij-ala zapreminske
3 44. N a krajeve opruge kao na sEci pricvrscena su dva tijela rnasa
mase p = 920 kgjrn • Na kojoj dubini u vodi ce se zaustaviti ta ml i mz. Ako oprugu rasteg-
kuglica? Koliko vremena ce se kretati kuglica kroz vodu? Otpor nerno; drzeCi za tijela i pustimo
vode zanemeriti, a gustinu srnatrati poznatom. obje mase istovrerneno, nastace
· ' H = --:::-
RJe5. I' h
= . -' .'
1L) m, t, = 2t = - - - = 104 s
2py'2ih oscilatorno kretanje. Odrediti
mz
. .PO ~• • (po-p)g'
40. Kroz honzontalnu kapllaru unutrasnjeg poluprecnika r period oscilovanja sistema. Kru-
1 mm i duziIie L = 2 ern koja se nalazi na boenoj strani otvorenog tost opruge je k. Sva trenja, kao
cilindricnog suda poluprecnika R = 2 em istice ulje koeficijenta i otpor vazduha za~em.ariti.
viskoznosti 1] = 1.2 Pas i zapreminske mase p = 900 kg/rn 3 • Iz- Rje[;. T = 27fyi~.. m =
k'
.2'l1."'.L
ffl.,j-+m.2

~acunati kolika je brzina Vl isticanja ulja kroz kapilaru, a kolika je 45. Ako bi se kroz Zemlju probio tunel, u nekom pravcu koji ne
brzina spustanja nivoa ulja. u cilindricnom sudu u mornentu kada je prolazi kroz centar (vidi sliku), i u njega,
nivo ulja nad sredistem kapilare h .= 26 em. Smatrati da ne dolazi u tacki A postavilo tijelo mase m,
do zadrzavanja ulja na zidovima suda. ono bi, ukoliko nema trenja, vrsilo m
R' .. afl h j ,
Jes. v] = 81}i- = 1.2 em s, v = "k2Vl = 0.3,10- 2 cm/s harmonijske oscilacije. Dokazati to! A
41. Iz cilindricnog suda vlsine h = 1 m i poprecnog presjeka Zernlju smatrati homogenorn kuglom
povrsine S lstice voda kroz otvor na dnu. OtVOT na dnu je kruznog zapreminske mase p = 5.5.10 3 kg/m s
oblika povTsine 5, = cO / 400. Izracunati za koje vrijerne ce voda Rotaciju ne uzirnati u obzir. Naci pe-
isteCi iz suda, ako je on u pocetku bio napunjen vodom do vrha. riod j;ih oscilacija.
Kontrakciju mlaza fie uzimati 11 obzir. · " F x = -si7rpmx,
RJes, 4

·'·t~1./2h(2
RJes ~2) l' = . f'Fi .:= 84.5 m£n
. . - s~ V -,; cO .- ", == 180 5
V IP
4.2. Na zidu suda sa vodom napravljena sujeda~ nad drugim. dva 46. Neka malo tijelo vrsi priguseno oscilovanje sa kruznorn ucesta-
otvora svaki povrsine cO. Rastojanje medju otvorima je h. U sud se noseu w = 25 rad/ s. NaCi koeficijent prigusenja /3, ako u pocetnom
u svakoj sekundi ulije Q litara vode. N aci tacku presjeka mlazeva trcnutku brzina tijela iznosi Vo = 0, a njegovo pomjeranje od. polozaja
koji isticu iz otvora, ako je Q jednako zapremini vode koja u sekundi ravnoteze r; = 1.02 puta manje od amplitude u pocetnom trenutku.
istekne kroz otvore. RJes. f3 = -w tan a = 5.1 3- 1
· .. x =."--
RJe5. n2 S2"h 2 Q'
- _ .., - y - - - 4gh _ .L
4g,<>2 QZ, -- 4g82 8g 47. Na oprugu ciju masu mozemo zanemariti objesi se teg, usljed
(ega se ona istegne za .6..L = 9.8 em. Koliki ce biti period oscilovanja
tega, ako ga malo gurnemo u vertikalnom praVCll ? Longitudinalni
2.7 Oscilatorno kretanje dekrement prigusenja je )" = 3.14.

43. Kuglica vrsi harmonijsko oscilovanje duz X-ose, aka rav-
noteznog polozaja x = O. Vlastita kruzna ucestanost oscilovanja je
Wo = 4 rad/ s. U jednoID trenutku koordinata polozaja cestice je
Xo = ~,25 rn, a projekcija njene brzine VOx = 1 m/s. NaCi koordinatu
polozaja x i brzinu Vx ~estice nakon t = 2.4 s. Graficki prikazati
zavisnost x, Vx i ax od vremena t.
Rjes. T = 21fJ D.gL [1 ~ (,";:)'] = 0.7 s
48. Kada se kuglica mase m objesi na oprugu ona se izduzi
za t:"L, Pod djelovanjem spoljasnje vertikalne gile, koja se mijenja
po harmonijskom zakonu i irna a:tnplitudu Fo; kuglica vrsi prinudne
. 'oscilacije, Logaritamski dekrernent prigusenja je A.. ZanemarlljuCi
masu opruge, naCi kruznu ucestanost prinudne sile pri kojoj ce arn-
46 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLlSANO UGENJE 2.9. NAUKA 0 TOPLOTJ. GASNI ZAKONI 47

plituda pomjeranj;; kuglice biti maksirnalna. Kolika je ta amplituda? 52. U sredini sa gustinom p siri se ravanski longitudinalni har-
· •
RJes. w -- I g ,~I"(,,l'
V!~--·I.::· a - F · (
oAL::"L 4,' )
1 +,;;:-z monijski talas. Brzina talasaje v. SmatrajuCi daje prornjena gustine
rez b.L 1+(>.j21r)2' rez - 41rmg
sredine pri prolasku talasa /!"p < < p pokazati da je:
49. Kuglica mase m = 50 g objesenaje na oprugu bez tezine, kru- a) prirast pritiska u sredini /!"p = "pv 2 ~;, gdje je ~ relativna
tosti k = 20 N / m. Pod djelovanjern prinudne vertikalne harrnonijske deformacija sredine.
sile kruzne frekvencije w = 25 Tad/8 kuglica vrsi uspostavljene prin-
b) Intenzitet talasa dat relacijom 1 = ,6,P2:,...." gdje je /:),.Pmaz am-
udne oscilacije sa amplitudOni a = l.:1 ern. Pornjeranje zaostaje u P"
plituda oscilovanja pritiska.
fazi za prinudnom silom za a = 37r /4. NaCi rad prinudne sile za
53. Najednoj istoj normali na zid nalazi se izvor zvuka frekvencije
vrijeme jednog perioda.
Vo = 1700 Hz i prijemnik. Izvor i prijemnik su nepokretni, a-, zid se
RJes. A = :rrma' ([U' - wl) = 6 . 1O~3 J
udaljava od izvora brzinom V z == 6 cmj.s. NaCi frekvenciju udara
(otkucaja) koju ce registrovati prijemnik. Brzina zvuka je 340 m/ s.
2.8 Talasno kretanje RJeii. V = v '+v~v", Vo = 0.6 Hz
54. Tackasti izotropni izvor zvuka zvucne snage P = 0.1 W
50. Jed.naCina progreshrnog ravanskog talasa ima oblik: nalazi se u centru supljeg cilindra poluprecnika R '~-::::: 1 rn i visine
h = 2m. PretpostavljajuCi da zidovi cilindra potpuno apsorbuju
t;(x, t) = 60 cos{1800t ,- 5.3x)
zvuk naCi srednji fluks energije koja pada na bacIlu pavrsinu cilindra.
gdje je f. dato u mikrornetrirna, t 11 sekundarna, x u metrim,a. Nab: RJd. <j) = Psin(arctan,~) = 0.07 W
a) Odnos amplitude pomjeranja cestica i talasn€ duzine. 55. Na rastojanju Tl = 20 rn ad tackastog izotropnog izvora
b) Amp litudu oscilovanja cestica sredine i njen odnos sa brzinom zvuka niva jaCine je Ll = 30 dB. Zanemarujuci prigusenje zvucnih
sirenja talasa. talasa naCi:
c) Amplitudu oscilovanja relativne deforrnacije sredine i njenu a) Nivo jacine na rastojanju T2 = 10 rn ad izvora!
vezu sa amplitudom oscilovanja brzine cestica sredine. b) Rastojanje r od izvora na kome se zvuk fie cuje.
Rjeii. a) ~ = ak = 506 . 1O~6 b) a = 60 . 1O~6 m ' c~ RJd. a) L, = L, ····20 log'" = 36.02 dB, b) r
1.77.10,.7 8
2r. A . , w
632.45 m
"' '

c) e max = ka = 3.18·10-4, G rnax = ka = ~ = Vm.(~'"

W "
51. U homogenoj elasticnoj sredini rasprostire se ravanski talas
oblika
2.9 N auka 0 toploti. Gasni zakoni
t;(x, t) = a C05(1Ot ~ kx) 56. Tocak lokomotive ima poluprecnik ro = 0.5 m na to = 0 °C.
Predstavi za trenutak t = 0: Odredi razliku u broju obrta tocka ljeti, na, temperaturi t, = 25 DC i
a) Grafik zavisnosti ad x veliCina: E, f;!£ f;!£
at' ax
zimi, na temperaturi t, = -25 DC, na putu od L = 100 km. Terrnicki
b) Srnjerove orzina cestica elasticne sredine u tackanla gdje je koeficijent linearnog sirenja metala od kojeg je napravljen tocak je
E = 0 za slucaj longitudinalnog i transv-erzalnog talasa. ' O! = 12 . 1O~6 °C~1

c) Grafik raspodjele gustine sredine p( x) za longitudinalan talas RJes. ~n ~ ~o:dtl-t.

2r.rl}
.u ~ 19
(uzeti sredinu proizvoljne gustine Po). 57. Staklena kuglica terrnickog koeficijenta zapreminskog sirenja
RJeii. a) E(x) = acoskx, 'i;f = awsinkx, E; = ~aksinkx I, vaga se u tecnosti na ternperaturi tl i t2' Tezine istisnutih tec:nosti
c) p( x) = Po + poak sin kx, gdje Po gustina sredine kada u njoj na tim temp-eraturama su G 1 i G z - Odrediti term,icki koeficijent
nema talasa. zapreminskog sirenja tecnosti It.
48 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE
R' Y - Gl·~GZ+.liGlti -Gzt ..d
Jes. It ~ G;·t?~Gltl'"rlt2tl(G2~GJ)
58. Stakleni sud je tezak Go = 0.53 N. Ish sud napunjen zivom
tezi G 1 = 13.84 N na 0 °C. Kada se ovaj sud zagrije do temperature
t = 5.25 DC, jedan dio zive istekne iz suda, a njegova tezina je pri
tome G 2 = 13.76 N. Koliki je termicki koeficijent zapreminskog
sirenja stakla od kojeg je sud napravljen, ako je termicki koeficijent
zapreminskog ;;irenja zive 72 = 1.18.103 K- 1 ?
R;"ei!. 71 = G'-G(~'!Zg:)t-q'>.2t = 2.8 . 10.- 5 K-j
59. Srnjesa vode i leda, temperature to 0 DC, treba da se zagrije
do temperature t3 = 50 DC dovodjenjem vodene pare temperature
t2 100 "C. Masa vode je m, = 1 kg, a leda m2 = 0.5kg. Koliku
masu vodene pare treba uvesti. Specificni toplotni kapacitet vode je
4186 J / kgK, specificna top Iota topljenja led a q, = 0.33 11,1 J / kg, a
specificna topiota isparavanja vode qi = 2.26 M J / kg.
R' " .d.t 3 - t q)( rn l+m"H-m.ZQl
Jes. m3 q,-+c(tz t3) = 193 9
60. Kolika se koliCina toplote dovede masi led a od 0.5 kg koji
se nalazi na temperaturi t = ~. 5 °C, da se prevede u paru pod
normalrum atmosferskim prltiskom temperature tk = 100 GC. Spe-
cifieni t,oplotni kapaciteti vode i leda su C, = 4.19 kJ / kg I{ i C2 =
2.1 kJ jkgK, respektivno. Specificna toplota isparavanja vode je
qi = 2.26 M J I kg i specificna toplota topljenja leda qt = 0.33 MJ j kg.
R;"d. Q = mC2(O DC -t) +mg,-i-mC1(tk -0 DC) +mqi = 1.26 M J
61. KIipnom purnpom zapremine .6.. V = 400 ems vrsi se is-
pumpavanje balona zapremine V = 1 dm 3 • NaCi pritisak u rezer-
voaru poslije dvadesetog hoda pumpe, ako je pocetni pritisak Po
1.01 . 10 5 Pa. Proces ispumpavanja smatrati izotermnim.
._
Ryes. P2D
( V )20
Po 1'+L>V = 1.21 kPa
62. Dva staklena suda S11 medjusobno spojena preko slavine. Dok
je slavina zatvorena u prvom sudu zaprernine VI = 2 dm s , nalazi
se gas pod pritiskom P1 = 105 Po., a u drugom sudu zapremine
V 2 = 7 dm 3 isti gas je pod pritiskom pz = 0.525 . 10' Pa.. Odrediti:
a) Pritisak gasa poslije otvaranja slavine, pod pretpostavkom da
se temperatura gasa ne mijenja.
b) KoU5:inu materij~ (gradiva) u oha suda, ako je sistem na tern-_
peraturi T = 300 K.
Rjes. a) p = Pl~~_~~V2 = 0.63.10 5 Pa, b) n;;;;:: p(V~;~.?l = 0.23 mola
2.9. NAUKA 0 TOPLOTI. GASNI ZAKONI 49
63. U kojem odnosu su potrebne koliCine toplota da bi se heli-
jumu:
a) Povecala zapremina dva put a pri stalnom pritisku?
b) Povecao pritisak tri puta pri stalnoj zapremini?
Adijabatska konstanta helijuma iznosi K = l.66.
RJeif. & = 0.83
64. Tri mol a kiseonika na temperaturi T = 300 K izobarIlo se
sire do dva puta vece zapremine, a zatim izohorno hlade do pocetne
temperature. Iz ovog stanja gas se izotermno sabija do pocetnog
stanja. Skicirati navedeni proces! Izracunati izvrseni rad smatrajuci
da su veze medju atomima u molekulima krute.
Ry·d. A = nT R(l- In 2) = 2.3 kJ
6Ei. Cellcna sipka duzine L = 0.2 m, povrsine poprecnog pres-
jeka S = 3 . 10-- 4 m 2 zagrijava se na jednom kraju do tempera-
ture t1 = 300°C, a drugirn krajem je zaronjena u smjesu vode
i lecla. PretpostavljajuCi da se prenos toplote vrsi iskljuClvo duz
sipke, bez gubitaka kroz bocne strane, izracunati masu leda m. koji
ce se istopiti za T = 10 min. Koeficijent toplotne provodnosti
celika je.\ 56.9 W /mK, a specificna t.oplota topljenja led a je
qt = 0.33 MJ /kg.
· " m = -)..i;,.tST
R Jes. - L - = 46 g
q,
66. Dvije cijevi, jednakih precnika i duzina, obmotane su dvoslo-
jnom termickom izolacijam. Koeficijent toplotne provodnosti jednog
sloja je dva puta veci od drugog. Oba sloja zajedno imaju debljinu
jednaku polovini poluprccnika cijevi. Kod jedne cijevi ullutrasnji sloj
je sa vecom termickom provodnoscu, a kod druge cijevi je obrnuto.
Kakav je odnos izgubljenih koliCina toplote hoz ovu izolaciju u ova
dva slucaja, ako je temperaturna razlika izmedju povrsine cijevi i
spoljasnje sredine 11 oha slucaja ista.
Rjes. iJJ.. logS ,-- = ] .12
q2 310g 2 logS .
67. Kocka je sastavljena od ukupno n Ilaizmjelllcno poredanih
plocica razliCitih debljina d , i d2 i razlicitih top lot nih provodljivosti
.\, i '\2' Naci odnos topiotne provodljivosti kocke u pravcu ploCica i
normalno na plocice, pod pretpostavko:m da je razHka temperatura
ista. i da je broj plocica podjednak-
Rjes. ~ = ,n2P. j dl+),zdz)(),zd 1 +)'ld221
A" 4a 2 ),lAz
68. Prostor rnedju koaksijalnim cilindrima poluprecnika R, i R2
50 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE 2.11. KRETANJE U ELEKTROMAGNETNOM POLJU 51

ispunjen je homogenom sredinom koja provodi toplotu. N aCi raspo- 74. Masa azota m = 15 9 nalazi se u zatvorenom sudu na tem-
djelu temperature u tom prostoru, ako je temperatura unutrasnjeg peraturi T = 300 K. Koliku koliCinu toplote je potrebno dovesti
cilindra t l , a spoljasnjeg t 2 - azotu da bi se srednja kvadratna brzina (efektivna brzina) molekula
RJes. t = t1 ~ lntk:/'k dIn ~l povecala I) = 2 puta? Veze medju atomima u molekulu smatrati
krutim.
Rfes. Q = 1(1)2 _ 1) jmR~ - 10 kJ
2 M -
2.10 Molekularno-kineticka teorija 75. NaCi sUu kojom homogeno gravitaciono polje djeluje na ces-
ticu, ako se koncentracija tih cestica na dva nivoa razlikuju 1] = 2
69. Pornocu Maksvelove funkcije raspodjeJe molekula po inten- puta, na nivoima koji su jedan od drugog na rastojanju tlh = 3 em
zitetima brzina naCi vjerovatnocu da rnolekuli azota na temperaturi duz linija sile polja. Temperatura sistema je 280 K.
T = 300 K imaju brzine izmedju 300 rn/ s i 305 rn/ s. Rje§. F = ~~ In I) = 0.9· 10- 19 N.
·"..6.N
R Jes. N 4
= "lir
(M)3
2RT
/2e-- 3nTv
v 2 .6..v = 6.45 . lO~
M2 4
76. NaCi masu mola cestica koloidnog rastvora ako je pri vrcenju
70. Kolika je najvjerovatnija brzina molekula azota u prethod- centrifuge ugaonom brzinorn W oko vertikalne ose, koncentracija tih
nom zadatku. Izracunati srednju vrijednost brzine i vrijednost efck- cestica na rastojanju T2 od ose vrcenja TJ puta veca nego na rastojanju
tivne brzine (srednje kvadratne brzine). Tl u isoj horizontalnoj ravni (rz > rd. Gustine cestica i rastvaraca

RjeiJ. Vnaj = [if! = J'':J = 422 mj s, v = J~T; = 476 mis, su P i Po, respektivno (p > Po).
R 'es M = R'Tp.!!!!l____
veJ = y3:J
= 517 171,/.5
J. (p-po)(r;-rDw2

71. Idealni gas se nalazi pod norrnalnirn atmosferskirn pritiskom

i ima gustinu p = 1 kg jrn 3 . Izracunati najvjerovatniju, srednju i 2.11 Kretanje u elektroIllagnetnoIll pO-
efektivnu (srednju kvadratnu) brzinu molekula gasa.
Rjes. Vnaj = If! = 450 rnls, v= J!! = 508 Tnls, lju
v'f = JFf = 551 mls 77. Elektroll se poene kretati iz stanja 'mirovanja u hOIIlogenom
72. a) NaCi ternperaturu na kojoj intenzitetima brzina molekula stacionarnom elektrii'nom poljn intenziteta .:: =10 kV / em. Kroz ko-
azota V, = 300 mj 8 i V2 = 600 mj s odgovaraju jednake vrijednosti liko vremena od pocetka kretanja ce kinetii'ka energija elektrona po-
Maksvelove funkcije raspodjele. stati jednaka njegovoj energiji rnirovanja? Koliki je put elektron
b) N aci intenzitet brzine V molekula pri kojoj je vrijednost Maks- presao za to vrijeme? Kolika Inu je brzina u tom trenutku?
velove funkcije rapodjele na temperaturi T izracunatoj pod a), ista Rjes. t = VEdEk~~
ce
= 3 ns, S = m",' ~+-(~r~)2
e[ V.1 - m.oc
=
kao i na temperaturi r; put a visoj.
Rjes. 1m., u= ~ 2
a) T = M(v;-vTJ = 328
_ 4R In ::
K b) 11 = h RT 'lh:>.!1 - 6364
V M ry-l - '.-
K 78. Nerelativisticki elektron ulijece po sredini u prost or izmedju
plota ravanskog kondenzatora norn1alno na linije sile elektricnog
73. Idealni gas se sastoji od molekula mase rn i nalazi se na tem-
poIJa brzinom Vo = 107 mis. Napon izmedju plota je U = 100 V,
peraturi T. NaCi, pomocu Maksvelove funkcije raspodjele molekula
njihova duzina Ll = 3 ern, a rastojanje izmedju njih d = 1 ern. Zane-
po intenzitetima brzina, odgovarajucu raspodjelu po kinetickim e-
marujtici efekte krajeva naCi otklon elektrona od prvohitnog pra~ca
nergijama E. Odgovara Ii najvjerovatnija vrijednost energije najvje-
kretanja na ekraJm koji je udaljen L, = 30 ern od kraja ploca kon-
rovatnijoj brzini ?
denzatora. Pod kojirn uglom u odnosu na prvobitni smjer kretanja
R·Jes.- j·(E) = v?r2 (k1')3j2e
1 --"- ~
kT -V E, Enai =
1
"2kT J Ne.
52 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE 2.12. SPECIJALNA TEORIJA RELATIVNOSTI 53

elektroni napustaju kondenzator. efektivnu vrijednost napona na duantima tog ciklotrona, pri kojoj
RJeS. h = :::~ (~ + L,) [ =0.166 m, = 27.So e rastojanje .medju susjednirn trajektorijama po]uprecnika r = 0.5 m
za prot one nije manje od !:'.r = 1.0 em..
79. lzmedju horizontalnih ploca ravanskog kondenzatora na kojeg
RJes. U ~ ~2v2m.r.D..r
, = 1.03· 10 5 V
je prikljucen jednosmjerni napon U = 100 V ulijece elektronski snop
pod uglom 0 = 30°. Elektroni u snopu imaju energije u intervalu od 0
do 750 eV i raspodjela elektrona po energijamaje ravnomjerna. Koji
ee dio ukupnog broja elektrona udariti u gornju ploou kondenzatora?
2.12 Specijalna teorija relativnosti
Ako je rastojanje izmedju _
otvora na donjoj ploCi (vi- 1 5 83. Dvije cestice se krecu jednakim brzinama v = 0.75e po
jednoj pravoj i padaju na metu. Druga cestica je na metu pala poslije
di sliku) L = 2v3 em, ras- c~
tojanje izmedju ploca d = ~.
i prve cestice nakon t : .: : 10- 8 s. N aCi rastojanje izmedju cestica pri
polijetanju u sistemu referencije vezanom za cestice.
1.5 em odrediti energiju c- ~!
lektrona koji prolaze kroz ~. RJeS. !:'.x = ,,;;-"T~ = 3.4 m
1-~
oba otvora. Smatrati da u- " /~. A Ri
J "
pad elektrona na plocu ne
" .
mlJcnJa napon izmedju plo-
'r(p i
~
/:
- 84. UoCimo dva para satova. Prvi par A'B' se krece u odnosu na
drugi par AB brzinom v) kao na slid. Satovi A i B postavljeni su
jedan od drugog na udaljenosti od L metara na liniji i'vrsto vezanoj
ca.
s njima i sinhronizovani. Ana-
Rjes. "NN = E".".-E, = 82.25%. gdJ'e J'e E, = -"L_ = 133.3 eV
o E"."" ' cosZ B logno je uCinjeno i sa satovima
E, = _L,U_ -
2dsin 20 ~
133 . 3 eV
80. Elektron ulijece brzinom Vo = 10 4 mj S 11 stacionarno ho-
mogeno ma.gnetsko polje indukcije B= 0.01 T pod uglom a = 30 0 u
odnosu na smjer magnetskih linija sile. Odrediti poluprecnik spirale
A' i B' u njihovom sistemu re-
ferencije. Za pocetak racunanja
vremena usvojilDo momenat ka-
da su satov; B' i A bili jedan po- A
6--LQ_o
B
po kojoj se krece elektron, kao i broj obilazaka po spirali dok elektron red drugog.
predje rastojanje L = 1 m dui Iinija sile. Odrediti:
RJes. r = mlJo sin..Q. = 2.84 . 10-4 m, N = __L__ = 323.62 a) pokazivanje satova B' i B kada se nadjn jedan pored drugog s
eB '2~rcotQ
81. Nerelativisticki protoni se kreeu pravolinijski u oblasti gdje tacke gledista posmatraca vezanog sa satom B.
su medjusobno okomito postavljeni homogeno elektricno i magnetsko b) pokazivanje satova A' i A s tacke gledista posmatraca vezanog
po-
sa satom A.
lje intenziteta [=4 kV jm
i B = 50 mT. Putanja pri
·,)
RJes. a TB
L
= -, TE'
t!
= -V
LF-
1-
v'
2
C
=
!~--.,
TEVl - ~
c2
y
tom lezi u X Z -ravni i za- b) TA = 10 ~;;;2
vVl.-c )
TA' = 10v
klapa ugao 'P = 30 0 sa X -0- 85. Dvije relativisticke ('est ice se kreen pod pravim ugiom jedna
som. N aCi korak spirale po
o
x u odnosu na drugu, pri cemu jedna brzinom VI) a druga brzinom Vz·
kojoj ee se kretati protoni z N aCi njihovu relativnu brzinu.
poslije iskljncenja elektric-
nog polja. RJ"cS. vr = \/v
I 1 + V'2
2 _ f\"-'-"'-)'.
c

Rfes. D..L-= 27rn;~~n'PE=-6··cm 86. Naci obrazac za transformaciju ubrzanja pri prelasku iz
82. Frekvencija generatora ciklotrona je 1/ 10 MHz. NaCi nepokretDog u pokretni slstem, aka se pokretni krece brzinom u u
54 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UCENJE 2.13. TOPLOTNO ZRACENJE 55

odnosu na nepokretni sistem u pozitivnorn smjeru· X-ese. Razrna- 92. Zakon raspodjele energije zracenja u spektru apsolutno crnog
tranje provesti za jednodimenzionalan slucaj. tijela na jednoj stalnoj temperaturi l' ima oblik
·•
R Jes. ,~ (1_#')'1' (3 ~ u w(w)dw = _._~.!1'_
w;r; - W'X ( •• ) , ,~- 2 3
1r C _fu£
l-~' l) ekT -1

87. S kakvom brzinom odmice od nas neka maglina ako je poznato Presavsi na novu promjenljivu X I
= liw k1' pokazati da je:
cia je linija vodonika .\0 = 434 nm u njenorn spektru pomaknuta ka a) ukupna gustina energije zracenja proporcionaina cetvrt,om ste-
infracrvenom podrucju za 130 nm. penu apsolutne temperature,
·
RJeB. ~ (A/AO)'-1 ~ b) kruzna frekvencija W 7n , na kojoj w{w) ima maksirnalnu vrijed-
v ~ C (A/-'0)'+1 ~ 0.26 e
nost, proporcionalno apsolutnoj telnperaturi T.
88. Elektromagnetni talas frekvencije Wo pada Ilormalno na po-
vrsinu ogled ala koje nlU se krece u susret brzinom v ~ c. NaCi
frekvenciju refiektovanog talasa.
RjeiJ. w = Wo (1+ 2~)
Rje!!. a) w
b)
=
W
_1!~
1r2C3

7n
(kT)4
n
.
roo x'dx ~
Jo eX~l -
= ,~~§22kT -~ canst·
cons
T
t . 1'4 )

93. Zracenjern od Sunca, svake minute, na 1 cm 2 povrsine Zemlje

89. Radio lokator radi na talasnoj duzini .\ = 50 em. Odrediti
brzinu priblizavanja dirigovanog projektila, ako je razlika frekvencija
izmedju signala otpremnika i signala reflektovanog od projektila na
mjestu lokatora 6v = 1 kHz.
Rjes. v = f6V = 0.25 kmj s
90. Doplerov efekat omogucio je da se otkriju dvojne zvijezde to-
liko udaljene da se njihova razdvojenost nije mogla uoCiti teleskoporn.
Spektralne linije takvih zvijezda pojavljuju se periodicno udvojeniID,
iz cega se Inoze zakljuciti. da se izvorom pojavljuju dvije zvijezde, koje
se okrecu oko svoga centra masa. Smatrajuc.i da su mase zvijezda
jednake, naCi rastojanje izmedju njih i njihovu masu, ako je m,aksi-
malno rascjepljenje spektralnih linija (6.\j.\) ~ max = 1.2.10. 4
pojavljuje se svakih T = 30 dana.
dodje 8.12 J energije. Izracunati temperaturu na povrsini Sunca,
pod pretpostavkom da one zrai'i kao apsolutno crna tijelo. R.as-
tojanje Sunee-Zemlja je d = 149.5 . 10 6 km, a poluprecnik Sunca
R = 695550 km.
RJes. T = [(~) ;;]'/4 = 5762 K.
94. Metalno vlakno precnika d = 0.02 em zagrije se pomocu
elektricne struje na ternperatuTu Tl = 3000 K-. Ako pretpostavimo
da vlakno zraCi energiju kao apsolutno crno tijelo i da je zracenje
jedini naCin odavanja toplotne energije U okolinu, izracunati koliko
vremena protekne od trenutka iskljucenja pa do trenutka kada. tem-
peratura vlakna opadne na vrijednost Tz = 800 K. Gustina ma-
terijala vlakna je p == 1.9 . 104 kg / m', a njegov specificni topotni
kapacitet c =, 155 .TjkgK.

R;"es. D = 2R = ("') 0: = 3 . 10" km, M Rjeif. t = ~2'd

1 (Y
(.1,-
T2
..1..)
T{
= 1.66 s
)" max 1r
2.9.10 29 kg 95. Temperatura apsolutno crnog tijela je T, 2900 K. Pri
hladjenju toga tijela talasna duiina na kojoj tijelo ima maksimalnu
spektralnu emisionu rrlOc se promijeni za 6.), = 9000 nm. Do koje
temperature se ohladilo apsolutno erno tijelo?
2.13 Toplotno zracenje RjeiJ. 1'2 = T,':;+b = 288 K.
96. Precnik volframske spiralne niti elektricne sijalice iznosi d =
91. Kako ce glasiti Plankova formula za spektralnu gustinu energije
0.3 mm, a duzina L ,= 5 em. Kod ukljuCivanja sijalice u kolo napona
zracenja za slucajeve kada je:
127 V, kroz sijalicu tece struja od 0.31 A. Odrediti temperaturu spi-
a) hv « kT i
:rale .. Pretpostaviti da se u ravnote:inom stanju sva razvijena toplota
b) hv » kT.
u niti gubi kao rezultat emisije zracenja. Odnos energije zracenja
RJes. a) wv(v, T) = 8:~2"kT b) wv(u, T) = 81r:~VJ e-f;i volframa i apsolutno ernog tijela pri ovoj temperaturi je k = 0.31.
56 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UCENJE 2.15. ATOMSKA FIZIKA 57

Rjd. T =4 .; kaS
P - = 2600 K b) Energiju uzmaklog elektrona E!
c) Kineticku energiju uzmaklog elektrona Ek!
Rjes. a) E, = 0.14 MeV, b) E = E, - E, +moc' = 0.65 MeV,
2.14 Foelektricni i Kornptonov efekat c) Ek = E, - E, = 0.14 MeV
102. Odredi talasnu duzinu AO fotona koji u sudaru sa slabo
97. Sa metalne ploce osvijetljene svjetloscu frekvencije V, vezanim elektrollom predaje TJ svoje enrgije i rasije se pod uglom O.
3.2 ·I014 Hz emituju se fotoelektroni koje zaustavlja napon 6 V. Ako Rjes. Ao = sin 2 !L2
.....!1........
se ista ploca osvijetli svjetloscu frekvencije =, 8 . 10 14 Hz emito-V, 1-7/
103. X-zraci talasne duzine dvostruko manje od Komptonove
vane fotoelektrone ce zaustaviti napon od 8 V. Izracunati Plankovu talasne duzine elektrona stupa 11 interakciju sa slabo vezanim elek-
konstantu. tronOll take da se rasije pod uglom. B = 7r/2.
Rjel. h = 'lU o - u d = 6.66 . 10-. 34 J S a) Pod kojim uglom uzmakne elektron?
V2 Vl
98. a) Povrsina nekog metala osvijetljena je svjetloscu talasne b) KoUka je kineticka energija uzmalelog elekt.rona?
duzine A. Dobijene fotoelektrone zaustavlja napon U. Aleo se talasna R.ies.
duzina upadne svjetlosti promijeni, kako ce se promijeniti zakocni
napon da bi snop elektrona opet bio zaustav}jen. 4 2 L
= 18° 26', Ek = -moc = 0.68 "IcV
b) Izracunati naelektrisanje e]ektrona, ako metal osvjetljava svjet- 3
lost talasne duzine 400 nm., a fotoelektrone zaustavlja napon od
1.2 V. Izlazni rad za taj metal jo 1.9 eV.
Rleii. a) f::.Uz = -;,\~~~~:;:j (C,A > 0, f::.U z < 0) 2.15 Atornska fizika
b) e = &(~£ - Ai)
= 1.608.10- 19 C 104. SmatrajuCi da jezgro atoma vodonika ima konacnu masu, lzvesti
99. Kada se povrSina fotokatode od nepoznatog materijala osvi- izraz za izrac1inavanje energije veze elektrona U osnovnoIIl stanju i
jetIi svjetloscu talasne duzine A ::::;: 320 nm, pri inverznom naponu od vrijednost Ridbergove konstante. Za koliko procenata se razlikuje
0.2 V dolazi do prekida fotoelektricne struje. Odrediti izlazni rad energija veze i Ridbergova konstanta dobijena bez uzimanja u obzir
fotoelektrona iz nepoznatog materijala i maksimalnu talasnu duzinu kretanja jezgra od odgovarajucih vrijednosti till velicina izracunatih
svjetlosti koja moze da izazove fotoelektricni efekat na tom materi- uzimanjem. u obzir da jezgro i.rna konacnu rnasu.
jalu.
~(4
4

Rjes. Eva = 1 I' m "f,,;e = 13.598eV, m;;ff =

z
11"0:0
rn"m)J
rne+7np
Rjes. A=ax = 1 __ : U ..\ = 336.8 nm, Ai = ), he = 3.68 eV
he ""'"
RH = meff"
(41re;'J)22n 2 hc'
Jb",.,,}!JL --
Ev -
0 052 0/,
. ~ .o~
R"oo-R" -
RH -.;;
0 0"4 ~,
/0
100. Nakon rasijanja fotona na slabo vezanOln elektronu pod
uglom e= 1f /2 energija rasijanog fotona iznosi E = 0.35 MeV. 105. Izracunati rastojanje izmedju cestica :"5istema U osnovnom
Koliko je iZllosila energija Eo fotona prije rasijanja? stanju, odgovarajucu energUu veze i talasnu duzinu glavne linije La-
Rjd. jrnanove serije ako je sistem:
1 a) Mezoat.om vodonika (kod kojeg je jezgro proton, a urnjesto
Eo = 1-'~cos8 =·1.1 MeV elektrona krece se mezon, koji ima isto naelektrisanje, ali 207 puta
E --- ----;;;;-;Z
vetu masu od mase elektTon a) .
101 Faton energije E, ",,0.28 MeV rasije so pod uglom e·~ 1500. b) Pozitronijum (sistem kojise sastoji od pozitrona i elek"trona
Odrediti: koji se krecu oko zajednickog centra rnase. Pozitron je cestica koja
a) Energiju rasijanog fotona E z! ima masu kao i clektron, ali suprotno naelektrisanje).
 2.16. NUKLEARNA FIZIKA 59
58 GLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE

· ) R ~ 2
n,z 112. Izracunati energiju veze jezgra deuterona 1HZ, kao i speci-
RJes. a = Te + Tp -
41r e nn
rnef fe-
., = 0.285 pml me!! = -~
m m
rn,.,-,. +mp
fienu energiju veze po nukleonu.
E - __1~m"fft4
f) ~ (41l"e:o)2
2 53 k.V \ ~ 36e~h3c
- a
e , "'-21 ,- 3rn"ffe4 = .65 nrn
2-n2 -. Rjes. Ev = ~mc2 = (rn p ·+ mn - 'rnj)c 2 = 2.23 MeV,
b) R = 106 pm, m,!! = 0.5 mo Ev =·68 eV, .\21 = 243 nm E"IA = 1.115 MeV Inukl
8
106. Koliko spektralnih linija ce emitovati vodonik u atornskom 113. Izracunati energiju veze zajezgra berilijumovih izotopa ,Be
stanju, Ciji su atomi pobudjeni na n-ti energetski nivo? i 4Be0 kao i specificnu energiju veze po nukleonu. Koji je ad njih
· v n(n-l)
_
stabilan?
R Jes, x - - 2
107, N aCi kvantni broj n pobudjenog stanja jona 11 e+, ako on pri R)·es. E", = Ll.m,e ' = (4mp + 4rnn - mj)e' = 56.63 MeV,
prelazu U osnovno stanje sukcesivno emituje dva fotona sa talasnim Evd/1l = 7.08 MeV!nukl,
duzinama 108.5 nm 30.4 nrn. Ev2 = Ll.m2c' ,.= (4mp + 5m n - mj)e' = 58.3 MeV,
RJes. Ev,jA2 = 6.48 MeV In'ukl
j~--'-l-----
114. SmatrajuCi da se deuteron moze razmatrati kao sistem
n=
.~
A II _ ~h3ce;5('\1+),2)
Z?'rn-"2 e 4)'l)'Z
= 5
15
proton-neutron na medjusobnom rastojanju 2.5 . 10- rn, odrediti
a) Kulonovsku elektrostaticku potencijalnu energiju dva protona
108, Izracunati Ridbergovu konstantu za vodonik, aka se zna koji hi se nalazili na istorn tolikom rastojanju.
da za jone II e+ razlika talasnih duzina glavnih linija Balmerove i b) Gravitacionu potencijalnu energiju dva nukleona koji su u miru
Lajrnanove serije iznosi Ll.A=c 133.7 nm. na isto tolikoITl rastojanju.
RJes. RH = 15:~1l;: = 1.09698.10 7 m- I c) Uporediti ove energije sa energijorn veze IZ zadatka 2.
109. Kod kojcg jona slitnog atomu vodonika razlika talasnih RJes. Upe = 0.58 MeV, Upg = 0.46·10,,30 eV
duzina rnedju glavninl linijama Balmerove i Lajrnanove serije linija 115. Aktivnost nekog preparata urnanji se 1] = 2.5 puta za 7
iznosi 59.3 nm? dana.
RJ'es
/ •
Z = ~- / ---17Gh;~ ._") 0 vo Je
eOl V 14m,6,,l. -- .... ,
. 'Jon L t '-+-+ . a) Izvesti zakon radioaktivnog rasp ada.
110. Sa kolikom rninimalnom kinetickom energijorn treba da se b) NaCi period poluraspada datog preparata.
krece atolll vodonika da bi pri neelasticnom sudaru s drugim ato- RJ·es. A = Aoe·-· O.~;3t , T:.::::: O.693t
InT]
= 5.3 dana
mom vodonika koji miruje, jedan od njih se pokazao sposobnim da 116. U uranovoj rudi odnos broja jezgara U 238 prema broju jez-
emituje foton. Pretpostavlja se da se oba atoma prije sudara nalaze gara Pb 20G je rl = 2.8. Ocijeniti starost rude, smatrajuci da je sva
U osnovnom stanju.
olovo konacni proizvod raspada uranovih jezgara. Period poluras-
Rfei. E k """ = %hRH = 20.5 eV pada jezgara U 238 je 4.5 . 109 godina.
Rjeif . t = --·1:-1 -'L = 2· 10° ~od
0.693 n 1J+ I 0

117. Radioizotop A, sa konstantom radioaktivnog raspada .\,

2.16 N uklearna fizika
pretvara se u radioaktivni izotop A2 sa konstantom radio aktivnog
Ill. Srnatrajuci da se atorn vodonika nalazi osnovnom stanju, U rasp ada '\'2' Srnatrajuci da Sli se u pocetnom trenutku u preparatu
izracunati, na osnovu elernentarne Bohrove teorije, polupre~nik ato- sadrzavala sarno jezgra izotopa Al naCi:
'rna i srednj u vrijednost zapreniinske mase atom,a i uporediti to sa a) Zakon po kome se m,oze odrediti broj atoma radioizotopa A2
zapreminskorn maSQru jezgra atoma I H I , u svakorn trenutku..
RJ"es. Tl = 0,53 . 10-- 10 m., Pa = _31'~l;:_ = 2 69 . 103 -kg!m 3 ) b) --Vrijeme za koje ..ce aktivnost· radioizotopa A z dostiCi maksi-
41n.-.o·
Pj = ~~ = 2.4· 10 17 kgjrn 3
15 InUlll.
Tj = 1.2.10 rn,
,
 60 CLAVA 2. ZADACI ZA KONTROLISANO UGENJE 61

RJeif. a) N NlO~
;'Z-)'l
(e- A " _ e- A,,)
,
b) t 1 = lntA,/A,)
),).
. 118. Izotop stroncijuma 38Sr se beta negativno ra~pada sa pe-
1
90

nodom poluraspada 28 godina. Koliko je vremena potrebno da pro-

tekne da hi s~ r~")palo 90% prvobitne kolicine stroncijuma?
RJ"es• t =:::: TlnlO "~ 9"v go d .
0,693 -
119. Izracunati energetski efekat Q nuklearne reakcije G lava 3
13 A1 27( 2 H 4 n ) 15 p30
e,

Kakva je to reakcija? Moze 1i ova reakcija da se odvija spontano? Rijeseni zadaci sa pismenih
RieS.
Q = tl.mc' = [(mH' + mAl) - (m n + m p )] c' = -2.64 AleV. En- is p it a
doenergetska. Ne Inoze. '
. 120. Alfa cestica brzine v = 106 m/ s eJasticno se sudara sa
J€zgrom ciju masu ne znamo. Uglovi rasijanja Q-cestice i uzmaklog
0
jezgra BU 60 i 30°, respektivno. NaCi masu jezgra.
RieS.
3.1 Prvi parcijalni ispiti iz Fizike

rna; sin 2 () 3.1.1 Prvi parcijalni ispit iz Fizike

M=
.sin 2(J( st"np cot (j .+ cos p)2 -
121. U nuklearnoj reakciji
uzimajuCi da jezgro protaktinijurna rniruje prije raspada, odrediti
kineticku energiju Q cestice i jezgra aktinijuma.
R.ies. E ku = A:4Q = 6.94 MeV, E kAc = = 0.13 MeV
. 122. lzracnnajte debljinu olova potrebnog za ulnanjenje in ten-
zlVnosti I z~acenja koje dolazi od nekog izotopa na 1/20 od pocetne
lntenzlvnostl, srnatrajuCi da je linearni koeficijent apsorpcije I zraka
za olovo 46 rn-I, za zracenje date talasne duzine.
RjJ:jJ. Xl =- In:o ~= 0.065 m,
123. Koliko prosjecno treba da se dogodi sudara, da bi sc neutron
ene~gi~e 2 Me~ usporio do energije 1/25 eV, ako usporivac bude: a)
uglJcmk b) zelJezo c) zlato? Zakljucil
-Ries. a) 112, b) 502 c) 1749
sin 2 p 2 Tuzla,31.1.1984. god.
1. Plasticna loptica za stoni tenis padnc sa visinc h = 50 em na
stnnu ravan nagibnog ugla 0: = 71 /6 i od nje se elasticno odbije.
a) NaCi rastojanja xI, xz, ... ,Xn, izmedju tacaka udara loptiee 0
strrou ravan.
b) Koliki je odnos k01nponenata brzine loptice u praveu strIDe
1Q ravni i u praveu okomitom na strIDu ravan u momentu drugog udara?
c) Koliko je Xl za slucaj da se strma ravan krece ravnomjcrno
navisc brzinorn u = 0.5 m, / .s?
(4J:.) Tanak zeljezni lanac duzinc L = 1 tn i lllase m = 10 g"sa
vebr6a malirll karikama, ispravljen je po horizontalnom stolu visine
h(h > L) tako da stoji normalno na kraj stola. Kad se preko kraja
prepusti da visi k = 27.5% od cjelokupne duzine, lanac poCinje da
klizi sa stoIa. SInatraJuCi da je lanac homogen po duzini, naCi:
a) koeficijent trenja p, izmedju lanca i stoIa,
b) Tad sile trenja: laric'a, sa stolorn 'fa vrijerrie klizanja i
c) brzinu v lanca u trenutku kada sklizne sa stoIa.
 62 CLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PISMENlH lSPlTA 3.1. PRVl PARC1JALNl lSPlTI 1Z FlZIKE 63

3. Stap duzine L = 6 rn moze se vrtjeti u horizontalnoj ravni eka ske mase Zemlje p .= 5.5 . 103 kg /m'-
ase koja stoji vertikalno. Osa prolazi kroz stap na udaljenosti Rjeifenja:
d = 0.5 m od tezista stapa. Masa
stapa je m = 1 kg. U tacki 1. h = 50 em
B djeluje stalna sila P = lOON a = 'if /6
okornito na stap u toku vrernena
t = 13 s.
Odrediti:
a) ugaonu brzinu stapa po prestanku djelovanja sile,
b) kolika bi morala biti sUa P, koja bi djelovala u tacki A da bi
proizvela isto ugaono ubrzanje.
c) Izvesti izraz za racunanje momenta inercije stapa U odnosu na
OS11 obrtanja.
4. Na dnn cilindriCne posude precnika D = 0.4 m, nalazi se
okrugli otvor precnika d = 1 ern. U pocetnom trenutku niva vode u
posudi je bio ho = 2 ra iznad dna posude.
a) Odrediti ka.ko brzina spustanja nivoa vade VI u posudi i brzina
isticanja na otvoru Vz zavise od visine vode u posudi u odnosu na
dno.
b) Odrediti kako zavisi nivo vode It u posudi od vremena isticanja
(rnjerenom od trenutka kada je isticanje pocel6), te odrediti ukupno
vrijeme potrehno da sva voda istekne.
c) Graficki prikazati zavisnost brzine spustanja nivoa vode VI od Intenzitet brzine loptice pri udaru 0 strmu ravan je
visine nivoa h od dna, kao i zavisnost visine It od vrem,ena koje ,-
protekne od otvaranja otvora na dnu. Vo = V2gh
5. Zamislirno cia se kroz Zemlju, duz njenog precnika napravi Pri idealno elasticnom sudaru loptice i stnne ravni, zbog toga sto
tunel kroz koji moze bez trenja da se krece kuglica mase rn. je rnasa strrne ravni mnogo puta vee a od mase loptice, intenzitet
a) Izvesti izraz za racunanje sile kojom Zernlja djeluje na kuglicu brzine poslije sudara biee isti kao i prije sudara, a uglovi koji one
u tom tunelu, pretpostavljajuCi da je Zemlja homogena. zaklapaju sa Y -osom prije i poslije sudaTa, bice takodje jednaki. Sa
b) Koliko je vremena pot reb no kuglici da sa Zemljine povrsine slike se vidi da brzina poslije prvog sudara vo
zaklapa ugao fJ = 'if /3
stigne u njeno srediste kroz taj tunel? sa X-OSOll izabranog koordinatnog sistema. Kretanje se odvija sa
c) Kolika je pri tome maksimalna brzina kugIice i u kojoj tacki je pocetnom brzinom pod uticajem sile teze koja saopstava ubrzanje g.
()na postize? Vektor brzine u nekom trenutku poslije prvog odskoka ce biti
d) Da Ii ce brie stiCi od jednog do drugog otvora tunela "nulti
sateI.it" (n.ulti sateI~t hi kruzio oko Zemlje po njenoj povrsini) ili
v = vo -!-1ft
kughca kOJa se pust! kroz tunel bez pocetne brzine'? Projekcijorn ovog vektora na ose izabranog koordiuatnog sistema do-
~ .~. Poluprecnik Zernlje je R· = 6370 km, univerzalna· gravitaciona bicem.o
konstanta I = 6.67· 1O-1l N Tn' / kg', a srednja vrijednost zapremin- Vx = VOx + gx;t = 'Va sin Q + gt sin a:
64 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 65

Vy = VOy + gyt = Vo cos a - gt cos 0: (3.1) Poloiaj loptice poslije drugog udara, u odnosu na mjesto drugog
udara, bice odredjen jednacinama
Vektor poloiaja kuglice u trenutku t, u odnosu na mjesto prvog udara
o strmu ravail, se moze odrediti prema relaciji

(3.3)

Projekcijorll na ose izabranog koordinatnog sistema se dobijaju ko- U trenutku treceg udara je y .- 0, pa imamo da je VTlJeme leta
ordinate polozaja kuglice u trenutku t nakon prvog odskoka izmedju drugog i treceg udara

gx t2 2
sin gt2
x = Vox t T
J
-- = vot sm.
•
0: + gt 0'
(va ~ "2 )t2 cos a = 0, =;.
2 2
gt 2 cos a
vot cos Q: - =----- dakle isto kao i izmedju prvog i drugog odskoka.
2 Rastojanje koje loptica predje za to vrijerne duz strme ravni bice
U trenutku drugog udara loptice 0 strnm ravan je y = 0, pa se dohija
gt 2 sin 0:'
X2 = 3vot, sin a + 2 = 2 . 8h sin a
gt' 2
(vo - -.! )t 1 cos Q: = 0,
2 N a osnovu daljeg izracunavanja moze se dcCi do zakljucka da je ras-
tojanje koje loptica preleti u pravcu X-ose izmedju treceg i cetvrtog
odnosno vrijeme letenja kuglice izmedju prvog i drugog odskoka
udara
IS = 3 . 8h sin ex

g Izmedju n-tog i (n - l)-og udara moze se za Xn pisat

Uvrstavanjem u izraz za racunanje x dobija se rastojanje duz strme Tn = n· 8hsin ex = n· Xl

ravni izmedju prvog i drugog sudara
Za zadane podatke je Xn = n . 2 m,
. gti sin a 4v5 sin a b) Odnos komponenata brzine u pravcu X- Y -ose u momentu
X, = vot, sm a + - - - - = - - - - = 8h sin a (3.2) drugog udara bice
2 g

Vidimo da ovo rastojanje zavisi od visine sa koje loptica padne na VIz 3vo sin a r;.,-
-= .... ,=-3tana=-y3
·strmu ravan i nagibnog ugla te ravni. Vl y -Va cos a
Brzina pri drugoIn udaru se lako izracuna jer se zna vrijerne
letenja izrnedju prvog i drugog lldara
c) Aka se strma ravan krece vertikalno navise brzinom u u trenutku
kada je loptica spala sa Yisine h, relatJvna brzina loptice, U odnosu
na stimu ravan (sistem koji se krece) bice
1J2x Vo sin a:: + gt 1 sin a:: = 3vo sin 0'
V2y = Va cos a .-' gtl cos a = -Va cos a
66 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 67

Projekcija ove relativne brzine u vertikalnom smjeru prema dole daje 'fada se iz jednaCine }itr = GIl za koeficijent trenja mirovanja dobija

= +u
10~%) mg = lO~%mg
Vl,2 Va

U takvom sistemu koji se krece kuglica ce imatiistu brzinu i poslije /1 (1 -

odbijanja, pa se dobija
k
4v;2sina 4(vo + u)2sina /1 = - - - - = 0.38
Xl = --'--.~ = = 2.69 m 100% - k
9 9
b) Kako Ianac bude vise klizio sa stoIa, to ce biti sIabija siIa trenja.
Prenla tome, sva provedena razmatranja se mogu primijeniti na ovaj Njena trenutna vrijednost bitice
slucaj zamjenjujuCi brzinu v u nepokretnom sistemu, sa relativnom
brzinom Vl,2 u pokretnom, inercijalnom sistemu.

2. L = 1m
m= 109
Q gdje sme sa (t) oznaCili trenutne vrijednosti sile trenja, rnase, odnos-
k = 27.5% 'I no duzine dijela Ianca koji je na stolu. Kako je sila trenja linearna
a) m =? funkcija duzine dijela lanca koji je na stolu, to se srednja vrijednost
b) At, =7 sile Inoze izracnnati kao aritmeticka sredina
c) v oc? h mg
a) Tezina onog dijeIa lanca
2
koji visi izvan stoIa P9v~aci
lanac po stolu. Dokle god Rad sile trenja je skalarni proizvod te sile i pOlujeranja tijela
je ta f3ila rnanja od sile tr'e-
nja mirovanja' izmedju dije-
la lanca ria stoiu i stoIa, la-
nac nece kliziti. .
U trenutku kada poene kliziti znaCi da je sila teze koja vuce lanac
Kako je put na kome djeluje ova sila
po stolu G , jednaka sili trenja. Tezina dijela lanca koji visi izvan
horizontalne povrsine stoIa je k'
6.5 = L - b= L ( 1 - 100%)
m b
GI = m,g = r;bg ~" ----mg
a+b
imacemo
·
K a k 0 J€ b k t'
(1 - 1O~%) ""i~ "" -9.8 m.l
v •
a+b = 100%' mozemo pisa 1
At, = --/1 2
. k
G 1 = rng---
100% Sila teze, koja djeluje na enaj dio lanca koji visi, je vrsila fad na
Sila trenja je F tr = 1-"0 2 ) gdje je O 2 tezina onog dijela lanca sto je na savladjivanju ave sile trenja.
stoin c) BrziIlu lanca kada on bude skliznuo sa stoIa (kada poslednja
F t = /1m2g = /1(m - r;ttlg = /1
, (1 --":.-)
100% mg karika predje sa stoIa u vertikalan polozaj), mozemo odrediti koristeCi
zakon 0 odrzanju energije.
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPlTI IZ FIZIK.E 69
68 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
c) Frvo (.erno izvesti izraz za racunanje momenta inercije stapa u
U trenutku kada poi'inje da klizi sistem lanac-Zemlja ima ukupnu odnosu na OSli obrtanja.
mehanicku energiju koja je sva U obliku gravitacione potencijalne Moment inercije uocenog djelica mase dm (srafirani dio na slici)
energije i iznosi (za nnlti nivo racunanja potencijalne energije je uzeta je
podloga na kojoj stoji sto) dI = x 2 dm = x 2 pdV = pSx'dx

= mg (h- iC)
2L/
I\1oment inercije stapa U odnosu na:- datu
L/2-d
OSli bice

Dok se lanac bude ispravljao (klizao sa stoIa), ova njegova potenci-

1=
J dI = pS
/ -(L/2+d)
xZdx =

jalna energija ce se jednim dijelom trositi na savladjivanje sile trenja,

jedan diD ce preCi u kineticku, a jedan diD ce ostati u vidu potend-
= p: [( ~ _d) 3+ (~ + d) 3] mL2
= --+md2
12
jalne energije, jeT je visina stoIa veta cd duzine lanca. Kad se lanac
a) Ako konstantna sila F djeluje u tacki B okomito na stap u
ispravi, njegova ukupna mehanicka energija iznosi
horizontalnoj ravni u toku vremena t, ona ima impuls momenta sile

( Z-L) + -2-
mv
2 koji je jednak promjeni momenta impulsa (koliCine kretanja) stapa.
Ez = mg h - Kako je stap mirovao, to se moze pisati Mt = Iw, pa se dobija

Kako je sistem sto-lanac-Zemlja izolovan i u njemu djeluju pored Mt F (f - d) t

konzervativne sile teze i nekonzervativna sila trenja, to cc promjena w = --
I
= mL2+d2
= 103 ra.d/s
'
12 m
ukupne mehanicke energije sistema biti jednaka radu nekonzerva-
tivnih sila b) Moment sile koja djeluje u tacki A okomito na "tap u horizontalnoj
Ez - EI = At, ravni je

mg h- ( Z-L) + -2-
mv -
2
mg ( h - b)
2
2L MI = FI (~+ d)
Prerna osnovnoj jedna6ni dinamike rotacionog kretanja je
Nakon sredjivanja dobijamo
1'1'[1 = 1"'1

v = \1I2At,
1 m
~ + Lg k)
( 1 - (---)'
100%
= 2.67 m/s Kako se zahtijeva da ovaj moment proizvede isto ugaono u brzanje
kao i moment sile F, to Inora bit

3. L = 6 m
d = 0.5 m odnosno
m = 1 kg
w
F = lOON x ~s F (z+·d
1
'L ) = I-
t
t = 13 s
tt) w ='(
F =
1
"( mti- + md 2
) w
= 71.43 N
b) FA =7 (f + d) t
c) I =7
 3.1. PRVl PAR CI.JA LNI lSPlTl lZ FlZIKE 71
70 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH lSPITA

Znak "- " ukazuje da se zapremina vade u sudu srnanjuje.

4. D = 0.4 m
d = 1 ern
ho = 2 m
a) v, = vI(h) =?
V2 = v,(h) =?
b) h = h(t) =?
tis =7
c) nacrtati grafike Integracijom se dobija
v = v(h)
h = h(t)

a) Prema Bernulijevoj jednacini) ako nivo racunanja potencijalne

energije postavimo na otvor na dnu suda) mozemo dobiti

pv 2 Kako je D4 ::v d 4 mozemo pisati

Pa + pgh + .pvi
-2 = Pa + __
2
2 (34)
d2 'if
Na osnovu jednacine kontinuiteta strujanja imarno Vh = Fo
ho - - • / -t
D' V 2
(3.6)

(3.5)
U trenutku kada bude istekla sva voda je h = 0, pa je vrijeme isti-
Rjesavanjem (3.5) po v, i uvrstavanjem u (3.4) imamo canja
D2 (2h-
pgh PV'
+ _, =
pS'
__, v'
ti, = d.'V -; = 1021 s
2 2si 1

v = d2./
Uzimajuci OVO U obzir, mozemo (3.6) napisati kao
1
2gh.
VD4_-d 4
= 2.8 . 1O-
3
v1h (m/ s)
Brzina na donjern otvoru ce biti

s, ~
V2 = S2 V, = 4.43Vh(m/s) K vadriranje daje

b) Zapremina vade koja istekne za vrijerne dt bice

-dV = S,v,dt c) 'lrazeni granci izgledaju

72 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH [SPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 73

b) Kako je sila koja djeluje na kuglicu u svakoj tacki u tunelu

'lI1[10- ~l
l usmjerena ka centrn i proporcionalna udaljenosti ad njega, to ce
4 if, (h) kuglica vrsiti oscilatorno kretanje kroz tune!. Period tih oscilacija je

3 2
T = 21Cy
rmk = 21C
j--S;;;:-
4i 1C pm =
Irs;
ViP (3.9)
2
Trazeno vrijeme je
1 T
t= = 21.11 min
h[mJ 4
"
• c) Maksimalnu vrijednost intenziteta brzine bi imala kuglica kad pro-
2 0,5
lazi kroz ravnotezni polozaj ( centar Zemlje). Ona hi iznosila

5. Kao sto je poznato Inasa koja je ra."3poredjena u vidu jedne 21C 'iP
sferne ljuske, u svojoj unutrasnjosti proizvodi gravitaciono polje cija
V=ax = aw = R z -'- = 2r. Rzy- = 7894
T . 3r.
m/ s "" 7.9 krn/ s
je rezultujuca jaCina jed-
d) Vrijeme koje je potrebno "nultom sateHtu" je polovina vremena
naka nulL Prerna tome, na
obilaska oko Zemlje. Odredicemo ga iz uslova
kuglicu u tunelu djelovace
gravitacionom silom. sarno
ena rnasa koja je ostala i- 1J
zmedju nje i centra Zemlje. n
Brzina kojom se krece "nulti satelit je prva kosrnicka brzina i odre-
Prema Njutnovom zakonu djuje se iz uslova
gravitacije imamo

rn'm
p= r2
(3.7) gdje je m masa satelita, a v brzina njegovog kretanja po kruznoj
gdje je ro jedinicni vektor vektora polozaja kuglice. UzimajuCi u putanji. Rjesavanjem po v se dobija
obzir da je
,43
:= -r 7rp m (3.8)
3
UVrStavanjem u (3.7) dobijamo Vidi se da je ova brzina jedanaka v max racunato u prethodnom 0-
djeljku. Tada je

tl = {i~ =~f/!;
Vidimo da je sila usmjerena prema centru Zemlje i da je linearna Poredjenjem sa. relacijam (3.9) vidi se da je
funkcija udaljenosti od njega. Maksimalnu vrijednost ima ta sila ,
kada je tijelo na povrsini Zemlje Ina pocetku tunela). i ana iznosi.. tl = ':.T= 2t = 42.22 m£n
2 ...
Ji'max Prema tome period obilazenja "nultog satelita" i period oscilovanja
kuglice su jednaki.
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 75
74 GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

3.1.2 Prvi parcijalni ispit iz Fizike b) Na koliku visinu ce se popeti valjak?

c) Koliko vremena tl ce se kretati do zaustavljanja?
Tuzla,24.11.1987. god. d) Koliko vrernena t, ce trajati kotrljanje niz strmu ravan do
l. U trenutku t = 0 cestica je krenula iz koordinatnog pocetka poeetnog polozaja?
u pozitivnom smjeru X-ase. Njena brzina se mijenja sa vrernenom e) Koliku brziIlU v pri povratku irna valjak u trenutku prolaska
po zakonu v vorl
= ~~ tiT), gdje je ·vo~ vektor pocetne brzine "iji je kroz pocetni polozaj? ~
moduo Vo = 0.1 mis, aT = 5 s. NaCi: Trenje kotrljanja zanemariti.
a) Koordinatu x cestice u trenucima vremena tl == 6 5, t2 = 10.5 5. ZavrneLak cijevi iz koje istice voda u fontani stoji u vertikalnom
i t3 = 20 s, pravcu i irna oblik konusa koji se suzava prema gore. Precnik gornjeg
b) Trenutke vrerrlena kada ce se cestica nalaziti na rastojanju presjeka je d, a donjeg D. Visina konusIlog dijela je h. Visi.na ver-
0.1 m od koordinatnog pocetka i tikalne struje vode u fontani je H mjereno od gornjeg kraja konusa.
c) Puteve S koje cestica predje za prvih 4 .s i 8 s. Nacrtati Odrediti:
pribliino grafik S = S(t). a) Protok vode u font ani,
2. Iz puske se opale jedan za drugim dva rnetka brzinom Vo = b) N a kojern presjeku, i za koliko, je pritisak u konusu fontane
250 mj." prvi pod uglom a, = 'lC 13, a drugi pod uglom a2 = Jr /4 veCi od atmosferskog?
U odnosu na horizontalu. ZanemarujuCi otpor vazduha nati illter';aI Rjeifenja:
vremana medju opaljivanjima pri kojem ce se meci sudariti jedan V
sa drugim. U kom trenutku t od opaljivanja prvog rnetka ce se to 1. t = 0, x = 0, y = 0 b)
t, =7
dogoditi? Kolike su koordinate tacke u kojoj se dogadja sudar? ·v=Vo(1-t!T) t2 =?
~Preko nepokretnog kotura prebacen je neistegljiv konac Vo = 0.1 mls d = 10 ern
zanemarIjive mase. Za kra- . t = 53 d) 8 1 =?
jeve konca privezana su ti- a) Xl=? h=6s S2 =? it
jela A i B. Tezina tijela A X2 =? t'2 = 10 S t, = 4 s ,r X

je dva puta veca od tezine X3 ="1 t3 = 20 s t2 = 8 s

tijela B. U pocetnom tre- S = S(t)
nutku tijelo A se nalazi na a) Ako je cestica krenula iz koordinatnog pocetka 11 pozitivnom
visini h = 60 em, a tijelo B A srnjeru X-ase, njena hrzina kao vektor u nekom trenutku bice
dodiruje podlogu. Kolikaje
maksirn.allla vis ina do koje
~ __ Va
v = Va - --t
se popne tijelo B kada se
h T

sis tern prepusti sarnom se- PoredeCi ovo sa izrazom za brzinu pri promjenljivorn kretanju
bi. Pri klizauju konca pre
ko koturajavlja se sila trenja kojaje jednaka polovini tezine tijela B.
4. Homogenorn valjku saopsti se pocetni impuls usljed cega se
v= Vo + at
on poene kotrljati bez proklizavanja uz strrnu ravan brzinorn Va = zakljucujemo da je ubrzanje pri kretanju tijela
3 m/s. Nagibni ugao ravni je!3 = 200.
oJ Izvesti iZTaz za racllnanje morIlEmta ineTcije valjka u odnosu na, ___ Vo
a=--
osu simetrije normalnu na baze. ' T
76 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIII [SPITA 3.1.. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 77

Kako je t\i vektoT pocetne brzine, a T konstantna vrij"ednost, vidi se Kada loptica dodje u koordinatni pocetak, ona ce produziti da
da ce ubrzanje biti konstantno po brojnoj vrijednosti i stalno USID- se krece u suprotnom s:mjeru od smjera X -ose, pa ce jos jednom biti
jereno supiotno od smjera pocetne brzine, tj. kretanje ce u pocetku u tacki koja je udaljena za d = 10 em od koordinatnog pocetka, ali
biti jednoliko usporeno. sada sa lijeve strane od koordinatnog poc.etka. StavljajuCi 11 jednaCini
Pomjeranje koje tijelo iZVTSi za neko vrijeme bice (3.10) x = ~d dobicemo nakon sredjivanja
~t' ~ . 2Td
A~· ~ t ~
uT = r --
()
= Vo + -a = vot Vo,
- ···~·~-t t' ~ 27t ~ - = 0
2 27 Vo

Projekcija vektora poJozaja na X-osu daje koordinatu polozaja tijda

u trenutku t
t , ,2 = 7 (1 ± F~~~
Vo cosUVO"t' t, = 10.9 s i t2 = ~O.g 8
2T Ovo drugo rjesenje nema fizikalnog smisla jeT vTijeme ne moze
Kako je vektor r u pravcu X -ose, to ugao izmedju :;' i orta ose Z m07,e biti negati-vno, pa se odbacuje.
hiti 0 iIi 'if, a ugao izmedju 0'0 i fje 0°, pa imamo c) Put. koji cestica pTedje mozerno izracunati na sljedeCi naCin:
Do trenutka tl = T = 5 s cestica vTsl jednoliko usporeno kretanje,
Vo 2
pa je za svako t S T, predjeni put jednak udaljellosti od koordinatnog
X = vat - - t (3.10)
2T pocetka. Za vremenske trenutke t S 7 predjeni put ce se racullati
Trazene koordinate ce se dobiti uvrstavanjem odgovarajuCih vrem_ena kao
U ovu relaciju: Xl = 0.24 m, Xz = 0 i X3 = - 2 m.
b) Iz izraza za brzinu
NakeD zustavljanja u trenutku t =- T, tJjelo ce poceti jednoliko ubrza-
no kretanje u suprotnom smjeru od srnjera X-ose, a put koji predje,
posta krene iz mira bice
zakljucujerno da ce tijelo iCi u s-mjeru X -ose do trenutka t = T kada
art ~ T)' volt ~ 7)2
brzina postaje nula. Od tog trenutka ono se vraca u suprotnom smje- Sl = --~-------.--- = ---~---~

TU od smjera X-ose, pa ce prema tome krez tacku koja je udaljena

2 2T
d = 10 em od koordinatnog pocetka cestica prolaziti u dva vremen- Ukupan put koji je tijelo presJo do trcnutka t, ako je t > T bite
ska trenutka. StavljajuCi x d u jednaCinu (3.10) i sredjujuci je, jednak zbim puta koji predje do zaustavljanja i put a koji prcdje od
dobijamo zaustavljanja do tog trenutka.
2 2rd
t ~ 2Tt+ - =a V07' 1Io(t ~ r)2
Vo Stl = Var ~ -~ +
Rjesavanjem se dobija 27 27
v ot'2
VOT - vot + ---
27
t I2;T)
,=7 ( l±Vl~-
" "' TVo Za tl = 4 s <-T·~koristicemo ·.rzraza za put 8 i dobiti 8 1 = 0.24 m.
Za t z = 8 8 > r koristicemo iZTaz za ukupan put i dobijaroo
t, = 1.15 .s i t, = 8.85 s. 8 2 = 0.34 m.
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlUKE 79
78 CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

GrafIk zavisnosti S(t) bice Uvrstavanjem se dobija

S vot cos ", = vo(t - 6.t) cos ", (3.11)

. gt 2
• g( t - 6.t)~
vot SIU 0':1 - - = vo(t ...- llt) SlIl(X2 (3.12)
2 2

Iz jednaCine (3.11) se, nakon skraCivanja sa Vo i sredjivanja, dobija

COS 0::2
6.t = (1 ..- - - ) t
COS a1
o 2 3 4 '[ 6 7 8 9 10 t
2. Va = 250 m/s Ako u jednacini (3.12) na desnoj stranl, lzvrSlmo mnozenje u pr-
vom danu i kvadriranje u drugoID, i uvrstimo izraz za b..t, Hakon
"'1 = 7r/3
<>2 = 7r/4 sredjivanja dobijamo
6.t =?
Ako se prvi metak ispali iz pu§ke u nekom trenutku pod uglom 2vo sin( cq 0'.2) cos 0:2
t= (3.13)
0:1 U odnosu na horizontalu, on ce u horizontalnoITl pravcu vrsiti 9 cos 2 0:2 - COS'2 0:1

jednoliko kretanje, brzinorn koja je jednaka VOx komponenti brzine u

pocetnom trenutku, pa je koordinata polozaja u pravcu X-ose data Uvrstavanjerll u izraz za .6..t nadjen iz jednakosti Xl = X2 dobijaIIlO
relacijom

U vertikalnom praveu vrS! se jednoliko prornjenljivo kretanje ( u

pocetku jednoliko usporeno) sa ubrzanjem g, pa je koordinata y Prerna torne drugi metak treba ispaliti za priblizno 11 s iza prvog cia
metka u treIlutku t od ispaljivanja bi se s njim sudario.
b) Vrijeme koje protekne od ispaljivanja prvog zrna do sudara
prema (3.13) ce iznositi t = 37.3 s.
Aka se drugi metak ispali nakon nekog vremenskog intervala 6.t, tada Koordinate polozaja tacke sudara biee
ce njegove koordinate polozaja u trenutku t biti
X, = vot cos "" = 4663.8 m
X2 = vux2(1 - 6.1) =, VUCOS"'2(t - 6.t) gt'
Y, = vu t sin "" - 2 '" 1251.2 m
_ .' . g(t - 6.t)2
Y2 -- vUY'it - 6.1) - =
2
__ .. g(t - 6.t)2
--- vu(t -- !!.t) sm "'2 - - - - - - . 3. G A = 2G B
2
h = 60 em
Zrn?- ce se sudariti.u nekOll1 trenutku, t <?d ispaljivanja prvog metka, F'r =;G B /2
ako je u tom trenutku:xl = X2 i Yl = Y2 - H=?
80 CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPIT'A 3.1. PRVI PARClJALNI ISPIT! IZ FIZIKE 81

Ako se sistem prepusti sa- U tom trenutku prestaje ubrzano kretanje, i tijelo B produzava
mom sepi tijelo A ce se da se krece kao da je na visini, h izbaceno vertikalno u vis, brzinom
spustati, a tijelo B podi-
zati. Kretanje tijela bi- vo = v = Vgh/3
ce odredjeno silama koje na Visina na koju ce se popeti iznad tog nivoa bice
njih djeluju. v2 h

r
h max = ~ = -
2g 6
Maksimalna vis ina na koju tijelo dospijeva bite
7h
Projekcije na izabrani koor- h
H = h + h max = 6- = 0.7 m
dinatni sistem daju za tijelo
B: 4. vo=3m/s
f3 = 20°
mEg ~.~ F~l = -rnB0B a) I =?
(3.14) b) h ~,?
Znak minus na desnoj strani jednakosti pokazuje da se tijelo c) t, =?
ubrzava u suprotnom smjeru od smjera X-ose.
d) t2 "?
Za tijelo A imamo:
eJ v =7
(3.15)

Kako je uze neistegljivQ to je u svakom trenutku aB = aA = a, a

prema zakonu akcije i reakcije je Fzl = F: 1 i Fz2 = F:z
Posto se javlja trenje izmedju konca i kotura , lako se zakljucuje
da je F~2 = FI zl + Ftr = Fz1 + 'fnEg /2. Uoceni element valjka na rastojanju rod ose ima zapreminu dV =
Uvrstavanjem ovih zakljucaka u (3.14) i (3.15) dobijamo rdtpdrdz l odnosno masu

mBg - FZl m'Ba dm. = pdV = prd<pd,dz

mAg - FZl - mBg/2 = m~Aa Moment inercije ovog djelica U odnosu na osu simetrije je
dID = ,'dm = pr3 dr drpdz
Ako od druge jednaCine oduzmemo prvu i sredimo je, dobit cerna:
Ukupan moment inercije za obrtanje oko ose simetrije valjka ce biti
a=
10 = f r 2 dm = p 1 12~ 1L
RO
r 3 drdrpdz
Kada tijelo A spadne za visinu h, tijelo B ce se popeti do tolike 10 = p (R" ,3dr (h drp rL dz ~:
iste v-.isine (j~r je uze neistegljivo) krecuci se jednoliko ubrzano bez Jo -- . Jo 10
pocetnebrzine. Brzina koju je postiglo tijelo B na kraju svog pen:-· l!i~LpRJ.. = mR5
janja bice v' = 2ah _C~ gh/3 2 2
82 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARClJALNI lSPlTI lZ FlZIKE 83

b) gdje su Ma , MR i Mtr momenti sila teze, reakcije podloge i trenja,

respektivno. Kako pravci sila reakcije podloge i trenja prolaze kroz
trenutnu osu rotacije u 0 to su njihovi momenti jednaki nuli, pa
ostaje sarno moment sile teze.

(3.18)

~1oment ove sile je, kao vektor, usmjeren duz ese obrtanja prema
nama, tj. suprotnog je smjera od ugaone brzine abrtanja valjka, pa
Ovo se maze uraditi na tri nacina, i sva tTl dovode do is tog rezul-
ce izazivati jednoliko uspareno obrtno kretanje. Projekcija ave vek-
tata. torske jednacine na osu u srnjeru prema nama je
Prvi nacin: razmatranje obrtanja aka trenutne ase koja prolazi
kroz O. 10: = Rorng sinj3 (3.19)
Dok se valjak kotrlja bez proklizavanja i klizanja anda sn sve nje-
gave tacke kojima se on dodiruje sa podlogom u miru i predstavljaju Prema Stajnerovoj teoremi je
trenutnu osu ako koje se ohreu sve ostale tacke, pa prema tome i
centaT rnase ( odnosno sve one kaje leze na 08i simetrije). Tangcn- mR5
cijalna brzina obrtanja centra mase eka trenutne ase predstavljace I = 10 + rnRo2 = -- + mR~. _
3rnR6
2 2
njegovu trenutnu brzinu
pa se koristeCi (3.19) dobija

odnosno trenutna vrijednost ugaone brzine obrtanja oko ose ce biti 3mRJ a,
-2~~ R~ = Romg sin j3
v,
w=- (3.16) 2
Ro a, = ilgsinj3
Diferenciranjem ave jednaeine po t dobicemo
Prema tome, zakotrljani valjak ce se kretati jednoliko usporeno uz
dw ~ ~ dv,
strmu ravan, pa ce put koji predje dok se ne zaustavi biti
dt ~ Ro dt
odnosno ugaeno ubrzanje pri kretanju ce biti
a,
0:: = ._- (3.17)
Ro
U tom trenutku se nalazi na visini
Prema osnovnoj jednaCini dinanlike rotacionog kretanja, proizvod iz
momenta inercije tijela U odnosu na osu rotacije i njegovog ugaonog . 3v5
ubrzanja jednak je zbiru momenata svih spoljasnjih sila koje djeluju
h = Sz sm j3 =- = 0.69 m (3.20)
4g
na tijelo (racunatih u odnosu na tu -istu osu) .
Drugi naCin - razmatranje ubrzanja centra mase i ugaonog ubrz~nja
oko ose koja prolazi kroz centar rnase.
84 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PlSMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 85

Kretanje valjka mozemo razmatrati kao translatoTno pomjera- Uvrstavanjem u (3.23) i sredjivanjem se dobija
nje centra mase i obrtanje oko ase koja prolazi kroz centar mase.
2 .
Translatorno pomjeranje je odredjeno jednaCinom a, = ··gsm(3
3
3
ma, = L .F; = G + R + i;" (3.21 ) Put zaustavljanja valjka biee
i=l
_ Vo2 _ 3 Va2
a rotaciono aka ose kroz centar Sz-·-----
2a, 4g sin (3 ,
3
15. = LMi,p = Me + MR + M a trazena vis ina
tr
i=l
3v 2
h = Szsin/3 = _0 = 0.69 m
gdje je a ugaono ubrzanje ako ose kroz centar rnase, a na desnoj 4g
strani znaka jednakosti je zbir rnornenata svih spoljasnjih sila koje
djeluju na to tijelo (u donosu na istu osu kroz centar mase). Kako TreCi nacin (energetski pristup)
Sila trenja koja se javlja ne vTsi rad (jer nema proklizavanja), a
pravci sile teze i reakcije podloge prolaze kroz osu oke koje razma-
tramo okretanje 1 to su njihovi momenti jednaki Iluli) pa sarIlO ostaje silu trenja kotrljanja zanemarujemo, pa ce ostati u vaznosti zakon 0
moment sile trenja odrzanju ukupne mehanicke energije. Ukupna mehanicka energija na
pocetku strme ravni je jednaka zbiru kineticke encrgije translatornog
(3.22)
pomjeranja centra mase valjka i kineticke energije njegove rotacije
gdje je Rb vektor po]ozaja napadne tacke silc trenja u odnosu na osu oko ase simetrije (na kojoj lezi centar mase valjka), a na visini h
kroz centar.Projekcija (3.21) na izabrane ese koordinatnog sistema je jednaka sarno potencijalnoj energiji ( kao nulti nivo racunanja
daje potencijalne energije uzeto je podnozje strme ravni).
)( - osa -- mg sin f3 + F tr = -mac (3.23)
Y··osa - mg cos (3 +R = 0 =? R = mg cos /3

Iz (3.22) se vidi daje moment sile trenja suprotnog srnjera od ugaone Kako je kod ovog kretanja u pocetnom trenutku Vo Rwo,
brzine, pa ce prema tome izazivati usporeno obrtno kretanje imacerno, nakon zamjene i sredjivanja

(3.24) 3v 2
h = _0 =0.69m
4g
gdje smo uzeli u obzir da je Rh = R o.
UzimajuCi U obzir da je D: = at! R a, kao i to da je pri ovakvom c) Kako je kretanje centra mase uz strmu ravan jednoliko usporeno,
kretanju Vt = Vc i da se diferenciranjem dobija at = an mozemo t.o se vrijeme zaustavljanja moze odrediti iz izraza za brzinu
(3.24) pisati kao
v = Va - act

stavljajuCi da je ona na vrhu strme ravni jednaka nuE

odnosno Va'-
Iz = - = 1.34 s
a,
86 CLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PlSMENIH ISPITA 3.1. PRVl PARClJALNl ISPlTl lZ FlZIKE 87

d) Poste se energija ne trcsi na savladjivanje sila trenja, to ce ubr- Prerna jednaCini kontinuiteta strujanja je
zanje centra mase valjka niz strmu ravan biti isto kao i pri penjanju
uz strillu ravall, pa ce sa visine h stiCi do podnozja za isto vrijeme
odnosno
t, = t z = 1.34 s D21'( d'1'(
--v ~ --_··_'v (3.27)
4 I - 4 '
e) Valjak, nakoIl zaustavljanja, krene niz stnnu ravan i pri dolasku
u pocetni polozaj imace brzinu

v = aJs = Va = 3 rn/ s,
Uvrstavanjem u (3.26) i uzimajuCi U obzir da je h2 -hI = h, hnacemo
dakle jednaku pocetnoj brzini. 4
PI - P2 = pgh +:2
p ( 1 - d
D4 ) v~ (3.28)
5. d
H
D Brzinu V2 rnozerno odrediti na osnovu zakona 0 odrzanju ukupne
h mehanicke energije za jedan djelic tecnosti. Djelic rnase ,0..rni koji
H izalazi kroz vrh fontane ima brzinu V2 i kineticku energiju
a) Q =? A
rniv 2
b) I:;.p =? Em = !:::' 2
2
b) Prema Bernulijevoj jednaCini za
proticanje idealne tecnosti kroz stru- . Kada OIl ide nav-iiSe, ta energija se trcs! na savladjivanje sile teze,
jnu cijev, duz jedne strujne linije vazi kada se nadje na visini H iznad otvora, njegova ukupna mehanicka
eneTgija .bice u vidu potencijalne, pa se moze pisati

PI + pgh,+ -pvi = P2 + pgh2 + pv~

- D.miV~
-~"-2-- = I:;.mig H =>
2
= 2gh
2 2 V2
(3.25)
gdje je PI pritisak koji vlada u tai'ki 1 na presjeku 5, koja se Uvrstavanje 11 (3.28) daje
nalazi na visini hi iznad nekog pToizvoljno izabranog nivoa, a Vi
brzina djelica tecnosti u toj tacki. Velicine oznacene indeksom 2 su
odgovarajuce velicine u tacki 2 na izlazu iz konusa. Ova jednacina
PI - p, = pgh + pgH (1 - ~~)
se moze malo transformisati Kako je d < D, to je izraz na desnoj strani jednakosti pozitivan, pa
2 2 je prema tome pritisak Pi veti od P2 za vrijednost
PI - P2 = pg(h2 - h,) + p(v _ v )
_2___'_ (3.26)

Zaprerninski protok tecnosti je zapremina tecnosti koja u jednoj

2
I:;.p = pg [h +H (1- :;4) 1
sekundi protece kroz popf(~cni presjek cijevi a) Protok vode u fontani je
I:;. V 5vl:;.t
Q = "~-- = - - = 5v
I:;. t I:;.t
88 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIII ISPITA 3.1. PRYI PARCIJALNI lSPITI lZ FlZIKE 89

3.1.3 Prvi parcijalni ispit iz Fizike da rotira bez trenja oko ose simetrije. Za vrijeme T, = 60 8 covjek
obidje eijelu plocu.
Tuzla,16.5.19S7. god. a) Za koliki ce se ugao a obrnuti ploca za vrijeme Tl?
b) Za koliki ugao (3 ce se pomjeriti covjek za to vrijeme?
l.Na strmoj ravni~ nagibnog ugla j3 = 7f /6 nalaze se tijela Ciji je c) Za koliko vremena t ce
covjek doci u polozaj odakle je krenuo
odnos rnasa m,/m, = 1J = 2/3 i koefieijent trenja izrnedju tijela m, obzirom na podlogu?
i strme ravni f,L = O.l. 5. NaCi potencijalnu energiju gravitacionog medjudjelovanja:
Masa kotllra je rr1-3 = 0.5 mI. a) Dvaju materijalnih tacaka masa rnl i m2, aka se one nalaze na
NaCi rad sile trenja za vrijeme rastojanju T,
t= 3 S od pocetka kretanja, m, b) Materijalne tacke mase m i tankog hornogenog stapa mase M i
aka se sistem prepusti samom duzine L, ako se ani nalaze na rastojanju a jedno od drugog. Odrediti
sebi iz mira, i aka je masa m, takodje, silu njihovog medjusobnog djelovanja.
m, 2 kg. Masu niti kao i Rjeiienja:
trenje U osovini katura zane-
mariti. Nit ne proklizava po 1. (3 = 7r/6
koturu. m,fm, = 1J = 2/3
2. Valjak rnase m i poluprecnika r pocne da se kotrlja bez pro-
Jl. = 0.1
klizavanja niz strmu ravan sa visine h. Kolika je brzina centra mase
mg = 0.5 m'l
na kraju strrne ravni? Kolika je periferijska brzina tacaka na obodu A tr :7-=:?
valjka u tom trenutku? Kolikaje kinetii'ka energija rotaeije? Zadatak
t = 3 S
rijesiti koristeCi: m, = 2 kg
a) Njutnove zakone mehanike i
b) zakon '0 odrzanju rnehanicke energije.
fl
3. U sistemu ( kao na slieil,
iz sirokog suda A kroz cijev Prema Drugorn Njutno-
istice viskozna tecnost cija vom zakonu mehanike,
je gustina p = 103 kg / mS.
Izvesti izraz za racunanje --
-- _. -
- -
r--
-- - -
h3
h;
I
IF 1'-1i'1...
translatorno kretanje ti-
jela. ml i "1'2 i rotaciollo
protoka tecnosti kroz hori- - -- - kretanje kotura ms opi-
zontalnu cijev. N aCi sred- ~ l i l I L I suju se jednaCinam,a
nju vrijednost brzine (po
presjeku) ii, + 6 , + FZl + Ftr = m,a,. (3.29)
brzinu kojoID tecnost istice kroz otvor B, ako je hI = 10 em;,
h, = 20 em i h3 = 35 em. Rastojanja L 8U jednaka i iznose 30 em. 6 2 + FZ2 = m2ii2 . (3.30)
3
Objasniti zasto pravac koji polazi od otvora B i prolazi kroz nivoe
tecnosti u manoITletrima, probada sud A nize nivoa tecnosti u njernu.
Iii = LMi (3.31)
i=l
4 .Covjek mase m = 80 kg hoda jednoIikom brzinoin po rubu
kruzne pl;'ie (diska) poluprecnika r i mase M = 480 kg. Ploca moze Projektovanjem ovih vektorskih jednacina na ose izabranog koordi-
90 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI lZ FlZIKE 91

natnog sistema, kao na slici dobijamo Uvrstavanjem (3.35) u (3.36) dobicemo

rj - (sin,6 + -j.l cos ,6) g / 2
-mIg sin f3 - F tr + Fzl = ml al a= . = 0.41 m s
1 + '7 + 0.25
-m,g cos,6 + R, = 0 '* R, = m,g cas,6 Put koji tijelo predje za prve tri sekunde od pocetka kretanja je
Na osnavu druge jednaCine se za silu trenja dobija at'
S = - = 1.84 m
2
Rad sile trenja je
Tada se moze pisati
At, = J.f~,. dS = - J F t , dS = -j.lm,gcos,6S = -3.13 J

Rad je negativan, jeT se pomjeranje vrsi nasuprot djelovanja sile

Iz jednaCine (3.30) dobijama trenja.

2. m
r
Treca jednacina projekcijom na Z-osu daje h
a) v , -.
-1
Vt=7
Ekr =7
.-
gdje je r poluprecnika kotura, a SITljer vrcenja je naznacen na slici.
Ako je nit nei8tegIjiva i ne proklizava po koturu, oIlda mara biti b) vc -"7
--.
Vt =? h
al = a2 = at, gdje je at tangencijalno ubrzanje tacaka na obodu
kotura za vrijeIne vrcenja. Obiljezimo vrijednost tog ubrzanja sa a. Ekr ='1
Prema Njutnovim zako-
Uzirnajuci l! obzir da je at = rex = a i F~l = F~l' odnosno F~2 = FZZl
imacemo nima mehanike, kretanje
valjka je opisano osnovnOID
a
1- = (Fz2 -- Fz,)r (3.32) jednaCinom dinamike rota-
r cionog kretanja
-rn,9(sin,6 + ,"C08,6) + .f~, = m,a (3.33) N

mzg - Fz2 = mza (3.34) I5.= ';LMi (3.37)

Moment inercije kotura U odnosu na osu obrtanja je I = msr2/2, pa gdje je I Inoment inercije tijela U odnosu na osu oko koje se vrSI
uvrstavanjem u (3.32) dobijama obrtanje, a Mi
moment i-te spoljasnje sile U odnosu na istu osu.
Najzgodnije je da za osu izaberemo liniju duz koje se valjak
(3.35) dodiruje sa podlogom (trenutna osa rotacije). Tada je jedino mo-
ment sile teze razlii'it od nule ( sile it, i R prolaze kroz Deu obrtanja
Saberemo Ii (3.33) i (3.34) dobicemo pa iill je moment jednak nuli).

[m, -- m,(sin,6 + j.lcos,6)] 9 --·(Fz2 - F z ') = ·(m, + m,)a (3.36) MG=rxG

92 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNl lSPITI IZ FlZIKE 93

Ovaj moment je usmjeren duz ose U cfteZ. UgaoIlo ubrzanje kao Kako je 10 = mr 2 /2 i W = velr irnacerno
vektoT je istog smjera i pravca. Projekcija jednaCine (3.37) na smjer
ugaonog ubrzanja daje

I" = mgT sin 0 (3.38)

b) Prema zakonu 0 odrzanju energije mozelno pisati da je sva poten-
Moment inercije valjka U odnosu na datu osu izrac.unat cerno po cijalna energija presla u kineticku energiju translacije centra mase i
Stajnerovoj teoremi rotacije eka ose simetyije. Sila trenja ne vrsi nikakav fad jeT tijelo ne
proklizava
_ 2,_ m2r . 2
3 mr 2
]' - 10 + mr - - - + mr = - - "
2' 2

Tangencijalno ubrzanje centra roase (tacka na osi simetrije) n odnosu Kako je w = 1J c/r i 10 = mr 2 /2, imacemo
na trenutnu osu bice

Uvrstavanje u (3.38) i sredjivanje daje

Periferijska brzina tacaka je jednaka brzini centra mase.
Ra.zmotrlIDo to malo de-
taijnije. Brzina svakog dje-
Brzina centra rnase (ose simctrije valjka) na kraju strme ravni bice lita pri ravninskom krcta-
nju Vi moze se napisati
kao zbir brzine translator-
v, = V2acS = 2V!9h3 nog kretanja tacaka na osi

Periferijska brzina tacaka na obodu valjka bice

rota.cije Vc i periferijske br-
zine pri rotaciji oko te ose - A ~
iJ',
v = rw,

gdje je w ugaona brzina rotacije oko centralne ose. Kada nema pro-
klizavanja valjka po strrnoj ravni, onda je brzina tacaka na liniji
dodira valjka sa podlogorn jednaka nuli, to jest njihova periferijska Brzina tacke A je ii"A = O. Odavdje se zakljui':uje da je if"
brzina je jednaka brzini centra mase. odnosno v~ = wTsin900 = wr = Vc. Prema tome je

v = Vc = 21/-~
~
"V 3
Kineticka energija rotacije ce biti Kineticka. energija rotacije je

_.- Iow 2 mv; mgh

Ekr = ~2- = ~4~ =
3
94 GLAVA 3. RIJESENf ZADAC1 SA PISMENII:1 ISPITA 3.1. PRVI PARCI.IALN1 lSP1TI 1Z FlZIKE 95

3. rn = 80 kg 4. P = 10' kg/m'
r hI = 10 em
T, = 60 s h, = 20 em
a) 'P =? h, = 35 em
b) (3 =? v ='1
e) t =?
Ako se covjek kre"e kon-
stantnom brzinom v po 0-
bodu ploce, on ima odredje- Kada viskozna tecnost prot ice kroz cijev, zapreminski protok tec-
nl Inoment kolicine kreta- nosti koeficijenta viskoznosti 1] Be moze izracunaii na osnoYU Njut-
Ilja koji se moze izracunati novog zakona viskoznosti
kao
dv
(3.39) F" = 1)S,-
dr
gdje je L~ = mr2 mOIIlent inercije covjeka U odnosu na osu simetrije;
Prj stacionarnom strujanju tecIlosti kroz cijev, rezuitantna sila, koja
a We --- Wp je rezultujuca ugaona brzina covjeka u sistemu vezanom za
podlogu. djeluje na uoceni valjak poluprc(nika r, je jednaka nuli. Sila pritiska
(Pi - pz)r'1l' je jednaka siii trenja r} 5( dv / dr), ali je suprotnog smjera,
Prema zakonu 0 odrzanju rnOIDcnta koliCine kretanja istu toliku
pa se rnoze pisati
koliCinu kretanja dohija ploca sarno u suprotnorn smjeru, a moze se
lzraziti kao z dv
(PI - pz)r 1l' - (-7)5-) = 0
(3.40) dr
gdje je Ip = M r 2 /2 UlOment inercije ploce, a wp njena ugaona brzina Znak "_ll ispred sile trenja se pojavljuje zbog toga ?ito se sa poras-
u sistemu vezanom za podlogu. tom r brzina slojeva tecnosti smanjuje, da hi na zidu cijevi dostigla
lzjednaeavanjem (3.39) i (3.40) dobijamo ugaanu brzinu ploce vrijednost nula, jeT se, usljed djelovanja medjumolekularnih sila, 810j
tecnosti koji se nalazi liZ sami zid cijevi, zalijepi za njega.
Razdvajanjem promjenljivih dabijama

PI - pz
dv = 'rdr
Ugao za koji se obme plata za vrijeme T I , posta je kretimje jednoliko 2')L
obrtno, moze se izracunati kao
Integracijom ovog izraza

b) C;'ovjek se za to vrijeme pornjeri za ugao

se dobija
96 CLAVA 3. RIJESENl ZADACl SA PlSMENIH ISPITA 3.1. PRVl PARCIJALNl ISPITl lZ FlZIKE 97

gdje je nepoznata brzina na osi cijevi. Nju odredjujemo iz uslova

Vo Ovaj protok mozemo predstaviti kao proizvod povTsine poprecnog
da je v = 0 za r = R (na zidu cijevi) presjeka cijevi i neke srednje brzine (racunate po presjeku), tj. neke
stalne brzine kojom bi trebali da se kreru djelici u svakoj tacki pres-
Va = PI_- P'R 2 jeka, pa da protok bude isti kao i kada se krecu brzinarna koje se
47)L rnijenjaju duz poluprecnika cijevi.
Tada se, za brzinu na rastojanju r od ose cijevi moze -pisati R2
Q = R' '7fV- ::::}- -
'l}
Q-
::-= _.- = pgh3 /
= 1m s
R2"ff 247)L
_ __ PI - pz 2 _ p, - P' R2 ( r2 )
V~Vo r - 1----
47)L 47)L R2
Posta je protok tecnosti kroz svaki presjek, na bilo kojern mjestu hor-
Zapremina tecnosti koja za neko vrijeme dt protekne kroz srafiranu izontalne cijevi isti, enda slijedi da je razlika pritisaka na presjecima
povrsinu iznosi propoTcionalna njihovom rastojanju L duz cijevi

_____ L,
Ovo znaCi da postoji pad pritiska duz cijevi, sto se i dogadja.
\ \
I '
_. -- ~ -'../

dV , = vdtd8 = PI-P, R
41JL
2( 1 - r')
-
R'
2T1rdrdt

Ukupna zapremina koja protekne kroz citavu cijev za vrijeme dt bice \

_j. dT 7' -_ -
"ff(PI pzR 2dt
- - lR ( r2 ) r dr
I
dV - -·- 1 - _.-
27)L 0 R'

Zapreminski protok tei'nosti je

Tecnost u sirokom sudu u pocetku miruje, a u cijevi se poclDJe
Q = gd~ = zr(P12-:.r~)R2 [~ jg -'~2 ~ Ir] kretati. Da bi se djelic mase ~m pokrenuo iz mirovanja do bTzine v
kojom struji kroz horizontalnu cijev, mora se utrositi neka energija.
= ~(PI;;;Z)R' (3.41) To je potencijalna energija

U nasem zadatku isticanje se vrsi kroz cijev duzine 3L, a pritisak Ep = 6.'mg6.h
P, = Pa + pgh3 i p, = Pa, pa je koristeci (3.41)
Visinska razlika 6.h predstavlja razliku visine na kojoj se nalaze slo-
Q= bodna povrsina u sirokom sudu i tacka gdje linija koja pTikazuje
98 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH JSPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 99

linearno opadanje pritiska (tacka D) probada sud. Iz podataka se Na osnovu ovoga se moze zakljuciti da rad gravitacione sile ne zavisi
vidi da je od oblika puta po kome se vrsi premjestanje, vee sarno od medju-
tlh"" h3 (hz + lOcm) = Scm sobnog polozaja pocetne i krajnje tacke put a tai'kaste mase koja se
Ova energija prelazi u kineticku energiju, sto daje premjesta. Sila gravitacionog medjudjelovanja, kao unutraSnja sila
u sisternu moze vrsiti rad sarno na racun smanjenja potencijalne en-
tlmv' ergije sistema, pa se moze pisati
- _ . = tlmgtlh
2
= EpA ~ EpB
v = j2~"!:"-h = 0.99 m/ s AAB

Smanjenje potencijalne energije se definise kao razlika izmedju po-

tencijalne energije u pocetnom i krajnjenl polozaju
5. a) U =? b) U =?
m, rn EpA -- EpE = _'/ mlm2 _ (_, m 1m3.)
m, M TA TB
r L Odavdje se moze zakljuciti da je potencijalna energija sistenla, karl
a se tackaste mase nalaze na l'astojanju r, data izrazom
F =?
B rnlm2
Ep(r) = - " ' 1 - - +C
Materijalne tacke ITlaSa ml r
i m2, koje se nalaze na ras- Konstantu C rnoramo da uvedemo jer se u gornjem izrazu pojavljuje
tojanju r razlika, pa se te konstante poniste. Vrijednost ove konstante se
rnedjudjeluju silom koja je po inteIlzitetu data relacijom odredjuje biranjem rastojanja r na kome ce potencijalna energija sis-
mlm2 tema bili Ilula. Uobicajeno je da se uzima da je potencijalna energija
F="'I---
r' sistema jednaka nuli kada su tackaste mase na beskonacno velikom
U vektorskorn obliku sila kojom prva i'estica djeluje na drugu je rastojanju jedna od druge, tj kada one medjusobno ne djeluju. Stavl-
..... mlm2 ____
janjem da je Ep (00) = 0, dobijarno da je i C = 0, pa ostaje
F = -"'I---ro
r' ()
Ep r =
m,rn,
-"'I~-r~
Ako se matel'ijalna tacka mase m2 iz tacke A treba da prcrnjesti u
tacku B, vrsi se rad protiv gravitacione sileo Bez obzira kakav je oblik Uobicajeno je da se potencijalna energija obiljezava i sa U.
putallje po kojoj se vrsi premjestallje, elemental'ni rad gravitacione Do ovog izraza mozemo doci diferencijalnim raCunOID.
sile je Gravitaciona sila moze vrsiti rad sarno na racun smanjenja po-
tencijalne energije sistema.
dA = F· dB = FdS cosO = -FdS cos a. = -Fdr
dA = -dU
Ukupan rad gravitacione sile na datorn putu je

A = -
0__
JF dr -
= - j rn l rn 2 fro dr _
rA r2
. 1 (1 l'
= jrnlrn2 - l;n = jmlrn2 ,".- - -~) (3.42)
T A TB rA
100 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 101

Konstantu integracije C odredjujemo iz uslova da je potencijalna Ptencijal gravitacionog polja citavog stapa u uocenoj tacki A bice
energija sistema dvaju materijalnih tacaka jednaka nuli ako se one jednak zbiru potencijala koje u toj tacki proizvode svi djeliCi stapa,
nalaze na beskonacnom medjusobnom rastojanju. pa se moze pisati
Ako stavirno u posljednju jednaCinu U = 0 kada je r = 00, dobija
se da je C = 0, pa se za potencijalnu enegiju gravitacionog medju- <p =J d<p = - 1MJ
- dx
djelovanja dvaju tackastih rna"a koje se nalaze na rastojanju r jedna L a+L/2-x
od druge, dobija Srnjenorn a + L/2 - x =u i uzimajuCi u obzir da je -dx = du ovaj
mlm2
U(r) = -1~- integral postaje
r
Drugi naCin: Potencijal u nekoj tacki gravitacionog polja je brojno
jednak radu koji izvrsi gravitaciona sila kada se jedinica mase iz te
tacke prenese u beskonaenost. KoristeCi (3.42) dobijamo
Potencijalna energija sistema stap - tac.kasta masa m kojaje unesena
u tacku A iznosi
U = _1~m In (1+~)
Ako uporedimo sa izrazom za U(r}, moze se reCi da je potencijal Sila uzajamnog djelovanja izrnedju uocenog elementa i stapa i tac-
brojno jednak potencijalnoj energ~ji jedinice mase koja se nalazi u toj kaste mase m u tacki A je
tacki gravitacionog polja. Odatle sHjedi da je potencijalna energija rn dm
sistema jednaka proizvodlI potencijala u toj tacki i mase koja je u dF=I~~~~--

nju unesena
(a+t-x)"
mlm2
U = m,<p = -1~­ pa je gravitaciona sila izmedju Citavog .stapa i tackaste mase
r
b) Kako nije receno u kakvom su medjusobnom polozaju stap i tac- mdm Mm
kasta masa, uzecemo kao na slid
F = 1
Ja+L/2--x
~~~--- = 1---~~
a(a+L)

3.1.4 Prvi parcijalni ispit iz Fizike

Tuzla,10.3.1984. god.

1. Top smjesten u podnozju brda namjesten je tako da mu cijev

Kao sto smo vidjeli u prethodnom dijelu zadatka, gravitacioni sa horizontalorn zaklapa ugao (3 = 7r / 4 kada je osa cijevi paralelna
potencijal uocenog elementa na stapu dm, koji je na polozaju x od sa. kosin om.
koordinatnog pocetka, u tacki koja je od njega na udaljenosti a + a) Koji ugao treba da zaklapa sa horizontalom cijev ako granata
L /2 - x, je dat relacijom treba da padne okomito na kosinu?
b) Koliki treba da bude elevacioni ugao cijevi da bi granata naj-
dm .M dx dalje pala i koliko je to udaljenje?
d<p = - , ."C:""C.-- = -1- ..-
a+L/2-x La+L/2-·x c) N a koje \rrijeme treba ternpiratj granatu da bi eksplodirala pri
udaru u kosinu u situaciji pod a)
 GLAVA 3. RIJESENl ZADACl SA PlSMENlH lSPlTA 3.1. PRVl PARClJALNl lSPlTl lZ FlZIKE 103
102

Granata ima pocetnu brzinu Va = 200 mj s, a top stnatrati tac- 5. Unutar sferIlog tijela polu-
kastom masom. Otpor v-azduha zanemariti. precnika R i zapreminske mase p
2. Drvena greda duzine L = 2 m i povrsine poprecnog presjeka irna sferna 5upljina poluprecnika x 0
r = R/4. Centar ilupljine je na ------~-
S = 31.5 ern' objesena je za jedan svoj kraj tako da moze oseilovati
u vertikalnoj ravni. Dok je greda u polozaju stabilne ravnoteze u rastojanju r = R/4 ad centra ve-
nju udari metak mase m = 12 g koji leti u horizontalnom pravcu ee sfere. N adji ubrzanje slobod-
brzinom Vo = 500 m/s. Zapreminska masa drvetaje p = 800 kg/m"- nog padanja iJ. u tacki P koja je
na rastojanju x = 3R od povrsine sfernog tijela. Centri sfera i
a) Za koji ugao ce se otkloniti greda ako metak udari u sredinu
tacka P su na istoj pravoj.
grede i u njoj se zadrzi?
Rjesenja:
b) Koliki je ugao kad metak udari u slobodni kraj grede i ostane a) Kada se granata izbaci ona nas-
U llJemu tavlja kretanje u polju sile Zemljine
1. (3=7r/4
e) Koliko puta i za~to je ugao pod b) veei nego pod a)'! teze, Cije je ubrzanje g usmjereno
Vo = 200 m/s
3.Sprica za injekcije puna je vode. Promjer klipa je D = 15 rnm, vertikalno prerna dolje. Ako izabe-
a) Ct ='1
a njegov hod je L = 8 mm. Voda maze isticati kroz otvor promjera remo koordinatni sistem kao na sli-
b) Xmax ='1
d = 1.5 mm kada injekcija nije nataknuta. ci, onda su projekcije ovog ubrzanja
c) t =7
Kada je sprica postavljena horizontalno djeluje se na klip kon-
stantnom sHorn F = 4 N.
a) NaCi brzinu isticanja vode iz sprice!
b) Odredi vrijeme isticanja vode iz sprice til
c) Kolika konstantna sila istisne svu vodu iz sprice za t = 6 s?
d) Nacrtajte v, ~ v2(1) iii = li(F)
4. Na strmim ravnima
koje sa horizontalom za-
klapaju uglove Ct, = 1r /6
i Ct2 = 1r /3, nalaze se ti-
jela masa ml = 8 kg i
m, = 2 kg, (vidi sliku).
Tijela 8U vezana ideal- gx = -gsin{3 i gy = -gcos{3
no savitljivim, laganim,
neistegljivim koncem ko- Prema tOInc, kretanja 11 pravcu X- i Y -ose ce biti jednoliko usporena.
ji je prebacen preko ko- Pocetna brzina ima projekcije
tura.
Koeficijenti trenja tijela i podloge su 1"1 = 0.1 i 1"2 = 0.2, respek- Vox = Vo cos 0: i V OII = Vo sin 0:
tivno.
a) Koliku brzinu imajll tijela poslije dvije sekunde od prepustanja Trenutne vrijednosti projekcija brzine su date relacijama
sistema sarnom sebi?
b) Kolika je sila zatezanja konca? 1)x = vox "{-.:- gxt = Va cos·a - gt sin (3
e) Odredi vektor sHe koju trpi osovina kotura. Vy = vall + gyt = Va sin 0: .- gt cos (3
104 GLAYA:;. RlJESENl ZADACl SA PlSMENIH lSPlTA :;.1. PRYl PARCIJALNl lSPlTI lZ FlZIKE 105

Ako granata treba da padne normalno na strmu ravan, znaCi da u Uvrstimo Ii rezultat iz (3.44) u (3.45) i sredimo dobit cemo
tom trenutku treba da bude Vx = 0, to jest
XD -
_ va2 ( .
- - - SIn
2
a-
2 SIH
., .
aSlllpf'i) (3.46)
. gt sini3 9 cos .B cos i3
Va cos 0' ~ gtp SIn (3 = 0, =?- cos Q: = -p__.__. (3.43)
Vo
Da bi darnel. xI! bio maksimalan, treba da bude
U momentu kada granata dostigne najvisu tacku iznad kosine u Y-
praveu njena komponenta Vy = 0, odnosno dXD
-=0
da
Va sin a - gil COS j3 = 0
a diferenciranjem (3.46) se dobija
gdje je tl vrijeme penjanja do najvise tacke putanje iznad padine.
Lako se zakljucuje da je v'
~ (2 cos 2", _. 4 sin Q cos cdanj3) = 0
9 cos {J
t, = v.- ,o"-s::,::n:..:,,,:
9 cos i3 , N akon sredjivanja se dobije
i da je vrijeme kretanja tk = 2t, odnosno

2vo sin 0:
! tan2a = -- =
tan i3
1
1 =? 2a = 45°, a = 22° 30'
'
(3.17)
t k ,= ---''--- (3.44)
9 cos i3 Da b1 granata pala najdalje, elevacioni ugao treba da bude
a uvrstavanjem u (3.43) dobijamo
"I = i3 + a 67° 30'
1 1
tall 0' = - Domet tada, prema 3.46 iznosi
2 tan i3 2
ex = arctan 0.5 = 26° 30'
v2
XD = -_or.; (sin2a - 2sin2 atani3) = 1688.7 m
U gao U odnosu na horizontalu iznosi 9 cos/-,

"I = i3 + " = 71" 30' e) Da bi granata eksplodirala pri uda.ru u kosinu u situaciji pod
a) potrebno ju je tempirati na vrijeme
b) Kretanje po X·osi bice odredjeno jednaCinom
Vo SIn a
t=tk=2 = 25.72 s
9,1' gt' sin i3 9 cos i3
x=v ox t+"""-=vtcosa-
2 0 2

Domet po X-osi ( po kosini) dobil. cemo ako umjesto t stavimo tk 2. L =2m p = 800 kg/m 3
(vrijeme kretanja) S = 31.25 em' a) VI =?
m ~ 12 9 b) V2 =?
(3.45) Va = 500 mjs c) Vl/VZ =?
106 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNl ISPITI lZ FlZIKE 107

a) Moment kolicine kretanja sis-

o~
Nakon rjesavanja Dve jednaCine dobija se da je ugao otklona
tema prije sudara, mora biti jed-
nak rnomentu koliCine kretanja ' \ l. 3rn2v5
\ \ 2 cos 1"1 co
1
-
-;-c-::--
+ m)gL(4M + 3m)
(M
= 0,945
poslije sudara. Prije sudara gre- 1\ . \
da je rnirovala, pa je mornent ko- '1, \ \ 1"1 = arctan 0.945 = 19.06° (3,52)
licine kretanja sistema predstav- "X
~(~'\ \----th b) U slucaju kada metak
Ij ao sarIlO moment koliCine kre-
tanja metka L, = mv oL/2 u od-
uclari u kraj grede mozemo o 1.
nosu na OSli O. Poslije suda- \ \
\'\ pisati \
2
ra metak i greda nastavljaju da
I \ '
\
, + 1;")w'
\
se obrcn oko iste ose, sa ukup-
M , ~~
' > mVoL c= (Ig

nim momentom kolicine kretanja U gaona brzina sistema ne-

L2 = Isw. posredno poslije sudara je
Ovdje je illorncnt inercije sistema jednak zbiru momenata inercije l
grede i rnomenta inercije metka 11 odnosu na osu O. MOlnent inercije I mVoL
w =~.--

grede je Ig = M L' /3, a metka 1m = mL' /4, pa se maze pisati 19 + Im

Moment inercije metka Je
Im = mL' pa je m
Odavde se dobija da je ugaona brzina slsterna ncposredno poslije
I 3mvo
sudara w = .-~.

(;J =
6mvoL
- -..-
(M + 3m)L ..
~".~,
(3.48) Kineticka energija rotacije prelazi u potencijalnu energlJU, pa se
L(4M + 3m) u trenutku zaustavljanja obrtanja maze pisati
Masa grede je A1 = pLS = 5 kg pa se ova ugaona brzina Inoze
izracunati. Neposredno poslije sudara sistem raspolaze sa kinctickom
energijom rotacijc, koja pri njegovorn obrtanju prelazi u potencijalnu
energiju sve dok se sistem fie zaustavi. U trenutku zaustavljanja vazi gdje je
II = L(1 - cos 1"2) (3.53)
(3.49)
h' = t(1 .. cos 1"2) (3.54)

Sa slike se vidi da je UVdtavanjem se dobija

L ML2 mL ') - -3mvo

--.).. + - ) Lg(1 - cas 1'" )
_.._-....- = (mM (3.55)
h = (1 - cos 1"1) (3.50) (
2 3' (M .j. 3m)L . 2

Uvrstavanjem izraza iz (3.48) i (3.50) u (3.49) imacerno Odavde se rjesavanjelll po ip2 nalazi

Ig +1m 2 L cbs ip2 ~

- 1 2mvQ '- ~
~ (3m+M)g -
a. 7565
~ <
.."...--'..C:: w = (M + m)g-'(1 - cos 10,) (3.51) (3.56)
2 2 1"2 = arccos O. 7565 ,~ 40° 50'
 :1.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlZIKE 109
108 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

Prema jednaCini kontinuiteta strujanja 51 VI = S2V2 mozemo izracu-

PreporuC:ujemo da sami kao vjezbu nadjete po]ozaj cen'tra- mase sis-
tema nakon udara metka i da onda racunate ugao za koji ce se otk- nati brzinu VI
d' (3.60)
loniti slsteIrl 11 trenutku zaustavljanja.
c) Odnos uglova otklona
Uvrstavanjem (3.60) u (3.59) i rjesavanjem po v, dobijamo da je
'P2 40.83° brzina isticanja vode iz sprice
~ = - - 0=2.14
'PI 19.06°
(3.61)
Ugao pod b) je veri zbog toga sto je 11 tom slucaju InOIDent kolicine
kretanja prije sudara veti nego U pTvom slucaju.
Kako je d %:: D moze se odnos d4/ D4 zanemariti jer je male vrijed-
3. D = 15 mm
L=8mm nosti (ovdje 10- 4 ), pa se dobija. priblizan izraz
d = 1.5 mrn
2 (2F
r----
F=4N v, = -\j-_.-
D ' p7r
= 6.73 m/s (3.62)
a) v, =?
b) ii =7 ---:::::--=--.------'''''--
- - . 1'0
b) Kada voda istice kroz
c) F, co? L otvor na sprici, smanjuje
t = 6" se zapremina vode u njoj.
d) V2 = v,(F)
Projekcija brzine kojom se
ti = tifF) klip krece i istiskuje tecnost
a) Prema Bernulijevoj jednaCini za idealne tecnosti. zbir unutra-
je
snjeg pritiska, v.isinskog pritiska i brzinskog duz jedne strujne Hn- dy
VI = -,
ije ostaje konstantan. Ako izaheremo strujnu liniju duz ose cijevi ~--

dt . d b·t·
otvora za iglu injekcije, mozemo pisati Ako se prem,a (3.60) i (3.62) UVTste izrazi za Vl 1 VZ 1 moze se 0 1 1

, 2
PV 1 pv" dy 2d' J2F
2 = _
I

PI T = Pa + 2~ (3.57)
dt D3 V pT,
gdje SIDO visinske pritiske sa Iijeve i desne strane izostavili jer je stru-
Vrijeme koje protekne dok se klip pomjeri iz polozaja L u polozaj y
jna linija horizontalna, pa Sl1 oni jednaki i ponistavaju se. Spolja,snji
pritisak na klip je moze se izracunati kao integral

F 4F 10
rt dt,= D"
- Zd 2 V12'!
ZF
JVL d Y
PI = Pa +~
S
=-:: Pa + --
D''lr
(3.58)
_ D'. (iii (
t - 2d2 V -2F L y)
Uvr!itavanjem (3.58) u (3.57) i ponistavanjem Pa, !ito predstavlja at-
mosferski pritisak, dobijarno Vrijeme ,_isticanja: vode iz sprice dobicemo kada stavimo y = 0, tj.

pv~ D3L jP1f

. 4F
~"~+~=
pvf
"~-
(3.59) t = - -z \ - = 1.19 s (3.63)
D'7C 2 2 , 2d ! 2F
 110 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVl PARCIJALNI ISPlTI IZ FlZIKE 111

c) Ako jednaCinu (3.63) rijesimo po F dobicemo Kako je uze neistegljivo i bez rnase, to je intenzitet ubrzanja aI =
6 a2 = a. Isto taka, posto se masa kotura ne uzima U obzif, to su in-
D L'p7r
F=--'~=017N tenziteti sila zatezanja F;l = F;2' a prema Nj utnaVOID zakonu akcije
8d4 t' .
i reakcije, je tada i Fzl = F~l i Fz2 = F: 2 • Obiljezimo intenzitet sile
d) Trazene zavisnosti od sile Sil zatezanja uzeta sa 1;~. Da bismo odredili ubrzanje sistema mOTamo
projektovati vektorske jednaCine na ose izabranog koordinatnog sis-
. _ 2 !ZF _ 2.38 tema (kao na slid). Projekcije na X-OSli SU:
v, --\1 - = 3.36-/F Im/s] , ti = - - lsi
D V p7r VF' ,
FI - Fz -.~ Ftrl = mla (3.64)
1J [ill J
s [s J ~- F, + F z .- Fi"L = m,a (3.65)

~
10
_ _- vIF) Projekcije na Y -OSU SU:
5
-FNI + R, = 0 =? R, = F'N,
FlN]
F[N)
--FN2 + Rz = 0 => R z = FN2 (3.66)

Kako je sila trenja F tr = {lFN, Fl = rnlg sin D:l) F2 = m2gsinaz, a

4. F:V1 = frt1g cos 01 i FN2 = rnz9 cos CX21 uvrsta\'anjem u (3.64) i (3.65)
Oi, = 7r/6
= 7f/3 dobijamo
012
m, = 8 kg
m2 = 2 kg
,;X -,
fzz.
\:
V rnlg sin 0:1 , {l1rnlg cos
Fze- 0:1 = mla (3.67)
1"1 = 0.1 ·fh m1 -rnzg sin O:z + F zt- f12rn29 cos 0:z = m2a (:l.68)
1"2 = 0.2 ~2
a) v =? Sabiranjem ove dvije jednacine dobijamo ubrzanje sistema
t= 2s
b) F z =7 (ml sin CXI _. rnz sin o:z) ._-- (flIrnl cos 0:1
a = " - - - -..----.~ ...- - - - " .
+ J1.-2mZ cos 0:2)
~----.--g =
F rez ='1 'ml + m'l
= 1.35 m!s' (3.69)

0.) Oba tijela imaju isti intenzitet brzine, pa kako su krenula iz mira
irnac,emo
~re~a DrUg;OIn Njutnovom zakollu mehanike zbir svih sila ko- v~:=;: at = 2.7 mJs
Je dJd~JU na neko tijelo j:dnak je proizvodu mase tijeJa i njegovog
ublzanJa. Za svako tlJelo Im,arno b) Iz jednacina (3.64) i (3.67) se za silu zatezanja dobija

Fz = }II - Ftrl - ml a =
mlg( sin 0:1 - f--LI cos (Xl) - m1 a = 21.65 N (3.70)
112 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE 113

cJ Sila koju trpi osovina koturaje djelovala da je ispunjena masorn. Ta sila bi se prema tome racunala
jednaka zbiru vektora P;l i 1~2 po obTascu
koji su jednaki po intenzitetu.
Kako je "" + "'2 = 7r /2, to za-
. f,'~i
kljucujemo da i ugao na mjestu /",h·~
rrez
gdje je m, masa koja bi se mogla smjestiti u iiupljinu. Rezultujuca
gdje je postavljen kotur mora biti sUa kojorn ce sfeTno tijelo sa sfernom supljinom djelovati na probno
7r /2. U tom slucaju je tijelo je jednaka zbiru sila

Frez = P;l + ff;z

F"z = JF; + F'; = FzV2 = 30.53 N Rako centar supljine, centar sfere i tacka P leze na istorn pravcu,
onda su sile FaI i Fa istog pravca, a suprotnog smjera, pa je
Rezultujuca sila zaklapa sa strmim ravnima ugao IT / 4.

5. R F= ,mp CR +:'+X)2 - (R'~xF) TO

p
3 3
r = R!4 Posto je r = R!4, M = 4R3 7rp/3 i m, = 4r 7rp/3 = R 7rp!48,
a ='? uvrstavanjem U pTethodnu relaciju i sredjivanjcm dobijam o
x
Zamislimo da. se u tacku P postavi probno tijelo mase mp' Prema
Njutnovom zakonu opste gravitacije, na njega hi sfeTno tijelo
djelovalo gravitado-
nom silom F i sa- Za x = 3R dobijamo
opstavalo II1U ubrza- _ 13
nje a. Kada bi sfe- F = -----,7rpRm
204 p
Co
ra bila potpuno ispu-
njena mas om, sila ko- Prem,a Drugom Njutnovom zakonu mehanike u brzanje koje tijelo do-
jom bi ona djelova-la bija je jednako kolicniku rezultujuce sile koja na njega djeluje i nje-
na probno tijelo bila gove mase. Na osnovu toga dobijamo da je ubrzanje u tacki P
hi privlafna i izracu-
naval a bi se kao

Izraz u uglatoj zagradi je negativan pa je i U?TZanje u tacki P USID-

jereno sllprotno ad jedinicnog vektora i;) tj. usrnjereno je ka centru
Ukoliko se u sferi nalazi" 8upJjina, onda ce sila kojom Qna djeluje na sfernog tijela. Intenzitet tog llbrzanja je
pTobno tijelo biti sIabija, zbog nepostojanja mase na mjestu sllpljine.
Moze se smatrati da supljina na probno tijelo djeluje odbojnom silom
koja je' po intenzitetu jednaka onoj privlacnoj sili kojom hi supljina
 114 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 115

3.1.5 Prvi parcijalni ispit iz Fizike je R poluprecnik kugle. Nacrtati grafik sile medjusobnog gravita-
cionog privlacenja za ovaj slucaj.
Tuzla,1.4.1987. god. Rjesenja:

1. Neutron mase m sudara se sa jezgrima ugljenika mase M 1. m

koja miruju. Aka se sudar SInatra centralnim, idealno elesticniIn, M
izracunati koliko Jmdara n treba da dozivi neutron da hi mu se n =7
energija umanjila k-puta. Izracunati n u slucaju da je m 0= ma i k = E klO / Ekn
m
M = 12 ma i k = 150.
0----... --
m = rna
2. 'Imamo dva cilindra veoma tankih zidova. Jedan od njih ('iji M = 12 ma
je poluprecnik R, obrce se ugao- W ' k = 150
nom brzinom W oko svoje Dse, a ~ Situacija prije sudaraje predstavljena na slici. Na osnoVu zakona
drugi palu precnika r miruje. Ci- R""", ,-.... o odrzanju koliCine kretanja (impulsa) i zakona 0 odrzanju ukupne
lindTi se dovedu u dodiT tako da • mehanicke energije sistema) mozemo pisati
njihove Dse ostanu paralelne (vidi
sliku). Kroz neko vrijeme (usljed M1 M2 (3.71)
trenja) dlindri se pocnu obrtati
bez proklizavanja. Naci kolika kolicina energije se pretvorila u
toplotu. Mase cilindara su M, i M,. N akon transformacije dobijamo
3. Strma raVaIl ima nagibni ugao 0: koji se maze mijenjati. Plocica
mase m, koja moze da klizi po njoj prelazi pri "'1 "'2
= 1F/4 i = 1F/3 m(v10 - v,) = Mv,
za jednako vrijeme puteve jednakih horizontalnih projekcija. U kom m(VlO - Vl)(VlO + v,J = Mv, . V2
intervalu vrijednosti uglova naglba strme ravni p]ocica nece kliziti
po njoj. Dijeljenjem prethodnih jednaCina dobijamo
4. U hazen. se postavi vertikalna
cijev sa kliporn tako da je njen (3.72)
donji kraj zaronjen u vod li. Klip
koji je u pocetku lezao na povrsi- Mnozenjem jednacine (3.72) sa m i sabiranjem sa (3.71), dobijamo
ni vode polako dizemo lla visinu H
H = 15 m (vidi siiku). Koliki 2mvlO = (m + M)v,
rad se pri tome izvrsi, ako je po-
vrsina poprecnog presjeka klipa sto predstavlja brzinu jezgra ugljenika nakon prvog sudara_ Brzina
S = 1 dm 2 , atmosferski pritisak neutron a nakon prvog sudara je
Pa = i01325 Pa '? Tezinu klipa
zanemariti_
5_ Izvesti izraz za racunanje gravitacione potencijalne energije
sistema homogena kugla - tackasta masa. Masa kugle je M, a' odnoSIlo
rh-M
tackaste mase m. Graficki prikazati U(r) za r < R iT> R, ako -----VlO
m+M
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 117
116 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

Kako je masa neutrona manja od mase jezgra atoma ugljenika, brzina

neutrona poslije sudara bice suprotnog smjera od njegove brzine prije 2. R
sudara. r
lntenzitet brzine neutron a posJije prvog sudara hi bio

VI =
M-m
~--·v
w
Q =?
M,
-----Q
M+mD M,
Ako se ova dva ciIindra do-
a njegova energija je taknu, usljed trenja, enaj
koji se okrece zaokretace 0-
2 'M 2
El = rnvl. ::.:= mvo (~._ - rr~) naj koji miruje. Poslije do-
2 2 M+m dira ce dlindri proklizava-
tl jedan po drugom. Brzi-
Smatrajuc.i da se proton sa brzinorn VI ponovo sudari sa jezgrom koje
na prvog ce se smanjivati, a
miruje, nakoD slicnog razmatranja bismo dobili da je
brzlna drugog ce se poveca-
M-m vati. U jednom trenutku ce
V2 = ----VI = M-m)
( M+m
2V o poceti da se okrecu bez pr-
1\1 +m
oklizavanja. Tad je ustvari
Energija tog neutrona poslije drugog sudara bi bila periferijska brzina tacaka
na obodu jednog cilindra jednaka periferijskoj brzini tai'aka na
.E2 = _m_vl = ~v?~ (I_\1__-_'-") 4 ohodu drugog dlindra
2 2 .M+m
P oslije treceg sudara bi bilo (3.74)

Vs = ~~:V2 = (~~:)3 Va Prerna zakonu 0 odrzanju energije mozemo pisati

E = ~i = ~ (M_.m)6 (3.75)
3 M+m2 2

Odavdje mozemo zakljuCiti da bi poslije n-tog sudara proton lmao

gdje je 1, = M,R' moment inercije prvog (tankog cilindra) u odnosu
energiju
na osu rotacije, 12 = M2r2 moment inercije drugog takodje tankog
cilindra, a Q kolicina toplote koja se oslobodila prilikorn trenja sa
proklizavanjem. Sila trenja pri proklizavanju je ista i za jedan i za
Kako se zahtijeva da je En = Eo/ k, zamjenom sredjivanjem se drugi cilindar, pa je moment te sile proizvodio smanjivanje ugaone
dobija brzine prvog cilindra, a povecanje ugaone brzine drugog cilindra.

F"R = Ira,
Ftrr = 12 0:2
 118 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI lSP1T11Z FlZIKE 119

Dijeljenjem ovih jednacina se dobija RazIDotrimo prvo kada ce

tijelo rnirovati na strrnoj
raVlll.
N a tijelo koje se nalazi na
strmoj ravni djeluje sila te-
Ugaona brzina dlindra koji je mirovao, nakon nekog vrernena t1 uz
ze C, reakcija podloge Ji i
ovakvo ugaono ubrzanje bice
sila trenja. Prema drugom
Njutnovom zakonu je
(3.76)

Ugaona brzina prvog cilindra nakon tog istog vremena bice

c+Ji +F" = rna
Projekcija ave vektorske jednaCine na izabrani koordinatni sistem
daje

mgsina - F tr = max (3.80)

Eliminisanjem vremena t iz jednacine, koristeCi (3.76) dobijamo ~"
OVe
~mg'cosa +R = 0 (3.81)
WI = w - £lWZ
u, Iz (3.81) se moze odrediti reakcija podloge
WI = W - M2!'~W2 (3.77)
M,R
R = mgcosa
KoristeCi (3.7 A ) dobijamo
Ovolikom silom i tijelo pritiska podlogu, pa je sila trenja
__ R M,
Wz -- ---··~··-w
(3.78)
r M, +M, (3.82)

Uvriltavanje ove vrijednosti u (3.77) dobijamo Iz jednaCine (3.80) se vidi da ce tijelo mirovati na strmoj ravni aka
je
M,
WI 2..'7.:: ' , w (3.79)
M , +M,
U slucaju kada je znak "=" moglo bi da se krece bez ubrzanja (jed-
Zamjenom rezultata iz (3.78) i (3.79) u (3.75), nakon sredjivanja, noliko). Uvrstavanjem (3.82) u gornju jednacinu, Hakon sredjivanja
dobijamo
dobijama
~ M,M2 R 2 w 2
Q ~---'-'-~
M,+M22 mg sin a :S flrng cos a
tana 'S /L (3.83)
3. a,=,,/4
"'2=71'/3 Prema tome, tijelo ce ostati u miru na 0v:akvoj ravni za uglove nagiba
Shl = 8 h2 koji su u intervalu"
L\a =? o < Q 'S arctan /L
 120 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARClJALNl ISPlTI IZ FlZIKE 121
Ako je mg sin a > F t , tijelo ce se kretati niz strmu ravan jednoliko Kad se klip pocne dizati is- y
~brza:~im kretanjem. U tom slucaju je ax = a, pa se, koristeCi (3.82), pod njega bi ostao vakuum.
Jednacma (3.80) moze pisati
Zbog djelovanja atmosfer-
skog pritiska voda ce ulaziti
rng sin a - p,mg cos 0: = rna u cijev, ostajuci uz klip. A-
ko se klip lagano dize moze-
Za nagibne uglove 0:1 i 0:2 imali bismo rno smatrati da je kineticka
energija tecnosti koja je us- x
a, C~ (sin "1 -- f.l cos '-'1) g Ia u cijev jednaka uuli, pa
a2 = (sin etz -- /Leos 0'2)g se rad vanjske sile F trosi
sarno na povecanje potenci-
Putevi koje tijeIa predju duz strrne ravni za isto vrijeme t moO'u se jalne energije tecnosti koja
izracunati kao 0
se dize u cijevi.
2 U trenutku kada se klip nalazi na visini h iznad nivoa vode u
L, =al t . azt2
. - , L, = __
2 2 sudu, na povrsini u cijevi koja lezi 11 nivou vode u sudu, sa gornje
i donje strane pritisci moraju biti jednaki. Pdtisak sa donje strane
Horizontalne projekcije tih puteva su
povrsine S je jednak atmosferskom, a kako je cijev otvorena, to na
klip sa gornje strane takodje djeluje atmosferski pritisak koji se kroz
tecnost prenosi ua gornju stranu povrsine 8. Ova dva pritiska (sa
donje i gornje strane) medjusobno se ponistavaju.
Izjednacavanjem des nih strana jednacina prema uslovu zadatka do- Rako sa gornje strane povrsine S djeluje i voda koja je usIa u
bijamo '
cijev svojIID hidrostatickim pritiskom, to zakljl1cujemo da sHa. kojom
__ sin 0::1 cos 0:1 -- sin 0:2 cos 0:2
drzimo klip mora biti jednako tezini tecnosti koja je usia u cijev.
f.l - 2 ----- = 0.27
C08 0:-1 - cos 2 0;2

Granicni ugao nagiba pri kome se pojavljuje klizanje je prema (3.83) F = G' c= m'g = p8gh

" = arctan f.l = arctan 0.27 = 15° 6'

Vidi se da se sa porastom duzine stuba vode koja je usla u cijev
povecava sUa koju moramo upotrijebiti da drzimo klip na datoj visini.
Prema torne tijelo ce ostati u miru na strmoj ravni za uglove Elementarni rad koji se izvrsi pri podizanju klipa za. dy po defini-
ciji ce iznositi
o< a :<; 15° 6' dA, = F , dL = F,dy = pSgydy

gdje smo sada sa y obiljezili visinu na kojoj se nalazi kIip.

4. 1I = 15 m Kako je atmosferski pritisak Pa = pgh ll rnozemo zakljuCiti da je
S = 1 dm' vislna do koje on rnoze popeti vodu u cij(~vi
Pa = 101325 Pa
A =? hI :::::: Pu = 10.33 m
(19
 122
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 123
Na toj visini bi se klip odvojio od povrsine teenost,' " d I' . .
ah··. . . .:. . a Je pomjeranje Ukupan prirast potencijalne energije kugla-tijelo dobice se kao
z. t'jevalo b, sada savladj,vanje slle atmosferskog pritiska F2 = S
(,spod klipa ostaje vakuum) Pa U2 --- U, = IdA IF dr = 1 Mm I;,' '!'i =
=
Ukupan rad sila koje se savladjuju na zadanom putu bi bio
cc --lMm1r 1"'=
1"1
_l Mm
r2
_ (_lMm)
1"1

A = IdA,
o
+I dA 2 = pgS Ioh' ydy + PaS Ii! dy ,
= PoredeCi ovo sa lijevom stranom na pocetku, zakljucujemo da se po-
= pgSlL II., S' IH (
2 iO +Pa Y II., = PaS H - 4t )
= 9965.31J tencijalna energija sisterna, za jedan proizvoljan rnedjusobni polozaj
kugle i tijela, moze napisati kao
5. M Mm
U(r) = -1---- +C
m r
U(r) =7 M r. gdje je C neka proizvoljna konstanta. Ona se odredjuje tako sto se
r< R -- - --.".'----
r._ m --- __ neki medjusobni polozaj tijela uzme kao nulti nivo l'ac.unanja poten-
r> R R ----r,'- 1 2 cijalne energije.
R Uobicajeno je da se izabere da je potencijalna energija sistema
F = F(r) jednaka nuE kada se tijela nalaze na beskonacnom rastojanju Jedno
od drugog, tj. kada su na rastojanju na korne vise ne djeuju jeduo
na drngo.
Prema tome, ako je za r = oopotencijalna energija U(r} = 0,
Kadase :ai'kasta masa mnadje u tacki prost ora oko kugle (r > slijedi da je C = O~ pa se U odnosu na takav nivo za potencijalnu
R),. na nJu ce kugla djelovat, privlacnom silom koja je d t N' t energiju dobija
nOVlffi zakollom gravitacije a a "- JU ,- -Mm
U(r) = -1~ (r 2: R)
r
., Mm Aka je r = R imaii bismo
F = -l--'--r
r' 0

Ako zelimo da tackastu mas . t 'k . - (R'] =

U Mm
-T'-ii-
2 b k " u m, lZ ac e 1 premj€stirno u tacku
'r. e~ o~a~no SPO~O, po putanji proizYo1jnog oblika, tada bismo u Ako se tac.kasta masa nadje u nekoj tacki u unutrasnjosti kugle (r <
~vakoJ tach putanje morali obezbijediti silu koja bi bila jednaka 0
R), onda djelovanje izmedju nje i kugle mozemo shvatiti kao dje-
mtenzltetu 1 pravcu, a suprotna po smjeru od gravitacione sile P lovanje izmedju nje i sfernog slo-
-, - Mm ja koji se nalazi izmedju tog nje-
F =-F=T--r nog polozaja (sfera poluprecnika
r2 0

Elementarni rad ove spoljasnje sile je

r) i krajnje povrsine kugle (sfera
poluprecnika R), a zatim djelo-
m
dA = F. dB = FdS cos Q ~o Fdr vanje sa preostalom rnasom kugle
R
rasporedjenom u sferi poluprec-
C:>vaj fad spoljasnje sile odlazi na povecanje potencija1ne .. nika r.
sIstema kugla-tackasta rnasa (. _ I d"... . energlje
sUa). JeT se SaY a JUJe njIhova gravitaciona Kao sto je poznat9, gravitacio.no
polje sfernog sloja u unutrasnj6s-
ti
 124 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA :U. PRV1 PARCIJALNI ISPIT! 1Z FlZIKE 125

tog sloja je jednako nuli, pa je i sila kojom sferni sloj djeluje na Odavdje se dobija da bi potencijalna eneTgija sistema kugla-tijelo,
tackastu masu, jednaka nuli. kada se tackasto tijelo nalazi na rastojanju r od centra kugle, hila
Sila kojom preostala sferna masa djeluje na tackastu masu bice
2 2' 1 Mm ( r2 )
U(r) = U(R) - '377rpm(R -- r ) = -'27£1 3- R2
Za r = 0 imali bismo
gdje je M' = (4/3)r'ip. 3 Mm 3
Uvrstavanjem u prethodni izraz i skraCivanjem sa dobijamo E (0) = --7-- = -U(R)
r2 p 2 R 2

Grafik trazcnih zaviSIlosti bi izgledao

Ako bismo zeljeli da tijelo rn po-

mjerim,Q iz tacke koja se nalazi
na rastojanju r od centra kugle, ---lR
do tacke koja se nalazi na POVT-
Bini kugle (na udaljenosti R od
centra) pomjeTajuCi ga beskonac- U(r}
no sporo, morali bismo u svakoj
tacki uspostaviti silu kqja je i8- r
tog pravca i jaCine, aJi suprotnog
smjera od gravitacione sileo

--+1 -- 4
F = ·-F.= -"I7rprnf'
3
Elementarni Tad Dve spoljasnje sile pri pomjeranju tijela za di' hi
iznosio F,(r)
- 4
dA =. F· df'= Fdr cos 0 = -"I7r prnrdr
3 r
Ukupan Tad pri navedenom pomjeranju hj iznosio

A = !" dA = -"I7rprn
4 jR rdr = -"I
2
7r pm(R' _ r2)
3 T 3

-Ovaj Tad spoljasnje sile odlazi na povccanje potencijalne energjje

sistema kugla-tackasta rnasa, pa se moze pfsati
Y r oznacava projekciju sHe na vektor polo~faja materijalne t~cke
U(R)- U(r) = ~"I7rPrri(R2 _ r2) (tijela rn) U odnosu na centar kugle.
3
 127
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlZIKE
126 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

3.1.6 Prvi parcijalni ispit iz Fizike

Tl1z1a,1.12.1986. god.
4. K uglica mase rn udari u stap
cetiri puta vece mase M = 4rn i
duzine L = 1.5 m, na udaljenosti
d, = L /2 od objesista. Objesiste
i ~ d21
\d L
~ Mil
je na d, = L / 4. od jednog nje- 1
1. Tijelo se pOlnjera brzinom VI = 20 rn j.s pod uglorYl 0'1 = 1T /3
govog kraja. Koliku brzinu 110
U odnosu na zaclani smjer, a zatim. brzinom V2 = 40 rnj s pod uglom
mora imati kugIica da bi stap
0::2 = 27f /3 U odnosu na isti smjer.
dosao u vertikalan polozaj, ako
a) NaCi vektor srednje brzinc kretanja '~rl ako se tijelo prvu
je sudar:
polovinu vremena kretalo brzinom VI, a drugu polovinu brzinom Vz.
al idealno elestican.
b) Nac! vektor srednje brzine kretanja ako bi tijelo izvrsilo
Vsr2'
dva po velicini jednaka pomjeranja, prvo brzinom VI, a drugo brzi-
biidealno neelastican. .. . t"
. R" siti zadatke pod a) i b) u slucaju da se stap zam1Jem lJe am
I
C ) 1Je . d" L ~ L/2
nom V2_ mase 1..\1 objesenim na neistegljivu laganu nIt :l"zme. I - '."
2. Na strrnoj ravni nagibnog ugla 0: = 37° nalaze se tijela masa Izabrati i riesiti sarno jedan slucaj- bilo elastIcan bilo neelastlcan.
m, = 2 kg i m2 = 4 kg.
Koeficijenti trenja izmcdju
Rjdenja:
podIoge i tijeIa Sl1 /.'1 ~~ 0.3 i
1. VI = 20 rn/.s
flz "--= 0.1, rcspektivno.
0:1 = 'ir /3 v,
a) Kolika Sli ubrzanja tijela
'"2 = 40 rn/s
aka se pretpostavi cia. su u
pocetnom treuutku mi,rovala? "" = 21r /3
a ) V- sri ....
-_..?
b) Kolika je sila rnedjusobnog
6t, = 6t, = 6t/2
djeIovanja tijela?
c) Odredit.e najmanji ugao pri kome ce doci do klizanja? b)v", =?
.6.rl = ~r2
3. Tijelo mase rn se nalazi na kugli poluprecnika T, koja je
ucvrscena da miruje.
Tijelo poi'inje da klizi niz
m
kuglu. Trenje je zanem,arivo.
Odre diti: Vektor srednje brzl-
a) Zavisnost tangencijalnog i ne kretanja se defini-
radijalnog ubrzanja od visine fie kao kolicnik vekto-
H na kojoj se tijelo nabzi u ra pomjeraja (pomje-
odnosu na padlogu u trenutku ranja) fli i vremena
odvajanja ad kugle. za koje se izvrsi taj
b) Zavisnost reakcije kugle ad pomjeraj.
visine h na kojoj se tijelo
M,+ M , (3.84)
nalazi prije odvajanja od nje) kao i zavisnost te reakcije od visine 6t1 + 6t 2
H na kojoj se tijelo odvaja. · --- 11 toku
gdje je D.Tl pornjeraj koji tijelo iZVfSi krecuci se b rZlIlom VI
c) Na kojoj l1daljenosti'ad tacke 0' ce tijeIo pasti na zemIjl1?
 3.1. PRY] PARCIJALNI lSPITI IZ FIZIKE 129
128 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

Kako je 6.r, ,= 6.r2 = 6.r i 6.1 , =

vremena 6..t 1 ) a .6.f2 pomjeraj koji tijelo iZVTSi krecud se brzinom V2
6. r d v l == 6.r(vl' odnosno 6.1, ,=
u toku vrernena l'l.t 2 •
b.. r 2!V2 = .6..r/v'2) uvrsf,a:vanjem u
Kako je 6.?] ~c V,6.t 1 =v,6.1/2, a 6.r, = 1126.1 2 = v26.1/2,
rIlozerno nakon uvrstavanja u (1) dobiti (3.89) dobijamo

V, + V2 6.1 6.r(",0 + 1'2)

Vsr 1 = Vsr 2 =
6.t 2 2 Ll.r (l + l)
til 1)2

Intenzitet ove brzine se moze izracunati kao

(3.85)
i
Projekcije ave srednje brzine na X-, odnosno na Y -asu, dobijamo ""
... -~--- \Ip---------- .

skalarnim mnozenjem vektora v,'trl sa jedinicnirn vektorom odnosno z: Illtenzitet ove brzine bice o
J~

-.., ... £1'2+1)2';;: (3.90)

vsrlx = vsrl . ~ = ----~-
2
Kako je prema definiciji skalarnog proizyoda Komponente ce biti
ii· b = lallbl cost ii, b) V sr2z :::..-::vsr2 ·i'=---YlY·:L(i"O+r20)-Z'=
VI 'i-v::! 1

= _?L~(cos 0:'1 + cos (2) = 0

irnacemo 1'1--'-1':;:

Vl'r2y = -
Vsr2 - J
~
=- '!J.""- ( ~ '-', ~ "
'~1+~2 rIO' J -I' r:w . J J =

-_l(Vl V2) =
22- 2 .
-5 m/s (3.86) = --~~(8£naJ
V,+1'2 '
+ M:nO:2) •
= 23.1 m,js

SHeno je Uvrstavanjem u (7) dobijarno V~r2 = 23.1 rn!-',- Ugao koji ona zaJdapa
_ -I- ---;-
2ill ·)'+5 ·-'~
sa pozitivnim srnjerom X-ose bite
Vsrly ~ Vsr1 '.7 ::= --2--"- =
Vsr2y
HV1 sin a, + 112 sin (2) = 15V3 m/ s (3.87) tan(32 = - - =
Vsr2x
CX),

Uvrstavanjem (3.86) i (3.87) u (3.85) dobijamo V,d = 26.46 rn/ s.

Pravac koji ova brzina zaklapa sa X-osom je odredjen uglom .8 2. ex ,= 37°
tanll, = ~:::: ,= -3V3, odnosno III = arctan(-3v'3) = 100.85°. m, = 2 kg
b) U OVOID slucaju cerno imati m2 = 4 kg
1"1 = 0.3
(3.88) fJ., = 0.1
a.) a'l =?
Svaki vektor se moze napisati kao proizvod njegovog intenziteta i flz :.:.::?
jedinicnog vektora, pa je ~rlilo i l1rzT;o· Uvrstavanjem u (3.88) b) F12 =7
dobijamo -·F2l =?
(3.89) c)
 130 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 131

Na slici su prikazane sile koje djeluju na

\ \l-1- Ako se tijela ne bi dodirivala sila F12 i F21 ne bi bilo i tijela bi se
tijelo mase rnl, a da hi slika bila jasnija,
kretala ubrzanjim_a
desno od strme ravni, na izdvojenoj slid
su prikazane sile koje djeluju na tijelo m,. al = (sin 0: - ml cos Q':)ga2 = (sin a. - m2 cos a)g
Kretanje tijela je odredjeno zbirom svih
sila koje na njega djeluju. Za svako tijelo UVr:ltavanjem vrijednosti za koeficijente trenja (1"1 > 1"2), lako se
mozemo napisati zakljucuje da je a2 > a" Prema tome tijela ce se kretati priljubljeno
jedno uz drugo i imaee jednako ubrzanje al = a2 = a. UzimajuCi
u obzir da je sila F21 = Fn (sila akcije = siIi reakcije) i sabirajuCi
GI + ii, + ilrI + F21 = m, il, (3.91) (3.95) i (3.96), dobijamo
G, + ii, + itr2 + F,2 = m,il, (3.92)
(rnl +m2) sino: - (ltlrr~l + 1t2rn;d COSQ: 12
a= - 9 "'4.58 mls
Projekcija ovih vektorskih jednaCina na ose izabranog koordinatnog ml +rr1.2
sisterna daje:
projekcija na X: b) Iz (3.95) se za silu kojom drugo tijelo djeluje na prvo dobija
F21 = 1'n1 [a - (sin Q: - Itl cos Q)g] ~ 2.1 N
FI "- Ftr1 + F"zl = mlal (3.93)
F'2 - Ftr2 + F12 = m2aZ (3.94)
c) Najmanji ugao pri kome bi doslo do klizanjaje onaj ugao pri kome
bi se l,ijela kretala niz strmu ravan ravnomjerno (ubrzanje a = 0).
projeI(cija na Y:

I"lm, + I"2m, 1
tan Q':min =
m,+ m2 6
-F'N + R, = 0 * R2 = F2N
Umin = arctan(1/6) '" 9.5
0

Sila trenja je Fir = I"FN , gdje je FN sila kojom tijelo djeluje

normalno na podlogu, pa ce 11 nasem slucaju biti:
3. m
r
a) attN) =7
pa su sile trenja an(N) =7
b) R(h) =7
c) d =?
Kada tijelo klizi
po povts;ni lopte duz
Kako je FI = 'rnlg sin 0: i F2 = m2g sin a: uvrstavanjem u (393) i
(3.94) dobijamo ' . jednog njenog meridi-
jana, na njega djeluju
rnlgsino: - ftl rn lycosa+F21 = f.YJl a l
sila teze G i reakcija
(3.95) podloge ii. Sila teze
- .rnzg sin Q - rZm2g cos 0: ~. F~2 = m2 a 2 (3.96) . .
Je USIDJerena
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 133
132 GLAVA 3. RIJEiiENI ZADAGI SA PISMENIH ISPITA
U trenutku kada se tijelo odvaja od lopte, sila reakcije je R = 0 i
vertikalno prema dole, a reakcija lopte je u svakom trenutku us-
mjerena normalno od njene povrsine u tacki gdje se tijelo nalazi 11 h = H, pa dobijamo
tom trenutku.
Uocimo tijelo u trenutku kada se ono nalazi na visini h iznad
podloge. Njegov polozaj je odredjen uglom a (vidi sliku). lzaberimo
koordinatni sistem taka da Inu je X-osa u pravcu tangente, a Y -os a
u 'pravcu vanjske normale na povrsinu lopte 1.1 tacki U kojoj se tijelo b) Iz jednaCine (3.101), koristeCi iL, = v2 jr, dobijamo
nalazi. U tom trenutku kretanje tijela je odredjeno jednaCinom
v2
R = rng cos 0: - - (3.102)
r

gdje je ii totalno ubrzanje koje ima tijelo u tom trenutku. Brzinu tijela na visini h prije odvajanja mozerno odrediti koristeCi
Projekcijorn Dve vektorske jednacine na koordinatne ase irnacemo zakon 0 odrzanju mehanicke energije

F = max mv2
mg2r = ._--
2
+ mgh,
.
-PN +R = may (3.97)

Kako je P mg Sln 0:, FN = mg cos 0:':, nakoD skraCivanja sa 'm,

dobijamo rnv 2 = 4m,gr - 2m,gh (3.103)

ax = 9 SIn a:: Uvrstava.nje ovog rezultata u (3.3.102) daje

. R
au ==;;;: --gCOSQ: (3.9S)

Projekcija ubrzanja u smjeru X-ase predstavlja tangendjalno 11br-

zanje ax = at: dok projekcija na Y -05U mora biti uSIIljerena prema.
eentru lopte, odnosno Kada se tijelo nadje na visin1 h = 11, ono se odvaja od lopte, .pa j~
R = O. Odatle se dobija da je visina na kojoj se tijelo odval" od
(3.99) kugle
5r
H=-
pa se maZe pisati 3
c) U trenutku odvaja,nja bTzina tljela ima 'intenzitet Vo kojJ se moze
at = gsin a (3.100) odrediti iz (3.103) stavljajuCi daje h = H = 5r/3, "to daje
"--a r = !i - geos a (3.101)
m

Sa slike se vidi da je cos Ct = (h - r)jr i sin a: -/1- C~S2 a: _

h/rV(2r/h) -' 1, pa zamjenom u prethodne jednacine dobijamo Od tog trenutka tijelo vrsi slozeno kretanje u gravitacionom po-
lju, kosi hitac na· dole. . - .~. --. . ..
··U izabranom koordinatnom sistemu XY (Vldl shku), tlJelo u hOT-
izontalnom praveD vrsi jednoliko kretanje 1 a u vertikalnom praveu
 134
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
3.1. PRVI PARC1JALNI ISPITI 1Z FlZIKE 135
jednoliko ubrzano- vertikalan hitac na dole.
odredjen jednaCinarna Polozaj tijela bi bio mentu koliCine kTe tanja sistema poslije sudara

x = voxt = vot cos a ik = l~ + Est

(3.104)
at'
y = H + VOyt + """-
2
= H - VOt Sln 0' ~
. !l!'.
2 Vektori momenata koliCina kretanja su po definiciji u pravcu ose
(3.105)
rotacije. Kako se kuglica sudara idealno ealasticno sa stapom vece
Ako.. iz jed.naCine (3.104) nadJ'emo vrlJ'erne
d b t, uVTstirno u (3.105), 'mase , ona ce se poslije sudara vtatiti u suprotnu strariu , a stap ce
o lCemo JednaCinu putanje tijela u obliku
poceti da se obrce. Projekcija omenata impulsa na smjer .Lk daje
y = H - xtan a _ gx'
Lk ,= --L~ + L"
2v5 cos' " (3.106)
mvoad1 = -mvd l + Istw (3.107)
Put;~j~ je p~abola liZ uslov da se ostale sile, osim sHe teze zanemare
. l!e 0 pa ne na tlo u tacki sa koordinatama (x 0) K . .: gdje je:
JednaclIlu (3 106) t r' .. .D, . onsteci
v" ~ s .av JaJucl y = 0, dobijamo kvadratnu jednacinu
• • v- intenzitet brzine kuglice poslije sudara,
po xD, elJa Sli TJesenJa
lsc moment inercije stapa u odnosu na osu 0 i
w- ugaona brzina stapa neposredno poslije sudara.
x D '-'
_ vel sin
- 2
2<> (
- 1±
/~ 2 11 )
1 + _-;;-g,,--;;--- Ukupna rnehanicka energija sistema pri idealno elasticnorn su-
g \ vJsin 2 Q daru ostaje ocuvana, pa se za trenutke neposredno prije i neposredno
Kako se kretallje vrsi U Drvom kvadrant t . poslije sudara moze pisati
. . Je
o d vaJanJa . - u, 0 Je XD > 0. U ternutku
rnv 2
Oa mv 2 I
, l i tw
2
.-- = --T~--
(3.108)
H = 5r/3, COS" = (H - r )/ r = 2 / 3, sl'n ~ -__ r:: 2 2 2
<..<, Vb5 /· 3 , ,
Va = 2gr/3,
paje XD ""0.72 r JednaCina (3.107) se moze napisati kao
Trazeno rastojanje d = 0'0 + x D = 1 . 47 T.
(3.109)
4. m a) voa =?
M = 4m b) a (3.108) nakon preuredjivanja
vob =?
L = 1.5 m c) L, = L/2
d, = L/2
(mvOa + rnv)( VOa -- v) = I"w' (3.110)
M
d 2 = LI4
, V6a =? Koristeci (3.109) jednaCina (3.110) se moze podijeliti sa I"w, pa do-
vbb =? '( 1(,
Ii'
bijamo
I VOa --- V = wd 1 (3.111)
Prenla zakonu 0 odrzanju ___ : I If
momenta koliCine kretanja m V;;u I!I .-" "MnozeCi (3.111) sa rrt i sabirajuci sa (3.107) eliminisati cerIlo nepoz-
----.:- -- ~ i~--'l:1:!f'=.L-­ natu brzinu kuglice poslije sudara v i dobiti ugaonu brzinu stapa
(impulsa), moment koliCine I I i
kretanja sistema kugla-stap, ( ( ( neposredno poslije sudara u zavisnosti od pocetne brzine kuglice prije
L..lJ
U ?dnosu na osu 0, prije su- sudara sa.,stapom
daTa mora biti jednak mo- 2mvOadl
w = -~-.---- (3.112)
I,t + mdJ
 3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI 1Z FIZIKE 137
136 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENUI ISPlTA

Kineticka eneTgija rotacije stapa pri njegovom obrtanju navise prelazi b) Prerna zakonu odrzanju lllOmenta kolicine kretanja
0

u potencija.lnu (prj}"ast potencijalne energije sistema. stap-Zemlja). (ilnpulsa), za idealno nee-

Kako se trenje sa osovinorn zanemaruje, kao i otpor vazduha, za ver- last jean sudar imamo
itkalan polozaj, kada stap dodje u polozaj labilne Tavnoteze, mozemo fi-'
1M I
J I

Ion
pisati
1m I
gdje je w ugaona brzina sta- I I

2
pa zajedno sa metkorn u se- i : I
bi, nepasredno poslije suda- I I \d 1
Ako za referentni nlVO racunanja po-
tencijalne energije stapa uzmemo ra-
c.- Ta.
Kaka je prema Stajnero- 0
d2
:l-L-
til
f-
van u kojoj ]ezi osa rotacije, tad a je voj teoremi moment inerci- 0
1 1 d,
prirast potencijalne energije stapa je stapa U odnosu na. osu 0 I I
- d, ..'--

7ML2 L
f:::J.E pst = Epst2 - Epstl = r __ __
-'-,~t - 48 m 'If,b
= Mg"i-- (-Mg"i-)
= Mgd 1 (3.113) i moment inercije kuglice
Ik = m.di = rrtL 2 moze-
M l
U ovorn proracunu SIIlO uzeli U obzir da mo odrediti ugaonu brzin11
je potencijalnu energiju nekog LijeJa u sistema stap- kuglica u nje-
odnosu na neki nivo moguce napisati InU
kao proizvod mase tijela, 21 rnV Ob
(3.116)
ubrzanja sile Zemljine teze i visine njegovog centra IIlas€ U odnosll (7AI+ 12m) L
na taj nivo.
Kako se sistem obr(:c, njegova kineticka energlja rotacije prelazi u
UVTsl.avanjem (3.112) i (3.113) u zakon 0 odTzanju mehanicke
potencijalnu energiju, i kada dodje 11 vertikalan polozaL zanstavlce
energije dobijamo
se u polozaju nestabilne ravnoteie pa lllOzerrlO pisati
J

(I." + h)w' _ AE (3.117)

2 - U p:.<

Mornent inercije stapa U odnosu na datu osu prema Stajnerovoj teo- PTJrastaj potencijaJne energijc sistema moze se iskazati Imo
remi je
I
st
== l,1£'
12
.-LM
I
(d1)
4
7ML'
48 PotencijaJna energija sistema U odnosu na neki nivo moze se dati kao
pa se llvTstavanjem u (3.114) dobija _proizvod mase sistema, l1brzanja ZeIP]jlnc. sile tc~c i,visine", cent~a
m,ase 11 odnosl1 na dati nivo, U n<1~~em sh1caJ11: <1ko za rrrvo racunar:Ja
(7M +12,1')£ ;r;;8g . potencijalne cnergije uzmemo horizontalu u kojoj lezi osa obrtan.J a ,
Vaa = --48,::;:;-----V7 £ = 8.37 m/ s (3.115)
 138
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
3.1. PRVI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZlKE 139
imacemo
gdje je }"'z sila zatezanja konca. . . . . ..
!',.Ep , = (Mgd,f2 + rngd,J - [-·(Mgdr/2 -+- rngdrlJ = (M + 2m)gL/2 U tacki C je 0: ~C::;. 7r pa je rezultujuca slla kOJa dJeluJe na tlJelo

Uvrstavajuci u zakon 0 odrzanju rnehanicke energije (3.117) i ko- Manc~Fz+Mg

risteCi (3.116) dobijamo
M"
T -- - F z +Mg
, (3.118)
(1" + h)w' L
----2- = (M + 2rn)9 Najmallja vrijednost te sile bioe a.ko je F, = O. Brzina koj~ ima tada
2 tijelo predstavljace najrnanju brzinu koju t:eba da 1ma t1Jelo pa da
N akOIl sredjivanja se dohija
prodje kroz tacku C, a da ne padne. Tada Je
12m zv 2
7M+12~ = (M -+- 2rn)gL '* Mv;
.---- = Mg
VOb = JiM+2:n)::-!n~!!!+lZrnf = y20gL = 17.16 m/s r

c) Ako bi se stap zamijenio tijelom mase M koje je objeseno na odnosno v~ = gr = gL/2. .. ,.

laganu neistegljivu nit duzine LI2 u slucaju a) bismo imali:
Koristeci iste jednaCine od (3.107) do (3.112), objasnjenje koje je
uz njih dato l kao i zarnjenjujuCi moment inerclje stapa sa rnomentom
l.nercije ovog tijela kao tackaste mase 1st = I ::::: Mdi i d = LI2,
dobicerrlO 1
PreIna tome, kineticka energija koju tijelo doblJe ?OS~lJe sud~ra
odlazice na povecanje potencijalne energije, ali u tackl C.Jcd..an DJen
dio Inora ostati u nepromijenjenom obliku, pa se moze plsatI

WI = 4rnv~aL
41 + rnL2
Nakon sredjivanja se dobija
U razmatrariju navedenom posli-
je jednaCine (3.112) treba dodati i,--"-
da ce, kada tijelo dodje u verb- .L (M
4rnVr.: ~. 15.16 m/ s
+- rn)L }10g
kalan polozaj nakon sudara, mo- 2
rati da ima neku brzinu Vc da ne
bi palo. Ako sudar tretiramo kao idealno
neelastican, ugaona brzina sis-
Tijelo se, poslije sudara u tacki
A krece po kruZuici. Sila koja tema neposredno poslije suciara,
koristeCi prvu jednaCinu iz b) biee
izaziva takvo kretanje naziva se
centripetalna sila, , jer je usmje-
rnvbb L 2 rnvQE.
' __
rena ka centru p\.!tanje. U bila w" = ~~-

kojoj tacki putanje projekcija si-

2(1 + h) (M + m)L
La na smjer prerna centru biCe gdje je I InOIDent inercije tijela.
U najvisoj tacki putanje_, iz is-
till razloga koji su navedimi kod
elasticnog sudara, imaeemo
 140
GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1.. PRYI PARCIJALNI ISPITI 1Z FlUKE 141

II~IL L n"
~--=-
2
--- hE
L.l
I
ps ';'
9M+m)v~
2 (;..
3. Za mjerenje protoka gasa koristi se uredjaj prikazan
f! +£iJ. (2mv: ) 2 .
2 \7M~
• ' ,
= (Af +- rn}gL + LWt-mlgL
'2 2 sema.tski na siiei.
(M-!-r:!lL!lT a) Izvesti izraz za ra.cuna-
I
VO! = .-~ -v-I C7 30.32 m/s (3.119) nje protoka gasa kroz cijev.
b) U savijenoj U-cijevi se
3.1.7 Prvi parcijalni ispit iz Fizike nalazi voda. N acrtaj1,e ni-

1. Teg :mase lV[ = 2 kg visi 0 sa-

vitljivo.m neistegljivo:m uzetu, za.-
nemarljlve mase: tako da m~ je
Tuzla, 2.4.1990. god.
vo vode u krakovima.
c) Ako se nivoi vade razli-
klljU za fiJI = 12 mm" na-
ti masu gasa koja protekne
kroz cijev za jedan
d
ravnotezni polozaj na ViSlIli h =
sat. Gustina gasa je P = 1.1 kg/m. 3 , d , = 50.10- 3 m., d z
2.5 m od horizontalnog tla. (J
40 . 10- 3 m. i gustina vade je Po = 1000 kg! m 3 .
horizontalnorn pravcu u teg uda-
ri lopta mase rn =: :I kg: ba.cena
sa. tla kao na slici. Sudar je (coni
j

i potpuno elastiC-an i teg se usljed A

b) Voda je u desnom kraku na viscm nivou nego u lijevoru.
njega popnc za f::..h : :-.: . 20 em. iz-
nad ravnoteznog polozaja. ~ ~ 1-2~~-~H ~ 106), 8"'"' k,g
a) Odrediti rastojanje sa kojeg je ]opta bacena.
-
c ) m, ',-- Qpt ""--
4 V
(dfld~- ... 1)p ~

b) Na kojeIIl rastojanju ad tacke A ce pasti ]opta na tio nakon

sudara? Otpor vazduha zanemariti. 4. Tijelo mase 500 kg treba prernjestiti sa povrsine Zcmlje na
povrsinu Mjeseca.
Rjeii. a) X, = (1 + ~) vhLih = 2.12 m,
b) x, = :(;1 .• X = 1.06 m, gdje je x = M~= .,,(hJ:,h = 1.06 m a) Izvesti izraz za izracunavanje minimalnog racia koji treba pri
2. KugJa se kotrlja niz strrnu ravan duzine L =--::: 7 rn, koja Je tome izvri3iti.
nagnuta. pod uglorn 0 :::0::: To /6. ' ,
b) Izracunati ga ako se zna da je masa Zemlje 81 puta veta
a) Izvesti izraz za racu~anje mO.menta inercije kugle U odnosu na od mase 1\1jeseca} a rastojanje izmedju njihovih centara iznosi 60
centralnu i trenutrm osu.
poluprecnika Zemlje. Masa Zemlje je 5.96 . 10 24 kg) a. poluprecnik
b) NaCi brzinu kugle na kraju strme ravni.
Zemlje 6.37.10 6 m.
c} Po~ kojirn :lg1om treba da je nagnuta strma ravan da bi va-Ijak
postlgao lstu hrzmu Ila kraju strme ravni.
~z:~az za racunanje 1YJOJIlenta inercije valjka 1.1zcti kao gotov. Sma-
tratl da nema proklizavanja kugj{;:_ni valjka, . _ Ii) A. = -12094 GJ.
Rjel. a) L = ~mFi2 I = 5ZmFi2
- ~
b)l! k c= Vf1i;;;L;;;'''''-;-
7
_ 7 m .' 8,
-
" <l -,
i
5. Tanak homogen stap pric-vTscen je za gornji kraj tako da
 142
CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIIi ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 143
moze slobodno da rotira u vertikal-
noj ravni oko tacke A. Donji kraj 3.2 Drugi parcijalni ispiti iz Fizike
stapa potopljen je u vodn kao na
slid. Ravnoteza se postize kada je 3.2.1 Drugi parcijalni ispit iz Fizike
stap pod uglom i kada se polovi-
Tuzla, 30.8.1982. godine
na stapa nalazi iznad povrsine vo-
~e. N ad gustinu rnaterijala od koga
1. U homogenoj sredini gustine p uspostavljen je longitudinalni
Je naCinjen stap ako je gustina vode
stojeCi talas dat jednaCinom:
Po = 1000 kgrn- 3.
· ,
RJes. 3
P = .Po = 750 kg/m'
e(x,t) =a coskxcoswt

NaCi izraz za zapreminsku gustinu:

a) potencijalne energije up (x, t) i
b) kinetii'ke energije Uk(X, t).
c) Nacrtati grafik raspodjele zapreminske gustine ukupne enegije
u u oblasti izmedju dva susjedna eYOTa pomjeranja u trenutku t :::;.c 0
i t = T / 4, gdje je T period oscilovanja cestica sredine.
2. Svjetiost talasne duiine ,l, = 535 nrn pada normalno na difrak-
cionu resetku. NaCi konstantu resetke ako je najveCi red spektra koji
se Inoze registrovati torn resetkom 5.
3. X-zrak cija je taiasna duzina ,l, = 0.12 nrn pri interakciji sa
slabo vezanim elektronom rasije se pod uglom od 0 = 7T /3.
a) Izvesti izraz za izracunavanje promjene frekvencije X- zraka
pri toj interakciji.
b) Koliko se procentualno smanjila frekvencija zbog interakcije?
c) Kolika je kineticka energija uzmaklog elektrona"!
4. Koliko spektralnih linija atoma vodonika iz Paschenove serije
spektralnih linija ima talasne duzine vece od 1000 nm?
Rjesenja:

1. P
t ,= 0 r f+Ar
t = T/4
up(x, t) ='1
Uk(X,
u(x, t)
t) =7
C~?
51 I
X
II
X +t.X
 8.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 145
144 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

a) UoCimo element zapremine 6. V = .6.8.6.x u sredini u ko- Iz ove relacije se vidi da t,e se na jednorIl istom mjestu (isto x),
joj se rasprostire longitudinalan talas. DjeliCi sredine osciluju oka zaprelninska gustina kineticke energije mijenjati u toku vremena po
ravnoteznog palozaja pa ce zbog toga dolaziti do deformacije (i8- zakonu kvadTa.ta sinusa, ali se ne prenosi kroz prost or.
tezanja i sabijanja) uocenog elementa zapremine , te ce taj dio sa- Dva susjedna evora stojeceg talasa pomjeranja nalaze se a rasto- :r:
drzavati odredjeni iznos potencijalne energije elasticnc deformacije janju ),,/2, pa cerno uzeti proizvoljno dajejedan (,vor u .koordlnatno~
koja se moze racunati kao: pocetku, a drugi na. rastojanju ~/2 u pozi~~vno~ s~lJe~u X-ose .. ~
trenutku t = 0 zapreminske gustme potenclJalne I kmetIcke energlje
D.Ep = EyD.VE"~ = EyD.~
2 2
(aE)
aX)
2 bi bile
- 2 2 ·sm
up = 0 .tJpa w
2kx
gdje je Ell Jangov modnl elastic-nostl, E: relativna deforma.cija. Uk = 0,
Kako je t = a cos kx cos wt imarIlo da je:
EyD. V 2 ' . 2
a u trenutku t = T /4 imali bismo
.6.Ep = - - - a k~ SIIl kx cos 2 wt
2
Ako ovu jednacinu. podijeli.mo sa zapreminom element a sredine, do- Up = 0
bicemo zapremi.nsku gustinu potencijalne energije Uk =- O.5pa Zw Z cos 2 kx
tiEp 2 2 . 2 2
Grafik raspodjeie energije dat je no.. slid
Up = ~v = O.5pa W SIn kxcos wt

gdje smo iskoristili da je Ell := pv 2 i w .= vk. u

Iz ovog se moze. zakljucjti da uspostavIjanje stojec.eg talasa. u
elasticnoj sredini dovodi do pojave potencijalne energije elasticnosti,
ali da ce se na jednorn mjestu (za dato x) zaprerninska. gustina te
energije rnljenjati u vrernenu po zakonu kvadrata, kosinusa. Treba
istaCi da se ova energija ne prenosi kroz prostor.
b) Dolaskom talasa u uoceni element, djelici sredine pocinju os-
cilovati (kretati se) pa ce citav element u svakoru trenutku imati
o .1L x
2
odredjeni iZIlOS kineticke energije. Ako uzmemo dovoljna maleno D.x,
rnozerno srnatrati da svi djeliCi imaju istu brzinu u svakom trenutku
Ukupna zapreminska gustina, energije talasa, kojajejednaka zbiru
pa je kineticka energija tog elementa '
zapreminske potencijalne i kineticke energije talasa u svakorn trenut-

D.Ek = D. m
2
(~;r = ,,~V (~;r ku, u trenutku t = 0 je
. 2 k 0 t: 2 2 " 2 2w
u = Up = O.5pa,2 W Z SIn x::---::: .~)pa W SIn --:\x
Ako nadje.mo izvod pomjeranja po vremerlU i uvrstimo, nakon di-
jeljenja sa .6. V dobit cc.mo zapreminsku gustinu kincticke energije u U trenutku t = T /4 je
uocenom eJementu.
i 2 2 2w
U = Uk = O.5pa'w' cos' kx = O.5pa w cos >:x
 147
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE
146
Red spektra koji se moze vidjeti sa datom difrakcionom resetkom
2. A = 535 nrn pod datim uglom je
C sin!.pz
C =? z = ---~-

A
<p = 35° '-' · 1 to J. e i maksimalnl red
Zm.ax = 5 Kako je maksimalna vrijed nos t sm \D = ,
spektra koji se moze vidjeti difrakclOllom resetkom

· . C -..- z__ ma.xA.'= 5 ·535 nm = 2675 nm = 2.675 . 1O~6m.

Od av d Je J€

3. A = 0.12 nm
Difrakciona resetka predstavlja skup velikog broja jednakih pa-
ralelnih pukotina koje su postavljene na medjusohno jednakom ras- O=7r!3
tojanju. a) £;v=?

~
Rastojanje C izmedju sredina susjednih pukotina naziva se kOIl- b) p =?

stanta iIi period resetke. Ako ravanski talasi padaju normal no na eJ Ek =7

difrakcionu resetku, svaka pukotina se ponasa kao izvor svjetlosnih m, n n __

talasa 1 svi ti talasni izvori su koherentni, jeT na resetku dolaze ravan-

ski svjetlosni talasi. Pojedini dijelovi jedne pukotine emi(uju talase
u svim pravcima iza pukotine, pa ce U odredjenom praveu koji sa
normalom na ravan pukotine zaklapa ugao <p iCi talasi koji se medju-
sobnG razlikuju u fazl. Ako se ovi talasi propuste kroz sabinlO SOeLVQ
koje je paralelno ravni pukotine, a u fokusnu ravan 80S-iva se postavi
zaklon, oni ce se skupljati i dolazit ce do interferencije. Rezultujuci
vektor amplitude oscilovanja, u izabranom pravcu, od jedne puko-
tine, bice jednak zbiru vektora amplitude oscilovanja sa pojedinih
njenih dijelova. Rezultujuci vektor amplitude oseilovanja u tacki P
bice jednak zbiru vektora amplitude oscilovanja sa svake pukotine.
Kao sto se pokazuje u teoriji maksimalno pojacavanje ce se dobiti
hV e .J55L
mv c
Kvanti X-zracenja koji imaju energiju hv iInaju i .impuls h~!c.
Oni se sudaraju sa slabo vezahim elektronirr:a ~a kOJe c~rno pre~­
postaviti da miruju. U suclaru kvant X-zracenJa preda Jedan clIO
energije slabo vezanorn elektronu i elektron uzmakne pod .ug!om .!.p.,
a on nastavi da se krece pod uglom 8 u odnosu na prvobltnl SIDJer
kretanja. . ). k
N a osnovu zakona 0 odrzanju impulsa (kolicine kretaDJa 1 za ona
o odrzanju energije-mase mozemo pisati

, + mv
ako je putna razlika talasa koji dolaze sa susjednih pukotina (sa is- hv = h-;'I (3.1)
tog mjesta na pukotinama) jednaka cjelobrojnom umnosku talasnih
,
hv + moc 2 = hv' +. mc 2 (3.2)
duzina talasa

gdje je moe' energija mirovanja elektrona, ~ me' je totalna (ukupna)

Csin<pz = zA z=O,±1,±2,···
relativisticka energija elektrolla kOJl se kreee nakon su~ara.
Ako se u jednaCini. (3.1) impuls kvanta X-zracenJa nakon su-
gdjeje z red spektra. Za z = a irnamo spektar nultog reda, za z = ±1
spektar prvog ieda itd. dara sa slabo vezanim elektronom prebaci na lijevu stranu znaka
 148 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENlH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FIZIKE 149
jednakosti i kvadrira, dobicemo :
gdje je >'c = ~
111.0C
= 2.42 . 10- 12 m Komptonova talasna duzina elek-
2 trona.
h v2 h 2 vv' h 2v '2
--,- - 2~-- cos f} -+-- --_. = m2v2 Dakle, ako se monobromatsko X-zracenje pusti na neke lake ele-
c c2 'c2 (3.3)
rnente, dolazi do njegovog rasijanja 1 pri (,emu 5e u rasijanorn zrac.enju
Jednai'inu (3.2) mozemo napisati u obliku : pored upadnih talasnih duzina >. pojavljuju i talasi vecih talasnih
duzina AI.
Prornjena talasne duzine ne zavisl od prirode materijala na kome
Nakon kvadriranja ove jednaCine dobijamo: se vrsi rasijavanje vee sarno od ugla pod kojim se vrsi rasijavanje.
Intenzitet rasijanog zracenja se povecava sa porastom ugla rasijanja.
h2( V - V
')'
+ 2h{v - v')m"c' + m5c 4 = m'c 4 (3.4) Na teiim elementima je intenzitet Komptonovog rasijanja slabiji
zbog toga Mo takvi clementi irnaju manje slabo vezanih elektrona.
P rem a AjnstajnoYoj teoriji relativnosti je
Promjena frekvencije je
ICC v
/:!.v = v - v = -->. - --_
).' ----,,-.--:;:I (3.7)
A,.(l-cosll)

b) Procentualno srnanjenje frekvencije X-zracenja zbog interakcije sa

Kvadriranjem. i sredjiva,njem ove jednaCine se dobije
slabo vezanirll elektronom dobjjemo iz izraza (3.7)
2 4
m c (1 - ~) = m'c
,::2 0
4
/:!.v 1
2 4
p = - - ·100%
V
= -
1 -+-__
-c
A_ _ (3.8)
2 2 2
rn c - m v c :'= rn o2 c4 2>.c sin" ~
(3.5)
Uvrstavanjem rczultata iz (3.5) u jednaCinu (3.4.) dobijamo c) Kineticka energija uzmaklog elektrona je jednaka Tazlici totalne
2 2 2 energije koju p05jeduje poslije 5udara i energije koju je iInaO prije 511-
h v - 2h vv' + h 2v t2 + 2h(v _ v/)rnoc2 = m2v2c2 dara (energija mirovanja). Prerna zakonu 0 odrzanju energije-mase,
Nako~ mno.z.enja jednaCine (3.3) sa c2 dobicerno Ono sto stoji na
to je jednako energiji koju je izgubio foton X-zracenja pri rasijanju l
desI.l~J stram pos.\iednje jednaCine. Izjednacavanje Jijevih strana i
pa mozemo pisati
pODlstavanjc odgovarajucih clanova daje E = (m -- mo)e' = hu - hv' =

2h'vv'(1- Cos B) = 2h(v - v'lmoc' = ¥1~~_1)l.

, '>'c
"~ = l02.5eV
(l·-c"~ 0)

Nako D sredjivanja se dobija da je 4. Prerna Borovoj elementarnoj teoriji atoma vodonika, emlSlja
svjetlosti (energije u vidu elektromagnetskih talasa) iz atoma 1 vrSi
~ (1 - cosO) = (1-v' - -v1) C
(3.6)
se, ako atom prelazi iz viseg u nize energijsko stanje, tj. aka elektronl
moc sa putanja koje su dalje od jezgra, prelaze na putanje blize jezgru.
PaSenova serija spektralnih linija nastaje ako elektron sa visih energi-
~a~o js.u/talasne d.uz-ine X:-zracenja prije i poslije rasijanja). =: c/u i
jskih nivoa prelazi na treCi (n = 3). Talasni broj linije u Pasenovoj
- C V J respektl~no, nakon UVTstavanja 5e d?bija .
seriji spektralnih linija je dat izrazorn

L = RH (~i - ~i)
 150
GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DR.UGl PARClJALNl lSPlTI IZ FlZIKE 151
gdje je RH Ridbergova konstanta za vodonik.
..
su postavljena dva pnJemm ·k a P1 .I P2pri .
cemu je njihov
d .polozaj
k l"ka
Pri prelazu sa nivoa n = 4 na n = 3 (prva linija u pa.senovoj seTiji PI - - 1- - P z. Koji prijemnik ce registrovatl talasne u are 1 0 1
linija) emituje se najmanja energija. Kako je
je njihova frekvencija?

3. Izmedju horizontalnih ploca ravanskog kon~enzatora na koje

Jucen napon U = 250 V ulijece elektronskl snop pod uglom
. pn·kl·'
JC
8= 7f / 6 kao na sliei.
zakljucujemo cia ce se ernitovati elektromagnetsko zracenje najvece
talasne duzine u toj seriji. Njegova talasna duzina je Elektroni u snopu imaju energiju
u intervalu od 0 - 750 eV i
A~3 = RH (tz - tz) = RH 9'~6 raspodjela elektrona po energl-
jama je ravnomjerna. .
).43 = 7~! = 1874.6 nm (3.9) a) Koji ce dio od ukupnog bro!a
Pri prelazu sa visih energijskih nivoa na treCi emitovat ce se sve vise elektrona udariti u gornJu plocu J 8,
,
energije kako kvantni broi nivoa raste) a to znaci da ce se talasna kondenzatora?
duzina emitovanog zracenja sve vise smanjivati. Potrazimo kvantni b) Ako je rastojanje izmedju ot- ..
broi onog nivoa sa kojeg treba da predje elektron, pa da emituje vora A 1. B na d OllJ·oJ· ploti L = 3.46 em, odrediti energ1JU elek-
svjetlost talasne duzine >'n3 = 1000 nm. trona koji prolaze kroz oba otvora.

Smatrati da pad elektrona na plocu ne mijenja napon izmedju

plota.
(3.10) 4 Dvostruko jonizovanl. atom I·ItlJuma
.. (L 1..++) pri prelazu iz nekog
Prema tome ima ukupno cetiri linije sa talasnim duzinama veCim ad eksit~vanog u prvo pobudjeno stanje ernituje sukeesivno dva fKotol~ka
1000 nm. To su >"3 = 1874.6 nm, >'53 = 128l.5 nm, >'63 = 1093.5 nm .
sa talasnirn duzinama Al = 21. 9 1 nrn 1. .\ z -~ 72 .91v' nm. ? 0Ak 1 1
i >'73 = 1004.8 nm. je poluprecnik orbite eksitovanog stanja iz kojeg se v:slprel~\.. 0
kvant talasne duzine AZ pogodi jednostruko jonizovanl atorr: . ~ IJ~.r~a
3.2.2 (H e+) koji se nalazi u prvom pobudjenom stanju: razrn~tnt1 : 1 ce
Drugi parcijalni ispit iz Fizike d '" d ·onizaciJ·e He+' Ako dodje do jOlllzaelJe, kohka Je rZlila
oe1 0 J
fotoelektrona? Zlf re1a t·IVIS
Da Ii se moraju uzeti u 0 b. . t·'ki
Ie efektJ?.
Tuzla, 26.l.1985. god.
Rjesenja:
l. Kugliea mase Tn, objesena na oprugu, produzava je za D.L. Pod
dejstvom spoljasnje vertikalne sile, koja se mijenja po harmonijskom
zakonu sa amplitudom Fo, kuglica vrsi prinudne oscilacije. Logari- 1. m
tamski dekrement prigusenja je A. ZanemarujuCi masu opruge, naCi D.L
kruznu ucestanostprinudne sile pri kojoj je amplituda pomjeranja Fa
maksimalna. Kolika je vrijednost te amplitude? A
2. Izvor zvucnih oscilacija frekvencije Vo = 1 kHz krece se u w =?
pravcu normale na zid brz(nom Viz = 0.17 mJ s. Na toj norm ali _a =?
 152 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARC1JALNI ISPITI 1Z FIZIKE 153
Primjenom II Njutnovog zakona na ovaj dinamicki sistem, kada Rjesenje ove jednacine je
se kuglica nalazi u polozaju X, dobijamo
(3.16)
(3.11)
Partikularno rjesenje jednaCiue (3.14) t.razimo u obliku
gdje je sila te;;e koja djeluje na kuglicu
x(t) = acos(wt + a) (3.17)
G= mg,
gdje Stl a i 0' konstante koje treba odrcditi tako da bude zadovoljena
sila elastiCnosti kojorn opruga djeluje na tijelo jedna.cina (3.14).
Ako nadjemo prvi i drugi izvod x(t) datog prema (3.17) i uvrstimo
u (3.14) dobijamo jednai'inu
prinudna sila
-aw' cos(wt + <X) - 2(3aw sin(wt + <X) + w6a cos(wt + <X) = fo cos wt
}~ = Focoswt,
sila trenja PTimijenimo Ii u posljednjoj jednacini adicione teoreme i spojimo
clanove uz cos wt i sin wi, a ztim izjednaCimo koeficijente uz njih,
ftr = -rv. sa odgovarajuCim koeficijentima na desnoj strani jednacine, dobi-
Jednaeina (3.11) nakon projekcije na X-osu postaje jamo dvije jednacina koje nam ornogucavaju da odredirno trazene
konstante a i 0:.
d2 x dx
m-
d2 c~ mg - k(x + jj.L) - r- + Focoswt (3.12)
t dt a(w5 ,-- w2 ) cos 0: - 2awj3 sin a: = fa
U :avnotezIlom polozaju je a(w5 --- w 2 ) sin lX -1- 2awj3 cos 0: = 0 (3.18)

kjj.L = mg Kvadriranjem posljednjih jednaCina i sabiranjem se dobija

i nakou uvrstavanja u (3.12) i dijeljenja jednaCine sa rn dobija se a'(wJ - w 2)' + 4a'w'(32 = ft

2 Odavdje se dobije da je amplituda
d x r dx k Fo
dt' + mdt +;:;; = m coswt (3.13) fa
a= (3.19)
W 2)2 + 4(3'w'
Ako oznaCimo da je ;;. = 2(3, ~ = w5 i ~ = /0) jednacina (3.12) V(w5 --
postaje
1z izraza (3.19) se lako zakljucuje da ce amplituda biti maksimalna
d'x dx 2
dt' + 2(3 dt + wox = fo cos wt (3.14) kada izraz u imeniocu hna minimalnu vrijednost, odnosIlO ako je

Ovu diferencijalnu jednaCinu cerno rijesiti tako sto cerno prvo rijesiti dy
-=0
homogenu jednaCinu dw
gdje je-
d 2x dx ,
--
dt'
+ 2/3--
. dt
+ w0 x = 0 (3.15)
154 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 155

Aka nadjemo prvi izvod y po w i izjednaCinlO sa nulom, dobijamo Uvrstavanjem izraza za Wo dobija se da je rezonantna frekvencija
jednacinu
-w( w0 2 - w 2 - 2/l') = 0 _ ! 9 47f2 _ ).2
W
rez
-~ V LlL 41T2 + .\2'
cija rjesenja SU WI = 0, WZi3 = ±jw6 ~ 2iP. Frekvencija prinudne
sile ne maze biti negativna, pa ostaje da je a rezonantna amplituda

(3.20)

rezonantna frekvencija i za tu vrijednost je amplituda pomjeranja

maksimalna.
U nailem slucaju je kl;.L = mg, pa je = kjm = gj l;.L. w5 2. vo=lkHz
Nepoznati koeficijent prigusenja j3 mozemo odrediti po:mocu poz- Vi" = 0.17 mjs
nate vrijednosti logaritamskog dekrementa prigusenja. 1
c = 340 mjs
lz prigusenih oscilacija je poznato da je :1 l;.v =?
I Kada se izvor zvuka krece prerna zidu i emituje talase, oni ce
x(t) = aoe--~t cos(w't + (1)
se odbijati i pri tome vracati u suprotnom smjeru ne mijenjajuci
gdje su w' i ex', kruzna frekvencija i pocetna faza oscilovanja~ a frekvenciju. Kako je zid nepokretan to ce se u prostoTu izmedju
izvora i zida prostirati dva talasa istih frekvencija, pravaca prosti-
Tanja i amplituda, ali suprotnih smjerova. Tada dolazi do interfer-
amplituda tih oscilacija .. encije i nastaje stojeCi talas, tako cla prijemnik P2 ne¢e registrovati
Logaritamski dekrcment prigusenja je talasne udare.
Kada se izvor udaljava od prijemnika PI, dolazi do povecanja ta-
.\ = In __ ."i!L = /IT' lasne duzine talasnog procesa u sredini, sto irna za posljedicu sman-
a(t + T') jenje njegove frekvencije. Kada se izvor krece prema zidu (prijem-
niku) u smjeru u kojem se krece talas, dolazi do smanjenja talasne
Kako je T' = 27r / Wi, a Wi = j w6 - (32, dahija se da je duzine talasa 11 sredini, sto ima za posljedicu povecanje frekvencije
talasa koji ce stizati do zida. Taj talas se odbija od nepokretnog zida
27f .\
r i pri tome ne mijenja frekvenciju. U takvim uslovima ce do prijem-
-Vwiw=6=- /l' /l nika 1\ stizati dva talasa jednakih amplituda, is tog pravca i smjera
prostiranja, a frekvencija koje se malo razlikuju. Tada ce nastati
Nakon kvadriranja posljednje jednai'ine i sredjivanja dohija se
talasni udari (otkucaji) i PI ce ih registrovati.
/l2 =
" Wo,
A Frekvencija udaraje jednaka razlici frekvencija talasa koji se slazu
47i2 + .\.2 (3.21)

Izraz (3.21) cemo uvrstiti 11 izraz (3.20) i dobili da je rezonantna

frekvencija Frekvencija V1 talasa koji se odhija od nepokretnog zida se racuna
prema relaciji
C
VI = ---Va,
c ~ Viz
 156 GLA VA 3. RIJE.'O;ENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA
3.2. DRUGI PARCI.JALNI ISPIT! IZ FlZIKE 157
a frekvencija [/2 talasa koji registruje prijemnik kada se izvor udaljava
od njega Odavdje se dobija da je
C
1/2 = ---"'0
C +
Viz
Trazena frekvencija otkucaja je
N akon uvrstavanja zadanih vrijednosti dohija se

Kako je brzina kretanja izvora Viz mala U odnosu na brzinu zvuka Neka je braj elektrona po jedinici energetskog intervala (1 eV) b.N1 _
C, Inoze se v/z zanemariti u nazivniku posljednjeg izraza i trazena
frekvencija otkucaja iznosi Tada ce broj dektrona koji bi jz ovog STlopa pall n a gornju ploeu biti

2Viz
!:!.v= - v a = 1Hz
c
Ukupan broj elektrona koji je r.a to vrijeme 1180,0 11 kondenzator bite
9
v. U=250V
0= 11:/6
E E 10,750] eV Tada je
L = 3.46 em !:!.N
l::.N _ ?
N -;
E, =7 h) Kretanje (:iektronu 1.1 vcrtikaillom pr;:cvcu je jcdnoliko prom-
jenljivo, pa j~ njegova y-koordinata nakon vremena t da.ta relacijom
a) lJ gomju plocu
kondenzatora udariCe at'
svi ani elektroni cija y = v,t cos 8 -- .:;:-
je enegija veca od vri-
jednosti E" koja je Ubrzanje pot.ice od sile elkt.rostatickog polja, pa je
tolika da je
eE
x a=
.'
mvOy
-~. = eEd
~

m
2
Kretanje u horizontalnom pravcu je jednoliko pa jC koordinata x
Rako je VOy .;;;;;;. VI COS B, gdje je VI brzina kojom elektronl ulijecu u
odredjena relacijom
prostor izmedju plota, i eE d = eU dobija se da je
x = v'ltsinO
m~)l 2
~-cos () = eU gdje je Vz brzina kojom ulijecll elektroni koji ce proCi kroz drugi otvor.
2 '
Ako s~ jz ove Telac~e izrazi t dobija se
odnosno
x
t = ----.-
V;: sin (J
 158 CLAVA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA P1SMENIH 1SP1TA 3.2. DRUG1 PARCIJALN1 1SPITI 1Z FlZIKE 159

Nakon zamjene izraza za vrijerne i ubrzanje u jednaCinu za odredji- (3.22) i (3.23) dobija se jednai'ina
vanje y-koordinate elektrona, dobija se jednaCina putanje

ee-x 2 (3.24)
y = x cot e - :--C;---o-,
2rnv~ sin 2 0
Aka uzrnemo U obzir da je za prvo pobudjeno stanje m = 2) jednaCina
~ako je ,E2. = rrw~/2, moze se, nakon zamjene brzine, dobiti jedna- (3.24) postaje
CIlla putanjc U obliku
, n2 - 4 A, + A,
Z R H - - = --"_.
eEx' 4n' A,A,
y = x cot 0 - ---CC---;o-
Rjesavajuci posljednju jednai'inu po n dobija se
2
4E2 sin 8
Stavljanjern y = 0, dobijamo x, = 0 i x, = L odakle se dobije da je

E, = eeL = eUL
sin 2" d sin 2", = 333.3 eV
Prema Borovoj teoriji poluprecnik putanje elektrona kod jona slicnih
i
.1 atomu vodonika se odredjuje rjesavanjem sljedece dvije jednaCine
4. sLi++ '~
2He+ 1 Ze'
moVnrn ::~ nn
A, = 219.1 nm
A2 = 72.31 nm I gdje je n = 1,2,,3, ... , glavni kvantni broj. Odavdje se dobije da je
m=2
poluprecnik putanje elektrona un-torn kvantnom stanju
rn =?
V max =7

Dvostruko jonizovani
atom litijurna emituje Prema uslovu zadatka je Z = 3 (litijum), a izrac.unato je da n
energiju jednaku z bi- iznosi 4) onda je poluprecnik elektrona u 4-tom stacionarnom stanju
TU energija fotona ta- dvostruko jonizovanog helijuma
lasnih duzilla Al i ..\2
16£oh'
r4 = - ..~-----~- = 0.425 nm

, +,
he he 31rrnoe2
E f = :\ (3.22)
", Energija jonizacije zH e+ koji se nalazi u prvom pobudjenorn stanju
Pr~ma ~orovoj teoriji energiju koju emituje jon slican atomu
za koje je n = 2 iznosi
~odonlka pn prelazu iz n-tog u nt-to kvantno stanje racunamo prema
lzrazu
Ef '" _ ~)
heZ' RH (~2 (3.23)
m n2
gdje je Z redni broj element a u periodnorn sistemu. a R J' e R 'db 'r"- Kako je Z '"' 2 dobija se da je energija jonizaeije
k ' H .,1 e
gova onstanta za vodonik. IijednacavajuCi desne strane jednaCina
E j = heR H = 13.60 eV = 0.22 . 10-'7 .J
 160 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGl PARCI.TALNI ISPlTI lZ FIZIKE 161

Jonizaciju , prema uslovima zadatka 1 treba da ostvari foton talasne b) Kalika je frekvencija udara (atkucaja)?
duzine )..2 cija je energija
c) Nacrtaj grafik kaji prikazuje promjenu amplitude rezultujuce
he oscilacije 11 toku vremena.
E, = )., = 17.04 cIT = 0.27 . 10-- 11 J 3. Da bi odredio vrijednost Avogadrovog broja, Peren je mjerio
koncentraciju cestica gumiguta, poluprecnika r = 0.212 pm i gustine
Kako je E2 > E j ovaj foton moze da izazove jonizaciju jona helijuma p = 1.2.103 kg/m 3 suspendovanih u vodi temperature T = 290 K.
H e+. Prema zakonu odrzanja energije brzina fotoelektrona se dobije Odnos koncentracija cestica. gumiguta na dva nivoa, Cija je visinska
rjesavanjcIIl jednaCine
razlika 30 pm bio je 1.875. Izvedi izraz za odredjivanje Avogadrovog
broja i izracunaj ga na osnovu navedenih podataka ,
4. U jednom eksperimentu sa fotoelektricnim efektom obasjavarno
povrsinu cezijurna:
Rjesavanjern ove jednaCine po v dobijamo
a) svjetloscu talasne duzine A1 = 670 nm iz izvora snage PI
10mW,
b) svjetloscu talasne duzine .\2 598 nm iz izvora snage P z
lrnWi
Red velicine brzine od 106 mJ s ne traii uzirnanje relativistickih c) svjctloscu talasne duzine Ai': ::::::. 456 nm, iz izvora snage P3 =:
efekata jeT je vic « 1. I mW.
Izlazni rad elektrona 1Z cezijurna je A = 3.088.10- 10 J. Ako
3.2.3 Drugi parcijalni ispit iz Fizike je efikasnost sudara [otona sa elektronima 11 metalu, koji dovode do
izbacivanja elektrona ry = 0.5 %, odredi zakocni napon i struju u
Tuzla, 8.4.1985. god. gornja tri slucaja.
Rjesenja:
1. Na horizontalnoj glatkoj ravni lezi tijelo mase M = 10 kg koje
je pricvrsceno za oprugu Ciji je drugi kraj vezan za vertikalan zid.
1. M = 10 kg
U pravcu ose opruge ispali se metak mase m = 10 g i udari u tijelo
rn=lOg
brzinom Vo = 500 m/ s i ostane u njemu.
a) NaCi period oscilovanja pomjeranja, ako je amplituda oscilo-
Vo = 500 m/s
ao = JOcm, '/
vanja a. = 10 em.
T =?
b) Nacrtati funkciju koja pokazuje prornjenu brzine i ubrzanja u
toku oscilovanja ovog sistema. v(t) =?
2. Od zice duzine L = 1 m i mase m = 1 g naprave se dvije zice
a(t) ="
duzina L1 = 51 em i ,L 2 = 49 ern. Zice se u(:vrste na krajevima i
zategnu silama istog intenziteta F = 200 lV.
a) NaCi izraz za racunanje amplitude rezultujuce oscilacije cestica a) Na. osnOV11 zakona 0 odrzanju impulsa (kolicine krctanja) moze
va,zduha u tai'ki kaja je na rastojanju kaje je ·znatna vece ad rasto- se odrediti brzina sistema tljelo-metak neposredno posl1je s1?-431ra
janja madju zicama, aka one istovrerneno osciluju sa istom amplitu-
dom. milo = (m -I- 11.1)';'
 162 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 163

Projekcija ave vektorske jednacine na pravac vektora ii~ daje Da bismo rXlogli graficki prikazati ove funkcije, moramo odrediti
pocetnu fazu a. U pocetnom trenutku (kada je t = 0) je
mvo = (m +M)v
odnosno
m Xo = ao cos a-
v = ~---Vo
M+m Vo = ~aowo sin 0:

Ovaj sistem raspolaze kinetickom energijom

Dijeljenjem ovih jednaCina dobija se
E. = (m + M)v 2 = m' v2
2 2(m+M) 0
Vo
tana = -----
Kada krene sistem iz ravnoteznog polozaja ova ce se energija trositi XOWo
na savladavanje sile elasticnosti i prelaziti u potencijalnu energiju
elesticnosti opruge. U ampiitudnom polozaju je sva energija u vidu Kako je Xo = 0 dobija se da je tanDi = -00 i ex = ±7r/2.
potencijalne, pa se moze pisati
Predznak cerno izabrati uzimajuCi U obzir da je u pocetnom tre-
nutku brzina usmjerena suprotno od X-ose. Vidi se da mora biti
a = 7r!2.
LJvrStavanjem se dob-ijaju sljedece funkcije:
jer se trenje zanemaruje. IzjednacavajuCi izraze za Ek i Ep dobija se
jednacina
m2v5 vxt) = -aowosin(wot +~) = --0.5sin(4.98t +~) [';"]
= ~-":-::;-
2(rn + M)
2
ax(t) = -aow6cos(wot -;- i= -2.48cos(4.98t +~) [;l']
Odavdje se moze odrediti krutos! opruge

ciji su grafici predstavljeni na slici

Period sopstvenih oscilacija ovakvog sistema je

/m+M rn+M
To = 27rV = 27rao'-'_- = 1.268
k mvo 2,48

b) Polozaj sistema tijelo-metak U odnosu 11a ravnotezni polozaj

o
dat je sa -t--f--\,--1--cz'-----;US} irs)
x(t) = ao cos(Wot + a)
Brzina i ubrzanje BU

vx(t) = ~;= -aowo sin(wot + a)

ax{t) = :t22 = -aow5 cos (wot -+ ex)
 164 GLA VA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 165

odnosno
2. L =1m -----
L1 ~ = a [COS(WIt ~ k,r) -I- cos(w,t - k2r)]
L, = 51 em
KoristeCi teoremu za zbir kosinusa dva ugla dobijamo
L, = 49 em -------
F=200N k,r + W2t - k,r k,r - w,t -I- k,r
m = 1g
D.v ='1
~

------- E= 2acos ---~

WIt-·
2 cos
WIt -
2

odnosno
Kada se zategnuta zica izvede iz ravlloteinog polozaja na njoj se
forrnira stojeCi talas. Osnovni ton ima frekvenciju e= 2a cos (
WI -I-
2
W,
t --
k, -I- r
--2--- k') cos
(WI -
2
W2
t-
k, -
-2--
k2 )
r

v
V =-- Ako oznaeimo
,\
W=
gdje je v brzina rasprostiranja transverzalllog talasa na :tici, a A 2
njegova talasna duzina. mozemo jednaCinu rezultujuceg talasa napisati kao
Kako je L = >-/2, frekvencija osnovnog torra iznosi
k, - k, ) )
V =--
11
;
'j e= 2acos (
WI -
2
W2
t - --2-r cos(wt - kr (3.28)
2L (3.25)
Ako se izvor i prijemnik ne pornjeraju, tj. aka je r = conEd., onda
Talas koji se ad zategnute iice prostire u prosior opisan je jednacinom
su frekvencije koje prima prijemnik jednake frekvencijama izvora WI
~(r; t) = acos(wt - k. f) i 1.<-'2, pa se moze zakIjuciti da ce na mjestu prijenlnika nastati har-
(3.26)
rnonijsko oscilovanja sa frekvencijom
Talasi koji se formiraju zbog oscilovanja zica duzina L, i L2 SU

w=
W, + W2
~-2-~- =
27f(VI
2
+ V2)
6(i;,t) = a,cos(w,t~- k"il)
~,(1'2, t) = a2 COS(W2t - k2 · 1'2) (327) U izrazu (3.28) amplituda oscilovanja je
gdje je
WI - W2 k, - k2 )
a =iZacos (
-~2-·--"-t ~ 2 r (3.29)

Aka se prijemnik nalazi daleko ad iiea kao izvora talasa, anda se Period oscilovanja funkcije
maze smatrati da je za jednu istu tacku 11 pros tOfU Tl ~ r2, i aka 8U
Tl i T2 > > d, gdje je d ra.stojanje medju zicama, maze se SlIlatrati y = 2a cos ( D. W _ ~;r)
da 8U oscilacije cestica sredine u istom pravcu. Pretpostavirno da S11 2
amplitude jednake: a1 = az = a.
Prema principu superpoziCiTe talasa irnamo-daje rezultujuCi talas
gdje je b..w -= WI - W2, a i:lk = k1 - k2~ iznosi

I 271' 41f
T = 81<1 7=~,
2 LlW
166 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 167

a funkeije I y i je
T=··-=-
T' 2" 3. r - 0.212 11 m ·-. : ; '" ..
2 L'lw p = 1.2· 103 kg/m 3 P+dp
;-." ...
h+dh

Grafiei funkeija y i i y I su dati na sljedeCim slikama T = 290 K p h

L'lh -"- 30 mm '.

ndn2 = 1.875 j<

· :.:
· .
2. NA =7 ..
' .. .. .
" /// -' / /', ./

-2. I
I

In T·b~ Suspendirane (unesene u tecnost) veoma male cestice gumiguta,

-
J-.- -I
2. priblizno istih dimenzija i rnase, stalno su u tecnosti izlozene udarima
molekula koji vrse tzv. Braunovo kretanje. Zbog malih dimenzija
r cestica, mala je vjerovatnoca da ih u jednom trenutku pogodi sa svih
strana isti broj m,oIekula vode, pa ce zbog toga one u procesu sudara
Prerna tonle kruzna frekvencija amplitude je uvijek dobiti odredjeni impuls i vrsiee kretanja slieno molekulima,
te ce se na njih moei primijeniti zakonitosti molekularno - kineticke
21f 21f
Wa = -_. = - = .6.w teorije gasova. Njihova raspodjela po visini hi trebala da bude ista
T 21< ,
,,"w kao i kod molekula, te bi se mogao izvesti izraz za promjenu kon-
a to je frekvencija udara (otkucaja). centracije cestica gumiguta u zavisnosti od vi::;ine (Bolcmanov zakon
raspodjele rnolekula u spoljasnjem poteneijalnom polju).

Wu = Wd = W, - W2 = 1f G: - ~:) Na nekoj visini h (vidi sliku) usljed teiine sloja gasa iznad te
visine javlja se pritisak p. Na nekoj visini h+dh pritisak iznosi p+ dp.
Razlika ova dva pritiska jednaka je pritisku koji svojom teiinom vrsi
Brzina talasa na zategnutoj zici se racuna po relaciji v = 'v~, gdje gas koji se nalazi u zapremini valjka povrsine S i visine dh
je F sila zatezanja zice, a fL = If masa po jedinici duzine.
dG pdV 9 pgSdh
Kruzna frekvencija amplitude se maze dati ozrazorn p - (p + dp) = --- = - - = - - - = pgdh
S S S
odnosno
dp = -pgdh
gdje je p gustina gasa na visini h, a g ubrzanje sile Zernljine teze na
Kako je 1-'1112 = T = 11, dobijamo kruzna frekveneija udara
toj visini.
Na osriovu opste jednaCine gasnog stanja gustina gasa iznosi
pM
p= RT'
odnosno
gdje je M molarna masa- gasa~- R univerzafna gasna konstanta, T
1 jFLL2 - L,
va=-\··~ =18Hz apsolutna temperatura i p pritisak.
2V m L,L2
 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI1Z FIZIKE 169
168 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA. PISMENIH ISPITA

Ako izraz za gustinu gasa uVTstimo u izraz za dp dobijamo Njihova koncentracija, na nekoj visini od dna suda, se moze izraziti
kao
pM
dp = ----gdh (h)
n,=noc -'~h
IcT

RT·
sto predstavlja diferencijalnu jednacinu. Kako je
Rzdvajanjem promjenljivih dohijamo
dp Mg
- = ----dh
p RT gdje je Po gustina vode. Zavisnost koncentracije cestica gumiguta od
Ako pretpostavimo da se temperatura i ubrzanje sile Zemljine teze visine bice
ne mijenjaju sa visinorn, tj. da je T = con.st. i g :::::::: const., onda se,
nakon integracije, kao rjesenje jednacine dobija PrimjenjujuCi ovaj izraz za dva raziiCita nivoa dobija se
Mgh ~ ",;/It) (l-.I!.~,)
Inp=----+lnC nl ;;;;:~ not kT p

RT ._ !!:.!!!!.2 (1 ~ !'-it.. )
n2 = noc kT p
odnosno
AifLh
P = Ce-ra Ako ove dvije jednaCine podijclirno dohijarno
Konstanta C se odredjuje iz pocetnih uslova: na visini h ::0::: 0 pritisak 17'1 "'!I(/u"~(l~~)
-~=e kT p
iznosi po, pa .Ie konstanta C = po. Promjena pritiska gasa sa vis in om n2
data je izrazom
-~h Logaritmiranjem se dohija
P = poe RT
Kako je prema oSIlovnoj jednacini kineticke teorije gasova, jednaCini
za pritisak
In.''' = mg6,h
n, kT
(1 _ p,)
p
p = nkT
gdje je 6,h = h, - h,. < 0

gdje je n koncentracija gasa, k Bolcmanova konstanta, a T apsolutna Kako je k = R/NA i masa kuglice gumiguta m = 37rTvp = 4.79·
temperatura, dobijamo da je koncentracija rnolekula gasa na nekoj 10'-17 kg, izraz za izracunavanje Avogadrovog broja u Perenovom
visini data relacijom eksperimentu postaje
0J.
n(h) = noe~ nTh
RT p n, 23 molek
NA = ~---ln - . - = 6.47 ·10 --
Kako je M/R = NAm/NAk = m/k, gdje je m masajednog molekula mgfj,h p - Pv 7'1-2 mol
gasa. SUa teze koja djluje na njega iznosi mg = G, pa dobijaulO izraz

4. P, = 10 mW P, = 1 mW P 3 = 1 m.W
Al = 670 nm. A Z = f)98 nm ..\3 = 456 nm
Ako poslednji izraz prim.ijenimo na cestice gumiguta suspendovane
U, =7 U, =7 Us ,=7
u vodi, mOTamo uzeti U' obzir da ce na njih djeIovati i sila potiska,
pa ce rezultujuca sila koja na njih djeJuje prem", dole biti
h =i- 1, =? 1,=7
A = 3.088 . 10- '9 J
G'f = G --Fp p=5%
-
170 GLAVA 3, RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA 3,2, DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 171

Prema Ajnstajnovoj relaciji za spoljasnji fotoelektricni efekat, Izjednacavajuci lijeve strane jednaCina (3,31) i (3,32) dobija se da je
aka dodje do sudara fotona i slobodnog" elektrona u metalu, fo-
11 broj [olona
ton predaje svu svoju energiju elektronu, a on jedan dio te energije P 6.tA
N = -- (3,33)
utrosi na vrsenje izlaznog rada iz metala (savladjuje privlacne sile he
pozitivnih jona kristalne resetke) Ail a sa ostatkam kineticke ene- Prema uslovima zadatka, efikasnost sudara [otona sa elektronima u
rgije napusta povrSinu metala odredjenom brzinoITl. Aka elektron metalu je fj, pa ce broj fotona koji se sudare sa elektronima i dovedu
ne trosi energiju na neke druge procese sem na izlazni rad, anda ce do izbacivanja elektrona biti
on napustati metal sa maksimalnom kinetickom energijoID, pa se, na
osnovu zakona 0 odrzanju energije maze pisati N' = ryN

Ovi izbaceni elektroni ce formirati elektricnu struju Cija ce jaCina biti

Aka je metal vezan za pozitivan pol izvora jednosmjernog napona, 6.q N'e
elektroni ee, nakoD izlaska sa povrSine metala trositi kineticku energi- 1=-=-
6.t 6.t
ju na savladjivanje elektrostatii'ke sile kojom elektricno polje djeluje
na njih. Elektricno polje ce zaustaviti i najbrze elektrone kada bude UvrstavajuCi u posljednju jednacinu izraz za N', dobijamo izraz za
izracunavanje jacine fotoelektricne struje

\ ePA
gdje je e naelektrisanje elehrona, a U" zakoi'ni (zustavni) napon 1=1]-
he
i Ekrnf2x rnaksimalna kineticka energija kojOIn elektroni napustaju
metal. . a) Energija [otona talasne dmine A, je
Kako je energija fotqna E f ::;;-: hc/).., dobijamo
he 19
he E t , = A, = 2,964,10- J
-,\ = Ai + eUz
?ito je manje ad izlaznog rada elektrona iz m,etala Ai = 3.088.10-- 19 J,
Odavdje se dobija da je zakoi'ni napon
pa nece ni dolaziti do fotoelektricnog efekta i nece ni biti fotostruje.

U, = ~
e
(he _
A
k)' (3,30)
b) U drugorn slui'aju se dobija da su zakocni napon i struja

Uz2 = 1 (he - k)
e),2 1
= 0,146 V
Ako je upadna svjetlost snage P, onda ona za vrijeme 6..t na povrsinu
I, = 1]'P;,Ao~ = 0,24 rnA
metala donese enrgiju
E = P6.t (3,31) e) U" = 0,79 V i Is = 0,18 rnA
Kako up'adna svjetlost predstavlja skup fotona, to se ta energija
svjetlosti moze prikazati kao proizvod broja [otona N koji padnu
na metal za vrijeme fl.t i energije jednog fotona E f

he
E = NEt = N - (3,32)
A
 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 173
172 GLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA

3.2.4 Drugi parcijalni ispit iz Fizike

1. AD = 1.5
Tuzla, 5.5.1987. godine n = 1.5
\O(t) =7 Htr
1. Matematicko klatno vIsi oscilovanje 11 sredini za koju je loga- ). =7
ritamski dekrement prigusenja AO = 1.5. n'=?
a) Postupno rijesiti diferencijalnu jednacinu koja opisuje ovakvo
Jed n aCina kretanj a _W-"'\[~
oscilovanje (naCi izraz za odredjivanje ugla koji klatno zaklapa sa
rnaternatickog klat,na
vertikalom) I
(osnovna jednacina I
G:
b) Koliki ce biti logaritamski dekrement priguiienja ako se otpor dinamike rotacionog
I
I
sredine uveea n=LS puta? I
kretanja) je
c) Koliko put a treba uvecati otpor sredine da hi oscilovanje bilo
nemogllce (kretanje postalo aperiodicno)? ]V

2. Na osi se nalaze prijemnik i izvor zvuka frekvencije VI) = let L,Mi (j

i,::::l
3 kif z. Prijernnik vrsi harmonijsko oscilovanje duz te ose sa kruznom
ucestanoscu w i amplitudoID_ a = 0.5 m. Pri kojoj vrijednosti uJ odnosno
ce sirina frekventnog intervala koji registruje taj prijemnik iznositi
,0.1/ 200 II z? Brzina zvuka je c 340 m/ s.
3. Piknometar ciji je termicki koeficijent kubIlOg sirenja 11 =
2.4 . 10- 5 1/ K napunjen je nekom· tecnoscu na temper at uri tl = gdje je:
20°C. Tecnost koja se nalazi u pikIlometru, na toj terrlperaturi Mz =0
je teska G 1 = 0.49 ,,-V. Kada se piknometar napuni tom t.ecnoscu
t.emperature t2 = 50°C: onda je tezina tecnosti u piknometru G z = moment sile zatezanja konca i jednak je nuli J jeT pravac te sile pro]azi
0.48 N. Izrai'unati vrijednost terrnickog koeficijenta kubnog ,sirenja kroz OSU ohrtanja,
te tecnosti. Ma =L X G,
4. PolazeCi od Plankovog zakona zracenja apsolutno crnog tijela moment sile teze i usrnjeren je duz osc obrtanja od nas kadaje kugHca
izYesti Vinovu i Rejli-Dzinsovu formulu} kao i Vinoy zakon pomjer- na desnoj strani od ravnoteznog polozaja, i
anja.
5. Foton energije 0.15 .1'\.1 eV raslje se na, slabo vezanom e]ektroIlU
koji miruje: usljed cega se njegova talasna duzina prornijeni za ,0.,.\ =
3 pm. Naci uga,o pod kojirn je uzmaknuo kornptonovski elektron. moment sile otpora sredine za koju se abieno uzima da je, pri m~im
6. Dvostruko jonizovani atom litijuma koji se nalazi u stanju brzlnarna) proporcionalIla brzini na prvi stepen i suprot~o USIDJer~
mirovanja pri prelazu 1z drugog u prvo pobudjeno kyantno stanje 'e u svakom trenutku. On je kao vektor usmJeren kao 1
ena 0 d IlJ . d d" .
emituje foton. Ovim fotonom se obasja.va srebrna katoda. l{oliki je moment sile teze (provjeritc to na osnovu pravIla za 0 TC JlvanJc
zakocni napon fotostruje u anoclnom kolu? Izlazni rad elektrona iz .smjera vckto~skog proizvoda), pa se maze pisati
srebra je Ai = 4.28 eV.
Rjeiienja 1\0 = -(LGsin \0 + LF,,)
 174 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH 1SPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNIISPlT1 1Z FlZIKE 175

Kako je I = mL', posljednja jednaCina postaje U zimajuCi da je

rnL',p + Lmg sin 'P + Lrv = 0

w = Jw5 - f3' >0
dobijamo da je
Za malene otklone Inoze se smatrati da je
PI = -(3+,w i p, = .... (3 - ,w
sin'P '" tan 'P '" 'P Dakle, jednaCinu (3.34) zadovoljavaju dva rjesenja
Kako je v Lw .~ L<jJ i r koeficijent otpora sredine, dobija se _ (-tH-otw)t
'PI - e
jednacina
m L ,··
'P + L2'
rIP + L rng'P = 0 Rjesenje jednaCine (3.34) je i linearna kombinacija rjesenja !..pI i ip2

odnosno
'P C Ie (~~+'w)t + C 2e (~~~'w)t
.. , r.
<p .+- -p + -gp = 0
m L odnosno
Ako se uvedu zamjene
!..p = e- f3t (C1coswt + 1,CI sinwt +- C 2 coswt tCzsinwt)
r g
cc. e-~t (C, + C 2 ) coswt + t (C, - C,) sinwt
2
- = 2(3 , L =Wo 'P
m

dobija se diferencijalna jednaCina Ako urnjesto konstanti C 1 i G z uvedemo nove konstante !.po
sljedecim relacijama
'P.. + 2(3'
'tp + Warp
2
::::; 0 (3.34)

Ovo je linearna, homogena diferencijalna jednaCina drugog recla, sa dobijamo daje trazeno rjesenje
konstantnim koeficijentima. Njeno rjesenje se trazi U obliku
!..p = !.poe-
f3t
(cos wt cos 0: ~- sin wi sin 0:)
'P(t) = ept
odnosno
gdje je p pararnetar koji treba odrediti tako da diferencijalna jedna- 'P = 'Poe-ft cos (wt + 0:)
cina (3.34) bude zadovoljena. Prvi i drugi izvod 'P po t je
Konstante CPo i a se odredjuju iz pocetnih uslova.
Kako je logaritamski dekrement. prigusenja .\0 = T (3 dobijamo da
(3.35) je koeficijent prigusenja oscilovanja
Ako se (3.35) uvrsti u (3.34)' nakon skracivanja sa ept rona nikad
fJ = .\0 = .\ow
ne moze b1ti nula) , dobija se karakteristicnajednacina diferencijalne T 2".
jednacine
p' + 2(3 P + W5 = 0 UzimajuCi u obzir da je w = JW5 - fJ2 dobija se da je
cija su Ijescnja
 176 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUCr PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE 177
b) Logaritamski dekrement prigusenja pri nov om otPOfU sredine se I gdje je Vo frekvencija koju bi registrovao prijemnik kada bi bio ne-
definise kao
I pokretan, odnosno to .Ie frekvencija izvora. Kada se bude prijenmik
udaljavao od izvora, registrovace najmanju frekvenciju u trenutku
I!
kada bude prolazio kroz ravnotezni polozaj
c -- aw
Ako se otpor sredine poveca n puta, tj. ako je r' = nr dobijamo da !
-j
1./2 = ----va
c
Je
).' = ~ ___21f __= .~ _ nf321f Razlika frekvencija (maksimalne i minimalne) predst.avlja sirinu frek-
2m J 6_ (;:)2
W J~5 - n2(P
ventnog intervala

= c +..-aw"-Vo c - aw Zawvo
=- -
Uvrstavanjem nadjenog izraza za f3 u posljednjoj jednaCinu dobija se /j.1.J VI - V2 = _ - --------vo
da je c c c
I nAo odnosno
). = -~=.= ~ 2r; __ 0
= 2 33 -- 1 )),5 . !',.vc
V 4r.Z
w = = 22.67 rad/8
Zavo
c) Oscilovanje ce biti nemoguce, ako je N = 00. 1z prethodnog izraza.
se vidi da ce to biti ako je
3. 0;1 = 2.4.10- 5 1/ K
r--------- 1, = 20 DC
! (n'2 - 1)'\5
V1 - --,;-;;:2-- = a =? nl ---
G , = 0,49 N
I, = 50 DC
Ist1 rezultat se moze dobiti ako se stavi da je w' =- ,/w6 -_ {liZ = O. G, = 0.48 N
12 =?
2. Vo = 3 kHz Na temperatiri tl zapremine tecnosti i piknometra su ist.e pa se
a = 0.5 m moze pisati
_ G,
!',.v.= 200 Hz ;" I~ lin = - -
a x
(3.36)
v~ '" 0 gPl
c=340m/8
w =? Ako se piknometar napuni tecnoscu temperature t 2 , njegova zaprem-
Kada se prijemnik bude priblizavao izvoru, on ce registrovati zvuk ina ce se povecati usljed zagrijavanja, ali ce stati manje tecnosti jer
vere frekvencije od onog koji emituje iZYOT. Ta frekvencija je se Dna brze siri. Zapremina te tecnosti je
C -+- Vpr C -1- Vyr
G,
V = --- = ~----Vo
).0 C :l 11,2 = - - (3.37)
Kako se brzina prijemnika pri oscilovanju mijenja po sinusnom ili
,
I gp,

kosinusnom zakonu to vidimo da ce maksirnalnu frekvcnciju prijem- Zapremina piknometra na temperaturi t2 moze se- izracunati po pri-
bliznoj relaciji
nik regiostrovati kada bude prolazio kroz ravnotezni polozaj, tj. kada
b.r;zina bude Vpr =. aw. Otuda .Ie (3.3§)
c -+- aw gdje je Vtz zapremina one tecnosti koja na temperaturi t2 stane u
1./1 = -"--Vo piknometar.
C
•

178 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 179

Gustina tecnosti u zavisnosti ad temperature mijenja se po za- pa se moze uzeti da je

konu h"
p=rn= m _ Po
ekT » 1
V Vo{1+~2t) - 1+~2t Jedinica u irneniocu se moze zanemariti i ostaje
Prema tome je
87fh 3 lev
Wv ~ --v ekT
Po
t pz = - -Po- - c'
1 + 12t, I + ~2t2
Kako je gustina energije zracenja izrazena preko frekvencija jednaka
Rjesavanjern prvog od ovih izraza po Po i uvrstavanjem u drugi l do- onoj izrazenoj preko odgovarajucih talasnih duzina, mozemo pisati
bija se

Kako je
jer je c . c
1 {
v= , dv = --d)"
)..2
-0·--- '" 1 - ~2t2 I
1 + ~2t2
Zamjenom (3.36), (3.37) i nadjellog pribliznog izraza za P2 u (3.38)'
,i izostavljanjern predznaka minus, jer nam on sarno govori da pri po-
rastu frekvencije zracenja njegova talasna duzina opada) mozemo
dobijamo dobiti
G) (1 + ~lf:lt
G, ___ = _____ 87rhc he C
-00_0- _ w"d)" = ---e-"T-d)"
Pl(1- ~2f:lt)g PIg ).3 .;\2'
Rjesavanjem po ~2 dobijamo odnosno spektralna gustina energije zracenja izrazena preko talasne
I duzine
I 87rhc _~ C 1 Qz
W).. = - - e AkT = -e~ AT
1 ( G 2 'I
~2
)
= t).t 1- G,(l + 11f:lt) ).. 5 ).. 5

sto predstavlja trazenu Vinovu formulu, C 1 i C 2 su konstante.

odnosno Rejli-Dzinsova formula vazi u oblasti niskih frekvencija tj. gdje
je hv <{: kT i moze se uzeti da je

£
ekT ~ 1+ -hv ~ ...
kT '
4. Plankova formula za spektralnu gustinu energije zracenja ap-
solutno crnog tijela je Uvrstavanjem u Plankovu formulu za spektralnu gustinu energlJe
zracenja dobijamo

3 k"
C ekT - 1
Vinova formula se do bro slagala sa eksperimentalnhn rezultatim za
visoke frekvencije.O niske temperature. U tom sl"ucaju"je .- sto predstavlja trazenu formulu.
Prema Vinovom zakonu pomjeranja utvrdjeno je eksperimentalno
hv» kT da se sa porastom temperature) talasna duzina zracenja, na kojoj
180 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PISMENlH lSPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE 181

je spektralna emisiona moe maksimalna, pornjera na manje talasne Ako se na Illilimetarskom papiru nacrtaju funkcije Yl = 5 -~ x i Y2 =
duzine. 5e- x ) u njihovom presjeku dobiCemo trazeno rjesenje x = 4.965.
Spektralna gustina energije zracenja apsolutno crnog tijela izra- Sada je lako dobiti da je
zena preko talasne duzine je he
Am = 4.965
81rhc 1 kT
w),::::: --5--~
A' e>'kT - 1
adakle je
he b
A -------
Za onu vrijednost talasne duzine, za koju spektralna gustina energije m - 4.965kT - T
zracenja hua maksimalnu vrijednost, imace maksimalnn vrijednost i gdje je
spektralna emisionna moe. he
b = - - = 2.898· 10- 3 K . m
Potrazirno prvi izvod ove funkcije po A i izjednaCirno ga sa nu- 4.965k
lorn jer je to uslov da ta funkcija irna ekstrernnu vrijednost. Nakon Vinova konstanta. Ovako izracunata vrijednost se dobra slaze sa
diferenciranja po A dobijamo vrijednoscu koju je Vin odredio eksperirnentalnim putem.

8IThe 1 5. E = 0.15 MeV

At) e--ff~ - ] tlA = 3 pm.
'P =7
Pri kornptonovskom rasijanju promjena talasne duzine zraeenja
Gornja jednaCina ima rjesenja A} = 0, ),2 = 00 i onu vrijednost As
data je relacijOIn
za koju je izraz 11 zagradi jednak nuli. Za prVll i drugu vrijednost
spektralna gustina, pa prema tome i spektralna emisiona moe, ima , h
tlA = A - A = - - (1 - cos 0)
vrijednost nnla, pa zakljucujemo da za trecu 'vrijednost mora biti moc
rnaksirnurn, jeT je u Citavoj oblasti funkcija pozitivna. Ako obiljezima Odavdje se IllOze izraeunati ugao
tu vrijednost A3 = Am mozemo uvesti oznaku
cos 8 = 1 - ~
h
= -0 . 2"9 7
0= arccos(---O.237) = 103 0 11'
Iz zakona 0 odrzanju impulsa
pa dobijarno jednaCinu (vidi sliku) imarno y
e" Fil
5 - x - - =0 h.~
, = mv cos!p + fl!::.~, cos 0 e
eX - 1
0= -mvsinrtJ + hl/' sinO Me
Ovu transcedentnu jednaCinu mozemo zapisati U obliku , ~TQ>---~--1E~~------------~v
x
A ko preuredimo ove jednacine mv
dobijamo da je

.. hI/'· Il
Oha se moze rijesiti graflckim putem" ako je preuredimo na oblik mVSlnrtJ = -;- SIno
mv cos rtJ = fu!..
, - ,
hI/' COS 8
 n
I.·
•...

182 GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIII lSPITA 3.2. DRUGl PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE 183
q:.:.·1
Dijeljenjem prve jednacine sa drugom dobija se II Pri sudaru ovog fotona sa elektronom u srebru, on svu svoju energiju
11 preda elektronu i fotona nestaje, a elektron energiju trosi na savla-
[W' sin 0 AsinO 11
tan r.p = c .~_ _ ;1 djivanje privlacnih sila kristalne resetke, za izlaz na povrSinu met-
h; _ h:~ cos 8 = .6.A + .:\(1 - cos 0) t"I ala (izlazni rad A;), a sa preostalom kinetii"kom energijom napusta
povrsinu metala.
Kako je E = ¥ i (1 cos 0) = .6.>";;""C, dobijarno da je ugao uzmaka hUg2 = Ai + Ek
elektrona
odakle je kineticka energija elektrona
tan <p =. he sin (J = 0.6072
.6,)'(E+=oc 2 )
'P = arctan 0.6072 = 31 0 IS'
Kako i najbrze elektrone zaustavlja napon kocenja Uk onda je kine-
ticka energija elektrona jednaka radu sile elektricnog polja na zaus-
6. k = 2 tavljanju elektrona
n=3 Ek = eUk
Ai = 4.28 eV
Sada je lako izraziti napon kocenja
Uk =?
Prema elementarnoj Borovoj teoriji atoma vodonika i njemu slic-
nih jona, energija emitovanog fotana je odredjena relacijom Uk = ! (hug2 ~ A;) = 12.72 eV
e
Da bismo utvrdili treba Ii da se racunaju relativisticki efekti treba
izracunati maksimalnu brzinu elektrona iz relacije
2
odnosno rfloVma:t
~~= =eUk
hUnk = Z'(EnH ~ E kH ) 2

gdje su EnH i EkH energije n-tog i k-tog stacionarnog stanja atoma Odavdje je
vodonika Cija je vrijednost !ZeU 6
Vma:t = Vj .-~-k = 2.1-10 mjs
E ~ E, i E,
nH - n2 EkH = - Prema redu velicine dobijene brzine zakljucujemo da ne treba ura-
k' cunavati relativisticke efekte.
a El predstravlja encrgiju osnovnog stanja atoma vodonika.
Sada se moze, uzimajuCi da je Z = 3, pisati
3.2.5 Drugi parcijalni ispit iz Fizike
hU32 = 3 2 (lE-"
22
~ El)
32
Tuzla, 11.6.1990. go dine

1. Duz X-ose u' vazduhu se rasprostire ravanski zvucni tala.s

Kako je E, = --13.6 eV energija osnovnog stanja atoma vodonika,
frekvencije U = 1 kH z. Koeficijent prigusenja je 'Y = 2.07 ·10~3 1/ m.
dobija :_c da je energija emitovanog fotana
U J;"avni Xl = 0 nivo jaCine zvuka je 1:1 = 100 dB. Nacj nivo jacine
zvuka na rastojanju x2 = 2 km.
hU32 = 17eV
184 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITJ IZ FlZIKE 185

2. Toi'ak lokomotive ima poluprei'nik Co = 0.5 m na temperaturi gdje je 10 prag cujnosti, na frekvenciji Vo = 1 kHz, a I intenzitet
to = 0 DC. Odrediti razliku u broju obrta toi'ka ljeti kad temperatura zvuka odredjen relacljom
iznosi t1 = 30°C i zirni na temperaturi t2 = ~ 20 DC, na putu od
1 'w
1= -pa 2v ( 3.42 )
L = 100 km. Termii'ki koeficijent linearnog sirenja metala od kojeg 2
je nacinjen toi'ak je '" = 12.10- 6 1/ K.
gdje jeQ. anlplituda talasa na datom mjestu, w kruzna frekvencija,
3. Odredi spektralnu ernisionu moe apsolutno crnag tijela za
v brzina sirenja zVllcnog talasa, a p gustina sredine kroz koju se siri
). = Anaj. Kolika se energija emltuje sa jedinice povrsine u jedinici
vremena u vidu zracenja sa talasnim duzinama u intervalu 1:0.5 % talas.
od najvjerovatnije talasne duzine U okolini Anaj' na temperaturi ap- Na mjestll Xl = 0 intenzitet talasa je
solutno crnog tijela od 2500 K. pa~w2v
4. Monoenergetski elektroni energije Eo ulijecu po sredini homo-
1, = '--'-,~ (3.43)
2
mogenog elektrostatiekog polja jaCine c, izmedju ploea ravanskog
Posta se sarno amplituda mijenja~ na mjestu .7: = X2, intenzitet talasa
kondenzatora, pod uglorn (J. Duzina ploca kondenzatora je L.
a) Koliki je razmak pri kojem elektroni nece udariti 11 negativnu Je
pa 2 w 2 v
plocu kondenzatora? 1, = _1 __
2
b) Kojom brzinom elektroni napustaju prostor u kojem djeluje
elektrostaticko polje? Nivoi intenziteta zvuke na datim mjestima ce biti
5. Pri jJ-raspadu izotopa Pd 1l2 dobije se aktivni izotop A g 1l2.
Period poluraspada pretka je 21 sat, a potomka 3.2 sata. Ako je u
pocetnom trenutku izvor sadrZavao sarno atorne pretka, naci odnos
maksirnalne aktivnosti potomka prerna prvobitnoj aktivnosti pretka. Ako se potra"i razlika L, - L, dobija se da je
.Rjesen.ia a'
L, - L, = IOlg-l:
1. ,= 2.07 . 10- 3
11m
a,
L, = 100 dB Kako je prema (3.40) al = ao i a2 = aoe~l'X2 uvrstavanjem se dabija
x = 2 km
L2 :=? Ll - L2 = 20 19 eiX'2
Jeclnacina ravanskog zvucnog talasa koji Be prostire kroz vazduh
dui ose X je odnosno
L, = L, - 20,x,lg e O~ 64.4 dB
~(x,t) = aoe-ox cos(wt - kx) (3.39)
odakle se vidi da amplituda talasa opada sa udaljenoscu od izvora, 2. fO = 0.5 m.
prema izrazu to = ODC
a(x) = aoe- ox (3.40) t, = 30 DC
l'Tivo jaCine zvuka odredjen je relacijom t2 = --20°C
L = 100 km
6
1- (X = 12.10- 11K
L=IOlog- (3.41) ,6.n =7
10
•

186 GLAVA 3. RIJK~ENI ZADACI SA PISMENIH [SPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 187

Put koji predje centar tocka je L = VT. Broj abrta koje napravi
tocak na tom putu je 3. '7 = 0.5 %
L T = 2500 K
n= - -
2r7r !'.A = '7Am
b = 2.897· 10- 3 m . K
Poluprecnik tocka zavisi od temperature, prema zakonu
E Am =?
EllA =?
r = ro(1 + at)
Gustina energije zracenja koja
gdje je ro poluprecnik tocka na temperaturi 0 °C. Tako ce na tem- pot ice od zracenja Cije su
peraturama tl i t z poluprecnici tocka iznositi frekvencije iz intervala (v, v +
!'.v) iznosi

!'.w v = wv!'.v (3.44)

a odgovarajuci brojevi obrtaja na temperaturama tl i t z iznose gdje je Wv spektralna gustina energije zracenja data Planckov-om

formulom

t nz L
= - - _..._ - (3.45)
21fro(1 + at,)
Gustina energije zracenja koja pot ice od zracenja tije su talasne
Laka j~ uofiti da ce
na visaj ternperaturi broj abrta biti manji, sto duzine iz intervala (A, A + !'.A) je
znaci da je trazena raziika u broju abrta !'.wA = WA!'.A (3.46)
Kako je
llwv = .6.w>,
odnosno spektralna gustina zracenja u zavisnosti od ). se moze odrediti uvo-
!'.n = _1:.._ (_1_ _ 1) deCi smjenu v = cj A. U tom slucaju je !'.v = -cj A2!'.A
Ako izraz za v i !'.v uvrstimo u (3.44) dobija se gustina energije
21fro 1 +- utI 1 + cxt2
zracenja izrazena preko A
odakle se nakon sredjivanja dobija da je
81fhc I'. A
(3.47)
!'.n = ~ <>(t, - t , )
,,\5 err::r _ 1
21fro 1 + a(t, + t,) + o.'t , t, znak rninus ispred izraza za llv sma izostavili jeT on sanlO ukazuje
na cinjenicu da se porastom frekvencije zracenja smanjuje njegova
Kako je vrijednost Q: malena, maze se 0: 2 zanernariti i izraz za razliku talasna duzina.
obrtaja postaje Odavdje vidirno· da je spektralna gustina energije zracenja izra-
zena preko talasne duzine
!'.n =.~ art, - t , ) 81fhc 1
= 19.1
21fTo 1 + a( t, + t,) ~\fi e;~~ - 1
188 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNl ISPITI IZ FlUKE 189

Kako je ukupna emisiona moe apsolutno crnag tijela proporcionalna Energija koja se u jedinici vremena izraCi sa jedinice povrsine u vidu
ukupnoj gustini energije zracenja
zracenja sa talasnim duzinama u datom intervalu biee

E= ~w
4
onda ce i spektralna emisiona moe biti data izrazom

4. Eo
e
Za A = Am imarna L
d =?
C 1 v=?
E).,," = 4w).",

Energija koju apsolutno crno tijelo emituje sa jedinice povrsine u

jedinici vrernena u vidu zracenja sa talasnirn duzinama u intervalu
Am. - O.OOSAm,l Am + 0.005.:\=) ako pretpostavimo da je u datom in-
tervalu spektralna emisiona moe konstantna i iznosi E)."" bite
x

(3.18)

gdje je

a Am je najvjerovatnija talasna duzina, odnosno talasna duzina na

kojoj apsolutno crno tijelo ima maksimalnu emisionu moc. Ona se
maze odrediti koristeci Vinov zakon pornjeranja
a) Na elekt.ran kaji uleti u elektricno polje stalne jaCine [ taka, da
y-komponenta njegove pocetne brzine ima isti pravae i smjer kao vck-
tor jaCine elektricnog polja, polje ce djelovati usporavajucom si]om
u tom pravell i on ce se kretati po paraboli.

"-
.\ m -- T
Elektron nece uclaTit] u negativnu ploeu kondenzatora ako jc rad
sile elektrostatickog polja veti od kineticke energije elektrona koja
odgovara y-komponenti brzine elektrona VOY' Na clektron u praveu
gdje je b Vinova konstanta, a T apsolutna temperatura.
X-ose ne djeluje nikakva sila i u tom praveu elektroll i ne trosi svoju
Tada je
21)b
kineticku energiju. Dakle uslov da elektron ne udari u negativnu
Ll)' = - plocu kondenzatora je
T
pa se, nakon uvrstavanja, za spektralnu emisionu moe dobija (3.49)
2
KinOeticka energija elektrona koji je uletio u polje se smanjuje jer elek- - 0-

tron sav1adava silu elektrostatickog polja na putu d/2 po y-praveu .

 190 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITJt 3.2. DRUGI PARCIJALNl lSPITI lZ FlZIKE 191
Taj rad je
to ce x-komponente brzine na izlazu iz polja biti
A=F~ -,--
"2 2Eo
Kako je 8ila elektricnog polja Fel = ec J Tad iznosi
Vx =
Y - - sinO
m,

A C~
ede
__
U pravcu Y-ose elektron usporava elektrostaticka 8i1a ;: = et i
2 elektron se u tom pravcu krece jednolikousporeno, brzinom Cija se
r- ' __•
Sa crteza se vidi cla je trenutna vrijednost projekcije moze odrediti kao

VOy = Vo cos e V lI = vO ll - at

i uslov (3.49) postaje

gdje je a intenzitet usporenja nadjen kao

rHea -= .Pe * a
ee
= -

odakle se dobija da je U pravcu X-ose, elektron brzinom V;J;) prevali, za vrijeme t, put L,
pri cemu je
d > e 2 () L
- mee v20 C08•
(3.50) t =-
vx
Kilko je rn,v6 = 2Eo, uslov (:;'50) p08taje UvrstavajuCi izraz za Vx dobija se da je vrijeme kretanja elektTona
kroz elektrostaticko polje
2Eo 2
d> "-"e08 e
- ee
b) Brzina kojom elektroni napustaju elektrostaticko polje odred-
jena je intenzitetorn
Komponenta V ll U tom trenutku je data izrazorn
V=VV 2 2

". =,VjrzE:
x +V y
eLE r;;,~-
i pravcem koji s~ X-oso m zaklapa ugao -me Cose -
me sinO
Vl':':-
2Eo
v
(J = atan~
vx Intenzitet brzine kojom elektron naptiSta elektrostaticko polje nakon
uvrstavanja izraza za Vx i 'u Y ' iZIlosi
Kao sto je vee reecno, u pravcu X-ase Ile djeluje nikakva sila i ta
komponcnta brzine ostaje nepromijenjena i iznosi

Pravac brzine odredjen je uglom (3 koji zaklapa vektor brzine sa

Kako je intcnzitet pocetne brzine odredjen iznosom kineticke (~nergije pozitivnim smjerom X-ose, a nakon uvrstavanja izraza za Vx i Vy dat
elektrona: odnosno .__ ..
je izrazorn
2 2Eo
Va = - -
(3 = arctan cot 0 _ __e ----,--
.- LE )
m, ( ZEo sin 2 e
 192 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPlTA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPIT! IZ FlZIKE 193

odnosno, izrazeno preko pcrioda poluraspada

5. T, = 21 h
T
T, = 3.2 h T,T,ln ~
~-?
t = '2
(3.55)
Ao -. =ax (Tl - T,)ln 2
Zadani radioaktivni niz mozemo predstaviti na sljedeCi naCin
J'vlaksimalna aktivnost potomka odredjena je izrazom

Promjena broja aloma izotopa Pd (roditelja) odredjena je jedna- odnosno

A A2AI
N OI (e- A1t",,,,, e-).'2 t ma;:r)
cinom _
2rnax = .:\2 - Al

(:l.51) Kako je pocetna aktivnost roditelja AlO

i'ije je rjesenje trazeni odnos

11Z pretpostavk11 da je 11 pocetnom trenutku bilo NlO atoma Pd.

Promjena broja aloma izotopa Ag (potomka) odredjena je jedna- odnosno
cinom

(:1.52)
eiji Je SillIsao da se broj radioaktivnih jezgara Ag rnijenja usljed 3.2.6 Drugi parcijalni is pit IZ Fizike
nastajanja raspadanjem jezgara Pd i nestajanjem usljed raspadanja
samih jezgara Ag. Ako je u pocetnom trenutku bilo sarno 1'/01 atorna Tuzla, 27.8.1990. godine
roditelja: tj. atoma Pd, a atorna potornka, tj. Ag nije ni hila, Tjesenje
l.~a rastojanju r ]00 Tn od tackastog izotropnog izvoTa zvuka
diferencijalne jednaCine (3.52) je
frekvencije 200 Hz nivo jaCine zvuka je L = 50 dB. Prag cujnosti na
toj frekvenciji je 10 = 10- lO W/m,2. Koeficijcnt prigusenja zVllcnih
(3.53) talasa je 1-=.;;:.5.10- 4 l/,'m. Odredi zvucnu snagu izvora.
2. U gornjoj polovini suda visine II (vidi sliku), nalazi se tecnost
Maksimalan broj jezgara izotopa Ag odredjuje se iz uslova da fllnkcija zapreminske mase p, a 11 donjoj plovini
.1V2 (t) ima ekstremnu vrijednost) tj. vazduh pod pritiskom p. Na dnu gOTn-
.leg dijcIa suda, kroz ntvoT pocne cia
dNz(t) lstic,e tecnost u donju polovinu. Prj
--=0 (3.54) kojoj ce debljini sloja tecnosti u don-
dt
jem sudu poceti izlaziti mjehuri vaz- H.
1z ovog uslova se dobije da ce maksimalan broj jezgara Ag biti u duhR na sJobodnoj povrsini Lecnosti u
trenutku . gornjem sudu? Smatrati da je tem-
In~
t ---: _._A,- pera,tura konstantna. Di~kutovati do-
max - . \ .\
,- 1 bijeni rezultaL
194 GLJ,VA 3. RJJE:ENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA 3.2. DRUGl PARClJALNI lSPITl lZ FlZIKE 195

3. Azot se nalazi u stacionarnorn stanju . N ati:
a) Temperatu.fu T pri k~:joj brzinalna Vi :::.:: 300 m/ s. i 'U2 =
600 m/ S odgovaraju jedilake vrijedllosti Maksvelove funkcije raspo-
djele.
b) Nacrtati Maksvdovn funkcijl1 raspodjele molekula po inten-
zitetirna brzina na tcrnperaturi To i 'I = 2 puta visoj ternepraturi.
c) Brzinu IIlolekula v pri kojoj vrijednost Maksvelove funkcije
raspodjele na temperaturi To = 330 K ima istu vrijednost kao i na
'fJ = 2 puta visaj temveraLuri. ClvI = 28 g/rnol, R = 8.315 JjrnoIK).
4. Fotoni energije 5 ~M" eV rasijavaju se na elektronima koji:
a) miruju
b) se krebl U S\!SH~t fc~,on1:na sa ~~nergijon1 100 keV.
Odrediti energiju fotolla koji se n'1siju pod uglom od 180°.
5. a) Dokazati da Be aktivnost (brzina radioaktivnog raspadanja)
mijellja po istom zakonu kao i broj neraspadnutih jezgara radioak-
tivnog elementa.
b) Odrediti brzinu raspadanja (aktivnost) 1 g radijuIIla Ra22 (i,
ako je njegov period poluraspada T = 1620 godina.
c) Aktivnost te l11ase Iudijurna poslije 10 godina.
Rjdenja:
1. r = 100 m
p zapremisku masU nedeformisane sredine U okolini te tacke, w je
kruzna frekvencija talasa, k je talasni vektor.
Srednja vrijednost zapreminske gustine energije u okolini te tacke
Je
- 1 2 2
Ur = 2" p a r w
jer je u datoj tacki r konstantno, a srednja vremenska vrijednost
2 - 1
sin (wt - k . i) = -
2
Srednja vrijednost gustine toka energije u okolini te tacke ce biti.
v
gdje je brzina rasprostiranja talasa u sredini. Ako je sredina kroz
koju se rasprostire talas homogena i izotropna, onda ce srednja vri-
jednost gustine toka (fluksa) energije biti ista u svim tackama koje
leze na sferi poiuprecnika r.
Srednji fiuks energije kroz neku povrsinu predstavlja srednju vri~
jednost energije koju za jedinicu vremena pronese talas kroz tu po-
vr~inu) to jest predstavlja srednju vrijednost snage zvucnog talasa.

v=200Hz
L = 50 dB I ,sr -- '*'sr
'" c= ~pa2w2v
2 r . 4~r2
"
= I r . 4~r2
1\

10 = 1O~1O W 1m 2
1 = 5 .10- 4 11m jer je srednja vrijednost gustine toka energije jednaka intenzitetu
p ='1 zvucnog talasa na tom mjestu I r •
Kada se kroz sredinu rasprostiI'€ zvucni talas onda u smjeru Ako sredina apsorbuje energiju, amplituda opada sa udaljenoscu,
rasprostiranja talasa imamo tok energije. Gustina taka (fluksa) e- pa ako sa arO obiljeZimo amplitudu talasa na rastojanju r kada nema
nergije na nekoIH mjcstu koje je na rastojanju r ad izvora, 11 trenutku apsorpcije, onda ce amplituda talasa na tom istom mjestu, kada
t, data je relacijom postoji apsorpcija energije u sredini, biti

gdje je
2 2 2 .-+
U, = pa,w sin (wt -~ k . i) Intenzitet zvucnog talasa na rastojanju r od od izvora, kada postoj i
trenutna vrijednost zaprCllliIL'3ke gustine ~n.~rgije u okoli~i tacke Ciji apsorpcija, ce biti
r
je polozaj odredjen vektororn polozaja U odnosu na tackasti iivor
zvuka, u trenutku t, u, prcdstavlja amplitudu talasa u toj tacki,
196 GLAVA s. RlJESENl ZADACl SA PlSMENlH lSPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI [SPITI lZ FlZIKE 197

Odavdje je I ro intenzitet zvucnog talasa na tom mjestu kada nema gdje je V zapremina vazduha prije poc.etka isticanja tecnosti i iznosi
apsorpcije energije talasa u sredini. Odavdje je
II
V=S~
2

pa je srednja snaga zvucnog izvora Nakon llticanja tecnosti-i stvaranja sJoja debljine x zapremina je

Intenzitet zvuka na rnjestu r odredic€rno na osnOV11 pozna tog izraza

za nivo jac.ine gdje je 8 povrsina poprecnog presjeka suda, UVTstavajuCi izraz za V
. Ie i V, u (3.56) dobija se
L=lOlg-
10
Ovo se moze napisati kao PS~=PIS(~ -x)
0.1 L Ir
10 ,
=-
1[)
a nakon sredjivanja se dobija jednaCina

odakle je pH = PI(II - 2x) (3.57)

IT = lOo.lLlo = 1.10- 5 W/m,z
Ka,da se 1.1 donjern sudu pritisak pove(:a~ odnosno pritisak P1 dostigne
Srednja zvucna, snaga izvora je vrijednost toliku da se zaustavi isticanje tecnosti, oncia cc vrljednost
tog pritiska biti jednaka hidrostatickom pritisku pTcostalog stuba
tecIlost,1 u gornjoj polovini sllda, Ta'ko je dovoUna cia sarno jedna kap
prodje 11 donji dio suda pa da dodje do stvaranja 'mjehurica u gornjem
2. H sudu, jer ce pritisak u donjem sudu postati veCi od hidrostatickog
r pritiska preostale tecnosti u gornjcm sudu.
P Kako je
(~- x) '
X =7
Pretpostavimo da je isticanje tecnosti PI = pg
2
takvo da ne utice na promjenu tem- 11vrsiavajllCi ga 11 (3.57) dobija se jednaCina
perature vazduha 11 donjem sudu.
SmatrajuCi da je temperatura stalna,
prj stvaranju sloja tecnosti 11 donjem pH = pg (~ - x) (II - 2x)
sudu 1 pocetna zapremina vazduha V,
odnosno
pod pritJ.skom p, ce se promijeniti tako
pg(II . ~ 2x)' = 2pH
sto ce se zapremina srnanjiti na VI,
a pritisak ce se povecati do vrijednosti PI- Promjena stanja. gasa odakle je
pri izotermiCkom procesu je prema Bojl-Mariotovom zakonu data
jednacinorn
II
(3.56)
 198 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 199
Posto treba da je x > 0) to mora biti
Kako je mjk = Mj R dobijamo izraz za temperaturu gasa pri zada-
nim uslovima
pgH M(v 2 - v')
p<--. T = 2 1 = 328 K
8 4R In ""
"'
b) Najvjerovatnija vrijednost brzine molekula dobije se iz uslova
3. 'Ul=300rn/s da je prvi izvod Maksvelove funkcije raspodjele po v jednak nuli i
f(lr)
'/)2 = 600 rn/s
alla iZIlosi
To = 330 K /2RT
M = 28 g/mol Vnaj = Y-M
'1=2
odakle se vidi da njena vrijednost raste sa porastom temperature.
f(vl) = f(v2)
Vrijednost funkcije raspodjele za tu vrijednost brzine, nakon uvrsta-
T =7
vanja izraza za V naj" U (3.58) iznosi
v' =?
•
.!V/_8M
f( v na:l). T) -- e 1fRT
a) .tvfaksvelova funkcija raspodjele molekula po intenzitetirna br-
zina data je izrazom i predstavlja njenu maksimalnu vrijednost. Odavde se vidi da po-
rastorn temperature maksimalna vrijednost funkcije opada. Lako je
fl 'U, T) __
-
~ ( -m- )3/2 e _me'
2kTV2
(3.58)
sada nacrtati dijagrame funkcija raspodjele za. odredjene vrijednosti
,(if 2kT temperatura To i 'ITo.
Prema uslovu zadatka treba da je
f(11',1;) f (11', g)
f(v1, T) = f(v2, T)
odnosno

Odavdje se dobija da je

V5 =
-- ---!t!-
eZkT
(2 .2)
tF 2 -V 1

vi
Ako logaritmujemo lijevu i deSIlU stranu posljednje jednacine dobija
se
2 In ~
V2 = -m- (.
v2 _ v 2) c) Kako je prema uslovu zadatka
VI 2kT 2 1
odakle je f(v,To) = f(v, 'ITo) (3.59)
T = m ( '/)22 - VI') lako je dobiti vrijednost brzlne molekula v pri kojoj je to zadovoljeno
4kln '!.> (presjecIla tacka obje krive linije).
",
 200 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENTH JSPITA 3.2. DR UGI PARCIJALNI [SPIT! [Z FIZIKE 201

UvrstavajuCi odgovarajur.e izraze (3.58) u (3.59) dobija se jednaCina Prema zakonu 0 odrzanju iIIlpulsa izolovanog sistema moze se napi-
sati jednacina

(3.61)

ProjecirajuCi ovu jednaCil111 na smjer kretanja fotona. prije sudara., i

odakle se nakon sredjivanja dobija da je
uzimajuci 11 obzir cia je impuls elektrona. manji od impulsa fotona,
dobijamo da je
hVl hvz
i. - - pj = pz- (3.62)
I RjesavanjcrIl ove jednaCine po v dobijarIlo
c c
JednaCinll (:1.60) mozemo pisati u obliku
! 3kTo'1 In '1
v= Y-m(1J-=-lT (3.63)

Zamjenorn kim = R/1V dobUa se lzraz za brzinu .IDolekula a. jednacinu (3.62) U obliku

/ 3RTo'1 In '7 ,
vee VMG~ = 638 mj8

odnosno
(3.64)
4. hVj=5211eV
Ek = 100 keY Kvadriranjernjednacina (3.63) i (iL64) ] od-uzimanjem dn1ge od prve,
p=7r dobijamo
E =7

a}~
r Kalo je prerna specijalnoj teoriji relativnosti

Ef - pic 2 = m,5 c4 (3.66)

E~ -~. p~C2 = m,5c4 (3.67)

Nakon uvrst.avanja izraza (3.66) i (3.67) u (3.65) dobija se

l'ieka je energija upadnih fotuna hVl) a rasijanih hvz: i neka 5U
prije sudara totalna energija elektrona E1 i impuls Pb a poslije su- (3.68)
dara E2 j lillpuls pz- Prerna zakonu 0 odrzanju energije, zbir energija
fotona i total_De energije elektrona prije sudara) jednak je zbiru _c11:- DijeUenjem ove jednacine sa hl/11-12 dobija se
ergija fotona i totalne energije. elektrona posllje sudara
(3.69)
hI/I + E, = hv, + E2 (3.60)
202 GLAVA 3. RIJESEN1 ZADACI SA P1SMEN1II ISPITA 3.2. DRUG1 PARCIJALNI ISPITI1Z FIZIKE 203

a) Aka u jednaCinu (3.66) uvrstima prema uslovu zadatka da je Prerna zakonu radioaktivnog rasp ada broj neraspaduutih jezgara ra-
PI = 0 dobija se da je dioaktovllog element a nakon vremena t je
(3.71)

gdje je No pocetni broj radioaktivnih atoma i A je kOIlstanta ra-

i jednacina (3.69) postaje
dioaktivnog raspadanja, koja je povezana sa periodom poluraspada
relacijorn
A = 0.693
T
adakle je Ako se (3.71) diferencira po t dobija se
hv,E,
hv, co ~--~,~~ = 0.25 MeV dN
E, + 2hv, - = ~AN e- At
dt 0
b)Kada je PI razliCito od nule, anda je
Kada se ovaj rezultat uvrsti u (3.70) dobija se
E, = rnoc' + Ek = 0.511 MeV -+ 0.1 MeV = 0.611 MeV A(t) = ANoe- At (3.72)
Iz izraza (3.66) dobija se da je Proizvod A1\/0 = .A o predstavlja aktivnost radioaktivnog izvora u
r-~·-.~
pocetnom trenutku) pa se dobija zakon pronljene aktivnosti radioak-
PIC = V Ei - rn6c4- = 0.335 M"eV tivnog izvora tl toku vrernena

Prema (3.69) se dobija da.ie (3.73)

Izraz (3.73) je isti po obliku kao i izraz (3.71), sto je trebalo dokazati.
b) Pocetna aktivnost radioaktivnog izvora se Inoze izraziti preko
perioda poluraspada i broja radioaktivnog atoma u izvoru u pocet-
adakle je nom trenutku

U masi In nalazi se No atorna, a rllolarnoj Illasi Mirna ih N A (Avo-

gadrov broj)) sto znaCi da se pocetni broj radioaktivnih atoma moze
5. rn = 1 g
izraziti kao
Ra 226
T = 1620 god
t = 10 god Pocetna aktivnost je sada data izrazom
A =7 0.693 m
a) Aktivnost radioaktivnog ele_menta prerna definiciji je brzina Ao = '--~-NA = 3.7 ·10'0 Bq
T M
radioaktivnog raspadanja (jednaka je broju jezgara koja se raspadnu
u jednoj sekundi) c) Aktivnost radioaktivIlog izvora nakon vrernena t prema (3.73)
dN Je
A~I-­
~I dt (no)
204 GLAVA 3. RIJEiJENI ZADACI SA PISMENlH lSPITA 3.2. DlWGl PARCIJALNI ISPITI lZ .FlUKE 205

3.2.1 Drugi parcijalni ispit iz Fizike Prema uslovu zadatka, amplitude oscilovallja se razlikuju za f, sto
se moze napisati kao
Tuzla. 3.9.1990. godine
al - az az
1. U hornogenoj sredini se raf,prostire ravanski harmonijskl taJas ,=---·=1-- (3.76)
al 0.1
talasne duzine ,\ :::::: 1. rn c.ija je jednacina
gdje su 0,1 i rLz amplitude oscilovanja cestica na udaljenostima Xl i Xz
ad izvora taJasa 1 lwje su prerna (:3..74) i (3.75)' odredjene izrazima
Ako je koeficijent f:llabljenja ta.Jasa. jl = 0.5 l/m, kolika. je fazna.
razlika talasa u tatkarna u kojima se amplitude oscilovallja cestica (3.77)
sredine razlikuju za (C = 1 %.
Ako u izraz (3.7G) uvrstimo izraze (3.77) dohija 58
2. Vazduh zapremin(:~ V1 treba da se komprimira. na. rt = 5
puta manju zapreminu. Koji kornpresioni proces, adijabatski iIi
izoterrnlcki) zahtijeva manji utrosak rada i koliko puta? 'Veze atoma-
u rIlolekulima smatrati krutim.
3. Prostor izmedj11 dva koaksijalna rneta.lna dEndra) cij1 su polu- odnosno
precnici Tl i TZ, isp-unjen je ho.mogenim toplotnirn izolatorom. Tem-
peratura, ullutra.snjeg cilindraje T I , a. vanjskog Tz takva dajc Tl :> T z .
Odavdjc se dobija da je
a) Odreui zavisnosl, t.emperature T od rast-ojanja. rod ose cilindra.
h) :'\iacrtati grafik funkcije T(r} il-ko je 1'1 c=. :193 I{, Tz 0;-::: 293 T\,
il;J; =
1'1 = 5 em i rz = ] 0 crrL

4. Odredi talasnu duzinu .\0 fotona, koji u sudanl sa slaho veza-

n1m elektronom, predaje rl svoje energije i rasije se pod uglorn O. Fazna ra:;;Eka taJasa 11 l...ackanw je
5. Pri sintezi jezgara sLiD i 1Hz obrazuju se dvije o:-cestice. E-
6.'P = 'P2 _. 'PI = wt _. kx2 (wt· kx,) = k6.x
nergije veze po nukleonu u Lz', .H i H'e RU ,5.~{3, 1.11 i 7.08 MeV,
respektivno. Izral:uIlati encrgiju koja se oslobodi pri datOIIl procesu. ol1.l1mmO
R.ie/fenja L), ip =
2" LlJ;
~"-,,-
A
1. A=lm Nakon uvrstavanja iZTtlZa za ,0.x dobija se cia je trazena fazua razlika
p=O.51;m
r = 1 O/(i at: 0.01 27fln(l - E)
= -0.126 rad ~ --7.24
0
6.'P =
6cp =; All
l\a rastojanju Xl od izvora talasa. jednacina kretanja cestica elas-
ti(lle sredine kroz koju se prostire talas je Cestica sredine na Tastojanju X2 zaostajae:c U oscilovanju za onom u
tacki Xl (znak minus u rezulLatu).

2.

(3.75) .1 = 0
 206 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA :3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 207

Rad koji treha izvrsiti Had vazduhorn pri adiJ·abatskoJ·

" . - .
komp feSI]l
... odakle je
rae una se prema lzrazu P, V,
p=-~

V
(3.78)
Aka se taj izraz uvrsti u (3.78) dobija se da je rad koji se izvrsi nad
Kako su pritisak i zapre- gasom pri izotermickoj kompresiji
rnina pri adijabatskom
V, dV
procesu povezani jedna-
cillom (za neko proiz-
Ai = ~P1V,
lv, V
-.

voljno stanje pritisak p

i zapremina V, a za ne- odnosno
ko pocetno stanje priti-
VI
A; = ··'Pl V,(ln V2 ~ In V, ) = Pl V, In -'
sak PI i zaprernina VI) V,

Aka se uvrsti poznati adnos zapremina dobija se da je utroseni Tad

PV< = plV,' 5V. pri izotermnom procesu
g dJe je K = cp/ct). adijabatska konstanta za vazduh. 1z ove
jednacine IIlozerno izraziti pritisak p pa se dobija
(3.80)
p1Vt
P = ----
V, Aka se veZe medju atomima u molekulu smatraju krutirll, a vazduh
se satoji ad dvoatomnih molekula) and a one imaju ukupno J- =. 5
Na osno~::- ovogaje rad koji treba iZVTsiti nad gasompri adijabatsko'
kampreslJl J stepeni slobode kretanja (tTi translatorna i dva rotaciona), pa je

A = ~P V< r V , dV J+2
Cp = -·-R i Cv =:i..2 R
a l l JV1 V'"
2
A, = 1'1':".:
11;-1
(V.-<+l
2
._ V-<+1)
1

Adijabatska kOllstanta K = f~ = ~ = 1.4 Odnos utrosenih radova

Ako se ispred zagrade izvuce V" i sredi izraz dobija se da je Gv J
pri adijabatskoj i izotermickoj kopresiji dobije se dijeljenjem izraza
(3.79) i (3.80)
Au 1 51\,-1 ·--·1
- = - .. - . - - - '0 1.43
Ai ,,~l InS
Uv~rst~vajuc~ datl: vrijednosti zaprernina, utroseni rad pri adijabats-
kOJ pIOCeSU lZnOSI

~ PlV
A a--
,
'(_'-1 --1 )
U 3. Tl = 393 K
K-l ' (3.79)
1, = 293 K
p~~ __ izoternlickoT"l!- procesu za dV8: proizvoljna stanja.. vazi rl = 5 (rn
TZ = 10 ern
pV =P,V, T(r) =?
 208 CLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA P[SMENlH ISPITA
3.2. DRUm PARClJALNI [SPITI IZ FlZIKE 209

Aka se u izraz (3.83) uvrsti cia je T = T" tada jo 1'(r,)

1'rotok toplote kroz cilinclricni sloj

(3.85)

Ako se izraz (3.85) uVTsti u (3.84.) dobija se da je

In L
1'(r) = 1', - (1', - 1'2)---;:-;- (3.86)
In ~
a) Protok to1'lote kroz cilindricni 810j debljine de na rstojanju r "
od ose dlindra. je
b) Koristeci izraz (3.86) i
dT
q = --),8- (3.8} )
u'vrstavajuCi zadane vrijed· T(r)
de nosti dobijamo da treba 393
gdje je S =- 2?T'r L povTsina sioja. kroz koji Sf' provodi toplota. Uvr- Ddcrtati funkciju I
.stavanjerrl II (3.81) dobijamo I
I
I
T(r) = 393 - 144.31n(O.2r) I
293 .. -1-- -- - - - - - - ---- . __ _
(3.82) I
gdje temperatura. u .K) a T

u em.
JednaCina (a.82) je diferencijalna. jednacina koja se rjesava ta.ko da Njen grafik je prikazan na
se razdvoje promjenljive i dobije jednaCina slici, r(cm)
q dr 4. h
---~ = -,\d1'
2'lfL r

Integracijom lijeve i desne strane ove jednaCine dobija Se do. je

h)) e
mv-
odakle je
Kada se foton energije Eo; kojoj odgovara. t,ala.sna duzina '\0, rasije
(3.83)
na. slabo vezanom elektronu ta.ko da Inu preda. fJ svoje energijc, rasi-
Zavisnost ternperature od udaljenosti r od Ose ciEndra; iz jednacille jani foton produzi sa energijonl E = (1 .- rl )Eo: a. njegova talasna
(3.83) 50 data izrawm duZina .\ je veta od talasne duzine upadnog fotona Ao.Prerna uslovu
zadatka. ugao koji zaklapa pravac rasijanog fOLona l' pr_avac upadnog
],or'r \ .:..:;: 'f_ q-
1 -- - - In T
,~
(:1.8-1)
f6G:llla je 8.
) 27fLA rl
Promjena talasne duzine fotona, koja pri ovom rasijanju nastaje,
210 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DR UGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 211

prema Komptonovom izrazu je U nuklearnoj reakciji

,\ - '\0 = 2h sin 2 ~ (3.87)

sLi 6 +, H' --+2 H e4 +Q
moc 2
vrijednost oslobodjene energije je, prema reladji ekvivalencije mase
gdje je rno masa rnirovanja elektrona, h Plankova konstanta i c brzina i energij~, odredjena izrazom
svjetlosti. Kada jednaCinu (3.87) podijelimo sa '\0 dobija se
Q = 6.mc'
"' - 1 = -2h- sin 2 -8
~-
(3.88)
'\0 modo 2 gdje je 6.m defekt rnase odredjen relacijorn

Ako izrazimo talasne duzine u funkciji energije

he. he Masa bilo kojeg jezgra odredjena je relacijom

"'0=--' , \ = -
Eo E
(3.89) I
I
nakon uvrstavanja (3.89) u (3.88) dobija se izraz
I j\1). = Z rnp + (A - Z) mn - -AE,v
-2-
C

Eo 2h 28
I,
! gdje je Z redni broj elementa, A je maseni broj i Esv je specificna
- -1 = ----sin - (3.90)
E mocAo 2 energija veze po nukleOIlU tog jezgra. Lako je sada dobiti da S11 m,ase
jezgara
Prema uslovu zadatka je E = (1 - f] )EOl odnosIlo.
MLi 3rnp + 3mn .Q.&.'.av.L

Eo 1 ~Vd
"
-=-- (3.91) Mu = mp -I- rnn c:l
E 1-7)

Kada izraz (3.91) uvrstirno u (3.90) dobija se izraz

Defekt rnase, nakon uvrstavanja gornjih izraza postaje
1 2h. 2 8
. - - - 1 .= - - - SIn .-
1 - 1J mocAo 2

odakle je trazena talasna duzina Trazena oslobodjena enrgija iznosi

,5, ESt!l = 5.33 MeV

E,v2 = 1.11 MeV
E,vs = 7.08 MeV
Q ='1
 212 GLAVA 3. RIJESENI ZADA.CI SA PISMEN1H ISPITA 3.2. DRUGI PARC1JALNI ISPITI IZ FlZIKE 213
3.2.8 Drugi parcijalni is pit iz Fizike RJesenja:
Tuzla, 30.9.1985. godine m,
1. L = 0.3 m ,

i1z
1. Na krajeve tankog homogenog sta.pa duzine L ~::: 0.3 rn i
m = 0.4 kg
m, = 0.2 kg
(
"t'
\ G,
_\
\
\

,, \
m
mase rn = 0.4 kg pricvTscene su Inale kugle masa m'l = 0.2 kg i rn, = 0.3 kg \
\
rrt2 = 0.3 kg. Stap se moze obrtati ako horizontalne ose koja. prolazi
Vo = 400 m/s
L \
kroz njegovu sredinu. .~
\ ~ \ \
m.3 = 0.02 kg -\
a) Odrediti period malih oscilacija takvog kIatna. T =? \
';L)
\
b) Aka bi se u stanju mirovanja u polo.zaju stabilne ravnoteze
sa donjom kuglom idealno neelasticno sudario rnetak brzine Va =
400 m/s i mase m'3 = 20 g, proIaeunati da 1i bi se sistem mogao
a) Polozaj stabilne revnotezc za sis-
tem bi bio kao na sliei. Ako se
sistern malo izvede iz polozaja sta-
m2
62 l-
okrenuti aka date ose (okrenuti u vertikalnoj ravni), bilne ravnoteze i prepusti samorn sebi,
Otpor vazduha i trenje U osovini zanemariti. nastace male osdlacije oko polozaja
2. Cilindriclla cijev paravoda duzine L = 65 m, obmotana je 810- stabilne ravnoteze.
jem azhesta. Spoljasnja. temperatura azbestnog sloja je t] = 500C, Kretanje se moze opisati osnovnom jednacinom dinamike rota-
a unutarnja strana koja nalijeze na parovod ima temperaturu t2 = cionog kretanja :
120°C. SpoJjasnji precnik izolirajuceg sIoja je d, 13 em, a un- I,a = -M,l M, + ... + _Mn (~.92)
I
utrasnji d 2 = 7 ern.
gdje je 18 Inoment inercije sistema u odnosu na 0811 oko koje s~. vr_~i
a) lzvesti izraz za racunanje protoka toplote kroz ovakav sloj, oscilovanje, aje ugaono ubrzanje slsterna u dat:om_ trenutku, ~ Mi
b) Kolika je koliCina toplote koju provede ovaj sIo] za jedan dan? momenti spoljasnjih sila koje djeluju i izazlvaju kretanje. I

Koeficijent toplotne provodljivosti azbesta je. ..\ = 0.21 WlmK. Moment inercije sistema je zbir momenata inercije stapa i ~ugli
3, Na osnovu rnolekularno-kineticke teorije izvesti opstu jednaCi- kao tackastih Inasa u odnosll na osu oko koje se vrsi oscilacovapje
nu gasnog stanja idealnog gasa u stadonarnom stanju. I
4. U homogeno elektro- I, = 1" + I, + I, ($.93)
!
statii'ko polje izmedju
ploca ravanskog konden-
-1 Kako osa oko koje se vrsi oscilovanje prolazi kroz centar mase ~tapa
(teziste stapa). to je krak sile Ide koja djelije na stap u sv~kom
zatora ulijece elektron
I polozaju jednak Duli, pa je i njen rnoment u odnosu na tu osu je~nak
kako je prikazano na
slid, "I nuli. Dakle kretanje ce se vrsiti pod uticajem mOlIlenata sila: teze
koje djeluju na tackaste mase i koji su dati vektorskim jednaCi~ama
i
Dokazati da je 11 s]ucaju -1_
Ym < d n===='l======K""T -- M, = II X G, i M, = I, X G,
-----I
i
. f~--h gdje S11 £1 i L2 vektori polozaja masa m1 i m2 U odnosu na c¢ntar
Lan" c~ --\/1 -- ---- tan e mase stapa) rcspektivno. Mom~nti su orijentisani u pravcu os~ oko
. Ym
~. }~a koliko se ~azlikuju medjusobno prvi eksitacioni potencijaJi
koje se vrsi oscilovanje i to u datorn polozaju M2 od nas, a ka -¥l
nama. Rezulbujuci mo:rp.ent bice
kod izotopa vodonika iH1 "i lH2 u slucaju kada se kretanje jezgra u
atomu ne zanemaruj-e? M=M, +M,
 214 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlH ISPITA 3.2. DRUG] PARCIJALNJ lSPIT! IZ FlZIKE 215

Veyktor ugaonog pomjeranja 'P je usmjeren takodje duz ose oko koje se Iz ovog se vidi smisao uvedene konstante woo Ona predstavlja sop-
vrSl oscIlovanJe, prema nama pa se trenutno ugaono ubrzanje dobija stvenu kruznu ucestanost oscilovanja i povezana je sa periodom re-
kao
lacijom
~ d'<{5
a=--
dt'
UzimajuCi sve ovo 11 obzir jednacina (3.92) se moze napisati kao

UziIIlajuci U obzir da je moment incrcije sistema

Projekcija ave jednaCine na srujer duz ose prema nama daje

d2 'P
1,--
dt'
= ]Y[, - M2

gdje su nakon uvrstavanja i sredjivanja se dobije da je

1\:!1 = rn1gL l sirup = trnlg sin 'P [(m + 3m, + 3m,)L =

T = 211' I' 1.
9-
b S
M2 = rnzgL 2 sin rp = i,mzg sin rp ~ 6(m2 - m,)g
intenziteti momenata sila.
Uvrstavanjem i prebacivanjem na lijevu stranu jedakosti Be dobija II nai'.in: Svako kruto tijelo koje moze da osciluje oka neke ose
d 'P
dt' +
2

-ir
m2'- m
Lg sin 'P = 0
predstavlja fizicko klatno. Period malih oscilacija tog klatna dat je
relacijom

,T
~a .male oscilacije se moze uzeti da je sin 'P ~ radi-
rp ('P izrazeno 11 T = 211'\{ _ . -
V m,gs
janlma), pa dobijamo linearnu homogenu diferencijalnu jednaCinu
drugog red a sa konstantnim koeficijentima
gdje je I, moment inercije sistema (fizickog klatna) u odnosuna osu
2
d 'P oko koje se vrsi oscilovanje, ms masa sistema (fizickog klatna) i s
--.~ .,2,~ 0
dt2 . ~Oy = udaljenost centra mase sistema od ose oscilovanja. Moment inercije
gdje je sistema U odnosun na OSli koja prolazi kroz centar stapa je jednak
zbiru Illornenata inercije pojedinih njegovih dijelova (vidi crtez)l a
masa sistema je

pozitivna konstanta. Rjesenje ave difere~cijalne jednaCi~e opisuje

~a~o se u toku vremena Inijenja ugao otklona od ravnoteznog polo-
z~a . .
Centar mase sistema j~ tacka ciji je··polozaj u izabranom koordinat-
'P(t) = 'Po cos (wot + (X) nom sistemu odredjen radijus vektorom
216 GLAVA 3. RJJESENI ZADACI SA PISMENlIl ISl'ITA 3.2. DRUGI PARClJALNI ISPITI IZ FlZIKE 217

odriava konstantnom , odnosno ne vazi zakoD 0 odrzanju meha-

~mlrl + llm2i2 + ... + Llmn~ z llitke encrgije sistema. (ali vazi zakon 0 odrzanju ukupne encrgije).
.6..rnl + b.m2 -+ ... + !J..m n Kako sistem poslije suelara zapoCinje obrt.no kretanje oko ose 0,
L to na osnOVll zakona 0 odrzanju m,orIlenta kolicine kretanja. (momenta
U koordinatnorn sistemu izabranom 2 impulsa) _mozerno odrediti ugaollu brzinu kojom sistem zapocne obr-
kao Ila slki sve mase leze na Z-osi pa
ta-nje neposre-dno nakon, sudara
SU~ x- i y-komponente vektora. jednake'
0 -.

y
nuli (smatra se da je cjelokupna masa
x
stapa koncentrisana u njegovom cen-
trn mase koji se nalazi u koordinatnom
poi'etkl1) gelje je
mL' m,L' {m2 + m')L'
I =---
, 12
+ ~--
4
+ -------
4
Zc =
ml +- rn2 -+ m mornent inercije sistema sa slijepljeninl InctkorIl, 11 odnosu na osu
Kako je Z, = L/2, Z2 = -- L/2 i Z3 ,~ 0 dobija se ela je
obrt.anja. Lako se elobija da je
(m,-- m,)L omsvo
Zc=--~-·
Wo =
2{rn, + m2 + m) ----.--,,~~-,,-.~~~-----

(rn -I- 3rnl -+. ;1Tn'2 + 3m3)L

Kako je m2 > rnl to je Ze. < 0, sto znacj da ce centar mase slstema l{ineticka encrgija rotacije kojom raspolaze sistem ncposredno poslije
lezati ispod OBe oscilovanja) a njegova udaljenost ce biti sudara (u polozaju stabilne ravnoteze) prelazice u potencijalllu en-
ergjju kada se bude okr0tao 11 vertikalnoj ra.vni. Da bi Be sisteffi mo-
5 =1. z, 1= (m, m,)L
.
~- ~--- gao okrenl1ti oko ose mOTa da kineticka. energ~ja rotarije) u polozaju
2{m, + m, + m) stabilne ravnoteze, bude vee a iIi har jedna.ka priraStaju potencijalne
Uvrstavanjern 11 izraz za period oscilovanja fizickog klatna dobija se energlje sistema kada dodje u polozaj da se rnasa m'2 + m'3 nadje
-~.~-
verikalno iznael ose (vidi sliku).

-~---. =
Ako za. nuIti Divo racunanja. potencijalne e- m +m
+ 3m, + 3m2)L
T = 21f\1~ (m 6(m2- m,)9
1.95 s nergije slsterna uzmemo horizontalnu ravan
2 3

1J kojoj leti metak prije sudara, prjraSt.aj po-

,to je isti rezultat. m, tencijalne energije sistema pri obrtanju do

b) Ako se .metak idealno neelas- polozaja. labilne ravnoteze mozemo izracu-
ticno sudari sa kuglorn rnz znac.i nati:
da ce nakoD sudara_prodll_~-lti _d~
se krece zajedno s'il]C;'fu:P;i t~­ o, l:::..Ep' = Ep2 - EPI

me je jedan dio kineticke energije flEp = {mz -+- ffis)gL-C mgt - (m,gL -+- mg~)
metka presao u neke druge oblike flEp = (m, + rn.3 -- m,)gL
energije (toplotnu , zvncnl.l 1 svjet-
losnn). Kazemo da se ukupna 1{ako rnora bHi
mehanicka en ergij a. sbtema ne
 218 CLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA 3.2. DRUGl PARCI.JALNl lSPITI IZ FlZIKE 219

imacemo da je UOClnlO u izolacionom sloju, na rastojanju r od ose cijevi, sloj

I,,-- > D.Ep
W' debljine dr (srafiranao na crtezu) i duzine L kao?ito je i duzina cijevi.
2 - Protok toplote kroz njega je
Odavdje se dobija ugaona brzina koju treba da dobije sistem u polo-
zaju stabilne ravnoteze da bi se obTnno do polozaja labilne ravnoteZ€.
dt
q = -;"'S--
dr
w > !3.~E.E = r~:~rn2+m3-m;dg
- V I. \r (m+3ml+3m2+3m3)L gdje smo uzeli li obzir da temperatura opada duzpolupred"iika.
Uzmemo Ii da je S = 2nr L, mozemo pisati
W > 48 rad
- ,
dt
Ako izracunamo ugaonu brzinu koju je dobio sistem, neposredno q = -A271"rL-
dr
poslije sudara dobijamo
Kako u citavom izolacionom sloju nema nikakvih izvora toplote to ce
rad
Wo = 81.63-- prot ok toplote kroz svaki sloj biti isti, odnosno imacerno stacionarno
s provodjenje toplote.
Vidi se da je ona veta od w pa zakljuC:ujemo da ce se sistem obrlluti. Razdvajanjem promjenljivih u posljednjoj diferencijalnoj jedna-
cini dobicemo cia je
2. L = 65 m dr 271")'L
t, = 50°C - = ---·--dt
r q
t, = 120 DC
d, = 13 em IntegrirajuCi po r 11 granicarna od r2 do r1) a po t od t2 do ll)
do = 7 em
7 = 1 dan j " drr
T2
= _ 271" AL. rt'dl
q it'}.
A = 0.21 W /Krn
dobijamo
q =? r, 271" AL
Q ="1 In - = --(t2 - tIl
qT2
a) Prolok loplote kroz neku povrsinu, koji se definise kao koli(:ina
Odavde se dobija izraz za protok toplote kroz cilindricni sloj
toplote koja prodje kroz tu povrsinu u jedinici vremena, dat je lzra-
zorn .. t 2 -t 1 .tz-t
dt q:c 211"AL-- = 271"AL-·--1
q = --AS- In tl. in 4l
T2 d2
dx
gdje je A koeficijent toplolne provodljivosti, S povrsina sloja kroz koji b) KoIiCina toplote koju ovakav sloj provede za jedan dan iznosi
se provodi LOp Iota, dt / dx je gradijent temperature (tacnije rcecno t, - I,
intcnzitet gradijenta u pravcu normal no na povrsinu kroz koju se Q = qT = 271"AL--7
In 4J..
d,
provodi},>\, Znak minus"ukazuje na Cinjenicu da se top Iota provodi u
suprotnom srnjeru od smjera u kojern raste temperatura. Kako je brojna vrijednost t.emperaturske razIike u Celzijusovim ste-
Kako se u nasem sl.ucaju unutraSnja strana izoiaciollog sloja odr- penirIla i Kelvinima jednaka, lako je U odgovarajuCirn jedinicama
'.lava na konstantnoj visoj, a spoljasnja na konstantnoj nizoj ternper- /3 I-sistema izraeunati_ Q
aturi, to ce se toplota provoditi od unutra,snjosti prema spoljasnjosti
W 70K
stacionarno. Q = 2 . 3.14 ·0.21 -_. ·65 rn-.---- ·86400 s = 838 M J
Km in 13 em
7 ,'1n
220 GLAVA 3. RIJESENI ZADAC1 SA. PISMENIH 1SP1TA 3.2. DRUGI PAR ClJA LNI lSPITI 1Z FIZIKE 221

3. Pod idealnim gasom u kinetickoj teoriji podrazumijeva sc gas
kod koga se rnolekule mogu smatrati materijalnim tackarna iZITledju
kojih nema medjumolekularnih djelovanja. One se nalaze 11 neprekid-
nom kretanju i sudaraju Be Inedjllsobno kao 1 sa zidovima suda 11
korne se nalaze. Pri tim sudarima dolazi do razmjcne impulsa (koli-
fine 'kretanja) i fi'astaje kretanje koje" se:'haz"iva hao-ticno-; nesredjen<.)"
kretanje. Svaka molekula pri udaru u zid suda prec1aje jedan d io
impulsa zidu. Projekcija ukupne prornjene impulsa zida Ila fanjer
njegove spoljasnje normalc, a koja poticc od 8yih rnoleknla koje za
neko vrijeme .6.t udare u njegovu povrsinu .6.8) podijeljcna tirIl VTC-
da se molekuli krecu razlicitirn brzinama. lYroze se pokazati da ova
pojedllostavljenja. ne uticu na tacnost rezultata (zakljucka) u stn se
neJ":emo upustatl na ovom rnjestu.
?VfoJekul koji lde prema zidu ima koliCinu kretanja (impnls)
Pri sudaru sa zidOln njegova so brzina 11e u1ijcnja po intenzitetu, vee
sarYlO po smjcTu, pa on nakon sudara. irna koliciTlU kretanja
Kzm = m,i)2i

men om, predstavIjace srednju vrijednost norma]ne komponente sile Prl interakciji sa zidom doslo jc do promjcne koECine kretanja mole-
kojom gas u sudu djeluje na tu povrsinu zida. Ukoliko se ta sila kula. Projekci.la te promjene na sInjer ju.1inif,nog vektor<1 spoljasnje
podijeli povrsinom /:,.S na koju ona normalno djeluje, dobice se pri- norrnale na zid ce hiti
tisak koji gas 11 sudu vdi na. zid. PreTna tome pritisak zatvorenog
gasa potire od udaranja njegovin moleku1a 11 zidove sucia pa se moze
pisati .leI je zbog idealno elestit-TIog 5udara VIi --::::" 1'2; = '1}i·
Prema zakonu a_kcije 1 rea1rcl-
p=
7:1d jc dobjo i~,tu tollkll pro-
Projekcij11 llkupne prOITljene ko1l6ne kretanja jednog dijcla. zida na mjen~l kolic,ine kretanja koja je
slujer njegove spoljasnje nonnale mozerna izracunati na. sljed{;i nacin: SaTIIO suprotTlog smJcra 13a JC
njena projekcij.a

Projekcija promjcnE' kolicine

kretanja koju je zid primio od
udara sVlh molekula sa brzi·-
nama. fiji 311 intenziteti vi bic_e
f:,JCi = f:,2Y i f:,I{'oi (3.94)
gdje je ,6.]Vi hroj molekuia sa brzinama 1\ koje za YTijclne Ilt udare
u povrsinu zlda !::.S. __ 'C'

Taj 1ro.1 je jednak 1/6 broja rnolekula koji se nalaze u paralelo-pi-

pedu kOllstruisanom nad povdlnoIIl !::.S koji irna duzinu ~:Ci = vJ::d,
1>:oja je t.olil<R) oa J nujudaljeniji molekuli sa hrziuorn Vi mogu za. vri-
Pretpostavimo da SE-' rnolekuli u sudu mogu kretati sarno n tri
jelne ~{, da stigrru do zida.
medjusobno okornita pravca, t.aka da prem.~jednorn "idu ide 1/6 od
ukupnog broja molekula u njernu (vidi sliku).
Neka je Budar molekula i zida idealno ela-stiean i pretpostavimo
 3.2. DRUGI PARClJALNI lSPITl lZ FlZIKE 223
222 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

gdje je ni koncentracija molekula sa brzinom Vi. Koristenjem ovog u (3.95) dobijamo

Uvrstavanjem u (3.94) dobijamo

Srednja vrijednost sile kojom gas djeluje u toku vremena tlt na

Aka pretpostavimo da u sudu imamo r grupa molekul sa razliCitim povdinu zida sud a 6.S biee
vrijednostima brzina, tada bi projekcija ukupne promjene impulsa
zida na smjer spoljasnje normale, koju izazovu svi molekuli iz suda tlK. 1 -
F = - - = -nrnv2~S
koji za vrijerne I::..t padnu na povrsinu b.S, iznosila .ec tlt 3

Pritisak tog gasa je

tlKz = L" tlK,i =
1:;;;;1
1
"3mtlS tlt
"
niV; L
t=;::l
(3.95)

(3.96)
Posljednju SUTnu mozemo InaIa drugacije izraziti. Neka se 11 sudu
nalazi NI molekula sa brzinaJ1la VI) N2 molekula sa brzinama V2,"',
Ni molekula sa brzinama Vi. Srednja brzina za skup molekula u sudu gdje je
._ rnv 2
definise se kao Ek = --
2
V =
lVIVl -+ + ... + NiVi + ... + .L7\,Trvr
N2V2
'--_._._. L~:::::l NiVi
----- srednja vrijednost kincticke energije translatornog kretanja rrloleku-
N, + N2 + ... + Ni + ... + N, N
lao
DijeljenjerIl brojioca i imenioca na desnoj stranl sa zaprerninom suda Vidi se da je pritisak zatvorenog gasa brojno jednak dvjema
V dobijamo trecinarna kineticke energije translatornog kretanja molekula koji se
-v=_·_--
2:;""1 nit'i sadrze u jedinici zaprernine. Kako je
n
gdje smo sa n = NjV obiljezili koncentraciju molekula u sudu, a sa
ni = pli/V koncentraciju nlOlekula u sudu sa brzinom Vi.
Prcma tonle pod srednjOITl vrijednoscu brzine za skup rnolekula
J gdje je k Bolcmanova konstanta, nakon uvrstavanja u (3.96) dobi-
podrazurnijevamo onu kOllstantnu vrijednost brzine koju bi trebao
jarno
da irna svaki molekul u sudu pa da ukupan zbir brzina molekula u (3.97)
J
p = nkT
sudu bude isti kao i kad se molekuli, kao ,to je kod nas slucaj, kreeu
razlicitim brzinama. Ovajednacina J kao i (3.96) predstavljajll osnovnujednaCinu kineticke
Slicnim postupkom bi se mogio napisati i za srednju vrijednost teorije gasova za pritisak. Ukoliko (3.97) pomnozimo sa zaprerninom
kvadrata brzine suda dobieemo
\~r . 2
v2 = ~io::::l ni
v1
" pV = nVkT (3.98)
n
odnosno Izraz n V = .IV predstavlja ukupan broj IDolekula u sudu, sto se moze
napisati i kao
224 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 225

gdje je z broj rnolova moleknla gasa u sudu, aNA Avogadrov broj. .Kako je kretanje u vertikalnorn pravcu jednoliko prornjcIlljivo to
UVTstavanje u (3.98) daje IIlDzerno pisati da je

V;II = 2a.(y= .- h)
2
Uzevsi obzir da je J.VAk = R, univerzalna gasna konstanta, a. z =_
11 v y = 2aym
m/M 1 gdje je m 'maS<1 gasa 11 sudu, a M njegova m-olarna rnasa,
dobijamo gdje je 1J y y-kmnponenta brzille elektrollcl na izlazl1 iz kondcnzatora.
rn Uvrstavanjcm i skrativanjem sa a) dobije se
pV = ·-RT
M
sto predstavlja opstu jednaCinu gasllog stanja za idealne gasove. tan 2 0:

4. Treha pokazati da je tan a = ' .

·V
fl-=.
_.h...-:
y",,,:r
tan 0 tan' 0

Odavde se dobije
-1 1'-/;:
tan 0-: ::::.:. +V 1 Ym
tan 0

Kako je 0: ostaT l.lgao: a 0 se rIljcri u smjeTu kT(~ta.nja kazaljke na

satu) pZt je tan fj < 0, to zakljllclljcmo da m.orarno jzabrati negativan
x predznak; sto je i trehalo doka.zati.
i .. _ _ _.;-_ ,
I... L __ I lJ nacin: Kretanje u vertikalnom praVCll do dostizanja naJvise
I
'if tacke putanjc je jednoliko usporeno jer u suprot-nom s-rnjeru Y -ose
djeluje kC)1lstantna sHa elektricIlog polja~ 3 od t,{:' taz:ke do lzl?-za 1Z
kondenzatora je jednoliko ubrzano, jer sila djclnjc Ltko da. povcca-I,'a
Zadatak se moze rijesiti na vise nacina. Prikazat (emo dva 11a(:i- brzinu. U horizontalnom srnjeru kretanje.ie jedIloliko jer ne dejstv'uje
nika.kva. sita. Za projekcije brzina na ose lza,branog koordina.tnog
na.
Pry! nacin: sistema. rrlOzemo pisati
Sa slike S8 vid] da je
Vx = Vox = Vo CO.S 0:'

v 11 = Voy - at :::::: Vo sin Cl:' - at

Kako je kretanje 11 horizontalnom pravcu jednoliko) jeT nerna ni- Koordina.te polozaja. ('lektrona. u svakorn trenutkn u takviJTI uslovima.
kakvih sila, to .Ie Vox = V X1 pa se dobija rnogu se dati jeonacinama
tan a
x ::::.:.t cos 0:
1J o
tanO
'U
'-'
'v ~ 9£
V t sin u-
= h ---l---' 0 2 (3.99)
K yadriranjem ovog izraza dobija se
A.ko jc Ym < d onda elektron nece ndariti 11 gornju plocu rnoCl ce

tan' 0 iza.h 1Z konocTlzatora kao na. slici.

226 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 227

Vrijerne penjanja do najvise tacke putanje odredjuje se iz uslova iito uvrstavanjem u (3.103) daje
da je u njoj Vy = 0, odnosno

vosina - atp = 0 ti = Ip ( + VI/ + h)

1 Ym _ h

odakle je Sredjivanjem izraza pod korijenom dobijamo

Va sin 0:
tp = (3.100)
a
Za ovo vrijeme ce se elektron naci u polozaju cija je koordinata y =
Ym, pa se na osnovu (3.99) moze pisati
U trenutku izlaska iz kondenzatora odnos komponenata brzina je
at' at' (vidi crtez)
Ym = h + Votp sin 0: - --..E. = h +--.--l!.. (3.101)
2 2
sin 0:
U trenutku izlaska iz kondenzatora je y = 0 pa je
tan O = -Vyi = .
Vo - ati
= tan a - --'-
ati

Va cos 0:' Va cos a

at~ Kako je
0= h + v , t·, sin 0: - -2' (3.102)
a SIn a
Va
gdje je ti vrijeme koje protekne od ulaska do izlaska elektrona iz
elektrostatickog polja~ UzimajuCi U obzir da je prema Va sin 0: = alp) mozerna pisati
uvtiitavanjern u (3.102) i sredjivanjem se dobija da je
tan O= tana - tpti tan
~ 0: = tan Q. (Ii)
1- -
Ip
(3.104)

Uvrstavanjem nadjenog izraza za h dobijamo

t,
Rjeiienja ove kvadratne jednaCine BU

tanO =-tana ~
V~
sto nakon sredjivanja daje
U slucaju Ym < d mora biti ti > tp pa nam u rjesenju ispred korijena
ima fizickog smisla sarno predznak +, te mozemo pisati
tan a = -)1- h tanO
t=
;
tp (110 ~ 1 + 2h) at 2
p
(3.103)
sto je i trebalo dokazati.
. Ym

Prema jednacini (3.101) je 5. E,H' =?

EIH2 =7
ma = 9.1 . 10-31 kg
mp = mn = 1.67 . 10- 27 kg
228 GLAVA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA P1SMENIH ISPITA 3.2. DRUG1 PARCIJALNI 1SPITI 1Z FlUKE 229

Razmatranja cerno izvrsiti na osnovu Borove teorije atorna vodo- ZamJenom ovog rezultata U (J.IOS) imamo
nika i njemu slicnihjona uzimajuCi U obzir daje masajezgra konacna.. rno
U tom slucaju jezgro i elektron se krccu po koncentricnirn kruznicama Ij = r (3.108)
mo+ my"
oko tacke koja predstavlja ccntar mase sistema elektron-jezgro. U-
gaonc brzine kretanja elektrona i jezgra oko centra mase moraju biti Kako se i elektron i jezgro krecu po kruzTlim putanjama, to za-
jednake. kljucujemo cia na njih djeluje stalna sila 11srnjercna uvijek ka ccntTu
pl.1tanje (centru maRe sistema). 'fa sila je rnedjusobna sila privlacenja
jezgra i e1ektrona kao raznoirneno naelektrisanih ccstica (Kulonova
sila). Nj0n Intenzitet lznosi

(3.109)

gdje je Z broj protona 11 jezgru, a. r rastojanjc izmedju jezgra i eJck-

trona.
Centripetalna. si1a koja djeluje na elektron dok se krece po svojoj
putanji je
morrl'j 2
rw (3.110)
Prerna definiciji radjjlls vektor centra mase ovog sistema JC 11 me +- mj

odnosu na koordinatnl pocetak nekog koordinatnog sistema lzjednacavanjem (3.109) i (3.110) dobijamo
~gi'e + miTj
i'c=
'mo + m'j (3.111 )
Ako pocetak koordinatnog sistema postavimo u ccntar mase) anda 11
torn slucaju mora biti Ivfornent kolicine kretanja sistema elektron-ezgro u koordinatnorn sis-
r~ = 0
ternu vezanom za centar mase sisterna iznosi

Projekcija gornje vektoTske jedIlaCine na smjer vektora. polozaja r:

ciaje
rno Projekclja ove vektorske jednar.inc na. smjer preTna na.ma daje
m,or e - mjTj = 0 :.::> rj = '~-"re (3.105)
mj

Vidi se da u slucaju; kada pustimo da Inj ---? 00 i TJ --;. 0) odnosno

u ton} sIuc.aju k;::Lzemo cia se elektron krece oko nepokretnog jczgra.
Zamijenimo li (3.107) i (3.108) U ovu jednacinu imacemo
Obiljezimo poluprecnik te putanje sa T. Lako je vidjeti da je

re + lJ r (3.106)
UVrStavanjem (3.WS) 11 (3.W6) dobijamo da je
Prema Borovom post1l1atu 0 kvantovanju momenta kolicine kretanja,
r e ~-=: -'!!!..'L_ r (3107)
rn.j ""1.- n?o moment kolic:ine krctanja sistema e1ektron-jezgro moze poprimiti
230 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPIT! 1Z FlZIKE 231

sarno one vrijednasti koje su jednake cjelobrojnom umnosku kon- Prema tome, atom se maze nalaziti sarno U odredjenim energijskim
stante It = h/2IT. stanjima Cija je vrijednost energije data sa (3.116).
mOmj 2 Paredeci izraze (3.114)' (3.115) i (3.116) sa odgovarajuCim izraz-
--'.....-'......r w = nit (3.112)
mo+mj ima za slucaj kada se smatra da je jezgro nepokretno (rnj > > mo)'
gdje je n = 1,2,3" .. glavni kvantni broj. rnozemo zakljuciti da hi se oni mogli dobiti iz tih izraza, ako bismo
Koristeci (3.112), jednacina (3.111) se moze napisati kao tarno, gdje stoji masa elektrona mo, stavili redukovanu masu sistema
(efektivnu masu sisteula).
1 Ze'
(3.113) mOmj
me! = --"--"
Odakle je mo+mj
1 Ze' Prvi eksitacioni potencijal je jednak naponu kojim bi trebalo ubrzati
Wn = ----- (3.114)
411"00 nltr elektron, pa da dobije energiju koja je jednaka energiji koja je po-
Vidi se da ugaona brzina kojom se elektron i jezgro ohren oko cen- trehna da se pri neelasticnom sudaru sa atomorn, atom prebaci iz
tra rXlase sistema maze poprimiti diskretan spektar vrijednosti. Da osnovnog u prvo pobudjeno stanje, a to je jednako energiji koju bi
bismo to istakli dod ali smo joj indeks n. emitovaa atom kada bi presao iz prvog pobl1djenog stanja (n = 2) u
Uvrstavanjem (3.114) u (3.111) dobija se za r osnovno stanje (n = 1), podijeljenoj sa naelektrisanjem elektrona e

(3.115)

Vidi se da i rastajanje na kajem magu da se nalaze elektron i jezgro

Za izotop IHI je Z = 1 i masa jezgra je jednaka masi protona mj =
(paluprecnik atoma) moze da paprima diskretan skup vrijednosti
mp pa bi bilo
(sta je istaknuto indeksam n uz poluprecnik.
Ukupna energija sistema jezgro-elektran biee jednaka zbiru ki-
1 3e 3
neticke energije jezgra i elektrona i potencijalne energije njihovog = (411" 00)2 8h~i = 10.205 V
medjusobnog djelovanja

E = E kj + Eke + Eps Odnos ovog potencijala prema prvom eksitacionom potencijalu za

17~'r2w2 '2 1HZ za kaji je Tnj "" 2mp je
E = - '_i_ + ml!.::;~_ _ _1_ Ze 2
?

2 ' 2 41l"e() r

Zamjenom r, i rj prema (3.107) i (3.lOS), dabiCemo = 0.99973

E' = w
2

2
(m.-~ -+- m.~~)
J mo+mjF' 0 (mi+mu}2
__ 1_.Ze 2
411"£0 r
Trazena razlika eksitacionih potencijala je
E::;:::; 1. momi_r2w2 _'_I_Ze 2
211to+mi 41reo r

KaristeCi (3.113) i (3)15) ova jednaCina dade

1 Ze' 1 rnOmj Z2 e4
(3.116)
(4'lf€01' mo + mj 2n 2 1t'
232 GLAVA 3. IUJESEN1 ZADACI SA PISMENIH ISPlTA 3.2. DRUG1 PARCIJALN1 ISPITI 1Z FlUKE 233

3.2.9 Drugi parcijalni ispit iz Fizike Rjeiienja:

Tuzla, 25.2.1987. godine 1. W, = 15 rad/8

m = 50 g
1. Fizicko klatno vrsi 'male oscilacije oko hOrlzontalne ose sa
L = 20 em
kruznom ucestl1noscu WI" = 15.0 rad/::;.. Ako :se na njega zalijepi
Wz = 10 rad/s
rnaJo tijelo rnase rnl =-~:, 50 g na rastojanju Ll .= 20 em nize ose)
w =?
kruzna ucestanost postane :.02 ='-10 rad/ s.
I =-:?
a) Izvesti izra.:l za racunanje kruzne ucestanosti lizickog klatll(l.
b) Koliki je InOInent inercije ovog fizickog klatna U odnosu na DRU a.) Fizickirn klatnom
oko koje oscilllje?
nazivamo svako kru-
2. Odrediti amplitudu zvucnog talasa u vazduhu cija je frekvcn- to tijelo koje moze cia
cija 1/ = 1000 Hz, a nivo jaCine L = 10 dB. Prag cujnosti se klati oko neke ose.
za zvnke tc frekvencije je 10 = 10-- 12 W/rn 2 1 gustina vazduha Ako se izvede lZ rav-
p = 1.29 kgjrn 3 , a brzina zVllka u vazduhu 11 =::: 33] rnjs. Iloteznog polozaja (a
3. Elektroni koji se ubrzavajll naponom Uo izlijccu iz elektron- to se moze lZVTsitl sa- G
skog topa u pravcu X-ose, Na udaljenosti d od elektronskog topa rnn ako fiU se saopsti
postavljena je uleta tako cia spojnica T1'v[ sa pravccm )(-ose r,akJapa neka. meh alllcka
ugao fr. encrglja i prepllsti SalTIO sebi) ono ce vrsiti oscilatorno kretanje.
a) Koliku rnagnetsku indukciju Bl IllOTa lInati magnptno po1j(.' Aka ne llzimamo U obzir otpor sredine i trenje na -osi oka koje 08-
koje djeluje uormalno Tla favan koju odreujuju pravac X-ose i tacka cilujc, onda se takve oscilacije nazivaj-u vlastite (sopstvene) oscilacije
1\.1 cia oi elektronc skrcnulo na metu J\1. sistema.. U protivTIom slucaju se nazivaju vla,,'3t,it,e prigllsene.
h) Koliku rrmgnetsku iudukciju .8 2 treba da ima magnetsko polje Ovc obrtno kretanje oko ose opisuje se osnovnom jednacinom
kome su silnice paralelne s pravcem T M da bi elektrone skrenulo na dinamike rotacionog kretanja
metu M.
N
4. Izracunati jaCinu dektricne struje koja treba cia protice me-
10:= LMi
talnim vlaknom precnika d 0.1 mrn koje se nalazi u evakuiranorn i=l
balonu da hi 50 njegova ternperatura odrzavala na stalnoj vrijednostj
T = 2500 ]{. Pretpostavlja se da vlakno, <"iji je specificIli otpor gdje je j\1i mornent £-te spoljasnje sile koja djeluje na tijelo.
p = 2.5 . 10- 6 Om.) zraci topiotnu energijll kao apsolutno crno tijelo. Na ovo tijelo djelllje sila teze G1 i reakcija. osovine R. Moment
Gubitak toplot.e provodjenjem zanemariti. reakcije osovjne je
5 . .lednostruko jonizovani atom helijuma (II e+) koji mimjc, is-
pusti fot?n koji odgovara. prvoj spektralnoj Hniji u Lajmanovoj seriji. MR =rx R
Taj fotonlzbije elektron iz atoma vodonlka kojije U Iniru U OSIlovnom ME = rRsin(i·, H) = 0
kvant.nom stanJ·u. Kolika J. e brzina fot·.oc'lekt·.rona<.! ..[ zraz za ra..x ·
-un11TIJe
Ridbergovc'konstantc izvesti i izracunati je, jer je ra.dijus vektor napadne t.acke reakcije Hjednak nnli.
Moment sile teze je
 234 GLAVA 3. RlJESENl ZADACl SA PISMENIH lSPITA 3.2. DRUGl PARClJALNl lSPlTI lZ FlZIKE 235

gdje je I radijus vektor napadne tacke sile tete GU odnosu na naj- a aka se zalijepi malo tijelo na njega ona iznosi
bliiu tacku na asi. Rao vektor je orijentisan duz ase ad nas kada
je tijelo otklonjeno desno, a ka nama, kada je tijelo otklonjeno' Ejeva msgL"
w22 = ~- (3.118 )
od ravnoteznog polozaja. Ugao otklona se odredjuje u odnosu na I,
vertikalu na kojaj leze Dsa i centar mase sistema u polozaju stabilne gdje je ms = m +. ml masa sistema, L$ udaljenost polozaja centra
ravn<;>teze. Kao vektor, ugaoni pornjeraj je duz ose i orjentisan je ka mase sistem,a ad najblize tacke na osi
nama kada je tijelo na desnaj, a ad nas, kada je na lijevoj strani ad
vertikale. Prema tome, i ugaono ubrzanje ce biti iste orijentacije, pa m,L, + mL
L, = ~----'--'--~
projekcija vektorske jednaCine mr+m
~ Is je moment inercije sistem.a U odnosu na datu osu 1 iznosi
d 2 'P -
J -2= M
dt I, = 1+ mlL;
na smjer ugaonog pomjeranja daje jer se ml masa moze smatrati tackastom.
Uvrstavanjem u (3.118) nakon sredjivanja dobijamo

2
w =
m,L,
~--~-g
+ mL (3.119
)
SredjivanjerIl ~ve jednacine se dobija
2 I + rnlLi
Iz jednaCine (:,.117) se moze odrediti masa fizickog klatna
.. mgL.
y + -~··-sm_y = 0 [w 2
I m = __,
Lg
Za male otklone je silly ~ y (izrazeno u radijanima), pa se dobij~
i uvrstavanjem u (3.119) dobijamo
". 2
'P-rwo'P =0
2 m,L,g + Iwi
W2 =
Ovo je diferencijalna jednai'ina koja opisuje harmonijsko oscilovanje, 1+ m,Ll
a kruzna ucestanost tih oscilacije je
Odavde je

Wo = Jrn~L
gdje je L u~aljenost centra mase sistema od ose oscilovanja, m je
masa klatna. 9 je ubrzanje sile Zemljine teze na tom mjestu i I je 2. v = 1000 Hz
moment inercije klatna u odnosu na osu oscilovanja. L = 10 dB
b) Kada je klatno sarno, njegova kruzna uzestanost je 10 = 1O~12 Wjm 2
r ,~ 1.29 kg! m 3
2 mgL v = 331 mls'
WI = -1-' (3.117) a =?
236 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGT PARCIJALNI ISPITT IZ FlZIKE 237

Pri rasprostiranju zvuka kroz vazduh kroz njega prenosi ener- se n) Ako se elcktroni ubrzavaju naponom Un) rad siJe c1ektricog
gija. Srednja vrijednost gustine toka (fluksa) energije kroz srediJ11l polja prelazi 11 kineticku energiju elektrona pa jc
Je
1 2 2
7~r
.. = '-pa
2 (;.) 1)

gdje je a amplituda talasa, w kruzna ucestanost talasa, p gllstina

nedeformisane sredinc, v brzina rasprostiranja zvuka 11 vazduhu. oclnosno
Srednja vrijednost gustine toka energije predstavlja intenzitet
zvucnog talasa.
1 2 2 Elektroni toli1wm hrzinom uJijecll U homogeno Inagnetsko poUe in-
1= --pa w v (:-5.120)
2 dukcije Bl pod uglom ad 7r/2 U odnos1J na pravac 11n1ja sileo Na
Nivo jacine zvuka mjeren li decibelima je takav elektron djehJje Lorenc ova slla
I
L = 10 19 ......
Io
Rjesavanjern posljednje jedn(1ejnc po I se dobija da je Do. hi eJektrcmi pa,li na m.ctu) magnetRka indnkcija. kao vektoT) mora
biti llsmjerena 11 crtez: a ITl.cta treba. cia bude no. kruznici po kojoj ce
1= 10 . lO{I,lL
(3.121) na.staviti da so. kTec,l clcktroni po ulasku 1J magnetsko polje.
Uvrstavanjern (3.121) u (3.120) i rjesavanjcrn .lednaCine po n dobija Po]'uprecnik p11taIlje odredjuje sc iz uslov<t da. jc oya Lorencova
se da je sila centralna sila i da ona mijenja sarno pn).V{lC b:r:zine) a ne i njenu
brojnu vrijeclnost
..~ /210 10 0 . 1L 1 ·/ZTolOo.1L _
a ..- V.'-""p~z-;;- = 27fv V- - . .------;;~;--~--~ == 0,034 run R
Vidi se da takav zyuk ima amplituciu Tecla velicine precnika ato- Ugao izmedju Va 1 8 1 je 7T /2 u toku kretanj() do TIlete. Nakon sredji-
rna. Takav zvuk iza.ziva. male prornjene pritiska na membrani uha te ~va.nja se dobije

ga nlOgu cuti Ijudi sarno sa osjetljivim usiIna.

eR
3. Uo PohJprccnik odredjlljcrno iz gCOlnetrijc problema.
d Nairne ngao lzmedju smjera X-osp i pravca. d) i ugao izmedju
a poluprecnika po-vllcenog uTi poiuprecnjl;:a koji polovi duz d jesll
B, =? jcdnaki) jeT 811 to uglovi sa nonnalnim kracirna. To va'll i za. ugao
B2 =? koji simetrala. duzi d zakl~pa sa poluprec.nikom putanje poYUCCni1u
iz Ai. T'ada je
d
R=~-
2 sin 0'
F?-. coe doblja
 3.2. DRUG1 PARCIJALNI 1SPITI 1Z FlZIKE 239
238 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH 1SPITA

Normalna komponenta brzine se odredjuje iz uslova

b)
eRB,
::::?Vn= - -
m

Period obilazenja po spirali je

Tada je
I2eUo 2rrm
d=n ----coso:
Y
m eB,

odnosno, za n =1
27f rz;;;:u;;
B, = d:Y-e-cosa
Kada elektron uleti II homogeno magnetsko polje indukcije B"
OIl ce vrsiti kretanje po spirali jer ce Lorencova sila biti

F = -e(vo X if,) 4. d=O.l mm

T = 2500 K
Aka brzinu elektrona razlozimo ria komponentu vrn koja je normalna P = 2.5 . 10- 6 Om
na B2 ) i drugu komponentu~, kojaje paralelna sa .8 2 ) mozemo izraz <J = -0.67.10- W 1m' K4
8
za Lorencovu silu napisati kao I =?
Kada kroz provodnik prot ice elektricna struja, on se zagrijava.
F = -·eWn X if,) - e(v;, X if,) KoliCina toplote koja se za neko vrijeme t proizvede u provodniku,
Drugi Clau je jednak nuli, jer je su v;, i ii, kolinearni vektori u svakoj aka protice struja konstantne jaCine I, maze se izracunati prem.a
tacki. Prva komponenta sile biee normalna na ravan koju odredjuju Dzul-Lencovom zakonu
vn i B2 i mijenjace normalnu komponentu brzine po pravcu i smjeru, Q = I'Rt
dok ce t; ostati nepromijenjeno, tako da ce elektroni iCi po spiralnoj
gdje je
putanji u smjem polja B, i obilazice po spirali u smjem kazaljke na L
satu gledano dui polja u srnjeruB2 . Spirala je takva da ee elektroni R= Ps
poslije obilaska ponovo prolaziti kroz neku tacku na tom pravcu, koja
elektricna otpornost_provodnika. Kakoje povrsina poprecnog pres-
je od prethodne pomjerena u smjeru polja za korak spirale
jeka vlakna S = d'rr /4, za proizvedenu kolicinu topiote u jedinici
L1 = vpT = voT cos ex vremEma imamo
gdje je T period obilaska. Elektroni ee pasti na metu ako do udara (3.122)
u nju naprave cijeli broj punih obilazaka, odnosno ako je
Vlakno ce sa svoje povrsine da zraCi energiju U okolinu. Energija koja
d = nL 1 = nvoTcos 0::, n=1,2,3,··· se sa jedinice povrsinc emituje u jedinici vremena moze se izracnnati
240 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. DRUGI PARCIJALNI ISPITI TZ FlUKE 241

prClna Stefan-BolcmanovorIl zakonu jer se pretpostavlja da vlakno
zra(:i kao apsolutno cnlO tijelo.
gdje je E ukupna crnisiona moe apsolutno efnog tijela, (J Stefan-
BolCTuanova konstanta, aT apsolutna terrlpcratura. Ukupna energija
koja se izraCi sa citave povrsine vlakna u jedinici vremena bice
Tacnije ree.eno, i jezgro i elektron se krecu oko centra rnase, ali ako
predpostavimo da je rnasa jezgra beskonacna, onda se centar mase
poklapa sa centrom jezgra, pa. se moze reci da se krece sarno elektron.
Tada je moment koliCine kretanja elektrona na toj putanji, prema
Borovom postulatu 0 kvantovanju, jednak cjelobrojnom urnnosku
Plan kove ~konstante dejstva h
m,vr = nn (3.125)

gdje je n'= 1,2,3.··· glavni !<vantni broj.

(8.123)
Nakon skralivanja sa r iz (3.124) Sf' dobija.

Usljed zagnJ<1VarlJa el(-:ktricnom strujorn temperatura v!akna raste, Ze 2

mvr·v = ~-~
ali ce l1sljed toga cIa. ra.st(: i Bnergija koja se so, povr,sine vlakna. crnituje 41fco
11 vidu zracenja. Od onog trenutka, kada energija kqja 50 za jediTlicu
Ako 5e ovdje uvrsti rezultat iz (3.125) dobijemo
vyemena. izraci sa. povrsine v];.lkna) bude jednaka. kolicini topiote koja
se za isto to vrijelne proizvede u vlaknu) njegova temperatura fe 1 Zc'
Vn = ..
~-.- --~

ostatj konstantna. Prcrna tome jzjednacavajur-i (3.122) i (3.123) i 47fEo nh

rjesavanjem po I dobija.rno
gdje smo uz brzinu dodalj inaeks n da bismo istakli da brzine elek-
trona pri krctanju 11 atomu riet_e moei inmti b110 koje J vee sarno odred-
jene vrijednosti.
Uvrstavanjem 11 (:1.125) dobija se
odnosno
cr·" . ,-
- '"r,d. jad Tn
n'li
= - - .=
n2
47fEO----~
t,'
1 = ~-~·\I = 1.48 A m,V n 2
mZe
2 ! P
gdje indeks n uz r takodje ukazuje na to da poluprecnik kruzne
5. PIVO cerno izvestl izraz za
putanje elektrona u atomu vodonika i njcrnn slicnih jona Inoze imati
izracunavanje Ridhergove kon-
sarno odredjene vrijednosti, tj. eJektron se moze kretati sarno na
stante. Frerna elementarnoj Bo-
odredjenim rastojanjima od jezgra.
rovoj teoriji atmna vodonika i
Ukupna energija sistemajezgro-elektron, uz pretpostavku dajez-
njemu slicnih jona u atomu pos-
gro rniruje, je zbir kineti(:ke energije elektrona j potencijalne energije
toje stacionarna stanja u kojirna
njihovog medjusobnog djelovanja
_atoffl.}),~ ~raci energjju. Centri-
petalna sila koja. prisiljava dele- mv 2 1 Ze 2
E=~·- (3.126)
tron da. se krece oko jezgra.je _Ku- 2 47fEo r
lOTIova sUa kojOITl Sf"' -medjnsohno
prlvlace jezgro i elektTon
Korist.eCi jednaCinu (3.124), iz (3.126) dobijamo
T
rnv 1 mZ'e 4
(3.124) (3.127)
~ ({EO)' 2n'1t'
 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 243
242

Vidimo da ukupna energija sistema zavisi od toga na kojoj se putanji Kineticka energija fotoelektrona ce biti
elektron krece, odnosno od glavnog kvantnog broja n. Ek = E f - Ai = 27.26 eV
Fri prelazu iz viseg, U llize cncrgetsko stanjc , atom emituje en-
ergiju u vidu elektromagnetskog zracenja, Ciji foton ima energiju jed- Brzina u nerel,ativistickom slucaju je
naku razlici ellergija ta dva kvantna stanja
hv = En - Ek _J2E
V --
k
--;;;: = 3.1 . 10 6 ml s
gdje je n> k.
UvrstavanjcIll (4) U ovu jednacinu dobijamo 3.2.10 Drugi parcijalni ispit iz Fizike
4
1 1 mZ'e ( 1 1) Tuzla, 2.9.1987. god.
A (41fco)' 2hcn 2 k2 n2
l. Tackasti izotropni izvor zvuka nalazi se na normali koja prolazi
Izraz ispred zagrade u posljednjoj jednacini je Ridbergova konstanta kroz centar kruga. Rastojanje od centra kruga do izvora je L = 1 m,
i za vodonik (Z = 1) iznosi a poluprecnik kruga je R = 0.5 m. Nab srednji fiuks (tok) energije
1 mZ'e 4 kroz povrsinu kruga, ako je u centru kruga intenzitet zyuka 10
RH = - - - - - = 109737.31 . 10' 11m 30 /LW 1m 2 • Prigusenje talasa se zanemaruje.
41fEo 2hen'
2. Kocka leda rnase ml = 50 9 i temperature tl = -",10°C ubaci
Lajmanova serija u jednostruko jonizovanom atomu helijurna nastaje
se u vodu mase 17~'J. = 300 9 temperature t2 = 20°C. Kakav je sas-
pri prelasku elektrona sa visih energetskih nivoa na osnovni nivo tav srnjese i kolika je t~mperatura) kad nastupi toplotna ravnoteza?
(n = 1). Prva linija u seriji ce imati talasnu duzinu Speeificni toplotni kapaeitet leda je dvaput manji od specifii"nog
1 , (1l' - 221)
A21 = Z RH
2
= Z RH'4
3 toplotnog kapaciteta vode koji iZIlosi C2 = 4186 J IkgK. Specificna
toplota topljenja ledaje q, = 0.33 MJ/kg.
3. Skicirati Bejnbridzov spektrogra[ masa. Rastojanje izmedju
Energija ovog [otona je
pukotine selektrora brzina i mjesta gdje se registruju joni je D =
he 3, • -19 J = 40. 86 e,u 400 mm, a jaCina magnetske indukeije u obje oblasti je B = B, =
E f = : \ = ;;hcZ RH = 6~.38· 10
50 mT. Pri laganom mijenjanju intenziteta elektricnog polja selek-
Ako ovaj foton pogodi elektron t1 atomu vodonika, koji se nalazi u tora brzina zapaze se pikovi jonske struje u prijemniku pri vrijednosti
osnovnom stanju 1 OIl ce biti apsorbovan. Atom vodonika se oslobadja t1 = 1.2.104 Vim it, = l.6·10 4 Vim. Odrediti atomskemaseodgo-
te energije na taj naCin stu se izbacuje elektron. Ovaj elektTon utrosi varajuCih jona pretpostav IjajuCi da sujednostruko jonizovani. Kojem
jedan dio energije da savlada privlacnu silu jezgra (izlazni rad elek- hemijskom elementu pripadaju ti joni?
trona iz atoma, energija jonizacije), a preostali dio odnijece U obliku 4. Na osnovu Borove element arne teorije za atonl vodonika i
~ -"kineticke energije njemu slicne jone izvesti izraz za odredjivanje talasnog broja elektro-
E f = Ai + Ek magnetskog zratenja koje emituje atom. Kojoj seriji linija pripada
spektralna linija atomskog vodonika (iji je talasni broj jednak ra-
Energija jonizacije atoma vodonika je
zliei talasnih brojeva sljedeCih linija Balmerove seIije: 410.2 nm i

Ai = hvlOO =
1 me (1 . 1)
4

('4;';:0)' 2n2 12 - 00
. ,-
= 13.6 eV
486.1 nm? Kolika je talasna duzina te linije? Izmedju kojih nivoa se
vrsi prelaz pri emisiji te svjetlosti?
 :i.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 245
244 GLAVA 3. RIJESENI ZADACJ SA PISMENIH ISPITA

Rjdenja: Izvor *pa2~:t)) to se za vcktor srednje gustine toka energije maze pisati
---: __ 1 2 2 _
J,~r - Zpa w v
L L= 1 m
R C~ 0.5 m
gJe je a. arnplituda talasa u da-
10 = 30 p.W 1m' t.oj t.ar_ki, w je kruzna frekvencija
F." =7 t.a.Jasa, a p je gustina nedeformi-
Fluks iii tok energije kroz
sane sredine kroz kOjll se prenose
neku povTsinu prcdstavlja [0
t.aJasi. Srednja vrijednost fiuksa
energiju koja prodje kroz tu
energije kroz elementarnu povr- ,
'-.-
povrsinu 11 jedinici vremena Jsrn
sinu moze se dobiti kao
/',.E
/',.ij) C~ -, (3.1) 31' = .~~r . .6.S" = i~r6.S cos Q
6. iJ?
/',.t . k" d . gdje je a ugao izrnedju jedinicnog vektora normale na povr,sinu i
Kroz razlicite elemente neke povrsme moze to energlJ€ a l'ma
razlicite vrijedllosti i da prenosenje energije bude usmjereno U T(t- vektora sTednje gustine toka (vidi sliku). Ukupan srcdnji fiuks kroz
zlic.itim pravcima. Za. karakt.eristiku toka €nergije u razlicltinl t.al.- neku povrsinu bice tada
kama prostora uvodi se velicina koja se naziva gustina toka (fluksa) N N
energije.7. Brojna vrijednost gustine toka (fluksa) energije .ie jcd- 1? sr ~ .2: .3. q, ,q,'i ~ 2: i;ri .6.Si cos (Xi (3.4)
naka fluksu encrgije kroz jedinicnu povTslnu postavljenu normaino i=l

na srnjer u kome se prenosi energija. Tar.na vrijednost ovog srednjeg ftuksa dobila bi se ako se uzme gra-
/',.<1> f',E nicna vrijednost ove sume kada ,6.8i --)- o. U tom slucaju surna ce
J = - .. ~= .. ...
~- (:).2) 'prcci u integral
/',.S" /',.S"/',.t
Rako je energija koja za ncko vrijeme prodje kroz povrsinu koja je <I> .~r = lim L isri 6. 8
N
tJ,.Si-+ O i=l
i cos (Xi = /'
JS
i3r cos adS (3.5)
normalna na smjer strujanja energije

/',.E = ,,/',.S"v/',.[ (" "\

d ••_')
G nasem slucaju na krugu kroz koji trazimo srednji fiuks, l1ocicemo
element povrsine dS koji se od centra kruga nalazi na rastojanju r, a
gdje je 'IJ, zaprerninska gnstina energije talasa, a v fazna brzina ta- ogranicen je lukom duzine rdrp i priraStajem poluprec.nika dr.
lasa (brzina prenosenja energije). UVrStavanjern (3.130) u (:U 29)
dS = rdcpdr (3.6)
dobijamo
J = 1LV Sa slike se vidi da je
Vektor fazn€ brz-tne v se po smjeru poklapa sa smjerorri preTlo~ellja L L
talasa (prenosa energije) pa mozemo pisati za vektor glI"st.ine toka cos a: = (3.7)
x
(ftuksa) energije
-: Srednja vrijednost. gustine toka na uocenom e.lementu povrsine bice .
J = "Tl

J'sr = ~pa2
Kako je gusl,ina toka razliCita u raznirn lai'kama prostora, a u jednoj
2 xW 'v
tacki se mijenja u toku vremena po zakonu kvadrata sinusa (up!" =
246 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALNI ISPITI IZ FlZIKE 247

gdje je ax amplituda na mjestu koje je udaljeno za x od izvora zvuka.

Kako je izvor tai'kasti, on proizvodi sferne talase kod kojih amplituda 2. m, = 50 9
opada obrnuto proporcionalno udaljenosti od izvora. Tada se moze t,=-lOoC
pisati Tn, = 300 9
ao t2 = 20°C
ax = - (3.8)
x c, = C2/2
gdje je ao brojno jednako amplitudi talasa na rastojanju 1 m od c, = 4186 .T/kgK
lzvora. q, = 3.34 .10 5 .T/kg
Intenzitet zvuka je srednja vrijednost gustine taka encrgije, pa se ts =?
maze pisati Ako se led temperature t, ubaci u vodu temperature t, led ce od
_,_lag vade primati kolicinu toplote i njegova temperatura ce se povisavati,
1- Jsr - -p-w 2 v (3.9)
2 x' a temperatura vode, kojaje otpustala koliCinu toplote, ce se snizavati.
Uvrstavanjem (3.133)'(3.134) i (3.136) u (3.1:12) dobijamo Ovaj proces ce se odvijati sve dok se sav led ne zagrije do 0 "C. Za
taj proces je potrebna koliCina toplote

Kada se saY led zagrijao do 0 °C, a da se pri tome voda JOB nije
Intenziet zvuka u centru kruga hi bio ohladila do 0 °C, dolazi do prelaska top late sa vade na led j on
poCinje da se topil a voda se i dalje hladi. KoliCina toplote koja je
potrebna za topljenje cjelokupne mase leda je

odakle je
2 1 2 2 Voda koja nastaje topljenjern leda ima ternperaturu 0 DC i zadrzace
IoL = -paow v
2 je sve dok se ne istopi i posljednji komadic leda. Ukoliko se voda u
sto uvrstavanjem ispred integrala u gornjoj jednaCini dajc koju smo ubacili led nije joil ohiadiia do 0 °c ona ce i dalje otpustati

_
<1>" - L 10
3 lR j'Z1i° (L' + r2)3/'
o
rdrdtp
- = 27iL 10
3 lR
0
rdr
=-;:---;:-:
(L2 + r')3/2
toplotu i hladiti se, a voda nastala topljenjem leda ce prirnati toplotu
i zagrijavati se. Taj proces ce se odvijati sve d.ok im se temperature
ne izjednaee: tj. dok ne nastupi toplotna ravnoteza. Obiljezimo tu
lemperaturu sa t,. KoliCina topiote koju primi voda nastala topljen-
Smjenom VL' +--;:2 = t, ilto daje rdr = tdt, dobijamo jam led a je

<1>" = •27fL 3 10 Jt3

tdt = 27fL 3 10 (
--;;1) Q, = m,c,(t, - 0 "C)
Ukupna koliCina loplote koju je oslobodila voda pri hladjenju moze
se izracunati kao
VracajuCi se na staru prornjenljivu t = y'L2 + r2 dobija se da je Qo, = m2c2(t2 -- t,)
Kako nema gubitaka toplote ova kolii'in'a toplote mora biti jednaka
kolicini utrosene toplote u svim navedenim procesima Qut : : :.: Q1 +
248 GLAVA 3. RI.JESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCI.JALNI ISPITI IZ .FlZIKE 249

Q, + Q". Izjednacavanjem utrosene i oslobodjene toplote dobijamo koju ih shece elekt.rost.atiHa si!a. Oni joni koji imaju t.akve brzille
da je Lorencova sila po intenzitet 11 jednaka sili kojom clektrostaticko
m2c2(t, - t,) = m,c,(O °c - tr) + m,g, + m,c,(t .• -. 0 DC)
polje djeluje na njih, nece skreta.ti vee ce se kretati pravolinijski i
RjesavanjcrIl ove jednacine po it' dobijarIlo izaCi kroz atvoT S. Za te jane vaii da je

ts =
m'2 c Zt Z + mlclh ~ ..rnlqt ;:.: ;: 5 °c
(m, + m,)c,
odak!e je
Prema tome u sudu ce biti sarno voda, a say led ce se jstopitL
E
v =- (3.10)
3. D = 400 rnm Joni koji se dobijaju u izvoru B
B = B, = 50 mT jona imaju razliCite brzine v, Svi ostali joni bice otkolnjeni lijevo iii desllo od otvora S, pa nece
[, = 12 kV 1m Kada U obliku snopa ulaze u kon- proci. Zbog toga sto se odabiranjem polja [ i indukcije B rnogu
[, = 16 kV/m denzator kako je prikazano na izdvqjiti iz snopa joni sa jednom vrijednoscu brzine, ovaj uredjaj se
A, =? crtezu doCi ce
do njihovog skre- naziva selektor jona po byzinarna iii monohromator brzina.
A, cc? Joni koji prodju kroz otvor S ulijecu u prost.or u kome djeluje
sarno magnetsko polje. Loreucoya sUa koja djelujc na njih je

fA = q(vx 8,)

Vldi se da je ona 11vijek nonnalna na raV<l.n 11 ROJOJ lete vektori v i

B1 . Ova. sila prema tome ne IIloze rnijenjati brzin11 jona po brojnoj
vrijecinosti vee samo po pravcu i srnjeru.
Intenzitet ove sile je konstantan i iZDosl

Fi; = qvB , sin 7r/2 cc, gvB

6 6 8 j 6 1 <iI

Prerna torTle za jednake vrernenske intervale, brzina ce dobiti uvijek

II ... • Vi'
.. _. D
@ ® e iste prirastaje koji su usmjereni u smjeru sileo Dakle takvo kretanje
,. ----..-------...1 ce biti krivolinijsko kretanje kod kojeg postoji sarno centripetalno
(raclijalno) ubrzanje, odnosno putanja je polukruznica. Kako se cen-
tauja prerna negativno naelektrisanoj ploCi pod uticajem dektro- trjpetalna sila Inoze napisati kao proizvod mase jona i njegovog cen-
statickog polja koje postoji u prostoru izmedju nae1ektrisanih plota.. tripetalnog ubrzaIlja 1 mozemo pisati
~t\.ko se u prostoru izmedju plot a kondenzatora usp.ostavi .magnet.-
sko polje indukcije B, koja je normalna na brzlnu kretanja jona i
dektrostaticko polje u kondenzatoru, a usrnjerena od nas u crtez
(oznacavarno to kruzicem sa oznakom x u njernu, kao cia glf'damo
u-Tep strelice-vektora): tada i.e na te jone dje]ovatj i I,orencova ·sila odnmm? masa jona koF se krece je
koja je usmjerena. u' ovom siucaju na desno, prema pozitivno naeJek- qB , R
trisanoj pIo?:i. Ova sila skrece jone na suprotnu stranu od one na rn = -----~. (3.11)
v
 250 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH lSPITA
Aka se, na mjesta gdje treba da padnu joni nakon skretanja za 180 0
od izlaska iz otvora S, postavi kolektor jona, mati cerno registrovati
struju kad god poluprecnik putanje bude takav- da joni padaju u
kalektor. U na!lem slucaju je kalektor u fiksiranom palozaju pa je
R = D /2. Tada se jednacina (3.138) moze napisati
qB,D
m=--
2v
Brzina jona koji izlijecu iz otvora S rnijcnjace Se 11 toku vremena jer
se ~ijenjajacina elektricnog polja u kondenzatoru, pa prema (3.137)
mozemo plsatl
v(t) = nt)
B do kajih se doslo u klasicnoj fiziei (makrofiziei), morao da zraci e-
Tada ce masa jona koji se regiRtruju u trenucima maksimalne struje
u kolektoru biti
m = 9PI D !J... ~ eB2D
Z U(t z ) ~ '2[2
Uvrstavanjern brojnih podataka, za masu jona koji se rcgistruju u
trenutku t, se dobija
m, = 5 . 10- 27 kg '" 3 u
gdje je u = 1.66· lO~27 kg, unificirana atomska jedinica rnase.
Masa jona koji padaju u kolektor u trenutku t, biee
odnosno
C2
171.1 = mz- = 4 u
0,
Atomska masa jona je broj koji pokazuje koliko je put a masa toga
Jona veca od mase jedne dvanaestine ugljenikovog izotopa 6 C12 , od-
nosIlo to je broj koji iskazuje masu jona u atomskim jedinicarna rnase.
Prerna tome, a.tornske ma.se jona su Al = 4.i A2 = 3.
~~re~a uociti ~a. su ovo bezdimenzione velicine. Ako pogledalno u
tabilee lzotopa vldl se da su to izotopi helijuma: H e 4 i He'.
3.2. DRUGI PARCIJALNI lSPITI IZ FlZIKE 251
4. .\, = 410.2 nm
.\, = 486.1 nm
RH = 1.09737.107 lim
1/.\ ="1
.\ ="1
rnl =7
rnz =?
Prenm Eorovoj elementarnoj teoriji atorna vodonika i njcrnn slic-
nih jona, atom se sastoji ad pozitivno naelektrisanog jezgra koje
miruje i elektrona koji se kreee ako njega po kruznim putanjama.
Kako je elektron naelektrisana cestica, to hi Oll, prerna saznanjima
nergiju jeT se nalazi u ubrZanOITl kretanju. Dok elektron zraCi, on bi
se kretao po jcdnoj spiralnoj putanji i na kraju hi pao u jezgro. U
toku kretanja on bi kontinuirano zrac.io elektromagnetske talase. Na-
suprot tome, atomi 8tl stabilni i zrate energiju u vidu diskontinuira-
HOg spektra. Da bi se m,ogli objasniti eksperimentalni rezultati, Bor
je predlozio da se pretpostavi da u mikrosvijetu (atomskom svijetu)
vaze drugaCiji zakoni od onih 11 rnakrosvijetu. Predlozio je da se
li5VOji tvrdnja da elektroni u atomu ne zrace energiju dok se kreCli
ubrzano. Ta stanja je nazvao stacionarna stanja. Stacionarna stanja
8U sarno ona stanja za koje je moment koliCine kretanja (Inoment
irnpulsa) ejelobrojni umnozak konstante It = h/2rr, odnosno
rnvr = nh, n= 1,2,3,··'
Predlozio je da se usvoji, da atorn zrati, iii apsorbuje energiju sarno
kada Inu elektroni prelaze iz jednog 11 drugo stacionarno stanje. Kako
svakom stacionarnorn stanju odgovara tacno odredjen iznos energije,
to ce emisioni i apsorpcioni spektri atoma biti diskretni (diskon-
tinuirani). Tim,e bi se mogle objasniti eksperimental:ne Cinjenice
da su atomski spektri linijski (emisioni i apsorpcioni). Ova ideja
o uvodjenju diskretnih mogur.ih vrijednosti energije i momenta im-
pulsa atomskih sisterna.) .tz. kvantovanje, odigrala je veoma ·znacajnu
ulogu u razvoju savremenog shvatanja prirode.
252 GLA VA 3. RIJESEN1 ZADAC1 SA PISMENIH ISPITA 3.2. DRUGI PARCIJALN1 1SP1T1 1Z FlUKE 253

Energija sistema jezgro-elektron je gdje su min kvantni brojevi stanja (m, > nL sto se moze zapisati i
1 Ze' kao
E = Ek + Ep, ,= -_.
mov'
- -- (3.12) he
;: = E= -. En
2 47fco r
jer smo pretpostavili da jezgro rniruje. Talasni broj spektralnc linije .ie
lz uslova

(3.18)

i Borovog pastulata :t'1--.Cf-"",,--"'I m, Bahnerova serija linija nastaje kada elektrolli sa visih energetskih
ze nivoa prelaze na drugi (n = 2) u atomu vodoTIika. (Z = 1). Za
rnovr = nit zadane talasne linije imarno

rnogll da se odrede poluprecnici (3.19)

stacionarnih putanja i brzine e-
(3.20)
lcktrona na njima.
Nakon skraCivanja jednaCine (~{.140) sa r dohija se
gdje je nl'l > 2 i m'2 > 2) a Rll = 1.09737· 10 7 l/lTI Ridbergova
Ze' konstanta za vodonik.
rnovrv :=:c .~.,.""'--

4r. E o Talasni broj irazene spektralne iinijE' je prema usioyu zadatka

Koristeti (3.141) moze se dobi!.i
.-1 = 1 -- ~
1 = RH (1 1\
- -- ----
Vn =
1
--~~
Ze' 1 Ze'
= - - - ..- (3.1;') A
~
Al -'2 . mj m;) (3.21)
47r£o movr 47rEo nn
gdje SIno sa indeksom n uz brzinu lstakli da je ona zavlsna od Ako iz (3.146) lzrac_unamo rn] dobijamo da je
kvantnog broja n.
,:vrstavanjem (3.142) u (3.141) dobijamo za poluprecllik s!.acio-
narne putanje
nn n 2 -n 2
Tn :;,-,;:: - - - - =::. 471EO----"-"'- Tzra,(,unaV2.,njcm rnase m'2 iz (:),147) dobija se mz 4, a talasua
rnOVn fnoZ e 2
duzina ove linije prerna (3.148) je
Ako sada (3.142) i (3.143) uvrstimo u (3.139), nakon srcdjivanja
dobijamo da je energija atoma u stacionarnom stanju
1 rnoZ2e4
E =, -----...~--. .-
n (47rE:oF 2-n,2n2 odnosTIo
144
En-ergija kvanta.-svjetlosti (fotona) koji se crnituje pri prelazu ato.ma .A = ~.~ = 2624 nrn
5RIJ .
iz viseg u nize energetsko stanje je
Prema tome prelaz se vrsi sa sestog na cetvrti energetski Ilivo; te ova
linija pripada Brcketovoj serlji linlja.
 254 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.3. DRUGI PARCI.JALNI I CIJELI ISPITl IZ FlZIKE 255

3.3 Drugi parcijalni i cijeli ispiti iz Fizike udara (otkucaja) koji ce nastati ako se obje iice dovedu istovremeno
U oscilovanje?
3.3.1 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike Rjes. Vud .6.1/ = V2 - VI = fFL-LZ-LLJ = 35.8 Hz
V'm L1 2
5. Tri Inola molekula kiseonika temperature l' = 300 K izo-
Tuzla, 11. 6. 1990. god. barno se sire do dva puta vece zapremine, a zatim izohorno hlade
do pocetne temperature. Iz ovog stanja gas se izotermno sabija do
1. Tijelu mase rn = 4 kg data je pocetna brzina Vo = 4 m! s pocetnog stanja. Skicirati navedeni preces u pV -koordinatnorn 8i8-
niz strmu ravan nagibnog ugla 0: = 7;,/6. Na udaljenosti d = 5 1m teIIlU. Izracunati izvrseni rad u toku jednog ciklusa smatrajuCi da su
po..strmoj ravni ono udari u elasticnu oprugu zanemarljive mase. Z a' veze Inedju atomima u molekulu krute.
vrlJeme kretanja na tijelo djeluje sila trenja F = 10 N. Pri sudaru Rje.§. A = zRT, (1 - In 2) = 2.3 kJ
se opruga sabije za LO.x = 10 em.
6. Pomotu Plankove formule odredi maksimalnu spektralnu emi-
a) Kolika je krutost opruge? sionu snagu apsolutno crnog tijela na T = 2500 K. Koliki je spe-
b) Koliki ce put tijelo preCi uz strnm ravan poslije sudara? cificni intenzitet tog zracenja. Kolika se snaga emituje sa jedinice
RJes. a) k = mv0+2(d+b.x)(mgsino:-F) ~ " . 'r/ povrsiue u vidu zracenja u intervalu ±0.44% Am, gdje je Am talasna
"x' - 16.21kN / rn
duzina na kojoj apsolutno crno tijelo ima maksimalnu spektralnu
b) d 1 = 2(rng""x'
sin o:+F) -
-'"" 2 . 'I 3 rn
ernisionu snagu na toj temperaturu.
2. Stap duzine L = 1 Tn i mase M = 4 kg objesen je tako da RJ'es . E," '= ~1I..hC2 -.-'_,.,_ .,'- 125· W/rn 2 . m
,\5 ~ -, ,
moze oscilovati oko horizontalne ose , koja prolazi kroz njegov vrh. '" eJ..".kT_1

U s.tap udari metak mase rn = 10 g koji Ieti II horizontalnorn smjeru t:..E). ). b.), = E).,t:..).. = .21f~c':.~~,r.(L ___ = 1.25 kW
"" '" --r- A~, t ).r~~T -1 mOl
brzlnom Vn = 500 tn/s. Sudar je savrseno neelastican.
Za koliki ugao 0: ce se stap otkloniti ako: InA -= fu ~ 3.98 . lOll ~-,-
1r m-'m'sr

a) Metak udari u sredinu stapa 7. Monoenergetskielektroni energije Eo = 75 eV ulijecu po

b)Metak udari u kraj ,tapa. sredini homomogenog elektrostatickog polja jaCine [ = 2000 vim
izmedju ploca ravanskog kondenzatora pod uglom Q = 30°. Duzina
e) Obrazloziti da Ii je u skladu sa zakonom 0 odrianju energije
to :lto se u ta dva slucaja dobivaju razliciti rezultati. ploca kondenzatora je L = 5 em.
a) Koliki je razmak pri ko- L _ _ _ __
Rjes. a) cos a = 1 ~ m2v~ , , 47°58'
lZgL(rwt-M)(4M+3m}1 0: = jem elektroni nece udariti u
b) cos 0: = 1 -
, .
3m2!J(~ _ 5
• gL(M +3m)(2m+M) ' Q -- 8 17
° , negativnu plocu kondenza- -----------2 ~: 1)
3~, Iz C.dl~l~flcnog suda visine It = 1 m i poprecnog presjeka tora?
b) Kojom brzinoID elektro-
"tl X lI't~'V'
pov~sllle S Ishce. voda kroz kruzni otvor na dnll, Povrsina poprecnog
~res:.e~a otvora je ~l = S / 400. Izracunati za koje ce vrijerne voda ni napustaju prostor u ko-
lsteci lZ s.~da, aka Je on u pocetku bio napunjen vodom do vrha. jern djeluje elektrostatsko :-1t)====!==;;r======
KontrakclJU mlaza ne uzimati U obzir. polje? Eo ~
> ,~i.1l2o: = 1.88 ern v = ~r~ e Ol [2p
RJes.' t --
- VG.g- (S'
q - 1) = 180.6 8
Rjes. d
- eE 'V m
2e[Ltana...J...
m' ZmEocos"2a
4.66.10° ml8
v' 4. Od zi.ce duzine L = 1 m i mase rn ::::: 1. g. naprave se dvije
(Vidi rjesenje zadtka 4 sa 181. strane)
Zlee. Jedna lma duzinu 10, = 51 em . a druga L 2 -- : .4"'
: 1 em.
Z'·Ice se .
- 1
8. Pri iJ-raspadu izotopa Pd 1l2 dobije se aktivni izotop Agl12.
zategnu jednakom silom F = 200 N. Kolika je frekveneija talasnih
Period poluraspada pretka je 21 sat, a potomka 3.2 sata. Ako je u
 3.3. DRUGl PARCIJALNl I CIJELI lSPITI lZ FIZlKE 257
256 GLAVA 3. RIJESENI ZADACl SA PlSMENIH lSPITA
3
4. U jednoj casi se nalazi t.ecIlost zapremine VI = 300 em tem-
pocetnom trenutku izvor sadrzavao sarno atome prctka, naci odnos
perature tl = OOC, a u drngoj V2 = ] 10 em,s iste tecnosti tem-
rnaksimalne aktivnosti pot01nka prema prvohitnoj akti vnosti pretka..
A T ( t).c~~,
perature t2 = 100°C. Nadji ukupnu zapreminu ove tecnosti nakon
iljes. -,-=,-l-I.ll :;::: _~1_ e ~-y;;-.", - e _---T2-
".CD:;, )
'" = 0.71 mijesanja 1 ako je termicki koeficijent zapreminskog sircnja tecnosti
AUl Tl -T,:-;
" In !1. , = 0.00] l/oC.
t'm ~- ,.LIz... ~ ,,~ 102- h ,' • t - 2 r:: 0 C'
-" Tl~T2 0.693 - . b " 1l.Jcs. V ..,t.,
,~= lS+V1 (1-+'l' t 2 = ;) J,
1Vapomena:' Za ci:ieli ispit rade se zadaci 1)2,3A, 7'£ 8) a drugi
Z(1
V = V, (l + ,q +- V2 [1 + ,(t, - t,)! = 409.25 em 3
parclj"alni i studente masin-siva S'U zadaci 4,,/)) 6 J 7 £ 8.
5. 0.5 % rnolekula gasa iIna energije u intervalu 1::.E = 0.04 .
10 -2 elf, Odnos najmanje encrgije u tom intervalu i najvjerovatnije
3.3.2 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike energije je 0.98.
a) Izvedi izraz za funkciju raspodjele molekula po energijama,
Tuzla, 20.9. 1990. god.
ako je raspodjela molekula po brzinama Maksvelova.
]. Na strrnoj ravni nagibnog ugla 0:' .= 45° laganim uzdorn su b) Kolike su granicne energije E1 i E2 kao i najvjerovatnija ell-
povenne kocka mase m2 = 5 kg i valjak mase m , = 10 kg i pob- ergija?
precnika r = 6 ern. c) Kolika je temperatura gasa ako bi raspodjda molekula zado-
a) NaCi ubrzanje sistclna voljavala ove uslove.
ako pustirno tijela. da se R.id. b) Enaj = 10- 3 tV, E, = 9.10- 4 eV, E, = 9.02,10,. 4 eV.
slobodno krec,u. Koefici- c)T=23.2K,
11'1
jent trcnja iZDWdju kocl;:e i 6. El(~ktroni koje ubrzava napon U izlijecu lZ elektronskog topa
strme ra.vni je ji. = 0.02. u pravcu X-ose. Na udaljenostl d od elektronskog topa posta:vljena
Koeficijent trenja kotrlja- je meta tako da spojnica T M zatvara s X-osom ugao 0'.
nja valjka se zaw·;maruje. a) Koliku magnetnu indukciju B
b) Izracunati silu zatezanja mora imati magnetno polje koje je
uzeta. okomito na ravninu koju odredju-
' ~ ) - Zsino:(ml+ rn z)-2rr!-2/tC ()SCf
R-Jes. 48 ! 2 .........,r
a a - 3rn l+ Zm 2 g'='. 4. m,;-" ju )C-os a i tacka A1 da hi elektrone
b) Fz = ml(gsinnc -1.5 a.) - - - I ..... '-...,,~
skrenulo n a rnetu?
2. lz otvorenog cilindricnog suda koji se na]azi na horizontal- b) Koliku rnagnetnu indukciju mo- ',(7
noj podlozi) istice voda iz malog otvora sa bocne stranc: koji se ra irnati hornogeno magnetno polje "-
nalazi na l/a Ylsinc suda mjereno od dna suda. Rako se mijenja cije su silnke paralelnc s pravcem
',- '-
dornet rnlaza vode x za vrijerne lsticanja J ako je vis ina suda H, TAl da bi elektrone skrenulo na me- ...
'-
H
povrsina poprecnog vresjeka. suda 5', a poprecnog presjeka otvora, tu za najkrace vrijeme'?
S1' U pocetnorll trenutku sud je ~jo, llapupjcn yoda-m do vrha. r;:--;;- ~-

• _ v • [-, -ihj-'~ /-- "--" . ",. Rjel. a) BI = ~V'l.~ sin 0:, b) B z ~ z; V'2m~1Jo cos a
RJes. x =- 25 ,; '~'.5"2=: ')?j' za Y = H dornet mlaza Je mak::nmalan. 7. Monohromatska svjetlost ncpoznate talasne duzine pada Ila
v •I' , 1 J •

3. Koliki je period osciiovanja centra kugle polupreclllka r koja at-orne vodonika koji se nalaze u osnovnorn stanju. U emisionom
se nalazi u polukugli poluprecnika R za male pomake iz PQiozaja sta- spektru koji se dobiva poslije int.erakcije rotona sa atomirna vodonika
biln(~ ravnoteze. U .p0redi sa izrazom' za period rrlaternatir~kog klatna. javlja 5e ukupno 10 spektralnih linija
R' ~ T =
}f8, ..-Jry'
? i7(R-'l
- 5g . a) Koliko ovih linija pripada Balmerovoj seriji.
258 CLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENlH lSPITA 3.3. DRUGI PARCIJALNII CIJELllSPlT11Z FlZ1KE 259

b) Odredi najvei'u i najmanju duzinu ovih spektralnih linija i Izracunati kolika je brzina V, istieanja nlja kroz kapilaru, a kolika
energiju fotona upadne svjetlosti. je brzina spustanja nivoa ulja u cilindricnom sudu u rnomentu kada
Rjel!. a) Tri, b) ..\rnin = ..\SI ~;::::: 94.95 nrn, A-maz = ).54 = 4.05 j.Lrn. je nivo ulja nad sredistem kapilare It -= 26 ern.
1Vapomena: Za cijel£ ispit se rade zadaci 1,2,3,5,6 i 7, a za drugi Srnatrati da ne dolazi do zadrzavanja ulja na zidovima suda.
p(lfcijalni £ stadcnte rnasinstva sa zadaci 3,4,5,6 i 7. Rje!3. VI == 1.2 ernj 51 'U 0.003 ern! s
4. Vazduh zapremine 10 drn 3 treba da se komprimira na 5 pula
3.3.3 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike manju zapreminu. Koji kornpresioni proces- adijabatski iii izoter-
micki) zahtijeva manji utrosak rada i za koli.ko put a?
Tuzla,29.9.1990.god. RJeS. AdA" = 0.7
5. Zracenje Sunea po svorn spektralnom sastavu blisko je zracenju
1. Malo tijelo se gurne po hor-
c apsolutIlo emog tijela, za koje je maksimurn zracenja na talasnoj
izontalnoj podlozi brzinom Vo.
Podloga prelazi u polukrllg u ver-
tikalnoj ravlli poluprecnika R.
a) Kolika je najrnanja brzina ko-
jom treba tijelo gurnuti da bi
proslo kroz najvisu tacku C ne
'ifo
1/'~III1!/)jJII!/}III/
- i) duzini 480 nm. NaCi masu koju Sunee gubi n jednoj sekundi na
Tacun zracenja i vrijeme za koje ce se rnasa Sunca smanjiti za 1%.
Poluprecnik Sunca iznosi Rs = 695108 m, a lnasa SUIlca je Ms
1.97.10 30 kg, Vinova konstanta b = 2.88· 1O-3 m K, a Stefan-Bole-
manova konstanta Cf = 5.67 .10- 8 Wjrn'K4.
odvajajuCi se od podloge. RJ·", • E em = 4R'TWT 4 = 4 " 46 . 10 20 J I s ' l l-"""
t = c2,6,t
E.", -_. 4955, kg ,
b) Odredi rastojanje tacke B od t.acke u kojoj ce takvo tijelo pasti t = 9~~~. = 1.26· 10 '7 god.
na horizontalnu ·podlogu. '" izrnedju dva koaksijalna metalna ciEndra ciji su polu-
6. Prostor
Rjeif. a) Vo = y5Rg = 7 m18, b) d = 2R = 2 rn precnici Tl i T2 ispunjen je honlOgenim toplotnim izolatorom. Tern-
2. l'\a periferiji diska rnase M = 15 kg i poluprecnika l' = 40 em peratura unutraSnjeg cilindra je til a vanjskog t2 tako da je tl > t z .
nalazi se tijelo rnase m = 4 kg. Iz stanja mirovanja disk se pocne Odredi zavisllost temperature t od rastojanja l' od ose eilindra. Nacr-
ohrtati stalnim ugaonirn ubrzanjem 0: = 0.2 radl S2. tati grafik te promjene ako je tl = 120 DC, t2 = 20 DC, 1'1 = 5 em i
a) Izvesti izraz za mornent inercije diska i izracunati ga. TZ = 10 crn.
b) Koliko ce obrtaja napraviti disk do trenutka kada tijelo sklizne in ...!...

sa diska.
RjetJ. t(l') = tl -
.,
(t, - t 2 ) In ;, = 120 - 144.31n -"-
-'< 5cm
(DC)
c) Kolika je ugaona brzina diska neposredno nakon spadanja ti- 7. Odredi talasnu duzinu AD fotona koji u sudaru sa slabo vezanim
jela? elektronom predaje T) svoje energije i rasije se pod uglOlIl 8.
Koeficijent trenja klizanja izmedju tijela i diska iznosi f.' = 0.2. R'yes., A0 --- 'h(I-'J) . 2B
Y)1nC"'-stn Z
R)·es. a) 1= M.E:'
2
b) 7
= 1.2 kgm'.' 4 N r=C.w' - -"'L -. ry
i 4xRo: -_. '"'~ 8. Dvostrllko jonizovani atom litijuma pri prelazu iz nekog ek-
c) = 3.37 rad/.s
Wi sitovanog U pIVO pobudjeno stanje emituje sukcesivno dva fotona
3. Kraz horizoIltalnu kapilaru un- sa talasnim duzinama Al ,~ 219.1 nm i A2 72.91 nm. Koliki je
utrasnjeg po]uprecnika r = 1 rnm koja poluprecnik orbite eksitovanog stanja iz kojeg se vrsi prelaz? Aka
se nalazi na bocnoj strani otvorenog kvant talasne duzine ).,2 pogodi jednostruko jonizovani atom heli-
cilindricnog suda poluprecnika R = Tuma koji se ".-nalazi u prvom pobudjenom stanju, razrIlotri hoee Ii
2 ern istice ulje koeficijellta viskoznosti doci do jonizacije helijuma. Ako dodje do jonizaeije, kolika je brzina
l'l = 1.2 Pas i gustine p = 900 kg 1m". [otoelektrona'? Da Ii se moraju uzimati u obzir relativisticki efekti'?
 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH [SPITA 3.3. DRUGI PARCIJALNI I CDELl lSPITI IZ FlZIKE 261
260

h = 6.62 . 10 .. 34 J 5, RH = 1.097· 107 ;;;, cO = 8.85 . 10~12 F /m, duz njene ose. Pretpostaviti da je potencijalna energija slstema ti-
mo = 9.31· 10~31 kg, e = 1.6· 1O~19 C. jela jednaka nuli kada S11 ona na beskonacnoj udaljenosti jedno od
drugog. Kolikaje potencijalna energija U(O) kojorn raspolaze sistem
R)'ct. r4 = --..£iL~42
27rm{)e2 = 04?5
. ~ nm'J E'2 > E j: V =c \/2(E~
.I mn ~~ kada je tijelo u centru'! l~porediti U(O) sa potencijalnorn energijom
0.7,106 m/ s, ne IIloraju. kada je tijelo na povriiini Zemlje U(R).
IVapomena: Za ci:ieli £spit se rade zadaci 1,2, 3-; 5;6 £ 8, a za'-dru,91: Elfet. (vidi 5. zadatak sa pismenog ispita od 1.4.1987. god.)
parczialni i studente mai3instva Stl zadaci 4) 5,6, 7 i 8. 4. Izracunati period malih oscilacija
sistema tijela sastavljenog od tankog /
9
stapa duzine 10 i mase m i lopto polu- 0/ /
3,3A Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike precnika R i mase M pri osc.ilovanju
oko ose 00' (vidi sliku) m ~jI
Tuzla, 08.10.1990. godine
})' ~ R ~ 2 I
G1n-<-12M(I-tf)
'.J es . . - TrV L (. R
m-;..-12M(1+i'F) '
11
1. Dvije strme ravni su postavljene kao na slid. Sa vrha strme S· = ~m:c"'~L·T~·M=(L:..'..+R:c'i
m+1\'[
ravni nagiba a =- 30° pusti se do. klizi malo tijelo.
So. koje visine hl treba I., "'if . ,. M(L + R)'
pl1stiti tijelo do. se zallS- 5. Kolikom bi silorn trebalo djelovati u pravcu ose na celicnu sipku
tavi na samom vrhu druge duzin€ L =: 2 m., povrsine poprecnog presjeka S = 1 cm 2 da bismo je
strme ravni visine h2 istegIi za oIlol1ko koliko se ana izduzi pri zagrijavanju za tit::.-:.:: 10°C.
0.8 In i nagiba (3 = 150. Termicki koeficijent linearnog sir€nja celika je 0' = 12 _10·,·6 1/ 0 e) a
Koeficijent trenja no. ci- .Jangov modul elasticnosti za celik je Ey = 2.1 . lO" Fa? Kolika je
jelom putu je isti i iznosi energija elasticnE: deforrnacije 11 tom slucaju U Lorn tuelu?
J1 ~. 0.08. Rye.s. F = E y SL6.t = 2520 N, E =E.,,¥~, E. = o:6.t
·' h
RJes. 1
1+/lca t,8 h -
l~,ucota 2 -
6,KoliCina azota mase m .-= 20 g nalazi se u zatvorenoj posudi na
1.2 rn. temperaturi t = 20°C.
2. So. visine H iznad nlvoa mirne jezerske vode pusti se do. a) Izvedi izraz za izracunavanje efektivne brzine molekula gasa u
slobodno pada sferna kuglica naCinjena od materijala gustine p = stacionarnom stanju na ternperatllri T.
850 kg/m'. Ako se kuglica zaust.avi na dubini h = 2.2 m, odrediti: b) I{olika je koliCina toplote potrebna cia se dovede gasu da bi se
a.) Sa koje visine je kuglica. pust.ena da pada? njegova efektiyua hrzina l1dvostru61a?
b) Nakon koliko vremena, od momenta pustanja, c.e kuglica biti c) Koliko ce se put a prornijeniti pritisak gasa?
ponoyo na povrsini vode? R = 8.31 J/moIK, M = 28 g/rnol.
Otpor vode i vazduha zanelnariti. Zapreminska masa vode je R ' ) vef = \/r1~iiT
JCS. a M
b) Q -- 3m)2MRT,_
-
4 .,3 k"J, ,.) 12 - 4
,- 1'1 -
Po = 1000 kg/m 3 .
7. Komptonovski elektroni energije E = 0.23 AleV registruju se
Rjes. a) H = "";Eh = 0.33 m b) t = jiif' + 2fi!: = 3.72 8, pod uglom od 30° U odnosu na l1padni prava.c fotona. Odredi energiju
a = i!Jrf!.g upadnih fotona. Ma.sa mirovanja elektrona (sopstvena masa) je mo =
- p • . .
3. Smatrajuci' Zemlju homogenom loptom i zanemarujuci otpor 9.1 . lO~'l kg.
vazduha odrediti potencijalnu energiju U(r) sistema tijelo-Zemlja
ako se tijelo moze pomjerati kroz uski kanal napravljen kroz Zemlju
262 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.3. DRUGI PARCIJALNI I CIJELI ISPITI lZ F1ZIKE 263

8. Pri sintezi jezgara 3LiG i 1 HZ obruzuju se dVij"e 0::- cestic€. 4.N a povrsini Zemlje postavljen je zVllcni izvor. Temperatura
Energij(~ veze po nukleonu u Li, Hi He su 5.33, 1.11 i 7.08 A1eF , zraka nu povrsini ZernIje je 15°C. Aka se temperatura zraka mijenja
respektivno. Izracunati energiju koja se oslobodi pri datom procesu. po zakonu
Rjeii. Q = 8Ev11 , - 6E vLi - 2E,11 00 22.4 MeV 1'(h) = 1'(0) + ah
Napomena: Za cijel£ 1'spit Be rade zadaci 1,2,3,4,5 £ 8; a za drugi
parciialni i. stud.ente maMnstv,a su zadci 4,5,6,7 i 8. gdje je a =~ 6.T I!:::..h gradijent temperature i u atmosferi iznosi a =
-7.10- 3 Kim. Odredi vrijeme potrebno da talas stigne do visine
H = 10 km. (M = 0.029 kg/mol, K = 1.4 i R = 8.31 JlmoIK).
3.3.5 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike
Rjeii. t = ~vf!. (.fi((fJ-~-;;jj - {T«l)) = 27.8 s
Tuzla, 10.6.1991. godiI1e 5. Posuda u kojoj se cllva ozon (0 3) nalazi se na tempera-
turi I, = 520°C i u nioi vlada pritisak 0.3 MPa. Naci promjenu
1. Pod kojim uglorn U odnosu na horizontalnu ravan treba up- pritiska u posudi nakon pretvaranja ozona u kiseonik. Za nasta-
raviti mlaz vode da hi dostignuta lliaksimaina visina hila jednaka janie jednog mola ozona iz kiseonika utrosi se q = 1.42· 10 5 J.
dometu'! Koliko je tada vrijeme kretanja djelica vade kroz vazduh, Specificni molarni toplotni kapacitet za kiseonik pri stalnoj zaprem-
ako je brzina kojoID je izbaeen Inlaz 9.81 m/s. ini iznosi C v = 20.9 JjmolK, a molarne mase za ozon i kiseonik
Rje';. 0: = arctan 4 = 75° 58 1 •, t = ~~.l.LJ!lno:
9
= 1.94-s iZIlose 48 9 / rnol i 32 9 /rnol ,respektivno.
2. Tijelo rnase m, ,~ 0.1 kg pustimo da klizi niz kosi zlijeb koji Rjes. b..p = E.lMt
TI
(-g-
c"
+ .1:L _ Tl) = 2.7.10 5 Pa.
M2 Ml
prelazi u mrtvu petlju poluprecnika R = 0.75 rn. U najnizoj tacki 6. a) Izvedi izraz za koncentraciju cestica gurniguta n(h) na
ono se idealno elasticno
nekom nivou h u hornogenom gravitacionom palju, kada Sli one sus-
Budari sa tijelom mase
pcndirane u vodi .

~
m2 = 0.3 kg koje je
lllirovalo (vidi sliku). Sa b) NaCi silu koja u homogenom gravitacionom polje djeluje na
..
koje visine je tijelo ml takve cestic€, ako se koncentracija tih cestica na dva Ilivoa razlikuje
puS-teno da klizi, ako se 'I = 2 puta, a nivoi su jedan od drugog na udaljanosti /';.h = 30 em
poslije sudara tijelo m'2 duz linija sile polja. Temperatura sistema je 280 K.
",/frit kT
odvoji od petlje na visini RJeii. n(h) = n ( O)e- kT , F = mg' = mg --f~ = Xi; lu'7 =
h = 1.125 rit, 8.9· 10'"21 N
a prvo tijelo vrati nazad po zlijebu, a zatiln ponovo kliznuvsi 7. a) KoristeCi Plankovu fonnulu za spektralnu gustinu energije
odvaja od petlje u istoj tacki kao i rn'l,? Trenje zanernariti. zracenja, naCi izraz za spektralnu emislonu moe apsolutno crnog ti-
Rjes. H = ~2h.::lj. (m2 - rnl)2 = 5.25 rn) iIi I-I = lnl+m:2. (3h -- R) = jela na temperaturi T u zavisnosi od talasne duzine A.
m1 2=1
5.25 m b) Izracunati enrgiju koju apsolutno crno tijelo emituje sa je-
3. Sa visine h = 1.5 rn iznad nivoa- ITliI'ile jezerske vode pUtiti dinicne povrsine u jednoj sekundi, lla ternperaturL:IOOO K u vidu
se da slobodno pada n1ala sferna kuglica od rnaterijala zapreminske zrac.enja sa talasnim duzinama iz intervala Anai + 0.1 nffi. Vinova
rnase p = 920 kg/m 3 . Na kojoj dubini u vodi ce se zaustaviti ta konstanta je b = 2.89 . 10- 3 K m, Plankova konstanta h = 6.62 .
23
kuglica? Koliko vremena ce se kretati kuglicakroz vod u? Otpor lO-"4 J 8, Bolcmanova konstanta k = 1.38 . 10- J/K , e = 3 .
vode 'zanemariti, a gustina vode je 1000 kg! m'. 10 m/-s.
8

RJd. H = -P-h = 17.25 m , t = 12.72 s

p()~p
RJ·eii. a) E >. = 27.h,' - ' - b) E em = E ),U/\
),:5.Ji&-
w
A' = 1 .28 :;:;;:z
e),leT ~l
264 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENlII lSPITA 3.3. DRUGI PARCI.JALNI I CI.JELl ISPITI lZ F1ZIKE 265

8. Kod kojeg jona slicnog atomu vodonika razlika talasnih duzina sfernu supljinu poluprecnika r =
glavnih linija Balmerove i Lajrnanove serije iznosi 59,3 nm" (co = 5 em) Cijije centar na udaljenosti
8.85 ·10-12 F/rn i e = 1.6 .10- 19 C, amasa elektrona m, = 9.1' d = 30 em od centra lopte. Koli-
10- 31 kg). korn ce silom lopta privlaCiti tac-
kastu masu rn = 10 9 na udalje-
ROyes.~
= H:i'lre{)h.~
ZeZ V 15;;c.6.). = N <) ~.
1 a osnovu ovoga z akl'JucuJcmo da
oj r
nosti L = 60 em od centra lopte.
je to dvostruko jonizovani Li+"',<. Ugao koji zaklapaju d i L je '" = 600 GUotina olova je 11.3 .
,1Vapomena: Za ctj'eli ispit 8e rade zadaci 1,2,3,6,7 i 8, a za drugi 10" kg /m', a 'Y = 6.67.10-- 11 Nm 2 /kg'-
parC'ijalni i .;;iuriente rnasinstva su zadaci 4,5,6,7 i 8. R')CS.• F -.-
- iR3
3 U_ - ~-I--l-
1fpm Lp 1O.1d2sin21)' - ,11·]0-8
. -TV ,

r = !i
10 k f k ..
4.. Najednoj istoj normali na zid nalazi se izvor zvu a Ie vcnC1Je
3.3.6 Drugi parcijalni I cijeli ispit iz Fizike I/o = 1700 Hz i prijemnik (P-I-zid). Izvor i prijemnik su nepokretni,
a zid se udaljava od izvora brzinom 1)2 = 6 cm/ s. Na6 frekvenci-
Tuzla, 21.6.1991. god. ju udara (otkucaja) koju ce
registrovatl prijemnik. Brzina zvuka je
340 m,j s.
Ries. //ud = !:::...v = ~v.-" Vo = 0.6 11 z
1. N ad osnovom L postavljena je strma ravan. 5: PolazeCi od izra~~vza broj molekula kojj imaju intcllzitete brz-
a) I<oliki treba da bude ugao strme ravni ada bi vrijeme spus- ina u intervalu od v do v + dv) naCi vjerovatnocu da molckul idealn-og
tanja tijela niz tu stYillU ravan bilo najkrace? Posmatrati slucajcve gasa no. stalnoj ternperaturi T irna vrijednost energije 1] intervalu od
za f' 0 i f' = 0.5. E do E + dE. Odredi srednju i najvjerovatniju vrijcdnost energijc
b) Koliki je koeflcijent trenja ako 511 vremena spustanja pri uglo- translatornog kretanja molekula ideaJnog gasa Cija je temperatura
VIrna O'} 60° i (X2 = 45° jednaka? 27:1 K. Zavisi Ii to od vrste gasa? k = 1.38 .10-
23
K. J!
. dN·J 1 Er;;_.- "
RJei. a) Iz uslova dt/da = 0 se dcibija tan2a = -l/f', "'1 = 45°, R]eli. dP = -if = .f;clkTI'I,e-kTvEdE, E = ~kT,
"'2 = 58.20,
E, nay. -
~
kT
2
b) u = sin2il'l -sin2o:" -
o

= 0 27
6. Izotop fosfora 1'32 je !1- radioaktivan sa periodom poluraspada
, 2(eos 2 az"ocos 2 Cq) .
2. Tijelo tezine G = 10 N objeseno je 0 konac duzine L = 50 ern T = 14.3 dana. Pomotu uredjaja za detekciju elektrona utvrdjeno je
i'iji je jedan kraj ucvrscen za nepokretnu tacku O. Tijelo 5e porn· da preparat radioaktivnog fosfora daje 10 4 beta raspada u sekundi.
jereno iz ravnoteznog polozaja tako da konac zatvara sa vertika]om a.) Odredi masu preparata.
ugao a = 600. U tom polozaju konca tijelu se saopsti pocetna brzina b) Kolika ce bili aktivnost preparata nakon 30 dana poslije ovog
Vo :::: 2.1 rn/ s sa smjerom nanize (norrnalno na konac). mjerenja? (NA = 6.022.1023 limol).
a) Odredi silu u koneu u trenutku kada tijelo prolazi kroz najnizi RJ·es. a)m = NM = M..I.A_ .~ 9.47.10- '0 mg
m m 0_693 '
polozaj. b) A = 0.23 - 10' Bq
b) Visinu do koje ce se tijelo popeti iznad najnizeg polozaja.
RJd. 0) F = G + m;~ + ZG(l - cos <xl = 29 N
b) hl·=_~+2g~Q.=.:osa) = 0.48 m
- 2,
3. Olovna kugla poluprecnika R = 50 ern ima u ullutrasnjosti
 266 GLAVA 3. RlJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA S.3. DRUGI PARCI.JALNI I CI.JELI ISPITI JZ FlZIKE 267

3.3.7 Drugi parcijalni i cijeli ispit iz Fizike gdje je ( dato u mm, xu mit u s. NaCi:
Tuzla, 2.9.1991. go dine a) odnos amplitude u tacki x = 0 i lalasne duiine talasa,
1. Sistem tijela prikazan na slici b) maksimalnu brzinu i ubrzanje one cestice elasticne sredine koja
pusten je da se krece u momentu u('"estvuje U OVOID talaSIlorn kretanju koja se nalazi u tacki x = 0,
kad opruga nije pocela da se c) razliku faza oscilovanj a cestica elasticn€ sradine u tackama u
i~teze. Odrediti: kojilna se arnplitude oscilovanja razlikuju)edna od druge za 11 = 2 %.
a) Silu zatezanja uiti u trenutku Ries. a) T = L59· lO'~4) b) V max = .005 rn/s, a max =
neposredno prije pocetka isteza- 5 mis', c) D.<p 0:.: 2(Xl - x,) = 41n(1- rJl = -0.08 rad = -4.63°
liJa opruge. 6. Masa azota Ttl = 15 9 nalazi se u zatvorenom sudu na tempera-
b) Brziliu kojom tijclo mase n-tz luri T = 300 K. Koliku kolii'inu toplote je polrebno dovesti azotu da
uclari u pod. bi se srodnja kvadralna brzina (efektivna brzina) molekula povecala
lI.ieS. a) Fz = nt, (g + a sin <»= 45.28 N, 11 = 2 pula? Izraz za efektivnu brzinu molekula izvesli. Veze
b) v = /3"~h(rn2-rniSiEr.l)---~iY ~, , / medju molekulima u a\omu smalrati krutim.(R = 8.31 .J (moIK,
\; 1nl+m-, 2 rn! 8~
. 2. U.Il.utar" Srer.I.lOg tljela poluprecnika R i zaprcminske ITlase Ai = 28 g/rnol) .
P UIla sferna suplJlna polu- IIjd. v.f = Vi,!!X· = \fj111· = Q= m i R ·31' = 10 k.J
m ! M' M2
precnika 'i" = R/4 na uda-
7. U atomu vodonika elektron prelazi iz stanja cija je energija veze
ljenosti 11/4 od centra vece
Ev = 0.54 eV u stunje cija je energija pobudjivanja Ep = 10.2 eV.
sfere. NaCi jacinu gravita- p a) Odredi kvantne brojeve ovih slanja.
cionog polja u tacki na P
b) Odredi talasnu dtlZinu emitovanog fotona.
na rastojanju d od povrsine d f
sfernog tijela. .. I c) Kojaj spektralnoj seriji pripada ta lalasna duzina?
d) Mogu Ii ovi fotoni izazvati fotoelektricni efekat na cezijumu
Ryes. 9= :! R7fp/ [ __1__ 1 J'
_ ciji je izlazni rad 1.93 eV? Aka mogu izracunaj maksimalnu brzinu
3 1fJ(3+~r
1+*
rotoelektrona.
3. Pravilan drveni cilindar pJiva na povrsilli vode tako da se u ~ .. ~ ~---

Rjes. a) fl.l = Vi ___ fu = 5 nz = ,/~_ = 2 b) A 100

v.o~li nalazi 0.9 lljegove visine. Na vodu se naspe ulje tako da se E,,' V E)J+El 52 = 21RH =
7
Cllmdar potpuno potopi. Odredi udaljenost napadnih tacaka sila 4.34.10- rn, c) Balmerovoj,
poliska na potoplj",ne dijelove u vodi i u ulju. Zapreminska masa d) Mogu. V = J 4 . 106 m/ s
i!)r:,.Ai- =
ulja.le Pu = 0.8 ·10· kgjm', a vode flu = 10' kg/m". Napomena; Za ci:ieli £spit se rade zadaci 1,2,3,4 6 i 7, a za drugi
IIjes. d = if·
1

parcijalni i siudente ma§inskog odsJ'eka fiU zadaci 3,4,5,6 i "7.

4. Na . opr;'gu C1J·U rnasu mozerno zanemariti objesi se tijelo i
y

o.pruga se Istegne za t3.L = 4.9 ern, Ako tijelo malo gurncmo u VCT-
tlkalI,l?In,pravcu koliki ce b,iti period oscilovanja tijela? Logaritam,ski 3.3.8 Drugi parcijalni cijeli ispit iz Fizike
dekrernent prigusenja iznosi 1.7.
Tuzla, 3.10.1991. god.
Rj eii l' = 21r f'ui (l~-~A:,) = 0.46 s
5:1;_ homogenoj el.astierwj sredinl siri_se talas oblika 1. TiJelo m,ase'-rn = 10 ~g podize se po.strmoj ravni visiILe It =
t( t) 0 .0c e-05x 3 'Tn i duzinc -'osllovlce a = 6 - rn. ZnajuCi da je koeficijent trerija
." Xl ::::= . cos ( lOOt - 2x)
izmedju stnne ravni i tijela fL = 0.2 odrediti:
268 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA 3.1. DRUGI PARCIJALNT I CIJELI ISPITI IZ FlZIKE 269

a) rad spoljasnje sile i Tad sile tcie, aka se podizanje vrsi polagano b)Odredi razliku talasnih duzina glavuih linija Pa.;Senove i Balme-
(brzina priblizno jednaka nuli i bez ubrzanja). rove serije ako jt RH = 1.()97· 10 7 l!m.
b) fad spoljasnje sile koja bi tijelo uzvukla uz strmu ravan, dje- R}CS. ~ "in-1)
· ' a) x ~ 2 '
I) A,\ ~ ,\ . ~ A
) w. - 4.) 32
468 -" 1 22· 10- 6
= 35R -.' . m
H
lujuci paralelno sa njorn, ubrzanjem a =:.: 2 m/s2. 7. Kada se povrSina fotokatod€. od nepoznatog materijala os-
Rjes. a) A,p = mg(h + IlU) = 412 .1, b) A~,p = ma.L + mg(h + vijetli svjetloscu talasne duzine ,\ = 320 nrn dolazi do prckida fo-
p.a) cc 585.2 .1 toelektricne struje pri inverznom naponu od 0.2 ii. Odredi izlazni
2. Na nepokretnoj osovini bez trenja maze se vrtjeti tocak mase rad fotoelektrona iz tog rnaterijala i maksimalnu talasnu duiinu
lvf = 50 kg i poluprecIlika R =c 60 ern. Sa tockorn je vezan -slijepljen koja Inoze da izazove fotoelektricni efekat na tom materijalu. (h =
manji tocak mase m = 1.5 kg i poluprec.nika r = 0.2 m oko koga 6.62' 10--:;4 .1 8, C = 3 . ]08 m!8, e = 1.6 . 10- 16 C)
je obmotano idealno savitljivQ uie bez tezine, na Cijem se jednom R}'es. Ai = ~; _.- eUz = :~.68 eV', Amax = 305,8 nrn
kraju nalazi teg mase ml = 8 kg. Koliki put ce teg preCi u t.oku 8. Izotop stroncijUITla se ,6- raspada sa periodom poluraspada
druge sekunde kretanja, aka se sistem prepusti samorn sebi iz stanja od 28 godina. Koliko je vremena potrebno da se raspadne 90 %
mirovanja. prvobitne koliCine stroncijuTna. lzraz za racunanje broja raspadnutih
Rjel. !::J.8::.:::: 8 2 ~ S'l = ~(t22 -- t 2 ) = fnlg(t;-··-q) = 0.5 'nt jezgara izvesti.
2 1 2ml+Dm.-f-m \),V):lt) Tln10 d
3. Kroz horizontalnu cijev prikazanu na slici proti(e ziva.. Povr RJd. LIN = No ( 1 ~ e---r- , t = '060:< = 93 go.
sina poprecnog presjeka sireg di- Napomena: Za C£Jeli ispd se jade zadaci 1 ~ 21 3 151 6 £ 7 J a za drug£
jela cijevi je 51) a uzeg dijela ci- parn:ialn£ i siud(;nte masinskog ods.ieka. 8U zadaC£ 4,5,6) 7 i 8.
jevi 5'2 = Sd 4. Ilazlika pritisaka
zive na sir em i uiem_ dijelu cije- Pismeni ispit iz Fizike
3,3.9
vi je .6..p = 2.7 kPa. Izvesti iz-
raz za racunanje brzine protica- Tuzla, 5.2.1990. god.
nja zive kroz siri'dio cijevi i izra-
cUIlati je.(p = 13.6·10' kg/m 3 ). 1. Odrediti ugao prema hOTizontu a pod kojim treba izbaciti
projekti] sa horizontalne podloge, cia bi se upotrebom minimalne
Rjes. VI = S'V;df'sn 3
= 1.58 . 10- mj 8
energije) prebadla zgrada ravnog krova visine h i sirine b) podignuta
4. Klipnom pumpom zapremine LI V = 400 em' vriii se ispumpa- na istoj horizontalnoj podlozi,
vallje balona zapremine V : :; ; . 1 dm 3 • Koliki t.e biti pritisak u balonu R }C8. ~ arc t,anV/1 -'-
· ' 0:.- ,},4H
poslije dvadesetog hod-a pumpe ako je pocetni pritisak po = 100 kPa. 2. Spust.ajuci se sa vrlla neke strme ravni visine h tijelo se zaus-
Proces ispurnpavanja sITla.trati izoterrnllirn. ta.vi na rasojanju Sl od kraja Rtrme ravni. Do1m,zati da je koeficijent
Rjd. _20 ='" Po (v:;;v)'o = 119.5 Pa trenja. fL = h/ (Sl + 52), ako je S2 osnovica strrne ravni. Sma-trati da
5, Nab obrazac za transformaciju x-komponente Luzine pri pre- je koeficijent trenja isti na citavom putu.
lasku iz nepokretnog u pokretni sistem, ako se pokretni sistern krece 3, N a krajevirna tankog stapa· cl'nzine L - =-. 40 em i mas; m =
~rzinom v U odnosu na nepokretni sis tern u pozitivnorn smjeru X- 500 9 pricvrscene su kugle rnasa rrtl -= 300 9 i m2 = 400 g. Stap je
ose, Razmatranje provcsti :za jednodimenzionalan sluzaj. postavljen na horizontalnu osovinu koja pTolazi na rastojanju Ll =
R•ic.s, ul x = -----.!:!.L-:~~.::.:: 10 em. od manje mase. Ako se izvede ii! ravnoteznog polozaja za ugao
.- -
/1- :'L!!;;t,
V e2 o = IT 13 i pusti, ocirediti brzinu manje kugle u trenutku kadasistem
6. a) 'Koliko ce
ukupno spcktralnih linija emitovati vodonik u proJa~i kroz ravnotezni polozaj. Sva trenja zancmariti, a kugle
atomskom stanju Ciji su atorni pobudjeni na n-ti energetski nivo.
 270 GLAVA 3. RIJESENI ZADACI SA PlSMENIH ISPlTA 3.1. DRUG1 PARCIJALNI ISPITI IZ FIZIKE 271

smatrati tackastim. Izvesti izraz za izracunavanje momenta inercije

stapa u odnosu na datu osu.
VRIJEDNOSTI NEKIH OSNOVNIH KONSTANTI U
FIZICI
Rjes. I" = 1- (L~ + Lil , (Najbolje utvrdjene vrijednosti do 1986. go::cd::;ci~n_e.L)_~.-_
V - wL -
V!6( L(2m.;+
3m 2+ m - m l )g(l-cos fJ / Kon;;ta.nLa. i _. Vrijednost za UtvrdJena Aps.
1 - 1 - 108rn2+im)· = 0.29 rn .s
oznaka racunanje vrijednost greiL
4. Naci relativan braj molekula gasa cije se brzin€ Ile razlikuju Brzina svjetlosti u vakuuniu , c 3.00· 10 8 m/ s 2.99792458 tacno
vise od p = 1 % od vrijednosti: Elementarno naelektrisanje , e 1.60· 10- 19 C 1.60217733 0.30
a) najvjerovatnije brzine, Masa mirovanja dektrona, rrlo 9.11 ' 10- 31 kg 9.1093897 0.59
b) srednje kvadratne (efektivne) brzine. Dielektricna propustljivost
" a )"N vakuUlua, co 8.85.10 12 F 1m 8.85418781762 tacna
RJes. -N- = ........!'E.
r.c-~ = 1.66.10,·2
V lOO%1re , Magnetska permea.bilnost
b) 6// = 12,,{fe- 15 p _ 1.85 .10-2 vakuuma, f1-0 1.26.10- 6 Him 1.25663706143 tacna
Masa mirovallja elektrona,m~ 5.49 10- 4 u 5.48579902 0.023
5. Jedna hipotetii'ka termii'ka illaSina koristi kao radno tijelo Masa mi.rovallja neutron a, mn 1.0087 u 1.008664904 0.014
helijum. U toku kruznog procesa ave masine uslovi su takvi da se Masa mi.rovauja atorna IH1, mH 1.0078 u 1.007825035 a.Oll
mogu primijeniti jednaCine za ideal an gas. CikJus se odvija tako Masa rnirovanja aLoma lH2, mD 2.0141 u 2.014101779 0.012
da gas iz stanja 1 do stanja 2 prelazi izobarnom ekspanzijoill) pri Masa mirovanja atoma 2H e4 , mH~4 4.0026 u 4.00260324 0.012
SpecificIlO naelektrisanje
cemu mu se zaprernina poveca 5 puta, zatiill se, do stanja 3 radno
elektrona, e. / m 1.76· 1O- H kglC 1.75881962 0.30
tijelo izohorno zagrijava do 2 puta vise temperature nego u stanju Masa mirovanja. proton a, mp 1.67 . 1O~27 kg 1.6726231 0.59
2, zatim se adijabatski siri do stanja 4, odakle izoterrnno Se vraca Masa Ill.ITOVanja neutrona, m" 1.67 10- 27 kg 1.6749286 0.59
u stanje L Skicirati ciklus u pl>r_ koordiIlatnom sistemu i odrediti Plankova konstanta, h 6.63 . 1O~34 J S 6.6260755 0.60
koeficijent km'isIlog dejstva liMine. Komptonova talasna d uzina
elektrolla, Ae 2.43 1O~12 m 2.42631058 0,089
Ries. fJ = I - -~.- = 1 - 2i(KC~illn5+1nl.Ql - 0 -I
6.' Napon na r~r~d~~~;skoj· cijev/j~1~9~~8~O ~1>, ~endgenski zTaci
Univerzallla gasna konsta.nta, R
. Avogdrov broj, NA
8.31 J /molK
6.02.10 23 rnol- 1
8.314510
6.0221367
8.4
0.59
minimalne talasne duzine 1Z kontinualnog dijela spektra stupaju u Bolcmanova. konstanta., k 1.38· 10- 23 J / K 1.3806513 1.8
interakciju sa slabo vezanim elektronima tako da se rasijavaju pod Zapremina mola molekula
ideal.nog gasa pri st. usi. 2.24 10- 2 m:J jmol 1.7
ugloill e= 600. Pod kojim uglom uzmaknu elektroni pri toj interak,
Faradejeva konstanta, F 9.65 10' C Imol
2.2413992
9.6485309 0.30
ciji?
· ,
RJes. 1 Stefall.-Bokmal1ova
tan'P = -(~--')--Q = 1.6065 'P = 58.10 konstanta, {f 5.67 10- 8 W 2
1m
K 5.670399 6.8
eU.-,+l tan '
m()c- Z Ridbergova konstanta, BH 1.10 10 7 m- I 1.0973731571 0.00036
Gravit.aciolla konstanta, '1 6.67.10 11 Nm 2 /kg 2 6.67259 128
Borov radius, rl 5.29.10- 11 m 5.29177249 0.045
Maglletni moment elekl.rona, ji,e 9,28 10-"24 J IT 9.2847700 0.34
Borov ll1agneton, J.tB 9.28· 10- 24 J IT 9.2847700 0.34
Magnetni moment protona, ji,1! 1.41.10- 20 J/T 1.41060761 0.34
KOllstanta hue st.rukture, a 1 137 1/137.0359895 0.045

Napomena:
__ Apsolutnll greska u kaloni 4, ima jedllinice kao Mo su u koloni 2. i mnozi se
sa 10-:-- 6
Vrijednosti u koloni 2. treba mnoziti istim stepcHom kao sto je u koloni 2.
272 GLA VA 3. RIJESENI ZADACI SA PISMENIH ISPITA

4. LITERATURA
1. G. Dimie: "Zbirka zadataka iz fizike'; (visi kurs), Nau{:na
knjiga. Beograd 1987.
2. E. BabiC, R. Krsnik, M. Ocka: "Zbirka rijesenih zadataka iz
flzike", Skolska knjiga, Zagreb 1982.
3. O. Zizic, O. Labat: "Zbirka zadataka iz fizike", Masinski fakul-
tet, Beograd 1981-
4. I.E. Irodov: "ZadaCi po obscej fizike", Nauka, Moskva 1973
5. LV. Saveljev: "Sbornik voprosov i zadac po oMcej fizike"
Nauka, Moskva 1982.
6. N.N. Vzorov, O.I. Zamsa, I.E. Irodov, LV. Saveljev:
"Sbornik zadac po obscej fizike", Nauka, Moskva 1968.
7. 5.1'. Strelkov, D.V. Sivuhin, V.A. Ugarov, LA . .lakovljev:
)1Sbornik zadac po obscemu kUTSU fiziki-Mehanika" ) Nauka, Moskva
1977.
8. S. M. Kozel, N.N. Kolacevskij, G.r. Kosourov, 1.1'. Mazan-
jko:" Sbornik zadac po lizike" , Nauka, Moskva 1965.
9. D.1. Saharov: "Sbornik zadac po fizike" , Nauka, Moskva 1973.
10. V.K. l(obllskin: "Metodika resenija zadac P? fizeike" 1z- 1

dateljstvo lenjingradskavo univesiteta 1970.

11. V.A. Balas: "Zadaei po fizike ; metod; ih resenija" , Prosves-
cenie, Moskva 1967.
12. N.M. Speranskij: "Kak resati zadac; po n.zike", Vissaja skola,
Moskva 1967.
13. J.V. Hofman: "Zakoni, formuli, zadaci fiziki", Naukova dum-
ka, Kiev 1977.
14. "Berkeley Physics Cours", McGraw-Hill Book Company.
15. "The Feynman Lectures on Physics" ,Addison-Wesley Pub-
lishing Company.
16. RV. Stanic, M.I.Markovic:"Zbirka re,enih zadataka iz atom-
ske fizike") Naucna knjiga, Beograd 1989.
17 . .J .M. Puric, S.L Djenize:" Zbirka resenih zadataka iz atomske
fizike" Naucna knjiga, Beograd.
1

18. V. Hajko, H. Schilling:"Elektrik-Optik-Quantentheorie",

VEB Fachbuchverlag, Leipzig, 1977 .
. 19.... M.S. TodoroviC, O. Jovic;c, J.Jovi6<':" Zbirka ispitnih za-
dat.aka iz fizike" , Gradjevinska knj;ga, Beograd 1988.
ISPRAVKEUOCENIH GRESAKA Sir. red Sloji Treba da stoji:
Str. red Stoji Treba da stoji:
r
ll'R) -;J1 T=lI (d\
r )/4 2 11/4
5. 15. odozgo masem=2kg I ( dj (V eJ) [.
51.6.odozgo T ~
10. Y.odozdo L L, R) ~J
10. 8, odozdo neki ugaa neb ugao a
12. 12,odozdo gustine zaprcminske mase -0 7 d . 1}. 2 e
12. 12.odozdo gustine zapreminske mase )r . . 0 ozgo/co =---sm -
1- 7? 2
19. 15.odozgo x=30cm A =!Ocm
21. 4.odozgo temperature na temperaturi , 2(1- II) , U
""0 ==---Asll1-
21. 6.odozdo c, ~4.19 c,~4.l9·1O' 'I 2
58. 3.odozdo Dodati: Za poluprecnikjezga
35. 6.odozdo vI' "" 10.68 v,. =9.49 llzcti rJ ;;0; 1.2 .1O- J "; 171
fI ~ 1I7,n 0 fI~1l4.22c
1. odozdo rJ ::::. 11· 1oj 5 m Trcba izbrisali
36 3. octazgo t~O.81 "",0.65
36 7.odozgo kuglice kolica 64.7.odozdo Dodatinakr<liu =4h==2m
65. 1. odozgo drugog prvog
36. lO,odozdo t~L28 I:=l] +[2 =335
10. odozgo Treba dodab na kraju ,='
36. 6.odozdo a =63.4, a =76
tk =0.181.'0 Ik =02vo 14, odozgo Treba dodati na kraju ; -'"' 3x j

41. 10. odozdo mase mi

4. odozdo - Tijdo smatrati
tackastom masom
102. ] 8. odozdo v2 = v2 ( )
_ _ 2m(m+mj) .
41. odzdo L - -_-,~-~Igf L mgrt
"Y-I 3mv 1
.J, =::;
L/JI~ml

42. 2.odozdo \=2.16 v=4.1 107A.odozdo l--

(VII}
3
+- mL- !'.
)lJAI + 3m)L J
I
Q
, =

43, 14.odozgo

_ 1vI'h
,- (3m + AJ)(2m + .'1.1)
h
2mvo __
107. 2.odozdo 1 - - - ' - - ' =0.7)6)
(3m +lvf)g
43.2.odozdo Po Po
3fJl v J
1- --. = 0 92'75
44.8.odoz1o
0' 1 (A1 '+ 3rn)(1\1 + 2f11)Lg .
11 = --;::,---~- 4a/1--
i

. 4gS2 <> 8g
107.1. odozdo (P1 = arccosO.7565:::: 40°50'
h Q2 gh l S2
v=--+------- 9 1 ~ arccosO,9275:= 22 0
4S'g
- 4Q'
2
45.8.odozdo Longituclinalni Logaritmnski - 13
ll3. 9 odozdo F::::. - - - V'JTpRJ--;~
48. t5.odozdoQ=L20MJ Q=1.51MJ . 204'''' "
49 14. odozdo lza.rijeCi Oba sIoja dodati:
sujednake debljine, a
52. 1-.4. odozdo }" = 2,84.10- 4 r ;;0; 2.84 .10- 6
N~323.62 N~32 371
Str. red Stoji Trebadastoji: Str. red Stoji Treba da sto.1i: Str. red Sto.1i Treba da stoji:
treba da stoji: (3.15) i (3.16) uvTstimo u (3.12)
13
113 1.odozdo a=-prpR
204 f4 = --".L
3mn e
= 0.283
2
o
95
a=--mpR
1156 '
E ~

= ~r; + .6;; = AJ1 +6F~ 1

128. 5. odozdo 6.) +.6. 2 M j +M 2 261.1.odozdo
253,9.odozdo(3.146) (3.19)
13 L 3. odozgo - In! cos a) -P1cosa) 7 _odozdo mase kvantllog broja
3.odozdo =2624 nm =2624.41IDl treba da stoji
-m 2 cas a) -)1.2 cosa)
254. 11.odozdo

v
, mv'
133.6.odozgo 1- a = 47°58 '
r r 12I.g(m+M)(4}d + 3m)

141. 12.odozdo

~ dtJ11 r
2 ppogL>IJ_ =.106.82
255.3.odozgo = Jl§ L L, -L,
m L1L2
-
----=3).8Hz

4 ~(d,' /d; -1)

141. 4. odozdo Treba dodati: Smatrati da su srednje ~
1 IFL L, -I.,
... .1------ ~ 17.89Hz
( T4d)2
163+

2 V m L j L2
vrijednosti zapreminske mase Zemlje i Mjescca
jcdnake. 255.16.odozdo =2000viIn =2000V/m
e'E eUI 255. 15. odozdo a ~ 30' IJ ~ 600
158.8.odozgo E2 = sin2a = d si~'2~'::;:
5. odozdo d~
2EO sin
2
a
.--
d >_ 3Eocas2 e tre:ta da stoji
e'E.. eUL
£2 =--,~-~,-= c£ es
2si1128 2dsin28 5.odozdo
169. 1. odozdo p=5(Yo 17=5%
2eaL tan a eO 6,2L' 268.6.odozgo =585.2 J =546.1 J
171. 2. odozdo .. ~O.24mA ~O.024mA
171. l.odozdo .. ~0.18mA ~OOI8mA 2 268, 8.odozdo _20= P::o ::::
m + 2mEo cos 0:
178. 7. odozdo .. =7.03.10-4 =7.29.10-4 269 10. odozgo ~"'305.8 nm =337.4nm
treba da stoji 271. 1 odozdo koloni 2. koloni 3.

1
'----------~·~2~2~-
181.10. odozdo= I
2E Q 2 eBLctg If e' B L
v = \1. -m · + ,
211.2.odozgo }LO +1 HZ --72 He +Q 4
V m 2mEo sin- If
4
3L6 +1 H2 -? 22He +Q 256.16.odozgo fi = 0.02 f.l = OA
235.7.odozgoi,=i+mlLi ls=l+m),~ 256.13.odozdo =4.84 =4.51
12.odozdo F'"1.6 N
235_ 3.odozdo r= p=
252. 11. odozgo (3.140) (313) 260 .2.' 0 dzgo mo =931
13. odozgo (3.141) (3.14).
8.odozdo (3.14£)u(3.141) (3.15)u(3.14) 260. 3. Odozgo
5. odozdo (3142) i (3.143) uvrstimo u (3. 139) f4 0.425
275
274