13.

- MATERIAREN ANIZTASUNA

1.

MATERIAREN EGOERAK

Materia zenbait formatan ager daiteke: egoera fisikoak

Solido, likido eta gasa
SOLIDOEN EZAUGARRIAK
Berezko forma dute
Deformatzeko indarrak aplikatu behar zaie
Bolumen finkoa dute
Pixka bat haz daitezke beroagatik (dilatazioa)
Pixka bat txikitu daitezke hotzagatik (uzkurtzea)
LIKIDOEN EZAUGARRIAK
Ez dute berezko formarik
Ontziaren formara egokitzen dira
Bolumen finkoa dute
Solidoen moduan, beroak dilatatu egiten ditu
Lerratu egin daitezke
Isuri egiten dira
GASEN EZAUGARRIAK
Ez dute berezko formarik
Lerratu egin daitezke
Ez dute bolumen finkorik
Zabaltzen dira, espaziorik handienera egokitzen dira
Trinkotu egin daitezke, bolumen txikiago batean
MATERIA PARTIKULEK OSATZEN DUTE
Teoria zinetikoaren ideiak:
Materia partikula txikiek osatzen dute
Materia osatzen duten partikulak mugitzen ari dira
etengabe
MATERIAREN EGOERAK, TEORIA ZINETIKOREN ARABERA
Solidoa:
Partikulak elkarri estu-estu lotuta daude
Mugitzean ez dira lekuz aldatzen, bibratzen dute
Apur bat mugitzen dira, kokapen erlatiboari eusten
diote
Likidoa:
Partikulak ez daude hain estu lotuta
Solidotan baino bereiziago daude
Ez daude hain ordenatuta
Elkarren gainean lekualda daitezke
Forma alda dezakete
Lerratu egin daitezke
Gasa:
Partikulak ez daude lotuta
Likidoen partikulak baino banatuago daude
Aske mugi daitezke
Ez dute berezko formarik
Ahalik eta espazio handiena hartzen dute
1/5

MATERIA BATEN EGOERAK

Substantzia bakoitza egoera jakin batean ageri ohi da naturan
Ikatza solidoa da
Karbono dioxidoa gasa da
Merkurio likidoa da
Beste substantzia batzuk hiru egoeretan ageri dira
Ura, solido, likido edo gas egoeratan ager daiteke
Material batzuk baldintza jakin batzuetan egoeraz aldatzen dira
Labe garaietan burdina urtzen da (solidotik likidora)
Sumendietako laban, harriak egoera likidoan daude

2.

EGOERA ALDAKETAK
Substantzia baten egoera fisiko, tenperaturaren araberakoa da
Tenperatura aldatzen bada, substantziaren egoera-aldaketa
egon daiteke
SOLIDO-EGOERATIK LIKIDO-EGOERARA ETA ALDERANTZIZ
URTZEA:
Solidotik likidora pasatzeko prozesua da
Urtze-tenperaturan gertatzen da
SOLIDOTZEA:
Likidotik solidora pasatzeko prozesua da
Solidotze-tenperaturan gertatzen da
Substantzia baten urtze-tenperatura eta solidotze-tenperatura
berbera dira
Uraren urtze-tenperatura eta solidotze-tenperatura 0C da
LIKIDOTIK GASERA ETA ALDERANTZIZ
BAPORIZAZIOA
Likidotik gasera pasatzeko prozesua da
Irakite-tenperaturan gertatzen da
Likido guztiak gas-egoerara pasatzen dira edozein
tenperaturatan: Lurruntzea
Erraztasun handiz edo ez hain erraz
KONDENTSAZIOA
Gasetik likidora pasatzeko prozesua
SOLIDO-EGOERATIK GAS-EGOERARA ETA ALDERANTZIZ
SUBLIMAZIOA
Solidotik zuzenean gas-egoerara pasatzeko prozesua da
Ad. Girotzaile solidoak gas bihurtzen dira
Ez da ohikoa naturan
SUBLIMAZIO ERREGRESIBOA
Gasetik zuzenean solidora pasatzeko prozesua da
Ad. Elur-malutak osatzean
URTZE- ETA IRAKITE-TENPERATURA: BERARIAZKO
PROPIETATEAK
Substantzia bakoitzak urtze- eta irakite-tenperatura bereizgarriak
ditu
Tenperatura horien balioak erabil daitezke substantziak
bereizteko
Materia identifika daiteke
2/5

Berariazko propietateak dira

EGOERA-ALDAKETAK ETA TEORIA ZINETIKOA
Teoria zinetikoak egoera aldaketak azaltzen ditu:
Solido bat berotzean, partikulek energia gehiago hartzen
dute eta lasterrago mugitzen dira
Partikulak banantzen direnean, likido bihurtzen da
Likidoa berotzean, partikulak elkarrengandik oso
bananduta egongo dira
Gas bihurtuko da, aireko partikulekin nahastuz
Edozein likidoen azalean beti egoten da ihes egiteko adina
energia duen partikularen bat
Likidoak edozein tenperaturatan lurrun daitezke

3.

NAHASTEAK

Itxura uniformea duen materiari homogeneo deritzo

Begiratu hutsez ezingo dugu ikusi zer osagai dituen
Ad. Itsasoko ura
Itxura uniforme ez duen materiari heterogeneo deritzo
Begiratu hutsez zati desberdinak dituela ikusiko dugu
Ad. Granitoa (kuartzo, feldespato eta mika)
NAHASTE HETEROGENEOAK ETA DISOLUZIOAK
Inguruan ditugun materia gehienak zenbait substantziaren
nahasteak dira
Bi nahaste mota:
Nahaste heterogeneoak:
osagaiak begiratu hutsez bereiz daitezke
Nahaste homogeneoak edo disoluzioak:
Osagaiak begiratu hutsez ezin dira bereiztu
Itxura homogeneo dute
Disoluziorik sinpleenen osagaiak:
Disolbatzailea: kantitate handiena duen osagaia
Solutua: kantitate txikiena duen osagaia
Amaierako egoeraren araberako disoluzio-motak:
Likidoak: gehienak; ad. itsasoko ura
Gaseosoak: ad. Airea
Solidoak: metalezko aleazioak; ad. Altzairua
NAHASTE BATEN OSAGAIAK BANANTZEA
Nahaste batean osagai bakoitzak bere propietateei eusten die
Osagaiak banantzeko, haietako bakoitzarentzat desberdina
den propietate bat erabiltzen da
NAHASTEAK BANANTZEKO ZENBAIT METODO
Iragazpena: 2 solido
Bata likido batean disolbagarria da, eta bestea ez
Dekantazioa: bata bestean disolbaezinak diren 2 likido
Dekantazio inbutua erabiltzen da
Destilazioa: bata bestean disolbagarriak diren 2 likido
Destilatzeko gailua erabili
Nahastea irakinarazi
Lurrunak kondentsatu
3/5

 Osagai bakoitza bere irakite-tenperaturan lurruntzen da

4.

SUBSTANTZIA PURUAK. KONPOSATUAK ETA ELEMENTUAK

Substantzia puruak berariazko propietate ditu
Ad. Dentsitatea, urtze- eta irakite-tenperatura
Propietate horiek substantzien ezaugarriak dira
Substantzia puruak konposatuak edo elementuak izan daitezke
KONPOSATU KIMIKOAK
Metodo kimikoen bidez substantzia sinpleagoetan deskonposa
daitezkeen substantzia puruak dira
Ad. Ura (H2O) konposatu kimikoa da
oxigenoa eta hidrogenoa banan daitezke
elektrizitate aplikatuz gero
Oxigeno eta hidrogenoaren propietateak eta
urarenak desberdinak dira
ura likidoa da, eta oxigenoa eta hidrogenoa, berriz,
gasak
ELEMENTUAK
Beste substantzia sinpleagoetan deskonposatu ezin daitezkeen
substantzia puruak dira
Ad. Uraren oxigeno eta hidrogenoa ezin dira
deskonposatu
Naturan ehun elementu kimiko baino gehiago ezagutzen dira
Batzuk substantzia puru bakartuak dira
Beste batzuk substantzia konposatuen osagai dira
Konposatu batean, elementuak proportzio jakin batzuetan
konbinatzen dira

5.

XXI. MENDEKO MATERIALAK

Material sintetikoak naturan agertzen ez direnak dira

Maiz erabiltzen ditugu (plastikoa, nylon)
Material naturalen transformazio kimikoen bidez lortzen
dira
PLASTIKOAK:
Petroliotik eratorriak
Propietateak:
Arinak, baina ez dira erraz hausten, ezta gastatzen
ere
Urarekiko iragazgaitzak
Higienikoak, ez dira usteltzen
Erraz molda daitezke, beroa erabiliz
Isolatzaile termiko eta elektriko onak
BEIRA
Gogorra, baina hauskorra
Gardena
Isolatzaile termiko eta elektrikoa
Ez du erreakzionatzen barne hartzen dituen substantziekin
Batzuk tenperatura aldaketa bortitzei eta kolpeei eusten
diete
4/5

6.

BEIRA ZUNTZA
Material haritsua
Beira urtua zulo finetatik igarotzean lortua
Isolatzaile termiko ona, oso moldagarria
Ez da herdoiltzen
Itsasontziak eta kotxeen karrozeriak egiteko
ZUNTZ OPTIKOA
Beira zuntza oinarri hartuz egiten da
Argiaren eroalea
Telekomunikazioetarako erabiltzen da (telefono
eta ordenagailu kableetarako)
KARBONO ZUNTZA
Karbonoz indartutako platikoz egina
Hauskaitza, elastikoa, arina
Automobilgintzan
Kirol-materialak: bizikletak, tenis-erraketak,
kaskoak
HONDAKINAK ETA BIRZIKLAPENA

5/5