Explora Libros electrónicos
Categorías
Explora Audiolibros
Categorías
Explora Revistas
Categorías
Explora Documentos
Categorías
DE GALICIA
VOLUME 2
O MAGNATE DO PETRLEO
Empresarios de Galicia
Pontevedra nunha escola que actualmente ostenta o seu nome (camiaba 10 quilmetros cada da para acudir s clases), e volveu para Lisboa en 1913, despois de rematar os seus primeiros estudos.
De novo na capital portuguesa, Manoel Cordo Boullosa ingresou
entn nun colexio interno. Despois pasou para a Escola Acadmica de
Lisboa, fundada no ano 1847 e que foi pioneira en Portugal ao reunir os
graos de instrucin primaria, secundaria e profesional nunha mesma institucin de ensino. Concludo o curso comercial e con 15 anos de idade,
abandonou os estudos e comezou a traballar co seu pai, a quen axudaba
no negocio da venda de carbn e garrafas de queroseno para o que percorra
cun carro as ras de Lisboa. Un ano mis tarde, conseguiu o seu primeiro
emprego, como administrativo, na Nova Sociedade Vincola, unha empresa
da que era socio un cuado seu, casado coa sa irm Leocdia; tia un
salario de 90 escudos ao mes e traballaba de luns a domingo, das nove da
maa ata o comezo da noite.1 Estas primeiras experiencias profesionais
revelaban xa o verdadeiro culto ao traballo que demostrou ao longo da
vida, unha faceta sa que lle gustaba salientar.
A sorte sorriulle en Suza
En 1923, Manoel Cordo Boullosa caeu gravemente enfermo de
tuberculose, unha doenza frecuente na poca, da que xa morreran das
irms e un curmn. En Portugal as posibilidades de tratamento eran moi
reducidas e por iso o pai decidiu envialo para un sanatorio en Suza, en
Davos-Platz. Unha resolucin tomada con gran sacrificio xa que se viu
obrigado a vender tres predios dos que dispoa en Lisboa, adquiridos no
decurso dunha vida de intenso labor co fin de custear os dispendiosos tratamentos do fillo.
A estada en Suza foi amplamente proveitosa para o mozo Manoel.
Non s conseguiu curarse da terrible doenza senn que tamn, nos tres
anos que pasou no sanatorio, aproveitou o tempo para aumentar os seus
coecementos, lendo os principais clsicos da literatura francesa, aprendendo a falar correctamente o francs e, con algunha fluidez, o ingls e
FErNANDES (2003).
548
549
o alemn, o cal, no futuro, se revelara dunha grande utilidade para a expansin dos seus negocios nos mercados internacionais.2 Foi tamn en
Suza onde coeceu a que sera a sa primeira muller, Alice Pina Lopes
coa que contraer matrimonio en 1928 e desta unin nacer o seu fillo
Francisco Manuel (1930-2002), que tamn se atopaba al en tratamento, filla do maior Francisco Pina Esteves Lopes, que fora ministro de
Economa en 1920 do efmero goberno do coronel Antnio Maria Baptista/Jos ramos Preto.
Foi tamn en Suza onde se lle abriron as portas para o negocio do
petrleo, por medio de Pedro Bessa da Silva Pais, que se atopaba igualmente en tratamento no sanatorio de Davos-Platz (mais que, por desgraza, non conseguiu resistir a doenza) e que era fillo do malogrado
presidente da repblica Sidnio Pais. Como saba da boa relacin que
Boullosa tia cos carboeiros de Lisboa, Pedro Bessa da Silva Pais pediulle
que introducise naquel medio o seu irmn Antnio, que na poca tia a
concesin de Shell en Portugal co fin de que as compras pasasen a ser feitas a aquela empresa holandesa-britnica.
Unha vez de volta en Lisboa, Manoel Cordo Boullosa entrou en contacto con Antnio Bessa da Silva Pais e de a resultou unha nova e excelente
oportunidade de negocio, unha vez que se converteu en comisionista de
Shell. Deseguido, reconverteu o negocio paterno do carbn e pasou a dedicarse ao fornecemento de combustibles para coches, ao mesmo tempo
que abra a sa primeira oficina, na ra dos Caetanos. A iniciativa de Boullosa coincidiu cun momento de viraxe na vida poltica e econmica de
Portugal. Estamos en 1926, ano no que proclamada a ditadura militar
a cal, algns anos mis tarde, abrir as portas ao rxime do Estado Novo
de Salazar, que implantar unha economa corporativa, ao mesmo
tempo que se asista a unha mellor definicin e estruturacin a aquel que
vira ser o moderno sector dos combustibles; as constitese un mercado
que comezaba a ter algn peso na economa nacional.3 En 1919 fundrase
a firma Costa & ribeiro, Lda., dedicada comercializacin de combustibles, que en 1929 se asociar con Atlantic refining Company e d orixe
FErNANDES (2003).
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
FErNANDES (2003).
550
551
FErNANDES (2003).
HENrIQUES (2003).
Empresarios de Galicia
FErNANDES (2003).
FErNANDES (2003).
552
Instalacins da SONAP,
nos seus inicios
553
HENrIQUES (2003).
Empresarios de Galicia
xeiras ligadas aos grandes grupos petrolferos, que por aquel entn abastecan
Portugal, as cales reaccionaran moi negativamente lexislacin promulgada
e chegaran a ameazar con que non a respectaran. Poucos meses despois
da promulgacin da lexislacins sobre petrleos, xorde unha empresa
romanesa independente a redeventza que saba dos propsitos portugueses, interesada en investir no refinamento, a cal termina por presentar
un pedido formal para instalar unha refinara na rea de Lisboa.10
Deste xeito, en 1936, foille concedida redeventza, sociedade annima con sede en Bucarest, a autorizacin para instalar unha refinara de
petrleos brutos e os seus derivados. romana era un importante produtor
de petrleo antes da segunda guerra mundial e, tanto a tecnoloxa da que
entn dispoa, coma o seu persoal tcnico, desenvolveran un papel relevante nos primeiros anos da actividade portuguesa do refinado. O 8 de
abril de 1938 estableceuse un acordo entre o Instituto Portugus de Combustveis (creado en 1933, con funcins de apoio tcnico e de fiscalizacin), a sociedade redeventza e Martin Sain, un cidadn romans de
orixe xuda radicado en Francia, para a instalacin dunha refinara de petrleo. Este acordo estipulaba a instalacin dunha refinara, cunha exclusividade de dez anos, cunha capacidade de elaboracin anual mnima de
150.000 toneladas de petrleo bruto, a travs da constitucin dunha sociedade portuguesa anda que os capitais fosen de orixe romanesa
con 15 millns de escudos de capital, dos cales 1/3 seran do Estado portugus. En compensacin, o Estado garanta un mercado de 50% do
consumo dos produtos asignados (gasolina, petrleo, gasleo e fuel leo),
exclundo as vendas para a exportacin e abastecemento de navos e avins
durante 20 anos.11
O 25 de abril de 1938, o Ministerio do Comercio, Industria e Agricultura conceder, finalmente, a licenza para a constitucin de SACOr
(Sociedade Annima Concesionaria da refinacin de Petrleos) en Portugal, a cal ser a primeira empresa petrolfera portuguesa en dominar
todo o proceso, da importacin, transporte, refinado e distribucin dos
produtos petrolferos. SACOr, que iniciaba a sa actividade ao abeiro
10
VAz (2004).
11
FErNANDES (2003).
554
555
12
rOSAS (1986).
13 FErNANDES (2003).
14 PT-TT-AOS/D/C/11/1/2.
15
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
16
HENrIQUES (2003).
17
556
557
segunda guerra mundial, SONAP realizar algns negocios bos. Nun momento no que os pases europeos decidiran reducir nun 30% o consumo
de petrleo, Cordo Boullosa defenda que Portugal non podera cumprir
ese obxectivo; as chegou a convencer ao entn ministro de Economa
para que o autorizase a adquirir o petrleo que puidese aparecer no
mercado libre, anda que a un prezo superior.18 Efectivamente, ao contrario
de Shell e de Vacuum, SONAP conseguiu atopar no mercado internacional
as cantidades de petrleo para garantir un normal abastecemento de Portugal e obter tamn os correspondentes lucros que ese negocio lle proporcionou. Pero, o mis importante, non s evitou o racionamento de petrleo, senn que o xito acadado lle permitiu a Boullosa reclamar unha
maior cota de mercado, a cal foi totalmente concedida polo Goberno. A
partir daquela a situacin da SONAP mellorou substancialmente: o seu
capital ampliouse a 10 millns de escudos, mercou a participacin da Steaua Franaise (que por mor da segunda guerra mundial estaba a atravesar
dificultades) e obtivo autorizacin para a importacin de fuel leo, algo
que anteriormente era unha exclusiva de Sacor e de Shell. En 1953,
ltimo ano no que se rexistraron alteracins nas cotas de distribucin de
combustibles, a situacin era a seguinte: SACOr (50%), Shell (20%), SONAP (16%), Socony-Vacuum (10%) e Atlantic (3%), en contraposicin
18
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
HENrIQUES (2003).
20
FErNANDES (2003).
558
Posto de abastecemento
da SONAP
559
21
HENrIQUES (2003).
Empresarios de Galicia
22
FErNANDES (2003).
23
560
561
24
ANTUNES (1996).
25
FErNANDES (2003).
26
FErNANDES (2003).
27
HEDGES (1989).
Empresarios de Galicia
562
563
28 JArDIM
(1978).
29
ANTUNES (1996).
30
ANTUNES (1996).
Empresarios de Galicia
31
ANTUNES (1996).
564
Refinera da SONAREP na
Matola, cerca de Maputo,
Mozambique
565
Empresarios de Galicia
32
566
567
Ultramarino, fundou o Lissabon Bank AG, en Dsseldorf, do cal foi presidente, as coma do Banco Pinto de Magalhes, en Brasil. Neste ltimo pas
foi tamn administrador do Banco Ita. En decembro de 1973, debido a
que o grupo Jorge de Brito/Jorge Gonalves Pereira se desfixo da maiora
das sas participacins, preto de 40.000 accins, no Crdito Predial Portugus, Manoel Cordo Boullosa converteuse en accionista maioritario deste
banco e asumiu o control do respectivo consello de administracin o 20 de
febreiro de 1974. Malia isto non estara moito tempo sa fronte en virtude das nacionalizacins do sector bancario, que seguiron ao golpe militar
do 25 de abril de 1974.33
Os novos desafos do marcelismo
O crecemento da economa portuguesa, principalmente ao longo da
dcada dos sesenta e comezos da dos setenta durante a cal o produto
interno bruto medrou un 6,2% entre 1959 e 1965 e un 7,5% entre 1966
e 1973, esixa que, ao aproximarse a fin da dcada dos 60, se tomasen
decisins no sentido de crear as iniciativas industriais e as infraestruturas
que a economa necesitaba co fin de garantir aquel ritmo de desenvolvemento. Deste xeito, a partir de 1969 e coincidindo co novo goberno de
Marcello Caetano, que contaba cun pequeno e mis dinmico grupo de
tecncratas, foi impulsada unha serie de grandes proxectos industriais
e de infraestruturas, os cales foron fortemente disputados polos principais
grupos econmicos nacionais, como a CUF, Champalimaud e SACOr.
No que atinxe ao sector petrolfero, que gaaba cada vez mis importancia, foi entn publicado no Dirio do Governo, o 4 de novembro de
1970, unha orde ministerial na que se estableceron as grandes directrices
da expansin da capacidade de refinado e da instalacin das petroqumicas
de aromticos e oleoderivados en Portugal continental; isto desencadear
unha profunda reorganizacin daquel sector, as coma o asentamento das
bases dunha industria petroqumica diversificada. No contorno desta, destacaba a decisin de instalar unha nova grande refinara no sur do pas,
cunha capacidade de fabricacin de 10 millns de toneladas/ano de pe-
33
MArQUES (1989).
Empresarios de Galicia
34
568
569
35
Empresarios de Galicia
36
ANTUNES (1995).
570
571
Mrio Soares.37 Ademais, e manifestando unha vez mis a sa independencia, ao empresario gustballe dicir que nunca despedira a ningun
por motivos polticos: incluso chegou a readmitir en SONAP a dous traballadores da empresa que foran presos pola PIDE, a odiosa polica poltica
do rxime. Tamn procuraba pagar salarios mis altos. Deste xeito, SONAP
fixo en 1969 un plan de pensins de supervivencia,38 aspecto que cmpre
salientar nun pas no que a asistencia social era entn anda moi insuficiente. Do mesmo modo asumiu claramente as sas responsabilidades
sociais, mesmo antes do 25 de abril e a el dbese a fixacin dun salario
mnimo na industria petrolfera, a institucin dun sistema de servizo mdico-hospitalario e a tramitacin de lias de financiamento para que os
traballadores das sas empresas adquirisen casa de seu.
O 25 de abril e as nacionalizacins
Un empresario como Manoel Cordo Boullosa, que estivo ligado a
algns dos maiores proxectos econmicos en Portugal desde a dcada dos
30 e que construu un forte imperio econmico durante o rxime de
Salazar/Caetano co cal mantivera unha relacin privilexiada atopbase necesariamente nunha situacin delicada a partir do momento no
que aconteceu unha ruptura radical que cuestionou fortemente aquel
mesmo rxime. Boullosa comprendeu rapidamente as consecuencias
que podera desencadear a alteracin da situacin poltica en Portugal,
ben no seu imperio econmico, ben en relacin coa sa propia integridade fsica. O golpe de Estado do 25 de abril de 1974 desencadeara, case
que de inmediato, un proceso revolucionario con obxectivos de natureza
socialista, cun poderoso movemento popular que reclamaba a condena
de todos os que estaban implicados no rxime do Estado Novo.
En maio de 1974 a radicalizacin do movemento popular esixiu dos
militares do MFA (Movemento das Forzas Armadas) as coma do I Goberno Provisional, medidas firmes contra todas as personalidades con responsabilidades no rxime deposto, comezando unha vaga de depuracins,
37
AVILLEz (1996).
38
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
39
FErNANDES (2003).
40
FErNANDES (2003).
572
573
FErNANDES (2003).
42
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
43
FErNANDES (2003).
44
FErNANDES (2003).
574
575
45
FErNANDES (2003).
Empresarios de Galicia
576
577
preguntou un da por que nunca contemplara aquela posibilidade, respondeu: Non verdade. Cando Galicia for un pas independente, pensarei
no asunto. Talvez por iso nunca deixara de usar a inconfundible boina
galega.
Fontes documentais
Arquivo Nacional da Torre do Tombo
rumores sobre irregularidades cometidas na SACOr, PT-TT-AOS/D/C/11/
1/2, 07/03/1942-01/06/1944.
Bibliografa
ANTUNES, Jos Freire (org.) (1985): Cartas
particulares a Marcello Caetano, Lisboa,
Publicaes Dom Quixote, 2 volume.
(1996): A guerra de frica: 1961-1974,
Lisboa, Crculo de Leitores.
AVILLEz, Maria Joo (1996): Soares: Ditadura e revoluo, Lisboa, Pblico.
FErNANDES, FILIPE S. (2003): Fortunas &
Negcios, empresrios portugueses do sculo XX, Lisboa, Ocina do Livro.
GONzLEz, Jos Carlos (1995): Manuel
Boullosa: Perl dum homem e da sua aco, Lisboa, Xuventude de Galicia.
HEDGES, David (1989): Notes on MalawiMozambique relations, 1961-1987,
Journal of Southern African Studies, vol.
15, nm. 4, pp. 617-644.
HENrIQUES, Soa Teives: O desenvolvimento do sector petrolfero em Portugal
(1944-1961), 2003; UrL: www.historiaenergia.com/imagens/conteudos/OP1
(STH).
JArDIM, Jorge (1978): Rodsia o escndalo
das sanes, [Lisboa], Intervenao.
MArQUES, A. H. de Oliveira (1989): Companhia Geral de Crdito Predial Portugus: 125 anos de histria, Lisboa, Crdito
Predial Portugus (colab. de Jorge ramos
do , e Srgio Bustorff Fortunato).
PErEIrA, Jos Aser Castillo (2002): A SONAP
no comrcio e indstria de petrolferos,
en Arlindo BArBOSA HENrIQUES et al.:
65 anos de petrleo en Portugal: Uma histria de interesses, de aco e de progresso,
Lisboa, Companhia das Cores.
rIBEIrO, Jos Flix, Lino GOMES FErNANDES e Maria Manuel CArrEIrA rAMOS
(1987): Grande indstria, banca e grupos nanceiros1953-73, Anlise Social,
XXIII (99), pp. 945-1018.
rOSAS, Fernando (1986): O Estado novo nos
anos trinta: elementos para o estudo da
natureza econmica e social do salazarismo
(1928-1938), Lisboa, Editorial Estampa.
VAz, Carlos Lopes (2004): A engenharia
na indstria petrolfera, en AA. VV.: Momentos de inovao e engenharia em Portugal no sculo XX, Lisboa, Publicaes
Dom Quixote, vol. III, pp. 308-318.