Expla Nacion S

Deseo e Construcin de Obras Lineais
Unha coleccin orientada a editar materiais docentes de

calidade e pensada para apoiar o traballo de profesores
e alumnos de todas as materias e titulacins da universidade
Explanacins
Alberte Castro Ponte e Carlos Nez Temes
ISBN 978-84-9887-557-7
9 788498 875577
Grao en Enxeara Civil
Departamento de Enxeara Agroforestal

Escola Politcnica Superior
Vicerreitora de Extensin
Universitaria, Cultura e Sociedade
Explanacins

Universidade de Santiago de Compostela, 2011
Deseo
Unidixital
Edita
Vicerreitora de Extensin Universitaria,
Cultura e Sociedade da
Universidade de Santiago de Compostela
Servizo de Publicacins
da Universidade de Santiago de Compostela
Imprime
Unidixital
Servizo de Edicin Dixital da
Universidade de Santiago de Compostela
Dep. Legal: C 259-2011
ISBN 978-84-9887-557-7
ADVERTENCIA LEGAL: reservados todos os dereitos.

Queda prohibida a duplicacin, total ou parcial desta
obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrnico, mecnico, gravacin, fotocopia ou outros) sen
consentimento expreso por escrito dos editores.
MATERIA: Deseo e Construcin de Obras Lineais

TITULACIN: Grao en Enxeara Civil
PROGRAMA XERAL DO CURSO
Localizacin da presente unidade didctica
MDULO I: Enxeara de estradas
Unidade 1. Enxeara do trfico
Introducin
Elementos da circulacin
Variables caractersticas do trfico por estrada
Estudos de trfico
Capacidade e niveis de servizo en circulacin continua
Unidade 2. Trazado de estradas
Introducin
Parmetros bsicos: velocidade e visibilidade
A traxectoria dos vehculos. Interacin roda - pavimento
Trazado en planta
Trazado en alzado
Seccin transversal
Unidade 3. Explanacins
Introducin
Estudos xeolxicos e xeotcnicos
Compactacin
Capacidade de soporte
Construcin de explanacins
Formacin das explanadas. Estabilizacin
Unidade 4. Drenaxe
Introducin
Drenaxe superficial
Drenaxe subterrnea
Unidade 5. Firmes e conservacin de vas
Descricin e funcins dos firmes
Caractersticas funcionais e estruturais
Constitucin do firme e funcins das sas capas
Materiais empregados na formacin de firmes
Tipoloxas de firmes
Factores de deseo
Conservacin de vas
MDULO II: Enxeara de ferrocarrs
Unidade 6. O Ferrocarril
Unidade 7. Estrutura da va
Unidade 8. Deseo xeomtrico da va
Unidade 9. Mecnica da va
Unidade 10. Conservacin e reparacin da va
UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 3
NDICE
Presentacin ................................................................................................... 7
Obxectivos ...................................................................................................... 8
Os principios metodolxicos ........................................................................... 8
Actividades propostas .................................................................................... 8
Os contidos bsicos ....................................................................................... 9
1. Introducin ..................................................................................... 9
2. Estudos xeolxicos e xeotcnicos ............................................... 10
2.1. Obxectivos ................................................................... 10
2.2. Clasificacin dos solos ................................................ 10
3. Compactacin .............................................................................. 12
3.1. Conceptos xerais ......................................................... 12
3.2. Diagrama densidade seca - humidade ........................ 13
3.3. Factores que inflen na compactacin ........................ 14
3.4. Avaliacin cuantitativa en laboratorio:
o ensaio Proctor ..................................................... 17
3.5. Avaliacin cuantitativa en obra: o mtodo nuclear ...... 18
4. Capacidade de soporte ............................................................... 21
4.1. Conceptos xerais ......................................................... 21
4.2. Factores que inflen na capacidade de soporte.......... 21
4.3. Avaliacin cuantitativa en laboratorio:
o ensaio CBR ......................................................... 22
4.4. Avaliacin cuantitativa en obra:
o ensaio de carga con placa .................................. 23
5. Construcin de explanacins ...................................................... 25
5.1. Condicionantes ............................................................ 25
5.2. Operacins de construcin .......................................... 26
6. Formacin de explanadas ........................................................... 31
6.1. A explanada ................................................................. 31
6.2. Clasificacin e formacin das explanadas .................. 31
6.3. Estabilizacin de solos ................................................ 32
Avaliacin da unidade didctica ................................................................... 34
ndice de figuras ........................................................................................... 35
Bibliografa .................................................................................................... 36
PRESENTACIN
Esta unidade didctica forma parte do primeiro mdulo da programacin da
materia Deseo e Construcin de Obras Lineais do segundo curso do
Grao en Enxeara Civil, que se dedica a sentar as bases da enxeara de
estradas.
No primeiro tema do mdulo (UD1) presntanse os conceptos
bsicos relacionados co trfico por estrada necesarios para poder abordar o
deseo xeomtrico, a construcin e a conservacin dunha estrada.
A continuacin, no segundo tema (UD2), estdanse os conceptos
fundamentais, as bases tericas e os condicionantes normativos do deseo
xeomtrico ou trazado dunha estrada. Analzanse, un por un, os diversos
aspectos do proceso de deseo: trazado en planta, trazado en alzado e
seccin transversal.
Coa presente unidade didctica, inciase a parte do mdulo cunha
maior dedicacin aos aspectos construtivos dunha estrada.
Nesta unidade estdanse as obras de explanacins, que xunto as
obras de drenaxe (UD4) constiten a infraestrutura dunha estrada.
Explcanse os conceptos tericos e normativos relacionados co deseo e a
construcin das explanacins: a clasificacin e seleccin dos materiais, os
parmetros de deseo e os seus ensaios de caracterizacin, as operacins
de construcin, e por ltimo, a clasificacin, formacin e estabilizacin de
explanadas.
O mdulo pchase cun tema no que se aborda a problemtica do
deseo, construcin e conservacin dos firmes (UD5), que constiten a
superestrutura dunha estrada. Moitos dos contidos desta unidade didctica
empregaranse de novo neste derradeiro tema.
No segundo mdulo da materia estdase o deseo, construcin e
conservacin doutra tipoloxa de obra lineal, os ferrocarrs. Estas das
tipoloxas, estradas e ferrocarrs, teen moitas cousas en comn, polo que
unha gran cantidade dos contidos traballados no primeiro mdulo sern de
gran utilidade, senn directamente mediante certas adaptacins, na
segunda parte da materia.
A temtica que se traballa nesta unidade didctica est
estreitamente vinculada coa enxeara do terreo, e principalmente, cos
contidos das materias Enxeara do Terreo e Obras Xeotcnicas II. Para
un correcto seguimento da unidade didctica, necesario que o alumnado
tea claros os conceptos relativos a descricin e clasificacin dos solos.
A unidade didctica imprtese nun total de cinco horas de clase,
entre clases expositivas e prcticas de laboratorio, anda que debe terse en
conta que moitos dos contidos estn relacionados coas materias citadas
anteriormente.
Ademais de aos alumnos de 2 curso do Grao en Enxeara Civil, os
contidos presentados poden serlle de utilidade a outros docentes ou
profesionais do sector que desenvolvan a sa actividade no mbito do
deseo, construcin ou conservacin destas tipoloxas de infraestrutura do
transporte.
OS OBXECTIVOS
-Coecer os conceptos tericos fundamentais e os parmetros bsicos de
deseo das explanacins.
-Recoecer as tcnicas e a maquinaria empregada nas diferentes fases de
construcin das explanacins.
-Saber realizar os principais ensaios de laboratorio relacionados cos
materiais empregados nas explanacins e interpretar os resultados que
proporcionan.
-Saber aplicar a normativa vixente.
OS PRINCIPIOS METODOLXICOS
-Os principios tericos e os contidos fundamentais exporanse nas clases
expositivas. Para iso, o profesor empregar os medios audiovisuais da aula
para a realizacin de presentacins.
-O alumno elaborar ao finalizar cada sesin presencial un resumo dos
contidos traballados, no que se recollan as sas reflexins sobre a temtica
abordada.
-Para complementar os contidos tericos e normativos relacionados coa
compactacin e a capacidade de soporte dos solos, o alumnado deber
facer unha prctica de laboratorio na que ter a oportunidade de realizar en
grupos reducidos os ensaios explicados nas sesin expositivas.
-Unha vez finalizada a prctica, cada grupo deber entregar un informe
descritivo no que se detallarn os equipos empregados, o procedemento, os
resultados obtidos e unha breve interpretacin dos mesmos. Os grupos
tern a oportunidade de elaborar unha versin definitiva do informe,
inclundo as correccins e suxestins realizadas polo profesor.
-Para un mellor coecemento das tcnicas e da maquinaria, propense a
realizacin de visitas a obras, fra do horario contemplado para a unidade
didctica, nas que se estean realizando labores de construcin de
explanacins.
ACTIVIDADES PROPOSTAS
Como ampliacin e aplicacin dos contidos tericos traballados nas sesins
expositivas, proponse a realizacin das seguintes actividades:
prctica de laboratorio (3 horas) onde se realizarn en grupos
reducidos os principais ensaios relacionados coas explanacins;
anlise de datos de ensaios reais, tanto de laboratorio como de
obra, co obxectivo de interpretar e comentar os resultados obtidos;
visitas a obra para ilustrar os coecementos relativos as tcnicas e
a maquinaria de construcin empregada nas obras de explanacins.
8 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins
OS CONTIDOS BSICOS
1. Introducin
As explanacins, tamn denominadas obras de terra, son actuacins
mediante as cales se modifica o terreo natural existente co obxectivo de
alcanzar unha superficie de apoio adecuada para a superestrutura dunha
estrada, constituda polo firme e as dotacins viarias.
A xeometra desta superficie debe coincidir, cumprindo coas
tolerancias admitidas, coa subrasante definida polo trazado da estrada.
Ademais, debe ter unha capacidade de soporte apropiada que lle permita
resistir o peso propio da superestrutura e das cargas de trfico previstas,
sen sufrir deformacins excesivas.
As explanacins clasifcanse en tres tipos en funcin da necesidade
de achegar ou retirar material do terreo natural:
-desmonte: se preciso retirar material;
-recheo: se preciso aportar material;
-a media ladeira: se preciso realizar ambas operacins.
A sa vez, os recheos denomnanse dun modo diferente en funcin
do tamao caracterstico das partculas do material empregado na sa
construcin.
-terrapln: tamao caracterstico entre 0 e 10 cm;
-pedrapln: tamao caracterstico entre 10 e 60 cm;
-todo un: tamao caracterstico entre 0 e 30 cm.
Dentro do orzamento de execucin dunha va, as explanacins
representan unha das partidas de gasto mis elevadas. Por iso, e tendo en
conta criterios medioambientais, fundamental alcanzar, durante a fase de
deseo da estrada, unha solucin de equilibrio que permita compensar, en
gran medida, os volumes de material entre desmontes e recheos.
Doutra banda, o seu elevado custo econmico e a dificultade de
realizar tratamentos ou reparacins durante a fase de explotacin dunha
estrada, esixen unha correcta execucin das obras de explanacins para
garantir unha adecuada explotacin sen elevados gastos en conservacin.
Figura 1.1: Obras de explanacins
2. Estudos xeolxicos e xeotcnicos

2.1. Obxectivos
Para poder levar a cabo unha correcta execucin das obras de
explanacins, unha tarefa indispensable a realizacin dos estudos e dos
recoecementos xeolxicos e xeotcnicos necesarios, que permitan prever
os posibles problemas e propor solucins para evitar os ou limitar os seus
efectos ata lmites aceptables.
Os problemas xeotcnicos mis habituais neste tipo de obras son:
asentos excesivos do terreo, inestabilidade de noiros, erosins e
socavamentos, etc; sendo as principais causas da sa aparicin o emprego
de materiais de caractersticas inadecuadas, unha execucin defectuosa ou
inaxeitada e, por ltimo, a accin da auga.
Os estudos e recoecementos dbense realizar de forma que
permitan estudar en detalle os seguintes aspectos:
-escavabilidade dos materiais que constiten o terreo natural;
-grao de aproveitamento dos materiais e posibles tratamentos;
-localizacin de canteiras e prstamos;
-estabilidade de desmontes e recheos;
-inclinacin necesaria dos noiros;
-capacidade de soporte das explanadas;
-mtodo construtivo mis axeitado;
-asentos previsibles e eventuais tratamentos para reducilos;
-erosionabilidade dos materiais;
-posicin do nivel fretico;
-cimentacin de estruturas.
2.2. Clasificacin dos solos
O Pliego de Prescripciones Tcnicas Generales para Obras de
Carreteras y Puentes (PG-3) no seu artigo n 330 establece unha
clasificacin dos solos para o seu emprego na construcin de recheos tipo
terrapln.
Esta clasificacin ordena os solos en cinco categoras de maior a
menor calidade: solos seleccionados, adecuados, tolerables, marxinais e
inadecuados; en funcin dunha serie de parmetros relacionados coas
propiedades dos solos.
Ademais, o PG-3 define as zonas que constiten un recheo deste
tipo, e establece que categoras de solos se poden empregar en cada unha
delas. Estas zonas son as seguintes:
-coroacin: zona superior sobre a que se asenta o firme;
-cimento: zona inferior en contacto coa superficie de apoio;
-ncleo: zona intermedia entre a coroacin e o cimento;
-lombo: zona exterior que constite os noiros.
A zona de coroacin a mis importante xa que sobre ela se
apoiar a superestrutura da estrada. Por iso, nesta zona soamente se
permite o emprego de solos seleccionados e adecuados. En cambio, nas
restantes zonas, ademais de solos seleccionados e adecuados, admtense

tamn solos tolerables.
Figura 2.1: Clasificacin dos solos
Figura 2.2: Criterio de clasificacin dos solos segundo a sa plasticidade
Figura 2.3: Zonas dun recheo tipo terrapln
3. Compactacin
3.1. Obxectivos
Para cumprir axeitadamente a sa funcin, unha boa infraestrutura
dunha estrada debe ter unhas propiedades que, inicialmente, os solos
empregados na sa construcin non posen.
Estas propiedades son: estabilidade volumtrica e resistencia. A
infraestrutura debe manter as sas dimensins, e non debe deteriorarse
baixo o efecto das cargas de trfico, o peso propio dos recheos e do firme,
as infiltracins de auga e os axentes climticos.
Para alcanzar estas propiedades pdense aplicar varios
tratamentos, sendo o mis empregado o proceso de compactacin, polo seu
reducido custo econmico e a sa elevada eficacia.
No proceso de compactacin os materiais estndense en capas ou
camadas de espesor uniforme. A cada unha destas capas aplcaselle unha
determinada cantidade de enerxa mecnica por medio de mquinas
pesadas denominadas compactadores.
Deste xeito, consguese un aumento da densidade do solo e do
rozamento interno entre partculas; e unha reducin dos ocos existentes
entre partculas. Como consecuencia, aumntase a resistencia mecnica do
solo, redcese o risco de deformacin volumtrica, e protxese o solo dos
axentes atmosfricos que poderan alterar as sas propiedades fsicas e
qumicas.
moi importante destacar as diferenzas existentes entre os
procesos de compactacin e consolidacin dun solo para evitar calquera
tipo de confusin.
Ambos procesos producen un aumento da densidade do solo. Na
compactacin consguese mediante a expulsin rpida de aire por mor da
actuacin de maquinaria de compactacin. En cambio, na consolidacin
alcnzase mediante a expulsin lenta de aire e auga por mor do peso propio
e das sobrecargas. Polo tanto, a compactacin un proceso rpido e de
carcter artificial, mentres a consolidacin un proceso lento e de carcter
natural.
Para poder executar de forma axeitada o procedemento de
compactacin preciso levar a cabo as seguintes tarefas:
-seleccionar os materiais mis axeitados en funcin das

caractersticas resistentes que se pretenden alcanzar despois do proceso
de compactacin;
-seleccionar a maquinaria mis adecuada para o material escollido;
-definir os detalles do proceso: espesor das camadas, nmero de
pasadas e humidade ptima de compactacin;
-establecer un procedemento de control da calidade cun criterio
claro para poder aceptar ou rexeitar a compactacin.
3.2. Diagrama densidade seca - humidade
Durante a compactacin prodcese un aumento da densidade do
solo por mor da reducin do volume de ocos e a expulsin do aire. Non
obstante, a cantidade de auga que contn o solo non se modifica e, polo
tanto, a humidade do solo non vara. Por iso, o parmetro mis axeitado
para controlar o proceso de compactacin a densidade seca (d) ou, no
seu lugar, o peso especfico (d) do solo.
Este parmetro acta como un indicador intermedio da calidade da
compactacin e ser preciso alcanzar un determinado valor para a sa
aceptacin. O adxectivo intermedio emprgase para deixar constancia de
que o obxectivo da compactacin non alcanzar unha determinada
densidade seca, senn que o solo compactado tea unha capacidade de
soporte axeitada.
O estado dun determinado solo pdese analizar mediante o
diagrama densidade seca humidade, en funcin das sas fases. A
humidade do solo (w) represntase no eixo de abscisas, e a densidade seca
(d) no eixo de ordenadas.
Figura 3.1: Diagrama densidade seca humidade

Inicialmente, un solo sen compactar presenta unha humidade, unha

densidade seca e un determinado grao de saturacin (Sr). Despois da
compactacin, a densidade seca incremntase debido reducin do volume
de ocos ocupado polo aire, pero a humidade permanece constante.
A compactacin ser efectiva cando se acade un determinado valor
de densidade seca. Porn, debido gran variabilidade de comportamento
dos solos, non se pode establecer un valor absoluto de densidade seca
como criterio de aceptacin da compactacin.
Recrrese a un valor relativo denominado grao de compactacin
que se obtn comparando o valor obtido despois da compactacin cun valor
de referencia determinado no laboratorio para ese solo especfico.
3.3. Factores que inflen na compactacin
O valor de densidade seca que se pode alcanzar coa compactacin
depende principalmente dos seguintes factores: a humidade do solo, a
magnitude e o mecanismo de aplicacin da enerxa de compactacin, e por
ltimo, o tipo de solo.
3.3.1. Humidade de compactacin
A cantidade de auga que contn o solo infle no resultado final do
proceso de compactacin. Se varias mostras do mesmo solo, con diferentes
humidades, se someten ao mesmo procedemento de compactacin os
valores obtidos de densidade seca non sern os mesmos.
Polo tanto, dbese determinar o valor ptimo de humidade do solo
para o cal se consegue o mximo valor de densidade seca. Para iso,
determnase a curva densidade seca humidade, compactando un nmero
suficiente de mostras de solo con diferentes humidades, mediante un
procedemento normalizado.
Figura 3.2: Curva densidade seca humidade
Pdense distinguir na curva das zonas ben diferenciadas. Unha

zona denominada rama seca na que un aumento da humidade de
compactacin provoca un incremento na densidade seca obtida; e unha
zona denominada rama hmida na que se produce o efecto contrario.
Na rama seca, a auga acta como lubricante entre as partculas
minerais do solo, o que favorece que a enerxa de compactacin se
converta en presin efectiva entre as partculas. Pola contra, na rama
hmida, a cantidade de auga excesiva, o que provoca que gran parte da
enerxa de compactacin se transmita auga en vez de s partculas.
3.3.2. Enerxa de compactacin
A magnitude (E) e o mecanismo de aplicacin da enerxa de
compactacin tamn inflen no proceso. Se o mesmo tipo de solo se
compacta con diferentes enerxas de compactacin, obtense diferentes
curvas densidade seca humidade.
Figura 3.3: Curvas densidade seca humidade obtidas co mesmo solo para diferentes
enerxas de compactacin
Maiores enerxas de compactacin proporcionan maiores valores de

densidade seca mxima e menores valores de humidade ptima.
Polo tanto, pdese conclur que non posible alcanzar calquera
valor de densidade seca aumentando a enerxa de compactacin se o solo
en cuestin ten unha humidade excesiva.
O mecanismo de transmisin da enerxa infle tamn na forma da
curva densidade seca humidade. Existen varios tipos de compactadores
que responden a un ou varios principios de funcionamento: presin esttica
ou compresin (sen ou con amasado), impacto ou vibracin. A eficacia de
cada un deles depende principalmente do tipo de solo que se pretende
compactar.
En solos granulares, os compactadores mis eficaces son os de tipo

vibratorio, mentres que en solos cohesivos obtense valores mis
elevados de densidade seca mediante compresin parcial con amasado,
como a que realizan os compactadores de patas de cabra ou pneumticos.
Figura 3.4: Compactacin por presin esttica sen amasado
Figura 3.5: Compactacin por presin esttica con amasado (esquerda) e por vibracin
(dereita)
3.3.3. Tipo de solo

A curva densidade seca humidade depende tamn do tipo de solo
obxecto da compactacin. Os solos granulares ben graduados son moi
sensibles humidade, o que se traduce en curvas picudas, con valores
altos de densidade seca asociados a humidades ptimas baixas. Pola
contra, os solos arxilosos ou cohesivos caracterzanse por curvas tendidas
con densidades secas mis baixas e humidades ptimas elevadas.
Figura 3.6: Curvas densidade seca humidade obtidas con diversos tipos de solo
(Fonte: Johnson y Sallberg)
3.4. Avaliacin cuantitativa en laboratorio: o ensaio Proctor

O ensaio Proctor un procedemento normalizado que se emprega
para caracterizar no laboratorio o proceso de compactacin dun solo. Este
mtodo permite definir a curva densidade seca humidade para unha
enerxa de compactacin especfica. Unha vez coecida a curva, pdese
determinar a densidade seca mxima que se pode alcanzar no laboratorio
con ese solo e a humidade ptima de compactacin correspondente.
Para definir a curva densidade seca humidade realzase a
compactacin de varias probetas da mesma mostra de solo con diferentes
humidades. Cada unha delas proporciona un valor de densidade seca, o
que permite representar un punto da curva. En xeral, catro ou cinco puntos
son suficientes para definir axeitadamente a curva e posteriormente

determinar a densidade seca mxima e a humidade ptima.
Existen dous tipos de ensaio: o Proctor normal e o Proctor
modificado. O procedemento similar en mbolos dous casos, pero no
Proctor modificado emprgase unha maior enerxa de compactacin e unha
probeta mis grande.
O procedemento normal empregouse de forma xeneralizada ata
mediados do sculo pasado cando se propuxo o procedemento modificado,
como consecuencia do aumento das cargas de trfico, o emprego de
materiais de maiores tamaos, o desenvolvemento da maquinaria pesada
de compactacin, e a utilizacin de ligantes e conglomerantes.
En Espaa, o PG-3 establece como ensaio de referencia o Proctor
modificado, aconsellando a utilizacin do ensaio Proctor normal no caso de
solos expansivos.
3.5. Avaliacin cuantitativa en obra: O mtodo nuclear
O control do proceso de compactacin en obra moito mis
complicado que no laboratorio. En obra difcil conseguir que o solo tea a
humidade ptima establecida a partir do ensaio Proctor, e que a cantidade
de auga estea uniformemente repartida. Ademais, practicamente
imposible comunicar a mesma cantidade de enerxa a todo o volume de
solo. Para superar estas limitacins, en obra ptase por aplicar unha
enerxa de compactacin por unidade de volume maior ca do ensaio
Proctor.
Aplicando unha enerxa maior, obtense unha curva densidade seca
humidade en obra que se sita por riba da correspondente ao ensaio
Proctor realizado no laboratorio. A densidade seca mxima maior en obra
e o valor correspondente de humidade ptima redcese.
Figura 3.7: Curvas densidade seca humidade obtidas co mesmo solo en laboratorio e
obra.
Para aceptar a compactacin dunha capa de solo, necesario

verificar que se alcanzaron unhas condicins mnimas de densidade seca e
humidade establecidas a priori.
Na zona de coroacin, a densidade seca despois da compactacin
debe ser igual ou superior densidade mxima obtida no ensaio Proctor de
referencia; dicir, esxese un 100% do valor de referencia. Nas restantes
zonas, preciso alcanzar un valor de densidade igual o superior o 95% da
densidade de referencia.
En canto humidade, o control faise a travs do grao de saturacin
do solo, xa que este representa moito mellor o seu estado. A humidade do
solo debe ser tal que o grao de saturacin se encontre comprendido entre
os correspondentes a humidades w1 e w2, dun -2% e un +1% da humidade
ptima respectivamente. No caso de solos expansivos ou colapsables, os
lmites de saturacin sern os correspondentes a humidades dun -1% e un
+3% da humidade ptima.
O mtodo mis empregado para a determinacin da densidade seca
e a humidade do solo en obra o mtodo nuclear, baseado nos principios
asociados emisin e absorcin de partculas subatmicas.
A medicin realzase cun aparato que ten unha barra que se
introduce no terreo. Esta barra consta dun emisor de raios gamma, unha
pantalla que impide o seu paso polo seu interior, e un receptor. A cantidade
de fotns gamma que recibe o receptor depende da densidade do medio
(efecto Comptom), permitindo determinar o seu valor indirectamente.
Figura 3.8: Zona de validez ou aceptacin da compactacin en obra
A humidade do solo tamn se pode determinar empregando outro

tipo de partculas, neste caso, partculas alpha que son absorbidas pola
auga.
As vantaxes do mtodo nuclear son

as seguintes:
- un mtodo rpido (10-15 min).
-non destrutivo;
-permite medir varias veces no
mesmo sitio;
-permite medir profundidade
desexada (non superior aos 50 cm);
-permite almacenar datos en
soporte informtico.
Pola contra, os seus inconvenientes
son:
-precisa ser calibrado para cada
tipo de solo;
-debido s sas caractersticas
radioactivas,
require
medidas
de
seguridade especficas, tanto para o seu
almacenamento, como para o seu emprego.
Esxense
operadores
cualificados
e
autorizados.
Figura 3.9: Aparato empregado na aplicacin do

mtodo nuclear (Troxler)
Figura 3.10: Operario medindo a densidade e a humidade dunha capa de coroacin co

mtodo nuclear
4. Capacidade de soporte
4.1. Conceptos xerais
As obras de explanacins deben proporcionar unha superficie de
apoio cunha regularidade xeomtrica e unha resistencia mecnica axeitada
de xeito que poida resistir as cargas do firme e as cargas de trfico sen
excesivas deformacins.
Cando se fai referencia s caractersticas xeomtricas desta
superficie de apoio emprgase o termo explanada. Pola contra, cando se fai
alusin a sa capacidade de soporte emprgase o termo cimento do firme.
O cimento do firme est constitudo polas capas de solo
inmediatamente inferiores explanada e o seu estudo fundamental para
garantir un correcto comportamento do firme durante a fase de explotacin.
Figura 4.1: Firme, explanada e cimento do firme
Tradicionalmente, analizbase exclusivamente o comportamento da

zona de coroacin. Porn, na actualidade, estdase o comportamento
resistente non s da zona de coroacin senn tamn das sas capas de
apoio, acadando espesores totais de polo menos 1 m.
As cargas de trfico actan directamente sobre o firme que ten a
misin de distribulas a travs das sas capas ata acadar o cimento. Deste
xeito, as cargas que chegan ao cimento son moito menores cs iniciais
debido atenuacin de tensins que se produce nas capas do firme.
Se o cimento presenta unha calidade insuficiente ser necesario
incrementar os espesores das capas de firme para reducir as tensins
transmitidas. Tendo en conta que a partida de firmes consume unha
elevada cantidade do orzamento dunha obra deste tipo, fundamental
contar con cimentos da mellor calidade posible.
Para determinar a calidade dun cimento analzase a sa resistencia
deformacin baixo as cargas de trfico, denominada capacidade de
soporte.
4.2. Factores que inflen na capacidade de soporte
A capacidade de soporte depende principalmente dos seguintes
factores:
-a resistencia ao esforzo cortante dos materiais que constiten o
cimento. Este parmetro depende sa vez da forma das partculas, a
densidade seca acadada e a humidade de compactacin.
-as variacins de humidade que se producen na zona. En xeral, os

solos presentan unha menor capacidade de soporte a medida que se
incrementa a humidade.
4.3. Avaliacin cuantitativa en laboratorio: O ensaio CBR
O ensaio CBR un procedemento normalizado empregado para
determinar en laboratorio a capacidade de soporte dun solo. Consiste en
someter unha mostra de solo penetracin dun pistn a unha velocidade
constante, e comparar o seu comportamento co correspondente a unha
mostra patrn de referencia.
A capacidade de soporte do solo exprsase en funcin do ndice
CBR que representa a porcentaxe da forza exercida por un pistn sobre o
solo con respecto forza exercida sobre a mostra patrn, cando o pistn se
introduce a unha velocidade de penetracin constante.
Para determinar o ndice CBR mdense as deformacins dunha
probeta de solo a medida que se vai aumentando a forza exercida polo
pistn.
O solo debe estar previamente compactado coa humidade ptima
obtida no ensaio Proctor de referencia. Ademais, para simular o efecto do
firme sitase sobre o solo unha sobrecarga.
Figura 4.2: Representacin grfica dos resultados dun ensaio CBR
O ndice CBR obtense a partir das forzas necesarias para penetrar

no solo 2,50 mm e 5,00 mm, denominadas F1 e F2 respectivamente,
aplicando a seguinte expresin:
F
F
CBR max 1 , 2 100
13,2 20,0
Este valor depende do grao de compactacin da probeta.
Para determinar o ndice CBR de proxecto realzase o

procedemento con tres probetas compactadas con diferentes enerxas. A
norma UNE 103502/1995 establece que as enerxas de compactacin de
cada probeta deben ser iguais o 25%, 50% e 100% da correspondente ao
ensaio Proctor de referencia.
Para cada probeta obtense a sa densidade seca e o seu ndice
CBR, e represntanse nun grfico. Determnase a curva de mellor axuste e
seleccinase como CBR de proxecto o correspondente densidade seca
mnima esixida en obra (figura 4.3).
Tendo en conta que a densidade seca mnima esixida pode chegar
a ser do 100% da densidade obtida no ensaio Proctor, pode ser
recomendable empregar outras enerxas de compactacin para mellorar a
interpolacin, por exemplo enerxas iguais o 20%, 50% e 120% da enerxa
de referencia.
Figura 4.3: Determinacin grfica do CBR de proxecto
O PG-3 no seu artigo n 330 establece un valor mnimo esixible en

funcin da zona considerada. Na zona de coroacin dbese empregar un
material cun CBR 5, mentres que no ncleo e no cimento suficiente cun
material de CBR 3.
4.4. Avaliacin cuantitativa en obra: O ensaio de carga con
placa
O ensaio de carga con placa emprgase para avaliar a capacidade
de soporte en obra dunha capa que xa foi compactada.
Consiste na aplicacin dunhas cargas determinadas sobre unha
placa circular apoiada sobre a capa de solo que se quere avaliar.
Figura 4.4: Execucin dun ensaio de carga con placa
Analizando a resposta da capa en forma de asentos, pdese

relacionar a presin exercida pola placa e os asentos inducidos. A relacin
existente entre estas variables depende directamente da capacidade de
soporte da capa.
Durante o ensaio aplcanse dous ciclos de carga cunha descarga
intermedia e vanse anotando os asentos inducidos. Cada ciclo debe
consistir polo menos en seis ou mis escalns de carga de valor
aproximadamente constante.
Unha vez rematado o ensaio, represntanse nun grfico as cargas

aplicadas e os seus asentos correspondentes, e determnanse os mdulos
de compresibilidade de cada ciclo de carga mediante a seguinte expresin:
ME
pi
D
si
onde
ME
pi
si
D
Mdulo de compresibilidade
Diferenza de carga especfica entre dous escalns de carga
Diferenza de asentos obtida da aplicacin de pi
Dimetro da placa
O mdulo de compresibilidade serve para avaliar cuantitativamente

a capacidade de soporte do solo en cuestin.
O PG-3 establece dous criterios de aceptacin: por unha banda, o
mdulo de compresibilidade obtido no segundo ciclo de carga (Ev2) debe ser
igual ou superior a un valor mnimo establecido en funcin do tipo de
material e da zona onde se dispoa; por outra banda, a relacin (K) entre os
mdulos de compresibilidade do segundo (Ev2) e do primeiro ciclo (Ev1) debe
ser inferior ou igual a 2,2.
Figura 4.6: Mdulos de compresibilidade mnimos segundo o material e a sa zona de

colocacin
5. Construcin de explanacins
5.1. Condicionantes
Na fase de planificacin da execucin das explanacins necesario
ter en conta a existencia dunha serie de condicionantes que poden afectar
aos traballos de construcin. Estes condicionantes poden ser de dous tipos:
externos e internos.
Os condicionantes externos mis importantes son:
-grao de proteccin ambiental (posibilidade de contar con prstamos
e vertedoiros, limitacins de envergadura das obras);
-paradas obrigatorias en certas pocas do ano;
-necesidade de realizar desvos de trfico;
-mantemento do trfico en ampliacins sen posibilidade de desvos.
Os condicionantes internos ms destacados son:
-meteoroloxa
-ritmo de producin.
5.2. Operacins de construcin

As obras de explanacins teen por obxectivo proporcionar unha
superficie de apoio adecuada, cunha xeometra regular, unha capacidade
de soporte elevada e repartida uniformemente, e unha suficiente proteccin
ante a accin da auga.
Para alcanzar este obxectivo necesario que a sa construcin se
realice seguindo unha serie de operacins que teen un orden cronolxico
establecido. Estas operacins son as seguintes:
-operacins previas;
-arranque;
-carga e transporte de materiais;
-estensin;
-compactacin;
-control de calidade;
-terminacin e refino das superficies.
5.2.1. Operacins previas
Previamente, antes do comezo dos traballos especficos de
construcin das explanacins necesario realizar unha serie de
preparativos na zona onde se vai a localizar a obra.
Dbese proporcionar acceso traza da obra. Os accesos deben
permitir unha circulacin segura e cunha velocidade considerable para non
retardar os traballos.
Se existe unha estrada prxima pdese empregar como eixo
principal do que saen os diversos accesos. Neste caso fundamental ter en
conta o aumento de trfico pesado e valorar a necesidade de reforzar a va.
Ademais, preciso levar a cabo a retirada das servidumes e os
servizos que afecten traza, e que poidan converterse nun risco potencial
ou unha incomodidade para os traballos. Os casos mis comns son a
retirada de camios, lias elctricas, lias de gas, lias de abastecemento,
lias telefnicas, etc. O custo de retirada e restablecemento dos servizos
dbese contemplar como unha partida mis no orzamento da obra.
Outra operacin previa son os traballos de despexe e roza. O
despexe consiste na eliminacin dos elementos fsicos (edificacins,
estruturas, rbores, etc.) que supoen un obstculo para os equipos de
construcin de explanacins. Os traballos de roza teen por finalidade a
retirada da cuberta vexetal (terra vexetal, herba e arbustos) que cobre o
terreo. primordial que as operacins de despexe e roza tean o menor
impacto ambiental posible, procurando conservar a maior cantidade posible
de especies.
Para rematar, dbense construr tamn as obras de drenaxe
transversal xa que, como lxico, os recheos situaranse sobre elas.
Ademais, na medida que sexa posible, conveniente iniciar a construcin
dos sistemas de drenaxe subterrnea para conseguir un descenso do nivel
fretico e facilitar a execucin das explanacins.
5.2.2. Arranque
O primeiro que hai que facer para poder retirar material daquelas
zonas onde sexa preciso desagregalo e separalo en porcins mis
pequenas, de xeito que sexa posible o seu transporte mediante equipos
mecnicos. O proceso mediante o cal se realiza esta operacin denomnase
tecnicamente arranque.
En funcin da maior ou menor dificultade para escavar os materiais,
o PG-3 clasifica as escavacins en tres tipos: escavacin en terra, en terreo
de trnsito ou en rocha. Cada tipo de escavacin require procedementos e
maquinaria especfica e, evidentemente, ter un custo econmico diferente.
No primeiro caso, escavacin en terra, pdense empregar diferentes
medios mecnicos:
-pa escavadora hidrulica de eirugas (figura 5.1): emprgase con
materiais brandos con certa cohesin ou en escavacins de grandes
dimensins. Non necesita axuda de tractores para escavar e pode traballar
en terreos hmidos ou irregulares;
-explanadora ou bulldozer (figura 5.2): traballa de xeito horizontal;
dicir, escavando sucesivas capas de terreo. Emprgase cando a distancia
de transporte curta;
-mototrailla (figura 5.3): traballa de xeito similar explanadora, pero
ademais da funcin de arranque integra as funcins de carga, transporte e
descarga.
En terreos mis difciles de escavar, escavacin en terreo de
trnsito, a maquinaria anterior non proporciona rendementos suficientes.
Nese caso, se o material a escavar relativamente brando e est
parcialmente fisurado pdense empregar escarificadores para facilitar os
traballos. Esta ferramenta ten un nmero variable de dentes que penetran
no terreo profundidades de ata 60 cm a medida que arrastrada por un
tractor de potencia considerable.
Por ltimo, a escavacin en rocha caracterzase pola presenza de
materiais de escasa escavabilidade o que non permite recorrer aos medios
anteriores. Ante esta situacin, a solucin o emprego de explosivos en
diversas operacins de voadura. Para iso, realzanse unha serie de
perforacins na roca onde se colocan os explosivos que posteriormente
sern detonados.
Na planificacin dunha operacin de voadura hai que ter en conta
unha serie de parmetros: resistencia da roca, tamao mximo desexado,
disposicin e magnitude da carga, secuencia de voadura, seguridade, nivel
fretico, etc.
5.2.3. Carga e transporte
Unha vez disgregado o material hai que cargalo nunha mquina
adecuada e transportalo ata a sa localizacin definitiva. A seleccin da
maquinaria depende principalmente da distancia de transporte:
-distancias > 1 km: pa cargadora + camins. O nmero ptimo de
camins depende da distancia, sendo desexable que o tempo de espera da
pa cargadora sexa o mnimo posible.
-distancias entre 50 m e 2 km: mototrailla (scrapper). Son de gran

eficacia se o transporte realzase dentro da propia obra e o material
escavado de escasa cohesin e escasos centmetros de tamao mximo.
-distancias < 50 m: explanadora (p de empuxe ).
Figura 5.1: Pa escavadora cargando nun camin o material escavado
Figura 5.2: Explanadora (bulldozer) con escarificadores na parte traseira
Figura 5.3: Mototrailla
5.2.4. Extensin
Os materiais empregados na construcin de explanacins dbense
estender en capas ou camadas regulares dun determinado espesor que
sern compactadas posteriormente.
O espesor que debe ter cada capa depende do tipo e da humidade
do solo, da maquinaria de compactacin que se vaia a empregar e do grao
de compactacin desexado. O obxectivo empregar un espesor que
permita obter o mximo rendemento posible, cumprindo os requisitos de
calidade da compactacin e de capacidade de soporte. En terraplns, os
espesores idneos oscilan entre 0,15 e 0,60 m, anda que en certos casos
pdense alcanzar valores maiores.
O material pode estenderse mediante explanadoras no caso de
camadas grandes, ou mediante maquinaria especializada, xeralmente
motoniveladoras, cando se require unha maior precisin.
Os traballos de extensin deben paralizarse se a temperatura
alcanza valores demasiado baixos (< 2 C) ou en caso de choiva entre
moderada e intensa.
5.1.5. Compactacin
Antes de proceder compactacin das capas de material
necesario definir unha serie de parmetros fundamentais: espesor das
capas, humidade de compactacin, peso do compactador, amplitude e
frecuencia da vibracin, e nmero de pasadas do compactador.
Para iso, realzanse probas de compactacin sobre un tramo que
non pertenza obra definitiva. Os parmetros obtidos neste tramo de proba
servirn de referencia para os traballos de compactacin mentres non sexa
necesario modificalos debido a variacins nas caractersticas dos solos.
5.1.6. Control de calidade
Durante a fase de construcin das explanacins imprescindible
contar cun procedemento establecido de control de calidade que permita
identificar a tempo as posibles deficiencias e aplicar as medidas correctoras
oportunas. O procedemento de control de calidade debe ser acorde ao
obxectivo que se pretende alcanzar e de sinxelo cumprimento.
O control de calidade dbese realizar sobre os materiais, o proceso
e o produto terminado. Na seguinte tboa recllense os procesos ou
ensaios empregados para o control de calidade da compactacin.
O control de calidade do produto terminado ten por finalidade
determinar se a capacidade de soporte do solo unha vez compactado
suficiente para soportar as cargas s que estar sometido sen deformacins
excesivas.
A capacidade de soporte pdese avaliar directamente co ensaio de
carga con placa, pero este procedemento caro e lento, polo que se
emprega en contadas ocasins. Xeralmente, o que se fai comprobar que o
solo alcanzou a densidade seca mnima esixida e ten unha humidade
adecuada mediante o mtodo nuclear, xa que este procedemento moito

mis econmico e consome moito menos tempo.
Tboa 5.1: Procesos ou ensaios de control de calidade da compactacin
Tipo de control
Proceso ou ensaio
Materiais
Identificacin visual (aspecto, humidade, tamao mximo)

Ensaios de identificacin
Ensaios Proctor
Ensaios CBR
Proceso
Tipo de compactador
Peso del compactador
Vibracin: amplitude e frecuencia
Espesor de camada
Calidade do apoio da camada
Humidade do material colocado
Nmero de pasadas
Produto terminado
Ensaios nucleares (densidade e humidade)

Carga con placa (capacidade de soporte)
Mtodo da area (densidade)
Humidade en estufa (humidade)
5.1.7. Terminacin e refino

A ltima operacin da construcin de explanacins a denominada
fase de terminacin e refino, na que se dan os derradeiros retoques as
superficies.
Os seus obxectivos son: axustar a xeometra final s esixencias do
proxecto, garantir un correcto selado da superficie e un comportamento
axeitado como capa de apoio dos firmes (uniformidade, regularidade),
eliminar zonas nos noiros susceptibles de desprendemento, acadar a maior
integracin posible no entorno, etc.
A maquinaria que se soe empregar durante as tarefas de axuste da
xeometra das superficies son as motoniveladoras (figura 5.4) ou
retroescavadoras.
Figura 5.4:
Motoniveladora
6. Formacin das explanadas. Estabilizacin

6.1. A explanada
Anteriormente, definiuse a explanada como a superficie de apoio
das capas de firme da estrada, situada na parte superior do seu cimento.
A explanada como superficie de apoio debe ter unha serie de
caractersticas: xeometra uniforme sen irregularidades, pouco sensible aos
cambios de humidade, e presenza de pendentes que permitan a evacuacin
das precipitacins durante a fase de construcin.
sa vez, o cimento, como elemento resistente debe ser capaz de
soportar o peso propio do firme e das cargas de trfico sen deformacins
excesivas, de forma que se garanta a sa estabilidade volumtrica e a
uniformidade xeomtrica da explanada.
En funcin de como se constita o cimento pdense obter
explanadas de diversa calidade. Anteriormente, no apartado dedicado
capacidade de soporte, mencionouse que existe unha relacin
inversamente proporcional entre a calidade do cimento do firme e o espesor
necesario das capas de firme. Polo tanto, explanadas de boa calidade
permitirn reducir o custo econmico asociado ao firme.
6.2. Clasificacin e formacin das explanadas
A normativa espaola de seccins de firmes (Norma 6.1-IC) clasifica
as explanadas en tres categoras (Tboa 6.1) en funcin do mdulo de
compresibilidade (Ev2) obtido no segundo ciclo do ensaio de carga con
placa.
Tboa 6.1: Categoras de explanada
Categora de explanada
E1
E2
E3
Ev2 (MPa)
60
120
300
Para que unha explanada poida pertencer a unha determinada

categora necesario dispor unha serie de materiais de caractersticas
axeitadas en capas cuns espesores mnimos. A norma 6.1-IC propn unha
serie de combinacins para cada categora en funcin do tipo de material
dispoible. Considera o emprego tanto de solos naturais como de solos
estabilizados in situ.
Para poder interpretar correctamente a figura 6.1 preciso ter en
conta as seguintes consideracins:
-os espesores indicados son os mnimos en calquera punto da
explanada;
-os materiais deben cumprir as especificacins recollidas no PG-3,
ademais das prescricins complementarias da Tboa 6.2;
-para asignar ao solo subxacente unha determinada categora
necesario que tea polo menos 1 m de espesor. Se non as, asgnaselle
unha categora inferior;
-os espesores definidos na figura 6.1 non se poden diminur

mediante a utilizacin de materiais de mellor calidade;
Figura 6.1: Combinacins de materiais e espesores mnimos para a formacin de

explanadas
Para a capa de coroacin, recomndase o emprego de solos

estabilizados in situ, con cal ou cemento, fronte a un aporte directo de solos
sen tratar, por razns de durabilidade e uniformidade da capacidade de
soporte da explanada.
6.3. Estabilizacin de solos
A estabilizacin dun solo un procedemento que pretende alcanzar
os seguintes obxectivos:
-aumentar a sa resistencia deformacin.
-reducir a sa sensibilidade auga.
-controlar a sa estabilidade volumtrica.
-controlar a sa erosin.
Existen dous tipos de estabilizacin: a estabilizacin mecnica,
consistente en mesturar dous ou mis solos de diferentes caractersticas
para obter como produto un solo de suficiente calidade como para empregar
en obra; e a estabilizacin fsica ou qumica, que consiste en engadir
aditivos ao solo que modifican as sas propiedades.
A estabilizacin mecnica unha tcnica que non se emprega moito
debido s sas limitacins. En cambio, a estabilizacin fsica ou qumica
est moi estendida, sendo o cemento e o cal os aditivos mis
frecuentemente empregados.
Se o que se pretende conseguir mellorar lixeiramente as

propiedades dun solo por medio da adicin dunha pequena porcentaxe de
aditivo aditase falar de solo mellorado con. Pola contra, se o obxectivo
obter un solo de moita maior calidade usual denominalo solo estabilizado
con.
Os solos estabilizados clasifcanse en tres tipos (Tboa 6.3) en
funcin das sas caractersticas finais.
Tboa 6.2: Definicin de materiais e prescricins complementarias para o seu uso en
explanacins
Smbolo
Definicin do
material
Artigo
PG-3
IN
Solo inadecuado u
marxinal
330
O seu emprego s ser posible se se

estabiliza con cal ou cemento para
conseguir S-EST 1 ou S-EST 2
Prescricins complementarias
Solo tolerable
330
CBR 3
En capas para formacin de explanadas:
Contido en materia orgnica < 1%
Contido en sulfatos solubles < 1%
Inchamento libre < 1%
Solo adecuado
330
CBR 5 (capa de coroacin CBR 6)
Solo seleccionado
330
CBR 10 (capa de coroacin CBR 12)
Solo seleccionado
330
CBR 20
S-EST 1
S-EST 2
S-EST 3
Solo estabilizado in
situ con cemento ou
cal
512
Espesor mnimo: 25 cm
Espesor mximo: 30 cm
HM-20
Formign de recheo
610
Espesor mnimo: 15 cm
Tboa 6.3: Especificacins de solos estabilizados in situ
Norma
Tipo de solo estabilizado
Caracterstica
Unidade
Contido de cal
ou de cemento
% en masa do
solo seco
CBR, a 7 das
UNE 103502
12
Compresin
simple, a 7
das
MPa
NLT-305
1,5
Densidade
Proctor
modificado
% da
densidade
mxima
UNE 103501
95
97
98
S-EST 1
S-EST 2
S-EST 3
AVALIACIN DA UNIDADE DIDCTICA
Na avaliacin da aprendizaxe dos conceptos tericos traballados na

unidade didctica terase en conta a resposta correcta das cuestins
tipo test e as cuestins curtas formuladas nas probas de avaliacin
da materia: probas curtas de control feitas durante o curso e
exames parciais.
Na prctica de laboratorio valorarase, por unha banda, a correcta

execucin dos ensaios por parte dos grupos e, por outra, os
contidos, a estrutura e a claridade expositiva das das versins do
informe descritivo.
Terase en conta a atencin prestada durante as clases expositivas

e a prctica de laboratorio, e o interese amosado pola materia a
travs dos resumos entregados despois de cada sesin.
.
NDICE DE FIGURAS
1.1:
Obras de explanacins [9]
2.1:
2.2:
2.3:
Clasificacin dos solos [11]

Criterio de clasificacin dos solos segundo a sa plasticidade [11]
Zonas dun recheo tipo terrapln [12]
3.1:
3.2:
3.3:
Diagrama densidade seca humidade [13]

Curva densidade seca humidade [14]
Curvas densidade seca humidade obtidas co mesmo solo para
diferentes enerxas de compactacin [15]
Compactacin por presin esttica sen amasado [16]
Compactacin por presin esttica con amasado (esquerda) [16] e
por vibracin (dereita) [26]
Curvas densidade seca humidade obtidas con diversos tipos de
solo [17]
Curvas densidade seca humidade obtidas co mesmo solo en
laboratorio e obra [18]
Zona de validez ou aceptacin da compactacin en obra [19]
Aparato empregado na aplicacin do mtodo nuclear (Troxler) [20]
Operario medindo a densidade e a humidade dunha capa de
coroacin co mtodo nuclear [20]
3.4:
3.5:
3.6:
3.7:
3.8:
3.9:
3.10:
4.1:
4.2:
4.3:
4.4:
4.5:
4.6:
Firme, explanada e cimento do firme [21]

Representacin grfica dos resultados dun ensaio CBR [22]
Determinacin grfica do CBR de proxecto [23]
Execucin dun ensaio de carga con placa [24]
Representacin grfica dun ensaio de carga con placa [24]
Mdulos de compresibilidade mnimos segundo o material e a sa
zona de colocacin [25]
5.1:
5.2:
5.3:
5.4:
Pa escavadora cargando nun camin o material escavado [28]

Explanadora (bulldozer) con escarificadores na parte traseira [28]
Mototrailla [28]
Motoniveladora [30]
6.1:
Combinacins de materiais e espesores mnimos para a formacin

de explanadas [32]
BIBLIOGRAFA
[1] AENOR (1999): Geotecnia: ensayos de campo y de laboratorio, Madrid.
[2] DAZ DEL RO, M. (2007): Manual de maquinaria de construccin, Madrid:
Ed. McGraw-Hill.
[3] HARRIS, F. (1992): Maquinaria y mtodos modernos en construccin,
traducido por Gonzalo Navacerrada Farias, Madrid: Ed. Bellisco.
[4] JIMNEZ SALAS, J.A. et al (1975-1981): Geotecnia y Cimientos, Madrid:
Ed. Rueda.
[5] KRAEMER, C. et al (2004): Ingeniera de carreteras. Volumen II, Madrid:
Ed. McGraw-Hill.
[6] MINISTERIO DE FOMENTO (2003): Norma 6.1-IC Secciones de firme de la
Instruccin de Carreteras, Madrid: Orden FOM/3460/2003 publicada no
BOE n297 do 12 de decembro de 2003.
[7] MINISTERIO DE FOMENTO (1998): Normas NLT-I. Ensayos de carreteras,
Madrid: Direccin General de Carreteras.
[8] MINISTERIO DE FOMENTO (2004): Pliego de prescripciones tcnicas
generales para obras de carreteras y puentes (PG-3), Madrid: Direccin
General de Carreteras.
[9] OTEO, C. S. (2004): Apuntes sobre Geotecnia de Infraestructuras
Lineales, materia Enxeera do Terreo III. Universidade da Corua: ETS
de Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos (Indito).
[10] TKTIN, J. (1997): Movimientos de tierras : utilizacin de la maquinaria,
producciones y casos prcticos, compactacin de materiales, utilizacin
de compactadores, Madrid: ETS de Ingenieros de Caminos, Canales y
Puertos.
Citas de recursos en internet

[11] AEC - Asociacin Espaola de la Carretera
http://www.aecarretera.com/ [citado 10 ene 2011]
[12] Carreteras - Ministerio de Fomento
http://www.fomento.es/mfom/lang_castellano/direcciones_generales/
carreteras/ [citado 10 ene 2011]
[13] Carreteras y alguna cosa ms
http://www.carreteros.org/ [citado 10 ene 2011]
[14] Caterpillar - Espaa
http://espana.cat.com/ [citado 11 ene 2011]
[15] Concesionario de maquinas viales - representante oficial de la marca
TEREX-DOOSAN- COWDIN-EVERDIGM-AFM
http://www.mativial.es.tl/ [citado 10 ene 2011]
[16] Construction Industry Premiere Online Resource
http://www.forconstructionpros.com/ [citado 10 ene 2011]
[17] KOMATSU EUROPE
http://www.komatsueurope.com/ [citado 11 ene 2011]
[18] Maquinaria Volvo
http://www.volvo.com/dealers/es-es/Volmaquinaria/introduction.htm
[citado 11 ene 2011]
[19] Materiales marginales en el PG-3.
Colegio de Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos.
Direccin General de Carreteras - Ministerio de Fomento.
A. Parrilla Alcaide.
http://www.ciccp.es/ImgWeb/Castilla%20y%20Leon/Art%EDculos%2
0T%E9cnicos/Materiales%20marginales%20PG3.pdf
[citado 10 ene 2011]
[20] Normativa tcnica - Carreteras - Ministerio de Fomento
http://www.fomento.es/mfom/lang_castellano/direcciones_generales/
%20%20carreteras/normativa_tecnica/ [citado 10 ene 2011]
[21] Recursos docentes da materia de Camios e Aeroportos da
Universidade da Corua
ftp://ceres.udc.es/asignaturas/ITS%20Caminos/2_Ciclo/Caminos_y_
Aeropuertos/ [citado 10 ene 2011]
[22] WALKIA S.A
http://www.walkia.es/ [citado 10 ene 2011]
[23] Wikivia - La enciclopedia de la Carretera

http://www.wikivia.org/ [citado 10 ene 2011]
Deseo e Construcin de Obras Lineais
Unha coleccin orientada a editar materiais docentes de

calidade e pensada para apoiar o traballo de profesores
e alumnos de todas as materias e titulacins da universidade
Explanacins
ISBN 978-84-9887-557-7
9 788498 875577
Grao en Enxeara Civil

Vicerreitora de Extensin
Universitaria, Cultura e Sociedade

Expla Nacion S

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Expla Nacion S

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Deseo e Construcin de Obras Lineais

Unha coleccin orientada a editar materiais docentes de

Alberte Castro Ponte e Carlos Nez Temes

Grao en Enxeara Civil

Departamento de Enxeara Agroforestal

Alberte Castro Ponte e Carlos Nez Temes

Universidade de Santiago de Compostela, 2011

ADVERTENCIA LEGAL: reservados todos os dereitos.

MATERIA: Deseo e Construcin de Obras Lineais

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 3

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 5

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 7

8 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

Figura 1.1: Obras de explanacins

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 9

2. Estudos xeolxicos e xeotcnicos

restantes zonas, ademais de solos seleccionados e adecuados, admtense

Figura 2.1: Clasificacin dos solos

Figura 2.2: Criterio de clasificacin dos solos segundo a sa plasticidade

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 11

Figura 2.3: Zonas dun recheo tipo terrapln

12 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

-seleccionar os materiais mis axeitados en funcin das

Figura 3.1: Diagrama densidade seca humidade

Inicialmente, un solo sen compactar presenta unha humidade, unha

Figura 3.2: Curva densidade seca humidade

14 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

Pdense distinguir na curva das zonas ben diferenciadas. Unha

Maiores enerxas de compactacin proporcionan maiores valores de

En solos granulares, os compactadores mis eficaces son os de tipo

Figura 3.4: Compactacin por presin esttica sen amasado

16 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

3.3.3. Tipo de solo

3.4. Avaliacin cuantitativa en laboratorio: o ensaio Proctor

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 17

son suficientes para definir axeitadamente a curva e posteriormente

Para aceptar a compactacin dunha capa de solo, necesario

Figura 3.8: Zona de validez ou aceptacin da compactacin en obra

A humidade do solo tamn se pode determinar empregando outro

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 19

As vantaxes do mtodo nuclear son

Figura 3.9: Aparato empregado na aplicacin do

Figura 3.10: Operario medindo a densidade e a humidade dunha capa de coroacin co

20 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

Figura 4.1: Firme, explanada e cimento do firme

Tradicionalmente, analizbase exclusivamente o comportamento da

-as variacins de humidade que se producen na zona. En xeral, os

Figura 4.2: Representacin grfica dos resultados dun ensaio CBR

O ndice CBR obtense a partir das forzas necesarias para penetrar

Para determinar o ndice CBR de proxecto realzase o

Figura 4.3: Determinacin grfica do CBR de proxecto

O PG-3 no seu artigo n 330 establece un valor mnimo esixible en

UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins- 23

Figura 4.4: Execucin dun ensaio de carga con placa

Analizando a resposta da capa en forma de asentos, pdese

Unha vez rematado o ensaio, represntanse nun grfico as cargas

24 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

O mdulo de compresibilidade serve para avaliar cuantitativamente

Figura 4.6: Mdulos de compresibilidade mnimos segundo o material e a sa zona de

5.2. Operacins de construcin

26 - UNIDADE DIDCTICA 3: Explanacins

-distancias entre 50 m e 2 km: mototrailla (scrapper). Son de gran

Figura 5.1: Pa escavadora cargando nun camin o material escavado