TEMA 2.

HISTORIA DA NORMATIVIZACIN
TEMA 2. HISTORIA DA NORMATIVIZACIN DO IDIOMA GALEGO: CONSTRUCIN DA VARIEDADE ESTNDAR.
INTERFERENCIAS E DESVIACINS DA NORMA
O galego unha lingua que careceu de cultivo literario durante case catro sculos. Ese estadio de oralidade,
unido situacin de conflito lingstico e de diglosia que padeceu, provocou que se convertese nunha lingua en proceso
1
de desintegracin dialectal e na que penetraron moitsimos castelanismos. Para superar este estadio cmpre a
elaboracin dunha variedade estndar, dicir, a creacin dun modelo lingstico que sexa aceptado como tal por todos
os falantes. Este proceso denomnase NORMATIVIZACIN e acostuma desenvolverse en das fases:
a)

b)

Seleccin e fixacin. Escllese de entre todas as variedades e fenmenos dialectais aqueles que formarn
parte do modelo estndar. Seleccinanse os grafemas cos que se representarn na escrita. Procrase a
renovacin e actualizacin do lxico para que poida empregarse en todos temas, niveis e rexistros.
Expansin e cultivo. Recllense as actuacins que perseguen estender o emprego da lingua en todos os
mbitos sociais (Administracin, ensino, medios de comunicacin..) Este proceso denomnase
NORMALIZACIN.

Acostuman diferenciarse catro fases na estandarizacin da lingua galega a partir do s. XIX, momento en que os
escritores do Rexurdimento demandan a necesidade dun modelo para os seus textos:
1. Galego popularizante (ata fins do XIX): caracterizado por ter como fonte principal o galego oral, con todas as
sas eivas (castelanismos, vulgarismos, dialectalismos). No que se refire ortografa, recorreron ao modelo da
2
lingua castel . A nivel grfico documentamos unha forte presenza de apstrofos e guins, para representar os
encontros e contraccins da lingua falada (po-la man). A medidados do s. XIX publcanse as primeiras
gramticas e dicionarios do noso idioma.
2. Galego enxebrizante ou diferencialista (ata 1936): caracterizado polo procura dun galego mis puro en
3
relacin ao casteln; isto leva aos escritores a incorrer en hipergaleguismos do tipo *escea, * brilar, . e en
4
lusismos como*embora, *nervoso, *anceiar Asemade, a divulgacin dos textos medievais favoreceu o emprego
5
de arcasmos do tipo *vegada, *tiduo, *conquerir Neste perodo arrinca o primeiro intento de estandarizacin
6
levado a cabo polo SEG - no que se anuncian algunhas das solucins que anda hoxe topamos (rexeitamento do i
grego, emprego de h segundo a etimoloxa.)
3. Galego Protoestndar (ata 1970): Caracterizado pola simplificacin ortogrfica (eliminacin de apstrofos,
guins, acentos circunflexos e graves) e pola intencin de evitar hiperenxebrismos e dialectalismos; esta lia est
presente en autores como Celso Emilio Ferreiro e lvaro Cunqueiro que pretenderon acadar un rexistro literario
digno para a nosa lingua. As mesmo, a pretensin de crear un modelo estndar est presente nos diferentes
estudos que a Universidade e a RAG publican e que sern tidas en conta para a elaboracin da normativa actual.

1
2

A tradicin escrita sempre exerceu unha presin unificadora.

Esta solucin conlevou moitos problemas para a representacin de fonemas que non existen en casteln coma as
vogais abertas e pechadas ou fonema nasal velar
3

Hipergaleguismos ou hiperenxebrismos son cultismos a maiora coincidentes co casteln- aos que se

lles fai evolucionar como se fosen voces patrimoniais. Estas deformacins veen orixinidas por un afn
diferencialista respecto ao casteln (*urbn, *zoa, *inconvinte, *primaveira,*iorante.)
4
Os lusismos son prstamos innecesarios xa existe unha forma propia do galego- tomados do portugus.
5
Os arcasmos son voces que, se ben tiveron uso na Idade Media, desapareceron da fala actual (*door, *fremosa)
6

O SEG, siglas do Seminario de Estudos Galegos, foi creado en 1923 e perdurou ata a Guerra Civil. Esta institucin,
presidida polo profesor Armando Cotarelo Valledor, estaba integrada, en principio, por alumnos da Universidade
de Compostela, anda que axia aglutinou a toda intelectualidade galeguista que se mova ao redor da revista Ns.
O SEG tia como obxectivo estudar e divulgar o patrimonio cultural galego. Eles foron os encargados de difundir os
primeiros ensaios referidos existencia da rica literatura galega medieval. No mbito lingstico publicaron, en
1933, Algunhas Normas para a Unificazn do Idioma Galego, o primeiro intento de estandarizacin da lingua galega.

TEMA 2. HISTORIA DA NORMATIVIZACIN

7

4. Galego estndar: o galego convrtese en lingua cooficial en 1981. Ao ano seguinte, a RAG -en colaboracin o ILG publican as Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, normativa que, con algunhas modificacins, anda
est vixente.
A escolla dun galego normativo enfrontou a diversos sectores filolxicos, intelectuais, sociais A polmica
tense suscitado entre os partidarios de das lias:

Aquela que toma como modelo a ortografa na que a maiora dos galegos estn alfabetizados, a ortografa do
casteln. Esta a que se consolida como oficial nos ltimos anos do sculo XX.
Aquela que, baseada en criterios histricos e culturais, propugna a reintegracin do galego no modelo
ortogrfico e de lingua culta do portugus. Esta tendencia coecida como reintegracionista.
8

Tras anos de discrepancias en xullo de 2003 publicouse a normativa da concordia que supuxo a superacin das
diverxencias existentes.
DESVIACINS DA NORMA E INTERFERENCIAS.
As desviacins da norma estn constitudas por voces que non se axustan normativa oficial. En apartados
anteriores xa nos temos referido e exemplificado algns deles: arcasmos, lusismos e hiperenxebrismos. Entraran
tamn dentro desta categora:

DIALECTALISMOS: formas lingsticas dos diferentes bloques do galego (*felgos por fentos; *irmao por
irmn)
VULGARISMOS: formas lingsticas que presentan alteracins fonticas propias da fala. Entraran dentro
deles:
o
o
o
o

Fenmenos de vacilacin voclica coma a harmonizacin (*pidir), a labializacin (*somana).

Adicins ou supresins de fonemas: *amoto, *aldeia, * amore, *inda, *vrn, *verd).
Mettese (*probe).
Reducin de grupos consonnticos (*aluno, *acetar,*esame).

As interferencias lingsticas son cambios que se producen nunha lingua (a autctona) debido influencia exercida
sobre ela por outra (a allea); son moi frecuentes en situacin de contacto lingstico. No caso do galego encontramos
moitas interferencias do casteln; son os denominados castelanismos. Segundo ao mbito que afecten, distinguimos:
Interferencias fnicas:
o Desaparicin da diferenza entre vogais abertas e pechadas.
o A pronuncia do fonema nasal velar // como alveolar /n/.
Interferencias morfosintcticos:
o Colocacin incorrecta dos pronomes persoais tonos ou confusin de te/che.
o
Alteracin do xnero dos nomes (a sangue, as legumes, a diadema ).
o
Incorrecta conxugacin verbal, introducindo formas castels (*traduxo), ou tempos compostos
(*haba feito)
Interferencias lxicas. Nesta influenza, a mis antiga e perceptible, xogaron un papel fundamental a Igrexa, a
Administracin e o ensino. Podemos distinguir varios graos:
1. O primeiro grao aparece cando en galego conviven dous termos para designar un concepto e tende a darse
preferencia ao coincidente co casteln por considerarse de mis prestixio: bgoa/lgrima, esperar/agardar.
2. O segundo grao aparece cando o termo galego se relega a mbitos coloquiais ou se asocia con matices
rsticos: vasoira, ril, pescozo, billa
3. O terceiro grao prodcese cando se substite palabra galega : *pueblo, *escuela, *San Jos
Tamn se pode dar o caso de que moitos castelanismos se adapten nosa fontica: *sendeiro,
*axuntamento, *lentexas
-

Siglas que identifican o Instituto da Lingua Galega, organismo vencellado Facultade de Filoloxa que anda hoxe
contina coa sa actividade. Para ela traballan profesores de Universidade, alumnos e recn licenciados.
8
En ltimo termo, a polmica normativa indicio da falta de normalidade cultural que vive Galicia e que se traduce
na ausencia dunha autoridade lingstica incontestada.

TEMA 2. HISTORIA DA NORMATIVIZACIN

ACTIVIDADES:
1. Le a entrevista da pxina 81. Contesta s seguintes preguntas:
a) Cal o tema do texto?
b) Que un modelo ortofnico? Por que cres que anda non se est a desonvolver?
2. Contesta pregunta 7, apartado A , da pxina 85.
3. Completa o seguinte esquema coa informacin que atopes no libro ou nos apuntamentos:
ESCOLLA VARIEDADE ORTOGRAFA
LXICO
DIALECTAL
GALEGO
POPULARIZANTE
GALEGO
ENXEBRIZANTE
GALEGO
PROTOESTNDAR
GALEGO ESTNDAR

4.

Realiza os seguintes exercicios:

PXINA
NMERO EXERCICIO
94
3
95
4
96
5
97
6
98
7e8

5.

O texto que se transcribe a continuacin a introducin das Normas ortogrficas e morfolxicas do

idioma galego (RAG-ILG), aprobadas en 1982, revisadas en 1995 e reformadas en 2003. Sublia as
ideas principais de cada un dos pargrafos.
A elaboracin das presentes Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego fxose atendendo aos
seguintes principios:
1. A lingua normativa ten que estar ao servizo da cultura dun pobo real e concreto, e por tanto ha de ser
necesariamente continuadora da lingua falada pola comunidade (). Agora ben, para que estas bases
sexan efectivamente slidas, a norma debe acoller un galego fiel a si mesmo e limpo de canto de alleo
innecesario hai incrustado na fala viva pola presin do casteln. ().
2. Non pode basearse nun nico dialecto, senn que debe prestar atencin preferentemente extensin
xeogrfica e demogrfica das formas para seleccionar as normativas. ()
3. Debe seguir as boas tradicins da antiga lingua galega que sexan compatibles coa maneira de ser
moderna da lingua, de xeito que as formas tradicionais sexan preferidas s mis innovadoras e
evolucionadas ()
As escollas normativas deben ser harmnicas coas das outras linguas, especialmente coas romances en
xeral e coa portuguesa en particular ().
Unha lingua comn asentada na fala, mais depurada de castelanismos, supradialectal, enraizada na
tradicin, coherente e harmnica coas demais linguas de cultura, esixe:
1. Exclur o diferencialismo radical ().
2. Exclur tamn a evasin cara lingua medieval().
3. Valorar a contribucin do portugus peninsular e brasileiro, mais exclur solucins que, anda sendo
apropiadas para esa lingua, sexan contrarias estrutura lingstica do galego. ()

6.
A)
B)
C)
D)

Indica que interferencia lingstica se produce e en que palabra:

O estremo esquerdo o que mis habilid ten de todo o equipo.
Btame nese vaso unha pouca leite e psame a fruta, que me teo que marchar decontado.
Non hai razn algunha para ue ests agardando aqu. Mrchaste para a casa e cando chegues podes
ir preparando o conexo que che deixei onte adobado na nevera.
Hoxe calquer falcatruada boa para salir na televisin.