T.B.M.

M
YER: 96-674
YIL :
CLT :
KSM:
KOP:
DEM .SG-999
KTPHANES

REFAH PARTS'NN

"ANAYASA DEKL
UZLAMA TEKLF"

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

SUNU
"ANAYASA" SAADET GETRMEL
Anayasalar bir lkede dzeni tanzim eden nemli
belgelerdir. Vatandalarn saadetleri ise hereyden
nce ve en byk oranda dzene baldr. Dolaysyla
Anayasalarn amac topluma ve onun bireylerine saa
det getirmektir.
Biz Refah Partisi olarak toplumun ancak "Adil
DzerV'le saadet ulaabileceine inanyoruz. Bundan
dolay Anayasa "Adil Dzen"in kurulmasn ve
yrmesini gerekletirecek bir Anayasa olmaldr. Mille
timize saadet getirmek iin demokratik dzen iinde ve
yasalara uygun olarak Anayasay deitirecek imkana
sahip olduumuzda btn yurttalarmza ve lkemize
huzur, hrriyet, adalet, refah ve itibar getirme gayesini
gden "Adil Dzen'e uygun Anayasa"y hazrlamak
ve vatandalarmzn tasvibi ile yrrle koymak
grevimizdir.

ANAYASA NSAN HAKLARINI

TEMNAT ALTINA ALMALI
Anayasalar, bir lkede yaayan vatandalar
arasnda, onlarn arzusuna uygun olarak tanzim edilmi
bir "Toplumsal andlama" niteliindedir. Anayasann
hazrlanmasnda gaye, istisnasz btn vatandalarn
"Bizim ne gzel Anayasamz var" inancnda olma
larn temindir. Bunun iin de Anayasalarn gayesi,

TBMM KUTUPHANESI

insan hak ve hrriyetlerini teminat altna almaktr.

Yoksa bunlar ortadan kaldrmak deildir.
Btn dnya lkeleri anayasalarndan derlenerek
sunulan Ek: 1'den de grld gibi, btn ada
anayasalarda insan hak ve hrriyetlerinin en nemlisi
olarak din ve vicdan hrriyeti ele alnm ve bu
hrriyetin varolabilmesi iin ayrlmaz drt unsuru temi
nat altna alnmtr.
Din ve vicdan hrriyetinin ayrlmaz drt unsuru
unlardr:
1- fade ve yayma hrriyeti
2- renim ve retim hrriyeti
3- rgtlenme hrriyeti
4- nand gibi yaama ve ibadet hrriyeti
nand gibi yaama ve ibadet hrriyetinin iindeki
"Hukuk seme hrriyeti" en nemli insan hakkn
tekil eder. Bunun iin toplumlara saadet getirecek
anayasalarn "ok hukuklu sistem"e uygun anaya
salar olmas gerekmektedir.

8 2 ANAYASASI BRAN EVVEL

DETRLMELDR
Halbuki lkemizde ok partili hayata girdiimiz elli
yldan beri partilerin biraraya gelerek yapt bir Anaya
sa olmamtr. Anayasalar askeri ihtilallerin rn ola
rak, "Adil Dzen"in temel esaslar tannmadan, bat et
kisinde kalnarak ve baz olaylara kar reaksiyonlar

TBMM KUTUPHANESI

esas alnarak hazrlanm ve "Milletin ne istedii"

deil, "Millete nasl bir ekil verilecei" gzetilerek
dzenlenmilerdir. Bu yzden bir yandan bu anayasa
larn sk sk deimesi gerekmi dier yandan da top
lumda huzur ve saadeti temin edeceine huzursuzluk
ve buhranlara sebep olmulardr.
1982 Anayasasnn bu bakmdan biran evvel
deitirilmesi gereklidir. Milletin bu arzusunu yerine ge
tirmek bizatihi yrrlkteki Anayasann da belirttii gibi,
anayasay deitirme yetkisine sahip ve greviyle so
rumlu olan Trkiye Byk Millet meclisinin vazifesidir.

BU TEKLFMZ BR
"UZLAMA TEKLF "DR
Anayasalar btn toplumu kucaklayan "Bir toplum
sal andlama"
olduklar
iin
Anayasann
deitirilmesinde millet iradesinin temsilcileri olan Siyasi
Partilerin hepsinin uzlamasnn temininin byk nemi
bulunmaktadr. Bu uzlama hi deilse TBMM'de tem
silcisi bulunan partiler arasnda gereklemelidir. Byle
bir uzlamaya dayanmayan sadece bir iki partinin
uygun grmesiyle yaplacak deiikliklerin lkeye huzur
getirmesi ve vatandalarn beklentilerine cevap vermesi
ve ayrca uzun mrl olmas mmkn deildir. Sadece
yeni huzursuzluklara yol aar.
te biz Refah Partisi olarak iliikteki teliflerimizi
Refah Partimizin asl amac olan "Adil Dzen Anaya
sas"'olarak deil, TBMM'de temsilcisi bulunan dier
partilerle hangi konuda anlaabileceimizi gzeten bir

TBMM KUTUPHANESI

"Uzlama teklifi" olarak sunuyoruz. mit ediyoruz ve

inanyoruz ki, konular zerinde iyiniyetle ve yeterince
grme yapld takdirde bu teklifimizin ana fikirleri
zerinde uzlama salanabilecektir.

NEML OLAN
"VATANDALARIN OYALANMASI" DEL
"ZDE D E K L K T R
Teklifimizi sunarken dier bir amacmz, vatan
dalarmzn beklentisine hi deilse en az lde de
olsa bir cevap verebilmek ve toplumumuzdaki halen
mevcut olan huzursuzluklar ortadan kaldrabilmektir.
Bu sebepten dolay biz Refah Partisi olarak;
Ne, hangi ekilde olursa olsun bir Anayasa
deiiklii yapm olalm fikrine iltifat edebiliriz,
Ne de peyderpey mutabk kalmadmz deiiklikleri
yapmak suretiyle amaca ulaalm fikrine iltifat edebiliriz.
Zira amacmz, "vatandalar oyalamak" deil,
onlarn asl beklentilerine cevap vermek ve huzursuz
luklarn nedenlerini ortadan kaldrarak hizmet etmektir.
Bu ise baz maddelerin eklen deitirilmesiyle mmkn
olmayp, mutlaka "Anayasann z"ndeki hatalarn gi
derilmesiyle yani istenmeyen tatbikata yol aan sebep
lerin ortadan kaldrlarak dzenin btn vatandalarca
benimsenecek hale getirilmesiyle mmkndr.

TBMM KUTUPHANESI

ANAYASA HAZIRLANMASININ TEMEL N

ARTLARI
Bu amaca ulaabilmek iin bir lkede vatandalarn
istedii Anayasann yaplmasnda ilk art, fikir ve
inan hrriyetinin nndeki btn kstlamalar ve
tabularn kaldrlmasdr.
Bunun kadar nemli dier bir temel art ise "Samimiyef'tir. Yani bir yandan "Demokrasi" deyip, dier
yandan "Milleti kendi isteine uydurmak" amac
gdlmemelidir. Ayn ekilde bir yandan "oulcu de
mokrasi" deyip, br yandan bir ksmnn dier ksma,
hatta "Aznln ounlua tahakkm" gayesi
gdlmemelidir. Ve yine "nsan haklarna sayg"
deyip, dier yandan "nsan haklarn ortadan
kaldrmak" iin allmamaldr.
ok nemli bir husus da bir takm esaslar Anaya
saya koymann yeterli olmaddr. Eer uygulama
bunun tam tersi olarak yryorsa o zaman Anayasa bir
deer tamaz.
Biz Refah Partisi olarak bu gerekleri dikkate alarak,
iliikteki teklifimizde;
1- nsan haklarnn tam, kmil ve ada mana
da teminat altna alnmas
2- Gerek demokrasi
3- Gerek oulcu demokrasi tatbikat
ilkelerinin temel alnmasn gzetmi bulunuyoruz.
Halbuki 1982 Anayasas bu ilkeler yerine, tatbikatta;

TBMM KUTUPHANESI

1- Mslmanln tatbikatta yasaklanmas

2- Hile rejimi
3- Aznln ounlua
tahakkmnn
yrtlmesine msait ekilde dzenlenmitir.
te bizim "zde deiiklik" teklifimizin manas
Anayasann bu tatbikata yol amayacak, tam tersine
yukarda ifade ettiimiz ilkelerin yrrlkte olmasn
temin edecek ekilde deitirilmesidir.

1982 ANAYASASININ
ZNDEK HATALAR
1982 Anayasas iin yukarda yaptmz belirleme
gerei ifade etmektedir. Nitekim:

"MSLMANLIIN

YASAKLANMASINA
AMASI

YOL

1- nsan haklarnn tam, kmil ve ada mana

da teminat altna alnmas yerine Mslmanln
tatbikatta yasaklanmasnn yrrlkte olmas.
1.1982 Anayasasnda btn kelimelerin vatan
dalarn anlayaca dilde kullanlmasna zen
gsterildii halde, ilmi ve ada manas itibariyle;
a) Herkesin din ve inan hrriyetine sahip olduu
b) Kimsenin inancndan dolay baskya maruz
braklamyaca

TBMM KUTUPHANESI

c) Devletin dine, dinin de devlete mdahale etme

mesi.
manalarnn Trke ile ifade edilmesi yerine, sadece
batda bu manaya birlikte ifade etmek zere kul
lanlan ve fakat bizim vatandalarmz tarafndan
manas bilinmeyen,
"laik" kelimesinin Anayasaya yazlmas.
2. Din ve vicdan hrriyetinin (Tam kmil ve ada
manada) teminat altna alnmas iin Anayasaya konu
lan 24. maddede; iyi, gzel ve doru olan hereyin
kabul edilip konuulabilecei ve fakat herhangi birey
doru, gzel ve faydal olsa dahi, eer slam dininde
mevcutsa kabul edilmek yle dursun, hatta
konuulamyaca tatbikatna yol aan cmlelerin ko
nulmas ve bylece laiklik sanki bu manay kapsarm
gibi, laik kelimesinin tamamen laikliin ada ve ilmi
manasna aykr ekilde tatbikatna yol almas.
3. Aka sylenmedii halde gerekte slam dinini
deitirmek, slam dininin sosyal hayata ait toplum
yaamna huzur, adalet ve saadet getirmekle ilgili
hkmlerinin ortadan kaldrlarak slam dinini sadece
vicdanlara hapsedilecek yeni bir din haline getirmek,
gayesinin gdlmesi. (Baknz Ek: 2)
Bu gayenin gereklemesi iin, hibir ada lkede
olmad halde (Bkz Ek: 1) Diyanet leri Bakanlnn
dinin emirlerine gre deil idarenin arzusuna uygun
olarak hareket etmesi iin zerk olmasna msaade
edilmemi, Anayasann 136. maddesi ile "Genel
idare" iine alnm yine ayn maksatla dini eitim,

TBMM KUTUPHANESI

Anayasann 24. maddesi ile "darenin denetim ve

gzetimi altna" alnmtr. (Bkz. Ek: 2)
Ek: 1'de aka grld gibi bugn yeryznde
ada hibir lkede ne byle bir din hrriyeti anlay,
ne de byle bir tatbikat vardr.
Trkiye'de elli yldan beri yrtlen bu uygulama,
ada ve ilmi laiklie tamamen aykrdr. Bu uygulama
btn dinlere serbestlik tand halde gerekte "slam
dinini deitirme ve yasaklama" yani "slam
dmanl" amacn gtmektedir. % 98'den fazlas
Mslman olan memleketimizde laiklie de aykr bu
yanl uygulama lkemizde sosyal huzursuzluk ve buh
ranlarn temel nedenini tekil etmektedir.
te biz Refah Partisi olarak, laiklie aykr bir ekilde
Mslmanln tatbikatta yasaklanmasna ve
"slam dmanl"na yol amamas iin Anayasann
2. ve 24. maddelerindeki deiiklikleri teklif ediyoruz.
Memnuniyetle ifade edelim ki, TBMM'de temsilcisi
bulunan btn partiler de bugne kadar Anayasann
deitirilmesi konusunda tekil edilen komisyonlardaki
grmelerde ayn gre sahip olduklarn ifade
etmilerdir. Esasen TCK 163. maddesinin Trkiye
Byk Millet Meclisince kaldrlmas ve bunun millete
byk tasvip grmesi de TBMM'nin ve milletimizin bu
konudaki irade ve arzusunu aka gstermektedir.
Yine bu maksatla btn ada anayasalarda
insan haklarnn en nemlisi olan din ve vicdan
hrriyetinin ayrlmaz drt temel unsurunun Mslmanlar
iin snrlanmas maksadyla;

TBMM KUTUPHANESI

fade ve yayma hrriyeti Anayasa Madde 2'de

cumhuriyetin nitelikleri arasna yabanc bir kelime olan
laik kelimesinin konulmas, 13 ve 14. maddede ada
anayasalarn hibirinde mevcut olmayan hkmlerle
hrriyetlerin snrlandrlabilecei esasnn vazedilmesi,
24. madde ile de Mslmanlarn inanlarnn ifade ve
yayma hrriyetlerinin ellerinden alnmas, ifade ve
yayma hrriyetini ortadan kaldrmaktadr.
renim ve retim hrriyeti ise, yukarda da
iaret olunduu gibi 24. madde ile engellenmitir.
rgtlenme hrriyeti anayasann 13 ve 14. mad
delerindeki snrlandrma hkmleri vastasyla ortadan
kaldrlmtr.
nand gibi yaama ve ibadet hrriyetinin ise
yine anayasann 13 ve 14. maddesindeki snrlamalar
ve 24. maddedeki hkmlerin yol at tatbikat
dolaysyla zne mdahale edilmektedir.

"HLE REJM "NE YOL

AMASI

II- 1992 Anayasas "Gerekdemokrasi" yerine

"Milleti keyfi arzulara uydurma"ya yani "Hile Reji
mi" ne msait bir yap tamaktadr. nk bu anaya
sann her ne kadar btn ilgili maddelerinde "Demokra
si ve "Demokratik" kelimeleri kullanlmsa da asl milleti
temsil eden TBMM seimini dzenleyen 67. maddede
TBMM'nin milleti adil bir ekilde temsil etmesini
salayacak temel esaslar belirlenmemitir. Herey ka
nuna braklmtr. Bu belirsizlikten yararlanlarak ta

TBMM KUTUPHANESI

getiimiz yllarda seim kanunlar gayriadil ekilde

yaplm, her seimde adaletsizlii daha da artracak
partizan deiiklikler yaplm ve her seime ayr bir
seim kanunu ile girilmitir. Bu yolla bir parti 30 bin oya
bir milletvekili karrken bir dierinin ise 375 bin oya bir
milletvekili karmas gibi eine rastlanmam bir adalet
sizlik yrtlmtr. Bunun sonucu olarak da "Millet
baka parlamento baka" olmutur. Demokrasi ile ilgisi
olmayan byle bir durumun meydana gelmesine hileli
seim kanunlar ile millet de kanun zoruyla alet edil
mitir. Ve neticede demokrasi sadece anayasada yazl
kalm, fakat tatbikatta milletin ounluunun arzu ve
istekleri geersiz duruma dmtr.
11

Bu Aldatmaca" ve "Hileyi" yrtebilmek iin

seim sisteminde "Adalet" yerine "stikrar" szne
arlk verme yoluna saplmtr. Seim hkmet
kartmal demagojisine bavurulmutur.
Halbuki gerek demokrasi ancak seim sisteminin
adil olmasyla mmkndr. Millet kendi kendini
ynetmek iin temsilcilerini seiyor ve bylece milleti ve
milli iradeyi temsil eden TBMM teekkl ediyor. Gerek
demokraside TBMM'nin milleti aynen ve adil ller
iinde temsil etmesi ve herbir seim evresinde milletin
kendisini istedii kimselerle temsil ettirmesi esastr.
Seim evreleri ve blgelerindeki vatandalarn
ounluunun gerekte kabul etmedii kimselerle,
eitli hile yollarna bavurularak temsil ettirilmeye
kalklmas demokrasiye de, insan haklarna da aykrdr.
Sadece aldatmacadr ve demokrasi deil "Hile Rejimi"dir. Demokraside esas olan, millet iradesinin basksz
ve arptlmadan tecellisidir.
TBMM KUTUPHANESI

TBMM'nin milleti temsil etmesi gereine asla halel

getirilmeden istikrarn salanmasna allmaldr. Parla
mento ayr hkmet etmek ve program uygulamak ayr
bir konudur. stikrar konusunda srar edildii takdirde,
baka zmlerin bulunamad hallerde dahi, mesele
TBMM'de ye tamsaysnn % 40'nn desteine sahip
bir parti veya koalisyon, hkmet olup kendi programn
uygulamasna imkan verilebilir. Bunun iin parlamen
toyu arptmaya ve milletin ounluunun istemedii in
sanlarla temsil ettirilmesi zorlamasna gidilmeden Plan
ve Bte Komisyonunun tekili ile ilgili Anayasann
162. maddesindeki bavurulan usul uygulanabilir.
te biz bu gerekleri dikkate alarak Anayasann 67.
maddesinde gerek demokrasiyi teminat altna alacak
deiiklik teklifini sunuyoruz. Ve istikrara arlk vermek
hususunda srarda bulunulursa bir are olarak da
Anayasann 110. maddesinde yaplabilecek bir
deiiklikle bu ihtiyacn giderilmesine alyoruz.

"TAHAKKM"E

YOL

AMASI

111-1982 Anayasas "Gerek oulcu demokrasi

tatbikat" yerine "Aznln ounlua ta
hakkmnn yrtlmesine msait ekilde
dzenlenmitir.
Nitekim yukarda akladmz ekilde "istikrar keli
mesi paravan olarak kullanlmak suretiyle yaplan hileli
seim kanunlaryla milletin aznlna tekabl eden bir
parti veya koalisyon, Mecliste sandalye itibariyle

TBMM KUTUPHANESI

ounluu alabilmekte ve buna dayanarak iktidar ola

bilmektedir. Bir defa iktidar olduu zaman anayasann,
kanunlarn ve tatbikatn "Gerek oulcu demokrasi"
esaslarna uygun olmas iin gerekli tedbirleri almamas
yznden tatbikatta:
- TRT ve zel radyo ve televizyon yaynlar
- Meclis faaliyetlerinde ve heyetlerinde temsil
- Meclis krssnde konuabilme imkan
- Komisyonlarda ve Meclis Genel Kurulunda her
hangi bir kanunu gndeme aldrma imkan
- Anayasa
imkan

Mahkemesine

mracaat

edebilme

Milli Gvenlik Kuruluna katlma imkan

gibi oulcu demokrasi gerei milli iradenin temsil edil
mesi gereken en nemli konularda bile muhalefet parti
lerine hibir hak tannmamakta bylece aznln
ounlua tahakkm gerekletirilmektedir.
te biz Refah Partisi olarak aznln ounlua ta
hakkm yerine, gerekte anayasann da ngrd
oulcu demokrasinin tatbikatta da var olmas iin;
Anayasann,
133. madde TRT
95. madde tzk
150. madde Anayasa Mahkemesine mracaat
118. madde Milli Gvenlik Kurulu

TBMM KUTUPHANESI

bata olmak zere ilgili maddelerinde gerekli

deiiklikleri teklif ediyoruz. Ayrca oulcu demokrasiye
aykr tatbikata yol almamas iin 91. maddedeki
kanun
kuvvetinde
kararname
yetkisini
de
snrlandrmay teklif ediyoruz.
te bu akladmz sebeplerden dolay bizim Refah
Partisi olarak, "zle ilgili deiiklikler" yaplmadan sade
ce ekille ilgili deiikliklerin yaplmas suretiyle "hi yok
tan iyidir" felsefesiyle halkn "oyalanmasna" ve
"aldatlmasna" taraftar olmamz mmkn deildir. Bu
sebepten dolay "Anayasa deiiklii almalarnda
aadaki prensiplerin temel kabul edilmesini ve
yntemi teklif ediyoruz:

PRENSPLER VE YNTEM
1- Anayasa deiiklii almalar sonuna kadar hi
deilse TBMM'de temsilcisi bulunan partilerin
tamamnn katlmasyla yrtlmelidir.
2- almalarda "zle ilgili"
I- nsan haklarnn tam, kamil ve ada manada
teminat altna alnmas
II- Gerek demokrasi
III- Gerek oulcu demokrasi tatbikat
esas alnmaldr.
3- Bu almalarn "effaf bir ekilde" milletimiz
tarafndan da izlenmesi iin tedbirler alnmal ve partile
rin grlerinin millete eit artlarla ve yeterince
tantlmas iin televizyon ve radyo imkan salanmaldr.

TBMM KUTUPHANESI

4- almalar blm blm olduu takdirde ilk

blmde mutlaka yukarda 2. maddede ifade edilen
"zle ilgili" deiiklikler yaplmaldr. Bunun iin de
sunuta belirttiimiz ve Anayasa teklifimizde yeralan
deiikliklerin ncelikle ele alnp tamamlanmas gerekir.
Bu tamamlanmadan ayrntlara arlk verilmesini uygun
bulmuyoruz.
Bundan dolay partilerin deiiklikler hakknda:
I- Mikro mutabakat
II- Makro mutabakat
alnmaldr. Yalnz mikro mutabakatn alnmas yetmez.
5- TBMM'de temsilcisi bulunan partilerin temsil edil
dii bir komisyon zle ilgili deiiklikleri yapmak iin
alrken Anayasann tmnde kkl deiiklikler yap
mak zere ayrca yine TBMM'de temsilcisi bulunan par
tilerin temsilcilerinin katlaca ikinci bir komisyon da
memleketin daha fazla vakit kaybetmemesi iin biran
evvel kurularak almaya balanmasnda yarar vardr.

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

DNYA LKELER ANAYASALARINDA

DN VE VCDAN HRRYET
LE LGL HKMLER

SVRE
eitli dini kanaatlerde olan svire halk ok din
dardr. "Kadiri mutlak Allah'n izniyle (Confederes)lerin ittifakn... teyid gayesi ile aadaki Fe
deral esas tekilat kanununu kabul etmitir.
Vicdan ve itikad hrriyeti masundur. Hi kimse dini
bir cemiyete dahil olmaya, dini bir tedrisi takip et
meye, dini bir fiil ifasna icbar edilemeyecei gibi
Bir fikir dolaysyla herhangi bir mahiyette cezaya
da mahkum olamaz. Mezheplerin serbest icras
amme nizam ve adab umumiye ile telif edildikleri
nisbette memmendir. Jesuit tariki ve buna merbut
cemiyetler svire'nin hibir ksmna kabul edilmez
ler."
Muhafazakar Katolik Partisi; siyasi hayatta messir
bir kuvvettir. Bern Kantonu Maarif Kanununa gre,
retimin gayelerinden biri de genlikte hristyanlk sela
metini siyret ve adabn hasl etmeye almaktadr. Friburg Kantonunda retim dini ve milli bir ruh vermeyi
gaye bilir. Cali Kantonu Devlet mekteplerinde de din
dersi vermeyi kabul etmitir, medeni Kanunlarnn esas
prensipleri Katolik Hukuktan mlhemdir.

TBMM KUTUPHANESI

Paragraf 27/3
Din ve mezhep fark gzetmeksizin ve din ve vicdan
hrriyetine halel getirilmeksizin istisnasz her vatanda
devlet okullarnda okuyabilmelidir.

Paragraf 49
1. Din ve vicdan hrriyetinin dokunulmazl vardr.
2. Hi kimse dini bir birlie veya din dersine katlmak
veya herhangi bir dini davran iin zorlanamaz. Ayn
ekilde dini inancndan dolay hi kimse ceza
landramaz.
3. ocuklarn dini eitiminden, 16 ya dolduruncaya
kadar vasi sorumludur.
4. Vatandalk haklar ve siyasi haklar .kilise
tarafndan veya dini kurallarla snflandrlamaz.
5. Dini inanlar, vatandalk grevlerinin yerine geti
rilmesinde mani tekil etmez.
6. Hi kimse ye olmad herhangi bir dini kurulua
vergi demekle mkellef deildir.

Paragraf 50
1. Dini ayin ve ibadet, ahlak kurallarna aykr
olmadka ve kamu dzenini bozmadka serbesttir.
2. Kantonlar ve Federasyon, dzeni ve bar
salamak iin deiik mezheplere ait dini birlik ve kuru
lulara mdahale etme hakkna sahiptirler, (zellikle ki-

TBMM KUTUPHANESI

lise vatandalk haklarna ve devlet sorunlarna kart

durumlarda)
3. Kamusal itirazlar veya dini birlik ve kurumlarn
oluturulmasndan veya dalmasndan ortaya kan
zel haklar, ikayetname yoluyla ilgili makamlarn
kararna braklr.
4. svire snrlar ierisinde Piskoposluk amak fede
rasyonun onayna tabidir.

AMERKA BRLEK DEVLETLER

Amerika Birleik Devletleri stiklal Beyannamesinde:
"Beeri hadiselerin ak iinde bir halk iin ... ta
biatn Allah'nn, Kanunlarnn bahettii Hakka
dayanarak" ayrlmann sebebini izah etmekte, "Bilu
mum insanlarn Halikleri tarafndan fera kabul
etmez baz haklarla mtehalli klnmlardr."
hkmn ihtiva etmektedir. Birleik Devletler, anaya
sasna gre "Kongre herhangi bir dinin tesisine
veya serbest icrasnn menine... mteallik hibir
kanun vazedemeyecektir." Amerikan Yksek Mahke
mesi "zorach V. Clousan" davas mnasebetiyle
verdii kararda u hususu aklamtr. "Biz Allah' en
yksek varlk kabul eden messeselere bal din
dar bir milletiz. Cemiyetimizde her ahsn, kendi
inand tarz ve usullerde ibadet etmesi teminat
altna alnm ve insan nev'inin ruhi ve manevi ih
tiyalarn karlayabilecek her eit inan ve aki
delere yer verilmitir" Doent Dr. lhan Arsel'in Ame
rikan Anayasas adl eserinde belirtildii zere, "Yer

TBMM KUTUPHANESI

yznde hibir millet Amerikallar kadar dini adet

ve akidelere ve inanlara bal deildir. Amerika'y
ziyaret etmi olanlar gerek Kongrede ve gerekse
Eyalet teri meclislerinde, celselerin bir rahip huzu
runda dini dualarla aldn bilirler, bunun gibi,
Cumhurreisinin kongreye yollad mesajlar veya
halk irat ettii nutuklar, umumiyetle Allah'n
inayet
ve yardmn
dileyen
cmlelerle
sslenmitir. Mahkemelerde ve dier amme
messeselerinde daima Allah'n inayeti niyaz olu
nur ve onun mafiretine snlr. Hristiyan kilisele
ri Federal konseyinin Amerika'nn umumi politika
gidii zerinde messir oluu da bir baka
gerektir."

Amerikan Anayasasndan:
Madde 1: Kongre herhangi bir din tesis etmeye
veya herhangi bir dinin serbeste uygulanmasna,
konuma ve basn hrriyetlerinin kstlanmasna veya
halkn bar bir ekilde toplanmasna ve ikayetlerinin
giderilmesi iin hkmete dileke vermesine ilikin
hibir kanun yapamaz.

SONU: Amerikan Anayasasnn ortaya koyduu

rejim portresi demokratik, yar-laik bir hukuk devletidir.
Krtaj, dini eitim veren okullara devlet yardm, okullar
da derslere dua ile balanmas, evrim ve yaratl teori
lerinin ders kitaplarnda ileni ekli gibi konularda
Yksek Mahkemenin zaman zaman farkl kararlar ald

TBMM KUTUPHANESI

grlmektedir. Ancak, Amerikan laikliinin kta Avrupasndaki uygulamalara bakla ok daha "yumuak",
din ve devleti ayran "duvarn" -Thomas Jefferson'n
deyimiyle- ok daha esnek olduu sylenebilir.

SRAL
Yahudilerin anayasa dibacesini aynen naklediyoruz.
"Biz, srael Milleti, Yce Tanrya bizi srgnn
skntsndan kurtard ve eski vatanmza
kavuturduu iin tevazu ile teekkr ederek,
srgndeki nesillerin azimli mukavemetleri ve
onlarn milletimizin bekas ve milletin manevi gele
neklerinin muhafazas iin katlandklar kahraman
ca fedakarlklar hatrlayarak, filistinde kalarak
orada yahudi yerlemesini yzyllar boyunca
devam ettirenleri ve milli kalkn nclerinin gay
retlerini tebcil ederek, lkemizi israel Peygamber
lerinin bar ve adalet ideallerine uygun olarak ye
niden inaya, memlekete dnmek isteyen her
yahudiye hsn kabul gstermee ve snrlarmz
dahilinde yayan btn insanlarn gvenlik ve
refahn salamaya azmetmi olarak, aada
yazl anayasay kabul ederiz."
"Dini kitaplar olan Tevrata iddetle ballklar netice
si kurduklar devletin resmi dili olarak, hepsi bir baka
dil konutuklar halde, Tevratn dili olan braniceyi
resmi dil olarak kabul etmiler, dini mahkemelerini
kurmular, anayasalarnn yetmiyedinci maddesinde
ilham kaynaklarn u ekilde aklamlardr. "...srailde
gelecekte kabul edilecek kanunlar yahudi hukukuTBMM KUTUPHANESI

nun temel prensiplerinden ilham alacaktr." ayrca,

"Cumartesileri (Sabbath) ve kutsal yahudi gnleri
istirahat ve manevi ykseklik gnleridir ve memle
ket kanunlarnda byle kabul edilirler. Sair dini top
luluklarn kutsal gnleri (mesela Mslmanlar iin
Cuma, Ramazan ve Kurban Bayram gnleri) bu
topluluklar yeleri bakmndan kanuni istirahat
gnleri olarak tannr."

TBMM KUTUPHANESI

AVRUPA KITASINDAK LKELERN

ANAYASALARI

BATI ALMANYA
1949'da mevkii mer'iyete giren Almanya Federal
Cumhuriyeti Anayasas yle balar: "Allah ve insan
lar karsnda mes'uliyetlerini mdrik olan... Alman
halk... ibu Alman Federal Cumhuriyeti Anaya
sasn kabul etmitir."
Bu Anayasaya gre, "dinin serbeste icras
temin edilir. Dini retim laik okullar dnda resmi
okullarda da mecburidir. Bu retim devletin
gzetimi mahfuz kalmak zere deiik kiliselerin
prensipleri ile uygunluk halinde yaplr, "kiliselerin
ve dini cemiyetlerin mebanilerine ve ibadetlerine,
tedrise ve hayr ilerine mahsus tesisleriyle ma
meleklerinin sair bil'umum unsurlar memmendir."
Halen Almanya'y Hristiyan Demokrat Partisi liderleri
idare etmektedirler.

Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasas (1961)

Madde 1: nsanlk haysiyetinin himayesi:
a) nsann eref ve haysiyeti mukaddestir. Devlet
otoritesini kullanma yetkisine sahip btn grevliler onu
korumak ve ona hrmmet etmekle ykmldrler.
b) Alman halk bu sebeple, dokunulmaz ve devredil
mez insan haklarn, dnyadaki her insan toplu
luunun, barn ve adaletin temeli olarak tanr.
TBMM KUTUPHANESI

c) Aadaki temel haklar, dorudan doruya geerli

hukuk olarak yasama, yrtme ve yarg organlarn
balar.
Madde 4: Din ve inan hrriyeti:
a) Din ve vicdan hrriyeti ile dini ve dnyevi inan
hrriyetine dokunulamaz.
b) Dinin serbeste icras teminat altna alnr.
c) Hikimse, harp zamannda vicdanna aykr olarak
silahl hizmete zorlanamaz.
Madde 7:
ocuun din dersine katlmasn kararlatrmak, ter
biye hakkna sahip olanlarn hakkdr.
Din dersi laik okullar dndaki resmi okullarda mec
buridir. Din dersi devletin denetim hakkna halel gelmeyoek ekilde kiliselerin temel ilkelerde anlamas su
retiyle verilir. Hibir retmen arzusu hilafna din dersi
verrreye zorlanamaz.

NGLTERE
Halen mer'i olan Act of Settlement'e gre, "bu
tahta clus edecek kimse, kanunen messes ingilis kilisesi mezhebine riayetkar olacaktr." Riayet
edilegelmekte olan hkmlerine gre nc Hanri'nin
byk hatt'nn birinci maddesindeki taahhtlerden birisi
de udur. "bu hat ile evvela, evamiri ilahiyeye
uyarak ingiltere kilisesinin hr olmasn ve hibir
halele uramakszn bilcmle haklarndan ve

TBMM KUTUPHANESI

hrriyetlerinden mstefit olmasn kendi nammza

ve ilanihhaye varislerimiz namna teyid ettik."
ngiltere'de kral ve kraliesi Anglikan kilisesinin tabi bir
hkm yoktur. Non-Conformist kiliseler, ii partisi ile
temas halindedir. Muhafazakarlar ise Milli anglikan kili
sesine baldrlar. Dini retime gelince Kaza (County)
okulu ile zel okullardaki ders gn btn talebenin
hazr bulunaca toplu bir dini ayin ile balar.

RLANDA:
rlanda anayasasnn krkdrdnc maddesine gre,
"Devlet kadiri mutlak olan Cenab- Hakka umumi
taabbt ve cibesini tastik eder. Devlet ismullaha
mutavaat vedine riayet ve hrmet eyliyecektir.
Devlet, yurttalarnn byk bir ekseriyetinin
mmini bulunduu dinin muhafz olan Roma Kato
lik mukaddes kilisesinin mahsus vaziyetini tasdik
eder."

TALYA:
talya'nn 1848 tarihli anayasasnda, "Apostolik ve
romert katolik dini devletin yegane dinidir." kayd
mevcut idiyse de, ikinci dnya harbi sonunda kabul
edilen anayasada deiiklik yaplarak u hkmler
konmutur. "Devlet ve katolik kilisesi kendi alan
larnda bamsz ve egemendirler. Umumi adaba
aykr olmadka, herkesin kendi dini akidesini
yaymaa, bu akidenin propagandasn yapmaa
veya ayinlerini hususi ve umumi olarak icra
TBMM KUTUPHANESI

etmee hakk vardr." Dini cemiyet ve parti kurmak

serbesttir. Hristiyan Sosyalist Partisi iktidar partisidir. Ve
talya'y idare etmektedir.

talya Anayasas
Madde 7: Devlet ve Katolik kilisesi, kendi nizamlar
iinde bamsz ve egemendirler. Onlarn mnasebetleri
lateran anlamalar ile dzenlenmitir.
Madde 8: Btn din ve mezhepler kanun nnde
eit olarak serbesttir. Katolik dininden baka dinler,
talyan hukuku nizamna muhalif olmamak artyla
kendi statlerine gre tekilatlanmak hakkn haizdirler.
Onlarn, devlet ile ilikileri, kendilerini temsil edenlerle
anlama esas zerinden kanun ile dzenlenir.
Madde 19: Herkes, kendidini inancn serbeste,
herhangi bir ekilde ferdi olarak veya dierleri ile
birlemi olarak yaymaa ve propagandasn yapmaa,
hususi veya umumi olarak ibadet ve ayinini icra et
meye genel adab ve ahlaka aykr olmamak art ile
hakk vardr.

FRANSA:
Din, devletten ayrlmtr. retim laiktir. ocuklarn
din dersleri grmesi iin okullar perembe gn de tatil
edilir, dini ilerini idare etmek zere dini cemiyetler kur
mak hakk tannmtr. Dini partiler de faaliyettedir. Kato
lik MRP Fransa'nn en kuvvetli partilerindendir.

TBMM KUTUPHANESI

Fransa Anayasasndan
1946 Anayasasnn balang blmyle, kamu
dzenini ihlal etmedike, hi kimsenin dini nitelikde dahi olsa fikir ve kanaatlerinden dolay tedirgin
edilemiyecei, dnce, fikir ve kanaatlerin
bakalarna zgrce iletilmesi iin her vatandan
serbeste konuma, yazma ve eserini yaymlama
hakkna sahip olduu ve hi kimsenin kanunun em
retmedii eyleri yapmaya zorlanamayaca kabul
edilmektedir.
Egemenlik bal altndaki birinci blmde, Fran
sa'nn blnmez, laik, demokratik ve sosyal bir cumhu
riyet olduu, cumhuriyetin btn vatandalara kanun
nnde rk ve din fark gzetmeksizin eit davranaca
ve btn inanlara sayg gsterecei vurgulanmak
tadr. (Madde 2)

SPANYA ANAYASASI 1978

Madde 16:
1. Kanunla korunan kamu dzeninin devamn
kstlamad srece cemaatlerin ve bireylerin fikir, din
ve ibadet zgrl garanti altndadr.
2. Hikimse dinine, inan ve fikirlerine ynelik olarak
beyanda bulunmaya zorlanamaz.
3. Devletin dini olamaz. Devlet yetkilileri, ispanyol
halknn dini inanlarn dikkate alarak katolik kili
sesi ve dier dini kurumlarla mnasip ibirliini
srdrecektir.

TBMM KUTUPHANESI

Madde 95:
1. Herhangi bir uluslararas antlama, anayasaya
aykr hkmler ihtiva ediyorsa, ncelikli olarak anayasa
deiiklii gerekir.
2. Hkmet veya kongre anayasa Mahkemesinden
bir aykrlk olup olmad yolunda beyan talep edebilir.
PORTEKZ
Portekiz Anayasasnn krknc maddesine gre,
"Devletin temin ettii talim ve terbiyenin gayesi,
bedeni terbiye ve fikri kabiliyetlerinin tekamln
den baka, karakter terbiyesi ve mesleki kymetin
tekaml ve memleketin ananesine uygun olarak
hristiyan ahlak ve mezhebi prensiplerine
mteveccih olarak ahlaki ve medeni faziletlerin
inkiaf olacaktr. Hususi mekteplerde dini tedris
msaadeye tabi deildir." Krkbeinci maddeye
gre ise, "Resmi veya hususi hiyerari kaidelerine
ve disiplinlerine tevfikan serbeste tekilat
lanabilecekler ve bu suretle medeni varlklar ve
hukuki ahsiyetleri devlete musaddak birlikler
veya teekkller tekil edeceklerdir. Beeri ahsn
hayat, fizik tamamiyeti ve ahlak ile te'lif kabul etmiyen mezhebi tatbikat hkmden haritir.
HOLLANDA
Hollanda anayasasna gre, kral ve kralie yeminini,
"Cenab- Hak muinim olsun" niyaziyle bitirir. "Kraliye
tin bilumum dini mezheplerine ayn msavi hak

TBMM KUTUPHANESI

bahedilmitir." "Muhtelif dini mezheplerin yahut

bunlarn rahiplerinin elyevm mstefid bulunduklar
maa, nafaka ve sair her nevi veridat
memmendir. imdiye kadar Devlet hazinesinden
hibir maa almayan ve gayrikafi maa alan rahip
lere birer maa veya zamm maa tahsis edebilir."
"Umumi talim herkesin dini hissiyatna riayet edil
mek suretiyle kanun ile tanzim edilecektir." Hollan
da'da din partilerinin rol de ok mhimdir.
Ne dine, ne inanlara, ne siyasi fikirlere, ne cinsiye
te ne de herhangi bir dier sebebe dayal olarak ayrm
gzetilmesine msaade edilmez.
Madde 1:
Hollanda'da bulunan herkes, eit koullarda, eit
ekilde muamele grr. Ne dine, ne inanlara, ne siya
si fikirlere, ne cinsiyete ve nede herhangi bir dier se
bebe dayal olarak ayrm gzetilmesine msaade edil
mez.
Madde 6:
1. Her insan serbeste kendi din ve inanlarn, tek
bana veya topluca belirtebilir, ancak her bireyin kanu
na kar sorumluluu dahilinde,
2. Bu hakkn kullanlmasna gelince, kapal yerler ve
binalar dnda, saln korunmas, trafiin yarar ve
dzensizliklerin nlenmesi iin kanun kurallar koyabilir.
BELKA
Pek ok tadiller gren Belika Anayasasna gre,
"Din hrriyeti, dinin alenen icras hrriyeti ile her-

TBMM KUTUPHANESI

hangi bir ekilde dncenin izhar hrriyeti

memmendir. Devlet herhangi bir dinin rahiplerinin
tayinine ve bunlarn birlemesine mdahale edemiyecei gibi bunlarn amirler ile muhabere ve ve
sikalarn neretmelerine karamaz." 1984de ikti
dar alan Katolik halk fkras ile orta mekteplere
liberallerin kaldd din derslerini tekrar koymutur. Bu
parti Belika'da en tesirli partilerden birisidir.

Belika Anayasas
Madde 14: badet hrriyetleri ile bunlarn aka
icras hrriyeti ve her konuda fikirlerini aklamak
hrriyeti bu hrriyetlerin kullanlmas mnasebetiyle
ilenmi sularn cezalandrlmas sakl kalmak zere, te
minat altndadr.
Madde 15: Hi kimse bir ibadetin fiil ve merasimleri
ne herhangi bir ekilde katlmaya veya bunlarn tatil
gnlerine uymaya zorlanamaz.
Madde 16: Devlet herhangi bir din grevlisinin tayin
veya tesisine mdahale etmek veyahut bunlarn kendi
lerinden daha yukardaki grevlilerle mektuplamalarn
ve kararlarn yaymlamalarn yasaklamak hakkna sahip
deildir.
Madde 56: Senatr seilebilmek iin ayrca
aadaki kategorilerden birine dahil olmak lazmdr.
Fkra 6: En az 10 sene sre ile devletten maa ala
rak din grevlisi olarak alanlar.
Madde 117: Din grevlilerinin aylk ve emeklilikleri

TBMM KUTUPHANESI

devlet tarafndan denir. Bunlar karlayacak gerekli

meblalar her yl bteye konur.
Madde 127: Bir kanuna dayanmadka hibir yemin
yaptrlamaz. Kanun yemin cmlesini tespit eder.
Madde 130: Anayasa tamamen veya ksmen askya
alnamaz.
Madde 131: Yasama kuvveti, tespit ettii herhangi
bir anayasa hkmnn deitirilmesi gerektiini beyan
etmek hakkna sahiptir.

LKSEMBURG
Lksemburg anayasasna gre, naib, yemini "Allah
muinim olsun" dileiyle bitirir. "Mezahib, mezahibe
ait ibaretin icras ve herkesin dini fikirlerinin izhar
hrriyeti memmendir. Herhangi bir dini korporasyon tesisi kanun msaadesine tabiidir."

YUNANSTAN
1 Ocak 1952 tarihinde kabul edilen Yunan anaya
sas u cmle ile balamaktadr.
"Kutsal, ayni cevherlerden gelme ve taksim edil
mez (Trinite) adna Helenler parlemantosu (u hu
suslar) kararlatrr.
Madde 1:
Yunanistann messes dini sa'nn Dou Ortadoks kilisesi dinidir. Sair btn bilinen dinler ser
best olup, bunlarn ibadetleri herhangi bir engele
TBMM KUTUPHANESI

uratlmakszn kanunlarn himayesi altnda icra

edilir. Bakalarn kendi dinine sokmaa almak
ve messes dine sair her trl mdahalelerde ya
saktr.
"Anayasann ikinci maddesinde ise u hususlar
kaytldr.
"Yunanistan ortadoks kilisesi bakan olarak
tanrmz sa'y kabul eder ve doktrin bakmndan
sa'nn stanbul'daki byk kilisesi ile ayn doktrin
den yazlarn, metinleri deitirilmeden muhafaza
edilir. stanbul'daki Byk sa Kilisesinin nceden
msaadesi salanmakszn bunlarn baka bir lisa
na evrilmesi kesin bir surette yasaktr."

SVE
Evanjelik Luterien Kilisesi sve milli kilisesidir.
Bu kiliseye mensup olmayanlar, vekil olamad gibi,
dini tedrisatta vazife alamaz. Resmi dinle ilgili mevzular
da hakimlik yapamaz ve memur ise mtalaa, profesr
ise ders veremez.

Mutlak Hak ve zgrlkler

Anayasa deitirilmedii srece kstlanmas
mmkn olmayan hak ve zgrlkler unlardr
- badet zgrl
- Kiinin siyasi, dini, kltrel ve benzeri grlerini
hibir zorlamayla karlamakszn beyan edebilmesi,

TBMM KUTUPHANESI

- Kiinin siyasi bir dernee, dini bir cemaate veya

benzeri derneklere hibir baskya maruz kalmakszn
ye olabilmesi.

NORVE
Norve anayasasna gre de "ncil" Luter dini devle
tin resmi dinidir. Bu dine salik olan ahali ocuklarn bu
dinde terbiye ile mkelleftir.
Jesuitlere kar msamaha yoktur. Kral daima incili
luter dinine sadk olmaa, bu dini idame ve siyanete
mecburdur. Resmi dine mensup olmayanlar Devlet kili
sesine mteallik mzakere ve kararlara itirak etmezler.
Kiliseye mahsus mallarn sat bedelleri veya aidat
ancak ruhban menfaatna veya talim ve terbiyenin
inkiaf iin sarfedilebilir.

DANMARKA
1953 hazirannda mer'iyete giren Danimarka anaya
sasnn drdnc maddesi "Devletin Milli Kilisesi"
Evanjelik luterien" kilisesidir ve bu sfatla devletten
yardm grr. "Altnc maddede ise kraln durumunu
tesbit etmektir. Kral "Evanjelik luterien kilisesine"
sahip bulunmaldr.

Danimarka Anayasas
Madde 73: Milli kilisenin tekilat bir kanun ile tanzim
edilecektir.

TBMM KUTUPHANESI

Madde 74: Ahlaka ve kamu dzenine aykr hibir

ey talim ve tatbik etmemek artyla yurttalar kendi iti
katlarna gre Cenab- Hak'ka taabbt etmek iin ce
maat halinde birleebilirler.
Madde 77: Hi kimse dini itikadi dolaysyla medeni
ve siyasi haklarndan tamamen istifadeden ve yurttalk
vazifelerinin ifasndan mahrum edilemez.

VATKAN
Banda Katolik Kilisesinin en byk ruhani reisi
olan papann bulunduu, Vatikan Sitesi 1929 tarihli
Latran anlamas ile milletleraras sahada hakimiyetini
hukuken de kabul ettirmitir. Tebaas ve lkesi vardr.
Mdafaas talya devleti tarafndan deruhte edil
mitir.

LHTENTAYN
1921 tarihli anayasaya gre "Vicdan ve itikat
hrriyeti herkes iin memmendir. Katolik Romen
kilisesi resmi kilisedir ve bu vasf dolaysyla Dev
letin, ammenin talim ve terbiyesine sureti mahsusada itina edecektir. Bu hizmet, genliin, ailenin,
mektep ve kilisenin yardmndan dini ve ahlaki bir
teekkl, vatana ballk ve mesleki ehliyet iktisap
etmesini temin edecek bir surette tanzim edilecek
tir. ... Dini tedris Kilise otoriteleri tarafndan veri
lir."

TBMM KUTUPHANESI

MONAKO
Monako Prensliinin anayasasnn onuncu maddesi
ne gre, "Mezhep hrriyeti, mezheplerin aleni iba
deti hrriyeti ve herhangi bir suretle fikrini izhar
hrriyeti memmendir. Bu hrriyetlerin suistimali
dolaysyla irtikab edilen sularn tecziyesi mah
fuzdur."

AVUSTURYA
Avusturyada da din hrriyeti vardr. Bunun tabii neti
cesi olarak dini cemiyet kurma hrriyeti de tannmtr.
Faaliyete geebilmesi iin bu cemiyetlerin tescil edilme
si gerekmektedir.

FNLANDYA
Milli kilise Evanjelik kilisesidir. Diyette, fevajelik Lute
rien mezhebine mensup bulunmayan bir kimse Evanje
lik Luterien kilisesinin din adamlar hakkndaki kanunu
ilgilendiren hkmlerin veya umumiyetle Evanjelik Lute
rien dini dairelerin haiz olmalar gereken artlarn
grlmesine itirak edemez.

TBMM KUTUPHANESI

AMERKA KITASINDAK LKELERN

ANAYASALARI

KANADA
Kanada da din hrriyeti 1774 kraliyet ngiltere
hattyla tannm ve Katolik Romen kilisesinin ahsiyeti
tasdik edilmitir. Mektep amak hakk katoliklere
tannan tedris ve tekilatlanma hakk, ngiliz imali Amerikas 1867 kanunu ile Protestan ve katolik tabann mutezil mekteplerine de tannmtr.

PANAMA
Panama anayasasnn otuzbeinci maddesine gre,
"Btn dinler ve bunlarn ibadeti, hristiyan ahlak
ve kamu nizam tahdidi hari olmak zere serbest
tir." Otuzaltnc maddeye gre ise, "Katolik dininin
Panamallarn dini olduu kabul edilir. Kamu okul
larnda tedris edilir, ancak renilmesi ve ibadetle
re itirak evebeyn veya vasileri talep ettikleri tak
dirde renciler iin mecburi deildir.

PARAGUAY
1940'da kabul edilen anayasann nc maddesi
ne gre, "Devletin dini, katolik apostolik Romen di
nidir, ancak ahlak ve kamu dzenine aykr
olmadka sair dinlere msamaha gsterilir." Ondokuzuncu maddeye gre de, "Btn vatandalar ve
sakinler dinlerini serbeste icra etmek, renmek

TBMM KUTUPHANESI

ve retmek hakkn haizdir." Krkaltnc maddeye

gre ise, "Cumhurbakannn... Romen Katolik
Apostolik dininden bulunmas, vazifesi iin gere
ken ahlaki artlar haiz olmas lazmdr. Otuzbeinci
madde de u hkm ihtiva eder. "Paraguayllar
arasnda kin samak veya snf mcadelesi
yaplmasna msamaha edilmez."

KOLOMBYA:
Anayasasnda dinle ilgili hkmlerden bazlar, "Ka
tolik dini milletin dinidir. Devletin iktidarlar bu dini
itimai nizamn asli unsuru olarak himaye edecek
ler, mer'i klacaklardr. Hristiyanlk ahlakna ve ka
nuna mugayir olmayan bilumum mezheplerin icras
mubahtr. Maarif katolik dinine tevfikan tanzim ve
idare olunacaktr."

KOSTA-RKA:
Kosta-Rika anayasasnn ellibirinci maddesi aynen
yledir: "Devletin dini Romen Katolik dinidir. Dev
let, ahlaka ve adaba mugayir olmamalar artyla
dier dinlerin cumhuriyet dahilinde serbest icrasna
mani olmakszn bu dinin idamesine yardm ede
cektir."

ARJANTN:
Muhtelif tarihlerde tadillere urayan Arjantin anaya
sasnn ikinci maddesine gre, "Federal hkmet ka-

TBMM KUTUPHANESI

tolik, apostolik ve romen dinini siyanet eder." Ondokuzuncu madde ise, "Amme nizam ve ahlakn
ihlal etmeyen ve nc ahslara zarar vermeyen
hususi fiillerden yalnz Allah'a kar mes'uliyet
mevcuttur ve mahkemelerde kabili muhakeme
deildir." Hkm konulmutur.

BOLVYA
Bolivya anayasasnn ikinci maddesinde din
hakknda u hkm mevcuttur. "Devlet, dier herhan
gi bir mezhebin alenen icrasna msaade etmekle
beraber, Katolik Apostolik Romen dinini himaye
eder."

EL SALVADOR
Anayasann onnc maddesine gre, "Devlet
Katolik kilisesi hkmi ahsiyetinin Salvadorlularn
ounluu tarafndan icra edilen dini temsil ettiini
tanr. Dier kiliseler kanuna uygun olarak hkmi
ahsiyetlerinin tannmasn elde edebilirler.

BREZLYA
1946 tarihli Brezilya Birleik devletleri anayasasna
gre, "Dini mezhepler tesis etmek, bunlara
yardmda yahut mevcut olanlarn faaliyetlerine
mani olmak" "... herhangi bir mezhep veya kilise

TBMM KUTUPHANESI

ile ittifak veya tabiiyet mnasebetleri tesis

etmek... yasaktr." "Vicdan ve din hrriyetine doku
nulmaz ve kamu dzenine ve ahlaka aykr
olmadklar mddete dini ibadetlerin yaplmas
serbesttir." "Aile fesholunmayan evlenme ile
teekkl eder ve devletin zel himayesi
altndadr." "Dini retim resmi okullarn retim
programlarnn bir ksmn tekil eder."

DOU URUGUAY
1942 tarihli anayasaya gre, "Uruguay'da btn
dini mezhepler serbesttir. Devletin hibir resmi dini
yoktur. Devlet, dkn evlerine, hastahanelere, ha
pishanelere yahut sair kamu messeselerine mah
sus mescitler mstesna olmak zere ksmen veya
tamamen milli hazine tarafndan ina edilmi olan
btn mabetlerin mlkiyetini katolik kilisesine
tanr. Devlet halen muhtelif mezheplere tahsis edil
mi bulunan mabedlerin vergiden muaf olduklarn
tasdik eder."

L
1925 tarihli ili Cumhuriyeti Anayasasna gre, "Bi
lumum itikatlarn izhar, vicdan hrriyeti ve ahlaka,
adaba ve amme nizamna mugayir olmayan
bilumum dinler ibadeti serbesttir. Binaenaleyh,
muhtelif dini mezhepler, kavanin ve nizamatn tesbit ettii emniyet ve shhat artlar dairesinde, ma
betler ve mtemilatn ihdas ve muhafaza edebi-

TBMM KUTUPHANESI

lirler... Bir dinin ibadetine muhassas bulunan

mabet ve mtemilat her trl vergiden muaf tutu
lacaklardr.

HONDURAS
1936 tarihli Honduras cumhuriyet anayasasna
gre, "Kilise devletten ayrlmtr. Memleket ka
nunlarna aykr bulunmayan btn dinlerin ser
beste icras temin edilir. Mezheplere ve dini tedri
sata mali yardmda bulunmak yasaktr. retim
serbestisi salanr. Kamu paralaryla desteklenen
eitim laikdir."

PERU
1933 tarihli anayasaya gre, "Vicdan ve inan
hrriyetine dokunulmaz." "Kilise mensuplar millet
vekili veya senato yesi Cumhurbakan ve Cum
hurbakan Yadmcs olarak seilmez." Yeni
bapapazlk veya papazlklar ihdas etmek veya
yrtme kuvvetinin talebi zerine mevcut olanlar ilga
etmek, Kongrenin yetkisi dahilindedir. Cumhurbakan
ruhani heyet zerinde tefti hakkn icra, bapapaz ve
papazlarn seimi iin kongreye er isimli listeler tevdii,
Papapaz ve papazlarn isimlerini papazla takdim ve
bu husustaki papazlk kararlarn kabul, kilise memur
larn tayin, kiliseler kararlarn kongrenin muvafakatine
ve nceden Ali Mahkemeye danarak kabul veya red
haklarn haizdir.

TBMM KUTUPHANESI

ASYA KITASINDAK
LKELERN ANAYASALARI

AFGANSTAN
Afganistan Anayasasndan alnan dinle ilgili baz
hkmler, "Afganistann dini, mukaddes islam dini
dir ve resmi ve umumi mezhebi, Hanefi mezhebidir.
Afgan kralnn bu dinden olmas lazmdr. Afganis
tan'da bulunan hintliler ve yahudiler gibi sair din
mensuplar, kamu dzenini ve adetleri boz
madklar mddete himaye grrler. kence, vs.
ikence etme usulleri kesin surette kaldrlmtr.
Mukaddes eriatin ve memleket kanunlarnn
hkmetmedii bir ceza verilemez. Eitim ve
retimin islam fikir ve hkmetmedii bir ceza ve
rilemez. Eitim ve retimin islam fikir ve emirleri
ne zt olmamasn ve ilmi, artistik, edebi menfaatlara uygun olmalarn teminen Afganistann btn
okullar hkmetin gzetimine tabidir. Afganistan
gazeteleri ve yaynlar dine aykr olmamak ve
basna taalluk eden zel kanuna tabi olmak art
serbesttir.

RAN (ah Dnemi)

ran anayasasndan alnan baz cmleler:
"Bismillahirrahmanirrahim. ran'n resmi dini,
islam dinidir ve hakiki mezhebi Caferi mezhebidir.
ran hkmdar bu mezhebe mensuptur ve

TBMM KUTUPHANESI

yaylmasna nezaret eder. Kanunlar slamn mukad

des prensiplerine ve Peygamberin szlerine aykr
olamaz. eriatn yasak ettikleri dnda sanat,
edebiyat ve ilmin renilmesi ve retilmesi ser
besttir. Kt yola sevkedenler ve dine aykr olan
lar dnda btn yaynlar serbesttir."

PAKSTAN
Pakistan slam dinine balanan hint halknn
kurduu bir devlettir. Birlii temin eden slamiyettir. Son
darbe-i hkmetten nce neredilen anayasa projesin
den ve temel prensipler komitesinin kararlarndan
birka cmleyi bir fikir vermek zere aynen neklediyoruz. "slam dininin ifade etmi olduu demokrasi,
hrriyet eitlik, tesamh ve sosyal adalet prensip
lerine tam bir surette riayet edilmelidir.
Mslmanlar
hayatlarn
mnferiden
ve
mtereken Kur'an ve snnet gereince ayarlayabilmelidir. Mslmanlarn hayatlarn Kur'an ve
snnet gereince ayarlamalarn teminen u tedbir
ler alnmaldr:
a) Kur'ann mslmanlara retilmesi mecburi
olmaldr.
b) ki, kumar ve fuhuun yasak edilmesi.
c) Riba (Faiz) nn yok edilmesi.
) slam ahlak standartlarnn gelitirilmesi ve
muhafazas.
d) Cami ve dini tesislerin gerekli
tekilatlandrlmas.

ekilde

TBMM KUTUPHANESI

slam dinini halka retmek zere bir tekilat

kurulmaldr. Mevcut kanunlar slam dininin pren
siplerine uydurulmaldr. Ancak muktedir, karakter
sahibi, dindar ve devlet ilerini, gayeler hakkndaki
kara * gereince, ifaya salih bir ahs devlet
bakan olarak seilebilir. Gayri mslim topluluk
larn btn meru hak ve menfaatlarnn korunmas
lazmdr.
1

ENDONEZYA
1950 tarihli anayasada ilan edildii zere, "Devlet
ulu Tanrya inan temeline istinad eder. Devlet her
sakinine kendi setii dini kabul etmek ve dini va
zifelerini kendi dini ve inanc gereince ifa etmek
hrriyetini temin eder. Kamu otoritesi tannm
btn dini birlik ve teekklle eit himaye salar."

RDN
rdn Krallnn 1952 ylnda kabul edilen anaya
sasnn ikinci maddesine gre, "Devletin dini slam ve
resmi dili Arapadr."

YEMEN:
Yemen, Kur'an'n emirlerini kabul eden slam dininin
prensipleri zerine kurulmu demokratik bir krallktr.
Adalet, Snnet esaslarna ve sair rf ve adet ile mahalli
kanunlar tatbik eden mahkemeler tarafndan datlr.

TBMM KUTUPHANESI

SUUD ARABSTAN
1926 tarihli anayasaya gre, "Hicaz Arap Devleti
monarik meruti ve mslman bir devlettir. Ma
jesteleri eri'at'a baldr. Hicaz krallnda hukuk
dsturlarnn daima Kuran ve snnete uygun olma
lar gereklidir."

SURYE
1953 tarihli Suriye Cumhuriyeti anayasasna gre,
"Cumhurbakannn dini slam Dinidir. slam
itihad mevzuatn ana temelidir. nan hrriyetini
korur ve devlet btn dinlere hrmet eder. Her
dinin btn retim derecelerindeki tedrisi herke
sin kendi mezhebine uygun olarak vuku bulur."
Daha sonra Msrla birleerek, Birleik Arap
Cumhuriyetinin eyaleti olan Suriye'de dini
bakmdan bir deiiklik olduu sylenemez."

KORE
1948 tarihli Kore anayasasna gre, "Btn vatan
dalar din ve vicdan hrriyetlerinden istifade eder.
Devlet dini yoktur. Din siyasetten ayrdr."

JAPONYA
Yeni kabul edilen Japon anayasasna gre, "Her
kesin din hrriyeti bu kanunla teminat altna
alnmtr. Hibir dini tekilat devletten imtiyaz ala-

TBMM KUTUPHANESI

maz ve siyasi bir yetki kullanamaz. Hi kimse me

rasimlere, tes'itlere, ayinler ve dini faaliyetlere
itirake zorlanamaz. Devlet ve dier kamu organ
lar dini eitimden veya herhangi bir dini faaliyet
ten kanmak mecburiyetindedir."

HNDSTAN
Hindistan anayasasna gre, "Kamu dzeni, ahlak
ve salk icaplar ve bu ksmn sair hkmleri mah
fuz kalmak zere her ahsn ayn vicdan
hrriyetine ve dini tedriste bulunmaya, ibadet yap
maya ve serbeste dinini yaymaya hakk vardr."

LBNAN
Lbnan anayasasna gre, "Vicdan hrriyeti mut
laktr. Tanrya ibadet edilirken, devlet btn dinle
re hrmet gsterir ve kamu dzenine aykr olma
malar art ile dini ayin ve merasimin serbeste
icrasn korur. Aynen devlet her mezheb toplu
luunda halkn ahsi haklarn ve dini menfaatlerini
teminat altnda bulundurur.

SAM VE TBET
Siam ve Tibet dini devlettirler. Siamde kral budha di
nine mensuptur ve dini reistir. Tibette de Dalai-Lama
devlet reisi ve dini reistir.

TBMM KUTUPHANESI

FLPNLER
Filipinler anayasas u cmlelerle balar, "Filipinler
halk Ulu Tanrya niyaz ederek ibu anayasay emir
ve neir ve ilan eyler." Bir dini tesis eden veya ser
beste bir dinin ibadetini meneden hibir kanun
yaplamaz ve herhangi bir tercih ve fark gzetmede bulunulmakszn serbeste dine sahip olmaya ibadet yap
maya msaade edilir.
Filipinler bakan yeminini "Tanr yardmcm olsun"
dileiyle bitirir.

TBMM KUTUPHANESI

AFRKA VE AVUSTRALYA LKELER

ANAYASALARI

CENUB AFRKA
Cenubi Afrika Birliinin kuruluuna ait kanunun birin
ci maddesinde dine ballk u ekilde ifade olunur.
"ttihat halk, kadiri mutlak Cenab- Hakkn haki
miyet ve idaresini tasdik eder."

LBERYA
Liberya anayasasndan bir ka cmle, "... Biz, Afrika'daki Liberya topluluu, bize hristiyan dininjn ni
metleri ve siyasi, dini ve medeni hrriyeti
bahetmi olan Tanrnn iyiliine kar kran his
leri besleyerek... bu anayasay sz geen devle
tin idaresi iin emir ve tesbit eyliyoruz." Vicdan
larna uyarak, gle ve mdahaleye maruz
kalmakszn Tanrya ibadet etmek btn insanlarn tabii
ve devredilmez hakkdr. Skunetle hareket eden ve
dierlerini dini ibadetlerinde rahatsz eylemeyen her
hangi bir ahs kendi dinini serbeste icra hususunda
kanunun himayesine bir mezhebin zararna tercih ve
ayrcalklara sahip olamaz. Ancak btn mezheplere
msamaha gsterilir.

TBMM KUTUPHANESI

AVUSTRALYA
Avustralya Konfederasyonu anayasasna gre,
Avustralya halklar, "Kemali tevazu ile Cenab-
Hakkn ltuf ve inayetine snarak (Common
VVealth) da ittihad" kabul etmiler... "Konfederas
yon bir din tesisi, dini bir mezheb tahmili yahut bir
dinin serbeste icrasn men iin hi bir kanun vazetmeyecektir. Konfederasyona ait herhangi bir
memuriyet veya vazife iin hi bir din art
gzetilmeyecektir." Dini cemiyet kurmak serbest ol
makla beraber, telkin ve faaliyetleri mevcut nizam bo
zucu milli savunmaya zararl dini teekkller
datlmaktadr.

TBMM KUTUPHANESI

mutam

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

EK: 2

ANAYASA HUKUKU PROFESR

MMTAZ SOYSAL IN
"100 SORUDA ANAYASANIN ANLAMI"
SML KTABINDAN

Onikinci Blm

LAK DEVLET

Soru 51: Laik devlet ilkesinden

rekir?

ne anlamak

ge

Latincedeki "laicus" sznden gelen "laik" deyimi,

Trkeye Franszcadaki "laic" ya da "laique" sfatndan
gemi. lk kullanld Bat dillerinde "Dine yada kiliseye
ait olmayan" anlamn tayor.
Laiklik, Bat toplumlarnda, bellibal aamadan
geerek bugnk geni anlamn kazanm.
Birinci aamada, devlet organlarnca gdlen mez
hep yobazlnn kaldrlmas, dinsel inanlarn insanlara
eit davranlmasn engellememesi salanm, ama,
buna karn, bir sre, devlet kurulularyla din kuru
lular arasndaki kaynama srp gitmi, devletler
"Resmi" bir dine sahip saylmlar.

TBMM KUTUPHANESI

kinci aama, bu "Devlet dini" denen eyin

kaldrlmas oluyor. Yine de ngiltere gibi, bugn hl bir
resmi dine sahip lkeler var. Yalnz, buralarda, artk bu
resmi dinin vatandalara kar farkl davranlara yol
amas sz konusu deil.
nc aama olarak, hukyk sisteminin ve kamu
hizmetlerini dzenleyen kurallarn dinsel ya da dinle ilgi
li kurallar olmaktan karlmas geliyor. Kabul etmek ge
rekir ki, bugn laik diye bilinen hukuk sistemlerinin
ounda, kurallarn temeli dinsel inanlara ve
balangtaki dsturlara kadar iniyor; fakat bir davran
kuralnn balang bakmndan dinsel olmas, onun za
manla "Laiklemi" ve belirli gereksinmelere karlk
veren bir forml haline gelmesine engel olmamtr.
Trk toplumunun zel durumu ve Kurtulu
Savandan sonra geirdii devrim, laiklik ilkesine,
saylanlar dnda deiik bir unsurun daha eklenmesini
zorunlu klyor. Bu da, dinin toplum ilerinden, toplum
sal grevlerinden syrlp "Vicdanlara itilmesi", kiilerin
i dnyalarndan darya tamayan bir inanlar btn
saylabilmesi. Bu, ayn zamanda, dnya ileriyle ok
yakndan ilgili olan slam dininin kendi iinde de bir
byk deiiklie ve eer slamda hi bulunmayan
bir terim kullanmak gerekirse, bir "Reform"a
girimek demekti....
Laiklik politikas dini "Toplumsal" olmaktan
karp "Kiisel'letirirken, Mslmanln temel
niteliklerinden birine de dokunmu oluyordu. Laik
devlet, yalnz mezhepler arasnda ayrm
gtmeyen, resmi bir dini olmayan, dinsel kurallarla

TBMM KUTUPHANESI

i grmeyen bir devlet olmakla kalmamal, ayn za

manda dinin vicdanlara itilmesi iin gerekli
nlemleri de alabilen devlet olmalyd.
Soru 52: Laik bir devlette
Diyanet
Bakanlnn
"Genel dare" iinde yer
nasl
yorumlanmaldr?

leri
almas

Cumhuriyetin kurulmasndan sonra, 3 Mart 1924'te

halifelik kaldrlrken, eyhlislamln yeni bir biimde
devam olan "er'iye Vekaleti" de kaldrlarak yerine
Diyanet leri Reislii kurulmutu. "Diyanet" arapada
"Dindarlk, din duygusu" anlamna geliyor. er'iye Ve
kaletini kaldran yasaya gre, Diyanet leri Reisliinin
grevi, slam dininin "tikat (inanlar) ve ibadata dair
(tapnmalara ilikin) olan btn ahkm (hkmler) ve
mesalihinin tedviri (ilerini yrtmek) ve messesat- diniyenin (din kurumlarnn) idaresi'ydi. 1924 Anayasas
dneminde bu durum byle kald. Laik birdevlette, din
ilerine bakmakla grevli bir kuruluun devlet yaps
iinde yer almasn doru bulmayanlarn eletirilerine
karn, diyanet ileri Reislii yerine bir "Cemaat tekilat"
kurulmas yoluna gidilmedi. 1961 Anayasas da bu du
rumu deitirmiyor.
1982 Anayasasndaki 136. madde, 1961 Anaya
sasndaki 154. madde gibi, Diyanet leri Bakanlnn
"Genel idare" yani dorudan doruya hkmete bal
merkez kurulular iinde kalmasn salamaya alyor.
Bu noktaya nem verilmi olmas, laiklik soru
nunu, ounluu bakmndan Mslman bir toplum
da zlmesini byk lde kolaylatran bir duru
mun kaybedilmemesi iindir.

TBMM KUTUPHANESI

Laiklik asndan Trk toplumu ile Bat toplumlar

karlatrldnda, bu ilkenin gerekletirilmesini
gletiren ve kolaylatran unsurlar bakmndan tam bir
kartlk dikkati ekiyor. slam dini, din ile devlet
ilerini ayrmak yle dursun, bunlarda tam bir
kaynama getiriyor. Din insanlarn i dnyalar
kadar, devlet konusundaki davranlarn da kural
lara balamak amacn gtmektedir. Bu alanda laik
letirmee doru atlan her adm, eninde sonunda
dinin kendisiyle atmaya kadar varyor.
Buna karlk, Hristiyanlk, ilk ortaya k biimiyle,
yeryznde egemelik kurmak iddias tamyordu.
Balca amac, "nsanln br dnyadaki kurtuluunu
hazr!amak"t. Kayzer'e ya da Sezar'a, yani Roma
mparatoruna vergi deyip dememekte tereddt
edenlere sa'nn syledii "Sezar'a ait olan Sezar'a
Tanr'ya ait olan da Tanr'ya verin" sz, yeryz ve
gkyz iktidarlarnn farklln aklamaktayd. Onun
iindir ki, Ortaa'dan ve reformlardan sonra,
Hristiyanlk dnyasnda laiklik ynnde atlan her
adm, dinin balangtaki temel niteliine dn
anlamna geldii iin, dinsel dnce asndan
daha rahatlkla gerekleebildi. Hristiyanlk, din ve
dnya ilerinin kaynatrlmasn bir balang ilkesi ola
rak savunmamt.
Fakat, laikliin gerekletirilmesi bakmndan
Hristiyan lkelerin karlatklar bir sorun Mslmanlkta
yok. Ortaa boyunca "sa'nn yerine almak" iddiasyla
gcn artran Kilise, hkmdarlardan da ar, "Devlet
iinde devlet" hatta "Devlet stnde devlet" nitelii
tayan byk bir kurulu haline gelmiti. zellikle Kato-

TBMM KUTUPHANESI

lik lkelerde laikliin gerekletirilmesi iin atlan her

adm bu kurulula uramak zorunda kald. Oysa,
Mslmanln inanlar ve yaps, askerlikteki rtbe
dzenine benzer biimi de rgtlenmi bir din kuru
luunun meydana kmasna elverili deildi. Devlet
gcn kar kacak, direnecek byle bir g
olmaynca, laiklik davasnn baz ynleri kolaylkla
baarlabiliyor. Buna karlk, bir slam topluluunda, din
hizmetlerini devlet hizmetlerinden kesin olarak ayrmak
ok g. Daha dorusu, byle bir yola gidilip din hiz
metlerini topluluklarn kendi paralaryla yrtlecek hiz
metler haline getirince, devletten ayr ve ister istemez
ona kar bir g olarak belirecek kurulularn ortaya
kmasna da katlanmak gerekiyor. Onun iindir ki,
grnte laiklik ilkelerine daha uygun saylabilecek
olan
bu
yol,
eninde
sonunda
laikliin
gerekletirilmesini gletirici gelimelere kadar varabi
liyor.
Din ileriyle toplum dzeni kesinlikle birbirinden
ayrlrken, bu ayrlma dine kar aka bir baskyla
sonulanmad. Ama, dini kiilerin i dnyalarndan
darya tamayan bir inanlar btn durumuna
getirmek, onu toplum ilerinden ve "Toplumsal
grevlerinden syrp "Vicdanlara itmek'ti. Bu
yaplrken, din hizmetlerini devlet hizmetlerinden
bsbtn ayrp bir "Cemaat tekilat" kurmaa gidilsey
di, bu rgtn, ok ksa bir zamanda, byk para
gcyle, birbirine kenetlenmi adamlaryla, aktan
aa devletle arpan bir g haline gelecei muhak
kakt. Buna karlk, laiklie inanmam bir iktidarn elin
de, genel idare iinde yer alm bir din ileri rgtnn

TBMM KUTUPHANESI

de kt sonular douraca dnlebilir ama, bu du

rumda, hi olmazsa parlamenter ve yargsal denetim
yollaryla, sz konusu kt sonular belli snrlar iinde
tutmak mmkndr.
Laik bir devlette "Diyanet leri Bakanlnn
genel idare iinde yer almas, Trk devriminin
zelliklerine uygun bir laikliin, yani dini toplum
ilerinden kiisel vicdanlara itebilme iinin daha
salam ve emin yollardan gerekletirilmesi
dnda herhangi bir anlam tayamaz.
Soru 53: Laiklii srdrmek amac
ne gibi snrlamalarn konmasn zorunlu

Anayasayla
klmtr?

Din ve vicdan zgrl dolaysyla 39. soruda

da grld gibi, dinsel inanlara ya da
inanszlklara sayg bakmndan, 1961 Anaya
sasnn hem kedinden nceki 1924 Anayasasna,
hem de genellikle btn Anayasalara oranla ok
ak ve ayrntl biimde getirdii hkmler 1982
Anayasasyla da tekrar edilmitir.
Anayasadaki 24. maddenin byke bir blm,
hereyden nce, kiinin i dnyasn ve inanlarn ko
rumaa ayrlm; vicdan, dinsel inan ve kanaat
zgrl, ibadet, dinsel ayin ve trenlere katlp
katlmama serbestlii, dinsel inan ve kanaatlerden
tr knanmaa ve sulanmaa kar korunma...
Din eitim ve retimini gzetim ve denetim
altnda bulundurmak, hatta dorudan doruya
stlenmek, Trkiye Cumhuriyetinin kendine zg
laiklik anlayndan doan zorunluluklar olarak or-

TBMM KUTUPHANESI

taya kmtr. 1982 Anayasas bu bakmdan 1961

Anayasasndan daha ayrntl ve kesin kurallar getiriyor:
"Din ve ahlk eitim ve retimi devletin gzetim ve de
netimi altnda yaplr. Din kltr ve ahlak retimi ilk ve
ortaretim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler
arasnda yer alr."
1961 Anayasas, din eitim ve retimini "Ancak
kiilerin kendi isteine ve kklerin de kanuni temsilci
lerinin isteine bal" tutmaktayd. Bylece, dinle ilgili
davranlar bakmndan bireyler zerindeki toplum
basksna ince ve anlaml bir snr konmu oluyordu:
ocuklarna din dersi "verilmemesini" deil, "verilmesini"
isteyen velilerin okul ynetimlerine bavurmalar gerek
mekteydi. Baka bir deyile, kimse, "ocuuma din
dersi verilmesin" diye yazl bavuruda bulunmak zorun
da kalmayacak, dindar topluluklarn tepkisini aka
kendi zerine ekmi olmayacakt.
1982 Anayasas, herhalde dinle ilgili eitimin
gzetimsiz ve denetimsiz yobazlk kurulularna kay
masn nlemek amacyla, ilk ve ortaretim kurum
larnda zorunlu'olarak din kltr ve ahlak okutul
masn ngrmtr. Ancak bu allm anlamdaki
din eitim ve retiminden farkl olmas gereken
bir okututur: btn dinler hakknda bilgi veren, dinin
ibadet dnda kalan ynlerini anlatan, toplumdaki
yaygn dinsel inanlar reten ve bylelikle
evrelerindeki insanlarla daha ok uyum iinde olacak
kiiler yetitirmeyi amalayan bir "Kltr ve ahlk"
retimi sz konusu. Tasarnn Danma Meclisinden
kan metninde zorunlu klnan, "Din ve ahlk eitimi ve
retimi"ydi. Milli Gvenlik Konseyi aamasnda bu

TBMM KUTUPHANESI

deitirildi ve ancak "Din kltr ve ahlk retiminin

zorunlu klnmas kabul edildi. O aamada yazlan
gereke de, "Gayrimslimler, bu zorunlu eitim dnda
braklmlardr" diyor. Dolaysyla, ibadete ve
inanlarn uygulanmasna taan bir zorunlu retim
sz konusu olamayacaktr. Anayasa, o eit bir
retim bakmndan, 24. maddenin 4. fkrasndaki son
hkmle, yine istee ballk ilkesini srdryor:
"Bunun (yani, din kltr ve ahlk retiminin)
dndaki din eitim ve retimi ancak kiilerin kendi
isteine, kklerin de kanuni temsilcisinin talebine
baldr."
Hi kukusuz, Anayasann dinle ilgili en nemli
dzenlemesi, 39. soru dolaysyla da belirtildii gibi,
devletin temel yapsn din kurallarna dayandrmay ve
eitli karlar iin din duygularndan yararlanmay ya
saklayan snrlamadr.
Bir bakma, din konusunda aklanan dncelerin,
"Sosyal, iktisadi, siyasi veya hukuki temel dzeni din
kurallarna dayandrma" amacn gtt her zaman
ileri srlebilir. zellikle slam dininin temel nitelii, din
sel inanlara toplum dzeni arasnda kesin bir ayrm
yapmaa elverili deil. rnein, faizin haram
olduunu sylemek, dolaysyla kaldrlmas gerektiini
savunmak, kolaylkla, "ktisadi ve hukuki temel dzeni
din kurallarna ksmen dayandrma" amacna
balanabilecektir. Bu gr savunan bir politikacnn
"Siyasi kar" salamaa alt, bu gr aklayan
bir din adamnn "ahsi nfuz" salamaa alt ko
layca sylenebilir. Anayasann 24. maddesini byle yo
rumlamak, dnceyi yayma ve aklama zgrl ge-

TBMM KUTUPHANESI

tiren 26. maddeyle ak bir eliki yaratmaa ve baz

dncelerin serbeste aklanmasna engel olmaa
varr. Anayasa, bir yandan 26. maddesiyle btn
dncelerin aklanmasna serbestlik tanrken, bir
yandan da, rnein 24. maddesiyle, bir takm
dncelerin aklanmasn yasaklam olamaz.
Demek ki, 26. ve 24. maddeler arasnda
grnrdeki elikiyi gidermek iin, 24. maddenin 5.
fkrasn daha dikkatli bir yorumdan geirmek gerekir.
Fkrayla yasaklanan nedir? Bir eylem mi, bir
dnce mi? Metin "Kimse, dini veya din duygularn
yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve
ktye kullanamaz" diyor. Dncenin aklanmas,
kimden, hangi kurulutan gelirse gelsin, bu terimlerin
kapsamna girer mi? Dncenin aklanmasyla,
hemen ak ve yakn bir tehlike olarak, bir istismarn, bir
ktye kullann doduunu ispatlamak gerekir. Baka
bir deyile, dnce tek bana yasaklanm deildir.
Yasaklanan, "stismar etme ve ktye kullanma eyle
midir. Dnce, bu sula yakn ve ak bir tehlike ilikisi
iinde bulunduu lde ve tek bana deil o suun
bir unsuru olarak ele alnmaldr. Temel l u olmal:
Dinden, din duygularndan yahut dince kutsal saylan
eylerden dncede yararlanmak, bunlar dncenin
birer unsuru olarak kullanmak yasaklanm deildir. Ya
saklanan, bunlarn "Smrlmesi" ve "Ktye kul
lanlmasdr. Demek ki, yasaklama ve cezalandrma iin
aratrlmas ve ortaya konmas gereken unsur, "Dini,
din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri
smrme ve ktye kullanma" kastdr.

TBMM KUTUPHANESI

Byle bir eylemsel tehlike nitelii tamayan

dnceleri srf "Laiklie aykr" olularndan tr ce
zalandrma yoluna gitmekten kanmak gerekir. "Akla
dayal dnceler" olduunu syleyip yapay bir ayrma
gitmek ve laiklie aykr dnceleri bu gerekeyle ya
saklamak ise, dnce zgrl asndan yeni bir tu
tarszlk yaratmak olur.
Klasik demokrasi anlay, sa ya da sol btn
dncelerin serbestliine ve bu serbestlik sonunda or
taya kacak sonucun en iyi sonu olaca inancna
dayanr. Ayn serbestlii, herhangi bir eyleme bitiik ol
mayan laiklik d dncelere de tanmak gerekir. Laik
devlet dzeni, yapay dne yasaklarndan ok daha
salam temellere dayanan, somut baarlaryla insanlar
baka dzenler aramak zorunda brakmayan bir dzen
olabilmelidir.

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

TBMM KUTUPHANESI

REFAH PARTMZN
ANAYASA UZLAMA TEKLF LE
GETRD NEML DEKLKLER

Birinci Blm
"Z'DE DEKLKLER

1. Mslmanln tatbikatta yasaklanmas yerine,

nsan Haklarnn tam, kamil ve ada manada
teminat altna alnmas.
2. Hile Rejimi yerine,
Gerek demokrasi
3. Aznln ounlua tahakkmnn yrtlmesi
yerine
Gerek oulcu demokrasi tatbikatn teminat
altna almak amacyla yaplan deiiklikler.

kinci Blm
(DER NEML DEKLKLER)
1. Milletin isteine tercman olarak:
A) Milletimizin mmkn olduunca en iyi ekilde
TBMM'de temsilini salayacak nisbi temsilin nerilmesi.
(Md. 67)

TBMM KUTUPHANESI

B) Temel hak ve hrriyetlerin zellikle insan hak

larnn kamil manada kullanma imkannn gerekli
kstlamalardan kurtarlmas. (Md. 13,15, 17, 19-24).
C) oulcu demokrasiye uygun olarak mahalli idare
lerin glendirilmesi ve organlarnn yarg denetimiyle
teminata balanmas. (Md. 127)
D) zel radyo ve TV istasyonlar kurulmasna imkan
salanmas toplumu kaynatran ilkelere bal olarak
almaya tabi tutulmas. (Md. 132)
2. Devlet ile mileti yabanc ilkelerle atma haline
drmek yerine toplum fertlerinin kaynatrabilecek
deerlere yer vermi olmas. (Md. 24)
3. Maddi imkanlardan yoksun rencilere EN
YKSEK DERECEYE KADAR renim desteinin
salanmas (Md. 42)
4-A) Memurlara sendikal hak verilmesi (Madde 51),
memurlar iin eel mobil sisteminin getirilmesi (Md. 55)
ve milletvekillii adayl iin istifa artnn kaldrlmas.
(Md. 76)
B) Asgari cretin 4 kiilik bir ailenin geimi esas
alnarak tesbiti ve bu miktarn vergi d braklmas.
(Madde 55)
5. Genliin milli ve manevi deerlere bal olarak
yetitirilmesi esas. (Madde 58)
6.- Sosyal gvenlikten yallarn yannda dknlerin
de yararlanmas. (Madde 61)
7. Semen yann 18'e (Madde 68), seilme yann
25'e (Madde 76) drlmesi.
TBMM KUTUPHANESI

8. Grubu olan Siyasi Partilerin ve bete bir yerine

onda bir yenin Anayasa Mahkemesi nezdinde iptal
davas aabilmesi (Madde 150), siyasi partiler
hakkndaki davalarn Anayasa Mahkemesinde
durumal olarak yaplmas. (Madde 69)
9. Kimseye mali gcnn stnde vergi ve benzeri
klfet yklenemeyecei esasnn getirilmesi. (Md. 73)
10. Seimlerin 4 ylda bir yaplmas (Md. 77)
seimlerde Geici Bakanlar Kurulunun tesbitinde yeni
esaslar getirilmesi. (Md. 114)
11. Bir siyasi partiden dier siyasi bir partiye geen
milletvekilinin Milletvekilliinin dmemesi. (Md. 84)
12. Meclis grmelerinin TV ile yaym, (effaflk ge
tirilmesi) (Md. 97)
13. Milli Gvenlik Kuruluna Meclis Bakannn ve
grubu olan siyasi parti bakanlarnn da dahil edilmesi.
(Md. 118)
14. Devlet Gvenlik Mahkemesi yetkilerinin terr
olaylaryla snrlandrlmas (Madde 143)
15. Devlet fonlarnn Saytayn denetimine tabi tu
tulmas. (Md. 160)
16. Yksek renim Kurumlarnn ynetiminde yeni
dzenleme getirilmesi. (Madde 103-13)

TBMM KUTUPHANESI

ANAYASA DEKL UZLAMA TEKLFNN MADDELERNE

LKN FHRST
AYNI KALAN
MADDELER

1
7
8
9
10
11
12
16
18
25
32
35
36
37
39
40
43
44
45
47
50
53
54
56
57
59
60
62
64
71
75
80
82
85
86
89
98
100
102

104
105
106
107
108
109
112
113
115
116
117
119
120
123
124
126
132
137
138
139
141
142
147
155
156
157
158
161
162
163
164
165
167
168
171
172
173
175

DETRLEN
MADDELER

2
3
5
13
14
15
17
19
20
21
22
23
24
26
27
28
29
30
31
33
34
38
41
42
46
48
49
51
52
55
58
61
63
65
66
67
68
69
70
72
73
74
76
77
78
79
81

DETRLEN
AYNI KALAN
FAKAT
FAKAT
AYNENDE
DETRLEBLEKALABLECEK
CEK OLAN
MADDELER
MADDELER
83
84
87
88
90
91
92
93
94
95
96
97
99
101
103
111
114
118
121
122
125
127
128
129
130
131
133
135
136
140
143
144
145
146
148
149
150
151
152
153
154
159
160
166
169
170
176

110

KALDIRILAN
MADDELER

GEC 1
GEC 2
GEC 3
GEC 4
GEC 5
GEC 6
GEC 7
GEC 8
GEC 9
GEC 10
GEC 11
GEC 12
GEC 13
GEC 14
GEC 15
GEC 16
174
177

TBMM KUTUPHANESI

BRNC KISIM
GENEL ESASLAR

1. Devletin ekli
MADDE 1- 1982 Anayasasnn 1 nci maddesi
aynen braklabilir.

II. Cumhuriyetin Nitelikleri

MADDE 2: Trkiye Cumhuriyeti vatandalarna her
trl basky nleyen ve hizmeti esas alan, toplu
mun huzuru ve adalet anlay iinde, insan haklarna
dayanan, milli, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti
dir.

BU TEKLFN GEREKES
(Yukardaki madde metninde, laik kelimesinin
ayrca zikredilmemesinin sebebi bu niteliin
"Vatandalarna her trl basky nleyen,
insan haklarna dayanan demokratik dev
let" niteliinin iinde bulunan bir unsur olmas
yzndendir. Nitekim, bundan dolaydr ki
ada Anayasalarn hibirinde "Fransa
hari" bu kelimenin ayrca zikrine lzum
grlmemitir. (Bkz. Ek-1)

TBMM KUTUPHANESI

Laikliin tarifi 24 nc maddede yaplm ve

Devletin bu tarife uygun ada ve insan
haklarna saygl anlayn karsna geilerek
"laik" sznn kullanlmas ve sonra bu
sze laikliin de dnda bir anlam verilerek
insan haklarna aykr tatbikata yol almas
(Bkz. Ek-2) gerekte, adala da, insan
haklarna da, demokrasiye de, laiklie de
aykr olmak demektir. Ve daha Anayasann
banda ie elikilerle balamak demektir.)
Bu geree ramen mutlaka bu yabanc keli
menin kullanlmasnda srar ediliyorsa, kabul
edilebilecek dier bir ekil .de ancak u olabi
lir:

MADDE 2: Trkiye Cumhuriyeti, vatandalarna

her trl basky nleyen ve hizmeti esas alan, top
lumun huzuru ve adalet anlay iinde, insan hak
larna dayanan, milli, demokratik, laik ve sosyal bir
hukuk devletidir.
Laikliin anlam 24 nc madde ile aklanmtr.
III. Devletin Btnl, Resmi Dili, Bayra, Milli
Mar ve Bakenti.
MADDE 3: Trkiye Devleti, lkesi ve milleti ile
blnmez bir btndr. Resmi dil Trke'dir.
Bayra, ekli kanunda belirtilen, beyaz ayyldzl al
bayraktr.
Milli Mar, "stiklal Marfdr.

TBMM KUTUPHANESI

Bakenti Ankara'dr.
MADDE 4: (Kaldrlmtr)

IV. Devletin Temel Ama ve Grevleri

MADDE 5: Devletin temel ama ve grevleri, Trk
milletinin bamszln ve btnln, lkenin
blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak,
kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu
salamak, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, 13 nc
maddeyle badamayacak surette snrlayan siyasal,
ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi
ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar
hazrlamaya almaktr.

V. Egemenlik
MADDE 6: Egemenlik, kaytsz artsz milletindir.
Trk Milleti, egemenliini, anayasann koyduu
esaslara gre, Milli Organlar eliyle kullanr.
Egemenliin kullanlmas, hibir surette kiiye,
zmreye veya snfa braklamaz. Hibir kimse veya
organ kaynan, Anayasadan almayan bir Devlet yetki
si kullanamaz.
MADDE 6: 1982 Anayasasnn 6 nc maddesi
aynen de braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 8: 1982 Anayasasnn 8 nci maddesi

aynen braklabilir.
MADDE 9: 1982 Anayasasnn 9 ncu maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 10: 1982 Anayasasnn 10 ncu maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 11: 1982 Anayasasnn 11 nci maddesi
aynen braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI

KNC KISIM
TEMEL HAKLAR VE DEVLER

BRNC BLM
GENEL HKMLER
MADDE 12: 1982 Anayasasnn 12 nci maddesi
aynen braklabilir.
II. Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlanmas
MADDE 13: Temel hak ve hrriyetler, Devletin
lkesi ve milliyetiyle blnmez btnlnn, milli ege
menliin, Cumhuriyetin, milli gvenliin, kamu
dzeninin, genel asayiin, kamu yararnn, genel
ahlakn ve genel saln korunmas amac ile anaya
sann zne ve ruhuna uygun olarak kanunla
snrlanabilir.
Kanun temel hak ve hrriyetlerin zne dokuna
maz.
Temel hak ve hrriyetlerle ilgili snrlamalar demokra
tik toplum dzeninin gereklerine aykr olamaz ve
ngrldkleri ama dnda kullanlamaz.
III. Temel Hak ve Hrriyetlerin Ktye Kul
lanlmamas
MADDE
14: Anayasada yer alan hak ve
hrriyetlerden hibiri, devletin lkesi ve milletiyle

TBMM KUTUPHANESI

blnmez btnln bozmak, Trk Devletinin ve

cumhuriyetin varln tehlikeye drmek, temel hak ve
hrriyetleri yok etmek amacyla kullanlamazlar.
Bu yasaklara aykr hareket edenler hakknda uygu
lanacak meyyideler, kanunla dzenlenir.
Anayasann hibir hkm, Anayasada yer alan hak
ve hrriyetleri yok etmeye ynelik bir faaliyette bulunma
hakkn verir ekilde yorumlanamaz.

IV. Temel Hak ve Hrriyetlerin Kullanlmasnn

Durdurulmas
MADDE 15: Sava, seferberlik, skynetim veya
olaanst hallerde, durumun gerektirdii lde temel
hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen
durdurulabilir.
Birinci fkrada belirlenen durumlarda da, sava hu
kukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen lmler ile,
lm cezalarnn infaz dnda, kiinin yaama hakkna,
maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamaz.
Din ve vicdan hrriyeti kstlanamaz. Kimse, din, vic
dan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz
ve bunlardan dolay sulanamaz. Su ve cezalar
gemie yrtlemez, sululuu mahkeme karar ile
saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz.
MADDE 16: 1982 Anayasasnn 16 nci maddesi
aynen braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI

KNC BLM
KNN HAKLARI VE DEVLER

1. kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi

varl
MADDE 17: Herkes, yaama, maddi ve manevi
varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.
Tbbi zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda,
kiinin vcut btnlne dokunulamaz, rzas olma
dan bilimsel ve tbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz, kimse insan
haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye
tabi tutulamaz.
Mahkemelerce verilen lm cezalarnn yerine getiril
mesi hali ile meru mdafaa halinde ve yakalama ve
tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir tutuklu veya
hkmlnn kamasnn nlenmesi, bir ayaklanma
veya isyann bastrlmas, skynetim veya olaanst
hallerde yetkili merciin verdii emirlerin uygulanmas
srasnda silah kullanlmasna kanunun cevaz verdii
zorunlu durumlarda meydana gelen ldrme fiilleri, bi
rinci fkra hkm dndadr.
Bu yetki hibir ekilde ktye kullanlamaz.
MADDE 18: 1982 Anayasasnn 18 nci maddesi
aynen braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI

III. Kii Hrriyeti ve Gvenlii

MADDE 19: Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine sa
hiptir.
ekil ve artlar kanunda gsterilen:
Mahkemelerce verilmi hrriyeti kstlayc cezalarn
ve gvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi, bir mahkeme
kararnn veya kanunda ngrlen bir ykmlln
gerei olarak ilgilinin yakalanmas veya tutuklanmas,
bir kn gzetim altnda slah veya yetkili merci
nne karlmas iin verilen bir kararn yerine getirilme
si toplum iin tehlike tekil eden bir akl hastas,
uyuturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya
hastalk yayabilecek bir kiinin bir messesede tedavi
eitim veya slah iin kanunda belirtilen esaslara
uygun olarak alnan tedbirin yerine getirilmesi; usulne
aykr ekilde lkeye girmek isteyen veya giren ya da
hakknda snr d etme yahut geri verme karar verilen
bir kiinin yakalanmas veya tutuklanmas; halleri
dnda kimse hrriyetinden yoksun braklamaz.
Sululuu hakknda kuvvetli belirti bulunan kiiler,
ancak kamalarn, delillerin yokedilmesini veya
deitirilmesini nlemek maksadyla veya bunlar gibi tu
tuklamay zorunlu klan ve kanunda gsterilen dier
hallerde hakim kararyla tutuklanabilir. Hakim karar ol
madan yakalanma, ancak sust halinde veya gecik
mesinde saknca bulunan hallerde yaplabilir. Bunun
artlarn kanun gsterir.

TBMM KUTUPHANESI

yazl ve bunun hemen mmkn olmamas halinde

szl olarak derhal, toplu sularda en ge hakim huzu
runa karlncaya kadar bildirilir.
Yakalanan veya tutuklanan kii, tutulma yerine en
yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli sre hari
en ge yirmidrt saat ve toplu olarak ilenen sularda
en ok yedi gn iinde hakim nne karlr. Kimse bu
sreler getikten sonra hakim karar olmakszn
hrriyetinden yoksun braklamaz.
Yakalanan veya tutuklanan
yaknlarna derhal bildirilir.

kiinin

durumu

Tutuklanan kiilerin, makul sre iinde yarglanmay

ve soruturma veya kovuturma srasnda serbest
braklmay isteme haklar vardr. Serbest braklma ilgili
nin yarglama sresince durumada hazr bulunmasn
veya hkm yerine getirilmesini salamak iin bir
gvenceye balanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun, hrriyeti kstlanan kii,
ksa srede durumu hakknda karar verilmesini ve bu
kstlamann kanuna aykrl halinde hemen serbest
braklmasn salamak amacyla yetkili bir yarg merciine
bavurma hakkna sahiptir.
Bu esaslar dnda bir ileme tabi tutulan kiilerin
uradklar zarar, kanuna gre Devlete denir.

TBMM KUTUPHANESI

VI. zel hayatn gizlilii ve korunmas

A- zel hayatn gizlilii
MADDE 20: Herkes, zel hayatna ve aile hayatna
sayg gsterilmesi hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile
hayatnn gizliliine dokunulamaz. Adli soruturma ve
kovuturmann gerektirdii istisnalar sakldr.
Kanunun aka gsterdii hallerde, usulne gre
verilmi hakim karar olmadka, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde de kanunla yetkili merciin yazl emri
bulunmadka, kimsenin st, zel katlar ve eyas
aranamaz ve bunlara el konulamaz.
B. Konut dokunulmazl
MADDE 21: Kimsenin konutuna dokunulamaz. Ka
nunun aka gsterdii hallerde, usulne gre verilmi
hakim karar olmadka, gecikmesinde saknca bulunan
hallerde de kanunla yetkili klnan merciin yazl emri
bulunmadka, kimsenin konutuna girilemez, arama
yaplamaz ve buradaki eyaya el konulamaz.
C. Haberleme hrriyeti
MADDE 22: Herkes, haberleme hrriyetine sahip
tir.
Haberlemenin gizlilii esastr.
Kanunun aka gsterdii hallerde, usulne gre
verilmi hakim karar olmadka, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde de kanunla yetkili klnan merciin
yazl emri bulunmadka, haberleme engellenemez
ve gizliliine dokunulamaz.

TBMM KUTUPHANESI

V. Yerleme ve seyahat hrriyeti

MADDE 23: Herkes,
hrriyetine sahiptir.

yerleme

ve

seyahat

Yerleme hrriyeti, su ilenmesini nlemek, sosyal

ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl ve dzenli
kentlemeyi gerekletirmek ve kamu mallarn koru
mak;
Seyahat hrriyeti ve yurtdna kma hrriyeti,
su soruturma ve kovuturma sebebiyle ve su
ilenmesini nlemek amalaryla kanunla snrlanabilir.
Vatanda snr d edilemez ve
hakkndan yoksun braklamaz.

yurda girme

VI. Din ve vicdan hrriyeti

MADDE 24: Herkes, vicdan, dini inan ve kanaat
hrriyetine sahiptir.
Dini inan ve kanaatlerini aklama ve yayma,
renme ve retme, rgtlenme ve inand gibi
yaama ve ibadet hrriyetleri, din ve vicdan
hrriyetinin ayrlmaz paralardr.
badet, dini ayin ve trenler serbesttir.
Kiinin din hrriyetini kullanmasna mani oluna
maz, dini iler, ibadetler ve ayinler engellenemez.
Kimse, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini
inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz. Dini
inan
ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve
sulanamaz. Din ve dince kutsal saylan eyler tah
kir ve tezyif edilemez.

TBMM KUTUPHANESI

Dini ve ahlak eitim ve retimi devletin denetim

hakkna halel gelmeyecek ekilde dinin temel ilke
lerine uygun olarak yaplr.
Din kltr ve ahlak retimi ilk ve ortaretim ku
rumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr.
Bunun dndaki din eitim ve retimi ancak, kiilerin
kendi isteine, kklerin de kanuni temsilcisinin talebi
ne baldr.
MADDE 25: 1982 Anayasasnn 25 nci maddesi
aynen braklabilir.

VIII. Dnceyi Aklama ve Yayma Hrriyeti

MADDE 26: Herkes, dnce ve kanaatlerini, sz,
yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu
olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet
resmi makamlarn mdahalesi olmakszn haber veya
fikir almak ya da vermek serbestliini de kapsar.
Bu hrriyetlerin kullanlmas, bakalarnn hret
veya haklarnn, kanunun ngrd meslek srlarnn
korunmas gereine uygun olarak yerine getirilmesi
amalaryla snrlanabilir.
Haber ve dnceleri yayma aralarnn kul
lanlmasna ilikin dzenleyici hkmler bunlarn
yaymn engellememek kaydyla, dnceyi aklama
ve yayma hrriyetinin snrlanmas saylamaz.

TBMM KUTUPHANESI

IX. Bilim ve Sanat Hrriyeti

MADDE 27: Herkes, bilim ve sanat serbeste
renme ve retme, aklama, yayma ve bu alanlarda
her trl aratrma hakkna sahiptir.
Bu madde hkm yabanc yaynlarn lkeye girmesi
ve datmnn kanunla dzenlenmesine engel deildir.
X. Basm ve Yaymla lgili Hkmler
Basn Hrriyeti
MADDE 28: Basn hrdr, sansr edilemez.
Basmevi kurmak izin alma ve mali teminat yatrma
artna balanamaz.
Devlet, basn ve haber
salayacak tedbirleri alr.

alma

hrriyetlerini

Basn hrriyetlerinin snrlanmasnda, Anayasann

26. ve 27 nci maddeleri hkmleri uygulanr.
Devletin i ve d gvenliini, lkesi ve milletiyle
blnmez btnln tehdit eden veya su ilemeye
ya da ayaklanma veya isyana tevik eder nitelikte olan
veya devlete ait gizli bilgilere ilikin bulunan her trl
haber veya yazy, yazanlar veya bastranlar veya ayn
amala basanlar, bakasna verenler, bu sulara ait
kanun hkmleri uyarnca sorumlu olurlar. Tedbir yolu
ile datm hakim kararyla, gecikmesinde saknca bulu
nan hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin
yazl emriyle nlenebilir. Datm nleyen yetkili merci,
bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hakime
bildirir. Yetkili hakim en ge krksekiz saat iinde karar
verir.

TBMM KUTUPHANESI

Yarglama grevinin amacna uygun olarak yerine

getirilmesi iin kanunla belirtilecek snrlar iinde, hakim
tarafndan verilen kararlar sakl kalmak zere, olaylar
hakknda yaym yasa konamaz.
Sreli veya sresiz yaynlar, kanunun gsterdii
sularn soruturma veya kovuturmasna geilmi
olmas hallerinde hakim kararyla, Devletin lkesi ve mil
letiyle blnmez btnlnn, milli gvenliin, kamu
dzeninin, genel ahlakn korunmas ve sularn
nlenmesi bakmndan gecikmesinde saknca bulunan
hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin yazl
emriyle toplatlabilir. Toplatma karar veren yetkili merci,
bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hakime
bildirir. Hakim en ge, krksekiz saat iinde karar verir.
Sreli veya sresiz yaynlarn su soruturma veya
kovuturmas sebebiyle zapt ve msaderesi kanunla
dzenlenir.
Trkiye'de yaymlanan sreli yaynlar Trkiye Cum
huriyeti Devletinin lkesi ve milletiyle blnmez
btnlne, milli gvenlie ye genel ahlaka aykr
yaymlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararyla
geici olarak kapatlabilir. Kapatlan sreli yaynn
aka devam niteliini tayan her trl yayn yasaktr.
Bunlar hakim kararyla toplatlr.
B. Sreli ve Sresiz Yayn Hakk
MADDE 29:Sreli veya sresiz yayn nceden izin
alma ve mali teminat yatrma artna balanamaz.
Sreli yayn karabilmek iin kanunun gsterdii
bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie veril-

TBMM KUTUPHANESI

mesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn

tespiti halinde yetkili merci, yaynn durdurulmas iin
mahkemeye bavurur.
Sreli yaynlarn karlmas, yaym artlar, mali kay
naklar ve gazetecilik meslei ile ilgili esaslar kanunla
dzenlenir. Kanun, haber dnce ve kanaatlerin ser
beste yaymlanmasn engelleyici veya zorlatrc siya
sal, ekonomik, mali ve teknik artlar koyamaz.
Sreli yaynlar, devletin ve dier kamu tzel kiilerin
veya bunlara bal kurumlarn ara ve imkanlarndan
eitlik esasna gre yararlanr.
Devlet sreli yaynlarn datmna yardmc olur

C. Basn aralarnn korunmas

MADDE 30: Kanuna uygun ekilde basn iletmesi
olarak kurulan basmevi ve eklentileri, Trkiye Cumhu
riyeti iin su aleti olduu gerekesiyle de olsa zapt ve
msadere edilemez ve iletilmekten alkonulamaz.
D. Kamu ve zel tzel kiilerinin elindeki basn
d kitle haberleme aralarndan yararlanma
hakk
MADDE 31: Kiiler ve siyasi partiler, kamu ve zel
tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme ve
yaym aralarndan yararlanma hakkna sahiptir. Bu ya
rarlanmann artlar ve usulleri kanunla dzenlenir.
Kanun, 13 nc maddde yer alan genel snrlamalar
dnda bir sebebe dayanarak halkn bu aralarla haber

TBMM KUTUPHANESI

almasn, dnce ve kanaatlere ulamasn ve ka

muoyunun serbeste olumasn engelleyici kaytlar
koyamaz.

E- Dzeltme ve cevap hakk

MADDE 32: 1982 Anayasasnn 32 nci maddesi
aynen braklabilir.

XI. Toplant hak ve hrriyetleri

A. Dernek kurma hrriyeti
MADDE 33: Herkes, nceden izin almakszn der
nek kurma ve bunlarn ubelerini ama hakkna sahip
tir.
Dernek kurabilmek iin, kanunun gsterdii bilgi ve
belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi ye
terlidir. Bu bilgi ve belgelerin, kanuna aykrlnn tespiti
halinde yetkili merci, dernein faaliyetinin durdurulmas
veya kapatlmas iin mahkemeye bavurur.
Hikimse, bir dernee ye olmaya ve dernekte ye
kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hrriyetinin kullanlmasnda uygulana
cak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir.
Dernekler 13 nc maddedeki genel hallerde hakim
kararyla kapatlabilir.
Birinci fkra hkm, silahl kuvvetler ve kolluk hizmet
leri mensuplarnn dernek kurma haklarna bakaca
snrlamalar getirilmesine veya bu hrriyeti kullanma
larnn yasaklanmasna engel deildir.
TBMM KUTUPHANESI

Bu madde hkm vakflara ve bu nitelikteki kuru

lulara da uygulanr.

B. Toplant ve gsteri yry dzenleme

hakk
MADDE 34: Herkes nceden izin almadan, silahsz
ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme
hakkna sahiptir.
Bu hak ancak, kamu dzenini korumak iin ka
nunla snrlanabilir.
Dernekler, vakflar, sendikalar ve kamu kurumu nite
liindeki meslek kurulular, kendi konu ve amalar
dnda toplant ve gsteri yry dzenleyemezler.
MADDE 35: 1982 Anayasasnn 35 nci maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 36: 1982 Anayasasnn 36 nci maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 37: 1982 Anayasasnn 37 nci maddesi
aynen braklabilir.
C. Su ve cezalara ilikin esaslar
MADDE 38: Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulu
nan kanunun su saymad veya ilendikten sonra
yaplan kanuna gre su saylmayan bu fiilden
dolay cezalandrlamaz. Kimseye suu iledii zaman
kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar
bir ceza verilemez.

TBMM KUTUPHANESI

Su ve zaman am ile ceza mahkumiyetinin

sonular konusunda da yukardaki fkra uygulanr.
Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak
kanunla konulur.
Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar kimse
sulu saylamaz.
Hi kimse, kendisini ve kanunda gsterilen
yaknlarn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu
yolda delil gstermeye zorlanamaz.
Ceza sorumluluu ahsidir.
Genel msadere cezas verilemez.
dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu
douran bir meyyide uygulayamaz. Silahl kuvvetlerin
i dzeni bakmndan bu hkme kanunla istisnalar geti
rilebilir.
Vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeye geri ve
rilemez.
MADDE 39: 1982 Anayasasnn 39 ncu maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 40: 1982 Anayasasnn 40 nci maddesi
aynen braklabilir.

TBMM KUTUPHANESI

NC BLM
SOSYAL VE EKONOMK HAKLAR VE DEVLER

I. Ailenin Korunmas
Madde 41: Aile, Trk toplumunun temelidir.
Devlet ve dier kamu tzel kiileri, ailenin huzur
ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas
iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar.

II. Eitim ve renim Hakk ve devi

MADDE 42: Kimse, eitim ve renim hakkndan
yoksun braklamaz.
Halkn eitim ve renim ihtiyalarn salamak
devletin bata gelen devlerindendir.
lkretim, kz ve erkek btn vatandalar iin zo
runludur ve devlet okullarnda paraszdr.
zel ve ilk ortadereceli okullarn bal olduu esas
lar, Devlet okullar ile eriilmek istenen seviyeye uygun
olarak, kanunla dzenlenir.
Devlet, maddi imkanlardan yoksun baarl
rencilerin, en yksek dereceye kadar renimlerini
srdrebilmeleri amac ile burslar ve baka yollarla ge
rekli yardmlar yapar. Devlet, durumlar sebebiyle zel
eitime ihtiyac olanlar topluma yararl klacak tedbirleri
alr.
Eitim ve retim kurumlarnda sadece eitim,
retim, aratrma ve inceleme ile ilgili faaliyetler

TBMM KUTUPHANESI

yrtlr. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun en

gellenemez.
Eitim ve retim kurumlarnda okutulacak yabanc
diller ile yabanc dille eitim ve retim yapan okullarn
tabi olaca esaslar kanunla dzenlenir. (Milletleraras
andiama hkmleri sakldr.)
MADDE 43: 1982 Anayasasnn 43 nc maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 44: 1982 Anayasasnn 44 nc maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 45: 1982 Anayasasnn 45 nci maddesi
aynen braklabilir.

D. Kamulatrma
Madde 46: Devlet ve kamu tzel kiileri kamu
yararnn gerektirdii hallerde, karlklarn pein
demek artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mal
larn tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas
ve usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde
idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.
Kamulatrma bedelinin hesaplanma tarz ve usulleri
kanunla belirlenir. Kanun kamulatrma bedelinin tespi
tinde vergi beyann, kamulatrma tarihindeki resmi ma
kamlarca yaplm kymet takdirlerini, tanmaz mallarn
birim fiyatlarn ve yap maliyet hesaplarn ve dier ob
jektif lleri dikkate alr. Bu bedel ile vergi beyanndaki
kymet arasndaki farkn nasl vergilendirilecei kanunla
gsterilir.

TBMM KUTUPHANESI

Kamulatrma bedeli, nakden ve pein olarak

denir. Ancak tarm reformunun uygulanmas, byk
enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin
gerekletirilmesi, yeni ormanlarn yetitirilmesi, kylarn
korunmas ve turizm amacyla kamulatrlan topraklarn
bedellerinin denme ekli kanunla gsterilir, kanunun
taksitle demeyi ngrebilecei bu hallerde, taksitlendirme sresi be yl aamaz. Bu takdirde taksitler ka
mulatrma bedeli yllara blnr. demelerde enf
lasyon kayplar karlanr.
Kamulatrlan topraktan, o topra dorudan
doruya ileten kk iftiye ve dar gelirlilere ait olan
larnn bedeli, her halde pein denir.
MADDE 47: 1982 Anayasasnn 47 nci maddesi
aynen braklabilir.

IV. alma ve Szleme Hrriyeti

MADDE 48: Herkes diledii alanda alma ve
szleme hriyetlerine sahiptir. zel teebbsler kur
mak erbettir.
Devlet, zel teebbslerin milli ekonominin gerekleri
ne ve sosyal amalara uygun yrmesini, gvenlik ve
kararllk iinde almasn salayacak tedbirleri alr.
Devlet zendirici makro plan ve
projelerin
hazrlanmasna yardmc olarak ve tevik uygu
layarak zel sektr destekler. Tekellemeyi
nleyecek tedbirleri alr.

TBMM KUTUPHANESI

V. alma ile ilgili hkmler

A. alma hakk ve devi
MADDE 49: alma, herkesin hakk ve devidir.
Devlet, alanlarn hayat seviyesini ykseltmek,
alma hayatn gelitirmek iin alanlar korumak,
almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili eko
nomik bir ortam oluturmak ve kendine i bulamayan
larn zaman zaman ihtiyalarn .karlayacak
demenin yaplmas iin gerekli tedbirleri alr.
Devlet ii-iveren ilikilerinde alma barnn
salanmasn kolaylatrc ve koruyucu tedbirler alr.

MADDE 50: 1982 Anayasasnn 50 nci maddesiaynen braklabilir.

C. Sendika kurma hakk

MADDE 5 1 : alanlar ve iverenler, yelerinin
alma ilikilerinde ekonomik ve sosyal hak ve men
faatlerini korumak ve gelitirmek iin nceden izin al
makszn sendikalar ve st kurulular kurma hakkna sa
hiptirler.
Sendikalar veya st kurulularn kurabilmek iin ka
nunun gsterdii bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen
yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin
kanuna aykrlnn tespitihalinde yetkili merci, sendika
veya st kuruluun faaliyetin durdurulmas veya
kapatlmas iin mahkemeye bavurur.

TBMM KUTUPHANESI

Sendikalara ye olmak ve yelikten ayrlmak ser

besttir.
Hi kimse sendikaya ye olmaya, ye kalmaya,
yelikten ayrlmaya zorlanamaz.
alanlar ve iverenler ayn zamanda birden fazla
sendikaya ye olamazlar.
Herhangi bir iyerinde alabilmek, sendikaya ye
olmak veya olmamak artna balanamaz.
Sendika ve st kurulularnn tzkleri ynetim ve
ileyileri demokratik esaslara aykr olamaz.

D.Sendikal faaliyet
MADDE 52: Sendikalar, 13 nc maddede saylan
genel snrlamalara aykr hareket edemezler.
yerinde sendikal faaliyette bulunma, o iyerinde
almamay hakl gstermez.
Sendikalar zerindeki devletin idari ve mali denetimi
ile gelir ve giderleri, ye aidatnn sendikaya denme
ekli kanunla dzenlenir.
Sendikalar gelirlerini amalar dnda kullanamazlar,
tm gelirlerini Devlet Bankalarnda muhafaza ederler.
MADDE 53: 1982 Anayasasnn 53 nc maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

VII. crette adalet salanmas

MADDE 55: cret emein karldr.
Devlet, alanlarn yaptklar ie uygun adaletli bir
cret elde etmeleri ve dier sosyal yardmlardan yarar
lanmalar iin gerekli tedbirleri alr.
Asgari cretin nasl tespit bedilecei alann drt
kiiye kadar bakmakla ykml olduu aile fertlerinin
zorunlu geimi ve lkenin ekonomik ve sosyal durumu
gznnde bulundurularak kanunla dzenlenir.
Asgari cretten vergi alnamaz.
Memur aylklarnn enflasyona kar korunmas
iin Eel-Mobil Sistem uygulanr
MADDE 56: 1982 Anayasasnn 56 nci maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 57: 1982 Anayasasnn 57 nci maddesi
aynen braklmtr.

IX. Genlik ve Spor

A. Genliin Korunmas
MADDE 58: Devlet, istiklal ve cumhuriyetimizin ema
net edildii genlerin gerek ilmin nda Milli ve
Manevi deerlere bal iyi ahlakl ve devletin lkesi
ve milletiyle blnmez btnln ortadan kaldrmay
ama edinen grlere kar yetime ve gelimelerini
salayc tedbirleri alr.
Devlet, genleri alkol dknlnden, uyuturucu
maddelerden, su ilemekten kumar ve her trl kt

TBMM KUTUPHANESI

alkanlklardan ve cehaletten korumak iin gerekli ted

birleri alr.
MADDE 59: 1982 anayasasnn 59 ncu maddesi
aynen braklabilir.
MADDE 60: 1982 Anayasasnn 60 nci maddesi
aynen braklabilir.
B. Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak ko
runmas gerekenler
MADDE 61: Devlet, harp ve vazife ehitlerinin dul
ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda ken
dilerine yarar bir hayat seviyesi salar.
Devlet sakatlarn korunmalarn ve toplum hayatna
intibaklarn salayc tedbirleri alr.
Yallar ve dknler Devlete korunur. Yallara
ve dknlere Devlet Yardm ve salanacak dier
haklar ve kolaylklar kanunla dzenlenir.
Devlet korunmaya muhta ocuklarn topluma ka
zandrlmas iin her trl tedbirleri alr.
Bu amalarla gerekli tekilat ve tesisleri kurar veya
kurdurur.
MADDE 62: 1982 Anayasasnn 62 nci maddesi
aynen braklabilir.

XI. Tarih kltr ve tabiat varlklarnn korunmas

MADDE 63: Devlet tarih, kltr ve tabiat varlklarnn
ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destek
leyici ve tevik edici tedbirleri alr.

TBMM KUTUPHANESI

Bu varlklar ve deerlerden zel mlkiyet konusu

olanlara getirilecek snrlamalar ve bu nedenle hak sa
hiplerine yaplacak destekler ve tannacak muafiyetler
kanunla dzenlenir.

MADDE 64: 1982 Anayasasnn 64 nc maddesi

aynen braklmtr.

XII. Sosyal ve ekonomik haklarn snr

MADDE 65: Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda
Anayasa ile belirlenen grevlerini, ekonomik, gelime
ve mali kaynaklarn yeterlilii lsnde yerine getirir.

TBMM KUTUPHANESI

DRDNC BLM
SYAS HAKLAR VE DEVLER

I. Trk vatandal
MADDE 66: Trk devletine vatandalk ba ile bal
olan herkes Trk vatandadr.
Trk vatanda babann veya Trk vatanda
anann ocuu Trk vatandadr. Yabanc babadan
ve Trk vatanda anadan olan ocuun vatandal
kanunla dzenlenir.
Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr
ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
Hibir Trk v a t a n d a , vatana ballkla
badamayan bir eylemde bulunmad :a vatan
dalktan karlamaz.
Vatandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere
kar yarg yolu kapatlamaz.

II. Seme, seilme ve siyasi faaliyelte bulunma

hakk
MADDE 67: Vatandalar, kanunda gsterilen
artlara uygun olarak, seme, seilme ve bamsz ola
rak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma
ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir.
Seimler ve halk oylamas serbest, eit, gizli, tek de
receli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre
yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr.

TBMM KUTUPHANESI

Seim sistemi milli iradenin Trkiye Byk Millet Mec

lisinde adaletle temsiline imkan salayacak ekilde
nisbi temsil esasna uygun olarak dzenlenir.
Her ilin bir seim evre olmas ve on milletvekilinden
daha fazla milletvekili kartacak illerde ilave her on mil
letvekiline kadar bir blge artrlmas suretiyle seim
blgeleri tesbit edilir.
Birden fazla seim blgesini ihtiva eden illerde her
bir blgeye ait milletvekili says blgeye gre takriben
eit olarak datlr.
Seimlerin ve halkoylamasnn yapld ylda, ay ve
gn hesaba katlmakszn, 18 yana giren her Trk va
tanda seme ve halkoylamasna katlma hakkna sa
hiptir.
Bu haklarn kullanlmas kanunla dzenlenir.
Silah altnda bulunan er ve erbalarla, askeri
renciler, ceza ve tevkif evlerinde bulunan hkmller
oy kullanamazlar.
III. Siyasi partilerle ilgili hkmler.
A. Parti kurma partilere girme ve partilerden
kma
MADDE 8: Vatandalar siyasi parti kurma ve
usulne gre partilere girme ve partilerden kma
hakkna sahiptir. Parti yesi olabilmek iin onsekiz
yan ikmal etmek arttr.
Siyasi partiler, Milli iradenin temsilcileri, demokra
si siyasi hayatn vazgeilmez unsurlardr.

TBMM KUTUPHANESI

Siyasi partiler, nceden izin almadan kurulurlar,

Anayasa ve kanun hkmleri iinde faaliyetlerini
srdrrler.
Siyasi partilerin tzk ve programlar, devletin etkisi
ve milletiyle blnmez btnlne, insan haklarna,
millet egemenliine, demokrasi ilkelerine aykr olamaz.
Snf veya zmre egemenliini veya herhangi bir tr
diktatrl savunmay ve yerletirmeyi amalayan
siyasi partiler kurulamaz.
Siyasi partiler yurt dnda tekilatlanp faaliyette bu
lunamazlar.
Hakimler ve savclar, yksek yarg organlar mensup
lar, yksek retim kurumlarndaki retim elemanlar,
yksekretim kurulu yeleri, kamu kurum ve kuru
lularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptlar hiz
met bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu
grevlileri ve silahl kuvvetler mensuplar siyasi partilere
giremezler.
Siyasi partiler yksekretim kurumlarndaki
retim elemanlarndan danman olarak yararla
nabilirler.
B. Siyasi partilerin uyacaklar esaslar
MADDE 69: Siyasi partiler, tzk ve programlar
dnda faaliyette bulunamazlar. Anayasann 14 nc
maddesindeki snrlamalar dna kamazlar, kanlar
temelli kapatlr.
Siyasi partilerin parti ii almalar ve kararlar, de
mokrasi esaslarna aykr olamaz.

TBMM KUTUPHANESI

Siyasi partiler, yabanc dovletlerden, uluslararas ku

rululardan yabanc lkelerdeki dernek ve gruplardan
herhangi bir suretle ayni ve nakti yardm alamazlar,
bunlardan emir alamazlar ve bunlarn Trkiye'nin
bamszl ve lke btnl aleyhindeki karar ve faa
liyetlerine katlamazlar.
Bu fkra hkmlerine aykr hareket eden siyasi parti
ler de temelli kapatlr.
Siyasi partilerle kapatlmas hakkndaki davalar
durumal olarak Anayasa Mahkemesinde grlr ve
kapatma karar ancak bu mahkemenin kararyla verilir.

IV. Kamu hizmetlerine girme hakk.

A. Hizmete girme
MADDE 70: Her Trk vatanda, kamu hizmetlerine
girme hakkna sahiptir.
Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden
baka hibir ayrm gzetilemez.
MADDE 71: 1982 Anayasasnn 71 nci maddesi
aynen braklmtr.

V. Vatan Hizmeti
MADDE 72: Vatan hizmeti, her Trk vatandann
hakk ve devidir. Bu hizmetin silahl kuvvetlerde veya
kamu kesiminde ne ekilde yerine getirilecei veya ge
tirilmi saylaca kanunla dzenlenir.

TBMM KUTUPHANESI

VI. Vergi devi

MADDE 73: Herkes kamu giderlerini karlamak
zere gereken mali dzenlemeye uymakla ykmldr.
Kimseye mali gcnn zerinde klfet yklenemez.
Vergi yknn adaletli dalm, maliye politikasnn
sosyal amacdr.
Vergi resim, har ve benzeri mali ykmllkler ka
nunla dzenlenir.
Vergi, resim har ve benzeri mali ykmllklerin
muaflk istisnalar ve indirimleriyle oranlarna ilikin
hkmlerinde kanunun belirttii yukar ve aa snrlar
iinde deiiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna veri
lebilir.

VII. Dileke hakk

MADDE 74: Vatandalar, kendileriyle veya kamu ile
ilgili dilek ve ikayetleri hakknda, tek bana veya top
luca yetkili makamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine
yaz ile bavurma hakkna sahiptir.
Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu, dileke sa
hiplerine yazl olarak bildirilir.
Bu hakkn kullanlma biimi kanunla dzenlenir.

TBMM KUTUPHANESI

NC KISIM
CUMHURYETN TEMEL ORGANLARI

BRNC BLM
YASAMA

I. Trkiye Byk Millet Meclisi

A. Kuruluu
MADDE 75: 1982 Anayasasnn deiik 75 nci mad
desi aynen braklmtr.
B. Milletvekili seilme yeterlilii
MADDE 76: Yirmibe yan dolduran her Trk va
tanda milletvekili seilebilir.
En az ilkokul mezunu olmayanlar, kstllar, ykml
olduu askerlik hizmetini yapmam olanlar ,kamu hiz
metinden yasakllar: affa uram olsalar bile zimmet
ihtilas, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik,
inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz kzartc
sularla, kaaklk, resmi ihale ve alm satmlara fesat
kartrma, devlet srlarn aa vurma, anarik eylemle
re katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik
sularndan biriyle hkm giymi olanlar, milletvekili
seilemezler.

TBMM KUTUPHANESI

Aday olmak memuriyetten ekilme artna

balanamaz. Seim gvenlii bakmndan hangi
memurlarn ne gibi artlarla aday olabilecekleri ka
nunla dzenlenir.
Hakimler ve savclar yksek yarg organlar mensup
lar ve Silahl Kuvvetler mensuplar grevlerinden
ekilmedike, aday olamazlar ve milletvekili
seilemezler.
C. Trkiye Byk Millet Meclisinin
dnemi

seim

MADDE 77: Trkiye Byk Millet Meclisi'nin

seimleri drt ylda bir yaplr.
Meclis bu sre dolmadan seimin yenilenmesine
karar verebilecei gibi, Anayasa'da belirtilen artlar
altnda Cumhurbakannca verilecek karara gre de
seimler yenilenir, srebi biten milletvekili yeniden
seilebilir.
Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni
meclisin seilmesine kadar srer.
D. Trkiye Byk Millet Meclisi seimlerinin ge
riye braklmas ve ara seimleri
MADDE 78: Sava sebebiyle yeni seimlerin
yaplmasna imkan grlmezse, Trkiye Byk Millet
Meclisi, seimlerin bir yl geriye braklmasna karar vere
bilir.
Geri brakma sebebi ortadan kalkmamsa, erteleme
kararndaki usule gre bu ilem tekrarlanabilir.

TBMM KUTUPHANESI

TBMM yeliklerinde boalma olmas halinde, ara

seime gidilir. Ara seim, her seim dneminde bir defa
yaplr ve genel seimden yirmidrt ay gemeden
yaplamaz ve otuz aydan sonraya ertelenemez.
Ancak, boalan yeliklerin says ye tam saysnn
% 5'ini bulduu hallerde, ara seimlerinin ay iinde
yaplmasna karar verilir.

E. Seimlerin genel ynetim ve denetimi

MADDE 79: Seimler, yarg organlarnn genel
ynetim ve denetimi altnda yaplr.
Seimlerin balamasndan bitimine kadar, seimin
dzen iinde ynetimi ve drstl ile ilgili btn
ilemleri yapma ve yaptrma, seim sresince ve
seimden sonra seim konularyla ilgili btn yolsuzluk
lar, ikayet ve itirazlar inceleme ve kesin karara
balama ve Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin
seim tutanaklarn kabul etme grevi, Yksek Seim
Kurulu'nundur. Yksek Seim Kurulu'nun kararlar aley
hine baka bir mercie bavurulamaz.
Yksek Seim Kurulu'nun ve dier seim kurullarnn
grev ve yetkileri kanunla dzenlenir.
Yksek Seim Kurulu, yedi asl ve drt yedek
yeden oluur. yelerin alts Yargtay, bei Dantay
genel kurullarnca kendi yeleri arasndan ye tam
saylarnn salt ounluunun gizli oyu ile seilir. Bu
yeler, salt ounluk ve gizli oyla aralarndan bir
bakan ve bir bakan vekili seerler.

TBMM KUTUPHANESI

Yksek Seim Kurulu'na Yargtay ve Dantay'dan

seilmi yeler arasndan ad ekme ile ikier yedek ye
ayrlr. Yksek Seim Kurulu Bakan ve Bakan vekili
ad ekmeye girmezler.
Anayasa, Anayasa deiiklii ve kanunlarn hal
koyuna sunulmas ilemlerinin genel ynetim ve deneti
mi de milletvekili seimlerinde uygulanan hkmlere
gre olur.
MADDE 80: 1982 Anayasasnn 80. maddesi aynen
braklmtr.
2. Andime
MADDE 81: Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri
greve balarken, aadaki ekilde andierler.
Bu yemin metni deimelidir.
MADDE 82: 1982 Anayasasnn 82. maddesi aynen
braklmtr.
4. Yasama Dokunulmazl
MADDE 83: Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri,
Meclis almalarndaki oy ve szlerinden mecliste ileri
srdkleri dncelerden, o oturumdaki Bakanlk
Divannn teklifi zerine Meclise baka bir karar
alnmadka bunlar Meclis dnda tekrarlamak ve aa
vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri
srlen bir milletvekili, Meclis'in karar olmadka tutula
maz, sorguya ekilemez
tutuklanamaz
ve
yarglanamaz. Ar cezay gerektiren sust hali bu
hkmn dndadr. Ancak, bu halde yetkili makam du-

TBMM KUTUPHANESI

rumu hemen dorudan doruya Trkiye Byk Millet

Meclisi'ne bildirmek zorundadr.
Trkiye Byk Millet meclisi yesi hakknda,
seimden nce veya sonra verilmi bir ceza hkmnn
yerine getirilmesi, yelik sfatnn sona ermesine braklr,
yelik sresince zaman am ilemez.
Tekrar seilen milletvekili hakknda soruturma ve
kovuturma Meclis'in yeniden dokunulmazln
kaldrmasna baldr.
Trkiye Byk Millet Meclisi'ndeki siyasi parti grup
larnca, yasama dokunulmazl ile ilgili grme
yaplamaz ve karar alnamaz.
5. yeliin dmesi
MADDE 84: stifa eden, Trkiye Byk Millet Mecli
si'ne seilmeye engel bir sutan dolay hkm giyen,
kstlanan, yelikle badamayan bir hizmet kabul
eden, Meclis almalarna zrsz olarak bir ay
katlmayanlarn yeliinin dmesine, ye tam saysnn
salt ounluu ile karar verilir.
MADDE 85: 1982 Anayasasnn 85. maddesi aynen
braklmtr.
MADDE 86: 1982 Anayasasnn 86. maddesi aynen
braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

II. Trkiye Byk Millet Meclisinin grev ve

yetkileri
A. Genel olarak
MADDE 87: Trkiye Byk Millet Meclisi'nin grev
ve yetkileri, kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak;
Bakanlar Kurulunu ve bakanlar denetlemek; Bakanlar
Kuruluna belli konularda kanun hkmnde kararname
karma yetkisi vermek, bte ve kesin hesap kanun
tasarlarn grmek ve kabul etmek; para baslmasna
ve sava ilanna karar vermek; milletleraras
andlamalarn onaylanmasn uygun bulmak, genel ve
zel af andlamalarn onaylanmasn uygun bulmak,
genel ve zel af ilanna, mahkemelerce verilip kesin
leen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar ver
mek ve Anayasann dier maddelerinde ngrlen yet
kileri kullanmak ve grevleri yerine getirmektir.
B. Kanunlarn teklif edilmesi ve grlmesi
MADDE 88: Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu
ve milletvekilleri yetkilidir.
Kanun tasar ve tekliflerinin Trkiye Byk Millet
Meclisi'nde grlme usul ve esaslar oulcu demok
rasi ilkelerine uygun olarak i tzkte dzenlenir.
C. Kanunlarn Cumhurbakannca yaymlanmas
MADDE 89: 1982 Anayasasnn 89. maddesi aynen
braklmtr.
D. Milletleraras andlamalar uygun bulma
MADDE 90: Trkiye Cumhuriyeti adna yabanc dev
letlerle ve milletleraras kurulularla yaplacak

TBMM KUTUPHANESI

andlamalarn onaylanmas, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin onaylamay bir kanunla uygun bulmasna baldr.
Milletleraras bir andlamaya dayanan uygula
ma andlamalar, kanunun verdii yetkiye
dayanlarak yaplan ekonomik, ticari, teknik veya
idari andlamalar ile ekonomik, ticari veya teknik
ilikileri dzenleyen ve sresi bir yl amayan
andlamalar, Devlet Maliyesi bakmndan bir yklenme
getirmemek ve gelir kaybna sebep olmamak, kii
hallerine ve Trklerin yabanc memleketlerdeki mlkiyet
haklarna dokunmamak artyla yaymlanma ile
yrrle konabilir. Bu takdirde bu andlamalar,
yaymlarndan balayarak iki ay iinde Trkiye Byk
Millet Meclisi'nin bilgisine sunulur.
Trk kanunlarna deiiklik getiren her trl
andlamalarn yaplmasnda birinci fkra hkm uygu
lanr. Vazgeilmez!
E. kanun hkmnde kararname karma yetkisi
verme
MADDE 91: Trkiye Byk Millet Meclisi, Bakanlar
Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi
verebilir. Ancak skynetim ve olaanst haller sakl
kalmak zere, Anayasann ikinci ksmnn birinci ve ikinci
blmlerinde yer alan temel haklar, kii haklar ve
devleri ile drdnc blmnde yer alan siyasi haklar
ve devler kanun hkmnde kararnamelerle
dzenlenemez.
Birinci fkradaki snrlarn Milletin ve Meclisin
kabul edemeyecei tatbikata mahal brakmayacak
ekilde yeniden dzenlenmesi gerekir.

TBMM KUTUPHANESI

Yetki kanunu, karlacak kanun hkmnde kararna

menin, amacn kapsamn, ilkelerini kullanma sresini
ve sresi iinde birden fazla kararname karlp
karlamayacan gsterir.
Bakanlar Kurulunun istifas drlmesi veya yasa
ma dneminin bitmesi, belli sre iin verilmi olan yetki
nin sona ermesine sebep olmaz.
Kanun hkmnde kararnamenin, Trkiye Byk Mil
let Meclisi tarafndan sre bitiminden nce onaylanmas
srasnda, yetkinin son bulduu veya sre bitimine
kadar devam ettii de belirtilir.
Skynetim ve olaanst hallerde, Cumhur
bakannn Bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu
nun kanun hkmnde kararname karmasna ilikin
hkmler sakldr.
Kanun hkmnde kararnameler, Resmi Gazete'de
yaymlandklar gn yrrle girerler. Ancak, kararna
mede yrrlk tarihi olarak daha sonraki bir tarih de
gsterilebilir.
Kararnameler, Resmi Gazete'de yaymlandklar gn
Trkiye Byk Millet Meclisi'ne sunulur.
Yetki kanunlar ve bunlara dayanan kanun
hkmnde kararnameler, Trkiye Byk Millet Meclisi
komisyonlar ve Genel Kurulunda ncelikle ve ivedilikle
grlr.
Yaymlandklar gn Trkiye Byk Millet Meclisi'ne
sunulmayan kararnameler bu tarihte, Trkiye Byk
Millet Meclisi'nce reddedilen kararnameler DU kararn
Resmi Gazete'de yaymland tarihte, yrrlkten kalTBMM KUTUPHANESI

kar. Deitirilerek kabul edilen kararnamelerin

deitirilmi hkmleri, bu deiikliklerin Resmi Gazete
de yaymland gn yrrle girer.
F. Sava hali ilan ve silahl kuvvet
lanlmasna izin verme

kul

MADDE 92: Milletleraras hukukun meru sayd

hallerde sava hali ilanna ve Trkiye'nin taraf olduu
milletleraras andlamalarn veya milletleraras nezaket
kurallarnn gerektirdii haller dnda, Trk Silahl Kuv
vetlerinin yabanc lkelere gnderilmesine veya ya
banc silahl kuvvetlerin Trkiye'de bulunmasna ve
bunlarn yabanc lke topraklarnda faaliyet
gstermesine izin verme yetkisi Trkiye Byk Millet
Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.
Trkiye Byk Millet Meclisi tatilde veya ara verme
de iken lkenin ani bir silahl saldrya uramas ve bu
sebeple silahl kuvvet kullanlmasna derhal karar veril
mesinin kanlmaz olmas halinde Cumhurbakan da,
Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar verebilir.
III. Trkiye Byk Millet Meclisi'nin faaliyetleri
ile ilgili hkmler
A. Toplanma ve tatil
MADDE 93: Trkiye Byk Millet Meclisi, her yl
Ekim aynn ilk gn kendiliinden toplanr.
Meclis, bir yasama ylnda en ok ay tatil yapabi
lir, ara verme veya tatil srasnda, dorudan doruya
veya Bakanlar Kurulunun istemi zerine, Cumhur
bakannca toplantya arlr.
TBMM KUTUPHANESI

Meclis Bakan da dorudan doruya veya yelerin

onda birinin yazl istemi zerine meclisi toplantya
arr.
Ara verme veya tatil srasnda toplanan Trkiye
Byk Millet Meclisi'nde, ncelikle bu toplanty gerekti
ren konu grlmeden ara verme veya tatile devam
edilemez.

B. Bakanlk Divan
MADDE 94: Trkiye Byk Millet Meclisi'nin
Bakanlk Divan, Meclis yeleri arasndan seilen Mec
lis Bakan, Bakanvekilleri, Katip yeler ve dare Amir
lerinden oluur.
Bakanlk Divan, Meclis'teki siyasi parti gruplarnn
ye says orannda divana katlmalarn salayacak
ekilde kurulur. Siyasi parti gruplar Bakanlk iin aday
gsteremezler.
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlk Divan iin, bir
yasama dneminde iki seim yaplr. Seilenlerin
grev sreleri ikier yldr.
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan adaylar, meclis
yeleri iinden, meclisin topland gnden itibaren on
gn iinde, Bakanlk Divanna bildirilir. Bakan seimi
gizli oyla yaplr. lk iki oylamada ye tam saysnn te
iki ve nc oylamada salt ounluk salanamazsa,
bu oylamada en ok oy alan iki aday iin drdnc oy
lama yaplr; drdnc oylamada en fazla oy alan ye,
bakan seilmi olur. Bakan seimi, aday gsterme
sresinin bitiminden itibaren, on gn iinde tamamlanr.

TBMM KUTUPHANESI

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanvekillerinin, Katip

yelerinin ve dare Amirlerinin adedi, seim nisab, oy
lama says ve usulleri Meclis tznde belirlenir.
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan, yesi bulun
duu siyasi partinin veya parti grubunun Meclis iinde
veya dndaki faaliyetlerine katlamaz. Bakan ve otu
rumu yneten Bakanvekili grevlerinin gerei
olan haller dnda Meclis tartmalarna
katlamaz, oy kullanamazlar.
C. tzk, siyasi parti gruplar ve kolluk ileri
MADDE 95: Trkiye Byk Millet Meclisi,
almalarn, kendi yapt tzk hkmlerine gre
yrtr. tzk oulcu demokrasi esaslarna
uygun olarak dzenlenir.
tzk hkmleri btn siyasi parti gruplarnn,
meclisin btn faaliyetlerine ye says orannda
katlmalarn, Komisyon
ve
Genel
Kurul
gndemindeki ilerin gecikmemesini ve gndemin
tesbiti ve uygulanmasnda ve Meclisin TV radyo
yaynlarnda oulcu demokrasi esaslarna uyul
masn salayacak yolda dzenlenir. Siyasi parti grup
lar, en az yirmi yeden meydana gelir.
Trkiye Byk Millet Meclisi'nin btn bina, tesis, ek
lenti ve arazisinde kolluk ve ynetim hizmetleri, TV ve
radyo yaynlar Meclis Bakanl eliyle dzenlenir ve
yrtlr. Emniyet ve dier kolluk hizmetleri iin yeteri
kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Bakanlna tah
sis edilir.

TBMM KUTUPHANESI

D. Toplant ve karar yeter says

MADDE 96: Anayasada, bakaca bir hkm yoksa,
Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az
bete ikisiyle toplanr ve toplantya katlanlarn salt
ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir
ekilde ye tamsaysnn te birinden az olamaz.
Bakanlar Kurulu yeleri, Trkiye Byk Millet mecli
si'nin katlamadklar oturumlarnda, kendileri yerine oy
kullanmak zere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir
bakan kendi oyu ile birlikte en ok iki oy kullanabilir.
E. Grmelerin akl ve yaymlanmas
MADDE 97: Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Ku
rulundaki grmeler aktr ve tutanak dergisinde tam
olarak yaymlanr.
Trkiye Byk Millet Meclisi tzk hkmlerine
gre kapal oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki
grmelerin yaym Trkiye Byk Millet Meclisi
kararna baldr.
Meclis'teki ak grmelerin her trl vasta ile
yaym serbesttir. Trkiye Byk Millet Meclisi
Bakannn yazl talebi zerine TRT, Meclis ve Ko
misyon almalarn yaymlar.
En az bir grubun talebi zerine Trkiye Byk
Millet Meclisi Bakan TRT'den istenilen Meclisle
ilgili almalarn yaymlanmasn yazyla talep
eder.

TBMM KUTUPHANESI

B. Gensoru
MADDE 99: Gensoru nergesi, bir siyasi parti grubu
adna veya en az yirmi milletvekilinin imzasyla verilir.
Gensoru nergesi, veriliinden sonraki gn
iinde bastrlarak yelere datlr; datlmasndan itiba
ren on gn iinde gndeme alnp alnmayaca
grlr. Bu grmede, ancak nerge sahiplerinden
biri, siyasi parti gruplar adna birer milletvekili, Bakanlar
Kurulu adna Babakan veya bir bakan konuabilir.
Gndeme alma kararyla birlikte, gensorunun
grlme gn de belli edilir; ancak gensorunun
grlmesi, gndeme alma kararnn verildii tarihten
balayarak iki gn gemedike yaplamaz ve yedi
gnden sonraya braklamaz.
Gensoru grmeleri srasnda yelerin veya grup
larn verecekleri gerekeli gvensizlik nergeleri veya
Bakanlar Kurulunun gven istei, bir tam gn getikten
sonra oylanr.
Bakanlar
Kurulunun
veya
bir
bakann
drlebilmesi, ye saysnn salt ounluuyla olur;
oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr.
Meclis almalarnn dengeli olarak yrtlmesi
amacna ve yukardaki ilkelere uygun olmak kaydyla
gensoru ile ilgili dier hususlar tzkte belirlenir.
MADDE 100: 1982 Anayasasnn 100. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

KNC BLM
YRTME

I. Cumhurbakan
A. Nitelikleri ve tarafszl
MADDE 101: Cumhurbakan, TBMM'ce krk yan
doldurmu ve yksekrenim yapm kendi yeleri
veya bu niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine
sahip Trk vatandalar arasndan drt yllk bir sre
iin seilir.
Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet meclisi
yeleri dndan aday gsterilebilmesi, Meclis ye tam
saysnn en az bete birinin yazl nerisiyle
mmkndr.
Bir kimse, iki defadan fazla
seilemez.

Cumhurbakan

Cumhurbakan seilenin, varsa partisi ile iliii kesi

lir ve Trkiye Byk Millet Meclisi yelii sona erer.
MADDE 102: 1982 Anayasasnn 102. maddesi
aynen braklmtr.
C. Andimesi
MADDE 103: Cumhurbakan, grevine balarken
TBMM nnde aadaki ekilde andier.
Yemin metni Deimelidir. 61. Anayasasndaki
gibi olabilir.
MADDE 104 - 105 - 106 - 107 - 108 - 109: 1982
Anayasasnn 104-109. maddeleri aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

Madde 110: 1982 Anayasasnn 110. maddesi

aynen braklmtr.
stikrar hususunda srar edilirse bu maddenin
altna aadaki fkra eklenebilir:
Hkmetin daha byk bir ounlua dayanarak
tekili ve yrmesine imkan bulunamayan haller
de, TBMM ye tamsaysnn yzdekrknn
desteine sahip olmak zere tek parti veya koali
syon hkmetlerinin kurulup kendi programlarn
yrtebilmesi de mmkndr. Bu takdirde, bu mad
dedeki ve 111. maddedeki gvenoyu ile99. madde
deki gensoru, 100. maddedeki meclis soruturmas
ve meclis komisyonlarnn gndeminin belirlenme
siyle ilgili oylamalarda iktidar iin ilave olarak
TBMM ye tamsaysnn yzde yirmisi kadar bir is
tikrar puan hesaba katlr.
C. Grev srasnda gvenoyu
MADDE 111: Babakan, gerekli grrse, Bakanlar
Kurulunda grtkten sonra, Trkiye Byk Millet
Meclisi'nden gven isteyebilir.
Gven istemi, Trkiye Byk Millet meclisi'ne bildiril
mesinden bir tam gn gemedike, grlemez ve
grmelerin bitiminden bir tam gn gemedike oya
konulamaz.
Gven istemi, ancak
ounluuyla reddedilebilir.

ye

saysnn salt

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 113: 1982 Anayasasnn 113. maddesi

aynen braklmtr.
F. Seimlerde geici Bakanlar Kurulu
MADDE 114: Trkiye Byk Millet Meclisi Genel
seimlerine gidilirken, seimin balang tarihinden
be gn nce, seimlerin yenilenmesine karar veril
diinde ise bu kararn Resmi Gazete'de ilanndan
itibaren be gn iinde, Bakanlar Kurulu ekilir ve
Geici Bakanlar Kurulu greve balar.
Geici Bakanlar Kurulunu kurmak zere Cumhur
bakan Trkiye Byk Millet Meclisi iinden veya
dndan bamsz bir Babakan atar. Bu Babakan
seime bir parti listesinden bamsz olarak girebi
lir.
Geici Bakanlar Kuruluna, Adalet, ileri, Ulatrma,
Kyileri, Bayndrlk ve Enerji bakanlar Trkiye
Byk Millet Meclisi'ndeki veya Meclis dndaki
bamszlardan olmak zere, siyasi parti gruplarndan,
oranlarna gre ye alnr.
Siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn
Trkiye Byk Millet meclisi Bakan tespit ederek
Babakana bildirir. Teklif edilen bakanl kabul et
meyen veya sonradan ekilen partililer yerine ayn
esaslar dahilinde yenileri atanr.
Geici Bakanlar
bavurulamaz.

Kurulu

iin

gvenoyuna

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 115: 1982 Anayasasnn 115. maddesi

aynen braklmtr.
MADDE 116: 1982 Anayasasnn 116. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 117: 1982 Anayasasnn 117. maddesi
aynen braklmtr.
2. Milli Gvenlik Kurulu
MADDE 118: Milli Gvenlik Kurulu, Cumhur
bakannn bakanlnda, TBMM
Bakan,
Babakan, Genelkurmay Bakan, TBMM'de grubu
bulunan siyasi partilerin Genel Bakanlar, Milli Sa
vunma ileri, Dileri Bakanlar, Kara, Deniz ve Hava
Kuvvetleri Komutanlar ve Jandarma Genel Komu
tanndan kurulur.
Gndemin zelliine gre kurul toplantlarna ilgili
bakan ve kiiler arlp grleri alnabilir.
Milli Gvenlik Kurulu; Devletin milli gvenlik siyaseti
nin tayini, tesbiti ve uygulanmas ile ilgili gerekli koordi
nasyonun salanmas konusundaki grlerini Bakan
lar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varl ve
bamszl, lkenin btnl ve blnmezUk-4oplumun huzur ve gvenliinin korunmak hususunda
alnmasn gerekli grd tedbirlere ait tavsiye karar
lar Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr.
Milli Gvenlik Kurulunun gndemi; Trkiye
Byk Millet Meclisi Bakan, Babakan ve Genel
kurmay Bakan Trkiye Byk Millet meclisinde
grubu bulunan siyasi parti Genel Bakanlarnn
nerileri dikkate alnarak Cumhurbakannca
dzenlenir.

TBMM KUTUPHANESI

Cumhurbakan katlamad zamanlar Milli Gvenlik

Kurulu TBMM Bakannn bakanlnda toplanr.
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin tekilat
ve grevleri kanunla dzenlenir.
MADDE 119: 1982 Anayasasnn 119. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 120: 1982 Anayasasnn 120. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 121: Anayasann 119. ve 120. maddeleri
uyarnca olaanst hal ilanna karar verilmesi duru
munda bu karar Resmi Gazetede yaymlanr ve hemen
Trkiye Byk Millet Meclisi'nin onayna sunulur.
Trkiye Byk Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantya
arlr. Meclis olaanst hal sresini deitirebilir, Ba
kanlar Kurulunun istemi zerine her defasnda drt ay
gememek zere, sreyi uzatabilir veya olaanst
hali kaldrabilir.
Olaanst hal ilan kararnn onaylanmas veya
uzatlmas Trkiye Byk Millet Meclisi ye tam
saysnn salt ounluunun kabulne baldr.
119. madde uyarnca ilan edilen olaanst haller
de vatandalar iin getirilecek ara, mal ve alma
ykmllkleri ile olaanst hallerin her tr iin ayr
ayr geerli olmak zere, Anayasann 15. maddesindeki
ilkeler dorultusunda temel hak ve hrriyetlerin nasl
snrlanaca, halin gerektirdii tedbirlerin nasl ve ne
suretle alnaca, kamu hizmeti grevlilerine ne gibi yet
kiler verilecei, grevlilerin durumlarnda ne gibi
deiiklikler yaplaca ve olaanst ynetim usulleri,

TBMM KUTUPHANESI

Olaanst Hal Kanununda dzenlenir.

Olaanst hal sresince, Cumhurbakannn
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, olaanst
halin gerekli kld konularda, kanun hkmnde karar
nameler karabilir. Bu kararnameler, Resmi Gazete'de
yaymlanr ve ayn gn Trkiye Byk Millet Meclisi'nin
onayna sunulur; bunlarn Meclise onaylanmasna
ilikin sre ve usul, tzkte belirlenir.

B. Skynetim, seferberlik ve sava halil

MADDE 122: Anayasann tand hr demokrasi
dzenini veya temel hak ve hrriyetleri ortadan
kaldrmaya ynelen ve olaanst hal ilann gerektiren
hallerden daha vahim iddet
hareketlerinin
yaygnlamas veya sava hali, sava gerektirecek bir
durumun bagstermesi, ayaklanma olmas veya vatan
veya cumhuriyete kar kuvvetli ve eylemli bir
kalkmann veya lkenin ve milletin blnmezliini
iten veya dtan tehlikeye dren iddet hareketleri
nin yaygnlamas sebepleriyle, Cumhurbakan
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Gvenlik
Kurulunun da grn aldktan sonra, sresi alt ay
amamak zere yurdun bir veya birden fazla
blgesinde veya btnnde skynetim ilan edebilir.
Bu karar, derhal Resmi Gazetede yaymlanr ve ayn
gn Trkiye Byk Millet Meclisi'nin onayna sunulur.
Trkiye Byk Millet Meclisi toplant halinde deilse
hemen toplantya arlr. Trkiye Byk Millet Meclisi
gerekli grd takdirde bu kararlar Trkiye Byk
Millet
Meclisinin
ye tamsaysnn
sah

TBMM KUTUPHANESI

ounluunun kabul ile skynetim sresini

ksaltabilir, uzatabilir veya skynetimi kaldrabilir.
Skynetim sresinde,
Cumhurbakannn
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, skynetim
halinin gerekli kld konularda kanun hkmnde karar
name karabilir.
Bu kararnameler Resmi Gazetede yaymlanr ve ayn
gn Trkiye Byk Millet Meclisinin onayna sunulur.
Bunlarn Meclise onaylanmasna ilikin sre ve usul
itzkte belirlenir.
Skynetimin her defasnda drt ay amamak zere
uzatlmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin ye tam
saysnn salt ounluunun kabulne baldr.
Sava hallerinde bu drt aylk sre aranmaz.
Skynetim, seferberlik ve sava hallerinde hangi
hkmlerin uygulanaca ve ilemlerin nasl
yrtlecei, idare ile olan ilikileri, hrriyetlerin nasl
kstlanaca veya durdurulaca ve sava veya sava
gerektirecek birdurumun bagstermesi halinde vatan
dalar iin getirilecek ykmllkler kanunla dzenlenir.
Skynetim komutanlar Genelkurmay Bakanlna
bal olarak grev yaparlar.
MADDE 123: 1982 Anayasasnn 123. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 124: 1982 Anayasasnn 124. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

B. Yarg yolu
MADDE 125: darenin her trl eylem ve ilemlerine
kar yarg yolu aktr.
Cumhurbakannn tek bana yapaca ilemler
yarg denetimi dndadr.
dari ilemlere kar alacak davalarda sre, yazl
bildirim tarihinden balar.
Yarg yetkisi, idari eylem ve ilemlerin hukuka uy
gunluunun denetimi ile snrldr. Yrtme grevinin ka
nunlarda gsterilen ekil ve esaslara uygun olarak yeri
ne getirilmesini kstlayacak, idari eylem ve ilem
niteliinde veya takdir yetkisini kaldracak biimde yarg
karar verilemez.
dari ilemin uygulanmas halinde telafisi g veya
imkansz zararlarn domas ve idari ilemin aka hu
kuka aykr olmas artlarnn birlikte gereklemesi duru
munda gereke gsterilerek yrtmenin durdurul
masna karar verilebilir.
Kanun, olaanst hallerde, skynetim, seferberlik
ve sava halinde ayrca milli gvenlik, kamu dzeni,
genel salk nedenleri ile yrtmenin durdurulmas
karar verilmesini snrlayabilir.
dare, kendi eylem ve ilemlerinden doan zarar
demekle ykmldr.

TBMM KUTUPHANESI

2. Mahalli dareler
MADDE 127: Mahalli idareler; il, belediye veya ky
halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak zere
kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar,
genel kanunda gsterilen, semenler tarafndan
seilerek oluturulan kamu tzel kiileridir.
Mahalli idarelerin kurulu ve grevleri ile yetkileri, ye
rinden ynetim ilkesine uygun olarak kanunla
dzenlenir.
Mahalli idarelerin seimleri, Anayasann 67. madde
sindeki esaslara gre drt ylda bir yaplr. Kanun,
byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimleri ge
tirebilir.
Mahalli idarelerin seilmi organlarnn, organlk
sfatn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm ve kay
betmeleri konusundaki denetim yarg yolu ile olur.
Ancak, grevleri ile ilgili bir su sebebi ile hakknda
soruturma veya kovuturma alan mahalli idare or
ganlar veya bu organlarn yelerini, ileri Bakan,
geici bir tedbir olarak, grevden uzaklatrabilir. Bu
geici tedbir karar gerekesiyle birlikte en ge iki gn
iinde ilgili idare mahkemesine bildirilir, mahkeme ilgili
nin ifadesini alarak bu bildirimden itibaren, en ge on
gn iinde bu kararn devamna veya kaldrlmasna
karar verir.
Merkezi idare, mahalli idareler zerinde, mahalli hiz
metlerin idarenin btnl ilkesine uygun ekilde
yrtlmesi kamu grevlerinde birliin salanmas, top
lum yararnn korunmas ve mahalli ihtiyalarn gerei

TBMM KUTUPHANESI

gibi karlanmas amacyla, kanunda belirtilen esas ve

usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.
Mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin grlmesi
amac ile, kendi aralarnda Bakanlar Kurulunun izni ile
birlik kurmalar, grevleri, yetkileri, maliye ve kolluk ileri
ve merkezi idare ile karlkl ba ve ilgileri kanunla
dzenlenir, bu idarelere, grevleri ile orantl gelir kay
naklar salanr.

D. Kamu hizmeti grevlileriyle ilgili hkmler

1. Genel ilkeler
MADDE 128: Devletin, kamu iktisadi teebbsleri ve
dier kamu tzel kiilerinin genel idare esaslarna gre
yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerek
tirdii asli ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu
grevlileri eliyle grlr.
Memurlarn ve dier kamu grevlilerinin nitelikleri,
atanmalar, grev ve yetkileri, haklar ve ykmllkleri,
aylk ve denekleri ve dier zlk ileri kanunla
dzenlenir.
2.Grev
ve
sorumluluklar,
kovuturulmasnda gvence

disiplin

MADDE 129: Memurlar ve dier kamu grevlileri

Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulun
makla ykmldrler.
Memurlar ve dier kamu grevlileri ile kamu kurumu
niteliindeki meslek kurulular ve bunlarn st kuru-

TBMM KUTUPHANESI

tular mensuplarna savunma hakk tannmadka disip

lin cezas verilemez.
Disiplin kararlar yarg denetimi dnda braklamaz.
Memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kul
lanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalar,
kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun
gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare
aleyhine alabilir.
Memurlar ve dier kamu grevlileri hakkndaki
iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza
kovuturmas almas, kanunla belirlenen istisnalar
dnda, kanunun gsterdii idari merciin iznine
baldr.

E. Yksekretim kurumlar ve st kurulular

1. Yksekretim kurumlar
MADDE 130: ada eitim-retim esaslarna
ayanan bir dzen iinde milletin ve lkenin ihtiyalarna
uygun insangc yetitirmek amac ile, ortaretime
dayal eitli dzeylerde eitim-retim, bilimsel
aratrma, yayn ve danmanlk yapmak, lkeye ve in
sanla hizmet etmek zere eitli birimlerden oluan
kamu tzel kiiliine ve bilimsel zerklie sahip
niversiteler Devlet tarafndan kanunla kurulur.
Kanunda gsterilen usul ve esaslara gre, kazan
amacna ynelik olmamak art ile vakflar tarafndan,
Devletin gzetim ve denetimine tabi yksekretim ku
rumlar kurulabilir.

TBMM KUTUPHANESI

Kanun, niversitelerin lke sathna dengeli bir

biimde yaylmasn gzetir.
niversiteler ile retim yeleri ve yardmclar ser
beste her trl bilimsel aratrma ve yaynda bulunabi
lirler. Ancak, bu yetki, Devletin varl ve bamszl ve
milletin ve lkenin btnl ve blnmezlii aleyhinde
faaliyette bulunma serbestlii vermez.
Yksekretim kurumlarnn kurulu ve organlar ile
ileyileri ve bunlarn seimleri, grev, yetki ve sorumlu
luklar niversiteler zerinde devletin gzetim ve dene
tim hakkn kullanma usulleri, retim elemanlarnn
grevleri, unvanlar, atama, ykselme ve emeklilikleri,
retim eleman yetitirme, niversitelerin ve retim
elemanlarnn kamu kurulular ve dier kurumlar ile
ilikileri, retim dzeyleri ve sreleri, yksekretime
giri, devam ve alnacak harlar, Devletin yapaca
yardmlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza ileri, mali iler,
zlk haklar, retim elemanlarnn grevlendirilmesi,
renimin ve retimin hrriyet ve teminat iinde ve
ada bilim ve teknoloji gereklerine gre yrtlmesi,
Yksekretim Kuruluna ve niversitelere Devletin
salad mali kaynaklarn kullanlmas kanunla
dzenlenir.
Devlet niversitelerin kendileri tarafndan
seilen organlar eliyle zel yksekretim kurum
lar ise vakf senedinde belirtilen usul ve esaslara
gre ynetirler.
niversite ynetim ve denetim organlar ile retim
elemanlar; Yksekretim
Kurulunun
veya
niversitelerin yetkili organlarnn dnda kalan makam-

TBMM KUTUPHANESI

larca her ne suretli olursa olsun grevlerinden uzak

lat rlamazlar.
niversitelilerin hazrlad bteler; Yksekretim
Kurulunun gr alndktan sonra Milli Eitim Ba
kanlna sunulur genel ve katma btelerin bal
olduu esaslara uygun olarak ileme tabi tutularak
yrrle konulur ve denetlenir.
Vakflar tarafndan kurulan yksekretim kurumlar,
mali ve idari konular dndaki akademik almalar,
retim elemanlarnn salanmas ve gvenlik
ynlerinden, Devlet eliyle kurulan yksekretim ku
rumlar iin Anayasada belirtilen hkmlere tabidir.

2. Yksekretim st kurulular
MADDE 131: Yksekretim kurumlarnn belirtilen
ama ve ilkeler dorultusunda kurulmasn,
gelitirilmesini, retim elemanlarnn yetitirilmesi iin
ve lke ihtiyalarnn karlanmas iin planlama
yapmak maksad ile Yksekretim Kurulu kurulur.
Yksekretim Kurulu, niversiteler, Bakanlar Kuru
lu ve Genelkurmay Bakanlnca seilen ve saylar, ni
telikleri ve seilme usulleri kanunla belirlenen adaylar
arasndan rektrlk ve retim yeliinde baarl hiz
met yapm profesrlere ncelik vermek sureti ile Cum
hurbakannca atanan yeler ve Cumhurbakannca
dorudan doruya seilen yelerden kurulur.

TBMM KUTUPHANESI

Madde 132: 1982 anayasasnn 132. maddesi

aynen braklmtr.
F. Radyo ye Televizyon idaresi ve kamuyla
ilikili haber ajanslar
MADDE 133: Radyo ve televizyon istasyonlar
nceden izin almadan kurulurlar ve anayasa ve
kanun hkmleri iinde faaliyetlerini srdrrler.
Kanun, radyo ve televizyonlar; Trk Devletinin
varlk ve bamszln lkenin ve milletin blnmez
btnln, toplum dzenini ve genel ahlak ve
oulcu demokrasi, yaynda oulculuk ve adalet,
tarafszlk ve doruluk lkelerine uygun yayn yap
malarn dzenler, gerekli ibirlii ve denetimi yap
mak zere Trkiye Radyo Televizyon Koordina
syon Kurulunu kurar.
Trkiye Radyo Televizyon Koordinasyon Kuru
mu organlar, alma usulleri ve zlk ileri,
zellik ve oulcu demokrasi esaslarna uygun ola
rak kanunla dzenlenir ve bu kurumun ynetim ku
rulunda TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin
birer temsilcileri de yer alr.
Yukardaki ikinci fkra hkmleri, kamu iktisadi
teebbs nitelii tayan veya devlet yahut dier
kamu tzel kiilerinden mali yardm gren haber ajans
lar hakknda da uygulanr.
MADDE 134: Kaldrlmtr.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 135: Kamu kurumu niteliindeki meslek ku

rulular ve st kurulular; belli bir meslee mensup
olanlarn dayanmalarn salamak, mterek ih
tiyalarn karlamak, mesleki faaliyetlerini kolay
latrmak, meslein genel menfaatlere uygun olarak
gelimesini salamak, meslek mensuplarnn birbirleri ile
hak ile olan ilikilerinde drstl ve gveni hakim
klmak zere meslek disiplini ve ahlakn korumak mak
sad ile kanunla kurulan ve organlar kendi yeleri
tarafndan kanunda gsterilen usullere gre yarg
gzetimi altnda, gizli oyla seilen kamu tzel
kiilikleridir.
Kamu kurum ve kurulular ile kamu iktisadi
teebbslerinde asli ve srekli grevlerde alanlarn
meslek kurulularna girme mecburiyeti aranmaz.
Meslek kurulular, kurulu amalar dnda faaliyet
gsteremezler.
Siyasi partiler, sendikalar ve sendika st kurulular;
meslek kurulularnn ve st kurulular organlarnn
seimlerinde aday gsteremezler ve belirli adaylarn leh
veya aleyhlerinde faaliyette bulunamazlar ve propa
ganda yapamazlar.
Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, ka
nunda gsterildii ekilde devletin idari ve mali deneti
mine tabidir.
Anayasa ve kanunlara aykr faaliyet gsteren
meslek kurulularnn sorumlu organlarnn grevine, ka
nunun belirttii merciin istemi zerine, mahkeme karar
ile son verilir ve yerlerine yenileri setirilir.

TBMM KUTUPHANESI

Trk devletinin varlk ve bamszlnn, lkenin ve

milletin blnmez btnlnn, toplumun huzurunun
korunmas ve Devletin Anayasada belirtilen temel nite
liklerini tehdit edici faaliyetlerin nlenmesi bakmndan
gecikmesinde saknca bulunan hallerde mahalli en
byk mlki amiri bu organlar geici olarak grevden
uzaklatrabilir.
Grevden uzaklatrma karar; gn iinde mahke
meye bildirilir. Mahkeme grevden uzaklatrma
kararnn yerinde olup olmadna en ge on gn iinde
karar verir.
. Diyanet leri Bakanl
MADDE 136: Diyanet leri Bakanl toplumun
dini ihtiyalar ile ilgili hizmetleri yapan bir kamu
kuruluudur. Diyanet leri Bakanlnn kuruluu,
grevleri ve alma esaslar kanunla dzenlenir.
MADDE 137: 1982 Anayasasnn 137. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 138: 1982 Anayasasnn 138. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 139: 1982 Anayasasnn 139. maddesi
aynen braklmtr.
C. Hakimlik ve savclk meslei
MADDE 140: Hakimler ve savclar adli ve idari yarg
hakim ve savclar olarak grev yaparlar. Bu grevler
meslekten hakim ve savclar eliyle yrtlr.
Hakimler, mahkemelerin bamszl ve hakimlik te
minat esaslarna gre grev ifa ederler.

TBMM KUTUPHANESI

Hakim ve savclarn nitelikleri, atanmalar, haklar ve

devleri, aylk ve denekleri, meslekte ilerlemeleri,
grevlerinin ve grev yerlerinin geici veya srekli ola
rak deitirilmesi, haklarnda disiplin kovuturmas
almas ve disiplin cezas verilmesi grevleriyle ilgili
veya grevleri arasnda iledikleri sularndan dolay
soruturma yaplmas ve yarglanmalarna karar verilme
si, meslekten karlmay gerektiren sululuk veya yeter
sizlik halleri ve meslek ii eitimleri ile dier zlk ileri
mahkemelerin bamszl ve hakimlik teminat esas
larna gre kanunla dzenlenir.
Hakimler ve savclar altmbe yan bitirinceye
kadar hizmet grrler; Askeri hakimlerin ya haddi,
ykselme ve emeklilikleri kanunda gsterilir.
Hakimler ve savclar, kanunda belirtilenlerden
baka, resmi ve zel hibir grev alamazlar.
Hakimler ve savclar idari grevleri ynnden Adalet
Bakanlna baldrlar.
Hakim ve savc olup da adalet hizmetindeki idari
grevlerde alanlar, hakimler ve savclara ait esaslar
dairesinde snflandrlr ve derecelendirilirler, hakimlere
ve savclara tannan her trl zlk haklarndan yarar
lanrlar.
MADDE 141:1982 Anayasasnn 141. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

F. Devlet Gvenlik Mahkemeleri

MADDE 143: Devletin d gvenlii ile ilgHi
sularla i gvenlii ile ilgili anarik sulara bak
makla grevli Devlet Gvenlik Mahkemeleri kurulabilir.
Devlet Gvenlik Mahkemesinde bir Bakan, iki asil
ve iki yedek ye ile bir savc ve yeteri kadar savc
yardmcs bulunur.
Bakan, bir asl ve bir yedek ye ile savc, birinci
snfa ayrlm hakim ve Cumhuriyet savclar arasndan;
bir asl ve bir yedek ye, birinci snf askeri hakimler
arasndan; savc yardmclar ise Cumhuriyet savclar ve
askeri hakimler arasndan zel kanunlarnda gsterilen
usule gre atanr.
Devlet Gvenlik Mahkemesi Bakan, ye ve yedek
yeleri ile savc ve savc yardmclar drt yl iin
atanrlar, sresi bitenler yeniden atanabilirler.
Devlet Gvenlik Mahkemeleri kararlarnn temyiz
mercii Yargtaydr.
Devlet Gvenlik Mahkemelerinin ileyii, grev ve
yetkileri ve yarglama usulleri ile ilgili dier hkmler, ka
nunda gsterilir.
Devlet Gvenlik mahkemesinin yarg evresine giren
blgelerde skynetim ilan edilmesi halinde, bu
blgelerle snrl olmak zere kanunla belirlenen esasla
ra gre Devlet Gvenlik Mahkemesi, Skynetim Askeri
Mahkemesine dntrlebilir.

TBMM KUTUPHANESI

G. Hakim ve savclarn denetimi

MADDE 144:
(Bu maddenin) Adalet Bakanlnn denetiminin
hakim teminat ve bamszln zedeleyemeyecek
ve grev huzurunu ihlal edemiyecek ekilde yeni
den dzenlenmesi gerekir.
H. Askeri Yarg
MADDE 145: Askeri yarg, askeri mahkemeler ve di
siplin mahkemeleri tarafndan yrtlr. Bu mahkeme
ler, asker kiilerin; askeri olan sular ile bunlarn asker
kiiler aleyhine veya askeri mahallerde yahut askerlik
hizmet ve grevleri ile ilgili olarak iledikleri sulara ait
davalara bakmakla grevlidirler.
kinci fkra "Tabii hakim" ilkesine gre yeniden
dzenlenmeli.
Askeri mahkemelerin sava veya skynetim halle
rinde hangi sular ve hangi kiiler bakmndan yetkili ol
duklar; kurulular ve gerektiinde bu mahkemelerde
adli yarg hakim ve savclarnn grevlendirilmeleri ka
nunla dzenlenir.
Askeri yarg organlarnn kuruluu, ileyii, askeri ha
kimlerin zlk ileri askeri savclk grevlerini yapan as
keri hakimlerin mahkemesinde grevli bulunduklar ko
mutanlk ile ilikileri, mahkemelerin bamszl, hakimlik
teminat, askerlik hizmetinin gereklerine gre kanunla
dzenlenir. Kanun ayrca askeri hakimlerin yarg hizmeti
dndaki askeri hizmetler ynnden askeri hizmetlerin
gereklerine gre tekilatnda grevli bulunduklar komu
tanlk ile olan ilikilerini de gsterir.
TBMM KUTUPHANESI

II. Yksek mahkemeler

A. Anayasa Mahkemesi
1. Kuruluu
MADDE 146:
(Bu maddein 1. ve 2. fkras Anayasa Mahkeme
si yeleri, n artlar haiz adaylar arasndan Millet
tarafndan seilecek ekilde) veya (Anayasa Mah
kemesi yeleri ve Trkiye Byk Millet Mecli
sinde grubu olan partiler tarafndan n artlar
haiz olarak teklif edecekleri er asl ve er
yedek adaylar arasndan Trkiye Byk Millet
Meclisince seilecek birer asl ve birer yedek
yenin
de
katlaca
ekilde
yeniden
dzenlenmeli.)
Yksekretim kurumlar retim yeleri ile st ka
deme yneticileri ve avukatlarn Anayasa Mahkemesi
ne asl ve yedek ye seilebilmeleri iin, krk yan dol
durmu, yksekrenim grm veya renim
kurumlarnda en az onbe yl retim yelii veya kamu
hizmetinde en az onbe yl fiilen alm veya en az
onbe yl avukatlk yapm olmak arttr.
Anayasa Mahkemesi, asil yeleri arasndan gizli
oyla ve ye tamsaysnn salt ounluu ile iki yl iin
bir Bakan ve bir Bakanvekili seer. Sresi bitenler ye
niden seilebilirler.
Anayasa Mahkemesi yeleri, asli grevleri dnda
resmi veya zel hibir grev alamazlar. Siyaset yapa
mazlar.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 147: 1982 Anayasasnn 147. maddesi

aynen braklmtr.
3. Grev yetkileri
MADDE 148: Anayasa Mahkemesi, kanunlarn,
kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Mil
let Meclisi tznn Anayasaya ekil ve esas
bakmlarndan uygunluunu denetler. Ancak
olaanst hallerde, skynetim ve sava hallerinde
karlan kanun hkmnde kararnamelerin ekil ve esas
bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla, anayasa
Mahkemesinde dava alamaz.
Kanunlarn ekil bakmndan denetlenmesi Trkiye
Byk Millet Meclisi tzne uygunluu ve son
oylamann, ngrlen ounlukla yaplp yaplmad ,
Anayasa deiikliklerinde ise, teklif ve oylama
ounluuna ve ivedilikle grlemeyecei artna
uyulup uyulmad hususlar ile snrldr. ekil
bakmndan denetleme, Cumhurbakannca veya
Trkiye Byk Millet Meclisinde grubu olan partiler
tarafndan istenebilir. Kanunun yaymland tarihten iti
baren onbe gn getikten sonra, ekil bozukluuna
dayal iptal davas alamaz; defi yoluyla da ileri
srlemez.
Anayasa Mahkemesi Cumhurbakann, Bakanlar
Kurulu yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargtay,
Dantay, Askeri Yargtay, Askeri Yksek dare Mahke
mesi Bakan ve yelerini, basavclarn, Cumhuriyet
Basavc vekilini, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
ve Saytay Bakan ve yelerini, grevleriyle ilgili
sulardan dolay Yce Divan sfatyla yarglar.

TBMM KUTUPHANESI

Yce Divanda, savclk grevini Cumhuriyet

Basavcs veya Cumhuriyet Basavc vekili yapar.
Yce Divan kararlar kesindir.
Anayasa Mahkemesi, anayasa ile verilen dier
grevleri de yerine getirir.
4. alma ve yarglama usul
MADDE 149: Anayasa Mahkemesi, Bakan ve on
ye ile toplanr, salt ounluk ile karar veri. Anayasa
deiikliklerinde iptale karar verebilmesi iin te iki oy
okluu arttr.
ekil bozukluuna dayal iptal davalar Anayasa
Mahkemesince ncelikle incelenip karara balanr.
Anayasa Mahkemesinin kuruluu ve yarglama usul
leri' kanunla; mahkemenin alma esaslar ve yeleri
arasndaki iblm kendi yapaca itzkle
dzenlenir.
Anayasa Mahkemesi siyasi partilerle ilgili veya
Yce Divan sfatyla bakt davalar dnda kalan ileri
dosya zerinde inceler. Ancak, gerekli grd haller
de szl aklamalarn dinlemek zere ilgilileri ve konu
zerinde bilgisi olanlar arabilir.
5. ptal davas
MADDE 150: Kanunlarn, kanun hkmndeki karar
namelerin, Trkiye Byk Millet Meclisi tznn
veya bunlarn belirli madde ve hkmlerinin ekil ve
esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla Anaya
sa Mahkemesinde dorudan doruya iptal davas
aabilme hakk, Cumhurbakanna, siyasi partilerin

TBMM KUTUPHANESI

Meclis gruplar ile Trkiye Byk Millet Meclisi ye tam

saysnn en az onda biri tutarndaki yelere aittir.
6. Dava ama sresi
MADDE 151: Anayasa Mahkemesinde dorudan
doruya iptal davas ama hakk, iptali istenen kanun,
kanun hkmnde kararname veya tzn Resmi
Gazetede yaymlanmasndan balayarak doksan gn
sonra der.
7. Anayasaya aykrln dier mahkemelerde
ileri srlmesi
MADDE 152: Bir davaya bakmakta olan mahkeme,
uygulanacak bir kanun veya kanun hkmnde karar
namenin hkmlerini Anayasaya aykr grrse veya ta
raflardan birinin ileri srd aykrlk iddiasnn ciddi
olduu kansna varrsa, Anayasa Mahkemesinin bu ko
nuda verecei karara kadar davay geri brakr.
Mahkeme, Anayasaya aykrlk iddiasn ciddi
grmezse bu iddia, temyiz merciince esas hkmle bir
likte karara balanr.
Anayasa Mahkemesi, iin kendisine geliinden
balamak zere be ay iinde kararn verir ve aklar.
Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii
red kararnn Resmi Gazetede yaymlanmasndan sonra
bir yl gemedike ayn kanun hkmnn Anayasaya
aykrl iddiasyla tekrar bavuruda bulunulamaz.
8. Anayasa Mahkemesinin kararlar
MADDE 153: Anayasa mahkemesinin kararlar ke
sindir, kararlar gerekesi yazlmadan aklanamaz.

TBMM KUTUPHANESI

Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun

hkmnde kararnamenin tamamn veya bir hkmn
iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uy
gulama yol aacak biimde hkm tesis edemez.
Kanun, kanun hkmnde kararname veya Trkiye
Byk Millet Meclisi tz ya da bunlarn hkmlerj,
iptal kararlarnn Resmi Gazetede yaymland tarihte
yrrlkten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahke
mesi iptal hkmnn yrrle girecei tarihi ayrca kararlatrabilir. Bu tarih, kararn Resmi Gazete'de
yaymland gnden balayarak bir yl geemez.
ptal kararnn yrrle giriinin ertelendii durum
larda, Trkiye Byk Millet Meclisi, iptal kararnn ortaya
kard hukuki boluu dolduracak kanun tasar veya
teklifini ncelikle grp karara balar.
ptal kararlar geriye yrmez.
Anayasa Mahkemesi kararlar Resmi Gazetede
hemen yaymlanr ve yasama, yrtme ve yarg organ
larn, idare makamlarn, gerek ve tzel kiileri balar.
B. Yargtay
MADDE 154: Yargtay, adliye mahkemelerince veri
len ve konunun baka bir adli yarg merciine
brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merciidir.
Kanunla gsterilen belli davalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
Yargtay kararlar temyiz layihasnda
dermayan olunan sebepler dikkate alnarak gerekeli
olarak yazlr.

TBMM KUTUPHANESI

Yargtay yeleri birinci snfa ayrlm adli yarg hakim

ve Cumhuriyet savclar ile bu meslekten saylanlar
arasndan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunca ye
tamsaysnn salt ounluu ile ve gizli oyla seilir.
Yargtay Birinci Bakan birinci bakanvekileri ve
daire bakanlar kendi yeleri arasndan Yargtay
Genel kurulunca ye tamsaysnn salt ounluu ve
gizli oyla drt yl iin seilirler; sresi bitenler yeniden
seilebilirler.
Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Cumhuriyet
Basavcvekili, Yargtay Genel Kurulunun kendi yeleri
arasndan gizli oyla belirleyecei beer aday arasndan
Cumhurbakan tarafndan drt yl iin seilirler. Sresi
bitenler yeniden seilebilirler.
Yargtayn
kuruluu,
ileyii,
Bakan,
Bakanvekilleri, daire bakanlar ve yeleri ile Cumhu
riyet basavcs ve Cumhuriyet basavcvekilinin nitelik
leri ve seim usulleri mahkemelerin bamszl ve ha
kimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir.
MADDE 155: 1982 Anayasasnn 155. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 156: 1982 Anayasasnn 156. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 157: 1982 Anayasasnn 157. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 158: 1982 Anayasasnn 158. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

IV. Saytay
MADDE 160: Saytay, genel ve katma bteli dai
relerin, KT'lerin ve fonlarn btn gelir ve giderleri ile
mallarn Trkiye Byk Millet Meclisi adna denetlemek
ve sorumlularn hesap ve ilemlerini kesin hkme
balamak ve ve hkme balama ilerini yapmakla
grevlidir. Saytayn kesin hkmleri hakknda ilgililer
yazl bildirim tarihinden itibaren 15 gn iinde bir ke
reye mahsus olmak zere karar dzeltilmesi isteminde
bulunabilirler. Bu kararlar dolaysyla idari yarg yoluna
bavurulamaz.
Vergi, benzeri mali ykmllkler ve devler
hakknda Dantay ve Saytay kararlar arasndaki
uyumazlklarda Dantay kararlar esas alnr.
Saytayn kuruluu, ileyii, denetim usulleri, men
suplarnn nitelikleri, atanmalar, dev ve yetkileri, hak
lar ve ykmllkleri ve dier zlk ileri, bakan ve
yelerinin teminat kanunla dzenlenir.
Silahl kuvvetler elinde bulunan Devlet mallarnn
Trkiye Byk millet Meclisi adna denetlenmesi usulle
ri, Milli Savunma hizmetlerinin gerektirdii gizlilik esas
larna uygun olarak kanunla dzenlenir.
MADDE 161: 1982 Anayasasnn 161. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 162: 1982 Anayasasnn 162. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 164: 1982 Anayasasnn 164. maddesi

aynen braklmtr.
MADDE 165: 1982 Anayasasnn 165. maddesi
aynen braklmtr.

KNC BLM
EKONOMK HKMLER
I. Planlama
MADDE 166: Ekonomik, sosyal, kltrel ve manevi
kalknmay, zellikle sanayii, tarm, madencilik ve or
mancln yurt dzeyinde dengeli ve uyumlu biimde
hzla gelimesini, lke kaynaklarnn dkm ve
deerlendirilmesini yaparak verimli ekilde kullanlmasn
planlamak, il, ile ve bucak baznda verimli projelerin
hazrlanmas, tevik ve tevik zendirme yoluyla lkenin
makro kalknma hedeflerini gzetmek ve bu amala ge
rekli tekilat kurmak devletin grevidir.
Planda makro hedefleri gzetmek zere milli tasar
rufu ve retimi artrc, fiyatlarda istikrar ve d
demelerde dengeyi salayc, yatrm ve istihdam
gelitirici tedbirler ngrlr; yatrmlarda toplum yarar
lar ve gerekleri gzetilir; kaynaklarn verimli ekilde kul
lanlmas hedef alnr. Kalknma giriimleri, bu plana
gre tevik edilir ve gerekletirilir.
Yurttalarn manevi varlklarnn gelimesi
bakalarna ve topluma faydal ve iyi ahlakl olarak
yetimeleri iin gereken artlar hazrlamak maksadyla
manevi kalknmada planlanr.

TBMM KUTUPHANESI

Kalknma planlarnn hazrlanmasna, Trkiye Byk

Millet Meclisince onaylanmasna, uygulanmasna,
deitirilmesine ve btnln bozacak deiikliklerin
nlenmesine ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir.
MADDE 167: 1982 Anayasasnn 167. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 168: 1982 Anayasasnn 168. maddesi
aynen braklmtr.

IV. Ormanlar ve orman kyls

A. Ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi
MADDE 169: Devlet, ormanlarn korunmas ve sa
halarn geniletilmesi iin gerekli kanunlar koyar ve ted
birleri alr. Yanan ormanlarn yerinde yeni orman
yetitirilir, bu yerlerde baka eit tarm ve hayvanclk
yaplamaz. Btn ormanlarn gzetimi Devlete aittir.
Devlet ormanlarnn mlkiyeti devrolunamaz. Devlet
ormanlar kanuna gre, Devlete ynetilir ve iletilir.
Devlet iletme hakkn orman kylsne verebilir.
Bu ormanlar zamanam ile mlk edinilemez ve kamu
yarar dnda irtifak hakkna konu olamaz.
Ormanlara zarar verebilecek hibir faaliyet ve eyle
me msaade edilemez. Ormanlarn tahrip edilmesine
yol aan siyasi propaganda yaplamaz mnhasran
orman sular iin genel ve zel af karlamaz.
Orman olarak muhafazasnda bilim ve fen
bakmndan hibir yarar grlmeyen, aksine tarm alan
larna dntrlmesinde kesin yarar olduu tespit edi-

TBMM KUTUPHANESI

len yerler ile bilim ve fen bakmndan orman niteliini

tam olarak kaybetmi olan tarla, ba, meyvelik, zeytinlik
gibi eitli tarm alanlarnda veya hayvanclkta kul
lanlmasnda yarar olduu tespit edilen araziler, ehir,
kasaba ve ky yaplarnn toplu olarak bulunduu yerler
dnda, orman snrlarnda daraltma yaplamaz.
B. Orman kylsnn korunmas
MADDE 170: Ormanlar iinde veya bitiiindeki
kyler halknn kalkndrlmas, ormanlarn ve
btnlnn korunmas bakmlarndan, ormann
gzetilmesi ve iletilmesinde Devletle bu halkn
ibirliini salayc tedbirlerle, bilim ve fen bakmndan
orman niteliini kaybetmi yerlerin deerlendirilmesi;
bilim ve fen bakmndan orman olarak muhafazasnda
yarar grlmeyen yerlerin tespiti ve orman snrlar
dna kartlmas; orman iindeki kyler halknn ksmen
veya tamamen bu yerlere yerletirilmesi iin Devlet eliy
le anlan yerlerin ihya edilerek bu halkn yararlanmasna
tahsisi kanunla dzenlenir.
Devlet bu halkn iletme ara ve gereleriyle dier
girdilerinin salanmasn kolaylatrfc tedbirleri alr.
Orman iinden nakledilen kyler halkna ait araziler,
Devlet orman olarak derhal aalandrlr.
MADDE 171: 1982 Anayasasnn 171. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 172: 1982 Anayasasnn 172. maddesi
aynen braklmtr.
MADDE 173: 1982 Anayasasnn 173. maddesi
aynen braklmtr.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 174: Kaldrlmtr.

GEC 1 -2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15-16.
maddeler kaldrlmtr.
MADDE 175: Madde kenar balklar, sadece ilgili
olduklar maddelerin konusunu ve maddeler arasndaki
sralamay ve balanty gsterir. Bu balklar, Anayasa
metninden saylmaz.
MADDE 177: Kaldrlmtr.

DETRLEN MADDELER
MADDE 2

: Devletin niteliklerine, vatandalarna

basky nleyen ve hizmeti esas alan
zellii ilave ediliyor.

MADDE 3

: Trke'nin resmi dil olma ilkesi getiri

liyor.

MADDE 5

: Devletin grevleri arasna (13. mad

deye aykr zelliklerin kaldrlmas) ilave
ediliyor.

MADDE 6

: Millet egemenliinin kullanlmasnda

(Yetkili organlar) yerine (Milli or
ganlar) ibaresi konuluyor.

MADDE 13 : Kanunla dahi temel haklarn zne do

kunulmayaca esas getiriliyor. zel
snrlama yolu kapatlyor.
MADDE 14 : Hak ve hrriyetlerin ktye kullanlmas
anlamnda grlen lzumsuz ifadeler
kaldrlyor.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 15 : Sava halinde hak ve hrriyetlerin dur

durulmasnda (Milletleraras hukuk istis
na) kartlyor. Bu halde dahi din ve vic
dan hrriyetinin kstlanamyaca esas
getiriliyor.
MADDE 17 : Kii dokunulmazlnda, yakalama ve
tutuklama halleri iin tannan yetkilerin
hibir ekilde ktye kullanlamyaca
hkm getiriliyor.
MADDE 19 : Yakalanan kiinin hakim nne
karlmas 48 saatten 24 saate; toplu
sularda ise 15 gnden 7 gne indiri
liyor.
M. 20-2-22 : zel hayat, konut dokunulmazl ve
haberleme hrriyetlerinde yetkili merci
emri iin (yazl olma) art getiriliyor.
MADDE 23 : Yurt dna kma hrriyetinin ancak
soruturma nedeniyle kstlanaca
kabul ediliyor.
MADDE 24 : Laiklik asndan din ve vicdan
hrriyetinin yaps ortaya konuyor. Bu
hrriyetin; aklama, yayma, renme,
retme, yasama, ibadet hrriyetlerini
kapsad ve bunlarn engellenemiyecei, din ve dince kutsal eylerin tahkir
ve tezyif edilemiyecei hkm getiri
liyor. Din ve ahlak eitiminin devlet
kontrolnde ancak dinin temel ilkeleri
dorultusunda yaplaca kabul edi
liyor.
TBMM KUTUPHANESI

MADDE 26 : Dnceyi
hrriyetine
kaldrlyor.

aklama ve yayma
konulan zel tahditler

MADDE 27 : Bilim ve sanat hrriyetinden zel tahdit

ler kaldrlyor.
MADDE 28 : Basn hrriyetini snrlayan dil yasa
kaldrlyor, yetkili merci iin (yazl
emir) art getiriliyor.
MADDE 29 : Devletin sreli yaynlarn datmna
yardmc olma ilkesi getiriliyor.
MADDE 30 : Basn iletmeleriyle eklentilerinin hibir
ekilde zabt ve msadere edilemiyecei ve iletilmekten alkonulamyaca
ilkesi getiriliyor.
MADDE 31 : Kii ve siyasi partilerin basn d kurum
ve zel kitle haberleme aralarndan
yararlanabilecekleri ilkesi getiriliyor.
MADDE 33 : Derneklerin izinsiz ube aabilecekleri
hkm maddeye ilave ediliyor.
MADDE 34 : Toplant ve gsteri yry hakknn
kullanlmasnn ancak kamu dzeni ile
snrlanaca kabul ediliyor.
MADDE 35 : Su ilendikten sonra kanunla su ol
maktan karlmsa ceza verilemiyecei
ilkesi konuyor.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 42 : Eitim
ve retim
ihtiyacnn
salanmasnn bir devlet grevi olduu
ilkesi getiriliyor.
MADDE 46 : Kamulatrma bedelinin denmesinde
enflasyon kaybnn telafisi imkan kabul
ediliyor.
MADDE 48 : Makro plan ve projelerle zel sektrn,
tekellemeye imkan vermeyecek
ekilde desteklenmesi.
MADDE 49 : Devletin i bulamyanlara zaman zaman
ne kadar yardmda bulunma imkan ge
tiriliyor.
MADDE 51 : Memurlara sendika kurma hakk getiri
liyor.
MADDE 52 : Sendikalardan siyset yasa kaldrlyor.
MADDE 55 : Asgari cret tesbitinde 4 kiilik ailenin
esas alnaca, bu cretin vergiden
muaf tutulaca ve ayrca memur
maalarndan Eel-Mobil sisteminin uy
gulanaca hkm getiriliyor.
MADDE 58 : Genlerin bilgili, milli ve manevi
deerlere bal olarak yetitirilecei,
kt alkanlklarn nlenecei ilkeleri
getiriliyor.
MADDE 61 : Dknler, sosyal korunma kapsamna
alnyor.
MADDE 63 : Tarihi eser sahiplerini
imkan getiriliyor.

destekleme

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 65 : Devlet grevlerinin yerine getirilmesinde

ekonomik gelimeler.
MADDE 66 : "Vatandalk" kelimelerinin eklenmesi.
MADDE 67 : * Seim sisteminin, milli iradenin
TBMM'de adaletle temsiline imkan vere
cek nisbi temsil esasna dayanmas
* 10 milletvekiline kadar her il bir seim
evresi. 10 milletvekilinden fazla illerde
blgelere ayrma.
* Semen yann 18 olmas.
MADDE 68 : *Siyasi partilerin milli iradenin temsilcileri
olduu
* Siyasi parti yelii 18 ya
* niversite retim yelerinin siyasi
partilere danman olabilecekleri.
MADDE 69 : Siyasi partilerin genlik ve kadn kollar
yasann kaldrlmas.
Anayasa mahkemesinde
durumal yaplmas.

davalarn

MADDE 73 : Vergi demede kimseye mali gcnn

nisbetinde klfet yklenemiyecei
esas.
MADDE 74 : Milletvekilliinde ya snrnn 25 olmas.
Seilme engellerinin daraltlmas.
Memur adaylarn
kaldrlmas.

istifa

artnn

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 77 : TBMM genel seimlerinin 4 ylda bir

yaplmas.
MADDE 78 : Milletvekili ara seimlerinin 24 ila 30 ay
arasnda yaplmas.
MADDE 81 : Yemin metninin deitirilmesi.
MADDE 84 : Milletvekillerine parlamentoda
deitirme imkan getirilmesi.

parti

MADDE 88 : Kanun mzakerelerinde oulcu de

mokrasi ilkelerine uyulmas.
MADDE 90 : Anlamalarn anayasaya aykrlk id
diasnn yaplamyaca hkmnn me
tinden kartlmas.
MADDE 91 : KHK konusunda mutabakata gre yeni
dzenleme.
MADDE 92 : Yabanc kuvvetlerin yabanc lke top
raklarnda faaliyetinin de TBMM iznine
balanmas ve bu yetkinin devredilmelii.
MADDE 93 : TBMM'nin Ekim aynda toplanmas.
Olaanst toplant iin 1/5 yerine, 1/
19 milletvekili bavurusu.
MADDE 94 : Meclis tartmalarna sadece Meclis
Bakanyla
Oturum
Bakannn
kat lam lyaca.
MADDE 95 : tzk oulcu demokrasiyi esas ala
cak. TV yaynlar dahil her trl
almada buna uyulacak. Meclis'in TV
ve radyosu olacak.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 96 : TBMM'de toplant yeter says 2/5, karar

yeter says 1/3.
MADDE 97 : TBMM Bakan isterse, TV Meclis
almalarn yaynlamaya mecbur.
Bir parti grubu isterse, Meclis Bakan
TRT'ye mracaat zorunda.
MADDE 101: Cumhurbakan grev sresi 4 yl.
MADDE 110: Hkmet buhrann nlemek iin istikrar
puan uygulamas.
MADDE 114: Seim
hkmetlerinin
tarafsz
babakan ve alt tarafsz bakan ihtiva
etmesi.
MADDE 118: Milli Gvenlik Kurulu'na TBMM Bakan
ile grubu olan siyasi parti bakanlarnn
dahil edilmesi.
MADDE 121: Olaanst halin onay ve uzatlmasnn
salt ounluk esasna balanmas.
MADDE 122: Skynetim
ilannn
onay
ve
uzatlmasnn salt ounluun kabulne
balanmas.
MADDE 127: Mahalli idarenin seilmi organlarnn
Bakan tarafndan grevden alnmasnn
10 gn iinde mahkemede karara
balanmas.
MADDE 130: Devlet niversitelerinin kendilerince
seilmi organlar eliyle, zel
niversitelerin ise vakf senedine gre
ynetilmesi.

TBMM KUTUPHANESI

MADDE 133: Radyo ve TV Koordinasyon Kurulu

tekili.
zin almadan kurulma imkan.
Kamu dzeni, genel ahlaka uyma.
oulcu demokrasi ilkelerine uyma.
Tarafszlk, doruluk.
MADDE 135: Meslek kurulularndan siyaset yapma
yasann kaldrlmas.
MADDE 136: Diyanet leri Tekilatnn kamu kuru
luu haline getirilmesi.
MADDE 143: Devlet Gvenlik mahkemelerinin grev
alannn d gvenlikle ilgili sularla i
gvenlikle ilgili sulara hasredilmesi.
MADDE 144: Adalet Bakanlnn hakim ve savclar
teftiinin hakim teminat ve grev huzu
runu ihlal etmeyecek ekilde yeniden
dzenlenmesi.
MADDE 145: Askeri yargda ikinci fkrann Tabii Hakim
ilkesine gre yeniden dzenlenmesi.
MADDE 146: Anayasa Mahkemesi yelerinin n
artlar haiz adaylar arasndan millet
tarafndan seilmesi ve Anayasa mah
kemesi yelerine siyaset yapma
yasann getirilmesi.
M.147-151: Gerek ekil gerek esas bakmdan
grubu olan siyasi partilere Anayasa
mahkemesine mracat hakk tannmas,
dava ama sresinin 90 gne
kartlmas.

TBMM KUTUPHANESI

M.153-154:

Anayasa ve Yargtay kararlarnn mutla

ka gerekeli olmas.

MADDE 160: KT'lerin ve fonlarn Saytay denetimi

ne tabi olmas.
MADDE 166: Planlamada manevi kalknmaya da yer
verilmesi.
MADDE 169: Orman iletme hakknn
kylsne devredilebilmesi.

orman

TBMM KUTUPHANESI