Uluslararas Hukuk ve Politika

Cilt 2, No: 7 ss.80-98, 2006

11 Eyll Terrist Saldrlar Ve Afganistan Operasyonunun Bir

Deerlendirmesi
lk HALATI

zet
Bu makale, 11 Eyll saldrlar sonrasnda gerekletirilen Afganistan Operasyonunu Bush Doktrini balamnda eletirel bir yaklamla deerlendirmektedir. 7
Ekim 2001 tarihinde ABD ve ngiltere, Afganistanda bulunduunu iddia ettikleri
Usame Bin Ladin ve El Kaide rgt yelerine ynelik olarak meru mdafaa hakk
kapsamnda bir operasyon balatmlardr. Terrizme ynelik balatlan bu operasyon, Birlemi Milletler Antlamasnda dzenlenen ortak gvenlik sistemi ve meru
mdafaa hakk zerinde nemli bir etki yaratmtr. Birlemi Milletler Antlamas
altnda dzenlenen meru mdafaa hakk ve ortak gvenlik sistemi farkl amalara
hizmet etmektedir. Meru mdafaa hakk, devletlere kendilerine ynelik silahl saldrlar savuturma imkan verirken; ortak gvenlik sistemi uluslararas bar ve gvenliin salanmasna ynelik daha geni bir amaca hizmet eder. Kukusuz kiz
Kulelere ve Pentagona dzenlenen saldrlardan sonra Birlemi Milletler Sistemi
zerinde deiime ynelik basklar artmtr. Btn bu yaananlar Bush Hkmetinin yeni gvenlik ve d politikasndaki terrizme ynelik tavrnn ve ABDnin
uluslararas ililerdeki konumunun bir sonucu olarak karmza kmaktadr.
Anahtar Kelimeler: 11 Eyll Saldrlar, Afganistan Operasyonu, Meru Mdafaa
Hakk, BM Ortak Gvenlik Sistemi, Bush Doktrini
GR
11 Eyll 2001de, ABDnin ekonomik ve askeri gcnn sembolleri olan Dnya
Ticaret Merkezi ve Pentagona ynelik dzenlenen terrist saldrlar, belki de insanlk
tarihinin en byk terr eylemi olarak, ABDnin yan sra btn uluslararas topluluk
zerinde ok derin bir etki yaratmtr.

Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Uluslararas Kamu Hukuku Anabilim Dal Aratrma Grevlisi,
Doktora rencisi

80

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

Terr eylemleri, son yllarda hem ok yaygnlam hem de teknolojideki gelimelere kout olarak lke snrlarn kolaylkla aabilme imknna erimitir. Gnmzde
uluslararas terrizm, ortaya kard etkiler ile uluslararas bar ve gvenlii tehdit
eden unsurlarn ban eker duruma gelmitir. Sz konusu durumun uluslararas hukuk yapsn etkilemesi de kanlmaz olmutur. Gerek terrizmin kendisi gerek bu
eylemlere kar devletlerin bavurduu operasyonlar, uluslararas hukukun mevcut
kurallarn tekrar tartmaya amtr ki, bunlarn banda da Birlemi Milletler (BM) ortak gvenlik sistemi ve meru mdafaa hakk ile ilgili dzenlemeler gelmektedir.
Ortak gvenlik sistemi ve meru mdafaa hakk farkl amalara hizmet etmektedir.
Meru mdafaa hakk, devletlere ynelik saldrlar bertaraf etmeyi amalarken; ortak
gvenlik sistemi daha geni bir amaca hizmet ederek geni apl bir savan kmasn
nlemeyi hedefler. BM Antlamasnn tasla aamasnda ilgili blmn hukuki ats
tasarlanrken ncelik devletleraras ihlallere verilmitir. Ancak 11 Eyll saldrlar,
devlet d aktrlerin de kuvvet kullanabildiini aka gstermitir. Sz konusu saldrlar, BM Antlamasnn 51. maddesinin yorumunu etkilemi ve meru mdafaa hakk
devlet d aktrlerin terr eylemelerine kar da kullanlabilecek bir hak olarak grlmeye balanmtr. Ortak gvenlik sisteminin etkili olmamas bu hakkn geni yorumlanmasna yol amaktadr.
Saldrlarn ardndan, ABD ve ngiltere 7 Ekim 2001de Afganistana kar Kalc
zgrlk (Operation Enduring Freedom) ad altnda askeri bir operasyon balatm;
BM Gvenlik Konseyinin ak bir yetkilendirmesi olmakszn balattklar operasyonu,
BM Antlamasnn 51. maddesinde yer alan meru mdafaa hakkna dayandrmlardr. Ancak saldrlar sonrasnda, durum ile ilgili Gvenlik Konseyi tarafndan eitli
kararlar alnm olmakla birlikte, ilgili kararlarda ne operasyona izin veren ne de saldrlarn faillerini belirleyen ak bir ifade kullanlmtr.
Belirtilen gelimelerin cevab Bush Doktrininin iinde gizlidir. ABD Bakan Bush
dneminin d politikasnda izlenen yeni strateji; kitle imha silahlarna sahip olanlar
ya da kitle imha silahlarna sahip olan devletlere ve terristler ile terrizme yataklk
yapan devletlere kar daha henz tehditler tam olarak olumakszn kuvvet kullanlmasn ngrmektedir. Bush Doktrini olarak nitelendirilen sz konusu durum, saldr
yeri ve zaman belirli olmasa da nleyici askeri mdahalenin varln kabul etmektedir. Son olarak Iraka ynelik Mart 2003te gerekletirilen operasyon da bunun en
ak kantdr.
11 EYLL 2001DE ABDYE DZENLENEN TERRST SALDIRILAR
ABDye ynelik 11 Eyll 2001de gerekletirilen terrist saldrlar, gerek ABDyi gerek
uluslararas topluluu ok derinden etkilemitir. Amerikan Airlinesa ait Boeing 767 ve
Boeing 757 tipi iki uak karlm ve birbiri ardna Dnya Ticaret Merkezinin ikiz kulelerine arparak kulelerin kmesine neden olmutur. Ardndan yine 767 tipi nc
bir uak ABD Savunma Bakanl merkezine ait Pentagona arptrlm ve bina ksmen kmtr. Son olarak 757 tipi drdnc bir uak ise, Pennsylvaniann Pitsburg
kenti yaknlarnda drlmtr.1 Sz konusu uaklar karan on bei Suudi Arabistan, ikisi Birleik Arap Emirlikleri, biri Lbnan ve bir dieri de Msr uyruklu eylemcile1

Ayrntl olarak bkz. Serta H. Baeren, Uluslararas Hukuk Asndan Amerika Birleik Devletlerinde
Gerekletirilen Terrist Saldrlar ve Yol At Gelimeler zerine Bir Deerlendirme, Vecdi Arala
Armaan, Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2001, s. 69.

81

. Halat

rin, yetkililerden herhangi bir talebi olmamtr.2 Saldrlar sonrasnda, ABDde nemli
bir can ve mal kayb meydana gelmitir. Ortaya kan kayplarn, gnmz dnya
artlarnda orta lekli bir devletin ABDye kar dzenli askeri birlikleri ile gerekletirebilecei bir silahl saldrnn boyutlarn atn bile sylemek mmkndr.3 lke
genelinde ok ciddi bir endie yaratan saldrlarn ardndan lkede geni gvenlik nlemleri alnm; havaalanlar, resmi binalar dahil btn binalar boaltlm ve uak
seferleri iptal edilmitir. ABD Bakan Bush, acil durum ilan ederek yedek askeri birlikleri greve armtr.4
Herhangi bir rgt saldrlarn sorumluluunu stlenmemi olmakla birlikte, 20
Eyll 2001de yapt konumasnda ABD Bakan Bush, ABD hedeflerine ynelik
daha nce de Tanzanya, Kenya ve Yemende gerekletirilen terrist saldrlardan
sorumlu tutulan El Kaide rgtnn son saldrlarn da faili olduuna dair yeterli delilin olduunu iddia etmitir.5 ngiliz Hkmeti de, ABDyi desteklemi ve saldrlarn El
Kaide rgt tarafndan gerekletirildiine dair yeterli kantlarn olduunu kamuoyuna aklamtr. ngiltere Babakan Tony Blaire gre, konuya ilikin hazrlanan belgede yeterli kantlarn olduuna phe yoktur. Btn bunlara ramen, Usame Bin Ladin yapt aklamalarnda saldrlarla herhangi bir ilikisi olmadn ifade ederek
sorumluluk stlenmekten kanmtr.6
SALDIRILAR SONRASINDA ABDNN TUTUMU VE BUSH DOKTRN ZERNE
BR DEERLENDRME
Saldrlar sonrasnda ABD, Ladinin saldrlardan sorumlu olduuna dair yeterli delilin
olduunu iddia ederek Taliban Ynetiminden El Kaide rgtnn lider kadrosu dahil
Afganistan topraklarnda saklanan btn terristlerin ABDye teslim edilmesini, lkedeki terrist kamplarn kapatlmasn, Amerikan vatandalar ve yabanclarn korunmasn istemi; sz konusu taleplerin yerine getirilmemesi halinde Taliban Ynetiminin de Ladin ile ayn muameleye tabi tutulacan aklamtr.7 Taliban Ynetimi,
hemen saldrlar knayarak Ladinin sz konusu eylemleri gerekletirdiine dair yeterli delilin bulunmadn ve bu saldrlar gerekletirebilecek potansiyeli olmadn
ileri srmtr.8
ABD Bakan Bush, terrist saldrlar sonrasnda yapt ulusa sesleni konumasnda, Savatayz, terristler tarafndan Amerikaya kar alm bir sava var ve buna cevap
vereceiz. Bunlar kimlerin yaptn bulacaz ve onlar saklandklar delikten kartarak adalete
teslim edeceiz cmlelerine yer vermitir.9 Ardndan, lke apnda hal seferi
(crusade) ifadesini kullanarak sava hali ilan etmitir. Henz saldrnn failleri kesin-

3
4
5
6

7
8
9

82

Ahmet, H. Topal., Uluslararas Terrizm ve Terrist Eylemlere Kar Kuvvet Kullanm, (Ankara: Beta, 2004),
s.231; Amerikan vatanda olmayan 19 eylemcinin isimleri bir liste ile aklanmtr. Bunlardan nn
El-Kaide rgt yesi olduu ifade edilmitir. Bkz., Sean, D. Murphy Contemporary Practice of The
United States Relating to International Law, American. Journal of International. Law., Vol. 96, 2002, s. 240.
Baeren (2001), s. 70; Ortaya kan can ve mal kaybna ilikin bilgi iin bkz., Murphy, ss. 237240.
Topal,. ss. 232233.
Bkz. http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.htm.
Bin Laden Says He Wasnt Behind Attacks, CNN website, 16 Eyll 2001, bkz. http://www.cnn.com/2001/US/
09/16/inv.binladen.denial/ ; Ayrca bkz. Murphy, s. 241.
Topal, s. 233.
Topal, s. 233.
Bkz. http://listbot.csustan.edu/pipermail/facnet/2001-September.txt

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

lemeden ve kesin deliller olmadan bir devleti hedef almak, sonrasnda dier devletler
iin de kt bir emsal tekil edebilecektir.10
Btn bu gelimeler uluslararas hukukta bir dnmn yaandna iaret etmekte ve Bush Doktrininin bir sonucu olarak karmza kmaktadr. ABD Bakan
Bush, 20 Eyll 2002de yeni Ulusal Gvenlik Stratejisini aklam11 ve nceki Bakan
Clintonn stratejisinden ciddi bir kopma meydana gelmitir. Sz konusu belgede,
ABDnin yeni d politikasnn neleri kapsad aka ifade edilmitir. ncelikle, dman devletlere ve kitle imha silahlarna sahip olmak isteyen terristlere kar askeri
mdahalede bulunulaca aklanmtr. kinci temada, stratejik olarak Amerikann
kendi askeri gc ile baka herhangi bir yabanc gcn rekabet edemeyeceini belirtmitir. nc olarak, ABD stratejisine gre ok tarafl uluslararas ibirliine taraf
olunmakla birlikte kendi gvenlii ve ulusal karlarn korumak adna tek tarafl hareket etmekte tereddt edilmeyecei aklanmtr. Son stratejik ama ise, zellikle
Mslman lkeler bata olmak zere demokrasi ve insan haklarn dnyaya yaymaktr.12
Denilebilir ki, Bush Doktrini terristlere ve terrizme yataklk eden devletler ile kitle
imha silahlarna sahip olan veya bu silahlar kullanma amacnda olan devletlere kar
kuvvet kullanlmasn ngrmektedir. Sz konusu durum n vuru doktrini (pre-emtive)
olarak da ifade edilmekte ve henz daha tehditler tam olarak olumadan da vuruun
gerekletirilebilecei belirtilmektedir.13 Gnmzde tehditler, ngrlemeden aniden
ortaya kabilmektedir. n vuru da terrizme kar yeni ve stratejik bir zmdr.
Baz aratrmaclara gre, Amerikann ilk vuruu yapacan aklamasna gerek yoktur; El Kaide gibi bir terrist rgt Amerikaya ynelik dorudan bir tehdit olup,
ABDnin terristlere kar hakl durumu zaten domutur.14
ABD Bakan Bush, 1 Temmuz 2002de yapt konumasnda artk gvenlik anlaynn Souk Sava Dneminden farkl olduunu ve btn tehditlerin tam olarak
olumasnn beklenemeyeceini belirtmitir.15 Benzer ekilde ABD Savunma Bakan
yardmcln yapan Wolfowitz de 2 Kasm 2002de yapt konumasnda, yakn tehditlerin nceden ngrlmesinin mmkn olmadn ifade etmi ve 11 Eyll saldrlarna ilikin olarak yakn tehdidin, 10 Eyllde ortaya ktn ama bunu bilmenin
mmkn olmadn belirtmitir.16 Yeni ulusal gvenlik stratejisi ile ilgili resmi yetkililerin yapt konumalarda, nleyici mdahale (preventive) ve n vuru (preemtive) kavramlarna birbirlerinin yerine geecek ekilde yer verildii grlmektedir.17 Oysa, bu
kavramlar arasnda nemli anlam farklar bulunmakta ve farkl sonularn domasna
yol amaktadr.
10
11
12
13

14
15

16

17

Enver Bozkurt, Birlemi Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanm, (Ankara: Nobel, 2003), s. 20.
Bkz. http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf
Bkz. http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf
Hasan Kni, Amerikan Ulusal Gvenlik Stratejisi, Stratejik Analiz, C.4, S. 38, 2003, s. 81.; Ayrca bkz.
Christine Gray, The US National Security Strategy and the New Bush Doctrine on Preemptive Self
Defence, Chinese Journal of International Law, Vol. 1, 2002, ss. 438-440.
Bkz. Kni, s. 81.
Francois Heisbourg, A Work in Progress: The Bush Doctrine and Its Consequences, The Washington
Quarterly, Vol. 26, No.2, 2003, ss. 75-76.
Heisbourg, ss. 7576; Ayrca bkz. Radhika Satkunanathan, The US Invasion of Iraq: Neoconned into an
Illegal War? A Critical Evaluation of the Bush Doctrine, Sri Lanka Journal of International Law, Vol. 16,
2004, ss. 6770
Ayrntl olarak bkz. Heisbourg., ss. 7579.

83

. Halat

Uluslararas hukukta kuvvet kullanmnn meru olduu iki hal bulunmaktadr.

Bunlardan ilki, BM Antlamasnn VII. Blmnde dzenlenen Gvenlik Konseyi karar ile ortak gvenlik sisteminin harekete geirilerek saldrgan devlete kar zorlama
tedbirlerinin uygulanmasdr.18 Dieri ise, BM 51. maddesinde dzenlenen meru mdafaa hakkdr lgili hakkn kullanlabilmesi her eyden nce bir silahl saldrnn gereklemesi artna baldr. Ancak bu hakk geni yorumlayan baz yazarlar, 51. maddeyi 2/4. maddenin simetrii olarak deerlendirmekte ve 2/4. maddede yer alan kuvvet
kullanma tehdidi kavramnn da 51. maddeyi kapsayacak ekilde okunmas gerektiini
ileri srmektedir.19 zellikle 1980li yllarda ABD, BM ortak gvenlik sisteminin gerei
gibi ilememesi nedeniyle kuvvet kullanma ile ilgili kurallarn tekrar yorumlanmas
gerektiini ileri srmtr.20 Reagen Doktrinine gre, BM Antlamasnda yer alan
kurallara yalnzca ABDnin uymas yeterli deildir. Belirtilen nedenle de Karlkllk lkesi (reciprocity principle) esas olmaldr.21 Bu gre gre, 2/4. maddenin her ihlali
devletlere meru mdafaa hakk tanmakta ve 51. maddenin kapsam genilemektedir. Bylece, silahl saldr seviyesine varmayan kuvvet kullanma eylemlerine kar da
bu hakkn kullanlabilecei ileri srlmektedir. Reagen Doktrini, bunlarn yan sra uluslararas hukuk kurallarnn belirlenmesinde gl olan devletlerin etkili olmas gerektiini ileri srmektedir.22 Bu nedenle, ABDnin tutum ve uygulamalar rf-adet kurallarnn oluumunda n plana kmakta ve hatta sz konusu durum ABDnin koyduu
kurallarn hukuk olarak yorumlanmasna neden olabilmektedir.23
Bush Doktrini ise, Reagen Doktrininden farkl olarak 2/4. maddenin ihlali olmayan
durumlarda bile, nceden ngrlmesi mmkn olmayan tehditlere kar da meru
mdafaa hakknn kullanlabileceini ileri srmektedir.24 ABD'nin daha nce byle bir
18
19

20

21

22

23
24

84

Bkz. Bozkurt, s.25 vd.

Serta, H. Baeren, Uluslararas Hukukta Devletlerin Mnferiden Kuvvet Kullanmalarnn Snrlar, (Ankara:
Ankara niversitesi Basmevi, 2003), s. 125; BM Antlamasna gre, nleyici meru mdafaa hakk
uluslararas hukuka aykrdr. Antlamann 51. maddesinde dzenlenen meru mdafaa hakk kuvvet
kullanma tehdidine kar kuvvet kullanmna izin vermez. Bkz. Peter Malanczuk,, Akehursts Modern
Introduction to Internetional Law, (USA: Routledge, 2000), ss. 311312.
BM Antlamas ile uluslararas toplulukta, bir ortak gvenlik sistemi kurulmas amalanm ve bu
sisteme varlk kazandracak unsurlar dzenlenmitir. Kuvvet kullanma yasan ihlal edene kar
harekete geme yetkisi merkeziletirilerek Gvenlik Konseyine verilmitir. Ancak, Gvenlik Konseyinin
harekete geebilmesi iin be daimi yesinin olumlu oyu gerekmekte, bu da aslnda sisteme merkezi
olmayan bir unsurun sokulmu olmas anlamna gelmektedir. Daimi yelerin vetosu nedeniyle sistem,
harekete geememektedir. Konu ile ilgili ayrntl olarak bkz. lk Halat, Birlemi Milletler Ortak Gvenlik
Sistemi ve Sistemin leyiindeki Sorunlar, (Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2004).
Sz konusu ilkeyi savunan Neorealistlere gre, self determinasyon, insan haklar, demokrasinin gerekletirilmesi
de BM Antlamas ile btnlemekte ve bu nedenle belirtilen amalar iin de kuvvet kullanlmas BM
Antlamasna uygun bir ara olarak grlmektedir. Bkz. Baeren (2003)., ss. 1213.
D. J. Scheffer, Introduction: The Great Debate of the 1980s, in Right v. Might, International Law and The
Use of Force, Henkin, Louis Stanley Hoffmann, Jeane J. Kirkpatrick & Allan Geson, William D. Rogers,
David, J. Scheffer, (der.), (New York: Council on Foreign Relations Pres, 1989), s. 10dan aktaran
Baeren (2003), ss. 12-13.
Bkz. Baeren, s. 13.
Bir Amerikan askeri yneticiye gre n mdahale yle aklanmaktadr; "Yzyl ncesine gre uluslararas
evre iki nemli deiiklik geirmitir. Bunlardan birincisi, transnasyonel aktrlerin varldr. Bu aktrler dman
lkelerin snrlar iine snmaktadrlar. kinci nemli husus her tr savann amzda en yeni teknik silahlara
kolaylkla sahip olmasdr. Telekomnikasyon endstrisinin gelimesiyle terristler her trl bilgiye sahip
olmaktadrlar. Gnmzde silah pazarlarnda kitle imha silahlar dahi satlmaktadr. Tkidides'in ortaya koyduu
stratejik dnceye gre gl devletler daima zayf olanlar yenecektir. Ancak amzda ABD Vietnam'da, Sovyetler
Afganistan'da zayf terrist glere kar baarl olamamtr. 1980'lerden beri gsz devletlerin atmalarda daha

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

iddias olmam ve son iki yzyldr n mdahalede bulunmam; n mdahale ile

nleyici mdahale arasnda ince bir hatta yrmtr. Bush Doktrini, BM Antlamas'nn 51. maddesinde belirlenen meru mdafaa hakknn ok tesine geerek uluslararas hukuku ihlal etmi ve dier devletleri baka devletlere saldrma konusunda serbest brakmtr. Bundan sonraki srete Bush Doktrini uluslararas hukuk olarak kabul
edilirse devletler kendilerince hakl nedenler ileri srerek kendi karlar dorultusunda diledikleri gibi hareket edebilecektir.25
SALDIRILAR SONRASINDA AFGANSTANA KARI BALATILAN KALICI ZGRLK OPERASYONU
Operasyonun Gerekesi
7 Ekim 2001de ABD ve ngiltere tarafndan Afganistana ynelik Kalc zgrlk
Operasyonu ad altnda bir askeri operasyon balatlmtr. Her iki devlet de Gvenlik
Konseyinin alm olduu kararlarn BM Antlamasnn 51. maddesinde yer alan bireysel ve ortak meru mdafaa hakkn doruladn ve Afganistana kar kuvvet kullanabileceklerini ileri srmlerdir.26 ABD, ulusal deerleri ve gvenlii iin nleyici
meru mdafaa hakk olduunu belirtmitir.27 ABD ve ngiltere, ABDye ynelik terr
eylemlerinin 1993ten bu yana seri ve planl bir ekilde gerekletirildiini ve 11 Eyll
saldrlarnn da bunun bir devam olduunu ileri srmlerdir. nceki saldrlarn da
bunun iin nemli bir kant olduuna inanmaktadrlar.28
Aralk 2001 sonuna kadar ABD ve ngiliz kuvvetleri ile NATO, Afganistann genelinde byk lde kontrol salamtr. Operasyon baladktan toplam 43 gn sonra
Koalisyon Kuvvetleri bakent Kabili ele geirmi Taliban Kuvvetleri ehirden ekilmitir. nemli bir mcadele sonrasnda NATOnun da destei ile Taliban Ynetimi
devrilmi ve Hamid Karzai bakanlnda oluturulan geici hkmet 22 Aralk
2001de yemin ederek grevine balamtr.29
Uluslararas Topluluun Saldrlara ve Operasyona Kar Tutumu
Bush Hkmetinin terrizme kar balatt operasyon, dier dnya hkmetlerinin
byk bir ksm tarafndan da onay grm ve dier devletlere de benzer durumlarda
ayn haklarn tannabilecei gibi bir sonu ortaya kmtr.30 Nitekim Iraka ynelik
operasyonda da bu dnce temel rol oynamtr.31
NATO da, 12 Eyll 2001de alm olduu bir kararla saldrlar knam ve ilk kez
NATO Antlamasnn 5. maddesi uygulamaya konulmutur. 32 NATO Genel Sekreteri

25
26

27
28
29
30
31
32

gsz olduu grlmektedir. Terristlerin eline bir de kitle imha silahlar geerse bu gler byk devletlere umulmaz
zararlar verecektir." Bkz. Kni, ss. 8182.
Bkz. Kni, ss. 82-83.
Bkz. E. Mary OConnell , The Myth of Preemptive Self-Defence, http://www.asil.org/taskforce/
oconnell.pdf.
OConnell, s. 3.
OConnell, s.10.
Topal, s. 231.
Bkz. Gray, ss. 445446.
OConnell, ., s. 17.
lgili maddeye gre, NATO yelerinden biri ya da birkana kar saldrda bulunulmas halinde, saldr tm ittifak
yelerine yneltilmi gibi deerlendirilecek ve BM Antlamasnn 51. maddesine uygun olarak bireysel ve kolektif
meru mdafaa hakk erevesinde Kuzey Atlantik Blgesinde gvenlii salamak zere gerektiinde kuvvet kullanma

85

. Halat

Lord Robertson, ABDnin 11 Eyllde urad saldrnn 5. madde kapsamnda deerlendirildiine ilikin karar, BM Genel Sekreterine bildirmitir. Alnan kararda yeler,
bireysel saldrnn maduru olan devlete gerekli yardm salamakla ykml tutulmutur.33 Bir baka ifade ile, sz konusu saldrlarn dardan yneltildiine karar verilirse ABDnin silahl saldrya uradn ve dolays ile meru mdafaa hakknn doduunu kabul edeceini bildirmitir.34 Ancak hi kukusuz, silahl saldrnn nitelii
konusunda nihai tespiti yapacak olan BM Gvenlik Konseyidir.35
21 Eyll 2001de Avrupa Birliine ye devletlerin hkmet ve bakanlardan oluan Olaanst Brksel Zirvesinde 11 Eyll saldrlar ele alnm ve sonunda ABDye
destek karar kmtr. Terristlere kar alnacak tedbirler konusunda Birlik yesi
devletlerin gerekenleri yapaca bildirilmitir.36
slam Konferans Tekilat da, saldr sonrasnda olaanst toplanarak saldrlar
knamtr. Bunun yan sra, Tekilat Operasyonun dier Mslman lkeleri de kapsayacak ekilde geniletilmemesi arsnda bulunmutur. Suudi Arabistan ve Birleik
Arap Emirlikleri saldr sonrasnda Taliban Ynetimi ile ilikilerini kesmi, Krfez lkeleri birlii Konseyi de uluslararas terrizmle mcadele konusunda destek vereceklerini aklamtr.37
Trkiye ise, ABDyi destekleyen bir tavr sergilemitir. ABD'nin Afganistan'a ynelik
operasyonunun balamasndan hemen sonra dnemin Babakan Blent Ecevit bakanlnda Babakanlk'ta gerekletirilen toplantda durum deerlendirmesi yaplm
ve sonrasnda yaplan yazl aklamada, "ABDye kar 11 Eyll 2001 tarihinde gerekletirilen menfur terrist saldrlardan sonra tarafmzdan deiik vesilelerle belirtildii zere, Trkiye
sorumlu bir mttefik ve dost olarak ABDyi terrizmle mcadelede desteklemektedir" ifadesine yer
verilmitir.38
7 Ekim 2001de balayan Kalc zgrlk Operasyonu, genel olarak btn uluslararas topluluk tarafndan onay grmtr. Gemite ABDyi ve eylemlerini ciddi ekilde eletiren Rusya, in gibi devletler operasyonu aka desteklemi; Grcistan,
Tacikistan, zbekistan, Katar, Umman, Suudi Arabistan, Filipinler, Kanada, ek Cumhuriyeti, Almanya, talya, Hollanda, Yeni Zelanda, Almanya gibi ok sayda devletin
askeri yardm teklifinde bulunduklar grlmektedir. En nemlisi de BM tarafndan
operasyon ile ilgili herhangi bir knama giriimi olmamtr.39 Sz konusu durum,
daha sonra pasif tutumu nedeniyle, BMin ilgili operasyona zmnen onay verdiine
dair eitli grler ileri srlmtr.

33
34

35
36
37
38
39

86

yoluna giderek her trl nlem alnacaktr; bu kapsamda alnan nlemler Gvenlik Konseyine bildirilecektir. Bkz.
http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/nato.html
Bkz: http://www.nato.int/docu/speech /2001/s011002a.htm.
Carsten Stahn, Collective Security and Self-Sefence after the September 11 Attacks, Tilburg Foreign Law Rewiev,
Vol. 10, 2002, ss. 2223.
Baeren (2001), s. 73.
Topal,. s. 236.
Topal, ss.236237; Gray, s. 441.
Bkz. http://www.belgenet.com/teror/t_071001.html
Topal, s. 238.

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

OPERASYONUN ULUSLARARASI HUKUK AISINDAN BR DEERLENDRMES

Saldrlar Sonrasnda Gvenlik Konseyi Tarafndan Alnan Kararlar
12 Eyll 2001de, ncelikle BM Genel Kurulu alm olduu 56 sayl kararla saldrlar
knam ve uluslararas ibirlii iin btn lkelere arda bulunmutur. Ardndan,
Gvenlik Konseyi tarafndan alnan 1368 ve 1373 sayl kararlar ile de saldrlar knanarak saldrlarn uluslararas bar ve gvenlik iin tehdit oluturduu belirtilmitir.
Gvenlik Konseyinin ncelikle alm olduu, 1368 sayl kararnda saldrlar, sert bir
ekilde knanarak saldrlarn uluslararas bar ve gvenlik iin ciddi bir tehdit oluturduu ve BM Antlamasna uygun olarak bireysel ve ortak meru mdafaa hakknn
tannd ifade edilmitir. Ayrca, ye devletlere saldrganlarn ve eylemelerin gereklemesine yardmc olanlarn yakalanp adalete teslim edilmesi konusunda ibirlii
yapmalar arsnda bulunulmutur.40
Ardndan, Konsey 28 Eyll 2001de ilgili konuda 1373 sayl yeni bir karar daha
alarak 1368 sayl kararda belirtilen hususlarn yan sra, uluslararas terrizm ile mcadele konusunda alnacak nlemler kapsamnda btn devletlerin uymas gereken
ykmllkleri ayrntl bir ekilde dzenlemitir.41 Sz konusu nlemler, askeri nitelikte olmayan terrist rgtlerin malvarlklarnn dondurulmas, terrist eylemlerin finansmannn engellenmesi, terrizme kar ibirliinin gelitirilmesi ile ilgilidir. Kararn
banda yaplan uluslararas bar ve gvenliin tehdidi tespiti aslnda bir yenilik olmayp; benzer nitelikte saptamalar Pan Am 103 yolcu uana kar dzenlenen saldrlardan sonra alnan 731(1992) sayl Gvenlik Konseyi kararnda da yaplmtr;42
nk Libyaya ynelik uygulanan yaptrmlar konusunda terrizmin uluslararas bar
ve gvenlie ynelik oluturduu tehdit gereke oluturmutur. 1373 sayl kararn 9.
paragrafnda, 748(1992) sayl kararn 6. paragrafna43 paralel bir dzenlemeye yer
verilmitir. Buna gre, Genel Kurulun 24 Ekim 1970 Tarih ve 2625 (XXV) sayl kararndaki, her devletin kendi lkesinde, bir baka devletin topraklarndaki terrist faaliyetleri organize etmek, kkrtmak, yardmc olmak ve yer almaktan kanma grevi olduu konusundaki
ilk prensip teyit edilmitir.44
Terrizme ynelik alnan son iki kararn, 19922001 yllar arasnda ilgili konuda
alnan nceki kararlardan45 en nemli fark, terrizmle topyekn mcadelenin Gvenlik
Konseyinin yetkisi iinde tanmlanm ve bununla amalanann uluslararas bar ve
40
41
42

43

44

45

Sec. Res. 1368 (2001) .

Sec. Res. 1373 (2001)
Carsten Stahan, Security Council Reslutions 1368(2001) and 1373(2001): What They Say and What
They Dont Say, Bkz. http://www.ejil.org/forum_WTC .
lgili paragrafta, Libya hkmetine ynelik olarak, bir lkenin baka bir lkeye kar terrist saldr organize
etmesi, tevik etmesi ve desteklemekten kanmas gerektii veya desteklemekten kanmas gerektii ve bu durumlarn
gereklemesi
halinde
kuvvet
kullanma
tehdidi
oluaca
hatrlatlmaktadr.
Bkz.
Stahan,
http://www.ejil.org/forum_WTC.
Uluslararas terrizmin uluslararas bar ve gvenlii tehdidi ile ilgili tespitler, Gvenlik Konseyi
tarafndan daha nce alnan 1274 (1998), 1267 (1999), 1333 (2000) sayl kararlarda da yaplmtr.
Ayrca bkz., Sompong Sucharitkul, Jurisdiction, Terrorism and the Rule of International Law, Golden
Gate University Law Review., Vol. 32, 2002, s. 320.
nceki kararlar ile ilgili olarak bkz. brahim Kaya, Terrle Mcadele ve Uluslararas Hukuk, (Ankara: USAK
Yaynlar, 2005), s. 93

87

. Halat

gvenlii korumak olduunun belirtilmi olmasdr. Bylece ilgili kararlarn ihlali tek
bana yaptrm gerektirebilecektir.46
Gvenlik Konseyi, 1368 sayl karar ile uluslararas bar ve gvenliin tehdit edildiini saptayarak 39. maddenin kendisine verdii yetkiyi kullanm; fakat bunun dnda Antlama'nn dier hkmlerine gre bir yetkilendirme yaplmamtr. Bununla
birlikte hem 1368 hem de 1373 sayl kararda, Antlama'nn 51. maddesinde dzenlenen bireysel ve ortak meru mdafaa hakk dorulanmtr. 51. maddeye yaplan ilgili
gnderme nemlidir; nk 1998'de ABD eliliklerine dzenlenen saldrlarn ardndan
ABD'nin bu hakk ileri srerek Afganistan ve Sudan'a saldrmas Gvenlik Konseyi tarafndan uluslararas hukuka uygun olmad iin knanmtr. Bununla birlikte, 1368
ve 1378 sayl kararlarn 51. maddeye yapt gnderme ok da geni yorumlanmamaldr; nk bu konuda bir belirsizlik sz konusudur.47 1368 sayl kararn giri blmnn 3. paragraf48 ve 1373 sayl kararn giri blmnn 4. paragraf49 birlikte
yorumlandnda, aka ABD'nin Afganistan'a ynelik meru mdafaa hakknn tannm olduu sonucuna ulaldn sylemek zordur. nk, ortada somut bir yetkilendirme olmayp, genel ve soyut ifadeler kullanlmtr. Buna ramen, ABD ve ngiltere Afganistan'a kar Kalc zgrlk Operasyonunu balatm; Gvenlik Konseyi
kuvvet kullanma ile ilgili bir yetkilendirme bulunmadan bireysel operasyon balatarak,
bunu da 51. maddeye dayandrmlardr.50.
12 Kasm 2001de Konsey tarafndan alnan 1377 sayl kararda ise, 1368 ve 1373
sayl kararlarda yer alan ifadelerden daha kesin bir ekilde uluslararas terr eylemlerinin uluslararas bar ve gvenlie ynelik en nemli tehditlerden biri olduu ve
1373 sayl kararda belirtilen nlemlerin alnmas gerektii belirtilmitir.51 ki gn
sonrasnda alnan 1378 sayl kararda ise, El Kaide rgtnn Afganistan kullanmasna ve Ladinin barnmasna izin verdii iin Taliban Ynetimi knanmtr.52

46
47
48

49

50
51
52

Turgut Tarhanl; Ne Hukuk Ne de Ahlak: Yeryz Cehennemi, (Ankara: Dost, 2003), s. 386.
Stahan, http://www.ejil.org/forum_WTC.
BM Antlamas'na gre doal bir hak olan bireysel ve ortak meru mdafaa hakkn tanyarak,
1. Uluslararas bar ve gvenliin bir tehdit olarak uluslararas terrizm eylemleri sonucunda 11 Eyll 2001'de
Newyork, Washington, Pennsyslivania'da ortaya kan korkun saldrlar ak bir ekilde knar.
2. Kurbanlarnn ve ailelerinin tm insanln ve ABD hkmetinin derin aclarn paylap, onlara basal
dileklerini iletir.
3. Bu terrist saldrda sulularn organizatr ve sponsorlarnn cezalandrlmas iin tm devletleri acil olarak birlikte
almaya davet eder ve bu sorumluluun bir gerei olarak, sulularn koruyucular, destekileri, organizatrleri,
sponsorlar, tm bu eylemleri ileyenlerin hesaplarna el konmasn vurgular.
4. Uluslararas toplumda terrist eylemlerin sindirilmesi, nlenmesi amacyla artan oranda ibirlii, tam bir
uygulamay ieren 19 Ekim 1999'da Gvenlik Konseyi'nin 1269 sayl karar gereince kabul edilen szlemenin
kabulne davet eder.
5. BM Antlamas hkmlerine gre 11 Eyll 2001 tarihli terrist saldrya cevap verilmesi iin her trl gerekli
admlarn atlmas ve terrizmin btn ekilleri ile mcadele edilmesini vurgular.
6. Konunun gndemde tutulmasna karar verir. Kararn evirisi iin bkz.Bozkurt, s. 218
1368(2001) sayl kararda da tekrarland gibi, BM Antlamasnca tannan bireysel ve ortak meru mdafaa hakkn
teyit eder. Bkz. Sec. Res. 1368 (2001)
Bkz. Marry E. OConnell, The Myth of Preemptive Self-Defense, http://www.asil.org/ taskforce/oconnell.pdf.
Bkz. Sec. Res. 1377 (2001)
Bkz..Sec. Res. 1378 (2001)

88

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

Gvenlik Konseyinin Alnan Kararlar Inda Kuvvet Kullanmna zin Verip

Vermedii Sorunu
Afganistana ynelik ABD ve ngiltere tarafndan balatlan askeri operasyonun bir
baka devlete kar kuvvet kullanma niteliinde olduuna kuku yoktur. Bu noktada
sz konusu operasyon, BM Antlamasnn 51. maddesinde dzenlenen meru mdafaa hakkna dayanmad srece kuvvet kullanma yasann ihlali sz konusu olacaktr.
11 Eyll saldrlar sonrasnda Gvenlik Konseyi alm olduu kararlar ile BM Antlamasnn VII. Blmnde yer alan 39. maddenin kendisine verdii yetkiyi kullanarak sz konusu saldrlarn uluslararas bar ve gvenlii tehdit ettiini saptam;
bylece BM Antlamasnn atsn oluturan ortak gvenlik sisteminin iletilmesi iin
bir yol almtr. Gvenlik Konseyi ilgili tespiti yapm olmakla birlikte, ne ABD ve ngiltere ne de baka bir lkeye kuvvet kullanma konusunda yetki vermitir.53 Alnan kararlarda, 11 Eyll saldrlarna kar devletlerin askeri kuvvet kullanabileceklerine ilikin hibir ifade yer almamaktadr.54 Ayn ekilde NATOnun da kuvvet kullanmna ilikin herhangi bir yetkilendirme sz konusu deildir.
Ortak gvenlik sisteminin merkezinde yer alan Gvenlik Konseyi, BMnin kuruluundan bu yana, Antlamada ngrlen sistemi hayata geirme konusunda baarl
olamamtr. Gvenlik Konseyi, harekete gemesini gerektirecek uluslararas bar ve
gvenlii tehdit eden pek ok olayda etkin olamam, ilgili olaylara ilikin eitli kararlar almsa da, uluslararas sisteme egemen olan glerden bamsz hareket edememi bu da kanlmaz olarak alnan kararlarn gl devletlerin karlarna gre ekillenmesine neden olmutur.
BM Antlamasnn VII. Blm altnda kuvvet kullanlmasnn ilk rnei, 1950de
Kuzey Korenin Gney Koreyi igali sonrasnda gndeme gelmitir. Konsey tarafndan
olaya ilikin eitli kararlar alnm; bu kararlarda BM yesi devletlerin Kuzey Koreye
yardm etmekten kanmalar ve Gney Koreye silahl yardmda bulunmalar tavsiye
edilmi ve son olarak oluturulacak ordularn ABD komutas altnda olaca; ancak
BM bayra tayaca belirtilmitir.55
kinci rnek ise, Souk Savan hemen ardndan Irakn Kuveyti igali zerine Gvenlik Konseyinin 2 Austos 1990da ald 660 sayl karar ile gndeme gelmitir.56
Konsey alm olduu kararda, bu olay uluslararas bar ve gvenlik iin tehdit olarak
grm, Irakn Kuveyt topraklarn derhal ve artsz terk etmesi gerektii ifade edilmitir.57 Ardndan alnan 661 sayl karar ile ilk kez ekonomik nitelikte yaptrmlar
karmza kmaktadr.58 15 Ocak 1991de alnan 678 sayl kararda ise, Irakn Ku53

54

55
56

57

58

Bkz. Frederic L. Kirgis,. Terrorist Attacks on the World Trade Center and The Pentagon, American Society
of International Law Insights , http://www.asil.org/insights/insigh77.htm .
brahim Kaya, 11 Eyll Saldrlar ve Sonras: Uluslararas Hukukta Askeri Mdahale, Stratejik Analiz,
C.2, S.19, 2001, s.105.
Berdal Aral, Uluslararas Hukukta Meru Mdafaa Hakk, (Ankara: Siyasal Kitabevi, 1999), s. 141.
Souk Sava sresince dou-bat atmas nedeniyle srekli ksteklenen BM, Souk Savan sona
ermesi ile rahat bir nefes almtr. Bkz., David. D. Caron, The Legitimacy of The Collective Authority of
The Security Council, American Journal of International. Law, Vol. 87, 1993, s. 553; Souk Sava
Dneminde ideolojik atmalar nedeniyle ortak bir eylem gerekletirmek mmkn olmamtr. Bkz.
Caron, s. 555.
Ayrntl olarak bkz. Yoram Dinstein, War, Agression And Self-Defence, (UK: Cambridge University
Press,.2001), s. 58.
Kaya, s. 104.

89

. Halat

veytten ekilmemesi halinde bu lkeye kar askeri kuvvet kullanm da dahil olmak
zere gereken her trl tedbirin alnaca belirtilmitir.59
16 Ocak 1991de balayan askeri operasyona meruiyet kazandran da 678 sayl
karar olmutur. Sonrasnda alnan 687 sayl kararda ise, Krfez Krizine son verebilmek iin Iraktan baz koullarn yerine getirilmesi istenmitir. Olduka kapsaml olan
bu karar, uluslararas bar salamak amac ile aktif olarak Gvenlik Konseyinin karar
almas ve uygulatmas bakmndan nemli bir dnm noktasdr; nk BM hukuki
olarak sahip olduu yetkileri uygulama kapasitesini kendisinde bulmutur.60 Gvenlik
Konseyini somut olaydaki tutumu znde BM sistemine uygun deildir; nk Gvenlik Konseyinin izni ile meru mdafaa hakknn tannmas mmkn deildir. Byle
bir uygulama meru mdafaann amacn amaktadr.61
11 Eyll saldrlar sonrasnda alnan 1373 sayl karar, Konseyin kararn uygulanmas iin, gereken her trl tedbiri alaca ynndeki aklamas ile sona ermektedir.62 Sz konusu ifade, Konseyin Irakn Kuveyti igali sonrasnda ald 678 sayl
karar hatrlatmakla birlikte znde, 678 ve 1368 sayl kararlar arasnda belirgin farklar bulunmaktadr. 678 sayl kararda nce de ifade edildii gibi, barn temini iin
kuvvet kullanm da dhil her trl nlem alma konusunda devletlere yetki verilirken,
1373 sayl kararda byle bir yetkinin verildiini sylemek mmkn deildir.63 BM sistemi iinde ortak gvenlik sisteminin harekete gemesi ve buna kout olarak silahl
kuvvet kullanlmas ancak Gvenlik Konseyinin be daimi yesinin veto yetkisini kullanmamas ya da Kore Savanda olduu gibi ekimser kalmas veya oylamaya katlmamas durumlarnda mmkn olabilecektir. Somut olayda ise, sz konusu durumlardan herhangi biri gereklememitir. Kald ki, Gvenlik Konseyi, 11 Eyll saldrlar
ncesinde Afganistana ynelik Usame Bin Ladinin ABD ya da baka bir lkeye iadesini salamak iin yaptrm uygulama kararlar alm olmakla birlikte askeri kuvvet
kullanma ile ilgili herhangi bir yetki vermemitir.64
Operasyon Hakl Bir Meru Mdafaa Uygulamas Olabilir mi?
Gvenlik Konseyinin alm olduu kararlar nda bir deerlendirme yapldnda,
BM Antlamasnn VII. Blm uyarnca kuvvet kullanmna ilikin herhangi bir yetki-

59
60

61

62
63
64

Bkz. Sec. Res. 678 (1990)

Kaya, s. 104; Kuvvet kullanlmasna ilikin olarak 687 sayl karar ile Koalisyon glerine yetki verilmesi,
ABD nclndeki byk bir gcn Arabistan Yarmadasna konulandrlmasndan sonra
gereklemitir. Oysa byle bir durumda ilemesi gereken olaan prosedr, meru mdafaa hakkn
kullanan taraf ya da taraflarn nce kuvvet kullanp, sonra da bu durumu Gvenlik Konseyine
bildirmesidir. Krfez Savanda tam tersi bir prosedr izlenerek nce silahl bir saldrnn varl
saptanm; ardndan ilgili devletlerin meru mdafaa hakknn varl Gvenlik Konseyi tarafndan teyit
edilmi ve son olarak da fiili olarak hakkn kullanm gereklemitir. Bkz. Aral., ss. 145146.
Baeren (2003)., s.130; Sz konusu durumu BM Antlamasnn 42. maddesi ile aklamak da mmkn
deildir. BM Antlamasnn 43. maddesinde yer alan uluslararas antlamalarn yokluunda, 42.
maddede dzenlenen askeri operasyona bavurmak mmkn olmad iin, devletlere kuvvet kullanma
izni verme ya da bunu tavsiye etme yoluna gitmitir. Funda Keskin, Uluslararas Hukukta Kuvvet Kullanma:
Sava, Karma ve Birlemi Milletler, (Ankara: Mlkiyeliler Birlii Yaynlar, 1998), ss. 159160; Oysa olmas
gereken, durumun Konseye bildiriminden sonra VII. Blm altndaki yetkilerin kullanlmasdr.
Sec. Res. 1373 (2001)
Kaya, s. 105
Stahan, What.., ss. 7-10; Ayrca bkz. Jose, E. Alvarez, The UNs War on Terrorism, International Journal of
Legal Information, Vol. 31, 2003, s. 242.

90

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

lendirme olmad aktr. Bu noktada, Afganistana ynelik kuvvet kullanlabilmesi

iin tek hukuki dayanak kalmaktadr ki, o da meru mdafaa hakkdr.
Gnmzde kuvvet kullanmay dzenleyen en temel kural, BM Antlamas olup
Antlamann 2/4. maddesine gre,
Tekilatn yeleri, milletleraras mnasebetlerinde gerek bir baka Devletin toprak
btnlne veya siyasi bamszlna kar, gerek BMin amalar ile telif edilemeyecek herhangi bir surette, tehdide ya da kuvvet kullanlmasna bavurmaktan
kanrlar
Sz konusu sistemin iki temel zellii olduu grlmektedir: Bunlardan ilki, 2/4.
maddede dzenlenen kuvvet kullanma yasadr ki, bu koullarda kuvvet kullanmak
aynen ulusal hukukta olduu gibi hukuka aykr bir eylem olmaktadr.65 kincisi ise, sz
konusu yasa ihlal eden devletlere kar mnhasran kuvvet kullanma yetkisi ile donatlm merkezi bir otorite yaratlmtr. Bu otoritenin kullanabilecei yetkiler de Anlamann VII. Blmndeki 42 ve devamndaki maddelerde dzenlenmitir. Belirtilen
koullarda kuvvet kullanmann tek bir yolu bulunmaktadr ki, o da BM Antlamasnn
51. maddesinde dzenlenen meru mdafaa hakkdr.
ABD ve ngiltere de, Afganistana ynelik balattklar operasyonu BM Antlamasnn 51. maddesine dayandrmlardr. Ancak sz konusu hakkn kullanlabilmesi
iin baz artlarn varl gerekmektedir. Bunun iin somut olayda silahl saldr, gereklilik, aciliyet ve orantllk artlarnn gerekleip gereklemedii incelenmelidir.
ABDnin her eyden nce bir silahl saldrya uradn ve saldrlarn sorumlusunun
da Taliban Ynetimi olduunu kantlamas gerekir. Ancak, operasyonu Bush Doktrini
etrafnda merulatrmaya alan ABD, terristler ve terristleri barndran veya yardm eden devletler arasnda fark gzetmeyerek Afganistana ynelik meru mdafaa
hakkna dayal bir askeri operasyonu hakl grmektedir.
ABD Bakan Bush, ABD ile birlikte hareket etmeyen ve terristlere destek veren
devletlerle sava halinde olduunu ve terristlerin gerekletirdii eylemlerden bu
devletlerin de sorumlu tutulacan, buna kout olarak terristleri destekleyip kontrol altndaki topraklarda barnmasna izin veren Taliban Ynetiminin saldrlar bizzat gerekletirmi olacan aka ifade etmitir.66
Saldrlarn Silahl Saldr art Bakmndan Deerlendirilmesi
Bireysel ve ortak meru mdafaa hakkna dayanarak Afganistana ynelik bir operasyon balatlabilmesi iin, ncelikli olarak 51. maddede dzenlenen silahl saldr artnn gereklemi olmas gerekir. Bunun iin, saldr olaslnn varl yeterli olmayp
mutlaka silahl bir saldrnn gereklemi olmas gerekmektedir. Yneldii hedefler,
gerekletirili tarz, neden olduu can ve mal kayb ynnden bir deerlendirme yapldnda 11 Eyll saldrlarnn nceki terrist saldrlardan olduka farkl olduu ve
silahl saldr olarak nitelendirilebilecei sylenebilir.
51. maddede dzenlenen silahl saldr terimi, Antlamada tanmlanmamtr. Tarihsel srece bakldnda, silahl saldrnn sadece devletler tarafndan gerekletirilebilecei kabul grmtr. 3314 (XXIX) sayl Genel Kurulun 1974 tarihli Silahl Saldr65
66

Baeren (2003), s. 48.

Bkz. www.whitehouse.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.html.

91

. Halat

nn Tanm kararnda bir belirleme yaplmaya allmtr.67 Uluslararas Adalet Divan

(UAD), Nicaragua v. United States Davasnda, dolayl saldr balamnda silahl saldrnn
ne olduunu tespit etmeye alrken, ilgili kararn 3/g maddesinin rf adet kural olduunu sylemesinin saldr ve silahl saldr arasnda fark olmad dncesini savunmak iin kullandn ileri srenler vardr.68
3/g maddesine gre;
Bir devlet tarafndan ya da adna, baka bir devlete kar, sz edilen fiiller dzeyine
varan vahamette silahl eylemler dzenleme zere silahl eteler, gruplar, dzensiz
birlikler ya da paral askerler yollanmas69 saldrganlk olarak tanmlanmtr.
UAD, ilgili kararn hibir yerinde saldr ile silahl saldrnn ayn kavramlar olduunu sylememitir.70 Saldr71 ve silahl saldr arasnda byk bir rtme olduu
dorudur. Her silahl saldrnn bir saldr olduu doru olmakla birlikte, her saldrnn
bir silahl saldr olduunu sylemek mmkn deildir. Silahl saldr yle bir saldrdr ki,
Gvenlik Konseyinin mdahalesine frsat vermeden douraca sonular kabul edilemeyecek llerde olduu iin, devlete istisnai olarak meru mdafaa halinde mnferiden kuvvet kullanma yetkisi verir.72 Bu zellik de, silahl saldrnn ayrt edici niteliini ortaya koymaktadr. Saldr tanmna giren dier filler de bu zellik yoktur.73 Meru mdafaa hakk istisnai
nitelikte bir hak olduu iindir ki, dar yorumlanmal ve bu hakkn kullanm silahl saldr artnn varl ile snrlandrlmaldr.
Terrist saldrlara kar meru mdafaa hakknn kullanm noktasndaki sorun, bu
saldrlarn hangi koullarda silahl saldr olarak kabul edilebileceidir. Doktrinde, BM
Antlamasnn 51. maddesinde yer alan silahl saldr kavramnn terrist saldrlar da
kapsayacak ekilde yorumlanabileceini ileri sren grler vardr. Travalioya gre,
Antlama metni gnn deien koullarna uyarlanmaldr.74 Bu madde hazrlanrken I.
ve II. Dnya Sava esas alnm ve maddenin hazrlan aamasnda Polonya, Rusya
ve inin igali ve Japonyann ABDye kar gerekletirdii Pearl Harbor baskn gibi
olaylar dikkate alnm, kukusuz uluslararas terristler ve bunlarn modern kitle imha
silahlarna ulaabilme ihtimalleri dikkate alnmamtr.75 Terrist saldrlar bireyler
tarafndan gerekletirilmekle birlikte byk lde, ardnda bir devlet destei olmaktadr. 11 Eyll sonras BMnin tavr, NATOnun alm olduu kararlar ve devletle67
68
69
70

71

72
73
74

75

Stahan (2002), s.20.

Baeren (2003), s. 92.
Bkz. Aral.,s. 20.
Silahl saldr ve kuvvet kullanma, karma kavramlarnn farkllatrlmas ile ilgili ayrntl olarak bkz.,
Sevin Toluner, Nikaraguaya Kar Askeri ve Benzeri Faaliyetler Davasndaki Yarg ve Meru Mdafaa
Hakk,in Trkiyenin Baz D Politika Sorunlar, (stanbul: Beta, 2000), ss. 354-369; Ayrca bkz. Funda
Keskin, Uluslararas Hukukta Kuvvet Kullanma: Sava, Karma ve Birlemi Milletler, (Ankara: Mlkiyeliler
Birlii Vakf Yaynlar, 1998).
Saldr kavram ile ilgili olarak bkz. Ycel Acer, Uluslararas Hukukta Saldr Suu, (Ankara: Roma, 2004), s.
74 vd.
Baeren, s. 92.
Baeren, s. 92.
Bkz. Gregory, M Travalio., Terrorism, International Law, and the Use of Military Force, Wisconsin.
International Law. Journal., Vol. 18, 2000, s. 155.
Travalio, s. 156.

92

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

rin tutumu, devlet d aktrlerin eylemlerinin de meru mdafaa hakkn dourabileceini gstermitir.76
Terrist saldrlarn silahl saldr kabul edilmesinde esas alnan en makul l etki
ve lek kriteridir. Uluslararas hukukun geleneksel uygulamasnn da devlet destei ile
de olsa silahl gruplar tarafndan gerekletirilen mnferit eylemlerin etki ve lek bakmndan silahl saldr boyutuna ulamad srece silahl saldr olarak deerlendirilemeyecei ynnde olduu grlmektedir.77 Sz konusu durum, Nikaragua Davasnda
da teyit edilmitir. Divan, silahl gruplarn eylemlerinin silahl saldr olarak kabul edilmesinde, bu gruplarn baka bir devlet tarafndan gnderilmesi ya da bu eylemleri o
devlet adna gerekletirilmesinin kriter alnacan ifade etmitir.78
11 Eyllde ABDye ynelik bir silahl saldr olduu 1368 sayl kararla da kabul
edilmi; ancak Gvenlik Konseyi silahl saldr terimi yerine kulland terrist saldr terimini 51. maddeye yapt gndermeden bamsz olarak ayr bir paragrafta belirtmitir. Bununla birlikte, saldrlarn etki ve lek bakmndan silahl saldr boyutuna
ulat alnan kararlarda da dorulanmtr. ABDnin ekonomik ve askeri iki nemli
merkezi olan Dnya Ticaret Merkezi ve Pentagonun hedef alnd terrist saldrlarn
dorudan devletin egemenliinin ihlali niteliinde olduu sylenebilir. Bunun yan sra
ortaya kan can ve mal kayb bakmndan da bir devletin silahl kuvvetlerinin gerekletirebilecei lde olduu da aktr. Uaklarn silah olarak kullanlmas daha nce,
II. Dnya Sava srasnda Japon Sava uaklarnn ABD gemilerine yaptklar intihar
saldrlar (kamikaze) rneinde grlmtr.79
Saldrlarn Taliban Ynetimine snat Edilip Edilemeyecei Hususu
Meru mdafaa hakknn kullanm iin gerekli olan silahl saldr artnn gereklemi
olduu konusunda 11 Eyll saldrlarna ilikin genel bir gr olduu kabul edilmekle
birlikte, Afganistana ynelik olarak bu hakkn kullanlabilmesi, sz konusu saldrlarn
Taliban Ynetimine isnat edilebilmesine baldr. Bir baka ifade ile, Taliban Ynetiminin sorumluluunun domu olmas gerekir. Bunun iin de, saldrlarn faili olduu iddia edilen Ladin ve El Kaide rgtnn fiilen Taliban Ynetiminin kontrol
atnda ya da adna eylemlerde bulunduunun ispat gerekir.80
Gvenlik Konseyi, daha nce alm olduu baz kararlarda Ladin ve El Kaide rgt ile Taliban Ynetimi arasndaki iliki konusunda eitli deerlendirmeler yapmtr. Gvenlik Konseyi, 1214 sayl kararnda kontrol altnda bulunan topraklarn El
Kaide bata olmak zere uluslararas terrist rgtler tarafndan kullanldn belirtip,
Taliban Ynetiminden terrist faaliyetleri nlemesi arsnda bulunarak terrist
kamplarn kapatlmasn istemitir.81 Ardndan alnan 1267 sayl kararda, 1214 sayl
karara uyulmad, bu durumun uluslararas bar ve gvenlik iin tehdit oluturduu,
1998 Tanzanya ve Kenyaya ynelik bykelilik saldrlar nedeniyle hakknda dava

76

77
78
79

80
81

Michael N Schmitt,, Preemptive Strategies in InternationalLaw, Michigan. Journal of. International Law,
Vol. 24, 2003, s. 539.
Topal, s. 121.
Bkz. Nikaragua Davas par. 247
Bkz. Aye zkan,, Uluslararas Hukukta Birlemi Milletler ve Afganistan Operasyonu Avrasya Dosyas,
C.8, S.1, BM zel, 2002, s. 243.
Belirtilen artlar Nikaragua Davas par. 63-65te teyit edilmektedir
Bkz. Sec. Res. 1214 (1998)

93

. Halat

alan Ladinin yarglanmak zere derhal iade edilmesini istemitir.82 Ardndan, Taliban Ynetimine ilgili kararlara tepkisiz kalmas nedeniyle eitli yaptrmlar uygulanmaya balanmtr. Konsey, kararlara ve yaptrmlara uyulmamas nedeniyle 1333 sayl yeni bir karar alarak daha etkili ekonomik yaptrmlar alnmasna karar vermitir.83
Belirtilen kararlardan anlald gibi, Ladin ve El Kaide rgt ile Taliban Ynetimi
arasnda bir iliki olduu kabul edilmekle birlikte burada nemli olan nokta, bu ilikinin 11 Eyll saldrlarn Taliban Ynetimine isnat etmek iin yeterli olup olmaddr.
ABD ve ngiltere bu durumun somut ve kesin bir deerlendirmesini yapmakszn Afganistana ynelik meru mdafaa hakknn doduunu ileri srmtr.
ngiltere de, 11 Eyll saldrlar ile ilgili olarak bir belge yaynlam ve Ladin ile Taliban Ynetimi arasnda ayn politik ve dini anlaylar olduunu ayrca aralarnda yakn
bir iliki olduunu belirtmitir. Ladin ile El Kaide rgtnn Taliban Ynetiminin askeri komuta kademesinde ve karar alma mekanizmalarnda temsilcileri bulunmutur.
El Kaide rgtnn lider kadrosunun Taliban Ynetiminin karar alma mekanizmalarna etkili katlm sayesinde ynetimin siyasi, mali ve askeri politikalarn belirlenmesinde etkili olduu bilinmektedir. Buna karlk Taliban Ynetimi ise, terrist faaliyetler
iin s ve barnma imkn salamtr.84 Belirtilen koullarda, El Kaide rgtnn
Afganistann bir ajan ya da organ gibi hareket etmedii aksine, Afganistan lkesinde
zerk bir ekilde hareket ettii sylenebilir. Dier yandan ne Taliban Ynetimi, 11
Eyll saldrlarna dorudan katlm ne de eylemleri kontrol ve finanse etmitir.85
Taliban Ynetiminin Ladin ve El Kaide rgtne aktif bir destei olmam, bununla birlikte terrist eylemeleri nlemedii iin pasif bir tavr sz konusu olmutur.
Bu nedenle dorudan deil, dolayl bir sorumluluun varolduu iddia konusu yaplabilir. Byle bir durumda meru mdafaa hakknn kullanlabileceini kabul etmek bu
hakkn kullanm alannn genilemesine yol aacaktr. Devletlerin terrist eylemlere
ynelik destei; sponsor olmak veya ynetmek, destek olmak, msamaha gstermek
ve harekete geme hususunda yetersiz ya da pasif olmak eklinde derecelendirilmektedir.86 Buna kout olarak uluslararas hukuk asndan devletlerin, dier lkelerdeki terrist eylemleri organize etmekten, tevik etmekten, bu eylemlere yardm etmekten ya da katlmaktan ve lkesinin bu tr eylemler iin kullanlmasna rza gstermekten kanma ykmll altnda olduu sylenebilir.87
Devletin lkesi iinde slenen ya da baka bir devlete kar terrist faaliyetlerde
bulunan gruplar kontrol altna almak hususunda yetersiz kalmas ve saldr srecinin
devam ediyor olmas halinde madur devletin gereklilik ve orantllk artlarna uygun
olarak muhtemel yeni saldrlar nlemek iin terrist gruba kar snrl kuvvet kullanlabileceini sylemek mmkndr.
Devletlerin, terrizm ile ilgili uluslararas hukuktan doan ykmllklerini yerine
getirmeyerek terrizme dorudan ya da dolayl destek vermesi halinde BM Antlamasnn 2/4. maddesinde dzenlenen kuvvet kullanma ve kuvvet kullanma tehdidi
yasann ihlalinin sz konusu olaca ileri srlmektedir; ancak bu maddenin ihlali
82
83
84
85
86
87

94

Bkz. Sec. Res. 1267 (1999)

Bkz. Sec. Res. 1333 (2000)
Topal, ss. 251-252.
Topal, ss. 251-252.
Travalio, s. 150.
Travalio, s. 150.

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

her zaman meru mdafaa hakkn dourmaz; nk nce de akland gibi bu hakkn kullanm silahl bir saldrnn varl artna baldr. Terrist eylemler nedeniyle bir
devletin sorumluluunun domas iin, uluslararas yarg kararlarnda eitli kriterler
belirlenmitir. lgili konuda Nikaragua Davasnda etkili denetim lt, Tadic Davasnda btnsel denetim lt kabul edilmitir.88 Meru mdafaa hakknn varlnn iddia edilebilmesi iin, devletin terrist rgtn gerekletirdii silahl saldr nedeniyle ilgili devletin sorumluluunun domu olmas, terrist rgt zerinde etkili ve
btnsel denetime sahip olmas halinde saldr, o devlete isnat edilebilecektir.89
Buna kout olarak ilgili devlete kar kuvvet kullanabilmek iin kuvvet kullanmna
ilikin, kuvvet kullanma bavuran tarafn terrist eylemlerin sz konusu devlete isnat
edilebileceine dair inandrc kantlarn varl gerekir.90 Dolayl sorumluluunun domu olmas, 11 Eyll saldrlarnn Taliban Ynetimine isnat edilebilecei anlamna
gelmemektedir. Byle bir durumda ABDnin meru mdafaa hakkna dayanmas
mmkn olmayp, bavuraca yollar silahl saldr boyutuna varmayan kar nlemler
ile snrl olmaldr.
Operasyonun Meru Mdafaann Dier artlar Asndan Deerlendirilmesi
Meru mdafaa hakk antlamalar hukukunun yan sra, rf adet hukukunda da dzenlenmitir. BM Antlamas kabul edilmeden ok daha nce kabul edilen uluslararas
rf adet hukukunda yer alan meru mdafaa, nleyici meru mdafaay da kapsayan
daha geni bir haktr.91 Byk lde Caroline Olaynda92 ekillenen rf adet hukuku
kurallarna gre, meru mdafaa hakknn kullanlabilmesi iin BM Antlamasndaki
dzenlemenin yan sra gereklilik, orantllk ve aciliyet artlarnn da mevcut durumda
gerekletirilmesi gerekir. Her ne kadar Caroline Olay, nleyici meru mdafaa hakk
ile ilgili de olsa, belirlenen artlarn BM Antlamasnn 51. maddesinde dzenlenen
meru mdafaa hakk iin de geerli olduu kabul edilmektedir. Sz konusu durum,
Nikaragua Davasnda da teyit edilmitir.93
ABD ve ngilterenin, Afganistana ynelik meru mdafaa hakkna dayanarak gerekletirdikleri askeri operasyonda belirtilen artlarn yerine getirilmedii grlmektedir. Her eyden nce, meru mdafaa hakkna bavurabilmek iin ani, kar konulmaz
bir saldr durumunun varl gerekir.94 Gereklilik art, son are olarak kuvvet kullanlmas anlamna gelmektedir. ncelikle bar yollardan sorunun zme kavuturulmas yoluna gitmek bir ykmllktr. Taliban Ynetimi, ABD ile grmelere ak olduunu belirterek uzlama yolunda adm atm olmakla birlikte, ABD hibir ekilde
pazarlk kabul etmeyeceini aklamtr.95 Bilindii gibi, ABD Taliban Ynetimini
88
89
90
91

92
93
94
95

Stahan, s. 28. ; Ayrca bkz. Topal, ss. 141-146.

Stahan, s. .31.
Ellen M OConnell., Evidence of Terror, Journal of Conflict and Security Law, Vol 7, No.1, 2002, s.30.
Bkz. Fatma Tademir, Uluslararas Anariye Giden Yol: Uluslararas Hukuk Asndan Meru Mdafaa
Hakk, Uluslararas Hukuk ve Politika, C. 2, S. 5, 2006, s. 80.
Bkz. Keskin, ss. 50-51.
Nikaragua Davas par. 176; Ayrca ilgili artlar iin bkz. Travalio, s. 172.
Travalio, s. 172.
Taliban Ynetimi, Ladinin resmen iade edilmesi ve yeterli delil sunulmas halinde slami kurallara gre
yarglanmak zere tarafsz bir lkeye iade edilebileceini ve bunun iin grmelere balamak istediini
aklamtr. Bkz. Topal, s. 255.

95

. Halat

Afganistann meru hkmeti olarak kabul etmemektedir. Ancak nceden olduu

gibi, grmeleri Pakistan aracl ile yapabilirdi.96
Afganistan Operasyonunda meru mdafaa hakknn kullanm ile ilgili en nemli
sorun, orantllk art ile ilgilidir. Somut olayda hakl bir meru mdafaa uygulamasnn
varl kabul edilse bile, operasyonun saldrlara kart iddia edilen kiilerin ele geirilmesi, terristler tarafndan kullanlan eitim kamplarnn ve benzeri tesislerin tahrip
edilmesi ile snrl olmas gerekirdi. Ancak Afganistana ynelik operasyon bir btn
olarak deerlendirildiinde bu snrl amacn ok tesine geilerek asl amalanann
Taliban Ynetimini devirmek olduu ortaya kmaktadr ki, bu da politik ve siyasi bir
amaca yneliktir.97
Meru mdafaa hakknn kullanm hibir ekilde, bir baka devletin egemenlii ya
da otoritesini hedef almamaldr. Bu hakkn amalar arasnda, yneldii devletin
egemenliinin sona erdirilmesi ya da de facto idaresinin deitirilmesi sz konusu olamaz.98 Aksi bir durum ihkak- hak uygulamasna yol aacaktr. Bu da gnmz uluslararas hukuk uygulamasnda yasaktr. Operasyon srasnda ok youn bir hava bombardman ve yksek tahrip gcne sahip silahlar kullanlmtr. Bu adan da orantllk
ilkesinin ihlal edildii sylenebilir.
Deinilmesi gereken son bir nokta ise, meru mdafaa hakknn kullanlabilecei
zaman dilimi ile ilgilidir. Silahl saldr ile meru mdafaa hakk arasnda zamansal bir
kopukluk olmamaldr.99 stisnai nitelikte olan bu hakkn kullanm geici nitelikte
olmaldr. Meru mdafaa hakkn kullanan devlet, ald nlemleri hemen Gvenlik
Konseyine bildirmekle ykmldr. Bunun zerine Konsey de, uluslararas bar ve
gvenlii korumak iin gerekli bulduu tedbirleri alacaktr. Etkili bir sonu alnmas
zerine ilgili devletin meru mdafaa hakk sona erecektir.100 Afganistana ynelik
operasyon zaman dilimi asndan deerlendirildiinde saldrlarn gerekletirildii
tarih ile operasyonun balad zaman arasnda geni bir sre olduu dikkat ekmektedir.
Kukusuz, Gvenlik Konseyi kararlarnda herhangi bir devlet iin aka yetkilendirme yoktur; ancak alnan kararlarda etkili nitelikte nlemler alnm olduunu sylemek de zordur. Alm olduu kararlardaki ifadeler somut deerlendirmeler yapmaktan uzak olup; ok genel ve soyut ifadeler kullanlm bu da ortaya bir boluk kmasna neden olmutur. Belirsizlik ve boluk nedeniyle ABD de, mevcut durumu istedii
gibi yorumlayarak her tr hareket serbestisine sahip olmutur. Kald ki, Gvenlik Konseyi sonrasnda, ngiltere ve ABDnin veto olasl nedeniyle ABD ve mttefiklerini knayacak bir karar bile alamamtr.
SONU
Son dnemlerde ska gndeme gelen, ok ciddi can ve mal kaybna yol aan uluslararas terrizm, gnmzde uluslararas bar ve gvenlii tehdit eden baat unsur
haline gelmitir. Siyasi amal bir iddet ieren terrizm, ulusal snrlar aarak uluslararas alana ynelmi; buna kout olarak terrizm ile mcadele amacna ynelik i
96
97
98
99
100

96

Topal, s. 255.
Topal, s. 268.
Stahan (2002),. ss. 32-33.
Aral, s. 28.
Aral, s. 36.

11 Eyll Terrist Saldirilari Ve Afganistan Operasyonunun Bir Deerlendirmesi

hukuktaki dzenlemelerin yan sra uluslararas nitelikteki almalar da ivme kazanmtr. 1415 Eyll 2005 tarihleri arasnda dzenlenen BM Zirve Toplantsnda da bu
konu zerinde durulmutur. Dnyann liderleri kresel deimelere yant verme konusunda hemfikir olduklarn ve bu konuda ortak ykmllkleri olduunu belirtmilerdir.101
11 Eyll saldrlar, uluslararas terrizmin ne kadar byk bir tehdit olduunu
gsteren en somut rnektir. Sz konusu saldrlarn uluslararas bar ve gvenlik iin
tehdit oluturduu, BM Gvenlik Konseyi tarafndan alnan kararlarda da aka belirtilmitir; ancak asl sorun sz konusu saldrlar iin nasl ve ne ekilde bir nlem alnacann belirlenmesi noktasnda ortaya kmaktadr. ABD, saldrlarn lkesi iin
meru mdafaa hakkn dourduunu ileri srerek yakn mttefiki ngiltere ile birlikte
bu hakka dayanarak Afganistana ynelik bir operasyon gerekletirmitir. BM Antlamasnn 51. maddesinde dzenlenen meru mdafaa hakk jus cogens nitelikteki
kuvvet kullanma yasann bir istisnas olmakla birlikte, bu hakkn kullanm baz artlarn gereklemesi halinde uluslararas hukuka uygun kabul edilecektir.
BM Antlamasnn hazrland dnemde ngrlemeyen devlet d aktrlerin
gerekletirdii silahl saldrlarn da gnmzde bir devletin gerekletirecei silahl
saldr boyutuna ulaabildii grlmektedir. Ancak terrist eylemlere destek olduu
iddia edilen devlete kar meru mdafaa hakknn kullanlabilmesi iin terrist saldrlar ile destek verdii iddia edilen devlet arasndaki iliki ve ilikinin niteliinin ak,
kesin delillerle ispatlanmas gerekmektedir.
Gvenlik Konseyi, alm olduu kararlar ile 11 Eyll saldrlarnn uluslararas bar
ve gvenlii tehdit ettiini saptayarak 39. maddenin kendisine verdii yetkiyi kullanm; saldrlarn etki ve lek bakmndan silahl saldr boyutuna ulatn dorulam;
ancak kararlarda herhangi bir devlet iin ak bir yetkilendirme yaplmamtr. Dier
yandan ilgili kararlarda etkili nitelikte nlemler alnm olduunu sylemek de zordur.
Ortaya kan belirsizlik ve boluk nedeniyle ABD, mevcut durumu istedii gibi ynlendirmitir. Bu noktada BM Antlamasnn 51. maddesinin yorumu nem kazanmaktadr; nk ilgili madde Antlamada dzenlendii ekliyle tartmalara yol amaktadr. lgili madde rf adet hukukunda yer alan nleyici meru mdafaa hakkn
kapsamamaktadr; ancak doktrinde 51. maddeyi geni yorumlayanlar maddenin lafznda yer alan doal hak teriminin rf adet hukukuna iaret ettiini ileri srerek BM
Antlamasndan nceki meru mdafaa hakknn aynen muhafaza edildiini iddia
etmekte ve buna gereke olarak BM ortak gvenlik sisteminin etkili olamayn gstermektedirler.102 Belirtilen gre gre, meru mdafaa hakk sadece silahl saldrnn
gereklemesi halinde deil, saldrnn gerekleme ihtimali halinde de mmkn olabilecektir.103 lgili konudaki mevcut tartmalar hem BM Antlamasnn gnmz ihtiyalarna cevap verememesi hem de 51. maddesinde olduu gibi birok maddesinin
farkl yorumlara ak bir ekilde kaleme alnm olmasndan kaynaklanmaktadr.
Uluslararas sistem, yeni gelimelerin stesinden gelememekte ve devlet-alt organize iddet birimlerinin ortaya kard saldr ve zararlarn hedefi olan devlet aresiz
kalmakta, bu nedenle de saldrlarn gerisindeki devletler hibir meyyide ile karla101
102

103

Bkz http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/LTD/N05/643/32/PDF/N0564332.pdf?OpenElement.
J. Murphy, Force and Arms, Oscar Schachter & Christoper C. Joyner (der.) United Nations Legal Order, C.
1., (Cambridge: Grotious Publications, 1995), s. 263ten aktaran Aral, s. 51.
Bkz.Tademir, s. 82.

97

. Halat

mamaktadr.104 BM ortak gvenlik sisteminin etkin ilememesi nedeniyle de devletler,

ulusal gvenliklerini tehdit eden uluslararas terrizme kar tek tarafl mcadele yolunu semektedir. Bush Doktrini bunun en somut rneidir. ABD, yeni ulusal gvenlik
stratejisini belirtirken, ok tarafl uluslararas ibirliine taraf olunmakla birlikte kendi
gvenlii ve ulusal karlarn korumak adna tek tarafl hareket etmekte tereddt etmeyeceini aklamtr. Uluslararas hukukta yeri olmayan ve nvuru (pre-emptive)
olarak da anlan bu doktrin nleyici meru mdafaa hakknn ok tesine geerek
zellikle gereklilik kriterini esnetmek istemektedir.105 Sz konusu durum zamanla dier
devletlere de yansyacak ve bu da tek tarafl kuvvet kullanmnn yaygnlamas gibi
tehlikeli bir sonu dourabilecektir.
BM Zirve toplantsnda BMnin terrizm konusunda yetersiz olduu ve bu konuda
yenilikler yaplmas gerektii zerinde durulmutur.106 Btn devletlerin nerede, kim
tarafndan, hangi amalarla ilenirse ilensin bu tr eylemlere kar ortak bir mcadele balatmas, Uluslararas Nkleer Terrizm Szlemesinin bir an nce yrrle
girmesi ve bunun yan sra terrizm ile ilgili dier szlemelere taraf olunarak uygulamaya geirilmesi gerektii belirtilmitir. Terrizmle mcadele etme stratejisine nclk edecek bir antlama yolu ile uluslararas topluluun glendirilmesi ve bylece
terristlerin zayflatlmas amalanmaktadr; nk terrizmi btn olarak kapsayc
bir dzenleme olmadan ve devletlerin ibirlii olmadan zlebilecek bir sorun deildir. Ayrca uluslararas terrizm ile mcadelenin BM ats altnda yrtlmesi hukuki
ve siyasi adan nemli avantajlar da beraberinde getirecektir. Bunun iin BM organlarnn gerek blgesel gerek kresel dzeyde terrizmle mcadele konusunda kapasitenin artrlmas gerekmektedir.107

104
105
106
107

98

Aslan Gndz, Uluslararas Hukuk: Temel Belgeler, rnek Kararlar, (stanbul: Beta, 2003), s. 51.
Bkz. Tademir, s.87.
Bkz http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/LTD/N05/643/32/PDF/N0564332.pdf?OpenElement.
Bkz. http://www.un.org/ga/59/hl60_plenarymeeting.html