Derivacije Integrali Prim

Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
http://www.sve-mo.ba/gf/
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
http://www.sve-mo.ba/sf/
Derivacije
f ( x + Dx ) - f ( x )
Dx 0
Dx
f ' ( x ) = lim
Tablica osnovnih derivacija:
1. (c)' = 0,
2. (x)' = 1,
5. (ex)' = ex,
3. (xn)' = nxn-1,
1
6. (ln x )' = , (x > 0)
x
loga e
,
x
8. (sin x)' = cos x,
9. (cos x)' = -sin x,
1
,
cos 2 x
11. (ctg x )' = -
12. (arc sin x)' =
4. (ax)' = axln a,
7. (loga x )' =
(x > 0, a > 0, a 1)
10. ( tg x )' =
13. (arc cos x)' =

1
,
1 - x2
1
,
sin 2 x
14. (arc tg x)' =
(|x| < 1)
1
,
1 + x2
15. (arc tg x)' = -
1 - x2
1
.
1 + x2
(|x| < 1)
Osnovna pravila deriviranja:

1. (cf)' = cf '
3. (fg)' = f 'g + fg'
2. (f g) = f ' g'
f f 'g - f g'
4) =
g2
g
/
Zadaci:
Derivacije funkcija zadanih eksplicitno:
1.
y = x4 - 3x3 + 5x2 + 6x - 7
[y' = 4x3 - 9x2 + 10x + 6]
2.
y = (x - a)(x - b)
[y' = 2x - a - b]
3.
y = ex(x2 - 4x + 5)
[y' = (x - 1)2ex]
4.
5.
y=
1 + ln x
x
y' = - x 2 ln x
y=
1
( x + sin x cos x )
2
[y' = cos2 x]
Matematika 1 zadaci za vjebu
derivacije 1
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
6.
y = 1+ 3 x
1
y' =
63 x 2 1 + 3 x
7.
8.
y = (cos 3x)5
y = (xsin x)3
[y' = -15cos43xsin 3x]

[y' = 3(xsin x)2(sin x + xcos x)]
y = ln ctg
y' = - sin x
9.
10.
11.
x
2
y = 3 sin 2x
2 cos 2 x
y' = 3
3 sin 2 2x
ex
y=
(sin x - cos x )
2
[y' = exsin x]
12. y = 2xsin x + (2 - x2)cos x

13.
y=
1 2
1
( x + 1) arctg x - ( x + 1)
2
2
14. y = x(sin ln x - cos ln x)

15.
16.
17.
y=
x3
1
ln x -
3
3
1
y = ( x 2 + 2) x 2 - 1
3
[y' = 2sin ln x]
y' = cos 2 x
2
1
y = - ( x 2 + 1) e - x
2
[ y' = x 3e - x ]
2
20.
y = ln e x + 1 + e 2 x
21.
y = 2 sin x - x cos x
[y' = xarctg x]
1 + 2x 2
y' =
1+ x2
x3
y' =
x2 -1
y = x 1+ x2
[y' = x2sin x]
[y' = x2ln x]
18. y= xtg x + ln cos x

19.
ex
=
y
'
1 + e2 x
[y' = sin x ]
|
derivacije 2
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
22.
y = x (arc sin x ) 2 + 2 1 - x 2 arc sin x - 2 x
[y' = (arc sin x)2]
23.
y = ln sin x + 1 + sin 2 x
cos x
y' =
1 + sin 2 x
24.
25.
26.
y=
1
x + 1 - x 2 earc sin x
2
y = ln
1 - sin x
1 + sin x
y' = - cos x
y = ln
1 + tg x
1 - tg x
y' = cos 2 x
27. y = xln2 x - 2x(ln x 1)

28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
[y' = earc sin x]
[y' = ln2 x]
1
y = x arc tg x - ln(1 + x 2 )
2
[y' = arc tg x]
p x
y = ln tg +
4 2
y' = cos x
y=
3x 1 3
3
- sin x + sin x cos x

8 4
8
sin x - cos x
y = ln
sin x + cos x
y=
y' = - cos 2 x
x
1
1 - x 2 + arc sin x
2
2
y = x arc sin x + 1 - x 2
y = 2 arc tg
1+ x
1- x
y = arc tg x - 1 + x 2
y = arc tg
[y' = sin4 x]
x +1
x -1
[y' =
1 - x2
[y' = arc sin x]
1
y' =
1 - x2
1
y' =
2 1 + x2
y' = - x 2 + 1
derivacije 3
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
37.
38.
y = ln tg
y' = 2 sin x
x
2
y' = 1 - x 2
1+ x
1- x
y = ln
39. y = arc sin(3x -4x3)

40.
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
3
y' =
1 - x2
[y' =
y=x x
x1- 2 x (1 - ln x )
41. y = (1 + x)x
x
x
y' = (1 + x ) ln(1 + x ) + 1 + x
42.
1
1
x
y
'
=
(ln
x
)
- ln(ln x )
x
ln x
y = (ln x )
1
x
43. y = xx
[y' = xx (lnx+1)]
44
sin x
sin x
y' = x cos x ln x + x
y = xsin x
Derivacije funkcija zadanih implicitno:

Funkciju zadanu u obliku F(x, y) = 0 deriviramo na slijedei nain:
a) deriviramo obe strane jednadbe F(x, y) = 0 po varijabli x uzimajui da je y = y(x),
d
b) dobivenu jednakost
F(x, y) rijeimo po y'.
dx
45. x3 + y3 + 2xy - 1 = 0
46. x + y + exy - 1 = 0
47.
48.
3x 2 + 2 y
=
y
'
3y 3 + 2 x
u M(0, 1)
x 2 y2
+
-1 = 0
a 2 b2
2
x 3 + y3 = a 3
1 + ye xy
y
'
=
; y' (0,1) = 2
xy
1 + xe
b2x
y
'
=
a 2 y
y
y' = -3
x
derivacije 4
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
49. (x2 + y2)2 = a2(x2 - y2)
x 3 - 3xy2
y
'
=
y 3 - 3x 2 y
50. y = 1 + exy
ye xy
y' = 1 - xe xy
51. x = yesin y
e - sin y
y' = 1 + y cos y
52.
x + y
y' = x - y
arc tg
y
= ln x 2 + y 2
x
53. y3 - 2xy2 + 1 = 0
2y
y ' = 3y - 4 x
54.
2 xy
y' = 1 - 2 y 2
y = ex
+y2
Derivacije funkcija zadanih

parametarski:
Ako je funkcija zadana parametarski jednadbama x = j(t) i y = y(t) tada je:
dy
dy dt y ' ( t )
y' =
=
=
dx dx j' ( t )
dt
55.
x = r cos t
y = r sin t
[y' = -ctg t]
56.
x = a ( t - sin t )
y = a (1 - cos t )
y' = ctg 2
57.
x = a cos3 t
y = b sin 3 t
y
'
tg t
=
58.
x = a (2 cos t - cos 2 t )
y = a (2 sin t - sin 2t )
3t
y' = tg 2
59.
x = cos t sin 2 t
y = sin t (1 + cos 2 t )
[y' = ctg t]
derivacije 5
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
60.
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
x=
3at
1 + t3
3at 2
y=
1 + t3
t (2 - t 3 )
=
y
'
1 - 2t 3
61.
x = e t sin t
y = e t cos t
cos t - sin t
y' = cos t + sin t
62.
x = sin t cos 2t
y = cos t cos 2t
[y' = - tg 3t]
Primjena derivacija:
Tangenta krivulje y = f(x) u toki M(xm , ym ) ima jednadbu y - ym = -y'(xm )(x - xm ).
Normala krivulje y = f(x) u toki M(xm , ym ) ima jednadbu y - ym =
[y'(xm ) je vrijednost derivacije funkcije y = f(x) za x = xm ]
1
(x - xm ).
y' ( x m )
63. U toki x = 1 nai jednadbu tangente i normale krivulje:

a) y = x3 - 3x2 + 2x + 1
[y = -x + 2; y = x]
1
b) y = 2
x
[y = -2x + 3; x - 2y + 1 = 0]
c) y = ln x
[y = -x + 1]
64. Nai jednadbu tangente krivulje y = x2 + 2 koja je paralelna s
pravcem y = x -2.
[4x - 4y + 7 = 0]
65. Na krivulji y = x2 - 2x + 1 nai toku u kojoj je normala paralelna s
pravcem
x + 2y - 3 = 0.
[x = 2]
66. Iz ishodita su povuene tangente na krivulju y = ax2 + bx + c. Nai
koordinate dodirnih toaka.
c
x =
a
derivacije 6
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
67. Nai jednadbu tangente na krivulju:

a) y3 - 2x2y + a3 = 0 u toki M(a, a)
[y = 4x - 3a]
b) x - y = ln(1 + 2x + y) u toki O(0, 0)
1
y = - 2 x
c) y + exy - 2 = 0 u toki P(0, 1)
[y = -x + 1]
68. Nai jednadbu normale krivulje:
a) y = x + ln(2x - y) u toki M(1, 1)
[2x + 3y - 5 = 0]
b) y2 = sin(x + y) u toki O(0, 0)
[y = x]
c) y = 1 + xey u toki N(-1, 0)
[y = -2(x + 1)]
69. Nai jednadbu tangente na krivulju:
x = a cos t
p
a)
u toki t =
y = b sin t
4
x y
a + b = 2
x = e- t
b)
u toki t = 0
y = t cos t
[y = -x + 1]
x = t2
c)
u toki t = 1
y = t3
[3x - 2y - 1 = 0]
70. Nai jednadbu normale krivulje:

x = e- t
a)
u toki t = 0
y = ln(t + 1)
[y = x - 1]
x = t et
b)
u toki t = 1
y = t ln t
[y = -2e(x -e)]
71.
Nai kut pod kojim se sijeku krivulje x2 + y2 = 8 i y =

[j = arc tg 3]
1 2
x .
2
derivacije 7
Graevinski fakultet
Sveuilita u Mostaru
Strojarski fakultet
Sveuilita u Mostaru
72. U toki P(1, 2) krivulje y = x3 + 1 povuene je tangenta i ona sijee

krivulju u toki Q. Nai koordinate toke Q.
[Q(-2, -7)]
73. Iz toke A(-1, 0) povuena je tangenta ne krivulju y2 = x3 +1 i ona
dodiruje krivulju u toki B. Nai koordinate toke B.
B (-1 + 3 , 6 3 - 9 ); B (-1 + 3 , - 6 3 - 9 )
2
1
74. U toki M(-1, 0) krivulje y = x4 + 7x3 + 17x2 + 16x + 5 povuena je

tangenta koja sijee danu krivulju u tokama A i B. Izraunati
duljinu tetive AB .
AB = 2
75.
2
3
2
3
Tangenta krivulje x + y = a
2
3
B. Pokazati da je AB = const.
AB = a
76.
sijee koordinatne osi u tokama A i
x 4 - 5x 2 + 4
Pokazati da krivulja y =
sijee os Ox uvijek pod istim
4x 3 - 10 x
kutom i nai taj kut.
p
a = 4
77. Normale povuene u tokama x = 0 i x = a krivulje y = ex sijeku se u

toku C. Nai granini poloaj toke C kad a 0.
[C(-2, 3)]
78.
Pokazati da je svaka normala krivulje

krunice
79.
x = a cos t
.
y = a sin t
x = a (cos t + t sin t )
tangenta
y = a (sin t - t cos t )
Tangenta krivulje y =
a2
sijee koordinatne osi i tokama A i B.
2x
Pokazati da je povrina trokuta OAB konstantna.
derivacije 8
7. Integrali
127
INTEGRALI (korigirano)
U ovom poglavlju:
Svaka nova vrsta

otkria jest
matematika po
obliku, jer ne postoji
drugo rukovodstvo
koje moemo imati
C. G. Darwin (1931)
Tablica i svojstva integrala

Metoda supstitucije
Parcijalna integracija
Integriranje trigonometrijskih funkcija
Integriranje racionalnih funkcija
Integral dane funkcije y = f (x) u oznaci
f ( x)dx
je jedna nova funkcija y = F (x) ija je
derivacija jednaka zadanoj funkciji y = f (x ) , odnosno vrijedi:
Pritom se
f ( x)dx
f ( x)dx = F ( x) f ( x) =
d
F ( x).
dx
jo zove antiderivacija ili primitivna funkcija ili neodreeni integral
funkcije y = f (x) , dok danu funkciju y = f (x) , koju integriramo, zovemo jo i

podintegralna funkcija. Na primjer, primitivna funkcija funkcije f ( x) = x je funkcija
F ( x) = 12 x 2 jer je njena derivacija upravo jednaka f ( x) = x , to kratko piemo:
xdx =
1
2
x2 .
Opisno reeno, kao da primitivna funkcija F ( x) = 12 x 2 ivi u prolosti jer tek kad je
deriviramo, dobivamo njenu sadanjost, odnosno funkciju f ( x) = x .
Primijetimo da se rezultat integriranja ne mijenja ako dobivenom rezultatu dodamo
proizvoljnu konstantu C, odnosno vrijedi:
d
d
F ( x) ,
f ( x)dx = F ( x) + C f ( x) = ( F ( x) + C ) =
dx
dx
jer je derivacija od konstante C jednaka nuli. Preciznije, za primitivne funkcije dane funkcije
vrijedi sljedei rezultat:
Teorem 14. Neka su y = F (x) i y = G (x) dvije primitivne funkcije dane funkcije
y = f (x) . Tada postoji konstanta C takva da vrijedi: F ( x) G ( x) = C . Opisno reeno,
sve primitivne funkcije jedne iste funkcije se razlikuju za proizvoljnu konstantu.
Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI
128
Nije lako napamet rei to je to
i)
ii)
f ( x)dx , kao u sljedeim primjerima:
cos xdx = sin x jer je cos x = (sin x)' ;

e dx = e jer je e = (e )' ;
x
1
= (ln x)' ;
x
1
1
dx = tg x jer je
= ( tg x)' .
2
cos x
cos 2 x
iii)
x dx = ln x
iv)
jer je
Naime, dovoljno je samo malo promijeniti podintegralnu funkciju, pri emu vie ne moemo
napamet rijeiti pripadne integrale, kao u primjerima:
sin
xdx ,
xe dx , ln xdx
x
slinim.
tovie, malom promjenom podintegralne funkcije moemo dobiti integrale koje je nemogue eksplicitno rijeiti bez upotrebe jaeg analitikog aparata, kao to su Taylorovi redovi
i slino. Na primjer:
sin x 2 dx ili
e x dx . U ovakvim situacijama vano je znati da li uope
postoji integral, o emu govori sljedei rezultat.

Teorem 15. Ako je podintegralna funkcija y = f (x) neprekidna na nekom intervalu
(a,b), tada postoji neodreeni integral F ( x) =
f ( x)dx na intervalu (a,b).
Prema ovome moemo zakljuiti da je integriranje znatno zahtjevnije od deriviranja, gdje nije
bilo velike razlike u deriviranju meu slinim funkcijama, kao to su, na primjer: sin x ,
sin 2 x , te sin x 2 . Sve se one lako i na slian nain deriviraju, dok se potpuno razliito
integriraju: prva lako, druga osrednje, dok trea znatno tee.
Da bismo olakali proces integriranja nekih funkcija, moemo koristiti:

1. tablicu integriranja osnovnih funkcija (to je anti - tablica tablici deriviranja);
2. svojstva integrala (samo dva svojstva);
3. metode supstitucije i parcijalne integracije (metodama se ne rjeava integral nego se
zamjenjuje odgovarajuim jednostavnijim).
7.1 TABLICA I SVOJSTVA INTEGRALA

Svojstva integrala su malobrojna te toliko prirodna, da nismo ni svjesni kada ih koristimo:
i)
homogenost:
cf ( x)dx = c f ( x)dx ;
ii)
linearnost:
( f ( x) + g ( x))dx = f ( x)dx + g ( x)dx .
7. Integrali
129
Prema ovim svojstvima, potrebno je podintegralnu funkciju rastaviti na to vie dijelova jer to
odgovara integriranju, to nismo morali raditi kod deriviranja. Na primjer:
((1 + x 2 ) 2 )' = 4 x(1 + x 2 ) ,
to je metodoloki razliito u odnosu na
(1 + x
2 2
) dx = (1 + 2 x 2 + x 4 )dx = 1dx + 2 x 2 dx + x 4 dx ,
odnosno za razliku od derivacije, integral eka da se podintegralna funkcija rastavi na to

vie elementarnih dijelova.
Budui da je integral jednak antiderivaciji, tablicu integrala osnovnih funkcija tretiramo kao
anti tablicu tablici deriviranja. Naime, u tablici deriviranja smo pisali da je (sin x)' = cos x ,
dok emo u tablici integriranja pisati:
cos xdx = sin x , i tako redom za ostale funkcije iz
tablice deriviranja, pa dobivamo sljedeu tablicu integriranja:
y = f (x)
f ( x)dx
y = f (x)
x n , n 1
x n +1
n +1
1
1+ x2
1
1+ x2
1
1
x
ln | x |
ex
ex
sin x
cos x
cos x
sin x
sh x
ch x
ch x
sh x
1
cos 2 x
1
sin 2 x
tg x
arc tg x
arc ctg x
arc sin x
1 x2
1
arc cos x
1 x2
1
2
a + x2
1
2
a + x2
1
x
1
arc tg
a
a
x
1
arc ctg
a
a
x
arc sin
a
a2 x2
1
2
a x
x
ctg x
f ( x)dx
a ,0 < a 1
arc cos
x
a
ax
ln a
Proitati sljedee rijeene zadatke pa ih ponovno rijeiti samostalno i bez gledanja.

454.
x 3 dx =
x 3+1
x4
+c=
+c.
3 +1
4
130
455.
1
1
x 5+1
1
5
dx
=
x
dx
=
+ c = x 4 + c = 4 + c .
5
5 +1
4
4x
x
1 +1
x2
x2
2 3
x dx = x dx = 1
+c= 3 +c=
x +c.
+1
3
2
2
457.
458.
(x +
459.
(2
460.
461.
2(1 + 3x
456.
1
2
2 +1
x 3
x3
dx =
dx
=
x
dx
=
+
c
=
+ c = 3 3 x + c .
2
2
1
2
3
+
1
x
x
3
3
23
1
1
4 5
4
x )dx = 3 dx + x 4 dx = 3ln | x | + x 4 + c = 3ln | x | + 4 x5 + c .
x
5
5
4 3 21 3 8 4 4 7
x
x +
x +c.
3
8
7
2
1
1
x 4 ( 2 3 x + x 3 )dx = 2 x 4 dx 3 x 5 dx + x 7 dx = x 5 x 6 + x 8 + c .
5
2
8
x 73 x 5 + 4 x 3 )dx = 2 x 2 dx 7 x 3 dx + x 4 dx =
2 2
) dx = 2 (1 + 6 x 2 + 9 x 4 )dx = 2 dx + 12 x 2 dx + 18 x 4 dx =
18 5
x +c.
5
(3x 2) 2
9 x 2 12 x + 4
1
1
1
dx
=
dx = 9 dx 12 2 dx + 4 3 dx =
3
3
x
x
x
x
x
= 2x + 4x3 +
462.
= 9 ln | x | +
463.
x+ x
3
x2
dx =
x
3
x2
dx +
( x + 3 x )2
x
dx =
12 2
+c.
x x2
x
3
1
x2
dx = x x 3 dx + x 2 x 3 dx =
= x 3 dx + x 6 dx =
464.
33 4 66 5
x +
x +c.
4
5
x 2 + 2 x3 x + 3 x 2
dx =
x2 + 2x 3 + x 3
1
2
dx = x 2 dx + 2 x 6 dx + x 6 dx
x
x
2 52 12 116 6 76
2 5 12 6 11 6 6 7
= x + x + x +c=
x +
x +
x +c.
5
11
7
5
11
7
Napomena: uvijek nakon odreenog broja zadataka treba napraviti pauzu, jer nije toliko vana
koliina uraenih zadataka, koliko je vana kvaliteta i nain na koji se oni rjeavaju. To znai,
ako vam popusti koncentracija, odmori malo (etnja oko stola)!
465.
466.
4
1 6 2 6 2 x
x
x
5
7
+
dx
=
x
dx
x
dx
+
dx
=
x + x +
+c=
2
)
3
4
2
2
3
ln 2
x7
1
2
2x
+c.
= x6 + 6 +
2
ln 2
3x
3 4
1
1
(2 cos x 2 + 5 sin x) dx = 2 cos xdx 3 2 dx + 4 dx 5 sin xdx =
x
x
x
x
(3x 5
= 2sin x +
3
+ 4 ln | x | +5cos x + c .
x
7. Integrali
467.
131
2
( cos
469.
470.
471.
1
9 x2
x 1
x
1
1
1
+ 2
)dx = arc sin + arc tg + c .
)dx = (
2
2
3 2
2
4+ x
32 x 2 2 + x
2
3
1 cos 2 x
dx
2
tg
)
3
+
=
dx + 2
x
dx
2 + x2
cos 2 x
( 2 )2 + x2
3 x2
473.
3
1
1
+ 4sh x)dx = 2
dx 3
dx + 4 sh xdx =
2
2
sin x
cos x
sin 2 x
= 2tg x + 3ctg x + 4ch x + c .
2 3x + 3 2 x
3 x
2 x
(3 / 5) x
(2 / 5) x
)
3
(
)
2
3
2
(
dx
=
dx
+
dx
=
+
+c.
5
5
ln(3 / 5)
ln(2 / 5)
5x
2
dx
ch x + 3e x ) dx = 2
ch xdx + 3 e x dx = 2 arc tg x sh x + 3e x + c .
(
2
2
1+ x
1+ x
468.
472.
3
2
arc tg
cos
dx + dx + 2 arc sin
x
3
dx
( 3)2 x2
+c=
3
x
x
arc tg
tg x + x + 2arc sin
+c.
2
2
3
dx
9 4x2
dx
4( 94 x 2 )
1
2
dx
9
4
x2
1
2
1
2
= arc sin x + c .
3
( 32 ) 2 x 2 2
dx
(cos 2 x + sin 2 x)dx

cos 2 x
sin 2 x
dx
=
=
dx
+
dx =
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
dx
dx
=
+
= ctg x + tg x + c .
2
sin x
cos 2 x
ZADACI ZA VJEBU
474.
x( 2 x)
dx .
475.
( x + 1) 3
dx .
3x 8
480.
x ( x 3 x ) dx .
x x x dx .
486.
489.
478. ( x 3 3 x 5 +
(1 + x) 2
dx
x3 + x
dx
b2 a 2 x2
( x + 3 x )2
481.
484.
487.
2 8 dx .
490.
cos
x+
(3x 1) 2
dx .
x4
2
3
1
479. (
3 +
)dx .
x 2 x 2 x5
3
x 5 x
482.
dx .
5 11
x
1 2
485. ( x 3
) dx .
x3
476.
477.
483.
x5
dx .
x5
1
x
13
x )dx .
3
dx .
) 2 dx .
x x
cos 2 x
dx .
2
x sin 2 x
488.
491.
2x + 5x
dx .
10 x
sin 2 x
dx .
sin x cos 3 x
132
492.
dx
.
2
ch x sh 2 x
493.
(tg x ctg x) dx .
2
RJEENJA
1
5
9 3
1
4 3 1 4
x + x + c. 475. 3 + 4 + c. 476. + 2 3 + c.
3
4
x x
3x
4x
3x
1
1
1
1
2 5 6 7 13 4
477.
5 6
+ c. 478.
x
x +
x + c.
4
7
5
7
4
12 x
5x
6x
21x
9
1
2 5 6 6 11
479. 4 x 3 x 2
+ c. 480.
x
x + c.
5
11
4
3 x3
474. 2 x 2
481.
4 4 7 24 12 19 12 12 17
15 1
1
8 15 / 8
x +
x +
x + c. 482.
x
+ c.
+ + c. 483.
7
19
17
15
13 15 x13 x
1 2
1
1
x + 2 x + ln | x | + c. 485. x 4 2 x 2 + c. 486. ln | x | +2arctgx + c.
4
2x
2
x
x
x
1
ax
16
5
2
487.
+ c. 488.
+ c. 489. arcsin
+ c. 490. ctgx tgx + c.
ln 16
ln 5 ln 2
a
b
484.
491. 2tgx + c.
492. thx cthx + c. 493. tgx ctgx 4 x + c.
7.2 METODA SUPSTITUCIJE

Koristei razne supstitucije integral moe biti zamijenjen odgovarajuim jednostavnijim.
Metodom supstitucije se integral ne rjeava direktno kao u prethodnoj toki, nego se
integriranje olakava. Postupak supstitucije opisan je u sljedeem rezultatu:
Teorem 16. Neka je f : R R neprekidna podintegralna funkcija, te neka je eljena

supstitucija dana funkcijom x = (t ) isto neprekidna s neprekidnom derivacijom ' (t ) .
Tada vrijedi formula za supstituciju u neodreenom integralu:
f ( x ) dx =
x = (t )
=
dx = ' (t ) dt
f ( (t )) ' (t )dt
.
Kako vidimo, supstituciju x = (t ) i pripadnu derivaciju dx = ' (t )dt zapisujemo u zagradi

oblika |..|, ime u potpunosti realiziramo namjeru rjeavanja integrala metodom
supstitucije.
U sljedeim primjerima proitati te ponovno samostalno rijeiti dane integrale.
7. Integrali
133
3 + 5x = t
494.
(3 + 5 x) dx =
8
1 8
1
1
t dt = t 9 + c = (3 + 5 x) 9 + c .
5
45
45
5dx = dt =
dx = 15 dt
495.
2 3x = t
1 dt
1 9
1 8
1
dx
=
(2 3x)9 3dx = dt = 3 t 9 = 3 t dt = 24 t + c = 24(2 3x)8 + c .
496.
497.
498.
499.
sin10 xdx = 10dx = dt = 10 sin tdt = 10 cos t + c = 10 cos10 x + c .
500.
cos
501.
cos(2 5x)dx = 5dx = dt = 5 cos tdt = 5 sin t + c = 5 sin(2 5x) + c .
502.
x 4dx =
4 x 1dx =
dx
(2 x + 4) 3
x4=t
dx = dt
4x 1 = t
4dx = dt
=
2
2
t dt = t 1/ 2 dt = t 3 / 2 + c =
( x 4) 3 + c .
3
3
2x + 4 = t
2dx = dt
10 x = t
1
4
1
2
t dt =
dt
4
t3
1 1/ 3
3
3
t dt = t 4 / 3 + c = 3 ( 4 x 1) 4 + c .
4
16
16
1 3 / 4
t dt = 2t 1/ 4 + c = 2 4 2 x + 4 + c .
2
3x = t
dx
1
dt
1
1
=
=
= tg t + c = tg 3x + c .
2
2
3 x 3dx = dt 3 cos t 3
3
2 5x = t
3x+4
3x + 4 = t
dx =
3dx = dt
1 t
1
1
e dt = e t + c = e 3 x + 4 + c .
3
3
3
Napomena: svaki se rezultat integriranja moe jednostavno provjeriti, tako da dobiveni

rezultat deriviramo, budui da znamo da derivacija integrala mora biti jednaka podintegralnoj
funkciji!
503.
504.
505.
2 x +1
dx =
2x + 1 = t
2dx = dt
1 t
1 t
1
7 dt =
7 +c=
7 2 x +1 + c .
2
2 ln 7
2 ln 7
2x2 1 = t
x
1 dt 1 3
1
1
dx = 4 xdx = dt =
= t dt = t 2 + c =
+c.
2
3
3
2
4
4
8
t
(2 x 1)
8(2 x 1) 2
1
xdx = 4 dt
(2 +
2+ x =t
x
x)
dx =
dx = dt = 2
2 x
dx = 2(t 2)dt
1
(t 2) 2
t 2 4t + 4
4
dt = 2
dt = 2 (t 4 + )dt =
t
t
t
134
2
= t 8t + 8 ln t + c = (2 + x ) 2 8(2 + x ) + 8 ln(2 + x ) + c .
506.
1+ x +1 = t
1
x
((t 1) 2 1)(t 1)
t 3 3t 2 + 2t
dx = dt
dx = 2 x +1
=2
dt = 2
dt =
t
t
1+ x +1
dx = 2(t 1)dt
x = (t 1) 2 1
2
= 2 t 2 dt 6 tdt + 4 dt = t 3 3t 2 + 4t + c =
3
2
= (1 + x + 1) 3 3(1 + x + 1) 2 + 4(1 + x + 1) + c .
3
cos x = t
sin x
507.
tg xdx = cos x dx = sin xdx = dt =
508.
cos x = cos
sin x = t
cos x
cos x
dt
dt
dx =
dx =
=
=
=
2
2
2
cos xdx = dt
(1 t )(1 + t )
x
1 sin x
1 t
dx
1
1 dt
1 dt
1
+
= ln | 1 t | + ln | 1 + t | + c =
2
2 1 t 2 1+ t
2
509.
dt
= ln | t | + c = ln | cos x | + c .
t
1 1 + sin x
1 1+ t
+c.
+ c = ln
ln
2 1 sin x
2 1 t
ln x = t
ln 2 x
1
1
dx = 1
= t 2 dt = t 3 + c = ln 3 x + c .
dx = dt
x
3
3
x
510. sin 4 x cos xdx =
sin x = t
1
1
= t 4 dt = t 5 + c = sin 5 x + c .
cos xdx = dt
5
5
Napomena: zadatke ne treba raditi jedan za drugim mehaniki, jer nije jedini cilj rjeavanja
zadatka dobiti tono rjeenje; treba se malo istraivaki poigrati, kao na primjer: razmisliti
kako odreeni tip podintegralne funkcije implicira odreeni tip rjeenja, ili usporediti teinu
integriranja meu raznim tipovima podintegralnih funkcija, ili pokuati zapamtiti neke lake
rezultate, kao npr. integrale funkcija y = sin 3 x , y = e 5 x i slino. Time razvijamo mnoge
druge osobine, a samo integriranje postaje sporedna aktivnost.
511.
x+2=t
2
4
x x + 2dx = dx = dt = (t 2) t dt = t 3 / 2 dt 2 t 1/ 2 dt = t 5 / 2 t 3 / 2 + c =
5
3
x=t2
2
4
( x + 2) 5
( x + 2) 3 + c .
5
3
7. Integrali
512.
513.
514.
515.
516.
135
x
x =t
dx =
2 x
1
dx
x
518.
= 2dt
+c.
x2 + 5 = t
1 11
1
1
x( x 2 + 5)11dx = 2 xdx = dt =
t dt = t 12 + c = ( x 2 + 5)12 + c .
2
24
24
xdx = 12 dt
2 x3 + 4 = t
1
1
1
x 2 sin(2 x 3 + 4)dx = 6 x 2 dx = dt =
sin tdt = cos t + c = cos(2 x 3 + 4) + c .
6
6
6
x 2 dx = 16 dt
x2 4 = t
x
1
dt
1
1
dx = 2 xdx = dt =
= tg t + c = tg ( x 2 4) + c .
2
2
2
2 cos t 2
2
cos ( x 4)
xdx = 12 dt
e2x
ex +1
dx =
517.
dx = dt = 2 e t dt = 2e t + c = 2e
ex +1 = t
(t 1)
dx = e x dx = dt =
dt = t 1/ 2 dt t 1/ 2 dt =
x
t
e +1
ex = t 1
e xe x
2 3/ 2
2
t 2t 1 / 2 + c =
(e x + 1) 3 2 (e x + 1) + c .
3
3
2 x + 2 x = t
2 2
1 dt ln t
1
=
+c =
dx = ln 2(2 x 2 x )dx = dt =
ln(2 x + 2 x ) + c .
x
x
+2
ln 2 t ln 2
ln 2
(2 x 2 x )dx = ln12 dt
x +1 = t2
tdt
dt
= dx = 2tdt = 2 2
=2 2
= 2arc tg t + c =2arc tg x + 1 + c .
(t + 1)t
t +1
( x + 2) x + 1
2
x = t 1
dx
Napomena: nije dobro vjebati samo zadatke iste teine, na primjer, samo lake zadatke;
nakon odreenog vremena, veoma je dobro prijei i na tei tip zadataka, pa onda se vratiti na
laku, i tako dalje. Ukoliko se vjeba samo laka grupa zadataka, tada dolazite u opasnost
takozvanog rutinskog rjeavanja, to se moe pokazati negativnim na pismenom dijelu ispita,
ako se pojavi za vas takozvani nepoznati integral. Tada e vas rutina vjerojatno zablokirati!
136
ZADACI ZA VJEBU
519.
522.
525.
4 x 5dx .
520.
2x
dx .
2
( x + 7) 4
523.
526.
xe
sin
10
x cos xdx .
528.
531.
x ln x .
dx
534.
537.
540.
( x 2 + 1) x 2dx .
e2x
dx .
e x 1
x
dx .
1+ x4
2
x)
x 3 + 4dx .
(x 1)
524.
sin 3x cos
527.
(2 + 3 cos x)
530.
x 2 sin
533.
dx
( x 1)18 dx .
536.
x2
539.
dx .
x
x2 / 2
dx .
dx .
dx
535.
x (1 + x )
2
dx
521.
x +x
( x 1) 2
3x 2 + 1
532.
538.
ln x
x(4 + ln
529.
3x
1 x6
dx .
.
3
3 xdx .
sin x
dx .
x3
dx .
3
.
e x +1
x
dx .
3
x +1
ctg x
dx .
ln sin x
dx .
RJEENJA
(4 x 5) 3 / 2
2
1
+ c. 520.
( x 3 + 4) 3 + c. 521.
+ c.
6
3
3( x 1) 3
3
1
1
523. 3 ( x 3 + x) 2 + c. 524. cos 4 3x + c. 525. sin11 x + c.
2
12
11
2
8
1
10
( x 2) 7 +
+ c. 528.
( x 2) 5 +
527.
( x 2) 3
7
5
6 + 9 cos x
3
3
2
x
529. e x / 2 + c. 530. cos + c. 531. ln ln x + c. 532. 4 ln(1 + 4
3
519.
533. ln
ex +1 1
x
e +1 +1
522.
526.
1
+ c.
3( x + 7) 3
2
2
( x 1) 3 + c.
3
+ c.
x ) + c.
+ c. 534. ln(e x 1) + e x + c.
( x 1) 21 ( x 1) 20 ( x 1)19
3
1
+
+
+ c. 536. ( x + 1) 2 / 3 (2 x 3) + c. 537. arctgx 2 + c.
535.
10
2
21
10
19
1
538. arcsin x3 + c. 539. ln ln sin x + c. 540. ln 4 + ln 2 x + c.
3
7. Integrali
137
7.3 PARCIJALNA INTEGRACIJA

Kao i kod supstitucije, parcijalnom integracijom dani integral mijenjamo s odgovarajuim
jednostavnijim integralom. esto se postavlja pitanje: kada primijeniti parcijalnu integraciju,
a ne supstituciju? Ukoliko se u podintegralnoj funkciji nalazi produkt od dvije takozvane
raznorodne funkcije (npr. jedna algebarska a druga transcedentna), ili se nalazi jedna ili dvije
transcedentne funkcije, tako da niti jedna supstitucija ne daje rezultat, tada obavezno
primjenjujemo parcijalnu integraciju. Na primjer,
f ( x) = x cos x ili f ( x) = arc tg x ili
f ( x) = e 2 x cos 3 x . Sama ideja parcijalne integracije sastoji se u tome da se produkt dviju
funkcija zamijeni s produktom od derivacije prve i integralom druge, ili obratno. To se
tehniki izvodi po sljedeem pravilu:
Teorem 17. Neka su dane dvije dovoljno glatke funkcije y = f (x ) i y = g (x) . Tada
vrijedi formula parcijalne integracije:
f ( x) g ' ( x)dx = f ( x) g ( x) g ( x) f ' ( x)dx

ili, u radnom obliku,
u = f ( x)
du = f ' ( x)dx
udv = uv vdu, gdje je
dv = g ' ( x)dx .
v = g ( x)
Dokaz. Znamo da derivacija produkta funkcija zadovoljava pravilo: ( f g )' = f 'g + f g ' .
Direktnim integriranjem ove jednakosti, uz koritenje da je
( f g )' dx = f g
to je
definicija integrala, neposredno slijedi traena formula parcijalne integracije.

To znai da onu funkciju koju je bolje poslati u derivaciju oznaavamo sa u dok onu
funkciju koju je bolje poslati u integral oznaavamo sa dv. Na primjer, u
produktu y = x cos x bolje je poslati y = x u derivaciju, a y = cos x u integral, jer produkt
derivacije prve i integrala druge funkcije je y = 1 sin x , to je mnogo jednostavnije za
integrirati od produkta y = x cos x ,odnosno:
u=x
541.
x cos xdx =
du = dx
dv = cos xdx
v = cos xdx = sin x
= uv vdu = x sin x sin xdx = x sin x + cos x + c .

138
Naravno, mogli smo izabrati onu drugu, nepovoljniju, kombinaciju, odnosno poslati y = x u
integral, a y = cos x u derivaciju. Meutim, tada je produkt integrala prve i derivacije druge
funkcije jednak funkciji y = 12 x 2 sin x , to je tee integrirati od zadane funkcije y = x cos x .

Proitati sve rijeene primjere iz parcijalne integracije, pa potom sve zadatke samostalno
rijeiti, bez gledanja u postupak.
u = 2x 1
542.
du = 2dx
(2 x 1)e 4 x dx =
1
2 4x
= uv vdu = (2 x 1) e 4 x
e dx =
4
4
dv = e 4 x dx
4x
v = e dx = e
1
4
4x
2x 1 4x 1 4x
e e +c.
4
8
=
u = ln 2 x
543.
x 3 ln 2 xdx =
du =
1
dx
2x
3
= uv vdu =(ln 2 x) 14 x 4
dv = x dx
1 x4
1 3
dx = 14 x 4 ln 2 x
x dx =
8 x
8
v = 14 x 4
x 4 ln 2 x 1 4
=
x +c.
4
16
u = arc sinx
544.
arc sinxdx =
du =
dx
1 x 2
dv = dx
= uv vdu =(arc sinx) x
v=x
= x arc sin x +
1
2
dt
t
= x arc sin x +
x
1 x2
1 x2 = t
dx = 2 xdx = dt =
xdx = 12 dt
1 1/ 2
t dt = x arc sin x + (1 x 2 )1/ 2 + c .
2
Napomena: znamo da u parcijalnoj integraciji postoje najvie dvije mogunosti za odluku

koju od dvije podintegralne funkcije poslati u derivaciju a koju u integral; da bismo razvili
osjeaj koji je bolji, a koji loiji izbor za u i v , bilo bi dobro za svaki od ovih integrala, gdje
je ponuena bolja mogunost, uraditi i onu loiju. Naravno, ako je samo jedna podintegralna
funkcija, tada imao samo jednu mogunost!
545.
u = arc tgx
1 + x2 = t
du = 1+1x 2 dx
x
dx = 2 xdx = dt =
arc tgxdx =
= uv vdu = x arc tgx
dv = dx
1 + x2
xdx = 12 dt
v=x
1 dt
1
1
= x arc tg x ln t + c = x arc tg x ln(1 + x 2 ) + c .
2 t
2
2
u=x
du = dx
x
cos x
dx =
dx =
= uv vdu = x ctg x + ctg xdx = x ctg x +
2
1
dv = sin 2 x dx
sin x
sin x
v = ctg x
= x arc tg x
546.
7. Integrali
547.
139
sin x = t
dt
= x ctg x + = x ctg x + ln t + c = x ctg x + ln sin x + c .
cos xdx = dt
t
u = e3 x
du = 3e 3 x dx
1
3 3x
e 3 x cos 2 xdx =
e sin 2 xdx =
= uv vdu = e 3 x sin 2 x
2
2
dv = cos 2 xdx
v = 12 sin 2 x
u = e3 x
du = 3e 3 x dx
1
3
1
3 1
3 3x
=
= e 3 x sin 2 x [uv vdu ] = e 3 x sin 2 x [ e 3 x cos 2 x +
e cos 2 xdx] =
2
2
2 2
2
dv = sin 2 xdx 2
v = 12 cos 2 x
9 3x
1 3x
3
e sin 2 x + e 3 x cos 2 x
e cos 2 xdx .
2
4
4
To znai da smo dvostrukom primjenom parcijalne integracije istog tipa za poetni integral
dobili jednakost:
1
3
9 3x
e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x
e cos 2 xdx ,
2
4
4
iz ega, rjeavanjem po traenom integralu (nepoznati integral na lijevu stranu a sve ostalo na
2
3
desnu stranu), slijedi: e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x .
13
13
548.
u=x
u = x2
du = dx
du = 2 xdx
x 2 e x dx =
= uv vdu = x 2 e x 2 xe x dx =
=
x
dv = e x dx
dv = e dx
v = ex
v = ex
= x 2 e x 2[uv vdu ] = x 2 e x 2[ xe x e x dx] = x 2 e x 2 xe x + 2e x + c .
ZADACI ZA VJEBU
549.
xe
dx .
arc cosxdx .
555. x sin 2 xdx .
558. x arc tgxdx .
552.
550.
x sin xdx .
e
556. e
553.
sin xdx .
sin xdx .
cos x dx .
554. x ln xdx .
557. cos(ln x)dx .
551.
RJEENJA
549. e x ( x + 1) + c.
550. x cos x + sin x + c.
551. x tgx + ln cos x + c.
140
x
e
(sin x cos x) + c.
2
x
1 2x2
e x
4
1
554. x x (ln x ) + c. 555. sin 2 x +
cos 2 x + c. 556.
(sin x + cos x) + c.
3
3
2
4
2
x
1
1
557. (cos ln x + sin ln x) + c. 558. ( x 2 + 1)arctgx x + c.
2
2
2
552. x arccos x 1 x 2 + c.
553.
7.4 INTEGRALI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA

Ako elimo uspjeno rjeavati integrale u kojima se pojavljuje produkt vie razliitih
trigonometrijskih funkcija, potrebno je unaprijed znati razne supstitucije, koje su bazirane na
odgovarajuim adicionim formulama. Stoga emo prije svakog podtipa u integriranju
trigonometrijskih funkcija navesti sve adicione formule koje se koriste.
Prvo rjeavamo integral tipa
sin
x cos 2 n +1 xdx ili
cos
x sin 2 n +1 xdx , odnosno, kada je
barem jedna od trigonometrijskih funkcija sin x ili cos x napadnuta neparnom potencijom
oblika 2n+1 dok druga potencija moe biti bilo to. Tada primjenjujemo sljedei trik:
sin
x cos 2 n +1 xdx = sin m x cos 2 n x cos xdx = sin m x(cos 2 x) n cos xdx =
= sin m x(1 sin 2 x) n cos xdx =
sin x = t
= t m (1 t 2 ) n dt .
cos xdx = dt
To znai da ovakav integral jednostavnom supstitucijom prevodimo u integral po

odgovarajuem polinomu, to se pak direktno rjeava. Pritom smo koristili adicionu formulu:
sin 2 x + cos2 x = 1 cos2 x = 1 sin 2 x sin 2 x = 1 cos2 x.
Na prethodno opisan nain rijeit emo slijedee primjere:

559.
sin
=
x cos5 xdx = sin 2 x cos 4 x cos xdx = sin 2 x(1 sin 2 x) 2 cos xdx =
sin x = t
1
2
1
= t 2 (1 t 2 ) 2 dt = (t 2 2t 4 + t 6 )dt = t 3 t 5 + t 7 + c =
cos xdx = dt
3
5
7
sin 3 x 2sin 5 x sin 7 x
=
+
+c.
3
5
7
560.
cos x = t
sin 3 x
sin 2 x sin x
(1 cos 2 x) sin x
dx
dx
=
=
cos2 x cos2 x
cos2 x dx = sin xdx = dt =
=
1 t2
1
dt = t 2 dt + dt = t 1 + t + c =
+ cos x + c .
2
cos x
t
7. Integrali
561.
141
3
cos x
sin x
=
dx =
(1 t 2 )
t
cos x cos x
sin x
dx =
(1 sin x) cos x
sin x
dx =
sin x = t
=
cos xdx = dt
2
2
dt = t 1/ 2 dt t 3 / 2 dt =2t 1/ 2 t 5 / 2 + c = 2 sin x
sin 5 x + c .
5
5
Ako rjeavamo integral oblika sin 2 m x cos 2 n xdx , gdje su obje funkcije sin x i cos x
napadnute s parnim potencijama 2m, odnosno 2n, tada imamo neto kompliciraniju
situaciju od prethodnog sluaja. Jedino to moemo je koristiti adicione formule za sniavanje
parne potencije nad sin x i cos x :
sin 2 x =
1
(1 cos 2 x) ,
2
cos 2 x =
1
(1 + cos 2 x).
2
To znai da na bilo kojem mjestu u integralu moemo iskoristiti ove dvije formule, kao u
sljedeim rijeenim primjerima:
562. sin 2 x cos 2 xdx =

=
2 (1 cos 2 x) 2 (1 + cos 2 x)dx = 4 (1 cos
2 x)dx =
1 1
1
1
1
x sin 4 x
sin 2 2 xdx =
(1 cos 4 x)dx =
dx cos 4 xdx =
+c.
4
4 2
8
8
8
32
563. sin 2 x cos 4 xdx =
2 (1 cos 2 x)[
1
2
(1 + cos 2 x)]2 dx =
1
1
(1 cos 2 x)(1 + 2 cos 2 x + cos 2 2 x)dx = [1 + cos 2 x cos 2 2 x cos 3 2 x]dx =
8
8
x sin 2 x
1
1
1
1
dx +
cos 2 xdx
cos 2 2 xdx
cos 3 2 xdx = +
=
8
8
8
8
8
16
sin 2 x = t
1
1
(1 cos 4 x)dx
(1 sin 2 2 x) cos 2 xdx =
=
2 cos 2 xdx = dt
16
8
1
x sin 2 x x 1
x sin 2 x sin 4 x t
t3
cos 4 xdx
(1 t 2 )dt = +
+
+
+
+
=
8
16
16 16
16
16
16
64
16 48
x sin 2 x sin 4 x sin 2 x sin 3 2 x

x sin 3 2 x sin 4 x
+
+
+
+c= +
+
+c.
16
16
64
16
48
16
48
64
Na kraju rjeavamo tip integrala
sin x cos xdx
ili
sin x sin xdx
ili
cosx cos xdx ,
gdje su potencije jednostavne, ali su frekvencije i razliite od 1. U ovom sluaju nam

jedino mogu pomoi adicione formule za produkt trigonometrijskih funkcija sa proizvoljnim
frekvencijama i :
sin x cos x = 12 [sin( + ) x + sin( ) x ]
sin x sin x = 12 [cos( ) x cos( + ) x]

cosx cos x = 12 [cos( + ) x + cos( ) x].
142
Sada direktnim uvrtavanjem prethodnih formula moemo rijeiti pripadne integrale za bilo
koje i , odnosno dobivamo formule:
1 cos( + ) x cos( ) x
+
] + c,
+

sinx cosxdx = 2 [
1 sin( ) x sin( + ) x
] + c,
sin x sin xdx = 2 [
1 sin( ) x sin( + ) x
+
] + c.
cos x cos xdx = 2 [
Primijenimo sada ove formule na dva sljedea primjera:

1 sin(3 1) x sin(3 + 1) x
sin 2 x sin 4 x
]+ c =
+
+
+c.
3 1
3 +1
4
8
564.
cos 3x cos xdx = 2 [
565.
sin 3x cos 7 xdx = 2 [
cos10 x cos 4 x
1 cos(3 + 7) x cos(3 7) x
]+ c =
+
+
+c.
3+ 7
37
20
8
Naravno, mnogi se integrali s trigonometrijskim funkcijama mogu rijeiti uobiajenim

supstitucijama kao u toki 9.2. Navodimo nekoliko jednostavnih primjera.
2 + cos x = t
sin x
dt
dx =
=
= ln t + c = ln(2 + cos x) + c .
=
sin
xdx
dt
2 + cos x
t
566.
567.
4 + sin
568.
cos x
dx =
sin x = t
1
1
sin x
dt
t
=
= arc tg + c = arc tg
+c.
2
cos xdx = dt
2
2
2
2
4+t
2 3 sin x = t
1
1
cos x(2 3 sin x) dx = 3 cos xdx = dt = t 5 dt = t 6 + c =
3
18
cos xdx = 13 dt
1
(2 3 sin x) 6 + c .
18
ZADACI ZA VJEBU
569.
sin
x cos 3 xdx .
570.
cos
572.
sin
xdx .
573.
sin
x sin 3 xdx .
x cos 2 xdx .
571.
574.
sin 3 x
dx .
cos 4 x
cos 2 x
dx .
sin 4 x
7. Integrali
575.
578.
581.
143
dx
cos x sin x .
cos 7 x cos 3xdx .
cos xdx .
4
576.
sin 5x cos xdx .
577.
sin x cos 5xdx .
579.
sin 15x sin 10 xdx .

sin xdx .
580.
sin x sin 2 x sin 3xdx
582.
RJEENJA
569.
572.
575.
578.
581.
1
1
1 3
1
1
1
sin x sin 5 x + c. 570. cos 7 x cos 5 x + c. 571.
+ c.
3
3
5
7
5
3 cos x cos x
3
1
1
x
1
1
1
x sin 2 x + sin 4 x + c. 573.
sin 4 x sin 3 2 x + c. 574. ctg 3 x + c.
8
4
32
16 64
48
3
1
cos 6 x cos 4 x
cos 6 x cos 4 x
ln(tg ( x )) + c. 576.
+ c. 577.
+
+ c.
2
4
12
8
12
8
sin 10 x sin 4 x
sin 25 x sin 5 x
cos 6 x cos 4 x cos 2 x
+
+ c. 579.
+
+ c. 580.
+ c.
20
8
50
10
24
16
8
sin 3 x
1
2 cos 3 x
sin x
+ c. 582. cos 5 x +
cos x + c.
3
5
3
7.5 INTEGRALI RACIONALNIH FUNKCIJA

Znatan broj racionalnih funkcija moe se integrirati primjenom klasinih supstitucija, kao na
poetku poglavlja. Na primjer:
583.
584.
585.
2 x4 = t
1 dt
1
1
x3
dx
=
=
= ln | t | + c = ln | 2 x 4 | + c .
4
3
4 t
4
4
2 x
4 x dx = dt
x 3 + 4 = t 1 dt
1 1
1
1
x2
dx
=
=
=
+c=
+c.
3
9
9
8
3
2
24 t
24 ( x + 4)8
( x + 4)
3 x dx = dt 3 t
x3 = t
1 dt
1
1
x2
dx
=
=
= arc tg (t ) + c = arc tg ( x 3 ) + c .
6
2
2
3
3
1+ x
3 x dx = dt 3 1 + t
Meutim, jo je vei broj primjera gdje treba primijeniti neke nove trikove uz ve postojee
supstitucije, kao to su: pretvaranje kvadratnog trinoma u binom, rastavljanje razlomka na
proste parcijalne razlomke, dijeljenje brojnika s nazivnikom i slino.
Kao prvo, ako je u nazivniku takozvani kvadratni trinom ax 2 + bx + c , odnosno kvadratna
funkcija sa srednjim lanom bx , koju ne moemo rastaviti na dva dijela prvog stupnja,
tada treba trinom svesti na takozvani kvadratni binom, kao u sljedeem primjeru:
144
586.
dx
= x 2 x + 1 = ( x 12 ) 2 +
2
x x +1
587.
dt
+
3
4
2
3
arc tg
dx
( x 12 ) 2 +
t +c=
3
4
arc tg
x 12 = t
=
dx = dt
2
3
( x 12 ) + c .
dx
= 2 x 2 + 4 x + 6 = 2( x 2 + 2 x + 3) = 2[( x + 1) 2 + 2] = 2( x + 1) 2 + 4 =
+ 4x + 6
x +1 = t 1
1
dx
dt
t
x +1
1
1
=
=
=
=
+c=
+c.
arc tg
arc tg
2
2
2 ( x + 1) + 2 dx = dt 2 t + 2 2 2
2
2 2
2
2x
588.
3
4
dx
2x x2
= 2 x x 2 = 1 (1 x) 2 =
dx
1 (1 x) 2
dt
1 t2
1 x = t
=
dx = dt
= arc cos t + c = arc cos (1 x) + c .
Ako ipak moemo kvadratni trinom ax 2 + bx + c rastaviti na dva dijela prvog stupnja
odnosno na proste faktore, tada radimo rastav razlomka na takozvane parcijalne
razlomke, kao u sljedeim primjerima (takozvano abecediranje razlomaka):
589.
dx
dx
1 x = (1 x)(1 + x) =
2
1
(1 x )(1+ x )
= 1Ax + 1+Bx =
=
590.
1
(1 x )(1+ x )
= 1Ax + 1+Bx = A
( A B ) x + ( A+ B )
(1 x )(1+ x )
dx
dx
1 x + B 1 + x =
A B = 0
A = B = 1/ 2 =
A + B =1
1 dx
1 dx
1
1
1
1+ x
+
= ln | 1 x | + ln | 1 + x | +c = ln |
| +c .
2
2
1 x
2 1 x 2 1+ x
2
x
x
x
3
2
dx
dx
dx = 2
=
=
=3
2
=
x+3
x+2
x + 5 x + 6 ( x + 3)( x + 2) x + 3 x + 2
+ 5x + 6
= 3 ln | x + 3 | 2 ln | x + 2 | +c .
Ako se u nazivniku pojavi prosti faktor stupnja jedan, ali s potencijom nad njim veom od
jedan (npr. x 3 ), tada moramo u rastavu na parcijalne razlomke uzeti onoliko novih
razlomaka, kolika je ta potencija. Na primjer:
591.
x2 + 1
x2 +1
dx
dx =
=
x 4 x3
x 3 ( x 1)
x 2 +1
x 3 ( x 1)
A
x
B
x2
C
x3
D
x 1
=A
dx
dx
dx
+ B 2 +C 3 +
x
x
x
7. Integrali
+D
145
dx
x 1 =
x 2 +1
x 3 ( x 1)
= 2
592.
A
x
B
x2
C
x3
D
x 1
( A+ D ) x 3 + ( A+ B ) x 2 + ( B + C ) x C
x 3 ( x 1)
A+ D =0
A = 2
B = 1
A + B =1
=
C = 1
B+C =0
D=2
C =1
dx
dx
dx
dx
1
1
2 3 +2
= 2 ln | x | + + 2 + 2 ln | x 1 | + c .
x
x 1
x 2x
x
x
x 2 + 3x + 3
x 2 + 3x + 3 3
1
1
dx
=
=
+
=
2
2
4 x 4( x + 2) 2( x + 2) 2
x( x + 2)
x( x + 2)
3 dx 1 dx
1
3
1
dx
1 1
+
= ln | x | + ln | x + 2 | +
+c.
2
4 x 4 x + 2 2 ( x + 2)
4
4
2 x+2
Ako je u nazivniku pak prosti faktor stupnja dva, a nad njim potencija vea od jedan (npr.
( x 2 + 1) 3 , tada u rastavu na parcijalne razlomke isto tako uzimamo onoliko novih razlomaka,
kolika je ta potencija. Na primjer:
593.
x3 x
dx =
( x 2 + 1) 2
x3 x
( x 2 +1) 2
x3 x
( x 2 +1) 2
Ax + B
x 2 +1
Ax + B
x 2 +1
+D
+ (Cx
=
x 2 +1) 2
+D
+ (Cx
=
x 2 +1) 2
dx
x(1 + x
2 2
Ax + B
Cx + D
dx +
dx =
2
x +1
( x 2 + 1) 2
Ax 3 + Bx 2 + ( A+ C ) x + ( B + D )
( x 2 +1) 2
594.
A =1
A =1
B=0
B=0
=
A + C = 1
C = 2
B+D=0
D=0
x
1
x
1
dx 2
dx = ln( x 2 + 1) + 2
+c.
2
2
2
( x + 1)
x +1
+1
1
1
x
x
=
=
2 2
2
x 1+ x
(1 + x 2 ) 2
x(1 + x )
1
dx
x
1
x
dx
dx = ln | x | ln(1 + x 2 ) +
+c.
2
2 2
2
x
1+ x
(1 + x )
2(1 + x 2 )
Ukoliko je stupanj brojnika vei ili jednak od stupnja nazivnika, tada je prije primjene
prethodnih trikova potrebno podijeliti brojnik s nazivnikom te dobiti razlomke u kojima je
stupanj nazivnika vei od stupnja brojnika. Naravno, detaljni postupak za pripadno dijeljenje
se radi na predavanjima i vjebama, a ovdje emo koristiti samo krajnji razultat dijeljenja, jer
nam to nije cilj, ve sredstvo za rjeavanje integrala ovakvog tipa. Na primjer:
595.
x5 + 1
x5 + 1
x +1
x +1
dx
=
= x3 x + 2
= ( x 3 x)dx + 2
dx =
2
2
x +1
x +1
x +1
x +1
146
= x 3 dx xdx +
596.
x
dx
x4 x2 1
dx
+
=
+ ln( x 2 + 1) + arc tg x + c .
2 2
x2 + 1
x2 + 1 4
x3
x3
x2 + 4x 4
x2 + 4x 4
dx
=
=
1
+
=
dx
+
dx =
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)
x2 + 4x + 4
1 1
2
2 1
1 dx
dx
2 dx
=
+
= x
+2
=
2
3 x 1 x 2 3 x + 2
3 x 1
x2 3 x+2
( x 1)( x 4)
2
1
= x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | ln | x + 2 | + c .
3
3
597.
2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10
2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10
4x2 7 x + 6
dx
2
x
1
=
=
+
+
=
x3 x 2 4 x + 4
x3 x 2 4x + 4
x3 x 2 4x + 4
= (2 x + 1)dx +
=
2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10
dx = dijeljenje brojnika i nazivnika=
x3 x 2 4x + 4
1
2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10
2
3
+
+
= uvrstiti u prethodni integral=
=
3
2
x 1 x 2 x + 2
x x 4x + 4
= 2 xdx + dx
dx
dx
dx
x 1 + 2 x 2 + 3 x + 2 =
= x 2 + x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | +3 ln | x + 2 | +c.
ZADACI ZA VJEBU
598.
600.
2x + 3
dx .
+ 3 x 10
599.
3x 2 2 x 4
dx .
( x 1)( x 2 4)
601.
603.
605.
607.
609.
602.
604.
606.
608.
x4 +1
dx .
x3 x
x2 + 2x
dx .
( x + 1) 4
x 2 3x
dx .
( x + 1)( x 1) 2
xdx
.
x3 1
( x + 1)(2 x + 1)dx .
x3 x + 2
dx .
x2 1
x+2
dx .
( x + 3) 2
dx
.
3
x + x4
dx
.
1
dx
.
+ x2 + x +1
7. Integrali
147
RJEENJA
598. ln( x 2 + 3x 10) + c.
x +1
+ c. 600. ln(( x 1)( x 2 4)) + c.

2x + 1
x2
x 1
x2
x2 1
1
601.
+ ln
+ c. 602.
+ ln
+ c. 603.
+ ln( x + 3) + c.
2
x +1
2
x
x+3
1
1
x
1
1
1
604.
+ c. 605. 2 + ln
+ c. 606.
+ ln( x + 1) + c.
3
x 1
x 2x
x +1
x +1
3( x + 1)
599. ln
607.
1 x 1 1
ln
arctgx + c.
4 x +1 2
609.
1 ( x + 1) 2 1
ln 2
+ arctgx + c.
4
x +1 2
608.
1
3
2x + 1
x 1
ln
+
arctg
+ c.
3
3
x2 + x + 1 3
Pojam neodreenog integrala vezan je za dvojicu velikih matematiara: Leibnitza (Lajbnic) i

Newtona (Njutn). Stoga smatramo zanimljivim iznijeti neke osnovne povijesne podatke i
injenice o dotinoj dvojici. Pri tome emo o Newtonu govoriti na kraju sljedeeg poglavlja,
kad budemo govorili o odreenim integralima i povrinama ravninskih likova, to je Newton
prvi inicirao.
Gottfried Wilhelm von Leibnitz

Roen: 1. lipnja 1646. u Leipzigu, Saxonija (Njemaka)
Umro: 14. studenog 1716. u Hannoveru, Hanover (Njemaka)
Leibnitza je povijest oznaila kao jednog od najveih univerzalnih genija. Zato?

Kao prvo bio je uspjean diplomata i dravnik, to mu je omoguilo da putuje Europom, te
razmjenjuje ideje, ita dostignua drugih i ui od njih, te da prezentira ono to je sam stvorio.
Na primjer:
148
-
1672. godine, za diplomatskog posjeta Parizu, poeo je uiti modernu matematiku od

Huygensa (Hajgens);
potom odlazi na tri mjeseca u London, kao izaslanik izbornog kneza, gdje se, osim
obaveza u Kraljevskom drutvu, sastaje i s engleskim matematiarima, gdje im
tumai neke svoje matematike metode;
godine 1676. naputa Pariz i putuje je za Hanover da bi uao u slubu vojvode od
Brunswick-Luneburga, u ulozi povjesniara;
tada je, kao povjesniar, u razmaku od 1687.-1690., proputovao cijelu Njemaku,
Austriju i Italiju.
Bio je pravnik, povjesniar, logiar, metafiziar, filozof, knjievnik, a pored svega toga, bio
je i matematiar. ime god da se bavio, bio je izuzetno plodan i moderan u smislu svog
vremena. Pamti se da je u ono vrijeme genijalnost njegovih pravnih postulata malo tko
mogao i htio razumjeti. Primio je diplomu doktorskog stupnja iz prava u svojoj dvadesetoj
godini, 5. studenog 1666. Sam je bio svjestan svoje univerzalnosti, a zapamena je njegova
izreka:
Imam tako mnogo ideja da one s vremenom mogu biti korisne ako drugi, mnogo
prodorniji od mene, jednog dana dublje uu u njih i pridrue ljepotu svojih misli
mojem djelu G.W. Leibnitz.
Matematikom se intenzivnije bavi od 1672. godine, pod utjecajem Huygensa. Godine 1675.
pie rad u kojem otkriva osnovni teorem diferencijalnog rauna:
dg
df
d
( f g) = f
+g
.
dx
dx
dx
U tom istom radu, po prvi put je uveden pojam neodreenog integrala
f ( x)dx . Potom,
d n
( x ) = nx n 1dx . Godine 1701.
dx
objavljuje radove o aritmetici binarnog sistema, te o determinantama.
1676. godine otkriva familijarni rezultat sa prethodnim:
Na kraju recimo da je u povijesti ostao nerazjanjen delikatan odnos izmeu njega i Newtona,
s obzirom da su obojica u isto vrijeme otkrivali diferencijalni i integralni raun, ali na razliite
naine i s razliitim ciljem. Isto tako, dosta je diskutabilna neuspjena prepiska koja se vodila
meu njima.
8. Primjena integrala
149
PRIMJENA INTEGRALA (korigirano)

U ovom poglavlju:
Znanstvenik od imena, a posebno

matematiar, osjea u svome radu
isto kao i umjetnik; njegova je
radost velika i potjee od same
prirode Henri Poincare.
Odreeni integrali
Povrine ravninskih likova
Nepravi integrali
f ( x)dx
Kao to znamo, neodreeni integral
predstavlja jednu novu funkciju, takozvanu
primitivnu funkciju dane funkcije y = f (x) . Odreeni integral funkcije
y = f (x) po
intervalu [a, b] , koji oznaavamo sa
f ( x)dx , je jedan novi broj koji definiramo na sljedei

a
nain.
Kao prvo, za svaki realan broj > 0 , dani interval [a, b] moemo pokriti podintervalima
[ xk 1 , xk ] , ija je duljina manja od danog broja > 0 , odnosno max( xk xk 1 ) . Pritom je
1 k n
broj takvih podintervala sve vei, to je manji, i oznaavamo ga n = n( ) . Prema ovome,

za dani imamo da je:
a = x0 < x1 < x2 < ....... < xn 1 < xn = b , n = n( ) .
Isto tako, unutar svakog podintervala [ xk 1 , xk ] moemo izabrati bilo koju toku,
k [ xk 1 , xk ] , odnosno, imamo da je:
a = x0 1 x1 2 x2 < ....... < xn 1 n xn = b , n = n( ) .
Tada integral funkcije y = f (x) po intervalu [a, b] definiramo:
n( )
f ( x)dx = lim f (
a
k )( xk
xk 1 ).
k =1
Da bismo shvatili broj na desnoj strani u ovoj definiciji, potrebno je grafiki prikazati
podintegralnu funkciju zajedno sa prethodno opisanom subdivizijom intervala [a, b] :
150
a = x0
1 x1
2 x2 . xn1
xn = b
Nije teko primijetiti da broj f ( k )( xk xk 1 ) predstavlja povrinu pravokutnika sa

stranicama [ xk 1 , xk ] Ox i [0, f ( k )] O y . Prema slici to znai da za veliki broj
n
podintervala vrijedi da je broj
f (
)( x k x k 1 ) priblino jednak povrini lika ispod grafa
k =1
funkcije y = f (x) . Zbog toga kaemo da je
f ( x)dx
povrina krivuljnog trapeza koji je
ogranien odozdo sa osi O x , odozgo grafom funkcije y = f (x) (uz pretpostavku da je

f ( x) 0, x [a, b] ), te pravcima x = a s lijeve i x = b s desne strane.
Ovakvu konstrukciju je prvi koristio Isaac Newton.
8.1 ODREENI INTEGRALI

b
U praksi bi bilo teko rjeavati odreene integrale
f ( x)dx
preko definicije, odnosno
raunajui limes suma oblika
f (
)( xk xk 1 ) . Veliki povijesni rezultat, pomou kojeg su
k =1
neodreeni i odreeni integrali dovedeni u vanu efektivnu vezu, je Newton-Leibnizova

formula:
Teorem 18. Neka je funkcija y = f ( x) neprekidna na intervalu [a, b] , te neka je
y = F ( x) antiderivacija funkcije y = f ( x) , odnosno F ( x) =
f ( x)dx .
integral po intervalu [a, b] efektivno raunamo po formuli:
f ( x ) dx = F ( x )
a
b
a
= F (b ) F ( a )
.
Tada odreeni
151
Prema ovome, odreeni integral raunamo tako da prvo naemo odgovarajui neodreeni
integral, a potom dobiveni rezultat propustimo kroz granice integracije.
Iz ovog fundamentalnog rezultata slijede jednostavna svojstva odreenih integrala:
Teorem 19. Neka su funkcije y = f ( x) i y = g ( x) neprekidne na intervalu [a, b] . Tada

vrijedi:
i)
b
f ( x ) dx =
f ( x ) dx ;
ii)
b
c f ( x ) dx = c f ( x ) dx
iii)
b
( f ( x) + g ( x))dx =
f ( x)dx + g ( x) dx .
a
Sada prelazimo na rjeavanje odreenih integrala koristei Newton-Leibnizovu formulu iz

gore navedenog Teorema 18.
1
x3 3
x3 3
610. ( x 3 x + 4)dx = ( x 3x + 4) dx = x 2 + 4 x = x 2 + 4 x =
3 2
3 2
0
0
1 3
0 3
7
17
= ( + 4) ( 0 + 4 0) = + 4 =
.
3 2
3 2
6
6
611.
x4
x4
1
dx
1 2 1 2
dx =
dx = 2 dx 4 3 = + 2 = + 2 =
3
3
x x
x
x
x
x
x x 1
1 2
1 2
= ( + ) ( + ) = 1 .
2 4
1 1
/6
612.
(2 cos x 5 sin x)dx = (2 cos x 5 sin x)dx = 2 sin x + 5 cos x = (2 sin x + 5 cos x )
0
= (2 sin
/4
613.
1
3
5 3
.
+ 5 cos ) (2 sin 0 + 5 cos 0) = 2 + 5
5 = 4 +
6
6
2
2
2
dx
/4
= tg x 0 = tg tg 0 = 1 0 = 1 .
2
cos x
4
/6
0
152
u = ln x
dx
du =
x = uv vdu = x ln x dx = x ln x x =
614. ln xdx = ln xdx =
dv = dx
1
e2
v=x
= (x ln x x ) 1 = (e 2 ln e 2 e 2 ) (1ln1 1) = 2e 2 e 2 + 1 = e 2 + 1 .
e2
u = arc sin x
du = dx 2
615.
arc sin xdx = arc sin xdx =
1 x
dv = dx
= x arc sin x + 1 x 2 =
v=x
1
= x arc sin x + 1 x 2 = 1 .
0 2
x+3=t
dt
t 3
x
x
= x + 3 3 ln | x + 3 | =
dt = dt 3
dx = dx = dt =
dx =
t
t
x+3
x+3
x =t 3
616.
= ( x + 3 3ln | x + 3 |) 0 = (7 3ln 7) (3 ln 3) = 4 3ln 7 + 3ln 3 .

4
/2
1
617. cos xdx =
2
0
/2
/2
1
1
(1 + cos 2 x)dx = ( x + sin 2 x)
2
4
0
e
ln x = t
1
1
1
ln 2 x
1 3
2
618.
dx = 1
= t dt = ln x = ln 3 e ln 3 1 = .
dx = dt
3
x
3
3
3
x
1
1
e
ln 2
619.
ex 1 = t
t2
dt
dt = 2 dt 2
= 2t 2arc tg t =
e x 1dx = x = ln(t 2 + 1) = 2
2
2
1
+
t
1
+
t
2tdt
dx =
1+ t2
= 2( e x 1 arc tg e x 1)
ln 2
0
x4 2x + 1 = t
1
620. (2 x 1) x 2 x + 1dx =
=
3
( 4 x 2)dx = dt 2
0
=2
1
t dt =
( x 4 2 x + 1) 3
3
1
0
1
= .
3
u = ln x
e
e
e
du = 1x dx
ln x
1
dx ln x 1
= uv vdu = ( ln x) + 2 =
= 1 2e 1 .
dx =
621.
1
2
=
dv
x
x
x 1
x
x
2 dx
1
x
1
1
1
v=x
e
153
ZADACI ZA VJEBU
1
622.
x 2 5 x dx .
623.
e4
cos xdx .
626.
/2
628.
0
e
631.
ln( x + 9 + x 2
9 + x2
e
1
629.
dx .
625.
( x
dx
ln x
xdx
4 x4
)dx .
624.
cos(ln x)
dx .
x
1
632.
x +1
0
1
627.
/2
630.
dx .
xdx
1 x2
cos 2 x
sin 2 xdx .
ln( x + 1)dx .
633.
x sh xdx .
0
RJEENJA
622.
5
4
. 623. .
3
16
627. 1.
628.
624.
3 2
ln 3.
2
8
.
3
629.
625. 1.
630.
626. 2.
2
.
ln 3
631. sin 1.
632. ln 4 1.
Sir Isaac Newton

Roen: 4. sijenja 1643. u Woolsthorpeu, Lincolnshire (Engleska)
Umro: 31 oujka 1727. u Londonu (Engleska)
633. e 1.
154
Newtona (Njutn) je povijest obiljeila kao genija koji je nadmaio ljudsku vrstu. Poznata je
njegova izreka o samom sebi:
Ne znam kako ja izgledam ljudima; ali sam sebi izgledam kao djeak koji se
igra na obali mora, i zabavlja se sam sobom, pronaavi od vremena na
vrijeme manji oblutak ili ljepu koljku, dok se veliki ocean istine itav prua
neotkriven preda mnom Newton.
Drutvena zbilja obinog i sveuilinog ivota u kojoj je odrastao Newton bila je puna
grozniave mrnje i tiranije, lai i nasilja, to je, za pravo udo, imalo koristan utjecaj na
karakter mladog Newtona. On je ak izjavio:
Ako sam vidio malo dalje od drugih, to je zbog toga to sam stajao na ramenima
orijaa Newton.
Orijai na koje je mislio su bili: Decartes (Dekart), Kepler i Galilei:
i)
od Decartesa je naslijedio analitiku geometriju;
ii)
od Keplera tri osnovna zakona o kretanju planeta;
iii)
od Galileija je preuzeo prva dva od tri zakona kretanja, koji su postali kameni
temeljci njegove vlastite dinamike.
Poznati Newtonov zakon o svemirskoj gravitaciji kae:
Bilo koje dvije materijalne estice u svemiru meusobno se privlae sa snagom

koja je direktno proporcionalna proizvodu njihove mase i obrnuto
proporcionalna kvadratu udaljenosti meu njima.
Poznata tri Newtonova zakona o kretanju:
1. Svako e tijelo nastojati da ostane u stanju mirovanja tako dugo dok
nije prisiljeno da promijeni to stanje djelovanjem sile;
2. Mjera promjene snage je proporcionalna djelovanju sile i dogaa se
u pravcu u kojem djeluje sila;
3. Akcija i reakcija jednake su i suprotne.
Kako vidimo, u drugom zakonu se spominje iznos promjene. Ispitujui iznos promjene
pokretne sile Newton je objasnio pojam brzine, koja je iznos promjene poloaja. Njegovo
rjeenje tog problema dalo mu je majstorski klju za cijeli diferencijalni raun.
Kako e se izraunati ukupna udaljenost koju u danom vremenu prijee estica koja se kree i
ija se brzina stalno mjenja? Odgovarajui na ovaj ili sline probleme, Newtonu je u ruke
doao integralni raun.
tovie, promatrajui zajedniki dvije vrste problema, Newton je nainio fundamentalno
otkrie: vidio je da su diferencijalni i integralni raun usko i reciprono vezani s onim to se
danas zove fundamentalni teorem infinitezimalnog rauna takozvana Newton-Leibnizova
formula za odreeni integral.
155
Jedno od njegovih najveih remek-djela je zasigurno Philosophiae Naturalis Principia

Mathematica (Matematiki principi prirodne filozofije).
Newton je od 1701. do 1702. godine predstavljao Sveuilite Cambridge (Kembrid) u
Parlamentu, a 1703. godine je izabran za predsjednika Kraljevskog drutva. Na taj poasni
poloaj bio je stalno ponovno biran sve do svoje smrti 1727 godine. Recimo jo da ga je 1705.
godine kraljica Ana proglasila vitezom.
8.2 POVRINE RAVNINSKIH LIKOVA

Pomou definicije odreenog integrala mogue je definirati povrine ravninskih likova koji su
mnogo sloeniji od trokuta, pravokutnika, kruga i drugih pravilnih likova u ravnini.
Najopenitiji ravninski likovi koje promatramo su takozvani krivuljni trapezi, odnosno
likovi koji su ogranieni odozgo i odozdo sa grafovima dvaju danih neprekidnih funkcija, kao
na slici:
y
y = g ( x)
y = f ( x)
Kao to vidimo, ovaj krivuljni trapez je ogranien u smjeru O x osi pravcima x = a i x = b , te

u smjeru O y grafovima danih funkcija y = f ( x) i y = g ( x) . Sada nije teko izvesti formulu
za provrinu ovog krivuljnog trapeza:
Teorem 20. Neka su y = f ( x) i y = g ( x) neprekidne funkcije na intervalu [a, b] .
Tada povrinu P krivuljnog trapeza, kao na slici gore, raunamo po formuli:
b
P = ( g ( x) f ( x)) dx
a
To znai da sami moramo iz teksta zadatka nacrtati dani lik te odrediti sljedee elemente:
x = a (lijevo po x);
i)
ii)
x = b (desno po x);
iii)
y = g ( x) (gore po y);
y = f ( x) (dole po y).
iv)
Potom pronaene elemente uvrstimo u gornju formulu te rijeimo pripadni odreeni integral.
156
634. Nai povrinu lika koji je omeen krivuljama y = 4 i y = x 2 . Slijedimo korake:

i)
nacrtati svaku od danih krivulja:
y=4
y = x2
ii)
izraunati presjene toke od y = 4 i y = x 2 :
x 2 = 4 x = 2 ;
iii)
iv)
v)
odrediti lijevo i desno po x: a = 2 i b = 2 ;

odrediti gore i dolje po y: f ( x) = x 2 i g ( x) = 4 ;
raunanje povrine:
2
1
32
P = ( g ( x) f ( x))dx = (4 x )dx = (4 x x 3 ) =
.
3
3
a
2
2
635. Nai povrinu lika koji je omeen krivuljama y = 4 x x 2 i y = x 2 4 x + 6 .

Slijedimo korake:
i)

y = 4x x2
y = x2 4x + 6
ii)
izraunati presjene toke od y = 4 x x 2 i y = x 2 4 x + 6 :

4x x2 = x2 4x + 6
iii)
iv)
v)
x 2 4 x + 3 = 0 x1 = 1, x2 = 3 ;
odrediti lijevo i desno po x: a = 1 i b = 3 ;

odrediti gore i dolje po y: f ( x) = x 2 4 x + 6 i g ( x) = 4 x x 2 ;
raunanje povrine:
b
2
8
P = ( g ( x) f ( x))dx = [(4 x x ) ( x 4 x + 6)]dx = (4 x x 3 6 x) = .
3
3
1
a
1
Ukoliko imamo vie od dvije krivulje koje ograniavaju dani lik, tada moramo raunati
nekoliko povrina od kojih se sastoji ukupna povrina danog lika, kao u sljedeem primjeru.
636. Nai povrinu lika koji je omeen krivuljama y = 9 x 2 , x 0 , y = 8 x i y =
5
x.
2
157
Slijedimo korake:
i)
y = 8x
y = 9 x2
y=
0
ii)
5
x
2
izraunati presjene toke od y = 9 x 2 , x 0 , y = 8 x i y =
5
x:
2
9 x 2 = 8 x x 2 + 8 x 9 = 0, x 0 x = 1 ,
5
5
9 x 2 = x x 2 + x 9 = 0, x 0 x = 2 .
2
2
Imamo dva podruja:
iii)
za prvo podruje je
a = 0 , b = 1 , f ( x) =
iv)
za drugo podruje je
a = 1 , b = 2 , f ( x) =
v)
5
x i g ( x) = 8 x ;
2
5
x i g ( x) = 9 x 2 ;
2
raunanje povrine:
1
P = (8 x
0
5
5
11
1
5
17
x)dx + [(9 x 2 ) x]dx = x 2 + (9 x x 3 x 2 ) =
.
2
2
4
3
4
3
0
1
1
Ponekad su krivulje koje ograniavaju dani lik zadane kao funkcije po varijabli y kao na slici:
y
d
x = g ( y)
x = f ( y)
c
x
Tada povrinu P ovakvog lika raunamo po formuli koja je analogna Teoremu 20:
d
P = ( g ( y ) f ( y ))dy .
c
158
637. Nai povrinu lika koji je omeen krivuljama x = 0 i

korake:
i)
x = 2 y y 2 . Slijedimo

x = 2 y y2
x=0
ii)
izraunati presjene toke od x = 0 i x = 2 y y 2 :

2 y y 2 = 0 y1 = 2, y 2 = 1 ;
iii)
iv)
elementi: c = 2 i d = 1 , f ( y ) = 0 i g ( y ) = 2 y y 2 ;
raunanje povrine:
d
1
1
9
P = ( g ( y ) f ( y ))dy = [(2 y y ) 0]dy = ( 2 y y 2 y 3 ) = .
2
3
2
c
2
2
ZADACI ZA VJEBU
U sljedeim zadacima nai povrine likova koji su ogranieni danim krivuljama:
638. y = x 2 + 2 x 3 i y = x + 3 ;
639. y = 2 x x 2 i y = x ;
640. y = x 2 1 , x = 2 , x = 0 i y = 0 ;
641. y = x 2 3 x 4 i y = x 2 + 3x + 4 ;
642. y = x 1 , y = 1 i y = ln x ;
643. y = e x , y = e x i x = 1 ;
644. y = x 3 2 x 2 + 3 , x = 2 i y = 0 ;
645. y = x 2 3 x + 2 , x = 0 , x = 3 i y = 0 ;
646. y = x , y = x , x = 1 i x = 4 ;
647. y = x 3 2x 2 i y = x 2 2 x ;
648. y 2 = x + 1 i x + y = 1 .
159
RJEENJA
125
9
. 639. . 640. 2.
6
2
11
73
1
645. . 646.
. 647. .
6
6
2
638.
125
.
3
9
648. .
2
5
642. e .
2
641.
643. 2ch1 2.
644.
27
.
4
8.3 NEPRAVI INTEGRALI

b
f ( x)dx , u sluaju da vrijedi:
Pod nepravim integralom podrazumijevamo odreeni integral
i)
ii)
ili je bar jedna od granica jednaka beskonanosti, odnosno a = ili b = ,

ili je podintegralna funkcija neograniena na intervalu [a, b] .
Na primjer, elimo izraunati
1
dx ili
x2
dx . U prvom sluaju imamo beskonanu
granicu integracije b = , dok u drugom sluaju podintegralna funkcija f ( x) =
1
x
nije
ograniena u podruju integracije [0,4].

Definicija 4. Neka je y = f (x) neprekidna na intervalu [a, ) . Tada definiramo:
f ( x) dx = lim
f ( x)dx
a
Ako pripadni limes postoji, kaemo da nepravi integral
f ( x)dx
konvergira. U
suprotnom, kaemo da divergira. Slino, ako je y = f (x) neprekidna na intervalu

(, b] , tada definiramo:
b
f ( x) dx = lim
f ( x)dx
.
b
f ( x)dx
suprotnom, kaemo da divergira.
konvergira. U
160
649.
650.
1
1
1
1
dx = lim
dx = lim
= lim ( 1) = 1 .
2
2
M
x1
M
x
x
1
M
1
1
M
dx = lim
dx = lim ln x 1 = lim (ln M ln 1) = , divergira.
M
M
M
x
x
1
1
1
x
1
1
x
1
dx = lim
651.
= lim (
+ )= .
dx = lim
2 2
2
2
2
2
M (1 + x )
M 2(1 + x )
M
2
2(1 + M ) 2
(1 + x )
0
0
0
652.
1
x
dx = lim
1
x
dx = 2 lim x
M
M
2
= lim (2 M 2 2 ) = , divergira.
M
Sada prelazimo na drugi sluaj, kada su granice integracije konane, ali je podintegralna
funkcija neograniena na danom intervalu integracije.
Definicija 5. Neka je y = f (x) neprekidna na intervalu (a, b] i neka je neograniena u
lijevom rubu, odnosno lim f ( x) = . Tada definiramo:
xa +
f ( x) dx = lim
M a +
f ( x)dx
.
b
f ( x)dx
konvergira. U
suprotnom, kaemo da divergira. Slino, ako je y = f (x) neprekidna na intervalu [a, b)

i ako je neograniena u desnom rubu, odnosno lim f ( x) = , tada definiramo:
x b
f ( x) dx = lim
M b
f ( x)dx
a
.
b
f ( x)dx
konvergira. U
suprotnom kaemo da divergira.
653.
654.
1
x
dx = lim
M 0 +
1
x
M
dx = lim 2 x
M 0 +
4
M
= lim (2 4 2 M ) = 4 .
M 0+
1
1
1
1
dx = lim
dx = lim
= lim (
1) = , divergira.
2
2
1
M
x
M
1
1
x
x
(
1
)
(
1
)
0
0
0
8
655.
656.
1
3
161
dx = lim
M 0 +
2 / 3
M 0 +
1
1 x2
dx = lim
M 1
dx = 3 lim x1/ 3
= lim (3 81/ 3 3M 1/ 3 ) = 6 .
M 0 +
1 x2
dx = lim arc sin x 0 = lim (arc sin M arc sin 0) =

M 1
M 1
ZADACI ZA VJEBU
657.
dx .
x
660.
dx .
2
( x + 1) 3
1
663.
1
1
666.
661.
1
3
x
1
2
x2 + 1
dx .
x3
x2
658.
dx .
( x 3 + 1) 2
1
664.
1
0
dx .
667.
659.
x
dx .
+1
1
x 1
662.
xe
dx .
665.
0
1
1/ x
668.
RJEENJA
663. divergira. .
668.
(3 2 ) 2 1
.
2
1
.
ln 3
1
664. 2. 665. .
4
658.
1
.
6
659.
669. divergira. .
1
.
16
3
666. .
2
660.
dx .
1
3
tg xdx .
657. divergira. .
dx .
x ln xdx .
/2
669.
x2
0
1
e
dx .
3
x
1
x(ln x)
661.
2
667. .
e
662.
1
.
2
3x 1
dx .

Derivacije Integrali Prim

Cargado por

Información del documento

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Derivacije Integrali Prim

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

Graevinski fakultet

8. (sin x)' = cos x,

9. (cos x)' = -sin x,

11. (ctg x )' = -

12. (arc sin x)' =

13. (arc cos x)' =

14. (arc tg x)' =

15. (arc tg x)' = -

Osnovna pravila deriviranja:

[y' = 4x3 - 9x2 + 10x + 6]

Matematika 1 zadaci za vjebu

[y' = -15cos43xsin 3x]

12. y = 2xsin x + (2 - x2)cos x

14. y = x(sin ln x - cos ln x)

18. y= xtg x + ln cos x

Matematika 1 zadaci za vjebu

y = x (arc sin x ) 2 + 2 1 - x 2 arc sin x - 2 x

[y' = (arc sin x)2]

27. y = xln2 x - 2x(ln x 1)

[y' = earc sin x]

- sin x + sin x cos x

Matematika 1 zadaci za vjebu

[y' = arc sin x]

39. y = arc sin(3x -4x3)

Derivacije funkcija zadanih implicitno:

Matematika 1 zadaci za vjebu

49. (x2 + y2)2 = a2(x2 - y2)

Derivacije funkcija zadanih

Matematika 1 zadaci za vjebu

y' = cos t + sin t

63. U toki x = 1 nai jednadbu tangente i normale krivulje:

Matematika 1 zadaci za vjebu

67. Nai jednadbu tangente na krivulju:

70. Nai jednadbu normale krivulje:

Nai kut pod kojim se sijeku krivulje x2 + y2 = 8 i y =

Matematika 1 zadaci za vjebu

72. U toki P(1, 2) krivulje y = x3 + 1 povuene je tangenta i ona sijee

74. U toki M(-1, 0) krivulje y = x4 + 7x3 + 17x2 + 16x + 5 povuena je

sijee koordinatne osi u tokama A i

77. Normale povuene u tokama x = 0 i x = a krivulje y = ex sijeku se u

Pokazati da je svaka normala krivulje

Matematika 1 zadaci za vjebu

Svaka nova vrsta

Tablica i svojstva integrala

Integral dane funkcije y = f (x) u oznaci

je jedna nova funkcija y = F (x) ija je

derivacija jednaka zadanoj funkciji y = f (x ) , odnosno vrijedi:

jo zove antiderivacija ili primitivna funkcija ili neodreeni integral

funkcije y = f (x) , dok danu funkciju y = f (x) , koju integriramo, zovemo jo i

F ( x) = 12 x 2 jer je njena derivacija upravo jednaka f ( x) = x , to kratko piemo:

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

f ( x)dx , kao u sljedeim primjerima:

cos xdx = sin x jer je cos x = (sin x)' ;

e x dx . U ovakvim situacijama vano je znati da li uope

postoji integral, o emu govori sljedei rezultat.

(a,b), tada postoji neodreeni integral F ( x) =

f ( x)dx na intervalu (a,b).

Da bismo olakali proces integriranja nekih funkcija, moemo koristiti:

7.1 TABLICA I SVOJSTVA INTEGRALA

( f ( x) + g ( x))dx = f ( x)dx + g ( x)dx .

odnosno za razliku od derivacije, integral eka da se podintegralna funkcija rastavi na to

cos xdx = sin x , i tako redom za ostale funkcije iz

tablice deriviranja, pa dobivamo sljedeu tablicu integriranja:

Proitati sljedee rijeene zadatke pa ih ponovno rijeiti samostalno i bez gledanja.