‫احکام موسیقی و سرود از‬

‫دیدگاه اسلم‬

‫تألیف ‪:‬‬
‫شیخ احمد بن عبدالعزیز حمدان‬

‫مترجم ‪:‬‬
‫عبدالرحیم سالرزهی‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪2‬‬

‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬
‫سخنی از مترجم ‪3..........................................................‬‬
‫مقدمه‪5.......................................................................‬‬
‫انواع آوازهای جایز و مباح‪14.............................................‬‬
‫انواع آوازهای مباح ‪15.....................................................‬‬
‫انواع ساز و آواز حرام و ناجایز ‪18......................................‬‬
‫تحریم موسیقی و آواز از دیدگاه قرآن ‪20.............................‬‬
‫احکام آواز خوانی از دیدگاه سنت ‪26...................................‬‬
‫موسیقی و آواز خوانی از دیدگاه مذاهب چهار گانه ‪36..............‬‬
‫اجماع ‪38.....................................................................‬‬
‫دلیل ‪39......................................................................‬‬
‫خاتمه ‪45.....................................................................‬‬
‫‪3‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫سخنی از مترجم‬
‫الحمدلله نحمده و نصلی علی رسوله الکریم‬
‫یکصصی از بلهصصای اجتمصصاعی خصصاور زمیصصن در قصصرن معاصصصر‪ ،‬بلی‬
‫»موسصصیقی و سصصرود« اسصصت کصصه بصصذر ایصصن بلی واگیصصر بصصه دسصصت‬
‫پرورش یافتگان دست استعمار آبیاری و بارور گردیده و در مصصدت‬
‫کوتصصاهی تکصصثیر و بصصه همصصة کشصصورهای اسصصلمی صصصادر گردیصصده و‬
‫نهای باسصصتانی ایصصن‬ ‫میراثهای گرانبهای مسلمانان و بازمانصصدة تمصصد ‌‬
‫ههای خود طعمصصة حریصصق سصصاخته‬ ‫گهوارة تمدن را در نخستین شعل ‌‬
‫است‪.‬‬
‫گروهصصصی از علمصصصا و نویسصصصندگان درد آشصصصنا‪ ،‬همچصصصون مولنصصصا‬
‫عبدالحسصصن نصصدوی‪ ،‬مولنصصا الیصصاس کانصصدهلوی و شصصیخ احمصصد بصصن‬
‫عبدالعزیز حمدان و دیگر بزرگان و مشصصایخ کصصرام‪ ،‬عمصصق خطصصر را‬
‫دریافتند و با قدرت بصصه جنصصگ ایصصن بلی جهنصصم سصصوز شصصتافتند و بصصا‬
‫شهای فصصراوان خصصود توانسصصتند‬ ‫تها و تل ‌‬ ‫هها و محن ‌‬‫هها و رسال ‌‬‫مقال ‌‬
‫هها جلصصوگیری کننصصد و بصصا تزریصصق‬ ‫در حد توان از گسترش این شصصعل ‌‬
‫روح اعتماد به نفس‪ ،‬به بازگشت امصصت اسصصلمی از درة سصصقوط و‬
‫از خود بیگانگی امیدوار شوند‪.‬‬
‫موسیقی و آواز خوانی یکی از مشکلت جهان اسلم است کصصه‬
‫مورد توجه تعدادی از نویسندگان متعهد و آگاه قرار گرفتصصه و آثصصار‬
‫ارزشمندی در این رابطه انتشار یافته است کصصه یکصصی از آنهصصا ایصصن‬
‫یباشد که به شکل بسیار بسیط ترتیب‬ ‫رسالة کوچک شیخ احمد م ‌‬
‫و تنظیم شده تا خوانندگان بدون برخورد با اشکالی بتوانند مطلب‬
‫مورد نظر خود را در آن به آسانی دریابند‪.‬‬
‫عزیزان محترم ‪ :‬همانطور که اروپائیان از تحقیصصر مصصذهب و دور‬
‫انداختن تعصصالیم دینصصی و محصصدود کصصردن آن بصصه چصصاردیواری کلیسصصا‪،‬‬
‫سقوط کردند‪ .‬این خطر برای جهان اسلم نیز حتمی اسصصت‪ ،‬زیصصرا‬
‫یبرد و حس خصصود‬ ‫هر تقلید فرهنگی غرب‪ ،‬حس ابتکار را از بین م ‌‬
‫یآورد‪.‬‬
‫کم بینی را به دنبال م ‌‬
‫ملت مسلمان باید موقعیت یک ملت آزاد و مستقل و سربلند و‬
‫متکی به نفس را به دست بیاورد؛ زیصصرا ملصصت مسصصلمان صصصاحب و‬
‫نایب آخرین رسالت الهی است و باید این رسالت بر تصصودة جهصصان‬
‫چیره شود و سیطرة آن بر همة شئون مختلف گسترش یابد‪.‬‬
‫منطق وحی از دیر باز ملت مسلمان را شایستة خلفت‪ ،‬نیصصابت‬
‫و وراثت دانسته و خطاب به ملت مسصصلمان نیصصز فرمصصوده )در راه‬
‫خدا با تمام نیرو جهاد کنید( و این بصصه تجربصصه ثصصابت شصصده کصصه هیصصچ‬
‫ملتی جز در پرتو انجام رسالت و وظیفة ارشاد و هدایت که همانا‬
‫یباشصصد‪ ،‬بصصه مقصصام رهصصبری و پیشصصوایی نرسصصیده‬ ‫)دعوت و تبلیغ( م ‌‬
‫یباشد کصصه‬ ‫است‪ ،‬و نمونة روشن و مصداق زندة آن صدر اسلم م ‌‬
‫مسلمان با رهبری پیامبر عظیم الشان به مرحلة مصصافوق تصصصوری‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪4‬‬

‫از تمدن و ترقی رسیدند که مورد ستایش همة دانشصصمندان جهصصان‬

‫قرار گرفته و هرگز مورخ منصفی دیده نشصصده کصصه بصصه اهمیصصت آن‬
‫دوره اعتراف نکند و سر تعظیم فرود نیاورد‪.‬‬
‫یسر و صدا به نصصام‬ ‫الحمدلله امروزه نیز یک نهضت اسلمی و ب ‌‬
‫)دعصصوت و تبلیصصغ( در دنیصصا بوجصصود آمصصده کصصه بصصا کمصصال آرامصصش و‬
‫یدهصصد و‬‫هداری در سر تا سر جهصصان بصصه کصصار خصصویش ادامصصه م ‌‬ ‫ریش ‌‬
‫های به نام »مولنا الیصصاس‬ ‫رهبری آن را طبقة فهمیده و تحصیلکرد ‌‬
‫کاندهلوی« )رحمصصه اللصصه( بصصه عهصصده داشصصته و تصصاکنون نیصصز علمصصای‬
‫حقانی و ربانی راه رو راه او هستند‪.‬‬
‫الحمدلله اثرات خاص این کار در دنیصصا بصصه وضصصوح دیصصده شصصده و‬
‫نها و بخصصوص نسصل جوانصان گذاشصته قابصل‬ ‫تأثیراتی که بر انسصا ‌‬
‫وصف و توصیف نیست‪.‬‬
‫امید است که این کار و محنت بتواند ملصصت مغصصرب زمیصصن را از‬
‫آتش سوزان و خانمان برانداز نجات دهد و به ملت مسصصلمان نیصصز‬
‫هاش را باز گرداند‪ .‬ان شاء الله‬ ‫مجد و عظمت دیرین ‌‬
‫»و ما توفیقی ال بالله توکلت و الیه انیب«‬
‫پایان ترجمه ‪10/6/1382 :‬‬
‫ابو سهیل عبدالرحیم سالرزهی‬
‫مقدمه مؤلف ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫مقدمه‬
‫الحمدالله وحده‪ ،‬و الصله و السلم علی من ل‬
‫نبی بعده و علی آله و صحبه‬
‫اما بعد ‪:‬‬
‫هنگامی که خداونصصد متعصصال پصصدر مصصا‪ ،‬حضصصرت آدم‪ ‬را از عصصدم‬
‫آفرید و به فرشتگان دستور داد تا بر او سجدة تعظیم بجصصا آورنصصد‪.‬‬
‫یاعتنایی ابلیس لعین را مبنصصی بصصر عصصدم سصصجده بصصر‬ ‫عمل تمرد و ب ‌‬
‫حضرت آدم ‪ ‬بیصصان م ‌‬
‫یدارد کصصه چگصصونه ابلیصصس از حکصصم خداونصصد‬
‫متعال سرپیچی کرد و امتناع ورزید و مستحق لعنت الهصصی تصصا روز‬
‫قیامت شناخته شد و از رحمت الهی محروم گشصصت‪ .‬هنگصصامی کصصه‬
‫ابلیس لعین از عاقبت کار خود با خبر شد‪ ،‬سوگند یاد کرد که اگصصر‬
‫چنانچه خداوند وی را تا روز قیامت فرصت بدهد‪ ،‬فرزنصصدان آدم را‬
‫گمصصراه خواهصصد سصصاخت‪ ،‬و آنهصصا را از راه خداونصصد متعصصال منحصصرف‬
‫خواهد کرد و آنها را به ارتکاب گناه دستور خواهد داد‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خداوند متعال در همین ارتباط م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫)اسراء ‪(61-63 /‬‬ ‫‪‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪6‬‬

‫»و ای پیامبر ما‪ ،‬یاد کن زمانی را که گفتیم فرشتگان را کصصه‬

‫آدم را سجده کنید پس سجده کردنصصد مگصصر ابلیصصس‪ ،‬و گفصصت‬
‫های؟ گفصصت‬ ‫)ابلیس( آیا سجده کنم کسی را که از گل آفرید ‌‬
‫)ابلیس( آگاه کن مرا در مورد این شخص کصصه او را بصصر مصصن‬
‫برتر شمردی اگر مرا تا روز قیامت مهلت دهی البته از بیصصخ‬
‫بر کنم اولد او را مگر اندکی‪ ،‬خداونصصد فرمودنصصد ‪ :‬بصصرو پصصس‬
‫هصصر کصصس از آنصصان‪ ،‬از تصصو پیصصروی کنصصد پصصس بصصه تحقیصصق دوزخ‬
‫سزای همة شماست و این جزای کامل است«‪.‬‬
‫هنگامی که خداوند متعال آدم ‪ ‬و همسرش را بر زمین فصصرود‬
‫آورد‪ ،‬او را از تلبیس ابلیس و مکر و فریبش بصصر حصذر داشصصت و او‬
‫یباشصصد‪ .‬و‬
‫را آگصصاهی داد کصصه شصصیطان دشصصمن تصصو و فرزنصصدانت م ‌‬
‫حضرت آدم و اولدانش سعی نمایند که در برابصصر تصصوطئه شصصیطان‬
‫هوشیاری را از دست ندهند و در هیچ قصصولی و فعلصصی از او پیصصروی‬
‫ننمایند و راه خدا را در پیش بگیرنصصد و از کتصصابش کصصه بصصر پیصصامبری‬
‫یفرستد اتباع و پیروی نمایند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫چنانکه خداوند متعال م ‌‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪    ‬‬
‫)بقره ‪(36 /‬‬
‫»و گفتیم در زمین فرود آیید )در حالی کصصه( بعضصصی از شصصما‬
‫دشمن بعضی دیگر باشید و تا مدتی زمیصصن محصصل آرامصصش و‬
‫همندی شما خواهد بود«‪.‬‬ ‫بهر ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫در جایی دیگر خداوند م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪7‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫‪/‬‬ ‫‪)   ‬بقره‬

‫‪(38‬‬
‫»گفتیم همه شما به زمین فرود آیید پس اگر از طصصرف مصصن‬
‫برای شما هدایتی بیاید پس هر کس از هصصدایت پیصصروی کصصرد‬
‫پس برای آن جماعت نه ترسی است و نه غم و اندوه«‪.‬‬
‫مقصود از »فمن تبع هدای« عمل به قرآن کریم و سصصنت‬
‫پیامبر اکرم‪ ‬است‪ .‬کسی که حلل آن دو را حلل و حرام آنها را‬
‫حرام بداند‪ ،‬خوشبخت و اگر نه زیانکار خواهد بود‪.‬‬
‫نها و دور‬ ‫بزرگصصترین دسصصت آویصصز ابلیصصس بصصرای گمراهصصی انسصصا ‌‬
‫کردن آنهصصا از راه خصصدا اسصصتفاده کصصرده از موسصصیقی و آواز خصصوانی‬
‫یباشد‪ .‬موسیقی و آواز خوانی که ابلیس سوگند یاد کرده که از‬ ‫م ‌‬
‫نها‬
‫آنها بصصه حیصصث بزرگصصترین وسصصیله و ابصصزار بصصرای گمراهصصی انسصصا ‌‬
‫استفاده خواهد کرد‪ .‬چنانکه تفصیل آنها بعدا خواهد آمد‪.‬‬
‫پس ساز و آواز بزرگترین سبب از اسباب و عوامل رو گردانصصی‬
‫از شنیدن کلم الهی است‪ ،‬و کسی که با چنیصصن عمصصل نادرسصصت و‬
‫یتواند پیصصرو کتصصاب اللصصه و سصصنت‬ ‫نامشروعی آلوده باشد‪ ،‬هرگز نم ‌‬
‫رسول الله‪ ‬گردد‪.‬‬
‫یربایصصد و‬‫لهصصای م ‌‬ ‫ساز و آواز )موسیقی و سرود( ایمان را از د ‌‬
‫هنگامی که دل از ایمان تهی گشت آن وقت تمام اجزاء و جصصوارح‬
‫یکشند و قلصصب‪ ،‬خصصالی‬ ‫بدن از پیروی اوامر و نواهی الهی دست م ‌‬
‫یشصصود و بصصر ذکصصر و‬ ‫از ایمان و به قرارگاه خشم پروردگار تبدیل م ‌‬
‫ینماید و اگر چنانچه گاهی اتفاق بیفتد‬ ‫یاد خداوند‪ ،‬زبان سنگینی م ‌‬
‫که بنده‪ ،‬خدا را یاد کند ایصن یصاد از جهصتی کصم و نصادر و بصه اعتبصار‬
‫دیگر‪ ،‬دل با زبان موافق نخواهد بود‪.‬‬
‫موسیقی و ساز آواز راه را برای نفوذ شیطان بر انسان بصصاز‪ ،‬و‬
‫یکند‪.‬‬‫وی را از عمل کردن به اوامر الهی منع م ‌‬
‫هنگامی که شیطان زمام اختیار انسان را به دست گرفت‪ ،‬روح‬
‫یآورد‪ ،‬زیصصرا‬ ‫و جسصصم وی را بصصه مثابصصة آشصصیانة فسصصاد و گنصصاه در م ‌‬
‫شهصصای نفسصصانی‬ ‫موسصصیقی از افشصصاندن فسصصاد و تحریصصک خواه ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫مضائقه نم ‌‬
‫تهصا کصه‬ ‫موسیقی و آواز خوانی قطصب مخصالف بزرگصترین عباد ‌‬
‫یگیصصرد‬‫نها را به ادای آن دسصصتور داده اسصصت قصصرار م ‌‬ ‫خداوند انسا ‌‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪8‬‬

‫که‪ ،‬عبارتست از نماز؛ زیرا طبیعت نماز چنان است که انسصصان را‬
‫یدارد‪ .‬امصصا موسصصیقی تحریصصک دهنصصدة‬ ‫یحیائی و منکرات بصصاز م ‌‬ ‫از ب ‌‬
‫یباشصصد و کسصصی کصصه بصا ایصن طصصرز تفکصصر و‬ ‫این دو عنصصصر فسصصاد م ‌‬
‫یدهصصد و‬ ‫یورزد در حقیقت خویشتن را فریصصب م ‌‬ ‫عقیده مخالفت م ‌‬
‫اگصصر مصصا )مؤلصصف( در ایصصن مصصورد بصصه تفصصصیل صصصحبت کنیصصم سصصخن‬
‫یباشصصد‬ ‫یشود و گنجصصایش آن در ایصصن رسصصالة کوچصصک نم ‌‬ ‫طولنی م ‌‬
‫ینمصصاییم ان شصصاء اللصصه بصصرای ادای‬ ‫ً‬
‫پس آنچه را که مختصرا ذکصصر م ‌‬
‫مطلب کافی خواهد بود‪.‬‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫یکنصصد‬‫باید بدانی که وقتی دشمن خدا یعنی ابلیس‪ ،‬سوگند یاد م ‌‬
‫که بر بندگان خدا مسلط و سیطره خواهد یصصافت و آنهصصا را گمصصراه‬
‫خواهد کرد و خداوند نیز در پاسخ او فرمودنصصد ‪» :‬هصصر چصصه خصواهی‬
‫بکن و دریغ مدار و انس و جن را به گمراهی بکشان عاقبت تصصو و‬
‫یباشد و کسی که اوامر و نواهی خداوند را‬ ‫پیروانت آتش دوزخ م ‌‬
‫به جا آورد البته در جنت مقیم خواهد بود«‪.‬‬
‫یکنیصصم کصصه ابلیصصس از یهصصود و نصصصاری و‬ ‫امصصروزه مشصصاهده م ‌‬
‫یورزند تا موسصصیقی و‬ ‫دستیارانشان لشکری تعبیه کرده و تلش م ‌‬
‫آواز خوانی را در صصصفوف مسصصلمانان راه بدهنصصد؛ زیصصرا آنهصصا نصصتیجه‬
‫یتوانند عقل‬ ‫هاند که این دو عامل بزرگ از همه چیز بیشتر م ‌‬ ‫گرفت ‌‬
‫یراهه بکشصصانند‬ ‫تهای مسلمان را بربایند و آنها را به ب ‌‬ ‫و هوش مل ‌‬
‫تهصصا بصصرای تعییصصن سرنوشصصت خصصود بیندیشصصند‪،‬‬ ‫و نگذارنصصد ایصصن مل ‌‬
‫هرو دیگران شده و با هر صدایی کنار آمده و دیگران‬ ‫بنابراین دنبال ‌‬
‫یگردانند‪.‬‬ ‫را نیز از خداوند متعال دور م ‌‬
‫سها اثصصر‬‫ههای آتشین در نف ‌‬ ‫موسیقی و آواز خوانی بیش از بیانی ‌‬
‫بهصصای چصصاپی هرگصصز‬ ‫ههای علمی و کتا ‌‬ ‫هها و پروژ ‌‬ ‫یگذارد و خطاب ‌‬ ‫م ‌‬
‫نها بماننصصد سصصاز و آواز اثصصر نصصاگوار‬ ‫یتوانند در روح و روان انسا ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ههای‬ ‫بگذارنصصد‪ .‬نغمصصه سصصرایی و سصصاز و آواز همیشصصه در اندیشصص ‌‬
‫شنوندگان خود تأثیرات منفی وارد کرده است و الفصصاظ و کلمصصات‬
‫یاش باز داشته است و به‬ ‫این آوازها انسان را از اندیشیدن طبیع ‌‬
‫نها این مفاسد اجتمصصاعی بصصه شصصکل یصصک‬ ‫مرور زمان و گذشت قر ‌‬
‫عقیده مستحکم دینصصی در آمصصده اسصصت در حصصالی کصصه اگصصر مصصا ایصصن‬
‫عبصصارات و کلمصصات را بررسصصی و شصصرح نمصصاییم‪ ،‬بصصه ایصصن نصصتیجه‬
‫‪9‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫یرسیم که این الفاظ ناروا و دور از عفت زبان و قلصصم و بیصصانگر‬ ‫م ‌‬

‫عقاید باطله است تا جایی که عامة مردم آن را نپذیرفته و مردود‬
‫یشمارند چه رسصصد بصصه اشصصخاص حقیقصصت جصصو و واقصصع بیصصن‪ .‬امصصا‬ ‫م ‌‬
‫یآینصصد‪،‬‬ ‫هنگصصامی کصصه ایصصن الفصصاظ و کلمصصات بصصه شصصکل آهنصصگ در م ‌‬
‫یربایند و مورد پذیرش واقع شصصده و‬ ‫لهای شنوندگان خود را م ‌‬ ‫عق ‌‬
‫یدهد و‬ ‫یکند و مورد بحث و مناقشه قرار نم ‌‬ ‫خود آنها را زمزمه م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫به حرمت آن نیز توجهی نم ‌‬
‫چصصون موسصصیقی و آواز خصصوانی خطصصرات بزرگصصی را در سصصیطرة‬
‫یگردد‪ ،‬بنابراین ابلیصصس و سصصربازان یهصصود و‬ ‫عقل انس‌اها موجب م ‌‬
‫ینماینصصد از هصصر‬ ‫یاش و کسانی که از آنان پیروی و تبعیصصت م ‌‬ ‫نصران ‌‬
‫فرصصصتی اسصصتفاده کصصرده و در سراسصصر جهصصان وسصصایل ارتباطصصات‬
‫یشصصماری از‬ ‫ههای گروهی را قبضه کصصرده و تعصصداد ب ‌‬ ‫جمعی و رسان ‌‬
‫مردان و زنان سراینده و آهنگ سازان و مؤلفین عبارات و الفصصاظ‬
‫یکننصصد‬ ‫را که تضاد و تصادم صریح با احکام اسلم دارد استخدام م ‌‬
‫و آنها را به تمام وسایل تشویق و به پول و شراب و ابزار جنسصصی‬
‫یدهنصصد‬ ‫تهای مسلمان را در جهتی سوق م ‌‬ ‫یگردانند و مل ‌‬ ‫مجهز م ‌‬
‫یگیرنصصد‪ .‬بسصصیاری از‬ ‫که با اسلم کامل ً مخالف و در ضدیت قرار م ‌‬
‫آوازها باعث شده که دخصصتران جصصوان و عفیفصصه در آغصصوش گرگصصان‬
‫درندة بشریت بیفتند‪ .‬بسیاری از آوازها سبب و عامل نشصر افکصار‬
‫یدینی لئیکی هستند و بسصصیاری دیگصصر بصصاعث و مسصصبب پخصصش و‬ ‫ب ‌‬
‫هایی شده است و به‬ ‫هها و شعارهای ملی گرایی و منطق ‌‬ ‫نشر نعر ‌‬
‫یشمار دیگر‪.‬‬ ‫هاند و همچنین موارد ب ‌‬ ‫وحدت اسلمی صدمه زد ‌‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫اینک متوجه و مواظب باش که یهود از بکار گرفتن سصصاز و آواز‬
‫یدارد‪:‬‬ ‫در پروتوکول سیزدهم حکمای صهیون این طور پرده بصصر م ‌‬
‫تهصصای مسصصلمان و‬ ‫ههای جدیصصدی بگشصصاییم مل ‌‬ ‫تکد ‌‬
‫وقتی ما عشصصر ‌‬
‫یشصصوند و همیصصن‬ ‫مصصردم از اشصصتغال بصصه سیاسصصت دسصصت بصصردار م ‌‬
‫ینمایند و برای‬ ‫هها‪ ،‬سیاست تلقی م ‌‬ ‫یها را در عشرت کد ‌‬ ‫سرگرم ‌‬
‫تهای جدید باز داریم بایصصد ایشصصان را بصصه‬ ‫این که ما آنها را از فعالی ‌‬
‫یها سرگرم نگهصصداریم‪.‬‬ ‫انواع و اقسام مختلف خوش گذرانی و باز ‌‬
‫و باید هصصر چصصه زودتصصر در جرایصصد و اخبصصار از مصصردم بخصصواهیم تصصا در‬
‫ههصصصا از قبیصصصل‬ ‫اشصصصتراک در مسصصصابقات مختلصصصف و در تمصصصام برنام ‌‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪10‬‬

‫ههای سرگرمی و ورزشی و نظیر آنها ثبت نام بعمل بیاورنصصد‬ ‫برنام ‌‬
‫یگصصردد کصصه‬ ‫و اشتراک کنند‪ .‬این وسایل و ابزار سرگرمی بصصاعث م ‌‬
‫همندی و تعقیب مسائلی‬ ‫هها سرگرم نگهداشته شوند و از علق ‌‬ ‫تود ‌‬
‫که با ما اختلف نظر و عقیده دارنصصد صصصرف نظصصر نماینصصد‪ .‬در ایصصن‬
‫صورت ملت به صورت تدریجی استقلل و اعتماد به نفس خود را‬
‫یمانصصد‪ ،‬آنگصصاه مصصا بصصه‬
‫از دست داده‪ .‬و از نعمت اندیشه محصصروم م ‌‬
‫های خواهیم بود که اهلیت خواهد داشت‬ ‫شکل انحصاری تنها جامع ‌‬
‫تهصصا پیشصصکش‬ ‫ههای جدیدی با برنامه خاص بصصرای ایصصن مل ‌‬ ‫و اندیش ‌‬
‫‪1‬‬
‫خواهیم کرد‪.‬‬
‫و اما نصاری در اولین کنفرانس تبشیریان منعقده در قاهره بصصه‬
‫سال ‪ 1906‬میلدی کصصه ریاسصصت آن را زویمصصر کشصصیش خصصبیث بصصر‬
‫عهده داشت‪ ،‬مشکلت تبشیری خصصود را مصصورد بحصصث قصصرار داده و‬
‫مهمترین موضوع مورد بحث این بود ‪:‬‬
‫»مبشرین در کشورهای اسصلمی بصصا موانصع و مشصکلت بزرگصی‬
‫هاند‪ ،‬و بعد از بحث و مباحثه فیصله به عمل آمصصد تصصا طصصرق و‬ ‫مواج ‌‬
‫امکانصصاتی جسصصتجو گصصردد تصصا بتواننصصد مسصصلمان را در وضصصعیت و‬
‫ههای دیگران تغذیه شصصوند‬ ‫موقعیتی قرار بدهند تا از افکار و اندیش ‌‬
‫ههای اسلمی خود دور بمانند«‪.‬‬ ‫و از اندیش ‌‬
‫در نتیجه تصویب شد که بزرگترین وسیله و عامصصل بصصرای تصصأمین‬
‫ههصصایی کصصه بصصرای مسصصیحی گردانیصصدن‬ ‫ایصصن هصصدف کصصه تمصصام گرو ‌‬
‫قاند باید در عمل بیایند‪.‬‬ ‫مسلمانان سعی و تلش دارند و بدان متف ‌‬
‫و همانطوری که در گزارش کنفرانس آمصصده اسصصت در رأس تمصصام‬
‫‪2‬‬
‫ههای کنفرانس تعمیم و تعمیل موسیقی قرار دارد‪.‬‬ ‫برنام ‌‬
‫دربارة هواداران و پیروان نصاری باید توضصصیح دهصصم کصصه مصصن در‬
‫های با رئیصصس سصصازمان موسصصیقی‬ ‫یکی از جراید خواندم که مصاحب ‌‬
‫هاش‬ ‫انجام گرفته شده بصصود و رئیصصس مجمصصع موسصصیقی در مصصصاحب ‌‬
‫گفتصصه بصصود ‪» :‬مهمصصترین هصصدف سصصازمان موسصصیقی ایصصن اسصصت کصصه‬
‫موسیقی فراگیر شود و در هر گوشه و کنار دنیای عصصرب پخصصش و‬
‫نشر گردد و جایی باقی نماند مگر ایصصن کصصه موسصصیقی در آنجصصا راه‬
‫‪ -‬پروتو کول حکمای صهیون ‪.167-168‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬الغاره علی العالم السلمی‪ 20 ،‬و هجوم سریع بر جهان اسصصلم و غصصزوه‬ ‫‪2‬‬

‫فی الصمیم تألیف حبنکه‪ ،‬اسلم را از داخل خودشان منهصصدم بگردانیصصد ص‬

‫‪.172‬‬
‫‪11‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫یابد و ادخال موسیقی در برنامة درسی تمام مقاطع تحصیلی یصصک‬

‫ضرورت حتمی و اجتناب ناپذیر پنداشته شود«‪.‬‬
‫بر همین مبنا تصمیم برای تصصألیف و تنظیصصم ایصصن رسصصاله اهتمصصام‬
‫ورزیدم و تلش کردم تا در آن احکام موسیقی و آواز را از دیدگاه‬
‫کتاب الله و سنت رسول الله‪ ‬و اقصوال علمصای ربصانی و حقصانی‬
‫مورد بحث و رسیدگی قرار دهم تا هیچ مسلمانی فریب دشصصمنان‬
‫اسلم را نخورد و تو بصصرادر و خصصواهر گرامصصی نیصصز هوشصصیاری را از‬
‫دست نداده و به دام فریب دشمن نیفتی و سعی و تلش کنصصی تصصا‬
‫عقل و دین خود را از دستبرد مفسدان و عبث کاران نجصصات دهصصی‬
‫و دنباله رو دشمنان دین نباشی‪.‬‬
‫هام‪.‬‬
‫این رساله را در دو باب و یک خاتمه ترتیب و تنظیم نمود ‌‬
‫باب اول ‪ :‬آواز و انواع آن‪ ،‬که دو فصل دارد‪.‬‬
‫فصل اول ‪ :‬انواع و اقسام آواز و سرودهای جایز و مباح‪.‬‬
‫فصل دوم ‪ :‬انواع و اقسام سرودها و آوازهای حرام‪.‬‬
‫باب دوم نیز به بیان ادله و دلیل اختصاص دارد‪ ،‬که ساز و آواز‬
‫یباشد‪.‬‬
‫یکند و این باب دارای پنج فصل م ‌‬ ‫را تحریم م ‌‬
‫فصل اول ‪ :‬هدایت قرآن کریم در مورد تحریم ساز و آواز‪.‬‬
‫فصل دوم ‪ :‬در آیات و احادیث رسول اکرم‪ ‬در این باره‪.‬‬
‫فصل سوم ‪ :‬آنچصصه از اصصصحاب و تصصابعین در تحریصصم موسصصیقی و‬
‫آواز خوانی نقل شده است‪.‬‬
‫فصصصل چهصصارم ‪ :‬آراء و افکصصار مصصذاهب چهارگصصانه اهصصل سصصنت و‬
‫جماعت در مورد تحریم ساز و آواز‪.‬‬
‫فصل پنجم ‪ :‬اثبات اینکه موسیقی به اجماع امت مسلمه حرام‬
‫قرار داده شده است‪.‬‬
‫یخورد این است کصصه‪ ،‬رسصصاله‬ ‫آنچه که در این رساله به چشم م ‌‬
‫یتصصوان آن را در جیصصب بصصا‬‫در حجم بسیار کوچک تدوین شده کصصه م ‌‬
‫تهصصا کصصم‬‫خود حمل کرد و به آسانی آن را مطالعه نمود؛ زیصصرا هم ‌‬
‫بهصصای ضصصخیم را مطصصالعه کننصصد! بصصه‬ ‫یتواننصصد کتا ‌‬
‫شصصده و مصصردم نم ‌‬
‫همین منظور این رساله به شصصکل بسصصیار بسصصیط ترتیصصب و تنظیصصم‬
‫شده تا خواننده بدون برخورد با اشکالی بتوانند مطلب مورد نظر‬
‫خود را در آن به آسانی دریابد‪ .‬سبک و اسلوب نوشتاری بصصصورت‬
‫یباشصصد و احصصادیث منصصدرج در رسصصاله‪ ،‬همصصه از‬ ‫سصصاده و آسصصان م ‌‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪12‬‬

‫حاند‪ ،‬و از درج احادیث ضعیف پرهیز شده اسصصت‪ .‬در‬ ‫احادیث صحی ‌‬
‫های اسصصت کصصه بصصر‬
‫این رساله به اثبات رسیده که موسصصیقی مسصصئل ‌‬
‫تحریم آن اجماع شده است‪.‬‬
‫در پایان از خداوند متعال مسئلت دارم تا ما را به راه راسصصت و‬
‫مستقیم راهنمایی کند؛ زیرا این هدایت بصصه او اختصصصاص دارد و او‬
‫بر تحقیق آن قادر است و بس‪.‬‬
‫پایان تألیف ‪7/12/1409 :‬‬
‫احمد بن عبدالعزیز حمدان‬
‫‪13‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫باب اول‬
‫سرود ]آواز[ و انواع آن‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪14‬‬

‫فصل اول‬
‫انواع آوازهای جایز و مباح‬
‫تعریف آواز عبارتست از ‪ :‬تطصصریب‪ 1‬و تصصرنم‪ 2‬بصصه شصصعر و نصصثر و‬
‫یباشصصد‪ ،‬گصصاهی‬ ‫غیره که با بلند کردن آواز و پی در پی آوردن آن م ‌‬
‫این طرب و ترنصصم بصصا موسصصیقی همصصراه و یصصا بصصدون آن بصصوده و بصصه‬
‫یشود‪.‬‬‫تنهایی سروده م ‌‬
‫تعریف موسیقی ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫یگصصردد ماننصصد ‪ :‬عصصود ‪،‬‬‫این لفظ به آلت و ابزار طرب اطلق م ‌‬
‫کمان‪ ،4‬طبل‪ ،5‬مزمار‪ 6‬و غیره و همچنین موسیقی یک لفظ یونانی‬
‫یتصوان نصتیجه گرفصصت کصه موسصیقی‬ ‫ههصا م ‌‬‫قدیم است‪ .‬از ایصن گفت ‌‬
‫تاند و‬ ‫چیزی دیگر و آواز و سرود چیزی دیگر است و با هم متفاو ‌‬
‫موسیقی مستلزم آواز نیست و لزم نیست که در هر جصصا‪ ،‬سصصازی‬
‫باشد و آوازی نیز موجود گصصردد؛ زیصصرا تنهصصا طصصرب و ترنصصم بصصا بلنصصد‬
‫یدرپصصی آوردن آن‪ ،‬آواز خصصوانی اسصصت خصصواه بصصا‬ ‫کصصردن آواز و پ ‌‬
‫موسیقی همراه گردد و یا بدون آن‪.‬‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫هنگامی که به این واقعیت پی بردی پس نیک بدان کصصه مقصصصود‬
‫و هدف ما از انواع آواز جایز و مباح‪ ،‬بصصه مجصصرد بلنصصد کصصردن آواز و‬
‫توالی آن با طرب و ترنم همراه است بدون این که با موسصصیقی و‬
‫‪ -‬تطریب ‪ :‬شادمانی کردن‪ ،‬به هیجان در آمدن‪ ،‬نشاط سر دادن‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ترنم ‪ :‬آواز خواندن‪ ،‬زمزمه کردن آواز خوش‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬عود ‪ :‬چوب بریده شده از درخت و نصصام یکصصی از آلت موسصصیقی اسصصت و‬ ‫‪3‬‬

‫های‬ ‫یروید و چوب آن قهصصو ‌‬ ‫عود درختی هندی است که در هند و بیرمائی م ‌‬
‫یاندازد که بوی خصصوش بدهصصد؛ و‬ ‫یباشد و آن را در آتش م ‌‬ ‫رنگ و خوشبو م ‌‬
‫یتوان آن را در موسیقی غنچک و یا دوتار نامید‪...‬‬ ‫نیز م ‌‬
‫یکشند و‬ ‫های است که دو طرف آن را با زه محکم م ‌‬ ‫‪ -‬کمان ‪ :‬چوب خمید ‌‬ ‫‪4‬‬

‫یشصصد و هصصر چیصصز‬‫یبندند‪ ،‬آلتی که در قدیم برای تیر اندازی بکصصار بصصرده م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬‫یگویند و یکی از ابزار موسیقی م ‌‬ ‫خمیده را نیز کمان م ‌‬
‫‪ -‬طبل یا دهل ‪ :‬یکی از آلت موسیقی شصصبیه دایصصره اسصصت و دارای دیصصواره‬ ‫‪5‬‬

‫یباشصصد‪ ،‬کصصه در یصصک طصصرف آن یصصا هصصر دو طصصرف آن‬ ‫بلند چوبی یصصا فلصصزی م ‌‬
‫یشصصود‪ ،‬جمصصع آن‬ ‫پوست نازکی کشصصده شصصده و بصصا دو تکصصه چصصوب نصصواخته م ‌‬
‫اطبال و طبول‪ ،‬در فارسی تبیر و تبیره و تبوراک و کوس هم گفته شده‪.‬‬
‫‪ -‬مزمار ‪ :‬نای و جمع مزبور به معنای سرود و ترانصصه و طصصرب شصصاد شصصدن‪،‬‬ ‫‪6‬‬

‫اهتزاز و جنبش از شادی و نشاط‪ ،‬شادی و شادمانی‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫ساز همراه گردد‪ .‬آواز مباح نیز به چند نوع بوده و طبق تحقیقصصات‬
‫یشود‪.‬‬
‫به عمل آمده‪ ،‬شرایط جایز آن توضیح داده م ‌‬

‫انواع آوازهای مباح‬

‫‪ -1‬حدا البل‪ .1‬نصصوعی از آواز اسصصت کصصه اعصصراب از آن اسصصتفاده‬
‫یکردند تصا راه بصر آنهصا کوتصاه معلصوم شصود و خصود را بصا نشصاط‬
‫م ‌‬
‫نگهدارند و شتران را با خواندن آن به شور و وجد در بیاورند تا به‬
‫‪2‬‬
‫سفر خود سرعت ببخشند‪.‬‬
‫و ل تصمممدقنا و ل صممملینا‬ ‫اللهمممم لمممو ل انمممت مممما‬
‫اهتممممممممممممممممممممممممممدینا‬
‫‪3‬‬
‫و ثبت القممدام ان لقینمما‬ ‫فممماغفر فمممداء لمممک مممما‬
‫اقتفینمممممممممممممممممممممممممما‬

‫یبود ما گمراه بودیم و زکصصات‬

‫ترجمه ‪ :‬بار الها اگر هدایت تو نم ‌‬
‫یخواندیم‪ ،‬ما را بیامرز‪ ،‬آنچه داریم در راهصصت‬
‫یدادیم و نماز نم ‌‬
‫نم ‌‬
‫تصدقت باد‪ ،‬دو پای ما را در میان کارزار استوار بگردان‪.‬‬
‫‪ -2‬الرجز‪ : 4‬سرودن شعر در جنگ به خاطر تشصصویق جنگجویصصان‬
‫و رزمندگان برای نفوذ در صفوف دشمن را گویند‪.‬‬
‫به عنوان مثال ‪ :‬قول عبدالله بن رواحه‪ ‬است کصصه در غصصزوظ‬
‫موته این چنین رجز خوانی کرد ‪:‬‬
‫اقسمممت بممالله لتنزلنممه‬

‫طمممممممائعه او لتکرهنمممممممه‬

‫ان اجلب الناس و شممدوا‬

‫الرنمممممممممممممممممممممممممممممه‬
‫یشصصود در‬‫‪ -‬حداالبل ‪ :‬به سرود و آواز ساربان هنگام راندن شتران گفته م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یشود‪.‬‬‫فارسی به حدا‪ ،‬وحدی نیز گفته م ‌‬

‫‪ -‬لسان العرب ‪ 168-14‬قول عامر بن اکوع‪ ‬است که در غزوه خیصصبر در‬ ‫‪2‬‬

‫یسرود‪.‬‬ ‫وقت راندن شتران م ‌‬

‫‪ -‬روایت مسلم ‪ 166-12‬و بخاری ‪.463 ،7 ،53 ،10‬‬ ‫‪3‬‬

‫یشود که هنگام جنگ در مقام مفاخرت و خصصود‬ ‫‪ -‬الرجز ‪ :‬به شعری گفته م ‌‬ ‫‪4‬‬

‫ستایی بخوانند‪.‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪16‬‬

‫‪1‬‬
‫مالی اراک تکرهین الجنه‬

‫هام کصصه در صصصف دشصصمن‬ ‫ترجمه ‪ :‬من‪ ،‬به نام خدا سوگند خصصورد ‌‬
‫یکنیم چه به طبع و خواهش نفس و چه بصصه زور‪ ،‬جصصز ایصصن‬ ‫رخته م ‌‬
‫یرویم‪.‬‬ ‫یشویم و یا شهید گشته به بهشت م ‌‬ ‫نیست که یا غالب م ‌‬
‫دشصصمن بانصصگ زده و کمصصر تبصصاهی بصصرای مصصا بسصصته چصصرا نفصصس‬
‫یترسد تا شهید شود و در بهشت برود؟‬ ‫م ‌‬
‫‪ -3‬سرودی که مردم به خاطر کاهش خستگی و متصصاعب شصصغل‬
‫یکننصصد و جسصصم و جصصان خصصود را بصصا آن راحصصت‬ ‫و کصصار‪ ،‬زمزمصصه م ‌‬
‫یبخشند مانند این قصصول مهصصاجرین و انصصصار کصصه در هنگصصام حفصصر‬ ‫م ‌‬
‫یسرودند ‪:‬‬‫خندق م ‌‬
‫علی الجهاد ما بقینمما ابممدا‬ ‫نحممن الممذین بممایعوا محمممدا‬

‫یباشیم که بصصا محمصصد ‪ ‬بیعصصت کردیصصم تصصا‬

‫ترجمه ‪ :‬ما کسانی م ‌‬
‫هایم به جهاد خود در راه خدا ادامه بدهیم‪.‬‬‫زند ‌‬
‫پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬در حصصالی کصصه خصصود در کنصصدن خنصصدق بصصا نفصصس‬
‫سشان شرکت داشتند این چنین پاسخ دادند‪.‬‬ ‫نفی ‌‬
‫اللهممم ل عیممش ال عیممش‬
‫الخمممممممممممممممممممممممممممممره‬

‫فممممممماکرم النصمممممممار و‬
‫‪2‬‬
‫المهمممممممممممممممممممممماجره‬

‫ترجمه ‪ :‬خدایا زندگی سعادتمند همانا زندگی آخرت است بس‪،‬‬

‫پس الهی انصار و مهاجرین را مورد لطف و عزت خود قرار بده‪.‬‬
‫‪ -4‬سرودن و ترنم مادر به خاطر خواباندن فرزند مانند ‪:‬‬
‫فمممدیت بنمممتی و فمممدتنی‬ ‫بنیممممتی ریحممممانه اشمممممها‬
‫‪3‬‬
‫امهممممممممممممممممممممممممممممما‬

‫‪ -‬سیره ابن هشام ج ‪ 2‬ص ‪.379‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬روایت بخاری ‪ 46 ،6‬و مسلم ‪.172 ،12‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬اغانی ترقیص الطفال عند العرب ‪.96‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪17‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫یبویم‪ ،‬من بصصه خصصاطر دخصصترم‬

‫ترجمه ‪ :‬دخترکم گلی است که م ‌‬
‫یدهم همان طوری که مادرم برای من قربانی داد‪.‬‬ ‫قربانی م ‌‬
‫یها و مراسم ختنه‪ ،‬آمدن مسصصافر و‬ ‫‪ -5‬سرودن زنان در عروس ‌‬
‫در اعیاد مانند ‪:‬‬
‫کممممم فحیممممو نممممانحییکم‬ ‫اتینممممممممممماکم اتینممممممممممما‬

‫مممممما حلمممممت بمممممودایکم‬ ‫و لمممو ل المممذهب الحممممر‬

‫‪1‬‬
‫لمممم تسممممن عمممذاریکم‬ ‫و لمممو ل الحبمممه السممممراء‬

‫ترجمه ‪ :‬ما آمدیم ما آمدیم؛ ما را خوش آمدید‪ ،‬بگوییصصد مصصا هصصم‬

‫یبود این جصصا‬ ‫یکنیم و اگر آبادی در محیط شما نم ‌‬ ‫مقابلة به مثل م ‌‬
‫‪2‬‬
‫یآمد‪ .‬اگر حبة سمرا نباشد دختران شما چاق‬ ‫پیش شما کسی نم ‌‬
‫یشوند‪.‬‬
‫و فربه نم ‌‬
‫یباشصصد کصصه زمزمصصة آنهصصا بصصا‬ ‫اینها سرودهای مشروع و مبصصاحی م ‌‬
‫شرایط خاص اشکالی ندارد‪.‬‬
‫شرایط آن عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬سرود باید مخالف شرع نبوده و آلوده بصصا شصصرک نباشصصد و از‬
‫یحیایی و ناسزا گفتن به مسلمانان و از عشق ورزیدن بصصه زنصصان‬ ‫ب ‌‬
‫عاری بر کنار باشد و در آن شراب توصیف نگردد‪.‬‬
‫ههای الهی باز ندارد و سبب ضصصایع کصصردن‬ ‫‪ -2‬انسان را از فریض ‌‬
‫و فوت شدن واجبات و تکالیف شرعی نگردد‪.‬‬
‫یکند جایز نیسصصت کصصه آواز او‬ ‫‪ -3‬اگر سرود را زن بالغ زمزمه م ‌‬
‫یشصصنود‬ ‫را مردان اجنبی بشنوند؛ زیرا وقتی که مصصرد آواز زن را م ‌‬
‫یگصصردد‪ .‬و ایصصن سصصخن و‬ ‫یبرد و لذت بردن مصصوجب فتنصصه م ‌‬ ‫لذت م ‌‬
‫یکنصد‪ .‬اگصر سصراینده کصودک‬ ‫استدلل را هیصچ عقصل سصلیمی رد نم ‌‬
‫یباشد در شنیدن آواز آن‬ ‫دختری باشد که از آوازش خوف فتنه نم ‌‬
‫از جانب مردان اشکالی ندارد‪.‬‬

‫‪ -‬روایت از امام احمد ‪ 391 ،3‬و ابن ماجه ‪ 612 ،1‬و حاکم ‪.183 ،2‬‬ ‫‪1‬‬

‫یباشصصد‪ ،‬دانصصه را از‬‫هدار کصصه شصصبیه کنجصصد م ‌‬

‫های اسصصت دان ‌‬‫‪ -‬حبه سمرا ‪ :‬بوت ‌‬ ‫‪2‬‬

‫ینماینصصد و بعصصد از آن در آب‬ ‫هاش بیصصرون کصصرده بوسصصیله آسصصیاب آرد م ‌‬ ‫بصصوت ‌‬
‫یخورانند‪.‬‬‫یریزند و به زنان حامله م ‌‬ ‫جوش مقداری از آن را م ‌‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪18‬‬

‫‪ -4‬سراینده زیاد نسراید زیرا اگر سراینده بسصصیار سصصرود و نصصزد‬

‫مردم معروف شد و یا از سرودن مزد گرفت آن وقت با او ماننصصد‬
‫یشود و از تصصصرف منصصع و نصصزد علمصصا‬ ‫یک سفیه و کم عقل رفتار م ‌‬
‫یشود‪ ،‬چنانکه در کتب فقه همین طور تثبیت‬ ‫شهادتش پذیرفته نم ‌‬
‫شده است و امام شافعی )رحمصصه اللصصه( بصصر رد شصصهادت سصصرایندة‬
‫‪1‬‬
‫مشهور تصریح کرده است‪.‬‬
‫‪ -5‬باید سرود با موسیقی و ساز همراه نباشد‪ .‬اگر چنصصانچه آواز‬
‫با ساز و موسیقی همراه باشد در حرمت آن تردیدی وجصصود نصصدارد‬
‫یباشد و دف همان دائره‬ ‫اما دف )دائره( از این تحریم مستثنی م ‌‬
‫معروف عصرب اسصت کصه بصا غربصال شصباهت دارد و زدن آن جصایز‬
‫است به شرطی که طبل‪ ،‬زنگ و زنگوله نداشته باشد و این جواز‬
‫یتواننصصد آن را در‬ ‫و ابصصاحت فقصصط در حصصق زنصصان اسصصت‪ ،‬زنصصان م ‌‬
‫هها‪ ،‬عیدها و قدوم مسافر برای هم جنسان خصصود‬ ‫یها‪ ،‬ولیم ‌‬
‫عروس ‌‬
‫بنوازند و باید نوازندگان سعی نمایند در نواختن آن از حدود سصصنت‬
‫و جواز شرعی قدمی فراتر ننهند‪ .‬اما نواختن دائره بصصرای مصصردان‬
‫جایز نیست‪.‬‬

‫فصل دوم‬
‫انواع ساز و آواز حرام و ناجایز‬
‫یباشد که از حدود شرایط ذکر شصصده بیصصرون‬ ‫آواز وقتی حرام م ‌‬
‫یگردد‪.‬‬ ‫گردد‪ .‬امروزه بنابر دلیل ذیل ساز آواز حرام تلقی م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫‪ -1‬آواز همراه با ساز و موسیقی م ‌‬
‫یباشند‪.‬‬ ‫‪ -2‬مشتمل بر اقوال مغایر و مخالف شرع م ‌‬
‫‪ -3‬باعث باز داشتن از ادای فرایض و واجبات و تکلیف شصصرعی‬
‫یباشد‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یشنوند‪.‬‬ ‫یباشد که آواز وی را نامحرم م ‌‬ ‫‪ -4‬سراینده‪ ،‬زن م ‌‬
‫یسراید تا معروف و مشهور گردد‪.‬‬ ‫‪ -5‬سراینده بسیار م ‌‬
‫یگیرند‪.‬‬
‫‪ -6‬بر سرودن مزد م ‌‬
‫یسرایند‪.‬‬‫‪ -7‬به لحن و لهجة مردم فاسق و فاجر م ‌‬
‫یگصصردد و از‬
‫زیرا این نوع سرایندگی به فحش و ناسصصزا منجصصر م ‌‬
‫نظر شریعت حرام است‪.‬‬
‫‪ -‬السنن الکبری ‪.233 ،10‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪19‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫باب دوم‬
‫دلیل تحریم کننده‬
‫موسیقی و ساز و آواز‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪20‬‬

‫فصل اول‬
‫تحریم موسیقی و آواز از دیدگاه قرآن‬
‫یکنیصصم‪ ،‬در ایصصن‬‫در این فصل به سه آیت از کتصصاب اللصصه اکتفصصا م ‌‬
‫سه آیت موسیقی و آواز تحریم شده است‪.‬‬
‫آیة نخست سورة اسراء ‪ : 64-65‬بعد از این کصصه شصصیطان امصصر‬
‫خدا را مبنی بر سصصجده آدم نادیصصده گرفصصت و اخطصصار داد و سصصوگند‬
‫خورد که اگر تا روز قیامت به او فرصصصت داده شصصود فرزنصدان آدم‬
‫را مطیصصع خصصویش خواهصصد سصصاخت و آنصصان را بصصه گمراهصصی خواهنصصد‬
‫کشاند‪ ،‬مگر اندکی را که از امر و دستورهایش سرباز زنند‪.‬‬
‫خداوند متعال تا روز قیامت به شصصیطان فرصصصت دادنصصد و بصصه او‬
‫یخواهیصصد بکنیصصد جصصزای اعمصصال‬ ‫فرمودند ‪ :‬تو و پیروانت هصصر چصصه م ‌‬
‫شما دوزخ است‪.‬‬
‫»و اسممتفزز مممن اسممتطعت منهممم بصمموتک و‬
‫اجلممب علیهممم بخیلممک و رجلممک و شممارکهم فممی‬
‫الموال و الولد وعدهم و ما یعد هممم الشممیطان‬
‫ال غرورا ان عبادی لیممس لممک علیهممم سمملطان و‬
‫کفی بربک وکی ً‬
‫ل«‪.‬‬
‫یتصصوانی و‬
‫ترجمه ‪ :‬سبک پندار و بلغزان بصصه آوازت هصصر کصصه را م ‌‬
‫بخوان کسانی را که مطیع و فرمانبردار تواند و از انجصصام اوامصصر و‬
‫یزنند و شریک بگصصردان ایشصصان را در مصصال و‬ ‫نواهی الهی سرباز م ‌‬
‫یکنند تا در راه نامشروع‬ ‫ثروت و دارایی که از راه حرام کسب م ‌‬
‫بیرون از احکام الهی انفاق نمایند‪ .‬و شریک بگصصردان ایشصصان را در‬
‫فرزندان که با مادران خود زنا کنند و امر شیطان را به جا آورند و‬
‫ایشان را به شیوه کفر تربیت نمایند‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬‫و در جایی دیگر خداوند م ‌‬
‫»و عدهم و ما یعدهم الشیطان ال غرورا«‬
‫یکنصصد‪.‬‬‫زیرا فریب شیطان هیچ چیزی را از سر آنها رد و دفع نم ‌‬
‫یتوانصصد بصصه بیراهصصه بکشصصاند؛ زیصصرا‬
‫اما ابلیس بنصصدگان مخلصصص را نم ‌‬
‫یکنصصد و‬ ‫کسی که به ریسمان الهی چنگ بزند خداوند او را حفظ م ‌‬
‫یفرماید و شرارت شیاطین انسصصی و جنصصی را از‬ ‫پیروزی نصیب م ‌‬
‫‪21‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫یکنصصد و در صصصدر ایصصن شصصیطان‪ ،‬ابلیصصس لعیصصن قصصرار‬ ‫سصصر او دور م ‌‬

‫‪1‬‬
‫دارد‪.‬‬
‫در این آیات اطلع و خبر است مبنی بر این که ابلیس بصصا کصصدام‬
‫یکشد و از جملصصة آن‬ ‫طریقه و وسایل بندگان خدا را از راه دور م ‌‬
‫نها را‬ ‫یباشد که توسط آن‪ ،‬شیطان‪ ،‬انسصصا ‌‬ ‫وسایل‪ ،‬آواز شیطان م ‌‬
‫یافکند؛ این دام موسصصیقی و سصصاز و‬ ‫یکند و به دام خود م ‌‬ ‫گمراه م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫آواز حرام م ‌‬
‫از مجاهد بن جبر )رحمه الله( کصه در عصصر و زمصانش پیشصوا و‬
‫شیخ مفسرین بوده و سی مرتبه قرآن کریم را بر ابصصن عبصصاس ‪‬‬
‫یپرسید‪ 2‬روایت اسصصت کصصه ‪ :‬ایصصن‬ ‫معنی و تفسیر هر آیه را از او م ‌‬
‫‪3‬‬
‫مفسر عالی قدر آواز ابلیس را به آواز نی لهصصو و باطصصل معنصصی و‬
‫تعبیر کرده است‪ .4‬و از ضحاک بن مزاحم )رحمه اللصصه( کصصه دارای‬
‫علم و دانصصش زیصصادی بصصود و آن را توسصصط جصصبیر از ایصصن عبصصاس ‪‬‬
‫آموخته بصصود‪ 5‬بصصه ثبصصوت پیوسصصته او آواز شصصیطان را آواز نصصی گفتصصه‬
‫است‪.‬‬
‫ابن القیم معتقد است که ‪ :‬تردیصصدی وجصصود نصصدارد کصصه سصصرود از‬
‫یآید و شیطان توسصصط آن‬ ‫بزرگترین آوازهای شیطان به حساب م ‌‬
‫نها را حقیصصر پنداشصصته و بصصه خصصوف و تصصرس و اضصصطراب‬ ‫انسصصا ‌‬
‫ههای‬ ‫یکشاند و عملصصی ضصصد قصصرآن اسصصت؛ در حصصالی کصصه در سصصای ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود و به درگاه خداونصصد بصصه‬ ‫یگیرد و مطمئن م ‌‬ ‫قرآن دلها آرام م ‌‬
‫‪6‬‬
‫یپردازند‪.‬‬
‫نیایش م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آیه دوم از سورة لقمان آیه ‪ 6‬خداوند متعال م ‌‬

‫‪ -‬تفسیر طبری ‪.122-119 ،9‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬غایه النهایه ‪ 2.14‬و طبقات الداودی ‪305.2‬‬ ‫‪2‬‬

‫یشود‪.‬‬ ‫‪ -‬به زبان پشتو )شپلی( گفته م ‌‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬تخریج حدیث توسط سعید و ابن ابو دنیا و ابن جریر و ابن المنصصذر و ابصصن‬ ‫‪4‬‬

‫ابو حاتم صورت گرفته است‪ .‬الدر المنصصصور ‪ 312،5‬و ابصصو نعیصصم ‪ 298،3‬و‬
‫ابن الجوزی ‪.232‬‬
‫‪ -‬سیر اعلم النبلء ‪.598،4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬تفسیر قرطبی ‪ 288،10‬و البحر المحیط ‪.58،6‬‬ ‫‪6‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪22‬‬

‫»و من الناس من یشممتری لهممو الحممدیث لیضممل‬

‫عن سبیل الله بغیممر علممم و یتخممذها هممزوا اولئک‬
‫‪1‬‬
‫لهم عذاب مهین«‪.‬‬
‫یسصصتاند سصصخنی را کصصه‬ ‫ترجمه ‪ :‬و از مردم کسصصی هسصصت کصصه م ‌‬
‫برای بازی است تا گمراه کند مردم را از راه خدا بدون علم و بصصه‬
‫تمسخر گیرد راه خدا را این گروه را است عذاب خوار کننده‪.‬‬
‫یگرداند تا آن را بگیصصرد‬ ‫لهو حدیثی که انسان را به خود راغب م ‌‬
‫و مالش را در راه آن انفاق نماید و مستحق عذاب الهی پنداشصصته‬
‫یباشصصد! از عبصصدالله بصصن‬‫شصصود‪ ،‬عصصذاب رسصصوا کننصصده‪ ،‬آن از آواز م ‌‬
‫مترین صحابه‬ ‫مسعود روایت شده و بدون تردید ایشان یکی از عال ‌‬
‫بودند چنانکه خودش بر منبر کوفه خود را این گونه معرفی کرد و‬
‫قولش را همه تأیید کردند ‪:‬‬
‫های از‬‫قسم به خدایی که جز او خدای دیگری نیست هیچ سصصور ‌‬
‫قرآن نازل نگشت مگر این که من دانستم که در کجا نصصازل شصصده‬
‫های از کتاب الله فرو فرستاده نشد مگصصر ایصصن کصصه‬ ‫است‪ .‬و هیچ آی ‌‬
‫دانستم که در حصصق چصصه کسصصی نصصازل شصصده اسصصت‪ .‬و نصصه کسصصی را‬
‫ینویسصصد ‪ :‬ایصصن ذکصصر و یصصاد همصصان‬‫‪ - 1‬تفسصصیر دری کصصابلی در ایصصن ارتبصصاط م ‌‬
‫اشقیایی است که از جهالت و ناعاقبت اندیشی قرآن کریم را ترک داده و‬
‫یخواهند کصصه‬ ‫قاند و م ‌‬‫در رقص و آواز‪ ،‬لهو و لعب و یادگیر خرافات مستغر ‌‬
‫دیگران را هصصم در ایصصن مشصصاغل بیهصصوده آلصصوده نمصصوده و از دیصصن و یصصاد خصصدا‬
‫ینمایند‪.‬‬
‫منحرف سازند و بر سخنان دین تمسخر و ریشخندی م ‌‬
‫یفرمایصصد ‪» :‬کل ما شممغلک عممن‬ ‫حضرت حسن راجع به لهصصو الحصصدیث م ‌‬
‫عبادة الله و ذکره من السمممر و الضمماحیک و الخرافممات و‬
‫الفساد و نحوها« )تفسیر روح المعانی( لهو الحدیث آن اسصصت کصصه تصصو‬
‫را از عبادت و یاد خدا باز دارد از قبیل شب نشینی ها‪ ،‬سصصخنان ریشصصخند و‬
‫تمسخر‪ ،‬مشاغل و اهیه و ساز و آواز و غیره‪ .‬نضر بن حارث که از رؤسای‬
‫یرفصصت و از آن جصصا قصصصص و تواریصصخ‬ ‫کفار بود به غرض تجارت به فارس م ‌‬
‫یگفت ‪ :‬محمد ‪‬‬ ‫یآورد و به قریش م ‌‬ ‫شاهان عجم را خریده همراه خود م ‌‬
‫ههای رستم و اسصصنفدیار و‬ ‫یگوید‪ ،‬بیایید من قص ‌‬
‫به شما قصه عاد و ثمود م ‌‬
‫شاهان ایرانی را برای شما بیان کنصم‪ .‬نصام بصرده یصک کنیصز آواز خصوان نیصز‬
‫یآمصد کصه مسصلمان شصود‪ ،‬کنیصز را‬ ‫خریده بود و هر کس که در صصدد بصر م ‌‬
‫یبصرد تصا او را بصصه آواز خصصوانی خصود مشصصغول سصازد‪ ،‬بعصصد از آن‬
‫پیش وی م ‌‬
‫یگویصصد ‪ :‬نمصصاز‬
‫یگفت ببین این آواز بهتر اسصت و یصصا دعصصوت محمصصد کصصه م ‌‬
‫م ‌‬
‫بخوانید و روزه بگیرید و زحمت بکشید‪ .‬بنابراین آیات مذکور نازل شد‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫سراغ دارم که از من دانصصاتر بصصه کتصصاب اللصصه باشصصد‪ .‬و اگصصر چنصصانچه‬
‫یتوانسصصت بصصه محصصل اقصصامت عصصالمی سصصفر کنصصد امکصصان‬ ‫شصصتری م ‌‬
‫‪1‬‬
‫نداشت که من آنجا سفر نکرده باشم‪.‬‬
‫از عبصصدالله بصصن مسصصعود ‪ ‬دربصصارة لهصصو حصصدیث پرسصصیده شصصد و‬
‫ایشان در پاسخ فرمودند ‪:‬‬
‫لهو حدیث‪ ،‬قسصصم بصصه خداونصصد متعصصال آواز خصصوانی اسصصت و سصصه‬
‫‪2‬‬
‫مرتبه پاسخ را تکرار کردند‪.‬‬
‫ابن عباس ‪ ‬صحابی جلیل القدر و علم امت اسصصلم و مصصترجم‬
‫هاش این‬ ‫قرآن مجید و شیخ مفسران بوده و پیامبر اکرم ‪ ‬دربار ‌‬
‫‪3‬‬
‫هاند )اللهم علمه تأویل القرآن(‬ ‫گونه دعا فرمود ‌‬
‫معنی ‪ :‬بار الها به ابن عباس ‪ ‬تاویل قرآن را بیاموز‪.‬‬
‫وی لهو حدیث را ایصصن طصصور معنصصی کصصرده اسصصت ‪ :‬آواز و نظصصایر‬
‫‪4‬‬
‫آن‪.‬‬
‫عبدالله بن عمر ‪ ‬فقیه مصردم مصدینه و مفصتی آن زمصان گفتصه‬
‫‪5‬‬
‫است ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫لهو حدیث در قرآن به معنای ساز و آواز است‪.‬‬
‫جابر ابن عبدالله ‪ ‬بعد از ابن عمر فقیه و مفتی مصصردم مصصدینه‬
‫یآید‪ ،‬ایشان دربارة لهو الحدیث از دیدگاه قرآن کریم‬ ‫به حساب م ‌‬
‫‪7‬‬
‫یفرمایند ‪ :‬آواز خوانی و گوش دادن به آن است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ایصصن چهصصار فقیصصه بصصزرگ و سرشصصناس صصصحابه بصصه صصصراحت‬
‫هاند که ‪ :‬لهصصو حصصدیث عبصصارت از آواز خصصوانی اسصصت و قصصول‬ ‫فرمود ‌‬
‫یباشد؛ زیرا صصحابه کصرام ‪ ‬بصصه‬ ‫صحابه در تفسیر‪ ،‬سند و دلیل م ‌‬
‫مترند و ایشان نزول قرآن کریصصم را بصصه‬ ‫علم تفسیر از دیگران‪ .‬عال ‌‬

‫‪ -‬روایت امام بخاری ‪ 47،9‬و مسلم ‪.7،16‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو شیبة ‪ 309،6‬و ابصصن جریصصر ‪ 61،11‬و حصصاکم ‪ 411،2‬حصصاکم‬ ‫‪2‬‬

‫حصصدیث را صصصحت دانسصصته و ذهصصبی بصصا ایصصن صصصحت موافصصق اسصصت و بیهقصصی‬
‫‪ 223،10‬و ابن جوزی ‪.231‬‬
‫‪ -‬روایت بخاری ‪.55،1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو شصصیبیة ‪ 309،6‬امصصام بخصصاری در ادب ‪ 357،1‬و ابصصن جریصصر‬ ‫‪4‬‬

‫‪ 61،11‬و ‪ 62،9‬بیهقی ‪ 221،10‬و ‪ 333‬و ابن جوزی ‪.231‬‬

‫‪ -‬سیر اعلم النبلء ‪.203،3‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬تفسیر قرطبی ‪.52،14‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -‬روایت ابن جریر ‪.62،11‬‬ ‫‪7‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪24‬‬

‫هاند و آن اوضاع و احوال را بهصصتر‬ ‫چشم خود مشاهده و لمس کرد ‌‬

‫یدانند که‪ ،‬این آیات به آن اختصاص یافته است و از جانب دیگر‬ ‫م ‌‬
‫آنها از قرآن فهم کامل و علم صحیح دارند خصوصا ً علما و مشایخ‬
‫مانصصد‪ ،‬هصصم چنصصان وقصصتی اقصصوال تصصابعین بصصر‬
‫آنها در این راه پیش قد ‌‬
‫یباشد‪.‬‬‫تفسیر آیتی اجماع کنند‪ ،‬حجت و برهان م ‌‬
‫دربارة معنی و مفهوم لهصصو الحصصدیث در قصصرآن کریصصم‪ ،‬صصصحابه و‬
‫‪1‬‬
‫تابعین قول متفق دارند که به معنای آواز خوانی است‪.‬‬
‫هاند که عبارتند‬ ‫چنانکه بعضی از تابعین بر این معنی تصریح کرد ‌‬
‫از ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -1‬مجاهد ابن جبر )رحمه الله(‬
‫‪ -2‬عکرمه )رحمه الله(‪ 3‬که ایشان از امامان بزرگ و پیشصصوایان‬
‫یروند و در نزد ابن عباس‬ ‫علم تفسیر و قرائت قرآن به حساب م ‌‬
‫‪ ‬تعلیم یصصافته و از او علصصم آمصصوخته اسصصت‪ .‬شصصعبی )رحمصصه اللصصه(‬
‫متر و‬‫یکند کصصه ‪ :‬هیصصچ کسصصی را عصصال ‌‬ ‫عکرمه را این گونه معرفی م ‌‬
‫‪4‬‬
‫داناتر به کتاب الله از عکرمه ندیدم‪.‬‬
‫یباشصصند‬‫‪ -3‬مکحول )رحمه الله(‪ : 5‬ایشان یک تابعی بزرگصصوار م ‌‬
‫و در عصر خصصود امصصام و پیشصصوای مصصردم شصصام بصصود و از مصصذهب او‬
‫‪6‬‬
‫یکردند‪.‬‬
‫تقلید م ‌‬
‫‪7‬‬
‫‪ -4‬ابراهیم نخعی )رحمه الله( ‪ :‬فقیصصه عصصراق و علمصصبردار فتصصوا‬
‫‪8‬‬
‫در آنجا‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫‪ -5‬عطاء خراسانی )رحمه الله( ‪ :‬محدث و مفتی مجاهد‬

‫‪ -‬مقدمه اصول تفسیر ابن تیمیه ‪.105،95‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابصصی شصصبیة ‪ ،309،6‬طصصبری ‪ ،62،11‬ابصصن جصصوزی ‪ 231‬و الصصدر‬ ‫‪2‬‬

‫المنثور ‪.505،6‬‬
‫‪ -‬روایت ابن ابی شصصبیة ‪ ،309،6‬ابصصن جصصوزی‪ 231 ،‬و ابصصن ابصصی الصصدنیا الصصدر‬ ‫‪3‬‬

‫المنثور ‪.505،6‬‬
‫‪ -‬غایة النهایة ‪ 515،1‬و طبقات الداودی ‪.386،1‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬روایت ابن عساکر‪ ،‬الدر المنثور ‪.505،6‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬سیر اعلم النبلء ‪.155،5‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو الدنیا‪ ،‬الدر المنثور ‪.505،6‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪ -‬سیر اعلم النبلء ‪.520،4‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو حاتم و حاکم در کتاب الکنی‪ ،‬الدر المنثور ‪.507،5 505،6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪25‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫‪ -6‬حسن بصری )رحمه اللصصه(‪ : 1‬فقیصصه مصصردم بصصصره و محصصدث‪،‬‬

‫شخصیتی که حضرت عمر ‪ ‬دربار ‌‬
‫هاش ایصصن چنیصصن دعصصا کردنصصد ‪:‬‬
‫بارالها حسصصن بصصصری را در علصصم دیصصن دانشصصمند و محبصصوب مصصردم‬
‫بگردان و این دعا نیز اجابت شد‪ .‬و نیز ایشان کسی هستند کصصه از‬
‫‪2‬‬
‫هاند‪.‬‬
‫سینه ام المؤمنین ام سلمه )رض( شیر خورد ‌‬
‫هانصصد‬
‫و همچنین هفت تابعی دیگر که به وضاحت و صصصراحت گفت ‌‬
‫یباشد و هیچ کصصس‬ ‫که معنای لهو الحدیث در این آیه آواز خوانی م ‌‬
‫هم با این رأی مخالفت نکرده است‪ .‬پس گفتار این عزیزان دلیصصل‬
‫و حجت است و بایصصد رعصصایت و پصصذیرفته شصصوند و پیصصش از ایشصصان‬
‫چهار صحابه فقیصصه‪ ،‬لهصصو الحصصدیث را همیصصن طصصور تفسصصیر و معنصصی‬
‫هاند‪ .‬حاکم )رحمه الله( فرموده است ‪ :‬باید طصصالب علصصم نیصصک‬ ‫کرد ‌‬
‫بداند و آگاه باشد که تفسیر اصحابی که ناظر و شاهد عینی نزول‬
‫هاند از دیدگاه امام بخاری و مسصصلم حجصصت و سصصند‬ ‫وحی قرآن بود ‌‬
‫یباشند‪.‬‬‫م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫آیه سوم از سورة نجم ‪ 59-61 :‬خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ینماییصصد و‬ ‫‪‬‬
‫خنصصده م ‌‬ ‫‪‬‬
‫یکنیصصد و‬ ‫‪‬‬
‫»آیصصا از ایصصن سصصخن تعجصصب م ‌‬
‫یسرایید«‪.‬‬
‫یگریید و م ‌‬‫نم ‌‬
‫یفرماید ‪ :‬آیا به حیصصرت‬ ‫خداوند مشرکین را مخاطب ساخته و م ‌‬
‫یگصصردد و او را بصصه‬‫یافتیصصد کصصه ایصصن قصصرآن بصصر محمصصد ‪ ‬نصصازل م ‌‬‫م ‌‬
‫یکنید‪ ،‬به خاطر‬ ‫یخندید و گریه نم ‌‬ ‫یگیرید و م ‌‬
‫استهزا و مسخره م ‌‬
‫آنچه از عذاب که برای گناه کاران پیش بینی شده اسصصت و سصصامد‬
‫یباشید‪ .‬سصصمود مکصصروه و مصصذموم کصصه خداونصصد در ایصصن آیصصه ذکصصر‬ ‫م ‌‬
‫فرمصصوده عبصصارت از آواز خصصوانی اسصصت‪ .‬ابصصن عبصصاس ‪ ‬فرمصصوده‬
‫است ‪ :‬سمود در این آیه به معنای آواز خوانی اسصصت‪ ،‬طبصصق لغصصت‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو حاتم‪ ،‬الدر المنثور ‪.505،6‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬سیر اعلم النبلء ‪.563،4‬‬ ‫‪2‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪26‬‬

‫یگویند ‪) :‬اسمد لنا( یعنی ‪ :‬بخوان برای‬

‫زبان مردم یمن‪ ،‬چنانکه م ‌‬
‫ما و‪ 3‬نغمه سرایی کن‪.‬‬

‫فصل دوم‬
‫احکام آواز خوانی از دیدگاه سنت‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫)حشر ‪(7 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و هر چه بدهد شما را پیامبر‪ ،‬بگیریصصد آن را و هصصر چصصه منصصع‬
‫کند شما را از آن باز ایستید«‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫و در جای دیگر م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪(59 /‬‬ ‫)نساء‬ ‫‪ ‬‬
‫»و فرمان برید خدا و فرمان برید پیامبر را«‪.‬‬
‫خداوند به ذات اقصصدس خصصود سصصوگند یصصاد کصصرده اسصصت کصصه هیصصچ‬
‫انسانی مومن به حساب نمی آید تا وقتی که به قضاوت پیامبرش‬
‫در تمام قضایایی که با دیگری اختلف دارد تصصن در ندهصصد‪ ،‬و وی را‬
‫کم نگرداند و وقتی بصصه حکمیصصت و قضصصاوت پرداخصصت بصصه رضصصا و‬ ‫ح َ‬
‫َ‬
‫رغبصصت و فراخصصی سصصینه بصصه حکمیصصت و قضصصاوت او راضصصی و قصصانع‬
‫نگردد‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫چنانچه خداوند متعال م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬روایت طبری ‪ ،13‬ص ‪ 82‬و ابن ابو الدنیا ‪ 13‬و البزاز ‪ ،3‬ص ‪ 72‬و بیهقصصی ‪،10‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ 223‬و ابن جوزی ‪.231‬‬

‫‪27‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)نساء ‪(65 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»پصس قسصم پروردگصار تصو ایصن اسصت کصه ایشصان مسصلمان‬
‫نباشند تا آن که حاکم کنند تصصو را در اختلفصصی کصصه واقصصع شصصد‬
‫میان ایشان و باز نیابند در دل خویش تنگصی از آن حکصم کصه‬
‫فرمودی و قبول کنند به انقیاد و تسلیم«‪.‬‬
‫خداوند مسلمانان را از این کصصه اطصصاعت پیصصامبرش را نکننصصد بصصر‬
‫حذر داشته و هشدار داده است و فرموده است ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)    ‬نور ‪(63 /‬‬
‫»پس بایصصد کصصه بترسصصند آنصصانی کصصه خلف حکصصم پیصصامبر عمصصل‬
‫یکنند از آن که برسد به ایشان بلیی و یا برسد به ایشصصان‬ ‫م ‌‬
‫عذاب دردناک«‪.‬‬
‫یدانید فتنصصه چیسصصت؟ فتنصصه شصصرک‬ ‫هاند ‪ :‬آیا م ‌‬
‫امام احمد فرمود ‌‬
‫‪1‬‬
‫است‪.‬‬
‫شاید بعضی از مردم اقوال پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬را در دل نپذیرنصصد‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫یگردند‪.‬‬ ‫پس ایشان هلک م ‌‬
‫‪ -1‬به معنای رد و منصصع مثصصل ایصصن آیصصه مبصصارکه ‪» :‬و احذرهم‬
‫أن یفنتوک« یعنی ‪ :‬تو را منع کنند و باز دارند‪.‬‬
‫‪ -2‬به معنای شرک و کفر مانند این قول خداونصصد »و الفتنممه‬
‫أشد من القتل«‬
‫‪» -3‬و قاتلو هم حتی ل تکون فتنه« یعنی ‪ :‬تا شرک‬
‫و کفری باقی نماند‪.‬‬
‫‪ -‬فتح المجید ‪.459‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬فتنه در قرآن مجید به چند معنای دیگصصر نیصصز وارد شصصده اسصصت چنصصانکه در‬ ‫‪2‬‬

‫کتاب الوجوه و النظائر تألیف امام دامغانی آمده است‪.‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪28‬‬

‫‪ -4‬به معنای عذاب دادن و سصصوزاندن ماننصصد ‪» :‬إن الصصذین فتنصصوا‬

‫المؤمنین و المؤمنات« یعنی ‪ :‬مؤمنان را شکنجه کردنصصد و عصصذاب‬
‫دادند و سوزاندند‪.‬‬
‫‪ -5‬بصصه معنصصای عصصبرت ماننصصد ‪» :‬ل تجعلنمما فتنممه للممذین‬
‫کفروا – و ل تجعلنا فتنه للقوم الظالمین« یعنصصی ‪:‬‬
‫یشان پند و عبرت مگردان‪.‬‬ ‫ما را برا ‌‬
‫امام شافعی )رحمه الله( فرموده است ‪ :‬علما بصصه اجمصصاع خصصود‬
‫هاند وقتی سنت پیامبر ‪ ‬به ثبوت برسد باید به آن عمل شود‬ ‫گفت ‌‬
‫‪1‬‬
‫و به قول هیچ کس متروک نگردد‪.‬‬
‫پیامبر اکرم ‪ ‬فرمود ‌‬
‫هانصصد ‪» :‬آگصصاه باشصصید کصصه بصصه ماننصصد قصصرآن‬
‫‪2‬‬
‫یباشصصد؛ و هصصر‬‫برایم نیز عنایت شده است ‪ .‬و آن حدیث صصصحیح م ‌‬
‫دو با هم برابرند و آن‪ ،‬سنت است«‪.‬‬
‫یفرماینصصد ‪» :‬آگصصاه باشصصید و نیصصک بدانیصصد کصصه‬ ‫و در جایی دیگصصر م ‌‬
‫چیزی را که پیامبر حرام گردانیده است‪ ،‬خداوند نیز حرام سصصاخته‬
‫‪3‬‬
‫است‪.‬‬
‫یفرمایند ‪ :‬این حدیث حسن و غریب است‪.‬‬ ‫شاکر م ‌‬
‫یفرمایند ‪:‬‬ ‫و در حدیثی دیگر م ‌‬
‫مطلع باشید )سوگند به خدا( من امر کردم‪ ،‬وعظ و پنصصد دادم و‬
‫از چیزهایی دیگر منع نمودم و همة آنها مثل قصصرآن و یصصا بیشصصتر از‬
‫‪4‬‬
‫آن است‪.‬‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫هها خصصبر‬ ‫وقتی بر این احادیث آگاهی یافتید پس نیک بدانید که د ‌‬
‫و حدیث در سطح مشهور و متواتر از پیامبر اکرم ‪ ‬روایت شده‬
‫است‪ ،‬مبنی بر اینکصصه سصاز و آواز ممنصوع شصده اسصصت‪ ،‬و احصادیث‬
‫متواتر افادة علصصم را کصصرده و در صصصحت آن شصصک و تردیصصدی بصاقی‬
‫یگذارد‪.‬‬‫نم ‌‬

‫‪ -‬فتح المجید ‪.457‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬روایت امام احمد ‪ 131،1‬و ابو داود ‪.354،12‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬روایت ترمذی ‪.38،5‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬روایت ابو داود از طریق اشعث بن ثعبة مصیصصصی آن را مشصصکوة تأییصصد و‬ ‫‪4‬‬

‫توثیق کرده است‪164 .‬‬

‫‪29‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫پس واجب است بصصر هصصر مسصصلمان آن را تصصصدیق کنصصد و علمصصی‬

‫بگرداند و مراتب تعمیل امر و نهی را به جا آورد‪.‬‬
‫یآوریصصم و تقصصدیم‬‫اینصصک در ایصصن فصصصل ده حصصدیث صصصحیح را م ‌‬
‫یشصصصنوند و‬
‫ینمصصصاییم بصصصه آن کسصصصانی کصصصه دل پصصصاک دارنصصصد و م ‌‬‫م ‌‬
‫یپذیرند‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫حصصدیث اول ‪ :‬ابصصو مالصصک اشصصعری ‪ ‬م ‌‬
‫یفرماینصصد کصصه ‪ :‬مصصن از‬
‫رسول اکرم ‪ ‬شنیدم کصصه فرمودنصصد ‪» :‬لیکونن مممن أمممتی‬
‫أقممموام یسمممتحلون الحمممر و الحریمممر و الخممممر و‬
‫المعازف و لینزلن أقمموام الممی جنممب علممم یممروح‬
‫علیهم بسارحه لهممم‪ ،‬یممأتیهم لحمماجه فیقولممون ‪:‬‬
‫ارجع إلینا غدا فیبیتهم الله و یضع العلم و یمسخ‬
‫آخرین قرده و خنازیر إلممی یمموم القیممامه«‪ 1‬در ایصصن‬
‫حدیث مبارک‪ ،‬پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬از پیصصش آمصصدی خصصبر م ‌‬
‫یدهنصصد کصصه‬
‫یگردد و عبصصارت از اسصصتمرار و تصصداوم‬ ‫دامنگیر مردمی از امتش م ‌‬
‫گناهان ماننصصد ‪ :‬ارتکصصاب زنصصا‪ ،‬پوشصصیدن ابریشصصم‪ ،‬شصصراب نوشصصی و‬
‫گوش دادن به آلت موسیقی از قبیل ‪ :‬دهصصل‪ ،‬عصصود ربصصاب و غیصصره‬
‫یکنند که گویا برایشان حلل‬ ‫است و چنان این آلت را استعمال م ‌‬
‫یباشد‪ .‬و اگر استعمال این آلت و استماع آواز آنها حلل‬ ‫و جایز م ‌‬
‫یفرمودنصصد ‪» :‬انهممم یسممتحلونها« یعنصصی ‪ :‬حلل‬ ‫یبصصود نم ‌‬‫م ‌‬
‫یکنصصد‪ .‬و از‬‫یپندارنصصد و هیصصچ بصصه فکرشصصان حرمصصت آن خطصصور نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یآورد‪.‬‬‫طرف دیگر استعمال این ادوات خشم الهی را به جصصوش م ‌‬
‫ینماید و کصصوه بصصزرگ را‬ ‫العیاذ بالله و آنها را خداوند هلک و تباه م ‌‬
‫یافکند‪.‬‬ ‫بر آنها م ‌‬
‫علم یعنی ‪ :‬کوه بزرگ‪ ،‬و دیگران را به شکل میمون و خنزیر تا‬
‫یآورد‪.‬‬‫قیامت در م ‌‬
‫یفرماید ‪ :‬پیامبر اکصصرم‬ ‫حدیث دوم ‪ :‬عبدالرحمن بن عوف ‪ ‬م ‌‬
‫‪ ‬دستم را گرفتند و مرا به نخلستان خرما که پسرشان ابراهیصصم‬
‫آنجصصا بصصود‪ ،‬بردنصصد‪ ،‬ابراهیصصم را در آغصصوش گرفتنصصد و در حصصالی کصصه‬
‫یکشیدند‪ .‬پس هصصر دو‬ ‫یکرد و به سختی نفس م ‌‬ ‫نفسشان تنگی م ‌‬
‫چشم مبارک آن حضرت ‪ ‬پر از اشک شدند و اشکشان سصصرازیر‬

‫‪ -‬روایت بخاری به تعلیق مؤکد ‪ 1/51‬و تغلیق التعلیق ‪ 5/17‬دیده شود‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪30‬‬

‫یکنصصی‪ ،‬آیصصا از گریصصه‬‫گشتند‪ ،‬من گفتم ‪ :‬ای رسول الله ‪ ‬گریصصه م ‌‬

‫یکردی؟ فرمودند ‪ :‬بصصه تحقیصصق مصصن از بلنصصد کصصردن آواز بصصه‬ ‫منع نم ‌‬
‫گریه که از صدای دو احمق بد کار یعنی آواز بلنصصد کصصردن در وقصصت‬
‫یهای شیطان و آواز بلند کصصردن‬ ‫سرور و شادمانی‪ ،‬لهو و لعب و ن ‌‬
‫در وقت مصیبت‪ ،‬کندن صورت‪ ،‬پاره کردن گریبان و آواز شصصیطان‬
‫‪1‬‬
‫ینمودم‪.‬‬ ‫منع م ‌‬
‫و از حضرت انس ‪ ‬روایت شصصده اسصصت کصصه ‪ :‬در متصصن حصصدیث‬
‫‪2‬‬
‫شریف »و رنه شیطان« آمده است‪.‬‬
‫یها مذمت فرمصوده و آن‬ ‫در این حدیث پیامبر اکرم ‪ ‬از آواز ن ‌‬
‫هاند ‪ :‬نی شیطان و آواز نی را‪،‬‬ ‫را به شیطان نسبت داده و فرمود ‌‬
‫هانصصد و انسصصان بصصدکار‬ ‫آواز احمصصق بصصد کصصار توصصصیف و تعریصصف کرد ‌‬
‫یشصصود و در صصصدر‬ ‫مرتکصصب گنصصاه‪ ،‬معصصصیت و فسصصق پنداشصصتد م ‌‬
‫کلمشان فرمودند که ‪ :‬از آن منع کرده است و منع و نهی تحریصصم‬
‫را اقتضا دارد‪.‬‬
‫شیخ السلم ابن تیمیه )رحمه الله( فرموده است ‪ :‬این حصصدیث‬
‫یتصصوان از آن تحریصصم آواز‬ ‫یآید کصصه م ‌‬‫از بهترین احادیثی به شمار م ‌‬
‫‪3‬‬
‫خوانی را اثبات کرد‪.‬‬
‫یفرماینصصد کصه پیصصامبر اکصصرم ‪‬‬ ‫حدیث سصصوم ‪ :‬ابصن عبصاس ‪ ‬م ‌‬
‫فرمود‌هانصصد ‪» :‬ان الله حرم علممی‪ ،‬او حممرم الخمممر و‬
‫المیسر‪ ،‬و الکوبه و کل مسکر حرام«‪ 4‬در این حصصدیث‬
‫‪ - 1‬روای حدیث ابن سعد ‪ 138،1‬الصصبزاز ‪ ،380،1‬آجصصری ‪ ،119‬حصصاکم ‪،40،4‬‬
‫بغوی ‪ 431،5‬و این حدیث را حسن گفته و در الفتصصح از آن سصصکوت اختیصصار‬
‫نموده است‪.‬‬
‫ترمذی آن را به طور مختصر روایت کرده است ‪ 87،4‬و گفته است ‪ :‬حصصدیث‬
‫حسن صصحیح اسصصت و آن را در زمصصره مسصصند جصابر در آورده اسصت‪ .‬اصصصل‬
‫حدیث در بخاری آمده است ‪ 172،3‬مسلم ‪.74،15‬‬
‫‪ - 2‬فرهنگ عمید ‪ :‬رند‪ - ،‬ان – را این طور معنی کرده است ‪ :‬زیرک‪ ،‬زرنگ‪،‬‬
‫یقید‪ ،‬لابصصالی‪ ،‬آن کصصه بصصا هوشصصیاری و تیزبینصصی بصصه اسصصرار‬
‫هگر‪ ،‬بیباک‪ ،‬ب ‌‬
‫حیل ‌‬
‫دیگران پی ببرد‪ ،‬این اوصاف ذمیمه و منحط در حق شیطان مصداق دارد‪.‬‬
‫)مترجم(‬
‫‪ - 3‬الستقامة ‪.292،1‬‬
‫‪ - 4‬راوی حدیث امصصام ‪ ،274،1‬احمصصد شصصاکر در حصصدیث ‪ 2476‬گفتصصه اسصصت ‪:‬‬
‫سند حدیث صحیح است و ابوداود ‪ 161،10‬درباره صحت حدیث و منصصذری‬
‫هاند و بیهقی نیز روایت کرده است‪.‬‬ ‫سکوت ورزید ‌‬
‫‪31‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫صحیح به صراحت در تحریم )کوبه(‪ 1‬ذکر بصصه عمصصل آمصصده اسصصت و‬

‫ینیاز نیست‪.‬‬ ‫کوبه یکی از آلت طرب است و هیچ آوازی از آن ب ‌‬
‫‪2‬‬
‫یفرماید ‪ :‬کوبه‪ ،‬دهل را گویند‪.‬‬‫علی بن بذیمه راوی حدیث م ‌‬
‫حدیث چهارم ‪ :‬از عمران بن حسین ‪ ‬روایت شده است کصصه ‪:‬‬
‫رسول اکرم ‪ ‬فرمود ‌‬
‫هاند ‪:‬‬
‫فصصی هصصذه المصصه خسصصف و مسصصخ و قصصذف‪ .‬کسصصی از مسصصلمانان‬
‫پرسصصید ‪ :‬یصصا رسصصول اللصصه ‪» ! ‬و متی ذلممک؟ قممال ‪ :‬إذا‬
‫ظهرت القیان و المعازف و شربت الخمور«‬
‫‪3‬‬

‫خسف ‪ :‬در شکم زمین فرو رفتن و »خسممف اللممه بفلن‬

‫‪4‬‬
‫الرض« ‪ :‬خداوند وی را زیر زمین بسازد‪.‬‬

‫مسخ ‪ :‬تبدیل و تحویل یک شکل به شکل دیگر کصصه بصصدتر از اول‬

‫است و مسخه الله قردا یعنی ‪ :‬خداوند وی را بصصصورت بصصوزینه در‬
‫‪5‬‬
‫بیاورد‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫متر انصداختن‪ ،‬یعنصی ‪ :‬از آسصمان بصا‬ ‫قذف ‪ :‬به قوت هر چه تمصا ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫گها زده م ‌‬ ‫سن ‌‬
‫‪7‬‬
‫قیان ‪ :‬جمع قینه و به معنای سراینده‪.‬‬
‫در این حصصدیث پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬آگصصاه م ‌‬
‫یفرماینصصد و پیصصش بینصصی‬
‫یکنند که‪ ،‬زود است همان مصصصیبت خسصصف‪ ،‬مسصصخ و قصصذف کصصه‬ ‫م ‌‬
‫های از امصصت مسصصلمه را در‬ ‫تهای گذشته شده بود‪ ،‬عد ‌‬ ‫دامنگیر مل ‌‬
‫بر گیرد‪ ،‬و آن زمانی خواهد بود که سصصرایندگان و نوازنصصدگان روی‬
‫یها عصام گصردد‪ .‬ایصن سصه‬ ‫صحنة حیات ظاهر شوند و شراب نوشص ‌‬
‫‪ -‬آلت کوبیدن‪ ،‬چکش‪ ،‬چکش در خانه و بربط از یونانی‪ ،‬عود یکصصی از آلت‬ ‫‪1‬‬

‫هاش بزرگتر و دسته آن کوتاهتر است‪.‬‬ ‫موسیقی شبیه سه تار که کاس ‌‬

‫یگصردد‪ .‬غریصب الحصدیث ابصو‬
‫‪ -‬هم چنان اطلق کوبه بر عود و بریصط نیصز م ‌‬ ‫‪2‬‬

‫عبیده ‪ 276،4‬و النهایه ‪.207،4 ،112،1‬‬

‫‪ -‬راوی حدیث امام ترمذی ‪ 458،6‬و یک حدیث صحیح لغیره است و نظایر‬ ‫‪3‬‬

‫بسیار دارد‪.‬‬
‫‪ -‬القاموس المحیط ‪.1039‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬معجم متن اللغه ‪.5/293‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬النهایه ‪.4/29‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -‬النهاله ‪.5/135‬‬ ‫‪7‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪32‬‬

‫عذاب رنج آور و دردناک از جانب خداونصد بصه ایصن خصاطر دامنگیصر‬
‫یآورند و سصصرایندگان و‬ ‫یشود که‪ ،‬مردم به گناه و معصیت رو م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ینماینصصد و نوشصصیندن‬ ‫یدهنصصد و تشصصویق م ‌‬ ‫نوازنصصدگان را پصصرورش م ‌‬
‫یکنصصد و ایصصن خصصود دلیلصصی بصصر ایصصن اعمصصال‬‫شراب عمصصومیت پیصصدا م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫گناهان کبیره م ‌‬
‫یفرماینصصد کصصه پیصصامبر اکصصرم ‪‬‬ ‫حصصدیث پنجصصم ‪ :‬ابصصو هریصصره ‪ ‬م ‌‬
‫‪1‬‬
‫فرمودند ‪ :‬الجرس مزامیر الشیطان‪.‬‬
‫جرس‪ : 2‬زنگ مزامیر‪ ،‬نای و سرنای شیطان است‪.‬‬
‫حدیث ششم ‪ :‬از ابو هریره ‪ ‬روایت شده که پیامبر اکصصرم ‪‬‬
‫فرمودنصصد ‪ :‬فرشصصتگان گروهصصی را کصصه بصا خصصود سصصگ و زنصصگ دارنصصد‬
‫یکنند‪.3‬‬‫همراهی نم ‌‬
‫وقتی موجودیت زنگ اسباب نفرت فرشتگان را در بر دارد و از‬
‫همراهصصصی قصصصافله دوری بجوینصصصد‪ ،‬پصصصس از اسصصصتفاده کصصصردن آلت‬
‫موسصصیقی ماننصصد ‪ :‬عصصود و کمصصان‪ ،‬ربصصاب و غیصصره‪ ،‬بیشصصتر دوری‬
‫یشوند؛ زیرا فسادی را که آلت موسصصیقی بصصه‬ ‫یجویند و متنفر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتواند به وجود آورد‪ ،‬خصوصصصا ً‬ ‫یآورند‪ ،‬یک درصد آن زنگ نم ‌‬ ‫بار م ‌‬
‫هترین وسصصایل الکصصترونیکی‬ ‫وقتی که این آلت با آواز که به پیشرفت ‌‬
‫یشوند‪.‬‬‫ثبت م ‌‬
‫یگرداند و همراه و هصصم‬ ‫آن وقت مو را بر اندام انسان راست م ‌‬
‫یکشاند‪.‬‬ ‫یشود و جهانی را به فساد م ‌‬ ‫آهنگ با آن م ‌‬
‫حدیث هفتم ‪ :‬از نافع غلم ابن عمر ‪ ‬روایت کرده است کصصه ‪:‬‬
‫ابن عمر ‪ ‬آواز نی چوپصصان را شصصنید و دو انگشصصت خصصود را در دو‬
‫یاش را از راه به طصصرف دیگصصر‬ ‫گوش خود قرار داد و حیوان سوار ‌‬
‫یشصصنوی؟ مصصن‬ ‫کشصصاند و گفصصت ‪ :‬ای نصصافع! آیصصا آواز نصصی نصصواز را م ‌‬
‫یشصنوم‪ .‬او‬ ‫یرفصت تصا اینکصه گفتصم ‪ :‬آواز را نم ‌‬ ‫گفتم ‪ :‬بلصی و او م ‌‬
‫تها را از گوش بیرون کرد و حیصصوان را دوبصصاره بصصه راه آورد و‬ ‫دس ‌‬
‫گفت ‪ :‬پیامبر اکرم ‪ ‬را دیدم وقتی کصصه آواز چوپصصانی را شصصنید دو‬

‫‪ -‬حدیث امام مسلم ‪.94،14‬‬ ‫‪1‬‬

‫یبندند‪.‬‬
‫‪ -‬جرس ‪ :‬زنگی که بر گردن چهارپایان م ‌‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬حدیث امام مسلم ‪.94،14‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪33‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫ینهادنصصد و همیصصن طصصور عمصصل‬ ‫شهای خصصود م ‌‬ ‫انگشت خود را بر گو ‌‬

‫‪1‬‬
‫یکردند که من کردم‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یکنصصد کصصه‪ ،‬هنگصصامی کصصه انسصصان آواز نصصی را‬ ‫این حصصدیث ثصصابت م ‌‬
‫یتواند آن را بصصه علصصت زور و آواز بلنصصد آن و یصصا بعصصد‬ ‫یشنود و نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫مسافت راه‪ ،‬آن را دفع کند پس باید هر دو گوش خصصود را ببندنصصد‪،‬‬
‫چون نافع کودک و طفل بود به مرحلة تکلیف نرسیده بود بنابراین‬
‫‪2‬‬
‫شهایش امر نکرده بودند‪.‬‬ ‫وی را به بستن گو ‌‬
‫ابن جوزی )رحمه الله( گفته است ‪ :‬در صورتی که فعل صحابه‬
‫‪ ‬دربارة آوازی که از حد اعتدال تجاوز نکرده است با این پیمانه‬
‫نکوهش و مذمت برسد‪ ،‬پس زشتی آواز مردم عصر و زمان ما و‬
‫یشان به کدام پیمانة مذمت خواهد بود‪.‬‬ ‫نا ‌‬
‫یگویم خداوند ابن جوزی را مورد رحمت خود قرار دهد‪ ،‬اگصصر‬ ‫م ‌‬
‫شهصصا را آزار‬ ‫او آواز مردم عصر ما را با آلت موسیقی آنها که گو ‌‬
‫یکنند‪ ،‬گرچه آنهصصا اراده و قصصصد شصصنیدن را ندارنصصد‪،‬‬ ‫داده و اذیت م ‌‬
‫اما آلت موسصصیقی بصصه کصصامپیوتر ماننصصد انسصصان شصصروع بصصه صصصحبت‬
‫یآورد و‬ ‫شهصصا را بصصه طصصرز عجیصصبی بصصه هیجصصان در م ‌‬ ‫یکنصصد و گو ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکشصصاند‪ ،‬آن وقصصت بصصه او چصصه ذهنیصصتی‬ ‫انسان را به طصصرف خصصود م ‌‬
‫دست دهد؟‬
‫یفرماینصصد ‪ :‬پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬از‬ ‫حدثث هشتم ‪ :‬ابصصو هریصصره ‪ ‬م ‌‬
‫‪3‬‬
‫مزد و اجرت آواز منع فرمودند‪.‬‬
‫حدیث نهصصم ‪ :‬عبصصدالله بصصن عبصصاس ‪ ‬روایصصت شصصده اسصصت کصصه ‪:‬‬
‫هام تا نی و دهصصل را‬ ‫هاند ‪ :‬من فرستاده شد ‌‬ ‫رسول اکرم ‪ ‬فرمود ‌‬
‫‪4‬‬
‫ویران نمایم‪.‬‬
‫یفرمایند که ‪ :‬رسول اکصصرم ‪‬‬ ‫حدیث دهم ‪ :‬حضرت انس ‪ ‬م ‌‬
‫فرمودند ‪ :‬دو آواز از رحمت خدا در دنیا و آخرت محروم و ملعون‬

‫‪ -‬راوی حدیث امصصام ‪،4535‬ص ‪ ،4965‬آجصصری ‪ ،125‬بیهقصصی ‪ 222،10‬و خلل‬ ‫‪1‬‬

‫‪.176‬‬
‫‪ -‬عون المعبود ‪.267،13‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬راوی حصصدیث ابصصو عبیصصده ‪ 341،1‬بصصه سصصند صصصحیح اسصصت و خلل ‪ 175‬و‬ ‫‪3‬‬

‫روایت بیهقی ‪ 126،6‬نجوی ‪.23،8‬‬

‫‪ -‬راوی ابن جوزی ‪ 233‬و سندش حسن است‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪34‬‬

‫یباشند؛ ‪ -1‬سرودن در وقت خوشی ‪ -2‬در هنگام مصیبت چصصون‬ ‫م ‌‬

‫‪1‬‬
‫شیطان بانگ زدن‪.‬‬
‫یشصصود کصصه آواز سصصراینده‪ ،‬ملعصصون و‬
‫از ایصصن حصصدیث معلصصوم م ‌‬
‫یباشصصد و پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬وی را‬
‫صاحب آن از رحمت الهی دور م ‌‬
‫در دنیا و آخرت ملعون فرموده و لعنت در یک امصصر مهصصم و خطیصصر‬
‫یشود‪.‬‬
‫گفته م ‌‬

‫فصل سوم‬
‫دربارة اقوال صصصحابه کصصرام ‪ ‬و تصصابعین در سصصه قصصرن اول کصصه‬
‫های از‬‫یکنیصصم؛ عصصد ‌‬
‫یآینصصد صصصحبت م ‌‬ ‫نهصصا بصصه حسصصاب م ‌‬‫بهصصترین قر ‌‬
‫اقوال حکصصم مرفصصوع را دارا بصصوده و بصصه پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬منسصصوب‬
‫یباشند‪.‬‬‫است و نظر فردی و شخصی نم ‌‬
‫‪ -1‬ابوبکر صدیق ‪ ‬دو دختر کودک را مشصصاهده کصصرد کصصه دائره‬
‫یخواندند‪ ،‬صصصدیق اکصصبر ‪ ‬هصصر دو را‬ ‫یزنند و همراه با آن آواز م ‌‬‫م ‌‬
‫سرزنش کرد و فرمود ‪ :‬این آواز از شیطان است‪ ،‬پیامبر اکرم ‪‬‬
‫‪2‬‬
‫نظر صدیق ‪ ‬را تأیید نمودند‪.‬‬
‫یشصصنید‬‫‪ -2‬وقتی حضرت عمر ‪ ‬آوازی و یصصا صصصدای دهصصل را م ‌‬
‫یگفتند ‪ :‬مراسصصم عروسصصی‬ ‫یپرسید ‪ :‬این آواز از چیست؟ اگر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪3‬‬
‫یگردید‪.‬‬‫و یا ختنه برپا است خاموش م ‌‬
‫‪ -3‬حضصصرت عثمصصان ‪ ‬همیشصصه لطصصف و شصصکر الهصصی را بجصصا‬
‫یآورد که توفیق نیافته تا آواز بخواند و یصصا آرزوی آن را بنمایصصد و‬ ‫م ‌‬
‫‪4‬‬
‫به این معصیت آلوده شود‪.‬‬
‫یفرماینصصد ‪ :‬وقصصتی انسصصان بصصر چهصصار پصصایی‬ ‫‪ -4‬ابن مسصصعود ‪ ‬م ‌‬
‫سوار شود و بسصصم اللصصه نگویصصد‪ ،‬شصصیطان بصصر پشصصت سصصر او سصصوار‬
‫یگوید ‪ :‬آواز خوانی کن و اگر شخص نتوانسصصت‬ ‫یشود و به او م ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪5‬‬
‫یگوید ‪ :‬آرزویش را بکن‪.‬‬ ‫آواز بخواند به او م ‌‬

‫راوی حدیث بزاز ‪ 377،1‬و سندش حسن است‪ .‬ناله سرادن‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬

‫روای حدیث امام بخاری ‪ 44،2‬و ‪.445‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬

‫راوی حدیث عبدالرزاق ‪ 5،11‬و ابن ابی شیبة ‪.192،4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬

‫ابن ابو عاصم ‪ ،595،2‬بسوی ‪ ،488،2‬طبرانی ‪.85،1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫راوی عبدالرزاق ‪ 397،10‬طبرانی ‪ 170،9‬ابن ابو الدنیا ‪.14‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪35‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫یپروراند همانطور که آب زراعت را بصصارور‬ ‫‪ -5‬آواز در دل ریا م ‌‬

‫‪1‬‬
‫یگرداند‪.‬‬‫م ‌‬
‫‪2‬‬
‫‪ -6‬آواز خوانی مقدمه و پیش آهنگ زنا است‪.‬‬
‫‪ -7‬حضرت انصصس ‪ ‬فرمصصوده اسصصت ‪ :‬بصصدترین کسصصب و مصصزد و‬
‫‪3‬‬
‫اجرت‪ ،‬آواز خوانی است‪.‬‬
‫‪ -8‬عبدالله بن عمر ‪ ‬از کنصصار گروهصصی گصصذر کردنصصد کصصه احصصرام‬
‫یخواند‪ .‬ابصصن عمصصر ‪ ‬فرمودنصصد ‪:‬‬ ‫بسته بودند و یکی از آنها آواز م ‌‬
‫‪4‬‬
‫خداوند دعای حج شما را اجابت نکند‪.‬‬
‫یخوانصصد رد‬ ‫های کصصه آواز م ‌‬
‫‪ -9‬عبدالله بن عمر از کنصصار دخصصتر بچ ‌‬
‫یداشصت‪،‬‬ ‫شدند سپس فرمودند ‪ :‬اگر شیطان از کسی دست بر م ‌‬
‫‪5‬‬
‫یشد‪.‬‬‫پس مزاحم این دختر بچه نم ‌‬
‫یفرمایند ‪ :‬طنبصصور را بگیصصر و‬ ‫‪ -10‬وکیع بن جراح )رحمه الله( م ‌‬
‫بر فرق مالک آن خرد کن چنانکه ابن عمر ‪ ‬نیز همیصصن طصصور بصصر‬
‫‪6‬‬
‫خورد نمودند‪.‬‬
‫های کصصه‬‫یفرماینصصد ‪ :‬فرشصصتگان در خصصان ‌‬ ‫‪ -11‬سوید بن غفلصصه ‪‬م ‌‬
‫‪7‬‬
‫یآیند‪.‬‬
‫دهل باشد نم ‌‬
‫ههای جلیل القدر بسیاری و همچنین بزرگان زیادی در این‬ ‫صحاب ‌‬
‫هانصصد کصصه‪ ،‬در ایصصن رسصصالة کوچصصک مصصا‬ ‫باره نقل قول تصصصریح فرمود ‌‬
‫یکنیصصم و از خواننصصدگان‬ ‫یگنجند و مصصا بصصه همیصصن روایصصت اکتفصصا م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یخواهیم که در این مورد تحقیق بیشتر بفرمایند‪.‬‬ ‫محترم م ‌‬

‫‪ -‬راوی ابن ابو الدنیا ‪ ،13‬بیهقی ‪.223،10‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬نزعة السماع ‪.66‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو الدنیا ‪ ،13‬بیهقی ‪.223،10‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬روایت ابن ابو الدنیا و روایت بخاری در ادب ‪.245،2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬راوی خلل ‪.126‬‬ ‫‪5‬‬

‫یباشصصد‪ .‬فرهنصصگ‬ ‫یباشد که دارای تصصار م ‌‬

‫‪ -‬طنبور ‪ :‬یکی از آلت موسیقی م ‌‬ ‫‪6‬‬

‫عمیصصد طنبصصور را ایصصن چنیصصن تعریصصف کصصرده اسصصت ‪ :‬طنبصصور یکصصی از آلت‬
‫موسصصیقی دارای دسصصته دراز و کاسصصه کوچصصک شصصبیه سصصه تصصار طنبصصار هصصم‬
‫یگویند‪) .‬مترجم(‬
‫م ‌‬
‫‪ -‬روایت بخاری در ادب ‪ 464 ،2‬و بیهقی ‪.233،10‬‬ ‫‪7‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪36‬‬

‫فصل چهارم‬
‫موسیقی و آواز خوانی از دیدگاه مذاهب چهار گانه‬
‫‪ -1‬امام ابصصو حنیفصصه )رحمصصه اللصصه( در تحریصصم و عصصدم جصصواز آواز‬
‫تگیر بود حصصتی کصصه هیصصچ یصصک از‬
‫ینمود و سخ ‌‬ ‫خوانی بسیار تأکید م ‌‬
‫یرسید‪.‬‬ ‫سایر مذاهب به پایة او نم ‌‬
‫امصصام ابصصو حنیفصصه )رحمصصه اللصصه( شصصنیدن موسصصیقی را معصصصیت‬
‫هاند‪ :‬گصصوش کصصردن صصصدای موسصصیقی و‬ ‫یپنداشت‪ .1‬پیروانش گفت ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنند که‪ ،‬پیامبر اکصصرم ‪‬‬ ‫آواز خوانی حرام است‪ .‬آنها استدلل م ‌‬
‫هاند ‪ :‬شنیدن لهو و موسیقی گنصصاه اسصصت و نشسصصتن در آن‬ ‫فرمود ‌‬
‫مجلس فسق و لذت بردن از آن کفر است‪.‬‬
‫حصصدیث مصصذکور از زمصصرة احصصادیث مرسصصل مکحصصول بصصه شصصمار‬
‫‪2‬‬
‫یآید‪.‬‬
‫م ‌‬

‫‪ -2‬از امام مالصصک )رحمصصه اللصصه( پرسصصیده شصصد ‪ :‬کصصدام آوازهصا را‬
‫‪43‬‬
‫یپندارند؟‬
‫مردم مدینه جایز م ‌‬

‫‪ -‬تلبیس ابلیس ‪.229‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬فتصصاوای بزازیصصة حاشصصیه فتصصاوای هنصصدی ‪ 359،6‬و حصصدیث مرسصصل اسصصتاد‬ ‫‪2‬‬

‫هاش تحت عنوان‬ ‫مکحول روایت کرده است‪ .‬امام ابوبکر جزائری در رسال ‌‬
‫یگویصصد ‪ :‬امصصام ابصصو حنیفصصه در تحریصصم سصصاز و‬
‫حکصصم الموسصصیقی و الغنصصاء م ‌‬
‫تگیری کصصرده و هصصر دو را مصصوجب فسصصق‬ ‫موسصصیقی و سصصرود بسصصیار سصصخ ‌‬
‫دانسته و شهادت مرتکب را مردود شمرده است و پیروانصصش نیصصز شصصنیدن‬
‫هانصصد‪ ،‬و چصصون‬
‫سصصرود را فسصصق و لصصذت بصصردن از آن را کفصصر تلقصصی کرد ‌‬
‫یتوان گفت که کفر‬ ‫یدهد پس م ‌‬ ‫استنادشان را یک حدیث ضعیف تشکیل م ‌‬
‫یشصصود و انسصصان را از‬‫تا کفر فرق دارد و کفر معصیت‪ ،‬معصیت پنداشته م ‌‬
‫یکند‪ .‬امام ابو یوسف فرموده اسصصت ‪ :‬اگصصر مسصصلمانی‬ ‫دین اسلم خارج نم ‌‬
‫آواز لهو و لعب و موسیقی را از داخل خانه بشنود باید بدون اجصصازه داخصصل‬
‫شود و آن منکر را تغییر بدهد زیرا تغییر منکر‪ ،‬بر هر فرد واجصصب اسصصت‪ ،‬و‬
‫بایصد امصام مسصلمین‪ ،‬موسصیقی نصواز را بصه زنصدان بینصدازد یاشصلق بزنصد و‬
‫تبعیدش کند‪.‬‬
‫‪ -‬راوی خلل ‪.131‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬راوی خلل ‪.165‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪37‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫در پاسصصخ فرمودنصصد ‪ :‬یصصک تعصداد فاسصصقان دیصار مصصا بصصه آن عمصل‬
‫یکنند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫گفته است ‪ :‬کسی که کنیزی خرید و بعد از آن ثابت شد که یک‬
‫یتوانصصد او را بصصه داشصصتن عیصصب بصصر‬‫آواز خصصوان اسصصت‪ ،‬آن وقصصت م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫فروشنده رد کند؛ زیرا آواز خوانی عیب پنداشته م ‌‬
‫هاند ‪ :‬شهادت آواز خصصوان‪ ،‬چصصه‬ ‫امام شافعی )رحمه الله( فرمود ‌‬
‫یباشد و کسی که‬ ‫مرد باشد چه زن قابل شنیدن و گوش دادن نم ‌‬
‫به این شغل اشتغال ورزد با او مثل شخص سصصفیه و نصصادان رفتصصار‬
‫یباشد‪ .1‬و نیصصز فرمصصوده اسصصت‪.‬‬ ‫یمروت م ‌‬ ‫یگردد و یک شخص ب ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود‪ .‬نیصصز فرمودنصصد ‪ :‬در‬ ‫آواز خوانی یک نصصوع دیصصوثی پنداشصصته م ‌‬
‫بغداد یک چیزی را گذاشصصتم کصصه تغصصبیر‪ 2‬نصصام دارد و زنصصدیقان آن را‬
‫‪3‬‬
‫یدارند‪.‬‬‫هاند و مردم را با انجام آن از قرآن باز م ‌‬ ‫ایجاد کرد ‌‬
‫امام شافعی دربارة کسی که قرآن کریم را به لحن و طصصرب و‬
‫یدهصصد‪ .‬پصصس اگصصر او‬‫یخواند این چنین حکم کرده و فتصصوا م ‌‬ ‫آهنگ م ‌‬
‫یدیصصد چصصه‬‫امصصروز اوضصصاع و احصصوال سصصرایندگان زمصصان مصصا را م ‌‬
‫یکرد‪.‬‬
‫احساسی پیدا م ‌‬

‫یفرماینصصد ‪ :‬آواز‪ ،‬نصصی‬ ‫‪ -4‬امام احمد ابصصن حنبصصل )رحمصصه اللصصه( م ‌‬

‫‪4‬‬
‫مانصصد ‪ .‬و‬
‫سرنا‪ ،‬طنبور‪ ،‬رباب آرمصصونیه و سصصایر آلت موسصصیقی حرا ‌‬
‫یفرمایند ‪ :‬تغبیر بدعت نوینی اسصصت کصصه در شصصروع‬ ‫دربارة تغبیر م ‌‬
‫‪5‬‬
‫سابقه نداشته است‪.‬‬
‫یکنصصد و بصصاز ایشصان‬‫به امام گفتصصه شصصد کصصه‪ ،‬تغصصبیر دل را نصصرم م ‌‬
‫‪6‬‬
‫تکرار کردند که‪ ،‬بدعت است‪.‬‬
‫های را‬‫شخصی از امام پرسید ‪ :‬اگصصر از مصصن خواسصصتند کصصه مصصرد ‌‬
‫غسل دهم ناگهان صدای دهلی را شنیدم آن وقصت چصصه کصار کنصم؟‬

‫‪ -‬راوی خلل ‪.191‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬تغییبر ‪ :‬ذکر خداوند به دعا و تضرع و تلحین و طرب است‪ .‬بصصدین ترتیصصب‬ ‫‪2‬‬

‫یگذارد و بصصا چصصوب‬

‫که مطرب و موسیقی نواز جلوی خود یک بالشتی را م ‌‬
‫یزند‪.‬‬
‫بر آن م ‌‬
‫‪ -‬تلبیس ابلیس ‪.330‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬تلبیس ابلیس ‪ 245‬حکایت ابن عقیل‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬روایت خلل ‪ 187‬تلبیس ابلیس ملحظه شود‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬روایت خلل ‪ 187‬تلبیس ابلیس ملحظه شود‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪38‬‬

‫فرمودند ‪ :‬اگر توانستی دهل را پصصاره کصصن در غیصصر ایصصن صصصورت از‬
‫آنجا دور شو‪ .1‬تصریحات مذاهب چهارگانه در این باره ب ‌‬
‫یشصصمارند‬
‫یکنیم‪.‬‬‫و ما نیز به همین تعداد اکتفا م ‌‬

‫فصل پنجم‬
‫اجماع‬
‫اجماع ‪ :‬عبارت از اتفاق علمای امصصت در هصصر عصصصر و زمصصان در‬
‫امری از امور دین‪ ،‬اجماع مصصدر سصصوم از مصصصادر فقصصه را بعصد از‬
‫یگیرد‪ .‬اجماع امصصت مسصصلمه دلیصصل و حجصصت‬ ‫قرآن و سنت در بر م ‌‬
‫قاطع بوده و مخالفت با آن بصصه هیصصچ وجصصه جصصواز نصصدارد‪ .‬و خداونصصد‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫متعال م ‌‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫)نساء ‪(115 /‬‬
‫»و هر کس با پیامبر مخالفت کند بعد از آن کصصه معلصصوم شصد‬
‫وی را هدایت و پیروی کند به غیر از راه و روش مسصصلمانان‬
‫یآوریصم وی‬‫یگردانیم او را بصه آن جهصت و در م ‌‬‫را‪ ،‬متوجه م ‌‬
‫را به دوزخ و دوزخ جای بدی است«‪.‬‬
‫یدهد کصصه گذاشصصتن راه مسصصلمانان و‬
‫خداوند در این آیه نشان م ‌‬
‫ههصصصا رفتصصصن گمراهصصصی و انسصصصان را مسصصصتحق دوزخ‬
‫بصصصه دیگصصصر را ‌‬
‫یگرداند‪ .‬العیاذ بالله‬ ‫م ‌‬

‫‪ -‬روایت خلل‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪39‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫پس اجمصصاع مسصصلمانان و سلوکشصصان یگصصانه راه نجصصات شصصناخته‬

‫شده و اگر از آن مخالفت صورت گیصصرد‪ ،‬مختلصصف مشصصمول همیصصن‬
‫هاند‪ :‬امت مسلمه‬ ‫آیه است و از جانب دیگر پیامبر اکرم ‪ ‬فرمود ‌‬
‫‪1‬‬
‫هرگز به گمراهی‪ ،‬اجماع ننمایند‪.‬‬
‫وقصصتی تصصو ای بصصرادر و خصصواهر مسصصلمانم درک نمصصودی و نصصتیجه‬
‫گرفتی که اجمصصاع امصصت مسصصلمه دلیصصل و برهصصان و حجصصت اسصصت و‬
‫یآیصد کصه بگصوییم ‪:‬‬‫مخالفت بصا آن مصردود اسصت‪ ،‬سصؤالی پیصش م ‌‬
‫تحریصصم موسصصیقی یصصک مسصصأله اختلفصصی اسصصت و مصصورد مناقشصصه و‬
‫های است که بر حرام بصصودن آن‬ ‫یگیرد و یا قضی ‌‬ ‫اختلف آرا قرار م ‌‬
‫یپذیرد؟‬‫اجماع شده است و مناقشه را نم ‌‬
‫پاسخ ‪ :‬تحریم موسیقی یک موضصصوع متفصصق علیصصه علمصصای امصصت‬
‫مسلمان است و از صحابه گرفته تا تابعین بصصر تحریصصم آن اتفصصاق و‬
‫یآید تا مورد بحث و مبصصاحثه و‬ ‫های به شمار نم ‌‬ ‫اجماع دارند و قضی ‌‬
‫مناقشه قرار بگیرد‪.‬‬

‫دلیل‬
‫‪ -1‬به طوری که از جریان آگاه شدیم در سه قصصرن اول زنصصدگی‬
‫نهصصا بصصوده اسصصت‪ ،‬موسصصیقی را یصصک‬ ‫صحابه و تابعین که بهترین قر ‌‬
‫هاند بلکصصه بصصر تحریصصم آن‬‫مسأله اختلفصصی و قابصصل مناقشصصه ندانسصصت ‌‬
‫هاند و به آن بصصه عنصصوان یصصک قضصصیة اختلفصصی نظصصر‬ ‫اتفاق نظر داشت ‌‬
‫هاند؛ زیرا در مسایل اختلفی و اجتهاد‪ ،‬علما بصصه ایصصن انصصدازه‬ ‫نداشت ‌‬
‫یگوینصصد کصصه‬ ‫یگیرنصصد و نم ‌‬
‫تگیری نکصصرده و از تشصصدد کصصار نم ‌‬ ‫سصصخ ‌‬
‫مخالف رای تحریم‪ ،‬فاسق‪ ،‬فاجر‪ ،‬ملعون و شصصیطان اسصصت و امصصر‬
‫یدهند که آلت موسیقی را بر فرق سر مالکان آنها خرد کنند و‬ ‫نم ‌‬
‫فترین مزد و اجرت همانصا اجصصرت موسصصیقی‬ ‫یدادند که کثی ‌‬‫فتوا نم ‌‬
‫هانصصد و‬
‫است و غیره‪ ،‬در حصصالی کصصه در موسصصیقی همیصصن طصصور کرد ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫گفت ‌‬
‫‪ -2‬از هیچ یک از آنان نقل نشده که ساز و آواز را مجاز دانسته‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪ -3‬از تقدیم آرا و افکار امامان مذاهب اربعه )رحمصصه اللصصه( نیصصز‬
‫نتیجه گرفتصصه شصصد کصصه ایشصصان اسصصتفاده از موسصصیقی را بصصه شصصدت‬

‫‪ -‬نزهة خاطر العاطرا‪.331 ،‬‬ ‫‪1‬‬

‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪40‬‬

‫هاند و آن را عملکرد فاسقان و معصصصیتی کصصه‬ ‫محکوم و تحریم کرد ‌‬

‫یگصصردد‪ ،‬پنداشصصتند و سصصاز و آواز را‬ ‫مانع ادای شهادت و عصصدالت م ‌‬
‫هاند و به خصصرد کصصردن و شکسصصتن آلت‬ ‫سفاهت و دیوثی تلقی کرد ‌‬
‫هاند کصصه مصصردم‬‫هانصصد و آن را بصصدعت پنداشصصت ‌‬ ‫موسصصیقی دسصصتور داد ‌‬
‫هاند و پیروان ابو حنیفه )رحمه الله( و یصصارانش‬ ‫زندیق پیرو آن شد ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫لذت بردن از آواز را کفر دانست ‌‬
‫هها و آنچه در کتب فقه‪ ،‬انعکاس وسیع یافته خصصود‬ ‫تمام این گفت ‌‬
‫دللت قاطع واضح بر تحریم ساز و آواز دارد و مصصورد اتفصصاق تمصصام‬
‫یشصصود‪ .‬در‬ ‫علما قرار دارد و بحث و مباحثه در این باره مطصصرح نم ‌‬
‫یگیرنصد‬‫مسایل اختلفی و اجتهصاد علمصا بصصه ایصصن انصدازه سصصخت نم ‌‬
‫هایصصم و احتمصصال‬‫یفرمایند ‪ :‬راه صواب این است که ما گفت ‌‬ ‫بلکه‪ ،‬م ‌‬
‫خطای نظر ما نیز موجود است و این طرز فکر دللت بر انصصصاف‬
‫و واقعیت گرایی آنها دارد‪.‬‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫بعد از این مبنی بر تحریم موسیقی به اجماع امصصت مسصصلمان و‬
‫سلف صالحین‪ ،‬لزم است نام علمای بزرگی از ائمه اسلم که بصصه‬
‫یای که با آواز همراه‬ ‫صراحت موسیقی و ساز و آواز را و موسیق ‌‬
‫هاند در این رساله بیاوریم که عبارتند از‬ ‫باشد به اجماع تحریم کرد ‌‬
‫‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -1‬ابو عمر بین عبدالبر مالکی‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -2‬ابو عمرو بن صلح شافعی‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -3‬ابو طیب طبری شافعی‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -4‬ابو عبدالله بن بطه عکبری حنبلی‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -5‬شیخ السلم ابن تیمیه حنبلی‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪ -6‬ابوبکر محمد بن حسین اجری‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ -7‬ابو الفرج بن رجب حنبلی‪.‬‬

‫تفسیر قرطبی ‪.3 ،7‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬

‫فتاوای ابن صلح ‪ 449،2‬و ‪.500‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬

‫تلبیس ابلیس ‪.230‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬

‫تلبیس ابلیس ‪ 237‬و سخن در مسأله شنیدن ساز و سرود ‪.127‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

‫مجموع الفتاوی ‪.576 ،569 ،11‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬

‫نزهة السماع ‪.25‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪6‬‬

‫نزهة السماع ‪.64‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪41‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫‪1‬‬
‫ابو یحیی الساجی الشافعی‪.‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪2‬‬
‫ابو زکریای نووی شافعی‪.‬‬ ‫‪-9‬‬
‫‪3‬‬
‫ابو القاسم الرافعی الشافعی‪.‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪4‬‬
‫مؤفق الدین بن قدامه الحنبلی‪.‬‬ ‫‪-11‬‬
‫‪5‬‬
‫عماد الدین بن کثیر الشافعی‪.‬‬ ‫‪-12‬‬
‫‪6‬‬
‫احمد بن حجر هیتمی‪.‬‬ ‫‪-13‬‬
‫‪7‬‬
‫سلیم بن ایوب رازی شافعی‪.‬‬ ‫‪-14‬‬
‫‪8‬‬
‫شهاب الدین الذرعی الشافعی‪.‬‬ ‫‪-15‬‬
‫‪9‬‬
‫ابوبکر بن منذر نیشابوری‪.‬‬ ‫‪-16‬‬
‫‪10‬‬
‫برهان الدین عبدالحق حنفی‪.‬‬ ‫‪-17‬‬
‫‪11‬‬
‫ابو الولید بن رشد القرطبی‪.‬‬ ‫‪-18‬‬
‫‪12‬‬
‫جمال الدین برزی شافعی‪.‬‬ ‫‪-19‬‬
‫‪13‬‬
‫عبدالله بن ابی عصرون شافعی‪.‬‬ ‫‪-20‬‬

‫‪14‬‬
‫‪ -21‬محمد بن احمد قرطبی مالکی‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ -22‬ابو جعفر بن جریر طبری‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫‪ -23‬شمس الدین بن القیم جوزیه‪.‬‬

‫مجموع الفتاوی ‪.577 ،11‬‬ ‫‪- 1‬‬

‫کف الرعاع ‪.305،2‬‬ ‫‪- 2‬‬
‫کف الرعاع ‪.305،1‬‬ ‫‪- 3‬‬
‫ذم الشابة و الرقص ‪.27‬‬ ‫‪- 4‬‬
‫الکلم علی مسألة السماع ‪.472‬‬ ‫‪- 5‬‬
‫ذم الشبابة و الرقص ‪.27‬‬ ‫‪- 6‬‬
‫کف الرعاع ‪ 306،2‬و ‪.307‬‬ ‫‪- 7‬‬
‫روح المعانی تألیف الوسی ‪.77،21‬‬ ‫‪- 8‬‬
‫القناع لبن المنذر ‪.248،1‬‬ ‫‪- 9‬‬
‫روح المعانی تألیف الوسی ‪.77،21‬‬ ‫‪- 10‬‬
‫القناع لبن المنذر ‪.248،1‬‬ ‫‪- 11‬‬
‫کف الرعاع ‪.301،2‬‬ ‫‪- 12‬‬
‫کف الرعاع ‪.301،2‬‬ ‫‪- 13‬‬
‫تفسیر قرطبی ‪ 54،14‬و فتح الباری ‪.442،2‬‬ ‫‪- 14‬‬
‫تنزیه الشریقه ‪.60‬‬ ‫‪- 15‬‬
‫الکلم علی مسألة السماع ‪.121 ،117 ،106‬‬ ‫‪- 16‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪42‬‬

‫‪17‬‬
‫‪ -24‬ابو اسحاق شیرازی شافعی‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -25‬شمس الدین جوهری شافعی‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -26‬شرف الدین قدامه مقدسی حنبلی‪.‬‬
‫تعدادی از این امامان و پیشوایان دیصن یصه بیسصت و شصصش نفصصر‬
‫هشصصان بصصاد‪ .‬اینهصا همصصه از‬ ‫یرسد‪ .‬رحمصصت الهصی شصصامل حصصال هم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرماینصد ‪:‬‬ ‫یآینصد‪ .‬و م ‌‬ ‫زمرة بزرگصان امصت مسصلمه بصه حسصاب م ‌‬
‫آوازخصصوانی و موسصصیقی بصصه اجمصصاع علمصصای اسصصلح حصصرام اسصصت و‬
‫یفرمایصصد ‪ :‬کسصصی کصصه در تحریصصم‬ ‫چنانکه علمه ابن حجر هیتمصصی م ‌‬
‫یکند‪ ،‬خطا و اشتباه کرده اسصصت و‬ ‫موسیقی و آواز اختلفی ذکر م ‌‬
‫شهای نفسانی شده است و گنگ و کصصور گشصصته‬ ‫یا اینکه تابع خواه ‌‬
‫‪4‬‬
‫و به بیراهه رفته است و گمراه شده است‪.‬‬
‫یگویصد ‪ :‬سصاده و‬ ‫بن حجصر قصول ایصن اشصخاص را رد کصرده و م ‌‬
‫بسیط نیست که به این آسانی برای جواز موسصصیقی و آواز دلیلصصی‬
‫یافت‪ ،‬بلکه اگر کسی از علما بخواهد دلیلصی بصرای حلیصت و جصصواز‬
‫پیدا کند باید مشکلتی را متحمل شده و سرگردانی بکشد و طول‬
‫عمر را برای پیدا کردن و یافتن دلیل اباحت سصصپری کنصصد‪ .‬بصصاز هصصم‬
‫‪5‬‬
‫توفیق نخواهد یافت‪.‬‬
‫یافتد که یک تعداد از مردم طرفدار موسیقی‬ ‫اما گاهی اتفاق م ‌‬
‫یکوشند که برای خصصود دلیصصل جصصواز پیصصدا نماینصصد‪ ،‬بنصصابراین‬ ‫و آواز م ‌‬
‫یگویند ‪ :‬که ابن حزم موسیقی همراه آواز را جایز گفته است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یشصصود ‪ :‬آیصصا سصصخن ابصصن حصصزم ارزش‬ ‫در پاسصصخ ایشصصان گفتصصه م ‌‬
‫مناقشه و رد دارد؟ زیرا ما در تحریم موسیقی و آواز آیات قرآنصصی‬
‫و احادیث صحیح پیامبر را ذکر کردیم که دللصت صصریح بصر تحریصم‬
‫موسیقی و آواز خوانی دارد و همچنان در ایصن رسصاله آرا و افکصار‬
‫صحابه ‪ ‬و تابعین )رحمهم الله( و ائمه چهارگانه )رحمهم الله( و‬
‫بیست و شش عالم دین را که هر کدام به نوبصصة خصصود موسصصیقی و‬
‫هانصصد کصصه تحریصصم‬‫هانصصد و همصصه گفت ‌‬‫آواز را بصصه صصصراحت تحریصصم کرد ‌‬
‫موسیقی یک مسأله اجماع علمای اسلم است‪.‬‬
‫کف الرعاع ‪.308 ،2/304‬‬ ‫‪- 17‬‬
‫کف الرعاع ‪.308 2/304‬‬ ‫‪- 2‬‬
‫کلم علی مسألة السماع ‪.466‬‬ ‫‪- 3‬‬
‫الکلم علی مسألة اسماع ‪ 466‬و کف الرعاع ‪.307 306،2‬‬ ‫‪- 4‬‬
‫کف الرعاع ‪.307 ،306‬‬ ‫‪- 5‬‬
‫‪43‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫دربارة تحریم این مسأله کلیه امت مسلمه بصصه یصصک صصصدا و آواز‬
‫اجماع نمایند‪ .‬و در پیشصصاپیش آنهصصا علمصصا و صصصحابه و تصصابعین قصصرار‬
‫دارنصصد کصصه از کتصصاب اللصصه و سصصنت پیصصامبر اکصصرم ‪ ‬حرمصصت آن را‬
‫یگویصصد ‪:‬‬
‫یآیصصد م ‌‬
‫یکنند‪ .‬اما ابن حصصزم در قصصرن پنجصصم م ‌‬‫استخراج م ‌‬
‫یتصصوان ایصصن همصصه‬‫موسیقی و آواز جصصواز دارد و حلل اسصصت‪ .‬آیصصا م ‌‬
‫اقوال را نادیده گرفت و به نظریه ابن حزم عمل کرد؟ ایصصن طصصرز‬
‫فکصصر و پصذیرفتن رای و نظصر ابصن حصزم عجیصب و غریصب بصه نظصر‬
‫یرسد؟‬ ‫نم ‌‬

‫فرض کنیم که سخن ابن حزم در این باره مورد بحث و مبصصاحثه‬
‫یفرمایند ‪ :‬مخالفت و مصصوافقت‬ ‫قرار بگیرد‪ ،‬در صورتی که علما م ‌‬
‫ابصصن حصصزم از اعتبصصار سصصاقط اسصصت؛ زیصصرا او در فصصروع بصصه ظصصاهر‬
‫‪1‬‬
‫یباشد‪.‬‬
‫هاش پیرو آئین جهمی م ‌‬ ‫ینگرد و در عقید ‌‬
‫م ‌‬
‫ابن حزم در فلسفة اشیا غرق است و اگر ایصن رسصالة مختصصر‬
‫هدهنصصدة‬‫یداشصصت‪ ،‬تعصصدادی از مسصصایل مضصصحک و گری ‌‬ ‫گنجصصایش م ‌‬
‫یکردم‪.‬‬
‫مذهب وی را ذکر م ‌‬
‫اگر کسی به کتاب المحلی رجوع کند در آن امور و مسصصایلی را‬
‫یاش عصصرق‬ ‫یپروایی مؤلف‪ !،‬پیشصصان ‌‬ ‫یکند که از فرط ب ‌‬ ‫مشاهده م ‌‬
‫صانصد و‬‫‪ - 1‬جهیم بن صفوان‪ ،‬مؤسس فرقصه جهیمصه کصه از جملصه جصبریه خا ‌‬
‫جهمیه‪ ،‬اصحاب جهم بن صفوان را گویند که بدعت خود را در ترمصصذ بنیصصان‬
‫نهاد و در مرو کشته شد این شخص در نفی صصصفات ازلصصی بصصاری تعصصالی بصصا‬
‫معتزله موافقت داشت و بدین عقیده چیزهایی افزوده از اعتقاداتش یکصصی‬
‫این است که بنده هیچ گصصاه نبایصصد صصصفتی کصصه خصصدا بصصه آن موصصصوف اسصصت؛‬
‫یآید‪ .‬ایشان صفت حصصق و علصصم را از‬ ‫موصوف باشد‪ .‬چرا که تشبیه لزم م ‌‬
‫هاند که او قادر و فاعل است و خالق چرا که هیچ‬ ‫خداوند سلب کرده و گفت ‌‬
‫موجودی از مخلوقات او به صفت قادر و فاعل و خالق موصوف نیست‪.‬‬
‫صاند و با معتزله در نفی کردن صصصفات موافقنصصد ولصصی در‬ ‫ایشان از جبریه خا ‌‬
‫مسأله جبر و قدر با ایشان مخالفند و معتقصصد بصصه جبرانصصد و ایمصصان را فقصصط‬
‫هاند‪ .‬ملصصل و‬ ‫یدانند‪ .‬این گروه مورد تکفیر قصصدریه واقصصع شصصد ‌‬
‫معرفت خدا م ‌‬
‫نحل شهرستانی ص ‪ 79‬ترجمه الفرق بین الفرق ص ‪ 135‬و توضیح الملل‬
‫ص ‪ 110‬فرهنگ علم کلماحمد ح اتمی‪.‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪44‬‬

‫یتصصازد و ائمصصه را‬

‫یکند؛ زیرا او کسی است که بر دانش علمصصا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکند کصصه جصصز او دیگصصران چیصصزی‬ ‫یدهد و فکر م ‌‬‫مورد انتقاد قرار م ‌‬
‫یورزد تا با اجماع مخالفت کند‪.‬‬ ‫یدانند‪ .‬وی تلش م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یکنیم و‬‫یجوییم و بر او توکل م ‌‬ ‫اما‪ ،‬ما از خداوند متعال یاری م ‌‬
‫شهصصای او در گصصذر بفرماینصصد و وی را‬ ‫یخصصواهیم کصصه از لغز ‌‬
‫از او م ‌‬
‫مورد عفو و بخشش خود قرار دهند‪ .‬زیرا وی علما را به خاطر رد‬
‫بر افکارش تا به امروز بصصه دشصواری و سصرگردانی روبصصرو سصصاخته‬
‫است‪.‬‬
‫بهصصای ذیصصل‬‫در این مورد به اقوال علما دربارة ابن حزم بصصه کتا ‌‬
‫مراجعه کنید‪ .‬الصارم المنکی تألیف ابن الهادی‪.‬‬
‫فتاوی ابن الصلح و کف الرعاع تألیف ابن حجر هیتمی‪.‬‬
‫کتاب ابن حزم و موقفه من اللهیات و سیر اعلم النبلء تصصألیف‬
‫ذهبی‪.‬‬
‫و البیان و التحصیل تألیف ابن رشد‪.‬‬
‫‪45‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫خاتمه‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫بعد از این شصصرح و بسصصط و تفضصصیل بصصه خصصوبی درک کردیصصد کصصه‬
‫حکصصم موسصصیقی و آواز خصصوانی در اسصصلم ابهصصامی نصصدارد و حصصرام‬
‫است‪ .‬و بر مسلمانی لزم است که از آن دوری بجوید و امصصاکن و‬
‫محلت موسیقی و آواز را ترک کند و در این رابطه سصصهل انگصصاری‬
‫نکند‪.‬‬
‫برادر و خواهر مسلمانم!‬
‫های باید مطابق حکم خصصدا و رسصصولش‬ ‫اگر با این گناه آلوده شد ‌‬
‫عمل کرده و از آن اجتناب و توبه نمایی و اگر چنانچه با ایصصن آلت‬
‫های بایصصد شصصکر خداونصصدی را بجصصا آوری و بنصصده نیصصز از‬
‫آلصصوده نشصصد ‌‬
‫خداوند متعال خواستارم که تو را ثبات و پایداری نصیب بفرمایند‪.‬‬
‫تو باید به صفت یک ناصح و داعی مخلص بصصرادران و خصصواهران‬
‫مسلمان خود را آگاه کرده و حکم خدا و رسولش را در این مورد‬
‫برای آنها بیان کنصصی؛ زیصصرا دلیصصل کصصافی در ایصصن رسصصالة کوچصصک در‬
‫دسترس تو قرار دارد و اگر در دعوت و تبلیغ زبانی عصصاجز مانصصدی‬
‫یدانی در معصیت و گناه موسصصیقی و‬ ‫این رساله را به آنهایی که م ‌‬
‫هاند تقدیم کن و به آنها بگو که این کتصصاب را‬ ‫آواز خوانی آلوده شد ‌‬
‫بخوانند و متوجه شوند که هر مسلمان باید در مقابل اوامصصر الهصصی‬
‫بدون چون و چرا تسلیم و منقاد باشد و معتقد گصصردد کصصه حلل آن‬
‫است کصه خداونصصد حلل گردانیصصده و حصرام هصصم از جصانب او تعییصصن‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫شده است‪ .‬چنانکه خداوند م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪     ‬‬
‫)احزاب ‪(36 /‬‬
‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬ ‫‪46‬‬

‫»و شایسممته هیممچ مممرد و زن مممومنی نیسممت کممه‬

‫هرگاه الله و رسولش دستوری را دهنممد ]در برابممر‬
‫امممر اللممه و رسممول[ از خودشممان اختیمماری داشممته‬
‫باشند و هرکس الله و رسولش را عصیان نماید به‬
‫تحقیق به آشکاری گمراه گردیده است«‬
‫یشود و بصصه خصصود‬
‫و آنها را آگاه بگردان که دلها وقتی زنده م ‌‬
‫تهای پیصصامبر اکصصرم‪ ‬را بجصصا‬
‫یآید که احکصصام الهصصی و سصصن ‌‬
‫م ‌‬
‫بیاوند‪.‬‬
‫یفرمایند ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)  ‬انفال ‪/‬‬
‫‪(24‬‬

‫»ای مؤمنان قبول کنید فرا خواندن خدا و رسول او را چون‬

‫بخواند خدا شما را برای آنکه زنده سازد شما را و بدانید که‬
‫یشود در میان شصصخص و دل او و بدانیصصد کصصه‬
‫خداوند حائل م ‌‬
‫یشوید«‪.‬‬‫به سوی او بر انگیخته م ‌‬
‫یکنصد خداونصد‬ ‫کسی که در برابصر امصر خصدا و پیصامبرش تمصرد م ‌‬
‫یشصصود میصصان او و دلصصش و وی را از حصصق بصصاز‬‫حائل و مانع واقصصع م ‌‬
‫یدارد‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یتواند‬‫و کسی که گمراه کند او را خداوند آن وقت هیچ کس نم ‌‬
‫او را هدایت کند‪ .‬از خداوند متعال خواستارم کصصه مصصا را بصصه انجصصام‬
‫اعمالی توفیق عنایت بفرمایند کصصه دوسصصت دارنصصد و بصصه آن راضصصی‬
‫یشوند و ما را از شمار کسانی قرار بدهند که سصصخن را شصصنیده‬ ‫م ‌‬
‫و از بهترین آن پیروی کند و ما را تا دم لقاء الله بر حق اسصصتوار و‬
‫عمل ما را خاص برای خود بگردانصصد و بصصه خیصصر مصصا آن را حجصصت و‬
‫‪47‬‬ ‫احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلم‬

‫دلیل قرار بدهند‪ ،‬نه به ضرر و زیصصان مصصا‪ ،‬و بصصرای مصصا حصصق را حصصق‬
‫جلصصوه بدهنصصد و توفیصصق عمصصل عنصصایت بفرماینصصد و باطصصل را‪ ،‬باطصصل‬
‫معرفی کند و ما را از آن دور بگرداند و در یک دو راهی حیرت که‬
‫میان حق و باطل را نتوانیم تشخیص بدهیم قرار ندهد‪.‬‬
‫خدایا! برای ما در دنیا و آخرت نیکی را ارزانی بفرما و ما را از‬
‫عذاب دوزخ نجات عنایت بفرما‪.‬‬
‫خصصدایا! نویسصصنده‪ ،‬خواننصصده و مصصترجم و ناشصصر ایصصن رسصصاله را و‬
‫یکوشصد و بصه محتویصات آن عمصصل‬ ‫کسی که در نشصر و چصاپ آن م ‌‬
‫یکنصصصد بیصصصامرز و پصصصدران و اسصصصتادان و بصصصرادران و خصصصواهران و‬
‫م ‌‬
‫فرزندان ما را و هر کس از مؤمنان که بر ما حقی دارند عفو کن‪،‬‬
‫برحمتک یا ارحم اراحمین‬

‫اللهم صل و سلم و بارک علی عبدک و نبیک‬

‫محمد و علی آله و صحبه و اتباعه الی یوم الدین‬

‫التماس دعا ‪:‬‬

‫ابو سهیل عبدالرحیم سالرزهی‬