Maikling Kuwentong Asyano

TROPANG BIBO
MAIKLING KUWENTONG
_____________________________________________________________________________________________
ASYANO
ANG LURA NG DEMONYO

(Maikling Kwentong Hapon)
Ni Hiroshi Naito
Salin ni Lualhati Bautista
oong unang panahon, sa Kyoto'y may isang relihiyosong lalaki. Madalas siyang bumisita sa
Rokkaku-do (Dambanang Heksagonal) para mag-alay ng taimtim na panalangin kay Kannonsama, ang Diyosa ng Awa, na nakadambana roon. Minsa'y bisperas ng Bagong Taon dumalaw
siya sa bahay ng isang kaibigan. Madilim na nang umalis siya rito. Tumawid na siya rito.
Tumawid na siya sa Modoribashi (Ang Tulay Pabalik), nang pauwi na at nakakita siya ng maraming
taong papalapit, na may dala-dalang mga naglalagablab na sulo. Naisip niya na iyon ay grupo ng isang
pinuno kasama ng kanyang mga ayudante. Kaya umalis siya sa daraanan ng mga ito't nagtago sa ilalim
ng tulay.Hindi nagtagal at nakarating na sa may tulay ang mga tao. Nag-isip tuloy siya kung sino kayang
pinuno iyon. Sumilip ang lalaki mula sa ilalim ng tulay at tyumingala. At naku! Hindi pala sila mga tao.
Lahat sila'y mga oni (demonyo), na may tig-iisang pares ng sungay. Ang ilan sa kanila'y iisa lamang ang
mata, samantalang ang iba'y maraming mga kamay, at ang iba pa'y may tig-iisang paa lamang. Gulat na
gulat ang lalaki sa nakita niya. "Hoy, may tao sa ilalim!" sigaw ng isa sa mga oni.. "Hulihin natin!" sabi
naman ng isa.
Sa isang iglap, ang lalaki'y nagging bilanggo ng mga demonyo. Natakot ang lalaki dahil baka
kainin siya ng mga ito at itinalaga na niya ang sarili sa kanilang gagawin. Pero walang ipinahiwatig na
kahit anong kalupitan ang mga oni. Sabin ng isa, hindi raw bagay kainin ang lalaki at itinulak siya
nito.Pagkaraa'y pinagduduruan siya ng mga ito sa mukha at saka sila nag-alisan. Nakahinga nang
maluwag ang lalaki sa pagkakaligtas ng kanyang buhay. Dali-dali na siyang umuwi. Nang dumating siya
sa bahay, ayaw siyang kausapin ang kanyang pamilya bagamat tinitingnan siya nang diretso ng mga
iyon. " Bakit ang tahimik ninyo?" tanong niya. Pero hindi siya pinansin ng mga ito. Nagtataka tuloy siya
kung ano'ng nangyayari sa kanila.
Pagkaraan ng ilang sandal, biglang pumasok sa isip niya nab aka hindi na siya nakikita dahil
sa dura ng mga oni. Nakikita niya ang kanyang pamilya at naririnig niya ang sinasabi ng mga ito, pero
mukhang hindi siya nakikita't naririnig ng mga iyon. Litung-lito siya sa pangyayaring nagaganap.
Kinabukasan ay araw ng Bagong Taon. Gayunman, malungkot ang pamilya ng lalaki dahil nawawala ito
sa piling nila. Di-mapalagay niyang pinagtatawag ang kanyang kamag-anakan at sinabing kasama siya
ng mga ito sa bahay, pero wala ring nangyari. Kahit tinatapik pa niya sa ulo ang kanyang mga anak, tila
hindi nararamdaman ng mga ito ang kanyang kamay. Sa pagdaan ng maghapon, sinimulan nilang
iyakan ang ama, sa pag-aakalang nawala na nga ito. Samakatwid ang Bagong Taon ay naging araw ng
trahedya para sa kanila at nagdaan pa ang maraming malungkot na araw. Naisip ng lalaki na wala nang
natitirang paraan sa kanya kundi humingi ng tulong sa Diyos ng Awa. Sa gayon, kaagad niyang binisita
ang Dambana ng Rokkaku-do.
" O, maawaing Kannon-sama ipakita mo ako sa aking pamilya. Maawa po kayo sa akin!" Nagalay siya ng mga taos-pusong panalangin sa Diyosa sa loob ng buong dalawang linggo. Habang
nagdarasal sa huling gabi ng pamamanata niya, hindi sinsadyang nakatulog siya't nanaginip. Sa
panaginip, nakatagpo raw niya ang isang banal na Buddhistang pari na lumitaw mula sa likod ng
kurtinang kawayan at mataimtim na nagsabi sa kanya: "Ay, aking masugid na tagasunod! Umalis ka rito
bukas nang umaga at gawin mo kung anong sasabihin sa'yo sa unang taong masasalubong mo sa daan
pauwi. Sundin mo ang utos ko at ikaw ay makababalik!" Nagpatirapa siya sa harap ng pari. Nang
magising siya, maliwanag na. Nilisan niya ang dambana at di pa nakakalayo'y may nasalubong na siyang
isang pastol. Naisip niya na ito ang tinutukoy ng Buddhistang pari sa kanyang panaginip.
MAIKLING KUWENTONG ASYANO

Nilapitan siya ng pastol at sinabi nito: "Kumusta, mahal kong kaibigan, sumama ka sa akin."
Ikinatuwa ng malungkot na lalaki na nakikita na siya ng iba, at dahil dito'y kaagad siyang sumunod sa
pastol. Naglakad sila nang kaunti at nakarating sa tarangkahanng isang malaking palasyo. Itinali na
pastol ang kanyang baka sa isang kalapit na puno saka lamang nito binuksan nang bahagya ang bakod at
sinenyasan ang lalaki na sumunod sa kanya. Sinabi ng lalaking di-makita na imposible niyang magawa
iyon dahil napakaliit ng puwang na binuksan. Pakiramdam niya'y nananaginip pa rin siya. Dinala siya
ng pastol sa laloob-looban ng bakuran. Sa wakas ay nakarating sila sa isang kwarto sa bandang likuran.
Nakaratay sa higaan ang isang matanda ngunit mayasakit na prinsesa ng mansion.
Binabantayan ito na kanyang mga magulang-ang senyor at senyora-at lahat ng katulong ay
pawing nababahala sa kanyang karamdaman. Hindi nila napansin ang pagdating ng mga di-nakikitang
pangahas- dapat ninyong malaman na ngayon na ang pastol ay dir in nakikita ng ng karaniwang tao.
Natuklasan ng lalaki na hindi pa rin nakikita ang kabuuan niya kaya lalo siyang nawalanng pag-asa.
Inutusan siya ng pastol na hampasin niya ng kahoy na martilyo ang ulo ng maysakit na prinsesa.
Sinunod ito ng lalaki at tuwing papaluin niya ang prinsesa, namimilipit ito sa sakit. Sa ganoto, inakala ng
senyor at senyora sa namamatay na ang kanilang anak. Kaagad silang nagpatawag ng Buddhistang pari
para paalisin ang anumang masamang espiritu na gumagambala sa anak nilang maysakit. Hindi
nagtagal, dumating ang isang butihing pari at nagdaos ng mga dasal upang playasin ang masamang
espiritu. Umawit ito ng panalanging Buddhista na nagpatigil sa pangangahas ng di-nakikitang lalaki sa
ginagawa niyang karahasan. Umawit na iba pang panalangin ang pari. Gulat na gulat ang di-nakikitang
pakialamerong relihiyoso nang biglang umapoy ang suot niyang kimono. "Sunog, sunog!" sigaw nito, at
bigla siyang nagpagulong-gulong sa lapag. Sa sumunod na sandal, lumitaw ang kanyang kabuuan.
Takang-taka ang mga tao sa kuwarto at nagtanungan sila: "Saan siya nanggaling?"
Dumating ang mga guwardiya at hinuli ang lalaki. Personal na inusisa siya ng senyor
tungkol sa kanyang biglang paglitaw. Ikinuwento sa lalaki sa senyor ang kanyang kakaibang abentura.
Sabin g pari: " Isang milagro 'yan. Marahil ay ginusto ni Kannon-sama ng Dambana ng Rokkaku-do na
inilantad ang kabuuan ng taong ito gayundin, na gumaling ang prinsesa." Milagro talaga na nang
lumitaw ang kabuuan ng lalaki, kasabay na gumaling din ang prinsesa.. Masayang umuwi ang lalaki. Di
na kailangang sabihin pa na tuwang-tuwa ang pamilya niya nang Makita siyang muli. Ang identitad na
pastol ay nanatiling misteryoso hanggang ngayon pero pinaniniwalaan ng maraming tao na siya'y isa
pang kaluluwa.
ANG AMA
(Maikling kuwento ng Singapore)
Salin ni Mauro R. Avena
agkahalo lagi ang takot at pananabik kapag hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang
takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo at
nagpapamaga ng ilang araw sa labi. Ang pananabik ay sa pagkain na paminsan-minsa'y
inuuwi ng ama - malaking supot ng mainit na pansit na iginisa sa itlog at gulay. Ang totoo,
para sa sarili lang niya ang iniuuwing pagkain ng ama, lamang ay napakarami nito upang maubos niya
nang mag-isa; pagkatapos ay naroong magkagulo sa tira ang mga bata na kangina pa aali-aligid sa mesa.
Kundi sa pakikialam ng ina na mabigyan ng kaniya-kaniyang parte ang lahat - kahit ito'y sansubo lang
ng masarap na pagkain , sa mga pinakamatanda at malakas na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni
katiting ay walang maiiwan sa maliliit.
Anim lahat ang mga bata. Ang dalawang pinakamatanda ay isang lalaki, dose anyos, at isang
babae, onse; matatapang ang mga ito kahit na payat, at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat
ng bagay kung wala ang ina, upang tiyaking may parte rin ang maliliit. May dalawang lalaki, kambal, na
nuwebe anyos, isang maliit na babae, otso anyos at isang dos anyos na paslit pa, katulad ng iba, ay
maingay na naghahangad ng marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan.
Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng
kaluwagang-palad nito - sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang supot na puno ng pansit
guisado, at masaya nilang pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin. Kahit na ang ina nila'y
masayang nakiupo sa kanila't kumain ng kaunti.
Pero hindi na naulit ang masayang okasyong ito, at ngayo'y hindi nag-uuwi ng pagkain ang
ama; ang katunaya'y ipinapalagay ng mga batang mapalad sila kung hindi ito umuuwing lasing at
nanggugulpi ng kanilang ina. Sa kabila niyo'y umaasa pa rin sila, at kung gising pa sila pag-uwi sa gabi
ng ama, naninipat ang mga matang titingnan nila kung may brown na supot na nakabitin sa tali sa mga
daliri nito. Kung umuuwi itong pasigaw-sigaw at padabug-dabog, tiyak na walang pagkain, at ang mga
bata'y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawa nila ay makainis sa ama at umakit sa malaking
kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha. Madalas na masapok ang mukha ng
kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito, at kinabukasan
ang mga pisngi at mata niyon ay mamamaga, kaya't mahihiya itong lumabas upang maglaba sa
malalaking bahay na katabi nila. Sa ibang mga gabi, hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa
kanilang ina, kundi isang uri ng nagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa at malakas na bulalas na
pag-ungol mula sa kanilang ama at sila'y magtatanong kung ano ang ginagawa nito.
Kapag umuuwi ang ama ng mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may pagkakataong
ilalayo ng mga bata si Mui Mui. Ang dahila'y si Mui Mui, otso anyos at sakitin at palahalinghing na
parang kuting, ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi, ito ay mahilig magtuklap ng langib
sa galis na nagkalat sa kanyang mga binti, na nag-iiwan ng mapula-pulang mga paste, gayong pauli-ulit
siyang pinagbabawalan ng ina. Pero ang nakakainis talaga ay ang kanyang halinghing. Mahaba at
matinis, iyon ay tunatagal ng ilang oras, habang siya ay nakaupo sa bangko sa isang sulok ng bahay,
namamaluktot ng pahiga sa banig kasama ang ibang mga bata, na di-makatulog. Walang pasensiya sa
kanya ang pinakamatandang lalaki at babae, na malakas siyang irereklamo sa ina na pagagalitan naman
siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama, napapaligiran ng bote ng beer na nakaupo sa
mesa, iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghing si Mui Mui.
Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama
at ito'y nakakabulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito'y tatayo, lalapit sa bata at
hahampasin iyon ng buong lakas.Pagkatapos ay haharapin nito at papaluin din ang ibang bata na sa
tingin nito, sa kabuuan, ay ang sanhi ng kanyang kabuwisitan. Noong gabing umuwi ang ama na
masamang-masama ang timpla dahil nasisante sa kanyang trabaho sa lagarian, si Mui Mui ay nasa gitna
ng isang mahaabang halinghing at di mapatahan ng dalawang pinakamatandang bata gayung binalaan
nilang papaluin ito. Walang anu-ano, ang kamao ng ama ay bumagsak sa nakangusong mukha ng bata
na tumalsik sa kabila ng kuwarto, kung saan ito nanatiling walang kagalaw-galaw. Mabilis na
naglabasan ng bahay ang ibang mga bata sa inaasahang gulo. Nahimasmasan ng ina ang bata sa
pamamagitan ng malamig na tubig.
Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay, at ang ina lamang ang umiyak
habang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang kilometro ang layo
doon sa tabi ng gulod. Ilan sa taga-nayon na nakakatanda sa sakiting bata ay dumating upang
makiramay. Sa ama na buong araw na nakaupong nagmumukmok ay doble ang kanilang pakikiramay
dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangolekta ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong
inilagay sa mga palad ng ama na di-kawasa, puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol. Ang
balita tungkol sa malungkot niyang kinahinatnan ay madaling nakarating sa kanyang amo, isang matigas
ang loob pero mabait na tao, na noon di'y nagdesisyong kunin siya uli, para sa kapakanan ng kanyang
asawa at mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay ng sariling pakikiramay, kalakip ang
munting abuloy (na minabuti nitong iabot sa asawa ng lalaki imbes sa lalaki mismo). Nang makita niya
ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang pakikiramay sa pagkamatay ng
kanyang anak, ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling libangin.
Ngayo'y naging napakalawak ang kanyang awa sa sarili bilang isang malupit na inulilang
ama na ipinaglalamay ang wala-sa-panahong pagkamatay ng kanyang dugo at laman. Mula sa kanyang
awa sa sarili ay bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata, kaya't madalamhati siyang
nagtatawag, "Kaawa-awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong anak!" Nakita niya ito sa libingan sa tabi ng
gulod - payat, maputla, at napakaliit - at ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno
niyang mga balikat at brasong kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluin ng mga kapitbahay, na ang iba'y lumayo na may luha sa mga mata at bubulong-bulong, "Maaring lasenggo nga siya at
iresponsable, pero tunay na mahal niya ang bata".
Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kanyang mga luha at saka tumayo. Mayroong siyang
naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama. Dinukot niya sa bulsa ang perang ibinigay ng
kanyang amo sa asawa (na kiming iniabot naman ito agad sa kanya, tulad ng nararapat). Binilang niya
ang papel-de-bangko. Isa man dito ay hindi niya gagastahin sa alak. Hindi na kailanman. Matibay ang
pasiya na lumabas siya ng bahay. Pinagmasdan siya ng mga bata. Saan kayo pupunta, tanong nila.
Sinundan nila ito ng tingin. Papunta ito sa bayan. Nalungkot sila, dahil tiyak nila na uuwi itong dalang
muli ang mga bote ng beer.
Pagkalipas ng isang oras, bumalik ang ama. May bitbit itong malaking supot na may mas
maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa. Hindi makapaniwala ang mga bata sa kanilang
nakita, pero iyon ba'y kahon ng mga tsokolate? Tumingin silang mabuti. Mayroong supot ng ubas at
isang kahon yata ng biskwit;. Nagtaka ang mga bata kung ano nga ang laman niyon. Sabi ng
pinakamatandang lalaki'y biskwit; nakakita na siyang maraming kahon tulad niyon sa tindahan ni Ho
Chek sa bayan. Ang giit naman ng pinakamatandang babae ay kendi, 'yong katulad ng minsa'y ibinigay
nila ni Lau Soh, na nakatira doon sa malaking bahay na pinaglalabhan ng nanay.
Ang kambal ay nagkasiya sa pangdidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano man ang
laman niyon. Kaya't nagtalo at nanghula ang mga bata. Takot na hipuin ang yaman na walang senyas sa
ama. Inip silang lumabas ito ng kanyang kwarto. Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit,
at dumiretso sa mesa. Hindi dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang mga
kamay sa pinag-iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi
matiis na mawala sa mata ang yaman na wari'y kanila na sana, nagbulingan ang dalawang
pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. "Tingnan natin kung saan siya pupunta."
Nagpumilit na sumama ang kambal at ang apat ay sumunod nang malayu-layo sa ama. Sa karaniwang
pagkakataon, tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa baha, pero ngayo'y nasa isang bagay
lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna.
Dumating ito sa libingan sa tabing-gulod. Kahuhukay pa lamang ng puntod na kaniyang
hinintuan. Lumuhod at dinukot ang mga laman ng supot na dahan-dahang inilapag sa puntod, habang
pahikbing nagsalita, "Pinakamamahal kong anak, walang maiaalay sa iyo ang iyong ama kundi ang mga
ito. Sana'y tanggapin mo." Nagpatuloy itong nakipag-usap sa anak, habang nagmamasid sa
pinagkukublihang mga halaman ang mga bata. Madilim na ang langit at ang maitim na ulap ay
nagbabantang mapunit anumang saglit, pero patuloy sa pagdarasal at pag-iyak ang ama. Naiwan sa
katawan ang basang kamisadentro. Sa isang iglap, ang kanina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa
sa yaman. Sinira ng ulan ang malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas nagsalu-salo sila
tulad sa isang piging na alam nilang di nila mararanasang muli.
ANG ISTORYA NG TAXI DRIVER

(Mula sa Singapore)
By Catherine Lim
Revised By: M.R. Avena
yos, Maam. Sigurado-Darating kayo sa miting ng mas maaga sa tyempo. Dito tayo dumaan,
Maam. Konting trapik, konting bara ng mga kotse. Medya-ora lang, naron na tayo. Kaya
hwag kayong mag-alala, Maam . Ano yon. Maam? Oho, oho. Ha, ha dalawampung taon na
kong taxi driver, Maam. Panahon pa ng kopong-kopong. Di pa ganito ang Singapore
nanikip sa tao, bising-bisi. Noon mas tahimik, kokonti pa lang ang taxi drivers, at di-masyadong
maraming kotse at bus. Oho, Maam, kumikita naman. Di malaki pero pwede na. Anong mabuti? Para
umasenso sa Singapore, sipag lang. Sa mga tulad naming no read, no write,walang kapital para sa
negosyo, kailangang magpatulo ng pawis nang kumita para sa misis at mga bata. Oho, Maam malaki
ang pamilya ko. Walong anak-anim na lalaki,dalawang babae.Talagang malaki, ha, ha problema,, no
Maam? Pero noon, wala naming family planning sa Singapore. Ang daming mag-anak ng pamilya;tauntaon. Dalawa,tatlong anak, pigil na. Sabi
ng gobyerno, tama na.
Buti na lang, malalaki na ang mga anak ko. Apat sa mga anak kong lalaki kumakayod na,
isang negosyante, dalawang clerk, yong isa titser sa primary school. Yong isa namay nasa National
Service, at yong isa, nag-aaral pa, sa Secondary Four. Yong pinakamatanda kong babae, beynte anyos na
siyang mahigit, sa bahay lang, tumutulung sa nanay niya. Wala po, wala pa siyang asawa. Masyadong
mahiyain at medyo sakitin pero ang bait, masunurin. Yong isa kong babe-ay, naku, Maam, laking
problema sa ama pagyong anak na babaey salbahe at lumalaban sa magulang. Napakalungkot, parang
parusa sa Diyos. Ngayon, iba ang kabataan, di tulad naming noon. Noon, wala sa amin ang matigas ang
ulo. Pag sinabi ng magulang namin na, hwag gawin ito, di naming ginagawa. Kundi, naron ang baston.
Nabaston ako ng tatay ko. Kahit binata na at malapit nang mag-asawa baston parin. Istriktong masyado
ang tatay ko, at mabuti yon-maging istrikto ang magulang. Kundi, walang silbi ang labas ng mga bata.
Di mag-aaral, aalpas at magna-night club o magda-drugs o sex. Tama ba ako, Maam? Ngayong, laking
sakit ng ulo sa magulang ang kabataan. Nakita na nyo yong teenager don sa labas ng coffee shop? Kita
nyo na Maam? Mga estudyante palang yon, pero kung umasta kala mo mga big shot magastos,
naninigarilyo na, kung magbihis sunod sa moda at mahilig na sa sex. Naku, Maam, kabisado ko na yan.
Bilang taxi driver, kilala ko ang mga iyan at mga bisyo nila.
Kayo, Maam dib a sabi nyo titser kayo? Alam nyo ba ang mga batang babae na yan-kinse,
disisais anyos? Papasok ng eskwela ang mga yan sa umaga na nakauniporme. Pagkatapos ng eskwela, di
uuwi ang mga yan. May dalang damit ang mga yan sa school magpapalit ng suot, magmemeyk-up.
Walang alam ang mga magulang nila. Sasabihin sa mama nila, may miting daw, may sports o laro, may
ganon, ganito, pero ang totoo e naglalakwatsa at kung anu-anong kalokohan ang pinaggagawa. A,
Maam, mukhang ayaw ninyong maniniwala. Pero yan ang totoo. Alam ko lahat ang kalokohan nila.
Isinisakay ko sila sa taxi ko. Madalas, don sila sa bowling Alley o coffee shop o hotel naghihintay. Tapos
lalapitan ng mga turisting kano o Europeo. Ganon sila maglibang at kumita ng extrang pera. Maniniwala
ba kayo, Maam, kung sasabihin ko kung gano kadami ng pera nila? Anak ng-! Kagabi, tong batang
sakay ko kyut na kyut, nakameyk-ap at seksi ang suot. Sabi sa akin, dalhin ko ra sa Orchid Mansions.
Kilalang-kilala ang isang lugar na yon, isang four storey na apartment. Tapos greenbacks-teg ten dollars
lahat. Humugot ito ng isa at sabi, keep the change wala raw syang tyempo. Para sabihin ko sa inyo,
Maam buwan buway mas malaki ang kinikita ko sa mga teenager na ito kaysa don sa
nakikiapagbargain sa kin na wag na raw ibaba ang metro pero naghihintay pa ng sukli nilang ten cents.
Pwe! Binubwisit akong talaga ng iba sa kanila. Pero itong mga batang to walang tawaran. Bayad lang
nang bayad. At sobrang makikipagromansa sa taxi, kaya di bale kung mag-iikot ka nang husto at singilin
sila sa metro!
Sabihin ko sa inyo, Maam, meron dyan na di pinoproblema kung magkano ang ginagasta sa
taxi. Ganito yon Maam: Paglampas ng ala-una ng umaga, mas malaki ang kita. Doon ako paparada sa
labas ng Elory Hotel o Tung Court o Orchid Mansions at sigurado, Maam ayos ang buto-buto. Noong
sabado, Maam, walang biro sa isang araw lang kumita ako ng halos one hundred fifty dollars! Ang iba
nyon, para sa serbisyo. May turista kasi na di alam kung saan pupunta, kaya ako na ang nagsasabi at
dinadala ko sila don. Ekstrang kita din yon. Ay, naku, Maam, kung ikukwento ko sa inyo ang lahat, di
tayo matatapos.
Pero ito ang masasabi ko sa inyo. Kung meron kayong dalagita at sasabihin sa inyo, Mommy,
may miting kami sa iskwela ngayon at di ako uuwi, hwag nyonh sasabihin, Sige hija pero usisain
nyo ang lahat. Ngayoy di ninyo mapagkakatiwalaan ang mga bata, Di tulad noon. Ay naku, Maam
nasasabi ko ito dahil Ako mismoy may dalagita. Mahal na mahal ko ang batang ito. Napakabait nya at
ang sipag mag-aral. Nakikita ko ang report cards at yong sinusulat ng Kanyang titser na Very Good o
Excellent, sa report Cards nya. Nag-aaral sya sa bahay at tumutulong sa nanay nya. Pero minsay
tinatamad at sasabihin nya, pinababalik daw sya ng titser sa iskwela para makapag-aaral pa, para
maturuan pa sa subject na mahina siya yon daw Math, Maam. At ako naman, pinayagan ko sya, at
araw-araw, gabi na siya umuwi, tapos mag-aral, tuloy tulog. Isang araw-naku,
Maam hanggang ngayoy ginagalit pa ako. Isang araw, nagdadrive ako ng taksi, parelaksrelaks lang, nang may nakita akong dalagita ng nakakahawig ng sa aking Lay Choo, may kasamang mga
batang babae at ilang Europeo sa labas ng coffee shop. Sabi ko, hindi pwedeng si Lay Choo at ang isang
ito e bihis na bihis, nakameyk-ap at magaslaw kumilos.Di ganon ang anak ko. Tapos pumasok sila sa
coffee shop. At yong puso ko sobra ang pano nga sabihin yon, Maam? Yong puso ko, parang binabayo
ng kung ano. Sabi ko, mabantyagan nga, at tingnan ko ang kalokohan nya. Nong sumunod na araw,
nandyon sa uli. Ipinarada ko ang taxi ko, Maam. Galit na galit ako noon. Sinugod ko ang Tarantadong
anak ko at sinunggaban ko sa balikat at leeg at saka pinagsasampal ko at binugbog syang muli. Estupida!
Walang hiya! Pinilit ako ilayo ng asawa ko at ilang kapitbahay. Palagay koy napatay ko ang batang iyon
kung di ako naawat.
Tatlong araw kinulong sa kanyang kwarto. Nahiya akong sabihin sa kanyang titser kung ano
ang nangyari, kaya sabi ko nalang may sakit si Lay Choo, at kung pwede, i-excuse nya sa klase. Ay naku,
Maam. Anong nararamdaman ninyo kung nasa lugar ko kayo? Pinababa nya ang kanyang sarili,
ganyon ang ama Nyay maghapong pasada nang pasada ng taksi para Maipadala sya sa unibersidad.
Ano yon Maam? Oho, oho okey na ho ang lahat Salamat. Di sya pwedeng lumabas ng
bahay, liban kung papasok sa iskwela at bilin ko sa ina nya, check-in lagi ang ginagawa nyan at yong
mga kabarkada nya, kung anong klaseng mga ito. Ay, naku Maam ang kabataan ngayon anong sakit ng
ulo.
Ano yon Maam? A, sorry ho, Maam di ko kayo mahihintay matapos ang inyong miting.
Kailangan kong lumarga, kaya pasensya na ho. Nagmamadali ako Maam, papuntang Hotel Elory.
Mraming mga batang maisasakay. Kaya sorry nalang, Maam at maraming salamat.
AANHIN NINO YAN?

(Mula sa Thailand)
Vilas Manwat
Salin ni Luwalhati Bautista
i Nai phan ay isa sa mga sikat sa kapit-bahayan. Hindi dahil isa siyang mananayaw na ang paay
singgaan ng saboy ng bituin; hindi rin dahil ginawa niyang bukod-tangi ang sarili sa larangan ng
pulitika o panitikan. Marahil, ang kanyang talino sa pagsasangkap sa isang masarap na luto ng
sinangag ang kanyang naging tuntungan sa kawalang-hanggan, pero kahit hindi naging katangitangi ang nalalaman niya sa pagluluto, magiging tanyag pa rin siya, dahil handa niyang pahintulutan
ang kanyang mga parokayano sa walang limitasyong pangungutang.
Mahilig siyang mamigay ng matamis sa mga bata nang hindi naghahanap ng pera. Mangyari pang
dahilan ito lagi para magreklamo ang kanyang asawa, pero sasabihin niya: Ang dalawampung satang
na halaga ng matamis ay hindi ipinahihirap ng pamilya. Pag ang Than Khun, isang mataas na opisyal
na naninirahan sa may iskinita, ay gusto ng isang masarap na kape, sasabihin nito sa anak: Magdala ka
rito ng kape mula sa tindahan ni Nai Phan. Marami siyang maglagay ng gatas; iisipin mong nag-aalaga
siya ng baka para doon!
Sa iskinita ding iyon naninirahan ang isang lasenggo na hilig nang lumitaw sa kaninan at
tumula ng mga berso mula sa kwento nina Khun Chang at Khun Phaen; makikinig si Nai Phan nang
taimtim ang atensyon. Matapos magpalabas, hihingi ang lasenggo ng isang libreng baso ng tsaang may
yelo, na malugod namang ipagkakaloob ni Nai Phan, na may kasama pang doughnut para kumpleto.
Pag maulan, sasabihin ni Nai Phan sa mga estudyanteng dalagita: Mga binibini, nahihirapan na kayo sa
pagtatampisaw sa putik. Mula ngayon, pwede nyong bitbitin ang inyong mga sapatos hanggang sa aking
tindahan at doon nyo isuot. Lagi niyang binibigyan ang mga ito ng malinis na tubig para panghugas ng
paa.
Pero eksakatong gabi-gabi, isasara niya ang kanyang tindahan. Sasabihin sa kanya ng mga
kaibigan niya, Dapat kang magbukas at magsilbi sa gabi; dyan maganda ang negosyo, mas madali kang
yayaman. Masayang tatawa si Nai Phan at sasabihin, Mas masarap matulog kaysa magpayaman nang
mabilis. Ang sagot na itoy may pinupukaw sa puso ng mga nakakarinig na mas mayaman kaysa kay
Nai Phan, pero hindi pa rin kuntento sa yaman nila, bagkus ay nagkukumagkag pang magpundar ng
mas malaki pang kayamanan.
Ang mga taong naninirahan sa iskinita, pauwi sa kani-kanilang bahay sa kalaliman ng gabi
pagkaraan ng maghapong ginugol sa paghahabol ng pera, ay makatatanaw kay Nai Phan na nakahilig sa
kanyang maliit na silyang de-tiklop, kuntentong nakikipag-usap sa asawa. At maiisip nila sa kanilang
sarili, Ang saya-saya nilang tingnan, malayo sa paghahangad sa kayamanan. Mas mabuti pa sila sa
amin.
Isang gabi ay nagpunta sa sinehan ang kanyang asawa, at nag-iisia si Nai Phan. Papadilim na
at naghahanda na siyang magsara ng tindahan nang mabilis na pumasok ang isang kabataang lalaki.
Anong maipaglilingkod ko sa inyo sir? Tanong ni Nai Phan. Sa halip na sumagot, naglabas ng baril ang
estranghero at itinapat iyon sa puso niya. Hindi ito maunawaan ni Nai Phan, pero nadaman niya na
hindi maganda ang mga pangyayari.
Iabot mo ang salapi mo, marahas na sabi ng kabataang lalaki. Lahat! Kung anuman meron
ka. Mukhang patayan ang uso sa mga panahong ito; nagbabarilan ang mga tao sa ibat ibang dako arawaraw. Pag pinatay kita, wala nang ispesyal doon, at pag napatay mo ako, hindi na rin masyadong
nakapagtataka, kaya bilisan mo na. pag hindi ko nakuha ang salapi, patitikimin kita ng mga bala.
Hindi nanginig si Nai Phan.
Kalmante siyang nakatayo at sinabi niya sa tinig na parang nakikipag-usap lang; Ibibigay ko
sayo ang pera, pero hindi dahil sa baril mo, ibibigay ko sayo dahil mukhang kailangang-kailangan mo
iyon. Baka nakasalalay ditoy buhay at kamatayan.
Eto. . . lahat ng perang meron ako ay nandito. Kunin mo na at umuwi ka na agad. Sinong
nakakaalam? Siguroy may sakit ang iyong ina; baka nga maraming taong naghihintay doon, iniisip kung
mag-uuwi ka ng pera o hindi. Maraming buhay ang maaaring mnakadepende sa pag-uwi mo na may
dalang pera. Hindi ko sasabihin sa mga pulis. Mga siyam na raan ang cash dito; higit pa. . .kunin mo na.
Inilagay niya ang salapi sa mesa pero ang binatang holdaper ay tila hindi nagkalakas-loob na hipuin
iyon.
Bakit hindi mo kunin? tanong ni Nai Phan. Tingnan mo, bakit kita lolokohin? Alam kong
hirap na hirap ka. Hirap tayong lahat sa mga araw na ito. Hindi ako naniniwalang masama kang tao.
Sino ang gustong maging magnanakaw kung maiiwasan niya? Maaari ding nagkaatake ang iyong ama at
kailangan mo siyang alagaan. Dalhin mo sa kanya ang perang ito, pero huwag mong ubusin lahat sa
gamot. Maniwalak ka sa akin, magagamot ng doktor ang katawan, pero kailangan ng tao ang lunas pati
sa kanyang isip at kaluluwa. Bumili ka ng ilang mababangong bulaklak, isang kuwintas ng bulaklak para
sa iyong ina na mailalagay niya sa harap ng sagradong imahen sa bahay. Iyon ang ginagawa ko gabigabi. Hindi mo kailangang malaman kung ano ang kabanalan o kung saan ito nananahan. Sapat na ang
makadama ka ng kapayapaan sa iyong sarili. Iyon ang langit. Ay!at itabi mo ang iyong baril
giginhawa agad ang pakiramdam mo. Ang isang lalaking may dalang baril ay hindi nakakakilala nbg
kapayapaan, ang puso niyay naghihirap sa takot at pag-aalinlangan, at sa amoy ng panganib. Hindi tayo
liligaya habang ang ating mga kamay ay nagsisikip sa mga sandata.
Inilagay ng kabataang lalaki ang baril sa kanyang bulsa, tulad ng isang masunuring bata.
Itinaas niya ang mga kamay sa pagpupugay sa wai kay Nai Phan, na kilala sa kanyang sinangag at kape
at pagbubukas-palad.
Dapat na barilin ko ang aking sarili imbis na barilin ka, sabi ng kabataang lalaki. Huwag
kang magsalita na parang baliw, sabi ng tagapamahala ng tindahan, habang inaabot ang pera sa binata.
Ito na lahat iyon. Dalhin mo at iyo nang lahat. Hindi ito pagbibigay na ginawa sa galit. Alam ko na puno
ang mga bilangguan, pero hindi ng mga kriminal. Isa kang lalaking tulad ko, tulad ng ibang lalaki; kahit
sinong lalaki, kahit isang ministro, ay ganyan din ang gagawin ko kung desperado.
Naupo ang kabataang holdaper. Hindi pa kita nakita kailanman, at hindi pa ako nakakita
kailanman ng gaya mo kung magsalita. Hindi ko kukunin ang pera mo, pero itinabi ko na ang aking
baril. Ngayoy uuwi na ako sa aking ina na gaya ng sabi mo, umubo siya ng ilang ulit bago nagpatuloy.
Masama akong anak. Lahat ng perang ibinigay sa akin ng aking inay inubos ko sa karera ng kabayo;
yong kakaunting natiray inubos ko sa pag-iinom. Lahat ng taoy nagkakamali. Ano ba ang buhay
kundi magkahalong eksperimento, pagkakamalit mga kabiguan? sabi ni Nai Phan. Hindi, malakas ang
katawan ko, alam mo, pagpapatuloy ngkabataang lalaki. Narinig mo ba ang ubo ko? Natatakot ako na
mayroon na akong T.B. iyon ang dapat sa akin, sa palagay ko, dahil meron akong mga ginawang
masasamadapat talagang mamatay na ako agad-agad. Hindi ako dapat mabuhay, pasanin lang ako sa
mundo. Salamat, at paalam.
Hindi mo kailangang umalis agad. Dito ka muna sandali at mag-usap tayo. Gusto kitang
makilala. Saan ka nakatira? Ano ang mga hilig mo? Ibig kong sabihin, ano ang mga pinaniniwalaan mo?
Walang pag-asang umiling ang kabataang lalaki. Hindi ko alam kung saan ako papunta ngayon. Saan
ako maaaring pumunta? Ano ang mga pinaniniwalaan ko? Hindi ko alam. Mukhang walag anupaman sa
mundong ito na karapat-dapat na paniwalaan. Naging isang miserableng nilikha na ako mula nang araw
na akoy ipinanganak; hindi nakapagtataka na hindi ko gusto ang aking mga kapwa-tao.

Minsan, ang tingin koy pananagutan ng lahat ang mga kasamaan ko. Ayokong
makisalamuha sa mga tao. Hindi ako nagtitiwala sa kahit kanino. Kinasusuklaman ko ang paraan ng
pakikipag-usap ng tao sa isat isa, kung paano nila gugulin ang kanilang buhay, kung paano nila mahalin
at purihin ang isat isa, kung paano sila tumawa at ngumiti.
Tumango nang may pagkaunawa si Nai Phan. Lahat ng taoy ganon ang pakiramdam
kung minsan. Kaya mo ba akong paniwalaan?. Hindi ako interesado sa kahit ano. Sawang-sawa na
ako sa lahat. Ang buong mundo ay parang hungkag. Walang kahulugan, walang anupaman na
mapangangapitan o maigagalang ng tao. Kung talagang gusto kong magtrabaho, sa palagay ko ay
maaari akong humanap ng gawain. Pero nasusuklam akong makita ang sangkatauhan, ayokong
tumanggap ng kahit na anong pabor mula sa kanila. Mananatili ako nang isang linggo sa isang trabaho,
dalawang linggo, sa isa pahindi ako nagtatagal kahit saan.
Nagbabasa ka ba ng libro?
Dati. Pero umayaw na ako. Ni hindi na ako nagbabasa ng dyaryo ngayon. Bakit pa? alam
na alam ko kung anong laman nila. Wala kundi barilan, nakawan, patayan! Binabago nila ang mga lugar
at mga pangalan, pero ganun at ganon din ang mga istorya.
Hinimas ng kabataang lalaki ang kanyang baba at masusing naningkit ang mga mata kay
Nai Phan. Suwerte mo na hindi ka nagpakita ng anumang takot o galit nang pagbantaan kita ng baril,
tiyak na papatayin kita. Ang daigdig na itoy punung-puno ng mga lalaki na gustong magpakita ng galit,
mga lalaking marurumi ang isip, na laging bumubulalas na nabubulok na raw ang sibilisasyon at
moralidad. Hindi ako naniniwala na dahil lang daan-daan o libo-libo ang napasama, ganun na rin ang
dapat gawin ng lahat ng tao. Alam ko na ngayon na hindi ako naparito dahil sa pera kundi para
patunayan sa sarili ko na tama ang aking paniniwala. Naiisip ko palagi kahit pa nawawalan na ng pagasa ang mundo at lumulubog na sa kalaliman, pinarumi at dinungisan ng kasalanan ng tao, may natitira
pa rin kahit isang tao na hindi tao dahil lang ganun ang itsura niya, kundi isang tunay na taong nilalang.
Alam niya kung paaanong magmahal ng iba, kung paano mapagwawagian ang paggalang ng ibang tao.
Pero hindi ko ganap na pinanaligan iyon dahil wala pa akong nakitang ganun. Sa loob ng maraming taon
ay iniisip ko: Sanay makakita ako ng isang tao na hindi pa naging buktot kasabay ng kabuktutan ng
mundo, para mapaniwalaan ko na may natitira pang kabutihan, para magkaroon ako ng lakas para
patuloy na mabuhay. Ngayoy nakatagpo ako ng isang taong ganun. Ibinigay mo sa akin ang lahat ng
hinahangad ko. Wala ka nang dapat ibigay. Uuwi na ako ngayon. Mangyari pa, sa isip ko, hindi ko na
kamumuhian uli ang daigdig. Natuklasan ko sa wakas ang uri ng buhay na gusto kong tuntunin.
Mukhang naging mas masigla na ang estranghero. Tumindig na siya para umalis at pagkaraan, naalala
niya, inilabas niya ang baril. Iniabot niya iyon sa may-ari ng tindahan.
Sanay kunin mo ito. Hindi ko na ito kailangan. Iyan ang tatak ng mababangis. Sinumang
lalaki na magdadala ng baril ay walang awa o paggalang sa iba, wala siyang iginagalang kundi ang baril.
Ang mga bandidoy maaaring mabuhay sa kanilang baril, pero ang buhay nilay laging gagambalain ng
katotohanan na ang mga kaaway nilay maaaring sumalakay sa kanila nang wala silang kahandaan. Wala
silang panahon para panoorin ang paglubog ng araw o para umawit. Pag ang taoy walang panahon para
umawit, mabuti pang maging kuliglig na lang o ibong mynah.
Ngumiti nang masaya ang holdaper, at kumakaway ng pamamaalam, idinugtong nito:
Babalik ako para makita ka uli, pero huwag mo nang ipakita uli sa akin ang aking baril. Yan ang
kaaway ng isang malinis na buhay. Paalam.
Nawala sa dilim ang estranghero. Yumuko si Nai Phan, ang may-ari ng tindahan, para
bisitahin ang pinakabago niyang pag-aari. Iniisip niya na bukas ay ipagbibili niya iyon. Kailangangkailangan niya ng bagong pansala ng kape.
PAALAM SA PAGKABATA
Salin ni Nazareno D. Bas
ala akong nakikitang pagbabago. Tulad nang nagdaang mga madaling-araw: ang ginaw,
katahimikan, dilim iyon din ang bumubuo ng daigdig ng aking kamalayan. Maraming
bagay ang dapat mailarawan. Ngunit alam kong iisa lamang ang kahulugan ng mga iyon.
Alam ko. Sa kabilang silid, sa kwarto nina Nanay at Tatay, naririnig ko ang pigil ng
paghikbi. Umiiyak na naman si Nanay. Ang sunod-sunod na paghikbi ay tila pandagdag sa kalungkutan
ng daigdig. Napabuntung-hininga ako. Umiiling-iling. Hanggang ngayon hindi ko pa nakikita ang tunay
na dahilan ng damdaming iyon na matagal nang umalipin sa kanya. Walang malinaw sa aking isipan.
Mula sa aking pagkamulat ang pagkainip ay kakambal ng aking buhay. Sa aking pag-iisa di ko maiwasan
ang pangarap na magkaroon ng batang kapatid na nag-aangkin ng mabangong hininga at taglay ang
ngiti ng isang anghel. Ngunit ang damdamin koy tila tigang na lupang pinagkaitan ng ulan. Maliwanag
na ang silangan nang akoy bumangon. May bago na namang umaga. Ngunit ang tanawin sa bahay ay
walang pagbabago. Tulad ng dati, nakikita ko si Nanay na nakaupo at nag-iisip sa may hagdanan.
Nakatitig siya sa sampayan ng lambat ni Tatay. At madalas ang kanyang pagbubuntong-hininga.
Matagal ko nang nakikita ang sampay na lambat. Ngunit hindi ko nakikitang itoy ginagamit
ni Tatay. Noon ay walang halaga ito sa akin. Nagsimula ang pagpansin ko sa lambat noong itoy tinapon
ni Nanay mga dalawang taon na ang nakakaraan. Galit na galit si Tatay sa ginawa ni Nanay.
Pinagbuhatan ni Tatay ng kamay si Nanay. Pagkatapos ipinabalik kay Nanay ang lambat sa sampayan.
"Hanggang ngayon bay hindi ka pa nakakalimot, Tomas? Alam ng Diyos na wala akong kasalanan. Ang
kanyang ginawa ang siya mong ginagawa tuwing ikaw ay darating sa madaling-araw. Ang kanyang
amoy ay siya ring amoy na galing sa dagat. Magkatulad ang inyong ikinikilos. Sino ang hindi mag-aakala
na siya ay hindi ikaw? Huli na nang malaman ko ang katotohanan. Huli na nang siya ay aking makilala.
Totoong lumigaw siya sa akin. At mula noon ay alam mo iyon. Ikaw ang aking iniibig, Tomas. Kailan mo
pa malilimutan ang nangyari?"
Tuluyang umiyak si Nanay. Umungol lamang si Tatay. Nanlilisik ang matang tumingin sa
lambat at pagkatapos ay bumaling sa akin. May ibig sabihin ang tingin niyang nag-aapoy. Maliban sa
takot na aking nararamdaman ay wala akong naintindihan sa pangyayaring iyon.
Mula noon ay hindi na ginalaw ni Nanay ang lambat. Naluma na ito ngunit buong-buo pa rin sa aking
paningin. Buong-buo pa rin sa paningin ni Nanay. Ano kaya ang misteryong napapaloob sa lambat na
iyon? Alam kong alam ni Nanay ang hindi ko nalalaman. At kailangang malaman ko ito. May karapatan
akong malaman.
Nilapitan ko si Nanay na malalim pa rin ang iniisip. Hinalikan ko ang kanyang kamay. May
ibig akong itanong tungkol sa misteryo ng lambat. Ngunit nauntol ang ibig kong sabihin nang
magpatuloy ang kanyang pagluha. "Lakad na Celso, malapit nang dumating ang Tatay mo." Sa labasan,
sumalubong sa akin ang bagong araw. Tumingin ako. Maliwanag ang langit. Langit? May gumugulo sa
aking kalooban. Kalawakan. Iyan ang sabi sa aking guro sa ikaapat na baitang ng primarya. Iyan ay hindi
langit kundi hangganan lamang ng pananaw ng tao. Ang langit ay nasa tao. Hindi nakikita. Hindi
nahihipo. Hindi naaabot. Naabot na kaya ni Nanay ang langit? "Ano pa ang hinihintay mo, Celso?"
Ipinahid ko sa mukha ang suot kong sando. Humakbang pagkatapos. Maya-mayay tumakbo na ako ng
matulin.
Nasa dalampasigan ang mamamili ng isang dala ng mga bangkang galing sa laot. Masasaya
silang nagkukuwentuhan habang hinihintay ang mga mangingisda. Sumalampak ako sa buhangin,
malapit sa kinauupuan ng dalawang lalaking may katandaan na. Sa laot ako nakatingin at
pinagmamasdan ang galaw ng mga alon na pandagdag sa kagandahan ng kalikasan.
Napalingon ako nang makarinig ng tugtog ng gutara mula sa di-kalayuang bahay-pawid. At sabay kong
narinig ang malungkot na awiting nagsasaad ng kasawian sa pag-ibig.
At mula na namang naantig ang aking damdamin. Habang pinakikinggan ko ang malungkot
na kundiman umalingawngaw ang mahinang pag-uusap ng dalawang lalaki sa tabi ko. "Naririyan na
naman siya."
"Talagang pambihira ang kanyang pagmamahal. Naniniwala akong nagpapatuloy ang
kanyang pangarap habang di pa namamatay ang babae sa kanyang buhay. Hindi nawawala ang kanyang
pag-asa. Kung kailan natutupad ang kanyang pangarap Diyos lamang ang nakakaalam."
Dinig na dinig ko ang mga kataga habang nagpapatuloy ang malungkot na kundimang naging bahagi na
ng aking buhay. Tumayo ako at ibinaling ang paningin sa bahay-pawid sa ilalim ng kaniyugan. Patuloy
ang awitin. Humakbang ako ngunit biglang napatigil sa harap ng dalawang lalaking may katandaan na.
Naalala ko ang sabi ni Tatay. Bawal pumunta sa bahay-pawid na iyon. Mahigpit ang utos ni Tatay.
Nagbabanta ng parusa. Lumingon ako sa laot. Nasa malayo ang mga bangka ng mga mangingisda.
Bumaling ako sa pinanggalingan ng awit na ngayoy gumaganda sa aking pandinig. At para akong
hinihila. Nakalimutan ko ang ipinagbabawal ni Tatay. Mabilis ang aking paglakad at sa ilang saglit
kaharap ko na ang taong naggigitara at umaawit. May luha ang kanyang mga mata.
Tumitig siya sa akin. Inilapag ang gitara sa ibabaw ng papag na kinauupuan. Tumayo siya at
dahan-dahang lumapit sa akin. Kinabahan ako. Umakma akong tumakbo ngunit nahawakan niya ang isa
kong kamay. Nagpumiglas ako upang makawal sa kanyang pagyapos sa akin. Ngunit lalong humigpit
ang kanyang pagyakap. Umiiyak ako. Ngumiti siya at pinahid ang aking mga luha. Hinimas ang aking
ulo. Unti-unting lumuwag ang aking paghinga. Nararamdaman ko ang kanyang pagmamahal nang
tumingin ako sa kanya. Muli niya akong niyapos. "Dalawin mo ako palagi, ha?"
Hindi ako kumibo. Tinitigan ko siya. Ang kanyang mga mata, ang ilong, ang labi lahat
parang nakita ko na. Saan? Alam ko na, sa salamin. Talagang siya ang nakita ko sa salamin na nakasabit
sa dingding ng aming bahay. Napatingin ako sa dalampasigan nang marinig ko ang hiyawan.
Nagdatingan na pala ang mga bangka at nag-uunahan ang mga mamimili ng isda. Nagmadali akong
tumakbo upang salubungin ang Tatay. Malayo pa ako ng makita ko siyang nakatayo sa may dinaungan
ng kanyang bangka. Natanawan niya ako. Masama ang titig niya sa akin. Galit. Kinabahan ako."Lapit
rito, Celso!" Malakas ang sigaw ni Tatay. Nanginginig akong lumapit. At bigla akong sinampal. "Di ko
gusto ang batang matigas ang ulo! Di lang sampal ang matitikman mo kapag umulit ka pa. Hala, kunin
mo ang mga isda at sumunod ka kaagad sa akin."
Habang naglalakad ay sinalat ko ang pisnging nakatikim ng sampal. Talagang mahirap
intindihin si Tatay. Wala namang dahilan upang iwasan ko ang taong nasa bahay-pawid. Di naman
dapat katakutan ang kanyang mukha at boses. Bakit kaya hinihigpitan ako ni Tatay?
Matapos akong mag-almusal, nandoon na naman si Tatay sa sampayan ng lambat. Nakatabako at
nagtatagpi ng punit na bahagi ng lambat. Alam kong aabutin siya ng tanghali bago matapos ang kanyang
gawain. Matapos makapananghalian siyay matutulog. Pagkagising maghahapunan. At di pa man ganap
ang gabi balik na naman sa dagat. Iyan ang buhay ni Tatay. At iyan ang bahagi ng aking buhay.
Sa aking kinauupuan sa may bintana nakikita ko sa Nanay na nakaupo sa may hagdanan. Tahimik at
nakatingin na naman sa sampayan ng lambat. Luhaan na naman ang kanyang mga mata. At naalala ko
ang pangyayari noong itinapon ni Nanay. Lahat may itinatagong kahulugan. At naalala ko ang nangyari
kanina sa dalampasigan. Naalala ko iyong tao.
Lumapit ako sa salamin sa dingding. Pinagmasdan ko ang aking sarili. Nakita ko sa aking
isipan ang mukha ng tao. Unti-unting lumiwanag ang aking kamalayan. Biglang kumulo ang aking dugo
habang iniisip ang nakasampay na lambat. Nagdilim ang aking paningin. Nadama kong inihahanap ko
ang katarungan ang aking kalagayan.
Nagpunta ako sa kusinaan. Hinanap ko ang itak ni Nanay na pangsibak ng kahoy. Bitbit ko
ito at pinuntahan ang sampayan ng lambat. Pinagtataga ko ang lambat.
"Huwag, Celso!" saway ni Nanay na nanginginig ang boses. "Huwag!"
Naiiba sa aking pandinig ang pagsigaw ni Nanay. Pati si Tatay ay natigilan at nabigla sa
aking ginawa ay hindi ko pinansin. Hinalibas ko ng itak ang lambat at saka lang ako tumigil nang itoy
magkagutay-gutay na at nagkalat sa aking paanan. "Celso!"
Nag-aapoy ang mga mata ni Tatay na humarap sa akin. At sa unang pagkakataon ay hindi
ko inalis ang aking tingin sa kanya. Nilabanan ko siya ng titigan. Di ako nagagalit kundi humihingi
lamang ng pang-unawa. Ngunit bigla akong napatimbuwang nang matamaan ng malakas na suntok at
napahiga sa pira-pirasong wasak na lambat. Nahihilo ako, parang ibig himatayin. Umiikot ang aking
paningin. Parang may nakita akong anino si Tatay na sumusurot kay Nanay. "Ngunit, Tomas,"
nagmamakaawa si Nanay. "Wala siyang kasalanan. Maawa ka sa kaniya."
"Pumanhik ka, Isidra!" singhal ni Tatay. "Pumanhik ka na habang akoy nakapagpipigil pa."
Dahan-dahan akong bumangon at sumuray-suray na lumapit kay Tatay. Ngunit isang
tadyak ang sumalubong sa akin. Napatihaya ako ngunit tinangka kong makatayo. Mabigat ang
pakiramdam ko sa aking katawan at akoy gumagapang. Ngunit sinabunutan ako ni Tatay at
iningudngod sa lupa ang aking mukha. Humihingal ako ngunit di ko makuhang umiyak. Nasasalat ko
ang magkahalong dugo at pawis sa aking pisngi.
Di ko pansin ang mga gasgas sa dalawang siko. Sa labis na panghihinay umusad ako nang
umusad. Hanggang sa nangangatog kong mga bisig ay yumapos sa mga binti ni Tatay. Naramdaman ko
ang panlalamig ng katawan at ako ay napahandusay sa kanyang paanan.
Hindi ko na alam kung gaano katagal ang pagkawala ng aking malay. Naramdaman ko na lamang may
maiinit na mga bisig na yumayakap sa akin. Kinusot ko ang aking mga mata. Sumalubong sa aking
paningin ang maamong mukha ni Tatay. Pagsisisi. Pag-unawa. Lahat ay kasalungat sa dati niyang gawa.
Lalong humigpit ang kanyang pagyakap at kinabig ang aking mukha sa kanyang dibdib sa tapat ng
kanyang puso. Matagal.
TAHANAN NG ISANG SUGAROL

Salin ni Rustica Carpio
ng maputing ulap sa maaliwalas na langit ay matingkad na nakukulayan,parang bahaghari.

Mabilis na papunta sa kanluran ang lumulubog na araw.Dahil tapos nang magalaba, mabagal
na tumayo si Lian-chiao sa tabi ng balon. Sandalisiyang napapikit nang maramdamang tila
may mga bituing lumilipad sa harap niya, gustongmawala ang mga bituing nakahihilo. Si
Siao-lan, ang anak niyang babae na tatlong taonggulang ay hubad na nakaupo sa tabi ng palanggana at
naglalaro ng tubig.Inay, tapos na po ba kayong maglaba? Ako na ang magsasampay. Si Ah Yue iyon
namas matanda kay Siao-lan ng mga tatlo o apat na taon. Nagdidilig siya ng mga gulay na Chai-sim sa
kabilang gilid. Nang makitang tapos nang maglaba ang ina, mabilis siyang tumakbopara kunin ang mga
labada at isampay sa alambreng nakatali sa dalawang poste sa loob ngkubong walang dingding.Hindi
sinagot ni Lian-chiao si Ah Yue. Tumango lamang siya, nakatayo pa rin atnakapikitnagpipilit na
mabawi ang lakas. Payat siya at maliit, mga biente-singko anyos, atnakasuot ng kupas na asul na sam-fu.
Medyo nakangiwi ang kanyang mga labi. May pangit atnangingitim na bukol sa kanyang noo. Halatang
napalo siya ng isang matigas na bagaykamakailan lamang. Malaki ang kanyang tiyan. Madaling
mapansing nagdadalantao siya atmalapit nang manganak.Nang dumilat si Lian-chiao, nakatayo na si Ah
Yue sa isang bangkito at isa-isangisinampay ang mga damit sa alambre. Dahil mataas ang alambre,
kailangang tumingkayadsiya at tumingala. Habang minamasdan ang maliit na katawan niyon at ang
alanganing paraanng pagsasmpay ng mga damit sa alambre, biglang nahabag si Lian-chiao. Mahina
niyangsinabi, Ah Yue, mag-ingat ka. Baka ka mahulog!Opo!, sagot ni Ah Yue. Bigla iyong pumihit,
nangangambang tumingin at nagtanong,Inay, luto nab a ang hapunan? Kung hindi, kagagalitan at
bubugbugin na naman tayo ni itay!Nakapukaw kay Lian-chiao ang huling sinabi niyon. Bigla siyang
kinabahan. Kahitmayroon pang kaning lamig na natira sa pananghalian, lulutuin pa ang mga gulay.
Kapagwalang nakain, pag-uwi ang asawa niyang sugarol, tiyak na may mangyayari. Hindisinasadyay
nahipo niya ang namamagang bahagi ng noo. Tuamahip ang kanyang puso.Nagmamadali siyang naligo
sa tabi ng balon at pagkatapos ay tinulungansi Siao-lan sapaglilinis ng katawan nito. Pinuno niya ang
dalawang bald eng tubig at kinarga ang mga ito sapingga pauwi.Ang nakahilis na sinag ng lumulubog
na araw ay tumama sa kanyang katawan, samalaki at bilog na tiyan, sa dalawang umuugang balde ng
tubig sa pingga, sa umiika niyangpaa, at sa hubad na si Siao-lan na naglalakad sa kanyang likuran,
palinga-linga.Pagod na si Lian-chiao sa walang tigil na pagtatrabaho, ngunit hindi siya
puwedengmagbagal ng kilos. Mabilis niyang sinindihan ang apoy sa pugon, hiniwa ang mga
gulay,pinakulo ang tubig, nilinis ang mga kawali at iba pang kasangkapan sa kusina. Ang pugon ay yari
sa luwad at may mga gatla na sa ibat ibang bahagi. Sa tabi ngpugon ay may maliit na lalagyan ng
panggatong. Wala na iyong laman. Kinakailangangisantabi muna ni Lian-chiao ang sipit ng kalan para
manguha ng panggatong. Tumulong siSiao-lan at may dalang isa o dalawang piraso tuwing papasok,
ikinakalat sa lahat ng lugar.Abala sa gawain si Lian-chiao.Tinanglawan ng liwanag na namumula sa apoy
ang mgaguhit ng pagod at puyat sa kanyang mukha. Walang makasisisi sa kanya. Mula alas-sais
ngumaga, nang bumangon siya para maghanda ng almusal, hindi na siya natigil sa paggawahanggang
ngayon maliban sa sandaling pahinga noong tanghalian. Noong umagay nanguhasiya ng mga punla ng
palay at itinanim sa bukid, at noong hapon ay nagsibak siya ng kahoy napanggatong at namitas ng tafeng-ho isang damong panggamot nagagamitin niyangpampaligo pagkapanganak. Malapit nang isilang
ang sanggol at hindi maaaring hindi siyahanda. Kung hindi niya ihahanda agad ang mga kailanga,
anong mangyayari sa bahay kungbigla na lang siya ipasok sa ospital? Walang alam ang sugarol niyang
asawa kundi humilata sakama sa kuta ng opyo at magmadyong araw-araw sa Hsiang Chi Coffee Shop.
Kung hindi niyaaasikasuhin ang mga bagay-bagay ngayon, sino ang tutulong sa kanya? Bukod sa
gawain sabahay, kailangan niyang lagyan ng pataba ang mga gulay at pipino na nakatanim sa gilid
ngkanyang bahay, at bunutin ang ligaw na damo. Kung hindi ay bubugbugin siya ng kangyangasawa
kapag nagging masama ang ani. Masakit pa nga ang kanyang noo dahil sa suntok nitodalawang araw na
ang nakararaan dahil nagkamali siyang sagutin iyon.Sssst Inilagay niya sa kawali ang mga dahon ng
kamote. Ang buong bahay aynapuno ng bango ng nilulutong gulay.Nakaupo si Siao-lan sa loobg ng
bahay, dinidilaan ang mga labi at tinitignan angnakatatandang kapatid na nakatyao pa rin sa
kuwadradong bangko sa labas.Di kaginsa-ginsay isang tinig na tila tunog ng basag na kampana na
nagbuhat sa labasng pinto. Ah Yue! Hindi ka ba natatakot mahulog diyan? Ang taas ng naaakyat mo,
ha? Gustomo nab a dalawin ang hari ng kadiliman?Itay Nagsasampay lang ako, kiming sagot ni
Ah Yue.Halos kasimbilis ng kidlat, isang parang-kawayang lalaki ang pumasok sa bahay atsandaling
tumayo, galit. Lintik! Gabi nay hindi pa luto ang hapunan. Umalis ka ba parahanapin ang kalaguyo
mo?Sandali na langmaluluto na Ipiprito ko na lang ang inasinang isda. Pagkatapospagkatapos
ay puwede na tayong maghapunan. Walang lakas ng loob si Lian-chiao natumingala man lamang.
Inilagay niya sa isang plato ang pinipritong talbos ng kamote atnaglagay pa ng ilang patak ng langis sa
kawali. Bahagyang nanginginig ang kanyang mgakamay habang hinuhugasan ang inasinang isda. Hindi
siya naglakas-loob na tumutol sa ingayng kanyang asawa.Si Li Hua, ang asawa ni Lian-chiao, ay larawan
ng isang tunay na manghihithit ngopyo:payat at matangkad, may maiitim na ngipin at namumulang mga
mata. Mataposnakapamaywang na sinigawan ang bawat isa, nagsimula siyang maghubad, at marahas
nanagtanong, Handan a ba ang tubig na pampaligo?Ihahanda ko na ang tubig,ihahanda ko
naMabilis niyang itinabi ang siyansi, ibinuhos ang isang kaldero ng kumukulong tubig saisang balde
na kauuwi lamang niya. Pagkatapos ay binuhat iyon nang dalawang kamay saluma at sira-sirang banyo.
Yukung-yuko siya dahil sa bigat ng tubig. Umaalog ang malaki niyang tiyan, at nakangiwi ang
maputlang mukha, nagpapakita ng hirap at marahil ay kawang-pag-sa.Sumagitsit sa kawali ang
inasinang isda dahil sa init ng mantika.Masusunog na ang inasinang isda. Hindi mo ba naaamoy?
Napakabagal mong kumilos.Wala kanga lam kundi kumain! Walang tigil sa pagmumura sa asawa si Li
Hua habang angbabaey papunta sa banyo.Nagtago sa isang sulok ng bahay ang dalawang bata,
nanginginig sa takot. Hindi silanagkalakas-loob na magsalita. Kabisado na nila ang nangyayari, baka
natalo na naman sasugal si Li Hua.Pagkatapos kumain at habang pinupunasan ang nagmamantikang
nguso, kinuha ni LiHua ang lalagyan ng tsa. Humigop siya ng kaunting tsa at pagkatapos ay, Pwe!,
lumura salupa. Niligis ng kanan niyang paa ang malapot na laway sa sahig.Inaakalang aalis na naman
ang lalaki, mabilis na ibinaba ni Lian-chiao, na kumakain pa,ang mangkok at chopsticks, at
nagkakandautal na, Ama ni Ah Yue, aalis ka na naman?AkoyAno? Hindi ako aalis! Napakalakas
ng boses ni Li hua. Natalo ako ng biente dolyarngayong hapon sa Hsiang Chi Coffee Shop. Bakit hindi
ako babalik para makabawi ang natalosa akin? Pag hindi ako nanalo ngayong gabi hindi ko na tatawagin
ang sarili kong eksperto samadyong!Puwede bigyan mo ako ng ilang dolyar? Nag-order ako ng
dalawampung itlog kay Ying Malapit na akong manganak. Kailangang bumili ako ng ilang itlog para
lutuin sa luya atalak. Minasdan ni Lian-chiao ang malaki niyang tiyan. Masyadong mahina at mababa
angkanyang boses.Nang marinig na kailangan niya ng pera, biglang nagtaas ng kilay si Li Hua.
Lalongpumula ang mga mata niyang dati nang namumula. Ibinuka niya ang bibig, ipinakikita
angdalawang hanay ng bungi-bungi at maiitim na ngipin. Hindi! Hindi! Sinong may sabi sa
iyongbumili ka ng masarap ba pagkain kung wala kang pera? Kung kaya mong mag-order, bakithindi
mo kayang magbayad?Lumura na naman sa sahig ang lalaki at dinilaan and nguso. Humakbang ang
mahahabaniyang binti at lumabas ang tila-kawayan niyang katawan.Nakatayo sa gitna ng bahay si Lianchiao, nakabuka ang medyo laylay na bibig,natitigilan at hindi makakilos.Mahangin at maginaw nang
gabing iyon. Habang nakahigang walang tinag sa matigasna higaang kahoy, hindi makatulog si Lianchiao. Naglalakbay ang kanyang isip. Kahit pago napagod siya at mabigat na ang mga mata pagkatapos
ng maghapong pagtatrabaho, gising nagising pa rin ang kanyang isip.Ang mga lumipas na pangyayari
ay parang ulap sa bundok na mabagal napumapailanglang sa lambak, naaanod, naaanodkasinggaan
ng usok. Sa lahat ng mga taongpatay na o buhay pa, ang larawan ng kanyang ina ang namumukod na
lumalantad. Sakagustuhang magkaapo kaagad, pinag-asawa nito ang tila bulaklak na anak niyasi LianChiao na kinse anyos pa lamang noon. At ang masama pa, sa kasabikang magkaroon ngmainam na
buhay pagtanda niya, at laban sa payo ng mga kamag-anak at kaibigan nila, piniliniya para maging
manugang si Li Hua, na anak ng nooy isang mayamang negosyante. Lahatng kanyang pag-asa ay
nabigo. Isang taon pagkaraang makasal si Lian-chiao at lumipat ngbahay, ang inay namatay sa kanser sa
dibdib. Paano niya malalaman na dahil saipinagkasundong kasal, mawawala sa kanyang anak ang
katahimikan at kaligayahan sa buongbuhay nito?Nagbuntung-hininga nang malalim si Lian-chiao.
Nanlabo ang kanyang mga mata dahilsa luhang napigil ang pagpatak. Ngayon, ang taong lumilitaw sa
isip niya ay ang kanyangasawa, ang walang silbi at tila kawayang siLi Hua. Winaldas niyang lahat ang
manang iniwanng ama niya. Marami siyang bisyo: pagsusugal, paglalasing, paghithit ng opyo, pagpunta
sabahay-aliwaneksperto siya sa lahat ng ito. Ang pinakamalakas na dagok kay Lian-chiao ayang
pagkamapamahiin ni Li Hua. Naniniwala ito sa manghuhulang nagsabi na pulos babae angisisilang ni

Lian-chiao at hindi ito kailanman maghahatid sa kanya ng yaman o suwerte. Samadaling sabi, si Lianchiao ang pinanggagalingan ng kasawiang-palad. Dahil dito,napakasama ng pakikitungo niya kay Lianchiao.Walang magawa si Lian-chiao kundi tahimik na pagtiisan ang hindi makatwiran at kungminsan ay
malupit na pakikitungo nito sa kanya. Kung nagkaroon siya ng lakas ng loob namagmaktol at
mangatwiran, mandidilat agad iyon, at luluraan sa mukha mismo, humihiyaw,Ikaw ang sumpa ng
pamilya! Sinong may sabi sa iyong magpakasal ka sa akin? Luka-luka!Kung gusto mong lumayaw,
puwede ka nang lumayaw ngayon din. Alis! Alis! Sinong pumipigilsa iyo?... Tumulo sa pisngi ang luha
ni Lian-chiao. Dahan dahan siyang bumaling.Nasipa na nina Ah Yue at Siao-lan ang kumot. Mahimbing
na natutulog ang dalawa,magkayakap. Kinuha ni Lian-chiao ang kumot at itinakip sa kanila. Pumikit
siya ngunit hindi parin makatulog. Nag-aalala siya. Malapit na siyang manganak. Makukunan kaya siya?
Mahirapsabihin. Sa kabila ng kanyang pagbubuntis, kailangan niyang magbuhat ng mabibigat
nabagaykasimbigat ng animnapu o pitumpung katies araw-araw. Mga ilang araw pa lang
angnakararaan ay bumagsak siya habang nagsisibak ng kahoy na panggatong. Sino anggagarantiyang
hindi naapektuhan ang bata sa loob ng kanyang tiyan? Halimbawang malaglagang bata, at mamatay
siya, sino ang humahalinghing, Ang tiyan komasakitdalhin agaddalhin ninyo ako sa
ospitalAno? Ngayon na? Mananalo ako sa larong ito. Sandali. Pung! Ang galing! Ang gandangpitsa
ito. Ito talaga ang kailangan ko. Ha, ha! Quadruple! Unang apat, pangalawang aptisanglibo dalawang
daan at walumpu at dalawang libo limang daan at animnapu!Malaki and panalong iyon. Nagsimula
siya sa ilang chips lamang ngunit ngayon ay isangbunton na ang nasa harap niya. Tuwang tuwa si Li
Hua at hindi niya mapigil ang kakatawa,maluwang na maluwang ang nangingitim na bibig. Habang
sinasamsam at inaayos ang mgachips, ngumiti siya sa taong nakaupo sa harap niya. Ha, ha, Lumpong
Chun! Napakagalingnitong siyamnapung libong galing sa iyo! Napakagaling! Ha, haAiyoyoHoy lumakad ka na. Manganganak na ang misis mo!, may humimok kay Li Hua.Walang
magawa si Li Hua kundi hilingin sa isang miron na maglaro para sa kanya. Galitna tinignan niya si Lianchiao at nag-aatubiling tumayo. Pumayag ang maybahay ng towkay naipaarkila sa kanya and Morris
Minor nito sa dalawang dolyar bawat oras, at dodoblehin sa gabi. Tinulungan ng maybahay si Lian-chiao
na makasakay sa kotse. Si Li Hua, na umuungolpa ay nagpunta sa kasilyas sa likod ng kapihan.
Bagamat hindi na gaanong humihilab ang tiyan niya,balisa si Lian-chiao. Bigla siyangnakakita ng ilaw
ma mabilis na papalapit sa dako nila. Bahagyang kumislap ang munting ilaw,dahil marahil sa hangin.
Habang papalapit iyon ay nakita niya si Ah Yueng pangku-pangko angnakababatang kapatid. Kapwa
sila umiiyak at namumula na ang kanilang mga mata.Ah Yue, Ah Yue! Bakit dinala mo rito ang kapatid
mo? Sisipunin kayo! Lumabas sakotse si Lian-chiao, nilapitan ang maliliit na batang babae, hindi
malaman kung ano anggagawin.Humagulgol ng iyak si Siao-lan Kaagad siyang inaliw ni Lianchiao.Habang pinapahiran ang luha a ilong, marahang nagssaita si Ah Yue, Nagising ako saiyak ni Siaolan. Hinahanap niya ang nanay. Hindi ko Makita si nanay sa bahay. Naisip kongbaka narito kayo, kaya
dinala ko siya ditoNang malaman ni Ah Yuen a papunta sa ospital ang kanyang ina, kumbot ng
kaunti angilong nya at ang bibig niya ay lumaylay sa mga sulok. Luhaan ang mga mata
niya.Kokak,kokakUmiiyak ang mga palaka sa mga pilapil sa gawing kaliwa ng maliit nakalsada.
Binasag ng malungkot nilang pagkokak ang katahimikan ng gabi.Muling bumugso ang hangin. Tuluyan
nang namatay ang ilaw sa gasera. Si Lian-chiao atang lahat ng bagay sa kanyang paligid ay dagling
nakulong sa kadiliman. Hindi siyamakasulong at hindi din siya makaurong ilang sandal siya tumayo
roon, walang tinag at hindimalaman ang gagawin. Parang hinihiwa ng isang matalim na kutsilyo ang
tiyan niya.Natutuliro siya at nahihilo. Kras. Nalaglag ang gasera mula sa nanginginig niyang
mgadaliri,nagkapira-piraso. Hindi na maisip ni Lian-chiao kung ano ang nangyayari. Sinapo niya
ngdalawang kamay ang kanyang ulo, nagpupumilit na manatili siyang nakatayo.Pagkalipas ng ilang
sandali, medyo nanumbalik ang lakas ni Lian-chiao at unti-untingnasanay ang mga mata niya sa dilim.
Lumakad siyang muli, mabagal, hindi matatag. Kungilang beses na halos madapa siya dahil sa madulas
na kalsada. Madalas siyang huminto dahilsa sumusumpong na sakit. Tatayo siya, yuyuko ng mababa
hanggang ang sakit ay humupangunit ilang sandal lamang.Narating din sa wakas ni Lian-chiao ang
Hsiang Chi Coffee Shop. Napakaliwanag s loobat maingay: ang kalantog ng mga pitsa ng madyong sa
mesa, ang maingay na boses ng mgasugarol, umuungol o tumatawaNanghihinang itinaas ni Lian-chiao
ang kaliwang kamay at kumatok sa pinto.Marahil ay buhos na buhos ang mga isip ng tao sa pagsusugal,
o baka namannapakahina ng katok niya. Walang lumapit para buksan ang pinto. Hindi na matiis ni Lian-

chiao ang sakit, at kumatok uli siya ng buong lakas.Isang matabang babae ang nagbukas ng pinto. Iyon
ang maybahay ng may-ari ngkapihan. Si Lian-chiao na nakasandal ng mabuti sa pinto ay bumagsak sa
loob.Noon una ay nagulat ang matabang babae sa pagpasok niya. Ngunit nang matanto niyakung sino
ang babae, maliksi niya itong tinulungan at inakay papasok.Si Li Hua, na dadampot na lamang ng pitsa
ay namangha rin s pagdating ni Lian-chiao.Ngunit nakapagpigil siya at mabagsik na nagtanong, Anong
nangyari? Bakit gabing-gabi naay narito ka pa? Pung! Teka, teka! Red Center ba yon? Ha! Maganda!
Magaganda ang pitsaniya at medyo ninenerbyos siya, matamang nakatingin sa mesa. Tinulungan ng
maybahay ng towkay si Lian-chiao na maupo sa silyang rattan. Sapo ngdalawang kamay ni Lian-chiao
ang kanyang tiyan, Ah Yue, huwag kang umiyak. Mabait ka diba? Alagaan mong mabuti and kapatid
mo. Uuwi ang nanay pagkaraan ng dalawa o tatlongaraw. Pagkahatid sa akin sa ospital, uuwi ang tatay
ninyo Habang inaaliw si Ah Yue,napaiyak na rin si Lian-chiao. Hindi niyang makayang isipin na aalis
siya ng mga ilang araw,iiwan ang dalawang munting bata sa bahay na walang mag-aalaga sa
kanila.Ibinaba ni Ah Yue ang nakababatang kapatid at sa pagitan ng mga hikbi, Inay,dadalawin ko kayo
bukas, kasama ang kapatid ko. Sasabihin ko kay Itay na isama kami roon.May isa pang dolyar sa aking
lata ng sigarilyo. Dadalhin ko iyon para magamit mo munaMagiliw na hinawakan ni Lian-chiao ang
munting ulo ng anak. Hindi siya makapagsalitadahil sa pag-aalala.Lumabas si Li Hua. Kinagalitan ang
dalawang bata gaya ng dati. Pagkatapos aypumasok sa kotse, binuhay ang makina at pinatakbo.Patuloy
ang madyong sa Hsiang Chi. Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng pitsa, Khe-ta khe-ta at
paminsan minsan ng malakas na pung!Malamig na kumislap ang mga bituin sa langit. Malakas ang ihip
ng hangin. Isangmunting ilaw ang mabagal na kumikilos sa daan. Si Ah Yue, pangko sa likod ang
umiiyak atinaantok na kapatid, mabagal at atubiling naglalakad patungo sa kanilang luma at hungkag
nabahay
DEAD RIVER
(Maikling Kwento)
Renato M. Malco Jr.
a Baranggay Rafael ay may isang magiting at respitado na tao ito ay si Mang Andoy. Isa si Mang
Andoy sa nangangalaga at nagproproteksyon sa kanilang mayabog na ilog. Ang ilog na iyon ay
biyaya at pamana mula sa kanilang ninuno kaya mula noon pinapahalagahan ng buong
baranggay ang ilog, sa pamamagitan nang pagtatanim ng mga halaman, pagtatanod at
pagtatapon ng basura sa tamang tapunan. Pero isang araw nagimbal na lang sila na may itinatayo na
pabrika sa tabi nang kanilang ilog. Makalipas ang ilang oras ay may isang grupo mula sa pribadong
sektor na siyang namamahala sa pagtatayo nang pabrika. Kinausap sila ng mga ito upang ipaliwanag na
ang itatayong pabrika ay hindi makakasira sa kanilang kalikasan lalong lalo nasa minamahal nilang ilog.
Natuwa at napanatag ang buong baranggay sa kanilang naring lalong lalo na si Mang Andoy.
Makalipas ang isang buwan nawindang ang lahat sa kanilang nakita, ang kanilang minamahal at isa
sa kanilang kayamanan ay sinira nang polusyon mula sa pabrika. Kitang kita ni Mang Andoy ang sinapit
nang kanilang ilog mga naglutangan na mga isda at na dati datiy asul na ilog ngayon ay itim at may halo
na nang kemikal. Sobrang nanlumo si Mang Andoy at galit nag alit sa pabrikang hinayaang nilang itayo
sa tabi nang kanilang ilog.
Dahil dito buong buo ang loob nang Baranggay Rafael na mag- aklas sa naturang pabrika. Kaya
makalipas ang isang araw nang paghahanda, ay nagpunta na si Mang Andoy at ang buong mamamayan
nang Baranggay Rafael sa pag- aaklas sa naturang pabrika. Pero naharangan agad sila nang mga
gwardyang nagbabantay dito. Dahil dito ay naisip ni Mang Andoy at nang kanyang kasamahan na
sumangguni sa pamahalaan. Pero hindi sila natulungan nang pamahalaan sa kanilang problema sa
kadahilanan na ang naturang pabrika ay may mga papeles na hindi nila maaring ipasara ang pabrika.
Nanlalambot at nahihilo si Mang Andoy sa sinabe nang kanilnag Mayor. Dahil dito hindi nila napigilan
ang pabrika at lalo pang lumala ang sitwasyon nang ilog at natampuan na din nang mga sakit ang mga
bata at matatanda sa Baranggay Rafael. Dahil dito nagsilikas na ang iba sa kanila kasama ditto si Mang
Andoy na hinayang na hinayang sa pamana nang kanilang ninuno at iyon ang ilog.
SI DAVID AT SI GOLIAT
(Mula sa Israel)
NG mga Pilisteo ay lumalaban uli sa Israel. Ang tatlong kuya ni David ay nasa hukbo ngayon ni
Saul. Kaya isang araw ay sinabi ni Jesse kay David: Dalhan mo ng pagkain ang mga kapatid mo.
Kumustahin mo sila.
Pagdating ni David sa kampo, hinanap niya ang mga kapatid niya. Lumabas ang Pilisteong
higante na si Goliat para tuyain ang mga Israelita. 40 araw na niyang ginagawa ito. Sumigaw siya:
Pumili kayo ng isa sa inyo para lumaban sa akin. Kung mapapatay niya ako, gawin nyo kaming mga
alipin. Pero kung mapapatay ko siya, kayo ang magiging alipin namin!
Tinanong ni David ang ilang sundalo: Ano ang makakamit ng taong makakapatay sa Pilisteo
at magpapalaya sa Israel mula sa kahihiyang ito?
Tatanggap siya ng maraming kayamanan, at mapapangasawa niya ang sariling anak ni Saul, sabi ng
mga sundalo.
Pero takot ang lahat ng mga Israelita kay Goliat. Mahigit na 9 na talampakan (mga 3 metro)
ang taas niya, at may isa pang sundalo na tagadala ng kaniyang kalasag.
Nabalitaan ni Haring Saul na gustong labanan ni David si Goliat. Isang bata ka lamang! sabi
ni Saul kay David. Sumagot si David: Nakapatay ako ng isang oso at isang leon. Ang mga Pilisteo ay
magiging gaya din nila. Tutulungan ako ni Jehova. Kaya pinayagan ni Saul si David na lumaban kay
Goliat.
Kumuha si David ng limang makikinis na bato, dinala ang kaniyang tirador, at sinalubong ang
higante. Nang makita siya ni Goliat, sinabi nito: Subukan mong lumapit, kung hindi ko ipakakain ang
katawan mo sa mga ibon at hayop!
Pero sinabi ni David: Humaharap ka sa akin na may isang espada, isang sibat at isang
diyabelin. Pero humaharap ako sa iyo sa pangalan ni Jehova. Sa araw na ito ay ibibigay ka ni Jehova sa
aking kamay, at papatayin kita.
Kaya tumakbo si David papalapit kay Goliat. Inilagay niya ang isang bato sa tirador at
inihagis ito ng ubod-lakas. Tumama ito sa ulo ni Goliat, at namatay siya. Pagkatapos, lahat ng mga
Pilisteo ay nagtakbuhan. Hinabol sila ng mga Israelita kaya sila ay nanalo sa digmaan.
SI PINKAW
(Maikling kwentong Hiligaynon)
Isabelo S. Sobrevega
aalimpungatan ako sa pag-idlip nang hapong iyon dahil sa napakaingay na sigawan at tawanan
ng mga bata sa lansangan. Napilitan akong bumangon, nagpahid ng pawis at dumungaw sa
bintana. Si pinkaw pala na sinusundan ng mga bata. May karga-kargang kung ano at pasayawsayaw na naglalakad. Gula-gulanit ang kanyang damit na ilang ulit nang tinagpian, at ang isang paay
may medyas na marahil ay asul o berde. Hindi ko matiyak dahil malayu-layo na rin ang kanyang
kinaroroonan. Sa kabilang binti, may nakataling pulang papel na may nakakabit na lata ng gatas sa dulo.
Sa kanyang ulo, may nakapatong na palarang kumikinang tuwing tinatamaan ng araw.
Hoy, Pinkaw, sigaw ng isang batang nakasandong abot tuhod at may itinatawing-tawing na daga,
kumanta ka nag ng blak is blak.
Sige na, Pinkaw, udyok ng iba pang mga bata.
Ayoko nga, nahihiya ako, pakiyemeng sagot ng babae sabay subo sa daliri.
Kung ayaw mo, aagawin naming ang anak mo! nakangising sabat ng pinakamalaki sa lahat. Mahaba
ang buhok at nakakorto llamang. At umambang aagawin an gang karga ni Pinkaw. Umatras ang babae at
hinigpitan pa ang yapos sa kanyang karga.
Nagsigawan ang mga bata habang pasayaw-sayaw na pinalilibutan si Pinkaw.
Sige, agawin natin ang kanyang anak, sabi nila sabay halakhak.
Maya-mayay nakita kong sumalampak si Pinkaw at nag-iiyak na tumadyak-tadyak sa lupa.
Huwag niyo namang kunin ang anak ko. Isusumbong ko kayo sa mayor. Patuloy pa rin ang
panunudyo ng mga bata sa babae. Lalong lumakas ang hagulgol ni Pinkaw. bata!
Naawa ako sa babae at nainis sa mga bata. Kayat sinigawan ko sila upang takutin. Hoy, mga bata! Mga
salbahe kayo. Tigilan nyo iyang panunukso sa kanya.
Marahil natakot sa lakas ng pagsigaw ko ang mga bata kayat isa-isang nag-alisan. Nang wala na ang
mga bata, tumingala sa akin si Pinkaw at nagsabing:
Meyor, kukunin nila ang aking anak.
Hindi ko napigilan ang pagngiti. May korone
L, may sardyen, may senador siyang tawag sa akin at ngayon namay mayor. O sige, hindi na nila
kukunin iyan. Huwag ka nang umiyak.
Nginitian niya ako. Inihele ang karga. Nahulog ang basahang nakabalot doon at nakita kong lata pala
iyon ng biskwit. Dali-dali niyang pinulot iyon at muling ibinalot sa lata.
Hele-hele, tulog muna, wla rito ang iyong nanay... ang kanyang kanta habang ipinaghehehebat siyay
patiyad na sumasayaw-sayaw.
Natigilan ako. Lumala na ang pagkaloka ni Pinkaw. Nakakaawa naman.
At naalala ko ang Pinkaw na dating kapitbahay naming sa tambakan, nang hindi pa iyon nababaliw.
Paghahalukay ng basura ang kanyang hanapbuhay (narito sa amin ang tambakan ng basura ng siyudad);
ditto siya nakakuha ng makakain, magagamit o maipagbibili. Dati-rati, madalas siyang kumakanta.
Hindi kagandahan ang kanyang patagulaylay na pagkanta. Habang tumutulak sa karitong may tatlong
gulong, pababa sa lubak-lubak at maputik na lansangan, sinusundan siya ng mga asong kumakahol.
Isang bagay lamang ang mapupuna mo sa kanyalagi siyang kumakanta. Hindi naman maganda ang
kanyang bosesBasag nga at boses lalaki. Subalit may kung anong kapangyarihang bumabalani sa
pandinig. Marahil dahil ito sa malungkot na tono ng kanyang awit o marahil sa iyong pagtataka kung
bakit ganoon siya kasaya gayong naghahalukay lamang siya ng basura.
Kadalasan, oras na ng pananghalian kung siyay umuwi mula sa tambakan. Ang kariton niyay puno ng
mga karton, papel, bote , basahan, sirang sapatos; at sa bag na buri na nakasukbit sa gilid ng kariton,
makikita mo ang kanyang pananghalian. Mga tira-tirang sardinas, karne norte o kayay pork-en-bins, pan
de sal na kadalasay nakagatan na, at kung minsang sinuwerte, may buto ng prayd tsiken na may lamang
nakadikit. Sa kanyang payat na katawan, masasabing tunay na mabigat ang kanyang itinutulak, ngunit
magugulat ka, tila nagagaanan siya at madalas pang kumakanta ng kundimang bisaya.

Pagdating niya sa harap ng kanyang barungbarong, agad niyang tatawagin ang mga anak: Poray,
Basing, Takoy, nanadito na ako. At ang mga itoy kaagad magtatakbuhang magkasalubong sa kanya
habang hindi magkaringgan sa pagtatanong kung may uwi siyang jeans na istretsibol; ano ang kanilang
pananghalian, nakabili raw ba siya ng bitsukoy?
Dalawang taon kaming magkapitbahay ngunit hindi ko man lang nabatid ang tunay niyang pangalan.
Pinkaw ang tawag ng lahat sa kanya. Ayon sa kanya, balo na raw siya. Namatay ang kanyang asawa sa
sakit na epilepsy habang dinadala niya sa kanyang sinapupunan ang bunsong anak. Subalit sinusumpa
ni Pisyang sugarol sa kanyang paborit ong santo na hindi raw kailanman nakasal si Pinkaw. Iba-iba raw
ang mga ama ng kanyang tatlong anak. Ang kanyang panganay na si Poray, ay labis na mataas para sa
kanyang gulang na labintatlong taon at napakapayat. Tuwing makikita mo itong nakasuot ng istretsibol
na dala ng ina mula sa tambakan, agad mong maaalala ang mga panakot-uwak sa maisan. Si Basing ang
pangalawa, sungi na ngunit napakahilig pumangos ng tubo gayong umaagos lamang ang katas nito sa
biyak ng kanyang labi. Ang bunso na marahil ay mga tatlong taon pa lamang ay maputi at gwaponggwapo. Ibang-iba siya sa kanyang mga kapatid kaya minsay maiisip mo na totoo nga ang sinasabi ni
Pisyang sugarol.
Pagkatapos mananghalian, aalisin na ni Pinkaw ang laman ng kariton, ihihiwalay ang mga lata, ang mga
bote, ang mga karton, at iba pang bagay na napupulot sa tambakan katulong ang kanyang mga anak, at
ang suungi ang siyang pinakamalakas na tinig. Pagkatapos, itutulak na niya ang kariton patungo sa
Intsik na tagabili.
Mahal na mahal ni Pinkaw ang kanyang mga anak. Sa tambakan, karaniwang makikita mo na sinasaktan
ng mga ina ang kanilang mga anak, ngunit hindi mo man lang makikita si Pinkaw na inaambaan ang
kanyang mga anak.
Ang mga bata, nasabi niya minsang bumibili ng tuyo sa tindahan at nakitang pinapalo ng isang ina ang
maliit na anak na nahuling tumitingin sa malalaswang larawan. Hindi kailangang paluin; sapat nang
sabihan sila nang malumanay. Iba ang batang nakikinig sa magulang dahil sa paggalang at pagmamahal.
Ang bata kung saktan, susunod siya sa iyo subalit magrerebelde at magkikimkim ng sama ng loob.
Sa tunggalian ng kabuhayan sa tambakan, kung saan ang tao ay handang tumapak sa ilong ng kapwa-tao
upang mabuhay, nakapagtataka ang katangian ni Pinkaw. lubha siyang matulungin, lalo na sa katulad
niyang naghahalukay lamang ng basura. Madalas siyang tumutulong sa pagtutulak ng kariton ng iba,
lalo na ng matatanda at bata. Sinasabi rin na sa pagsisimba niya tuwing linggoy hindi kukulangin sa
beinte sentimos ang ipinamamahagi niya sa pulubi.
Batid ng lahat sa tambakan ang mga ito. Minsan, nagkasakit ng El Tor ang sunging anak ni Pinkaw.
nagtungo siya sa suking Intsik. Nakiusap na pautangin siya. Magpapahiram naman daw ang Intsik
ngunit sa isang kundisyon. Bukambibig na ang pagkahayok sa babae ng Intsik na ito, kaya
pinagdugtong-dugtong ng mga taga-tambakan kung ano ang kundisyong iyon, sapagkat wala naman
talagang nakasaksi sa pag-uusap ng dalawa. Batid na ng lahat ang sumunod na nangyari. Ang
pagkabasag ng kawali na inihambalos ni Pinkaw sa ulo ng Intsik.
Hindi rin nadala ni Pinkaw sa doctor ang kanyang anak. Pag-uwi niya, naglaga siya ng dahon ng
bayabas at ipinainom sa anak. Iyon lamang ang nagpagaling sa bata.
Nagpapatunay pa rin na may awa ang Diyos. Kung ninais niyang mamatay ang aking anak, sanay
namatay na. Ngunit dahil nais pa niyang mabuhay ito, nabuhay na kahit hindi naipaduktor, sabi ni
Pinkaw nang magpunta siya sa tindahan bago pa man gumaling ang kanyang anak.
Minsan, napag-usapan ng mga nagtitipon sa tindahan ang tungkol sa bigas, relip, at iba pang bagay na
ipinamimigay ng ahensya ng pamahalaan na nangangalaga sa mahirap. Subalit si Pinkaw na nagkataong
naroroon, Bakit iaasa ko sa pamahalaan ang aking pamumuhay? Malakas at masigla pa naman ako sa
pagtutulak ng aking kariton upang maging palamunin. Marami pang iba riyan na nararapat bigyan ng
tulong. Ang hirap lang sa ating gobyerno, kung sino ang higit na nangangailangan ay siyang hindi
tinutulungan. Ngunit ang ibang tao riyan na mabuti naman ang kalagayan sa buhay ang siyang
nagkakamal ng tulong. Kalokohan...
Iyan si Pinkaw. kontento na siya sa kanyang maaabot sa buhay.
Naganap ang susunod na pangyayari ng wala ako sa amin sapagkat nasa bahay ako ng kapatid kong
maysakit. Isinalaysay na lamang ito ng aking mga kapitbahay pagbalik ko, at matinding galit ang aking
nadama sa kanila.

Isang araw pala, matapos mananghalian ang mag-anak, bigla na lamang namilipit sa sakit ngtiyan ang
mga bata. Marahil, sardinas o anumang panis na pagkain ang naging sanhi nito.
Natuliro si Pinkaw. Nagsisigaw. Tumakbo sa mga kapitbahay upang humingi ng tulong. Ngunit wala
silang maitulong maliban sa pagsasabihan siyang dalhin ang anak sa ospital.
Walang nagdaraang sasakyan sa kalyehon kaya sa kariton isinakay ni Pinkaw ang mga anak. Nagtungo
siya sa bahay ng doctor na malapit lamang, ngunit wala ang duktor sapagkat naglalaro raw ito ng golf,
ayon sa katulong.
Kaya natatarantang itinulak ni Pinkaw ang kanyang kariton sa isa ppang duktor. Matagal siyang
tumimbre sa trangkahan ngunit walang nagbukas gayong nakita niyang may sumisilip-silip sa bintana.
Litong-lito, itinulak na naman ni Pinkaw ang kanyang kariton papuntang bayan. Halos din a makakilos
sa pangangapos ng hininga, bukod pa sa lubhang kalungkutan sa pagiging maramot ng kapalaran.
Ipinagpatuloy niya ang pagtulak ng kariton.
Nang makarating siya sa punong kalsada, maraming sasakyan siyang pinapahinto upang isakay ang
maysakit na mga anak, ngunit wala ni isa man lang ang tumigil. Maya-mayay napansing hindi na
kumikilos ang kanyang panganay. Sinalat niya ito at parang sinakluban siya ng langit nang mabatid
niyang itoy hindi na humihinga. Humahagulgol niyang ipinagpatuloy ang pagtulak ng kariton upang
sikaping mailigtas ang buhay ng dalawa pa niyang anak. Maraming tao ang nagmamasid lamang sa
kanya ngunit nakapagtataka kung bakit wala man lang kahit isa ang lumapit sa kanya upang tumulong.
Tumatalbog-talbog ang katawan ng kanyang mga anak sa kariton tuwing dumaraan ito sa lubak-lubak
na kalsada.
Pakiramdam niyay isang daang taon na lumipas bago niya narating ang ospital ng pamahalaan.
Matapos ang pagtuturuan ng mga duktor at nars, na ang binibigyang pansin lamang ay ang mga
pasyenteng mukhang mayaman, nalapatan din ng gamut ang dalawang anak ni Pinkaw.
Kinagabihay namatay si Basing, ang sungi. Dalawang araw pa ang lumipas at sumusunod namang
namatay ang bunso.
Nakarinig na naman ako ng mga ingay. Muli akong dumungaw. Bumalik si Pinkaw, sinusundan na
naman ng mga pilyong bata.
Hele-hele, tulog muna. Wala rito ang iyong nanay... ang kanta niya habang ipinaghehele sa kanyang
mga bisig ang binihisang lata.
ANG ENGKANTADA NG MAKULOT
ng mga naninirahan sa munting bayan ng Cuenca ay maligaya, matahimik at matakutin sa diyos.

Ang Cuenca ay tirahan ng mabait na prinsesang reyna ng Makulot. Siya ay mahiwaga. Ang
kanyang kinalulugdang alaga ay Torong Ginto. Ang Torong Ginto, katulad din ng
pangkaraniwang baka, ay malimit makitang nanginginain ng damo sa kaparangan.
Ang Torong ito ay siyang tulay ng pag-iibigan at pagmamagandang-loob ng mga mamamayan at ng
prinsesa. Ang prinsesa ay napakabait at mapagkawanggawa sa mga taong dukha. Dahil sa Torong Ginto
nabibigyan ng salapi ng prinsesa ang mga mahihirap na nangangailangan ng tulong upang ipagtawidgutom.
Sila ay dapat may mabuting budhi't malinis na asal. Nguni't kung ang mga tao'y mahilig sa pagkakasala
wala silang hihintaying gantimpala sa prinsesa.
Lumakad ang mga araw at ang mga mamamaya'y nakalimot sa magandang halimbawa at malinis na
pamumuhay. Dahil diya'y nawalang bigla ang Torong Ginto. Nawala rin ang prinsesa.
engkantada
Sakali mang makita ang Torong Ginto, ito'y nangangahulugang magkakaroon ng gutom, salot, sakit at
kung anu-anong sakuna, kaya ang mga tao ay nagprusisyon, nagdasal, nagpamisa at tumutupad ng
sarisaring pangako sa kanilang mga anitos.
Naging hampas na parusa ng mga anito sa mga tao ang paglabas ng Torong Ginto. Kung makita ang
Torong Ginto, ito'y babalang matutuyo ang mga halaman o di kaya'y magkakaroon ng malaking baha o
masamang ani.
Ang raha't lakan ng magkakaratig na balangay ay nagkaisang tumawag ng pulong. Kanilang isinaalangalang kung ano ang dapat gawin upang ang Torong Ginto ay huwag nang makita. Pinagkaisahan ng
lahat na ang pinakamatapang at makisig na binata at subok na kawal ay ialay sa prinsesa upang maalis
ang kanyang galit.
Ang kaawa-awang binata ay itinali sa puno ng kahoy upang sunugin. Di-umano'y ang usok nito ay
isusubo sa Reyna ng Makulot. Anong pagpapakasakit!
Nang kakanin na ng apoy ang bagong taong ubod ng tapang ay siyang paglabas ng Torong Ginto sa
yungib ng bundok. Sakay rito ang Engkantada ng Makulot. Iwinagayway ng prinsesa ang kanyang
mahiwagang baston.
Ang binata ay tinangay ng hangin at naagaw sa nagngangalit na apoy. Sa isang iglap ay iniupo siya sa
Torong Ginto. Ang prinsesa at binata na kapuwa sakay ng Torong Ginto ay pumasok sa yungib ng
bundok. Ang Torong Ginto mula noon ay hindi na napakita.
Ang mga mamamayan naman, dahil sa takot na baka sumipot uli iyon, ay nagbago na rin at nanatiling
mabubuting tao.
ANG MATALINONG PINTOR
asama ang loob ni Zandrey habang minamasdan niya ang kahabaan ng bakuran nila. Bitbit
niya sa kanang kamay ang isang lata ng pinturang puti at sa kaliwang kamay ang brotsang
gagamitin sa pagpipintura.
Nag-aalmusal pa siya nang sabihin sa kanya ng nanay niya na, "Huwag kang aalis, Zandrey,
dahil may ipagagawa ako sa iyo."
Painter "Ano po iyon, inay?" tanong ni Zandrey na nag-uumpisa nang mag-alala. Kasunduan nilang mga
magkababata na maglalaro ng basketbol sa parke ngayong umaga.
"Pangit na ang pintura ng ating bakod. Kupas at marumi pa. Nakabili na ako ng pinturang puti at brotsa
at maaari mo nang masimulan pagkakain mo."
Hindi maaring hindi susunod sa utos. Mabait ito kung sa mabait, ngunit ang mga utos niya ay parang
utos ng reyna na di mababali.
Habang minamasdan ni Zandrey ang bakuran, lalo namang nagsisiksikan sa pag-iisip niya ang tiyak na
nasa laruan nang mga kababata, malamang ay inip na inip na sa pag-aantay sa kanya, o di kaya'y
naglalaro na at hindi na siya hinintay.
Isinawsaw niya ang brotsa sa lata ng pintura at dahan-dahang idinampi sa isang sulok ng mahabang
bakuran. "Sa lahat ng trabaho, ito talaga ang nakakapundi," wika niya sa sarili. "Binabalak pa naman
namin ni James na ilampaso ngayon sina Henry."
Nang walang kagana-ganang isasawsaw na uli ang brotsa sa lata ng pintura, natanaw niyang dumarating
ang kapwa bata ring si Vince.
"Hoy, Zandrey!" Di siya lumingon at kunwari ay walang narinig. Binilisan niya ang paghahaplos ng
pintura sa bakod.
"Ano ang ginagawa mo, Zandrey?"
Wala pa rin siyang narinig. Humakbang siya sa likod at sinipat ang napinturahan na.
"Kawawa ka naman, Zandrey. Nagpipintura ka."
"Oy, nandiyan ka pala, Vince. Di kita napansin."
Isinawsaw na uli ni Zandrey sa lata ang brotsa at ganadong-ganadong itinuloy ang pagpipintura. Maya'tmaya'y sinisipat ang napintahan na. Sisipol-sipol siya at tila tuwang-tuwa sa ginagawa. Si Vince ay
nakatungangang nagmamasid.
"Papinta rin nga," maya-maya'y pakiusap, nito. "Titikman ko lang magpintura."
"Ay, huwag! Baka hindi mo kaya. At saka, magagalit ang nanay ko. Kailangang maayos ang pintura
nito." "Sige na, patikim lang. Aayusin ko. O, ibibigay ko sa iyo ang trumpo ko, pagpintahin mo lang ako."
"O, sige na nga." Naupo si Zandrey sa isang tabi at hinayaang magpintura ang kababata. Habang
pinapanood niya si Vince, nabuo sa isipan niya ang isang balak para mapadali ang trabaho niya at
makaipon pa siya ng mga regalo.
Nang umalis na ang napagod nang si Vince, sumunod namang naisahan ni Zandrey si Armel. Binigyan
siya nito ng yoyo kapalit ng pagpipintura sa bakod. Sumunod naman dito si Erick, saka si Ethan, si
Alexander, si Richard.
Nang matapos ang araw, malaking kayamanan ang inisa-isang bilangin ng matalinong si Zandrey - may
yoyo, trumpo, tatlong malalaking sigay, kandadong walang susi, larawan ni Batman at Robin, komiks na
Superman, mahabang tali ng borador, plastic na baril-barilan, singsing na tanso....
Pinagmasdan niya ang bakod na pininturahan. May makapal, may manipis, may paayon, pasalungat,
may kulang-kulang na pintura. Ngunit sa paningin ni Zandrey, ang bakod ay napakaganda, dahil nikaunti man ay di siya napagod at nakakamal pa siya ng maraming yaman.
May mga aral pa sa buhay na kanyang natutuhan. Ano kaya ang mga iyon?
SARANGGOLA
Ni Efren R. Abueg
ading, Paquito, Nelson pakinggan ninyo ang kwentong ito. May isang lalaki, walong taong
gulang. Humiling siya sa kanyang ama ng isang guryon. Anak, ibibili kita ng kawayan at papel.
Gumawa ka na lamang ng saranggola, wika ng ama.Hindi ako marunong, Tatay, anang batang
lalaki.Madali yan. Tuturuan kita, sabi ng ama at tinapik sa balikat ang anak.Bumili nga ito ng papel at
kawayan at tinuruang gumawa ng saranggola ang anak.Tatay ibili mo ako ng guryon, sabi uli ng
bata sa ama. Anak, pag-aralan mo na lamang mapalipad ang saranggola nang mataas. Madadaig mo
ang taas at tagal ng lipad ng guryon!Nainis ang bata sa kanyang ama.Kinakantyawan ako sa bukid,
Tatay, anang bata. Anak daw ako ng may-ari ng kaisa-isang istasyon ng gasolina sa bayan bakit daw
kay liit ng saranggola ko!Nagtawa ang ama at tinapik na naman sa balikat ang anak.Tinuruan nga ng
ama ang bata ng higit na mataas na pagpapalipad ng saranggola, pati na ang pagpapatagal niyon sa
kalawakan. Nalagpasan nga ng saranggola niya ang ilang guryon. Ang iba namang guryon na lumipad
nang pagkataas-taas ay nalagutan ng tali at nagsibagsak, bali-bali ang mga tadyang, wasakwasak.Minsan sa pagpapataas ng lipad ng kanyang saranggola, napatid ang tali niyon. Umalagwa ang
saranggola. Hinabol nilang mag-ama iyon at nakita nilang nakasampid sa isang balag. Tingnan
mohindi nasira, nagmamalaking wika ng ama. Kung guryon yan, nawasak na dahil sa laki. Kaya
tandaan mo, ang taas at tagal ng pagpapalipad ng saranggola ay nasa husay, ingat at tiyaga. Ang malaki
ay madali ngang tumaas, pero kapag nasa itaas na, mahirap patagalin doon at kung bumagsak, laging
nawawasak. Nakalimutan na ng batang iyon ang tungkol sa saranggola nang maging katorse anyos
siya. May iba na siyang hilig; damit, sapatos, malaking baon sa eskwela, pagsama-sama sa mga
kaibigan.Anak dalawang sapatos lamang ang gagamitin mo sa pasukang ito. Kung masira, saka na
papalitan. Magtitipid ka rin sa damit at huwag kang gasta nang gasta. Hindi madaling kitain ang salapi,
pagunita ng kanyang ama.Kawawa nga ako, Tatay, katwiran ng bata. Anak ako ng tanging may-ari
ng istasyon ng gasoline at machine shop sa bayan natin, pero ang itsura ko parang anak ng
pobre.Disente ka naman, a. Malinis ang damit mo, husto ka sa mga gamit sa eskwela at husto ka rin sa
pagkain. Hindi dapat sobra sa mga pangangailangan ang isang kabataang tulad mo. Hindi natututuhan
ang pagtitipid.Hindi naunawaan ng bata ang paliwanag ng ama at nagkaroon siya ng hinanakit dito.
Tinipid siya sa lahat ng bagay, hinigpitan sa pagsama-sama sa mga kabarkada at madalas, pinatatao sa
istasyon ng gasolina at pinatutulong sa machine shop kung araw na walang klase.Pinahihirapan talaga
ako ng Tatay, puno ng hinanakit ang tinig na pagsusumbong ng bata sa ina. Kaisa-isa pa naman akong
anak, ang turing niya sa akin parang ampon!Hindi totoo ang sinabi mo, anak, malumanay na
sansala ng kanyang ina sa paghihinanakit niya sa ama. Alam mo mataas ang pangarap niya para sa
iyo.Bakit? Ano ang gusto niya para sa akin?Ibig niyang maging mahusay kang inhinyero.Hindi na
kumibo ang bata at hindi rin napawi ang hinanakit niya sa ama. Gayunman, hindi siya
makapaghimagsik dito. Iginagalang niya ito at pati ang kanyang ina. Nang labingwalo na siya
napagkaisahan ng kanyang mga barkada na kumuha sila ng commerce.Mabuti yon. Magsama-sama
tayo sa isang unibersidad, mungkahi ng isa sa limang magkakaibigan. Pumayag siya. Ngunit nang
kausapin niya ang ama, tumutol ito.Inoobserbahan kita, anak. Hindi mo hilig ang commerce. Palagay ko
mechanical engineering ang bagay sa iyo. Tanungin mo ang iyong ina.Masama man ang loob,
sumangguni pa rin siya sa ina.Hindi sa kinakampihan ko ang iyong ama, anak. Pero sa tingin
ko.engineering nga ang bagay sa iyo. May machine shop tayosino ba ang magmamana niyon kundi
ikaw? Nasunod ang kanyang ama at napilitan siyang tumiwalag sa kanyang barkada. Napag-isa siya sa
pag-aaral sa lunsod at ngayong binata na siya, hindi na hinanakit kundi paghihimagsik sa ama ang
kanyang nadarama.Ayoko nang mag-aral, Inay, sabi niya sa kanyang ina nang dalawin siya nito sa
dormitoryo. Tipid, pagtitiis, kahihiyan lamang ang dinaranas ko rito. Bakit ako ginaganoon ni Itay?
Gusto ba niya akong pahirapan?Pinayapa ng kanyang ina ang kanyang kalooban.Magtiwala ka sa
amin, anak. Wala kaming gagawin ng iyong ama kundi makabubuti sa iyong hinaharap. Makabubuti
ba sa akin ang magmukhang basahan at magdildil ng asin?Makabubuting matuto kang magtiis.

Pagkatapos mo naman ng pag-aaral at magtagumpay ka sa hanapbuhay, magiging magaan sa iyo ang
lahat. Bakit kailangan ko pang magtagumpay? Hindi bat ipamamana ninyo sa akin ni Itay ang ating
kabuhayan?Totoo iyan, anakpero paano mo mapauunlad ang ating kabuhayan kung hindi mo alam
ang mga hirap sa pagtatayo niyan?Hindi maintindihan ng binata ang sinabi ng kanyang ina, subalit
naisip niyang makapagtitiis pa siya. Isinubsob na lamang niya ang ulo sa pag-aaral. Nakatapos naman ng
inhinyerya ang binata. Hindi siya pangunahin sa klase, ngunit sa pagsusulit sa gobyerno, nakabilang siya
sa nangungunang unang dalawampu.Ngayon anakbibigyan kita ng limampung libong piso. Gamitin
mo sa paghahanapbuhay, sabi ng kanyang ama nang makuha na niya ang lisensiya bilang mechanical
engineer.Namangha siya.Akala koako na ang hahawak ng ating machine shop pagkatapos ko ng pagaaral, nawika niya sa ama.Bata pa ako, anak. Kaya ko pang mag-asikaso ng hanapbuhay na iyan. Saka
ibig ko, magpundar ka ng sariling negosyo.Bakit pa, Itay? Mayroon na tayong negosyo.Mabuti na
yong makatindig ka sa sarili mong mga paa.Tinanggap niya ang halagang ipinagkaloob ng ama.
Humiwalay na rin siya ng tirahan sa mga magulang.Alam kong malaki ang hinanakit mo sa iyong ama.
Gayunman, ibig kong isaisip mong, ang kinabukasan mo ang lagi niyang inaalala.Ngunit may lason na
sa kanyang isip. Hindi na siya nanininwala sa sinabi ng kanyang ina. Naging lubos ang paghihimagsik
niya sa kanyang ama. Nagtayo siya ng isang machine shop sa dulo ng kanilang bayan. Agad-agad siyang
pinagsadya ng kanyang ama.Bakit hindi pa sa ikatlong bayan ka nagtayo ng machine shop?
Magkukumpetensiya pa tayo rito. Akala ko bay bahala na ako sa buhay ko, Itay?Natigilan ang
kanyang ama. Saka napapailing, nag-iwan pa ito ng salita bago lumisan.Kung sa bagaymabuting
magturo ang karanasan!May isang taon ding nagtiyaga ang binata sa pamamahala ng kanyang maliit na
machine shop sa dulong bayan. Kakaunti ang kanyang parokyano dahil higit na malaki ang machine
shop ng kanyang ama at mahusay ang mga tauhan nito. Nagkautang tuloy siya ng labindalawang libo sa
mga kinukunan niya ng materyales. Nang hindi siya makabayad, inilit ang mga makinang kanyang
ginagamit.Nabigyan na kita ng pang-umpisang puhunan. Hindi ka sumunod sa mungkahi ko na
umiwas sa kumpetisyon. Subukin mo namang maghanap ng puhunan sa sarili mong pagsisikap.Noon
nagsiklab ang binata. Nakalimutan niya ang paggalang sa mga magulang. Dumabog siya sa harap ng
ama.Ano kayong klaseng ama? Bakit ninyo natitiis ang inyong anak? Kasiyahan ba ninyong makitang
nahihirapan ako? Ibig kong matutuhan mo ang lahat ng nangyayari sa buhay na ito. Hindi madali ang
mabuhay sa mundo, anak.Hindi ba kaya may mga magulang ay para gumaan ang buhay ng mga
anak?Ang ikagagaan ng buhay ng mga anak ay wala sa mga magulang kundi nasa mga itinuturo nila
sa mga ito.Nagkahiwalay ng landas ang mag-ama. Naglayas ang binata nang hindi man lamang
nagpaalam kahit sa ina. Nagpalipat-lipat sa kung saan-saang trabaho hanggang pagkaraan ng limang
taon, nakaipon siya ng sampung libong piso at nakabili ng maliit na machine shop. Kumuntrata siya ng
paggawa ng tambutso sa isang auto assembler at kumita siya nang malaki. Sa loob ng tatlong taon,
gumawa na rin ang machine shop niya ng mga partes ng kotse.Ang dugo ay dugo, anang kasabihan,
kaya dinadalaw ang lalaki ng kanyang may edad nang ina. Isang araw, dumating ito sa kanilang bahay,
gaya ng dati may pasalubong sa tatlong apong lalaki.Ibig ng Itay mong makita ang kanyang mga apo,
pero hindi siya makadalaw dahil sa hinanakit mo, sabi ng kanyang ina.Kinalimutan ko na, Inay, na
nagakaroon ako ng ama!Umiyak ang kanyang ina.Kung gayon baka hindi na kayo magkita, anak!
nawika nito bago umalis. Sa tindi ng hinanakit, hindi pa rin niya binigyang-halaga ang bulalas na iyon ng
kanyang ina. Nagpakagumon siya sa trabaho, naghanap pa ng mga bagong kontrata hanggang sa loob pa
ng dalawang taon, kilala na ang kanyang machine shop sa Pasay. Isang araw, hindi niya dinatnan ang
kanyang asawa at tatlong anak sa bahay.Nasaan sila? usig niya sa katulong.Umuwi ho uli sa
probinsya. Patawirin daw ho ang inyong ama!Umuwi uli? Bakit, lagi ba sila roon?Tumango ang
tinanong na katulong.May dalawang ulit na hong regular silang nagpupunta roon. Dinadalaw ang
inyong matanda.May poot na sumiklab sa kanyang dibdib. Nanlambot siya sa galit. Ngunit sa
pagkaunawang patawirin ang kanyang ama, nagbalik sa kanyang isip ang masasayang sandali sa piling
nito. Nagunita niya ang pagpapalipad nila ng saranggola.Wala sa laki ng saranggola ang pagpapalipad
at pagpapatagal niyon sa itaas, nasa husay, tiyaga at ingat iyan!Magdamag siyang hindi mapalagay.
Lagi niyang naiisip ang sinabing iyon ng kanyang ama. Kinabukasan, sakay ng kanyang kotse, nagbalik
siya sa bayang sinilangan.Patay na siya! bulalas ng kanyang asawang umiyak sa kanyang dibdib.May
nabugnos na moog sa kanyang puso. Nahalinhan ng pagsisisi ang hinanakit. Nilapitan niya ang ina at sa

pagkakayakap dito, umiyak siya nang marahan, kasamang nagdadalamhati ang lahat ng himaymay ng
kanyang laman.Huwag kang umiyak namatay siyang walang hinanakit sa iyo. Anas ng kanyang
ina.Wa-walang hinanakit? Oo, anak dahil natupad na ang pangarap niya. Nasa itaas ka na. At sabi
niya sa akin, pati sa asawa mo nakatitiyak siya na makapananatili ka roon.Nang lapitan niya ang
kabaong ng ama at tunghayan ang mga labi nito, parang lumundag ang kanyang puso at humalik sa
pisngi ng yumao. Kasunod niyon, nagunita na naman niya ang pagpapalipad nila ng saranggola.Wala
sa laki ng saranggola ang pagpapalipad at pagpapatagal niyon sa itaas. Hayaan mo tuturuan kita!
paliwanag na ama. Rading, Paquito, Nelsontandaan ninyo ang kwentong iyan. Kwento yan namin ng
inyong namatay na lolo. Kwento naming dalawa.
KATALAGAHAN
Ni Vic Macapagal
agabi ay hindi ako sumama sa mga kaibigan ko. Naipangako ko kay Kuya na sa kanya ko
ipagkakaloob ang isang buong linggo. Itong linggong ito. Kahit na nga ba sa loob ng nakaraang
mga buwan ay siya na ang naging gunitain ng buo...ng pamilya.
Alam ko, magiging masaya na naman sa bahay. Wala na ang supil na mga ngiti. At mga halakhak na ang
kamatayan ay halos sabay sa pagkakaluwal. Magiging maluwag na naman ang aming paghinga. Noon,
tila lahat ng sariwang hanging pumasok sa bahay ay para kay Kuya lamang. Wala na ang wariy tinik na
dumuduro sa aming magkakapatid sa mga panahong kamiy nakalilimot at nakapagbibiruan. Sa aming
panaka-nakang pagbibiruan, kung magkagayon man, ay saglit lamang ang dampi ng tuwa sa aming mga
mukha. Kahit na nga malayo pa kami sa silid ni Kuya. Talaga lamang na mahirap sikilin ang paminsanminsang bugso ng damdamin. Sigla at indak ang tunay na kahulugan ng buhay. Iyon ang alam ko. Iyon
ang nadarama ko.
Minsan galing sa paglalaro, ang aming bunsoy humahangos na umuwi. Parang ibig umiyak. Ako ang
dinatnan sa bahay. (Nasa palengke si Inang. Nagtuturo si Ate Ester sa elementarya. Si Ditse ay nasa
tahian, nanahi.) Sa pagitan ng hinahabol na paghinga at pandalas na singhot ay ibinulalas niya ang
unang kalbaryo ng kanyang kamusmusan. Diko, mamamatay na nga ba si Kuya? Kanser nga ba ang
sakit ng Kuya, ha, Diko?"
Matagal. Hindi ako nakaimik. Dambuhalang kulog ang bawat salitang umalpas sa kanyang munting
bibig. Nakabibingi. Nakapanlulumo. Sa kanya ko unang narinig ang mga tanong na ito. Maliwanag at
sukol sa kahulugan. Ni wala akong lakas na bigkasin sa aking sarili ang mga katanungang iyon.
Bagamat matagal ko nang pilit inaarok ang hiwaga ng kamatayan. Matagal na. Bago pa magkasakit si
Kuya.
Si Lito. Bata pa siya. Wala pa sa kanyang kamalayan ang hiram na buhay. Siyay isang kerubin ng
kawalang-kamatayan. Sa kanya ang buhay ay isang biyayang sinlusog ng kalikasan. Hindi niya
kailangan ang mahabang paliwanag. Kanser nga sakit ng Kuya, pero madali na itong gamutin ngayon,
di tulad noong araw, sabi ko. Kita mo at kay lakas ng Kuya ngayon, dugtong ko pa. Iyon lamang at
buong kasiglahan siyang bumalik sa iniwang mga kalaro. Matagal na siyang wala nang muli kong
mahagilap ang aking sarili.
Anim na buwan ang taning ng doktor kay Kuya. Pagkaraan ng limang buwan ay malakas pa rin si Kuya.
Minsan ay dumalaw si Tata Miguel. Sabi niya, Bakit hindi ninyo dalhin kay Da Ipe. Abay kay-rami
nang napagaling ni Da Ipe na tinanggihan na ng mga doktor. At inumpisahan niya ang litanya. Naroon
si Monico na natuklaw ng ulupong, nakatirik na raw ang mga mata nang idating kay Da Ipe matapos
tanggihan ni Dr. Villavicencio. Si Huling na modista, matagal ding nagkasakit, etraytis daw yata ang sabi
ng doktor, pero hindi at kulam pala. Sandali lang pinagaling ni Da Ipe. Si Damian, ulser daw,
nakatuwaan lang pala ng nuno sa punso. Si Robert ng Tata Sidro mo. Si Ameliang kapitbahay nyo. Si
Turing.
Marami pa siyang sinabi na pinagaling ni Da Ipe. Wala siyang binanggit tungkol doon sa kung hindi man
pinalubha ni Da Ipe ay hindi naman niya napagaling. Si Doro, si Maryang Tuhod, si Enyang, si Andang
Pedro, si Tacing.
Bayaan mo, Kuya Miguel, sabi ni Inang, at baka madala rin namin si Berting bago matapos ang
linggong ito. Ngunit alam kong alam ni Inang na hindi papayag ang Kuya. Buung-buo ang sampalataya
ni Kuya sa siyensiya ng medisina kung sakit at sakit din lang ang pag-uusapan. Nasa huling taon na sa
kolehiyo si Kuya at Medical Technology ang kanyang kurso. Pangarap din kasi niya na makarating sa
Amerika.
At ako nga, bagaman at salutatoryan nang magtapos ng haiskul ay napilitang maghinto muna matapos
makaisang taon sa UP. Hintayin mo nang makatapos ang Kuya mo, madalas na sabihn ni Inang. Buti
kung buhay pa ang Amang mo. Baka sakaling matustusan namin kayong dalawa. Pero ngayon, kahit
nakatutulong na ang Ate Ester mo ay hirap pa rin tayo. Hindi alam ni Inang na hindi na niya kailangang
sabihin pa sa akin ang aming pagsusumikap na umunlad. Hindi na niya dapat isa-isahin pa ang
matatarik na bundok sa aming harapan. Aalis na lamang akong nahahabag kay Inang, dahil alam kong
nahahabag din siya sa akin.

Naalala ko si Danny. Matalik ko siyang kaibigan at mahigpit ding kaagaw. Siya ang aming balediktoryan
sa San Ildefonso Academy. Pareho kami ng pamantasang pinasukan at pareho rin ng kursong kinuha.
Nahinto nga lamang ako. Noong isang linggo ay dumalaw rin siya kay Kuya. Ngunit alam ko, gusto rin
niya akong makita. At makausap.
Masayang tao si Danny. Ewan ko kung paano siya nakatiis na hindi ngumiti simula pagpasok sa bahay
hanggang sa siyay magpaalam. At kung paano siya nakapagtiis na hindi magkuwento. Malakas
magkuwento si Danny. At lalong hindi siya marunong maubusan. Alam ko, wala siyang maapuhap na
kahit isang kaluluwang may buhay sa buong kabahayan.
Ihihatid ko siya sa abangan ng sasakyan. Wala kaming kibong pareho. Hanggang kailan ba ang taning
sa Kuya mo? pamaya-mayay biglang tanong ni Danny.
Bago matapos ang buwang ito, sagot ko. Nakatingin ako sa malayo. Alam ko tinatantiya ni Danny
kung ano ang nasa kalooban ko. Sa tuwing mag-uusap kami ay kapwa malaya sa mga personal na
alalahanin ang bawat isa, di tulad ngayon.
Lahat naman tayo ay may taning ang buhay, a, sabi niya. Hindi ako sumagot. Nakatingin pa rin ako sa
malayo.
Mapalad nga ang Kuya mo at alam niya kung kailan siya mamamatay, muling tuldok ni Danny na
parang naghahanap ng mina ng langis.
Sangangdaan ang patunguhan ng tao, Danny, nalimutan mo na ba si Socrates? May mamamatay at may
mamamatayan. Maaaring mapalad ang isa ngunit paano ang iba? pagtutol ko.
Hindi alam ni Danny, tunay na matatag ang loob ni Kuya. Minsan ay napuna niya marahil ang aming
pagkabalisa. Ang hindi pagiging natural ng aming mga kilos. Pati na ang bukas ng aming mga bibig ay
kanyang pinagmamasdan. Masaya sana ako, sabi niyang nagtatampo, at kung akoy nagbibiro ay
malalakas ang inyong halakhak, lamang ay wala akong taginting na maulinigan. Sa mga kuwento ko ay
tainga lamang ninyo ang matamang nakikinig. Iba ang alagataing kipkip ng inyong mga puso. Si Ate
Ester at si Ditse ay bigla na lang tatalikod at magpapahid ng luha na hindi raw nila kayang mapigilan.
Ako naman ay aalis na hindi alam kung saan pupunta.
Mapalad nga si Kuya. Ngunit si Inang? Kami? Si Ate Ester at si Ditse?
Ilang beses kong nabungarang umiiyak si Inang sa kanyang silid. Mula nang mamatay si Amang ay
sinarili na naming magkakapatid ang natitira pang kahulugan sa kanyang buhay. Bawat kabiguan namin
ay sugat niyang tinitiis. Ngunit ngayon, para kay Inang ay wala nang ningning ang sinag ng araw sa
umaga. Sa kanya, at sa aming lahat, ang bawat bukas ay may dalang dagok ng pangamba. Datapwat
para kay Inang, at iyon ang pinakamasakit sa akin, sa bawat katiyakan ng bukas ay may pangitain pa rin
ng pag-asa.
Sina Ate Ester at si Ditse. Silang tatlo ang halos magkakaalinsabay. Silang tatlo ang pumupunit at
humahabi sa lahat ng problema ng bawat isa. Malilimutan pa ba ni Ditse nang minsang may bumastos sa
kanya doon sa tahian ay napaaway si Kuya. Pinalo si Kuya ng kahoy na may pako at tinamaan siya sa
tuhod. Hindi na gumaling ang sugat, at ito nga marahil ang naging sanhi ng kanyang kanser. Paano sila
ngayon? Ngayong alam nila na malapit nang mawala sa kanila si Kuya. Unti-unti. Araw-araw.
Abut-abot ang pagtutol ni Danny nang sabihin kong lilipat na ako ng ibang kurso. Alam kasi niya kung
gaano kalaki ang paghahangad kong maging isang mahusay na manggagamot. Nagiging labis lang daw
ang aking pagiging sentimental. Ang matawag na sentimental ay isang mabigat na paratang sa aming
dalawa ni Danny. At maging sa lahat ng mga kabarkada namin sa kolehiyo. Mariin ang aking naging
pagpapaliwanag. Marahil ay pagtatanggol sa sarili.

Alam mo, Danny, sabi ko, wala na ang dating magneto ng medisina sa aking katauhan. Aking
natuklasan na kung nagagawa mang patagalin ng mga makabagong gamot at pamamaraan ng medisina
ang buhay ng tao, wala naman itong kakayahang gawin siyang higit na maligaya. Ilang kutsaritang luha
ang kapalit ng kakaunting gamot na ibibigay mo sa isang batang maysakit? Maihahambing mo ba sa libo
mang kamatayan ang takot ng isang musmos sa duro ng iniksiyon? Ilang pamilya ang pumalaot sa
habambuhay na paghihikayos upang mabuhay ang isang kaanak na magiging inutil lamang sa
habampanahon? Ewan ko kung ano ang nadarama mo sa tuwing papasok ka ng ospital. Para sa akin,
higit na magaan ang aking hakbang pagkagaling ko sa isang libing.
Tahimik lang si Danny habang akoy nagsasalita. Nakatingin sa akin. Alam kong nasa balag siya ng hindi
paniniwala at pagkaawa. Kahit kailan ay hindi ko pa nakitang nabigla si Danny.
Muli, nagpatuloy ako. Kilala mo ba si Da Ipe? Alam mo, higit na marami siyang napaliligayang tao.
Maraming taga-ibang lugar ang nagsasadya kay Da Ipe upang magpagamot. Hindi siya tumatanggi.
Dalhan mo siya ng naghihingalo, ng sinabugan ng apendisitis, ng may kanser, may lukemya, may ulser,
natetano, nalason, nakalulon ng pako, at buong pagtitiwalang gagamutin niya ang kahit sino sa kanila.
Sumabad si Danny. Iisa ang kanyang gamot. Iniksiyon ng pag-asa. Hanggang sa huling sandali.
Mahiwaga ang pag-asa, Danny, sabi kong halos pabulong. Walang mali at tamang pag-asa. Si Da Ipe
sa kabila ng pag-asenso ng teknolohiya at sibilisasyon ay patuloy pa ring dinarayo ng mga tao.
Mapagaling man sila o hindi ay walang gaanong kaibahan. Ang mahalaga ay madala kay Da Ipe ang
mga may karamdamang hindi na kayang lunasan pa ng mga maalam na doktor.
Pinigil ako ng mga sunud-sunod na tanong ni Danny. Nagpapaalaala. Mario, hindi ka na ba tulad
noong araw? Takot ka na ba sa katotohanan? Hindi bat katotohanan at katiyakan ang ating hinahanap?
Maliwanag sa akin ang lahat. Gusto ni Danny na sagipin ang tuluyang pagkalunod ng aking katinuan.
Pagtatangkang walang lakip ng pang-unawa.
Malayo ang baryo nina Danny. Maglalakad siya kung palalampasin niya ang huling biyahe. Hindi ko
alam kung paano kami naghiwalay. Naramdaman ko na lamang na uminit ang aking mga mata. Ang
ugong ng dyip. Ang alikabok na sing-itim ng takipsilim.
Malayo na si Danny ngunit gusto ko pa rin siyang sagutin. Gusto kong isigaw sa kanya: Tunay na madali
ang tumanggap ng katotohanan. Ng katotohanang totoo nang talaga. Ano mang bigat ang kapalarang
pasan mo sa iyong balikat o sapo ng iyong mga palad ay kaya mong batahin. Ang mahirap yakapin ay
ang malupit na katotohanang darating pa lamang. Hindi pa dumarating ngunit tiyak ang pagdating. Si
Kuya, anim na buwan siyang minahal ni Inang, naming lahat, ngunit pagmamahal hindi sa isang buhay.
Tutoo, ang nagpapagalaw sa aming lahat ay ang matapat na pagmamahal sa isang taong bagaman at
masasabing buhay pa, ay malaon nang patay.
Pinakakain nila si Kuya nang akoy pumanhik sa bahay. Matagal din bago ako nakatulog ng gabing iyon.
Kamakalawa, ang libing ni Kuya ay sinaksihan ng maraming tao. Halos nakiramay ang buong bayan.
Pakikiramay na mahigit nang anim na buwan naming nadarama. Pagkat sila, kami, si Inang, ay matagal
na naghintay.
KURBATANG ITIM
Maikling Kuwento ni Percival Campoamor Cruz
akabagbag-damdamin ang pagkamatay ng isang dalagita na estudyante ng Universidad ng

Filipinas na ang pagkamatay ay sa pamamagitan ng sarili niyang kamay.
Kamakailan lamang ay ibig ng bata na mag-enrol sa universidad, naaayon sa kanyang pag-aaral

na ang paraan ng pagbabayad ay hulugan. Tinanggihan siya ng kausap sa universidad na makapag-enrol
sapagkat hindi pa bayad ang utang na hiniram nang kalilipas na semester. Dapat ay mabayaran muna
ang nakalipas na utang bago siya makauutang na muli ukol naman sa kasalukuyang semester.
Naki-usap, nagsumamo, at isinama pa ang mga magulang sa kanyang pakikipag-usap sa maykatungkulan sa universidad, datapuwat hindi pa rin siya pinayagang makapag-enrol. Napahiya at
nabigo ang dalagita.
Isang iskolar ang dalagita. Matalino siya, maganda, punung-puno ng buhay, at maganda ang
kinabukasan.
Naglason sa sarili ang nasabing kabataan. Hindi niya naisip na may ibang tao na maaaring
makatulong sa kanya. Hindi niya na naisip na ang kanyang kabiguan ay malulutas sa pagtitiyaga,
pagsusumakit, at pagtitiwala sa sarili.
Dalawa ang landas na maaaring tahakin: Ang magpadala sa tulak ng tadhana. O magtiwala sa
sarili, sa kapuwa, at sa Maykapal.
Itoy paglalarawan ng tagumpay na isang halimbawa lamang sa maraming kuwento ng
pagtatagumpay na maaaring kapulutan ng inspirasyon ng mga kabataan.
Maraming paghihirap at pagsubok ang dinaanan ni Tomas bago niya nakamit ang tagumpay.
Doon siya isinilang sa isang maliit na bayan ng Tarlac sa gitna ng Luzon. Sana ay magiging
magsasaka siya o kawani sa malaking hacienda ng asukal na naroroon sa Tarlac, katulad ng nangyayari
sa mga kabataang tubo doon. Ngunit may iba siyang pangarap sa buhay.
Nakita niya na ang kanyang ama ay may pinag-aralan. Bagamat ang kanyang nuno, magulang at
mag-anak ay doon isinilang at tumanda sa bayan ng mga magsasaka at trabahador sa hacienda, ang
kanyang ama ay nakapag-aral ng abogasya sa Maynila, sa pagtatangkilik ng may-ari ng hacienda.
Pangarap ni Tomas na maging abogado rin katulad ng kanyang ama.
Lalong tumindi ang pagnanais ni Tomas na maging abogado nang mangyari ang isang malungkot
na kabanata sa buhay ng mag-anak. Hindi pa man nabibigyan ng lisensiya sa pagiging isang ganap na
abogado ay pumirma ang ama sa isang asunto bilang tagapagtanggol. Ang asunto ay may kinalaman sa
pagtatanggol sa isang empleyado ng hacienda na naapi at naalis sa trabaho. Nagalit sa ama ni Tomas ang
mga amo ng hacienda sapagkat siya ay pumanig sa empleyado sa halip na pumanig sa hacienda.
Humanap ang mga amo ng butas sa asunto at ang nakita nila ay ang di pagkakaroon ng ama ni Tomas ng
karapatan na pumirma bilang abogado, sapagkat siyay wala pa mang lisensiya; samakatuwid,
nagpanggap siya na abogado at iyon ay labag sa batas.
Magkakambal na dagok ang tumama sa ama ni Tomas. Inalis ng hacienda ang pagtatangkilik sa
kanya. Bukod doon ay tinanggal ng gobyerno ang kanyang karapatan na maging abogado. Hindi na siya
maaaring bigyan ng lisensiya, kailanman. Nasayang ang lahat ng pagpupunyagi ng ama. Mabilis na
gumuho ang kanyang mundo. Naging usap-usapan siya sa bayan at siyay napabalita na isang huwad.

Hindi kaagad nakapag-aral ng abogasya si Tomas sa kakulangan ng salapi. Hindi na siya kayang papagaralin pa ng ama. Nagpunyagi siya, nag-ipon, at nang makaluwas siya sa Maynila upang doon
makipagsapalaran at pumasok sa kolehiyo ng batas ay dalawa na ang kanyang anak.
Upang maitaguyod ang pagtira sa siyudad ay nagtrabaho bilang teachers ang mag-asawa. At sa
gabi ay nag-aral siya ng abogasya.
Tumagal nang mga apat na taon ang pamumuhay ng mag-anak na tila isang-kahig, isang-tuka.
Malimit na kumakalam ang sikmura ni Tomas dahil sa gutom. Ang kakaunting pagkain sa hapag-kainan
ay ipinauubaya na niyang makain ng kanyang asawa at mga anak. At naging napakabigat sa damdamin
at sa bulsa kung nagkakasakit ang mga bata. Ni wala siyang pambayad sa doktor o pambili ng gamot.
Nalagpasan ni Tomas ang mahabang panahon ng pagtitiis at pagsubok. Nang handa na siyang
kumuha ng eksamen sa bar ay pinabalik niya sa probinsiya ang kanyang mag-anak at nang maging buo
ang kanyang panahon at maitutuon niya ang pag-iisip sa iisang bagay lamang, ang pagre-review.
Nakitira siya sa bahay ng isang tiyo sa Tundo. Napakatipid ng tiyo. Kahit pabalat-bunga man
lamang ay hindi siya nakaririnig ng paanyaya kapag ang tiyo at mag-anak ay kumakain. At sa gabi ay
pinapatay ng tiyo ang kuryente pagdating ng alas-siyete. Dahilan sa pangangailangan na siya ay
makapagpatuloy sa pag-aaral hanggang sa hating-gabi ay nagsisindi ng kandila si Tomas at ang
pagbabasa ng kanyang mga aklat ay ginagawa niya sa harapan ng kukurap-kurap na liwanag ng kandila.
Sa kanyang karanasan ay natupad ang kasabihang pagsusunog ng kilay.
Hindi naiintindihan, hindi inaasahan ng tiyo, na ang lalaking nakikitira sa kanya ay isang henyo; na
sa hinaharap, ay magiging isang sikat na abogado.
Natapos ang pagkuha ng eksamen sa bar. Habang hinihintay ang resulta ay namasukan si Tomas sa
isang bupete o law office bilang assistant ng pangunahing abogado. Ang mga abogado, pati na ang mga
magiging abogado, ay inaasahang formal ang pananamit. Inaasahang silay magsusuot ng amerikana o
barong tagalog. At ang kamisadentro ay inaasahang palaging may kurbata.
Sa araw-araw na ginawa ng Diyos, ang suot na kurbata ni Tomas ay kulay itim. Naging kapansinpansin ito sa mga kasamahan sa trabaho. Pinag-uusapan siya lalo na ng mga babae. Hinuha nila ay
walang pambili ng maayos na kurbata si Tomas. Kaawa-awa naman, iniisip nila.
Sa katunayan ay dumaraan sa matinding kahirapan nang panahong iyon ang kanyang asawa at
mga anak. Maliit lamang ang kinikita ni Tomas sa bupete at ang ipinapadalang pera sa familia ay hindi
sapat na matustusan ang lahat ng pangangailangan.
Nabuhay ang asawa at anak na umaasa sa ipinapadala ni Tomas at sa mga tulong, sabihin na
nating limos, na ibinibigay ng mga kamag-anak sa Tarlac.
Karaniwang ang mga kamag-anak na tumutulong ay mabigat sa kalooban ang pagtulong at may
masasakit na salita at magagaspang na pakikitungo sa asawa at mga anak ni Tomas na ipinakikita; ngunt
ang lahat ng pasaring at pagkutya ay tinitiis na lamang ng nanglilimos. Walang karapatang magreklamo
ang nanghihingi.
Ang resulta ng bar ay headline news sa Filipinas. Manila Times noon ang pinaka-pangunahing
pahayagan. Noong araw na lumabas ang resulta ng bar, ang isinisigaw ng headline ng Manila Times:
FEU Tops Bar Exam. FEU ay ang Far Eastern University. Ang bar ay nagiging paligsahan ng mga
unibersidad. Kalimitan ay U.P. (University of the Philippines) ang nangunguna sa bar exam. Ang FEU ay
masasabing api-apihan sa bar, mangyari ay bihirang-bihirang mag-top sa bar, ang mga nagtatapos doon.
Nangyari ang kuwentong ito noong 1955.

Kung kayat di mailarawan ang saya ng mga taga-FEU noong araw na lumabas ang resulta ng bar.
Nagpasiya ang president ng unibersidad na isuspendi ang classes noong araw na iyon upang ang mga
estudyante at guro ay magkaroon ng pagkakataon na magkaroon ng victory party sa gitna ng campus.
Pinulot ng mga nangangasiwa sa pagsasaya ang mga lumang silya sa mga silid-aralan. Itinambak
sila sa gitna ng quadrangle at nang magdilim ay sinigaan ang mga kahoy na silya at nagkaroon ng
malaking bonfire.
Sigawan, halakhakan, kantahan, talunan at takbuhan ang mga estudyante sa campus. Maya-maya
ay may nagsalita na sa mikropono. Attention: Tomas Matic! Attention: Tomas Matic! You are needed at
the stage right now!
Ang No. 1 sa bar exam na nagtapos sa FEU ay walang iba kundi si Tomas. Bar Topnotcher si
Tomas! Ibig makipagdiwang sa kanya ang mundo ng FEU.
Ngunit wala sa campus si Tomas. Nagsimula, nagpatuloy, at natapos ang pagdiriwang ngunit
wala doon ang dahilan ng pagdiriwang. Di malaman kung nasaan ang bagong bayani ng FEU.
Ipinahanap siya ng presidente ng universidad ngunit hindi nagtagumpay ang mga taong naatasan sa
paghahanap.
Noong umagang iyon ay nakita ni Tomas sa pahayagan na siya ang nag-top sa bar. Agad-agad ay
pumunta siya sa bus station at kumuha ng bus papunta sa kanyang bayan sa Tarlac.
Habang nakasakay sa bus ay malayo ang iniisip ni Tomas. Nakaupo siya sa may bintana kung
kayat ang hangin ay tumatama sa kanyang mukha. Tila ginigising siya sa isang pagkakatulog. Ngunit
siya ay gising. Ang lahat ng kanyang nabasa sa pahayagan ay totoo. Siya ay nakapasa sa bar, at mahigit
pa roon, siya ay ang nakakuha ng pinakamataas na marka sa buong karamihan ng mga kumuha ng
eksamen sa buong Filipinas.
Kung tutunghayan ang mahabang talaan ng mga taong naging No. 1 sa bar, makikita ang
pangalan ng mga tanyag at magigiting na lalaki at babae na ang karamihan ay naging mga mahistrado,
senador, at maging presidente ng Filipinas.
Kabilang sa talaan na iyan sina Manuel Roxas, Diosdado Macapagal, Lorenzo Sumulong,
Ferdinand Marcos, Jovito Salonga, Jose W. Diokno, Roberto Concpcion, Cecilia Munoz-Palma, Claudio
Teehankee, at iba pang piling-piling mahuhusay na tao.
Nakikita ni Tomas sa kanyang isipan ang mukha ng kanyang asawa, ng kanyang dalawang
babaeng anak; nakikita niyang silay masaya dahil makatitikim na ng ginhawa sa buhay. Natupad na ang
kanyang pangarap. Siyay magiging isang ganap na abogado na.
Pagdating sa Concepcion, ang kanyang maliit na bayan, ang unang pinuntahan ni Tomas ay ang
sementeryo doon. Tinahak niya ang maliit at walang aspaltong kalsada sa loob ng sementeryo hanggang
sa marating niya ang libingan ng kanyang ama. Ang kanyang ama ay maagang namatay sanhi ng
nangyaring kabiguan at kahihiyan.
Sa lapida ng matandang Matic ay nakaukit ang ganitong talata: Mahalaga ang salapi, ngunit ang
karangalan ay mahigit pa sa salapi at sa buhay.
Hindi man nagpakamatay sa sarili ang ama ni Tomas ay tila ganoon na rin ang kinahantungan
sanhi ng kanyang pagkawala ng karangalan. Walang alinlangan si Tomas na ang ama ay unti-unting
nawalan ng pagnanais na mabuhay at sa huli ay nagkasakit at namatay sanhi ng matinding kabiguan at
kahihiyan.

Bilang anak na pinaka-matanda, ipinangako ni Tomas sa ama na ibabangon niya ang puri ng mag-anak.
Hinubad ni Tomas ang kanyang kurbatang itim at inilapag iyon sa lupa, sa ibabaw ng puntod ng
kanyang ama. At sa paraang tila nakikipag-usap sa kanyang ama ay sinabi niya: Tatang, ipinangako ko
sa inyo at sa aking sarili na akoy magiging abogado at ibabangon ko ang nasirang puri ng ating familia
sa ganyang kaparaanan.
Ginawa kong sariling panata na hanggang sa hindi natutupad ang aking ipinangako ay isusuot
ko ang kurbatang itim bilang paalaala sa iyong dakilang buhay at sa kabiguan at kamalian na dapat ay
maitama. Inibig ko na ikaw ay ipaghiganti sa kawalan ng katarungan at itaguyod ang iyong malinis na
pangalan. Iniaalay ko sa iyo ngayon ang kurbatang itim. Kalalapag ko lamang sa iyong libingan; turingin
mo,Tatang, na iyan ay isang pumpon ng makukulay at mababangong bulaklak. Parangal ko iyan sa
iyong kadakilaan. Salamat sa iyo, Tatang.
At si Tomas ay humayo na patungo sa kaniyang bahay upang doon naman ay maibahagi sa
kanyang naghihintay na mag-anak ang magandang balita, ang kanyang natamong tagumpay.
HINDI SIYA ANG TATAY KO

Maikling Kuwento ni P.C. Cruz
Dumating si Fermin sa buhay ng mag-anak na Santos sa loob ng isang kahon ng sapatos. Ganoon kaliit
ang sanggol na inihatid ng isang babae sa pintuan ni Mrs. Santos. Kasisilang pa lamang ng bata nang
ipinamigay na ng ina. Hindi malinaw ang dahilan, ngunit mapaghihinuha na ang ina ay isang dalagang
ina. Ibig niyang ilihim ang pagkakaroon ng anak sa pagkakasala.
Magpipitungpung-taong-gulang na si Mrs. Santos. May pitong anak na lalaki at tatlong anak na babae.
Dalawang dosena na ang kanyang apo. Hindi niya kailangang magkaroon pa ng isang sanggol na
mangangailangan ng kanyang pag-aaruga sa panahon na siya ay matanda na. Ngunit ano ang gagawin
niya kung hindi tatanggapin ang ipinamimigay na bata? Malaking kasalanan sa Diyos ang tumanggi at
pabayaan ang isang sanggol na nangangailangan ng kaligtasan. Mababatid sa mga balita ang
pagkakatagpo sa mga sanggol na iniiwan sa basurahan at natatagpuang patay na dahilan sa kawalangpuso ng mga ina.
Ang anak na lalaki ni Mrs. Santos na si Paolo ay dalawa na ang anak na babae at siya at ang asawang si
Lara ay naghahangad na magkaroon ng anak na lalaki. Pitong taon na ang lumilipas mula nang isilang
ang kanilang ikalawang babaeng anak ngunit hindi pa nasusundan ng pangatlo, na sana ay magiging
isang lalaki.
Bakit hindi ninyo ampunin ang bata? Tanong ni Mrs. Santos kay Paolo.
Sinisuwerte ang nag-aampon ng bata. Bubuti ang inyong buhay. Magkakaroon kayo ng anak na lalaki!
Kagyat ay nagkaroon ng interes si Paolo. Ngunit si Lara ay alanganin. Iniisip niya --- Baka ang bata ay
anak ni Paolo sa ibang babae at sina Mrs. Santos at Paolo ay nagsasabuwatan sa pagtatago ng isang
maitim na lihim.
Kung anu-ano na ang paraang sinubukan nina Paolo at Lara upang magkaanak ng anak na lalaki.
Nagsimba sila sa Obando at si Lara ay nagsayaw sa altar ni Santa Clara. Pumunta pa sila sa isang
Buddhist Temple sa Japan na bantog sa pagbibigay ng mga hangarin ng mga nagdadasal doon. May
malaking hurno sa gitna ng templo na naglalaman ng mga malalaking umuusok na insenso. Ang
babaeng naghahangad ng sanggol ay tumatayo sa may malapit sa hurno at pinauusukan ang kanyang
sarili. Bago isinasa-isip ang dalangin; sa kaso ni Lara, isang anak na lalaki.
Bago may tila tsubibo na itinutulak ang babae hanggang sa iyon ay umikot. Prayer wheel ang tawag.
May mga libro ng dasal sa loob ng estante na nasa gitna ng tsubibo. Ang paniniwala: Bawat isang ikot ng
tsubibo ay katumbas ng pag-usal sa lahat ng dasal na nilalaman sa lahat ng libro na nakapaloob doon sa
estante.
Alang-alang sa pag-asa na magkakaanak sila ng lalaki kapag nag-ampon, kahit na may duda si Lara, sa
huli, ay pumayag na ampunin ang bata, na nang malaon ay pinabinyagan nila sa ngalang Fermin.
Nagkatotoo ang payo ni Mrs. Santos. Pagkalipas ng isang taon, matapos na ampunin si Fermin, ay
nabuntis si Lara at ang naging bunga ay isang lalaki. Samakatuwid ay naging dalawa ang anak na lalaki
nina Paolo at Lara.
Itinuring na tunay na anak si Fermin. Kung ano ang trato sa tunay na anak na lalaki ay ganoon din ang
naging trato kay Fermin. Ang dalawang anak na lalaki nga, sina Fermin at Oscar, ay naging mabuting
magkalaro, magkaibigan at magkapatid.
Hindi nga lamang magkamukha ang dalawa. Si Oscar ay maputi. Si Fermin ay maitim. Si Oscar ay di
kataasan. Si Fermin ay mataas.
Binibiro ng mga tao si Fermin. Fermin, saan ka ba ipinaglihi? Hindi mo kamukha ang nanay at tatay mo.
Baka ampon ka lamang? Wala namang bisa kay Fermin ang mga biro. Sagana siya sa pagmamahal at
pag-aaruga na malayo niyang isipin na may katotohanan ang biro.
Nag-high school, nag-college sina Fermin at Oscar. Makalipas ang dalawampung taon, naging abogado si
Fermin at si Oscar naman ay naging director sa pelikula.
Ayon din sa hula ni Mrs. Santos ay naging mabuti ang kabuhayan nina Paolo at Lara. May talino at sipag
ang mag-asawa at masasabing matatamo nga nila ang ginhawa sa buhay dahilan sa talino; ngunit
maaaring ang tagumpay nila ay dulot din ng pag-aampon kay Fermin. Hindi bat ipinayo ni Mrs. Santos:
Magkakaroon kayo ng suwerte kapag inampon ninyo ang bata.

Naging mahalagang lihim sa buong mag-anak ng mga Santos ang pagiging ampon ni Fermin. May mga
katulong sa bahay at mga tsuper ang mga Santos at pati na sila ay kasangkot sa pagtatago ng lihim.
Dalawa ang kaisipan tungkol sa pag-aampon. Sa Amerika, ang kaugalian ay ang pagtatapat sa inampon
na siya ay ampon. Mula sa pagkabata hanggang sa pagkakaroon ng sariling pag-iisip, iminumulat ang
ampon sa katotohanang siya ay ampon. Sa ganitong paraan ay naiiwasan ang sigalot kung sakaling ang
pagiging ampon ay nagiging usapin.
May mga ampon na pag narating na nila ang hustong gulang ay hinahanap ang kanilang tunay na
magulang. Kahit na nagtapat ang mga nagpalaki sa kanila, kahit na sila ay pinalaki na parang tunay na
anak, kahit na sila ay hindi nagkulang sa pag-aalaga at pagmamahal, ang pagiging ulila ay nag-iiwan ng
puwang sa kanilang puso na humihingi ng kapunuan.
Ang isang kaisipan ay ang paglilihim ng katotohanan. Mabuti ito kaysa sa pagtatapat, mangyari ay
naiiwasan ang hapdi sa puso ng inampon dulot ng kaalaman na siya ay ipinamigay, hindi minahal ng
tunay na magulang. Hindi rin nangyayari ang paghahanap sa tunay na magulang na, sa kalimitan,
subukan man, ay hindi nagkakaroon ng katuparan.
Sa kaso ni Fermin, inilihim sa kanya ang pagiging isang ampon. Sa katotohanan ay walang nakaaalam sa
kanyang pinagmulan. Kahit si Mrs. Santos ay hindi nakilala o nalaman man lamang kung sino ang ina ni
Fermin. Sa simula pa ay hindi rin ninais ni Paolo na kilalanin o kausapin ang tunay na ina. Katuwiran
niya mabuti na walang impormasyon, walang kontak, walang follow-up. Sa kaso ni Fermin, burado
ang kanyang nakalipas.
Inisip din ni Paolo baka pag malaki na si Fermin at ang tunay na ina ay mangangailangan ng salapi -ay maging biktima pa siya ng blackmail at extortion.
Kinailangan ni Fermin na magkaroon ng pasaporte sapagkat may isa siyang kaso na kinailangang siya
ay tumungo sa Estados Unidos. Natuklasan ni Fermin na siya ay may baptismal certificate ngunit
walang birth certificate. Agad na nag-usisa sa mga magulang si Fermin. Narinig niya ang mga paliwanag
nila ngunit hindi niya maintindihan o matanggap ang mga ito.
Ipinanganak ka sa ospital, anak. Mayroon kang birth certificate na pinirmahan namin ng mama mo,
paliwanag ni Paolo. Nagkakamali ang census paminsan-minsan. Marahil ay nagkamali ang ospital.
Hindi nila ipinadala ang birth certificate mo sa census. Sa katotohanan ay sadyang nakaligtaan nina
Paolo at Lara ang pagtatala ng kapanganakan ni Fermin sa kinauukulang sangay ng gobyerno.
Samantala, ang driver ng mag-anak na matagal nang naglilingkod sa mga Santos ay nagkasakit at
nabibilang na ang araw. Animanaput lima na ang gulang ni Mang Berting. Ipinagmaneho niya ang magasawang Santos na magulang ni Paolo. Ipinagmaneho din niya si Paolo at kanyang mag-anak. Sa
katotohanan ay naging malapit si Mang Berting kina Fermin at Oscar sapagkat siya ang naghahatid at
nagbabantay sa kanila sa eskwela. Alam ni Mang Berting na si Fermin ay ampon.
Nakadalaw si Fermin kay Mang Berting ilang araw bago nalagutan ng hininga ang may-edad na tsuper.
Sabi ni Mang Berting sa kanya: Fermin, mahalin mo ang iyong mga magulang. Ayaw kong lumisan sa
mundong ito na dala ko ang lihim ng iyong pagkatao. At inilahad ni Mang Berting kay Fermin ang
tunay niyang kasaysayan.
Dahilan sa kasaysayang ipinagtapat ng tsuper, nag-apoy ang damdamin ni Fermin. Pinangibabawan siya
ng galit at kabaliwan. Tila siya naging isang ligaw sa kapiligirang kilalala niya. Tila siya naging ulila sa
kapiligiran ng mga nagmamahal na kamag-anak at kaibigan. Ninais niyang mapag-isa. Iniwan ang
tahanan nina Paolo at Lara na hindi nagpaalam. Sumakay sa eroplano, tumungo sa Amerika alinsunod sa
balak na pag-aasikaso sa isang kaso. Nagpasiya siyang tumigil sa California. Doon nanirahan,
naghanapbuhay, nagka-asawa, at nagkaroon ng sariling pamilya. Lumipas ang dalawampung taon, ni
minsan ay di na siya nakipag-usap o nakipagkita sa mga magulang at kapatid.
Noong una ay hinanap nina Paolo at Lara si Fermin. Ipinagtanong siya sa mga kaibigan. Nang malaon,
nang mapagtahi-tahi nila ang pira-pirasong bahagi ng mga pangyayari, ay nabatid nila ang sanhi ng pagalis ni Fermin. Tumigil sila sa paghahanap at pagsubok na makausap pang muli si Fermin. Dahilan sa
naging sadyang matigas ang puso ni Fermin, nagpasiya sina Paolo at Lara na pabayaan na si Fermin na
matamo ang kanyang hinahanap na pag-iisa, kalayaan, at paghihimagsik.
Oo ngat masakit na malaman na ang mga magulang ay nagsinungaling at habang-buhay na nagtago ng
lihim sa kanya; isang malaking pagtataksil, di ba? Ngunit di ba isa ring malaking pagkakamali na sisihin

at gantihan ng galit at poot ang mga taong nag-aruga, nagmahal sa isang ampon? Walang pagkakasala
ang mga taong nag-ampon at nagmahal. Kung may masisisi,
walang iba kundi ang ina na nakuhang ipamigay ang laman ng kanyang laman, dugo ng kanyang dugo.
Marahil, ang nasasa-isip ng ampon ay usigin ang ina: Bakit mo ako ipinamigay?! Mahirap ka ba at hindi
mo kayang ako ay buhayin? Nahihiya ka ba na maging dalagang-ina? Ikaw ba'y naging biktima ng
panghahalay? May taning ba ang buhay mo at ayaw mo na ako ay maiwang nag-iisa sa mundo? Sino ka,
inay?! Bakit mo ako ipinamigay!
Isinisigaw sa langit ng ampon ang mga katanungang nasabi. Ang mga palaisipan at mabibigat na
damdamin na dulot ng pagiging ampon ay nakatimo sa puso sa araw-araw na ginawa ng Diyos. Kung
minsan ay sinisisi pa ang Diyos. O, Paginoon, bakit mo pinahintulutan na mangyari ang aking pagkaapi?!
Isang masaganang araw, tila may nagpaliwanag sa isipan ni Fermin. Napawi sa kanyang isip ang
pagkagalit sa kanyang mga magulang at ang pumalit ay ang damdamin ng pagmamahal sa mga taong
pinagkakautangan niya ng buhay. Sa puso ay nakadama siya ng kirot na tila biglang ibinaon ng isang
ligaw na balaraw. Ang kirot sa kanyang puso ay kinailangang malunasan kaagad-agad. Hindi na ito ang
kirot dulot ng galit sa di kilalang ina. Hindi na ito kirot na dulot ng poot sa mga nagkunwaring
magulang niya. Kirot ito dulot ng pagkakawalay sa mga minamahal at ng pagsisisi. Kinailangang makita
niya kaagad ang kanyang pangalawang ama at ina. Agad-agad ay sumakay siya sa eroplano at bumalik
sa Pilipinas.
Si Paolo ay may edad na. Natagpuan siya ni Fermin na nasa ospital na may malubhang sakit.
Anak, nabibilang na ang araw ng iyong ama. Hindi ko tiyak kong
nakikilala ka pa niya. Wala siyang malay halos. Di siya makapagsalita, ani Lara.
Mama, napakalaki ng aking naging kasalanan sa inyo. Hindi ko alam kong akoy mapatatawad ninyo.
Ngunit kaya ako naririto ay upang ipaalam na akoy nagsisisi at taos-pusong nagpapasalamat at
nagmamahal sa inyo, sinabi ni Fermin na may luha sa mga mata.
Matagal ka nang pinatawad ng tatay mo. . . pangako ni Lara.
Hindi po siya ang tatay ko, mama. Hindi ko po alam kung ano ang itatawag sa kanya sapagkat naging
mahigit pa siya sa aking tunay na tatay. Isa siyang anghel na pinagkakautangan ko ng aking buhay,
idinagdag pa ni Fermin.
Ang tanging magliligtas sa buhay ni Paolo ay isang malusog na kidney galing sa isang donor. Dumaan sa
pagsusuri si Lara, si Oscar, ang dalawang anak na babae ni Paolo, at iba pang kamag-anak. Ni isa sa
kanila ay hindi maaaring magbigay ng kidney kay Paolo. Hindi magka-angkop ang mga kidney ni Paolo
at ng mga nasabing kamag-anak. Kung walang makukuha na kidney mula sa naaangkop na donor ay
tiyak na mamamatay si Paolo.
Sa paningin ng mga mortal, mahiwaga talaga ang buhay. Masasabing Diyos lamang ang may dunong at
pananaw na nakakikita sa nakaraan, sa pangkasalukuyan, at sa hinaharap. Nakikita Niya ang ating
buhay sa lahat ng panahon. At Siya lamang ang may kapangyarihan na ang ating buhay ay mangyari,
mangyayari, ayon sa Kanyang balakin at naisin.
Nabigyan ng kidney si Paolo mula sa isang donor na hindi kamag-anak. Ang kidney niya at ng dikamag-anak na donor ay magka-angkop. Ang kidney ay galing kay Fermin.
ANG BALIKBAYAN BOX NI DORAY

Maikling kuwento ni Percival Campoamor Cruz
atlong taong nakipagsapalaran sa Amerika si Doray. Nilisan niya ang Pilipinas at ang minamahal
na pamilya sa pag-asang makahahanap ng higit na magandang kabuhayan at kinabukasan sa "lupa
ng gatas at pulot-pukyutan". Isa siya sa maraming pinalad na pinagkalooban ng U.S. Embassy, sa
Maynila, ng visa upang makapamasyal sa Amerika bilang turista. Ang pahintulot na ito ay may bisa
lamang nang anim na buwan; samakatuwid, pagdating ng takdang panahon, ang turista na
pinagkalooban ng visa ay inaasahang lilisanin ang Amerika at babalik sa Pilipinas o alin mang
pinanggalingang bayan. Isa rin si Doray sa marami nating kababayan na, sa halip na bumalik sa
Pilipinas, ay nagpasiyang "magtago" at makipagsapalaran sa Amerika.
Nakataguriang "TNT" ang mga kababayan nating katulad ni Doray, na ang ibig sabihin ay "tago nang
tago". Bagama't hindi sila pinag-uukulan ng panahon at pinaghahanap na isa-isa ng mga kawani ng
Immigration, kaugnay sa paglabag sa pinag-aatas ng visa, hindi rin sila maaaring lumantad o maging
pansinin, at baka ang makaaalam sa kanilang katayuan ay magsumbong sa Immigration at sila ay
madakip.
Ang mamuhay nang nag-iisa at malayo sa mga minamahal sa buhay ay mabigat na
pagsubok sa katatagan ng layunin at tibay ng loob ng isang nilalang. Lalo na kung ang kinaroroonan ay
hindi inibig na puntahan, kundi ito ay atas lamang ng pangangailangan.
Sa simula, ang buong panginorin ay kakaiba sa iyong kinagisnan at dati'y nakikita sa araw-araw. Iba ang
hugis, kilos, tunog at amoy ng mundong ngayon ay bumabalot sa iyong katauhan. Kailangang ikaw'y
managumpay sa pagka-ilang, pagkatakot, at pangungulila. At bagama't ang pagkakaunawa sa bagong
mundo ay dumarating nang unti-unti, sa paglipas ng sapat na panahon, ang taong "nakakulong" sa pook
na hindi angkop sa kanya ay nagiging bihasa at handa sa pakikibaka.
Magiliw na tinanggap si Doray, bilang panauhin sa tahanan ng kanyang pinsan na si Rosemary, sa Los
Angeles . May isang guest room si Rosemary na masayang ipinagamit sa kanya habang siya ay wala
pang tiyak na matutuluyan. Ipinasyal siya ng pinsan sa Disneyland , at makailang ulit, sa baybay-dagat
ng Sta Monica. Ipinagamit sa kanya ang telepono, upang makausap ang asawa at mga anak, na naiwan sa
Pilipinas. Ipinagmaneho siya sa ilang pinuntahang appointment kaugnay sa paghahanp ng trabaho.
Isinama siya sa mga dinners sa restaurants. At sa loob ng isang buwan ay nabuhay siya sa California , sa
Amerika, sa pagtatangkilik ng mabait na pinsan. Sinuklian naman ni Doray ang kabaitan ng pinsan sa
pamamagitan ng paglalaba at pagpaplantsa sa mga damit ng mag-asawa at sa pag-aayos sa mga gamit sa
magulong garahe, bukod pa sa pagluluto at paglilinis sa bahay.
Isang umaga, habang nag-aalmusal si Rosemary, kasabay ang asawang Amerikano, ay naulinigan ni
Doray mula sa kanyang kuwarto na ang mag-asawa ay tila nagtatalo.
-- Please be more understanding, -- mahinang sabi ni Rosemary sa asawa.
-- How much longer are we gonna pay for her food and electricity and gasoline? Why can't she stay in the
hotel, Im sure she can find a cheap one. --- You don't understand, -- pakiusap ni Rosemary sa asawa.
Nguni't matigas ang asawang Puti, -- What is the part of paying costlier bills that you don't understand? Paglisan ng mag-asawa nang umagang iyon, patungo sa kanilang trabaho, ay gumayak na si Doray na
lisanin ang lugar na kanyang naging pansamantalang tahanan sa humigit kumulang ay isang buwan,
batay sa narining na usapan ng mag-asawa. Kahi't na hindi niya alam kung saan siya patutungo ay dahil
sa narining ay nagpasiya na ipagpatuloy ang kanyang paglalakbay.
Tinawagan ang pinsan sa telepono upang ipaalam na siyay may nahanap nang lilipatan, kahi't na
wala pa, at nagpaalam dito at nagpasalamt sa kanyang kagandahang- loob. Bago lisanin ni Doray ang
tahanan ni Rosemary ay nag-iwan siya ng isang liham na may kalakip na $100 na nagsasaad nang ganito:
Hindi man sapat ang halagang ito upang mabayaran ang lahat ng kabutihang ibinigay mo sa akin, ay
maluwag sa loob ko na iwanan ang maliit na halaga na aking makakayanan; salamat sa iyo at kay John;
tatawag ako sa iyo upang ipaalam ang aking katayuan.

Nagkapalad naman si Doray, na sa paglipas ng dadalawang araw pa lamang mula sa paglisan niya sa
bahay ni Rosemary, ay nabigyan siya kaagad ng trabaho sa isang tahanan na may maliit na batang
nangangailangan ng taga-alaga.
Malimit na pangtawid-gutom ni Doray ang isang supot ng mansanas na kanyang nilalasap-lasap sa
kanyang maliit na silid kapag nag-iisa. At kahi't na ang mga mansanas ay mapupulang-mapupula at
busog na busog sa katas, mababango at kanais-nais ang amoy, ang lasa ng mansanas sa panglasa ni
Doray ay isang prutas na mapakla na ang dagta ay naiiwan sa bibig. Pumapatay sa kanyang gana sa
pagkain at pumipigil sa kanya na magkaroon ng kasiyahan at sigla sa kanyang bago at kanis-nais naman
na karanasan sa Amerika ay ang kanyang pangungulila sa mainit na yakap ng asawa at mga anak.
Sila'y naiwan sa Pilipinas. Si Mario, na dalawampung limang taon na niyang katuwang sa buhay, ay
namamasukan sa City Hall ng isang malaking lungsod bilang assistant. Ang panganay na anak na si
Susan ay nasa kaligitnaan ng pag-aaral sa kolehiyo. At ang bunsong anak na si William ay nagsisimula
pa lamang sa kolehiyo. Kung aasa lamang sa kinikita ni Mario ang pamilya ay hindi sapat iyon na
magkaroon sila ng maginhawang buhay at mapag-aral pa ang mga bata sa kolehiyo. Mapalad sila
sapagka't ang ina at ama ni Doray ay malalakas pa at may kaunting kinikita. Sinasagot nila ang ano mang
kakulangan sa
pangangailangan, katulad ng pagkain sa mesa. Kinukupkop din nila ang pamilya ni
Doray sa kanilang tahanan. Kung kaya't libre na ang upa sa bahay.
Nang bagong dating si Doray ay lungkot na lungkot siya. Malimit ay napapaiyak kung nag-iisa. Nawala
sa kanyang piling ang asawang karamay sa araw-araw sa gawain at pagsubok sa buhay. Nawala ang
bulungan nila ng matatamis na salita, ang haplos at yakap ng asawa pagsapit ng oras ng pagtulog. Gawi
niyang ipaghanda ng damit at baon ang dalawang anak sa tuwing umaga na papasok sila sa eskwela.
Pag-uwi nila sa hapon ay sabay-sabay silang nanonood ng tv, pagkatapos pagsaluhan ang hapunan.
Paminsan-minsan ay pinuputulan niya ng kuko ang anak na lalaki o di kaya ay sinusuklay ang buhok ng
anak na babae habang sila'y nagkukuwentuhan. Maliliit na bagay, nguni't bahagi silang lahat ng
kanyang alaala ng isang buo at masayang pamilya.
Nagpapalungkot din sa kanya ang alaala ng mga bagay na likas sa iniwang pook, sa Baranggay Sta.
Quiteria, na malapit sa Tandang Sora. Pagbubukang- liwayway ay lumulutang sa himpapawid ang tilaok
ng manok, na tila tahimik na musika na bahagya nang pumupukaw sa mga natutulog. Ang mga unang
maririnig sa umaga bukod sa tilaok ng manok ay ang mga huni ng mga ibon, ang atungal ng aso, ang
palayaw ng mga nagtitinda ng pang-almusal - "Taho!" . . . "Mais!" . . . "Puto!" . . . "Pandesal!" At habang
gumigising ang lungsod at gumagayak sa isa na namang bagong araw ay umiingay ang paligid sa samasamang konsyerto ng mga hayop, ng masasayang hiyawan ng mga batang naglalaro, ng kuwentuhan at
halakhakan ng mga lalaki at\ babae, ng himig ng mga sasakyan sa highway at ugong ng tren sa di
kalayuan. Nakalulungkot alalahanin ang magkahalong amoy ng simoy ng hanging galing sa dagat at ang
sari-saring amoy ng lungsod, kanais-nais man o hindi.
Nguni't alang-alang sa mga minamahal sa buhay at sa kanilang ikabubuti ay pinili ni Doray ang hamon
ng pag-iisa at kalungkutan. Pinatibay niya ang kanyang kalooban at pinatatag ang pagkatao upang siya'y
magtagumpay sa mga pagsubok sa banyagang lupa na piniling maging pangsamantalang tahanan.
Ang akala ng mga tao sa Pilipinas ay pumupulot ng pera sa kalsada ang mga kababayang nasa Amerika.
Malungkot at mahirap ang buhay sa Amerika. Kahi't na masagana ang pagkain at madaling makabibili
ng mga karangyaan sa buhay, gaya ng damit, awto o bahay man, wala namang panahon ang mga tao
upang makapagpahinga, makapagbakasyon, makapag-aliw kasama ng pamilya, sapagka't ang lahat ng
oras ay oras para sa trabaho. Kayod nang kayod ang mga kababayan nating nasa Amerika, sa kabila ng
akala na sila ay laging nag-aaliw at nagpapasarap lamang at namumulot ng pera sa daan. Kayod nang
kayod upang makabayad sa mga utang at makapagpadala ng pera at pasalubong sa mga kamag-anak na
nasa Pilipinas. Kayod nang kayod upang maka-ipon at nang, pagkatapos nang mahabang
panahon, ay makapag-retiro at makabalik sa Pilipinas.
Sabihin nang napapaligiran ng karangyaan at masasarap na pagkain at magagandang tanawin ang ating
mga kababayan sa Amerika, sila nama'y pagal sa trabaho at lipos ng kalungkutan dahil sa sa pag-iisa.
Nang si Doray ay nagsimula nang kumita bilang nanny, sapagka't siya ay live-in nanny, libre ang
kanyang pagkain at board and lodging at di niya kinailangan na gumastos sa transportasyon, siya'y nag-

iiwan lamang ng maliit na bahagi ng kanyang kinikitang dollars para sa kanyang sarili; at halos lahat ng
kinikitang dollars, ay ipinapadala sa asawa't anak.
Naging ugali ni Doray, sa buwan-buwan, bukod sa salapi, ang magpadala ng balikbayan box sa kanyang
pamilya sa Pilipinas. Ang balikbayan box ay isang kahong yari sa karton, na ang sukat ay 60 x 30 x 30 na
pulgada. Pinupuno ito ng sari-saring bagay - gamit sa bahay, canned goods, chocolates, damit,
appliances, libro, at ano pa mang bagay na ibig ibahagi ng nagpapadala sa kanyang mga minamahal sa
buhay sa Pilipinas. Ito ang pinakamatipid na paraan ng pagpapadala ng regalo sa Pilipinas. Limampung
dolyar ang bayad sa bawa't kahon at ang timbang ay hindi tinutuos ng cargo company. Kahi't gaano
kabigat ang kahon, at
kahi't na ano ang laman ng kahon (maliban sa kung ang laman ay labag sa batas) ito'y inihahatid ng
cargo company sa pintuan ng alin mang tahanan sa ilipinas, at ang bayad sa serbisyo ay limampung
dolyar lamang, walang labis, walang kulang.
Sa kanyang minamahal na asawa ay palaging may padala, sa pamamagitan ng balikbayan box, si Doray
na magagarang polo shirts, mga pantalon, relo at pabango, na bawa't isa ay may tanyag na tatak. Naging
makisig si Mario sa paningin ng mga babaeng kasama sa trabaho, sanhi ng mga kasuotan at alahas na
"Made in USA", at idagdag sa kisig ay ang bisa ng salaping galing kay Doray, nagiging kaakit-akit na
chickboy si Mario. Halos gabi-gabi ay may isinasama siyang kaibigang babae na inaaliw sa disco at night
club, at doon niya inuubos ang mahabang oras at salapi. Humantong ang ganitong pamumuhay sa dako
na nahumaling si Mario sa isang ka-opisinang babae, at hinimok niya ito na makipag-live- in sa kanya,
lingid sa kaalaman ni Doray at ng mga anak nito. Naging palalo si Mario at hudas sa kanyang mapagtiis
na asawa.
Sa anak na babae na si Susan, ang laging padala sa balikbayan box ni Doray, ay ang mga libro at magasin
na makatutulong sa kanya sa kanyang pag-aaral ng nursing sa kolehiyo. May kalakip din sa balibayan
box na mga music cds at dvds ng mga pelikula na mapaglilibangan ng dalagita.
Sa dahilang wala ang ina sa kanyang paligid, at ang tatay ay wala sa bahay sa tuwina, naging
mapagpabaya si Susan sa kanyang pag-aaral. May mga araw na, sa halip na pumasok sa eskwela, ay
naglalagi siya sa mall, kasama ang mga kaeskwela, upang doon mag-aksaya ng oras. May panahon din
na uubusin niya ang maghapon sa kanyang silid o sa bahay ng isang kaibigan at doon ay manonood ng
pelikula sa tv o makikinig sa kanyang mga cds na walang pakundangan. Malimit na siya ay punahin ng
lola at lolo at paalalahanan na dapat ay ituon ang pansin sa kanyang pag-aaral, nguni't naging bingi sa
pangaral at mapaghimagsik si Susan.
Sa anak na lalaki na si William, nag-ipon si Doray ng sari-saring bahagi ng isang motorsiklo, at ang mga
ito`y isa-isang ipinadala sa pamamagitan ng balikbayan box. Sa tiyaga at haba ng panahon ay nakabuo
ng isang motorsiklo si William. Naging pang-araw-araw na transportasyon niya ang maganda at matulin
na motorsiklo. Gamit niya ito sa pagtungo niya sa eskwela at sa pag-uwi sa hapon. Maingat magpa-andar
ng motorsiklo si Wiliam. Nguni't hindi sapat ang pag-iingat kung may nagbabadyang kapahamakan.
Minsan ay may taxi na nakasagi kay William. Napatilapon siya mula sa motorsiko at bumagsak sa kalye
na una ang ulo. Nabagok ang kanyang ulo sa aspalto at nawalan ng malay. Salamat na lamang sa Diyos
at hindi nasagasaan ng mga dumadaang sasakyan si William, habang ito ay nakahandusay sa kalye.
Tumigil ang mga sasakyan at may mabubuting tao na tumulong sa kanya. Nadala siya sa ospital,
nalapatan ng emergency procedure at nakaligtas naman sa muntik na kamatayan.
Sa mga balikbayan box na ipinapadala ni Doray sa pamilya, laging may nakasingit na chocolates, cookies,
corned beef, junk food, at iba't iba pang pagkaing-Amerikano, na nakasiksik sa sulok-sulok ng kahon.
Ang kanyang ina naman na si Aling Tessie ang nagtatamasa sa mga padalang ito, sapagka't mahilig
siyang magkakain ng tsitsirya. Di malaon ay nagkaroon ng mga sintomas ng diabetes at blood pressure si
Aling Tessie, at ito ay natiyak ng doctor na sumapit na nga kay Aling Tessie, nang siya'y kumunsulta sa
klinika. Nagkasakit si Aling Tessie sanhi ng pagkain ng matatamis at maaalat na pagkaing mula sa
Amerika.
Naging larawan ng pag-unlad ang pamilya ni Doray. Batid ng mga kapitbahay ang biyayang dumarating
mula sa Amerika na nakapagpaluwag sa kabuhayan ng mag-anak. Hindi maitatago ang sunud-sunod na
dating ng mga balikbayan box sa tahanan ng pamilya ni Doray. Ang bulag lamang ang di makapapansin
sa mga dumarating na malalaking kahon na matingkad na dilaw ang kulay at kinakailangang dalawang

lalaki ang bumubuhat dahil sa bigat ng mga ito. Ang mga kapitbahay, dahil sa matinding inggit, ay
naging malamig ang pakikitungo sa mag-anak ni Doray.
Ang balikbayan box ni Doray ay naging bukal ng paglililo at pagdaraya ng asawa, ng paghihimagsik at
kapabayaan ng anak na babae, ng kapahamakan ng anak na lalaki sa motorsiklo, ng sakit ng ina, at ng
inggit ng mga kapitbahay. Ang pakay niya ay makapagdulot ng ligaya, kabutihan at ginhawa, ang
maibahagi sa mga minamahal sa buhay ang maliliit na pilas ng America ; upang maranasan nila, nang
bahagya man lamang, ang lasa ng "gatas at pulot-pukyutan". Nguni't ang naging bunga nito ay hilahil at
kasamaan.
Natakot si Doray sa nangyayari sa kanyang pamilya. Nabahala siya sa sunud-sunod na suliranin at
kapahamakan na dumating sa kanyang mag-anak. Naramdaman niyang ibig na niyang bumalik sa
Pilipinas, upang magampanan niya ang papel ng isang ina at makagawa siya ng mga hakbang upang
mapigilan ang patuloy na paglubog ng kanyang pamilya sa malalim na balon ng kapahamakan.
Isang araw ay may dumating na limang balikbayan box sa tahanan nina Doray sa Sta. Quiteria. Tuwangtuwa ang mag-anak ni Doray na mayroon na namang dumating na maraming magagandang padala ang
nagsusumakit na ina sa Amerika. Hindi pa nakikita ang laman ng mga kahon ay napapangarap na ni
Mario ang mabibikas na damit at sapatos na maipagmamayabang sa mga kaibigan. Nananabik naman
ang anak sa mga dvd ng pelikula, at ang kanyang ina at ama, sa mga corned beef na pabortio nilang
pang-almusal. Nang buksan ang mga kahon, ang nakita ng pamilya na nilalaman ng mga kahon, ay mga
lumang damit na pambabae, mga lumang sapatos at handbag, mga gamit sa kusina, mga retrato at sarisaring abubot na pambahay. Malaking sorpresa! Ano ang ibig sabihin nito, naisip ng bawa't isa.
Kumililing ang telepono " may long distance call mula sa Los Angeles . Si Doray ay nasa linya.
-- Mario, -- sabi sa asawa, -- uuwi na ako; ang arrival ko ay sa Miyerkoles na darating. Sunduin ninyo ako
sa airport. Ang dumating na mga balikbayan box ay naglalaman ng mga kasuotan ko at sari-saring gamit
na personal. Ipakilagay na lamang sa kuwarto natin ang mga kahon at ako na ang maglalabas at magaayos sa mga nilalaman nila pagdating ko diyan. Kumusta si Susan? Si William? Ang tatay? Ang nanay?
Namutla at nagitla si Mario sa naririnig at nakikitang pangyayari. Ang mga bata naman ay nangingiti
sapagka't kahi't hindi inaasahan ang mga pangyayari, maluwag sa loob nila na wala nang tatanggaping
pasalubong sa pamamagitan ng balikbayan box mula noon, kung ang ina naman nila ay uuwi na. Wala
nang pasalubong na hihigit pa sa pagbabalik ng isang napawalay na ina.
Sa huli ay napagtiyak ni Doray na ang mahalaga sa buhay ay ang pagkakaisa ng kanyang mag-anak.
Mahalaga ang salapi at mahalaga rin ang karangyaan, nguni't ang mga ito ay hindi maaaring maging
kahalili ng pagsasama-sama ng pamilya, sa hirap man at sa ginhawa. Mahalaga ang pagiging nandiyan
ng isang ina sa tuwing siya ay kailangan ng asawa at anak. Mahalaga ang pagbabantay sa pamilya,
bilang ina, at ang pagpapanatili na nagliliyab ang ilaw ng tahanan na nagbibigay-gabay sa landas na
tinatahak.
KASALAN SA NAYON
ni Eleuterio P. Fojas
indi niya nalilimutan, na noong siya ay may gulang na sampung taon pa lamang, akapatid
niyang pinakamatanda sa lahat sa kanila, ay ikinasal. Dalawang bakang matataba, dalawang
baboy na mabibilog, at hindi niya mabilang kung ilang manok, ang pinatay noon. Lahat halos ng
tao sa nayon ay nagsidalo, ang kainan ay nagsimula sa umaga at natapos sa hapon at pagkatapos ng
kasalan ay may ipinamigay pa ang kanyang ina sa mga kapitbahay at sa lahat ng annunulungan sa
handaan. Hindi niya matandaan ngayon kung makailan siyang kumain ng araw na iyon. Araw ng
Linggo nang ikasal ang kanyang Kuya Saro. Sabado pa lamang ng gabi ay lubhang marami na ang mga
tao sa bahay ng magiging kaisang-palad ng kanyang kuya. Mga dalaga at binata, mga matatanda, at pati
mga bata ay nakatipun-tipon doon. Kung pagmasdan niya ay hindi magkamayaw ang lahat. Para-parang
may ginagawa. At ang salitaan ng bawat isa ay nakatutulig. Hatinggabi na tuloy nang siyay makatulog
noon. Nang matapos ang kasal sa munting bisita sa kanilang nayon kinaumagahan ay inihatid pa ng
isang bandang musko ang mga bagong kasal sa bahay ng babae. Maraming tao ang sumama buhat sa
simbahan at sa mga tabi ng daan ay marami ang nangatayong pawang nagmamasid. Ang kanyang mga
kapuwa bata na kasaa niyang sumunod sa banda ng musko ay pawang nangagsosogawan pa. Masayangmasaya ang lahat, pati ang kanyang ama at ina, na bagaman nakita niyang napaluha nang humalik sa
kanilang kamay ang mga bagong kasal, ay palagi nang nakangiti nang araw na iyon. Samantalang
sinasaksihan niya ang lahat ng iyon ay nakakaramdam siya sa kanyang puso ng kung ano, ngunit lubha
siyang nasisiyahan. Ang laha ng iyon ay naukit sa kanyang alaala at ngayoy labis niyang kinasasabikan.
Ganyan din ang ninanais ni Alberto sa araw ng kanyang kasal. Ibig din niyay may handaan at may
kasayahang katulad ng sa kasal ng kanyang Kuya Saro. Hindi bat ang araw ng kanyang kasal ang siyang
magiging kahuli-hulihang araw ng kanyang pagka-binata? Hindi baga naman magiging kahiya-hiya
kung ang kanyang napiling makaisang-palad ay pakakasalan niya nang pagayon na lamang at
pagkatapos ay iuuwi sa kanilang bahay na tila isang bagay na napulot lamang sa daan? May katwirang
ipagsaya ang araw ng kasal ng isang tao. Walang kailangan kung ano man ang sasapitin ng mag-asawa
pagkatapos. Iyan ay hindi pumapasok sa kalooban ng sino mang ikakasal sa araw ng kanyang pakikipagisang dibdib. At, ang gugugulin...? Ang lahat nang iyan ay magagawan ng paraan. Bakit nga ang
kanyang Kuya Saro, kahit na isang kasama lamang ni Ingkong Karyo ang kanyang ama na katuad din
ngayon, ay naaaring ikasal nang maringal, masaya at may saganang kainan? Aanyayahan niya, hindi
lamang ang lahat ng litaw na tao sa kanilang nayon, kundi pati ang Alkalde ng bayan, ang Tesorero, ang
Hepe ng Pulisya at ang mga kaibigan ng mga ito. Magkakaroon din ng maraming pagkain at alak na
iinumin. At hindi maaaring walang tugtugan. Pagagayakan ang bisita sa nayon at doon sila ikakasal.
Katulad din ng Kuya Saro, upang huwag lumaking lubha ang kanilang gugol, ay manghihiram na
lamang siya ng isang terno kay Abogado Narding na kasintaas niya at nakakasinlaki niya ang
pangangatawan. Hinggil sa kasuutang pangkasal ng kanyang magiging kabiya, aba, bibigyan niya ito ng
limampung piso, katulad din ng ginawa ng kanyang Kuya Saro, upang ipamili ang maiibigan. Ang lahat
ng iya ay napagkayarian na ni Alberto at ng kanyang ama. Hindi na matatapos ang aking buhay na
isang kasama lamang ni Ingkong Karyo sa habang panahon, ang ibig isagot ng kanyang ama bilang
katugunan sa lahat ng panukala ni Alberto. Subali, ang marahan at malumanay na ipinakli niya sa
kanyang anak ay ganito: Pabayaan mo at gagawan ko ng paraan ang lahat ng iyan. Makikipag-usap ako
kay Ingkong Karyo. Hindi napansin ni Alberto ang pangungulimlim ng mukha ng kanyang ama na
noon ay tila nag-iisip nang malalim. At lalong hindi nalalaman ni Alberto na masaganang luha ang
bumalong sa mga mata ng kanyang ina nang matanto ang mga kinakailangang ihanda sa nalalapit na
kasalan. Huwebes pa lamang ng hapon ay nakita na ng amga taganayon sa Amaya na dalawang bakang
matataba ang nakatali sa puno ng sampalok sal likod-bahay nina Alberto. At kinabukasan ng umaga,
madilim-dilim pa halos ay nakalalagim an sigaw ng dalawang baboy na mabibilog ang pumukaw sa
pagkakahimbing ng mga kapitbahay nila. Tangkal-tangkal na manok ang idinating pa noong Sabado ng
hapon. Mukhang malakasan ang kasal ni Alberto, ang salitan ng isat isa sa pagupitan ni Isyo nang

Sabadong iyon. Talagang ganyan tayong mga taganayon kung napapasubo, ang nakangiting tugon ng
isang matandang kasalukuyang noong ginugupitan ni Isyo. Ano pa ngat talagang malakasan ang kasal
ni Alberto. Lahat ng kanyang mga kamag-anak at mga kaibigan. Sabado pa lamang ng hapon, ay nasa
tahanan na ni Angela,ng kanyang makakaisang-dibdib at hindi magkamayay sa paggawa. Naroon si
Pablong Tapa na siyang naglalapa ng dalawang bakang matataba. Si Olet ang siyang pumatay sa
dalawang baboy na mabibilog. Ang mga dalaga at ilang matatanda ang pumupugot sa mga liig ng
manok at naghihimulmol sa mga iyon. Si Martang Batok at si Eboy naman ang pinagpapawisan mula sa
liig hanggang sa mga paa sa paghaot ng tubig sa may-kalayuan din namang igiban. At si Ture ang
nagpapalakol sa malalaking putol na kayoy na panggatong. Sa harapan ng bahay nina Angela ay nagtayo
sina Tiyo Kantong, Tinteng Pulo, Kayong, Ulo, Able, Imyon at iba pa, ng isang palapala ng pinagdatigdatig na mga layag na dinampol na nakatali sa batalan ng bahay ay may tatlo o apat na tungko ng
malaking bato na kinasasalangan ng mga pinaglulutuan ng sinaing at mga pang-ulam. Ang
nangangasiwa rito ay si Pakitong kusinero. Sa ilalim ng palapala ay may tatlong mahahabang hapag na
pinagdugtung-dugtong at napaliligiran ng mga bangkon mahahaba rin. Dito nagsisikain ang mga
pangkaraniwang tao sa nayon, inanyayahan man o hindi, na dadalo sa kasalan. Sa itaas ng bahay, sa
makaanhik ng hagdan, ay may isa pa ring malaking hapag na siyang kakanan naman ng mga bagong
kasal at mga piling panauhin. Ang pinakahihintay na araw ng Linggo, ang araw ng kasal, ay sumapit
din. Ang mumunting bisita sa nayon na napapalamutihan ng mga bulaklak at maraming papael na may
ibat ibang kulay, ay nagsikip sa maraming taganayong nanonood sa kasal ni Alberto at ni Angela.
Pagaktapos na makasal, sinabugan pa sila ng masaganang bigas nang lalabas na lamang sa bisita at
inihaid pa ng banda ng musiko, kasama ang makapal na tao, sa tahanan ng babae. May mga paputok
pang nagpasikdo ng dibdib. Talagang ibang magpakasal ng anak si Mang Ambo, ang bulong ni
Tininteng Edes kay Konsehal Kose samantalang silay kumakain. Iyan ang tungkulin ng isang ama sa
kanyang anak na lalaki ang parawang wala sa loob namang tugon ni Konsehal Jose. Nang matapos ang
pagpapakain sa lahat ng panauhin ay mag-iikalawa na ng hapon. Ang tugtugan, satsatan, at halakhakan
ay noon pa lamang nagwakas. At, kaya lamang may kaunti pang kaguluhan ay dahil naman sa
pagliligpit ng mga kasangkapang ginamit sa kasalan na ang karamihan ay hiram sa mga kapitbahay.
Mag-iikatlo na marahil ng hapon nang iuwi ni Alberto si Angela sa kanilang tahanan. Marami pa ring
tao, mga kaibigan at kamag-anak, ang nagsisama sa kanila. At pagdating sa bahay ay muli na namang
nagkaroon ng inuman ng alak, siagawan at pagkakatuwa na umabot hanggang sa mag-iikawalo marahil
ng gabi. Sa kabila ng marubdob na pagnanais ni Alberto sa maringal at masayang kasalan bago dumating
ang araw na iyon, ay nakaramdam din siya ng pagkayamot nang hindi pa umaalis ang mga panauhin.
Naiinip siya sa mga taong tila hindi nasisiyahan sa masaganang handang kanyang idinulot. Sa kabila ng
lahat, ay may karapatan naman siyang masarili ang ngayoy kabiyak na ng kanyang puso sa harap ng
Diyos at sa harap ng batas. Sa wakas ay lumisan din nga ang mga panauhin. Pagkakain nila ng hapunan
at pagkatapos ng ilang sandali ng pakikpagkuwentuhan ay nasok na sila ni Angela sa tanging silid na
tutulugan sa kanilang bahay, na napapagitnaan lamang ng sawali mula sa buwagang hihigan ng
kanyang mga magulang at mga kapatid. Masaya silang dalawa, matagal na nagbiruan, nagtuksuhan at
nagtawanan. Nang ang gabi ay malalim na at tahimik na ang lahat, ay hindi natiis ni Alberto na di
itanong nag malaon nang inais niyang itanong. Giliw, nasiyahan ka ba sa maringal at masaya nating
kasal? Mangyari pa, isasagot sana ni Angela na siya namang hinhintay ni Alberto. Subalit, si Angela
ay hindi nakatugos. Si Alberto naman ay natigilan, May naulinigan silang nag-uusap. Magkano ang
inutang mo kay Ingkong Karyo para sa kasal ni Alberto? Tinig yaon ng ina ni Alberto. Tatlong daang
piso, hindi pa kasali roon ang dalawang baka. Bukas daw niya ahalagahan. Si Mang Ambgo ang
nagsasalita. Ipinikit ni Alberto ang kanyang mga mata. Tinakpan ng dalawang palad ang kanyang mga
tainga. Pagkaraan ng ilang sandali ay muli siyang nakinig. Hindi na tayo makakabayad sa
pagkakautang kay Ingkong Karyo. Hangga ngayon ay hindi pa natin nababayatain ang ating inutang sa
kasal ni Saro! Kaipala nga, at lalo pa kung iisiping apat pa itong anak nating lalaki na hindi
nakakasala, ang buntung-hininga ni Mang Ambo. Muling ipinikit ni Alberto ang kanyang ga mata,
tinakpan ng dalawang palad ang kanyang mga tainga at hanggang sa sumapit ang umaga, siyay hindi
nakatulog kahit isang saglit.
EMMANUEL
ni Efren Abueg
a taya ko'y mga dalawampu't anim na taon siya. Maputi. Mataas. Matangos ang ilong. Malalamlam
ang mata. Malago ang kilay. Daliring-babae. Nakapantalon ng abuhing korduroy at iskiper na
kulay-langit. Nagbakasyon ako sa Naga sa anyaya ng isang kaibigan, at nang pabalik na ako sa
Maynila lulan ng tren, ay nagkatabi kami sa kotseng primera klase. Nakababagot ang mahabang
paglalakbay. At sa kawalan ng mapaglibanga'y nakipag-usap ako sa kanya. Hindi siya masalita, ngunit
isa siyang mabuting tagapakinig. Malungkot ang kanyang tinig, at ang ilang kasagutan niya sa mga
katanungan ko'y tila kakambal ng hiwaga. Naitanong ko kung saan siya nanggaling. "Marami akong
pinanggagalingan," sagot niya. "Naglilibot?" "Siguro. Ewan ko." Sa manaka-nakang pagsasalita niya'y
natiyak kong malawak ang kanyang kaalaman. Bawat paksang buksan ko'y saklaw niya: sining,
siyensiya, kasaysayan, relihiyon, pulitika. Sa madaling salita'y sinapit namin ang Maynila. Bago kami
naghiwalay ay nagkamay kami't nagpakilala sa isa't isa. "Minsan, magpasyal ka sa bahay." Sinabi niya
ang kanyang tirahan; tinandaan ko iyon at nang magkalayo kami'y itinala ko sa likod ng kaha ng
posporo. Aywan ko kung anong pang-akit mayroon si Emmanuel upang hangarin kong magkita kaming
muli. Dinalaw ko siya makalipas ang limang araw. Marahil ay labis ang katagang "nanggilalas," ngunit
tunay na nanggilalas ako nang makita ko ang bahay na tinitirhan niya. Mahirap ilarawan ang bahay na
iyon. Ang masasabi ko lamang, bago ako makapagpatayo ng gayong bahay ay kailangang tumama muna
ako ng unang gantimpala sa karaniwang bolahan ng suwipistik. May pulang Thunderbird sa carport.
Bago ako pinatuloy ng isang utusang babae ay ipinagbigay-alam muna niya kay Emmanuel ang aking
pagdating. Nasa salas si Emmanuel, nakaunat sa mahabang sopa. Nakaputing korto siya, hubad-baro.
Mabalahibo ang kanyang binti. Ang mukha niya'y namumula: marahil ay dahil sa alak. Umiinom siya.
Nakangiti sa akin si Emmanuel, ngunit ni hindi siya tumayo. Inginuso niya ang isang sopa. Maingat na
naupo ako. "Kumusta, brad?" bati niya. "Eto," kiming sagot ko. "Iinom tayo, brad." Husto sa mga
makabagong kasangkapan ang kabahayan. May hi-fi. May telebisyon. May telepono. Bentilador. May
piyano. "Kung alam kong ganito ka, brad," sabi ko habang sinasalinan ko ng wiski ang basong kaaabot pa
lamang sa akin ng utusan, "baka nag-isip muna ako nang makasampu bago ako nagpunta rito." "Ow."
Nasakyan niya ang nais kong ipakahulugan. "Walang kuwenta iyan." Itinanong ko ang mga kasambahay
niya. "Ako lang, saka ilang katulong." Sa pag-uusap nami'y nalaman kong ulilang lubos na siya. Ang
kanyang mga magulang ay nasaawi sa sakuna samantalang nagliliwaliw sa buong daigdig; umano, ang
eroplanong kinalululanan ng mga magulang niya'y bumagsak sa Roma. Ang tanging kapatid niya, lalaki
at matanda sa kanya, ay may asawa na. Ang paksa'y nagawi sa pag-aaral. "Tapos ako ng medisina pero
hindi ko ginagamit," sabi niya. "Hindi ko naman kasi hilig iyon pero siyang ipinakuha ni Mommy.
Doktor si Mommy. Sabagay, hindi ko naman alam noon kung anong karera ang talagang gusto ko.
Ikaw?" "Kumuha ako ng komersiyo pero nahinto." "Bakit?" "Kinapos," patawang amin ko. "Nagtatrabaho
ka na lang?" "Nagbibilang ng bituin. Kung medyo ginaganahan, nagsusulat...nagkukuwento ng mga
kalokohan." Dumidilim na nang magpaalam ako. Inihatid ako ni Emmanuel hanggang sa makalabas ng
tarangkahan. "Bumalik ka," sabi niya. Tumango ako bagama't hindi ko tiyak kung mababalik pa nga ako
sa bahay na iyon. Ngunit nagbalik ako pagkaraan ng dalawang linggo. At gaya noong unang pagsasadya
ko roon, si Emmanuel ay dinatnan ko na namang umiinom. Nagkaroon siya ng kainuman. Sa
pagbibidahan nami'y naitanong niya kung ako'y mahilig sa babae. "Lalaki tyao, brad," sabi ko. "Anong
klaseng babae naman ang gusto mo?" "Maganda. Mabait. Malambing. Ikaw?" "Ewan ko. Maglabas tayo
ng babae, gusto mo?" May pumitlag sa dibdi ko. "Kung sa gusto'y talagang gusto ko. Pero hindi ako
puwede ngayon." "Kuwarta?" Matunog siyang makiramdam. Tumango ako. "Ow. Walang kuwenta
iyan." May tinawagan siya sa telepono. "Susunduin natin sila mamayang alas-otso," pagkababa sa
auditibo'y sabi ni Emmanuel. Doon na ako naghapunan. Ikapito ng gabi'y lulan na kami ng Thunderbird.
Dumaan kami sa tindahan ng bulaklak at bumili ng dalawang corsage. Alam ko kung kanino namin
ibibigay ang mga bulaklak at naisip ko na hindi yata basta babae ang ilalabas namin. Hindi nagkamali
ang kutob ko. Ang dalawang babaing kinaon namin, sa mga bahay na tila kastilyo, ay kapwa maganda,
parang mga manikin. Myrla ang pangalan ng nakapareha ko. Nagtabi kami sa hulihang upuan ng
Thunderbird. Sa kagandahan ni Myrla, at sa bangong nalalanghap ko ay parang ibig kong mangarap
nang dilat. Naumid tuloy ang dila ko at bahagya ko nang kausapin si Myrla. Nagnaitklab kami---inom,
bidahan, sayaw, inom, sayaw. magkahalong Ingles at Tagalog ang usapan namin. Kalaliman ng gabi'y

nilisan namin ang naitklab. Sumagap kami ng hangin sa baybay-dagat. Madilim, ngunit naaaninaw kong
hinahalikan ni Emmanuel ang kanyang kapareha. Nobya pala niya, naisip ko. Si Myrla, na ni hindi ko
sinasanggi ang kamay, tuwing babalingan ko ay nababanaagan kong nakatingin sa aking mukha. "Lanta
naman ako sa kaibigan mo, Manny," sabi ni Myrla, at nagtawa. Madaling-araw na nang ihatid namin ang
dalawang babae. "Ikaw, saan kita ihahatid?" tanong ni Emmanuel. "Magtataksi na lang ako." Ngunit
mapilit si Emmanuel kaya pumayag na akong pahatid sa kanyang kotse. Sa daan ay sinabi niya sa akin
ang dahilan kung bakit pinagtawanan ako ni Myrla. "Moderno sila. Puwede mong hawakan. Puwede
mong halikan...for the fun of it, 'ika nga. Pag hindi mo ginawa iyon, parang naiinsulto sila." Wala sa
hinagap ko na ang pagkikilala namin ni Emmanuel ay hahantong sa pagiging matalik na magkaibigan.
Dumalas ang punta ko sa kanyang bahay. Kapag ginagabi kami sa pagkukuwentuhan, na may kahalong
inuman, ay doon na niya ako pinapatulog. Malimit din ay doon ako kumakain. Ngunit habang
nagkakalapit ang kalooban nami'y lalo naman siyang nagiging mahiwaga sa akin. May mga
pagkakataong parang nawawala siya sa sarili. Nalilingunan ko na lamang na nakatanga siya, waring
sakmal ng malalim na pagmumuni. At kapag napuna niyang pinagmamasdan ko siya, agad ay ngingiti
siya. Isang araw, samantalang nagbabasa ako sa kanyang aklatan, ay narinig ko sa piyano ang FantaisieImpromptu ni Chopin. Lumabas ako. Nasa harap siya ng piyano. Pagkatapos niyang tumugtog ay
pumalakpak ako. "Marunong ka pala niyan, a," sabi ko. Nagkibit-balikat siya. Madalas ay lumalabas
kami: naglalaro ng boling, naliligo sa mga beach resort at karay namin ang kung sinu-sinong babae, na
bilang katuwaa'y maaaring halikan. "Huwag ka lamang gugusto sa sinuman sa kanila, brad," bilin sa akin
ni Emmanuel. "Bakit?" "Mayayaman sila, brad. Mahirap silang mapaligaya kahit na ipaghalimbawa
nating mayaman ka rin." Nalaliman ako sa sinabi ni Emmanuel. Natitigan ko siya. Ngumiti siya, ngunit
ngiting wari'y kaakibat ng hiwaga. Isang gabi'y napansin kong lulugu-lugo si Emmanuel. "Maligaya ka
ba, brad?" tanong niya, at ako'y natigilan. "Kung minsa," sagot ko, "pero kadalasa'y hindi." "Sa mga
sandaling hindi ka maligaya, alam mo naman ang dahilan kung bakit hindi ka maligaya?" "Siyempre.
Kabiguan sa mga hangarin, halimbawa." "May kinalaman ang pera sa mga kabiguan mo?" "Malaki."
Tumingkad ang lamlam sa kanyang mga mata. "Hindi ka ba naiinggit sa kalagayan ko?" tanong niya.
"Sino'ng hindi maiinggit sa kalagayan mo?" "Nagising ako sa kasaganaan. Mababait, mapagmahal, ang
aking mga magulang. Ano man ang hilingin ko sa kanila noo'y ibinibigay nila. Malawak ang kanilang
lupain. Si Daddy, bago namatay, ay pangulo ng isang shipping company. Nang masawi sila sa sakuna,
kinuwarta ko ang lahat ng ari-ariang minana ko, at inabot iyon nang mahigit na isang milyon. Akin na
ang daigdig, sabi ko noon sa sarili. Kukunin ko ang lahat ng kaligayahang maaaring maibigay sa akin ng
perang iyon. At ang pagkakilala ko noon sa kaligayahn ay iyong lagi kang may kalong na babae. Iyong
may maganda kang bahay, kotse, mga utusan. Nabibili mo ang gusto mong bilhin. Napupuntahan mo
ang gusto mong puntahan. Natitikman mo ang gusto mong matikman. Kaya lustay dito, lustay doon ang
ginawa ko. Nagalit ang kapatid ko. 'Bakit hindi mo puhunanin sa negosyo ang kuwarta mo?' tanong
niya. Pero ayokong magnegosyo. Nakita ko kung gaanong hirap ang inabot ni Daddy sa pagnenegosyo.
At mismong si Daddy ang nagsabi na walang katahimikan ang isang naghahawak ng mabibigat na
katungkulan. Naisip ko tuloy na mali ang panuntunan niya sa buhay. Ang paghanap ng salapi, nasabi ko
noon sa sarili, ay hindi nakapagpapaligaya. Ang paggasa niyon ang nakapagpapaligaya." "Tama." "Ewan
ko, brad." "Hindi ka pa maligaya sa buhay mong iyan?" "At ang parteng iyon ang masakit, brad...iyong
alam mong nasa iyo na ang lahat para lumigaya ka ay hindi ka pa rin maligaya. Ikaw, kung hindi ka man
maligaya'y alam mo naman kung bakit. Pero ako'y hindi ko alam, bagaman nadarama kong parang may
hinahanap ako na di ko naman malaman kung ano. Ano pa ang kulang sa akin? Nakapaglibot na ako sa
daigdig. Saliksik ko na ang Pilipinas. Nagsugal ako...alak...babae. Binili ko ang bawat maisipan kong
luho. Santambak nang libro ang nabasa ko. Nag-aral pa ako ng piyano pagkat baka 'ika ko nasa sining
ang hinahanap ko. Maski saan ako sumuling, wala." Nakarinig ako ng sunud-sunod na busina--businang kilala ko---at nang dumungaw ako sa bintana ng apartment na inuupahan nami'y nakita ko ang
Thunderbird ni Emmanuel. Pinapagbihis ako ni Emmanuel. Nagtungo kami sa isang cocktail lounge sa
Malate, at uminom. "Baka sa isang buwa'y maalis ako, brad," pagbabalita niya. "Gusto kong maglakbay."
"Hindi ba't nakapaglakbay ka na?" "Pero iba ito, brad. malamang, e, wala nang balikan ito." Nayanig ako.
Ngunit hindi ako nagpahalata. "Paano ang mga ari-arian mo rito?" tanong ko. "Ililipat ko sa kapatid ko."
Kung ako'y babae, marahil ay iniyakan ko ang pahihiwalay namin ni Emmanuel. Lumulubog na ang

araw at maipu-ipo sa paliparan. Nagkamay kami nang mahigpit. Nakangiti si Emmanuel ngunit hindi
maganda ang kanyang ngiti, at naisip ko na marahil ay gayon din ang pagkakangiti ko. "Good luck,
brad," sabi ko sabay tapik sa kanyang balikat. Nang lumulan siya sa eroplano, naisip ko na marahil ay
nakita ko siya sa huling pagkakataon.
KILLJOY SI AL SAYMER
ng pitumput pitong taong gulang na matandang lalaki ay masayang nagbihis, pagkatapos ay

naupo sa kanyang kotse at pinaandar ang sasakyan papunta sa Dodgers Stadium.
Nag-iisa na lamang na namumuhay si Alberto. Ipinagpatuloy niya ang paninirahan sa kanyang bahay sa
siyudad ng Los Angeles kahit na wala na ang asawa, sumakabilang-buhay na siya. Iyon ang kanyang
naging tahanan mulat sapul pa nang kakakasal pa lamang niya sa asawa, humigit-kumulang na mga
apatnaput limang taon na ang nakalilipas.
May isa siyang anak na lalaki na bihira na niyang makita. Siyay sa East Coast naninirahan at abala sa
trabaho at sa pag-aasikaso sa kanyang sariling familia. Kung masusunod ang anak, ang makabubuti ay
manirahan ang ama sa isang retirement home, at nang siya ay may makakasamang ibang tao. Doon ay
may mga caregivers na titingin sa kanyang pangangailangan. Ngunit ang ibig ni Alberto ay mamuhay
nang malaya at batay sa kanyang paniniwalang kaya niyang magsarili.
Malusog ang pangangatawan ni Alberto. Nakapagmamaneho pa nga siya. Ngunit siyay malilimutin na.
Noong buhay pa ang asawa, malimit na nababahala ang asawa sapagkat maraming nalilimutan si
Alberto.
Nalilimutang mag-flush ng toilet pagkagamit nito. Nalilimutang patayin ang apoy sa stove kahit na
natuyo na ang pinakukulong tubig para sa kape.
Minsan ay paalis si Alberto. Lumabas na ng bahay. Wala pang tatlong minuto ay bumalik nalimutan
daw niya ang kanyang susi ng awto. Pinulot ang susi at lumabas na muli. Maya-maya ay bumalik na
naman. Nalimutan daw niya ang salamin sa mata.
Hindi naman sila masyadong nagkakaiba ng asawa. Ang asawa ay malilimutin din. Ang pagiging
malilimutin ay kapuwa nila itinuring na bahagi ng pagtanda, natural lamang na mangyari, at di
maiiwasan.
Malimit ay sinasabi ng babae Ay, Alberto, kung hindi nakakabit iyang sa iyo, malamang ay
malilimutan mo rin kung saan mo inilagay.
Abogado si Alberto noong araw, bago siya mag-retire. Matalas ang kanyang isip at mahusay siya sa
pagsasalita at pagpapaliwanag. Karamihan ng kaso niya sa korte ay panalo.
Kamakailan ay nagwagi ng premyo si Alberto sa pa-contest ng isang radio station. Ang lucky caller ay
magwawagi ng libreng ticket sa isang Dodgers baseball game. May dagdag pa na free dinner for two and
hotel accommodation sa Hotel Bounaventure. Pipili ang radio station ng isa pang winner na makaka-date
ng lucky caller sa dinner at sa pagkakaroon ng aliw sa gabing nabanggit.
Sapagkat si Alberto ay isa nang balo, walang masama na siya ay makakilala at makipagkita sa isang
babae.
Di nakikita ni Alberto ang kanyang magiging ka-date, ngunit batay sa paglalarawan ng radio announcer,
ang magiging ka-date ay bata at maganda.
Siya si Tara, tatlumput walong taong gulang, isang dibursiyada, real estate ang profesion, maganda, at
mahilig sa baseball.

Sabi ng radio announcer: Hey, Alberto, arent you a very lucky man. This lady on the phone, who will
be your date on baseball night, described herself as voluptuous. Are you excited?
Sagot ni Alberto, Well, who wouldnt be? Im a fun person, she's a fun person. Well see what happens.
Sabi naman ni Tara, Alberto, you sound like a very interesting man. Im excited to meet you at the
baseball game and the dinner date.
Nagmamaneho ang matandang lalaki ng kanyang awto patungo sa Dodgers Stadium. Sinundan niya ang
direksyon papunta sa Freeway I-5. Sumampa siya sa freeway at sinundan ang lane papunta sa nasabing
lugar. Marami nang beses na siya ay nakapunta sa Dodgers upang manood ng baseball. Kabisado niya
ang daan papunta doon.
Karaniwan ay makinis ang kalsada at mabilis ang daloy ng traffic sa freeway. Noong oras na iyon,
biglang naging baku-bako ang daan. May nagaganap na road construction. Hindi inaasahan ni Alberto
na madaraanan niya ang isang road construction. May mga cones o harang sa daan kung kayat
kinailangang bumago siya ng lane. Mabilis pa rin ang takbo ng awto niya at ng ibang awto. Hinihintay
niya na magpakita ang sign na ibinabalita ang exit patungo sa Dodgers Stadium. Walang sign na
lumilitaw. Alam niya na malayo na siya. Lagpas na sa Dodgers exit. Ngunit kinailangang sumunod siya
sa daloy ng traffic.
Sa kasusunod sa lane ay napunta siya sa isang pasikip na pasikip na daan. Bumagal ang takbo ng traffic.
Maya-maya ay napunta na siya sa loob ng isang palengke, katulad ng mga palengke sa Mexico at sa
Filipinas. Maraming taong nagtitinda at taong namimili na nakahambalang sa daan. Binagalan niya ang
paandar sa awto at ang ibig na lamang niyang gawin ay humanap ng mahihintuan at nang
makapagtanong kung nasasaan na ba siya.
May nakita siyang mahihintuan. Huminto siya at bumaba sa awto. Tila siya nalilito at kinakabahan.
Umupo siya sa isang upuang bakal na nasa gilid ng daan.
Umupo siya roon nang kung ilang minuto na tila nakatingin sa malayo at wala sa sarili.
Maya-maya ay may lumapit na babae na nagtanong, Mama, kailangan ba ninyo ng tulong?
Oo, sabi ng matandang lalaki.
Naliligaw ako.
Saan kayo papunta?
Di ko matandaan.
Ano pong pangalan ninyo.
Hindi ko matandaan.
Samantala sa pinag-usapan nilang waiting area sa Dodgers Stadium ay naghintay at naghintay si Tara,
hanggang sa magsimula na ang laro. Nang magsimula na ang baseball game ay pumasok na si Tara sa
stadium na nag-iisa at nag-iisip kung bakit hindi dumating si Alberto.
ANG PITONG ANAK NA BABAE NI SULTAN LIWANAG

Maunlad ang pulo ng Pulang Lupa dahilan sa mahusay na pamumuno ni Sultan Liwanag. Ang
mga taga-roon ay may kani-kaniyang gawain at katangian.
Sa kabundukan ay may mga nagbubungkal ng lupa upang makahanap ng ginto at pilak. Sa
kapatagan ay naghahabi ang mga kababaihan ng mga kayo na maseselan ang uri o di kayay may
itinatampok na burda o desenyo. Gumagawa sila ng mga banig, buslo, at kung anu-ano pang
maipagbibili o mapagkakabuhayan. Ang mga lalaki ay abala sa pagpapalago ng pananim sa bukid o di
kaya ay sa paggawa ng mga malalaking balanghay o sasakyang-pangdagat.
Masasaya ang mga tao sapagkat silay may ikinabubuhay, sagana sila sa pagkain at
pangangailangan, at higit sa lahat, sila ay may kalayaan. Matalino at maunawaing pinuno si Sultan
Liwanag.
Dumadaong sa pampangin ng Pulang Lupa ang mga dayuhan na mula sa Tsina at Indiya.
Sinasadya nila ang pulo upang dito ay makipagpalitan ng paninda. Dala nila ay mga pinggan, alahas,
sandata, at kung anu-ano pang doon lamang sa kanilang bansa niyayari. Pinagpapalit ang mga ito sa
mga likha ng mga taga-Pulang Lupa. Kung di man palitan ay nangyayari ang bilihan sa paggamit ng
salaping yari sa bakal na noon ay uso na.
Matanda na si Sultan Liwanag. Ayon sa kaugalian, susunod sa kanya bilang pinuno ng kanyang
lipi, ay ang kanyang pinakamatandang anak.
Pito ang anak ni Sultan Liwanag at lahat sila ay babae. Ang pinakamatanda at dapat na maging
tagapagmana ng trono ay si Prinsesa Luningning. Sa kasamaang-palad, hindi maaaring maging sultana si
Prinsesa Luningning sapagkat siya ay isinilang na may kapansanan. Isip-bata siya. Humigit-kumulang
na ang prinsesa ay apatnaput limang taong gulang na, ngunit ang kanyang isip ay katumbas ng isip ng
sampung taong gulang na bata. Mahal na mahal ni Sultan Liwanag ang prinsesang may kapansanan,
ngunit hindi niya maaaring hirangin siya bilang tagapagmana ng kanyang luklukan.
Iyan ang kasalukuyang alalahanin ni Sultan Liwanag. Paano niya maisasalin ang kapangyarihan sa
kanyang anak bago siya bawian ng buhay? Gagawin ba niyang sultana ang susunod kay Prinsesa
Luningning, batay sa katandaan; o mag-iiba siya ng paraan ng pagpili ng tagapagmana?
Nagpasiya si Sultan Liwanag na mag-iiba siya ng paraan ng pagpili ng tagapagmana. Ibabatay
niya ang pagpili sa talino at galing, sa halip na, sa kung sino ang nakatatanda.
Ano mang sandali na kayo ay nakahanda na, ipaalam sa akin, at kayoy bibigyan ng pagkakataong
ipakita ang inyong talino at galing, payo ni Sultan Liwanag sa kanyang pitong babaeng anak.
Ang pitong babaeng anak ay nagkaroon ng masasabing pantay-pantay na pagturing at
pagmamahal ng ama. Silang lahat ay dumaan sa pag-aaral sa ilalim ng pagtuturo ng mga matatalinong
guro sa pulo. Silang lahat ay nakarinig at nakabasa ng mga kasaysayang kapupulutan ng dunong at
magagandang kaugalian mula sa mga dayuhang galing sa Tsina at Indiya. Silang lahat ay dumaan sa
pagsasanay sa paggamit ng sandata at pakikilaban, kung sakaling sila ay mapapaaway. Higit sa lahat,
ang ama ay nagpakita sa kanilang lahat, kung papaano magiging mahusay na pinuno ng kaharian; gayon
din naman, ang mabuti at kapaki-pakinabang na pakikipag-negosyo sa mga Intsik at taga-Indiya.
Sa kabila ng lahat, ang bawat isang anak na babae, ay may kani-kaniyang naiibang ugali, hilig, at
katangian.

Si Prinsesa Sibat ang maliksi at malakas na anak ng sultan. Sa alin mang gawain ibig niyang siya ang
nauuna. Kung kaya't sa hiningi ng sultan na pagsubok ay agad siyang nagkusang-loob na mauna.
Iniharap niya sa sultan ang tatlong lalaki na sa buong kaharian ay bantog sa bilis, lakas, at tapang.
Ang una ay hinamon ng prinsesa ng takbuhan. Ang pangalawa ay ng palakasan, ang paghatak sa
nakasingkaw na sampung kalabaw. Ang pangatlo ay ng paligsahan sa katapangan.
Sa karera at sa hatakan ng mabigat ay nanalo sa mga lalaki ang prinsesa. Gayon din, nanalo siya sa
pagdakot at pagsilo ng buwaya, na katibayan ng katapangan.
Nasiyahan ang sultan sa kanyang nakita.
Pagdating kay Prinsesa Paraluman ay nakita ng sultan ang pambihirang katalinuhan ng anak
pagdating sa paggamit ng isip. Magaling siya sa paggamit ng abakus, sa numero, at sa pagbibigay
kalutasan sa mga palaisipan at talinghaga. Siya na ang may pinakamaraming aklat na nabasa sa buong
kaharian. Siya lamang ang anak na ipinadala ng ama sa Tsina upang doon ay mapag-aralan ang
astronomika.
Sa mga gabing pusikit ang dilim at nakalitaw nang maliwanag ang lahat ng bituin, iniipon ni
Prinsesa Paraluman ang mga bata upang maipakita sa kanila ang ganda at lawak ng mga liwanag sa
kalangitan. Tuloy ay nauunawaan ng mga bata ang mga lihim ng universo.
Ipinahayag ni Prinsesa Paraluman sa ama ang kanyang katangian at dahilan kung bakit siya ang
nararapat na maging tagapamana ng trono. At ang sultan ay nalugod.
Si Prinsesa Mabini ay nagpa-alaala sa ama na ang kanyang galing ay sa larangan ng pananim at
paghahayupan. Sa kanyang pamumuno ay hindi magugutom ang mga tao. Siya ang utak sa likod ng
masaganang ani ng palay at bungang-kahoy sa mga bukirin. Malulusog ang mga kalabaw, kabayo,
kambing at baka na ginagamit ng mga magsasaka sa pag-aararo at sa paglalakbay; at sila ring
pinagmumulan ng pagkain ng bayan sa hapag-kainan.
Si Prinsesa Matuwid naman ay inihayag sa ama ang kanyang galing sa paggawa at paghawak ng
pera, sa komersyo. Siya ang naatasan ng sultan na maningil ng buwis sa bawat sasakyang-dagat na
dumadaong sa kaharian. Iginagalang siya ng mga dumarating na taga-ibang lupain at, hanggang siya
ang kausap nila, ay magpapatuloy ang magandang takbo ng komersyo at ng mabuting pagkakaunawaan
ng mga taga-Pulang Lupa at mga dayuhan. Ang sultan ay nag-isip nang malalim.
Si Prinsesa Makahiya ay may galing sa panggagamot. Sa kanya lumalapit ang mga taong
nagkakasakit at, sa tulong ng mga natutuhan sa mga dayuhan at pagsubok sa sari-saring halaman, ay
may lunas siya sa ibat ibang uri ng karamdaman. Sa katunayan ay si Prinsesa Makahiya ang dahilan
kung bakit ang sultan, bagamat may edad na, ay nananatiling matalas at malakas. May ipinaiinom na
katas at ipinakakain na halamang-gubat si Prinsesa Makahiya sa kanyang ama na pinagmumulan niya ng
pambihirang lakas at mahabang buhay.
Ang pinakabunso sa mga anak na babae, palibhasa ay pinakamura ang kanyang isipan, ay ang
pinakamamahal ng lahat. Hindi maipapantay ang kanyang talino kung ihahambing sa talino at katangian
ng mga nakatatandang kapatid.
Nguni't kailangan ding lumahok sa paligsahan si Prinsesa Maputi, sapagkat iyon ang utos ng ama,
kahit na wala siyang hangarin na makipagtagisan ng talino sa mga nakatatandang kapatid. Wala siyang
nagawa kundi magpakilala ng ano mang gawain o galing niya.

Kinausap niya ang mga kapatid na sila ay pumayag at tumulong sa kanya sa paglikha ng isang
pagtatanghal na kinabibilangan ng mga kanta at sayaw. Ang pagtatanghal ay iaalay sa sultan, sa
kanilang ina, at sa mga mamamayang nasasakupan.
Sila ay susunod sa kanyang ituturong kanta at sayaw at magsusuot ang mga kapatid ng iba't ibang
makukulay at masasayahing damit-pang-tanghalan sa gabi ng palabas. Ang mga kapatid ay masayang
pinagbigyan ang kanilang bunso.
May mga batang lalaki at babae na isinali ni Prinsesa Maputi sa palabas, na silang tutugtog ng
bandurya, gitara, tambol, at flawta; ayon din sa kanyang pagtuturo at pamamatnubay. Ang palabas ay
mababalot ng magagandang musika at tagpo mula sa simula hanggang sa katapusan, salamat sa galing
ng mga magsisiganap.
Inipon ni Prinsesa Maputi ang mga babae sa kaharian upang bumuo ng koro at pangkat ng
mananayaw; habang ang mga kalalakihan ay pinagawa niya ng mga palamuti, upang maging kagilagilalas ang tanghalan, pati na ang paghahanda ng mga kuwitis na sa dulo ng palabas ay sisigabo sa
kalangitan.
Dumating ang gabi ng pagtatanghal. Nalibang at namangha ang sultan at ang buong kaharian.
Nagandahan ang lahat sa pagtatanghal. Buong gabing nagpatuloy ang kasayahan, ang pagsasalu-salo, at
ang pag-iinuman ng tuba. Hindi pa nangyari ang ganoong napakagandang karanasan sa kasaysayan ng
nasabing lupain.
Nang dumating na ang panahon ng pagpapasiya ay hinirang ng sultan si Prinsesa Maputi, ang
bunsong anak, bilang susunod na pinuno.
Magiging mabuting pinuno si Prinsesa Maputi, sabi ng sultan. Batay ito sa galing niya sa
pagsasama-sama sa galing ng iba't-ibang tao upang makabuo ng isang balakin. Nahikayat niya kayo na
tumulong at gumanap ayon sa kanyang binabalak, hindi ba? May kani-kaniya kayong galing at
katangian. Kung ihahambing sa inyong nalalaman ang sa kay Prinsesa Maputi ay pangkaraniwan
lamang ang kanyang talino, dala ng kanyang edad at kakulangan ng karanasan; ngunit ipinakita niya na
ang kanyang kakayahan ay ang mapagbuklod ang mga taong may ibat ibang galing at silay mapasunod
niya na magtulung-tulong tungo sa iisang layunin.
Sumang-ayon ang lahat sa hatol ni Sultan Liwanag at mula noon ay ibinigay nila ang kanilang
buong pagtitiwala at pagtangkilik sa darating na pamumuno ni Prinsesa Maputi.

Maikling Kuwentong Asyano

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Maikling Kuwentong Asyano

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

TROPANG BIBO

ANG LURA NG DEMONYO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

ANG ISTORYA NG TAXI DRIVER

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

AANHIN NINO YAN?

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

TAHANAN NG ISANG SUGAROL

ng maputing ulap sa maaliwalas na langit ay matingkad na nakukulayan,parang bahaghari.

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

ANG ENGKANTADA NG MAKULOT

ng mga naninirahan sa munting bayan ng Cuenca ay maligaya, matahimik at matakutin sa diyos.

ANG MATALINONG PINTOR

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

akabagbag-damdamin ang pagkamatay ng isang dalagita na estudyante ng Universidad ng

Kamakailan lamang ay ibig ng bata na mag-enrol sa universidad, naaayon sa kanyang pag-aaral

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

HINDI SIYA ANG TATAY KO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

ANG BALIKBAYAN BOX NI DORAY

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

ng pitumput pitong taong gulang na matandang lalaki ay masayang nagbihis, pagkatapos ay

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

ANG PITONG ANAK NA BABAE NI SULTAN LIWANAG

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

MAIKLING KUWENTONG ASYANO

También podría gustarte