Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1943te Chicagoda dodu. I964te Chicago niversitesinden mezun oldu. 1969da Harvard nivcrsilesinde
doktorasn verdi. New York niversitesi'nde sosyoloji
profesr, nsan Aratrmalar M erkezinde ynetici ve Po
litika Aratrmalar M erkezinde ba aratrma grevlisi
olarak alt. ocukluunda viyolonsel almay rendi;
halen New Y orkta baz oda mzii topluluklarnda almak
tadr. The New York Times Book Review ve The New York
Review o f Books' a sk sk katkda bulunmaktadr. Kentli ai
lelerin hayat ve toplumsal psikoloji zerine birok kitap
yazmtr.
BALICA YAPITLARI: (Editr ve katkda bulunan olarak)
Classic Essays on the Culture o f Cities (1969); Nineteenth
Century Cities (1969); Families Against the City: Middle
Class Homes o f Industrial Chicago (1970); The Uses o f Di
sorder (1970); (Jonathan Cobbla birlikte) The Hidden Inju
ries o f Class (1972); (editr olarak) The Psychology o f Soci
ety: An Anthology (1977); (Alain Tourainc, T.B. Bottomore
ve dierleriyle birlikte) Beyond the Crisis Society (1977);
Authority (1980); [Otorite, ev.: K. Durand, Ayrnt Yay.,
1992]; The Conscience o f The Eye. The Design and Social
Life o f Cities (1990) [Gzn Vicdan. Kentin Tasarm ve
Toplumsal Yaam, ev.: Sha Sertabibolu-Can Kurultay,
Ayrnt Yay., 1999]; The Fail o f Public Man (1992) [Kamu
sal nsann k, ev.: Serpil Durak-Abdullah Ylmaz,
Ayrnt Yay., 2002]; Flesh and Stone. The Body and the City
in Western Civilization (1994) [Ten ve Ta. Bat Uygarln
da Beden ve ehir, ev.: Tuncay Birkan, Metis Yay., 2002];
Ayrnt: 374
nceleme dizisi: 183
Karakter Anmas
Yeni Kapitalizmde in Kiilik zerindeki Etkileri
Richard Sennell
ngilizceden eviren
Bar Yddnm
Yayma hazrlayan
Tamer Tosun
Kitabn zgn ad
The Corrosion o f Character
The Personal Consequences o f Work in the New Capitalism
W.W. Norton & Company/1998
basmndan evrilmitir.
Richard Sennett
Bu kitabn Trke yaym haklan
Aynntt Yaynlanna aittir.
Kapak illstrasyonu
Sevin Allan
Arka kapak fotoraf
Jody Dole
Kapak dzeni
Arslan Kahraman
Dzelti
Mehmet Celep & AsafTaneri
Bask ve cilt
Sena Ofset (0212) 613 03 21
Litros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kal No. 4NB 7-9-11 Topkap-stanhd
Birinci basm 2002
kinci basm 2005
nc basm 2008
Bask adedi 2000
ISBN 975-539-370-6
SERTFKA NO 10704
AYRINTI YAYINLARI
www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Dizdarive emesi Sk. No.: 23/1 34122 emberlita-st. T el: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77
Richard Sennett
Karakter Anmas
Yeni Kapitalizmde in Kiilik zerindeki Etkileri
N
C
E
L
E
M
E
D
ENLKL TOPLUM//. Beti a YEL POUTKA/J. Pomtt a MARKS. FREUO VE GNLK HAYATN ELETRS. Brown a KA
DINLIK ARZULARI/A Coward a FREUD'OAN LACANA PSKANALZ M. m a NASIL SOSYALZM? HANG YEL? NN
TNSEUK7/A Behre a ANTROPOLOJK AIOAN DOET/Oec D. Keten a ELETREL ALE KURAMI/M. Poster a KBN'E
DORU. W arn. a DEMOKRAS ARAYIINDA KENT/K Bumh a YARIN/A Hatetrann a DEVLETE KARI TOPLUM/P.
Clastres ^ RUSYADA SOVYETLER |1905-192iy0. Anweifer a BOLEVKLER VE DENETM/M. B M a EDEBYAT KU
RAMI/?: Eagtelon a t M FARKLI SYASET/L Kker at ZGR ETIM/J. Spring
EZLENLERN PEDAGOJS. Fre/re a t SA
NAY SONRASI TOPYALAR. Frenkel a t KENCEY OURDURUNI/T. Akmr a ZORUNLU ETME HAYIK/C Baker a SES
SZ YIINLARIN GLGESNDE YA DA TOPLUMSAUN SONU/J. Bsudritod a ZGR BR TOPLUMDA BLM/R Feyerebend -w'
VAH SAVAININ MUTSUZLUU/P. Clastm a CEHENNEME VG/G. Vassal a GSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G.
Debctd at AR EKM/L Segel a t CNSEL OOET/A Godwin a ALTERNATF TEKNOLOJ/D. Dickson a t ATE VE GNE//.
Murdoch - t OTORTE. Sfemeft a t TOTALTARZM Totmey a SLAM BLNALTINDA KADIN. Ayt Sabbah at MEDYA
VE DEMOKRAS/J. Keene a OCUK HAKLARI/Oer: B. Frankktt at KTEN SONRA/Dar R Biackbum at DNYANIN BATI
LILAMASI. Latoucte af TRKYE'MN BARULARRILMASI/C Aklat a/ SINIRLARI YIKMAK/M. MeSor a KAPTALZM. SOS
YALZM. EKOLOJM Gorz a AVRUPAMERKEZCUK. Amin a t AHLAK VE MOOERNLK/R Poofe a t GNOOJK HAYAT KILAVUZUffi. IW s at SVL TOPLUM VE DEVLET/Oen J. Kaam a t TELEVZYON: LDREN ELENCE/N. Postman a MODERNL
N SONULARVA Giddens a DAHA AZ DEVLET DAHA OK TOPLUM/R Cartam at GELECEE BAKMAK/M Albert - R Hahnet a MEDYA DEVLET VE ULUS. Schlesinger a t MAHREMYETN DNM/A Giddens a TARH VE TtNU Kont at Z
GRLN EKOLOJSN. Bookdin at DEMOKRAS VE SML TOPLUM/J. Keana at U HAN KALPLERMZ Coward a t AK
LA VEDA. Fej/erabend a t BEYN FAL EBEKESt/A MaltMart a KTSAD AKUN ELETR1SI/A Gorz a MODERNLN SI
KINTILARI Tayfor a t g l DEMOKRAS/B. Barbar a EKRGE Sus a KTLN EFFAFLIIM. Baldrdard a EN
TELEKTEL Said a TUHAF HAVAMfioss a YEN ZAMANLAR Ha/ M. Jacques a TAHAKKM VE DREN SANATLAWJ.C. Scotr a SALIIN GASPI//. fcb a SEVGNN BLGELI/A FHMraut a MLK VE FARKUUKAV. Como* a anTlPOLfflK ADA POTKA/G Mlgan a YEN BR SOL ZERNE TARTIMALAR. IVammg/jf a DEMOKRAS VE KAPTA
LZM BoMas-H. Sns a OLUMSALLIK. RON VE DAYANIMA, flony a OTOMOBLN EKOLOJS. Freund-G. Martin a
PME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ZERNEM Philps a MKANSIZIN P01TKASIUM Besner a GENLER N HAYAT
BLGS EL KTAB Vandgem a CENNETN DB/G. Vassal a EKOLOJK BR TOPLUMA DORUM. Bookchin a DEOLO
JN Eagtaton a DZEN VE KALKINMA KISKACINDA TRKYE/A Ittsal a AMERKAM. BaurMard a POSTMODERNZM VE
TKETM KLTR/M. Featterstone a ERKEK AWL/G. Uoyd a BARBARUK/M. Henry a KAMUSAL NSANIN K/R
Sermen a POPLER KLTRLER/D. Rowe a BELLEM YTREN TOPLUMJecoby a GLME. Bergson a LME
KARI HAYAT. OL Brown a SVL fTAATSlZUK/Oer.: Y. Co/ar a AHLAK ZERNE TARTIMALAR/J. NuttaB a TKETM TOP
LUMU/J. Baudratd a EDEBYAT VE KTLK/G. Bstale a LMCL HASTALIK UMUTSUZLUK Hietkegaad a ORTAK
BR EYLER OLMAYANLARIN ORTAKLIIM. Uros a VAKT LDRMEK/P. Feyerabend a VATAN AKI/M M a MLK
MEKANLARI/D. Moriey-K. Un a DOSTLUK ZERNE Lynch a IJsel LKLER LeFokette a KADINLAR NEDEN
YAZDIKLARI HER MEKTUBU GNDERMEZLER?. Leader a DOKUNMA/G. Josrpoyid a TRAF EDLEMEYEN CEMAAT/M.
BkmdKt a FLRT ZERNE/A Pf/Aps a FELSEFEY YAAMAK. Bmglon a paJRK KAMERA/M. Ftyan-D. Kellner a
CUMHURYETLK. Pettit a POSTMODERN TEOR Best. Kefcer a MARKSZM VE AHlAK/S. Lukes a VAHET KAVRAMAK/J.P. Reemtsma a SOSYOLOJK DNMEK Bauman a POSTMODERN ETK/Z Banman a TOPLUMSAL CNS
YET VE KTDAR IV. Cornell a OKKLTURL YURTTAUKAV. Kymkcka a KARIDEVRM VE SYAN/H. Marcuse a KU
SURSUZ CNAYET/J. BaurMard a TOPLUMUN McOONALDLATIRILMASI/G. ffitzar a KUSURSUZ NHST//CA Pearson a
HOGR ZERNE/M Walter a 21, YZYIL ANARZMler' d Plate 4 J. Bowen a MARX ZGRLK EI/G. G. Brankert a MEDYA VE GAZETECLKTE ETK SORUNLAR/Oer.: A Betsey S R. Chaderkk a HAYATIN DEER/JL Hxris a POSTMOOERNZMN YANILSAMALARI/T. Eagieton a DNYAYI DETRMEK ZERNE/M. Ltmy a KZN ASI/8. Sanders a
TAHAYYL GCN YENDEN DNMEK/Oer.: G. Robinson t J. Nnde a TUTKULU SOSYOLOJ/A Game i A Metcalfe a
EDEPSZLK, ANAR VE GEREKLK/G. Sartwe/I a KENTSZ KENTLEME/M. Bookchin a YNTEME KARI. Feyerabend a
HAKKAT OYUNLARI/J. Forrester a TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?. Comerton a LME HAKKI /nceojkr a ANARZ
MN BUGNer.: Hens-Jrgen Deen a MELANKOL KADINOIR. Binkart a SYAH ANLAR HVJ. Baudh/atd a MOOERNZM, EVRENSELLK VE BREY Bertebil a KLTREL BkPEHYAZM/J. Tomlinson a GZN VCDANI Semett a RESaLEME Banman a ETE GR/A Pieper a DUYGUTESI TOPLUM Mebun; a EDEBYAT OLARAK HAYAT/A
Neftamas a |maj/K. Robins a MEKANLARI TUKETMEK/J. Uny a YAAMA SANATUG. Sarftre a ARZU AIM. Kouet a
KaONYALZM POSTKOLONYAZM/A Loomba a KRETEK YABAN/A PltBps a ZAMAN ZERNE/N. Bas a TARHN
YAPISKM/A Munstow a FREUO SAVALARI/J. Forrester a TEYE ADIM/M. Btmcbol a POSTYAPISALCI ANARZMN
SYASET FELSEFES/T. May a ATEZM. La Poidem a AK ILKLER/OlF. Kembeg a POSTMOOERNLK VE HONUT
SUZLUKLARIZ Bauman a LMLLK. LMSZLK VE DER HAYAT STRATEJLER/Z Banman a TOPLUM VEBIINDII/K. loiedakis a BYS BOZULMU DNYAYI BYLEMEK/G. Rteer a KAHKAHANIN ZAFER Sanders
a EDEBYATIN YARATUJI. Dupont a PARALANMI HAYATIZ Batman a KLTREL BELLEK/J. Assmann a MARKSZM
VE DL FELSEFES/V. N. Vekqmm a MARXIN HAYALETLER/J. Denida a ERDEM PENDE/AMac/rtyre a DEVLETN
YENDEN RETMM Sferans a ADA SOSYAL BLMLER FELSEFES/S. Fay a KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin a
PYASAIJ. O'Ne a ANNE: MELEK MI. YOSMA MI7/EV. We/don a UISAL NSAN. Agamben a BLNALTINDA
DEVLET tantana YAADIIMIZ SEFALET/A Gorz a YAAMA SANATI FB.SEFES/A Nehemes a KORKU KLTR.
Furet* a ETMDE ETK. Haynes a DUYGUSAL YAANTI. ftton a ELETREL TEORl/ft Gauss a AKTHSTN a
KTABI Sbaw a KARAKTER AINMASI Sarmal a MODERNLK VE MPHOllK/Z Bauman a NIETZSCHE BR AHL&K
KARR1NIN ET. Berimritz a KLTR, KMLK VE StYASET/Msfe Tok a AYDINLANMI ANARVM. Kautmar a MOOA
VE GUNOEMLERI C ra > BLM EHI. Resnk ^ CEHENNEMN TARH/AK; T u r n e r ZGRLKLE KALWNMA/A San
a KRESELLEME VE KLTR/J. Tomktson a SYASAL KTSADIN ABCV R Hehnel a ERKEN KEN KARANUK/KR
Jamison a MARX VE MAHDUMLARI/./. Denida a ADALET TUTKUSUC. Solomon a HACKER ET. Hmanen a
KLTR YORUMLARl/Terry Eagieton a HAYVAN ZGRLEMES. Singer a MODERNLN SOSYOLOJS. Wagner a
DORUYU SYLEMEK/M Foucau* a SAYGI Sermeli a KURBANSAL SUNU/M. Basatan a FOUCAULTNUN ZGRLK
SERI/EN/J. W. Bemauer a DELEUZE & GUATTAFK. GoodcMtf a KTDARIN PSK YAAMI/J. Butter a KOLATANIN
GEREK TARH/SO. Coe t M.D. Coe a DEVRMN ZAMANI/A Negri a GEZEGENGESa TOPYA TARH/A Malfert a
G, KLTR, KMLK/T. Chambers a ATE ve SZ/GM. Ramrat a MLLETLER VE MLLYETLK/EM Hobsbrnm a
HOMO LUOENS/J. Huiringa a MODERN DNCEDE KTLK Neman a LM VE ZAMAN/E Urines a GRNR
DNYANIN EtSI/K. Skrarm a BAKUNINDEN LACANA Nernnan a ORTAADA ENTELEKTELLER/J. la Golf a
HAYAL KIRIKLIlAan Cnrib a HAKKATVE HAKKATLUK VMans a HUHUN YEN HASTALIKLARI/J. Knslera a RKET/J.
Bakan a ALTKLTR/C. Janks a BR ALE CAYETVM. Foucautt a
in d e k ile r
n s z
....................................................................................................9
I. SRKLENME
OKUNAKSIZ
V. RSK
n s z
12
S r k len m e
K sa sre nce havaalannda, on be yldr grm ediim birisine rasladm . K endisine vereceim isim le R icoyu, eyrek yzyl nce,
A m erikadaki m avi yakal iiler zerine The H idden Injuries o f
C lass adl kitab yazarken babasyla m lakat yaptm da tanm
tm . R ico nun babas Enrico, o zam anlar hadem elik yapyor ve ye
ni yeni ergenlik ana giren, zeki ve sporda baarl olu iin b
yk m itler besliyordu. On yl kadar sonra babasyla balantm
koptuunda Rico niversiteyi henz bitirm iti. H avaalannn bekle
m e salonunda grdm Rico, babasm m hayallerini gerekletirm i
e benziyordu. G zel bir deri antada bilgisayarn tayor, benim
param n yetm eyecei bir takm elbise giyiyor ve arm al bir yzk
takyordu.
13
17
F2 A R K A /K urakl<r A nm as
Birok irket, bir zam anlar srekli olarak irket iinde yaptklar g
revleri, ksa sreli szlemelerle alan kk firm alara ve bireyle
re aktarm durum da. rnein, Am erikan em ek gcnn en hzl b
yyen kesimi, geici i salayan ajanslar iin alan kiiler.2
Y neticilik gurusu Jam es Cham py, nsanlar deiim e a, n
k piyasa tarihte grlm edik lde tketici odakl artk, diyor.3
Bu gre gre piyasa bir iin bir yldan dierine ayn ekilde yapl
m asna, hatta ayn iin yaplm asna bile izin verm eyecek kadar di
namik. Ekonom ist Bennett H arrison deiim e duyulan bu istein
nedeninin serm ayenin sabrszl, yani abuk getiri elde etm e ar
zusu olduunu sylyor; rnein ngiliz ve A m erikan piyasalarn
daki ktlarn ortalam a elde tutulm a sresi son on be ylda yzde
60 ksalm . Piyasa, abuk getiri elde etm enin en iyi yolunun ku
rum lan hzla deitirm ek olduunu sylyor.
* No long term." (y.h.n.)
1. Aktaran: N ew York Times, 13 ubat 1996, s. D1, D6.
2. Manpower gibi irketler 1985 ve 1995 arasnda yzde 240 bydler. Kitab
yazdm srada, lkedeki en byk iveren olan Manpower firmasnn 600 bin
alanna karlk, General Motorsun 400 bin ve IBM'in 350 bin alan bulunu
yordu.
3. James Champy, Re-engineering Management (New York: HarperBusiness,
1995) s. 119, ss. 39-40.
21
22
23
24
hissetm esi, tandk bir his olan sululuk duygusu gibi grnebilir;
fakat bu, en azndan benim tandm kadaryla R ico iin geerli de
ildi. Rico kendini sulam ay abartm azd. O na param para grnen
bir toplum karsnda, sinirlerinin bozulduu da sylenem ezdi. yi
karakter sahibi bir insann uymas gerektiini syledii kurallarn,
basit ya da ocuka olduunu dnrsek, onu yanl anlam olu
ruz. Rico bir bakm a gereki bir kiidir; iverenlerine ailesini iine
drdkleri kargaadan bahseden bir dileke yazm as gerekten de
ok sam a olurdu. D olaysyla Rico direnm ek iin tam am en kendi
kararll zerinde younlar; srklenm eyi reddeder. K arakterin
deki, zellikle de sadakat, ballk, h ed ef sahibi olm ak ve kararllk
gibi uzun vadeli zelliklerin erozyona uram asna direnm ek ister.
K endisinin kim olduunu tanm layan ve kesin, deim em ecesine,
z itibanyla tanm layan, zam an st deerler tespit eder. radesi
statik hale gelm i, sadece belirli deerlerin yceltilm esine saplanp
kalm tr.
B ir utaki srklenm e deneyim iyle, dier uta yer alan statik
yceltm e arasnda eksik olan ey, R ico nun davranlarn organize
edebilecek bir anlat. A nlatlar sadece bir olay dizisinden ibaret de
ildir; anlatlar zam ann ileri doru hareketine ekil verir, olaylarn
nedenlerini aklar ve sonularn gsterir. E nriconun kendi yaa
m iin bir anlats, brokratik bir dnyaya uygun, dorusal ve bir
birine eklenen bir anlats vard. Rico ise, esneklik ve akn hkim
olduu bir dnyada yayor, bu dnya insana ne ekonom ik ne de
sosyal ynden bir anlat sunuyor. Birbirinden kopuk olaylar eklin
de, irketler blnp birleiyor ya d a iler ortaya kp kayboluyor.
Schum peterin giriim cilere atfettii yaratc ykm , deiim in so
nularn hesap etm edii veya ne getireceini bilm edii halde rahat
olan insanlar gerektirir. Oysa ou insan bu um arsz, kaygsz ruh
halini benim seyem iyor.
Rico kesinlikle Schum peterin bahsettii giriim ciler gibi yaa
m ak istem edii halde, hayatta kalm a m cadelesinde olduka baa
rl olm utu. D eiim srklenm e anlam na geliyor; Rico ocuk
larnn etik ve duygusal adan srklenm esinden korkuyor, ancak
29
30
31
II
R utin
33
F M R K A /K a ra k te r A nm as
* Aktrlk zerine Aykn Dnceler, ev.: Sabri Esat Siyavugil, Sosyal Yay.,
1996.
3. A.g.y., s. 379.
35
36
37
38
39
40
41
42
43
45
46
Ill
E sn ek
48
M odem esneklik biim lerinde gizli olarak var olan iktidar sistemi
eden oluur: K urum lann kkten dnm ; retimde esnek
uzm anlam a; ve iktidarn m erkezilem e olm adan younlam as. Bu
kategoriler, hi de gizem li olm ayan, yakndan bildiim iz olgular
ieriyor; ancak bu olgulann kiilik zerindeki etkilerini kavramak
daha g.
K urum larn kkten dnm . Esnek davran, gnm z ilet
me kitaplar ve dergilerinde, sadece deiim e istekli olmak eklin
de tanm lanyor; oysa sz konusu olan, zam an duygum uz zerinde
belirli etkiler yaratan, belirli bir deiimdir. A ntropolog Edmund
Leach zam ansal deiim i iki farkl biim de algladm z syler. l
kinde eylerin deitiini biliriz, am a bunlarn gem ile bir srekli
lik arz ettiini hissederiz. Dierindeyse, olaylar yaam m z geri d
nlm ez biim de deitirdiinden, bir kopu sz konusudur.2
rnein, K om nyon ayini gibi b ir dinsel riteli ele alalm . K ut
sal ekm ei aldnz anda iki yzyl nce de gerekletirilm i olan
bir davran srdrm olursunuz. M esela beyaz ekm ek yerine ke
pekli ekm ek de kullansanz, ritelin anlam na pek fazla zarar vermi
olm azsnz; kullandnz yeni un eidi ritelin b ir paras haline
gelir. A ncak evli kadnlarn rahip olup K om nyonu idare etm eleri
ne izin verirseniz, rahip kelim esinin anlam n ve dolaysyla da
K om nyonun anlam n geri dnlm ez biim de deitirm i olursu
nuz.
Em ek erevesinde, D iderotnun kt fabrikas bahsinde anlat
t ritim ler ya d a A nthony G iddensin betim ledii alkanlklar, bi
rinci anlam daki gibi, deien, am a sreklilik arz eden zam an dene
yim ine rnektir. B unun aksine, gnm zde brokratik rutini hedef
alan esnek deiim , kurum lan kesin ve geri dnlm ez biim de d
ntrm eyi am alar; yle ki bugnle gem i arasndaki sreklilik
bozulur.
2. Bkz. Edmund Leach, 'T w o Essays Concerning the Symbolic Representation of
Time, Leach, Rethinking Anthropology {Londra: Athlone, 1968) iinde, s. 124-36.
F4N/Karaktcr Anmas
49
M odem yneticilik anlaynn tem el direi, gevek netw ork Terin Fordist dnem deki piram idal hiyerarilere kyasla, kkl dn
m lere daha yatkn olduu inancdr. Netvvorkte noktalar arasn
daki balantlar daha gevektir; en azndan teorik olarak, bir para
y dierlerine zarar verm eden kanp alm anz m m kndr. Siste
min paral bir yaps vardr: Bu, ona m dahale etm e im kn sunar.
Sistemin i btnlnn olm ay deiiklik yapm anz mm kn
klar.
K urum lan bu ekilde dntrm e teknikleri gnm zde olduk
a geliti. Y neticiler operasyonel prosedr standartlatrm ak iin
SIMS gibi yazlm lar kullanyor; SIMS yazlm , ok byk bir ir
ketin an peteine benzeyen kurum sal yapsnn iinde, her bir biri
min ne rettiini takip etm eyi mm kn klyor. Bu yazlm , m uha
sebeci ve kurum sal planlam aclarn, rnein bir irket evlilii duru
munda, hangi birim lerin kapatlabileceini ya da hangi personelin
kanlabileceini grm esini salyor. Bu sayede gerekletirilen
katm anszlatrm a [delayering], az sayda yneticinin ok sayda
alt kadem e alan kontrol etm esi iin yaplan reform u; dikey ay
rm a [vertical disaggregation] ise bir irket alanna birden faz
la grev yklenm esini anlatr.
Bu tr uygulam alar iin en sk kullanlan terim yeniden tasarlam adr [reengineeringj ve yeniden tasarlam a deyince aklm za i
ten karm alar gelir. A B D de 1980 ve 1995 arasnda iten karlan
ii saysna dair tahm inler 13 ila 39 milyon arasnda deiiyor. A t
lan orta yal iiler arasnda, ayn m aala yeni bir i bulanlar az sa
yda olduundan, iten karm alar dorudan doruya eitsizlik art
na yol at. Bu konunun kutsal kitab haline gelen Reengineering
the C orporation'd a [irketi Yeniden Tasarlamak] M ichael H am m er
ve Jam es Cham py, organizasyonel yeniden tasarlam a srecini, bu
nun sadece insanlar iten atm ann bahanesi olduu yolundaki iddi
alara kar savunm ak iin iten karm a ve yeniden yaplanm a
[restructuring] daha az m alzem eyle daha az i yapm ak anlam na ge
lir. Yeniden tasarlam a ise daha azla daha ou baarm aktr3 diyor.
3. Michael Hammer ve James Champy, Re-engineering the Corporation (New
York: Harper Business, 1993), s. 48.
50
W A R K A /K am k tcr A n m an
51
52
53
55
56
58
ine sahip olm ayan bir yapda em rin ileyiini gsterm enin bir yo
ludur. Burada kurum sal yap basitlem ek bir yana, daha da dolam
bal bir hal alr. De-biirokratizasyon yani brokrasisizlem e keli
m esinin kulak trm alayc olduu kadar yanltc da olm asnn nede
ni budur. M erkezilem e olm adan younlam a yoluna giden modern
organizasyonlarda, zirvenin hkim iyeti hem gl hem de amorftur.
59
61
dan younlam adr. Rutine kar balatlan isyann vaat ettii yeni
zgrlk sahtedir. K urum larda ileyen veya bireyin yaad za
man, eskinin dem ir kafesinden kurtulm u olsa da, yukardan aa
ya ileyen yeni bir denetim e ve gzetim e tabidir. Esnekliin zam a
n yeni bir iktidarn zam andr. Esneklik dzensizlik yaratr, ancak
snrlam alardan kurtulm am z salamaz.
Sm ithin A ydnlanm asnda esnekliin bir versiyonunun insan
lar hem etik hem de m addi adan zenginletirecei dleniyordu.
O nun hayal ettii esnek insan, dier insanlara ynelik ani sem pati
patlamalar yaam alyd. Bugnn karmak m odem rejim inde ikti
dara sahip olanlar ise bundan ok daha farkl bir karakter yapsna
sahip. Bu insanlar zgr: A m a, yaadklar ahlkd [amoral] bir
zgrlktr.
62
F5N/Karaktcr Ajnmas
65
IV
O k u n a k s z
FSARKA/Karakicr Anmas
likle kadnlan ve birka erkei kapsayan yar zam anl alm a saat
leriyle rl karm ak bir a gibi; eski gece vardiyasnn yerini de
daha esnek bir alm a zam an alm. yerinde frn iileri sendi
kasnn gc azalm; bu yzden gen iiler sendika kapsam nda
deil ve geici srelerle ve esnek bir alm a program na gre al
yorlar. Eski fm n a hkim olan nyarglar dnrsek en arpc
olan gelim e ustabam n siyah olmas.
G em iin m erceinden bakarsak, btn bu gelim eler son dere
ce kafa kartrc. Bu etnik, rksal ve cinsel orbann gem iin gz
lnden okunabilm esi m m kn deil. Ancak, A B D de hep hkim
olan, sn f olgusunu kiisel stat terim lerine tercme etm e eilim i
hl geerli. F nndaki en nem li yenilik ise korkun bir paradoks
ta gzm e arpt. leri teknolojiyle alan ve her eyin kullanc
dostu olduu bu esnek iletm ede, iiler alm a tarzlarndan dola
y kendilerini kiisel adan alalm hissediyor. B ir frn iisi iin
cennet olan bu m eknda, ie neden byle bir tepki verdiklerini i
ilerin kendileri bile anlayam yor. Frnda olup bitenler operasyonel adan berrak olsa da, duygusal adan tam am en okunaksz.
Frnlara bilgisayarlarn girm esi, iletmedeki balevari alm a
tarzn tam am en deitirdi. A rtk frn iileri m alzem eyle ya da ek
mek som unlaryla hibir tem asa girm eden, btn retim srecini,
ekrandaki ikonlar araclyla - rn e in frnn ssna ve piirm e s
resine gre renkleri deien ekm ek imgelerine b ak arak - takip edi
yor ve iilerin pek az rettikleri som unlar grebiliyor. ilerin
alm a ekranlar hepim izin bildii W indows tarznda; gem ite hazrlanandan ok daha fazla eitte ekm ek ekranda yer alyor - sade
ce ekrana dokunarak R us, talyan veya Fransz ekm ei retm ek
mmkn. Ekm ek artk ekrandaki tem silinden ibaret.
Bu ekilde alm ann sonucu olarak, iiler artk ekm ein nasl
retildiini bilmiyor. O tom atik ekm ek retimi teknolojik adan ku
sursuz deildir; m akinelerin ekm ekler konusunda sk sk yanl bil
gi verdii oluyor, rnein, m ayann kvam tam olarak ayarlanam
yor ya da ekranda ekm ein gerek rengi gzkm yor. iler bu ha
talar ksm en dzeltm ek iin bilgisayarla biraz oynasa da, m akine
leri tam ir etm eleri ya da daha nem lisi, m akineler bozulduunda e l
70
75
76
78
Risk
T rout Bar, kapanana kadar, New Y orkta kafa dinlem eye en uygun
yerlerden biriydi. S ohodaki eski bir fabrika binasnda kurulu olan
T rout, yle pek cezbedici bir yer saylamazd; merdivenlerden bir
y an bodrum katm a inerek vanlan bu bann penceresinden ancak sa
hipleri belirsiz ayakkablann ve ayak bileklerinin dem okratik m an
zarasn izleyebilirdiniz. Trout, R oseun meknyd.
Rose, liseden henz mezun olm uken, erkeklerin apka giydii
o eski gnlerde, orta yal bir ftr im alatsyla evlenm iti. O tuz yl
nce det olduu zre de, hzla iki ocuk yapm t. apkac da ayn
hzla vefat edince, R ose apka iinden gelen parayla T routu satn
ald. A nladm kadaryla N ew Y orkta bar iinde ykselm ek iin
ya scak olm ak ya da lk kalmak lazm: B irincisi, ehrim izde
79
81
zerine bir iki laf etti. Sonunda, durup dururken, Sinirlerim bozul
m utu, dedi.
R oseun geri dnm esinin asl nedeninin, kltr oku olduunu
dnm tm . Kk bir iletm ede grm eye alt gnlk kr-zarar veya baar-baanszlk bilanosunun aksine, reklam firmas ta
mamen gizem li bir biim de iliyordu; tabii bu sefer irketin barn
drd bilm eceler, Boston frnndaki gibi m akinelerin ileyiiyle
deil insanlarn baarlar ve baarszlklaryla ilgiliydi. B ir gn
T ro u tta otururken, bana, imaj sektrndeki insanlarda garip buldu
u bir zellikten bahsetti. Reklam clk iinde baarl olan insanlar
m utlaka en hrsl olanlar deildi, zaten herkes m otive olmutu. Ona
gre asl baarl olan insanlar, tehlikelerden kanp topu bakala
rna atm ay bilen insanlard; baar, net zarardan kanm akta gizliy
di. H ibir eyin zerine yapm asna izin verm eyeceksin. phe
siz btn irketler bir noktada dibe vurur. A ncak R oseu en ok a
rtan ey, bu tr bir iflastan sonra bile, yeni iverenlerin kiinin
gemi baarszlklarna deil sahip olduu balantlara ve network
kurm a becerisine nem verm esiydi.
Kiinin gerek perform ansnn bu ekilde gz ard edilm esi, R o
se iin de geerli olm utu. ki yllk szlem esi olduu halde, H er
an elim e tazm inatm verip beni kap dar edebileceklerini hisset
tirdiler. Bar kiraya verm i olduundan, Rose iin bir lm kalm
meselesi deildi bu. A m a onu deli eden daha incelikli bir sorun var
d: Rose srekli olarak snandn hissediyor, ancak hibir zaman
iyi mi yoksa kt m not aldn bilem iyordu. Herkesle dedikodu
yap ve hibir eyin zerine yapm asna izin verm e kurallar ha
ri, iin nasl iyi yaplacana dair hibir nesnel lt yoktu. Rose
yaam yla ilgili bir deneye kalktndan, bu onun iin daha da b
yk bir sorundu. Bu cam iaya daha fazla para kazanmak iin deil,
hayatnda ilgin bir eyler yapm ak am acyla girmiti. B ir yln so
nundaysa, Bu iin hibir yere varm adn hissediyordum ; hibir
ey bilem iyordum , noktasna gelmiti.
Bu tr akkan ortam larda, insanlar gnlk olaylarn koturmacasna odaklanr, ayrntlarda kutsal bir iaret kefetm eye alr;
ayn, kurban ettikleri hayvanlarn i organlanna bakarak kehanette
82
H A R K A /K arakicr Acnm as
84
85
86
bir mekn gibi geliyor. Hayr, o da deil. Sadece yeni bir ey yap
tm gerei beni bunaltt. Tversky ve K ahnem ann aratrmas
riskten bahsederken being at risk" [risk altnda olmak] deyimini
kullandm z gsteriyor; risk altnda olm aya umut verici deil bu
naltc bir anlam yklyoruz. eitli iletm e el kitaplarnn yazarla
r da, esnek irketlerin gnbegn risk alm asn alklarken, belki de
farknda bile olm adan, irketin savunm asz bir ortam da ayakta ka
labilmesini kastediyor. phesiz, Rose klinik bir bunalm yaam
yordu; iini enerjik bir biim de yapt grlyordu. O daha ok,
reklam iinde baar ve baarszln an derecede belirsiz olm a
sndan kaynaklanan, garip ve srekli bir kayg iindeydi.
Tm risklerde, ortalam aya doru regresyon gerekleir. Zarn
her bir atlnda sonu rastgeledir. Baka biim de sylersek, m ate
m atiksel olarak, risk alm a edim i, bir olayn bir sonrakini belirledi
i, yklerden ve anlatlardan farkldr. nsanlar elbette regresyon
gereini inkr edebilir. O gn ansl gnnde olduunu syleyen
kum arbazn yapt tam da budur; kum arbaz, sanki zarda gelen sa
ylar arasnda bir balant varm gibi konuur ve bylece risk alma
edimi bir anlatnn zelliklerine brnr.
A ncak bu tehlikeli bir yoldur. P eter B em steinn arpc ifade
sinden yararlanrsak, Dk olaslkl ancak byk bir dram halini
alan olaylara ar dikkat harcarken, rutin bir biim de gerekleen
olaylar grm ezden geliriz .... Bunun sonucunda, regresyonu unu
tur, yanl bir pozisyona saplanr ve bam za dert aan z.8 Kiinin
dram atik bir riskler anlats yaam aya duyduu arzunun, ansn tesadfilii karsnda nasl snm lendiini gsteren, Dostoyevsk inin K um arbaz', Bernstein, Tversky ve K ahnem an iin iyi bir
m alzem e olabilirdi. Bu rom anda, yaam da olduu gibi, ilerin yo
lunda gitm esine duyulan ihtiyala, kum arbazn bunun hi de byle
olmas gerekm edii eklindeki bilgisi bir arada bulunur.
R icoya yaam anlatsna dair sorduum soruyu, daha dar kap
sam l bir biim de R o sea da sordum: Reklam iinde geirdiin yl
nasl anlatrdn? ykn ne? O yl boyunca neler deiti? A sln
da hibir ey deim edi, hep yerim de saydm . A m a bu doru ola
8. Bernstein, s. 272.
87
maz, drt elem an kardklar halde seni atm am lar. Evet, ayakta
kalabildim . alm alann sevm iler dem ek ki. Bu beylerin haf
zas pek zayftr. Sylediim gibi, insan srekli batan balam ak,
her gn kendini tekrar kantlam ak zorunda kalr. Bu ekilde srek
li riske m aruz kalm ak, karakter duygunuzu iyice andrr. O rtala
m aya doru regresyon eilim ini yenebilecek hibir anlat yoktur;
insan her defasm da batan balar.
89
90
93
94
95
97
98
F7ARKA/Karaktcf Anmas
99
nin ayn temel zerine daha fazla tula koyarak bilgi birikim ini b
ytm esi m m kn deil; yeni alanlarn ortaya k her eye batan
balamay gerektiriyor ve bunu da en iyi gen alanlar yapabili
yor.
ini, dala dk cretli H intli m eslektana kaptran A B D li ya
da AvrupalI bir m hendis, becerilerinin elinden alndna tank
olur - sosyologlarn becerisizletirm e [deskilling] dedii durum
dur bu. R iconun m hendislik bilgisini bu ekilde elinden alm aya
kalkan olmad. R iconun korkulan, zam an ilerledike gten d
t duygusundan kaynaklanyor. Teknoloji dergilerini okurken sk
sk sinirlendiini sylyor; Yeni bir eylere rastladm da, bunu
ben de dnebilirdim diyorum . Am a dnem em iim ite. R i
c o nun hurda tanm na uyduunu sylem ek g olsa da, o kendi
sinin teknik bilgi asndan gerilem e dnem ine girm ek zere ol
duunu dnyor. Bu noktada, toplum un genlie yapt vurguy
la, kendisinin yalanm a konusundaki fikirleri birleiyor. Toplum sal
nyarg, kiinin iindeki gten dm e korkusunu krklyor.
Rico, ofisinde her iki kesim i de gzlem leyebiliyor. D anm anlk
firm asnda, kendisinden on ya kk olan, tane frlam a gen
m hendis altryor. Benim derdim onlar elim de tutabilm ek.
Hatta, en son teknolojiye vakf olan m hendislerin kesinlikle ken
disini terk edeceinden em in. A yrlm a imkn olanlar ilk frsatta
ayrlr. Sadakat duygusundan yoksun olan gen frlam alar, Rico
onlara irkette ses verm eye niyetli olduu halde, her an aynlm a
eilim inde. R ico elinden bir ey gelm eyeceini biliyor. Onlarn
zerinde hibir otoritem yok ki. R ico nun deneyim leri onlarda say
g uyandrm yor.
Grece daha m tevaz bir yaam sren Rose da, Park A venuede
geirdii zam anda kendi bilgilerinin iten ie erozyona uradn
hissetti. Rose, H ighland Landm ine (buz paracklar zerine bir bi
rim sko, iki birim votka konarak hazrlanr) trnden yeni egzotik
kokteylleri ne duym u ne de bunlar hazrlam t. Ancak bunlar bil
m emek onun iin dert deildi ve bir toplant srasnda, bu yeni iki
leri bilirm i gibi, uyduruktan uzun bir sylev ekm iti. phesiz,
doruyu sylese daha iyi olurdu, ancak bunun kendisinin antika ol
100
101
yazar endie kelim esini zellikle sem iti. Endie gelecee ynelik
bir kaygdr; endie, srekli riskle dolu bir ortam da hissedilir ve
gemi deneyim lerin bugne rehberlik edem edii srelerde y o
unlar.
Gemi deneyim in inkr, sadece zorla dayatlan bir nyargdan
ibaret olsayd, biz orta yallar, kurum sallam genlik kltnn
kurbanlar saylabilirdik. A ncak zam ana dair endiem iz, ok daha
derinlerim ize nfuz etm i. Y llarn ak iim izi boaltyor adeta.
Deneyim lerim ize utan verici b ir liste olarak baklyor. Bu tr y ar
glar, zsaygm z -y aam m zla kum ar oynam asak bile srf yllarn
durdurulam az ak n ed en iy le- riske atyor.
102
Vl
et i i
103
105
106
107
108
110
Ancak her ey, alan birey zerindeki bu ykn nasl haffletildiine baldr. M odem takm alm as, W eberin bahsettii i etii
nin birok bakm dan tam zttdr. Bireyi deil grubu esas alan bir etik
olan takm alm as, kiinin ycelm esine deil yeler arasndaki
karlkl uyuma vurgu yapar. Takm larda zam an esnektir ve onyllar sren uzun bekleyilere gre deil, belirli ve ksa sreli grevle
re gre ayarlanr. A ncak takm alm as, beraberinde m odem iye
rini hkim iyeti altna alan s ilikileri getirir. Takm alm as, tra
gedyann alanndan ksa da, insan ilikilerini bir farsa dntrr.
Votka m eselesini ele alalm . R oseun Park A venuede alt
yl, reklam firm as belli ki daim i bir problem le kar karyayd.
Votka, tad olm ayan b ir iki olduundan, votkay pazarlarken belir
li bir markann dierlerinden iyi olduuna m teriyi bir ekilde ik
na etm ek gerekir. zlerek sylyorum , R ose, T ro utu iletirken bu
bilmeceyi parasal adan kendi karna kullanm t: R usyadan ge
len bo Stolichnaya votkas ielerine K anadada imal edilen ucuz
bir votkay dolduruyordu. B ir keresinde bana, Henz aradaki tat
farkn anlayan kim se km ad, dem iti gururla.
R oseun reklam ajansnda alt yl, iki irketlerinden biri,
bu ikilemin zlm esi iin bir uval dolusu para dkeceini vaat et12. Bkz. Michel Foucault, Discipline and Punish, ev. Alan Sheridan (New York:
Pantheon, 1977).[Hapishanenin Douu, ev.: M. A. Klbay, mge Yay., 2000]
Il2
113
F 8A R K A /K araktcr A nm as
115
116
15. A.g.y.
117
118
119
iin yararl aralardr. Daha derin ballk, sadakat veya gven ili
kileriyse daha fazla zam an gerektirir; dolaysyla m aniple edilm e
si o kadar kolay olm az. H epim izin zam ann ve m eknn kurban ol
duum uzu syleyen ynetici, bu kitapta geen en kurnaz kiidir bel
ki de. K im seye hesap verm eden iktidar uygulam a sanatnda ustalam; iin tatsz ynlerini altm da alan kurbanlarn srtna ykp,
sorum luluktan kurtulm utur.
Bu otoritesiz iktidar oyunu, yeni bir karakter tipi yaratr. A rtk
amal insan gitm i, yerine ironik insan gelmitir. Richard Rorty,
ironiyi, insann kendisini tanm lad sfatlarn srekli deitiinin,
ayrca kulland kelim elerin ve dolaysyla benliinin olum sal ve
krlgan olduunun her zam an farknda olmas nedeniyle kendi ken
dini ciddiye alam am as olarak tanm lar.25 K iinin kendine ironik
bir gzlkten bakm as, esnek bir zam an boyutunda otorite ve so
rum luluk ltleri olm adan yaam asnn doal sonucudur. Ancak
Rorty, hibir toplum un bu ironi iinde yaayarak btnln ko
ruyam ayacan syler; eitim konusunda, B ir yandan genleri
sosyalletirirken, dier yandan bu genlerin srekli olarak bu sos
yallem e srecinden phe duym asna neden olan bir kltr aklm
alm yor der.26 A ncak ironi insanlar iktidara m eydan okum aya k
krtm az; R orty bu tr bir benlik hissi, Size hkm eden gleri d e
virm enizi kolaylatrm az, der.27 R o rty nin bahsettii trden bir iro
nik karakter, m odern dnyada kiinin kendisine zarar verir; hibir
eyin sabit olm adna inanan insan, bir sre sonra, ben pek de ger
ek deilim , benim ihtiyalarm n da tem eli yok noktasna gelir.
Kiinin deerini takdir edecek bir insan, bir otorite yoktur artk.
Takm alm as ruhu, btn ironileriyle birlikte, V ergiliusun gzpek, kahram an iftisinin ahlk evreninin ok telerine tad bi
zi. Takm alm asndaki g ilikileri, yani otorite iddias olmadan
uygulanan iktidar; dnyevi ilecilie dayanan eski i etiinin kii
25. Richard Rorty, Contingency, Irony, and Solidarity (Cambridge,: Cambridge
University Press, 1989), s. 73-74. [Olumsallk, roni ve Dayanma, ev.: Alev
Trker, Mehmet Kk, Ayrnt Yay., 1995.]
26. A.g.y.
27. A.g.y., s. 91.
122
123
VII
B a a r sz lk
126
127
dem ek, bilinsiz rpnm alarn yerine bilinli bir niyeti geirm ek
dem ektir, der.7
Lippm annn kua, kapitalizm in ve bilim in yeni bir dneme
girdiine inanyordu. Onlar, bilim in, teknik becerilerin ve daha ge
nel olarak da profesyonel bilginin doru bir biimde kullanlm asy
la, insanlarn daha gl bir kariyer yks oluturabileceini ve
kendi yaamlarnn kontroln ele alacan dnyorlard. Kiinin
kendi yaam na hkim olmas iin bilim in ok nemli olduuna ina
nan Lippmann, bu bakm dan A B D deki dier ilericilere [progressi
ves], Sidney ve Beatrice W ebb gibi ngiliz Fabian sosyalistlerine,
Fransadaki gen Leon B lum a, hatta Max W ebere benziyordu.
Lippm annin yaam a hkim iyet reetesi belirli bir politik am a
da ieriyordu. N ew York gm enleri, kariyer oluturm ak iin ngi
lizce renip eitim alm ak istedikleri halde, ehirdeki yksekre
nim kurum lan Yahudi ve siyahlara kapal ve Yunan, talyan ve r
landalIlara kar da dm anca bir yaklam iindeydi. K ariyer m er
kezli bir toplum ans yapan Lippm ann. -F ran szlan n kariyerler
yetenekli olanlara alsn slogann artrr b iim d e- bu kurum larn kaplarn herkese am asn istiyordu.
L ippm annm yazlan, onun bireye, kiinin kendisini oluturm a
gcne olan inancm aa vurur: P ic o nun ryasnn, New Y orkun
Aa D ou Y akasnn sokaklarnda, L ippm annm farkl ve deer
li bireyler olarak grd insanlann arasnda gerek olm as... Bylece L ippm annm yazlarnda, irket kapitalizm i G olyat klna, ki
inin irade ve yetenei ise D avut peygam ber klna brnp kav
gaya tutuur.
Lippm ann okum ak kendi bana zevkli bir i; yazann sesi, E d
ward dnem ine zg, gsteri yrylerinde ve szlerini zar zor an
lad insanlarn arasnda yerini alan, o onurlu ve drst okul ret
meni tipini artryor. Peki, L ippm annn kariyer konusundaki
grleri, yaklak bir yzyl sonra da yararl bir reete olabilir mi?
zellikle de, kiinin am asz kalp yaam n toparlayam am asndan
kaynaklanan bir baarszla are olabilir mi?
Gnmzde, Lippm ann ve W eberin bahsettiinden daha fark
7. A.g.y., s. 269.
128
Ksa sre nce, IB M in A B D deki bir ofisinden iten atlan bir grup
orta yal bilgisayar program csyla grrken, Lippm ann hep ak
lm da oldu. Bu adam lar ilerini kaybetm eden nce, epey huzurla,
uzun bir profesyonel kariyer sreceklerine inanyorlard. leri tek
noloji program clar olarak, yeni bilim in efendileri olacaklard.
ten atlnca, yaam larn felakete srkleyen olaylara farkl farkl
aklam alar getirdiler nceleri; baarszlklarna anlam verecek,
doal ve berrak bir anlat oluturm ay hem en baaram adlar. A ncak,
belki de L ippm annn zam annda ngrem edii yntem leri kullanp
anlam szca srklenm e hissinden kurtuldular ve tam da baarsz
lklarnn iinde kariyerlerinin anlamm kefettiler.
Size ilk nce, olduka ilgin olan bu irketi anlatm alym .
1980lerin ortalarna kadar IB M de son derece ataerkil bir kapita
lizm uygulanyordu.8 IB M in baarsnn ardndaki adam olan Baba
Thom as W atson, irketi krallym gibi ynetiyor ve kendini fir
mann m anevi babas olarak tanm lyordu. irketin eski m arnn
szleri yleydi: B ay W atsonun nclnde, Y celere ulaaca
z, Ve irketim iz IB M e, H erkesin saygsn kazanacaz.9 irket
bir ordu gibi ynetiliyor, W atsonun irket m eseleleri hakkndaki
kararlan derhal yasa haline geliyordu. W atson, Sadakat, insan her
gn doru k aran verm ek zahm etinden kurtarr diyordu.10 K urum
sal adan IBM , alanlarn ouna yaam boyu istihdam salam a
8. IBMin u ana kadar yazlm en iyi tarihi iin: Paul Carroll, Big Blues: The Un
making o f IB M (Hew York: Crown Paperbacks, 1993).
9. Richard Thomas DeLamarter, Big Blue: IBM's Use and Abuse o f Power (New
York: Dodd, Mead, 1986), s. 3.
10. William Rodgers, Think: A Biography o f the Watsons and IBM (New York:
Stein and Day, 1969), s. 100.
F 9 N /K arakcr A nm as
129
R JA R K A /K antklcr Ajum aM
132
133
137
138
139
140
takm a adlarla yaad bir ehir olarak tanm lyor.22 Teknoloji ana
listi Sherry Turkle, bir gencin kendisine syledii u szleri aktar
yor: Ekranda bir pencereden dierine geerken adeta beynim in bir
blm nden dierine gem i gibi oluyorum . D iyelim , bir pencere
de bir tartmann ortasndaysam , bir dierinde .... bir kz ayarlam a
ya alyor, bir dierindeyse bir spreadsheet program n altr
yor olabilirim .23 Frederic Jam eson da, m odem yaam da elerin
durm ak bilm ez rotasyonundan bahseder ve bunu bilgisayar ekra
nndaki pencereler arasnda gezinm eye benzetir.24
Program clar, bilgisayar ekranndaki bu kopukluu sohbetlerin
de giderm eye altlar. Som ut bir beni ve btnsellii bulunan
anlatlar daha ok postm odem -ncesi dnem e ait. H atta bu adam la
rn -b a k a bir m oda kelim eyi k u llan rsak - bir direni anlats
oluturduunu syleyebiliriz. A ncak, etik boyutunu da dnrsek,
yaptklar sohbetin vard ok daha nem li b ir nokta vard.
Konum ann son aam asna gelindiinde program clar, kar
dklar frsat dolaysyla, fke duym ak yerine, -fizik sel adan
m rlerinin baharnda olduklar h a ld e - kararl bir vazgem ilik
iindeydiler. nc versiyonda, adam lar daha fazla m cadele e t
mek gereinden kurtulm utu ve birok orta yal insann zerine
ken o youn bkknlk iindeydiler. Kesin bir baarszl tadan
herkes bu drty tanr: U m udun ve arzunun krlm asyla birlikte,
yaam katlanlr klm ann tek yolu kiinin aktif sesini yitirm em esidir. Yaamn aclarna sessizce katlanm ak yeterli olmaz. rnein,
Rico salam ilkelere ve kendi kendisine telkin ettii saysz de
sahip olduu halde, bunlar korkularna are olam yordu. M hendis
ler ise kendilerine, Bunu nceden dnm eliydim ... ve keke
yle yapsaydm diyor. D ertten kurtulm ann yolu vazgemektir.
Vazgem ilik ise nesnel gereklii btn arlyla kabullenm ek
anlam na gelir.
22. William Mitchell, City o f Bits (Cambridge: MIT Press, 1995), s. 28.
23. Turkle, Life on the Screen, s. 13.
24. Frederic Jameson, Post-Modernism, or the Cultural Logic of Late Capitalism
(Chapel Hill: Duke University Press), s. 90. [Postmodemizm ya da Ge Kapitaliz
min Kltrel Mant, ev.: Nuri Plmer, YKY, 1994]
141
142
VIII
T e h lik e li b ir za m ir
144
145
Sosyal bir ba, tem elde, karlkl bam llk hissinden doar. Yeni
dzenin btn kutsal kitaplar ise bam l olmay utan verici bir
durum olarak niteler: K at ve brokratik hiyerariye kar balatlan
saldn insanlan bam llktan yapsal olarak kurtaracak; risk alm a
eylem i, verilene boyun em ek yerine zgven tayan gl bir in
san yaratacaktr. M odem irketlerde, liyakate yer yoktur. John K otte rin danm anlk m esleini esnek iin zirvesi olarak alklam as
nn altmda, danm ann hi kim seye bam l olm ad varsaym ya
tar. Bam ll utan verici ilan eden bu anlaylar insanlar arasn
da gl ortaklam a balan kurulm asn da istemez.
Bu tavrlan, salt psikolojik nyarg olarak gremeyiz. nce neoliberal, A nglo-Am erikan rejim inde balayan ve gnm zde giderek
146
FIO A R K A /K araktcr A nm as
147
148
150
151
153
155
156
Ek
sta tistik ta b lo la r
Tablo 1.
SEKTRLERE GRE STHDAM 1979-2005.
TAHMNLERLE BRLKTE
SEKTR
STHDAM (1.000)
1992
2005 Tah.'
1979-92
21.040
18.040
17.523
-1.2
-0.2
Finans, sigorta ve
emlakilik
4.975
6.571
7.969
2.2
1.5
Personel salama
hizmetleri
508
1.649
2.581
9.5
3.5
Bilgisayar ve
veri ilem hizmetleri
271
831
1.626
9.0
5.3
Federal hkmet
2.773
2.969
2.815
0.5
-0.4
Eyaletler ve
yerel ynetim
13.174
15.683
19.206
1.4
1.6
1979
malat
1992-2005 Tah.'
157
Tablo 2.
CRET ETSZL VE SZLK
talya
Alr anya
Fransa
ngiltere
Kanada
Japonya
ABD
-0+
12
158
16
Tablo 3.
BE SANAYLEM LKEDE RETKENLK ARTII, 1950-86
DNEM
FRANSA
ALMANYA
JAPONYA
NGLTERE
ABD
2.53
1.30
1.71
1.96
0.03
0.82
4.55
2.65
1.85
4.99
2.78
1.58
7.21
2.87
2.72
5.01
3.83
3.24
5.83
3.91
1.88
7.41
3.40
3.06
3.15
2.18
2.95
2.44
0.80
1.09
5.93
4.90
3.50
6.31
4.22
2.78
9.48
5.39
5.47
3.25
0.83
4.28
2.62
1.37
3.10
Kaynak: Martin Neil Baily ve Margaret M. Blair, "Productivity and American Manage
ment. Robert E. Utan, Robert Z. Lawrence ve Charles L Schuitze, der., American Uving
Standards: Threats and Challenges (Washington, D.C.: Brookings Institute, 1988), s. 180.
159
Tablo 4.
ABDDE SENDKA YEL, 1940-93
YIL
GC1(1.000)
YZDE
1940
32.376
8.717
26.9
1945
40,394
14.322
35.5
1950
45.222
14.267
31.5
1955
50.675
16.802
33.2
1960
54.324
17.049
31.4
1965
60.815
17.299
28.4
1970
70.920
19.381
27.3
1975
76.945
19.611
25.5
1980
90.564
19.843
21.9
1985
94.521
16.996
18.0
1990
103.905
16.740
16.1
1991
102.786
16.568
16.1
1992
103.688
16.390
15.8
1993
105.067
16.598
15.8
160
Tablo 5.
GCNN
YA VE CNSYET KOMPOZSYONU
VE YARI ZAMANLI ALIANLAR, 1969, 1979 VE 1989*
1969
1979
Yar
zamanl
alan
nfusun
yzdesi
olarak
12.8%
40.6%
Kadn 2244
17.3
Kadn 45-64
1989
Yan
zamanl
alan
nfusun
yzdesi
olarak
Yan
zamanl
14.0%
41.7%
10.3%
46.3%
22.7
23.1
22.5
27.7
21.9
13.2
22.5
11.3
24.4
11.6
23.8
Erkek 22-64
53.2
3.7
48.9
4.8
47.8
6.7
65+karma
3.5
41.0
2.7
52.9
2.6
52.4
100.0%
15.5%
100.0%
alan
nfusun
yzdesi
olarak
16-21 ya aras
karma
Toplam
17.6%
100.0%
18.1%
F N /K arak ter A nm as
161
Tablo 6.
1991DE ALIMA ZAMANININ ORGANZASYONU
__________ ALIMA ZAMAN1-YZDELK DAILIM
ZELLKLER
TOPLAM
STHDAM
Dzenli
Gndz
ileri
V ardiyallar
Esnek
Zamanl1
Toplam iler Toplam
Toplam 1991
Akam
Gece Dnml
5.1
3.7
3.4
20.2
5.4
4.2
4.0
14.6
4.6
2.9
2.6
15.5
17.1
3.3
23.3
4.6
8.4
3.4
12.1
5.6
4.7
10.6
19.1
6.4
4.6
2.7
89.6
22.1
10.0
1.6
1.4
1.8
24.116
85.9
17.7
13.8
3.5
2.4
2.7
8.389
57.1
10.5
42.5
14.7
8.7
7.9
13.541
73.4
7.3
26.2
8.6
6.8
4.8
80.452
81.8
15.1
17.8
46.308
79.5
15.5
34.145
85.0
14.5
68.795
82.6
8.943
6.598
76.0
80.3
Ynetici ve
profesyonel 22.630
Teknik, sat
ve idari
Cinsiyet
Erkek
Kadn
Hizmet
sektr
i
162
F) I ARKA/Karakter Anmay
Tablo 7.
BEYAZ YAKALI LER ARASINDA
BLGSAYAR KULLANANLAR, 1993
UYGULAMA TR1
KATE
GOR
BLGSA Defter ve
YAR KUL ya envan
LANAN- ter tutma
LARIN SA
YISI
(1.000)
Analiz/
Hesaplama
tablosu
Masaba Sat ve
Yaymc tele-pazarlama
lk
Kelime
ilem
letiim
41.1
31.6
45.2
44.8
39.4
38.1
35.2
33.8
25.3
19.6
18.1
14.5
40.7
47.8
37.2
27.5
29.1
39.7
45.8
38.3
45.6
39.4
39.3
37.3
32.1
37.2
35.2
31.2
27.6
33 5
23.0
16.8
18.7
22.6
16.7
12.9
16.0
10.2
45.9
35.5
33.6
44.5
19.1
54.4
20.4
22.2
9.9
20.6
16.0
Lise
1
23.7
mezunu 13.307
52.5
29.4
25.8
13.3
17.6
30.8
20.6
18.0
40.9
21.7
14.9
41.6
Veri
taban
Cinsiyet
Erkek
Kadn
24.414
26.692
niversite 11.548
33.5
49.5
38.5
33.9
39.7
34.7
Associate
derecesi
5.274
37.5
47.0
Bachelor
derecesi
13.162
46.9
40.0
45.1
41.5
28.8
17.0
54.8
Master
4.628
47.9
29.3
48.5
41.9
35.3
10.4
63.8
Doktora
ve Ustii
1.999
42.8
27.9
45.9
39.2
28.3
5.2
66.5
163
Tablo 8.
1980LERDE LERN DETRDKTEN
BR LA YIL SONRAK CRET DURUMU
YZDES
CRET_______________
Aratrma srasnda isiz
nceki cretin % 80'inden dk
nceki cretin % 80-94 arasnda
nceki cretin % 95-104 arasnda
nceki cretin % 105-120si arasnda
nceki cretin % 120sinden fazla
27
24
10
11
10
18
TOPLAM
100
Kaynak: Congressional Budget Office, Displaced Workers: Trends in the 1980's and Imp
D.C.: Congress of the United States, 1990), s. xii.
Tablo 9.
ETM VE STHDAM, 1990 VERLER VE 2005 TAHMN
dier
3. Toplam ii says
1990
%
2005
%
%
DEM
81.0
19.0
78.1
21.9
-2.9
2.9
5.5
9.6
1.0
6.2
10.8
1.4
0.7
1.2
0.4
1.8
2.3
0.9
1.1
122.573.000 147.191.000
0.5
0.2
Kaynak: Bureau of Labor Statistics, Monthly Lahor Review 115:7 (Temmuz 1992), s. 15.
164
Tablo 10.
SEKTRLERE GRE SENDKA YEL
1983-1994
1983
1985
1990
1994
Sendikal Kamu
Sektr isi
5.732.2
5.743.1
6.485.0
7.091.0
Sendikal zel
Sektr isi
11.980.2
11.235.0
10.254.8
9.649.4
Sendikal Kamu
Sektr isi
36.7
35.7
36.5
38.7
Sendikal zel
Sektr isi
16.5
14.3
11.9
10.8
SEKTR
Toplam (1.000)
Yzde
Kaynak: U.S. Bureau of the Census, Statistical Abstract of the United States: 1995 (Was
hington, D.C.:1995), s. 443.
165
D iz in
A
ABD 1 7 ,5 0 ,5 5 ,5 6 .5 9 -6 1 , 63, 65-67, 7 0 ,9 3 ,
94 ,9 7 . 100,101, 116, 119 ,1 2 5 ,1 2 6 , 128,
129,130, 134,148, 159, 160
emek piyasas 93
solu 63
ABD de
rk ve etnisite 67
modem yneticilik 116
sosyal snflar 66
ahlkd 62
aile ve i 25
Akerstrm, Malin 121
akkanlk 7 7 ,8 9
aktivistler 63
Albert. Michel 54
Almanya 5 4 ,9 7 ,1 5 8 , 159
am alm san 111, 112, 115, 122, 125
American M anagement Association 51
Amerikan 16, 2 1 ,5 4 , 5 5 ,5 6 .1 1 1
banliys 19
ii snf 11
riiyas 14, 16, 18, 19
Anglo-Amerikan rejimi 55, 5 6 ,9 8 . 146
Anglosakson Protestanlar 68
Appelbaum, Hileen 120
Applebaum, Herbert 34
Aronowitz, Stanley 75
ATT 2 1 ,1 2 0 , 132, 154
Augustinus, Aziz 107, tiraflar 107
Auto-CAD 75, 76
Avrupa 5 4 ,5 9 ,6 7 , 93, 97, 125
B
bamllk 146, 147, 148,149
ballk 10. 1 1 ,2 3 -2 5 .2 9 ,6 5 ,7 3 ,9 0 , 122,
132, 145, 150
Bailyn, Lotte 60
Balzac 17, 83
baarszlk 26. 82, 9 1 ,9 4 , 114, 124, 125,
129, 135, 137, 139, 142, 147, 148. 152
Bateson. Gregory 95
166
c-
Calvin 110, 115, Institutes 110
Calvino 140
Cardano 85
D
d Alembert 33
danmanlk 17, 1 8 ,2 0 ,2 4 ,4 2 , 100, 146
Darrah, Charles 117, 118. 119
Davos 6 2 ,6 3 ,6 5 .7 8 . 83, 8 9 ,1 2 3 , 155
Davos Adam 64
Davut 128,142
de-biirokratizasyon 59
Dcfert, Daniel 34
deiim 9 ,1 7 ,2 0 -2 3 .2 9 , 3 0 ,4 5 .4 8 ,4 9 ,5 1 ,
5 2 -5 5 ,6 0 ,6 1 ,6 5 .7 2 , 80. 81, 8 3 ,9 9 , 101,
107, 114,120. 121,123, 131, 137. 138,
140, 151,155
demir kafes 14, 4 2 ,4 3 ,6 2
devlet brokrasisi 55
devlet kapitalizmi 55
Diderot, Denis 3 2 .3 3 , 34, 3 5 ,3 6 , 37, 3 8 .45.
4 6 ,4 9 , 68
Aktrlk Hakknda A ykr Dnceler 35
Ansiklopedi 3 2 .3 3 , 35, 151
DiFazio, William 75
dikey ayrma 50. 57
dikkat odaklanmas 95, 151
direni 4 4 ,1 2 1 .1 4 1
disiplin 15, 1 8 .2 0 ,4 2 ,4 3 , 68. 104, 105, 106,
107, 108. 109, 112, 147
dokumaclk 101
Doi, Takeo 147
Dole, Elizabeth 116
domus ekonomisi 34
Dostoyevski, Kumarbaz 87
Dumont, Louis 147
Dnya Ekonomik Forumu 62
dnyevi ilecilik 1 0 4 ,1 0 9 ,1 1 1 , 115, 122
dk cret 7 2 ,7 4 , 9 7 ,9 8 , 100, 133,134
E
ekonomi politikilcr 48
ekonominin uluslararaslamas 63
elastik beceriler 104, 115
emek 32, 3 5 ,3 7 ,5 6 , 58, 59, 6 1 ,6 8 ,9 0 ,9 1 ,
9 3 ,9 7 ,1 0 1 , 105, 110,134, 136, 144,145,
148, 154
emek gc 21. 22, 5 9 ,6 0 , 97
endie 101,102
Eski Ahit 30
esnek
davran 27. 3 1 ,4 8 ,4 9
imaj ve bilgi kltr 114
insan 4 7 ,6 2
iyeri 74, 116. 118
kapitalizm 9. 1 0 ,1 1 ,8 9 , 126, 154
rejim 5 3 .5 7 , 59, 6 5 ,7 3 ,7 7 , 78, 142, 152,
155
sistem 94
uzmanlama 4 9 ,5 3 , 5 4 ,5 6 ,5 7 , 61, 69
retim 78, 91, 144
retim sreci 78
zaman 59, 6 0 ,6 1 , 72
esneklik 9, 10, 28, 2 9 ,4 5 ,4 6 ,4 7 ,4 8 ,4 9 .5 4 .
62, 6 4 ,6 5 , 7 7 ,7 8 .9 8 , 123. 136,144
evde alma 60, 61
Everts, Rodney 7 1 ,7 2 ,7 3 ,9 1 ,1 4 5
F
Fabian sosyalistleri 128
fabrika kzlan 97
fason retim 58
Federal Reserve Bank 56
feminist 73
Fermat 85
Festinger. Lionel 95
Fibonacci 85, Liber Abaci 84
Fichte, The Foundations o f National Law 15
fnn iileri 68-75, 77. 92, 103, 104, 145,
149, 154
Flavia 14, 17,27, 59
Ford Motor irketi 40 ,4 1
Ford. Henry 40
Fordizm 40, 45, 53,61
Foucault, Michel 112, 137
Frank, Robert 94
Franklin, Benjamin 111
Fransa 3 4 ,5 4 , 85, 97, 128, 158, 159
G
Gadamer, Hans-Georg 154, 155
Gates, Bill 6 4 .6 5 .7 3 ,1 3 0
gelir eitsizlii 5 6 .5 7
genlik 98, 102
167
H
Hammer, Michael ve Champy, James Re
engineering the Corporation 50, 120
Harrison, Bennett 1 2 ,2 1 ,5 8 , Lean and Mean
58
Head, Simon 56
Heidegger 153
Hesiodos 105, 106, 108, 126, / /rr ve Gnler
105
H ighland Landmine 100
Highland Park 4 0 ,4 1 ,4 4 .4 5 . 101
Hindistan 133, 134
Hristiyanlk 1 0 8 ,1 0 9 ,1 1 0 .1 3 6
Hirschmann, Albert 98, 147.152
hiyerari 15. 16. 17, 22, 5 0 ,6 7 , 89, 94, 120,
130.146
hiyerari mant 4 2 ,4 3
Hoccleve, Thomas 30
Hollanda 5 4 ,5 5
Homeros 30
hom ofaher 107, 112
Horatius 10,154
Hudson Vadisi 130, 143. 144
Hume. David. A Treatise on Human Nature
48
I-
IBM 22. 24, 129-136, 138. 143-145, 148,
149, 152
168
J
James, Henry 126
Jameson, Frederic 141
Japon 5 4 ,120, 130, 147
Japonya 5 4 ,5 6 . 59, 120
Jason 131,133
Java 136
Jefferson. Hill fo r Establishing Religious
Freedom 39
Jcncks, Christopher 12
Joyce 140
K
kadnlar 4 9 ,5 9 .6 0 , 70, 72,8 1 , 131,149
kt fabrikas 33, 35, 36, 3 7 ,4 9 . 68
Kahncman, Daniel 86, 87
Kantor. Rosabeth Moss 90
kapitalist 3 8 ,4 3 ,4 6 .6 4 ,6 5 ,8 4 , 111
kapitalist sistem 10
kapitalizm 9 -1 1 .2 0 ,2 2 ,2 4 ,2 6 , 3 0 ,3 2 . 36,
3 7 ,4 0 . 4 4 .5 1 . 5 3 .5 5 .6 3 , 6 5 .7 5 , 89.9 2 .
97, 101, 108, 111, 123, 125, 126, 128, 129,
142-147, 152, 154. 155
L
L'Angle 33, 3 4 .4 6 , 151
Lash, Scott 51
Laskawy, Michael 12
Leach. Edmund 49
Leidner, Robin 119
Levinas, Emmanuel 153
liberal ebeveynlik 26
lider 51.6 2 , 94. 114,115, 117-119, 121, 130
Lippmann 125-129,135,137, 140, 142, Draft
and Mastery 127
liyakat 2 4 ,1 4 6
Lloyds 85
Locke, Essay Concerning Human
Understanding 47
Lubbers, Ruud 55
Luther, Martin 109, 110, 115
M
Madison, James 39
mainframe bilgisayar 131, 136
Mann, Thomas, Byl D a 62
M anpower 21
Marksizm 126, 154
Marx 3 9 .4 0 .4 5 ,7 2
Mayo, Elton 42
M cDonalds 75
merkezileme 49, 57-59, 61, 144
meslek 2 2 .4 6 , 73-7 5 ,7 7 , 81, 8 9 ,9 0 ,9 3 , 100,
126,127,
135, 145, 127
metrik zaman mant 4 2 .4 3 ,6 1
Meyer, Stephan 40
Microsoft 6 4 ,1 3 0
Mill, John Stuart 4 8 ,9 5 , Principles o f
Political Economy 48
M irandola, Pico della 107, 123, Oration on
the Dignity o f Man 107
Mitchell, William C ity o f the Bits 140
modem
ekonomi 1 2 ,1 9 ,9 4
emek piyasas 148
kapitalizm 40. 5 3 .9 2 . 108, 123,142, 145,
154
yneticiler 117, 120
Montesquieu 148
Morales, Deborah 53
mzakere demokrasisi 151
N
neoliberal model 55
network 18, 22, 2 3 ,4 9 . 5 5 ,5 7 . 58,6 4 , 81, 82,
88, 8 9 ,1 1 3 , 114.123, 133, 136,144,154
New York 16, 17, 75. 79. 80. 81, 96,113,
114,126, 128, 130, 131, 144
New York gmenleri 128
Newman, K atherine 75, 9 8 ,139
Nietzsche, Byle Syledi Zerdt 139
Noble, David 42
0 -
Odysseus 91, 108
ofis sporlar 116
orta snf 15, 59, 60, 66, 6 7 .7 3 ,9 3 , 96, 125,
127, 134, 139
teki 153, 154
169
olo endstrisi 4 0 ,4 1 , 53
otorite 20, 24. 7 3 ,8 8 , 100, 115, 120-123
otoritesiz iktidar 115, 121. 122
oyuncular 116, 117,118
zdisiplin 14. 104, 105. 106. 108, 111
zel giriim sistemi 10
zsayg 101,102, 118
zyarat 108
P
Paccioli 85
Park Avenue 9 5 ,9 6 , 100, 103.112
Pascal 85
patron 69, 7 3 ,8 3 .9 7 .9 9 , 114, 117-121. 133,
149
performans 8 2 ,9, 117
Pico 107, 108, 110, 115, 123, 125, 128
Piore, Michael ve Sabel Charles 5 3 .6 9 , The
Second Industrial Divide 53
piyasa 20, 21, 22, 24, 26. 3 6 ,4 6 ,4 8 ,5 3 -6 9 ,
91-95,123, 125, 130. 134, 136, 144, 145,
148, 154
piyasa-devlet ilikisi 55
politik ekonomi 54, 104, 147
portatif beceriler 116, 117
postmodern 140, 141. 151
Powell, W alter 22
Protestan 17. 68, 69, 109-111
R
R iam ur 33
regresyon 86. 87, 88
rekabet 5 2 ,5 3 ,6 4 ,9 4 . 117,125, 126, 130
reklamclk 81. 8 2 ,9 7 , 98, 112, 114, 115
Ren modeli 55, 147
Ricoeur, Paul 153
risk 7 8 .7 9 .8 3 , 84, 86. 89. 92, 94-96, 98, 101.
102. 137
alma 84. 86-92,94, 95. 98. 99. 123. 136,
137,140, 146
altnda olmak 87
hesaplama 85
River Winds C aft 131, 133, 136, 137, 139,
140,142, 155
Rockefeller, John D. 64
Rohatyn, Felix 93
Rorty, Richard 122
Rousseau. Jean Jacques 145, tiraflar 138
Rnesans 84, 85, 107, 108, 112
Rnesans kifleri 108
Run, Willow 4 2 ,4 3 ,4 4 , 45, 104, 123
rutin 32, 34. 3 6 -3 9 ,4 2 ^ 7 , 51. 87, 151
170
s-
sadakat 10,11, 2 3 -2 5 ,2 9 ,3 0 ,9 8 , 100,122,
129, 132, 152
Sampson, Anthony 132, 149
sanayi iisi 38 ,4 8 ,
Sanchez, A nuro 12
Sasscn, Saskia 12,144
Savary, Jacques, Le parfait negotiant 148
SCANS 116, 117
Schumpeter, Joseph 29, 30,4 4 , 83
sempati 38, 39 ,4 8 , 6 2 ,9 7 , 151
sendikalar 14, 22, 54, 90. 120, 155
serbest giriim sistemi 10
serbest piyasa 36, 55
serbest piyasa kapitalizmi 55
serfler 147
servet eitsizlii 56
Shaikcn, Harley 121, 152
siberuzay 140
Silikon Vadisi 17, 19, 136, 137
SIMS 50, 57
snf 16.20. 28 .5 9 , 60. 66, 67, 69-71,92-94,
96. 127, 139
snf bilinci 67, 68
Smith 33, 36-42, 44-46,48, 57.60-62, 6 8 ,7 6 ,
77, 94, 95, 151, Uluslarn Zenginlii 33,
3 6 ,3 7 ,9 4 , Theory o f Mora! Sentiments 38
Sm ih'in ahlki duygular kuram 48
Sorel, Julien 83, 84,91
sosyal gvenlik a 57, 147, 149
sosyal parazitler 2 6 ,1 4 7
stat sahibi olma arzusu 127
Stendhal 83
stoaclk 106. 107
Subaru-lsuzu 118, 119, 121
sre yneticileri 114,123
T
Tagwerk 40, 61
takm almas 2 3 ,2 4 ,1 0 4 , 105,112-120,
122, 123, 151,152, 154
Taylor. Frederick W. 4 1 ,4 2
Taylor, Mark 140
teknoloji 1 7 ,2 0 ,2 2 , 2 4,4 0 , 5 2 ,5 3 . 55.63-65.
70, 71, 74-76. 93, 99. 100, 101, 113, 116,
117, 129, 134-136, 139, 141
teknolojik elit 93
The Hidden Injuries o f Class 11, 13,66
teknolojiler 20. 6 3 ,9 3
retim sreci 54
yeniden tasarlama 50, 5 1 ,5 2 ,6 4 ,9 8 , 125
yeniden yaplanma 50
Young, Michael Meritocracy 93
Yunan/Yunanllar 6 7 -6 9 ,7 1 -7 3 ,7 7 ,8 4 , 104,
123,128,
154
yksek statdeki iiler 117
yksek teknoloji 17, 2 4 .5 3
yzeysellik 7 7 ,7 8 .8 3 .9 2 , 103,114, 119-121,
151, 152, 154
u-
U rry, John 51
Utley, Garrick 12
uzmanlama 36, 4 9 ,5 3 -5 7 ,6 1 , 69
uzmanlam iiler 41
cret 14, 1 7 ,4 0 .4 3 . 72, 8 9 .9 0 , 9 2 ,9 8 , 100
cret eitsizlii 56
retimde esnek uzmanlama 49, 53,61
retkenlik 51, 52, 119,121
zaman
disiplini 104
hizmetkrlar 17
hareket ettleri 41
zamann rutinlemesi 44
zamansa! deiim 49
zanaat 33, 34, 4 0 ,7 1 , 101, 127
Zunz, Olivier 127
V
vasfl ustalar 41
Vergilius 106, 108, 122, 126. Georgica 106
verimlilik 4 2 ,4 6 ,5 1 , 52
Versay 63
VietnamlIlar 72. 73, 117
Voltaire, K andid 35
votka 8 3.100. 112, 113, 114
W
W ASP 69
W atson, Thom as 129, 130, 138
Webb, Sydney ve Beatrice 128
W eber. Max 14,43, 104,108-112.115. 125,
127,128,
Protestan A h la t ve Kapitalizmin
Ruhu 108, 110, 111
Weisskopf, Victor 76
W ilde. Oscar, Dorian C ray'in Portresi 103
W yatt irketler G rubu 51
Y
yabanclama 2 6 ,7 1 .7 2
Yahudi 69 ,1 0 9 , 128. 134,146, 153
yanl bilin 154
yaratc ykm 2 9 ,4 4 , 83
yaama hkim olmak 127. 128, 135, 137
yeni
ekonomi 12, 17, 25. 36. 3 7 ,4 8 , 144
iktidar ve kontrol 49
kapitalizm 24, 36, 6 3 ,6 5 , 101.123. 143
171
Richard Sennett
Gzn Vicdan
KENTN TASARIMI VE TOPLUMSAL YAAM
nceleme/eviren: Sha Sertabibolu-Can Kurultavl295 sayfa/ISBN 975-539-262-9
Richard Sennett
Sayg
ET OLMAYAN BR DNYADA
ncelemeteviren: mmiihan Bardak/277 sayfa!ISBN 975-539-439-7
Andre Gorz
Yaadmz Sefalet
KURTULU ARELER
nceleme/eviren: Nign Tutall212 sayfallSBN 975-539-344-7
John O N eill
Piyasa
E T K , B L G V E P O L T K A
ncelemeteviren: en Ser Kaya/318 sayfailSBN 975-539-337-4
S. B ow les-H . Gintis
Demokrasi ve Kapitalizm
MLKYET. CEMAAT VE MODERN
TOPLUMSAL DNCENN ELKLER
ncelemctcv.: Osman Aknhay/321 sayfallSBN 975-539-116-9
Franszcadan inceye kadar birok dile evrilen D em okrasi ve K apitalizm 'in, grdilil ilgiyi hakl karan ok iddial b ir projesi v a r B al'nn iki lemel toplumsal dn
ce ve siyaset gelenei olan Liberalizm i ve Marksizmi kyasya eletirerek, bu gele
neklerin kazanm lann da zm leyen alternatif bir radikal dem okrasi teorisi ina e t
mek. Bu teoriyi yazarlar "postliberal, kimi eletirm enlerse postm arksist" diye ad
landryorlar.
Bowles ve Ginlis. son dnem lerde ne kan, "iktisat ideolojisi ya da iktisadi akl
karl teorilere ok nem li katklarda bulunuyorlar. Temel politik projelerinin insan
larn kendi bireysel ve kolektif tarihlerini kendilerinin yazabilmeleri olduunu belir
tip liberalizmin iki temel ilkesine/norm una bu dorultuda sahip kyorlar: Bireyle
rin adil bir toplum da inenem eyecek haklan olm as gereklii anlam nda zgrlk-,
ve halkn kendi yaamn etkileyen kararlarda sz sahibi olmas gereklii anlamnda
D emokrasi. Ama liberalizmin, bu ilkelerin toplumun hangi alanlanna uygulanmas
gereklii konusunda getirdii keyfi snrlara da kar kyorlar. Bowies-Gintis
zel alann sadece zgrlk norm uyla deerlendirilm esi uygun olan alan olduu
nermesine katlrlar. Ama zgrlk ve D em okrasi'nin uygulanmasn gerektiren,
iktidarn toplumsal sonular douracak ekilde kullanld her alan kam usaPdr
onlara gre. Liberalizm in temel saptrmas, aile ve ekonomi gibi toplumsal alanlan.
zel alanlar diye gstererek, dem okrasi adna yaplacak her trl eletiriden m uaf
tutmaya almasdr.
Oysa kapitalist ekonom i, lam da sermayeye retim ve yatranlar denetleyip ynlen
dirme ve devletin ekonom ik politikasn etkileme glerini verdii iin, kam usal"
bir alandr. Dem okratik hesap verme mekanizm alarna hibir biimde tabi tutulm a
yan bir iktidarn bir avu serm aye sahibi ve irketin elinde younlam asna yol aan
kapitalizm, dem okrasinin nndeki en byk tehdittir. K apitalizm iin dem okrasi bir
s st r Ailede, okulda, iyerinde dem okratik olan hibir ey yoktur.
K apitalist loplum lann tarihi, yurtta haklaryla mlkiyet haklan arasndaki atm a
nn tarihi olmutur. Kapitalizm e ka giriilen btn muhalefet hareketleri M arksizmin snf sylem ini deil, "haklar sylem ini benimsediklerinde etkili olabilm iler
dir. Szlnde sem e, bireysel zgrlk, kii haklan, despotizm , hatta demokrasi
gibi kavramlara hibir zam an temel anlam lar yklem em i ve ekonom ik olm ayan ta
hakkm biim lerini ikincilletirm i olan M arksizm, bu anlamda mutlaka almaldr.
K apitalizm e kar S o fu n grevi, retim ve y atm m lann sermaye tarafndan deil top
lum tarafndan dem okratik yollarla denetlenm esini salayacak biimde yurtta haklannn kapsamn geniletmek, herkesin kabul edilebilir bir geim standardna sahip
olm a hakk olduunu kabul ettirm ek ve esas olarak ekonom ik faaliyetlerin birer
ama deil, insani gelim enin aralar olduunu gstermektir. nsani faaliyetin arketipi, liberallere gre seim , M arksisllere gre emekse. S o f a gre renm e" ol
maldr:
Kiinin, her trl tahakkm ilikisinden uzakta, yeteneklerini ve kavrayn srekli
gelitirdii, kendini ve hayat yaratm ann hazzn yaad bir renm e sreci...
sennett'n. okurun iine ileyen arpc kitab esnek ve istikrarsz istihdama geii ele alyor...
Yazar, rlletlefin ambalajlarnn klarken hainlemesi meselesini deerendirmemiz istiyor.
Aobert M Solow, Massachusetts Tekno/oJI EnsriliJs