0088-0097- SS Clemens I - Episola ad Iulium Iulianumque Fratres

O93, f. 3rb; N442, f. 17va; V630, f. 16vb; I83, f. 30va; VD38, f. 28va; SG670, p. 29b; Bcan4, f. 36v
ITEM1 EPISTOLA SANCTI CLEMENTIS PAPAE2 SCRIPTA DISCIPULIS SUIS, QUI MALORUM 3
HOMINUM PERSUASIONIBUS ALIQUATENUS DEVIARUNT, ET HIS ATQUE GENTIBUS, INTER
QUAS HABITABANT, DIRECTA.
Clemens Romanae urbis episcopus carissimis fratribus Iulio et Iuliano ac <SG670, p. 30a> reliquis consodalibus 4
nostris gentibusque5, quae circa vos sunt.
Oportet6, fratres, omnes doctores, qui <V630, f. 17ra> ad salutem animarum instituti sunt et ad lucrandas animas
episcopi sunt consecrati, <VD38, f. 28vb> pro cunctis sollicitudinem gerere et errantes ad viam veritatis et ad
portum salutis reducere. Et licet propter gentes, quae circa vos sunt, in modico vos errasse contigerit 7, melius
tamen est8 redire <O93, f. 3rb> ad veritatis9 viam quam diutius in ipso errore perdurare. Quoscumque enim de
his, qui vos errare fecerunt 10, vel de his, qui adhuc verbum praedicationis non audierunt 11, potestis, vobiscum
assumite et ad viam veritatis reducite, ne 12 in<I83, f.30vb>fructuosi, sed13 fructuosi domino inveniamini14. Et
quoniam quidem, sicut terra15 cultore neglecta spinas et16 tribulos necessario producit, ita sensus vester longi
temporis incuria17 multas et noxias opiniones rerum et intellegentias falsae scientiae germinavit, opus est nunc
multa diligentia18 ad excolendum ius19 <SG670, f. 30b> mentis vestrae 20, ut hic21 sermo veritatis, qui est verus et
diligens22 cordis colonus23, assiduis excolat24 disciplinis. Vestrum ergo est praebere oboedientiam et occupationes 25
ac sollicitudines <VD38, f. 29ra> superfluas amputare, ne bonum verbi semen 26 enecet27 noxium germen. Potest28
enim fieri, ut multi29 temporis neglegentiam brevis et assidua reparet30 diligentia.
Incertum namque est uniuscuiusque vitae31 tempus, et ideo festinandum est ad salutem, ne forte cunc<Bcan4, f.
37r>tantem32 33 mors repentina praeveniat. Et ob 34 hoc acrius innitendum est 35, ut, dum est temporis spatium,
collecta malae consuetudinis36 vitia37 resecentur38 39. Quod non aliter facere poteritis40, nisi, ut irascamini
quodammodo adversum vosmetipsos, pro <I83, f. 31ra> his, quae 41 inutiliter gessistis ac turpiter. Haec42 enim43
est iusta44 et necessaria iracundia, ut unusquisque 45 in his46, quibus erravit et perperam 47 48 gessit, indignetur et
semetipsum accuset. Ex qua indignatione accenditur in nobis ignis quidam, qui velut <SG670, p. 31a> agro
sterili49 immissus, consumptis et excoctis radicibus pessimae voluptatis, bono semini 50 verbi dei fecundiorem
cordis praeparat51 glebam. Puto autem, quod satis dignas habeatis causas iracundiae, ex 52 quibus iustissimus ignis
iste coalescat53, si consideretis, in quantos vos errores deduxerit 54 ignorantiae malum, <N442, f. 17vb>
quan<VD38, f. 29rb>tosque lapsus55 et quanta praecipitia56 ad peccandum dedit57, a58 quantis vos bonis abstraxit,
et in quae praecipitavit mala, et, quod est super omnia gravius, quod 59 vos in futuro saeculo aeternis poenis
obnoxios60 fecit. Nonne pro his omnibus, ubi vobis veritatis lumen effulsit, ignis <V630, f. 17rb> iustissimae
indignationis accenditur et iracundiae deo placitae intra vos consurgit incendium, quo consumatur et radicitus
inte<I83, f. 31rb>reat61 omne germen, sicut62 forte intra vos malae concupiscentiae pullulavit? Unde et ipse 63, qui
misit nos, cum venisset et omnem mundum vidisset ad maliciam declinasse, non con<SG670, p. 31b>tinuo ei
pacem in erroribus posito dedit, ne eum confirmaret in malis, sed ignorantiae eius ruinis scientiam veritatis
opposuit64, ut, si, qui forte65 resipiscerent66 67 68 et lumen veritatis aspicerent, deceptos se et in praecipitia erroris
abstractos merito dolerent et iracundiae salutaris ignem adversum deceptricem suam conciperent ignorantiam.
Ob hoc itaque dicebat: Ignem veni mittere in terram, quem volo, ut accendatur 69. Est ergo pugna quaedam, quae
gerenda nobis est in hac vita.
Sermo enim veritatis et scientiae70 necessario separat homines ab errore et ignorantia, sicut 71 saepe videmus
putre<VD38, f. 29va>factas et emortuas72 corporis carnes a connexione viventium membrorum ferro secantes 73
separari. Tale ergo aliquid est, quod74 agit75 veritatis76 agnitio. Necesse est enim, ut salutis causa filius, verbi
gratia, qui sermonem receperit <I83, f. 31va> veritatis a parentibus separetur incredulis aut rursum pater
separetur a filio77 <SG670, p. 32a> aut filia a matre. Et hoc modo inter propinquos et consanguineos 78 credentes
atque incredulos scientiae atque ignorantiae veritatisque et erroris 79 pugna consurgit. Et80 ob hoc iterum dicebat,
qui81 nos misit: Non veni82 pacem mittere in terra83, sed gladium. Quod84 si85 dicit aliquis: Et quomodo iustum
videtur separari filios a parentibus? Audi quomodo: quia, si 86 cum ipsis in87 errore permaneant, neque illis
proderunt, et ipsi88 cum illis pariter interibunt. Iustum 89 igitur et valde iustum est separari eum, qui se 90 dari vult,
ab eo, qui non vult. Sed et illud averte91, quia92 non ex illis, qui rectius intellegunt, venit ista separatio. Illi 93 94
enim velint95 esse96 pariter et prodesse his et docere meliora. Sed est 97 istud proprium ignorantiae vitium, ut
confutantem98 se veritatis lucem non99 ferat habere de proximo, et ideo ex illis ista nascitur separatio. Nam qui
scientiam veritatis accipiunt, quia boni<VD38, f. 29vb>ta<I83, f. 31vb>tis <SG670, p. 32b> plena est, <Bcan4,
f. 37v> tamquam a100 bono deo101 datam cupiunt eam, si fieri potest, cum 102 omnibus habere communem, etiam
cum his, qui oderunt eos et persequuntur. Sciunt103 enim, quia104 peccatum ipsorum causa <O93, f. 3vb>
ignorantiae est. Propterea105 idemque106 ipse magister, cum ab his, qui <N442, f. 18ra> igno<V630, f. 17va>rabant
eum, duceretur ad crucem, orabat patrem pro interfectoribus suis et dicebat: Pater, dimitte his 107 peccatum,
nesciunt enim, quid faciunt. Imitantes quoque discipuli magistrum, etiam ipsi, cum paterentur, similiter pro
1

interfectoribus suis orabant. Quod si disciplina nobis est orare etiam pro interfectoribus et persecutoribus nostris,
quomodo non etiam parentum et propinquorum persecutiones ferre et pro conversione eorum orare credimur 108?
Tum109 deinde etiam illud diligentius consideremus, quae sit nobis causa parentes diligendi. Pro eo, inquit, quod 110
vitae nostrae videntur auctores. Auctores quidem vitae <SG670, p. 33a> nostrae parentes non sunt, sed ministri.
Non enim vitam praebent, sed ingrediendi nobis ad <I83, f. 32ra> hanc vitam exhibent ministerium, auctor
autem111 vitae unus et solus est deus. Si autem auctorem vitae diligere volumus, illud 112 nobis esse diligendum
sciamus. Sed illum, inquit113, cognoscere114 potuimus, istos autem et novimus <VD38, f. 30ra> et in affectu
habemus. Esto, non potuistis cognoscere, quid sit deus, qui tamen 115 non sit deus, perfacile scire potuistis. Nam
quomodo latere potuit hominem, quod 116 lignum aut lapis aut aes vel alia huiusmodi materia non sit 117? Quod si in
his, quae facile118 depraehendere potuistis, animum ad discutiendum 119 noluistis intendere, certum est, quia et120 in
agnitione dei impediti estis, non impossibilitatis sed ignaviae 121 vitio. Nam122, si voluissetis, ex his123 ipsis utilibus
simulacris profecto accepissetis intellegentiae viam 124. Certum est, quia per ferrum facta sunt simulacra, ferrum
vero per ignem confectum est. <SG670, p. 33b> Qui 125 ignis aqua exstinguitur, aqua autem per spiritum movetur,
spiritus autem a deo initium habet. Sic enim dicit Moyses propheta: <I83, f. 32rb> In principio fecit deus caelum
et terram. Terra autem erat126 invisibilis et incomposita127, et tenebrae erant super faciem abyssi, et spiritus dei 128
erat super aquas129. Qui130 spiritus iussu131 dei quasi132 ipsa conditoris manus lucem separavit a tenebris, et post 133
illud invisibile134 caelum135 istud visibile136 produxit, ut superiora quidem habitaculum faceret angelis, inferiora
vero137 hominibus. Propter vos ergo 138 iussu dei aqua, quae139 erat super faciem terrae, secessit, ut terra vobis
produceret fructus. Cui etiam humorum venas latenter inseruit, ut <VD38, f. 30rb> vobis ex ea profluerent 140
fontes et flumina. Propter vos producere iussa est animantia et omnia, quae vestro usui voluntatique servirent 141.
Aut non propter vos venti spirant, ut ex ipsis con<V630, f. 17vb>cipiens fructus vobis terra parturiat? Non 142
propter vos imbres perfluunt143 et tempora vicissitudines mutant? Non 144 propter vos sol oritur <SG670, p. 34a> et
occidit, et muta<N442, f. 18rb>tiones 145 luna146 perpetitur147? Propter vos mare exhibet famulatum 148 suum, ut
vobis ingratis cuncta subiaceant. Nonne pro his omnibus iusta <I83, f. 32va> erit ultionis poena, quia horum
omnium largitorem, quem ante omnia et agnoscere et venerari debuistis 149, solum prae ceteris ignoratis? Sed et
nunc isdem150 vos151 adhuc152 intellegentiam eis153 duco154. Videtis etenim155, quod omnia gignuntur ex aquis, aqua
vero per unigenitum ex initio facta est, unigeniti vero omnipotens deus caput est, per quem tali ordine, ut
<Bcan4, f. 38r> supra diximus, pervenitur ad patrem. Cum autem perveneritis, agnoscite hanc esse voluntatem
eius, ut per aquas, que primae creatae sunt, denuo renascamini. Qui enim regeneratus fuerit per aquam, bonis
operibus repletus156 heres efficitur eius, a quo in incorruptione 157 generatus158 est. Propter quod paratis animis
accedite quasi filii <VD38, f. 30va> ad patrem, ut peccata vestra diluantur 159 et causa eorum sola <SG670, p.
34b> ignorantia fuisse probetur160 apud deum. Nam, si post agnitionem horum permanetis in 161 incredulitatem162,
vobis iam perditionis163 vestrae causa et non ignorantiae reputabitur.
Nec164 putetis, quod, etiam165 si omnem pietatem colatis166 omnemque167 iustitiam, baptismum vero <I83, f. 32vb>
non accipitis168, spem possitis169 habere apud deum, immo maiore 170 poena171 digni eritis, qui bona opera non bene
operati estis. Confertur172 enim meritum boni173 homini174 ex bonis gestis, sed si ita gerantur 175, sicut deus iubet.
Deus autem iussit omnem colentem se baptismo consignari. Quod si vos rennueritis 176 et vestrae voluntati magis
quam dei obtemperetis, contrarii sine dubio et inimici estis voluntati eius. Sed dicitis fortasse: Quid confert
aquae baptismus177 ad dei cultum? Primo quidem, quia, quod deo placuit, impletur. Secundo, quia regenerato 178
ex179 aquis et deo renato 180 fragilitas prioris nativitatis, quae vobis per hominem facta est, amputatur, <SG670, p.
35a> et ita demum181 pervenire poteritis ad salutem, aliter impossibile est. Sic enim nobis cum sacramento verus
propheta testatus est dicens: Amen, dico vobis, nisi quis 182 denuo renatus fuerit ex aqua viva, non introibit in
regnum183 caelorum. <VD38, f. 30vb> Et ideo accelerate 184 185, est enim in aquis istis misericordia eius quaedam,
quae ex initio ferebatur super eas, <I83, f. 33ra> et agnoscit eos, qui baptizantur sub <O93, f. 4ra> appellatione
triplicis sacramenti186, <V630, f. 18ra> et eripit eos de suppliciis futuris quasi donum 187 quoddam offerens deo
animas per baptismum consecratas. Confugite ergo ad aquas istas, solae sunt enim, quae possunt vim futuri ignis
exstinguere. Ad quas, qui188 moratur189 <N442, f. 18va> accedere, constat in eo infidelitatis adhuc idolum
permanere et ab ipso prohiberi ad aquas, quae salutem conferunt 190 191, properare. Sive enim iustus, sive sit 192
iniustus193, baptismum <SG670, p. 35b> per omnia necessarium est, iusto quidem 194, ut adimpleatur in eo
perfectio et regeneretur deo, iniusto vero, ut peccatorum, quae gessit, remissio concedatur. Omnibus ergo
festinandum est sine195 mora renasci deo et196 demum consignari197 ab episcopo, id est septiformem gratiam
spiritus198 sancti percipere, quia incertus est uniuscuiusque exitus vitae. Cum autem regeneratus fuerit per aquam
et postmodum septiformi spiritus gratia ab episcopo, ut memoratum est, confirmatus, quia 199 aliter perfectus esse
christianus nequa<I83, f. 33rb>quam poterit, nec sedem habere inter perfectos, si non necessitate, sed incuria aut
voluntate remanserit, ut a200 beato Petro accepimus, et ceteri sancti apostoli praecipiente domino docuerunt,
<VD38, f. 31ra> et demum201 ex operibus bonis ostendat202 in se similitudinem203 eius, qui eum genuit, patris.
Post204 hac205 vero agnoscat deum honorare, honor autem <SG670, p. 36a> eius est 206, ut ita vivat, sicut ipse vult.
Vult autem207 unumquemque ita vivere, ut homicidium et adulterium nesciat, odium et avaritiam fugiat, iram,
superbiam, iactantiam respuat et exsecretur208, invidiam quoque209 210 et cetera his similia penitus a se ducat aliena.

Est211 sane propria quaedam nostrae <Bcan4, f. 38v> religionis observantia, quae non tam imponitur hominibus,
quam proprie212 ab unoquoque deum colente causa puritatis expetitur213 214. De castimoniae dico cautela215, cuius
species multae sunt. Sed primo, ut observet unusquisque, ne menstruatae mulieri misceatur, hoc enim
exsecrabile216 ducit217 218 lex dei. Quod et si lex de his non admonuisset, nos ut 219 canthari220 libenter volveremur in
ster<I83, f. 33va>core. Debemus221 aliquid amplius habere222 animalibus utpote223 rationabiles224 homines et
caelestium sensuum225 capaces, quibus summi studii esse debet 226 ab omni inquinamen<SG670, p. 36b>to cordis 227
conscientiam228 custodire.
Bonum229 est autem et puritati230 conveniens etiam corpus aqua231 diluere232 233. Bonum vero dico non quasi
principale illud, in quo mens purificatur 234, sed quod sequela235 236 sit illius boni hoc, in quo caro diluitur. <VD38,
f. 31rb> Sic enim et magister noster quosdam pharisaeorum et scribarum, qui videntur 237 esse ceteris meliores et a
vulgo <V630, f. 18rb> separati, increpabat 238 dicens239 eos hypocritas, quia ea solummodo, quae hominibus
videbantur, purificabant, corda vero, quae solus deus aspicit, inquinata relinquebant et sordida. Ad quosdam ergo
ex ipsis, non ad omnes, dicebat: Vae vobis, scribae et pharisaei hypocritae, quia 240 mundatis <N442, f. 18vb>
calicis et parapsidis241, quod deforis est, intus242 autem plena sunt sordibus. Pharisaee caece, munda prius, quod
intus est, et, quod deforis est, erit mundum. Vere enim si mens mundetur 243 luce244 scientiae, cum ipsa fuerit
munda ac splendida, tunc etiam eius, <SG670, p. 37a> qui deforis 245 est, hominis ipsa necessario curam gerit, id
est carnis suae, ut et ipsa246 purificetur. Ubi247 autem ista, quae deforis248 est, purificatio249 carnis neglegitur, certum
est ibi250 neque251 de puritate mentis ac mundicia cordis curam 252 geri253. Ita ergo fit254, ut is, qui intrinsecus 255
mundus est, mundetur256 sine dubio et extrinsecus, non semper 257 autem is, qui mundatur258 extrinsecus, etiam
intrinsecus mundus est, mundetur259 sine dubio et extrinsecus. Non semper 260 autem is261, qui mundatur
extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, videlicet cum262 ait263 264 haec, ut hominibus placeat.
Sed et illa species castimoniae observan<VD38, f. 31va>da est, uti ne passim et libidinis solius causa 265 feminis
coeatur266 267, sed posteritatis reparandae gratia, quae observantia, cum etiam in nonnullis pecudibus 268 inveniatur,
pudori269 est, si non ab270 hominibus rationabilibus et deum colentibus observetur. Ergo omnes peccaverunt et
egent auxilio271 dei.
Propter quod, carissimi, sectamini semper caritatem et aemulamini 272 meliora et spiritalia, <I83, f. 34ra> et
adiuvate273 <SG670, p. 37b> vos invicem, ut deo semper in omnibus placere valeatis. Amen.
O93, f. 4ra; N442, f. 18vb; V630, f. 18rb; I83, f. 34 ra; VD38, f. 31va; SG670, f. 37b; Bcan4, f. 38v
ITEM] LXXIIII Item Bcan4
PAPAE SCRIPTA DISCIPULIS SUIS, QUI MALORUM HOMINUM PERSUASIONIBUS ALIQUATENUS
DEVIARUNT, ET HIS ATQUE GENTIBUS, INTER QUAS HABITABANT, DIRECTA] EXCERPTA DE
VOLUMINE QUOD DICITUR ITINERARIUM SANCTI PETRI DE CAThECIZANDIS RUDIBUS SG670
3 MAIORUM V630
4 am Rande consociis VD38
5 gentibusque quae korr. aus gentibus quaeque SG670
6 Oportet] Oportet vos Bcan4
7 contingerit Bcan4
8 est fehlt V630
9 veritatis viam] viam veritatis Bcan4
10 fecerunt korr. aus fecerint SG670
11 audierunt] audierunt si korr. aus audierunt SG670
12 nec Bcan4
13 sed fructuosi fehlt V630
14 inveniatis I83
15 terra cultore neglecta] cultore neglecta terra V630
16 et tribulos] tribulosque Bcan4
17 am Rande neglegentia VD38
18 diligentia ad excolendum korr. aus diligentia O93
19 ius] vire korr. aus vis V630; vas VD38; rus SG670
20 vestrae ut] vestrae korr. aus vestrae et SG670
21 hunc SG670
22 diligendus korr. aus diligens V630
23 colono V630
24 excolet V630
25 occupationis I83
26 semen enecet] semine necet Bcan4
27 am Rand eoccidat VD38
28 Potest korr. aus Post VD38
1
2

29 multum I83
30 am Rande restauret VD38
31 vitae tempus] tempus vit Bcan4
32 am Rande dubitantem VD38
33 cunctantem] cum tantae, interlinear cunctantem SG670
34 ob fehlt SG670
35 est] est temporis spatio SG670
36 consuetudinis] consuetudinis ac leatis korr. aus consuetudinis SG670
37 vitia resecentur fehlt SG670
38 am Rande abscidantur VD38
39 resecentur korr. aus recensentur V630
40 poteris I83
41 quem Bcan4
42 am Rande LXXV Bcan4
43 enim est] est enim SG670
44 iusta] utilis vita V630
45 unusquisque korr. aus unisquisque SG670
46 his] his in V630
47 am Rande perversam VD38
48 perpera Bcan4
49 stereli Bcan4
50 semine V630
51 praeparet korr. aus praeparat SG670
52 et V630
53 concalescat SG670; calescat Bcan4
54 deducerit VD38
55 am Rande casus VD38
56 am Rande ruinas VD38
57 dedit] dedit et korr. aus dedit SG670
58 Ad Bcan4
59 quod korr. aus quos SG670
60 am Rande debitores VD38
61 intereat korr. aus interea SG670
62 sicut] si quit VD38; si quod SG670
63 ipsi I83
64 apposuit SG670
65 fore Bcan4
66 am Rande reverterentur VD38
67 resipiscerent korr. aus respicerent I83; respicerent Bcan4
68 resipiscerent et lumen veritatis aspicerent korr. aus resipiscerent VD38
69 accendatur korr. aus accedatur VD38
70 scientia SG670
71 Sicut korr. aus Sicut enim SG670
72 mortuas N442; I83; VD38; SG670; Bcan4
73 sectantes O93; secantis V630; secante SG670
74 quod agit korr. aus quod O93
75 ait V630; I83; Bcan4
76 veritas Bcan4
77 filiis SG670
78 consanguineos korr. aus sanguineos Bcan4
79 erroris korr. aus erroribus V630
80 am Rande LXXVI Bcan4
81 qui korr. aus quia SG670
82 venit Bcan4
83 terram SG670
84 Sed korr. aus Quod SG670
85 si fehlt SG670
86 si cum] cum si V630
87 sine N442; I83; VD38; in korr. aus sine Bcan4
88 sic VD38

89 Iustum korr. aus Iustum est SG670

90 se dari] salvari V630; faeda SG670
91 adverte korr. aus averte V630; adverte SG670
92 quia korr. aus qui VD38
93 Ille Bcan4
94 Illi enim velint] Ille enim vult SG670
95 vellent korr. aus velint N442; volunt V630
96 interesse SG670
97 et V630
98 am Rande confusionem sibi ingerentem VD38
99 am Rande non sustineat VD38
100 a bono deo] a bonedi VD38
101 dei VD38
102 com SG670
103 Scient O93
104 quia peccatum ipsorum causa ignorantiae est] peccatum ipsorum causam ignorantiae esse SG670
105 Propterea idemque] Propter eo idemque korr. aus Propter eodemque O93; Proptereque idem

korr. aus

Propterea idemque SG670

106 denique V630
107 eis SG670
108 credimur korr. aus credimus V630
109 am Rande LXXVII Bcan4
110 quia N442
111 autem vite korr. aus autem O93
112 illum korr. aus illud V630; illum VD38; SG670
113 inquiunt SG670
114 cognoscere] cognoscere non V630
115 tamen] tamen quid SG670
116 qui Bcan4
117 sit] sit deus SG670
118 facere I83; VD38; Bcan4
119 discutiendum korr. aus discutiedum I83
120 et fehlt SG670
121 am Rande stultiti VD38
122 am Rande LXXVIII Bcan4
123 his fehlt SG670
124 am Rande rationem VD38
125 quia I83
126 erat fehlt SG670
127 composita O93; inconposita korr. aus conposita V630
128 di VD38
129 eam SG670
130 Qui fehlt SG670
131 iussum O93
132 am Rande veritati oponitur VD38
133 posuit I83
134 invisibilem Bcan4
135 caelum istud visibile fehlt SG670
136 visibilem VD38
137 vero fehlt VD38
138 ergo fehlt V630
139 quae korr. aus qua VD38
140 profluerent korr. aus fluerent O93; profluerent korr. aus profuerent VD38
141 deservirent VD38; deservirent korr. aus servirent Bcan4
142 Nonne korr. aus Non O93
143 profluunt V630; N442; SG670
144 Nonne korr. aus Non O93
145 mutationes korr. aus mutataones V630
146 lunae I83; Bcan4
147 am Rande sustinet VD38
5

148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207

am Rande servitium VD38

debuistis solum korr. aus debuistis V630
idem V630; isdem fehlt SG670
interlinear bis SG670
adhuc] adhuc in korr. aus adhuc VD38
interlinear vel eius V630; eius I83; VD38; SG670; Bcan4
dico SG670
enim I83
repletus korr. aus repletis O93; repletis I83; Bcan4
incorruptionem VD38
regeneratus V630
am Rande purgentur VD38
probet O93; N442; I83
in fehlt I83; Bcan4
incredulitatem korr. aus credulitatem O93; incredulitate VD38; incredulitate korr. aus incredulite SG670
preditionis I83
am Rande LXXVIIII Bcan4
iam I83
am Rande diligatis VD38
omnemque iustitiam] omnem substantiam SG670
accipiatis VD38; SG670
possitis korr. aus positis V630
maiori N442; SG670
pona I83
Confertur korr. aus Fertur O93
boni fehlt V630
hominis SG670
generantur SG670
am Rande respueritis VD38
baptismum I83
regeneratio I83; regenerata SG670
et VD38
renovata SG670
demun Bcan4
quis korr. aus qui SG670
regnu O93
am Rande festinate VD38
accellarate Bcan4
sacramenti korr. aus sacramentis Bcan4
domum SG670
quisquis korr. aus quiquis SG670
am Rande tardat VD38
am Rande tribuunt VD38
salutem conferunt korr. aus salutem V630
sit fehlt I83
iniustus korr. aus iniustus per Bcan4
quidem ut korr. aus quidem Bcan4
sine korr. aus sive SG670
am Rande Quod prosit ultima consignatio I83
consignare I83
spiritus sancti] sancti spiritus SG670
quia korr. aus qui N442; qui V630
a beato Petro] habeat quod a petro korr. aus habeat quod SG670
am Rande postea VD38
ostendit SG670
similitudine V630; I83
am Rande LXXX Bcan4
haec korr. aus hac V630; haec N442; SG670; Bcan4; fehlt VD38
est fehlt V630
autem] autem ut Bcan4
6

208 am Rande abhorret VD38

209 am Rande etiam VD38
210 quoque et cetera korr. aus quoque O93
211 am RandeQuod multe sunt species castimoni VD38
212 propri korr. aus propi O93
213 am Randerequiritur VD38
214 expetitur korr. aus expeditur V630
215 cautele I83; cautela korr. aus cautele SG670; Bcan4
216 am Rande abhominabile VD38
217 am Rande iudicat VD38
218 dicit SG670; Bcan4
219 ut canthari fehlt V630
220 canthari] cathari non korr. aus cathari SG670
221 Debemus] Debemus enim korr. aus Debemus SG670
222 habere] habere ab SG670
223 am Rande sicut VD38
224 rationabiles korr. aus rationabilis I83
225 sensuum capaces] capaces sensuum SG670
226 debeat SG670
227 cordis] cordis et I83
228 conscientia I83
229 am Rande Quod bonum sit ab omni inquinamento cordis

conscientiam custodire et quod bonum sit etiam

corpus aqua diluere V630
230 puritati korr. aus puritate SG670
231 aquam I83
232 am Rande mundare VD38
233 deluere I83
234 purificatur sed korr. aus purificatur SG670
235 am Rande imitatio consecutio VD38
236 sequela korr. aus requela SG670; sequens korr. aus sequenda Bcan4
237 videbantur VD38; SG670
238 increpat I83; SG670; increpabat korr. aus increbat VD38; increpabat korr. aus increpat Bcan4
239 dicens eos] eos dicens SG670
240 quia korr. aus qui I83
241 am Rande scutellae VD38
242 inter Bcan4
243 videtur VD38
244 luce] luce mundetur SG670
245 foris SG670
246 ipsa purificetur] ipsam purificet SG670
247 am Rande Qui carnis purificationem neglegit solet contemnere munditiam mentis VD38
248 foris SG670
249 purificatio carnis korr. aus purificatio O93
250 ibi fehlt V630
251 neque korr. aus ne VD38
252 curam korr. aus puram SG670
253 geri korr. aus gerit Bcan4
254 fit ut is korr. aus fit O93
255 intrinsecus mundus est, mundetur sine dubio et extrinsecus; non semper autem is, qui mundatur extrinsecus
korr. aus intrinsecus O93
256 mundetur sine dubio et extrinsecus; non semper autem is, qui mundatur extrinsecus, etiam intrinsecus
mundus est, mundetur sine dubio et extrinsecus. Non semper autem is, qui mundatur extrinsecus, etiam
intrinsecus mundus est fehlt I83; SG670
257 semper autem korr. aus semper SG670
258 mundantur I83
259 mundetur sine dubio et extrinsecus Non semper autem is qui mundatur extrinsecus etiam intrinsecus mundus
est fehlt I83; SG670
260 semper autem korr. aus semper SG670
261 is korr. aus his V630
262 am Rande cum facit VD38
7

263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273

agit V630; VD38; SG670

ait hc korr. aus agit et Bcan4
caus Bcan4
am Rande commisceatur VD38
coeatur] coeat quis SG670
pecoribus VD38
pudoris V630
hab korr. aus habo Bcan4
auxilio korr. aus axilio V630
am Rande sequimini VD38
adiuvate korr. aus adiuvante SG670; Bcan4