INDUSTRIJSKI DIZAJN

PREDAVANJA

















2
1. UVOD

Aktivnosti u procesu kreiranja novih i modifikovanja postojeih proizvoda koje se odnose
na zadovoljenje estetskih, ergonomskih i ekonomskih zahtijeva i principa, predstavljaju
zadtak industrijskog dizajna.

Dizajn treba da uspostavi harmonian odnos izmedju vizualnih, prostornih elemenata
proizvoda i okoline, kao i linosti koja ga koristi.
Proizvod mora biti oblikovan tako da ima:
estetski nivo
da je funkcionalan,
da je jednostavan za rukovanje,
da je siguran u eksploataciji,
da ima prihvatljivu cijenu idr.
Dizajn ima veliki uticaj na osnovne karakteristike proizvoda:
spoljanji oblik,
konstrukciju,
vrstu materijala od koga je napravljen
boju,
nain pakovanja idr.

Takodje, dizajn ima veliki uticaj na izbor tehnoklokog procesa, odnosno na metode
obrade u procesu izrade i oblikovanja proizvoda. Dizajn mora da uzme u obzir i vodi
rauna o odgovarajuim nacionalnim i medjunarodnim standardima, propisim i zakonima.
Termin dizajn potie iz engleskog jezika (design); disegno (italijanski), diseno (panski),
dessin (francuski). Dizajn znai, crte, nacrt, uzorak ili projekat. Dizajn se koristi kao
zamijena za: tehniku estetiku, industrijsku estetiku, industrijsko obliokovanje,
modelarstvo i dr. Ovi termini nisu prikladne zamijene za "dizajn" jer ne objanjavju njegov
pojam i sutinu na cijelovit nain.
Tehnika estetika odnosi se na estetiku tehnikih prizvoda. Industrijsko oblikovanje odnosi
se na aktivnosti za stvaranje oblika proizvoda. Treba prihvatiti rije dizajn, jer na najbolji
nain odraava pojam i sutinu discipline o kojo je rije. Dizajn se danas iroko koristi i u
maloj privredi pa se moe izbaciti i rije "industrijski".











3
1. 2. VANIJA OBILJEJA DIZAJNA
1. 2. 1 ISTORIJSKI KORIJENI DIZAJNA
Filozofija savremenog ovjeka je: ivjeti i raditi ljepe, sa manje materijalnih ulaganja
i trokova mentalne i fizike energije. U tome mu dizajn svesrdno pomae stavaranjem
upotrebnih predmeta, tj. proizvoda.
ovjek je upotrebne predmete stvarao od pamtivijeka. Ti predmeti su u poetku bili
primitivni, posmatrano sa aspekata dananjeg dizajna. Na razvoj upotrebnih predmeta kroz
istoriju, pored dizajna, uticali su: umjetnost, arhitektura, zanatstvo, nauka, tehnologije i
druge oblasti ovjekovog stvaralatva.
Za dostignuti nivo razvoja upotrebnih predmeta ovjek treba da zahvali
prethodnim civilizacijama,odnosno narodima;
vjerskim, tradicionalnim i nacionalnim obiajima;
napretku ljudske misli;
matovitosti i inteligenciji stvaralaca;
slobodi miljenja;
imaginaciji i fantaziji svih onih koji su neposredno ili posredno doprinijeli nastanku i
razvoju dizajna.

Iz doba paleolita (nekoliko stotina hiljada godina prije nae ere) potiu najstariji
tragovi ivota na zemlji. Ovaj period karakterie nomadski nain ivota, a upotrebni
predmeti, prema arheolokim nalazima, nose obiljeja geografskog podruja i stepena
razvoja tadanje civilizacije. Ovaj period karakteriu:
izrada odjee od koe i krzna od ulovljenih ivotinja;
stvoren je luk i strijela,a potm i koplje, u prvo vrijeme za lov, a kasnije za
medjuplemensku borbu.
zapoinju funkcionalna svojstva upotrebnih predmeta, zatita od prirodnih nepogoda u
borbi sa prirodom, divljim ivotinjama i u borbi sa drugim plemenima i dr.

ovjek je postepeno razvijao duh i vjetinu stvaranja, te se poeo baviti prvim zanatima, a
rezultat toga su bili funkcionalni predmeti. Zbog estih seljenja, izrada upotrebnih
predmeta se irila: otkrivena je vatra (obrada materijala), obrada drveta alatom od kamena i
izrada prvog nakita, sjekire (za klesanje kamena, obradu drveta, oruje). Oko 30000 god.
prije nove ere (mladji paleolit) sjekira se pravila od bakra , bronze i gvodja.

U mladjem kamenom dobu (neolit-oko 8000god, prije nove ere) pojavila se keramika,
lonarstvo (Japan, kasnije Mala i Srednja Azija).
Razvija se zanatstvo ( stari Egipat). Osim grnarskog toka, radjeni su i ostali upotrebni i
ukrasni predmeti, koji su se pekli, bojili. Zanatlije su imale smisao za ljepotu-nakiti od
keramike i dragog kamena. Izradjivani su tanjiri, zdjele, vaze-od smjee koja je slina
staklu. Koriteni su razboj za izradu tkanina, izradjivan je namjetaj (empres, kedar i
ebanovina): stolice, kreveti i dr. Zemljoradnici su koristili plug i kola sa tokovima.



4
U starom vijeku (od osmog vijeka p.n.e. do petog vijeka nove ere do propasti
Zapadnog rimskog carstva 476. god p.n.e.), ovjek izradjuje upotrebne predmete za
druge ljude.
U Grkoj i Italiji (oko 1000 god. p.n.e.) bila je razvijena kuna radinost. Antiku Grku
karakterie stvaranje keramike i namjetaja. Vaza zanatlije Aristonota (sedmi vijek p.n.e.)
je prva kojoj se zna autor. U keramici je primjenjivan geometrijski stil sa ornometrikom.
Posebno su uvene vaze lekite, koje su izradjivane sa bijelom osnovom i polihromnim
figurama (polagane su u grobnicama) i crteima.
U srednjem vijeku (od 476. do 1492. god. p.n.e.) formira se feudalno drutvo, dolazi do
velikih seoba naroda i propasti Rimskog carstva. Dolo je do razvoja izrade upotrebnih
predmeta u pogledu postupaka izrade i materijala (germanska plemena). U petom vijeku
dolazi do naglog razvoja zanata: nakit, predmeti od zlata, kovakih predmeta i dr.
Vajari, zlatari, keramiari i tkai radili su u sopstvenim radionicama gdje su realizovali
svoja djela, gdje su neki predmeti imali svojstvo umjetnosti. Kupci su bili crkva i
plemstvo, pri emu su nametali svoje zahtjeve. Predmeti dobijaju zavidnu ljepotu. To je
prije svega bio namjestaj: fotelja, klupa sa naslonom, tronozac itd. Namjetaj je imao
duborez i ornamente.
Na ostrvu Murano blizu Venecije proizvodilo se staklo, koje se preradjivalo u razliite
upotrebne predmete. U staklo su ugradjivani plemeniti metali, ime se postizala visoka
vrijednost upotrebnih predmeta. Na primjer, tadanji metalni pribor za jelo po veliini,
oblicima i ornametici veoma je slian dananjem.
Razvija se izrada tkanina; svilene tkanine koje dolaze iz zemalja Bliskog istoka. Razvija
se tapiserija, koja slui za pokrivanje i ukraavanje zidova, leaja i pokrivaa, za smjetaj
predmeta (hrane, odjee isl.).
U novom vijeku (od 1492 god. do danas) dolo je do presudnog uticaja na kulturu i
cjelokupno ljudsko stvarlatvo. panci i Portugalci ire trgovinu na druge dijelove svijeta.
Dolazi kapitalizam.
U Italiji dolazi do povratka antike renesansa (posebno u kulturi i znanosti). U drugoj
polovini XVIII vijeka dolazi do razvoja tehnike i tehnologije pojava serijske proizvodnje,
zbog ega se upotrebni predmeti zovu proizvodi. Medjutim, i dalje je bilo cijenjeno
zanatstvo jer su proizvodi bili grubi. Zanatstvo poprima svojstvo umjetnosti. Poinje
razdvajanje zanata i umjetnosti. Vie se obraala panja na funkcionalnost proizvoda.
U Engleskoj poinje industrijska revolucija, posebno od 1760 do 1830 god.. Slijedi
napredak nauke i tehnike i razvoj tehnolgija. Medjutim, grube maine nisu imale kvalitetne
proizvode, nisu imali kvalitet i ljepotu, kao to su davale zanatlije.
Parna maina uvela je radikalan pomak u proizvodnji, prvo u tekstilnoj industriji.
Industrijska mainska proizvodnja poela je da potiskuje zanate. Stvaraju se novi radnici,
strunjaci, a zanemarivala se umjetnika vrijednost. Ipak, zanati i industrijska proizvodnja
su se odrzali do danas.





5
1. 2. 2 POJAM I DEFINISANJE DIZAJNA
Industriska proizvodnja dovodi do konkurencije izmedju proizvodjaa. Nastaje borba za
trite, a time i proizvodnja sve kvalitetnijih proizvoda. To utie na razvoj dizajna,
odnosno proces dizajniranja u kojem se proizvodi stvaraju i usavravaju. Sve otriji
kriterijumi kupaca dovode do poveane izbirljivosti pri kupovini. Takodje, proizvod mora
zadovoljiti kriterijume kupaca po kvalitetu. U odnosima: ljudske potrebe proizvodnja
zadovoljenje potreba prisutan je dizajn koji stvara proizvode. Poslovi dizajna, kao
stvarlake discipline, i marketinga u preduzeu djeluju integrisano i paralelno, u
interakcijama sa drugim funkcijama u preduzeu. Prije svega , funkcija, dizajn i marketing
u preduzecu obezbjedjuju dizajniranje proizvoda kakve potroai trae.
Dizajn mora proizvodu dati kvalitete u tehniko funkcionalnom, estetskom, ekonomskom
i ergonomskom smislu. Proizvod mora optimalno da funkcionie, da bude lijep, ekonomski
snaan u smislu profita i biznisa, kao i ergonomian. Kada se ovo postigne, proizvod ima
uspjeh na tritu. Uloga dizajna je dakle stvoriti kvalitetan i privlaan proizvod.
Dizajn u naunom i strunom pogledu je interdisciplinaran. Njegovo izuavanje ukljuuje
tehnologiju, informatiku, estetiku, ekonomiju, organizaciju, psihologiju, sociologiju, a
zbog ergonomije i medicinu.
Prema Milovanu Vasiljeviu, "dizajn je nauna, struna i stvaralaka disciplina, simbol
kvaliteta proizvoda, kao i sistem, funkcija, skup aktivnosti, organizaciona cijelina i oblast
menadjmenta u preduzeu usmjern ka potpunom zadovoljenju potreba, zahtijeva i elja
potroaa, ekonomskim i razvojnim ciljevima pojedinanih preduzea i privrede,
unapredjenju ivotne i radne sredine i okloine, kao i progresu drutva u cijelini."
1. 2. 3 DIZAJN KAO NAUNA, STRUNA I STVARALAKA DISCIPLINA
Dizajn je nauna disciplina jer nauno istrauje i dokazuje pojave, aktivnost, metode i
procese u stvaranju i razvoju proizvoda. Dizajn je u svom razvoju koristio dostignua
raznih nauka, utiui povratno i na njihov razvoj. Dizajn nije homogena nauna disciplina,
nego je interdisciplinaran jer ukljuuje:
tehniku
tehnologiju,
matematiku,
fiziku,
ekonomiju, ergonomiju, psihologiju, sociologiju,
arhitekturu, likovnu i primjenjenu umjetnost,
informatiku
organizaciju, marketing, mendjement i dr.
Dizajn, kao interdisciplinarna djelatnost, utie na industrijski progres, razvoj proizvoda,
standard, kulturu i obrazovanje ljudi i dr.
Dizajn je i struna disciplina koju obiljeava stvaralatvo u praksi. Rezultati dizajna su
proizvodi namjenjeni ljudima kao pomo u ivotu i radu, kao i za uljepavanje
svakodnevnice i ivota uopte. Dizajn utie na standard ljudi, olakava im rad i ivot,
posebno kvalitetom proizvoda koji rezultira iz procesa dizajniranja. Stvaralake aktivnosti
dizajnera vremenski, kao i u pogledu radnog prostora i organizaciono, odvijaju se u
preduzeu. Tok dizajniranja proizvida realizuje se u specufinom procesu rada. Proces
dizajniranja ima svoje faze, a rezultat toga je prototip proizvoda. Od ideje do proizvoda je
dug put. Na tom putu proizvod je materijalizovan rezultat aktivnosti dizjnera.

6
1. 2. 4 DIZAJN KAO SIMBOL KVALITETA PROIZVODA

Kvalitet je materijalno svojstvo i posljedica strukture proizvoda. Kvalitet za ovjekova ula
moe biti vidljiv i nevidljiv. Prvi, vidljiv kvalitet je dostupan ulima: veliina, oblik, boja,
kvalitet tona (muziki uredjaj), kvalitet teksture i sl. Takodje, kvalitet koji se moe ocijeniti
testitanjem proizvoda (vonja automobila, sjedenje na stolici ili fotelji, leanje na leaju i
sl.) je vidljiv kvalitet. Vidljivi kvalitet proizvoda se stvaraju, analiziraju, ocjenjivaju,
koriguju u procesu dizajniranja. Kasnije intervencije (redizajniranje) su sloenije i skuplje
sa neizvijesnim ishodom.
Nevidljiv kvalitet proizvoda ovjek ne moe ocijeniti ni ulima ni isprobavanjem. To su
fiziko mehanika svojstva materijala, neki dijelovi sklopa ili podsklopa koji se " ne
vide" i dr. Nevidljiv kvalitet se moe deklarisati, a da i ne postoji (to nije praksa
renomiranih proizvodjaa). Nivo kvaliteta (nizak, srednji, visok ili luksuzni), razliito
zadovoljava potrebe ljudi. Proces dizjniranja treba prilagoditi zahtijevanom nivou kvaliteta
i odgovorajuoj cijeni. Osnovno je da proizvod mora da ima kupca kako bi proizvodja
ostvario eljeni profit.
Kvalitet proizvoda u materijalnom smislu i u smislu njegove upotrebne vrijednosti
predstavlja njegovu sposobnost da:
1. slui svrsi i da zadovolji potrebu kupca,
2. ne otkazuje u upotrebi,
3. lako se odrava i servisira,
4. minimalno troi energiju,
5. bude estetian,
6. ekonomian, ergonomian i dr.
Proizvod sa ovim svojstvima stvara struni tim dizajnera i saradnika. Kvalitet zavisi od
strunosti, iskustva i vjetine dizajnera, kao i od drugih faktora: tehniki, tehnoloki,
organizacioni. To su nivoi tehnologije, kvalitet materijala, strunost radne snage i kontrola
u proizvodnji. Proizvod mora da se nalazi u okviru sistema kvaliteta (TQM).
Kvalitet proizvoda stvara dizajn, odnosno tim diozajnera. U teoriji i praksi se dizajn smatra
pojmom kvaliteta proizvoda. Tada se podrazumijeva da je dizajn uspjean, odnosno da ga
stvara struan, kreativan i sposoban tim dizajnera. Takvi dizajneri su veoma vani za
svako preduzee. Oni su kreatori proizvoda i stvaraoci kvaliteta proizvoda, sa velikim
uticajem na poslovanje preduzea.

1. 2. 5 DIZAJN KAO SISTEM, FUNKCIJA, SKUP AKTIVNOSTI,
ORGANIZACIONA CIJELINA I OBLAST MENADJMENTA
Po definiciji, sistem predstavlja jednu koherentnu cijelinu, a dijelovi te cijeline, koji su
medjusobno povezani i zavisni, nazivaju se podsistemima. Savremeni dizajn najvei dio
svojih aktivnosti ostvaruje u okviru preduzea. Preduzee se posmatra kao sistem i to
ekonomski, organizacioni, proizvodno poslovni, otvoreni i dinamini. Preduzee kao
sistem ima svoje podsisteme:
1. proizvodnja,
2. tehnika proprema proizvodnje,
3. marketing aktivnosti,
4. dizajn,istraivako razvojne aktivnosti, financije,
5. opte, pravne i kadrovske aktivnosti i dr.
7
Dizajn je podsistem savremenog proizvodnog preduzea. Podsistemi su u stalnoj
interakciji. Svaki podsistem se moe unaprijediti tako da se dizajn moe posmatrati kao
cijelina za sebe, odnosno kao poseban sistem.Dizajn je sam po sebi sistem samo kada je
organizovan van preduzea (institut, dizajn centar, dizajn biro itd.). Tretman dizajna kao
sistema treba da rezultira unaprijedjenjem procesa dizajniranja i razvojem proizvoda koji u
tom procesu nastaju. Takodje, tretman dizajna kao sistema, odnosno podsistema ima uticaj
na poslovne interse preduzea, zadovoljavanje potroaa i prosperitet drutva u cijelini.
Preduzee ne moe funkcionisati bez dizajna kao podsistema. Preduzea bez dizajna imaju
male izglede za uspjeh. U funkcionisanju preduzee je usmjereno ka svom glavnom
poslovnom cilju profitu. Slikovito reeno, trite se moe posmatrati kao uzburkani
okean, preduzee kao brod koji se bori protiv talasa konkurencije, a profit kao luka u
daljini kojoj brod strijemi. Glavni kormilar (preduzea) je dizajn u sadejstvu marketinga,
jer ova dva podsistema definiu kako i na koji nain doi do cilja profita.
Preduzee mora stalno funkcionisati raditi. Osnova za uspjeno funkcionisanje preduzea
jeste stalno dizajniranje novih i usavravanje postojeih proizvoda. Ti proizvodi moraju u
tehniko funkcionalnom, estetskom, ekonomskom i ergonomskom smislu biti
superiorniji od konkurentskih proizvoda. Funkcionisanje preduzea izuzetno zavisi od
dizajna, te se on smatra vanom funkcijom. Dizajn se moe posmatrati, izuavati i
unaprijedjivati kao specifina funkcija u preduzeu.
Kroz mnotvo aktivnosti, dizajn stvara proizvode, nove ili usavrene. Svi poslovni zadaci
koje obavlja dizajner su tipini, a tok dizajniranja proizvoda (redoslijed i trajanje faza)
naziva se proces dizajniranja. Ovaj proces ima vie faza, npr. materijalizovanje proizvoda,
gdje se on kreira, konstituie i izradjuje kao prototip. Aktivnosti dizajna u kvantitativnom i
kvalitativnom smislu su specifine i razliite od aktivnosti drugih podsistema u preduzeu.
Dizajn se mora optimalno organizovati u preduzeu i mora biti efikasan u dizajniranju
proizvoda.
Dizajniranje u preduzeu mora se precizno definusati i razdvojiti od djelovanja drugih
podsistema. Sam dizajn u teoriji i praksi se posmatra i izuava kao specifini skup
aktivnosti. Svi podsistemi u preduzeu su medjusobno zavisni, pa je sistem stabilan ako je
to sluaj i sa svakim njegovim podsistemom. Da bi podsistemi preduzea mogli
sinhronizovano i uspjeno funkcionisati, potrebno je da su jasno organizaciono definisani,
Drugim rijeima, svaki podsistem kao organizacioni dio preduzea mora imati definisane
obaveze i nadlenosti u odnosu na druge podsisteme, Takodje, dizajn kao podsistem
preduzea, i kao stvaralaka disciplina, funkcija i skup aktivnosti, mora biti posebno
organizaciono usrtojen u preduzeu.
Dizajn u preduzeu ima razliite nazive: sektor, sluba, projektantsko odjeljenje,
konstrukcioni biro, prototipsko odjeljenje, projektantski biro, modelarnica i dr. Dizajn se
organizuje kao posebna cijelina u preduzeu, da bi mu se:
1. jasno definisale aktivnosti i odgovornosti u stvaranju i razvoju proizvoda,
2. definisali oblici saradnje sa drugim podsistemima,
3. obezbijedio i uredio prostor, sa opremom, mainama, uredjejima i sl.,
4. formirao struni tim dizajnera i saradnika na elu sa glavnim menadjerom i dr.

Dizajn se moze posmatrati, izuavati i unaprijedjivati kao posebna cijelina u preduzeu.
Takodje, dizajn je i po definiciji vazna oblast menadjmenta.


8
1. 2. 6 PRAVCI U DIZAJNU
Dizajn se razvijao kroz razliite periode ljudske istorije, dobre i loe (npr. ratovi). Svako
stvaralatvo u oblasti upotrebnih predmeta ima svoj kontiuitet. U pojedinim periodima ovo
stvaralatvo imalo je obiljeja koja su ga inila posebnim pravcem. Svi pravci su bili
specifini, zavisno od svojstava upotrebnih predmeta koji su pripadali svakom od njih.
U dananjem obliku dizajn se razvijao tek poslije drugog svjetskog rata. Korijeni dizajna
su u dalekoj prolosti i iznikli su iz starih, lijepih zanata i umjetnosti. Danas je dizajn
stvaralaka disciplina koju karakteriu proizvodi kao njeni rezultati. Ti proizvodi imaju
razliita svojstva (tehniko funkcionalna, estetska, ekonomska i ergonomska) koja
obiljeavaju razne pravce u dizajnu.
Pravci u dizajnu imaju istorijski, ali i savremeni stavaralaki znaaj. Ljudi su u prolosti
podravali uspjene stilove i mode, vrei na taj nain ekonomska, socioloka i psiholoka
dejstva na njih. Svi veliki stilovi istovremeno predstavljaju i pravce u stvaranju
materijalnih dobara, odnosno upotrebnih predmeta. To se posebno odnosi na arhitekturu,
odjeu, obuu, nakit, namjetaj i dr. Danas nema velikih stilova, ali postoje specifini
pravci u dizajnu. Najvaniji pravci (faze) razvoja dizajna su:
1. unikatan dizajn,
2. funkcionalizam,
3. stajling.
4. metaforian dizajn,
5. racionalan dizajn,
6. industrijska estetika,
7. ist dizajn,
8. aerodinamian dizajn,
9. integralan dizajn.
Unikatan dizajn
Stari majstori zanatlije su esto izradjivali upotrebne predmete u malim koliinama. Pri
tome, oni su potovali elju kupca. Ako se upotrebni predmet izradjivao u jednom
primjerku takav predmet je unikat. Posjedovati unikat znailo je imati drutveni presti.
Unikat je namjenjen poznatom kupcu, a ako to nije sluaj, kupac e se sigurno pojaviti.
Posjedovati unikat, pored upotrebnog, ima i socioloki i psiholoki znaaj, npr.
obezbjedjuje i status kupca.
Unikatan dizajn danas koristi savremenu tehnologiju, kompjutere, nove materijale itd.
Prednost ovog dizajna je u nepostojanju problema prodaje, ali su i velike odgovornosti
zbog zahtijeva kupca. Vano pravilo unikatnog dizajna je uraditi samo jedan predmet.
Firma koja njeguje unikatni dizajn uvijek ima svoje kupce koji su joj lojalni. Inae,
unikatan dizajn se obino javlja pri pojavi nove mode ili modnog hira.
Funkcionalizam
Dizajn je uvijek imao zadatak da stvori upotrebne predmete koji e zadovoljiti neku
potrebu ljudi. Funkcionalizam kao pravac i specifini kvalitet proizvoda, u smislu njegove
upotrebnosti, prvo se javio u arhitekturi. Smatra se da je funkcionalizam nastao sredinom
19-og vijeka pri prelasku sa zanatske na industrijsku proizvodnju. Osnovni princip
funkcionalizma je da su ljepota i drugi atributi predmeta u drugom planu u odnosu na
njegovu funkciju. Estetski i drugi kvaliteti treba da proizadju iz upotrebnosti funkcije
predmeta. Potpuna primjena funkcionalizma nosi opasnost da proizvodi budu jednolini,
monotoni, krajnje tipizovani i dr. Treba teiti da se pri dizajniranju ne insistira samo na
funkcionalizmu.
9
Industrijska estetika
Poznati estetiar Pol Surio je jo 1905 god. stvorio teoriju o racionalnoj estetici. Ona se
zasnivala na pomirenju izmedju estetike i funkcionalizma, odnosno izmedju lijepog i
upotrebnog. Osnovni cilj industrijske estetike bio je razvijanje ljepote kod industrijskih
proizvoda, kao i u radnoj ivotnoj sredini ovjeka. Takodje, ova teorija imala je cilj da
objasni vezu estetike i dizajna, kao i drugih kvaliteta vrijednosti u industrijskim
proizvodima.
Industrijska estetika ne moe biti zamjena za dizajn. Ona je samo pravac u dizajnu, ije je
osnovno obiljeje estetski kvalitet proizvoda. Naglaava znaaj ljepote proizvoda, dok
funkcionalne i ostale kvalitete podrazumijeva. Potreba kupca je da pri kupovini proizvoda
isti doivi kao cijelovit dogadjaj, uz lijepe emocije dok ga posjeduje i koristi (psiholoke
potrebe).
Stajling
Za vrijeme velike ekonomske krize u svijetu (30-tih godina 20. vijeka) javlja se pravac pod
nazivom stajling. Stajling je imao samo komercijalne ciljeve i nastao je kao rezultat borbe
proizvoaa na tritu. Osnovna karakteristika stajlinga je forsiranje oblika koji su
neprirodni i svojstveni drugim predmetima, tj. oblika koji nemaju simboline, asociativne
niti neke druge veze sa namjenom proizvoda. Proizvodi su prilino novi a privlae
potroae koji vole laan sjaj.
Primjena stajlinga dovodila je do pojave loih imitacija starih stilova u pojedinim
kategorijamam proizvoda, koji su kratko trajali i nisu uispjeli da postanu moda. Meutim, i
danas postoje potroai koji svoju djelatnost baziraju na stajlingu.
Najefikasnija sredstva za suzbijanje stajlinga su ignorisanje proizvoda koji nose njegova
obiljeja, kao i obrazovanje mladih dizajnera kojima se u svijest moraju usadtiti sve
negativne posljedice primjene tog pravca.
Metaforian dizajn
Prvo svojstvo ovog dizajna je prenosni smisao ideja, motiva i rjeenja prilikom dizajniranja
proizvoda. Na oblicim proizvoda stvaraju se asocijacije vezane za prirodu, prije svega za
biljni i ivotinjski svijet. Oblici proizvoda optereeni su ornamentima i stilizacijamam
raznih motiva iz prirode. To su dizajn tekstila, odjee, namjetaja i sl. esto se sreu
stilizacije razliitih svjetova na tkaninama ili dijelova divljih ivotinja na namjetaju i
posuu (ae u obliku cvijeta, lavlje ape na nogama stola, cvijetni motiv na enskoj odjei
itd.).
Racionalan dizajn
Ovaj pravac dizajna javio se sredinom 20.vijeka kao rezultat razvoja tehnike, tehnologije i
pronalaska novih materijala. Cilj ovog pravca dizajna je stvoriti racionalan proizvod u
svakom pogledu. Proizvodi su esto tipizovani i standardizovani, kako bi se proizvodili sa
mamnje trokova. Proizvodnja je masovna uz veliko uee mainskog rada.
Racionalan dizajn daje akcenat na funkcijau proizvoda. Proizvodi su jednostavni, vrlo
rijetko sloeni. S druge strane, potroai trae diferencirane proizvode pa dizajneri imaju
tekoe da pomire dva zahtjeva: da proizvod bude racionalan i izdiferenciran. Pri
dizajniranju proizvoda po principima racionalnog dizajna treab nai ravnoteu izmeu
pojednostavljenja proizvioda zbog manjih trokopva i zahtjeva potroaa da oni budu
atraktivni, raznovrsni i privlani. Racinoalan dizajn ograniava upotrebu ornamenata pa je
dizajner nemotivisan.
10
ist dizajn
ist dizajn kao pravac je novijeg datuma i tipian za velikoserijsku i masovnu proizvodnju.
Cilj je da se maksimalno pojednostavi oblik proizvoda. Proizvodi su jednostavni sa ravnim
ili blago zakoenim povrinama. Konstrukcija proizvoda je pojedostavljena, ime se
ostvaruje bra proizvodnja i laka montaa proizvoda. Primjenom automatizacije i robotike
poveana je produktivnost.
U razvojnom smislu ist dizajn je nastavak racionalnog dizajna. ist dizajn jo manje u
odnosu na racionalan dizajn koristi ornamente i boje. Od elemenata estetskog kvaliteta
proizvoda tei se minimalnoj primjeni. To znai, da su oblici proizvoda isti, pri emu ih
ine prave linije i ravne povrine. Ovaj pravac se najvie koristi pri dizajniranju tehnikih
proizvoda, namjetaja, posudja, maina
Aerodinamian dizajn
U ovom pravcu oblik proizvoda je aerodinamian.- javio se pri izradi prvih amaca i
brodova. Znaajnija primjena nastaje poetkom 20-og vijeka pri razvoju aviona i drugih
letjelica. Proizvod koji ima aerodinamian oblik prua najmanji otpor pri svom kretanju, tj.
otpor vazduha, vode (avion, brod, automobil i dr.).
Danas aerodinamian dizajn ima iroku primjenu, kao samostalan pravac i u okviru
integralnog dizajna. Ovaj dizajn zastupljen je kod mnogih tehnikih proizvoda, odjee i
obue, namjetaja, posudja i sl. Takodje, javlja se i kod proizvoda za djecu: djake torbe,
pribor, djeija obua, igrake itd.
Integralan dizajn
Integtralan dizajn je pravac koji integrie sve relevantne faktore i odnose u cilju stvaranja
kvalitetnog proizvoda. Oblici proizvoda su razliiti: oni mogu integrisati elemente
metaforinog, racionalnog, istog i aerodinaminog dizajna, ili nekog drugog pravca. Zbog
toga proizvodi imaju raznovrsne, uravnoteene i integrisane tehniko funkcionalne,
estetske, ekonomske i ergonomske kvalitete i sl.
Integralni dizajn stvara uspjene proizvode sa stanovita interesa i proizvodjaa i
potroaa. Proizvodi su atraktivni, privlani, efikasni za proizvodnju i potronju,
konkurentni i sl. Proizvodi imaju atribut optimalnosti, ime zadovoljavaju interese
proizvodjaa, potroaa i drutva. Ovaj pravac integrie sve pozitivne pravce u dizajnu, pa
su mu mogunosti univerzalne.











11

1. 3. KOMPONENTE DIZAJNA

1. 3. 1. POJAM KOMPONENTI DIZAJNA

Komponente dizajna su zapravo mnoge specifinosti koje proimaju proces dizajniranja,
kroz sve njegove faze i aktivnosti u kojima proizvod nastaje. Komponente dizajna imaju
svoj teorijski i prakticni aspekt. Komponente ine sutinu dizajna i predstavljaju njegovu
sadrinu u dizajniranju proizvoda. U prenosnom smislu, komponente dizajna su inioci
kvaliteta proizvoda. U praktinom smislu komponente dizajna predstavljaju tokove
aktivnosti procesa dizajniranja. Praktini aspekt komponenti dizajna je vaniji od
teorijskog, jer iz tih aktivnosti nastaje proizvod.
Termin "komponenta" upuuje na pomisao da se radi o djelu dizajna, te dizajn ne ini
jedna, ve vie komponenti. Ovaj termin ini temelj za sva njegova svojstva i delovanja,
kako u preduzeu, tako i izvan njega. Iz komponenti proistiu i mnogi uticaji dizajniranja
na poslovanje preduzea, biznis, menadment, kvalitet itd.
Sutinu komponente dizajna treba povezati sa kvalitetom proizvoda. Dizajneri svojim
stvaralatvom, kroz tokove aktivnosti postepeno stvaraju proizvode, materijalizujui svoje
ideje. Ukupan kvalitet ine etiri pojedinana, koji se integriu u ukupan kvalitet. Dakle,
komponente dizajna i kvalitet proizvoda usko su povezani, to je sutinsko obiljeje
stvaralatva i ukupnog djelovanja dizajna.

1. 3. 2. VRSTE KOMPONENTI DIZAJNA

Proizvod kao rezultat dizajniranja mora imati etiri pojedinana kvaliteta i to:
tehniko - funkcionalni,
estetski,
ekonomski i
ergonomski.

Svaki kvalitet nastaje kao rezultat aktivnosti dizajnera i saradnika u strunom timu. Jezgro
iz kojeg nastaje proizvod jeste ideja dizajnera. U sutini, ideja je fundament budueg
proizvoda, i to je originalnija, i sam proizvod e biti kvalitetniji i atraktivniji od drugih
proizvoda iste namjene.
Ideja - gotov proizvod je relacija koja se mora posmatrati kao sutina komponenti dizajna.
Ideju u svojoj svesti stvaraju dizajneri zahvaljujui darovitosti, dubini duha, imaginaciji,
fantaziji, strunosti i iskustvu. Ideja je dragocjena tvorevina i velika vrijednost za
preduzee i potroae. Ideja se rava na etiri grane, rukavca ili kanala. To je zbog toga to
se buduem proizvodu moraju stvoriti etiri pojedinana kvaliteta. Ta etiri kvaliteta su u
stvari etiri komponente dizajna koje izviru iz ideje. Kroz takve komponente dizajna "teku"
aktivnosti dizajnera i ine sponu izmeu ideje i proizvoda koji nastaje kao materijalna
kategorija (slika 1.1.).

Komponente dizajna (tehniko-funkcionalne, estetske, ekonomske i ergonomske)
i pojedinani kvaliteti proizvoda medusobno su blisko povezani:
tehniko-funkcionalne komponente - tehniko-funkcionalni kvaliteti;
estetske komponente - estetski kvaliteti;
ekonomske komponente - ekonomski kvaliteti;
ergonomske komponente - ergonomski kvaliteti.
12
Razdvajanje aktivnosti dizajnera na kanale (rukavce) praktino je nemogue. Definisanje
komponenti kao tokove aktivnosti dizajnera kroz "kanale", ima za cilj da objasni kako
ideja ima svoja etiri dijela, a proizvod etiri pojedinana kvaliteta. Dakle, komponente
dizajna treba posmatrati kao "kanale" kroz koje teku aktivnosti dizajnera, odnosno na koje
se rava ideja, i kao misaona kategorija, prevodi u proizvod kao materijalnu kategoriju.











IDEJA KAO EMBRION
PROIZVODA
R
U
K
A
V
A
C
-
K
A
N
A
L

I

R
U
K
A
V
A
C
-
K
A
N
A
L

I
I

R
U
K
A
V
A
C
-
K
A
N
A
L

I
I
I

R
U
K
A
V
A
C
-
K
A
N
A
L

I
V

T
e
h
n
i

k
o
-
f
u
n
k
c
i
o
n
a
l
n
a

k
o
m
p
o
n
e
n
t
a

d
i
z
a
j
n
a

E
s
t
e
t
s
k
a

k
o
m
p
o
n
e
n
t
a

d
i
z
a
j
n
a

E
k
o
n
o
m
s
k
a

k
o
m
p
o
n
e
n
t
a

d
i
z
a
j
n
a

E
r
g
o
n
o
m
s
k
a

k
o
m
p
o
n
e
n
t
a

d
i
z
a
j
n
a

(
A
k
t
i
v
n
o
s
t

n
a

s
t
v
a
r
a
n
j
u

t
e
h
n
i

k
o
-
f
u
n
k
c
i
o
n
a
l
n
o
g

p
r
o
b
l
e
m
a
)

(
A
k
t
i
v
n
o
s
t

n
a

s
t
v
a
r
a
n
j
u

e
s
t
e
t
s
k
o
g

k
v
a
l
i
t
e
t
a
)

(
A
k
t
i
v
n
o
s
t

n
a

s
t
v
a
r
a
n
j
u

e
k
o
n
o
m
s
k
o
g

k
v
a
l
i
t
e
t
a
)

(
A
k
t
i
v
n
o
s
t

n
a

s
t
v
a
r
a
n
j
u

e
g
r
o
n
o
m
s
k
o
g

k
v
a
l
i
t
e
t
a
)

PROIZVOD SA UKUPNIM KVALITETOM
TEHNIKO-
FUNKCIONALNI
KVALITET
ESTETSKI
KVALITET
EKONOMSKI
KVALITET
ERGONOMSKI
KVALITET
Slika 1.1. ematski prikaz prevoenja ideje u proizvod
13
1. 3. 3. TEHNIKO - FUNKCIONALNA KOMPONENTA DIZAJNA

Tehniko-funkcionalne komponente dizajna, kroz proces dizajniranja prelaze u tehniko-
funkcionalni kvalitet proizvoda. Svaki proizvod mora da funkcionie-radi, odnosno da
proizvodi neko dejstvo: statino (fiksiran na jednom mjestu ill za neki drugi proizvod) ill
dinamino (kada svoje funkcije obavlja u kretanju). Tehnicko-funkcionalna komponenta
kao sinonim tehniko-funkcionalnog kvaliteta proizvoda, mora biti tako zastupljena u
procesu dizajniranja da bude saglasan zahtjevima trita. Ovi zahtjevi proistiu iz potrebe
ljudi da ih proizvod zamjeni u nekoj radnji (automobil, strug, kran i si.), da im zatiti ivot
i tijelo (kua, odjea, obua i si.) itd. Dizajniranje bilo kog proizvoda mora biti u
saglasnosti sa zahtjevima potrosaa, koji do dizajna stizu posredstvom marketinga.
Tehnicko-funkcionalni kvalitet proizvoda je prvi nastao, i to sredinom devetnaestog vijeka
kada se prelazilo sa zanatske na industrijsku proizvodnju. Pored toga to proizvodi moraju
da funkcioniu, danas su se pojavili novi zahtjevi: estetski, ekonomski i ergonomski. Stalni
razvoj proizvoda dovodi do kvalitetnijih proizvoda, pa su proizvodi sve funkcionalniji,
odnosno, raste im nivo tehniko-funkcionalnog kvaliteta.
Funkcionalnost je samostalni kvalitet proizvoda i moze se samostalno posmatrati. Naime,
jedan proizvod moze biti izuzetno funkcionalan, ali sa niskim estetskim i ergonomskim
kvalitetima. Pri dizajniranju i danas se akcenat stavlja na funkciju, ali se vodi rauna i o
tome da proizvod bude lijep, da je ergonomian, da ima prihvatljivu cijenu itd. Meutim,
mnogi dizajneri jos uvijek pripadaju poznatom pravcu u dizajnu - funkcionalizmu. Takvi
stvaraoci, ako ne uspeju da u ukupnom kvalitetu uravnotee navedene komponente, tj.
kvalitete, dovode svoje preduzee u opasnost da tritu prezentira funkcionalne, ali
jednolicne proizvode.
Tehniko-funkcionalne komponente u procesu dizajniranja prolaze kroz sljedee specifine
aktivnosti, kojima se ideja prevodi u proizvod:
stvaranje ideja,
kreiranje,
konstruisanje,
izbor materijala,
izrada prototipa proizvoda.
Ovim se stvara tehniko-funkcionalni kvalitet koji se u upotrebi proizvoda manifestuje
kroz:
funkcionisanje proizvoda kako je predvidjeo dizajner i kako oekuje potroa,
bezotkaznost proizvoda,
oekivane ekonomske efekte u funkcionisanju,
minimalnu potronju energije,
jednostavno i jeftino odravanje,
dugovijenost proizvoda,
bezopasnost po zdravlje i ivot ovjeka, ekologinost itd.

Najvaniji elementi koji ulaze u tehniko-funkcionalnu komponentu su:
materijal;
konstrukcija proizvoda;
kvalitet izrade u tehnoloskom procesu.
Ovo su tri bitna elementa ukupnog kvaliteta proizvoda, odnosno njegove cijene na tritu.



14
Materijal kao element tehniko-funkcionalne komponente

U dizajniranju i realizaciji novih proizvoda koriste se razliiti materijali: neorganski,
organski i sintetiki. Materijal fiziki gradi proizvod, a esto i svojom teksturom i bojom
odreuje i njegov estetski kvalitet. Pri dizajniranju proizvoda biraju se oni materijali od
kojih e proizvod moi da se realizuje odreenom tehnologijom obrade. Pri izboru
materijala, koji treba da obezbjede tehniko-funkcionalni kvalitet, javljaju se dva sluaja:
za proizvod postoji samo jedan materijal na tritu;
za proizvod postoje alternativni materijali po fiziko-mehanikim, estetskim i drugim
svojstvima.
U prvom sluaju dizajner je ogranien, a u drugom prua mu se vei izbor materijala za
proizvod. Materijal, takoe, utie i na estetski, ekonomski i ergonomski kvalitet, kao i na
konkurentnost i trinu poziciju proizvoda. Materijal utie na kvalitet preko:
prirode i kvaliteta materijala;
fiziko-mehanikih svojstava (tvrdoa, elastinost, otpornost na udare i habanje );
podobnosti materijala za obradu: sjeenjem, rezanjem, struganjem, gladanjem,
zakivanjem, kovanjem, zavarivanjem, livenjem, ivenjem itd.;
pogodnosti materijala za obradu u smislu istezanja, savijanja, uvijanja i
presovanja;
podobnosti materijala da se precizno obradi i prevodi u djelove, podsklopove i
sklopove proizvoda;
podobnosti materijala da se spaja sa drugim materijalima u elemente proizvoda, a da
ovaj kvalitetno funkcionie;
dugovjenosti materijala, a time i proizvoda;
bezopasnosti materijala u funkcionisanju proizvoda po zdravlje i zivot ljudi;
zadovoljenja ekolokih standarda i dr.
U praksi je teko obezbediti kvalitetan materijal, pa se vri izbor alternativnih materijala.
Zbog toga, pri defmisanju tehnicko-funkcionalnog kvaliteta proizvoda, treba uzeti u obzir i
mogunost nabavke materijala i njihovih supstituta.

Vrlo esto neogranski, organski i sintetiki materijali nalaze primjenu pri izradi jednog
proizvoda. Danas se sve vie koriste sintetiki materijali, kao supstituti za organske i
neorganske materijale.
U grupu neorganskih materijala spadaju materijali koji se nalaze u prirodi: metali, glina,
staklo i dr. Ranije su se ovi materijali tesko obraivali. Zahvaljujui razvoju tehnologija,
oni se danas relativno lako obrauju. Prvi predmeti su bili primitivni, a dananji mogu biti
veoma sloenog oblika.
Najvaniji metali koji se danas koriste su: gvoe, elik, bakar, aluminijum i dr.
Gvoe (tj. legure gvoa) se u prvo vrijeme koristilo kao liveno gvozde. Legure gvoda
danas se obraduju postupcima sa skidanjem strugotine (struganje, bruenje, glodanje i dr.) i
bez skidanja strugotine (kovanje, presovanje, razdvajanje, savijanje i dr.). Takoe, koriste
se i postupci livenja, zavarivanja itd. Posebno se danas koristi legura gvoda, tj. elik
(legura Fe i do 2,1% C, kao i ostalih komponenata). Naroito je znaajna primjena
nerajueg elika (hemijska, prehrambena industrija). Povrina elika moe se postupcima
galvanizacije zatititi i uljepati.
Bakar je metal koji se koristio jo u praistoriji. Oksidacijom povrine bakar potamni. Zbog
toga se prethodno, prije izrade i ugradnje, presvlai pojedinim legurama. Bakar i kalaj daju
leguru - bronze, koja je pogodna za livenje i druge naine obrade. Takoe, aluminijum,
koji je lak i pogodan za obradu, se iroko koristi za mnoge proizvode. Naroito su znaajne
njegove legure za avio industriju.
15
Glina se pojavila u ranom dobu razvoja ljudskog drutva. Proizvodi od gline su raznovrsni,
po obliku i po tehniko-funkcionalnom kvalitetu. Glina se esto premazuje drugim
materijalima i bojama. Prvoizvodi se peku, ime se obezbjeuje odreeni kvalitet
proizvoda. Grnarski proizvodi se glaziraju zbog postizanja odreene ljepote, kao i zbog
postizanja neprozirnosti. Fina glina naziva se porcelan i slui za izradu veoma kvalitetnih i
skupocjenih proizvoda.
Staklo se prvo javlja u starom Egiptu i Fenikiji. U zagrijanom stanju staklo je elastino,
rastegljivo i pogodno za stvaranje razliitih oblika proizvoda. Dekorativnost stakla postie
se bojenjem i dodavanjem raznih oksida. Staklo se obraduje presovanjem u kalupe i
duvanjem. Danas se izrauju medicinsko, laboratorijsko, ravno i staklo za razne ukrasne i
upotrebne predmete. Proizvodi od stakla imaju visok tehniko-funkcionalni kvalitet i
otporni su na hemijske i atmosferske uticaje.

Organski materijali su nastali kao produkt biljnog i ivotinjskog svijeta u prirodi. To su
drvo, tkanine i koa. Ovi materijali su topli i kompatabilni sa ovjekovim tijelom. Ovi
materijali se lako obrauju. Posebno treba istai plemenitost i neprevazienu
ergonominost organskih materijala. Oni su najee topli, meki i prijemivi ljudskom
tijelu.
Drvo je materijal organskog pojrekla. Manje je otporno od neorganskih materijala. Drvo je
toplo, elastino, meko, pogodno za obradu, i ima bogatu strukturu na povrini i u presjeku.
Drvo je, uz kou, pamuk i svilu, najergonominiji materijal. Zbog svojih svojstava drvo je
pogodno za stvaranje tehniko-funkcionalnog, estetskog i ergonomskog kvaliteta
proizvoda. Proizvodi od drveta mogu da imaju razliite oblike. Drvo je bogato
ornamentima koji se mogu sauvati i nakon njegove obrade. Drvo se obrauje rezanjem,
glaanjem, savijanjem. presovanjem i sl. Ranije su se koristile tehnike duboreza. Drvo
danas ima najiru upotrebu u izradi namjetaja. Danas se u izradi namjetaja koriste i
metali i razni sintetiki materijali, ali oni ne mogu ergonomski zamjeniti drvo.
Tkanine su organski materijali koji se dobijaju tkanjem. Ovi materijali su vlaknasti i
njihov kvalitet zavisi od porjekla osnovnog materijala: biljno (lan, juta i pamuk),
ivotinjsko (vuna) i svila. Vlaknasti materijali izraduju se tkanjem i pletenjem.. Pletenjem
se izraduju mnogi proizvodi sa efektnim ornamentima. Tkanina prua iroke mogunosti
dizajnerima pri stvaranju tehniko-funkcionalnog i ostalih kvaliteta. Tkanina se izrauje na
razbojima, a izrauju se i tampane tkanine. Naini izrade tkanine mogu biti runi i
mainski. Najee se koriste za odjevne predmete iji oblici, boje, teksture i ornamenti
podlijeu modi. Tkanina se koristi i u dekorativne svrhe (tapiserije, ilimi i sl.). Danas se
jo uvijek primjenjuju postupci rune obrade tkanina. jer se mainskim putem teko moe
obezbijediti takav kvalitet proizvoda.
Koa je jedan od najstarijih materijala koje je ovjek koristio. Koa je meka, elastina,
topla, pogodna za obradu i prija ljudskoj koi. Koa je najplemenitiji, najergonominiji i
veoma cjenjen materijal. Koe se dijele na krupne i sitne koe, zavisno od toga sa kojih
ivotinja su skinute. Koa se obrauje tavljenjem. Od nje se izraduje obua, odjea,
nametaj i sl. Pored koe i krzno ima veliku primjenu, naroito u izradi odjee.
Sintetiki materijali se dobijaju u sloenim tehnolokim postupcima. Osnovu njihovog
sastava ine vodonik, ugljenik, azot, hlor i dr. Njihova cijena uglavnom je niska pa se dosta
koriste za izradu mnogih proizvoda. Najvanija svojstva sintetikih materijala su
elastinost, pri zagrijavanju neki od njih se lako obrauju i prevode u eljene oblike,
otporni su na hemikalije i vlagu, lahki su i imaju solidnu vrstou. Djele se na
termoplastine i termostabilne materijale. Termostabilni materijali se mogu vie puta
zagrijavati, a termoplastini samo jedanput. U grupu termoplastinih materijala spadaju
polivinil, poliesilen. pleksiglas i dr. Termostabilni su poliester, fenol i melamin.
16
Konstrukcija kao element tehnicko-funkcionalne komponente

Proizvod u materijalnom pogledu karakteriu veliina, oblik, materijal i nain spajanja
djelova u podsklopove, zatim u sklopove i konano u cjelovit proizvod. Konstruisanje
znai definisanje oblika, dimenzija, kvaliteta obrade, nacina povezivanja i funkcionisanja
svih elemenata, odnosno proizvoda kao cijeline.
Konstruisanjem proizvoda materijalizuje se ideja kao misaona kategorija. U procesu
dizajniranja prvo sljedi kreiranje proizvoda, pa potom konstruisanje. Iako je kreacija - crte
ili slika, ona u znaajnoj meri predodreuje proizvod. Konstrukcija proizvoda je daleko
znaajnija za njegov tehniko-funkcionalni kvalitet. Poznata je izreka, da proizvod
funkcionie toliko kvalitetno, koliko je precizno konstruisan.
U konstrukcionom definisanju, dizajner je obavezan da proui:
namjenu proizvoda,
funkciju svakog dijela, podsklopa i sklopa,
osnovne i pomone materijale koje e ugraditi u proizvod,
tehnoloki postupak po kome e se proizvod izraditi,
nain funkcionisanja gotovog proizvoda i dr.
Pri dizajniranju i konstruisanju svi elementi se moraju tako povezati da svaki od njih
izvrava svoju funkciju u proizvodu kao sistemu. Ovo podrazumeva da se svakom dijelu,
podsklopu i sklopu moraju definisati dimenzije, oblici, materijali, kvalitet obrade i
povezivanje. Konstruisanje, odnosno povezivanje elemenata mora se prikazati na
tehnikom crteu. Konstrukcija proizvoda na crteu mora se jasno definisati, i to putem:
kreacija - nacrta oblika, tj. izgleda proizvoda,
projekcije presjeka,
tehnikog pisma,
preciznog i pravilnog dimenzionisanja,
tanog oznaavanja materijala,
tanog prikaza kvaliteta obrade elemenata i dr.
Prikazivanje konstrukcije na crteu zahtjeva primjenu odgovarajuih standarda, propisa
vezanih za materijale, tehniko pismo i druge elemente tehnikog crtea.
Konstrukcija presudno utie na tehniko-funkcionalni kvalitet proizvoda kroz:
pravilno definisanje namjene, tj. funkcije proizvoda,
izbor najprikladnijih materijala, zavisno od namjene, reima funkcionisanja i
predvienog nivoa ukupnog kvaliteta proizvoda,
precizno definisanje oblika, dimenzija, naina obrade i povezivanje svih
elemenata u cjelovit proizvod,
precizno definisanje kvaliteta obrade, odnosno izrade svih elemenata i njihovih
meusobnih veza i struktura proizvoda,
izbor odgovarajueg tehnolokog postupka, kako bi sredstva za rad i kadrovi bili u
stanju da obrade materijale i izrade elemente prizvoda sa kvalitetom koji konstrukcija
definie,
dugovjenost proizvoda, koju pre svega uslovljavaju preciznost konstrukcije, kao i
kvalitet materijala i izrade,
ekonominost proizvoda i funkcionisanje, po efektima koje daje i po energiji koju
troi.
pouzdanost svih elemenata proizvoda u pogledu bezotkaznosti i bezopasnosti po
ovjeka.
jednostavno i jeftino odravanje i servisiranje proizvoda,
zadovoljavanje zahtjeva ekologije,
raspoloivost i popravljivost proizvoda i dr.
17
Osnov funkcionisanja proizvoda lei u njegovom tehniko-funkcionalnom kvalitetu. Ovaj
kvalitet u najveoj mjeri odreuje razvoj i kvalitet konstrukcije. On se manifestuje kroz
mali broj otkaza i lomova, minimalnu potronju energije, dugovjenost, ekonomske efekte
i dr. Stoga su razvoj konstrukcije i tehniko-funkcionalni kvalitet proizvoda u stalnoj vezi i
meuzavisnosti.
Za razvoj konstrukcije najodgovorniji su dizajneri, ali odgovornost imaju i drugi lanovi u
strunom timu, inenjeri, tehniari, majstori itd. Takoe, za razvoj konstrukcije odgovorni
su i menaderi (direktori) u preduzeu. Na razvoj konstrukcije utiu i drugi faktori koji
mogu biti: tehniko - tehnoloke, ekonomske, trzine i drutvene prirode, i koji deluju
izvan preduzea.
Razvoj konstrukcije moe se sprovoditi u sektoru dizajna, sektoru istraivanja i razvoja, ili
kombinovano. Ako u preduzeu postoji sektor za istraivanje i razvoj, onda unapreenje
konstrukcije spada i u domen aktivnosti i odgovornosti tog sektora. Kombinovani nain
razvoja konstrukcije je najpogodniji, jer se bavi fundamentalnim i konkretnim pitanjima. U
svakom sluaju, razvoj konstrukcije je najefikasniji kada se obavlja u samom preduzeu.
Jedan od razloga je i to to razvoj konstrukcije predstavlja poslovnu tajnu.

Kvalitet izrade kao element tehniko-funkcionalne komponente

Svaki sastavni deo tehnolokog procesa moe se odvijati na razliitim kvalitativnim
nivoima, od ega zavisi kvalitet izrade proizvoda. Time je kvalitet izrade i faktor tehniko-
funkcionalnog kvaliteta proizvoda. Da bi se dobio vei kvalitet mora se usavravati
tehnoloki proces izrade proizvoda. Dizajneri pri konstruisanju proizvoda i izboru
materijala moraju definisati kvalitet izrade. Na kvalitet izrade proizvoda u tehnolokom
procesu utie veliki broj faktora tehnike, organizacione i subjektivne prirode. Sam kvalitet
izrade utice na tehniko-funkcionalni kvalitet proizvoda kroz:
tanost konstrukcije,
tanost tehnike i tehnoloke dokumentacije po kojoj se proizvod izraduje,
usklaenost dimenzija i oblika svih elemenata pri izradi prema konstrukcionim
crteima,
usklaenost mjera svih elemenata sa granicama tolerancije,
usklaenost kvaliteta obrade svih elemenata proizvoda prema konstrukcionim
crteima,
povrinsku obradu i zatitu izvedenu prema konstrukcionim crteima,
kvalitet materijala od kojih se izrauje proizvod,
stanje radne sposobnosti maina, ureaja i opreme, koji uestvuju u izradi
proizvoda,
ispravnost alata i pribora,
tanost i ispravnost kontrolnih alata kojima se proverava preciznost izrade,
strunost radne snage,
organizovanost i strunost kadrova u kontroli kvaliteta izrade,
fizike uslove rada u pogledu osvetljenja, temperature, vlanosti vazduha, buke,
umova, potresa, vibracija i
uvodenje i primjena sistema kvaliteta i TQM .
Svaki od navedenih faktora utie i na kvalitet izrade. Zbog toga, tehnoloki proces treba
blagovremeno pripremiti (inovirati) za nove proizvode koji se dizajniraju i iji kvalitet
izrade po pravilu zahtjeva veu finou i preciznost.


18
Pri izradi proizvoda u tehnolokom procesu moe doi do razliitih odstupanja od
predvienog kvaliteta. Zbog toga se mora kontrolisati tok tehnolokog procesa. Tu
kontrolu obavljaju odgovarajue slube u preduzeu. Postoje:
kontrola ulaza materijala (ulazna kontrola),
kontrola sredstava za rad,
linijska kontrola,
medufazna kontrola,
zavrna kontrola i
superkontrola.
Linijska kontrola provjerava kvalitet izrade u tehnolokim grupama, odnosno na linijama.
Tipina je za serijsku proizvodnju gde su maine postavljene u grupnom ili linijskom
rasporedu.
Meufazna kontrola provjerava kvalitet izrade dijelova, podsklopova i sklopova po fazama
u tehnolokom postupku, a zavrna kontrola analizira celovit proizvod.
Superkontrola je provjera svih prethodnih kontrola. Njen zadatak je da otkrije propuste
prethodnih kontrola i obezbedi izlazak na triste samo onim proizvodima koji imaju traeni
kvalitet izrade.
Sistem kvaliteta se danas sve vie razvija i iri i predstavlja obavezu svih zaposlenih da
rade kako je propisano. Takoe, posebnu odgovornost za kvalitet proizvoda imaju
menaderi i radna snaga u proizvodnji. Sistem kvaliteta predstavlja organizacionu
strukturu, postupke, procese i resurse, koji su potrebni za upravljanje kvalitetom i njegovo
stvaranje, to se odnosi i na obezbjeenje kvaliteta izrade.


































19
1. 3. 4. ESTETSKA KOMPONENTA DIZAJNA

Estetska komponenta preko skupa aktivnosti u procesu dizajniranja prelazi u estetski
kvalitet proizvoda. Potroai trae da proizvod bude prikladne veliine, harmoninog
oblika, obojen u skladu sa stilom ili modom, a esto i oplemenjen najrazliitijim
ornamentima. Ljudi trae na tritu estetian proizvod, tj. imaju izraenu elju za lijepim
proizvodom. Zbog toga, djelovanje dizajna mora biti usmereno u tom cilju, jer ljepota
uzbuuje ovjeka i duhovno ga uzdie. Bez ljepote, proizvodi bi bili monotoni, grubi i ne
bi privlaili posebnu panju ljudi. Ljepota, veliina, oblik, boje i ornamenati oplemenjuju
proizvod i udahnjuju mu duu. Spoljni izgled proizvoda izaziva panju kod ljudi. Razlog je
jednostavan: spoljni izgled proizvoda je vidljiv i podloan oima. Istraivanja su pokazala
da estetski kvalitet proizvoda kod ljudi izaziva psiholoke procese, koji odreuju nain
njihovog ponaanja pri kupovini. Posebno mjesto zauzima ljepota proizvoda, koja mora
biti presudna pri dizajniranju.
Estetski kvalitet na odluku kupca o kupovini utie zavisno od:
nivoa obrazovanja i kulture,
nivoa informisanosti,
jaine kupovne snage,
razliitih iskustava u korienju proizvoda,
razliitog poimanja estetike u svakodnevnom ivotu i dr.
Takoe, kupci razliito reaguju; jedni stavljaju akcenat na veliinu i oblik, drugi na oblik i
boju, trei na boju i ornamente itd. Kriterijumi kupca u ocjeni estetskog kvaliteta proizvoda
odreeni su aktuelnom modom koja je bitan uslov za masovno prihvatanje na tritu. Moda
odreuje pojedincu socijalni sloj kome pripada ili onaj kome tei. Pored mode, savremeni
dizajn mora da pomiri i optimizuje dva interesa:
zahtjeve kupaca za estetskim kvalitetom proizvoda i
zahtjeve proizvoaa da estetski kvalitet proizvoda ostvare uz minimalne
trokove.

Pomiriti ova dva zahtjeva je problem koji dizajner mora da rjeava. Aktivnosti dizajnera u
procesu prelaenja estetske komponente u estetski kvalitet su:
stvaranje ideja,
kreiranje proizvoda,
konstruisanje kojim e se stvoriti skladna veliina i harmonian oblik,
izbor materijala koji ima privlane boje, teksture i dr.
Sam kvalitet na proizvodu se manifestuje:
harmonijom veliine i oblika,
kompozicijom boja koja izaziva lijepe emocije,
ornamentikom koja odgovara obliku i namjeni,
estetskom usklaenou proizvoda sa drugim predmetima u okolini i dr.
Eksperimentalno je dokazano da ovjek prilikom vizuelne komunikacije sa konkretnim
predmetom, zapaa sljedeim redosledom:
veliina,
oblik,
boja i
ornament.

Ovo su etiri bitna elementa koji preko estetskog kvaliteta ine dio ukupnog kvaliteta
proizvoda. Da bi proizvod imao ljepotu, odnosno estetski kvalitet, neophodna je harmonija
veliina, oblika, boja i ornamenata.

20
Veliina kao element estetske komponente

Svaki predmet u prirodi ima prostorne dimenzije ili mjere. Sklad u odnosima veliina
snano djeluje na emocije ljudi, pa stoga on spada u red visokih estetskih vrijednosti. Na
primer, srazmere izmedu temelja, stubova, prozora, podova i plafona kod grkih hramova
se nisu menjale. Veliina preko vizuelnog doivljaja ili dodira snano deluje na svest ljudi.
Veliina omoguava uporeivanja u ljudskoj svesti i ovjek je nesvjesno uporeuje sa
realnom okolinom, sa dimenzijama svoga tijela i dr.
Sve veliine predmeta koje ovjek koristi moraju biti prilagoene njegovoj anatomskoj
grai. Stoga veliina predstavlja jedan od osnovnih elemenata proizvoda. Leaj ili stolica
imaju veliine prema veliini ljudskog tijela, a neki proizvodi imaju veliinu pojedinih
delova ovjekovog tijela (cipela - noga, rukavice -ruke, kapa - glava i sl.). Veliina svakog
proizvoda pri dizajniranju mora pratiti namjenu i ergonomske zahtjeve ovjeka. Nita ne
smije biti "veliko" niti "malo". Veliine, odnosno dimenzioni intenziteti materijalnih
predmeta u prirodi najee su u strogoj srazmeri, to se uzima u obzir pri dizajniranju.
Veliina proizvoda znaajno utie na estetski kvalitet kroz:
usklaenost veliine proizvoda sa njegovom namjenom,
usklaenost veliine proizvoda sa veliinom ovjekovog tijela,
srazmernu proporciju veliina svih elemenata proizvoda,
usklaenost veliine sa oblikom, bojama i ornamentima proizvoda,
usklaenost proizvoda sa drugim predmetima u okolini i samoj okolinom,
obezbeenje trajnosti veliine, kao i oblika, boja i ornamenata kroz ivotni vijek
proizvoda i dr.
Veliina e uticati na estetski kvalitet samo ako su u proizvod ugraeni kvalitetni materijali
i ako je on solidno izraen u tehnolokom procesu.
U dizajnu treba teiti idealnoj proporciji tzv. zlatnom presjeku. Zlatni presjek se pojavio
oko 1830. god., a predstavlja odnos veliina gde se manji dio prema veem, kao i vei
prema cijelini, odnosi u srazmeri 1 : 1,618. Takoe je znaajan red: 8, 13, 21, 34, 55, 89,
144 koji je utvrdio Leonardo Pisano Fibonaci u 13. vijeku. Osobina ovog reda je da zbir
dva prethodna broja daje sljedei. Srazmera 55 : 89
najblia je zlatnom presjeku.
U stvaranju estetskog kvaliteta proizvoda na osnovu proporcije veliina njegovih sastavnih
elemenata, mora se voditi rauna o obliku, bojama i ornamentima. Veliina i oblik su
materijalno i blisko sjedinjeni. Boja takoe ima svoju veliinu preko veliine obojenih
povrina. Ornament, takoe, ima svoju veliinu, oblik, i boju. To znai da su na proizvodu
uvijek sjedinjeni veliina, oblik, boje i ornamenti, a svi oni podljeu proporciji kao
univerzalnom principu ljepote.

Oblik kao element estetske komponente

Predmeti u prirodi obavezno imaju oblik koji ine granice izmeu njih i prostora. Te
granice su u vizuelnom pogledu obrisi, odnosno linije i povrine koje oveje oko uoava
pod djelovanjem svetlosti. Svi oblici koji su prirodna tvorevina, okruuju ovjeka i djeluju
na njegovu psihu bez njegove volje. Oblici koje je stvorio ovjek podvrgnuti su njegovoj
volji i estetskim zahtjevima. U dizajnu i umjetnosti se smatra da se najsavreniji oblici
nalaze u prirodi. U skladu sa tim, najsavreniji oblici koje ovjek moe da stvori su oni ije
se velicine, proporcije, boje i ornamenti pribliavaju oblicima iz prirode.
Oblici predmeta sa veliinama, bojama i ornamentima snano deluju na ovjeka preko
njegovih ula vida i dodira, izazivajui najrazliitije psiholoke procese. Skladan oblik,
primjerene veliine, harmonine boje i ornamenti stvaraju kod ovjeka lijepe oseaje.
Oblik predmeta ine:
21
materija koja je koherentna i kao takva ini oblik stabilnim;
geometrijske ili druge slike, a prije svega: krug, elipsa, trougao, kvadrat,
pravougaonik, trapez, romb, romboid i deltoid;
geometrijska tijela koja grade njegovu strukturu, odnosno dijelove, podsklopove i
sklopove samog proizvoda;
boje koje mu daju posebno estetsko svojstvo na povrinama;
ornamenti koji mu uljepavaju povrine i time doprinose njegovoj ljepoti i dr.
Znai, oblik je sloena materijalna kategorija iji stepen sloenosti zavisi od prirode i
namjene proizvoda. Predmeti dobijaju svoje obiike u aktivnostima dizajnera, tj. kroz
kreiranje konstruisanje, izbor materijala, definisanje naina izrade i izradu prototipa.
Kreacijom i konstrukcijom se materijalno definie oblik proizvoda u pogledu veliine,
boja, ornamenata i unutranje strukture, odnosno sadraja koji daje upotrebnu vrijednost.
Oblik je blisko vezan za boje i ornamente. Bez njih proizvod bi bio monoton, osiromaen i
neprivlaan za ljude. Izmeu oblika proizvoda, boje i ornamenata mora postojati jedinstvo
i harmonija. Tako se stvara ljepota oblika proizvoda.
Pri stvaranju oblika dizajneri su u dilemi: da li prvo definisati geometrijske ili druge slike,
koje kao povrine ine spoljni izgled, ili prvo definisati unutranju strukturu. Izbor zavisi
od prirode i namjene proizvoda, kao i nahoenja dizajnera. Neki dizajneri, naroito oni
iskusni, paralelno formiraju spoljni izgled i strukturu oblika, to je obino veoma sloeno.
Izmedu oblika i upotrebne vrijednosti proizvoda postoji veza. Oblik ine geometrijske i
druge povrine i geometrijska tijela, koja utiu i na funkciju proizvoda. Konstrukcijom
proizvoda definiu se dimenzije, nain povezivanja, kvalitet obrade itd. Ukupan kvalitet
proizvoda ini upotrebnu vrijednost proizvoda, pa je oigledna veza izmeu oblika,
njegove strukture, sadraja i upotrebne vrijednosti proizvoda.

Izmeu oblika i veliine veza je njihova proporcija, koja utie na estetski kvalitet
proizvoda, ali i na tehniko-funkcionalni, ekonomski i ergonomski kvalitet. Oblik je
osnova materijalnosti proizvoda i svih njegovih atributa koji mu daju smisao i svrhu pri
dizajniranju i korienju.
Oblik posebno utie na estetski kvalitet proizvoda kroz:
usaglaenost sa prirodom i namjenom proizvoda,
usaglaenost veliina povrina i geometrijskih tijela koja ine oblik, sa
ovjekovim kriterijumima ljepote,
usaglaenost sa drugim oblicima u okolini,
harmoniju boja na povrinama,
harmoniju ornamenata i dr.

Boja kao element estetske komponente

Materijali od kojih je izraen proizvod imaju svoju prirodnu boju, ali se ona moe i
nanositi, to omoguava izbor najrazliitijih boja i njihovih tonova. Time se moe postii
vii estetski kvalitet. Vanost boje proistie iz injenice da gotovo svi ljudi reaguju na
razliite boje ili njihove tonove. Razliite boje, tople ill hladne, veeg ili manjeg
intenziteta, izazivaju u ljudima reakcije i psiholoke procese.
Proizvodi moraju imati takve boje koje se sa oblicima i ornamentima harmonino uklapaju
u jedinstvenu celinu. Takoe, primjenjene boje moraju biti harmonine. Kod jednobojnih
proizvoda boja prati namjenu (zavisno od funkcije, pola, uzrasta, navika potroaa i sl.),
veliinu, oblik i odnos konkretnog proizvoda sa drugim proizvodima koje potroai
koriste. Tako je potrebno usaglaavati boje odjee i obue, nametaja i zidova, fasade
zgrada i okoline itd. Ako proizvod ima vie boja tada svi elementi proizvoda koji su
razliito obojeni, moraju biti u harmoniji. Takoe, konkretni proizvod mora biti u
22
harmoniji sa drugim proizvodima sa kojima se zajedno upotrebljava. Problem
harmonizacije boja na obliku proizvoda rjeava se potovanjem pravila slaganja boja.
Boje kao element estetskog kvaliteta najee su presudan faktor za odluivanje potroaa
o kupovini. Poto je brza i efikasna prodaja cilj proizvodnje i poslovanja, boja moe da
poslui kao sredstvo za uveanje obima prodaje. Pri izboru boja nuno je rukovoditi se
sljedeim kriterijumima:
boja mora da prati funkciju proizvoda,
boja mora biti usaglaena sa veliinom i oblikom proizvoda,
proizvodi moraju biti obojeni zavisno od toga kojoj grupi potroaa su
namjenjeni (uzrast, pol, obrazovanje, navike i sl.)
boja proizvoda mora biti takva, da kod potroaa izaziva lijepa oseanja i
zadovoljstvo pri korienju proizvoda,
boja proizvoda mora biti saglasna aktuelnoj modi,
boja mora uticati na formiranje dobrog ukusa kod potroaa i dr.

Boja, pored estetskog kvaliteta, ima i odreenu funkciju. Neki proizvodi moraju biti
obojeni odgovarajuom bojom (saobraajni znaci, opasna mjesta u proizvodnim
procesima, opasna mjesta na mainama itd.). Izbor boje proizvoda zavisi od toga da li su to
proizvodi iroke potronje, reprodukcioni materijaii ili investicioni proizvodi. Boja ima
najveu vanost kod proizvoda iroke potronje. Izbor boje bira se u zavisnosti od aktuelne
mode i zahtjeva potroaa. Proizvodi investicione potronje boje se tako da obezbedi
lagodnost i zadovoljstvo u radu.
Boja je efikasno sredstvo dizajna u stvaranju estetskog kvaliteta, zajedno sa veliinom,
oblikom i ornamentom. Ona na estetski kvalitet utie najee kroz:
svoju hromatinost (intenzitet, jaina boje),
kvalitet, odnosno kvalitativnu diferenciranost jedne boje od druge,
svoju vrijednost - valer, odnosno gradaciju osvetljenosti,
asocijativna svojstva koja deluju na ljude,
harmoninost sa veliinom, oblikom i ornamentom,
usklaenost sa namjenom proizvoda, naroito u pogledu pola, uzrasta, tradicije,
vjerskih obiaja, nivoa obrazovanja i kulture poroaa,
potovanje pravila slaganja boja i tonova i dr.

Ornament kao element estetske komponente

Da bi se pojedninim proizvodima uveao estetski kvalitet koristi se ornament-ukras, kao
efikasan faktor uveanja tog kvaliteta. Ako su povrine, koje su dostupne oku potroaa,
obogaene ukrasima i detaljima, tada je proizvod ljepi. Meutim, pretjerano ukraavanje,
odnosno neumjerena upotreba ornamenata u dizajniranju naruava estetski kvalitet
proizvoda. Nekada to dovodi do kia i obezvreivanja proizvoda u estetskom pogledu.
Upotreba ornamenata uslovljena je funkcijom i prirodom proizvoda. Tako je besmisleno
ukraavati povrine na proizvodima bijele tehnike, ali nametaj ili odjea se esto
ukraavaju. Pri dizajniranju mora se voditi rauna o tome koje povrine proizvoda treba da
imaju ornamente i kakvi oni mogu i trebaju da budu.
U kolikoj mjeri ornament u okviru estetskog kvaliteta proizvoda utie na pridobijanje
potroaa teko je utvrditi. Kod ljudi je potreba za ukraavanjem utemeljena na psiholokoj
osnovi. esto i najmanji ukras pozitivno deluje na potroaa. Narodi niske kulture i
obrazovanja skloni su da na primitivan nain ukraavaju predmete koje koriste. Medutim,
savremeni ovjek esto ara, pie ili crta na praznim papirima, na svojim belenicama, po
knjigama itd. Ove okolnosti koriste se u dizajnu. Dejstvo ornamenta na psiholoke procese
23
i emocije ljudi ima za cilj da privue njihovu panju, i da ih navede da kupe proizvod. Pri
razradi ideje za proizvod, dizajneri i saradnici moraju ve tada ta predvide ornamente, a ne
kasnije pri konstruisanju. U tom sluaju dolazi do poskupljenja proizvoda, produava se
trajanje procesa dizajniranja, uveavaju se trokovi izrade prototipa proizvoda itd.
Primjena ornamenta zavisi od veliine, oblika i boje proizvoda, od vrste materijala i
postupka izrade proizvoda. Ornament znaajno doprinosi estetskom kvalitetu proizvoda,
ukoliko se u procesu dizajniranja primjeni sa panjom i mjerom. Doprinos ornamenta
estetskom kvalitetu proizvoda ogleda se kroz:
usaglaenost veliine, oblika i boje ornamenta sa prirodom i namjenom
proizvoda,
medusobnu usaglaenost vie ornamenata na jednom proizvodu, u pogledu veliina,
oblika i boja,
izbor naina nanoenja ornamenata na povrine oblika (nanoenjem ornamenata na
povrinu ili izdubljivanjem materijala, nanoenjem linija, boja, geometrijskih slika)
usaglaavanje ornamenata na obliku proizvoda sa drugim proizvodima u okolini koje
ovjek koristi.
Harmonizaciju - meusobno usaglaavanje veliine, oblika i boje samog
ornamenata i dr.



























24
1. 3. 5. EKONOMSKA KOMPONENTA DIZAJNA

Ekonomska komponenta dizajna, preko specifinih aktivnosti dizajnera prevodi se u
ekonomski kvalitet proizvoda. On se ogleda kroz ekonomsko stanje u proizvodnji i
poslovanju preduzea. Proizvod sa svojom konkurentskom snagom na tritu, efikasnou i
optimalnou obezbeuje ekonomski kvalitet. Stvarajui tehniko-funkcionalni, estetski i
ergonomski kvalitet, dizajn proizvodu stvara i ekonomski kvalitet. Ekonomski kvalitet je
potpun ako istovremeno zadovoljava interese preduzea i interese potroaa.
Proizvod daje smisao proizvodnji i ini njenu okosnicu samo ako je faktor profita i drugih
ekonomskih ciljeva. Postii ove ciljeve izuzetno je teak zadatak. Proizvod, kojeg dizajn
stvori i proizvodnja izradi, sa svojim kvalitetima i ekonomskom vrijednou, presudan je
faktor kvaliteta ekonimije svakog preduzea. U vodenju poslovne i ekonomske politike
javljaju se razliiti interesi: mikro i makro karakteristika. Svi ele da ostvare profit:
zaposleni pojedinci, vlasnici biznisa, dravna preduzea i konano sama drava. U mikro-
ekonomskom pogledu, pojedinci ele maksimalne zarade, vlasnici biznisa ili preduzea
tee uveanju profita, dok drava u makro-ekonomskom pogledu, kroz poresku politiku,
hoe da ostvari svoje interese. U sreditu svih tih interesa je proizvod koji mora imati
ekonomski kvalitet.
Takoe, proizvod mora da zadovolji ekonomske interese potroaa, pri emu tek tada on
ima ukupni ekonomski kvalitet. Poznato je da nema prodaje ni profita za preduzee ako
proizvod ekonomski ne privlai potroaa. Proizvod se javlja kao bitan faktor profita na
svim nivoima ekonomije. Proizvodu treba stvoriti ekonomski kvalitet u procesu
dizajniranja. Taj kvalitet proistie iz mnotva aktivnosti dizajnera, ali i iz tehniko-
funkcionalnog, estetskog i ergonomskog kvaliteta. Ekonomski kvalitet nastaje kao rezultat
kreacije, konstrukcije, izabranih materijala i kvaliteta pri izradi u tehnolokom postupku.
Kreacija definie veliinu, oblik, materijale i sloenost konstrukcije. Konstrukcija odreduje
dimenzije i primjenjene materijale, a takode utie na produktivnost i ekonominost u
proizvodnji. Potroai trae da im proizvod bezprjekorno funkcionie i daje oekivane
efekte. Iz toga proistie pravilo da se u ekonomskom pogledu moraju zadovoljiti interesi
preduzea i interesi potroaa. Interesi potroaa su vaniji, jer uslovljavaju buduu
prodaju i time na ekonomsko stanje preduzea.
Da bi ekonomsko stanje preduzea bilo stabilno i uvijek rezultiralo rastom kvaliteta
ekonomije, ekonomski kvalitet proizvoda preduzeu mora obezbediti:
rast obima proizvodnje,
postizanje realnih cijena na tritu,
ostvarivanje planiranog prihoda,
minimizaciju trokova,
maksimizaciju profita i dr.
Takoe, ekonomski kvalitet proizvoda potroaima mora obezbediti:
dug ivotni vijek proizvoda,
traene efekte funkcionisanja,
minimalnu potrosnju energije,
bezotkaznost,
popravljivost,
raspoloivost (mogunost da potroa koristi proizvod u svakom eljenom,
potrebnom trenutku),
lako i jeftino odravanje i servisiranje i dr.
Svi navedeni aspekti ekonomskog kvaliteta proizvoda, koji treba da zadovolje ekonomske
interese proizvoaa i potroaa, su ujedno i elementi tog kvaliteta. Ekonomski kvalitet
proizvoda stvara se u procesu dizajniranja, kada ekonomska komponenta dizajna prelazi u
ekonomski kvalitet proizvoda.
25
1. 3. 6. ERGONOMSKA KOMPONENTA DIZAJNA

Ergonomska komponenta koja prelazi u ergonomski kvalitet proizvoda, javlja se u procesu
dizajniranja kao rezultat specifinih aktivnosti dizajnera i ostalih lanova strunog tima.
Ergonomski zahtjevi se ogledaju u maksimalnoj prilagoenosti proizvoda ovjeku u
fizikom i psiholokom pogledu. Razvojem tehnike, tehnologije i materijala, uz rast
kupovne snage potroaa javili su se ergonomski zahtjevi kod proizvoda. Treba rei da
ovaj zahtjev, odnosno kvalitet, predstavlja vaan faktor razvoja proizvoda i njegovog
prihvatanja od potroaa.

Ergonomija koristi rezultate drugih naunih disciplina, odnosno podataka o ovjeku i
faktorima izvan njega koji utiu na njegovo ponaanje, rad, zdravlje i ivot. Cilj je da se
humanizuje odnos izmedu ovjeka i cjelokupne materijalne okoline sa kojom je u
direktnom ili indirektnom kontaktu.
Za ergonomiju je ovjek sa svojim fizikim, senzornim i psiholokim osobinama
konstanta, dok su predmeti, materijalna okolina, procesi i sistemi u kojima on ivi i radi
zavisne promenljive, koje se toj konstanti prilagoavaju. Po ergonomskim zahtjevima treba
urediti materijalnu okolinu, radnu i ivotnu sredinu, kao i dizajniranje proizvoda svake
vrste. Na taj nain se obezbeuje potpuni fiziki, senzorni i psihiki integritet ovjeka.
Osnovni princip ergonomije glasi: cijela materijalna okolina, radna i ivotna sredina sa
proizvodima koji se u njoj nalaze i koriste, maksimalno moraju biti podreeni ovjeku.
ovjek je centar svih ergonomskih izuavanja.
Ergonomija se moe izuavati u irem i uem smislu. U irem smislu, ergonomija se bavi
istraivanjem i prilagoavanjem materijalne okoline, radne i ivotne sredine ovjeku.
Ergonomija u irem smislu bavi se iznalaenjem metoda i tehnika da se materijalna
okolina, radna i ivotna sredina prilagode ovjeku. U tom pogledu potrebno je
humanizovati odnos ovjeka sa okolinom, radnom i ivotnom sredinom. Pri tome se ne
smije ugroziti psiho-fiziki integritet ovjeka.
U radnoj i ivotnoj sredini ovjeka okruuju maine, aparati, postrojenja i sl., kao i
mnotvo proizvoda koje on koristi u radu ili svakodnevnom ivotu. U toj sredini ovjeka
ugroavaju opasna mjesta: loe osvetljenje, neodgovarajua temperatura i vlanost
vazduha, buka, umovi, potresi, vibracije itd. Takoe, na njega negativno deluju saobraaj,
industrija, prirodni faktori i dr. Zadatak je ergonomije da iznae metode i tehnike kojima
e zatititi ovjeka od negativnih faktora iz materijalne okoline, radne i ivotne sredine. U
tome posebnu ulogu imaju dizajneri.
U uem smislu, ergonomija se bavi istraivanjem, izuavanjem i prilagoavanjem svih
materijalnih predmeta ovjeku, posebno onih koji ga okruuju. U uem smislu ergonomija
se bavi iznalaenjem metoda i tehnika da se proizvodi prilagode ovjeku. Za svaki odnos
ovjek - priroda moe se rei da je ergonomski odnos. Ergonomski princip glasi: ovjek je
sa svojim psihofizikim osobinama nepromenljiv, a dizajneri mogu menjati i prilagoavati
samo proizvode koje stvaraju za ovjeka. Osnovno je da dizajneri proizvode podrede
fiziolokim, antropometrijskim, senzornim i psiholokim osobinama ovjeka.
ovjek se nalazi u neposrednom fizikom kontaktu sa velikim brojem proizvoda. ovjek
dodiruje proizvode u radu, hodu, pri sjedenju ili leanju, ime su njegovo tijelo, senzori i
psiha izloeni dejstvu tih proizvoda, to stvara veoma razliite emocije. Dizajneri treba da
stvore ergonomine proizvode (udobni-konforni) da se kod potroaa stvori zadovoljstvo i
motivacija za kupovinu. Dizajneri imaju vanu ulogu u privlaenju i zadravanju
potroaa, na bazi ergonomskog kvaliteta proizvoda.

26
Najvaniji ergonomski principi koje dizajneri moraju potovati i obezbijediti pri stvaranju
proizvoda su:
optimalna definisanost namjene,
veliina i oblik proizvoda moraju biti prilagoeni veliini i obliku, tj.
anatomskoj grai ovjekovog tijela,
proizvod mora u pogledu konstrukcije, kvaliteta izrade i materijala potpuno
odgovorati psiho-fizikim zahtjevima i osobinama ovjeka,
proizvod u antropometrijskom pogledu mora biti prilagoen ovjeku i dr.
Pored navedenih principa, proizvod mora da obezbjedi zatitu zdravlja i ivota ovjeka,
kao i eliminisanje negativnih efekata koji vre agresiju na njegovo tijelo i psihu (prejaka
svetlost, previsoka ili preniska temperatura, neodgovarajua vlanost vazduha, buka,
umovi, potresi, vibracije i sl.).

1.4. FAZE PROCESA DIZAJNIRANJA

Opti model procesa dizajniranja proizvoda kroz svoje faze, uz odreene modifikacije,
moe se primjenjivati u veini preduzea.
I Faza: Prikupljaje informacija sa trita i iz okruenja
II Faza: Planiranje novih i razvoj postojeih proizvoda
III Faza: Formiranje-materijalizovanje proizvoda
Formiranje - materijalizovanje proizvoda je najvanija faza u procesu dizajniranja. U ovoj
fazi proizvod postaje vidljiv, opipljiv. Formiranje proizvoda se mora vriti na bazi
marketing informacija. To se prije svega odnosi na svaki pojedinani kvalitet, kao i na
ukupni kvalitet. Vano je uravnoteiti nivoe svakog pojedinanog kvaliteta. Zbog svoje
kompleksnosti, ova faza se moe podijeliti na pet pod faza:
1. stvaranje, selekcija i razrada ideja
2. Kreiranje vizuelna prezentacija proizvoda
3. Konstruisanje proizvoda
4. Izbor materijala
5. Izrada prototipa proizvoda
IV Faza: Formiranje kolekcije proizvoda
V Fza: Izrada tehnike i druge dokumentacije
VI Faza: Izrada probne serije
VII Faza: Testiranje proizvoda
VIII Faza: Analiza i ocjenjivanje proizvoda
IX Faza: Uvoenje proizvoda u proizvodnju
X Faza: Uvoenje proizvoda na trite
XI Faza: Usavravanje i razvoj proizvoda
XII Faza: Intervencije radi odravanja ivota proizvoda








27
2. PROIZVOD KAO REZULTAT PROCESA DIZAJNIRANJA

2.1.POJAM PROIZVODA

Veliki znaaj koji proizvodi imaju na ljudsko drutvo, uslovio je potrebu da se pojam
proizvoda determinie i pojasni. Tako su nastale brojne definicije proizvoda, meu kojima
se mogu izdvojiti sljedee:

I. Proizvod je rezultat proizvodne aktivnosti koja ima za cilj stvaranje novih predmeta
ili usluga pogodnih za podmirenje ekonomskih, linih i drutvenih potreba. To
svojstvo proizvoda da je pogodan za podmirenje potreba ini njegovu upotrebnu
vrijednost odnosno njegov upotrebni kvalitet.
II. Proizvod je sve ono to se moe ponuditi tritu da bi izazvalo panju, nabavku,
upotrebu ili potronju, a da bi moglo zadovoljiti neku elju ili potrebu. To
podrazumijeva fizike predmete, usluge, osobe, distribuciju, organizaciju i ideje.
III. Proizvod predstavlja materijalni / duhovni izlaz procesa rada radnog sistema,
pojedinca ili preduzea koji zadovoljava potrebe potroaa u smislu kvaliteta,
cijena, rokova isporuke i efektinog poslije prodajnog servisa i potrebe proizvoaa
u smislu kvaliteta, trokova i ukupne efektivnosti preduzea-dobiti.
IV. Proizvod je skup fizikih, uslunih i simbolistikih detalja od kojih se oekuje da e
kupcu pruiti zadovoljstvo, odnosno korist.
V. Proizvod je rezultat ljudskog rada koji svojim fizikim, hemijskim, estetskim ili
drugim osobinama zadovoljava ljudske potrebe bilo koje vrste, koji ima za ovjeka
upotrebnu vrijednost.
VI. Prema JUS ISO 9001 : 2000, proizvod je rezultat aktivnosti iili procesa, pri emu se
daju sljedee napomene: 1. Proizvod moe da obuhvati uslugu, hardver, procesne
proizvode, softver ili njihovu kombinaciju. 2. Proizvod moe biti materijalan
(npr.sklopovi ili procesni proizvod ili nematerijalan (npr.znanje ili pojmovi), ili
njihova kombinacija). 3. Termin proizvod se primjenjuje samo za proizvod koji je
namijenjen ponudi, a ne za nenamjenjene nusproizvode, koji utiu na okolinu.

Analizom navedenih definicija mogu se uoiti zajedniki elementi sadraja pojma
proizvoda:

1. svaki poizvod slui zadovoljavanu nekih potreba,
2. zadovoljavanje potreba proizvod ostvaruje neki svojim svojstvima,
3. proizvod je rzultat neke djelatnosti.

Jo se moe rei da proizvod predstavlje neposredan materijalni rezultat rada proizvodnih
sistema, odnosno, rezultat procesa transformacie materije od nie ka vioj upotrebnoj
vrijednosti. Prema tome, na osnovu karakteristika proizvoda mogu se odrediti glavna
obiljeja proizvodnog preduzea.
Navedene definicije takoe ukazuju na to da proizvod ne mora obavezno biti materijalni
predmet, to mogu biti i usluge koje pruaju neke organizacije. U svakom sluaju, proizvod
je roba odreenog kvaliteta ija je vrijednost odreena tranjom na tritu. Za najvanije
svojstvo proizvoda smatra se njegova upotrebna vrijednost.
Na osnovu predhodnog, moe se izvesti neto jednostavnija definicija proizvoda: proizvod
je materijalan predmet (ili usluga) koji nastaje kao rezultat ovjekovog rada, a namijenjen
je zadovoljavanju odreenih potreba.

28
2.2. KARAKTERISTIKE PROIZVODA

Ukupan broj razliitih proizvoda koji danas postoje ne moe se ni zamisliti. Svi oni
meusobno se razlikuju i slue najraznovrsnijim namjenama. Meutim, svim proizvodima
je zajedniko da se mogu opisati i rangirati prema sljedeim karakteristikama:

1. Funkcionalnot. Za mnoge proizvode ovo je najvanija osobina. Ona predstavlja
stepen sposobnosti proizvoda da zadovoljava potrebe za koje je projektovan.
2. Pouzdanost (trajnost). Ova osobina je u jednom znaajnom periodu bila
zapostavljana jer se teilo nioj cijeni proizvodnje. To je imalo smisla s obzirom da
je u visokorazvijenim zemljama drutvo postalo potroako-aktuelno je da se
proizvodi koriste jednokratno ili mijenjau esto, to znai da se mnogo kupuju, a
pouzdanosti ne pridaje naroit znaaj. Ipak, energetska kriza i nedostatak sirovina
uslovljavju da se trajnost sada drugaije tretira, kako od strane proizvoaa, tako i
od strane korisnika (kupca) proizvoda.
3. Kvalitet. Ova karakteristika naroito je znaajna za period dizajniranja i
poizvodnje, a u sebi sadri etiri komponente:
tehnika. Ovdje spoadaju tehnike karakteristike koje se kontroliu u procesu
proizvodnje (dimenzije, sastav, kvalitet, obraene povrine,...)
estetsku (veliina, oblik, izgled, boja, atraktivnost, ambalaa proizvoda)
ekonomsku (cijene proizvoda, trokovi proizvodnje)
ergonomsku (prilagoenost ovjeku)
4. Sloenost. Razvojem drutva rastu potrebe za sve sloenijim proizvodima. Time se
komplikuje proces dizajniranja, obrade, kontrole i transporta.
5. Tehnologinost. Ona predstavlja stepen komplikovanosti izrade proizvoda.
Zadatak dizajnera i projektanta je da osmisli proizvod koji se to lake moe
izraditi, ali da pri tome ispunjava zahtjeve funkcionalnosti, kvalieta i cijene.
Prioritet navedenih karakteristika razlikuju se u zavisnosti od funkcije, namjene i
naina upotrebe prizvoda, kupovne moi, navika, mentaliteta i individualnih
osobina potroaa kojima su proizvodi namijenjeni.

2.3. ZNAAJ RAZVOJA I DIZAJNIRANJE PROIZVODA

Poslednjih decenija dolazi do znaajnih promjena u industrijskoj proizvodnji. Ove promjene
nastaju kao odgovor na savremene, stroge zahtjeve u pogledu proizvodnje i poslovanja koji se
postavljaju pred proizvodna preduzea kao nosioce privrednog i ukupnog drutvenog razvoja. Ti
izazovi su sledei:
Brzina i takmiarski duh poslovanja ukljueni su u svaki posao dananjeg doba.
Veliki razvoj kompijuterskih sistema i informatikih tehnologija omoguuje primjenu novih
nauno - tehnolokih dostignua u proizvodnji. Osim toga, informatizacija i uvoenje
inovacija u proizvodnju i poslovanje postaje imperativ savremene organizacije.
Na otvorenim tritima prisutan je stalni rast konkurencije, tako da preduzee moe opstati
samo ako je konkurentno po kvalitetu, cijeni i brzini isporuke svojih proizvoda.
Promjena u potrebama i oekivanjima potroaa su sve bre i sve vee. To preduzeima
namee i diktira tempo u praenju i odgovaranju na promjene iz okruenja. Pri tome, najveu
aktivnost imaju sektori marketinga i dizajna.
Obrazovanje kadrova postaje jedan od primarnih zadataka savremenih preduzea. Sve vie su
potrebna znanja vezana za dizajn, marketing, informatiku, metode upravljanja proizvodnjom i
menadment.
29
Navedeni izazovi prouzrokovali su da se smanjuje period prodaje (sve krai ekonomski vijek
proizvoda), a poveava sloenost proizvoda. To konkretno znai da je svakim danom potrebno
razvijati i dizajnirati sve sloenije proizvode u to kraem vremenskom periodu. Da bi se to moglo
postii, neophodno je u razvoj i dizajn proizvoda ugraivati sve vie znanja i odvajati sve vie
vremena za ove aktivnosti.

Ako ele postizanje upjeha na tritu, proizvoai moraju sve vie da skrauju proces dizajniranja
proizvoda. To se ostvaruje koritenjem novih metoda i tehnikih sredstava, kao i novih prilaza
organizciji. Sve ovo govori o rastuem pritisku na razvoj i dizajn proizvoda i strunjake koji na
tome rade. Na taj nain, razvoj i dizajniranje proizvoda postaje kljuni element razvoja
preduzea: ako se razvoj proizvoda vri uspjeno i pravovremeno, preduzee obezbjeuje svoj
dugoroni opstanak.
Znaaj razvoja i dizajniranja proizvoda se najlake moe uoiti analizom njegovog djelovanja na
trougao kvalitet - cijena/trokovi - vrijeme/rokovi. (slika 6.5.).


















Slika 2.1. Znaaj razvoja i dizajniranja proizvoda

Uticaj razvoja i dizajniranja proizvoda na kvalitet, u odnosu na uticaj pripreme proizvodnje
(planiranje procesa) i uticaj neposredne proizvodnje, priblino se nalazi razmjeri 100:10:1
("poluga kvaliteta"). U procesu dizajniranja proizvoda, u najvoj mjeri generie se kvalitet
proizvoda. Ako otkrivena greka u dizajniranju proizvoda izaziva troak otklanjanja od jednog
feninga, otklanjanje te greke u proizvodnji kotae kompaniju deset puta vie, a ako je greka
otkrivena poslije plasiranja proizvoda kupcu, taj troak je sto puta vii ("pravilo desetica").
Istraivanja u 1200 kompanija u SAD pokazuju da je kvalitet proizvoda kljuni faktor za
ostvarenje stratekog cilja svake kompanije: postati dominantan proizvoa na odreenom tritu i
to prije povratiti investiciona ulaganja u razvoj i proizvodnju odreenog proizvoda. Prema tome,
u svjetlu znaaja kvaliteta proizvoda i uticaj razvoja proizvoda upravo na kvalitet, treba sagledati
znaaj razvoja proizvoda kao faze ukupnog vijeka proizvoda.
Razvoj i dizajniranje proizvoda najvei uticaj ima na trokove proizvodnje, iako cjelokupan razvoj
u ukupnim trokovima poslovanja, zavisno od koncepta poslovanja, uestvuje sa 4 do 11%.
Trokovi proizvodnje su sastavljeni od trokova razvoja proizvoda, trokova pripreme proizvodnje
i trokova neposredne proizvodnje, koji se respektivno nalaze u odnosu 9:1,5:1. Ovi podatci
takoer govore o znaaju razvoja proizvoda i panji koju on zasluuje.

CIJENA/
TROKOVI

VRIJEME/
ROKOVI

KVALITET
- Definisanje kvaliteta (poluga kvaliteta)
- Generisanje greaka
- Uee proizvoda na tritu
- Povrat investicionih ulaganja
- Duina ciklusa razvoja
sve sloenijih proizvoda
- Duina ekonomskog
vijeka proizvoda
- Trokovi proizvodnje
- Trokovi otklonjanja greaka
(pravilo desetica)
30
2.3. STRATEGIJE (PRAVCI) RAZVOJA I DIZAJNIRANJA PROIZVODA

Razvoj i dizajniranje proizvoda predstavlja veoma kompleksnu i veoma vanu komponentu
razvoja peduzea. Upravo zbog te kompleksosti i znaajnosti, postupci koji se primjenjuju u cilju
razvoja i dizajniranja proizvoda, prije se mogu smatrati strategijama nego aktivnostima.
Razvoj proizvoda uvijek je usmjeren ka realizaciji novog proizvoda, odnosno zapoinjanju
proizvodnje novog proizvoda. Novi proizvod se moe javiti u vie vidova ili kategorija, a sve u
zavisnosti od njegovog stepena noviteta.

Kreiranje novih proizvoda
Teoretski posmatrano, kreiranje novih proizvoda predstavlja naj efikasniji nain za
postizanje poslovnog uspjega. Ovaj put je istovremeno i najriziniji jer zahtjeva velike napore i
ulaganja sa neizvjesnim ishodom, bez obzira na pouzdanost prethodnih istraivanja trita.
Meutim, kreiranje novih proizvoda je najprestinija strategija i privilegija je lidera i preduzea
koja sprovode autonomni razvoj. Primjena ove strategije zahtjeva planski, organizovan,
kontinualan pristup, uz primjenu savremenih koncepata razvoja proizvoda i maksimalno
angaovanje svih zaposlenih u preduzeu.
S obzirom na slabe potencijale i loe navike (to je mnogo gore), teko je oekivati da naa
preduzea mogu uspjeno kreirati nove proizvode. Kreiranje novih proizvoda u naim uslovima
obino je plod sluajnosti ili genijalnosti pojedinca. To naravno nije dovoljno. Ako se i rodi neka
briljantna ideja, veliki broj zaposlenih u je omalovaava, ignorie ili ak sputava. Dali se to deava
zbog ljubomore na tui uspjeh, strah od promjena, osjeaja da se gubi mo i poloaj, ili je u
pitanju neto drugo, nije vano. Vano je smoi snage i pronai naine da se takve situacije
prevaziu.
Uzimajui u obzir sve nedae sa kojima su, iz objektivnih (esto i neobjektivnih) razloga
suoena naa preduzea, ovdje se favoriziraju druge dvije strategije razvoja proizvoda: inoviranje
postojeih i naroito osvajanje novih proizvoda.

Inoviranje postojeih proizvoda
Jedan od naina da se preduzee bori za svoju trinu poziviju jeste neprekidno vrenje
inovacija postojeih proizvoda. To je omogueno sve snanijim nauno - tehnolokim progresom
koji prua iroke mogunosti za stalnim inovacijama i unapreenjima proizvoda. Na taj nain se
produava ivotni vijek i poveava konkurentnost proizvoda na tritu.
Na slici 6.6. prikazano je kako se inovacijama nekog proizvoda moe produiti njegov
ivotni vijek vie puta (inovacijski nivoi). Samim tim, dobit od prodaje ostaje priblino ista ili
raste do odreenog trenutka kada je opet neophodno poboljati (redizajnirati) proizvod.













Slika 2.2. Inoviranje proizvoda i njegov ivotni vijek
Dobit
Vrijeme
I Nivo
II Nivo
III Nivo
31


Poboljavaju se neatraktivni proizvodi radi njihove popularizacije, ali i atraktivni proizvodi radi
odranja i poveanja potranje za njima. Inoviranje proizvoda moe se vriti u nekom od sledeih
segmenata proizvoda:
Tehnike karakteristike (bolja funkcionalnost, vea pouzdanost, jaa i jednostavnija
konstrukcija),
Tehnoloke karakteristike (upotreba novih i kvalitetnijih maina, postupaka, materijala),
Trine karakteristike (nia cijena, bolji dizajn, pakovanje, promocija).
Inoviranje (redizajniranje) postojeih proizvoda je naroito dobra strategija u sledeim uslovima:
Kada preduzee ima uspjene proizvode koji se nalaze u fazi zrelosti svog ivotnog ciklusa.
Ovdje je ideja da se privuku zadovoljni kupci da probaju nove proizvode kao rezultat njihovog
pozitivnog iskustva sa inicijalnim proizvodima ili uslugama preduzea.
Kada preduzee konkurie u grani koja je posebno tehnoloki orijentisana.
Kada glavni konkurenti nude proizvod boljeg kvaliteta po uporedivim cijenama.
Kada preduzee konkurie u grani koja je strateki privlana.
Kada preduzee ima posebno snano istraivanje i razvoj.
Poboljavanje (redizajniranje) proizvoda se zasniva na israivanjima u laboratorijama,
konsrukcionim biroima i drugim istraivkim jedinicama preduzea i praenju novih naunih
dostignua, ali tako da inovacije uvijek budu trino orijentisane i usmjerene na trite.
Ovakva strategija moe biti vrlo uspjena i korisna, naroito kod preduzea koja nemaju
potencijal za samostalno kreiranje i osvajanje novih proizvoda. Ovaj put je mnogo izvjesniji i
moe se rei da predstavlja "hodanje utabanom stazom". Poboljavanje postojeih proizvoda je
vid inovacionih djelatnosti koji nikako ne treba zapostavljati i omalovaavati, naprotiv, u
uslovima kakvi su danas u domaoj privredi treba ga jo podsticati. Poboljanja esto mogu
sasvim neznatna i ne mnogo zahtjevna to se tie finansijskih ulaganja, a da ipak donese znaajne
profite. ak i neznatne promjene u sastavu ili pakovanju mogu odravati proizvod savremenim i
parirati, pa i nadmaiti sline proizvode konkurenata. Pri tome stalno treba imati na umu da
kreiranje i osvajanje novih proizvoda donosi vee neizvjesnosti i rizike, a zahtjeva i znatno vea
novana sredstva.

Osvajanje novih proizvoda

esto se deava da ostajemo zaueni pred podatcima o fantastinom poslovanju nekih
preduzea, naroito kada ustanovimo da proizvode neto "sasvim obino". Tada se pitamo: kako
su oni uspjeli toliko da napreduju zahvljujui takvim proizvodima? Ili: kako se toga mi nismo
sjetili?
Odgovor na ova pitanja lei u tome to je rukovodstvo tih preduzea, izmeu ostalog, imalo
dobru viziju i uspjelo pravilno i pravovremeno procjeni zahtjeve trita, predvidi kretanje u
potrebama i eljama potroaa, odnosno uoi promjene u okruenju i na nih odgovori. Tada je
dovoljno da se osvoji proizvodnja nekog dobro poznatog proizvoda koji je u tom trenutku
atraktivan za trite pa se ostvari dobra prodaja. Ovakav nain poslovanja treba da postane
uobiajen i kontinualan, kako postignuti rezultati nebi bili samo privremenog karaktera.
Nerealno je oekivati da naa preduzea ostvaruju neke zapaene inovacije i kreiraju
proizvode koji su potpuno novi jer to zahtjeva visok stepen naunog rada u preduzeima,
dugotrajna i obimna ulaganja novca i vremen. Jasno je da u naim uslovima postoji mali broj
preduzea sposobnih za kreiranje novih proizvoda (autonomni razvoj). Osvajanje novih proizvoda
ostaje kao rezervna opcija koja je sasvim zadovoljavajua za veinu preduzea koja spadaju u
"obine smrtnike" (indukovani razvoj). Zbog toga osvajanje proizvoda koji su ve poznati, ali
novi za dato preduzee, moe i treba da bude polazna osnova za formiranje poslovne strategije
32
naih preduzea koja gravitiraju izlaenju iz krize. Ponekad je potrebno samo malo angaovanja u
pravcu praanja zahtjeva kupaca, osjeanja za puls trita i hrabrosti da se donesu odluke, pa da se
poslovanje preduzea radikalno promjeni na bolje.
U naoj privredi postoji veliki broj preduzea koja su posljednih godina, moda ak i
decenija, potpuno zapostavljala svoj razvoj. Sasvim je razumljivo to se takva preduzea sada
nalaze na ivici egzistencije. Centralno mjesto u procesu nihove rehabilitacije i oporavka treba
zauzima upravo osvajanje novih proizvoda zbog toga to se na taj nain mogu ostvariti izuzetni
rezultati poslovanja uz minimalna ulagnja. U ovim injenicama lei rastui znaaj osvajanja novih
proizvoda.
Uvoenje poznatog proizvoda u proizvodni program moe se odvijati uz primjrnu manjeg
ili veeg stepena strunog, materijalnog, finansijskog i vremenskog angaovanja. Najmanje
struno i vremensko angaovanje je u sluaju nabavke tehnike dokumentacije, ali su tada obino
najivei finansijski izdatci. Obrnuta je situacija ako preduzee nabavi potencijalnio novi proizvod
na tritu. Tada strunjaci na osnovu gotovog proizvoda izrauju dokumentaciju i vre odreene
izmjene prema raspoloivim materijalima i tehnologijama. Najtei, ali i najkreativniji proces
osvajanja poznatih proizvoda zasnovan je na minimalnom broju informacija da kojih se dolazi iz
strunih knjiga i asopisa, prospekata, kataloga idr.
Prema tome, novi novi proizvoi koji su poznati tritu mogu se osvojiti na dva naina:
Potpunim kopirajem postojeeg proizvoda i
Djelominim kopiranjem postojeeg proizvoda (prema mogunostima ili predvianjima
preduzea vre se izmjene u materijalima, konstrukciji, dizajnu, boji i sl.).

2.4. AKTIVNOSTI KOJE PRATE RAZVOJ I DIZAJNIRANJE PROIZVODA

Tipizacija proizvoda

Tipizacija novog proizvoda predstavlja ujednaavanje njegovih svojstava sa svojstvima
postojeih proizvoda iz proizvodnog programa. Tipizacija se vri u pogledu veliina,
oblika, konstrukcije i materijala, kao i u pogledu ukkupnog i pojedinanih kvaliteta
proizvoda. To omoguuje tipizaciju tehnolokih postupaka, koritenje istih znanja,
iskustava, maina i alat.

Tipizacija doprinosi brojnim racionalizacijama i smanjenjima trokova, to se ogleda u :
rastu produktivnosti,
utede u materijalu,
korienju postojeih maina i alata, kao i standardnih maina i alata,
jednostavnijem dizajniranju,
usavravanju tehnolokih postupaka,
efikasnijem servisiranju i dr.
Pored navedenih prednosti, tipizacija ima i jedan ozbiljan nedostatak: Proizvodi se ne
smiju suvie tipizovati jer to moe dovesti do pojave jednolinih i monotonih proizvoda u
proizvodnom programu preduzee. Za razliku od standardizacije, tipizacija nije obavezna.


Standardizacija proizvoda
Standardizacija proizvoda moe se posmatrati kao nastavaki vri nivo tipizacije proizvoda.
Ima za cilj olakanje proizvodnje, poslovanja, prodaje, kao i pomo potroaima. Standardi
omoguuju red u nauci, tehnici, tehnologiji, dizajniranju, fizike i hemijske veliine,
procese, postupke, resurse, materijale i dr. U dizajniranju i proizvodnji proizvoda,
standardi reguliu:
33
ukupan kvalitet proizvoda,
kvalitet materijala i kvalitet izrade,
sadrinu pojedinih komponenti proizvoda u hemijskom i biolokom smislu
(posebno u prehrambenoj industriji),
dozvoljene napone za proizvod u eksploataciji,
veliinu, oblik i dimenzije dijelova i sklopova,
vijek proizvoda,
dozvoljenu granicu zagaivanja okoline,
nain eksploatacije u cilju bezbijednosti korisnika i okoline i dr.
Standardizacija znaajno pomae proizvoaima: mogu nabaviti standardne dijelove i
sklopove na tritu, postie se visoka produktivnost i ekonominost u proizvodnji, lake
postizanje posebnog nivoa kvaliteta i dr.

Diferenciranje proizvoda
Diferenciranje proizvoda podrazumjeva vrenje odreenih izmijena na proizvodu sa ciljem
da se on uini razliitim i uperiornijim u odnosu na konkurentske. Na taj nain se
zadovoljavaju potroai i pobijeuje konkurencija. Diferenciranje proizvoda vri dizajn na
prijedlog i sugestiej marketinga. Potroai uvijek pozitivno reaguju na diferenciranje
proizvoda, kako novih tako i postojeih. To proistie iz ljudske potrebe za nivoima, za
promjenom. Diferenciranje proizvoda moe biti interno i eksterno. Interno podrazumjeva
diferenciranje novog proizvoda u odnosu u na postojee sopstvene proizvode, a eksterno
podrazumijeva diferenciranje novog proizvoda u odnosu na konkurentske.
Diferenciranje proizvoda ima i svoje nedostatke, koji se prije svega ogledaju u smanjenju
mogunosti za tipizacijom. Takoe, diferenciranje je oteeno postojanjem obaveze da se
potuju standardi. Iz ovog slijedi da uvijek treba teiti optimalnim rijeenjima u
dizajniranju proizvoda izmeu diferenciranja s jedne i tipizacije i standardizacije s druge
strane.

Marka i ime novog proizvoda

U cilju razlikovanja proizvoda od konkurentskog, potrebno je vriti individualizaciju
proizvoda. Individualnost proizvoda omoguava njegova marka ili ime. Marka proizvoda
moe biti izraena kao rije. Simbol, oznaka, ig, ifra, ili njihova kombinacija. Ako je
marka izraena kao rije, kombinacija rijei ili broj, naziva se zatitno ime. Ako
proizvoa pravno registruje marku, koristi se naziv zatitni znak. Marka proizvoda se
esto identifikuje samog proizvoaa. U sluaju proizvoaa sa visokim renomeom, marka
moe izuzetno privui potroaa i vezati ga za proizvod u dugom vremenskom periodu.
Marke se mogu klasifikovati na:
proizvoae (pokazuju ko je proizvoa proizvoda),
trgovinske (pokazuju ko je firma koja se bavi prodajom),
pojedinane (oznaavaju individualni proizvod u asortimanu proizvoaa ili
prodavaca) i
familijarne (predstavljaju sve proizvode u asortimanu proizvoaa ili prodavca).

Cilj proizvoaa je da markom privue potroae i uini ih lojalnim za dui period. Zato je
veoma vano pravilno izabrati nain izraavanja marke. Pri tome treba postii:
Konciznost i jednakost,
Lako prepoznavanje i pamenje,
Lakou izgovora i itanja,
Prijatanosjeaj pri izgovaranju i posmatranju,
34
Prilagoenost pakovanju i etiketiranju,
Prilagoenost promociji,
Sugestivnost i podsticaj za promociju,
Razliitost od konkurencije,
Usklaenost sa zakonskim propisima i dr.
Izbori marke naroito je vaan kada je u pitanju novi proizvod. Nije dovoljno samo stvoriti
dobru marku proizvoda. Marku treba uvati i njegovati. Presti marke stvara se postepeno,
kroz dui vremenski period. Mnoge renomirane marke proizvoda izgubile su vrijednost i
propale zbog nebrige vlasnika ili nemoi da se ona odri. Marka se moe prodati to i ine
mnogi poznati proizvoai. Zbog toga se pojedini proizvodi iste marke proizvode u vie
zemalja, od strane razliitih preduzea. Proizvoa koji proda marku moe nastaviti ili
pokrenuti proizvodnju proizvoda sa tom markom.

Pakovanje proizvoda

Pakovanje je pratilac proizvoda kroz njegov ivotni vijek, koji ga titi, podrava na tristu i
odrava u ivotu. Termin pakovanje je iri od pojma ambalaa jer pokriva iru lepezu
proizvoda. Termin ambalaa se koristi uglavnom kod prehrambenih proizvoda.

Neki proizvodi imaju pakovanje, a neki nemaju. Da li e proizvod imati pakovanje i kakvo
e ono biti, najvie zavisi od:
prirode proizvoda,
sastava i osjetljivosti na transport i skladitenje,
otpornost na fizike udare i atmosferske uticaje,
opasnosti koje proizvod prouzrokuje na okolinu,
potreba promocije,
potreba nadvladavanja konkurencije i dr.

Dakle, pakovanje, osim svoje osnovne uloge da titi proizvod i odrava ga u eljenom
stanju, ima veoma vanu ulogu i u samoj promociji proizvoda. Pakovanje svojom
veliinom, oblikom, bojom, ukrasima i drugim osobinama i detaljima moe veoma
stimulativno uticati da se potroai opredijeli ba za taj proizvod. Zbog toga se pakovanje
mora prilagoavati zahtjevima i oekivanjima proizvoaa. Veoma esto se deava da se
ukusi potroaa razlikuju na razliitim tritima i geografskim podrujima. Tu do izraaja
dolaze uticaj klime, temperamenta, mentaliteta, historijskog i kulturnog naslijea i dr.

Marketing ima zadatak da sugerie dizajn ta potroae najvie privlai i da na bazi toga,
dizajn stvara pakovanje. Prema tome, kao proizvod, pakovanje podlijee istraivanju,
razvoju, inoviranju, tipizaciji, standardizaciji i diferencijaci.

Posebnu panju treba posvetiti pakovanju novog proizvoda. Ono treba da odrava svojstva,
kvalitt i upotrijebljenu vrijednost proizvoda. Takoe, treba da doprinosi i pojaava
promociju proizvoda i da se uklapa u moderne trendove. Treba optimizovati cijenu
pakovanja, to znai: postii eljenje efekte uz minimum trokova. Cijena pakovanja za
proizvode prehrambene industrije obino se kree oko 20% od cijene proizvoda.





35

2.5. SAVREMENI KONCEPTI RAZVOA I DIZAJNIRANJA PROIZVODA

Nema posloovnog uspjeha bez proizvoda (usluga) koji zadovoljavaju svjetske standarde
kvaliteta i kojima se mogu ostvariti visoke profitne stope. Drugim rijeima, za uspjeh na
svjetskom tritu nije dovoljno imati dobar proizvod, potrebno je vie od toga - izvrstan proizvod,
atraktivan proizvod. Primjenom klasinih tehnologija i postupaka (procesa) dizajniranja proizvoda
to se moe ostvariti. Zato su razvijene i razvijaju se nove tehnologije meu koima treba istai:
integralni razvoj proizvoda (Integrated Product Development) i kreiranje proizvoda atraktivnog
kvaliteta (Attractive Quality Creation).

U razvijenim zamljama razvoj i dizajniranje proizvoda prestaje da bude samo posao
pojedinanih preduzea i istraivaki izazov za akademske institucije. On je postavljen na nivo
nacoinalnog interesa, o kome u velikoj mjeri brine drava preko svojih organa i institucija.
Pokreu se projekti (programi) od najvieg nacionalnog znaaja, koji objedinjuju napore pojedinih
uesnika. Postoji veliki broj takvih projekata i na multinacionalnom nivou. Sve ovo ide u prilog
injenici o vanosti razvoja i dizajniranja proizvoda, ne samo za preduzea koja ih razvijaju, ve i
za nacionalnu privredu ili privredu regiona, a smim tim i cjelokupno stanovnitvo.


2.5.1. Integralni razvoj proizvoda (IRP)


Pojam i struktura IRP

Integralni razvoj proizvoda (IRP) se u literaturi i praksi javlja pod raliitim nazivima:
Integralni razvoj proizvoda (Integrated Product Development),
Konkurentno ininjerstvo (Concurrent Engineering),
Simultano ininjerstvo (Simultaneous Engineering),
Konstruisanje za izvrsnost (Desing for eXcellence),
Timski razvoj proizvoda (Collaborative Product Development),
Brzi razvoj proizvoda (Rapid Product Development) i dr.

Integralni razvoj proizvoda u svojoj osnovi polazi od sagledavanja naina za reaizaciju
mogunosti za ostvarenje i poveanje kompetitivnosti. Kompetitivnost poslovanja je osnovni
princip funkcionisanja uspjenih ekonomija i kompanija, a podrazumjeva naelo: prave stvari
raditi na pravi nain i u pravo vrijeme. Nain da se to postigne je promjena tehnologija razvoja
proizvoda.
Integralni razvoj proizvoda (IRP) se definie kao sistemski prilaz razvoju proizvoda i, sa
njim, povezanim procesima, da bi se to potpunije odgovorilo na oekivanja korisnika preko
povezivanja timskih vrijednosti - kooperacije, povjerenja i podjele, te na toj osnovi oblikovanja
postupaka odluivanja sa dugakim periodima paralelnog rada sa stanovita svih faza
ivotnog vijeka proizvoda, uz sinhronizovano izvoenje izmjena i postizanje konsenzusa.

Na osnovu ove definicije, mogu se identifikovati bitni aspekti IRP. To su:
a) Sistemski prilaz razvoju proizvoda. Ovim se podrazumjeva primjena principa, procesa i alata
sistemskog inenjerstva. To znai svestrano i cjelovito bavljenje razvojem proizvoda sa
stanovita svih faza ivotnog vijeka proizvoda.
36
b) Orijentacija na korisnika. Ovaj aspekt se odniosi na zadovoljenje podrazumjevanih,
postavljenih, ali i latentnih (neoekivanih, atraktivnih) zahtjeva korisnika.
c) Primjena metoda i alata timskog (kooperativnog, kolaborativnog) rada podranog raunarom
(CSCW - Computer Support Cooperative Work) i kreativno rjeavanje problema. Ovakav
prilaz je vaan i neophodan iz razloga to zadaci razvoja proizvoda, po pravilu, nisu usko
struni, a po potrebnom angamanu prevazilaze moi pojedinca.
d) Supstitucija klasinog sekvencijalnog (rednog) prilaza organizovanju razvoja proizvoda
paralelnim. Ovo je neminivno zbog potrebe skraenja ciklusa razvoja proizvoda i njegove
pojave na tritu u pravo vrijeme.
e) Primjena informacionih i komunikacionih tehnologija (PDT/PDM - Product data Tehnology /
Product data Management), koje omoguavaju timski rad u razvoju proizvoda na daljinu, a ne
samo rad "face to face".
f) Primjena i integracija automatizovanih inenjerskih alata (CAx - Computer Aided...). na taj
nain je IRP direktno vezan za CIM koncept poslovanja i na odreani nain predstavlja
njegovu operacionalizaciju.

Aspekti pod a, b, c i d direktno proizilaze iz date definicije, a aspekti pod e i f indirektno. U
svkom sluaju, na osnovu prethodnih analiza, moe se zakljuiti da je IRP struktuiran iz est
osnovnih segmenata:

1. Primjena prilaza, metodologije i alata sistemskog inenjerstva (System Engineering) u
razvoju proizvoda operacionalizovanih u sistemskom konceptu proizvoda.
2. Koritenje humanih rsursa (znanje, sposobnost uenja, kreativno ponaanje), prije svega
metoda i tehnika dinamike i timskog rada podranog raunarom (CSCW - Computer Support
Cooperative Work).
3. Primjena informacionih i komunikacionih tehnologija, koje treba da omogue:
Razmjenu, obradu, arhiviranje i auriranje podataka o proizvodima izmeu hardverski i
softverski heterogenih komponenti,
Brzi prijenos velike koliine podataka,
Koritenje razdjeljenih resursa,
Multimedijalne mogunosti i
Primjenu Interneta / Interneta u poslovanju.
4. IRP servisi i alati, ija primjena osigurava poveanje kvaliteta proizvoda, sniavanje trokova
na nivou ivotnog vijeka i skraenje perioda razvoja.
5. Organizacija i upravljanje IRP, to zahtjeva znaajne promjene u organizaciji preduzea, ali i
odgovarajui stepen razvijenosti okoline, da bi se efektivno i efikasno upravljalo virtualnim
timovima (PM - Project Menagement).
6. Automatizacija inenjerskih postupaka, ime se neposredno dovodi u vezu IRP sa CIM
(Computer Integrated Manufacturing) konceptom i koritenjem CAx (Computer Aided...) i
KIx (Knowledge Intelligence...) alata.

Ovakva dekompozicija IRP na segmente ne moe biti u potpunosti objektivna s obzirom na
preklapanje i proimanje navedenih segmenata. Ipak, ona je opravdana potrebom sagledavnja
strukture i elemenata IRP. Radi bolje ilustracije, struktura IRP prikazana je ja slici 2.3.



37


















Slika 2.3. Struktura IRP



Koristi od IRP

Svako preduzee i posllovan ovjek moe da postavi logino pitanje: koje su koristi od
uvoenja i promjene IRP? Odgovor na to pitanje moe se dobiti samo preko podataka iz
najrazvijenijih zemalja. Pri tome treba uoiti da svi podatci o koristima od IRP imaju neke
zajednike osobine, odnosno, primjena IRP uvijek donosi sledee koristi:

Proizvod dolazi bre na trite uz manje trokove.
Ostvaruje se bolji kvalitet u odnosu na stari nain razvoja proizvoda.
Radei na ovim alatima, zaposleni uivaju u druenju i timskom radu, nihove ideje, prijedlozi
i milanje se vie uvaavaju i imaju pozitivan uticaj tokom razvojnog ciklusa. (Ovdje se odmah
namee pitanje dali bi nai ljudi uivali u uenju, jer IRP zahtjeva sticanje novih znanja i
vjetina).
Dobavljai, podugovarai i partneri takoer imaju koristi jer rade na projektu i integriu se u
uspjeh proizvoda.
Ameriko ministarstvo odbrane je istrailo koristi od primjene IRP u velikim amerikim
kompanijama, meu kojima su bili: Aerojet Ordinance, AT&T, Boeing, John Deere, ITT, Mc
Donnell Douglas, Helwet Packard i dr. Istraivanje je pokazalo osam koristi od primjene IRP,
prikazanih na slici 2.4.

Moda najvanija korist od promjene IRP je skraenje ciklusa razvoja proizvoda. To je
postignuto znaajnim poveenjem vremena koje se troi u fazi koncipiranja rijeenja. Rijeenje
koje je dobro koncipirano, kasnije oduzima znatno manje vremena u ostalim fazama: razrade,
izmjene i ispitivanja. Tako se moe rei da je jedno od pravila IRP: due vrijeme koncipiranja -
krae vrijeme do trita (slika 2.5.)

INTEGRALNI
RAZVOJ
PROIZVODA
SISTEMSKO
INENJERSTVO
HUMANI RESURSI U
RAZVOJU PROIZVODA
INFORMACIONE I
KOMUNIKACIONE
TEHNOLOGIJE
IRP ALATI I SERVIS
(DFx...)
ORGANIZACIJA I
UPRAVLJANJE
RAZVOJEM PROIZVODA
AUTOMATIZACIJA
INENJERSKIH
POSTUPAKA (CAx ALATI)
38






























Slika 2.4. Koristi id uvoenja i primjene IRP



Slika 2.5. Skraenje ciklusa razvoja proizvoda
Vie ili
pozitivni
efekti
Nie,
manje ili
redukcija
Poslije
primjene
IRP
Prije
primjene
IRP
Donji nivo
Gornji nivo
Ciklus
razvoja Izmjene
Vrijeme na
tritu
Vii
kvalitet
irina
programa
Porast
prodaje
Naknadna
vrijednost
Zadovoljstvo
korisnika
30%
70%
65%
90%
20%
90%
200% 200%
600%
110%
120%
100%
20% 20%
50%
5%
Izvor podataka:
National Institute of Standards & Technology,
Thomas Group Inc, Institute of Defense Analysis and Busines Week articles
(May 8. 1989 and April 30. 1990.p.110)
5 15% 55% 25%
20% 30% 15% 35%
Utedite 40% INTEGRALNI
RAZVOJ
SEKVENCIJALNI
RAZVOJ
Ispitivanja Izmjene Razrada
Koncipiranje
39

Jo jedan primjer je znaajno navesti. Kao i obino Toyota prednjai u primjeni savremenih
metoda i naina poslovanja. Tako je u Toyoti uvoenje IRP poelo 60-tih godina. Primjenom
novih tehnologija u razvoju proizvoda, postignuti su impresivni rezultati:

Proizveden je najpouzdaniji automobil na svijetu (50% pouzdaniji od konkurentskih),
Najbri razvoj novog automobila - 27 mjeseci (Nisanu treba 29 mjeseci),
Sve ovo postigao je najmanji razvojni tim - 500 ljudi (sledei najmanji razvojni tim je Nisanov
sa 750 ljudi).

Podruje primjene IRP

IRP prikaz, koncepti, metode, servisi i alati prvo su primjenjivani u industrijskim
preduzeima visokih tehnologija (kosmika tehnologija, avioindustrija, kompijuterska tehnologija,
elektronski sistemi, brodogradnja, savremeni sistemi naoruanja, hemijsko inenjerstvo,
petrohemija). Zatim se primjena proirila na druge grane tehnike (graevinarstvo, saobraaj), a
potom i na sva preduzea i institucije u kojima se razvijaju proizvodi i usluge (farmacija,
ekologija).
IRP nije samo praktini problem u privredi, ve i izazovni nauni problam. Dans gotovo da
nema znaajnijeg (tehnikog) univerziteta u razvijenim zemljama na kome ne postoji centar
(laboratorija) iz podruja IRP, odnosno na kome se ne uestvuje u realizaciji projekta za privredu
iz oblasti IRP. Osim toga, naune institucije veliki doprinos daju edukaciji za IRP.
IRP nije samo problem pojedinih kompanija i akademskih institucij u nekoj dravi. U
razvijenim zemljama on se shvata i tretira kao nacionalni problem.
Osnoni pravac daljeg razvoja IRP je sistemska integracija metodologija, metoda, alata,
procesa i humanih aktivnosti u heterogenim sistemima na geografski udaljenim lokacijama.

Uslovi primjene IRP

Ideje na kojima poiva IRP poznate su ve due vrijeme, meutim, zbog neodgovarajuih
uslova nisu mogle biti realizovane. Drugim rijeima, da bi se IRP mogao primjeniti, neophodno je
da se i na mikro planu (preduzee ili institucije) i na makro planu (privreda, drava) steknu
odogovarajui uslovi.
Na nivou pojedinanih preduzea, ti uslovi su sledei:
Postojanje razvijenog preduzetnitva (eksternog i internog),
Postojanje marketing strategije poslovanja, (orjentacija na korisnika),
Postojanje dugorone orjentacije,
Rijeenost / spremnost na promjene stavova, naina rada i organizacije,
Sposobnost uenja,
Raspoloivost humanim, tehnikim i finansijskim resursima i
Podrka okoline (razvijenost okoline).
Kod privrednih asocijacija i profesionalnih udruenja vana je njihova orijentacija na
potrebe lanova.
Akademske institucije koje vre edukaciju i realizaciju proijekata iz oblasti IRP, moraju
biti kompetentne da upravljaju multidisciplinarnim projektima.
IRP ima najvie uspjeha u zemljama koje imaju:
Socijalnu i politiku stabilnost,
Definisnu strategiju tehnolokog razvoja kao nacionalnu obavezu i
Razvoj proizvoda postavljen kao prioritetni nacionalni cilj.
40
Nije teko zakljuiti da, za primjenu IRP, naa preduzea i akademske institucije moraju
daleko vie truda i napora da uloe u odnosu na preduzea i institucije razvijenih zemalja. Razlozi
su oigledni: kod nas ne postoje akademske institucije koje se bave sistemskim inenjerstvom
(SE), raunskom podrkom kooperativnom radu (CSCW), tehnologijama podataka o proizvodima
i upravljanjem podatcima o proizvodima. Takoe, kod nas nema znaajnih kompanija u obalsti
kompijuterske tehnologije, kao hardverske i softverske osnove IRP.
Bez obzira na postojea ogranienja, iskustva razvijenih zemalja pokazuju da su najvee
barijere u glavama ljudi. Njihovi stavovi, esto i predrasude, o razvoju proizvoda, ali i uopte o
poslovanju, kao i ulozi nauke u poboljanju postojeeg stanja je najozbiljnija prepreka koja se
prva mora savladati.


2.5.2. Kreiranje proizvoda atraktivnog kvaliteta

Unapreanje poslovnih procesa je stalni izazov civilizacije, a napori na usavravanju
poslovanja preduzea su trajnog karaktera. U tom cilju stalno se razvijaju novi prilazi i koncepti,
koji imaju vee ili manje slinosti, a esto se i dopunjuju. Kreiranje proizvoda atraktivnog
kvaliteta (Attractive Quality Creation - AQC) predstvlja jedan od savremenih prilaza unapreenju
poslovanja.
Kano je jo 1984. prvi put pisao o kreirnju atraktivnog kvaliteta (Attractive Quality
Creation) ili totalnom kreiranju kvaliteta (Total Quality Creation). On je postavio prilaz koji
definie:

Obavezni (projektovani) kvalitet (Must - be - Qality). On se odnosi na podrazumjevane
zahtjeve koji se ne postavljaju eksplicitno, ali ih proizvod mora u potpunosti zadovoljiti.
Ostvarenje obaveznog kvaliteta nema uticaj na stav kupca o kvalitetu proizvoda, ali ukoliko
obavezni kvalitet izostane, kupac e skoro sugurno odbaciti takav proizvod. (npr. ako je
proizvod kopirni aparat, onda je obavezni kvalitet jasnoa kopija).

Jednodimenzionalni kvalitet (One - dimenzional Qality). On obuhvata eksplicitno postavljene
zahtjeve pred razvoj i proizvodnju proizvoda. Nedostatak jednodimenzionalnog kvaliteta
izaziva nezadovoljstvo korisnika, a njegvo postojanje utie na poveano zadovoljostvo
korisnika. (Za kopirni aparat jednodimenzionalni kvalitet je npr broj kopija u minuti).


Atraktivni kvalitet (Attractive Quaity). Atraktivni kvalitet, kvalitet zadovoljstva obuhvata
atraktivne (latentne) zahtjeve koji se ne postavljaju, ali ih je proizvoa ugradio u proizvod i
ostvrio znaajne konkurentske prednosti. Atraktivni kvalitet obuhvata one elemente kvaliteta
proizvoda o kojima korisnik ne razmilja, ali postojanje izaziva u njemu pozitivno
iznenaenje, ak ushienje proizvodaom. (npr kopirni aparat radi i kao tampa i kao fax).

Oigledno je da proizvodi (usluge) koji posjeduju atraktivni kvalitet imeju velike anse da
ostvare znaajne prednosti u odnosu na konkurenciju, samim tim i da se dobro prodaju. Kreiranje
atraktivnig kvaliteta je sistematska aktivnost koja se mora sprovoditi na nivou itavog preduzea.
Ona ima za cilj formiranje i kreiranje orginalnih osobiona proizvoda (usluga), sa kojima se
potroai ranije nisu sreli (ili bar ne u okviru posmatranog proizvoda).




41
Kano navodi tri prilaza kreiranju atraktivnog kvaliteta:

1. Tehnoloki prilaz. Ovaj prilaz koristi epohalni tehnoloki razvoj (proizvodi u tehnolokoj
oblasti koji se ubrzano razvija), a primjenjiv u tehnoloki izuzetno razvijenim sredinama.
2. "Genijalni" prilaz. Podrazumjeva razvoj novih proizvoda zasnovan na genijalnosti i
inspiraciji. Ovaj prilaz je veoma rizian, a bez genijalaca ak i opasan.
3. Markentiki prilaz. Obuhvata studije o potrebi proizvoda i stavovima korisnika, a moe biti
primjenjen uvijek i svugdje.


Preduslovi za "ozbiljan" razvoj novih proizvoda su:
Orijentacija na korisnika,
Kreiranje proizvoda atraktivnog kvaliteta,
Razmatranje proizvoda pogodnih za upotrebu sa stanovita korisnika, ali i za okolinu,
Patrnerstvo sa dobavljaima i korisnicima (razvoj i odravnje odnosa na relaciji "dobavlja -
proizvoa - korisnik"),
Stalna analiza informacija o kvalitetu poizvoda i reklamacija korisnika,
Stalno unapreenje kvaliteta proizvoda - pri kreiranju novih i inoviranju postojeih.

Proces kreiranja proizvoda atraktivnog kvaliteta sastoji se iz etiri faze (slika 6.6.). Prva
faza u AQC procesu, a ujedno i itav proces, poinje prikupljanjem podataka, posmatranjem
ponaanja proizvoda i intervjuisanjem korisnika. U vrenju ovih aktivnosti postoje tri nivoa
razmatranja:
1. Razmatranje miljenja korisnika o postojeem proizvodu (usluzi). Ova istraivanja su korisna
za inoviranje postojeih proizvoda.
2. Razmatranje upotrebe ukljuujui injenino stanje za postojee proizvode ili usluge.
Istraivanja drugog nivoa su primjrnjiva za inoviranje postojeih proizvoda sa elementima
kreiranja novog prizvoda.
3. Razmatranje ponaanja ljudi sa posebnog stanovita. Rezultati treeg nivoa razmatranja se
koriste za kreiranje potpuno novog proizvoda za zadovoljenje latentnih (skrivenih,
neizraenih) potreba korisnika.

Trini i poslovni uspjeh na otvorenom svjetskom tritu mora se bazirati na proizvodnji
izvrsnih, atraktivnih proizvoda, koji prelaze oekivanja korisnika. Koncept AQC je znaajan
upravo zbog tog to prua ansu za realizaciju takvih proizvoda. Za primjenu AQC koncepta,
ponekad je dovoljna samo sjajna ideja. Zbog toga je on svakako lake primjenjiv u naim
uslovima nego to je to sluaj sa IRP.





42

Slika 2.6. Faze AQC procesa







43
2.6 RAZVOJ I DIZAJNIRANJE NOVIH PROIZVODA U BUDUNOSTI

Snaan i ubrzan nauno tehnoloki razvoj, rezultat je ogromnih ulaganja u
istraivake projekte. Ovi projekti su podstaknuti sve veim potrebama i porastom
standarda stanovnitva. U posljednjih nekoliko decenija steeno je vie naunih saznanja i
razvijeno vie novih proizvoda nego u cijeloj historiji drutva prije toga. U prilog tome idu
slijedee injenice:
U projektu leta na Mjesec razvijeno je preko 4000 novih prizvoda.
Prema podacima iz najrazvijenijih zemaja, 70% proizvoda iroke potronje koji danas
postoje na tritu, nisu bili u prodaji prije deset godina.
Jo 1978/79 godine, Siemens AG je 48% od svoje prodaje ostvario preko proizvoda
mlaih od 5 godina, a daljih 30% od proizvoda starih izmeu 5-10 godina.
Njemaka automobilska industrija svake godine, u prosjeku mijenja 12 funkcionalnih
osobina proizvoda.
U oblasti prehrambenih proizvoda, u Njemakoj se godinje uvede preko 1000 novih
proizvoda, a u SAD oko 6000. Vidi se da u prehrambenoj industriji postoji velika
ekspanzija kada su u pitanju novi proizvodi. Slina situacija je i u naim privrednim
uslovima iako su oni daleko ispred uslova SAD i razvijenim europskim zemljama.
Nauna saznanja se svakim danom udvostruuju to omoguuje bri razvoj i
uvoenje na trite novih proizvoda. To je doprinijelo da se sve vie skrauje period
izmeu pojave nekog naunog ili tehnikog otkria do primjene tog otkria u praksi,
najee u vidu novog proizvoda (slika 2.7.). Tako se javlja tendencija sve breg razvoja i
lansiranja novih proizvoda.

Slika 2.7 . Vrijeme razvoja i uvoenja nekih proizvoda u primjenu Tokom vremena
44
Interesantno je pomenuti jo jedan podatak, koji se odnosi na uee novih
proizvoda u ukupnom broju proizvoda za pojedine grane industrije (slika 2.8.). Ovaj
program je uraen na osnovu nauno strune obrade podataka i analize dobijenih
rezultata za podruje SAD-a. Najee izmjene proizvodnog programa deavaju se u
produktivnim granama privrede kao to su mainogradnja, elektrotehnika, hemijska i
prehrambena industrija. Uee novih proizvoda u proizvodnim programima ovih grana
privrede kreu se od 80% do 90%. To je i razumljivo s obzirom da je nauno tehnoloki
napredak najvie izraen upravo u ovim oblastima. Treba imati u vidu da se podaci odnose
na SAD. U naim uslovima, zbog znaajnog zaostajanja u nauno tehnolokom pogledu,
najvei broj novih proizvoda javlja se u prehrambenoj industriji. Takoe se sa slike 2.8.
moe uoiti da u prehrambenoj industriji postoji vei broj proizvoda ukupno.

Slika 2.8. Uee novih proizvoda u proizvodnim programima nekih industrijskih grana

Spor rad u razvoju i dizajniranju proizvoda ve danas esto dovodi do
zastarijevanja tog proizvoda dok jo nije doivio komercijalni uspijeh. ak se moe desiti
da proizvod zastari dok je jo u fazi razrade i usvajanja. Postoje neka predvianja da e se
u budunosti sve tee razvijati novi proizvodi, a kao razlozi za to navode se slijedeie
injenice:

Osustvo ideja i inspiracije za nove proizvode u odreenim podrujima
(automobilska industrija, TV industrija, proizvodnja lijekova i dr.),
Jaka fragmentiranost trita, to vodi smanjenju pojedinanih segmenata trita, a i
time i smanjenju profita.
Drutvena ogranienja i ogranienja vlade (drave), u pogledu sigurnosti potroaa
i ekoloke kompatibilnosti.
Stalno poveanje trokova procesa razvoja novih proizvoda, naroito ako se ima u
vidu nizak stepen uspijenosti ideja,
Odsustvo kapitala i visoki trokovi razvoja i istraivanja, zbog ega se ee ide na
modifikaciju i imitaciju proizvoda nego na potpunu inovaciju,
Skraivanje ivotnog ciklusa proizvoda, odnosno sve vei rizici za preduzea da
vre eksperimente i dr.

45
Ovakve tvrdnje nisu bez osnova, meutim, dananja iskustva nam govore da se
toak napretka i razvoja nikad ne vraa u nazad, tako da se moe smatrati da postoje veliki
izgledi da e u budunosti biti razvijano i dizajnirano sve vie novih proizvoda, bez obzira
na mnoge rizike i tekoe koje prate ove procese. Moe eventualno doi samo do
privremenih usporavanj u dolaenju do otkria i inovacija.

Navedene injenice jo jednom upuuju na znaaj inoviranja postojeih i
osvajanje novih proizvoda, kao manje rizinim i manje skupim putevima za zadovoljenje
potreba potroaa i praenje konkurencije. Rizik i trokovi su neminovnost, ukoliko
preduzee eli da uspijeno posluje. Izvijesno je da najvei rizik prihvataju preduzea koja
ne posveuju dovoljno panje svom razvoju, ignoriu nauno tenoloki napredak i
promijene koje on donosi, pa samim tim, potpuno ili u znaajnoj mjeri, odustaju od
inoviranja proizvodnog programa i dizajniranja novih proizvoda.


























46

3. ORGANIZACIONI ASPEKTI DIZAJNA

3.1. ORGANIZOVANJE SEKTORA DIZAJNA

Svaki poslovni sistem (preduzee) ima svoju organizacionu strukturu.
Organizaciona struktura omoguuje da elementi i podsistemi preduzea funkcioniu
skladno, uspjeno i da pri tome postignu predvieni cilj. Organizaciona struktura nekog
preduzea zavisi od veliine, vrste, prirode proizvoda, specifinosti, geografskog poloaja,
inovativnosti, nivoa tehnologije, stepena razvijenosti datog preduzea i dr.., ali i od stanja u
okruenju, drutvenih prilika, snage konkurencije i dr. Organizaciona struktura preduzea
se mjenja u toku vremena, odnosno, mora se prilagoavati trinim usovima, potrebama
potroaa i unutranjim potrebama proizvodnje poslovnja.

Organizovanje sektora dizajna, njegovih slubi i aktivnosti mora se uskladiti sa
cijelovitom organizaconom strukturom preduzea. Definisanje organizacione strukture
sektora dizajna odnosi se na podjelu, grupisanje i povezivanje svih aktivnosti ovog sektora
u cilju postizanja eljnih efekata.

Organizacionu strukturu sektora dizajna veoma je teko definisati zbog velikog broja
uticajnih faktora. Ti faktori se mogu podijeliti na interne i eksterne. Interni faktori koji
utjeu na definisanje organizacione strukture sektora dizajna su:
veliina preduzea i njegova postojea organizaciona struktura,
obim proizvodnje preduzea,
priroda djelatnosti preduzea,
organizovanost procesa dizajniranja proizvoda,
karakteristike proizvodnje i nivo tehnologije,
struktura (irina, dubina, duina i gustina) proizvodnog programa,
kvalitet i trina pozicija proizvoda u asortimanu,
znanja, iskustva i vjetine menadera i dr.

Eksterni faktori koji utiu na definisanje organizacione strukture sektora dizajna su:
broj i veliina trita za koja se dizajniraju proizvodi,
aktivnost konkurencije,
razvoj tehnologije i proizvoda u oblasti rada preduzea,
ponaanje i interesi potroaa,
veliina ciljne grupe potroaa i dr.

Znaaj dizajna za svako preduzee(uspjeno, ili ono koje eli da postane), ogleda se
u injenici da se i organizaciona strukura itavog preduzea mora prilagoditi procesu
dizajniranja i strukturi proizvodnog programa. S druge straane, proces dizajniranja i
47
proizvodni program direktno su (ili bi bar tako trebalo da bude) uslovljeni tritem i
potrebama potroaa.

Dobra organizacija dizajna u preduzeu omoguava:
kontinurano i nesmetano dizajniranje novih i redizajniranje postojeih proizvoda.
dizajniranje proizvoda koji e biti superiorniji i atraktivniji od konkurentskih ,
stalan rast i razvoj kvaliteta proizvoda,
organizovanu i kontinualnu saradnju sa drugim sektorima u preduzeu, posebno sa
sektorom marketinga i dr.

U svakom sluaju organizovanje dizajna, bez obzira koji sve faktori na njega utiu,
mora biti podreeno optem cilju poslovanja rastu profita, koji se ostvaruje poveanjem
obima prodaje i proizvodnje. Smatra se da je nivo organizovanosti sektora dizajan jedan od
kljunih faktora za postizanje osnovnog cilja preduzea.

Takoe je veoma vano da izmeu svih sektora u preduzeu postoji kvalitetna i dobra
saradanja (organizaciono-funkcionalne veze), koja se ogleda u stalnoj komunikaciji i pravo
vremenoj razmjeni informacija. Oragnizacionu strukturu preduzea i odnose izmeu
sektora neophodno je stalno unaprijeivati i podizati na vii nivo. Kvalitetna interakcija
sektora dizajna sa ostalim sektorima takoer je veoma vana za realizaciju kvaliteniih,
konkuretnih, atraktivnih, efikasnih i optimalinih proizvodaa, time i itavo poslovanje
preduzea. Uslijed toga, sektor dizajna uspostavlja tijesne veze sa svim sektorima
preduzea: marketinga, kvaliteta, tehnike pripreme, proizvodndje, istraivanja irazvoja,
finansija, pravnih, kadrovskih i optih poslva i dr.

Najznaajniju i najvru vezu sektor dizajna ostvaruje s sektorom marketinga.
Informacije o potrebama, zahtjevima i eljama potroaa, aktivnostima konkurencije,
specifinostima pojedinih trita, neophodna su osnova za sve aktivnosti u sektoru dizajna.
Upravo je zadatak maarketinga da prua sektoru dizajna sve inforamcije, s obzirom da
dizajenri nemaju direktan kontakt s tritem i potroaima. Osim marketinga, na sektor
dizajna snaan uticaj imaju i sektori kvaliteta, istraivanja i razvoja i tehnike pripreme.

3.2 ORGANIZOVANJE STRUNOG TIMA U SEKTORU DIZAJNA

3.2.1. Potrebe za organizobvanjem strunog tima u sektoru dizajna

Najei oblik rada u sektoru dizajna je timski. Prednosti timskog rada u ovom
sektoru nesporno su potvrene u praksi. Timovi po brojnosti lanova mogu biti mali,
srednji i veliki. Sastav tima, njegova veliina i nain organizovanja zavise u prvom redu od
obima i vrste aktivnosti, veliine preduzea, strukture proizvodnog programa, sloenosti
proizvoda koji se izrauju, kao i naina organizovanja samog sektora dizajna u okviru
preduzea.

Struni tim dizajnera i saradnika ine svi oni koji rade na dizajniranju, istraivanju i
razvoju proizvoda. Organizovanju strunog tima u sektoru dizajna mora se posvetiti mnogo
brige i panje jer upravo od njegovog sastava i organizovanosti zavisi raelizacija
najvanijih poslovnih ciljeva u preduzeu.
48
Za formiraje i organizovanje strunog tima u sektoru dizajna odgovorni su generalni
menader (direktor) preduzea i glavni manader skektora dizajna. Oni treba da
komponuju efikasan, struan, iskusan, harmonian i homogen tim u sektoru dizajna. To
nimalo nije lak zadatak. Prije svega treba pronai kvalitetne i iskusne dizajnere kojih nema
dovoljno. Kad se takvi dizajneri pronau i dovedu u preduzee, slijedei problem je da se
oni zadre to due u timu. Naime, fluktuacija kadrova je danas esta pojava, ali je naroito
izraena u sektoru dizajna. Dizajneri teko ostaju u istom preduzeu. Menaderi imaju
teak zadatak da stvore tim koji e u istom sastavu raditi dui rok. To se znatno lake
postie u vodeim predauzeima (lideri), dok slabija preduzea obino imaju nestabilan
sastav tima za dizajn.

Kada se (i ako se) formira stabilan dizajnerski tim, manaderi dalje imaju veoma
sloen zadatak da organizuju tim. Velika je vjetina uskladiti, harmonizovati i usmjeravati
stvaralaki rad u sektoru dizajna. Svaki pojedinac mora svoje navike, kvalitete i kreativnost
podrediti timskom radu i preduzeu u cjelini. Ako neko u tome ne uspijeva ili ne eli da se
prilagodi takvoj koncepciji, manader ga mora odstarniti iz tima pa makar to bio i vodei
dizajner.
U strunom timu moraju vladati harmonini i homogeni odnosi. Da bi se to postiglo,
menader mora koristiti odgovarajue oragnizacione, psiholoke i socioloke metode u
emu mu pomau odgovarajui struni savjetnici. Primjena pojedinih pristupa zavisi od
veliine i sastava tima

3.2.2. Sastav strunog tima za dizajn

S obzirom da je glavni oblik rada u sektoru dizajna timski, to je sastav tima polazna
taka u njegovom formiranju i organizovanju. Sastav tima se prilagoava strukturi
proizvodnog programa, procesu dizajniranja, kao i ukupnim planovima preduzea.

Sastav strunog tima za dizajn obino ine:
1. Menader sektora. Menadera sektora imenuje generalni menader. Njegova
uloga je da u skladu sa potrebama preduzea stvori i organizuje tim za dizajn i
njime upravlja. On mora imati visoko obrazovanje i izraene organizatorske
sposobnosti. Njegov rad je pod stalnim nadzorom generalnog menadera.
2. Operativni menaderi i rukovodioci. Oni pomau menaderu sektora.
3. Savjetnici. To su nauni ili struni saradnici sektora dizajna razliitih profila:
psiholozi, sociolozi, inenjeri, ekonomisti i dr. Oni moraju imati najmanje visoko
obrazovanje i esto se angauju samo povremeno. Savjetnici imaju zadatak da
lanovima tima pruaju razne informacije, savjete i sugestije u pogledu
ponaanja potroaa, njihovih poteraba , aktivnosti konkurencije, izgleda i
osobina proizvoda, meusobnih odnosa lanova tima i dr.
4. Vodei dizajneri. Vodei dizajneri pored stvaranja i razvoja proizvoda, obavljaju
i brojne upravljake zadatke i donose vane strateke i operativne odluke.
Sarauju sa menaderom sektora dizajana, ali i sa menaderima i strunjacima
ostalih sektora, prije svega marketinga, kvaliteta, tehnike pripreme,
proizvodnje, istraivanja i razvoja. Uestvuju u donoenju planova u oblasti
proizvoda i proizvodnog programa, formiranju kolekcije proizvoda,
redizajniranju proizvoda i dr.
49
5. Stariji-iskusniji dizajneri. Oni su saradnici vodeim dizajnerima i esto su autori
ideja razvoja postojeih proizvoda. Imaju veliko znanje i iskustvo. esto su
samostalni u radu.
6. Mlai dizajneri. Oni su takoer saradnici vodeim dizajnerima, ali se njihov rad
obino odvija pod nadzorom vodeih i iskusniji dizajnera. Oni se obuavaju, ali
im se daju i manje sloeni i odgovorni zadaci.
7. Inenjeri raznih profila. Oni su uvjek potrebni u strunom timu. To su najee
inenjeri mainstva, elektotehnike, arhitekture, graevinarstva, hemijske i
prehrambene tehnologije, organizacije rada, tekstila i odjee, kone galanterije i
konfekcije, tehnologije prerade drveta, izrade namjetaja i dr., a sve u zavisnosti
od djelatnosti preduzea i vrste proizvoda koji se u njemu izrauju. Njihovi
zadaci su obino: konstrukcija dijelova i sklopova proizvoda, izbor materijala,
dimenzionisanje i provjera postojeih dijelova i presjeka, definisanje sastava
proizvoda, dfinisanje tehnolokih postupaka za izradu, izrada tehniko-
tehnoloke dokumentacijei sl.
8. Tehniari raznih profila. Oni su vani saradnici dizajnerima inenjerima. Obino
izaruju i umnoavaju tehniku i ostalu dokumentaciju.
9. Majstori raznih profila. Zadueni su za izradu dijelova i sklopova.
10. Izvrioci pomonih aktivnosti. Zadueni su za realizaciju svih ostalih prateih
aktivnosti u sektor dizajna.


3.2.3. Obrazovanje i struni profil dizajnera

Meu svjetskim poznatim autorima, koji se teorijski bave problematikom dizajna,
ne postoji potpuna saglasnost o tome kakav treba da bude nain obrazovanja i struni profil
dizajnera. To je moda i logino s obzirom da je dizajn jedna od mlaih naunih, strunih i
stvaralkih disciplina.

Izvjesno je da je profil dizajnera kompleksan i da podrazumjeva posjedovanje
interdisciplinarnih znanja i vjetina. U toku obrazovanja i u praksi, dizajner mora stei i
usavriti znanja iz brojnih oblasti:
metoda stvaranja proizvoda,
marketinga,
kvaliteta,
tehnike,
tehnologije,
materijala i njegovih svojstava,
likovnih i primjenjenih umjetnosti,
ekonomije,
ergonomije,
psihologije,
sociologije,
organizacije,
pedagogije i dr.


50
Potreba za posjedovanjem znanja iz navednih oblasti je logina ako se ima u vidu
ta sve sadi posao dizajnera. On mora poznavati marketing i ekonomiju kako bi razumio
trina kretanja u potrebama potroaa, tehniku i tehnologiju kako bi razumio tehniku
realizaciju ideja, likovnu i primjenjenu umjetnost kako bi stvorio estetski lijepe i atraktivne
proizvode sa usklaenim veliinama, oblicima, bojama, ornamentima i dr.

Ipak, osnovno je da dizajner dobro vlada svim metodama dizajniranja,
redizajniranja, istraivanja i razvoja proizvoda. Ta znanja i iskustva ine okosnicu
njegovog rada. Takoe je vano da dizajner posjeduje kreativnost i talenat koji e mu
omoguiti dolaenje do ideja za nove proizvode. Isto tako, dizajner mora biti otvoren za
nova znanja, spreman da neprekidno ui, ali i da sarauje sa drugima i djeluje timski. Iz
prethodnog se vidi da definisanje strunog profila dizajnera izaziva nedomice ukoliko se
posmatraju parcijalna znanja i vjetine dizajnera. Tako ga jedni smatraju inenjerom, drugi
umjetnikom, trei konstruktorom itd.
Dizajner i jeste istovremno inenjer, umjetnik, konstruktor, tehnolog, ekonomisat,
psiholog, sociolog, ali nije nita pojedinno. Ovakva interdisciplinarnost namee potrebu
da on ima svoju posebnu profesiju, odnosno da dizajner bude upravo dizajner. Kao i kod
svih novih oblasti, potrebno je vrijeme da bi struni profil dizajnera stabilizovao u teoriji i
praksi, kao po pitanju naziva, tako i po pitanju sutine i svrhe.


3.3 POSEBNI OBLICI ORGANIZOVANJA DIZAJNA (VAN PERDUZEA)

Dizajn je nauna, struna i stvaralaka disciplina koja ima irok spektar uticaja u
privredi i drugim djelatnostima. Gotovo je nemogue pronai oblast ljudskog rada i
interesovanje u koju nije integrisan dizajn.
Osim djelovanja u okviru odgovarjueg sektora u preduzeima, postoje idrugi oblici
djelovanja dizajna. To su oblici koji se nalaze van perduzea i koji su danas u svijetu sve
brojniji. Najvaniji oblici djelovana dizajna van preduzea su: instituti za dirajn, biroi za
dizajn i centri za dizajn. Svaki od ovih oblika ima svoje karakteristike , ciljeve, doprinose,
specifinosti i zahtjeve u procesu upravljanja.

3.3.1. Institut za dizajn

Nauno istraivake aktivnosti vezane za dizajn rijetko se realizuju u preduzeima.
Zbog toga postoje instituti za dizajn. Institut za dizajn se, osim aktivnostima usmjerenim
na stvaranje novih proizvoda, bavi nauno istaraivakim radom. U institutima za dizajn se
nauno istrauju, dokazuju i definiu pojave, zakonitosti, metode i procesi u kreiranju i
razvoju proizvoda. Pri tome se uzimaju u obzir tehhniki, tehnoloki, umjetniki,
ekonomski, ergonomski, psiholoki, socioloki i drugi aspekti proizvoda. Zbog toga u
institutu za dizajn treba da rade strunajci razliith profila kako bi se pokrili svi aspekti
proizvoda.
Rezultati instituta za dizajn su:
nastanak novih i usavravanje postojeih proizvoda,
unaprijeenja samog procea dizajniranja proizvoda,
razvoj novih i usavravanje postojeih metoda razvoja proizvoda (IRP, AQC i dr.),
unapreenje ovjekove radne i ivotne sredine,
podizanje nivoa standarda, kulture, obrazovanja, i uopte kvaliteta ivota,
uticaj na porast materijalnog blagostanja zemlje.
51
Iz navedenih razloga, svaka drava treba da prui odgovarajuu podrku ovakvim
institucijama. One moraju raspolagati naunim i visokoobarzovnim kadrovima i uslovima
za nauno-istraivaki rad (oprema, maine, raunari, literatura i dr.). Svi rezultati koji se
postignu u institutu za dizajn moraju biti dostupni preduzeima (proizvoaima)
potroaima. Ostvarena dostignua svoju punu drutvenu verifikaciu i potvrdu dobijaju tek
u praktinim uslovima proizvodnje i na tritu.

Poseban problem predstavlhja nain upravljanja institutom za dizajn. Upravljanje
institutom za dizajn je daleko sloenije od upravljanja biroom za dizajn, centrom za dizajn,
ali i od upravljanja sektorima dizajna u preduzeima. Zbog toga se postavljaju vrlo visoki
zahtjevi u pogledu odgovornosti, organizacionih i upravljakih sposobnosti, iskustva,
posebnih osobina i vjetina menadera instituta. On planira, organizuje, odabira kadrove,
rukovodi i kontrolie realizaciju planiranih ciljeva. Menader mora da organizuje razliite
oblike obrazovanja i usavravanja kadrova u institutu. Poeljno je da menader takoe
bude nauni radnik, kako bi upravljao kompetentno i sa autoritetom.

3.3.2 Biro za dizajn

Biroi za dizajn su najei oblik oragnizovanja dizajna van preduzea. Biro za
dizajn je struna organizacija koja se praktino bavi dizajniranjem proizvoda i kolekcije
proizvoda za razne naruioce (preduzea, trgovine, pojedince, grupe potroaa i dr.). Biroi
za dizajn moraju se prilagoavatii potrebama i zahtjevima naruilaca. Zbog toga oni
posjeduju izuzetnu fleksibilnost u tom pogledu.

Meu biroima za dizajn postoji izuzetna konkurentska atmosfera, s obzirom da se na
relativno uim podruijma djeluje vei broj ovakvih biroa. Zbog toga biroi za dizajn stalno
unaprjeuju metode i postupke svog rada jer ih na to tjera konkurencija. Oni se stalno
razvijaju i takmie sa konkurentima. Mjerilo uspjenosti rada biroa za dizajn obino su
nagrade koje se dobijaju na raznim izlobama. Ovako zahtjevni uslovi konkuencije
rezultuju mnogim koristima za preduzea, industrijsku privredu i potroae. Od biroa za
dizajn uvjek se oekuju kvalitetni proizvodi i zbog kavalitetnih kadrova koji u njima rade,
kao i dobrih uslova kojima raspolau. to je biro renomiraniji, to su u njemu bolji uslovi za
dizajniranje proizvoda.

Bez obzira na sve prednosti koje pruaju biroi za dizajn, oni nikada u potpunosti ne
mogu zamjeniti znaaj i ulogu koju imaju sektori za dizajn koji djeluju u okviru preduzea.
Dizajneri u preduzeu bolje osjeaju sopstvenu proizvodnju i njene mogunosti, nego ljudi
u biroima. Takoe, oni imaju daleko veu motivaciju zbog direktne zavisnosti od kvaliteta
svog rada. Meutim, pored toga, mnoga preduzea ne organizuju svoj sektor dizajna, ve
te poslove preputaju biroima za dizajn. To su obino mala i srednja preduzea kojima je
ispaltljivije angaovanje biroa od formiranja sopstevnog sektora dizajna. Ovakvo
opredjeljenje naroito ima smisla ako su proizvodi dugovjeni ili ako se rijetko uvode novi
proizvodi ili ako se rijetko uvode novi proizvodi u prizvodni program.

3.3.3 Centar za dizajn

Centri za dizajn postoje u mnogim zemljama, a prvi je nastao u Londonu 1950.
godine. Organizovanje centara za dizajn ima veliki znaaj za industriju jedne zemlje.
Centri za dizajn se ne bave naunim radom kao instituti za dizajn, niti stvaranjem novih
proizvoda kao biroi za dizajn. Osnovne aktivnosti centra za dizajn su:
52

1. Istraivanja metoda i postupaka za stvaranje kvalitetnijih proizvoda. Centri za
dizajn treba da ostvaruju tijesnu saradnju sa institutima i biroima za dizajn, kao i sa
sektorima dizajna u preduzeima. Iz te saradnje esto proistu savrenije metode i
efikasniji procesi dizajniranja.
2. Promovisanje i popularizacija dostignua dizajna u praksi. Organizovanje
tematskih izlobi rjeenja u oblasti dizajna jedna je od najvanijih aktivnosti centra
za dizajn. Ove izlobe imaju veliki znaaj za upoznavanje ire javnosti, a prije
svega proizvoae sa dostignuima u oblasti dizajna. U kontaktu ljudi sa ve
ostvarenim rjeenjima, mogu se roditi mnoge nove ideje.
3. Nagraivanje najuspjenijh rjeenja dizajnera. Preduzea, instituti i biroi za dizajn
imaju viestruku korist od osvojenih nagrada: poveanje renomea, besplatna
promocija, olakano probijanje na tritu nagraenog prizvoda i dr. Zbog toga
postoji veliki motiv da se osvoji to vie nagrada. Naroito su znaajne nagrade na
uglednim izlobama.
4. Obrazovne i strune aktivnosti. Ove aktivnosti imaju za cilj popularizaciju dizajna,
podizanje nivoa informiranosti o mogunostima i znaaju dizajna, podizanje nivoa
znanja, obrazovanja i vjetina dizajnera. Ovi ciljevi realizuju se putem
organizovanja raznih seminara, savjetovanja, skupova, konferencija, simpozijuma,
zatim preko izdavanja strunih knjiga, asopisa, prospekata i sl.

Upravljanje u biroima i centrima za dizajn znatno je jednostavnije u odnosu na
upravljanje u institutu za dizajn. To proistie iz manje sloenosti aktivnosti koje se vre u
biroima i centrima za dizajn. Usljed toga su i zahtjevi u pogledu kvaliteta i sposobnosti
menadera u biroima i centrima za dizajn neto nii nego u institutima za dizajn.
Zajedniko za upravljanje u institutima, biroima i centrima za dizajn jeste da u procesu
upravljanja postoje faze. One su analogne fazama upravljanja sektorom dizajna u
preduzeima. Te faze su: planiranje, organizovanje, kadrovanje, rukovoenje i
kontrolisanje. Svaka faza ima slinosti i razlike u odnosu na upravljanje sektorom dizajna
koji djeluje u okviru preduzea.