Departemen Anatomi Departemen Anatomi Departemen Anatomi Departemen Anatomi
Fakultas Kedokteran USU Fakultas Kedokteran USU PENDARAHAN PENDARAHAN Pendarahan otak Pendarahan otak cabang arteri cabang arteri carotis interna dan arteri vertebralis carotis interna dan arteri vertebralis carotis interna dan arteri vertebralis carotis interna dan arteri vertebralis VARIASI ARCUS AORTA VARIASI ARCUS AORTA VARIASI ARCUS AORTA VARIASI ARCUS AORTA ARTERIA CAROTIS INTERNA ARTERIA CAROTIS INTERNA sinus caroticus (baroreceptor) sinus caroticus (baroreceptor) pars cervicalis pars cervicalis sinus caroticus sinus caroticus pars petrosa pars petrosa aa. caroticotympanicae aa. caroticotympanicae pars cavernosa pars cavernosa r. meningeus, a. hypophysialis r. meningeus, a. hypophysialis inferior inferior, rr. , rr. li t i i li li t i i li ganglionares trigeminalis ganglionares trigeminalis pars cerebralis pars cerebralis a. ophtalmica , a. hypoph a. ophtalmica , a. hypophyysialis sup sialis superior erior., a. ., a. communicans posterior a choroidea anterior communicans posterior a choroidea anterior communicans posterior, a. choroidea anterior communicans posterior, a. choroidea anterior Cabang terminal Cabang terminal : : a. cerebri anterior a. cerebri anterior a. cerebri anterior a. cerebri anterior a. cerebri media a. cerebri media siphon caroticum siphon caroticum pp circulus arteriosus cerebri circulus arteriosus cerebri Willisi Willisi ARTERIA VERTEBRALIS ARTERIA VERTEBRALIS pars prevertebralis pars prevertebralis pars cervicalis pars cervicalis s. s. transversaria transversaria (C6 (C6--C1) C1) rr. spinales et musculares rr. spinales et musculares pars atlantica pars atlantica sulcus sulcus a.v. a.v., , bb tl t i it li t tl t i it li t me mem mbrana brana atlantooccipitalis post. atlantooccipitalis post. , , foramen foramen occipitale magnum occipitale magnum pars intracranialis pars intracranialis pp rr. meningei, rr. meningei, a. a. inferior inferior posterior cerebelli posterior cerebelli ( a. spinalis ( a. spinalis post.) post.) a. spinalis ant. a. spinalis ant. ARTERIA BASILARIS ARTERIA BASILARIS 2 aa. vertebrales 2 aa. vertebrales a. basilaris a. basilaris a. inferior a. inferior anterior cerebelli anterior cerebelli ( (a. labyrinthi a. labyrinthi) ) aa. pontis aa. pontis aa. mesencephalicae aa. mesencephalicae a superior cerebelli a superior cerebelli a. superior cerebelli a. superior cerebelli aa. cerebri posteriores aa. cerebri posteriores i l i b i i l i b i ll ll circulus arteriosus cerebri circulus arteriosus cerebri Willisi Willisi CIRCULUS ARTERIOSUS CIRCULUS ARTERIOSUS WILLISI WILLISI WILLISI WILLISI Merupakan anastomose yang penting antara 4 Merupakan anastomose yang penting antara 4 Merupakan anastomose yang penting antara 4 Merupakan anastomose yang penting antara 4 arteri (a.vertebralis & a.carotis interna) yang arteri (a.vertebralis & a.carotis interna) yang memasok darah ke otak memasok darah ke otak memasok darah ke otak memasok darah ke otak Dibentuk oleh : a.cerebri posterior, Dibentuk oleh : a.cerebri posterior, a.communicans posterior, a.carotis interna, a.communicans posterior, a.carotis interna, a.cerebri anterior & a.comunicans anterior a.cerebri anterior & a.comunicans anterior Masing Masing--masing a.cerebralis mengantar darah masing a.cerebralis mengantar darah gg g g g g ke satu permukaan dan satu kutub cerebrum : ke satu permukaan dan satu kutub cerebrum : 1. 1. a.cerebri anterior a.cerebri anterior mengantar darah hampir mengantar darah hampir 1. 1. a.cerebri anterior a.cerebri anterior mengantar darah hampir mengantar darah hampir seluruh permukaan medial & superior serta seluruh permukaan medial & superior serta polus frontalis polus frontalis polus frontalis polus frontalis 2. 2. a.cerebri media mengantar darah ke a.cerebri media mengantar darah ke permukaan lateral & polus temporalis permukaan lateral & polus temporalis permukaan lateral & polus temporalis permukaan lateral & polus temporalis 3. 3. a.cerebri posterior mengantar darah ke a.cerebri posterior mengantar darah ke k i f i & l i it li k i f i & l i it li permukaan inferior & polus occipitalis permukaan inferior & polus occipitalis Pembuluh balik di otak Pembuluh balik di otak Ada 2 kelompok pembuluh balik : Ada 2 kelompok pembuluh balik : 1. 1. Vv.cerebrales superficialis (v.cerebri externa) Vv.cerebrales superficialis (v.cerebri externa) V p ( ) V p ( ) 2. 2. Vv.cerebrales profunda (v.cerebri interna) Vv.cerebrales profunda (v.cerebri interna) Cabang v cerebri externa : v cerebri superior Cabang v cerebri externa : v cerebri superior Cabang v.cerebri externa : v.cerebri superior, Cabang v.cerebri externa : v.cerebri superior, v.cerebri media, v.cerebri anterior & v.basilaris v.cerebri media, v.cerebri anterior & v.basilaris C b i t td di b h id C b i t td di b h id v.Cerebri externa tdp dirongga subarachnoid v.Cerebri externa tdp dirongga subarachnoid Cabang v.cerebri interna : v.terminalis & Cabang v.cerebri interna : v.terminalis & v.choroidea v.choroidea v.Terminalis & v.choroidea bergabung membentuk v.Terminalis & v.choroidea bergabung membentuk v.cerebri magna v.cerebri magna Circulus arteiosus Willisi Circulus arteiosus Willisiperedaran peredaran pp kolateral yg penting kolateral yg penting Pada usia lanjut anastomosis sering tak dapat Pada usia lanjut anastomosis sering tak dapat Pada usia lanjut anastomosis sering tak dapat Pada usia lanjut anastomosis sering tak dapat memenuhi kebutuhan jika satu arteri besar memenuhi kebutuhan jika satu arteri besar b ( i i i ) b ( i i i ) tersumbat (mis a.carotis interna) tersumbat (mis a.carotis interna) serangan serangan otak (stroke). otak (stroke). Serangan yg paling umum : trombosis Serangan yg paling umum : trombosis serebral perdarahan serebral emboli serebral serebral perdarahan serebral emboli serebral serebral, perdarahan serebral, emboli serebral serebral, perdarahan serebral, emboli serebral & perdarahan subaraknoid & perdarahan subaraknoid Serangan otak hemoragik Serangan otak hemoragik pecahnya sebuah pecahnya sebuah g g g g p y p y arteri atau aneurisma arteri atau aneurisma Jenis aneurisma yg paling umum dijumpai Jenis aneurisma yg paling umum dijumpai berry berry Jenis aneurisma yg paling umum dijumpai Jenis aneurisma yg paling umum dijumpai berry berry aneurisma aneurisma yang terjadi pada circulus arteriosus yang terjadi pada circulus arteriosus cerebri (Willisi) atau disekitarnya & pada arteri cerebri (Willisi) atau disekitarnya & pada arteri-- cerebri (Willisi) atau disekitarnya & pada arteri cerebri (Willisi) atau disekitarnya & pada arteri arteri ukuran sedang di dasar otak arteri ukuran sedang di dasar otak Pada penderita hipertensi Pada penderita hipertensi suatu ketika bagian suatu ketika bagian Pada penderita hipertensi Pada penderita hipertensi suatu ketika bagian suatu ketika bagian dinding yg lemah akan menggelembung & dapat dinding yg lemah akan menggelembung & dapat pecah menyebabkan darah masuk ke spatium pecah menyebabkan darah masuk ke spatium pecah menyebabkan darah masuk ke spatium pecah menyebabkan darah masuk ke spatium subarachnoideum subarachnoideum MENINGENS CRANIALES & MENINGENS CRANIALES & CAIRAN SEREBROSPINAL CAIRAN SEREBROSPINAL CAIRAN SEREBROSPINAL CAIRAN SEREBROSPINAL Departemen Anatomi Departemen Anatomi pp Fakultas Kedokteran USU Fakultas Kedokteran USU MENINGENS (PEMBUNGKUS OTAK) MENINGENS (PEMBUNGKUS OTAK) ( ) ( ) Terdiri dari 3 lapis : Terdiri dari 3 lapis : Terdiri dari 3 lapis : Terdiri dari 3 lapis : 1. 1. Dura mater Dura mater lapisan luar yang tebal & kuat lapisan luar yang tebal & kuat A h id A h id l i i l b l i i l b 2. 2. Arachnoidea Arachnoidea lapis yang menyerupai laba lapis yang menyerupai laba- - laba laba 3. 3. Pia mater Pia mater lapisan terdalam yg halus & lapisan terdalam yg halus & mengandung banyak pembuluh darah mengandung banyak pembuluh darah Dura mater terdiri dari 2 lapisan : Dura mater terdiri dari 2 lapisan : pp 1. 1. Lapisan endosteal (periosteal) sebelah luar Lapisan endosteal (periosteal) sebelah luar dibentuk oleh periosteum yg membungkus dibentuk oleh periosteum yg membungkus dibentuk oleh periosteum yg membungkus dibentuk oleh periosteum yg membungkus permukaan dalam calvaria permukaan dalam calvaria 22 Lapisan meningeal sebelah dalam adalah Lapisan meningeal sebelah dalam adalah 2. 2. Lapisan meningeal sebelah dalam adalah Lapisan meningeal sebelah dalam adalah suatu selaput fibrosa yg kuat yg berlanjut suatu selaput fibrosa yg kuat yg berlanjut terus di foramen magnum dgn dura mater terus di foramen magnum dgn dura mater terus di foramen magnum dgn dura mater terus di foramen magnum dgn dura mater spinalis yg membungkus medulla spinalis spinalis yg membungkus medulla spinalis Antara duramater & tulang tengkorak Antara duramater & tulang tengkorak d b d b b i di b i di terdapat cabang terdapat cabang--cabang a.meningea media yg cabang a.meningea media yg terletak di sulcus arteriosus pada permukaan terletak di sulcus arteriosus pada permukaan d l d l dalam : dalam : Os temporalis Os temporalis Os parietalis Os parietalis Os frontalis Os frontalis Os frontalis Os frontalis Klinis: pada kecelakaan robek duramater Klinis: pada kecelakaan robek duramater yang akan merobek sinus duramatris yang akan merobek sinus duramatris yang akan merobek sinus duramatris yang akan merobek sinus duramatris sehingga terjadi perdarahan besar. sehingga terjadi perdarahan besar. Lipatan Lipatan- -lipatan pada duramater lipatan pada duramater 1. 1. Falx cerebri Falx cerebri sekat pemisah cerebrum kanan & sekat pemisah cerebrum kanan & kiri berbentuk bulan sabit, pinggir atas : sinus kiri berbentuk bulan sabit, pinggir atas : sinus sagitalis superior, pinggir bawah : sinus sagitalis sagitalis superior, pinggir bawah : sinus sagitalis inferior inferior T i b lli T i b lli k i h k i h 2. 2. Tentorium cerebelli Tentorium cerebelli sekat pemisah antara sekat pemisah antara cerebrum & cerebellum berbentuk seperti atap cerebrum & cerebellum berbentuk seperti atap kemah kemah kemah kemah 3. 3. Falx cerebelli Falx cerebelli sekat pemisah antara cerebellum sekat pemisah antara cerebellum kiri & kanan kiri & kanan kiri & kanan kiri & kanan 4. 4. Diaphragma sellae Diaphragma sellae pembungkus yg menutupi pembungkus yg menutupi sella turcica sella turcica sella turcica sella turcica Arachnoid Arachnoid Terdiri atas 2 lapisan Terdiri atas 2 lapisan Lapisan parietal Lapisan parietal p p p p lapisan visceral lapisan visceral Terkadang menonjol di beberapa tempat berupa Terkadang menonjol di beberapa tempat berupa Terkadang menonjol di beberapa tempat berupa Terkadang menonjol di beberapa tempat berupa butiran halus menembus duramater yg berhubungan butiran halus menembus duramater yg berhubungan dengan sinus duramatris disebut dengan sinus duramatris disebut villus arachnoid villus arachnoid bila kelompoknya banyak bila kelompoknya banyak Granulationes Granulationes arachnoidea Facchioni, arachnoidea Facchioni, akibatnya tengkorak juga akibatnya tengkorak juga ikut berlubang ikut berlubang Faveollae Granulatio Facchioni Faveollae Granulatio Facchioni Piamater Piamater M k l i i d b k M k l i i d b k Merupakan selaput tipis yg mengandung banyak Merupakan selaput tipis yg mengandung banyak pembuluh darah & melekat erat pada jaringan otak, pembuluh darah & melekat erat pada jaringan otak, kadang kadang--kadang ruang subarachnoidnya membesar kadang ruang subarachnoidnya membesar kadang kadang kadang ruang subarachnoidnya membesar kadang ruang subarachnoidnya membesar disebut Cisterna disebut Cisterna Cisterna yang penting : Cisterna yang penting : 1. 1. Cisterna magna Cisterna magna 2. 2. Cisterna pontis Cisterna pontis 3. 3. Cisterna inter penduncularis Cisterna inter penduncularis 4. 4. Cisterna chiasmatis Cisterna chiasmatis 5. 5. Cisterna superior Cisterna superior 6. 6. Cisterna fossa sylvii Cisterna fossa sylvii Ci l b li Ci l b li 7. 7. Cisterna lumbalis Cisterna lumbalis Cairan serebrospinal (LCS) Cairan serebrospinal (LCS) p ( ) p ( ) Cairan jernih dengan konsistensi sama seperti Cairan jernih dengan konsistensi sama seperti darah & dibentuk oleh plexus choroideus darah & dibentuk oleh plexus choroideus darah & dibentuk oleh plexus choroideus darah & dibentuk oleh plexus choroideus ventriculus ventriculus Sistem Ventrikular Sistem Ventrikular Dibentuk oleh 4 ventrikulus : Dibentuk oleh 4 ventrikulus : Ventrikulus lateralis (I & II) Ventrikulus lateralis (I & II) ( ) ( ) Ventrikulus tertius Ventrikulus tertius Ventrikulus quartus Ventrikulus quartus Ventrikulus quartus Ventrikulus quartus Sumber pembuatan LCS utama adalah Sumber pembuatan LCS utama adalah plexus plexus choroideus choroideus terletak dalam atap terletak dalam atap atap atap choroideus choroideus terletak dalam atap terletak dalam atap--atap atap ventrikulus tertius & quartus, & pada dasar ventrikulus tertius & quartus, & pada dasar tanduk & badan kedua ventrikulus lateralis tanduk & badan kedua ventrikulus lateralis tanduk & badan kedua ventrikulus lateralis. tanduk & badan kedua ventrikulus lateralis. LCS dari ventikulus lateralis LCS dari ventikulus lateralisventrikulus ventrikulus i l l i f i ik l i l l i f i ik l tertius melalui foramen interventrikulare tertius melalui foramen interventrikulare ventrikel quartus melalui aquadustus sylvii ventrikel quartus melalui aquadustus sylvii LCS meninggalkan ventrikulus quartus melalui LCS meninggalkan ventrikulus quartus melalui foramen Magendi & Luscha kemudian foramen Magendi & Luscha kemudian memasuki spatium subarachnoid & tertimbun memasuki spatium subarachnoid & tertimbun dalam cisterna cerebromedularis & cisterna dalam cisterna cerebromedularis & cisterna pontis pontis LCS mengalir ke inferior LCS mengalir ke inferior spatium spatium gg pp subarachnoid sekeliling medulla spinalis & subarachnoid sekeliling medulla spinalis & kearah posterior superior melewati cerebellum kearah posterior superior melewati cerebellum Lokasi resorpsi LCS ke dalam sistem vena yg Lokasi resorpsi LCS ke dalam sistem vena yg terpenting melalui villi arachnoidea (tonjolan terpenting melalui villi arachnoidea (tonjolan-- terpenting melalui villi arachnoidea (tonjolan terpenting melalui villi arachnoidea (tonjolan tonjolan arachnoidea ke dalam dinding sinus tonjolan arachnoidea ke dalam dinding sinus duramatris terutama sinus sagitalis duperior & duramatris terutama sinus sagitalis duperior & duramatris terutama sinus sagitalis duperior & duramatris terutama sinus sagitalis duperior & lacuna lateralis). lacuna lateralis). Sinus Duramatris Sinus Duramatris Ruang Ruang- -ruang antara lapis endosteal & lapis meningeal ruang antara lapis endosteal & lapis meningeal dura mater yg dilapisi endotel. dura mater yg dilapisi endotel. Darah dari otak disalurkan ke dalam sinus duramatris & Darah dari otak disalurkan ke dalam sinus duramatris & akhirnya memasuki vena jugularis interna akhirnya memasuki vena jugularis interna Sinus dura matris : Sinus dura matris : Sinus sagitalis superior, sinus sagitalis inferior, sinus Sinus sagitalis superior, sinus sagitalis inferior, sinus transversus,sinus rectus,sinus sigmoideus, sinus transversus,sinus rectus,sinus sigmoideus, sinus occipitalis, sinus cavernosus, sinus petrosus superior occipitalis, sinus cavernosus, sinus petrosus superior & inferior serta sinus basilaris & inferior serta sinus basilaris & inferior serta sinus basilaris & inferior serta sinus basilaris