Está en la página 1de 70

declaracin universal de derechos humanos

akapach jaqe walinkaapataki inoqat aru


kom mapu fijke az tai az mogeleam
he rongo nui mo te tapu tangata
declaracin universal de derechos humanos
akapach jaqe walinkaapataki inoqat aru
kom mapu fijke az tai az mogeleam
he rongo nui mo te tapu tangata
Se puede reproducir y traducir total y
parcialmente el texto publicado siempre
que se indique la fuente y no se utilice
para nes lucrativos.
Los autores y las autoras son
responsables por la seleccin y
presentacin de los hechos contenidos
en esta publicacin, as como de las
opiniones expresadas en ella, las que no
son, necesariamente, las de la UNESCO y
no comprometen a la Organizacin.
Las denominaciones empleadas en esta
publicacin y la presentacin de los datos
que en ella guran no implican, de parte
de la UNESCO, ninguna toma de posicin
respecto al estatuto jurdico de los pases,
ciudades, territorios o zonas, o de sus
autoridades, ni respecto al trazado de sus
fronteras o lmites.
Publicado por la Ocina Regional
de Educacin de la UNESCO para
Amrica Latina y el Caribe
(OREALC/UNESCO Santiago).
ISBN: 978-956-322-002-5
Santiago, Chile; 10 de diciembre de 2008
ISBN PENDIENTE
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
En el marco de la Conmemoracin de los 60 aos de la
Declaracin Universal de Derechos Humanos, las Naciones
Unidas y la UNESCO hacen una invitacin a renovar
su compromiso por la dignidad y justicia para todas
las personas, como lo expresa el lema elegido para esta
importante fecha.
La Declaracin Universal de Derechos Humanos ha sido,
durante ms de medio siglo, el principal referente como
fuente de derechos. Todos los principios que anuncian
derechos y libertades fundamentales, estn contenidos en
el texto de la Declaracin. Toda referencia a la defensa y
promocin de los derechos de las personas y sus libertades
fundamentales como condicin necesaria para la paz, la
comprensin y el desarrollo, se inicia con la alusin del
instrumento no vinculante ms importante de nuestra
poca, el cual ha sido traducido a ms de 330 lenguas.
Adoptada y proclamada por la Resolucin de la Asamblea
General de Naciones Unidas nmero 217 A (iii) del 10 de
diciembre de 1948, la Asamblea pidi a todos los Pases
Miembros que publicaran el texto de la Declaracin y
dispusieran que fuera distribuido, expuesto, ledo y
comentado en las escuelas y otros establecimientos de
presentacin
presentacin
enseanza, sin distincin fundada en la condicin poltica
de los pases o de los territorios.
As, la educacin en y para los derechos humanos, encuentra
en su prembulo el primer fundamento tico como eje
central de una cultura de los derechos. Aun antes de hacer
alguna mencin especca a los derechos consagrados
en la Declaracin (a la salud, al trabajo, a la educacin),
se comprende la necesidad de instaurar el tema de los
derechos humanos en la vida pblica, para lo cual debieran
hacerse numerosos esfuerzos de difusin y reexin del
texto y su sentido.
La Asamblea General proclama la Declaracin como ideal
comn por el que todos los pueblos y naciones deben
esforzarse, a n de que tanto los individuos como las
instituciones, inspirndose constantemente en ella,
promuevan, mediante la enseanza y la educacin, el
respeto a estos derechos y libertades.
Esta ha sido desde un comienzo la inspiracin de la
UNESCO, en cuya Constitucin se establece que slo
una cultura de los derechos puede garantizar una plena
cultura de paz. Asimismo, esta publicacin es una
invitacin a valorar la riqueza de la diversidad lingstica
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
de nuestras sociedades, especialmente de los pueblos
indgenas de Chile. Con motivo de la celebracin del
Ao Internacional de las Lenguas, el Director General de
la UNESCO Kochiro Matsuura, ha expresado que las
lenguas son la mdula de toda la vida social, econmica
y cultural. Por este motivo, la UNESCO ha querido
honrar las lenguas originarias de Chile por medio de la
traduccin al aymara, mapudungun y rapa nui, de la
Declaracin Universal de Derechos Humanos.
Es a partir del respeto y promocin de los derechos humanos
y la valoracin de la diversidad, que estaremos en mejores
condiciones para lograr una cultura universal de los
derechos y alcanzar mayores y mejores niveles
de desarrollo.
jorge sequeira
director
oficina regional de educacin
para amrica latina y el caribe
orealc / unesco santiago
espaol
Declaracin Universal
de Derechos Humanos
Adoptada y proclamada por la Asamblea General en
su resolucin 217 A (III), del 10 de diciembre de 1948
Considerando que la libertad, la justicia y la paz en el mundo
tienen por base el reconocimiento de la dignidad intrnseca y
de los derechos iguales e inalienables de todos los miembros
de la familia humana,
Considerando que el desconocimiento y el menosprecio de
los derechos humanos han originado actos de barbarie
ultrajantes para la conciencia de la humanidad; y que se ha
proclamado, como la aspiracin ms elevada del hombre,
el advenimiento de un mundo en que los seres humanos,
liberados del temor y de la miseria, disfruten de la libertad
de palabra y de la libertad de creencias,
Considerando esencial que los derechos humanos sean
protegidos por un rgimen de Derecho, a n de que el
hombre no se vea compelido al supremo recurso de la
rebelin contra la tirana y la opresin,
Considerando tambin esencial promover el desarrollo de
relaciones amistosas entre las naciones,
Considerando que los pueblos de las Naciones Unidas han
rearmado en la Carta su fe en los derechos fundamentales
del hombre, en la dignidad y el valor de la persona humana
y en la igualdad de derechos de hombres y mujeres; y se han
declarado resueltos a promover el progreso social y a elevar el
nivel de vida dentro de un concepto ms amplio de la libertad,
prembulo
espaol
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Considerando que los Estados Miembros se han comprometido
a asegurar, en cooperacin con la Organizacin de las
Naciones Unidas, el respeto universal y efectivo a los
derechos y libertades fundamentales del hombre, y
Considerando que una concepcin comn de estos derechos
y libertades es de la mayor importancia para el pleno
cumplimiento de dicho compromiso,
la asamblea general
Proclama la presente Declaracin Universal de Derechos
Humanos como ideal comn por el que todos los pueblos y
naciones deben esforzarse, a n de que tanto los individuos
como las instituciones, inspirndose constantemente en
ella, promuevan, mediante la enseanza y la educacin,
el respeto a estos derechos y libertades, y aseguren, por
medidas progresivas de carcter nacional e internacional, su
reconocimiento y aplicacin universales y efectivos, tanto
entre los pueblos de los Estados Miembros como entre los de
los territorios colocados bajo su jurisdiccin.
Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y
derechos y, dotados como estn de razn y conciencia, deben
comportarse fraternalmente los unos con los otros.
Toda persona tiene los derechos y libertades proclamados en
esta Declaracin, sin distincin alguna de raza, color, sexo,
idioma, religin, opinin poltica o de cualquier otra ndole,
origen nacional o social, posicin econmica, nacimiento o
cualquier otra condicin.
Adems, no se har distincin alguna fundada en la condicin
poltica, jurdica o internacional del pas o territorio de cuya
jurisdiccin dependa una persona, tanto si se trata de un pas
independiente, como de un territorio bajo administracin
duciaria, no autnomo o sometido a cualquier otra limitacin
de soberana.
Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la
seguridad de su persona.


artculo 1
artculo 2
espaol
artculo 3
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre;
la esclavitud y la trata de esclavos estn prohibidas en todas
sus formas.
Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles,
inhumanos o degradantes.
Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al
reconocimiento de su personalidad jurdica.
Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho
a igual proteccin de la ley. Todos tienen derecho a igual
proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta
Declaracin y contra toda provocacin a tal discriminacin.
artculo 4
artculo 5
artculo 6
artculo 7
Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo, ante los
tribunales nacionales competentes, que la ampare contra actos
que violen sus derechos fundamentales reconocidos por la
constitucin o por la ley.
Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena
igualdad, a ser oda pblicamente y con justicia por un
tribunal independiente e imparcial, para la determinacin
de sus derechos y obligaciones o para el examen de cualquier
acusacin contra ella en materia penal.
1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se
presuma su inocencia mientras no se pruebe su culpabilidad,
conforme a la ley y en juicio pblico en el que se le hayan
asegurado todas las garantas necesarias para su defensa.
artculo 8
artculo 9
artculo 10
espaol
artculo 11
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el
momento de cometerse no fueron delictivos segn el Derecho
nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave
que la aplicable en el momento de la comisin del delito.
Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada,
su familia, su domicilio o su correspondencia, ni de ataques
a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la
proteccin de la ley contra tales injerencias o ataques.
1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su
residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso
el propio, y a regresar a su pas.
artculo 12
artculo 13
1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar
asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin
judicial realmente originada por delitos comunes o por actos
opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. A nadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del
derecho a cambiar de nacionalidad.
1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil,
tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos de raza,
nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia; y
disfrutarn de iguales derechos en cuanto al matrimonio,
durante el matrimonio y en caso de disolucin del matrimonio.
artculo 14
artculo 15
artculo 16
espaol
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros
esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad
y tiene derecho a la proteccin de la sociedad y del Estado.
1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y
colectivamente.
2. Nadie ser privado arbitrariamente de su propiedad.
Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento,
de conciencia y de religin; este derecho incluye la libertad
de cambiar de religin o de creencia, as como la libertad
de manifestar su religin o su creencia, individual y
colectivamente, tanto en pblico como en privado, por la
enseanza, la prctica, el culto y la observancia.
artculo 17
artculo 18
Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de
expresin; este derecho incluye el no ser molestado a causa
de sus opiniones, el de investigar y recibir informaciones y
opiniones, y el de difundirlas, sin limitacin de fronteras, por
cualquier medio de expresin.
1. Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de
asociacin paccas.
2. Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.
1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno
de su pas, directamente o por medio de representantes
libremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de acceso, en condiciones de
igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
artculo 19
artculo 20
artculo 21
espaol
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder
pblico; esta voluntad se expresar mediante elecciones
autnticas que habrn de celebrarse peridicamente,
por sufragio universal e igual y por voto secreto u otro
procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Toda persona, como miembro de la sociedad, tiene derecho a la
seguridad social, y a obtener, mediante el esfuerzo nacional y
la cooperacin internacional, habida cuenta de la organizacin
y los recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos
econmicos, sociales y culturales, indispensables a su dignidad
y al libre desarrollo de su personalidad.
1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de
su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias de trabajo
y a la proteccin contra el desempleo.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a
igual salario por trabajo igual.
artculo 22
artculo 23
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin
equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como a su familia,
una existencia conforme a la dignidad humana y que ser
completada, en caso necesario, por cualesquiera otros medios
de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse
para la defensa de sus intereses.
Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo
libre, a una limitacin razonable de la duracin del trabajo y a
vacaciones peridicas pagadas.
1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado
que le asegure, as como a su familia, la salud y el bienestar,
y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la
asistencia mdica y los servicios sociales necesarios; tiene
asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo,
enfermedad, invalidez, viudez, vejez y otros casos de
artculo 24
espaol
artculo 25
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias
independientes de su voluntad.
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y
asistencia especiales. Todos los nios, nacidos de matrimonio o
fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.
1. Toda persona tiene derecho a la educacin. Leducacin
debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a la instruccin
elemental y fundamental. Linstruccin elemental ser
obligatoria. Linstruccin tcnica y profesional habr de ser
generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para
todos, en funcin de los mritos respectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la
personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a los
derechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer
la comprensin, la tolerancia y la amistad entre todas las
naciones y todos los grupos tnicos o religiosos; y promover
el desarrollo de las actividades de las Naciones Unidas para el
mantenimiento de la paz.
artculo 26
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de
educacin que habr de darse a sus hijos.
1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en
la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y a
participar en el progreso cientco y en los benecios que de
l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los
intereses morales y materiales que le correspondan por
razn de las producciones cientcas, literarias o artsticas
de que sea autora.

Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social
e internacional en el que los derechos y libertades proclamados
en esta Declaracin se hagan plenamente efectivos.
artculo 27
espaol
artculo 28
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad,
puesto que slo en ella puede desarrollar libre y plenamente
su personalidad.
2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus
libertades, toda persona estar solamente sujeta a las
limitaciones establecidas por la ley con el nico n de asegurar
el reconocimiento y el respeto de los derechos y libertades de los
dems, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden
pblico y del bienestar general en una sociedad democrtica.
3. Estos derechos y libertades no podrn en ningn caso ser
ejercidos en oposicin a los propsitos y principios de las
Naciones Unidas.
Nada en la presente Declaracin podr interpretarse en el
sentido de que conere derecho alguno al Estado, a un grupo
o a una persona, para emprender y desarrollar actividades o
realizar actos tendientes a la supresin de cualquiera de los
derechos y libertades proclamados en esta Declaracin.
artculo 29
artculo 30
aymara
Akapach Jaqe Walinkaapataki
Inoqat Aru
UNANCHASA, aka pachana jaqejh munaansina, cheqpacha
amuyasisa, cheqa thakir sarjhatasa, jilan sullkanjama
arnaqasa, jan nuwasisa utjaaru waytasi yati;
UNANCHASA, jaqen walinkaapataki wakisir arunaka
armasna, yaqhep jaqejh masinakaparu khuya autuyi,
mututanakasti, uatatasisa, wajcha kankaapa atipasna,
jan khitirus ajhsarasa, cheq-cheqa qhana arumpi
arustatasjhapjhe;
UNANCHASA, jaqen walinkaapataki inoqat arujha
arjhatatapaw jan jaqe anqhachirinakaru chajhwa
qaltasna waninchapjhaapataki;
UNANCHASA, taqpacha markanakajh kunti munapjhe
ukanaka jikjhataatakiejh jupanakpacha sumat
arusthapisipjhaapaw;
UNANCHASA, Mathapit Mayachat Markanakan Arupa
taqjhatasna akham markanakajh amuyasi: Taqe mayniwa,
chachas warmis, jaqe kankaansinjha, ch amachasisna
m ch ulla chachjama jaqen walinkaapa jkjhataaru
waytasipjhe;
UNANCHASA, taqe mrakanakajh Matahapit Markanakamp
chika akham amtapjhe: sapaqat markanjha aniw
jaqejh inaki arknaqatkaspati; jakaapans ynakapans
arjhatatapaw;
qalltaataki
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
UNANCHASA, Mathapit Markanakan amuyasitanakapa
yatisina khuskat taqpachanipaw waytasipjhaapa
phoqasiapataki.
MAYACHAT MARKANAKAJH JACHA MATHAPIWINAKAPAN
JAQEN WALINKAAPATAKI INOQAT ARU YATIYI
Taqpacha jaqenaka, ayllunaka, markanaka, aka arunakaru
iyau sasna chamachasipjhaapaw, iskalalanakas,
wayna tawaqonakas, chuymani jaqenakas, markapan
qorpap manqhana yatichatpjhaapaw. Ukhamarus
qorpamarkanakampi jaya markanakampi arusthapisisa
taqpacha markanakajh khuskat chamachasipjhatapampi
alajh toqeru wayt asitapjaniw.
Taqpach jaqejh khuskat ujatatpjhewa munaapansa,
luraapansa, amuyasiapansa, ukatwa jilani sullkanpjhaspas
ukham ujasipjhaapawa.
Taqpacha jaqenakajh chikasitapjhew; inajaqes, mistis, janqos,
chiyaras, chachas, warmis, amiris, wajchas taqe mayniw
khuskat ujatapjhe.
Ukhamaraki, janiw jukampkaspas ukhama ujasispati
jacha markanakaru iska markanakat sipanjha;
taqpacha markanakajh tinkusitpjhew, jaqenakapasti
chikasitapjharakiw.

Sapaqat jaqejh jan khitirus ajhsarasa jakaapa, munaapa,
amuyasiapa, jaqe kankaapa taqjhatasiapaw.
1. taqa
2. taqa
3. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Janiw j aqenakat maynikisa uywarj ama aljhatkaspati,
ukhamarus jan jupa munasin janiw kuna uraarus,
irnaqaarus waytasitspati.
Janirakiw taqe jaqenakat maynikis khuyaa mutuanakampi
chhojrinchatapati.

Jaqejh, jaqtapat layku, kauki markankipansa jaqe
kankaapajh wali chaninchatapaw.

Jiliri peqeanakajh taqe mayniru khuskat ujapjhaapaw.
Taqe mayniw arjhatatapa; kunapachati markanakan
hualinkaapataki inoqat arunaka khitis tunjaa munaspa
ukajha, qhananchatapaw.

5. taqa
6. taqa
7. taqa
4. taqa
Khititejh anqhachat ujasisp ukajha, jacha j ilirinakaruwa
yatiyasiapa arjhatatapataki.
Janiw khitis markapana mutuyatniti, janirakiw khitis
markapata alismukutniti.
Taqe mayniw juchanchata ujasisa m cheqa arun jilirimpi
istayasiap wakisi qhananchayasiataki, uka qepatsti cheq
cheqaru t aqayasiataki.
1. Janiw khitirus jucharu jalantatjama ujakiti, khititejh
lutintata ujasispajha, chajwa t aqeri j ilirin nayraqatapan
m arjhatasirimpi taqjhatat qhananchayasiapaw,
ukchakamasti jan juchanjama ujatapaw.
8. taqa
9. taqa
10. taqa
11. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. Markasana yaqha markanakansa wakisiri inoqat arunak
phoqasawa jucharu jalantirinakarojh ujaa, mutuanakasti
juchanakampitj amaw wakisitapa.
Janiw kumias, anqachaas, ch inanchaas utjkaspati
jaqen kankaapjhata, utapjhata, qellqasitapjhata. Taqe maynir
arjhataatakiw kamachit jacha arunakas qellqanakas utji.

1. Markapanjh taqe mayniw kawkiruti sara muni ukarojh
saraskakispaw; kauki ujarus utjnoqasi munipaniha
utjnoqasiskakispaw, janiw khitis kuns saapkiti.
2. Markapatsa yaqha markatsa taqe mayniw mistu
munipanjha mistukispaw, pachparu kutt aa munipans
kuttaskakispaw.
12. taqa
13. taqa
1. Khitiruti anqhachaataki arknaqasipkasp ukajha, kaukir
markampis arjhatayasiskakispaw.
2. Uka arjhataasti janiw ina juchanakamp juchanchasir
jaqetakfiti, ukhamarus haniw Mayachat Markanakan inoqat
aruparu jan phoqeri jaqetakkiti.
1. Janiw m ch ulla jaqes jan markanejh utjkiti.
2. Janirakiw jaqerojh markapjama utasitapjha
apaqajamkiti, ukhamarus khitis markap lanti yaqha
markampi trukasikispaw, munaa patjamaw.
1. Yoqallanakas imillanakas chuymaniptjhasin
paninchasipjhakispaw munasinjha, janiw khitis jark
askaspati; chachas warmis purapatha ujasipjhaapaw
paninchasiwinsa jaljtasiwinsa.
15. taqa
14. taqa
16. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. Chachamp warmimpi panipa arusthapisisakiw
paninchasiapatak wakisi.
3. Auki, tayka, wawanakapas ayllu taypin saphipjama
inoqataw, ukatwa ayllumasinakapat jacha jilirinakapats
arjhatat uja sipjhaapaw.

1. Taqe jaqetakiw wakisi utana, oraqena, jupa sapas
ayllumasinakapampi chikas.
2. Janiw khitisa utaps oraqeps inaki aparkaspati.
Akhama inoqat ar utji: Taqe maynin munaapatjamaw
yupaychaapas amuyasiapas. Kuna munaanakaps,
amtaanakaps, amuyasitanakaps trukaa munasina
trukakispaw; ukanaksti taqe jaqen nayraqatapata arsua,
mayninakar yatichasa, kauki toqeru ch eqeyasa.
17. taqa
18. taqa
Taqe maynejh kuna amuyasitanakapsa arsukispaw,
ukhamarak yaqha jaqenakan amuyasitanakap qatoqasina
cheqtatayakispaw markapans yaqha markanakansa, janiw
khitis jarkaskaspati.
1. Taqe mayniw munaapata yaqha jaqenakampi arusthapisisa
mathapisiskakispaw jan chajhwa apanaqasna.
2. Janiw khitirus chamakamajh kuna amtawiarus
mantayksnati.
1. Taqe markanakanjh jacha jilirinakapajh jaqen munaapata
uskutpjhaapaw. Taqe jaqesti jaqe masipan munaapata
jilirjama ajllitakispaw.
2. Jaqenakajh khuskata, taqe maynin taypita, jilirjama
markapa aski apnaqaatakiejh khitirus aj llisipkakispaw.
20. taqa
21. taqa
19. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
3. Ayllunakan, markanakan munaapaw m qhauqha marat
mara jilirinakaparu cheqa ajlliajh. Uka amtatanakapasti janiw
khitis qeutaykaspati.

Jaqejh m markan utjasina masinakapamp chika,
walinkaapana, kumara utj aapana, yatiapana, ynak
jikjhatasitapana, arjhatatapaw. Uka chamapampi
luraanakansti jilirinakajh yaqha jilirinakamp arusthapisisa
mayni markanakampi yanaptayasispaw.
1. Taqe mayniw kun luraa munipansa Iurakispaw; yaqha
jaqetaki Iuratanakapasti chaninchatapaw; inaktawinsti jan
luraa utjatap layku, yanapatapaw.
2. Khuska jaqetaki kipka luraanakanjh kipkarakiw
chanincha wakisi.
3. Taqe chamachasiri jaqejha Iuratapat chanip qatoqasiapaw,
22. taqa
23. taqa
ukampisti warmipa wawanakapamp chika jaqjama
utjaapataki, jani ukhamsp ukasti yanapatapaw.
4. Taqe mayniw jupjama chamachasir jaqenakamp mathapisi
munasinjh mathapisiskakispaw wakisitanakap arjhatasiataki.
Chamjasiri jaqejh sapa mara phoqasina samaraapaw
wakisita, ukhamaraki jan lurawi urunakanjh. Uka
samarawinakapansti chamjasiskaspas ukhama
chanichatapaw.
1. Khitis inaktaspa usuntasna, ijmaptasna, usurmuktasna,
achachiptasna, janiraki qolqenspa isi, manqa, qollanaka
alaataki, marka jacha jilirejh wajcha jaqerjama ujasna
yanapaapaw, ukatakisti kunaymana yanapanakaw utji.
2. Wawachiri warminakajh, asunakajh taqe iska wawanakapas
khuskata arjhatatapaw.

24. taqa
25. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
1. Taqe mayniw yatichatapa. Uka yatichawejh janiw qelqaa
mayatakkaspati, taqe kuna yateqaatakapaw, chanin uka
yateqawimpejh wayt asiataki.
2. Yateqawejh inakapaw, ukhamat wayna tawaqonakas
jukampi yatianakaru arka munasinjha arkasipkakispaw,
ukatakisti jacha jilirejh taqe maynitaki yanapanak uchaapaw.
3. Sapa maynin jaqe kankaapa waytasiapataki, inoqat
aru taqjhataataki, markasana maya markanakampinsa
jaqe masisaru yqaataki, jaqen amuytasitanakap jan
jarkatapaki, ukatakiw taqe mayniru churatapa.
Auki taykakiw munaanejh ajliiataki kuna yatianaks
wakisispa wawanakapataki.
1. Taqe jaqen munaapankiw masinakapampi chika
chamasisa aski yatianak jikjhataataki ayllupatakis
markapatakis, ukhamarak uka yatiwinakampejh jukamp
waytasita utjaatakispaw.
27. taqa
26. taqa
2. Sapa mayninkakiw amuytasitanakapas, luratanakapas,
qellpatakapas; janiw khitis jupankaspas ukhama
ukanakjh ustaykaspati. Maynin inoqatapa lunthatirejh
cheqanchatapaw.
Khitis wayt askakispaw taqe jaqenakan walinkaapataki, aka
inoqat aru phoqasiapataki; ul:hamatjamaw markasans mayni
markanakans cheqa thakiru sarj hataasataki.

1. Sapa mayniw aylluparu ychaapa kunat-ti ayllup
manqhanakwa kankaapjha jikjhatani.
2. Janiw khitis munaap-pin lurkaspati kunat-ti ayllu masipaw
anqhachata ujasispa, ukhamarus taqe mayniw saytapjhaspa
anqhachataru arjhataataki. Uka lantinjha taqpachani
kamachit arunaka phoqasna, suma jaka thaki patjharu
sarjhatasna, jan pitu ustayasna m chulla chachjama
nuktaasaw taqe maynin walinkaapa.
28. taqa
29. taqa
aymara
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
3. Aka Mathapita Markanakan Arupajh janipiniw khitis
maykiptkaspati munaapa luraataki. Wakisiw inoqata
arupa arjhataa.
Janiw kaukir markasa, khiti jaqesa sapapakis masinakapampis
arusthapisinsa, j aqen walinkaapatak inoqat arunaka
qeujtayasna kuna luraanakamp, amtaanakamp tumpampi,
jaqeru arknaqasina, munaanakapa, yatinoqtatapa,
irnaqasianakapa, amuyasianakapa apaqapkaspati.
30. taqa
fuente: coordinadora nacional de derechos humanos, per.
disponible en: http://www.unhchr.ch/udhr/lang/aym.htm
mapudungun
Kom Mapu Fijke Az Tai
Az Mogeleam
Kimnieel j mapu mew tai kimgen kvme felen kisugvnew felen
xvr kvme mvlen. Tvfaci zugu i mvleken mvleyem yamvwvn
ka xvr kvme nor felen kom pu remawke ce mew.
Gewenonmu yamuwvn, zuamgewenonmu kvme felen,
goymagenmu nor felen mvley re jazkvnkawvn: Fey mew
mvley xvrvmzugu kom pu ce tai kvme mogeleam kisuke i
feyentun mew, kisu i rakizuam mew ka i wimtun mew i
mvleal egvn.
Tai mvlenoam kaietuwvn zugu, awkan zugu tvfeyci wezake
vbmen egvn mvley tai xvrvmuwael tvfeyci wvnenkvleci pu
ce zugu mew tai yamgeam xvr kvme nor felen.
Ka kimnieel i rvf kvme zugugen, wenvykawvn kom pu
Xokike Ce egvn, nuwkvlelu Kie Mapu mew (Naciones
Unidas pi ta wigka): Tvfa egvn xawvlelu Naciones Unidas
mew nuwtuaygvn tvfaci Fvxa Cijka mew kvme xvr
norkvletuam i mogen kom pu wenxu ka pu zomo mvlelu
ixoj mapu mew feyci, kom xawvci pu ce tai werkvel ci
Pu Xokinke Ce (Estados Miembros pi ta wigka) mvlelu j
mapu kom pvle kejuwayi tai yamfalael xvr kvme felen
ka nor felen piwigvn.
Femueci mvlcy i kimniegeael kom mapu mew nor kvme felen
ka kisugvnew mvlen tvfaci rakizuam kvzaw mew.
tuwvlzugun
(prembulo pi ta wigka)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Fey mew Fvxa Xawvn mew (Asamblea General pi ta wigka)
Wixapvramgey tvfaci Fvxa Cijka Kom Mapu Fijke Az Ce Tai
az mogeleam pigelu
Rvf kvme zugugelu am fey mew ta mvley tai kvzawael kom pu
ce j mapu mew, pu fvxake vbmen, kom pu ce wvnenkvlelu
cem zugu mew rume, pu wenxu ka puzomo mvley tai
newenmayael ka wenupvramael tvfaci zugu az
mogeleam kom pu mogen ce, fey mew ta yamgeay xvr felen
ka nor felen tvfaci mogen mew.
Kom pu mogence kisuzuam mvlekey, kom cegeygvn,
logkogeygvn ka piwkegeygvn, nieygvn kimvn fey mew mvley
tai yamniewael ka epupvle kejuwael egvn.
KIE. Kom xipace, jke mojfv ce wixapvraley i kvme felen,
nor felen tvfaci Fvxa Cijka mew, cumgeay rume i zugun, i
wimtun, cem azgeay rume, cem kimvn rume nieay.
EPU. Kom pu xoki ce, cem az mogengeayrume mvlelu j mapu,
ka femueci xvr nvwkvley tvfaci Fvxa Cijka mew.
Kom ce mvley i mogeleael, kisugvnew feleael ka yamniegeael.
Iney rume gelay i xafituceael. Gewelayay xafitucen ran
mew kuy reke.
kie xoy (1)
epu xoy (2)
kvla xoy (3)
meli xoy (4)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Cem ce rume wezakamekegelayay, kupafamekegelayay.
Kom ce j mapu mew mvley i kimgeael, wirintukulelu am i
vy wigka zugu mew (Personalidad Jurdica pi ta wigka).
Kom femgey ce wigka i wirikon zugu mew (Ley pi ta
wigka) fey mew kom pu ce pepi nvway tvfaci zugu mew.
Yamgerumenole cuci sugu rume wirintukulelu tvfaci Fvxa
Cijka mew.
Pu wigka mew mvley kie ruka cew i norvmgekemum
ixoj wezake zugu; fey mew pepi nvway kom pu ce tai
igkamageam, yamvmagenole tvfeyci nor zugu wirintukulelu
fvta cijka mew Constitucin pigelu, nielu kom pu xokike ce
j mapu.
pura xoy (8)
kecu xoy (5)
kayu xoy (6)
reqle xoy (7)
Gelay iney rume i koraltukugeael ka wemvnentugeael ka
wemvnentugeael tai mapu mew wezakamekenole.

Tvfeyci wigka norvmzuguwe ruka mew, kom pu ce mvley
ajkvtumageael i zugu, tai kimgeam i weza femvn kam
femnon ka tai kimgeam cumueci i feletuael ragi kakelu pu ce.
KIE. Cem ce rume kimvmagenole i weza femvn
gelay cumuelu tai zajumageael ka mvley i elumageael
tai igkawam.
EPU. Kuy iney rume weza femfule, feyci mew zajufalnofule
tvfeyci zugu gelay cumuelu i zajumageael fewla. Ka gelay
cumuelu i zoy fvxa zajumageael feypilenole fewla tvfeyci nor
zugu mew wirintukulelu Fvxa Cijka mew.

ayja xoy (9)
mari xoy (10)
mari kie xoy (11)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Wigka i wirikon zugu mew (Ley pi ta wigka) nvwkvley
kom pu ce ka fey mew mvley i igkamageael egvn kake ce
zugukonle i mogen mew, kam ka ce pekanka lef konle i ruka
mew, kom tai felen mew ka wezaka zuguyekamagele.
KIE. Kom pu ce mvley i kisugvnew miyawael xokike ce
(Estados pi ta wigka) i mapu mew.
EPU. Kom pu ce pepi xipayay cem xokike ce (Estado pi ta
wigka) mew rume ka kisu i mvlemum, welu ka pepi wiotuay.
KIE. Cem zugu mew rume inayawgele cem ce rume,
tvfa mvley i gvnaytuniegeael (asilar pi ta wigka) cem xoki
ce mew rume.
EPU. Welu tvfeyci gvnaytucen kvmelayay, rvf weza femle tvfaci
ce, inayawlel (lagvmle, weele) ka yamnole tvfaci Naciones
Unidas i wixapvramnieel ci zugu.

mari meli xoy (14)
mari epu xoy (12)
mari kvla xoy (13)
KIE. Kom pu ce pepi nvwkvleay cem az mogen
(nacionalidad pi ta wigka) mew rume.
EPU. Iney rume mvntumagelayay i az mogen
(nacionalidad) ka pepi nvway ka konaygvn kake az mogen
mew kvpa femle egvn.
KIE. Kom pu zomo ka pu wenxu pepi kureyeway kvpa
kvreyewle cem xipacegeaygu rume, kekewme az mogen
nieaygu rume. Kvpa niele kisu i pu fvren egu femaygu mvten.
Ka femueci kvme feleaygu: iney rume cumekelayaygu egu
kurewenkvlen kam wvzatule egu rume.
EPU. Tvfaci epu ce re kisuzuam pile egu mvten fey wvla pepi
kureyewaygu.
KVLA. Kom pu jke ce remawengenofule gelayafuy ce kom
mapu, fey mew ta pu xoki ce (Estado pi ta wigka) ka kom pu
ce mvley tai gvnaytunieael jke fvrenwen ka remawen.

mari kecu xoy (15)
mari kayu xoy (16)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
1. KIE. Kom pu ce mvley kisu i gengeael, ka xokike ce i
gengeael cemu rume.
2. EPU. Iney rume pekanka mvntumagelayay i nieel
(cemgeay rume).

Cem rakizuam rume cem feyentun rume nieay j pu ce gelayay
cumuelu i mvntumageael ka takumageael. Kisuzuam
kvpa konle kake feyentun mew femay mvten, kvpa kimelle i
rakizuam ka feyentun ka pepi kimela.
Kom pu ce pepi entuay i rakizuam ka zugu, ka pepi kimella
kompvle cumueci rume (radiomu, telemu, wirinmu) ka pepi
kintuay, ramtuay ka joway zugu tai kvzawkvlenmu. Ka
femueci tvfaci zugu pepi kimella cew rume.
mari reqle xoy (17)
mari ayja xoy (19)
mari pura xoy (18)
KIE. Kom pu ce kisu i gvnewmu pepi xawvay cem piei xoki
ce egvn rume.
EPU. Welu cem ce rume pinole i konaeal cem xoki ce i
kvzaw mew rume, gelay cumuelu i gagegeael.
KIE. Cem ce rume pepi konay logkolealu tvfeyci xoki ce
mew nvwkvlelu Kie Mapu mew (Pas pi ta wigka) kam
werkvaygvn kie ce kisu egvn tai zujiel.
EPU. Kom pu ce xvr pepi konay tai kie Mapu Xoki ce mew
i cem kvzaw mew rume.
KVLA. Tvfey ci Kie Mapu Xoki ce mew logkolelu: Logkogey
kom pu ce mvlelu fey ci xokimu tai zuam. Tvfa ci pu ce
mvxvmmuway tai zujiam i logko egvn, kom xvr pepi
feypiaygvn iney tai zuamnieel tai logkogeal.
epu mari xoy (20)
epu mari kie
xoy (21)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Tvfey ci logkolelu Kie Mapu Xoki Ce mew mvley wvlael ixoj
keju tai kvme feleam ka kvme mogeleam kom pu ce mvlelu
tvfey ci Xoki mew. Tvfaci logko kvme pepi kejunole i pu ce
mvley tai kejuaetew kake Mapu Xoki Ce.
KIE. Kom pu ce mvley i nieael kvzaw, mvley kisu zujiael i
kvzaw femueci ta xvr feleay ta pu ce. Cem ce rumje penoloe
kvzaw mvley tai gvnaytunieaetew wvnenkvleci pu ce ixoj
zugu mew, tai Kie Mapu Xoki Ce mew.
EPU. Kom pu ce cumgeay rume mvley i kom xvr kujigeael tai
kvzaw mew egvn.
KVLA. Kom Kvzawci pu ce mvley i kvme kujiniegeael; tai kvme
mogeleam ka kvme mogelneam i pu fvren. Puwjenole tvfaci
mogeam, mvley i kejugeael tai Kie Mapu Xoki Ce mew.
MELI. Tvfeyci pu kvzawfe rvf kvme felenole, yamvmagenole i
zugu egvn pepi xawvluwaygvn tai kinewvn igkawam egvn.
epu mari kvla
xoy (23)
epu mari epu
xoy (22)
Kom Kvzawfe pu ce mvley i vrkvtuael i kvzaw mew, ka tai
zoy kvzawnoam, yamvmageael i orario ka tai kie mufv
antv vrkvtuael j xipantu.
KIE. Kom pu ce mvley i kvme mogen nieael; kuxanle egvn
tai peael lawen, tai kvme iyael egvn, kvme tukuluwvn i
peael, kvme ruka mew i mvleael, tai peael lawentufe ce egvn.
Tvfa rume falile tai keju kujigeael. Ka femueci pepi kvzawnole
mvley i kejuaetew ka gvnaytuaetew pu wvnenkvleci pu ce
ixoj zugu mew tai Kie Mapu Xoki mew.
EPU. Pveci pu zomo ka mvle-mvlegeci pu picike ce mvley i
peaetew ka kejuaetew kvmeke lawentucefe ka femueci kom pu
picike ce mvley i gvnaytuniegeael kom pu Xoki Ce mew.
epu mari meli
xoy (24)
epu mari kecu
xoy (25)
mapudungun
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
KIE. Kom pu ce pepi kimay j cijkatun, cem ce rume
kujilayay tai kimam. Welu kom pu ce mvley tai rvf
kimelgeael j zugu wvneluw cijkatukeel tai kim cegeam. Cem
ce rume zoy kvpa cijkatule tai zoy kimam femay mvten ka
kom pu ce cumgeay rume, pepi konay cem cijkatun mew rume,
tai ayvnieel i inayael.
EPU. Kom tvfaci cijkatun ka kimeltun mvley i kejuael kvme
cegeam, kim cegeam, nor vegeam, mvley i newenmayael
ta nor felen ka kisugvnew felen tvfaci mogen mew. Mvley
tai kejuael welukon yamniewael mew ka wenvykawael
kom pu ce ka jke Xokike Pu Ce, cem az mogen rume
nieaygvn. Kom tvfaci kimeltun mvley i kejukvzawmayael ka
wixapvramael j kvmeke zugu Naciones Unidas mew.
KVLA. Kom pu kurewen mvley kisu egu i piael cem kimvn ka
cijkatun nieael tai pu pve.
KIE. Kom pu ce mvley i kisuzuam nvwael cem wimtun mew
rume mvlele tai Xoki Ce mew, ka tai kintuael, inakonael,
ka nvael cem fvtake kimvn rume mvlele.
epu mari kayu
xoy (26)
epu mari reqle
xoy (27)
EPU. Cem ce rume mvley tai gvnaytukuniemageae ka
kuiwtukuniemageael tai gvbam ka tai kimvn niele ka
femueci mvley i niegeael tvfaci zugu cuci ce rume kuwv mew
entule cem kvzaw rume.
Fijke Kie Mapu Xoki Ce mew mvley i kvme nor elgeael
zugu, femueci ta kom pu ce mvlelu j mapu yamvmageay i
nor az felen.

KIE. Kom pu ce mvley tai rvf nieael kvme zugu, kvme
rakizuam ka tai nor cegeael tai ragi pu Xoki Ce mew, fey
mew am xemkvlelu ce reke ka amulnielu cem kvzaw rume.
EPU. Tai nor felenmu ka kisugvnew felenmu kom pu ce
nvwkvleay wigka i wirikon zugu mew (Ley pi ta wigka)
mvten, fey mew ta kakelu pu ce yamvmageay i kvme feleael,
kisugvnew felen, i nor feleael ka tai mvleam xvr ka nor
mogen kom pu Xokike Ce mew.
mapudungun
epu mari pura
xoy (28)
epu mari ayja
xoy (29)
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
KVLA. Kom tvfaci nor zugu cumkaw rume gelay i nvgeael
weluka ka pekagka amulgeale. Naciones Unidas ta pekagka
amulael mogen, wixapvrammekelay tvfaci Fvxa Cijka.
Tvfaci Fvxa Cijka, cew tai kimelgen cumueci i mvleael
mogen j mapu, gelay cem xoki ce rume i nvael tai
goymalael ka tai kvzawmayael tai amvmnaqvmgeam cuci
zugu rume pegelgeael tvfaci Fvxa Cijka mew.
kvla mari xoy (30)
fuente: united nations information centre
disponible en: http://www.unhchr.ch/udhr/lang/aru.htm
rapa nui
He Rongo Nui mo
te Tapu Tangata
ITapu, i Ako e te koro piri i toona tapura mau 217 A (III),
o mahana Rau o te marama o Koro o te Tau 1948
I mua o te ao, te oraraa, te riva mau e te haumaru, e tapu
ena i te moa hopea mo te hanau tangata henua, pe hiva
ana te tapu nei he tuu tahi ki te haka ara o te hau taatoa
i te ao nei.
I mua o te mata, i te tau e rao nei, te mau hauhaa o te tapu
tangata i tehe ai, e tehe e mauiui rahi ena, e tomo tau taua
ena ki te roa tae riva; mai roto i nei manau topa, te tute o
te mau tangata o te ao, he kimi hanga i te ara tika, e ara tai,
e kia hio ki te ao riva, i ana nei, e i te tau hoou.
I ana e tapu takoa ena i te tute nui, a hara ka tuu ki te roa o
te tapu tangata, mo tomo, mo tumu o te hakatere hanga o
te Ao piri, Ahara takoa ka tapu i te mau hatu o te tangata,
penei e, he tute, he ture i te tia hanga ki te tahi pukuranga.
Peira ana, he tute mo tuu ki te piri hanga ananake o te hau o
te taatoa henua o te ao.
I ana te mau nunaa o te Ao Piri, e hatu ana a runga i nei Tapura i
te mau tapu o te tangata, i te mau piru o te hau e i te tuu roa
o te tama, ta maaroa e ta maahine; Ko ta papa ana i runga o
nei parau, e te koro nunaa o te Ao Piri, penei raua ka tute, ta
tuhi i te ara tano mo ahu o te nga roa i tataku rae nei.
I ana te nga henua tumu o te rongo nei amui ki te Ao Piri, ko
haau ana mo pua rima i te tute nui o te kia hio i te mau
tapu o te tangata, e peira ana,
i ana
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
I nia i te manau topa penei te mau tapu o te tangata o te ao, he
tupa mau mo tika i te tute hanga ki te hopea raa.
te koro piri
E ako nei Rongo Nui mo te Tapu Tangata, ki roa o te piri nui
o te manau hoou, mai ai e ngatu te hangu o te taatoa te
hanau, ki roa o te hapi hare ki te haka ara, i te moa i te
tapu i te parau tia mau o te rongo nei; i te aro hare, e peira
ana i te henua roa; mo ta papa i toona huru e i toona tumu
tute i roto to te nga nuku nuku o te koro piri i nia ananake
ko te rauhuru o te tahi henua i tuhi renga i raro mau o te
titaa hanga tere o te ara o te rei; mo mau takoa te tuhi
renga nei o te Rongo Nui mo te tapu Tangata.
Te hanau henua, mai te poreko hanga, he manu tere, manu
rarama e manu manau; ko tuu piru ana taatoa. Mai ai he
hanau e haka topa ro a i te manau, e here, e moa, e tapu ki
a raua a.
Te tapao o nei rongo, mo te mau tangata o te ao, ka rau te
huru o te raua manau, te raua noho onga, ana ai he tamaroa o
he tamahine, te raua reo, tanga, e te tahi mee e tapu ena i te
mau huru o te tangata.
I runga ana he amui atu, ina e ko haataa, ko tuhi e tahi
tangata o runga i toona henua matua, toona kainga poreko,
toona kona ora. Mai ai he henua topa ke, o mo ai he aro, he
kainga, he henua hiva e he henua haamuri ki te fei a ono o te
rua motu, i roto i te haka tere hanga o te hau taatoa o te ao.
Taatoa kope, oona toona ora, toona tika hanga o te oraraa,
ia ia te hatu mo ririva oona.
he ki rae
he rua ki
he toru ki
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
Ina e tahi tangata e ko riva mo tuura, e ko tutia ki te rua;
te tuura enga e te tia ko tapao o mo haka kore i te taatoa
toona huru i ai.
Ina e ko haatia e tahi kope mo ngei, mo haahope e mo ui
kikino ki te tahi tangata.
Taatoa hanau, e hatu ro a mo tuu he tangata tapu o te rei, ka
vari ro te poro henua.
Te taatoa pe tuu huru a i mua o te rei, o ira te rei e hai ena
i toona tangata. Peira ana he hapao i te tangata mai te nuu
moa kore i nei Rongo, e he tohu i te moa kore o te tangata mo
te Rongo nei.
he ha ki
he rima ki
he ono ki
he hitu ki
E tapu, moai te ravea, mo te umanga o te ao; e haka kio e pua
rima i te taatoa tangata vehi i te ati, i mua o te koro tuhi e
tahi, he hatu unga mau rongo o te rei.
Ina e ko riva mo kio e tahi tangata e mo tute e tahi kope mai
toona kainga.
Te taatoa mau o te tangata, mee tapu mo raua te piri o te
koro ture mo ngaroa i toona tuhi i mua o te mata, e peira
ana mo mata ite e mo ture ki te tangata i mua o te hara oona i
vehi, mai te ara o te rei.
1. Mai tapao kore e mai angi angi hia i te hara o te tangata, e
tapu i te ora raa o te kope ture, ki te roa ravaa i te ati oona
i tohu ai. E ai te tumu ture mo tuhi e mo karo i te hara o te
tangata i mua o te rei.
he vau ki
he iva ki
he rau ki
he rau rae ki
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. Ina e ko ravaa mo horo, mo ture e tahi kope o te ao, mai ai
kai tapura a te hara mau oona i mua o te mata o te koro tuhi
ture, te tuhi mo te tangata he riro he ravea riva moona ana
tuu penei, he hara kore o te haka tere o nei kope i tuu i ture ai.
Peira ana, e moa e tapu te huaai o te tangata, te haka tere, te
tere inga mau oona, toona hare, toona paenga, toona haka
ara, e tapu takoa i te angi o te rei i ana tute nui i te nuu tohu i
te tapu nei.
1. He hatu o te tangata, te haere, te haka vari i te henua,
e mo tapu mo haka tuu i toona hare i roto e ka vari ro te
kainga matua.
2. Peira ana, mee hatu mo te tangata te tere inga mau oona i
runga i te ao, toona hatu mau mo reva ki te henua hiva e mai
hoki ana ki te kainga.
he rau rua ki
he rau toru ki
1. Mai ai e kio, e tere nui a e tahi kope, oona te hatu poreko
mo veu mo haka kio i te rua henua, mo koa e mo karo i te ati i
te rua aro.
2. O nei tapu, e ko riva mo hatu e te tangata i te haka kio i
te rua aro, mai ai ana ko ati a a ia o a raua i te tapu nui o te
Aro piri.
1. Te mau hatu o te henua, mee poreko o raua mo tuhi i te
raua noho hanga, te raua kona poreko.
2. I muri ana, e ko riva mo karo, mo haka kore i nei tapu e te
rua, e peira ana mo ai he huri te noho onga o te kope taatoa.
1. Mai tamaroa, mai tamahine, i punga era te aho tangata, he
hatu mau o raua mo tuu o te raua huaai, mo tapu i te haka
ara, e mo piri kenu o raua, mai te piri, i te roa o te piri e i mao
era te piri.
he rau maha ki
he rau pae ki
he rau ono ki
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
2. E tapu te hanga, te hatu e te parau tia mau o te hokorua mo
riva mo piri pahe kenu i mua o te rei.
3. Te huaai, he tapu mau e he mau poreko o te ao e o te nunaa
o te poro henua, mai ai penei e ravea ena mo hapao e te
umanga e peira ana e te rei.
1. He hatu nui mo te taatoa, e riva mo ai o te kainga, o te potu
henua, moona e mo te taatoa.
2. A ta ka hara e tahi kope mo puru, mo tute i te hatu henua.
Te Tumu mau o te tangata e hatu ro ana mo huri te manau ki
te atua tano mo raua, mo pure takoa ki toona atua, i mua o
te mata, i roto ia ia ana, mo huri ke o te manau ki te rua atua
hiva, mo pure, arearea, mo koa e mo tangi i roto i te manava
mo toona atua runga.
he rau hitu ki
he rau vau ki
Taatoa tangata e hatu ro ana mo mau i te reo, mo ako i te
manau, mo kati kati i te vananga; mai ai penei, e moa e tapu
i te reo o te tahi, e ui e naho naho i te manau o te rua, ka ai i
henua ke te tere inga nei o te hanau taatoa
1. E tapu te taatoa i te tangata, toona hatu mau mo piri ki te
tahi, te hatu mau mo here ki te rua.
2. E ara e ui, ina e ko riva e tahi kope mo tuhi ki te rua i te
huru o te priri hanga o te tangata, i te huru o te nuku nuku
ana piri.
1. Tatoa tangata e maa ro ana mo tuhi i te hakatere hanga o
toona henua matua, ka tumu i runga ia ia e peira i runga i te
toru kope.
2. Amui ana, i ana te tangata taatoa e mana ro a mo topa ia ia
te hatu tuhi i te hakatere hanga i te kainga, e maa mo oo ki te
nunaa o te koro tuhi i nei rongo.
he rau iva ki
he rua rau ki
he rua rau rae ki
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
3. Te reo o te pukuranga, he tumu mau o te koro piri tuhi
henua; e tapu i te rongo nei, e maa i nei rongo, e haito i te
reo o te pukuranga mo tika o te haka tere inga o te rei; e tapu
i te huru o te haito, te hau piko i roto i to taatoa manau o te
pukuranga tangata.
I ana, te tangata he tumu o te nunaa o te ao, e ui e piri, e haka
kio te nui mau o te puoko henua i roto o te roa i ravaa, mo
haka hangu, mo haka koa, mo tika riva o te ora o te tangata
i roa era o te tara, te piri hanga e peira ana i te roa era o te
hakatere tupuna.
1. I ana, te mau tangata o te ao e ravea ro ana mo anga, mo
tuhi i te anga o toona hanga, mo riva e mo ora i te taatoa roa
o te anga, amui ki te kia hio i te roa anga kore ena.
2. Peira ana te taatoa tangata e hatu ro a, i rau huru o te roa,
ki te mau tara o te mau anga.
he rua rau piti ki
he rua rau toru ki
3. E tapu te tute mau o nei rongo, ki te roa o te mau noho
riva o te rauhuru tangata, amui ki toona huaai, i te manau
o te noho hanga naho naho, te noho hanga tano mau e inia i
ravea kore ro, mo tute ki te hauu, mai nuu e anga ena i te
tahi hare ravea.
4. He hatu o te tangata mo piri ananake ko toona te tahi, mo
here i te pukuranga i te tau ati mai haka taka taka i te manau
mo ara tika y te ora ananake.
I ana nara te tangata e hatu ro ana mo haka ora te hakari, te
manau, mo topa mai te anga, mo tuhi i te roa o nei anga e INIA
i te topa anga mai ai ka ravaa tara no.
1. Taatoa tangata e mana ro a mo tumu i te ora riva moona
e mo toona huaai, te maitaki o te hakari, te mau kai, te tapa
kahu, te koro hare, te tia haoa e i te tahi rara tangata; I runga
ana te mau hatu tangata e mana ro mo ake i te pua rima i
he rua rau ha ki
he rua rau rima ki
rapa nui
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
ai era he anga kore, he ruhi enga, he hati, he heva, e taatoa
mauiui; e peira ana i te roa mo tuu o te tangata e ko riva mo
anga e mo hapao ia ia .
2. Te hanautama hanga e peira ana te nga tama e hatu
ro ana mo tupa tuu i te rau huru o te tia haoa i rae ki te
tahi tangata.
1. E tapu i te hapi, e moa e hatu ki te taatoa i te mau he hapi,
e ina e ko riva mo riro te hapi he mee auhau, e tuhaa te hapi
rae mo te mau pukuranga o te ao, mai ai he hapi mau era, e ui
e haka marere ki te mahingo, e ui e tuhi i te tahi huru rau o te
hapi, e haito hai roa era o te nga kope taatoa i tute ai ki na hapi.
2. Te tumu mau o te hapi, he roa o te mau hakatere hopea o te
hanau, e peira ana te ana ana o te hatu manau o te tangata e i
te haauraa o nei hapi; He tapu i te angi angi, te naho naho o
te huru e inia te here mau o te hanau, o te maohi, o te ivi atua;
e i ana ara mo te puha mau o te terehanga o te hanau henua e
mo te tute ki te haumaru o te Ao Piri.
he rua rau ono ki
3. E tapu, mo te matua e hoa i te ravea tano mo hapi i te rau
nga tama, te raua haka ara.
1. He hatu o te taatoa kope mo riro he tangata maa i te
hauhaa tupuna, mo haka tere a te ara tahito e peira ana mo
rara i te tahi oona hanga e mo tapao i te taoa topa moona.
2. I ana e tapu en ai te moa i te hatu o te tangata e tahi, i
runga i toona mau mee i ai, mai te manau tapao ki te taoa i
ai, i te rongo mo haamoa i te mau mee o te tangata o te ao.
He mau hatu o te ao, e hatu ki te ngangata mo mana ki te
pirihanga o toona nunaa, mai ai i roto o nei nuku nuku te
mau tapu o toona tere ana tika mau ki te hau.
rapa nui
he rua rau hitu ki
he rua rau vau ki
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
1. He hatu ki te tangata, e haatura, e moa ki te pukuranga. Maia
ai i roto to te pukuranga toona huru mau tangata e tere ena.
2. I roto to te ora raa o te mau nunaa o te ao, he rei te nui
tapu o te hakatere inga o te koro piri, moona te tuhi, te ture,
te hapi e te kia hio e te ara tai i te tute nui o te hatu maa o te
tangata, mo ririrva te piri hanga o te tahi ki te toru, e i runga
ana o te tika mau ki te rua, e ki te tahi kope.
3. Te nga hatu e tapura nei e te reo, he riva kore mo hetu hape,
he hara ki te manau e ki te hauhaa o te Ao Piri.
E tuhi, e ui te rongo nei, pe hiva ana, e moa i te tumu o te
rongo o huri te taua o ture, e ite te puoko o te henua taa toa
te hatu mau o nei tapura e ko ravaa, e ko haatia mo ake hape
i te tapao tangata e haaki ena i runga nei.
I ana, te mau hatu o te henua he ki hopea.
he rua rau iva ki
he toru rau ki
traduccin: mario ivn v. tuki
tangata huri reo: amahiro a tuki te raa
con motivo del 60 aniversario
de la declaracin universal
de derechos humanos,
unesco santiago ha
desarrollado esta edicin
de 100 ejemplares, diseada
con la tipografa amster de
francisco glvez pizarro.
director orealc | unesco santiago
jorge sequeira
coordinacin
ricardo hevia | pablo marambio
diseo e ilustracin
mariana muoz
impresin
60 aos de la declaracin universal de derechos humanos
DECLARACIN
UNIVERSAL DE
DERECHOS
HUMANOS
Dignidad y justicia para todas las personas

También podría gustarte