Está en la página 1de 15

Eb

' I
. !
'.
l . , )
: C
... -..
* ,

,.- .
. . f
4 7
4
',.t.
'.,F.
.
m
.
C,,I-
:! \l- . '.

José Antonio Pérez Islas Madeleine ~ a u t h i e r


Mónica Valdez González Pierre-Luc Gravel
Coordinadores
4
1
..........................*..A.............................
JUVENES Y FARMACODEPENDENCIAS EN MÉXICO.
UNA COMPLEJA ENCRUCIJADA DE MIRADAS

Juan Machin

e Porque hay miradas que matan...

MIRADAS hacia los jóvenes de ninguna manera son neutras, como a menudo plan-
genuamente" políticos o, incluso, investigadores. Nuestra mirada está humana-
situada, es decir, se da en un contexto espacio-temporal específico y desde una
va determinada, condicionada socioculturalrnente. Pero depende, también, de la
en el espacio-tiempo de lo que se mira (propiedad deíctica de los hechos socia-
que en nuestro caso es el kaleidoscopio de los jóvenes mexicanos de principios de
quienes, a su vez, se miran entre sí y nos miran: implica, entonces, una enorme y
leja red de miradas que se entrecruzan. Como Pérez Islas y Valdez han escrito en
libro, la realidad juvenil mexicana se caracteriza por grandes heterogeneidades
ones, por lo que al hablar de fárrnacos y jóvenes lo mismo podemos referirnos
oles que participan de un consumo ritual de peyote,' una adolescente que usa
tos para "los nerviosw2 o un yuppie que toma éxtasis y smart drink en un
pesar de que es posible destacar grandes tendencias, identificando patrones o
nos permitan encontrar sentido a lo que vemos, la realidad juvenil es tan
, para un escrito tan breve y por razones que más adelante quedarán claras,
or plantearnos el tema desde otro ángulo: aquél que se pregunta reflexivamente
on las grandes miradas con que la sociedad mexicana (si tal cosa existe) ha visto
6n de jóvenes y farmacodependencias.En ese sentido, hemos dividido el presen-
tres apartados principales, que corresponden respectivamente a tres esque-
ligibilidad: en "Miradas antiguas", abordamos la manera en que las culturas
es entienden a y se relacionan con fármacos y jóvenes. En cambio, las "Viejas
",son relativamente recientes: se gestaron principalmente a partir del siglo xvr y
mpuesto progresivamentecomo visión hegemónica hacia mediados del siglo xx.
el sentido de que han agotado sus posibilidades, pues no han cumplido sus
an mostrado las perversidades en que se fundan y a las que conducen. Las
iradas", por último, no son privativas de este siglo que rscién comienza y
das antiguas, pero han tenido una presencia marginal, minoritaria.Son nue-
posibilidadesque abren (nos han revelado, por ejemplo, que el emperador está
cuestionamientosque plantean. Los cambios en la gravedad de situacio-
nto social de jóvenes mexicanos (y no sólo de México), hoy y en el futuro
, depende en gran medida del resultado de la confiontación entre estas mira-
lo que esperamos que este texto contribuya a mirarlos con nuevos ojos.

nitez, Los indios de M6xic0, tomo 11, Los huicholes, Era, México, 1990.
y Nelly Salgado (comp.), Cálmese, son sus nervios, tómese un tecito..., Pax, MBxico,2002.
.....*..... C . . . . . . . . . . . . A . . . . . . . . . . . . . . . . . . * . . . . . . . . . .

txe ie.apme a gm&s riesjps, incluso nortales,ll En la semárctloa


ritws wmw nuemen& a los j h n w ~oomo desenfreno peligroso y salvaje

de la alteriw e m mz~mifmtxión de una crítica y resistancia al status,


tb una infrapol{tiozr.13 De esta t a m ambos sentidos se mmplementan:
inf~mwi6nen el
el orden establecido, al rnislno tlerñpo que asegura la infinita fecundi-
d~la naturaleza y la tul- instituye nuevos órdenes alternativo^.'^

& los fármacox m c m irtde~iar &h&s, ebriedad) 121


v
ón Mundial de la Salud (OMS), fármaco es una sustancia que, introducida

han utilizado fámiacosls con el propósito de modificar los


sedar, producir alucinaciones,paliar el dolor, experimentar

más, el cuerpo h u m o produce; sus propias sustancias psicoactivas: estimu-


la aámalina y noraárenalina, depresorescomo la serotoninay el ácido gamma-

principio activo de la
ca lo mismo remedioo

Clásica, (Augusto Franschetti, "El mundo Romano" en Giovanni Levi y Jean-Claude Schmiit,
nzas de fariseos y matachines en la Sierra Tarahumara (Carlos Bonfiglioli, Fariseos y
en la S/em Tarahumara, INI, México, 1995), fiestas tradicionales en el estado de Morelos
l . * - - . -.---'1 ;-3-!
r - .

la capacidaddel primero de m a o a r el "estado p m t e " y del segundo

los nacidos en la fecha o


lícito beber pulque y, conforme al ~iuhpokuallii,2~

fuerza de los cuatrocientos cpnejos, los inmnterbles dioses del pulque, penetraba
sonas de forma tal que fatídicarnente la embn-z los poseería como destino.

alcohólicos consuetu&as (UamaBPs igmmitm) na sólo son

Sin embargo, Hipócrates tambi6n nos habla de la misma arnbivalencia de los alimentos: p d e n p
l7
0~
' ~ 0'eyeáss '33d 's!sej.~9
lep seqeae se31u39~
se/A ouis!ueLueya n 'epelg e;
-I
la 'setB!~ua sepmp se1 Q P.qnI:,xa
~ aqap al as 'osa ~ o 54d ,,,,B~RT~Bspap!unm,,@7
la!:,os uapm Ia muanrtt anb 01ap emalqma un ua mwoxas 'spt.11ny3 opmm lap M
rz1sa anb o~~anbts,
o p o niquase&~
~ q u a y p y j uapand saua~?fsol'rzn~sodw:,ns o
rzy soa:, apuop Stuapom pqapos al ua ' u ~ ~ m q u n ~alqpod
u m aun ap atuaq ' o $ u 91,
~
'sa Á ,,op!ugap uarq ysa ou anb olpnbt?gqxq omm ua1agas sapappmmo3sal anb cqq
un ' a d q um S:, 'aarsfm js @prgm sa munu pn~uahnfal :papaguarCraq ap m @ ~
un ' o m s p s ~"a3t~du-qf q n p a p o u q n a el Á ~gmgulq:,uapuadap a1 ap sqp,x~ sap
aaqn as anblod) paprpy.u?[ ns ~ o adu a p n : , as puaahnf al 62:,,o~a:,a m opedsa* il
-aumouap sotuaq anb 01 'm8n1-ou un sa n8n1asa ' q u a m ~ ~ ~ ~ o d.'@ o 8n1
. ~ unsya&
aq$ u91nb apw anb la ua uapso un pnpoid ap 'satpq s u o d q ap a m q ounpad
d
uauara (oxas o asa13~ o ud? f q w Á) papa ~ o sauo~mgysap se? .sasapod ap (ugpy.~
ap opyuas la ua) u g s y al ~ ap (rapad lap uqpan:, o1 w a sofay 6 saua~qf -a tl
uQ!sprp el u%,, s&naFp.roa91qu3sa omo3 'xapod ap sauoF:,alax ap "SUQ 01 ~ o 'iCd
so1 ap sauo!suamFp saq~nma araya as (laprilcrz 'amnn?qrzl ~ a p,,pwuannf,,
) o
.soura!qoi3 sosoJaumu ops:,nqma uay as anb ua ,zsrzprzzm~saprdysa 1C srzlsn
-pqd!q seur m1 ap aun omo:, apvpJo:,aJ v a s aluar.ua~n2asanb 'sa8o.q m1 aquo
anb Áaq anb amuanra o qaqmo:, anb &ayanb pm.~'uap~osapap o q u o y s omo:, '
u ~ u a s a ~ 'salaSa1r
d a ~ so:,rzu.q~ omo3 sauaapf otua q a ~ ! t u~ @ I sal
A amd 'o!q
S O 4 0 SO1 UOS SOB3 la :SVpVd!UI S*
1:1
.som la soparmsa 'saua~ofso1ap auaparas a ' s m q 3 sol E mapysum mnSyrra sepqtd
sal tnuoj a s a a a q a 'sa:,almm s a u o ! ~ ~ :m1, c;qmp-rr a u?!:,ts,up?a~ad a1 8ut31pg-4
eyspnna a1 01.1103 o:,?apq ua sal- soq3nw ap @alq alred sa somnrg ap osn Ia %@
ua Aoy 8 , x ~ q.wanw
o ~ Á trppap ~opap'uaprosap d uapo ' u q ~ : , a w u oÁ~u ? p ~ p d $
orpam ' o t u a p anb o d m g o m s y p?o p p ' ~ u a ~ ~ ap
o uw rmq s r m~ o ja o m a
o rzp~aua'papp~po u ~ ~ s r y ~:,pr ma4uat-g :minqWa a1 smBgm sqmv sq anb s a u o r q
*-S
! ~
sal sapq um ' J O U ~ Usotzo un ap sa1~mpo~d%oua8sp~w ' s a p ~ m som,upodu~pl
l
-tuq 'omg ; ~ o u q la ua sola a utrrpua8ua anb 'qmp sa 'soua$opa opqmouap tzq t q
........*............... ' . . C . I . . C . . I C E . . . . . * . . . . * . *

des, íom,m fin,


r-emdh-y'qwv -1tlzww m
w(yI&&d$n&&a

y,podtiamos agrega, de bjma.c)


o mujq implica parar los jóvenes p e
'9661. 'orJlXew ' o ~ ( ~ [ u' E )
wwo ep W ~ ueL .o!
owm 'yel ep u9!~qleue3ñ eWalo3 s]siele~ ap am!s anb ',olqand (ep oB!weue, 'sap
aluesnm owm e~uasatd
as anbio~ajueowa!qo6 (apeeuouad up6le ap o3!1pw!s0!3gpw 18'
ap s a m1 'oldmak
~ ~lod':apmyo~dpppuap! ns uoJapqmm orad S
uoJaps!ml as squamala soun'ap apuop 'oursya~3rr!sf~ot-tp~-m;lpqmys
soua3gq3n1.asogaoq sol Á qoÁad Iap osn la o p ~aq s owo3 :sopm@.~~
ns ap sop3gsap Á 1aq3yo mxaluo3 ns ap matg sopa.13a~
sq ap solaamala ap u?pa)uaur%e.gfa~uquo301 anb o3g?qqs
-utzuopnIoAa gniI!s a~3oloa3qaAn3Á sejp soqsanu qmq aA
omo:, : q u a t p o p st'!xtqp~ m1 ofaq opuano!3nlona u o r a ~anb~ ~soTua
s
f q a w ap o!panr ~ o dso$uamoo!pam ap q u a ap ~ u?l%3gqo a1 qmp
X ,,stssouauan seso3 s w ~ no mqmg 'wyozuod,, ap quah al
-0103 91opuan3 omo3 'salopdsa so5?olgmoqms rod w a
wIpq mmqn3 m] ap squamala apuop 'ugpty$sns :o1
qumse anb ag1mwajq q a 'sedau '(ajpnf %3spom%m
-a! w a a g p ap san ns a o p q 'seogdsg quau.ipdpq$) madoma
- a p ) s a ~ p sq a z q t ~
:opojyq
~ o m s p la sra squasard smu$3oraqaq
ap prrp?pnldal aqua ('31a " n ~ ~ o m o j s w u;op~m8au
4 ap "spmq
o a ~ popuap!sar
a ap 'ug~muoguo~ ap) IoaurI ou ugrm.tqqa1 a qua
a1 X qs!nbuo3 al tt sopapose %p!pam m8 ua so$uaIov\'sosao~dso
-vpsaDau ua~n3uynas Á salogadsa sol ap qx3an al apsap sjad oqsanu ua
o p ~my as strpeqw safay 'sopol a m u a m s m anb ,,a30
- a p %5?ald'o~a%ap,,la wuo3 qDn1 m n a ~ 3 0 ~a ~n d0o3paua 3
sqdamo~
nos ou s o n r p g ~sns
s ap marnb~tznao a30q ' w a q j sapqrn
a
so1 ua 'apmq S O A E ~ Dsol a.qum ssa!zza~ IC u g r m z ! ~ s ~ p s,%uqas S
A man3 'vpuo g ap sollaya ap ug!sa.rdar ,1161 mchm ap sa~anf'896
a.~uoowuan3 sns rauq ap ?Cap ou o w s g la '03!x5q4 u g ,-a4u03 ns
CZT q u a q m g wsap Á , g ~ p ? ap v oun o J a q u wgqyd o % p mp sa stf'aarp
anb m p p 1 ~ 6ua 1 u o q ';~ sa :a~uauao~aj 9uopcjea;ranb ',,oppa~qqsa
J
- I ~ m3g.m uo~aICn~gsum s o q v -amIC ~ r n q m n apf oumsnm p s o p ~
ap wan8 al o s p u a ~ q s aap~ sol Á oprmm Iap s-d w s . r s ~ ~uap sa
-pom a u?;rcie[a~um quasas s o p so1 ap' s a l a q a tzp as 1121oqu03
Á osoBr1ad ouaguasap ap owp?qs omm prvna~nf a
ap lapadsa oluamom un .qa ',,01am,, Á ,,onanq,, ',,omsu~,a ,,oms,,
-ap salo^ sopxqcaqap opmfg 'p!30s qnbmafap odp wa!o omm sal
,pz~~e.mpx~,, a opua8a11 esa~aw3wsamma~qordso;rapapraA ap n~jrnqa.
Á papqoaJ a1ap swadse rarpl3sam m ~ p a opnuam d a anb ',,muratqosd,, q
tq IC saIo1aA o ou~o)ua sosuasua:, sopap ap u9~9w.13o1 Á lq3os 10.q~
-!mm a1 "(,,11ua~n[qow S
al,, 'o~dmafarod 'opma.13) oumsum la sopa~~osij
-om ap osa301d 1ap a 3 9 u r p a 1 (a , m ~ ~ l o a pug!3alndpxu
y Á q)
~oquw
.............................v.......................
.............. r c . . * * . , * * . * * . . A . . . . . . . . . . * . . .
..*..*.w*w2

mis rlgigida h le@lacib s s m i ~ w&. al C&&o 8kmiMe de 19


sustño,cia prahibidm de sietea 11, yapara 1997, Ea Ley C m l l ck

Altllzr~tiempoycomoun~
va m d o una figura 4p;mati&
rm, viciosos, y, de manm similar a coma la po1Étka

ble gente %enH, ' m b ' "


Es m y sigfdi
"ge11ar%a~^.
saplqaq zah emi%~eo p y s u m ejqq 'so~acg e 21ap ug3qqod al ap
ap osnqe d ayciuapuadapap s o g p so1 am aIdnni.3 ' s o e 8 -[ ap ~oñem
-a(sauong QS a ema:, q ~ c q q o daun ap) muoslad 000 QOP019s'
'8661 ap sauappy ap ~ z u o ! a s~~s a n a uel
s ap sopqnsaJ so1 @as
ap anbopa p ~ a a m q a ~'m mp ~ acposqe .e)qxojourayqoa ~atvm~ a p
-0.1
q ua ' 6 ~ 61 ap le 0374a.s o s a o ~ dun ua 5!puo=) .apuapuadapommq
............................. .........................
sus el problema del abuso de las drogas legale
ma de la juventud mexicana. Se pueden enum
pobreza estructural, la falta de empleo y e

do de cientificidad (médico-sanitario, ep

social, una consec


cuando no impuesta, por Estadas Uni
en lo que se ha calificado acertadamente como localismo
autodenominado papel de policía del
traficantes y drogadictos. Los princi

dicción en todos los niveles de la po


ineficaz y contraproducente,

Andina) y porque ante el


más de lo mismo, en lo que Escohotado ha denominado: "el mal
permanente"(véanse por

intensa es la batalla del Es


nes delictivas dedicadas
cínica porque Estados Un
ha lanzado una guerra c
propio temtorio; c r i m i n a b fumigay reprime a los campesinos pobres
y, en su propio país, persigue y castiga a jóvenes pobres, en especial,
mientras olvida a las gra

puritanismo fundame

2000,SEP-IMI/CIEJ, MAxim, 2002.

y el Jaguar. Aventuras en lo simple y lo wmplejo, Tusquets, Espana, 1998.


Donald Yates, "Streetvs. Mafia gangs pursuit: the social racism of conternporary ai
policy", en Free inquily in cmative sociology, núm. 2 special, Gangs, Violente
Universidad de Oklahoma, Estados Unidos, 1997.
e!do~del ap o$ue!ui!weluewep A pep!luapj el ap ugpnysuo3 ap szue(!dsol ap oun uos anb 'oduiql
'eyedsz 'leyollpz ezue![v 'e!DuB.el ap s!sopowt)jalu 'ezue!leenenu e7 'sia&u
6
' ~1 'eledsq 'es!pes ' o f a l d m ojue!uesued /o
ouro:, mZ?orpX sana~ofm ~ a p anb
~ m'
-alal A ,soa!ppnf 'soqlod "so3
sopanu:, , , ' o ~ n n ~nso ~ua p
y d o ~ dVI apsap r n anb
~ so
Iap sauopqsajpaur rros sowalxa ssgmja sns X (sa8o.y ap opuaknpcn)
.............................v..................,......*
.............................A.....................,,.
miradas pueden permitir reorientar las políticas públicas, que modifiquen las
das de los adultos sobre los jóvenes7' y que, emulando la perspectiva de génera,
ren una perspectiva generacional (evitando pensar en espacios y programas
para adolescentes y jóvenes, sino incorporando sus temáticas particulares

enkntar las divers


protagonismo como
guerra a las drogas" hac
de perseguir el objetivo utópico delirante de eliminar todas las drogas
de dependencia, Ueve a cabo estrategias para: prevenir y reducir los
cian a las farrnacodependencias; incidir en la construcción social, cultural
identifican el fenómeno y, a veces, lo sostienen y lo amplían (redimension
la discusión pública sobre el tema, superando estigmas y prejuicios, e
cios de cura y rehabilitación para contener la demanda; promover la se
130 de las personas (sean famacodependienteso no), y búsqueda de altern
legislativa orientadas a la descriminahción y legalización controlada7
por esfuerzosserios de prevención y reducción del daño, que incluyan la
el cuidado de si.74Ninguna de éstas es "la" solución, porque tal cosa no
e llevarlas a ía práctica, en conjunto, puede contribuir a disminuir 1
miento social y construiruna mirada aBscompleja sobre jóvenes y
5
.O Bibliografsa

AmW,J w & , h c a n b " den ~ h&ko, Grijdbo, Mh4exiea, 1996.


& Aswas, KpJ, Cvn5i101de drogas.PslíW y leghlación en Am&ka L.&q ,%c. E:.y
-8 ciay altmuti'vm,Gustavo IbBñaz,Calombia, 1988.
B~~Gm~~~,El~o~den.Lateo~del~~~)s~&c~~
E dad &l movlmienio,G& Espana: 1990.
.sj, B~F~~,LOSi~&M&co,T.u,Loslaric~Ees,E~ra,Méxim,19.H].
B m m , Jom, &&os y ley& tic los aakcas, mm, España, 1984.
B m u o q C m ,PanSeosy mdak$rar en h Sldm Tar-u, M,Mhim, 1993.
2 B b m , PIERRF,4cido&y~trl&@q Grijd- M&m, 1990
? Bom,J ~ - F w ~ I contra
s ,lis &$~a&, ~ Gri@bo7
~ Mkiuo, 2001.
C w , C b m a m , La irasW5ign irmg&&a de fasoc-, Val.2, Bl m g m w &
bwtrrsrcón, Tuxpets, E s p a 1989.
,Lm &minias áelhombre Lus mrueijcuh akl laberinto, G d h ,
,Pn>granza canira la F-&ia. aOcxvmW de fmb@,
Compiu, S ~ N Del
L ~amor
, al tamo^: Bom&ezJ y
c~r5qtwb mmI en la
1774,PCE,MéX1CO,1994.

71 José AntOni F)&ez klm,

m,JEP(MI/~IEJ, WICO,
ZG?.
73 R<3fom~aRdoel ejmplo hWn6o & la &didien cbe ta Ley V o b w (m& mnoGC& m
Esta* Unidos. Ley qua no I@ ermdbr el alcoh&mo ni 'cmar las p w t p o errt ir?ñ
promi'kb el senador A VoMed, pero que pro&@ d stanen o@pnkadaKai Ambos, C
Poiltflca y legidaci6n en AmBrlw Laiina, E. uw y Ewope. Mciench y aIkm&v~s,
Colombia, 1988. Antonio Eíacdiotado, y.olt Radr[@oUprimny, @p. cit.
74 E s m i d a Ponce de León, "De jóvenes, sociedad y chgm. De la refb#ibn&ti.ftica

También podría gustarte