ATATRK'N SAMSUNA IKII

BLM 10
DAMAT FERT
MUSTAFA KEMAL GRMES
Mustafa Keml, 13 Mays gn Damat Ferit Paa'nn
konana davet edildi. Fevzi Paa'nn yerine, Genelkurmay
Bakan olan Cevad Paa da yemekteydi. Bu yemek Mustafa
Kemal'e verilen grevin ehemmiyetini belirtmekle beraber,
Damat Ferit, ngilizlerin bu mfettilik iinden pek memnun
olmadklar iin gayrimemnun grnyordu. Ferit Paa,
ngilizlere herhangi bir terslik olmayaca hususunda gerekli
temint vermiti.
Ancak yine de huzursuzdu ve Mustafa Keml'e, "Tefti
mntkanz neresidir, haritada bana gsterebilir misiniz?" diye
sordu. Mustafa Keml, eliyle Samsun yresinde kk bir
blgeyi gsterdi ve; "yle kk bir yer olsa gerek efendim"
dedi. Bu arada Genelkurmay Bakan Cevad Paa'ya da belli
etmeden gz krpt.
Cevad Paa, Mustafa Keml'i tastik etti ve; "Mustafa Keml
Paa'nn bugn iin yapacaklar sadece vaziyeti tesbittir.
Bundan sonraki teebbsat, ancak emri devletleriyle tebellr
edecektir" dedi. ( Tek Adam evket Sreyya Aydemirs.407, Atatrk
Lord Kinross s.194,F.Rfk Atay 2.S.115 Selahattin Tansel s.230
Bu konuda Ulu'un yorumu biraz farkl. M.Kemal'i katna aran
Babakan D.Ferit Paa, bir harita atrarak M: Kemal'den mfettilik
blgesi yetki alanlar ve dnd zm yollar hakknda
aklama ister. M. Kemal skr. Cevat Paa araya girer. M. Kemal'e
gz ederek, geitirilmesini ister. "Blge grlmeden bir ey
sylenemez" der. Bunun zerine Babakan aklama istemekten vaz

geer. M. Kemal de Cevat Paa'nn kayrmasyla ak vermekten ve

zor durumdan kurtulur. Ulu,s.30, 40)
Sadrazam hazretleri ferahlama benziyordu. Damat Ferit,
Mustafa Keml'e, "Zat ahaneyi ziyaret ettiniz mi?" diye
sordu. Mustafa Keml, "Hayr efendim iradei seniyye tebli
buyurulmad" dedi. Damat Ferit, ciddi bir tavrla, "O halde
ben tebli ediyorum. Yarn kendilerini ziyaret ediniz. Paa bir
an nce gitmelisiniz" dedi. Yemekten sonra Cevad Paa,
Mustafa Keml'e, "Birey mi yapacaksn Keml?" diye sordu.
Mustafa Keml, kararl bir ifadeyle, "Evet Paam, bireyler
yapacam" dedi. Cevad Paa, tastik edercesine ban sallad;
"Allah Muvaffak etsin" dedi. ( Tek adam S.407, L.Kinross s.194 ,
Ulu, s. 41, 51; Bykolu, I/102. (108) Y.Nadi, s.82.)

FEVZ PAANIN ADINA SYLENEN YALANLAR!!!

Atatrk dmanlarnn Vahdettin'in Mustafa Kemal'i

Anadolu'ya Milli Mcadeleyi balatmak zere gnderdii ve
Fevzi akmak'n eine "Padiah benden Anadolu'ya Milli
mcadele iin gnderilecek bir paa istedi. Mustafa Kemal
konusunda srar etti " veya benzeri ekillerde uydurulan
iddialarda hakikat trenine taklan yalan vagonlarna uygun bir
rnektir.
Samsundaki Pontusu faaliyetler ile buna kar meydana
gelen direnii ve Anadolu'da meydana gelen Milli direnii
sndrmek iin Samsun'a gnderilmek bakadr, Milli
Mcadele'yi balatmak iin gnderilmek bakadr.Hatta o
kadar bakadr ki Mustafa Kemal'i gnderenler niyetini
renince idamna karar vermilerdir. Bu hadiseden Fevzi
Paa'nn haberinin olmas da doal bir durumdur. Vahdetinin
istei Milli bir mcadele ile ilgili deil Samsundaki meydana
gelen hadiselerle ilgilidir.
Ne padiahn ne evresinin aklnn kysnda kesinde milli
bir kurtulu hareketi fikri bulunmamaktadr.
Milli bir cereyan olumas hibir hkmet veya devlet
grevlisinin hesabnda olmad gibi kan kargaalarnda
ngilizler kzdrlmadan nlenmesi dnlmektedir.
Bu sebeple hkmet kuvvetlerinden ve bunlarn bana
atanacak mfetti yetkisi verilen komutanlardan istifade
edilmesinin dnlmektedir.
Bir takm yaknmalar vardr ancak aresizlik hakimdir ve
Anadolu da balatlacak bir mcadele akla deil hayale bile
gelmemektedir. Bir takm admlar ise adm adm Mustafa
Kemalin iknasyla olumaktadr.
Nitekim Erkan Harbiye reisliinden o sralarda ekilen Fevzi
Paa (akmak) da, memleketin urad felaketlerden dolay
zgndr. Bu muhterem zat "stanbul'daki rahatmz feda

etmemek iin koskoca memleketi veriyoruz, bu ne akldr"

diye yaknrken Son ilemlerini tamamlayan ve veda ziyaretleri
yapan Mustafa Kemal ile kar karya gelir.
Mustafa Kemal niyetini aklar birlikte hareket etmeye karar
verirler. Tarih 16 Mays 1919'dur ve Mustafa Kemal'in
Samsuna hareketine birka saat kalmtr. Fevzi akmak
Mustafa Kemal'in gerek niyetini o srada renir. Yani daha
nce padiah kendisine "Milli Mcadele iin Mustafa Kemal'i
raz et" dememitir. Milli bir mcadele yaplmas eklinde bir
faaliyetten de bu saatten sonra haberi olmutur.
Mareal Fevzi akmak hatralarn anlatrken : "Mustafa
Kemal Paa'nn, Ahmet Rza Beyle beraber Hkmeti ele
almak ve Ferit Paay sadaretten uzaklatrmak istediinden,
Ferit Paa tarafndan stanbul'dan uzaklatrlmak istediini
Harbiye nazr akir Paa, Erkan Harbiye umumiye reisi
olduum cihetle bana bildirmiti.
Sureti zahirede Pontusularn faaliyetine mani olmak zere
Mslmanlarla Rumlar arasnda bir ktal zuhurunu bertaraf
etmek vazifesiyle gidiyordu. Harbiye nezaretinde Cevat Paa
ve Mustafa Kemal Paa ile grtmz srada, Mustafa
Kemal'in Anadolu'da bir mukavemet tesis etmesi ve bizim de
her vecihle yardmda bulunmaklmz, ( Tevfik Byklolu,
Atatrk Anadolu'da 1919-1921, Kent Basmevi, Ekim 1981, s. 35)
lzumuna karar vermitik." (20 Mays 1948 tarihinde Fevzi
Paa'nn Akn gazetesinde yaynlanan hatralar) Diyor.
Mustafa Kemal ayn hadiseyle ilgili unlar sylyor:
"9 uncu Ordu Mfettiliinin hareketini geciktirmek iin
artk bir sebep kalmamt. Btn muameleler bitmi,
hazrlklar tamamlanmt. Mfettilik kararghn Samsun'a
nakledecek vapur 16 Mays gn Galata rhtmnda sabahtan
akama kadar hareket emri bekleyecekti. Mustafa Kemal veda

etmek zere Erkan Harbiyei Umumiye Reisliine gitti."

" Reislik brosundaym, Fevzi Paa'nn yerine Cevat Paa
tayin olunmutur. Tam o gn Fevzi Paa'dan vazifesini teslim
alacakm. Bu suretle her ikisi ile bulumu oluyorum. Cevat
Paa makamndadr, biz Fevzi Paa ile karndayz. Bir vak'a
daha anlataym; Fevzi Paa'y niin ekip uzaklatrmak
istediklerini sylemitim. Vazifesinden ayrmaa karar vermek
iin daha sonra ciddi bir sebep olmu. Sebep u: zmir'e kmaa
hazrlanan Yunanllar adalara asker ymaa balamlar.
Erkan Harbiyeye raporlar geldike, Fevzi Paa, byle bir
tecavze atele kar koymak lazm geldiini Harbiye Nazr
imas ile tebli ediyormu. Nihayet bir gn Harbiye Nazr akir
Paa, zmir kumandan tarafndan telgrafhaneye arlm. O
zamana kadar bu gibi davetler Fevzi Paa ile birlikte giderken, o
gn Erkan Harbiyei Umumiye Reisine haber vermemi.
Muhabere balam. Belki iyi hatrlayamam. Fakat Erkan
Harbiye dosyalarnda vesikalar olmas lazm. Kumandan demi
ki:
"Amiral Galtrop mtareke artlarna gre zmir'e kp
Kadifekale'yi igal edeceim, diyor ne buyurursunuz." akir
Paa, imzas ile mtareke artlarna uyulmak icabettiini yazm.
Kumandan ifreli bir telgrafla unu ilave etmi: " Ondan sonra
Yunanllar zmir'e kacakm, buna ne dersiniz?" Harbiye
Nazr :"Byle ey olur mu hayal ediyorsun, vehmediyorsun!"
cevabn vermi. Muhaberenin sonuna doru Fevzi Paa'y
telgrafhaneye armlar. Kendisine bahsettiim
telgraflamalarn dosyasn vermiler. Harbiye Nazrnn talimat
ile, Fevzi Paa'nn ilk verdii emirler tezat halinde idi. Fevzi
Paa'nn yerinde kalmasna ihtimal yoktu. Fakat Reislie gelen
Cevat Paa da nihayet Fevzi Paa'nn yolunda yryecek bir
ahsiyet idi.
"Masa stnde bir harita vard, Fevzi Paa'nn gzlerinde,
yznden ve tavrndan ok dolgun olduun anlyordum. Cevat
Paa'nn ne dndn de bir gece evvelki sadaret

konandaki bulumamzdan biliyordum. Fevzi Paaya dedim ki:

"Masa stnde bir harita vard, Fevzi Paa'nn gzlerinde,
yznden ve tavrndan ok dolgun olduunu anlyordu. Cevat
Paann ne dndn de bir gece evvelki Sadaret
konandaki bulumamzdan biliyordum. Fevzi Paaya dedim ki:
" Paam vaziyeti nasl mtalaa ediyorsunuz?"
"Gk grler gibi bararak : "Anlamyorum ki efendim.. dedi
(ve sa elinin ahadet parma ile haritada stanbul noktasn
gstererek) buradaki rahatmz feda etmemek iin koskoca
memleketi veriyoruz, bu ne akldr?"
"imden sevindim ve daha ferahladm. Cevat Paa da: "yle
oluyor!" der gibi bakyordu. Hatrmda iyi kaldysa arkadalara
unlar syledim:
"Hakikat sizin dedikleriniz ve dndklerinizdir. Ben bunu
ispat etmek iin Anadolu'ya gidiyorum. Aramzda uzun
grmelere lzum olmadn da gryorum. Yalnz sizlerden
bir ey bekliyorum.
Bana yardm edeceksiniz.." "Tabii evet.," Cevat Paa'ya
dndm: "Bilhassa siz Paam Asl selahiyet makamnda imdi
siz bulunuyorsunuz. Beraber yryebilecekmiyiz?" "Elbette.."
"O halde ilk i olarak Ulukla taraflarnda bulunurken
imendiferle nakillerine msaade olunmayan Yirminci
Kolordunun yryerek Ankara'ya hareket etmelerini emir
buyurunuz!"
"nndeki bloknota iaret etti. "Emir vereceim"dedi.
"Sonra sizinle ahsen muhabere edebilmek zere hususi bir
ifre isterim."
"imdi!" dedi, zile bast, lazm gelenlere syleyerek bana bunu
da temin etti.
"Burada ilave edeyim Aldatc vaatlerle Anadolu'dan
stanbul'a arldm vakit, hakiki sebebi bu ifre ile Cevat
Paadan sormu ve igal kuvvetleri kumandanl tarafndan
bunda srar edilmekte olduunu renmitim.
Arkadalara veda ederek ayrldm.
Baka ziyaetlerde de bulunmak lazmd. Harbiye Nazrn,

Sadrazam, Dahiliye Nazrn aradm. Hibir makamnda yoktu.

tima halinde imiler. En kestirmesi Babali'ye gidip
kendilerine haber vermekti.
Beni Sadaret bekleme salonuna aldlar. Benim geldiimi duyan
baz Nazrlarn da heyecanl heyecanl salona geldiklerini
grerek, biraz ardm. Mehmet ali Bey beni meraktan kurtard:
"Allah Allah ne kstahlk iittiniz mi efendim, Yunan'llar
zmir'e kyor"
"bu szleri bahriye Nazr teyidetti.
"Ya dedim, bu da m oldu?"
"Evet"
"Ben memleketin bana neler geleceini tahmin etmemi
deildim, fakat kimseye anlatamamt. Nazrlarn tela
karsnda alamak m, glmek mi lazmd? Kendimi
tutuyordum.
Fakat bu emrivaki karsnda ben "Allah Allah." Demekten
baka bir ey dnemeyen bu Nazrlara ibretle bakyordum.
tidalden ayrlmamaa pek dikkat ederek:
"Ne yapma tasavvur ediyorsunuz?" diye sordum
"Protesto edeceiz!" cevabn verdiler.
"Bu lazmdr, dorudur, ancak byle bir protesto ile
Yunanllarn zmir'den geri ekileceklerine veya ngilizlerin
onlar geri ekeceklerine ihtimal veriyor musunuz?" yzme
baktlar:
" Fakat baka ne yapabiliriz?"
"Belki de daha kati tedbirler dnlebilir."
"Mesela ne gibi?"
"O zaman bir ses, eer yanl hatrmdan kalmamsa, Mehmet
Ali Beyin sesi cevap verdi: "yle hareketlere kalkarsak bize ne
yaparlar bilir misiniz?"
"tabii "kalkar benim yanma gelirsiniz!" diyemezdim. Avni
Paa'nn elini tuttum:
"Bizi Anadolu'ya gtrecek vapur hazrdr, deil mi?"
"oktan tertibetmitim. Bandrma vapuru emrinizdedir."
"Dorudan doruya vapur kaptanna emir verebilir miyim?"

"Hay hay.." dedi.

"Yaverime seslendim. "Paa Hazretlerinin bir emirleri var, not
ediniz. Yaverim kurun kalemi ile Bandrma kaptanna bir emir
yazd, imza edilmek zere Avni Paa'ya uzatt.
"Damat Ferit kabinesini bu perianlk iinde brakarak Zat
ahaneyi ziyaret etmek zere Babali'den ayrldm." ( Atatrk'n
hatralar kitap eklinde muhtelif olaylar yayna Hazrlayan : Avni Altner, Yaynlayan Bak
Ktphanesi, Her Ynyle Atatrk, 2. Basm 1974, s. 99.)