LAPORAN TUTORIAL SKENARIO 1

BLOK 21 KEDOKTERAN KELUARGA

My Family
OLEH:
Kelomo! "
Gede Vendi Cahyadi R. H1A010006 Rizka Dila Pratami H1A010029
Wayan Gede Suradyana H1A01001 Pu!i "urhidayati H1A0100#
Putu Ria Dharma Patni H1A010016 $ De%a Ayu &uli'a P. H1A0100#6
A(di Azhim )auli Azra H1A01001* "urul Hidayati H1A0100+
Alie, A(ni -ernindra H1A01002 .. Rian Azhadi H1A00900
/ut0r 1 dr. Rika Ha'tuti S.2 ..3e'
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNI#ERSITAS MATARAM
2$1"
KATA PENGANTAR
Pu!i 'yukur kehadirat /uhan yan4 .aha 5'a ata' 'e4ala lim6ahan karunia7"ya2
'ehin44a kami da6at meram6un4kan 6enyu'unan la60ran tut0rial ini te6at 6ada %aktunya. Pada
'kenari0 6ertama ini2 kami mem(aha' dan mendi'ku'ikan tentan4 keluar4a dan lin4kun4an yan4
'ehat yan4 ada 6ada '8enari0 (eru6a 8u6likan 9ide0.
/erima ka'ih 'e8ara khu'u' kami u8a6kan 6ada tut0r kami untuk 'kenari0 ini2 yaitu dr. Rika
Ha'tuti S.2 ..3e' ata' 'e4ala arahan dan (im(in4an (eliau 'ehin44a 6r0'e' tut0rial kel0m60k
kami (er!alan le(ih lan8ar dan dinami'. /idak lu6a !u4a kami khaturkan terima ka'ih 6ada 'emua
6ihak yan4 terli(at lan4'un4 mau6un tidak lan4'un4 dalam 6enyu'unan la60ran tut0rial ini.
Akhir kata2 kami menyadari (ah%a la60ran yan4 kami 'u'un ini ma'ih !auh dari
ke'em6urnaan dan ma'ih menyim6an (er(a4ai kekuran4an2 (aik dari 'e4i materi mau6un
6enyam6aian. Sehin44a kami 'elaku 6enyu'un mem0h0n kritik dan 'aran yan4 mem(an4un a4ar
ter8a6ai hal7hal yan4 le(ih (aik untuk kita (er'ama di hari7hari 'elan!utanya.
.ataram2 De'em(er 201
Penyu'un
DAFTAR ISI
3A/A P5"GA"/AR ....................................................................................................... i
DA:/AR $S$ ...................................................................................................................... ii
-a( $
Skenari0 1......................................................................................................... 1
;earnin4 0(!e8ti9e ........................................................................................... 2
Anali'i' 'kenari0 ..............................................................................................
-a( $$
De,ini'i keluar4a .............................................................................................. 6
De,ini'i Sehat ................................................................................................... 9
30n'e6 lin4kun4an dan rumah 'ehat ............................................................... 1+
D0kter keluar4a ................................................................................................ 2#
-a( $$$
Penutu6 ............................................................................................................ 2*
DA:/AR P<S/A3A......................................................................................................... 2=
BAB I
P5"DAH<;<A"
1. S35"AR$> 1
#IDEO
2. ;5AR"$"G >-?53/$:
7 De,ini'i Sehat
7 De,ini'i keluar4a dan lin4kun4an 'ehat
7 Perilaku hidu6 (er'ih dan 'ehat
7 D0kter 3eluar4a
. .$"D .APP$"G
KELUARGA
MASALAH
KELUARGA
PERAN ANTAR
KELUARGA
ANALISIS
LINGKUNGAN
PASIEN
RUMAH SEHAT ?
KELUARGA
SEHAT ?
PENGARUH THD
KESEHATAN
INTERVENSI
PREVENTIF
KURATIF
PENYAKIT
REEVALUASI
GAGAL BERHASIL
KESMAS
MENINGKA
TB
EVALUASI
EDUKASI
PROMOSI
KESEHATAN
KERJASAMA
LINTAS
SEKTOR
BAB II
PEMBAHASAN
A% DEFINISI DAN KONSEP KELUARGA
-erikut akan di kemukakan de,ini'i keluar4a menurut (e(e(ra6a ahlil @Sudihart02 200*A
1. -ail0n dan .ala4ya @19*=A mende,ini'ikan 'e(a4ai (erikut 1 B3eluar4a adalah dua atau
le(ih indi9idu yan4 tin44al dalam 'atu rumah tan44a karena adanya (hu(un4an darah2
6erka%inan ataua ad06'i. .ereka 'alin4 (erinterak'i 'atu 'ama yan4 lainnya2 mem6unyai 6eran
ma'in47ma'in4 men8i6takan dan mem6ertahankan 'uatu (uidayaC.
2. .enurut De6artemen 3e'ehatan @19==A mende,ini'ikan 'e(a4ai (erikut 1 Bkeluar4a adalah
unit terke8il dari ma'yarakat yan4 terdiri ata' ke6ala keluar4a 'erta (e(era6a 0ran4 (erkum6ul
dan tin44al di 'atu ata6 den4an keadaan 'alin4 (er4antun4anC.
. .enurut Du9all keluar4a meru6akan 'ekum6ulan 0ran4 yan4 dihu(un4kan 0leh ikatan
6erka%inan2 ad06'i2 kelahiran yan4 (ertu!uan untuk menin4katkan dan mem6ertahankan (udaya
yan4 umum2 menin4katkan 6erkem(an4an ,i'ik2 mental2em0'i0nal dan '08ial dari tia6 an440ta.
#. .enurut -ail0n dan .a4laya2 3eluar4a adalah kum6ulan dua 0ran4 atau le(ih yan4
(er4a(un4 karena hu(un4an darah2 6erka%inan2 atau ad06'i2 hidu6 dalam 'atu rumah tan44a2
'alin4 (erinterak'i 'atu 'ama lainya dalam 6erannya dan men8i6takan dan mem6ertahankan
'uatu (udaya.
Dari (e(era6a 6en4ertian tentan4 keluar4a maka da6at di'im6ulkan (ah%a karakteri'tik keluar4a
adalah1
1. /erdiri dari dua atau le(ih indi9idu yan4 diikat 0leh hu(un4an darah2 6erka%inan atau
ad06'i.
2. An440ta keluar4a (ia'anya hidu6 (er'aa atau !ika (er6i'ah mereka teta6 mem6erhatikan
'atu 'ama lain
. An440ta keluar4a (erinterak'i 'atu 'ama lain da ma'in47ma'in4 mem6unyai 6eran '08ial21
'uami2 i'teri2 anak2 kakak2 adik.
#. .em6unyai tu!uanD men8i6takan dan mem6ertahankan (udaya2 menin4katkan
6erkem(an4an ,i'ik2 6'ik0l04i' dan '08ial an440ta.
B% Ta&a'(a&a Pem)e*(+!a* Kel+a,-a
1. /aha6 6em(entukan keluar4a
/aha6 ini dimulai dari 6ernikahan2 yan4 dilan!utkan dalam mem(entuk rumah tan44a.
2. /aha6 men!elan4 kelahiran anak
/u4a' utama keluar4a untuk menda6atkan keturunan 'e(a4ai 4enera'i 6eneru'2 melahirkan anak
meru6akan ke(an44aan (a4i keluar4a yan4 meru6akan 'aat7'aat yan4 'an4at dinantikan.
. /aha6 men4hada6i (ayi
Dalam hal ini keluar4a men4a'uh2 mendidik2 dan mem(erikan ka'ih 'ayan4 ke6ada anak karena
6ada taha6 ini (ayi kehidu6annya 'an4at (er4antun4 ke6ada 0ran4 tuanya. Dan k0ndi'inya ma'ih
'an4at lemah.
#. /aha6 men4hada6i anak 6ra'ek0lah
Pada taha6 ini anak 'udah mulai men4enal kehidu6an '0'ialnya2 'udah mulai (er4aul den4an
teman 'e(aya2 teta6i 'an4at ra%an dalam ma'alah ke'ehatan karena tidak men4etahui mana yan4
k0t0r dan mana yan4 (er'ih. Dalam ,a'e ini anak 'an4at 'en'iti, terhada6 6en4aruh lin4kun4an
dan tu4a' keluar4a adalah mulai menanamkan n0rma7n0rma kehidu6an2 n0rma7n0rma a4ama2
n0rma7n0rma '0'ial (udaya2 d'(.
+. /aha6 men4hada6i anak 'ek0lah
Dalam taha6 ini tu4a' keluar4a adalah (a4aimana mendidik anak2 men4a!ari anak untuk
mem6er'ia6kan ma'a de6annya2 mem(ia'akan anak (ela!ar 'e8ara teratur2 men40ntr0l tu4a'7
tu4a' di 'ek0lah anak dan menin4katkan 6en4etahuan umum anak.
6. /aha6 men4hada6i anak rema!a
/aha6 ini adalah taha6 yan4 6alin4 ra%an2 karena dalam taha6 ini anak akan men8ari identita'
diri dalam mem(entuk ke6ri(adiannya2 0leh karena itu 'uri tauladan dari kedua 0ran4 tua 'an4at
di6erlukan. 30munika'i dan 'alin4 6en4ertian antara kedua 0ran4 tua den4an anak 6erlu
di6elihara dan dikem(an4kan.
*. /aha6 mele6a'kan anak ke ma'yarakat
Setelah melalui taha6 rema!a dan anak telah da6at menyele'aikan 6endidikannya2 maka taha6
'elan!utnya adalah mele6a'kan anak ke ma'yarakat dalam memulai kehidu6annya yan4
'e'un44uhnya2 dalam taha6 ini anak akan memulai kehidu6an (erumah tan44a.
=. /aha6 (erdua kem(al
Setelah anak (e'ar dan menem6uh kehidu6an keluar4a 'endiri7'endiri2 tin44allah 'uami i'tri
(erdua 'a!a. Dalam taha6 ini keluar4a akan mera'a 'e6i2 dan (ila tidak da6at menerima
kenyataan akan da6at menim(ulkan de6re'i dan 'tre''.
9. /aha6 ma'a tua
/aha6 ini ma'uk ke taha6 lan!ut u'ia2 dan kedua 0ran4 tua mem6er'ia6kan diri untuk
menin44alkan dunia yan4 ,ana ini. Struktur 3eluar4a
.% Tie'(ie Kel+a,-a
1. /radi'i0nal
aA Nuclear Family atau 3eluar4a $nti
Ayah2 i(u2 anak tin44al dalam 'atu rumah diteta6kan 0leh 'ank'i7'ank'i le4al dalam 'uatu ikatan
6erka%inan2 'atu atau keduanya da6at (eker!a di luar rumah.
b) Reconstituted Nuclear
Pem(entukan (aru dari keluar4a inti melalui 6erka%inan kem(ali 'uami atau i'tri. /in44al dalam
'atu rumah den4an anak7anaknya (aik itu (a%aan dari 6erka%inan lama mau6un ha'il dari
6erka%inan (aru.
c) Niddle Age atau Aging Cauple
Suami 'e(a4ai 6en8ari uan42 i'tri di rumah atau kedua7duanya (eker!a di rumah2 anak7anak
'udah menin44alkan rumah karena 'ek0lah atau 6erka%inan E meniti karier.
d) Keluarga Dyad E Dyadie Nuclear
Suami i'tri tan6a anak.
e) Single Parent
Satu 0ran4 tua @ayah atau i(uA den4an anak.
f) Dual Carrier
Suami i'tri E keluar4a 0ran4 karier dan tan6a anak.
g) Commuter Married
Suami i'tri E keduanya 0ran4 karier dan tin44al ter6i'ah 6ada !arak tertentu2 keduanya 'alin4
men8ari 6ada %aktu7%aktu tertentu.
h) Single Adult
>ran4 de%a'a hidu6 'endiri dan tidak ada kein4inan untuk ka%in.
i) !tended Family
12 22 4enea'i (er'ama dalam 'atu rumah tan44a.
!A Keluarga <'ila
<'ila den4an atau tan6a 6a'an4an2 anak 'udah 6i'ah.
2. "0n /radi'i0nal
a) Commune Family
-e(era6a keluar4a hidu6 (er'ama dalam 'atu rumah2 'um(er yan4 'ama2 6en4alaman yan4 'ama.
b) Cohibing Coiple
Dua 0ran4 E 'atu 6a'an4an yan4 tin44al (er'ama tan6a ka%in.
8A "omose!ual E #esbian
Sama !eni' hidu6 (er'ama 'e(a4ai 'uami i'tri.
d) $nstitusional
Anak7anak E 0ran470ran4 de%a'a tin44al dalam 'uatu 6anti76anti.
eA Keluarga 0ran4 tua @6a'an4anA yan4 tidak ka%in den4an anak
D% Peme-a*- Ke!+a/aa* 0alam Kel+a,-a
1. Patriakal2 yan4 d0minan dan meme4an4 kekua'aan dalam keluar4a adalah 6ihak Ayah.
2. .atriakal2 yan4 d0minan dan meme4an4 kekua'aan dalam keluar4a adalah 6ihak $(u.
. 5Fulitarian2 yan4 meme4an4 dalam keluar4a adalah Ayah dan $(u.
Ada (e(era6a 9aria(el atau ,akt0r yan4 mem6en4aruhi kekua'aan dalam keluar4a 1
1. Hirarki kekua'aan keluar4a
2. /i6e (entuk keluar4a @0ran4tua tun44al2 keluar4a 8am6uran2 keluar4a inti dua70ran4 tua
tradi'i0nal2 dllA
. Pem(entukan k0ali'iE6er'atuan
#. ?arin4an k0munika'i keluar4a
+. 3ela' '0'ial
6. /aha6 6erkem(an4an keluar4a
*. ;atar (elakan4 (udaya dan reli4iu'
E% T+-a/'(+-a/ Pe,!em)a*-a* Kel+a,-a
Pada da'arnya tu4a' keluar4a ada dela6an tu4a' 60k0k 'e(a4ai (erikut 1
1. Pemeliharaan ,i'ik keluar4a dan 6ara an440tanya
2. Pemeliharaan 'um(er7'um(er daya yan4 ada dalam keluar4a
. Pem(a4ian tu4a' ma'in47ma'in4 an440tanya 'e'uai den4an kedudukannya ma'in47ma'in4
#. S0'iali'a'i antar an440ta keluar4a
+. Pen4aturan !umlah an440ta keluar4a
6. Pemeliharaan keterti(an an440ta keluar4a
*. Penem6atan an440ta7an440ta keluar4a dalam ma'yarakat yan4 le(ih lua'
=. .em(an4kitkan d0r0n4an dan 'eman4at 6ara an440tanya
F% S(,+!(+, Kel+a,-a
Struktur keluar4a terdiri dari (erma8am7ma8am2 diantaranya adalah 1
1. Patrilineal adalah keluar4a 'edarah yan4 terdiri dari 'anak 'audara 'edarah dalam (e(era6a
4enera'i2 dimana hu(un4an itu di'u'un melalui !alur 4ari' ayah.
2. .atrilineal adalah keluar4a 'edarah yan4 terdiri dari 'anak 'audara 'edarah dalam (e(era6a
4enera'i dimana hu(un4an itu di'u'un melalui !alur 4ari' i(u.
. .atril0kal adalah 'e6a'an4 'uami i'tri yan4 tin44al (er'ama keluar4a 'edarah i'tri.
#. Patril0kal adalah 'e6a'an4 'uami i'tri yan4 tin44al (er'ama kelur4a 'edarah 'uami.
+. 3eluar4a ka%inan adalah hu(un4an 'uami i'tri 'e(a4ai da'ar (a4i 6em(inaan %ar4a dan
(e(era6a 'anak 'audara yan4 men!adi (a4ian keluar4a karena adanya hu(un4an den4an 'uami
atau i'tri.
G% .i,i'.i,i S(,+!(+, Kel+a,-a
.enurut Ander'0n Carter 8iri78iri 'truktur keluar4a 1
1. /er0r4ani'a'i 1 'alin4 (erhu(un4an2 'alin4 keter4antun4an2 antara an440ta keluar4a.
2. Ada keter(ata'an
Setia6 an440ta memiliki ke(e(a'an teta6i mereka !u4a mem6unyai keter(ata'an dalam
men!alankan ,un4'i dan tu4a'nya ma'in47ma'in4.
. Ada 6er(edaan dan kekhu'u'an 1 'etia6 an440ta keluar4a mem6unyai 6eranan dan
,un4'inya ma'in47ma'in4.
H% Pe,a* Kel+a,-a
Peranan keluar4a men44am(arkan 'e6eran4kat 6erilaku inter6er'0nal2 'i,at2 ke4iatan yan4
(erhu(un4an den4an indi9idu dalam 60'i'i dan 'itua'i tertentu. Peranan indi9idu dalam keluar4a
dida'ari 0leh hara6an dan 60la 6erilaku dari keluar4a2 kel0m60k dan ma'yarakat.
-er(a4ai 6eranan yan4 terda6at di dalam keluar4a adalah 'e(a4ai (erikut 1
1. Peranan Ayah 1 Ayah 'e(a4ai 'uami dari i'tri dan anak7anak2 (er6eran 'e(a4ai 6en8ari
na,kah2 6endidik2 6elindun4 dan 6em(eri ra'a aman2 'e(a4ai ke6ala keluar4a2 'e(a4ai an440ta
dari kel0m60k '0'ialnya 'erta 'e(a4ai an440ta dari kel0m60k '0'ialnya 'erta 'e(a4ai an440ta
ma'yarakat dari lin4kun4annya.
2. Peranan $(u 1 Se(a4ai i'tri dan i(u dari anak7anaknya2 i(u mem6unyai 6eranan untuk
men4uru' rumah tan44a2 'e(a4ai 6en4a'uh dan 6endidik anakanaknya2 6elindun4 dan 'e(a4ai
'alah 'atu kel0m60k dari 6eranan '0'ialnya 'erta 'e(a4ai an440ta ma'yarakat dari
lin4kun4annya2 di'am6in4 itu !u4a i(u da6at (er6eran 'e(a4ai 6en8ari na,kah tam(ahan dalam
keluar4anya.
. Peran Anak 1 Anak7anak melak'anakan 6eranan 6'ik0'ial 'e'uai den4an tin4kat
6erkem(an4annya (aik ,i'ik2 mental2 '0'ial2 dan '6iritual.
I% F+*-/i Kel+a,-a
Ada (e(era6a ,un4'i yan4 da6at di!alankan keluar4a2 'e(a4ai (erikut 1
1. :un4'i -i0l04i'
aA <ntuk meneru'kan keturunan
(A .emelihara dan mem(e'arkan anak
8A .emenuhi ke(utuhan 4izi keluar4a
dA .emelihara dan mera%at an440ta keluar4a.
2. :un4'i P'ik0l04i'
aA .em(erikan ka'ih 'ayan4 dan ra'a aman
(A .em(erikan 6erhatian diantara an440ta keluar4a
8A .em(ina 6ende%a'aan ke6ri(adian an440ta keluar4a.
dA .em(erikan $dentita' an440ta keluar4a.
. :un4'i S0'iali'a'i
aA .em(ina '0'iali'a'i 6ada anak.
(A .em(entuk n0rma7n0rma 6erilaku 'e'uai den4an tin4kat 6erkem(an4an anak.
8A .eneru'kan nilai7nilai (udaya keluar4a.
#. :un4'i 5k0n0mi
aA .en8ari 'um(er7'um(er 6en4ha'ilan untuk memenuhi ke(utuhan keluar4a.
(A Pen4aturan 6en44unaan 6en4ha'ilan keluar4a untuk memenuhi ke(utuhan keluar4a.
8A .ena(un4 untuk memenuhi ke(utuhan keluar4a dima'a yan4 akan datan42 mi'alnya
6endidikan anak7anak2 !aminan hari tua2 d'(.
+. :un4'i Pendidikan
aA .enyek0lahkan anak untuk mem(eri 6en4etahuan2 keteram6ilan dan mem(entuk 6erilaku
anak 'e'uai (akat dan minat yan4 dimilikinya.
(A .em6er'ia6kan anak7anak untuk kehidu6an de%a'a yan4 akan datan4 dalam memenuhi
6eranannya 'e(a4ai 0ran4 de%a'a.
8A .endidik anak 'e'uai den4an tin4kat 6erkem(an4annya.
Dari (er(a4ai ,un4'i di ata' ada ,un4'i 60k0l kelur4a terhada6 keluar4a lainnya2 yaitu 1
1. A'ih adalah mem(erikan ka'ih 'ayan42 6erhatian2 ra'a aman2 kehan4atan26ada an440ta
keluar4a 'ehin44a memun4kinkan mereka tum(uh dan (erkem(an4 'e'uai u'ia dan
ke(utuhannya.
2. A'uh adalah menu!u ke(utuhan 6emeliharaan dan 6era%atan anak a4ar ke'ehatannya 'elalu
ter6elihara 'ehin44a memun4kinkan men!adi anak7anak 'ehat (aik ,i'ik2 mental2 '0'ial2 dan
'6iritual.
. A'ah adalah memenuhi ke(utuhan 6endidikan anak2 'ehin44a 'ia6 men!adi manu'ia
de%a'a yan4 mandiri dalam mem6er'ia6kan ma'a de6annya.
A% KONSEP SEHAT SAKIT MENURUT 1HO
.enurut WH> @19#*A Sehat itu 'endiri da6at diartikan (ah%a 'uatu keadaan yan4
'em6urna (aik 'e8ara ,i'ik2 mental dan '0'ial 'erta tidak hanya (e(a' dari 6enyakit atau
kelemahan @WH>2 19#*A.
De,ini'i WH> tentan4 'ehat mem6unyai karakteri'tik (erikut yan4 da6at menin4katkan
k0n'e6 'ehat yan4 60'iti, @5delman dan .andle. 199#A 1
1. .em6erhatikan indi9idu 'e(a4ai 'e(uah 'i'tem yan4 menyeluruh.
2. .emandan4 'ehat den4an men4identi,ika'i lin4kun4an internal dan ek'ternal.
. Pen4har4aan terhada6 6entin4nya 6eran indi9idu dalam hidu6.
Sakit adalah keadaan dimana ,i'ik2 em0'i0nal2 intelektual2 '0'ial2 6erkem(an4an2 atau
'e'e0ran4 (erkuran4 atau ter4an44u2 (ukan hanya keadaan ter!adinya 6r0'e' 6enyakit.
SEHAT MENURUT DEPKES RI
30n'e6 'ehat dan 'akit 'e'un44uhnya tidak terlalu mutlak dan uni9er'al karena ada ,akt0r
7,akt0r lain di luar kenyataan klini' yan4 mem6en4aruhinya terutama ,akt0r '0'ial (udaya.
3edua 6en4ertian 'alin4 mem6en4aruhi dan 6en4ertian yan4 'atu hanya da6at di6ahami dalam
k0ntek' 6en4ertian yan4 lain. -anyak ahli ,il'a,at2 (i0l04i2 antr060l04i2 '0'i0l04i2 ked0kteran2
dan lain7lain (idan4 ilmu 6en4etahuan telah men80(a mem(erikan 6en4ertian tentan4 k0n'e6
'ehat dan 'akit ditin!au dari ma'in47ma'in4 di'i6lin ilmu. .a'alah 'ehat dan 'akit meru6akan
6r0'e' yan4 (erkaitan den4an kemam6uan atau ketidakmam6uan manu'ia (erada6 7ta'i den4an
lin4kun4an (aik 'e8ara (i0l04i'2 6'ik0l04i' mau6un '0'i0 (udaya.
<< "0.221992 tentan4 3e'ehatan menyatakan (ah%a 1
3e'ehatan adalah keadaan 'e!ahtera dari (adan2 !i%a dan '0'ial yan4 memun4kinkan hidu6
6r0dukti, 'e8ara '0'ial dan ek0n0mi. Dalam 6en4ertian ini maka ke'ehatan haru' dilihat 'e(a4ai
'atu ke'atuan yan4 utuh terdiri dari un'ur Gun'ur ,i'ik2 mental dan '0'ial dan di dalamnya
ke'ehatan !i%a meru6akan (a4ian inte4ral ke'ehatan. De,ini'i 'akit1 'e'e0ran4 dikatakan 'akit
a6a(ila ia menderita 6enyakit menahun @kr0ni'A2 atau 4an44uan ke'ehatan lain yan4
menye(a(kan akti9ita' ker!aEke4iatannya ter4an44u. Walau6un 'e'e0ran4 'akit @i'tilah 'ehari
7hariA 'e6erti ma'uk an4in2 6ilek2 teta6i (ila ia tidak ter4an44u untuk melak'anakan ke4iatannya2
maka ia di an44a6 tidak 'akit.
.a'alah ke'ehatan meru6akan ma'alah k0m6lek' yan4 meru6akan re'ultante dari (er(a4ai
ma'alah lin4kun4an yan4 (er'i,at alamiah mau6un ma'alah (uatan manu'ia2 '08ial (udaya2
6erilaku2 606ula'i 6enduduk2 4 enetika2 dan 'e(a4ainya. Dera!at ke'ehatan ma'yarakat yan4
di'e(ut 'e(a4ai 6'y8h0 '08i0 '0mati8 health %ell (ein4 2 meru6akan re'ultante dari #
,akt0r@Ayaitu1
1. 5n9ir0nment atau lin4kun4an.
2. -eha9i0ur atau 6erilaku2 Antara yan4 6ertama dan kedua d ihu(un4kan den4an
e80l04i8al (alan8e.
. Heredity atau keturunan yan4 di6en4aruhi 0leh 606ula'i2 di'tri(u'i 6enduduk2 dan
'e(a4ainya.
#. Health 8are 'er9i8e (eru6a 6r04ram ke'ehatan yan4
+. (er'i,at 6re9enti,2 6r0m0ti,2 kurati,2 dan reha(ilitati,.
Dari em6at ,akt0r ter'e(ut di ata'2 lin4kun4an dan 6erilaku meru6akan ,akt0r yan4 6alin4
(e'ar 6en4aruhnya @d0minanA terhada6 tin44i rendahnya dera!at ke'ehatan ma'yarakat. /in4kah
laku 'akit2 6eranan 'akit dan 6eranan 6a'ien 'an4at di6en4aruhi 0leh ,akt0r 7,akt0r 'e6erti kela'
'0'ial2 6er(edaan 'uku (an4'a dan (udaya. .aka an8aman ke'ehatan yan4 'ama @yan4
ditentukan 'e8ara klini'A2 er4antun4 dari 9aria(el79aria(el ter'e(ut da6at menim(ulkan reak'i
yan4 (er(eda di kalan4an 6a'ien. Pen4ertian 'akit menurut eti0l04i naturali'tik da6at di!ela'kan
dari 'e4i im6er'0nal dan 'i'tematik2 yaitu (ah%a 'akit meru6akan 'atu keadaan atau 'atu hal
yan4 di'e(a(kan 0leh 4an44uan terhada6 'i'tem tu(uh manu'ia. Pernyataan tentan4 6en4etahuan
ini dalam tradi'i kla'ik &unani2 $ndia2 Cina2 menun!ukkan m0del ke'eim(an4an @eFuili(rium
m0delA 'e'e0ran dian44a6 'ehat a6a(ila un'ur 7 un'ur utama yaitu 6ana' din4in dalam tu(uhnya
(erada dalam keadaan yan4 'eim(an4. <n'ur7un'ur utama ini ter8aku6 dalam k0n'e6 tentan4
hum0r'2 ayur9eda d0'ha2 yin dan yan4. De6artemen 3e'ehatan R$ telah men8anan4kan
ke(i!akan (aru (erda'arkan 6aradi4ma 'ehat.
Paradi4ma 'ehat adalah 8ara 6andan4 atau 60la 6ikir 6em(an4unan ke'ehatan yan4 (er'i,at
h0li'tik2 6r0akti, anti'i6ati,2 den4an melihat ma'alah ke'ehatan 'e(a4ai ma'alah yan4
di6en4aruhi 0leh (anyak ,akt0r 'e8ara dinami' dan linta' 'ekt0ral2 dalam 'uatu %ilayah yan4
(er0rienta'i ke6ada 6enin4katan 6emeliharaan dan 6er 7 lindun4an terhada6 6enduduk a4ar teta6
'ehat dan (ukan hanya 6enyem(uhan 6enduduk yan4 'akit.
Pada intinya 6aradi4ma 'ehat mem(erikan 6erhatian utama terhada6 ke(i!akan yan4
(er'i,at 6en8e4ahan dan 6r0m0'i ke'ehatan2 mem(erikan dukun4an dan al0ka'i 'um(er daya
untuk men!a4a a4ar yan4 'ehat teta6 'ehat namun teta 6 men4u6ayakan yan4 'akit 'e4era 'ehat.
Pada 6rin'i6nya ke(i!akan ter'e(ut menekankan 6ada ma'yarakat untuk men4utamakan ke4iatan
ke'ehatan dari6ada men40(ati 6enyakit. /elah dikem(an4kan 6en4ertian tentan4 6enyakit yan4
mem6unyai k0n0ta'i (i0medik dan '0'i0 kultural.
Dalam (aha'a $n44ri' dikenal kata di'ea'e dan illne'' 'edan4kan dalam (aha'a $nd0ne'ia2
kedua 6en4ertian itu dinamakan 6enyakit. Dilihat dari 'e4i '0'i0 8ultural terda6at 6er(edaan
(e'ar antara kedua 6en4ertian ter'e(ut. Den4an di'ea'e dimak'udkan 4an44uan ,un4'i atau
ada6ta'i dari 6r0'e'76r0'e' (i0l04ik dan 6'ik0,i'i0l04ik 6ada 'e0ran4 indi9idu2 den4an illne''
dimak'ud reak'i 6er'0nal2 inter6er'0nal2 dan kultural terhada6 6enyakit atau 6era'aan kuran4
nyaman. Para d0kter mendia4n0'i' dan men40(ati di'ea'e2 'edan4kan 6a'ien men4alami illne''
yan4 da6at di'e(a(kan 0leh di'ea'e illne'' tidak 'elalu di'ertai kelainan 0r4ani8 mau6un
,un4'i0nal tu(uh. /uli'an ini meru6akan tin!auan 6u'taka yan4 mem(aha' 6en4etahuan 'ehat7
'akit 6ada a'6ek '0'ial (udaya dan 6erilaku manu'iaD 'erta khu'u' 6ada interak'i antara (e(era6a
a'6ek ini yan4 mem6unyai 6en4aruh 6ada ke'ehatan dan 6enyakit. Dalam k0ntek' kultural2 a6a
yan4 di'e(ut 'ehat dalam 'uatu ke(udayaan (elum tentu di'e(ut 'ehat 6ula d alam ke(udayaan
lain. Di 'ini tidak da6at dia(aikan adanya ,akt0r 6enilaian atau ,akt0r yan4 erat hu(un4annya
den4an 'i'tem nilai.
KELUARGA SEHAT
3eluar4a Sehat di'ini mak'udnya adalah dalam arti 'etia6 an440ta keluar4a 'alin4
mendukun4 'atu 'ama lain dalam men4ata'i ma'alah keluar4a yan4 datan4 (aik dari dalam
mau6un luar2 'ehin44a da6at terlak'ana ,un4'i dan 6eran keluar4a 'e8ara adekuat. 3eluar4a 'ehat
le(ih te6at di'e(ut 'e(a4ai keluar4a 'e!ahtera.
<ntuk menentukan a6akah keluar4a terma'uk keluar4a 'ehat atau tidak2 telah dirumu'kun
'uatu nilai yan4 di'e(ut APGAR keluar4a 0leh R0'en2 Geyman dan ;ayt0n @19=0A. Ada6un
a'6ek yan4 dinilai1
A Ada6ta'i1 ke6ua'an menerima (antuan dari an440ta keluar4a lain
P Partner'hi61 ke6ua'an dalam k0munika'i2 urun rem(uk2 6en4am(ilan ke6utu'an dan
6enyele'aian ma'alah
G Gr0%th1 ke6ua'an terhada6 ke(e(a'anyan4 di(erikan keluar4a dalam mematan4kan
6ertum(uhan an440ta keluar4a kede%a'aan ma'in47ma'in4 a440ta.
A A,,e8ti0n1 ke6ua'an terhada6 ka'ih 'ayan4 dan interak'i em0'i0nal dalam keluar4a
R Re'0l9e1 ke6ua'an terhada6 ke(er'amaan dalam mem(a4i %aktu2 kekayaan dan ruan4 antar
an440ta keluar4a.
Ada6un untuk menilai kelima a'6ek diata'2 di(uatlah 'uatu kue'i0ner yan4 (eri'i +
6ernyataan.
No Pe,*ya(aa* Se,i*-2/elal+ Ka0a*- 3a,a*-2(i0a!
e,*a&
1 Saya 6ua' (ah%a 'aya (i'a
kem(ali ke6ada keluar4a 'aya2 (ila
'aya ada ma'alah
2 Saya 6ua' den4an 8ara keluar4a
'aya mem(aha' dan mem(a4i
ma'alah den4an 'aya
" Saya 6ua' (ah%a keluar4a 'aya
menerima dan mendukun4
kein4inan 'aya melakukan
ke4iatan dan atau6un arah hidu6
yan4 (aru
4 Saya 6ua' den4an 8ara78ara
keluar4a 'aya menyatakan ra'a
ka'ih 'ayan4 dan menan44a6i
em0'i
5 Saya 6ua' den4an 8ara78ara
keluar4a 'aya mem(a4i %aktu
(er'ama

/ia6 !a%a(an 'erin4 di(eri nilai 22 !a%a(an kadan47kadan4 di(eri nilai 1 dan !a%a(an
tidak 6ernahE!aran4 di(eri nilai 0. ?umlah nilai diakumula'i dan diinter6reta'ikan 'e(a4ai1
07 keluar4a tidak 'ehat2 dalam artian 'an4at mem(utuhkan (anyak 6er(aikan untuk
menin4katkan hu(un4an antara keluar4a.
#76 keluar4a kuran4 'ehat2
*710 keluar4a 'ehat2 dalam arti tia6 an440ta keluar4a telah men4em(an4kan kemunika'i dan
6em(a4ian 6eran yan4 'e'uai 'ehin44a mem(entuk keluar4a yan4 'alin4 mendukun4 'atu 'ama
lain.

DEFINISI RUMAH SEHAT
Rumah (a4i manu'ia memiliki arti 'e(a4ai tem6at untuk mele6a' lelah2 (eri'tirahat
'etelah 6enat melak'anakan ke%a!i(an 'ehari7hari2 'e(a4ai tem6at (er4aul den4an keluar4a2
'e(a4ai tem6at untuk melindun4i diri dari (ahaya2 'e(a4ai lam(an4 'tatu' '0'ial2 tem6at
menyim6an kekayaan.
Rumah adalah 'truktur ,i'ik atau (an4unan 'e(a4ai tem6at (erlindun42 dimana
lin4kun4an dari 'truktur ter'e(ut (er4una untuk ke'ehatan !a'mani dan r0hani 'erta keadaan
'0'ialnya (aik untuk ke'ehatan keluar4a dan indi9idu.
Rumah 'ehat meru6akan (an4unan tem6at tin44al yan4 memenuhi 'yarat ke'ehatan yaitu
rumah yan4 memiliki !am(an yan4 'ehat2 'arana air (er'ih2 tem6at 6em(uan4an 'am6ah2 'arana
6em(uan4an air lim(ah2 9entila'i yan4 (aik2 ke6adatan hunian rumah yan4 'e'uai dan lantai
rumah yan4 tidak ter(uat dari tanah @De6ke' R$2 200A.
Da6at dikatakan (ah%a rumah 'ehat adalah (an4unan tem6at (erlindun4 dan (eri'tirahat
yan4 menum(uhkan kehidu6an 'ehat 'e8ara ,i'ik2 mental dan '0'ial2 'ehin44a 'eluruh an440ta
keluar4a da6at mem6er0leh dera!at ke'ehatan yan4 06timal.
-e(era6a ,akt0r yan4 mem6en4aruhi keadaan lin4kun4an 'ekitar rumah1
1A ;in4kun4an di mana ma'yarakat itu (erada2 (aik ,i'ik2 (i0l04i'2 '0'ial. Suatu daerah den4an
lin4kun4an ,i'ik 6e4unun4an2 tentu 'a!a 6erumahannya (er(eda den4an 6erumahan di daerah
6antai. Selan!utnya ma'yarakat yan4 (ertem6at tin44al di daerah lin4kun4an (i0l04i' yan4
(anyak he%an (ua'nya tentu 'a!a mem6unyai (entuk rumah yan4 le(ih terlindun42 di(andin4
den4an 6erumahan di lin4kun4an (i0l04i' yan4 tidak ada he%an (ua'nya. Demikian 6ula
lin4kun4an '0'ial2 'e6erti adat2 ke6er8ayaan dan lainnya2 (anyak mem(erikan 6en4aruh 6ada
(entuk rumah yan4 didirikan.
2A /in4kat '0'ial ek0n0mi ma'yarakat2 ditandai den4an 6enda6atan yan4 di6unyai2 ter'edianya
(ahan7(ahan (an4unan yan4 da6at diman,aatkan dan atau di(eli dan lain 'e(a4ainya. ?ela'lah
(ah%a 'uatu ma'yarakat yan4 le(ih makmur2 'e8ara relati, akan mem6unyai 6erumahan yan4
le(ih (aik2 di(andin4 den4an ma'yarakat mi'kin.
A /in4kat kema!uan tekn0l04i yan4 dimiliki2 terutama tekn0l04i (an4unan. .a'yarakat yan4
telah ma!u tekn0l04inya2 mam6u mem(an4un 6erumahan yan4 le(ih k0m6lek di(andin4kan
den4an ma'yarakat yan4 ma'ih 'ederhana.
#A 3e(i!ak'anaan 6emerintah tentan4 6erumahan menyan4kut tata74una tanah2 6r04ram
6em(an4unan 6erumahan @Rumah Sederhana2 Rumah Su'un2 Rumah /0k0 2 Rumah 3ant0rA
Sya,a( R+ma& Se&a(
Rumah 'ehat menurut Win'l0% dan APHA @American Public "ealth AssociationA haru'
memiliki 'yarat2 antara lain1
1A .emenuhi ke(utuhan ,i'i0l04i' antara lain 6en8ahayaan2 6en4ha%aan @9entila'iA2 ruan4 4erak
yan4 8uku62 terhindar dari ke(i'in4anE'uara yan4 men44an44u.
2A .emenuhi ke(utuhan 6'ik0l04i' antara lain 8uku6 aman dan nyaman (a4i ma'in47ma'in4
6en4huni rumah2 6ri9a'i yan4 8uku62 k0munika'i yan4 'ehat antar an440ta keluar4a dan
6en4huni rumah2 lin4kun4an tem6at tin44al yan4 memiliki tin4kat ek0n0mi yan4 relati, 'ama.
A .emenuhi 6er'yaratan 6en8e4ahan 6enularan 6enyakit antar 6en4huni rumah den4an
6enyediaan air (er'ih2 6en4el0laan tin!a dan air lim(ah rumah tan44a2 (e(a' 9ekt0r 6enyakit dan
tiku'2 ke6adatan hunian yan4 (erle(ihan2 8uku6 'inar matahari 6a4i2 terlindun4nya makanan dan
minuman dari 6en8emaran.
#A .emenuhi 6er'yaratan 6en8e4ahan ter!adinya ke8elakaan (aik yan4 tim(ul karena keadaan
luar mau6un dalam rumah. /erma'uk dalam 6er'yaratan ini antara lain (an4unan yan4 k0k0h2
terhindar dari (ahaya ke(akaran2 tidak menye(a(kan kera8unan 4a'2 terlindun4 dari ke8elakaan
lalu linta'2 dan lain 'e(a4ainya.
Pa,ame(e, 0a* I*0i!a(o, Pe*ilaia* R+ma& Se&a(
Parameter yan4 di6er4unakan untuk menentukan rumah 'ehat adalah 'e(a4aimana yan4
ter8antum dalam 3e6utu'an .enteri 3e'ehatan "0m0r =29E.enke'ES3EV$$E1999 tentan4
Per'yaratan ke'ehatan 6erumahan. meli6uti lin4ku6 kel0m60k k0m60nen 6enilaian2 yaitu 1
1A 3el0m60k k0m60nen rumah2 meli6uti lan4it7lan4it2 dindin42 lantai2 9entila'i2 'arana
6em(uan4an a'a6 da6ur dan 6en8ahayaan.
2A 3el0m60k 'arana 'anita'i2 meli6uti 'arana air (er'ih2 6em(uan4an k0t0ran2 6em(uan4an air
lim(ah2 'arana tem6at 6em(uan4an 'am6ah.
A 3el0m60k 6erilaku 6en4huni2 meli6uti mem(uka !endela ruan4an dirumah2 mem(er'ihkan
rumah dan halaman2 mem(uan4 tin!a ke !am(an2 mem(uan4 'am6ah 6ada tem6at 'am6ah.
Ada6un a'6ek k0m60nen rumah yan4 memenuhi 'yarat rumah 'ehat adalah 1
1A ;an4it7lan4it
Ada6un 6er'ayaratan untuk lan4it7lan4it yan4 (aik adalah da6at menahan de(u dan k0t0ran lain
yan4 !atuh dari ata62 haru' menutu6 rata keran4ka ata6 'erta mudah di(er'ihkan.
2A Dindin4
Dindin4 haru' te4ak luru' a4ar da6at memikul (erat dindin4 'endiri2 (e(an tekanan an4in dan
(ila 'e(a4ai dindin4 6emikul haru' da6at memikul (e(an diata'nya2 dindin4 haru' ter6i'ah dari
60nda'i 0leh la6i'an keda6 air a4ar air tanah tidak mere'a6 naik 'ehin44a dindin4 terhindar dari
(a'ah2 lem(a( dan tam6ak (er'ih tidak (erlumut.
A ;antai
;antai haru' kuat untuk menahan (e(an diata'nya2 tidak li8in2 'ta(il %aktu di6i!ak2 6ermukaan
lantai mudah di(er'ihkan. .enurut Sanr06ie @19=9A2 lantai tanah 'e(aiknya tidak di4unakan la4i2
'e(a( (ila mu'im hu!an akan lem(a( 'ehin44a da6at menim(ulkan 4an44uanE6enyakit terhada6
6en4huninya. 3arena itu 6erlu dila6i'i den4an la6i'an yan4 keda6 air 'e6erti di'emen2 di6a'an4
te4el2 keramik. <ntuk men8e4ah ma'uknya air ke dalam rumah2 'e(aiknya lantai ditin44ikan H
20 8m dari 6ermukaan tanah.
#A Pem(a4ian ruan4an E tata ruan4
Setia6 rumah haru' mem6unyai (a4ian ruan4an yan4 'e'uai den4an ,un4'inya. Ada6un 'yarat
6em(a4ian ruan4an yan4 (aik adalah 1
aA Ruan4 untuk i'tirahatEtidur
Adanya 6emi'ah yan4 (aik antara ruan4an kamar tidur 0ran4 tua den4an kamar tidur
anak2 terutama anak u'ia de%a'a. /er'edianya !umlah kamar yan4 8uku6 den4an lua' ruan4an
'ekuran4nya = m2 dan dian!urkan tidak untuk le(ih dari 2 0ran4 a4ar da6at memenuhi
ke(utuhan 6en4huninya untuk melakukan ke4iatan.
(A Ruan4 da6ur
Da6ur haru' mem6unyai ruan4an ter'endiri2 karena a'a6 dari ha'il 6em(akaran da6at
mem(a%a dam6ak ne4ati, terhada6 ke'ehatan. Ruan4 da6ur haru' memiliki 9entila'i yan4
(aik a4ar udaraEa'a6 dari da6ur da6at teralirkan keluar.
8A 3amar mandi dan !am(an keluar4a
Setia6 kamar mandi dan !am(an 6alin4 'edikit memiliki 'atu lu(an4 9entila'i untuk
(erhu(un4an den4an udara luar.
+A Ventila'i
Ventila'i ialah 6r0'e' 6enyediaan udara 'e4ar ke dalam 'uatu ruan4an dan 6en4eluaran
udara k0t0r 'uatu ruan4an (aik alamiah mau6un 'e8ara (uatan. Ventila'i haru' lan8ar di6erlukan
untuk men4hindari 6en4aruh (uruk yan4 da6at meru4ikan ke'ehatan. Ventila'i yan4 (aik dalam
ruan4an haru' mem6unyai 'yarat7'yarat2 diantaranya 1
aA ;ua' lu(an4 9entila'i teta62 minimum +I dari lua' lantai ruan4an. Sedan4kan lua' lu(an4
9entila'i insidentil @da6at di(uka dan ditutu6A minimum +I. ?umlah keduanya men!adi 10I
kali lua' lantai ruan4an.
(A <dara yan4 ma'uk haru' udara (er'ih2 tidak di8emari 0leh a'a6 kendaraan2 dari 6a(rik2
'am6ah2 de(u dan lainnya.
8A Aliran udara diu'ahakan Cross %entilation den4an menem6atkan dua lu(an4 !endela
(erhada6an antara dua dindin4 ruan4an 'ehin44a 6r0'e' aliran udara le(ih lan8ar.
6A Pen8ahayaan
Cahaya yan4 8uku6 kuat untuk 6eneran4an di dalam rumah meru6akan ke(utuhan
manu'ia. Peneran4an ini da6at di6er0leh den4an 6en4aturan 8ahaya alami dan 8ahaya (uatan.
&an4 6erlu di6erhatikan2 6en8ahayaan !an4an 'am6ai menim(ulkan ke'ilauan.
aA Pen8ahayaan alamiah
Peneran4an alami di6er0leh den4an ma'uknya 'inar matahari ke dalam ruan4an melalui
!endela2 8elah mau6un (a4ian lain dari rumah yan4 ter(uka2 'elain untuk 6eneran4an2 'inar ini
!u4a men4uran4i kelem(a(an ruan4an2 men4u'ir nyamuk atau 'eran44a lainnya dan
mem(unuh kuman 6enye(a( 6enyakit tertentu. Suatu 8ara 'ederhana menilai (aik tidaknya
6eneran4an alam yan4 terda6at dalam 'e(uah rumah adalah1 (aik2 (ila !ela' mem(a8a den4an
huru, ke8il2 8uku6D (ila 'amar7'amar (ila mem(a8a huru, ke8il2 kuran4D (ila hanya huru, (e'ar
yan4 ter(a8a2 (urukD (ila 'ukar mem(a8a huru, (e'ar.
(A Pen8ahayaan (uatan
Peneran4an den4an men44unakan 'um(er 8ahaya (uatan2 'e6erti lam6u minyak tanah2
li'trik dan 'e(a4ainya.
*A ;ua' -an4unan Rumah
;ua' (an4unan rumah 'ehat haru' 8uku6 untuk 6en4huni di dalamnya2 artinya lua'
(an4unan haru' di'e'uaikan den4an !umlah 6en4huninya. ;ua' (an4unan yan4 tidak 'e(andin4
den4an !umlah 6en4huninyaakan menye(a(kan ke6adatan 6en4huni &o'ercro(ded). Hal ini tidak
'ehat2 di'am6in4 menye(a(kan kuran4nya k0n'um'i 0k'i4en2 (ila 'alah 'atu an440ta keluar4a
terkena 6enyakit in,ek'i akan mudah menular ke6ada an440ta keluar4a yan4 lain. Se'uai kriteria
Permenke' tentan4 rumah 'ehat2 dikatakan memenuhi 'yarat !ika J = m2 E 0ran4.
Dilihat dari a'6ek 'arana 'anita'i2 maka (e(era6a 'arana lin4kun4an yan4 (erkaitan
den4an 6erumahan 'ehat adalah 'e(a4ai (erikut 1
1A Sarana Air -er'ih
Air (er'ih adalah air yan4 di4unakan untuk ke6erluan 'ehari7hari yan4 kualita'nya
memenuhi 'yarat ke'ehatan dan da6at diminum a6a(ila telah dima'ak. Di $nd0ne'ia 'tandar
untuk air (er'ih diatur dalam Permenke' R$ "0. 01E-irhu(ma'E1E19*+.
Dikatakan air (er'ih !ika memenuhi 'yarat utama2 antara lain 1
aA Syarat ,i'ik
Air tidak (er%arna2 tidak (er(au2 !ernih den4an 'uhu di (a%ah 'uhu udara 'ehin44a
menim(ulkan ra'a nyaman.
(A Syarat kimia
Air yan4 tidak ter8emar 'e8ara (erle(ihan 0leh zat kimia2 terutama yan4 (er(ahaya (a4i
ke'ehatan.
8A Syarat (akteri0l04i'
Air tidak (0leh men4andun4 'uatu mikr00r4ani'me. .i'al 'e(a4ai 6etun!uk (ah%a air telah
di8emari 0leh faces manu'ia adalah adanya ) coli karena (akteri ini 'elalu terda6at dalam
faces manu'ia (aik yan4 'akit2 mau6un 0ran4 'ehat 'erta relati, le(ih 'ukar dimatikan den4an
6emana'an air.
2A ?am(an @'arana 6em(uan4an k0t0ranA
Pem(uan4an k0t0ran yaitu 'uatu 6em(uan4an yan4 di4unakan 0leh keluar4a atau
'e!umlah keluar4a untuk (uan4 air (e'ar. Cara 6em(uan4an tin!a2 6rin'i6nya yaitu 1
aA 30t0ran manu'ia tidak men8emari 6ermukaan tanah.
(A 30t0ran manu'ia tidak men8emari air 6ermukaan E air tanah.
8A 30t0ran manu'ia tidak di!amah lalat.
dA ?am(an tidak menim(ulkan (au yan4 men44an44u.
eA 30n'truk'i !am(an tidak menim(ulkan ke8elakaan.
Ada # 8ara 6em(uan4an tin!a2 yaitu 1
aA Pem(uan4an tin!a di ata' tanah
Pada 8ara ini tin!a di(uan4 (e4itu 'a!a diata' 6ermukaan tanah2 halaman rumah2 di ke(un2
di te6i 'un4ai dan 'e(a4ainya. Cara demikian tentunya 'ama 'ekali tidak dian!urkan2 karena
da6at men44an44u ke'ehatan.
(A 3aku' lu(an4 4ali &pit pri'y)
Den4an 8ara ini tin!a dikum6ulkan kedalam lu(an4 di(a%ah tanah2 umumnya lan4'un4
terletak di(a%ah tem6at !0n4k0k. :un4'i dari lu(an4 adalah men4i'0la'i tin!a 'ehin44a tidak
memun4kinkan 6enye(aran (akteri. 3aku' 'ema8am ini hanya (aik di4unakan ditem6at
dimana air tanah letaknya dalam.
8A 3aku' Air &A*ua pra'y)
Cara ini ham6ir miri6 den4an kaku' lu(an4 4ali2 hanya lu(an4 kaku' di(uat dari tan4ki
yan4 keda6 air yan4 (eri'i air2 terletak lan4'un4 di(a%ah tem6at !0n4k0k. Cara ker!anya
meru6akan 6eralihan antara lu(an4 kaku' den4an septic tan+. :un4'i dari tan+ adalah untuk
menerima2 menyim6an2 men8ernakan tin!a 'erta melindun4inya dari lalat dan 'eran44a
lainnya.
dA Septic ,an+
Septic ,an+ meru6akan 8ara yan4 6alin4 dian!urkan. /erdiri dari tan+ 'edimenta'i yan4
keda6 air dimana tin!a dan air ma'uk dan men4alami 6r0'e' de+omposisi yaitu 6r0'e'
6eru(ahan men!adi (entuk yan4 le(ih 'ederhana @6en4uraianA.
A Pem(uan4an Air ;im(ah @SPA;A
Air lim(ah adalah 8airan (uan4an yan4 (era'al dari rumah tan44a2 indu'tri2 dan tem6at
umum lainnya dan (ia'anya men4andun4 (ahan atau zat yan4 mem(ahayakan kehidu6an
manu'ia 'erta men44an44u kele'tarian lin4kun4an Air lim(ah di6en4aruhi 0leh tin4kat
kehidu6an ma'yarakat2 da6at dikatakan makin tin44i tin4kat kehidu6an ma'yarakat2 makin
k0m6lek' 6ula 'um(er 'erta ma8am air lim(ah yan4 ditemui. Air lim(ah adalah air tidak
(er'ih men4andun4 (er(a4ai zat yan4 (er'i,at mem(ahayakan kehidu6an manu'ia atau6un
he%an2 dan lazimnya karena ha'il 6er(uatan manu'ia.
Dalam kehidu6an 'ehari7hari2 'um(er air lim(ah yan4 lazim dikenal adalah 1
aA ;im(ah rumah tan44a2 mi'alnya air dari kamar mandi dan da6ur.
(A ;im(ah 6eru'ahaan2 mi'alnya dari h0tel2 re't0ran2 k0lam renan4.
8A ;im(ah indu'tri.
#A Sam6ah
Sam6ah adalah 'emua 6r0duk 'i'a dalam (entuk 6adat2 'e(a4ai aki(at akti,ita' manu'ia2
yan4 dian44a6 'udah tidak (erman,aat. (er6enda6at a4ar 'am6ah tidak mem(ahayakan
ke'ehatan manu'ia2 maka 6erlu 6en4aturan 6em(uan4annya2 'e6erti tem6at 'am6ah yaitu tem6at
6enyim6anan 'ementara 'e(elum 'am6ah ter'e(ut dikum6ulkan untuk di(uan4 @dimu'nahkanA.
Syarat tem6at 'am6ah adalah 1
aA /er(uat dari (ahan yan4 mudah di(er'ihkan2 kuat 'ehin44a tidak mudah (080r2 keda6 air.
(A Haru' ditutu6 ra6at 'ehin4a tidak menarik 'eran44a atau (inatan47(inatan4 lainnya 'e6erti
tiku'2 ku8in4 dan 'e(a4ainya.
D0kter keluar4a adalah d0kter yan4 da6at mem(erikan 6elayanan ke'ehatan yan4
(er0rienta'i k0munita' den4an titik (erat ke6ada keluar4a2 ia tidak hanya memandan4 6enderita
'e(a4ai indi9idu yan4 'akit teta6i 'e(a4ai (a4ian dari unit keluar4a dan tidak hanya menanti
'e8ara 6a'i, teta6i (ila akti, men4un!un4i 6enderita atau keluar4anya @$D$ 19=2A. Pelayanan yan4
di(erikan 0leh d0kter kelura4a memu'atkan 6elayanan ke6ada keluar4a 'e(a4ai 'uatu unit2
dimana tan44un4 !a%a( d0kter terhada6 6elayanan ke'ehatan tidak di(ata'i 0leh 40l0n4an umur
atau !eni' kelamin 6a'ien !u4a tidak (0leh 0r4an tu(uh atau !eni' 6enyakit tertentu. Den4an kata
lain2 d0kter keluar4a dihara6akan da6at mem(erikan 6elayanan ke'ehatan tin4kat 6ertama yan4
(erke'inam(un4an dan menyeluruh ke6ada 'atu ke'atuan indi9idu2 keluar4a dan ma'yarakat
den4an mem6erhatikan ,akt0r7,akt0r lin4kun4an2 ek0n0mi dan '0'ial (udaya.
$lmu ked0kteran keluar4a &family medicine) haru'lah di(edakan den4an ilmu ke'ehatan
keluar4a &family health). Sekali6un 'a'aran keduanya 'ama2 yakni keluar4a2 teta6i ilmu
ked0kteran keluar4a tidak 'ama den4an ilmu ke'ehatan keluar4a. $lmu ked0kteran keluar4a le(ih
men4a8u 6ada a6lika'i ilmu ked0kteran @medical sciences)2 'edan4kan ilmu ke'ehatan keluar4a
le(ih men4a8u 6ada a6lika'i ilmu ke'ehatan ma'yarakat &public health scienses))
3arena adanya 6er(edaan yan4 'e6erti ini2 tidaklah men4herankan !ika ruan4 lin4ku6
6elayanan ke'ehatan keluar4a le(ih terkait 6ada ma'alah7ma'alah keluar4a yan4 ada
hu(un4annya den4an ma'alah ke'ehatan ma'yarakat. .i'alnya2 ma'alah ke'e!ahteraan i(u dan
anak2 keluar4a (eren8ana2 6en8e4ahan 6enyakit dan ke8elakaan2 tum(uh kem(an42 dan atau
ma'alah 4izi i(u hamil. -ayi dan anak yan4 terda6at dalam 'uatu k0munita' dan atau
ma'yarakat. Sedan4kan ruan4 lin4ku6 6elayanan ked0kteran keluar4a le(ih terkait 6ada
ma'alah7ma'alah keluar4a yan4 ada hu(un4annya den4an 'ehat7'akit yan4 dihada6i 0leh
6er'e0ran4an 'e(a4ai (a4ian dari an440ta keluar4a.
3arakteri'tik 6elayanan d0kter keluar4a menurut $katan D0kter $nd0ne'ia @tahun 19=2A
adalah 'e(a4ai (erikut1
D0kter yan4 melayani 6enderita tidak hanya 'e(a4ai 0ran4 6er0ran4 melainkan 'e(a4ai
an440ta 'atu keluar4a dan (ahkan 'e(a4ai an440ta ma'yarakat 'ekitarnya.
D0kter yan4 mem(erikan 6elayanan ke'ehatan 'e8ara menyeluruh dan mem(erikan
6erhatian ke6ada 6enderita 'e8ara len4ka6 dan 'em6urna2 !auh mele(ihi !umlah
ke'eluruhan keluhan yan4 di'am6aikan.
D0kter yan4 men4utamakan 6elayanan ke'ehatan 4una menin4katkan dera!at ke'ehatan
'e06timal mun4kin2 men8e4ah tim(ulnya 6enyakit dan men4enal 'erta men40(ati
6enyakit 'edini mun4kin.
D0kter yan4 men4utamakan 6elayanan ke'ehatan 'e'uai den4an ke(utuhan dan (eru'aha
memenuhi ke(utuhan ter'e(ut 'e(aik7(aiknya.
D0kter yan4 menyediakan dirinya 'e(a4ai tem6at 6elayanan ke'ehatan tin4kat 6ertama
dan (ertan44un4 !a%a( 6ada 6elayanan ke'ehatan lan!utan.
BAB III
PENUTUP
KESIMPULAN
Pada 'kenari0 kami melakukan anali'i' dan dida6atkan (ah%a terda6at keluar4a yan4
hidu6 (er'ama dalam 'atu rumah dan rumah ter'e(ut 'e8ara 'ekila' menurut anali'i' kami (elum
memenuhi kriteria rumah 'ehat dan keluar4a yan4 'ehat karena (elum ditera6kannya 6erilaku
hidu6 (er'ih dan 'ehat di lin4kun4an rumah dan umumnya diln4kun4an ma'yarakat.
DAFTAR PUSTAKA
Pra'etya%ati2 A.5. 3ed0kteran 3eluar4a dan Wa%a'annya. :akulta' 3ed0kteran
<ni9er'ita' Se(ela' .aret
Az%ar azrul2 dkk. 200#. A Primer >n :amily .edi8ine Pra8ti8e. Sin4a60re $nternati0nal
:0undati0n. Sin4a60re