MANUALI I KONTROLLIT TATIMOR

PR

TATIMPAGUESIT E MDHENJ
(jo zyrtar) SHKURTIME FJALSH
AQ BB BE DPT DT FDP FMN IEKA INSTAT KC KP KPA KPC KPP MP MR MF MKP MKT NVD NjTM R&D RSH STI SHNSH TAP TFN TP TVSH VKM ZAR ZI ZK ZVK AKTIVE T QNDRUESHME BANKA BOTRORE BASHKIMI EUROPIAN DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE DEGA E TATIMEVE FORMULAR I DEKLARIMIT DHE PAGESS FONDI MONETAR NDRKOMBTAR INSTITUTI I EKSPERTVE KONTABL T AUTORIZUAR INSTITUTI I STATISTIKAVE KODI CIVIL KODI PENAL KODI PROEDURS ADMINISTRATIVE KODI PROEDURS CIVILE KODI PROEDURS PENALE METODA E MIMIT T PAKONTROLLUAR METODA E MIMIT T RISHITJES MINISTRIA E FINANCAVE METODA KOSTO PLUS MANUALI I KONTROLLIT TATIMOR NUMRI I VENDOSJES S DOKUMENTIT NJSIA E TATIMPAGUESVE T MDHENJ KRKIM DHE ZHVILLIM (RESEARCH & DEVELOPMENT) REPUBLIKA E SHQIPRIS SISTEMI TEKNOLOGJIS INFORMATIKE SHOQATA E NDRTUESVE T SHQIPRIS TATIMI MBI T ARDHURAT NGA PUNSIMI TRANSFERIMI I FITIMIT NPRMJET MIMIT TATIMPAGUES TATIMI MBI VLERN E SHTUAR VENDIM I KSHILLIT T MINISTRAVE ZYRA E ANALIZS S RRISKUT ZYRA E INVESTIGIMIT ZYRA E KONTROLLIT ZYRA E VLERSIMIT T KONTROLLIT 1

HYRJE
Qllimi i Manualit dhe shtjet q ai do t trajtoj Objektivi i Aneksit t Manualit t Kontrollit pr Nj.T.M-n

faqe.....

faqe..... faqe.....

KAPITULLI 1
1. 1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.2.1. 1.2.2.2. 1.2.2.3. 1.2.3. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.2.1. 1.3.2.2. 1.3.2.2.1. 1.3.2.2.2. 1.3.2.2.3. 1.3.2.2.4. 1.3.2.2.5. 1.3.2.3. 1.3.3. 1.3.3.1. 1.3.3.2. 1.3.3.3. 1.3.3.4. 1.3.3.5. 1.3.4. 1.3.4.1.
Organizimi i Sektorit t Kontrollit Tatimor Struktura organizative. Prgjegjsit, Detyrat dhe T drejtat e kontrollit. Mardhniet mes zyrave, Drejtorit t Drejtoris dhe me Drejtorin e Nj.T.M-s Detyrat e secils zyr kontrolli. Zyra e Analizs s Rriskut Zyrat e kontrollit: Pr kontrollin e TVSH-s Pr kontrollin e tatim fitimit Pr kontrollin e akcizs, tatimit n burim dhe kontributeve t sigurimeve Zyra e Vlersimit t Kontrollit Organigrama. Mardhniet mes prgjegjsave dhe me Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Njsis. Struktura organizative e Nj.T.M Roli i Prgjegjsave t Zyrave t Sektorit t Kontrollit Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s Analizs s Rriskut Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s Kontrollit Hartimi i programit t kontrollit nga prgjegjsi i zyrs s Kontrollit Ndarja e grupeve t kontrollit Prcaktimi i kontrollorve sipas planit mujor Planifikimi i specialistve t sektorve ekonomik Regjistrimi i kohs dhe i rezultatit t kontrollit Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s Vlersimit t Kontrollit Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Sektorit t kontrollit dhe mardhniet me vartsit dhe eprort Roli i tij n lidhje me przgjedhjen e tatimpaguesve pr kontroll Roli i tij n lidhje me kontrollin tatimor Roli i tij n lidhje me vlersimin e kontrollit tatimor Roli i tij n lidhje me Drejtorin e Drejtoris Roli i prgjegjsit t sektorit n lidhje me Drejtorin e Nj.T.M-s Roli dhe detyrat e Drejtorit t Drejtoris Vlersimi i performancs pr gjith personelin e kontrollit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

1.3.4.2. 1.3.5. 1.4. 1.5. 1.5.1. 1.5. 2. 1.6. 1.6.1 1.6.1.1. 1.6.1.2. 1.6.1.3. 1.7. 1.8. 1.8.1.

Kriteret e matjes s kontrollorit dhe prgjegjsave Roli i Drejtorit t Nj.T.M-s Mardhniet midis Prgjegjsave t Zyrave me Prgjegjsin e Sektorit dhe me Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M-s Mardhniet e Sektorit t Kontrollit me Drejtorin e Kontrollit Tatimor Raportet automatike mujore Raportet mujore kur krkohen nga DKT Tipet e kontrolleve dhe Raportet e Kontrollit Tipet e kontrollit Vizita t veanta Vizita fiskale Kontrolle t plota Tipet e raportit t kontrollit Dosja e kontrollit Prmbajtja e dosjes s kontrollit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 2
2. 2.1. 2.1.1. 2.1.1.1. 2.1.2. 2.1.2.1. 2.1.2.2. 2.1.2.3. 2.1.2.4. 2.1.2.5. 2.1.2.6. 2.1.2.7. 2.1.1.8. 2.2. 2.2.1. 2.2.1.1. 2.2.2. 2.2.2.1.
Plani i kontrollit Orientimet pr planifikimin dhe miratimin e planit mujor Informacione q duhet t merren n konsiderat nga prgjegjsi i sektorit Ndrhyrja e DPT-s n przgjedhje dhe planin mujor t kontrolleve Afatet q duhet t zbatohen n planifikimin e kontrolleve pr krkesa t veanta Rastet e krkesave pr rimbursim Rastet e krkesave nga tatimpaguesit pr efekt regjistrimi, falimentimi apo ndryshimi statutor Rastet e krkesave t ardhura nga DPT pr kryerje kontrolli Rastet e krkesave pr kontroll nga tatimpaguesi Rastet e krkesave pr rikontroll Rastet e krkesave pr verifikim nga degt e tjera Rastet e krkesave pr kontroll nga institucionet q kontrollojn funksionimin e administrats tatimore. Krkesa t tjera Tipet e kontrolleve q do t planifikohen Kontrollet e plota Przgjedhja pr kontroll t plot Vizitat fiskale Przgjedhja pr vizita fiskale

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

2.2.3. 2.2.3.1. 2.3.

Vizita t veanta Przgjedhja pr vizita t veanta Konflikti i interesit n proesin e kontrollit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 3
3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.4. 3.4.1. 3.4.2. 3.4.3. 3.4.4. 3.4.5. 3.4.6. 3.4.7. 3.4.8. 3.4.9.
Rregullat q kan t bjn me przgjedhjen pr kontroll. Nj shqyrtim shkurt t kontrolleve t kryera n t njjtn periudh t vitit paraardhs Prcaktimi i veprimtarive ekonomike prioritare pr kontroll duke prdorur raportet e menaxhimit Prcaktimi i tatimpaguesve me risk t lart duke shfrytezuar rezultatet q dalin nga programi pr przgjedhje sipas t dhnave t sistemit informatik Vlersimi i rrezikut dhe periudha nga kontrolli i fundit Sigurimi i cilsis s kontrollit Menaxhimi i numrit t inspektorve n dispozicion n raport me objektivat e kontrollit far prfshihet n nj przgjedhje kontrolli? Przgjedhja e sektorve ekonomik Tendencat e zhvillimit t cdo sektori n raport me rritjen ekonomike Rishikimi i objektit qe do te kontrollohet Rrisqet e mundshme Rezultatet e cdo kontrolli te mbajtur me pare Shfrytzimi i burimeve t informacionit Burimet e informacionit nga regjime t tjera tatimore Burime informacioni nga DT-ve Informacion nga deklaratat bankare dhe rakordime me arken Informacion nga prdorimi i raporteve financiar Informacioni nga vrojtimet e drejtperdrejta Informacionet nga letrat e informatorve Informacioni nga mediat dhe interneti Informacion nga llogarit vjetore dhe raportet pr organet drejtuese t shoqris Informacioni mbi treguesit jo-financiar

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 4
4.1. 4.1.1. 4.1.2.
Vendimi pr t kryer kontroll n raste t veanta Krkesat urgjente pr kryerje verifikimi dhe vizite fiskale Kontroll pr rastet e hyrjeve t reja t tatimpaguesve n Nj.T.M

faqe..... faqe..... faqe.....

4.1.3. 4.2. 4.2.1. 4.2.1.1. 4.2.1.2. 4.2.1.3. 4.2.1.4. 4.2.1.5. 4.2.1.6. 4.2.1.7. 4.2.2. 4.2.3. 4.2.3.1. 4.2.3.2. 4.2.3.3. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.4. 4.4.1. 4.4.1.1. 4.4.1.2. 4.4.2. 4.4.3. 4.5. 4.6.

Kontrolli tatimor pr regjistrimet Kur nj shoqri transferon aktivitetin, ndahet apo likujdohet Format juridike t shoqrive n Shqipri Shoqria Kolektive Shoqria komandite Shoqria me prgjegjsi t kufizuar Shoqria Anonime Ortakrit Krijimi i degve apo prfaqsive dhe kontrolli i tyre Kontrolli tatimor i veprimtaris s TP-ve n rrethe dhe filialeve Kontrolli tatimor kur ndodh shkrirja, bashkimi apo ndarja e shoqris Transferimi, likujdimi, regjistrimi dhe kontrolli tatimor Kuptimi juridik i transferimit t aktivit Pr tu patur parasysh kur ndodh transferimi i veprimtaris Procedurat juridike pr mbylljen e likuidimit Kontrolli i nj kompanie q krkon t regjistrohet Kontrolli i mallrave gjendje n momentin e mbylljes Kontrolli pr aktivet e qndrueshme t shoqris q mbyllet Kur ndodh q nj shoqri falimenton? Proedura e paaftsis pr t paguar (falimentimit), pasojat pr tatimet Falimentoja dhe pasojat mbi TVSH Krkesa e falimentos dhe informacioni q nevojitet pr kontrollorin Informacion pr kontrollorin rreth prfituesit t AQ-ve Kontrolli dhe finalizimi i t ardhurave nga falimentimi Kontrolli n raste shkrirje apo bashkimi me nj tatimpagues tjetr Kontrolli n rastet e analizs s tatimpaguesve, kur financohet apo kreditohet aktiviteti

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 5
5. 5.1. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.3.
Detyrimet q ka Nj.T.M pas marrjes s vendimit pr kontroll Hartimi i programit t kontrollit Njoftim - Lajmrimi pr Kontroll Prjashtimi i dokumenteve Fusha e veprimit t njoftimit t kontrollit Ndryshimi i pasojave Shtesa t njoftimit dhe autorizimit pr kontroll Kryerja e kontrollit sipas kodit t etiks dhe profesionalizimit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

5.4. 5.5. 5.5.1. 5.5.2. 5.5.3. 5.6. 5.7. 5.8. 5.9.

Takimi me TP-in pr konkluzionet Qarkullimi i raport-kontrollit brenda Nj.T.M-s Qarkullimi nga inspektori te Prgjegjsi i zyrs s kontrollit Qarkullimi nga Prgjegjsi i zyrs s kontrollit te ZVK-ja dhe Prgjegjsi i Sektorit Qarkullimi nga Prgjegjsi i Sektorit te Drejtori i Drejtoris Njoftimi i tatimpaguesit pr rezultatet e kontrollit Kur sht momenti i kundrshtimeve nga tatimpaguesi? Procedurat e Apelimit Tatimor Procedurat e rikontrolleve tatimor

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 6
6.1. 6.2. 6.2.1. 6.2.1.1. 6.2.1.2. 6.2.1.3. 6.2.1.4. 6.2.1.5. 6.2.1.6. 6.2.2. 6.2.2.1. 6.2.2.2. 6.2.2.3. 6.2.2.4. 6.2.2.5. 6.3. 6.3.1. 6.3.2. 6.3.3. 6.3.4. 6.3.5. 6.3.6. 6.3.7. 6.4.
Fuqit q gzojn kontrollort pas marrjes s vendimit pr kontroll, si edhe gjithka q ata lejohet t kontrollojn Prgjegjsit e inspektorit tatimor Prgjegjsia profesionale Mardhniet me eprort Raportet ndaj paleve t treta Prgjegjsia pr realizimin e programit Prgjegjsia pr raportet dhe opinionet Prgjegjsia e moszbulimit t shkeljeve e parregullsive Prgjegjsia pr zhvillimin profesional Mardhniet me kolegt Prcaktimi i rolit Marrveshjet Vlersimi Praktikat Sjellja profesionale Detyrat e inspektorit tatimor Prezantimi te shoqria pr fillimin e kontrollit Kryerja e kontrollit Faza fillestare e kontrollit Intervista fillestare Verifikimi i kontrolleve t brendshme Krijimi i opinionit mbi dokumentacionin nga inspektoret Vlersimi i rezultateve Barra e provs

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

6.5. 6.6. 6.7. 6.7.1. 6.7.2. 6.7.3. 6.7.4. 6.7.5. 6.8. 6.8.1. 6.8.2. 6.8.3. 6.8.4. 6.8.5. 6.8.6. 6.8.7. 6.8.8. 6.9. 6.10.

Raportet financiar Proces-verbali Proedurat e raportimit t kontrollit Adresimi i projekt raportit Prpunimi i raportit t kontrollit Adresimi i raportit final Njoftimi i TP-it me rezultatet e kontrollit Konstatime t shmangies s tatimit Krkesa pr hartimin e Raportit t Kontrollit Hyrja Prmbledhja Zbulimet Komentet e prgjithshme Pozita aktuale Konkluzionet dhe rekomandimet Shtesat dhe formatimi i raportit Krkesa t tjera pr hartimin e Raportit t Kontrollit Koha q duhet t harxhohet pr kryerjen e kontrollit Prdorimi i metodave indirekte

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 7
7.
Detyrimet q kan personat e tret pr t dhn informacion q lidhet me shoqrin e cila kontrollohet

faqe.....

KAPITULLI 8
8.
E drejta e shoqrive pr t mos br objekt kontrolli dokumenta t veanta pr arsye konfidencialiteti.

faqe.....

KAPITULLI 9
9.
Gjobat q zbatohen kur refuzohet paraqitja e dokumentacionit t krkuar

faqe.....

KAPITULLI 10
10.
Shkmbimi i informacionit me institucionet dhe t tret

faqe.....

10.1. 10.1.1. 10.1.2. 10.1.3. 10.1.4. 10.1.5. 10.1.6. 10.1.7. 10.2. 10.3.

Informimi i Nj.T.M-s pr kontabl t miratuar apo ekspert t autorizuar n rastet kur konstatohet keqprdorim i liensave nga ana e tyre Shkmbimi i informacionit me doganat shqiptare Shkmbimi i informacionit me Degn e Thesarit Shkmbimi i informacionit me Kshillin e Rregullimit t Territorit Shkmbimi i informacionit me Zyrat e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme Shkmbimi i informacionit me SHNSH-n dhe shoqata t tjera Shkmbimi i informacionit lidhur me blerjet e kryera nga ndrmarrje publike Shkmbimi i informacionit me Shoqatn e Hidrokarbureve t Shqipris Kontrolli i ZI-s t Nj.T.M-s lidhur me shkembimin e informacionit per shmangien evazionit fiskal Informimi i Nj.T.M-s pr kontabl t miratuar apo ekspert t autorizuar n rastet kur konstatohet keqprdorim i liensave nga ana e tyre

faqe.....

KAPITULLI 11
11.
Procedura e prdorimit t burimeve t informacionit t Nj.T.M-s pr DT pr verifikime. Kryqzime informacioni dhe kryerje kontrolli. Prdorimi i informacionit kur vjen nga jasht Nj.T.M -s Procedura e prdorimit t burimeve t informacionit t Nj.T.M -s pr DT pr verifikime, kryqzime informacioni dhe kryerje kontrolli Procedura e prdorimit t informacionit kur vjen nga jasht Nj.T.M-s

faqe.....

11.1. 11.2.

faqe..... faqe.....

KAPITULLI 12
12.
Risku i deklarimeve jokorrekte, mashtrimi nga tatimpaguesit dhe kontrolli

faqe.....

KAPITULLI 13
13.
Legjislacioni pr ngrirjen e aktiveve dhe zbatimi i tij nga Nj.T.M

faqe.....

KAPITULLI 14
14. 14.1. 14.1.1. 14.1.2. 14.2.
Detyrimi q kan kontrollort pr t grumbulluar informacion para kontrollit Intervistimi Planifikimi i intervists Drejtimi i intervist Mbajtja e shnimeve dhe marrja e informacioneve nga kontrollori

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 15
15. 15.1. 15.2.
Rregullore pr prdorimin e mjeteve informatike nga administrata tatimore. Prdorimi i t dhnave t sistemit informatik t tatimeve Prdorimi i sistemit informatik t TP-it

faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 16
16.1. 16.2. 16.2.1. 16.2.2.
Transferimi i fitimit nprmjet mimit dhe kryqzimi i informacionit Shembuj kontrolli n rastet e transferimit t fitimit nprmjet mimit Analiza funksionale dhe e krahasueshmris: Procesi i formimit t mimeve t produkteve Analiza funksionale dhe e krahasueshmris: Metoda e fitimit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 17
17. 17.1.
Proedurat n rastet kur dyshohet pr krime tatimore Kalimi i shtjeve pr investigim

faqe..... faqe.....

KAPITULLI 18
18.
Rregullat e veanta pr kontrollin e tatimit mbi dividentin

faqe.....

KAPITULLI 19
19. 19.1. 19.2. 19.3. 19.4. 19.5. 19.5.1. 19.5.2. 19.5.3. 19.5.4.
Rregullat themelore pr zbatim nga kontrolli tatimor lidhur me strukturn dhe procedurat e kontrollit tatimor Plotsimi i t dhnave pr kontrollin Kualifikimi profesional Data e fillimit t kontrollit Fillimi i kontrollit dhe pengesat gjat kontrollit Llogarit kontabile t domosdoshme q duhet t shqyrtohen gjat kontrollit Kontrolli i zbatimit t tatimit mbi t ardhurat Kontrolli i zbatimit t TVSH-s Kontrolli i zbatimit Zbatimi i programeve tip pr sektor ekonomik t veant

faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 20
20. Rregullat e veanta pr shoqrit q veprojn n sektorin e ndrtimit faqe.....

KAPITULLI 21
21.1. 21.2. 21.3. 21.4.
Rregullat pr kompesimin e dmeve t shkaktuara nga shkelja e ligjit apo sjellja jo korrekte prej administrats tatimore Rregullat pr sekretin e konfidencialitetin e t dhnave t tatimpaguesve Rregullat pr inspektort kur kta punojn pr autoritete t tjera shtje t etiks n kontrollin dhe administratn tatimore

faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

KAPITULLI 22
22. 22.1. 22.2. SHTOJCA A.
Siguria Siguria e kontrollorve Siguria e zyrave t kontrollorve, prfshir dhe dokumente t marra gjat kontrollit

faqe..... faqe..... faqe..... faqe.....

FORMULARI I RAPORTIMIT T KOHS S KONTROLLIT TATIMOR VEPRA PENALE N EKONOMI DHE SISTEMIN FISKAL EVIDENCAT PR RAPORTIMIN E KONTROLLIT TATIMOR STANDARTET NDRKOMBTARE T OBJEKTIT T KONTROLLIT TATIMOR RREGULLORJA NR. 1, DAT 17.07.2007PR NDJEKJEN E AKTIVITETIT DHE
SHKMBIMIN E INFORMACIONIT PR SUBJEKTET E RREGJISTRUARA N RRETHE NN ADMINISTRIM T NJ.T.M.-S

SHTOJCA B. SHTOJCA C. SHTOJCA D.

faqe..... faqe..... faqe.....

SHTOJCA E.

faqe.....

SHTOJCA F.

FORMULART E ADMINISTRIMIT DHE MENAXHIMIT T KONTROLLIT Zbatueshmria e Aneksit t Manualit t Kontrollit pr Nj.T.M-n dhe efektet e tij

faqe.....

faqe.....

10

HYRJE

Manuali i Kontrollit Tatimor pr Njsin e Tatimpaguesve t Mdhenj (n vazhdim Manuali) sht nj reflektim i gjith politikave aktuale t kontrollit, proedurave, strukturs organizative dhe orientimeve t Drejtoris s Kontrollit Tatimor n Drejtorin e Prgjithshme t Tatimeve. Misioni i administrats tatimore sht maksimalizimi i te ardhurave duke inkurajuar arritjen e niveleve m t larta t zbatueshmris s ligjeve fiskale n form t vullnetshme nga tatimpaguesit nprmjet ofrimit te shrbimeve cilesore dhe trajtimit me rrisk per kundravajtesit. Punonjsit e kontrollit tatimor kan detyrn kryesore n inkurajimin e raportimeve korrekte t tatimeve t ndryshme. sht detyr e do punonjsi t Nj.T.M-s t zbatoj korrektsisht ligjet e miratuara nga ligjvnsit duke br zbrthimin logjik t tyre n praktikn e prditshme dhe me nj qndrim q nuk anon, as nga kndvshtrimi i interesit t shtetit dhe as nga kndvshtrimi i interesit t tatimpaguesit, por duhet t mbaj nj pozicionim midis ktyre dy kndvshtrimeve. Manuali sht konceptuar n 22 kapituj, t cilt jan renditur m posht. Qllimi i Manualit dhe shtjet q ai do t trajtoj Manuali do te synoje te integroje ne nje permbledhje gjithe ceshtjet baze se si duhet te kryhen detyrat e kontrollit. Suksesi i Manualit eshte i lidhur me te kuptuarit e menyres se si i shpjegon funksionet dhe menyren e organizimit te puneve. Punonjsit q do t prdorin kt manual duhet t mbajn mir n mendje parimet n t cilat bazohet Manuali: Ndershmrin n kryerjen e detyrs; trajtimin e barabart e t gjith tatimpaguesve pr t njjtat rrethana; transparencn e veprimeve dhe; shrbimin me prgjegjshmri ndaj tatimpaguesve.

Funksioni i kontrollit, q prshkruan Manuali prfshin tatimet si m posht: tatimin mbi vlern e shtuar tatimin mbi fitimin tatimet n burim tatimin mbi t ardhurat nga punsimi taksat nacionale dhe taksa t tjera

Pr kontrollin e akcizs dhe t kontributeve t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore do t zbatohen Manualet prkats, t cilt jan tashm n prdorim.

11

Ne hartimin e Manualit i eshte kushtuar rendesi permendjes se veprimeve dhe procedurave te perditshme, ne ndihme te efektivizimit dhe ushtrimit te detyrave te secilit, duke garantuar ne te njejten kohe te drejtat e tatimpaguesve sipas karakteristikave te meposhtme: specifikimin, n kuptimin q duhet t mos ket asnj motiv pr dyshime dhe dykuptueshmri n detyrat e shkruara; koherencn, n mnyr q punonjsit ta shikojn nj detyr n mnyr logjike dhe t pambivendosur; frytshmrin, n kuptimin e shmangies s procedurave kompleske dhe t zgjatura; efektivitetin, n mnyr q detyrat funksionale t mos ndikojn n rritjen n mnyr artificiale barrn tatimore dhe pengesat administrative; gjithprfshirjen, n kuptimin e dhnies s zgjidhjeve pr situata t ndryshme, q mund t dalin n mardhniet midis tatimpaguesve dhe punonjsve tatimor dhe zgjidhja e tyre nprmjet kodit t etiks profesionale.

Objektivi i Manualit t Kontrollit pr Nj.T.M-n Manuali sht hartuar pr t prmbushur objektivat e mposhtm: T shrbej si nj burim referues kryesor pr proesin e kontrollit n Nj.T.M; T ndihmoj kontrollort e rinj n zhvillimin e tyre profesional; Tu siguroj kontrollorve orientimin e duhur n aplikimin e teknikave t kontrollit.

Manuali ka kaluar n disa faza diskutimi me punonjs me pervoje dhe drejtuese. Pasi jan br komentet prkatse sht korigjuar n ato kapituj ku kishte nevoj t prputhej n mnyr harmonike baza aktuale ligjore me organizimin strukturor dhe praktikn m t mir t kontrollit tatimor. N do vit Manuali e ka t nevojshme pasqyrimin e ndryshimeve ligjore apo strukturore.

Manuali nuk sht pr prdorim zyrtar dhe nuk zvendeson pjes t Manualit t Kontrollit Tatimor ne fuqi, t cilat prfshijn teknika dhe metodologji n t cilat ky Manual nuk sht zgjeruar, pr arsye t mos mbivendosjes s tyre. N do rast Manuali pr kontrollin tatimor n Nj.T.M sht spjegues i fenomeneve dhe rasteve tipike q kan t bjn me tatimpaguesit kompleks, por nuk eshte pasqyre bashkekohore e strukturave aktuale te tatimpaguesve te mdhenj. Ai nuk ka ndikim dhe fuqi administrative dhe nuk merr fuqi ligjore.

12

KAPITULLI 1
1.Organizimi i Sektorit t Kontrollit Tatimor 1.1. Struktura organizative. Prgjegjsit, Detyrat dhe T drejtat e kontrollit. Mardhniet mes zyrave, Drejtorit t Drejtoris dhe me Drejtorin e Nj.T.M-s. Struktura organizative e sektorit te kontrollit (shih organigramn) ploteson kerkesat per nje kontroll efektiv, funksional dhe te bazuar ne nevojat qe perputhen sipas objektivave strategjike te bazuar ne orientimet e Drejtorise se Kontrollit ne Drejtorine e Pergjithshme te Tatimeve. Sektori i kontrollit shte pjese e struktures se Nj.T.M-s, e cila ka ne perberje te saj shoqrit q jan tatimpaguesit m t mdhenj n Shqipri. Kjo Njsi eshte me vendndodhje ne Tirane. Nj.T.M ka administruar historikisht prej krijimit (1998 -) nje numer prej 200 tatimpaguesish deri mbi 1000 tatimpaguese. Shumica e shoqerive e kane patur selin e aktivitetit kryesor n Tiran dhe pjesa tjetr n qytetet e tjera t vendit si: Durrs, Vlor, Elbasan, Gramsh, Librazhd, Fier, Berat, Kuov, Kor, Devoll, Shkodr, Malsi e Madhe, Lezh, Kurbin, Lushnj, Gjirokastr, Delvin, Mallakastr, Pogradec, Puk, Kuks, Has, Mat, Tepelen, Sarand, Kruj, Kavaj. Sektoret e kontrollit t Nj.T.M-s jan n varsi t Drejtorit t Drejtoris s Kontrollit, Investigimit dhe Zyrs Ligjore, sipas organigrams s miratuar. Me posht jepen mnyrat dhe funksionimi sipas organigrames tip, qe konsiderohet si funksionale per hartuesin e ktij Manuali. Sektor i Kontrollit ka n prbrje t tij: a) Zyrn e Analizs s Rriskut; b) Zyrat e kontrollit (katr zyra), ku njra nga zyrat kryen edhe kontrollin pr akcizn; c) Zyrn e Vlersimit t Kontrollit. 1.2. Detyrat e secils zyr kontrolli. Secila zyr kontrolli ka detyrat e saj t veanta. M posht jan prezantuar detyrat kryesore sipas ksaj ndarjeje. 1.2.1. Zyra e Analizs s Rriskut (ZAR) Zyra e analizs s rriskut ka detyrn e przgjedhjes s shoqrive q duhet t planifikohen pr kontroll. Przgjedhja pr kontroll pr TVSH-n (pas instalimit dhe pr tatimet e tjera dhe pr ato) do t bhet n baz t programit informatik Data Mining, i cili bazohet mbi teknikat e analizs s rriskut dhe krijimin mbi kt baz t profileve t rriskut t tatimpaguesve t degs, . Programi Data Mining zvendson Programin e Przgjedhjes Automatike, q sht n pjesn Aneks 14. t Manualit t Kontrollit Tatimor n fuqi.
13

Kjo zyr do t mbaj parasysh detyrat, q gjenden n kapitullin III, n vijim.

1.2.2. Zyrat e kontrollit (ZK) Struktura organizative e Nj.T.M-s prmban katr zyra kontrolli, t cilat do t kryejn kontrollin e tatimpaguesve n vend pr t gjitha llojet e detyrimeve tatimore (prjashtuar akcizn). Nj nga zyrat e kontrollit do t kryej edhe kontrollin e akcizs, prve detyrimeve t tjera tatimore. N varsi t deklarats s tatimit prkats q do t kontrollohet vlen t dihen pr secilin tip tatimi disa prkufizime dhe formate t prgjithshme t mnyrs s kontrollit, por natyrisht pa u kufizuar vetm n to.

1.2.2.1. Orientime pr ZK-n n kontrollin e TVSH-s N zbatim t objektivave dhe planeve vjetore e mujore strategjike kombtare pr kontrollin e TVSH-se, inspektort e kontrollit duhet t jen t prqndruar, prve krkesave t Ligjit Pr Procedurat Tatimore trsisht n zbatimin e krkesave t Ligjit Pr TVSH prej tatimpaguesve. Inspektort q kontrollojn kt tatim duhet q t verifikojn, kontrollojn, krahasojn dhe korigjojn vetdeklarimet e tatimpaguesit pr: - saktsin e ndryshimeve t lidhura me emrin, adresn, veprimtarin ekonomike, ose pr do ndryshim n informacionin e dhn prej tatimpaguesit n degn tatimore, n kohn kur ka krkuar t regjistrohet e n vazhdim; - saktsin ligjore t plotsimit t faturave pr t gjitha arktimet, objekt i furnizimeve te tatueshme; - afishimet e mimeve t shitjes n vendet e ushtrimit t aktivitetit; - analizn e nivelit t pagess s TVSH-s, n raport me shitjet e tatueshme dhe nivelin mesatar t sektorit ekonomik prkats; - saktsin e deklarimit t TVSH-s n blerje dhe shitje, duke i krahasuar me FDP-t mujore; - krkesat pr regjistrim, rastet e deklaruara t falimentimit, transferimit t veprimtaris; - krkesat pr vleresim t rubrikave t FDP-s; - shkresat pr kontrolle nga Drejtoria e Prgjithshme; - justifikimin dokumentar, saktsine e regjistrimit dhe vetdeklarimit n librat e shitjes dhe blerjes t furnizmeve t tatueshme, t prjashtuara dhe TVSH t pakreditueshme, si dhe verifikimin e saktsis s pagess s TVSH-s; - krkesat pr rimbursim t TVSH-s,; - justifikimin dokumentar, saktsine e regjistrimit dhe vetdeklarimit n librat e shitjes dhe blerjes t furnizmeve t perjashtuara n vijim q e kan ndryshuar kt kriter: - llogaritja e kostos pr do lloj malli apo shrbimi dhe krahasimi i saj me mimin e shitjes s deklaruar nga shoqria, si dhe krahasimi me mimin real t tregut n perputhje me Ligjin Per Procedurat Tatimore dhe udhzimin n zbatim t tij, duke shfrytzuar investigimet e mimit sipas akt-konstatimeve t mimeve t mbajtuara nga Dega e Tatimeve (zyra e investigimit). Pr marrveshjet midis DPT-s dhe shoqatave t biznesit (pr disa lloj mallrash e shrbimesh), si dhe n rastin e ndrtimit problemet e kostos (mimit) per m, pr do rast analitik t bhen krahasimet dhe llogariten detyrimet tatimore, sipas dokumentacionit autentik; - veprimet me ark (n lek dhe valut), transaksionet me para n dor 300 mij lek;
14

1.2.2.2. Orientime pr ZK-n n kontrollin e tatim fitimit N kryerjen e kontrollit t treguesve t vetdeklaruar nga shoqeria n FDP-n per tatim fitimin dhe te bilancit kontabel t depozituar, inspektort duhet t jen t prqndruar, prve krkesave t Ligjit Pr Procedurat Tatimore dhe Ligjit Pr kontabilitetin dhe pasqyrat financiare, si dhe trsisht n zbatimin e krkesave t Ligjit Pr tatimin mbi t ardhurat prej tatimpaguesve. N lidhje me kontrollin e bilancit dhe llogarive kontabile, inspektort e ksaj zyre do t prononcohen n lidhje me: - krahasimin e vlerave n postet e bilancit me ato t centralizatorit t prgjithshm t llogarive (si pr ditaret manuale dhe ato me progranme informatike); - verifikimin aritmetikor t llogarive sintetike t Librit te Madh; - spontimin e shumave t bilancit me llogarit e Librit te Madh; - llogarin e rezultatit ushtrimor dhe llogarit q lidhen me kt rezultat; - t ardhurat e deklaruara n bilancin kontabl t vitit paraardhs me ato t deklaruara n FDP-t e TVSH-s n qendr e filiale si dhe me t dhnat e marra nga sektort e tjer t Deges, degt apo institucionet e tjera; - kontrollin nt trsi dhe analitik t ligjshmris pr shpenzimet e kryera sipas krkesave t Ligjit Pr tatimin mbi te ardhurat. - kontrollin e inventarve dhe prodhimit n proes; - kontrollin e regjistrimit t vlers s aktiveve, hyrjeve dhe daljeve te tyre; - brjen e nj "bilanci ndryshimesh" t krijuar nga krahasimi i gjendjeve kontabl t fillimit dhe t mbarimit t ushtrimit - inventarizimin e do llogarie kontabile dhe nj inventar t arks n lek dhe valut (nse ka) - kontrollin e dokumentacionit t shpenzimeve t njohura dhe t panjohura - kontrollin e destinacionit t fitimit pas tatimit apo dividentit t shprndar pr do shoqri tregtare. 1.2.2.3. Orientime pr ZK-n n kontrollin e akcizs, tatimit n burim dhe kontributeve t sigurimeve Inspektort do t kryejn kontrollin e tatimpaguesve q prmbushin kriteret e Ligjit Pr akcizat. N lidhje me kontrollin e akcizs, inspektort do t prononcohen detyrimisht pr: - zbatimin e procedurave ligjore lidhur me dhnien e autorizimeve personave dhe miratimin e trojeve, ndrtesave ose mjediseve t tjera, si dhe pr revokimin ose ndryshimin e autorizimeve ose miratimeve? - rregullshmrin pr transferimet e autorizimit t akcizs dhe/ose miratimit t magazins tatimore; - saktsin dhe justifikimi dokumentar pr derdhjen e detyrimeve t akcizs dhe si sht zbatuar ligji pr kt pik nga tatimpaguesit; - zbatimin e procedurave te kontrollit t prdorimit t lndve t para dhe prdorimi i substancave shtes, przierjeve ose veprimeve t tjera n mallrat e akcizs ose q lidhen me kto mallra;

15

- zbatimin e krkesave ligjore n lidhje me mbajtjen e regjistrimeve prej personave t autorizuar t akcizs; - kontrollin e mnyrs s prodhimit, ambalazhimit, mbajtjes dhe magazinimit t mallrave t akcizs t prodhuara n vend dhe ambalazhimit, mbajtjes e magazinimit t mallrave t akcizs nga importi; - zbatimin e krkesave t ligjit pr transportin e mallrave t akcizs; - veprimet ne depozitat e karburantit ne kuptimin e kerkesave te ligjit; - kontrollin e dokumentacionit justifikues dhe llogaritjen e tatimeve ne burim sipas kerkesave te ligjit te tatimit mbi te ardhurat. - zbatimin e krkesave pr kontrollin e llogaritjes dhe derdhjes s kontributeve t sigurimeve nga punmarrsi.
Vini re! Kjo zyr kontrolli do ta administroje procedin e kontrollit duke mbajtur parasysh dhe Manualin e Akcizes, i cili eshte i veante per kategorine e mallrave t akcizueshme.

N kontrollin e tatimit n burim do t mbahen parasysh parimet q ndiqen pr tatimin mbi t ardhurat, e veanrisht pr dividentin. N kontrollet pr kontributet e sigurimeve do t mbahet parasysh Manuali i Kontrollit t Kontributeve. 1.2.3. Zyra e Vlersimit t Kontrollit Kjo zyr ka prgjegjsin e rishikimit t projekt-raport kontrolleve (pa u dorzuar raporti final) t shikuar fillimisht nga prgjegjsi i zyrs s kontrollit duke u orinetuar nga programi i kontrollit, mosprsritja e rriskut dhe referimi korrekt ligjor pr gjetjet dhe konstatimet e raport kontrollit bruto. Informacioni i grumbulluar nga rishikimi i ksaj zyre do t prdoret si nj pik orientuese pr raste t ngjashme n vijimsi, nisur nga qllimi i trajtimit t barabart. ZVK do t vlersoj produktin e kontrollit me qllim q t: - Lehtsohet procesi i shqyrtimeve t kontrollit; - Shfrytzohet aftsia dhe prvoja n drejtim t udhzimit teknik t gjetjeve t kontrollit; - Saktsia e orientimit n respekt t ligjit prej kontrollorve, t cilat jan reflektuar n zbulimet q kan prezantuar n projekt-raportin e kontrollit; - Zhvillimin dhe zbrthimin e shtjeve komplekse dhe t pamirkuptuara; - Normat teknike dhe raportet financiare t duhura t prdorura gjat kontrollit; - Prpunon projekt-raportin e kontrollit prsa i prket orientimeve t DKT-s lidhur me problematikat dhe trajtimi q duhet t karakterizoj nj raport-kontrolli; - Shqyrtohen komentet dhe observacionet e TP-it dhe zvarritjet e kontrollit. Raporte kontrolli t mparshme, kundrshtime dhe prgjigje apelimi duhet t jen referim i ZVK-s. Nj vlersim i kontrollit aktual nuk ka vetm qllimin pr t ndihmuar n identifikimin e rregullimeve t situatave t kontrolleve t mparshm, por ai duhet t ndihmoj n prcaktimin e shtrirjes s qllimit t rikontrollit.

16

1.3. Organigrama. Mardhniet mes prgjegjsave dhe me Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Njsis. 1.3.1. Struktura organizative e Nj.T.M-s STRUKTURA ORGANIZATIVE E ADMINISTRATS TATIMORE DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE Njsia e Tatimpaguesve t Mdhenj, Tiran

Drejtor i Nj.T.M-s

Sekretaria

Drejtor Drejtorie

Drejtor Drejtorie

Sektori i Shrbimit dhe Regjistrimit t Tatimpaguesve

Sektori i Financs dhe Administrats

Sektori i Vlersimit, Rimbursimit, Mbledhjes dhe Masave Shtrnguese

Zyra e TI

Sektori i Kontrollit Tatimor

Zyra e Investigimit

Zyra Ligjore

Zyra e Regjistrimit

Zyra e Financs

Zyra e Vlersimit dhe Rimbursimit

Zyra e Analizs s Rriskut

Zyra e Kontrollit Zyra e Kontrollit Zyra e Kontrollit

Zyra e Shrbimit

Zyra e
Administrats Zyra e Mbledhjes dhe Masave Shtrnguese 17 Zyra e Vlersimit t Kontrollit

Zyra e Kontrollit dhe Akcizs

1.3.2. Roli i prgjegjsave t zyrave t Sektorit t Kontrollit do zyr e sektorit t kontrollit sht e varur nga funksionimi hap pas hapi pr qllimin final t kryerjes s nj kontrolli cilsor nga ana teknike dhe fakteve t gjetura, si dhe nj referim sa m i prshtatur ligjor pr t argumentuar kto fakte. M posht, jan prshkruar sipas renditjes strukturore detyrat dhe roli i prgjegjsave t zyrave. 1.3.2.1. Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s Analizs s Rriskut N procesin e przgjedhjes pr kontroll, roli i prgjegjsit t zyrs sht i rndsishm n orientimin ligjor t przgjedhjes mujore t deklarimeve t tatimpaguesve pr kontroll. Nisur nga prdorimi i mjeteve dhe programeve informatike, apo zbatimi manual i przgjedhjes dalin dhe detyrat dhe prgjegjsit q mbart mbi vete prgjegjsi q aplikon metodologjin e rriskut n funksion t objektivave operacional t NJ.T.M-s. Prgjegjsi i zyrs n funksionimin e tij do t mbaj parasysh: - objektivin kryesor t analizs s rriskut; - efektin e analizs s rriskut; - vlersimin e faktorve t rriskut; - tipin e analizs s rriskut; - aplikimin e analizs s rriskut; - rezultatet q dalin pas aplikimit t analizs s rriskut; - mbikqyrjen e programit q aplikohet n sistem lidhur me azhornimin dhe prditsimin e bazs s t dhnave; Prgjegjsi i zyrs do t prdor gjat analizs s rriskut edhe burime informacioni nga zyra e investigimit dhe burime t tjera informacioni, t cilat do t vijn me protokoll t brendshm n sektorin e kontrollit, pas do investigimi me cikl t mbyllur apo t hapur.
Vini re! Vleresimi i rriskut pr tatim fitimin gjendet te Manualit te Kontrollit Tatimor, deri sa ato t przgjidhen automatikisht nprmjet bazs s t dhnave.

1.3.2.2. Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s kontrollit. Gjate kryerjes se kontrollit cdo pergjegjes i zyres se kontrollit ne radhe te pare duhet te mbikeqyre kryerjen e kontrollit per t'u siguruar se: - Orientimi ligjor i kontrollit eshte ne nivelin e kerkuar; - Kontrolli po kryhet sipas programit te miratuar; - Burimet e kontrollit po perdoren me eficense dhe efektivitet; - Kontrolli po kryhet ne perputhje me standardet dhe metodologjine e percaktuar; - Kontrolli po kryhet n mnyr t paanshme dhe po trajtohet mbi parimet e trajtimit t barabart t tatimpaguesve me aktivitete dhe situata ekonomike t ngjashme. Prgjegjsi i zyres gjate mbikeqyrjes krkon informacion nga inspektort e zyrs, pr ecurin e procesit t kontrollit dhe diskuton me ta per menyrat dhe format me efikase te kryerjes se kontrollit aktual duke dhene rekomandime apo merr komente. Per ceshtje te rendesishme, te
18

cilat ai i konstaton si shmangie nga programi apo moszbatim i standarteve dhe metodologjise se percaktuar, si dhe orientim i gabuar ligjor i kontrollorve pergjegjesi i zyres, informon menjehere pergjegjesin e sektorit dhe Drejtorin e Drejtoris per te prcaktuar masat pr zbatimin e ligjit dhe keshillimin per kontrolloret, ne menyre zyrtare. Pergjegjesi i zyres mund te kerkoje te informohet me shkrim nga inspektori, pr shtje t cilat nuk kan lidhje direkte me zbatimin e programit t kontrollit. Ky njoftim behet me ane te raporteve te ndermjetme dhe aplikohet kryesisht ne ato shoqri qe kane nje volum te madh transaksionesh apo kerkojne nje kohe te gjate per t'u kontrolluar. Cdo Prgjegjs zyre kontrolli do te bj administrim t pasqyrave nga kontrollet e evaduara prej inspektorve n lidhje me mimet e shitjes pr njsi t mallrave apo sherbimeve, nprmjet pasqyrave tip t formatuara standart nga Drejtori i Drejtoris pr gjith kontrollet duke percaktuar se: - ne nivel qarkullimi te mallit apo sherbimit eshte i pozicionuar tatimpaguesi; - numri i punonjesve te konstatuar sipas vendit te punes, pagat minimale, mesatare dhe maksimale sipas funksioneve qe kryejne, si dhe; - evidentimin e lists se klientve dhe furnitorve me vlera qarkullimi mbi 500 000 lek pr fatur. Kete baze te dhenash statistikore, ai do ta depozitoj n fillim t do muaji duke marr miratimin e Prgjegjsit t Sektorit te ZAR-i (duke e kaluar dhe me formatin elektronik), me qllim q kto t dhna t prdoren si informacion, pr referime n kontrolle t aktiviteteve t ngjashme pr periudhat e ardhme. 1.3.2.2.1. Hartimi i programit t kontrollit nga prgjegjsi i zyrs kontrollit Nj ndr elementt ky n hartimin e programeve do t jet prcaktimi i sakt i metods dhe tekniks s kontrollit q do t zbatohet pr do rast. Programi i kontrollit sht nj program teknik. Ai permban orientimet kryesore per kryerjen e kontrollit ne shoqrin e przgjedhur pr kontroll. Ky program duhet te jete ne perputhje me rreziqet, problematikat qe paraqesin objektivat e subjektit, me flukset e punes dhe tipin e kontrollit, qe do te kryhet. Pr hartimin e nj programi sa m t prshtatshm dhe pr ti shprehur sakt synimet e kontrollit duhet q per kontigjentin e przgjedhur pr tu kontrolluar n hartimin e programit t kontrollit, prgjegjesi te njihet me informacionin me te fundit te azhornuar ne lidhje me: nderprerje te deklarimeve te TVSH-se dhe Tatimit mbi t Ardhurat Personale; deklarime te kontributeve te sigurimeve me zero ose n vlera minimale; kerkesa per mbyllje aktiviteti apo falimentime; deklarime te bilancit te aktivitetit me humbje; raste te perseritura te evazionit, prezantuar nga praktika t mparshme; tatimpagues te regjistruar te rinj qe deklarojne gjendje kreditore te TVSH-se per mbi disa muaj radhazi; - perfituesit e lehtesive te detyrimeve tatimore e doganore per paisje e makineri dhe me norme te ulet fitimi, etj.; si dhe raste te ngjashme te evidentuara nga praktika e perditshme e kontrollit; -

19

1.3.2.2.2. Ndarja e grupeve t kontrollit dhe paraprgatitja pr kontroll Prgjegjsi i zyrs, do t marr prej ZAR-it nprmjet Prgjegjsit t Sektorit n 5 ditshin e do fund muaji grupin e tatimpaguesve dhe deklaratave t tyre q duhet t kontrollohen. Prgjegjsi i zyrs, sipas sasis s tatimpaguesve pr kontroll, n varsi t list prezencs mujore bn planifikimin e grupeve t kontrollit dhe ja propozon prgjegjsit t sektorit n mbyllje t muajit paraardhs pr pasardhsin, duke krkuar edhe vnien n dispozicion, sipas mundsive faktike t Nj.T.M-s edhe mjete pune n funksion t puns. Pr do kontroll do t bashklidhet te kopja e brendshme e programit nj planifikim i kohs s kontrollit, ndar n dit pune, sipas formularit te Shtojca A. e Manualit. Nisur nga tipi i kontrollit, prgjegjsi i zyrs prcakton dhe ditt pr kontroll. Pr vizitat e veanta dhe vizitat fiskale kjo periudh kohore duhet t luhatet midis 3- 5 dit pune, ndrsa pr kontrollet e plota kjo periudh duhet t shtrihet nga 20 dit pune pr kontrolle jokomplekse deri n afatin maksimal, t lejuar n ligjin e procedurave tatimore pr rastet e shoqrive komlekse. Prve rasteve t prshkruar n kapitujt n vijim, kontrollet e do tipi do t kryhen me nj inspektor. Prjashtim do t bjn rastet kur urdhrohet ndryshe nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s. Prpara fillimit t kontrollit, prgjegjsi i zyrs bazuar mbi nj paraprgatitje t aprovuar nga Drejtori i Drejtoris duhet t vendos n dispozicion t kontrollorit, nj dosje pr kontrollorin n t ciln do t gjenden: a) gjith tipet e ligjeve t nevojshm pr kontrollin dhe udhzimet e azhornuara, b) rregulloret, qarkoret, urdhrat, manualet e kontrollit, c) kurset e kmbimit t valutave kryesore pr vitet q shtrihet kontrolli, d) prshkrime t shkurtra t funksionimit t programeve m t njohura informatike q prdoren nga shoqrit, e) interpretime dhe sqarime t karakterit prgjithssues pr fenomene t njohura t sqaruara nga Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve, f) vendime nga Kuvendi i Shqipris, g) vendimet e Drejtoris s Apelimit Tatimor apo vendimet e forms s prer t sistemit gjyqsor pr rastin pr kontroll (nse ka). 1.3.2.2.3. Prcaktimi i kontrollorve sipas planit mujor Caktimi i kontrollorve pr kryerjen e kontrollit nuk duhet t jet nj veprim i rastit. Prgjegjsi i zyrs s kontrollit duhet t marr parasysh nj sr faktorsh e rrethanash n caktimin e kontrollorve, t cilat kan t bjn me: - Aftsit profesionale individuale t kontrollorit. Ktu prfshihen njohurit, aftsit dhe kapaciteti profesional dhe intelektual i kontrollorit pr realizimin cilsor t kontrollit. Prgjegjsi i zyrs asnjher nuk duhet ta vendos kontrollorin n pozita jo kompetente. - Natyrn e kompleksitetin e tatimpaguesit. Ktu prfshihen madhsia, volumi i puns, kompleksiteti i shoqris. Sa m i madh t jet volumi i puns, kompleksiteti i shoqris, aq m tepr kujdes duhet br n zgjedhjen e kontrollorit me njohuri t veanta pr fushen apo sektorin ekonomik, q do t kontrollohet. - Mardhniet ndrpersonale kushtzojn punn e kontrollorve n grup. Kontrolli i nj shoqrie komplekse dhe t madhe krkon punn n grup dhe nj bashkpunim t harmonizuar midis inspektorve gjat procesit t kontrollit. Pr shkaqe t ndryshme ndodh q mardhniet ndrpersonale midis dy apo m shum kontrollorve nuk jan t mira. Rekomandohet q ata t mos jen n t njjtin grup pune n kontroll. - Mardhniet e mparshme t kontrollorit me tatimpaguesin dhe stafin e tij. Nse n kontrollet mparshme jan krijuar konflikte (apo sapo ka mbyllur kontrollin paraardhs) midis

20

kontrollorit dhe tatimpaguesit dhe stafit te tij, nuk sht i rekomandueshm caktimi i po ktij kontrollori te ky tatimpagues. - Konflikti i interesave, prfaqson nj gjendje ose mardhnie pasurore ose interes moral t kontrollorit me tatimpaguesin, i cili ndikon n opinionet e kontrollorit. Nj kontroll i kryer nga nj inspektor, q ndodhet n konflikt interesash duhet zhvlersuar, sipas ligjit procedurave. Nj zhvlersim i till sht humbje financiare, por edhe morale pr sektorin e kontrollit, prandaj dhe i duhet kushtuar nj kujdes i veant ktij komponenti. 1.3.2.2.4. Planifikimi i specialistve t sektorve ekonomike Pjes akltuale e zyrs s kontrollit jan edhe specialistt e fushs s ndrtimit, t cilt kryejn rolin e ekspertit n zbrthimet e zrave t punimeve dhe cilsis s matrialeve t prdorura n funksion t analizs s kostos dhe mimit t shitjes pr njsi. Prgjegjsi i zyrs do t bj do muaj planifikimin e tyre, njsoj si vepron pr inspektort e kontrollit. Inxhiniert nuk do t jen pjes e grupit q kryen kontrollin, por do t marrin program kontrolli t veant, i cili do t jet pasqyrim i krkesave teknike t tyre. Angazhimi i tyre do t planifikohet vetm n punime, t cilat jan vetdeklaruar nga tatimpaguesi si t mbyllura n masn 100 prqind. Vetm pas ktij vetdeklarimi do t planifikohen t kryejn matjet dhe zbrthimet specifike inxhiniert e ndrtimit. Detyrat e tyre do t hartohen duke mbajtur n konsiderat rolin specifik q prshkruhet te Shnimet Industriale pr Ndrtimin. Planifikimi i specialistve t sektorve t tjer do t bhet pas prgjigjes s institucioneve t krkess me shkrim pr caktim ekspertsh t fushs pr kontroll. 1.3.2.2.5. Regjistrimi i kohs dhe i rezultatit t kontrollit sht e domosdoshme q koha e puns s kontrollorit t jet e dokumentuar jo vetm n raport me masn e konsumit t saj, por edhe n drejtim t prdorimit efektiv, apo ndryshe n raport me produktet e "nxjerra". Formulari prkats q pasqyron kohn e puns sht pjes e letrave t puns dhe n prfundim t kontrollit, nnshkruhet nga kontrollori prkats dhe prgjegjsi i zyrs dhe depozitohet n dosjen e kontrollit. Formulari sht individual dhe plotsohet pr do kontrollor, pavaresisht nga pjesmarrja vetm apo n grup pune. Regjistrimi i kohs dhe i prdorimit t saj (formulari te Shtojca A.) plotsohet nga gjith kontrollort pas prgatitjes s raporteve final dhe dokumenteve t kontrollit (n t prfshihen fillimi kontrollit, diskutimet e rezultateve me tatimpaguesin ose me pergjegjesat e kontrollit, udhetimet per te tatimpaguesi, nderprerjet ne punes per shkaqe te ndryshme etj). Shkputja e kontrollorit nga nj kontroll i filluar duhet t justifikohet me arsye me shkrim nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s, e cila do ti bashkangjitet praktiks s dosjes s kontrollit, q ruhet n dhomn e dosjeve.

21

1.3.2.3. Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Zyrs s Vlersimit t Kontrollit Prgjegjsi i zyrs duhet t marr pjes drejtprdrejt n konkluzionet e rishikimit t cilsis s projekt raport kontrollit. Raporti i rishikimit te cilesise se kontrollit permban vleresimin e pergjegjesit te zyrs lidhur me kontrollin e kryer ne perputhje me kerkesat ligjore dhe nenligjore. Raporti i rishikimit duhet te jete i arsyetuar, si dhe te perfshije gjithe dosjen e kontrollit. Raporti duhet te permbaje edhe propozimet perkatese, si dhe shkallen e vleresimit nga 1 deri ne 4 (shume mire, mire, pergjithesisht mjaftueshem dhe jomjaftueshem), e cila do t miratohet nga Prgjegjsi i sektorit.
Kujdes! Raporti i vlersimit do t bhet pr do kontroll t plot dhe do t regjistrohet n dosje.

Per rishikimin e cilesise se raportit te kontrollit, jepen kerkesat e meposhtme, te cilat duhet te jene pika orientuese per pergjegjesin e zyres: 1. Paraqitja e raportit - T jet e adresuar sakt dhe e nnshkruar; - Prdorimi i duhur i titujve; - Nj hyrje e mir q prshkruan objektin e kontrollit dhe qllimin e tij; - Zbulimet e kontrollit t radhitura sipas rndsis; - Referencat nga manualet dhe dispozitat qe kane lidhje me t; - Materiali i detajuar i bashkngjitur si shtes; - Vnia e numrave tek paragrafet dhe faqet pr nj referenc m t leht; - Llogaritjet t korrespondojn me zbulimet e kontrollit; - T mos ket gabime n t shtypur apo aritmetikore; - T shpreh opinionin e kontrollorit mbi situatn financiare dhe pr t gjitha gjetjet. 2. I sakt dhe i plot 3. Provat (faktet) 4. Konkluzionet e duhura - Konkluzionet dhe rekomandimet prputhen me zbulimet e kontrollit. 5. Investigimi dhe kryqzimi me m shum element t tjer n ndihm t sqarimit t dyshimeve - Raporti prmend zona te rendesishme qe kerkojne nje veprim kryqzimi dokumentacioni. - Veprimi i kryqzimit sht br brenda kohs s kontrollit. 6. Standardet profesionale - T shkruara n nj mnyr t drejt dhe profesionale. - T paraqitura n nj mnyr profesionale. - Konstruktive dhe me mundsi pr t ndikuar n korigjimin dhe sistemimin e situats, pr t prmirsuar ato zona t adresuara nga raporti.

1.3.3. Roli dhe detyrat e Prgjegjsit t Sektorit t kontrollit. Mardhniet me vartsit dhe eprort. Roli i prgjegjsit t sektorit konsiston n disa drejtime kryesore, t cilat jan:

22

1.3.3.1. Roli i tij n lidhje me przgjedhjen e tatimpaguesve pr kontroll Shqyrtimi paraprak analitik, duke vleresuar dhe shqyrtuar veprimtarine e subjektit. Pergjegjesi i sektorit do te miratoj metodn e analizs s rriskut t zbatuar korrektsisht nga Zyra e Analizs s Rriskut duke patur paraysh dhe burimet e informacionit nga zyrat e tjera t Nj.T.M.-s si dhe burime t tjera informacioni t prmendura n kt manual. Pergjegjesi i sektorit te kontrollit duhet te aprovoj pr planin mujor nj perzgjedhje t tatimpaguesve ne nje maksimum prej 40 % te kontrolleve per tu kryer per kontroll te plote dhe miraton inspektoret per kontroll ne fund t muajit perpara se te planifikohet kontrolli, pasi ka marr propozimet dhe planin prkats nga prgjegjsit e zyrave t kontrollit. Koha qe duhet te harxhohet per kontroll duhet te miratohet nga Prgjegjsi i Sektorit pas marrjes se strategjise se kontrollit ne Formular Raporti 1 nga prgjegjsit e zyrave t kontrollit. Koha e harxhuar per kontrollin e plote ne kushte normale (shoqri t cilat nuk jan komplekse) rekomandohet te mos e tejkaloje periudhen 20 ditore. N raste kur krkohet nevoja pr shtyrje t afateve Prgjegjsi i Sektorit prpara se t bj propozimin pr tu sigluar nga Drejtori i Drejtoris dhe pr tu miratuar nga Drejtori i Nj.T.M-s do t mbaj parsysh kriteret pr shtyrje t afateve t kontrolleve tatimore. 1.3.3.2. Roli i tij n lidhje me kontrollin tatimor Nse konsiderohet e domosdoshme, Pergjegjesi i Sektorit t Kontrollit mund ti kerkoje prgjegjsit t ZK-s qe kontrolli te kryhet nga dy kontrollore vetem per nje lloj tatimi, por kontrolloret duhet te bejne vizita dyshe vetem nese ekzistojne aresye specifike per ta bere nje gje te tille. Arsye te tilla duhet te deklarohen ne raportin e strategjise para vizites dhe nuk duhet te tejkalojne 20% te kontrolleve te zgjedhura pr muajin. Pas miratimit t przgjedhjes s tatimpaguesit pr kontroll, prgjegjsi i sektorit duhet t miratoj program-kontrollet e hartuar nga prgjegjsit e zyrave, te cilat duhet te permbajne detyra mjaft specifike per inspektorin, sipas objektit te kontrollit. Ne programet e kontrollit do te perfshihen detyrimisht dhe prononcimin ne lidhje me ndryshimet qe lidhen me situaten e borxheve tatimore t ardhura nga vlersimet e kontrollit tatimor. Pergjegjesi i Sektorit t Kontrollit duhet te miratoj perzgjedhje periudhash t shkurtra per kontroll (3-6 mujore) me synimin per te kontrolluar do tatimpagues te pakten nje here ne tre vite. Koha qe duhet te harxhohet pr aprovimin e kontrollit nga Prgjegjsi i Sektorit nuk duhet te kaloje 2 dite. Pergjegjesi i Sektorit t Kontrollit do te miratoj per kontroll inspektore per lloje te tatimit sipas ngarkeses se punes per degen tatimore. Ne kete kuader, puna e kontrollit duhet te orientohet te realizohet me vizita fiskale apo kontrolle tematike, ku duhet te preken tatime te ndryshme, si: TVSH, tatim fitimi, tatime ne burim dhe tatime mbi te ardhurat personale e nga punesimi, sigurime shoqerore e shendetesore, akcizat dhe tatimin e thjeshtuar mbi fitimin. Pas miratimit t objektit pr kontroll Pergjegjesi i Kontrollit, pasi ka marr siglimin nga Drejtori i Drejtoris dhe sht firmosur, protokolluar dhe vulosur me vuln e Nj.T.M-s duhet ti dergoje tatimpaguesit, Njoftimin per Kontroll menjehere n mnyr elektronike apo dhe me poste, sipas ligjit t procedurave tatimore. Njoftimi dergohet ne adresen postare t selise se tatimpaguesit ose ne vendin e ushtrimit te aktivitetit. Vendi i ushtrimit t aktivitetit nnkupton vendin ku kryhet administrimi efektiv i veprimtarise tregtare. Tatimpaguesi duhet te firmose nje kopje te njoftimit ku te konfirmoj njoftimin e br.
23

Nse tatimpaguesi shkruan nj krkes pr shtyrjen e fillimit t kontrollit duke paraqitur arsyet e tij, ather kontrolli mund te shtyhet nese arsyet konsiderohen t vlefshme prej Prgjegjsit t Sektorit dhe Drejtorit t Drejtoris. N rast miratimi duhet rene dakort me TP-in per nje date te re per fillimin dhe mbarimin e kontrollit, dhe duhet te miratohet te Drejtori i Nj.T.M nj zgjatje e afatit nse mund t tejkalohet afati ligjor i prcaktuar nga ligji i procedurave tatimore me nj shkres tjetr, q merr fraksion referuar shkress parardhse. Ditet e caktuara per kontroll do te mbulojne viziten e kontrollit, raport-kontrollin dhe do eshtje tjeter qe lind nga gjetjet e kontrollit, bazuar te ligji i procedurave tatimore. 1.3.3.3. Roli i tij n lidhje me vlersimin e kontrollit tatimor Menjehere me perfundimin e kontrollit, duhen regjistruar metodologjia, informacioni i perdorur dhe rezultatet e arritura ne menyre te detajuar per te mundesuar qe menaxhimi te vendose per miratim te vleresimit te kryer dhe vjelje te te ardhurave te identifikuara dhe zbuluara, ne perputhje me Tabela Proedurave Nr. 5. Prcaktimi i saktsis s referimit ligjor pr gjetjet nga kontrolli sht prgjegjesi direkte e punonjsve t Zyrs s Vlersimit t Kontrollit dhe n rolin e eprorit direkt sht edhe prgjegjsi e Prgjegjsit te Sektorit te Kontrollit. Proedura e menaxhimit parashtrohet n Tabela e Proedurave Nr. 7. 1.3.3.4. Roli i tij n lidhje me Drejtorin e Drejtoris Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit dhe Drejtori i Drejtoris duhet te shqyrtojne dhe firmosin sipas kopetencave te gjithe programet dhe raportet e kontrollit. Pergjegjesi i Kontrollit eshte shqyrtuesi i drejtperdrejte i zbatimit te procedurave tatimore dhe nivelit tekniko-ligjor te gjetjeve te raportit te kontrollit. Per te dhenat e shqyrtuara gjate kontrollit i paraqit akt-kontrollet Drejtorit t Drejtoris per miratim sipas menyres se raportimit qe jepet ne Formular Raporti Nr. 1. Pergjegjesi i Sektorit t Kontrollit, shqyrton rezultatin e zbulimeve te kontrollit duke u orientuar sipas relacionit qe ka perpiluar Zyra e Vleresimit te Kontrollit, sipas pikave te Aneksit 3 te Manualit te Kontrollit dhe duke analizuar aresyet dhe llogaritjet per zbulimet e te ardhurave, si dhe kerkesat e tjera per zbatim procedurash tatimore. Nese eshte dakort, ploteson formularin per detyrimin shtese, Formular i Raportit te Kontrollit Nr. 3 (shih modelin te Aneksi F.) dhe Formularin e t Dhnave t Kontrollit Nr. 4. Ne analizen e akt-kontrollit te perpiluar nga inspektori do te kerkohet te jene te shprehura detyrimisht normat financiare dhe regjistrimet sipas Manualit te Kontrollit, Aneksi 9, 10, 11 dhe 12. Nese raporti i kontrollit ka nevoje per rishikime, ato duhet te behen me shkrim nga Pergjegjesi i Zyres se Vleresimit te Kontrollit dhe te aprovuara ose jo nga Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit dhe gjithe korrespondenca duhet t kanalizohet duke prdorur Formular Raporti Nr.3. Nuk lejohet qe drafti i raportit te vonohet me shume se 3 dite nga data e dorezuar prej kontrollorit me firme te pergjegjesi i zyres se kontrollit. Kur kontrollori ka rezerva ne lidhje me firmosjen e akt-kontrollit, ai mund te informoje Drejtorin e Drejtoris me shkrim. Kur Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit miraton akt-kontrollin (formularet 2, 3, 5), e firmos ate dhe njoftimin (formulari 8) dhe ja dergon Drejtorit t Drejtoris per miratimin dhe komentet perfundimtare, si dhe Drejtorit t Nj.T.M-s

24

Vini re! Kontestimet e tyre kta dy nivele drejtuesish i shprehin duke ushtruar autoritetin e tyre te prgjegjsi i sektorit, n kohn kur ai i informon pr ecurin e procesit t kontrollit apo probleme t tjera t sektorit me Memo.

Shkeputja e kontrollorit nga nje kontroll i filluar prej tij duhet te justifikohet me arsye me shkrim nga pergjegjesi i sektorit dhe Drejtori i Drejtoris, te cilat do ti bashkangjiten praktikes qe ruhet ne arkive. E njejta logjike zbatohet dhe per raste te perdorimit te kontrolloreve per detyra jashte atyre qe percaktohen ne rregulloren e funksionimit dhe MKT-s. 1.3.3.5. Roli i prgjegjsit t sektorit n lidhje me Drejtorin e Nj.T.M-s Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit komunikon me Drejtorin e Nj.T.M-s nprmjet eprorit t tij. Drejtori i Nj.T.M-s, nse nuk eshte dakort duhet ta kthej raportin e kontrollit mbrapsht nprmjet protokollit me nj list pyetjesh pr Drejtorin e Drejtoris dhe Prgjegjsin e Sektorit t Kontrollit Tatimor pr t zgjidhur problemet dhe ridorzuar raportin sipas afateve t prcaktuara pr kryerjen e nj kontrolli tatimor. Drejtori i Nj.T.M-s kryen vlersimin e puns s kontrollit duke krkuar parametrat ligjor, koston administrative t kontrollit dhe raste t flagrancs gjat kontrollit duke krkuar raporte pr shtjet e paqarta. Vet pozicioni i Drejtorit t Nj.T.M-s, q sht niveli i drejtuesit t lart lejon shqyrtimin n trsi t shtjeve t kontrollit, pa synuar detaje dhe analiza teknike, t cilat jan kopetenc e vartsve t tij.
Kujdes! N asnj rast nuk lejohet anullimi i nj lajmerim-kontrolli, raport-kontrolli, pasi puna ka filluar sipas ligjit t procedurave tatimore. Ne rastet e kthimit te raport-kontrollit detyrimisht duhet evidentuar dhe pergjegjesia e personit qe nuk ka zbatuar detyren e tij. Per raste te perseritura per kontrolle te kthyera ne vazhdimesi, prgjegjsi i sektorit, informon n takime periodik Drejtorin e Drejtoris. Ky i fundit pas takimit informues me Drejtorin e Nj.T.M-s propozon q te filloje ndaj punonjesit tatimor prgjegjs sipas konstatimit t kryer, procedurat pr marrjen e mass disiplinore, sipas kritereve pr ktt n statusi e npunsit civil. Zbatimi i ktyre detyrave do t pasqyrohet n evidencat tip q plotsohen nga sektoret e kontrollit dhe do te jene objekt i analizave n deg dhe me Drejtorin e Kontrollit Tatimor, lidhur me rezultatet e puns s br pr zbatim t krkesave ligjore.

1.3.4. Roli dhe detyrat e Drejtorit t Drejtoris Vlersimet e puns nprmjet relacioneve t prgjegjsave t zyrave dhe prgjegjsit t sektorit lidhur me performancn e inspektorve dhe n mnyr t drejtprdrejt vlersimi i performances se pergjegjesit t sektorit dhe atyre t zyrave jan nj ndr detyrat kryesore t Drejtorit t Drejtoris. Vleresimi i performances duhet te mbeshtetet ne qellimin e pergjithshem, objektivat dhe pershkrimin e vendit te punes te kontrolloreve. Ne kete proces duhen vlersuar aftesi te tilla, si: 1. Aftsit organizuese dhe drejtuese te pergjegjesve te zyrave dhe te sektorit, te cilat perfshijne aftesite per te ndikuar tek vartesit qe nen drejtimin e tyre te ndikohen ne arritjen e objektivave. 2. Aftsin pr t analizuar t dhnat dhe pr t marr vendimin m t mir, duke dale me propozime qe japin rrugezgjidhje per kontrollin. 3. Aftsia pr t punuar n grup eshte menyra se si pergjegjesi i caktuar kontribuon dhe ndihmon te tjeret ne arritjen e detyrave.
25

4. Administrimi i burimeve nenkupton aftesine per te perdorur me efektivitet dhe eficense burimet ne dispozicion ne procesin e arritjes se objektivave. 5. Vetnxitja me ane te se ciles pergjegjesi perdor ne menyren me te mire aftesite e tij nepermjet pjesemarrjes se plote ne veprimet duke treguar perkushtimin maksimal ne plotesimin e objektivave. 6. Shpirti krijues presupozon aftesine e pergjegjesit per te krijuar ide te reja qe sjellin zgjidhje efikase te problemeve due arritje te objektivave. 7. Vetorganizimi presupozon planifikimin e kohes dhe caktimin e rendeve e prioriteve ne kryerjen e detyrave. 8. Aftsit komunikuese me shkrim vleresojne menyren se si pergjegjesat percjellin informacionin e shkruar te eprori me i larte se ai dhe aftesia e tij per t'a interpretuar ate, ose informacionin e paraqitur ne nje material tjeter. 9. Aftsia komunikuese me goj eshte aftesia per te percjelle verbalisht nje informacion te sakte dhe ne menyren e duhur te eprori, si dhe aftesia per te kuptuar dhe interpretuar ne menyre qe te tjeret te kuptojne mendimin. 10.Cilsia e shrbimit eshte ndergjegjesimi vetjak dhe i pjestareve te tjere te zyres e sektorit si dhe ndermarrja e veprimeve efektive per te plotesuar nevojat e tatimpaguesit dhe detyrat e menaxhimit me frytshmeri duke ruajtur cilesine e duhur. 11.Ekspertiza teknike, e cila perfaqeson aftesine per te perdorur dhe pervetesuar njohurite teknike dhe aftesite qe nevojiten per te qene efikas ne rune. 12. Pavarsia profesionale qe nenkupton kryerjen e detyrave per zbatim dhe dhenien e opinioneve jashte ndikimeve te njerezve me autoritet ose interesave te ndryshme. 1.3.4.1. Vlersimi i performancs pr gjith personelin e kontrollit N vartsi t niveleve dhe funksioneve, nga kontrollori te prgjegjsi i zyrs e deri pergjegjesi i sektorit, pervec sa me lart duhen vleresuar edhe elemente te tjera, si aftesia per te deleguar detyrat, shkathtesia ne bisedime, shpirti praktik, inciativa, pavaresia ne ekzekutim, aftesia per te pranuar mendimin e tjetrit, gatishmeria per te marre persiper pergjegjesi etj . Drejtori i Drejtoris, n do rast e ben komunikimin te Drejtori i Nj.T.M-s pr vleresimin e kontrollorve dhe prgjegjsave q vlersohen, duke zbatuar per kete qellim orientimet prkatse n Manualin e Burimeve Njerezore. Vleresimi eshte e keshillueshme te jete ne formen e nje raporti te arsyetuar ku te analizohen qellimi i pergjithshem dhe arritja e objektivave. Mbi bazn e vlersimit bhet shprblimi dhe promovimi i gjith personelit, prandaj ai duhet t jet konsistent me objektivat e tij dhe real e i arsyetuar. Nje vleresim i pasakte, joreal, dergon mesazhe te gjithe personeli dhe ka efektin e kundert ne promovimin e personelit. Aftesite e permendura me siper kane te bejne kryesisht me vleresimin vjetor te kontrollorit dhe ndryshojne shume nga aftesite e pergjithshme te personelit. Ato jane te bazuara kryesisht mbi gjykimin e eprorit per vartesin sipas nivelit hierarkik ne sektor. Por, do te ishte me efikase sikur ky vleresim te behej ne periudha me te shkurtera mujore ose tremujore ose ne rastet kur spikasin pozitivisht ose negativisht aftesite e mesiperme. Nje vleresim karakteristik i punes se kontrollorit dhe nje vleresim i plote i performances se tij, atehere aq me efektiv eshte vleresimi i punes se kryer. Ky vleresim bazohet jo ne periudha kohore por ne rezultatet e nxjerra. Keshtu, eshte e rekomandueshme dhe shume efektive qe te mund te behet vleresimi i performances per cdo kontroll.
26

Ky vleresim merr ne konsiderate kryesisht a) ekspertizen dhe b) cilesine e sherbimit, por mund te futen edhe elemente te tjera, si: vleresimi i punes ne grup, marredheniet nderpersonale, aftesite shprehese me shkrim dhe me goje etj. Ky vleresim duhet te jete i formalizuar ne formen e nje kartele qe i bashkengjitet raportit dhe dokumenteve te tjera te kontrollorit dhe qe depozitohet ne dosjen e tij. Kartela e vleresimit te performances ka formen e percaktuar ne Manualin e Burimeve Njerezore. Drejtori i Drejtoris duhet te organizoje bashkepunimin e domosdoshem midis sektoreve te kontrollit, investigimit, regjistrimit, borxhit dhe vleresimit e mbledhjes, per rritje te forces zbuluese dhe shmangie te perseritjeve te kontrolleve, kontrolleve pa zbulime apo dhe tendencave per korrupsion. 1.3.4.2. Kriteret e matjes s puns s kontrollorit dhe prgjegjsave Pr t prcaktuar, nse objektivat baz t kontrollit jan prmbushur duhet t aplikohen disa kritere pr matse pr rezultatet e kontrollit. Kto kritere matse mund t kategorizohen si m posht: Sasia. Numri i kontrolleve t kryera sht i rndsishm, s pari sepse secili inspektor duhet t kryej nj sasi minimale kontrollesh pr t garantuar nj prqindje efektive shtrnguese ndaj tatimpaguesve q nuk zbatojn ligjin. Sasia minimale llogaritet si raport i kontrolleve t kryera nga Nj.T.M n raport me numrin e tatimpaguesve t administruar nga kjo deg pr nj vit fiskal. Ky kriter ka t bj me ndikimin e efektit t kontrollit tek sa m shum tatimpagues. Kjo do t thot q sa m shum kontrolle fiskale, t kryhen aq m shum nxitje do tu transmetoj tatimpaguesve pr korigjimin e vetdekalrimeve t tyre. Nga ana tjetr, kjo do t thote se n sektor ekonomik me probleme t evazionit dhe shmangies fiskale nj prezenc e vazhdueshme e kontrollit siguron nj qndrim m bashkpunues me tatimet t tatimpaguesve q kryejn aktivitet n kto sektor ekonomik. Vlera e zbulimeve. Shuma e detyrimeve t zbuluara dhe arktuara sht e rndsishme pr t korigjuar apo dnuar tatimpaguesit q kan fshehur apo deformuar vetdekalrimet e tyre n shuma t konsiderushme pr buxhetin e shtetit. Duke qen se aktualisht, sasia e kontrolleve n Nj.T.M sht pak a shum n masn 50 % kontrolle nga totali i TP-ve n vit sht thelbsore przgjedhja e tatimpaguesve pr kontroll. Me matjen e vlerave t zbuluara pr nj kontrollor, n nj periudh tremujore, nse jan prmbushur objektivat pr zbulime t t ardhurave t prllogaritura si humbje nga evazioni apo shmangia fiskale e tatimpaguesve t Nj.T.M-s, duke br krahasime horizontale (krahasim midis situats s detyrimeve para dhe pas kontrollit) si dhe krahasime vertikale (krahasim i kontributit fiskal t TP-it n vite duke marr n konsiderat se sa lek TVSH, tatim fitim, Kontribute, tatim page etj. ka paguar nga viti n vit pr do mij lek xhiro) dhe duke br nj analiz t mbyllur pr ndryshimet dhe deviacionet e njrit tatim n funksion t tjetrit. Cilsia. Prgjithsisht, cilsia mund t bazohet mbi: - numrin dhe tipin e rishikimeve dhe rikthimeve t raport-kontrolleve nga Prgjegjsi i ZVK-s dhe Prgjegjsi i sektorit apo dhe Drejtorit t Drejtoris;
27

- numrin e apelimeve t bra nga tatimpaguesi, si dhe; - prqindja e lekve t mbledhura nga efektet e rezultuara prej vlersimeve t kontrollit (merret si raportim nga zyra e financs s Nj.T.M-s). Koha e harxhuar ne do kontroll tatimor. Prgjegjsia administrative pr moszbatimin e ligjit Pr procedurat tatimore n RSh mbetet e prgjegjsit t ZK-s dhe atij t sektorit, prve inspektorit q mbetet objekt i propozimit pr mas displinore nga eprort e tij, n rast se ai nuk i justifikon zyrtarisht tek eprori direkt vonesat dhe zgjatjet e pajustifikuara te procesit te kontrollit. Duke zbatuar standarte t cilsis s lart, sektori i kontrollit do t sigurohet q funksionet e kontrollorit jan orientuar dhe prdorur drejt, si dhe shrbejn n edukimin e tatimpaguesit duke rezultuar dhe nj arktim n nivele t larta i t ardhurave nga kontrolli. 1.3.5. Roli i Drejtorit t Njsis s Tatimpaguesve t Mdhenj Pozicioni i Drejtorit t Nj.T.M-s sht n rolin e shqyrtuesit t memove dhe informacioneve me shkrim nga Drejtori i Drejtoris pr ecurin e kontrollit tatimor n prputhje me objektivat strategjik, planet operacionale t veprimit dhe planet mujore. Mbas njohjes me memo apo raporte t lidhura me zbatimin e procedurave t kontrollit roli i tij transmetohet n dhnien e opinioneve dhe vleresimeve mbi zbatimin e detyrave prej prgjegjsave t zyrave, prgjegjsit t sektorit dhe Drejtorit t Drejtoris dhe kur i gjen t drejta shprehet dakord duke sigluar materialet e ardhura zyrtarisht. Drejtori i Nj.T.M-s sht autoriteti i vetm i cili prezantohet me akte dhe njoftime zyrtare me tatimpaguesit n emr t institucionit q ai drejton. Ai ka t drejt t mos miratoj programe pune, t cilat jan n kundrshtim me planin vjetor operacional, si dhe orientimet strategjike t DPT-s dhe njsive n vartsi t saj. Ai sht prgjegjs pr qndrimin profesional dhe etik t punonjsve t kontrollit t Nj.T.M-s dhe pika direkte e kontaktit me DPT-n pr kontrollin tatimor dhe menaxheri kryesor. Drejtori i Nj.T.M-s mund t urdhroje fillim t kontrolleve tatimore drejtprdrejt, si dhe orientimin nprmjet akteve zyrtar t masave organizative teknike ose disiplinore per sektorin e kontrollit. Nse veprimet e sektorit t kontrollit tatimor nuk jane ne perputhje me rregullat e caktuara, drejtori i i Nj.T.M-s i delegon Drejtorit t Drejtoris mbshtetse te bhen shenimet nga Sektori i Administrats per ti pasqyruar keto vrejtje ne dosjen e punonjesit dhe vleresimet e punes duke pare nese plotresohen kriteret sipas statuesit per fillim t mass displinore. 1.4. Mardhniet midis Prgjegjsave t Zyrave me Prgjegjsin e Sektorit dhe me Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M-s. Ne cdo rast, qe inspektori ka te nevojshme te beje rikarakterizim te transaksioneve te tatimpaguesit vepron vetem pasi ben nje propozim me shkrim, te firmosur nga pergjegjesi i zyres dhe ai i sektorit per Drejtorin e Drejtoris, ku te prezantoje faktin e konstatuar ne menyre korrekte si pershkruhet ne ligjin e procedurave tatimore. Pas siglimit nga Drejtori i Drejtoris, ky urdhr zyrtarizohet vetem nese firmoset nga Drejtori i Nj.T.M-s. Kontrollori n zbatim t sakt t t drejts q i jep ligji i procedurave tatimore do te
28

beje rikarakterizimin e situates duke e prezantuar dhe faktuar ate sipas difektit te konstatuar dhe referencs ligjore q motivon kt gjetje. Kjo procedur nuk duhet t zgjat m tepr se 3 dit pune. 1. Prgjegjsi i zyrs sht n komunikim t pandrprer me Prgjegjsin e sektorit. N rastet kur prgjegjsi i zyrs mungon n pun inspektori mund t drejtohet drejtprdrejt pr nevoja urgjente t firmosjes apo kshillimeve te prgjegjsi i sektorit. Prgjegjsi i zyrs, pr nevoja pune nuk mund t urdhrohet apo t komunikoj zyrtarisht direkt me nj sektor apo zyr tjetr, pa kaluar ky komunikim nprmjet linjs hierarkike t sektorit ku bn pjes N asnj rast nuk duhet anashkaluar hallka eprore nga vartsi, pavarsisht nga konfidencialiteti i mardhnieve me eprorin e eprorit te tij, bazuar kjo n parimet e kodit t etikes ne administraten publike. Pergjegjesat e zyrave, komunikojne me njeri-tjetrin per probleme qe konvergojne apo duhen kryqezuar, si dhe detyra te perbashketa te dhena me shkrim nga eprori per zbatim. Per probleme qe nevojitet koordinimi i kontrolleve apo raste kur kerkohet miratimi i programeve ato i paraqesin te pergjegjesi i sektorit te pakten 3 dite perpara afatit te fillimit te kontrollit. 2. Prgjegjsi i sektorit, i firmos programet dhe lajmerimet e kontrollit dhe i ben gati per tja prezantuar Drejtorit t Drejtoris 2 dite perpara se t njoftohet tatimpaguesi, duke prezantuar dhe opinionet e tij me shkrim per raste qe lidhen me moszbatimin e detyrave te programuara apo zgjatje te zbatimit tej planifikimeve te bera. 3. Drejtori i Drejtoris i kerkon llogari pergjegjesit te sektorit dhe te zyrave, per raste te mosfillimit te kontrollit sipas planifikimit duke br shnimet prkatse pr mangsit, q gjen n planifikimin per kontroll, sipas udhzimeve t Manualit t Burimeve Njerzore. Pasi ka sigluar njoftim-lajmrimet, nprmjet zyrs s protokollit i kalohen Drejtorit t Nj.T.M-s ditn e fundit pr t firmosur. Pas firmosjes nga ky drejtues ato drgohen n protokoll dhe i nisen zyrtarisht tatimpaguesit, sipas prshkrimit n ligjin e procedurave tatimore. 1.5. Mardhniet e Sektorit t Kontrollit me Drejtorin e Kontrollit Tatimor Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit, grumbullon nga pergjegjesat e zyrave pasqyrat per kontrollet e planifikuara dhe merr miratimin e Drejtorit t Drejtoris. Ky i fundit, pas njohjes me treguesit ja drgon raportin Drejtorit t Nj.T.M-s, i cili pasi bn shnimet dhe orientimet prkatse e firmos dhe e dergon ne DKT brenda dates 25 te muajit paraardhes per pasardhesin. Sektori i Kontrollit t Nj.T.M-s raporton mbi rezultatet dhe shmangiet nga programi i propozuar pr vizitat pr vmendjen e Drejtorit t Kontrollit Tatimor, sipas evidencave format (shih te SHTOJCA C). Drejtori i Nj.T.M-s, sipas informacionit nga Prgjegjsi i sektorit dhe Drejtori i Drejtoris i drgon evidencat nj relacion informues Drejtorit te Kontrollit Tatimor ne DPT m dat 7 te do muaji. Raportet per kontrollin e TVSH, Tatimin mbi Fitimin dhe per kontributet pergatiten vemas.

29

1.5.1. Raportet automatike mujore Numri i kontrolleve t przgjedhura t mbartura Numri i kontrolleve t hapura Numri i kontrolleve t mbyllura Numri i vlersimeve t kontrollit Numri i kontrolleve t mbartura Tatimet gjithsej t vlersuara pr periudhn Numri i vlersimeve t kontrollit t papaguara t mbartura nga muaji (ose muajt) e kaluar Numri i vlersimeve t lshuara t kontrollit Numri i vlersimeve t paguara t kontrollit Numri i vlersimeve t papaguara t kontrollit t mbartura n muajin pasardhs Tatimi gjithsej i vlersuar i paguar pr periudhn, pr do tip tatimi Interesi gjithsej i paguar pr periudhn

1.5.2. Raportet mujore kur krkohen nga DKT Pr kontrollor Numri mujor i kontrollit (serite automatike mujore n rast prdorimi t programit informatik) Emri i kontrollorit NIPT-i Emri i tatimpaguesit Ditt e caktuara t kontrollit

Pr kontrollor Numri i kontrollit mujor (serite automatike mujore n rast prdorimi t programit informatik) NIPT-i Emri i tatimpaguesit Data e hapjes s kontrollit Data e mbylljes s kontrollit Emri i punonjsit T ardhurat e vlersuara

Pr kontrollor Emri i kontrollorit Lista e kontrolleve t caktuara t prmbushura sipas planit: emri i tatimpaguesit; NIPT-i,
aktiviteti

Lista e kontrolleve t caktuara t pafinalizuara >30 <60 dit: emri i tatimpaguesit; NIPT-i,
aktiviteti

Lista e kontrolleve t caktuara t pafinalizuara >59 dit: emri i tatimpaguesit; NIPT-i,

aktiviteti

Vini re! Asnj Drejtori tjetr n DPT nuk mund t urdhroj apo orientoj planin e puns n sektorin e kontrollit me shkres t drejtuar direkt atij, prve rasteve t autorizuara nga Drejtori i Prgjithshm.

30

1.6. Tipet e kontrolleve dhe raport kontrolleve 1.6.1. Tipet e kontrolleve Bazuar n orientimin e administrats tatimore sipas funksioneve, programet e kontrollit duhet t prfshijn kt renditje dhe tip kontrollesh: 1.6.1.1. Vizita t veanta N kt grup kontrolli prfshihen: - Kontrolli pr korigjim vetdeklarimesh: Ky tip kontrolli prfshin vizitat n t porsaregjistruarit pr ti korigjuar dhe kshilluar ata mbi detyrimet dhe t drejtat e tyre, duke mbuluar fusha t tilla si: deklarimi dhe pagesa, krkesat pr rimbursim, regjistrimi i t dhnave, rreziqet nga kontrolli dhe sanksionet si rrjedhoj e mosdeklarimit korrekt. Kto kontrolle jan mjaft t prshtatshme kur kemi prezantime t ligjeve dhe udhzimeve t reja. - Kontrolli pr regjistrimet: Ky lloj kontrolli sht n kuadrin e vizits fiskale te tatimpaguesi pr t verifikuar regjistrimet e mbajtura prej tij dhe faturat e TVSH-s q jan lshuar e marr dhe kshillohet si nj kontroll me ndikim t drejtprdrejt n deklarimin e TVSH-s s muajit. 1.6.1.2. Vizita fiskale N kt grup kontrolli prfshihen: - Kontrollet tematike pr shtje t caktuara: Kto kontrolle prqndrohen n nj tip tatimi, apo pr nj periudh specifike fiskale (zakonisht t kufizuara). Pr TVSH-n, ky tip kontrolli mund t mbuloj nj apo dy deklarata. - Kontrollet pr rimbursim TVSH-je apo inventarizime fizike dhe kontabile: Kto kontrolle prfshijn verifikimin e shums s krkuar pr rimbursim t tatimpaguesit duke kontrolluar dokumentacionin mbi t ciln argumentohet kjo krkes apo inventarizime fizike dhe kontabile n periudha mbyllse t vitit apo dhe gjat vititi. Kontrollet pr rimbursim zakonisht iniciohen me krkesn pr rimbursim t tatimpaguesit, por dhe n raste t akumulimit t TVSH-s kreditore, q sht nj precedent pr krkes pr rimbursim. Tatimpaguesit duhet tu provojn autoriteteve tatimore me kopjet e faturave q disponojn krkesn e tyre pr rimbursim. Ndrsa kontrollet pr inventarizime mund t kryhen si me krkes t tatimpaguesit, po ashtu dhe me orientim t prgjegjsit t sektorit. 1.6.1.3. Kontrollet e plota N kt grup kontrolli prfshihen: - Kontroll i thelluar n ambjentet e shoqris: Kto kontrolle mbulojn gjith detyrimet tatimore pr nj numr periudhash fiskale dhe veanrisht ndrmerren pr t zbuluar mangsit e diktuara gjat periudhs q shqyrtohet. Ato jan nj harxhim i madh kohe dhe gjithprfshirse dhe duhet t zbatohen kryesisht te ata tatimpagues q prezantojn tentativa t fshehjes s t ardhurave dhe pagesa n nivele t ulta t TVSH-s, tatim fitimit, tatimeve mbi t ardhurat personale e tipe t tjera tatimesh. - Kontrollet e mashtrimit: Kto kontrolle prfshijn rastet m serioze t mosbashkpunimit nga tatimpaguesit dhe kan tendenca t fshehjes s vazhdueshme dhe me qllim t detyrimeve
31

ligjore administrats tatimore. Kto kontrolle krkojn punonjs me aftsi t veanta investigative dhe teknike duke prfshir analiza profesionale t dokumentacionit t tatimpaguesit, si dhe investigim n terren duke ballafaquar dyshimet me marrjen e dshmive nga punonjs t tatimpaguesit apo atyre q kan patur mardhnie pune me t. Gjith kto matriale jan t nevojshme t jen sa m t kompletuar sipas kndvshtrimit juridik, pr t shrbyer pr venien para drejtsis t ksaj kategorie tatimpaguesish.
Kujdes! Kontrolli i tatim fitimit bhet gjithnj me kontroll t plot.Kontrolli ka objekt kryesor deklaratn vjetore t TP-it, si dhe bilancin, pasqyrat shoqruese dhe dokumente t tjera t kontabilitetit dhe justifikuese.

1.7. Tipet e Raporteve t Kontrollit Ne praktiken e sektorit te kontrollit hartohen dhe formulohen keto tipe raportesh: - Raport-vizits s inspektimit - Akt-verifikimi - Raport kontrolli - Raporti vizits s inspektimit eshte raport, qe kontrollori i formulon me kerkesen e pergjegjesit te sektorit. Ne keto raporte paraqitet gjendja dhe ecuria e zbatimit te programit te vizites fiskale te tatimpaguesit ne momentin e caktuar, gjetjet, problemet dhe pengesat, respektimi i afateve kohore per perfundimin e kontrollit, nevojat per burime shtese te kontrollit etj., dhe nevoja te tjera. Me marrjen e raportit t inspektimit, pergjegjesi i sektorit kur eshte e nevojshme cakton detyra dhe merr masa shtese per vazhdimin e kontrollit te plote dhe zbatimin e programit shtese. - Akt-verifikimi, eshte nje raport ne rastet kur nevojitet verifikimi i informacioneve, detyrave te marra nga eprori apo raste te vecanta me objekte verifikimi, te percaktuara qartesisht nga pergjegjesi i sektorit dhe Kryetari i Deges. Akt-verifikimi permban pershkrimin e zbatimit te detyres se marre per zbatim dhe ka te beje me nje numer te kufizuar detyrash, te cilat nuk permbajne elemente te tipeve te kontrolleve te mesiperm.
Vini re! N raste kur konstatohet evazion faktik apo mashtrim me prmasa t mdha (ashtu si prcaktohet te SHTOJCA B. Ky raport do t konsiderohet konfidencial dhe Prgjegjsi i Sejtorit do t informoj brenda dats s raportit t mbajtur Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M-s

- Raporti i kontrollit hartohet mbi bazen e programit te kontrollit duke pershkruar zbatimin e tij, si dhe gjetjet gjate kontrollit. Raporti duhet te plotesoje disa kerkesa te tilla si: a. ai duhet te jete i sakte, i faktuar, i qarte, i plote, konciz, konstruktiv, joemocional, jopersonal, objektiv dhe ne kohe. b. zbulimet duhet t'i perkasin kerkesave te programit dhe duhet te mbeshtetet nga dokumentet e duhura justifikuese; - konkluzionet duhet te perputhen me zbulimet dhe te sherbejne per minimizimin e shkeljeve dhe deklarimeve joreale ne te ardhmen; - permbajtja e raportit duhet te shprehe konstatimet e kontrollorit, te bazuar ne zbulime; - forma, permbajtja dhe struktura e raportit duhet te jete sipas kerkesave te ketij Manuali.
32

1.8. Dosja e kontrollit Pr t siguruar cilesi te larte te kontrollit, rishikimi i dokumenteve te mbledhura gjate kontrollit dhe gjithe permbajtja shkresore e veprimtarise se kontrollorit, gjithe dokumentet e mbledhura dhe letrat e punes te hartuara gjate kontrollit, duhet te depozitohen ne dosjen e kontrollit. Sistemi i dosjeve duhet te siguroje nje zbulim te menjehershem te dokumenteve, ne baze te referencave qe qendrojne ne raportin final ose ne inventarin e dosjes. Dosja duhet te permbaje te gjitha dokumentet e mbledhura gjate kontrollit, pavaresisht nga formati i tyre. Dokumentet e mbledhura gjate kontrollit mund te jene kopje te dokumenteve origjinale, tabela, plane pune, pyetesore, shenime te mbajtura gjate intervistimit ose ekzaminimit te dokumenteve, shenime te tjera, botime te ndryshme dhe dokumente te tjere qe pershkruajne veprimtari te ndryshme dhe qe jane te nevojshme per zhvillimin e raportit final me nje cilesi te larte. Dosja duhet te karakterizoje zhvillimin e kontrollit ne menyre shume te qarte, duke filluar nga informacionet e mbledhura dhe intervistat me te intervistuarit kyc dhe finalizimin e tij me raportin perfundimtar qe i dergohet tatimpaguesit ne mbyllje te kontrollit.
Vini re! Qllimi i dosjes s kontrollit sht administrimi i do dokumenti, letre pune, informacioni q prfitohet gjat kryerjes s detyrs nga punonjsit e do niveli t Nj.T.M-s, t cilat jan objekt administrimi sipas parimeve t ruajtjes s dokumentacionit n administratn publike.

1.8.1. Prmbajtja e dosjes s kontrollorit Dosja e kontrollorit duhet te permbaje te pakten keto grupe dokumentacioni. Grupi 1. Informacionet e ndryshme, ku perfshihen gjithe materialet qe jane mbedhur perpara fillimit te kontrollit, observacionet e marra, informacionet e ndryshme, etj. Grupi 2. Raporti pr przgjedhjen nga prgjegjsi i ZAR-it, Plani dhe programi i kontrollit, ku perfshihen gjithe dokumentet e lidhura me programin e kontrollit, njoftim lajmerimi, urdheri i sherbimit (per rastet jashte Tiranes). Grupi 3. Evidencat, ku perfshihen gjithe dokumentet e perfituara ose te marra per zbatimin e metodave te kontrollit te perzgjedhura ne program (inventari, intervistat e shkruara, evidencat ose testet e perfunduara, kopje te dokumenteve, autorizime nga Drejtori i Nj.T.M-s, procesverbale) Grupi 4. Raporti i kontrollit, ku perfshihen raporti i kontrollit, kundershtimin dhe komentet e bera per to nga tatimpaguesi, raporti i miratuar nga pergjegjesi i ZVK-s, Prgjegjsi i ZK-s, Prgjegjsi i Sektorit, Drejtori i Drejtoris, njoftim-vleresimi dhe urdher kontabilizimi t firmosura nga Drejtori i Nj.T.M-s. Grupi 5. Komente, ku perfshihet cdo koment i bere nga pergjegjesi i zyres, i sektorit apo Drejtori i Drejtoris, Flet-Inventari i dokumentacionit qe permban raporti i kontrollit. Gjith dokumentet (si materialet e zhvilluara, si dhe kopjet e dokumenteve baz gjat kontrollit) duhet t verifikohen, t nnshkruhen dhe t datohen nga kontrollort. Pr rastet e
33

qarkullimit t raport-kontrollit midis inspektorve, prgjegjsave dhe Drejtorit, komentet do t jen sipas Formularit Nr.3 t prfshira n listn e dokumenteve. Lista e dokumenteve n fillim t dosjes duhet t prfshij informacione pr gjith dokumentet e bashkngjitura dosjes. do dosje e kontrollit duhet t ket t shnuar si etiket, informacionet e poshtshnuara: - Numrin e dosjes - Emrin e shoqris s kontrolluar - Emrin e kontrollorit dhe prgjegjsit t tij - Kohn e fillimit dhe prfundimit t kontrollit - Zbulimet tatimore dhe gjobat, sipas tatimeve Rekomandohet q sektori i kontrollit t mbaj nj dosje t prgjithshme ku t prfshihen dokumente q e karakterizojn sektorin si nj i tr dhe/ose zyrat e tij. Dosja duhet te mbahet dhe te regjistroje dokumentet ne nje menyre te lehte per te arritur identifikimin e menjehershem te informacionit qe ai permban. Nese eshte e nevojshme, dosja do te hapet per te kontrolluar zbatimin e rekomandimeve apo verifikime te tjera. Pasi kontrolli sht mbyllur, n rastet e nevojshme hapja e dosjes behet kurdohere me autorizimin e Drejtorit t Drejtoris ose Drejtorit t Nj.T.M-s, duke patur parasysh parimin e konfidencialitetit t t dhnave t TP-it, ashtu si e prcakton ligji i procedurave tatimore. Per ruajtjen dokumenteve elektronike te lidhura me kontrollin duhet te zbatohen procedura te ndara, q specifikohen sipas formatit t informacionit. Dokumentet elektronike kur lind nevoja duhet te prodhohen edhe ne dokumente shkresore. Kontrolloret apo kushdo punonjs tjetr i Nj.T.M-s duhet te ngarkohen nga eprori me pergjegjesi administrative, per keqperdorimin e dokumenteve te marra gjate kontrollit, si dhe per cdo lloj informacioni konfidencial profesional qe ata mund te perfshijne ne baze te klauzolave qe qendrojne ne aktet ligjore dhe procedurat administrative.

34

KAPITULLI 2
2. Plani i kontrollit 2.1. Orientimet pr planifikimin dhe miratimin e planit mujor Plani i kontrollit duhet te jete pasqyrim i nevojave te prezantuara te drejtuesit e Nj.T.M-s. Prgjegjsi i sektorit t kontrollit do te marre me shkrim nga pergjegjesit e zyrave pasqyrat me komentet e secilit para se ai te miratoj planin e muajit te ardhshem per sektorin e kontrollit. Per nje planifikim dhe perfshirje sa me korrekte te tatimpaguesve per kontroll eshte e nevojshme qe te merret dhe nje propozim nga pergjegjesi i sektorit te vleresimit, rimbursimit dhe ai i Mbledhjes dhe menaxhimit te borxhit (duke ndjekur rrugn hierarkike t komunikimit), ne menyre qe ky bashkepunim te sherbeje per te qartesuar disa eshtje, si p.sh. metodat e mbajtjes se te dhenave, sidomos kur te dhenat e tatimpaguesit nuk jane te plota. 2.1.1. Informacione q duhet t merren n konsiderat nga Prgjegjsi i Sektorit Prgjegjsi i sektorit ka detyr q ndr informacionet q do t merren n konsiderat do t jen informacionet e prpunuara dhe t drguara nga Zyra e Investigimit, pr raste q TP-i q mendohet t planifikohet pr kontroll mund t jet n procedura investigimi. Informacione t tjera, q duhet t merren n konsiderat jan nga sektori i vlersimit e rimbursimit, nga sektori i TI-s, sektori i policis tatimore si dhe nga sektori i shrbimeve, pr informacione q vijn nga tatimpaguesit dhe q i shrbejn kontrollit. Plani i kontrollit, pas ndarjes nga Prgjegjsi i Sektorit s tatimpaguesve t przgjedhur pr kontroll, i krkohet Prgjegjsave t zyrave t kontrollit t bjn prcaktimet e sakta n raport me burimet njerzore n dispozicion pr muajin dhe n raport me plotsimet e detyrave nga muajt e kaluar hartohet grafiku i shprndarjes s inspektorve n raport me numrin e tatimpaguesve t dhn pr kontroll nga prgjegjsi i sektorit dhe i jepet pr shqyrtim Pergjegjesit t Sektorit te Kontrollit, ne daten 25 te muajit paraardhes. Brenda 2 ditsh prgjegjsi i sektorit e prezanton bashk me sqarimet e mundshme per miratim te Drejtori i Drejtoris dhe pas tij te Drejtori i Nj.T.M-s. Pas miratimit prfundimtar nga Nj.T.M-ja do t drgohet te Drejtori i Kontrollit Tatimor ne DPT.
Kujdes! Plani i kontrollit t muajit ka pr baz t tij informacionin e ardhur nga przgjedhja e br nga Zyra e Analizs s Rriskut. Duke perdorur metoden e perzgjedhjes per kontroll (programi i informatizuar ose program manual), ne plan do te perfshihen tatimpaguesit per kontroll si dhe sa dite kontrolli do te shpenzohen per do kontroll tatimor.

2.1.1.1. Ndrhyrja e DPT-s n przgjedhje dhe planin mujor t kontrolleve Drejtoria e Kontrollit Tatimor n DPT drgon n form detyrash apo konkluzionesh t fenomenve krkesa pr kryerje kontrolli, t cilat jan sipas prioritetit t shkress (a. Urgjente;
35

b. Kontroll me afat; c. Kontrolle rutin) dhe prgjegjsi i Sektorit sht i detyruar t bj zbatimin e tyre, sipas shnimeve t bra nga eprort e tij direkt. DKT-ja mund ti bj ndryshime planit t tatimpaguesve t przgjedhur, por nuk mund te pranohet nga Nj.T.M-ja ti ndryshoje me shume se 15 % t numrit t tatimpaguesve t przgjedhur nga sektori i kontrollit dhe nuk mund ti beje ndryshime atyre tatimpaguesve te perzgjedhur nga sistemi automatik i perzgjedhjes nese ky eshte ne perdorim. Ne kete rast DKTja mund te shtoje tatimpagues per kontroll dhe keto tatimpagues do te jene pjese e 15% tatimpaguesve te perzgjedhur ne menyre manuale se bashku me perzgjedhjet e sistemit te perzgjedhjes se kontrollit.
Vini re! DKT nn autoritetin e Drejtorit t Prgjithshm ka t drejt t autorizoj fillimin e kontrolleve t menjhershme duke dhn dhe orientimet prkatse pr kontrollin specifik q autorizon duke prcaktuar pjesmarrjen n rolin e mbikqyrsit apo t pjesmarrjes direkt n grupin e kontrollit.

2.1.2. Afatet q duhet t zbatohen n planifikimin e kontrolleve pr krkesa t veanta Praktika e zbatuar ka treguar qe kontrollet ne menyre te vazhdueshme te subjekteve te medha, kane rezultuar me fshehje te detyrimeve tatimore faktike te tyre, dhe per pasoje, biznesi i madh ne teresi perben zonn m t madhe t rriskut t fshehjes s t ardhurave tatimore. Ne proesin e miratimit t planit t kontrollit, pergjegjesi i sektorit te kontrollit, bazuar n raportin mujor t ZAR-it duhet te beje vleresimin total t rriskut per mashtrimin e mundshm. Keshtu, nese zbulohet mashtrimi, ather plani i kontrollit duhet te prfshij teknikat e nevojshme qe duhen marre. N do rast pa anashkaluar informacion periodik sipas przgjedhjes s ZAR-it duhet mbajtur nm konsiderat dhe rastet e mposhtme: 2.1.2.1. Rastet e krkesave pr rimbursim. Pergjegjesit te Sektorit t Kontrollit i drgohet nga sektori i Vlersimit, Rimbursimit lista e personave q kan krkuar rimbursim. Drgimi bhet me an t protokollit t Nj.T.M-s. Pergjegjesi ne takim me pergjegjesit e zyrave programon ne diten me te afert (planifikimi bhet sipas afatit t lidhur me afatin ligjor procedurial) vizitn fiskale n vend pr verifikimin e saktsis s cdo krkese t lists, duke mbajtur n konsiderat Rregulloren e miratuar nga Drejtori i Prgjithshm e dal me shkresn Nr. , dat . N fund t verifikimit t arrir nga vizita fiskale, n raportin e mbajtur pr kt qllim, ky sektor prcakton shumn e miratuar pr rimbursim. Nj kopje e raportit te vizits fiskale, me an t protokollit i drgohet Sektorit t Vlersimit, Rimbursimit. Afati i drgimit nuk duhet t jet m shum se 25 dit nga data e regjistrimit t Krkess pr rimbursim n regjistrin prkats. 2.1.2.2. Rastet e krkesave nga tatimpaguesit pr efekt regjistrimi, falimentimi. Prgjegjsit t Sektorit t Kontrollit i drgohet me protokoll nga Prgjegjsi i Sektori t Vlersimit, Rimbursimit dhe Prgjegjsi i Sektorit t Mbledhjes dhe Menaxhimit t Borxhit
36

apo direkt nga Drejtori i Nj.T.M -s lista e personave q kan krkuar regjistrim, apo eshte bere kerkesa nga Nj.T.M per fillimin e procedurave t falimentimit. Pergjegjesi i Sektorit ne takim me pergjegjesit e zyrave programon vizitn fiskale n vend pr fillimin e verifikimit t krkesave duke mos kaluar afatin 30 ditor nga data e protokollimit te shkreses n Nj.T.M dhe nse ka afatin e prcaktuar n ligjin e procedurave tatimore. 2.1.2.3. Rastet e krkesave t ardhura nga DPT pr kryerje kontrolli. Ne keto raste me marrjen e kerkeses per ushtrim kontrolli ne vend, pergjegjesi i sektorit do ta planifikoje kryerjen e kontrollit ne planin e muajit pasardhes, pervec kur kerkesa ka shenimin Urgjent. Ne rast se shkresa per kryerje kontrollesh permban nje liste te gjate TP-ish, Pergjegjesi i Sektorit kontakton me DKT-ne per te hartuar nje grafik te kontrollit sipas listes. Ne cdo rast, qe ne kontrollin qe kerkohet nga DKT percaktohet mbikqyres nje punonjes i saj, roli i tij do te jete ne monitorimin e zbatimit te procedurave te kontrollit ne keto shoqeri ne menyre korrekte me percaktimet e ligjit dhe orientimeve te DKT-se, si dhe interpretime dhe nderhyrje ne momente te vecanta (keqkuptime mes kontrollorit dhe TP-it, mbajtje qendrimi joetik e profesional etj.) dhe perfundimtare te cilat kerkojne nderhyrje, duke i qendruar korrekt pikave te programit te hartuar nga Nj.T.M, ne zbatim te rekomandimeve per problemin qe kerkohet te kontrollet.
Kujdes! Roli i tij mbikqyrs nuk ka t bj me firmosje t dokumentacionit t shqyrtuar apo prpunuar gjat procesit t kontrollit. Ai ka detyrimin q t informoj paralelisht eprorin e tij dhe Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e NjT.M-s, pr pika q krkon t ndryshohen apo orientohen sipas rekomandimeve t Drejtorit t Prgjithshm.

2.1.2.4. Rastet e krkesave pr kontroll nga tatimpaguesi Pergjegjesi i Sektorit pasi bashkebisedon me pergjegjesit e zyrave programon vizitn fiskale n vend pr verifikimin e krkesave duke njoftuar TP-in pa e kaluar afatin 30 ditor nga momenti i protokollimit te shkreses ne Nj.T.M dhe nse ka do zbatoj afatin e prcaktuar n ligjin e procedurave tatimore. 2.1.2.5. Rastet e krkesave pr rikontroll Ne rastet e kerkesave per rikontroll nga TP-it, nga strukturat e apelimit tatimor apo nga DPT e nga DT, ne cdo rast Nj.T.M nuk mund te marre vendim per ta rikontrolluar pa autorizim nga Drejtoria e Apelimit Tatimor, Drejtoria e Kontrollit Tatimor, Drejtoria e Kontrollit te Brendshem, Drejtoria Operacionale e Mbikqyrjes se DT-ve. Ne cdo rast Drejtorite qe nuk mbulojne funksionin e kontrollit tatimor duhet te njoftoje paralelisht dhe DKT-ne, per kerkesen e tyre drejtuar Nj.T.M -se. N do rast rikontrolli do te kryhet duke permbushur hapat proceduriale te percaktuar ne piken 5.10. te ketij Manuali dhe brenda periudhes 30 ditore nga regjistrimi i kerkeses ne protkollin e Nj.T.M -se.
Kujdes! N asnj rast nuk do t nisin procedurat e rikontrollit me krkes t institucioneve q nuk kalojn sipas skems hierarkike t administrats tatimore.

37

2.1.2.6. Rastet e krkesave pr verifikim nga Degt e Tatimeve t tjera. Ne keto raste me marrjen e kerkeses per verifikime apo kryqezime te dhenash, pergjegjesi i sektorit do ta planifikoje kryerjen e kontrollit ne planin e muajit pasardhes, por pa kaluar periudha 30 ditore nga data qe kerkesa eshte protokolluar ne Nj.T.M do t kthej prgjigje pr ecurin e praktiks s drguar. Ne rast ngarkese te madhe pune, po brenda kesaj periudhe ajo duhet ti pergjigjet DT-ve dhe duhet te gjeje nje periudhe te afert per ta mbyllur kerkesen e bere nga DT-ve. 2.1.2.7. Rastet e krkesave pr kontroll nga institucionet q kontrollojn funksionimin e administrats tatimore. Ne keto raste, pergjegjesi i sektorit me marrjen e kerkeses per verifikime apo konfirmim te te dhenave te kontrolleve te ketyre institucioneve e ardhur direkt nga to apo nga DPT-ja (KLSH, Drejtoria e Auditit te Brendshem, DPD etj) do te planifikoje kryerjen e kontrollit ne planin e muajit pasardhes duke mos tejkaluar afatet 30 ditore nga protokollimi ne Nj.T.M duke i konsideruar si raste Urgjente, por duke ndjekur hierarkin e marrjes s detyrave pr zbatim. Ne rast ngarkese te madhe detyrash, apo prplasje t disa detyrave prioritare pr t njjtn periudh, brenda periudhs s ln afat pr zbatim, Sektori i kontrollit duhet ti pergjigjet ktyre institucioneve dhe duhet te gjeje nje periudhe te afert per ta mbyllur detyrn prfundimisht duke i informuar pr afatet e reja dhe arsyen pr nj veprim t till. 2.1.2.8. Krkesa t tjera Ne cdo rast tjeter, kerkese te papermendur ne pikat me lart dhe qe nuk perben shkelje te procedurave tatimore, Pergjegjesi i Sektorit pasi bashkebisedon me pergjegjesit e zyrave sipas funksionit t tyre programon vizitn fiskale n vend pr verifikimin e krkesave dhe brenda afatit 30 ditor nga momenti i protokollimit t shkreses ne Nj.T.M, do t kthej prgjigjen krkuesit duke zbatuar parimet e konfidencialitetit dhe t t drejts pr informim pa cnuar at q nuk lejohet nga ligji i procedurave. Ne rast pamundesi per shkaqe objektive kthen pergjigje brenda 30 diteshit duke spjeguar arsyet e moskryerjes se kontrollit dhe njoftimin e kryerjes se tij ne periudhen e afert kur te krijohen mundesite.

2.2. Tipet e kontrolleve q do t planifikohen Para fillimit te kontrollit, pergjegjesit e zyrave te kontrollit duhet te kene pare me vemendje situatat me te fundit tatimore, sipas tipit te tatimit duke kerkuar ne to grupin e atyre qe prezantohen me paqartesi, apo me mangesi, te cilat duhet ti diskutojne dhe me pergjegjesit e sektoreve te vleresimit dhe te menaxhimit te borxhit. Ne proesin e planifikimit te tatimpaguesve pr kontroll, Prgjegjsi i Sektorit duhet te krkoj nga prgjegjsit e ZK-ve vlersimin e riskut per mashtrim. Keshtu qe, nese zbulohet mashtrimi, tipi i kontrollit te mund t prfshij masat e nevojshme qe duhen ndrmarr. Kontrollori duhet te perpiqet te percaktoje praktika menaxhimi ne lidhje me kufizimin e mashtrimit, per te
38

ndihmuar nje vleresim te aneve pozitive dhe dobesive te sistemeve. N Aneksin 1 t MKT-s sugjerohet nje orientim per tu patur n konsiderat. Ne planifikimin e kontrollit dhe gjate ushtrimit te tij, pergjegjesi i kontrollit, pavarsisht nga przgjedhja e br nga ZAR-i, nisur nga objektivat strategjike operacionale, parimi i barazis s tatimpaguesve dhe situatave konkrete t zhvillimit t vendit duhet te mos anashkaloj treguesit e meposhtem, per te cilet duhet te sigurohet gjate renditjes s grupit t TP-ve t przgjedhur pr kontroll: Deklarime me nderprerje te TVSH-se e kontributeve per periudha tatimore mbi 3 muaj; Saktesia e vlerave te deklaruara ne FDP-te, qe SIT automatikisht i nxjerr matematikisht si te pasakta Blerje te aktiveve qe jane perfituese te skemes se shtyrjes se pageses se TVSH-se; Tregues te pagueshmerise se TVSH-se ne nje nivel me te ulet se norma e inflacionit te cmimeve te tregut, sipas sektorit ekonomik perkates ku operon tatimpaguesi; Deklarime dhe pagesa ne nivele qe shmangen nga nivelet referuaese te pagave dhe te tatimit mbi te ardhurat nga punesimi dhe kontributeve te sigurimeve; Tatimpaguese me borxhe tatimore te palikujduara; Prezantimi dhe pasqyrimi i transaksioneve sipas bilancit me humbje dhe nivele te rentabilitetit nen normen minimale te interesave te prezantuara nga bankat.

Treguesit e mesiperm jane shume te rendesishem per do perzgjedhje per kontroll tatimor. Duke harmonizuar proedurat e perzgjedhjes per kontroll me objektivat e kontrollit do te mundesohet nje praktike standarte e sakte per egzaminimin e riskut e te fshehjes se detyrimeve tatimore dhe penalizimin e ketij fenomeni. Kontrollet e planifikuara do te ndahen ne tre tipe : 2.2.1. Kontrollet e plota. Kto jane kontrolle kryesisht pr tatimin mbi fitimin, pr mbyllje t aktivitetit dhe konsiderohen gjithperfshirese dhe qe ndermerren per te kontrolluar te gjitha aspektet e biznesit te TP-it per te gjitha periudhat kohore qe nga kontrolli i plote i fundit. Ky kontroll nuk do te jete i shpeshte per shkak te kohes qe kerkon ne kryerjen e tij, por ne Nj.T.M, te pakten te kryhet nje here ne 3 vjet. Kontrolle t plota mund t prfshijn deri n 30-40 % t totalit t kontrolleve te kryera vjetore. 2.2.1.1. Przgjedhja pr kontroll t plot Zyra e Analizs s Rriskut przgjedh n mnyr manuale nj maksimum prej 5 % t numrit t kontrolleve pr tu kryer. Nje kontroll i plote duhet te mbuloje te gjitha llojet e tatimeve. Kontrolli duhet te kryhet zakonisht nga nje inspektor, por mund te caktohen edhe dy inspektore nese kjo mund te justifikohet.

39

Pergjegjesi i zyres, qe ka ne vartesi inspektorin e caktuar duhet te planifikoje kontrollin (Tabela e Proedurave 2, t MKT-s) dhe te sugjeroje kohen qe duhet te harxhohet per kontrollin e plote. Koha qe duhet te harxhohet per kontroll duhet te vendoset nga Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit pas marrjes s strategjis s kontrollit n Formular Raporti 1, t MKT-s nga Prgjegjsi i ZAR-it. Koha e harxhuar per kryerjen e kontrollit t plote pr shoqri jokomplekse n kushte normale nuk duhet te tejkaloje 20 ditet. 2.2.2. Vizitat fiskale. Jane vizita te kryera gjate nje periudhe te shkurter kohore per te verifikuar saktesine e deklaratave dhe pagesave. Gjate kesaj vizite nuk behen perpjekje per te kryer nje kontroll te plote por ne rastet kur vizita fiskale zbulon tatim te papaguar, kontrollori mund te shtrije qellimin e vizites, duke kerkuar autorizim me shkrim nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s. Kontrolli kryhet: Vetem per nje periudhe te perzgjedhur tatimore Vetem per nje lloj te zgjedhur tatimi

Vizitat fiskale duhet te jene pjesa me e madhe e kontrolleve te planifikuara ne Nj.T.M. 2.2.2.1. Przgjedhja pr vizita fiskale Pergjegjesi i ZAR-it do te perdore programin automatik nje here ne muaj ne mesin e muajit paraardhes, dhe ne mungese te tij do ta beje manualisht per te perzgjedhur ato tatimpagues per kontroll ne muajin pasardhes. Pergjegjesi i ZAR-it do te zgjedhe vemas tatimpagues per nje kontroll TVSH-je dhe pastaj per nje kontroll tatim-fitimi derisa te gjitha ditet e caktuara per kontroll te do lloj tatimi te perdoren per ate muaj. Perve kesaj, nje numer i rastesishem tatimpaguesish do te perzgjidhet do muaj per arsye sigurie per kontrolle te cilat do te shtyhen. Kontrollet do te kryhen ne ift, kur perzgjidhet i njejti tatimpagues per nje kontroll TVSH-je dhe tatim-fitimi ne te njejtin muaj. Veanrisht kjo ndrthurje inspektorsh do t bhet pr rastet e shoqrive komplekse dhe t mdha. N kto kontrolle caktohen inspektort m profesional dhe me prvoj n kontrolle t vshtira, me qllim q Nj.T.M t prfitoj nga avantazhet e inspektorit t kualifikuar. Nese konsiderohet e domosdoshme Pergjegjesi i Kontrollit mund te kerkoje qe kontrolli te kryhet nga dy deri katr kontrollore per disa lloj tatimesh, por kontrolloret duhet te bejne vizita t ktij tipi vetem nese ekzistojne arsye specifike per ta bere nje gje te tille. Arsye te tilla duhet te deklarohen ne raportin e strategjise para vizites dhe nuk duhet te tejkalojne 20% te kontrolleve te zgjedhura. 2.2.3. Vizita t veanta. Jane vizita ne periudha kohore shume te shkurtra dhe me autorizime nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s per te verifikuar nje eshtje te veante p.sh. nje kerkese urgjente per verifikim transaksioni.

40

2.2.3.1. Przgjedhja pr vizita t veanta Kto vizita perzgjidhen manualisht nga pergjegjesi i sektorit apo DKT-ja dhe perfaqesojne nje numer te vogel kontrollesh ne krahasim me numrin gjithsej. Zakonisht n kto vizita caktohen inspektor t rinj dhe pa shum prvoj n detyr. 2.3. Konflikti i interesit n proesin e kontrollit Nese nje kontrollor ka konflikte interesash me nje tatimpagues qe do te kontrollohet, per shembull, tatimpaguesi ka njohje personale me kontrollorin, apo eshte person i lidhur me te, etj. kontrollori raporton me shkrim kete fakt Prgjegjsit t Sektorit dhe ky i fundit ne konsultim me pergjegjesin e zyrs s kontrollit ne lajmerimin e kontrollit dhe programin perkates caktohet nje kontrollor tjeter. Me konflikt interesash do te kuptohet: a) te qenet i punesuar i punonjsit tatimor gjate tre viteve te fundit ne tatimpaguesin, qe do te kontrollohet; b) te qenet e punonjesit tatimor ne funksionin e administratorit apo anetar ne organet drejtuese te tatimpaguesit qe do te kontrollohet, gjate tre viteve te fundit apo te bashkeshortes/ bashkeshortit; c) zoterimi nga punonjesi tatimor, bashkeshortja/bashkeshorti, te afermit, me lidhje gjinie deri ne shkallen e trete, sipas percaktimeve te bera ne nenin 364 te Kodit Civil, i aksioneve ose pjeseve te kapitalit ne tatimpaguesin qe do te kontrollohet. ) rrethana te tjera te caktuara qe mund te mbartin konfikt interesash, kur gjykohen si te tilla dhe arsyetohen me shkrim nga Drejtori i Nj.T.M-s. Nese vertetohet se ne kontroll kane marre pjese nje ose me shume punonjes, qe jane ne konflikt interesash, si parashikohet ne Ligjin Per Konfliktin e interesave, Drejtori i Nj.T.M-s duhet te zhvleresoje vleresimin tatimor qe ka rezultuar nga ky kontroll dhe ta perserise ate ne nje kohe te afert ne te ardhmen duke nxjerr dhe prgjegjsin administrative pr mosraportimin e interesave me rastin konkret.

41

KAPITULLI 3
3.1. Rregullat q kan t bjn me przgjedhjen pr kontroll. Przgjedhja mbshtetet mbi disa hapa, q jan t shpjeguara n vijim. Kto hapa vlejn pr prgjegjsin e sektorit t kontrollit, Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M-s n kuadrin e aprovimit t planit strategjik dhe operacional t ksaj njsie. 3.1.1. Nj shqyrtim shkurt t kontrolleve t kryera n t njjtn periudh t vitit paraardhs; Mbeshtetur ne pervojen e vitit te kaluar, por edhe ne analizen e tendencave, sipas analizes s riskut, Pergjegjesi i sektorit te kontrollit i propozon Drejtorit t Drejtoris dhe pr dijeni Drejtorit t Nj.T.M-s sektoret prioritare te kontrollit, te cilat do te jen bosht i planit strategjik t kontrollit. Percaktimi i sektoreve prioritare nuk eshte nje akt i rastit, por rrjedhoje e analizave te realizimit te objektivave dhe te impaktit te tyre ne plotesimin e programeve. 3.1.2. Prcaktimi i veprimtarive ekonomike prioritare pr kontroll duke prdorur raportet e menaxhimit; Prgjegjsi i ZAR-it dhe Pergjegjesit e ZK-it bashke me pergjegjesin e sektorit duhet te kete njohuri t prgjithshme per veprimtarite ekonomike. Bazuar mbi raportin e prgjegjsit t ZAR-it, Prgjegjsi i Sektorit pasi ben nje vleresim paraprak analitik, duke perdorur raportet e menaxhimit fokusohen n sektoret ekonomike me veprimtarite qe meritojne vemendje me te madhe. Ne kete percaktim duhet te shfrytezohen burime te ndryshme informacioni, njohurite e sektoreve te tjere ne Dege per bizneset, per ato aktivitete qe rezultojne problematike ne drejtim te fshehjes se detyrimeve, duke u perqendruar ne mbyllje ne ato aktivitete, qe kane rezultojne per disa periudha me shmangie nga mesatarja e sektorit ku operojne, ka investigime t kryera, apo jane perserites n evazionin dhe mosdeklarim e aktivitetit te tyre dhe detyrimeve tatimore qe duhet te paguajne. 3.1.3. Prcaktimi i tatimpaguesve me risk t lart duke shfrytezuar rezultatet q dalin nga programi pr przgjedhje sipas t dhnave t sistemit informatik; Prcaktimi i tatimpaguesve me risk te larte dhe paraqitja ne planin mujor perben objektin me te rendesishm t puns ne analizen e vleresimit t rriskut per fshehje dhe shmangie nga tatimpaguesit. Gjithe procesi i kontrollit ne te vertete eshte procesi i vleresimit te bazuar ne riskun. Por percaktimi i zonave me risk te larte ne planin e kontrollit ka te beje me drejtime te pergjithshme te riskut dhe me mundesite e kontrollit per te orientuar punen pikerisht ne ato zona ku flukset e rrezikut jane me te mundshme dhe me nivel te larte. Edhe ne kete percaktim synimi i kontrollit do te orientohet jo ne te gjitha risqet, por ne ato tatime dhe tatimpaguese, ku risqet kane nje ndikim vendimtar ne arritjen e objektivave.

42

3.1.4. Vlersimi i rrezikut dhe periudha nga kontrolli i fundit; Me vleresim te rrezikut do te kuptojme identifikimin dhe analizen e rreziqeve qe kercenojne arritjen e objektivave te kontrollit duke percaktuar tipet dhe metodat e kontrollit, me qellim qe ky rrezik mund te shmanget ose te minimizohet. Duke ditur qe kushtet ekonomike, industriale, teknologjike, rregullatore dhe operuese ndryshojne vazhdimisht, metodat qe nevojiten per identifikimin e rreziqeve duhet te te pershtaten vazhdimisht ne varesi te ketyre ndryshimeve. Bazuar ne vleresimin e rriskut, si dhe ne prioritetet e percaktuara si me siper, pergjegjesi i ZAR-it, prgjegjsit e ZK-it me pergjegjesin e sektorit sipas konsultimeve t prbashkta do te percaktojne skemen e kontrolleve qe do te kryhen sipas llojeve (kontrolle te plota, kontrolle tematike etj.). Ne percaktimin e skemes se kontrolleve, pergjegjesi i sektorit duhet te evidentoje dhe te orientohet edhe nga koha e kontrollit te fundit. Sa me e madhe te jete kjo kohe, aq me e nevojshme behet nevoja per kontroll. Nga ana tjeter, ne planin mujor, pergjegjesi i sektorit duhet t'i prezantoje Drejtorit t Drejtoris, me argumente, skemen e propozuar, si dhe te arsyetoje shkaqet e mungeses se kontrollit te disa tatimpaguesve. Koha dhe mundi q harxhohet pr nj kontroll duhet te jene ne perpjestim me riskun qe paraqesin subjektet per te ardhurat. Per te menaxhuar ne menyre sa me te efektshme kohen e shpenzuar, pjesa me e madhe e kontrolleve do te jene Vizita Fiskale te kryera ne nje periudhe te shkurter kohore per te verifikuar saktesine e deklaratave dhe pagesave. 3.1.5. Sigurimi i cilsis s kontrollit Pergjegjesi i sektorit per realizimin e planit mujor te kontrollit duhet te percaktoje shkallen e shfrytezimit te kapacitetit fiskal te kontrolloreve. Ne planifikimin e muajit paraqiten permiresimet qe do te behen ne kualifikimin e kontrolloreve nepermjet nje programi qe i bashkengjitet planit. Po keshtu pergjegjesi i sektorit paraqit edhe permiresimet qe do te behen ne metodologjite dhe teknikat e kontrollit, si dhe menaxhimin e kohes se punes se kontrollorit. Plani mujor duhet te binde Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M.-s, se kontrollet do te kryhen me cilesi te larte dhe ne perputhje me standardet me te perparuara. Per kete qellim, pergjegjesi i sektorit do te paraqese te gjitha masat e nevojshme teknike dhe organizative qe do te ndermerren per te siguruar cilesine e kerkuar te kontrollit. Nese ne nje vezhgim paraprak te bere nga pergjegjesi, verehet se cilesia e kontrollit ne nje tatim te perzgjedhur eshte e nje standardi te larte, nje rishikim i perzgjedhjeve te bera mund te garantoje qe planifikimi eshte eficient dhe vepron aktualisht ne zbatim te objektivave te kontrollit. Me qellim qe te perdoren ne menyre racionale burimet e kontrollit, nevojitet te vleresohen realisht rreziqet ne procesin e realizimit te objektivave, si dhe per te shmangur rreziqet qe mund te vijne nga moskryerja e kontrolleve, duhet te percaktohet nje raport optimal midis ketyre faktoreve dhe frekuences se kontrolleve. Duke marre ne konsiderate edhe kerkesat e legjislacionit civil per rikuperimin e detyrimeve qe rrjedhin nga shkaktimi i demit dhe detyrimeve te tjera qe i shkaktohen tatimpaguesit ne marredhenie me te punesuarit dhe te tretet, si dhe faktoret e mesiperm, si tavan i detyrueshem, percaktohet afati i kontrollit prej jo me pak se nje here ne tre vite.

43

3.1.6. Menaxhimi i numrit t inspektorve n dispozicion n raport me objektivat e kontrollit Plani i kontrollit eshte i lidhur ngushtesisht me burimet njerezore, materiale e financiare qe nevojiten per realizimin e kontrollit. Ketu perfshihen parashikimi i dite njerezve te harxhuara per cdo subjekt te kontrolluar, si dhe kostoja e kontrollit ne pergjithesi. Pasi llogaritet fondi i kohes kalendarike mbi bazen e numrit te punonjesve ne dispozicion, ai krahasohet me fondin e nevojshem per te realizuar planin e kontrollit, duke evidentuar edhe rreziqet qe mund te kene ndikim negativ ne realizimin e planit te kontrollit, te tilla si: burime te pamjaftueshme materiale, financiare dhe njerezore ne dispozicion, kufizime t strukturave, lejet e raportet e inspektorve dhe moszvendesimi n koh pr shkaqe te ndryshme etj. Kohezgjatja e kontrollit percaktohet sipas programit dhe parashikohet qe kontrollori te perfundoje punen kontrolluese dhe te shkruaje raportin e vizits s kontrollit brenda afatit te percaktuar n autorizimin e Nj.T.M-s. Nese koha nuk eshte e mjaftueshme, kontrollori raporton me shkrim (prpara skadimit t afatit t vendosur n autorizim) kete fakt se bashku me aresyet per pergjegjesin e sektorit dhe ky i fundit prezanton kerkesen dhe arsyet te Drejtori i Drejtoris. Pasi analizohet nevoja per kohe shtese, duke u nisur nga sasia e transaksioneve, deget dhe njesite e shperndara, Drejtori i Drejtoris i drejtohet pr miratim shtyrje afati kontrolli Drejtorit t Nj.T.M-s.
Kujdes! Kontrollori nuk duhet t qndroj pr kontroll n mjediset e shoqris m gjat se

prcakton autorizimi. 3.2. Objekti, qllimi dhe mnyra e przgjedhjes automatike sipas programit Data Mining dhe funksionimi i Zyrs s Analizs s Rriskut Objekti i przgjedhjes s tatimpaguesve pr kontroll, i shprehur n kt rregullore prfshin t regjistruarit nn skemn e TVSH-s. Kjo przgjedhje bhet n baz t t dhnave automatike t nxjerra nga prdorimi i programit informatik, t instaluar n Sistemin Informatik t Tatimeve (SIT), n lidhje me zbulimin e mashtrimit n TVSH t quajtur Data Mining - Grmimi i t dhnave,nj produkt i licensuar nga kompania e mirnjohur ORACLE. 3.2.1. far sht Data Mining? Data Mining bn eksplorimin dhe analizn automatike apo gjysm automatike t sasive t mdha t t dhnave me qllim zbulimin e rregullave dhe modeleve q kan kuptim pr kontrollin tatimor sipas nivelit t rriskut q prezantojn tatimpaguesit. Ky program prdoret pr zbulimin e tatimpaguesve q mashtrojn apo nuk bashkpunojn me administratn tatimore pr deklarimin e t ardhurave reale dhe derdhjen e detyrimeve ligjore. Programi Data Mining eksploron t dhnat fiskale t tatimpaguesit dhe i analizon ato pa ndonj hipotez specifike apo t njanshme, sic mund t rezultoj nga przgjedhja njerzore apo przgjedhjet e programeve t ndrtuar mbi statistika hipotetike. 3.2.2. Qllimi i prdorimit t ktij programi informatik lidhet me nevojn e administrats tatimore pr uljen e kostos s investigimit t aktiviteteve t dyshuara dhe vetdeklarimeve
44

fallco. Nga zbatimi i ktij programi sigurohet nj tablo e prgjithshme e aktiviteteve t regjistruar nn skemn e TVSH-s, t cilt prbjn rrisk n raport me qarkullimin q realizojn gjat nj periudhe mujore apo disa mujore tatimore. Kontrolli tatimor nprmjet zbatimit t ktij programi synon t nxit bashkpunimin vullnetar t tatimpaguesve dhe t rrit drejtprdrejt mbledhjen e detyrimeve tatimore t atij boshllku t krijuar nga evazioni dhe mashtrimi tatimor, si dhe shmangiet e ndryshme ligjore. Zbatimi korrekt i ksaj mnyre prazgjedhje jan nj moment mjaft kritik n forcimin e prezencs s ligjit dhe ndihmon administratn tatimore n arritjen e objektivave t t ardhurave tatimore duke garantuar njkohsisht dhe barazin e do tatimpaguesi prpara ligjit. 3.2.3. Hapat e funksionimit automatik t programit Data Mining Ky program informatik kalon n mnyr t pashmangshme n gjasht hapa njri pas tjetrit, t cilat jan sipas qllimit t programimit q sht krijuar. Hapi i par- T kuptuarit e qllimit t programit Ky hap siguron q gjith prdoruesit e ktij programi t kuptojn m s miri qllimin e przgjedhjes nga kndvshtrimi i linjs funksionale pr t ciln prdoret programi. Ky qllim gjendet n listat e afishuara, q do t gjeneroj SIT, sipas problemit t prcaktuar pr zgjidhje nga programuesit informatik t ktij modeli t Data Mining. Hapi i dyt- T kuptuarit e t dhnave t SIT Hapi i dyt sht i orientuar drejt burimit t t dhnave t sistemit, cilsis s tyre dhe karakteristikave q ato kan. Ky hap tenton n eksplorimin e bazs s t dhnave dhe mund t hyj n brendin e tyre n funksion t qllimit t programit. Rezultati i ktij hapi lidhet me t kuptuarit e elementve ky q realizon Data Mining me qllim ndrtimin e modeleve pr tu prdorur nga inspektort apo prdorues t tjer t autorizuar. Ky hap sht ende nj moment paraprzgjedhs dhe nj koh e konsumuar n raport me sasin e t dhnave q prmban baza e SIT-it, por q sht veanrisht i rndsishm pr qllimin e programit. Hapi i tret- Pregatitja e t dhnave Ky hap prfshin vendosjen e t dhnave t SIT-it n nj format t prshatshm pr t ndrtuar modelet e rriskut. N kt faz t procesit zbulohen madje edhe t dhna t pazbuluara n hapat e mparshm, t tilla si t dhna t munguara. N kt hap bhet kodifikimi sipas shenjave q pranon programi dhe njkohsisht pa humbur origjinn e kodifikimit t SIT-it, p.sh. pr kodet ekonomike t aktiviteteve etj. M tej, n kt faz bhet dhe prcaktimi dhe heqja e Formularve t Deklarimit dhe Pagess (FDP) me tregues t vlerave mjaft t veanta (t veantt) nga e zakonshmja e vetdeklarimeve, si dhe mjaft ekstreme. Kjo heqje bhet me qllim q t pastrohet baza e t dhnave t grupuara nga vlera mjaft ekstreme dhe lehtson klasifikimin m t mir t tatimpaguesve me rrisk.

45

Vini re! Heqja nuk nnkupton mosklasifikimin e tyre si tatimpagues me rrisk. Ata do t shqyrtohen manualisht nga punonjsit e Zyrs s Analizs s Rriskut (ZAR), sipas listimit t gjeneruar nga SIT. Ky shqyrtim do t ket n fokus origjinn e krijimit t ktyre vlerave (veanrisht gabime n hedhjen e t dhnave apo mashtrim t mundshme).

Gjat procesit t pregatitjes disa raporte q llogarit programi bhen mbi kt baz t re rregullash, q konsiston n hapat e prshkruar m lart. Por, programi vazhdon ti prpunoj t dhnat dhe i bn raportet n mnyr automatike dhe ky sht nj vazhdim i procesit t zbatimit automatik t tij. M tej programi Data Mining kryen kategorizimin e vlerave t renditura sipas rriskut t programuar dhe t grupuar n list tatimpaguesish q u prkasin kto vlera. Hapi i katrt- Modelimi Ky hap prfshin ndrtimin e algoritmeve t programit q arrijn t prodhojn t dhnat q do ti vlejn przgjedhjes sipas analizs s rriskut t tatimpaguesve. Teknika e modelimit zbatohet nga programi deri n nivelin e parametrave q jan kalibruar pr vlerat optimale. Analiza q bn programi n funksion t qllimit t krijimit t profileve t rriskut n lidhje me mashtrimin n TVSH kalon n modelet e krijuar pas testimit t br n Degn e Tatimeve Durrs gjat vitit 2005 2006. Nga ky analizim tashm programi garanton nj shnjestrim m t mir t deklarimeve me mashtrim. Ky klasifikim prfshin:
- Deklaratat (FDP-t) n vler absolute t lart t mashtrimit = (VTV VTD); - Deklaratat (FDP-t) n vler relative t lart t mashtrimit = (VTV-VTD) / VTV Abs.; - Tatimpaguesit n vler absolute t larta t mashtrimit = (Shum.Tot.VTV Shum.Tot. VTD); - Tatimpaguesit n vler relative t lart t mashtrimit = (Shum.Tot.VTV Shum.Tot. VTD) / Shum.Tot. Abs. VTV
Shnim VT Vler e Tatueshme = Shitje t tatueshme Importe Blerje me TVSH brenda vendit VTV- Vler e Tatueshme e Vlersuar Shum.Tot. VTV Shuma Totale (e tatimpaguesit) e Vlers s Tatueshme t Vlersuar VTD Vler e Tatueshme e Deklaruar Shum.Tot. VTD Shuma Totale (e tatimpaguesit) e Vlers s Tatueshme t Deklaruar VTV Abs. - Vler e Tatueshme e Vlersuar Absolute Shum.Tot. Abs. VTV Shuma Totale Absolute (e tatimpaguesit) e Vlers s Tatueshme t Vlersuar

T veantt jan hequr nga kjo analiz, por jan t listuar n raportin q gjeneron SIT dhe q do t disponohet nga punonjsit e ZAR-it pr t qen objekt i przgjedhjes manuale prej tyre.

Pasi modeli i profileve t rriskut sht krijuar, filtruar dhe kalibruar vet SIT do t afishoj disa profile rrisku pr tu shfrytzuar nga punonjsit e ZAR-it.

46

Le t shikojm Tabeln 1.

N tabel shikojm q: - kolona e par prezanton numrin e Nyjes q sht n pemn n t majt posht t Tabels 1. - kolona e dyt prezanton numrin e rasteve q i prkasin numrit t nyjes prkrah - kolona e tret prezanton n % sasin e rasteve t przgjedhur sipas nyjes; - kolona e katrt prezanton prfitimin n sasi q ka przgjedhja e ktij profili rrisku; - kolona e pest prezanton prfitimin n % prej ksaj przgjedhje; - kolona e gjasht prezanton rndsin n % t secils nyje; - kolona e shtat prezanton mashtrimin n % t rasteve t przgjedhur; Kolonat n vazhdim kan t bjn me prmbledhje statistikore t kolonave q u prshkruan. N kt afishim t tabels shikojm p.sh. se n rrjeshtin e par t saj (nyja 12) prfshihen 12 raste (2.2 % t rasteve) dhe ka nj prfitim prej 338%. Nse punonjsit e ZAR-it do t prfshijn n analizn e rriskut vetm rastet e ksaj nyje presupozohet t jen przgjedhur 2.2 % e FDP-ve dhe pritet t zbulohet nj mashtrim rreth 2.8 her (338% - 100%) = 238%) m shum n raport me nj przgjedhje rastsore t FDP-ve. Nse do t przgjidhen m shum nyje p.sh. nyja 12 dhe 19 prfshihen 34 raste (12 + 22) apo 6.3 % e rasteve (2.2 % + 4.1 %) me nj prfitim prej 645.2%.

47

Me kt logjik prfshirje mund t vazhdohet t shtohen m shum nyje dhe rrjedhimisht shtohen rastet e przgjedhura (FDP apo tatimpagues). Pika pr t ndaluar i prket vendimarrjes s sektorit t kontrollit q lidhet me marrjen n konsiderat t inspektorve t disponueshm pr kryerje t kontrolleve dhe mashtrimit t pritshm sipas do nyje t przgjedhur. Vet programi ka opsionin e hartimit t grafikve q ndihmojn sektorin e kontrollit n marrjen e vendimit t nyjes s prshtatshme pr tu prfshir. Megjithse sht m e prshtatshme pr t punuar me klasifikimin e profileve t rriskut sipas FDP-ve (i prshtatet strukturs s TVSH-s), gjithsesi programi jep mundsin pr t kryer kt przgjedhje sipas emrit t tatimpaguesit. Hapi i pest- Vlersimi Pas ndrtimit t modelit, sipas prshkrimit t br n hapin e katrt dhe prpara afishimit t profileve t rriskut, q i prket hapit t gjasht sht mjaft kritik hapi i pest, ai i vlersimit dhe rishikimit t hapave t deritanishm me qllim q t shikohet nse ky model i ndrtuar nga programi automkatik ja ka arritur qllimit t tij. N kt faz modeli ndahet n dy pjes, ku njera konsiston n kualifikimin e algoritmit dhe tjetra n testimin dhe vlersimin prfundimtar. T dyja rezultatet q rrjedhin nga prpunimet vemas t secils pjes krahasohen me njra-tjetrn pr t vlersuar saktsin e aplikimit t programit. Natyrisht, q vlersimi si hap ka t bj me kolaudimin prfundimtar t profileve t rriskut duke br vlersimin n raport me qllimin final t programit Data Mining, q lidhet me evidentimin e mashtrimit t TVSH-s sipas profilit e rriskut. Hapi i gjasht- Afishimi i profileve t rriskut Njohuria e fituar nga programi informatik Data mining ka nevoj t prezantohet n nj mnyr t lexueshme dhe t kuptueshme pr prdoruesit. Faza e prezantimit zakonisht prfshin mnyrn e raportit dhe n kt mnyr mundsohet zbatimi i profileve t rriskut pr qllimet e kontrollit t mashtrimit tatimor. Detyra e afishimit t profileve t rriskut, sipas praktiks s zbatimit n vende t ndryshme i takon prdoruesve, pra punonjsve t ZAR-it. 3.2.4. Prdorimi i profileve t rriskut t gjeneruara sipas Data Mining Mnyra e prdorimit t profileve t rriskut kryhet n pak fjal, sipas prshkrimit q bhet n spjegim t Tabels 1. 3.2.4.1. Lista e FDP-ve apo tatimpaguesve t renditur sipas profileve t rriskut mund t printohet apo t shikohet n monitorin e kompjuterit. N kt prezantim do t shfaqen dy lista t tatimpaguesve (me koeficientin e rriskut n krah) q jan nxjerr nga programi informatik Data Mining: - Lista me rrisk absolut; - Lista me rrisk relativ; 3.2.4.2. Bazuar ne vleresimin e rriskut, sipas listave t shprehura n gjuhn e programit, pergjegjesi i ZAR-it, me pergjegjesin e sektorit sipas konsultimeve t prbashkta do te percaktojne skemen e kontrolleve qe do te kryhen sipas llojeve (kontrolle te plota, vizita fiskale etj.). Ne percaktimin e skemes se kontrolleve, pergjegjesi i sektorit duhet te evidentoje dhe te
48

orientohet edhe nga koha e kontrollit te fundit. Sa me e madhe te jete kjo kohe, aq me e nevojshme behet nevoja per kontroll. Nga ana tjeter, ne planin mujor, pergjegjesi i sektorit duhet t'i prezantoje Drejtorit t Drejtoris, me argumente, skemen e propozuar, si dhe te arsyetoje shkaqet e mungeses se kontrollit te disa tatimpaguesve. Koha dhe mundi q harxhohet pr nj kontroll duhet te jene ne perpjestim me riskun qe paraqesin subjektet per te ardhurat. Per te menaxhuar ne menyre sa me te efektshme kohen e shpenzuar, pjesa me e madhe e kontrolleve do te jene Vizita Fiskale te kryera ne nje periudhe te shkurter kohore per te verifikuar saktesine e deklaratave dhe pagesave. 3.2.4.3. N raport me faktort e siprprmendur n listn me rrisk absolut do t przgjidhen nj numr tatimpaguesish sa dyfishi i numrit t kontrolleve t przgjedhur sipas orientimit n pikn 3.2.4.2. Tatimpaguesit e przgjedhur duhet t jen me nivelin e rriskut m t lart t lists q prezantohet nga programi Data Mining. 3.2.4.4. T njjtt tatimpagues t przgjedhur n listn me rrisk absolut do t prgjysmohen n numr pas prdorimit t lists me rrisk relativ. Pas ksaj przgjedhje nga t dy listat sipas radhs s prshkruar n kt pik t rregullores lista finale e przgjedhur sht ajo e duhura pr t qen objekt i planit t kontrollit. Kjo list dorzohet sipas procedurs s qarkullimit t dokumentacionit te prgjegjsi i sektorit, i cili bn veprimet e mtejshme t menaxhimit t sektorit. Kto profile rrisku t prshkruara si m sipr duhet t prdoren n przgjdhje edhe pr FDP-t, duke prfshir n kt mnyr dhe deklarimet e tatimpaguesve t regjistruar pr her t par n deg. 3.3. Przgjedhja e sektorve ekonomik Faktoret qe duhet te merren parasysh nga prgjegjsi i sektorit t kontrollit n orientimin e planifikimit vjetor te kontrolleve duhet t marrin n konsiderat dhe: 3.3.1. Tendencat e zhvillimit t do sektori n raport me rritjen ekonomike Planifikimi i do kontrolli duhet t filloj me zhvillimin dhe kuptimin e objektivave t sektorit ekonomik, qe do te kontrollohet. Kjo do te thote se cdo sektor ekonomik ka dhe tendencen e tij t zhvillimit per periudhen e ardhme. Pergjegjesi i sektorit ben nje krahasim te treguesve te detyrimeve fiskale qe paguan cdo grup subjektesh qe i perket cdo sektori ekonomik dhe ne baze te treguesve me te ulet ndrtohet dhe skema e kontrollit me rrisk te larte deri ne ato qe konsiderohen me rrisk t ult. 3.3.2. Rishikimi i objektit qe do te kontrollohet Ne varesi te zhvillimit dhe kuptimit t struktures se aktiviteteve qe bejne pjese ne skemat e riskut, si dhe proceset dhe organizimin e brendshem t punes se tyre do te mbeshtetet edhe qellimi i kontrollit qe do mbahet dhe metodat qe do te perdoren, metodologjite e kontrollit te zgjedhura per llojin e kontrollit, ne varesi te objektivave qe duhet te arrihen gjate zhvillimit te kontrollit.
49

3.3.3. Rrisqet e mundshme Rrisqet e mundshme qe kane ndikim ne perzgjedhjen duhet te identifikohen dhe sigurohen duke u perqendruar ne sektoret, qe perfshijne nivel te larte rrezikshmerie ose qe jane me te ndjeshme. Strategjia e kontrollit duhet te reflektoje objektivat operacional t miratuara prej Drejtorit te Nj.T.M . 3.3.4. Rezultatet e cdo kontrolli te mbajtur me pare Rezultatet e cdo kontrolli te mbajtur me pare duhet te merren ne konsiderate gjate perzgjedhjes dhe planifikimit te kontrollit sipas sektoreve ekonomike. 3.4. Shfrytzimi i burimeve t informacionit Kto burime informacioni i adresohen ZAR-it nga prgjegjsi i sektorit, pr efekt t przgjedhjes s tatimpaguesve pr kontroll. T tilla burime jan: 3.4.1 Burimet e informacionit nga regjime t tjera tatimore T gjitha tatimet pak apo shume priren te nderveprojne me njeri-tjetrin. Kontrollori qe ushtron kontroll ne nje kompani ne lidhje me TVSH kupton impaktin e akcizes apo detyrimeve doganore mbi qarkullimin per qellim te TVSH dhe efektin e fitimit te nxjerre per pagesat e tatimit mbi te ardhurat. Kostoja e pagesave per tatime eshte zakonisht nje shpenzim i zbritshem kur llogaritet detyrimi tatimor per te ardhurat nga biznesi. Megjithate, kur bejme reduktimin e pagesave per tatim, zbritja duhet te jete e barabarte me pagesen aktuale te tatimit, per shembull, reduktimi per nje regjim tatimor duhet te jete baraz me pagesen per tjetrin. Nje shembull tipik i mosrakordimit mdis deklarimit tatimor eshte atehere kur xhiroja e deklaruar per qellim te tatimit per te ardhurat nuk eshte e barabarte me xhiron e deklarur per TVSH 3.4.2. Burime informacioni nga DT-ve DT dergojne kerkesa per verifikimin e transaksioneve te tjera rutine bazuar ne kushtin qe shitjet e nje personi te jene blerje te personit tjeter. Perve kesaj, nje kontroll qe ushtrohet ne nje biznes te nje DT te nje rrethi, shpesh hedh dyshime per klientet apo furnizuesit e atij biznesi, per te cilet nga ana e tyre kerkohen referenca (kerkesa) specifike per tu vertetuar. 3.4.3. Informacion nga deklaratat bankare dhe rakordime me arken Te ardhurat nga shitjet gjate biznesit dhe nga shitjet e aktiveve, ose do te depozitohen ne banke, ose do te mbahen ne formen e te hollave ne arke, nga ana e tatimpaguesit. Kontrollori mund te percaktoje: 1. aktivet ne fillim te aktivitetit ekonomik te subjektit (duke perfshire edhe parate qe mund te ket ne leke subjekti te padeklaruara)
50

2. aktivet ne mbyllje te tij (duke perfshire gjendjen ne arke) 3. shpenzimet per ecurine e aktivitetit ekonomik (duke pershire te hollat qe ka terhequr pronari) Me ane te llogaritjes, 3 + 2 1 = te ardhurat nga biznesi. Blerjet dhe shpenzimet e bera nga biznese te medha zakonisht behen me ane te llogarise bankare. Rakordimi i shpenzimeve me llogarine bankare mund te zbuloje blerje qe nuk spjegohen dhe qe te ojne ne fusha te tjera me aktivitete qe nxjerin te ardhura. Mosperputhjet midis shpenzimeve per blerje, dhe shpenzimeve te zbritshme ne llogari kane nevoje per sqarime ne lidhje me deklarime kostosh me te larta, apo me te ulta per blerje (per qellim te fshehjes se shitjeve). Shih Aneksin 11 dhe 12 t MKT-s. 3.4.4. Informacion nga prdorimi i raporteve financiar Te gjitha shoqrit operojne ne sektore te cilet kane disa karakteristika, q zakonisht formojne bazen per analiza te raporteve kryesore apo tendencave te tyre, per arsye tregtare apo per nevoja te qeverise. Analizimi i tendencave te sektoreve ky dhe krahasimi me subjektin ku ushtrohet kontroll, mund te zbulojne diferenca qe nuk priten dhe qe kane nevoje per verifikime dhe shpjegime te metejshme. Kontrollori duhet te kryeje analiza specifike te raporteve te bizneseve nen kontroll per te gjetur anomali, si gjate inspektimit per kontoll paraprak ashtu edhe gjate kontrollit te programuar. Sektoret Ekonomike qe i nenshtrohen TVSH mbi shitjet klasifikohen ne grupime sipas Kodit te Klasifikimit per Standartet ne Industri. do klasifikim ka disa karakteristika per veprimtarine e subjekteve, me ane te cileve mund te krijohet nje panoram n lidhje me mesataren. 3.4.5. Informacioni nga vrojtimet e drejtperdrejta Observacioni i drejtperdrejte i mjediseve te biznesit mund te zbuloje aktivitete ekonomike qe nuk mund te shpjegohen dhe qe kane nevoje per sqarime. Per shembull, qarkullimi i mallrave (qe shihen ne ambjentet e prodhimit) mund te rakordohen me fletedaljet dhe faturat. Nje aspekt tjeter i vrojtimit te drejtperdrejte eshte vleresimi i menyres se jeteses se drejtoreve/pronareve te shoqerise ku ushtrojme kontroll. Krahasimi i shpenzimeve te menyres se jeteses me fitimet e deklaruara mund te zbulojne te ardhura te padeklaruara, ne menyre te veante ne ato shoqeri qe menaxhohen nga vete pronaret. 3.4.6. Informacionet nga letrat e informatorve Nuk eshte nje gje e pazakonte qe organet tatimore te shfrytezojne informacione qe merren prej informatoreve duke i trajtuar ato me kujdes. Si rregull i pergjithshem informacionet specifike duhet te trajtohen si te besueshme dhe duhet te ndermerren veprime per verifikimin e informacionit te dhene. Informacioni jospecifik dhe i paqarte duhet te trajtohet si i pabesueshem dhe referenca duhet te lihet ne dosjen e tatimpaguesit per tu trajtuar ne kontrollin rutine te radhes.

51

3.4.7. Informacioni nga mediat dhe interneti Shume shoqri jan objekt i vemendjes se medias. Shitjet, blerjet dhe tregues te tjere raportohen ne fusha te tilla si ne shtypin per probleme ekonomiko- financiare, revistat, media elektronike. Keto jane burime te vlefshme per te ndertuar nje lloj historiku per nje kompani. Ne cdo rast perzgjedhje te sektoreve ekonomike me m shume risk, nje rol kryesor ka perdorimi i evidencave statistikore. Burimi i ketij informacioni gjendet ne Buletinet statistikore qe INSTAT nxjerr periodikisht si dhe ne faqen e saj te internetit www.instat.gov.al . Burime te tjera informacioni jane Drejtoria e Prgjtishme e Tatimeve, www.tatime.gov.al Drejtoria e Prgjithshme e Doganave, www.dogana.gov.al, Ministria e Financave, Drejtoria e Makroekonomise (www.financa.gov.al), Banka e Shqiperise www.bankofalbania.org, si dhe botime te ndryshme zyrtare, vendase dhe te institucioneve financiare nderkombetare si: FMN (www.imf.org) dhe BB (www.worldbank.org), BE (www.eu.org), t dhna t kompanive europiane apo shumkombshe q lidhen me studime apo konkluzione te lidhura me zhvillimin ekonomik te vendit ton. Pr ti gjetur mjaft nga t dhnat q duhet t informoheni duhet t prdorni edhe krkuesit motorrik www.google.com, www.yahoo.com, www.alexa.com etj., ku mjafton te shkruani fjalen qe kerkoni dhe do tju dalin mjaft te dhena qe mund ti perdorni per te intervistuar gjate kontrollit. Nj burim i mir pr legjislacionin shqiptar mund t gjeni n adresn www.qbz.gov.al . 3.4.8. Informacion nga llogarit vjetore dhe raportet pr organet drejtuese t shoqris Nj shoqri me prgjegjsi t kufizuar, e veanrisht ajo aksionere duhet ti publikojn llogarit vjetore e tij dhe tja paraqesin ato zyrave prkatse tatimore. Kto llogari jan shtje t informacionit publik. Kur kontabiliteti vjetor pergatitet nga organi i menaxhimit dhe kontrollohet nga nje firme kontabilistesh, eshte i vlefshem informacioni per zera te tille si shitjet, blerjet, rritje te vleres dhe tjetersime te aseteve, aksioneve, si dhe zera te shpenzimeve. Pjesa me e madhe e drejtuesve, kur nuk angazhohet ne administrimin e biznesit mbi baza ditore, si eshte rasti per gjithe subjektet, me perjashtim te subjekteve shume te vogla, kerkon raporte per pjese te ndryshme te subjekteve. Keto raporte, nese pergatiten ne izolim te plote nga sistemi qe ka per detyre te pergatite llogarite vjetore dhe deklaratat tatimore, mund te jene plotesisht te pasakta (te zbuluara)

3.4.9. Informacioni mbi treguesit jo-financiar Te dhena te tjera qe nuk lidhen ose lidhen pak me deklaratat financiare mund te perdoren per te siguruar norma per kontrollimin e saktesise FDP-ve t plotsuara. Kontrollori duhet te vere ne perdorim gjykimin per te seleksionuar fusha te nderveprimit te aktivitetit te biznesit, pastaj;

52

llogarit efektin qe ka nje raport ndaj nje tjetri; ben llogaritjen e asaj cka ai shpreson (nje vlersim i pritshem) mbi bazen e llogaritjes; vlereson ate me shifra tashme te raportuara; ben pyetje per te gjetur arsyet per diferenca; ben rregullimin e vlersimit duke marre parasysh aresyet e dhena; vazhdon te gjeje aresyet per ndonje diference nga vleresimet e rregulluara (saktesuara)

Duke ndjekur hapat e mesiperm, kontrollori konkludon per mangsit i ndihmuar nga burimet e informacionit. Eshte e qarte qe kontrollori vlereson vetem ato manipulime qe kane efekt ne detyrimin tatimor te kompanise. Jo te gjithe manipulimet behen per kete qellim. Disa manipulime mund te behen per te rritur fitimet e kompanise qe kontrollohet, per arsye qe nuk lidhen me tatimin.

53

KAPITULLI 4
4.1. Vendimi pr t kryer kontroll n raste t veanta. 4.1.1. Krkesat urgjente pr kryerje verifikimi dhe vizite fiskale. N disa raste pr shtje apo informacione q duhen verifikuar menjher sht e nevojshme t kryhet nj vizit specifike n zyrn e tatimeve, ku shoqria ka nj dege te saj t regjistruar, apo thjesht eshte me vendndodhje te selise se tij ne kete zyr tatimesh, jashte Tiranes. Ne kete rast pergjegjesi i sektorit i vendos kerkess per kontroll shnimin Urgjent dhe nje kopje duhet t mbahet n dosjen e tatimpaguesit. Kontrolli tatimor nuk do t mbyllet derisa t merret nj prgjigje duke krkuar zgjatje t afatit t miratuar t kontrollit t filluar. Kerkesa qe mban shenimin Urgjent duhet ti prcillet Kryetarit t Degs prej Drejtorit t Nj.T.M-s, i cili shqyrton arsyen e urgjences dhe nese kjo deg ka kontrollor ne dispozicion, autorizon nje vizite te vecante kontrolli, qe eshte e kufizuar ne trajtimin e ceshtjes. Nese nuk ka kontrollor ne dispozicon, kerkesa do te vendoset ne pritje per tu kryer kontrolli menjehere sapo te krijohet nje hapesire kohe te inspektoreve qe mund te kene mbyllur programet e caktuara te kontrolleve mujore dhe nderkohe njoftohet zyra qe ka bere kerkese duke i kthyer kujtesen. Nese zyra qe qe ka bere kerkese kerkon informacion ne menyre urgjente, Kryetari i Deges mund ta kerkoje realizimin e verifikimit Kryetarit te DT-ve ku do te kryhet vizita. Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit te Nj.T.M i raporton Drejtorit t Drejtoris per viziten Urgjente brenda 30 diteve, qe do te thote se ka ndjekur ecurine e kerkeses per vizite te vecante. Kur krkesa pr vizite te vecante sht verifikuar, Pergjegjesi i Sektorit do t njoftohet pr rezultatet nga inspektoret nepermjet nje raporti me shkrim. M tej do t njoftoj Drejtorin e Drejtoris pr rezultatet duke kthyer kopjen e krkess pr verifikim ku jan shnuar zbulimet e kontrollit. Krkesa fillestare do t lihet n dosjen e tatimpaguesit. Nse raporti rezulton pr rast shmangie apo mundesi evazioni tatimor, pergjegjesi i sektorit i propozon Kryetarit te Degs planifikimin e nj vizite fiskale, duke mbajtur parasysh detyrat e degve sipas rregullores pr kt qllim n Shtojcn E. 4.1.2. Kontroll pr rastet e hyrjeve t reja t TP-ve n Nj.T.M Kur Nj.T.M, sipas dispozitave ligjore e nnligjore n fuqi i ka ardhur pr administrim nj TP i ri, ky tatimpagues perzgjidhet per kontroll brenda nj harku kohor brenda vitit fiskal dhe duhet te merret nga zyra i kontrollit pasi te jete perzgjedhur per kontroll nga ZAR-i. Nese eshte ne perdorim programi Data Mining, pas marrjes, te dhenat e tatimpaguesit duhet te hidhen ne SIT dhe te regjistrohen si nje kontroll i perzgjedhur ne menyre manuale. Menjehere sapo merr njoftim-lajmerimin per kontroll, inspektori njofton tatimpaguesin. Nese tatimpaguesi ben rezistence, kontrollori ne momentin fillestar do te insistoje dhe nese pavaresisht kembenguljes se tij, tatimpaguesi ende nuk e pranon kontrollin, atehere Prgjegjsi

54

i sektorit t kontrollit, sipas ligjit te Procedurave Tatimore, i propozon gjoben perkatese Drejtorit t Nj.T.M-s. Drejtori i Nj.T.M-s pas takimit konsultues me Drejtorin e Drejtoris dhe Prgjegjsin e Sektorit ben miratimin e gjobes ndaj tatimpaguesit ne fjale, ku shpjegon arsyet perse zbatohet ky denim, si dhe kompetencat qe jep ligji i procedurave tatimore. Nese edhe ky veprim nuk mundeson kontrollin ne vijimesi te tatimpaguesit (leshohet nje njoftim i dyte per kryerje kontrolli), shtja i kalon pr kompetenc Sektorit te Mbledhjes dhe Menaxhimit t Borxhit. N rast rezistence me forc, krkohet ndihm nga Drejtoria e Policise Tatimore per veprimet qe mbulohen nga funksioni i tyre. Kontrollori informon tatimpaguesin per detyrimin ligjor qe detyron ate te paraqese deklaratat mujore, te sigurohet qe tatimpaguesi ploteson detyrimet per regjistrimet e aktivitetit te tij dhe sqaron tatimpaguesin per paqartesi qe ai ka. Kontrollori kryen vizitat e detyrushme te kontrollit ne masen e praktikueshme, duke perdorur Formular Raporti Nr. 2 t MKT-s . Nese subjekti ka qene ne operim per nje kohe te mjaftueshme qe jep garanci per nje vizite fiskale ose kontroll te plote, ben viziten fiskale ose kontrollin e plote dhe raporton rezultatin n prputhje me Tabeln e Proedurave Nr. 5 t MKT-s. Njoftimet qe kane dale nga STI, me urdherat per shlyerjen e sanksioneve dhe detyrimet e papaguara i jepen tatimpaguesit, mbi bazen e raportit te kontrollit kryer nga kontrollori. 4.1.3. Kontrolli tatimor pr regjistrimet Kur nje tatimpagues kualifikohet per regjistrim nga TVSH, ai paraqet nje kerkese ne Nj.T.M. Nese Drejtori i Nj.T.M-se, pasi konsultohet me pergjegjesin e vleresimit, borxhit tatimor dhe kontrollit, organizon punen per fillimin e procedurave tatimore ne verifikimin e proesit e regjistrimit. Pergjegjesi i Kontrollit duhet te caktoje numrin e diteve per kontroll sipas nevojave te paraqitura. Nese shikohet se risku eshte i vogel, Pergjegjesi i Kontrollit mund te mos e beje kontrollin dhe ti ktheje dokumentet pa kryer viziten e verifikimit. Kontrolloret e perzgjedhur ushtrojne kontroll tek tatimpaguesi duke bere verifikimin e menyres se regjistrimit, dhe vlerat e mallit gjendje dhe kapitalit. Kontrollori duhet te finalizoje pozicionin perfundimtar te tatimpaguesit gjate ketij kontrolli. Deklarata perfundimtare duhet te verifikohet, si dhe behet verifikimi i saktesise se deklaratave qe nga kontrolli i fundit. Kontrollori duhet te sigurohet qe vlera e mallit gjendje dhe kapitalit mbi te cilin paguhet tatimi eshte i sakte dhe e njejte me vleren e tregut. Nese tatimpaguesi i nenshtrohet kufizimimeve per shuma te rimbursuara per te cilat ka kerkese (per shkak se jane te perjashtuara/jashte sferes se furnizimeve te bera), kontrollori sigurohet qe do rregullim perfundimtar eshte kryer sipas kerkesave per rimbursim.

55

Per do pagese qe rezulton te jete me e ulet behet rregullimi i saj me ane te vleresimit. Inspektori i kontrollit duhet t llogaris detyrimin tatimor dhe t dorzoj dosjen n Sektorin e Vlersimit n prputhje me proedurat e parashikuara per kete rast n Manualin e Vlersimit. Kontrollori duhet te vere theksin ne rendesine qe kane kerkesat per rimbursim ne deklaraten perfundimtare dhe te informoje tatimpaguesin se nuk do te merren ne shqyrtim kerkesa te mevonshme per rimbursim. Kontrollori paraqet nje raport ne Formular Raporti Nr. 3 t MKT-s pr Kryetarin e Deges, i cili nese bie dakord firmos raportin dhe njofton Qendren Kombetare te Regjistrimit (QKR). QKR merr masa ashtu si parashikohet ne ligj per te perfunduar proesin e regjistrimit. Kontrollori duhet te marre me vete do fature te paperdorur per te minimizuar problemin e faturave boshe qe shiten per qellime mashtrimi. 4.2.Kur nj shoqri transferon aktivitetin, ndahet apo likujdohet. Kontrollori duhet te jene te pregatitur dhe nireinformuar te vleresojne si duhet rastet e shkrirjes se ndermarjeve ose dhe te ndarjes se ndermarjeve nga pikepamja tatimore. Kontrollori duhet te kete njohuri deri ne nivele qe te njohe qe pasojat tatimore mund te jene te ndryshme sipas formes juridike te shoqerise duke patur parasysh ne kete pike mbi pasojat juridike per pasuesin e shoqerise. Transferimi i veprimtarise se shoqerise ndodh per arsye te ndryshme. Pasojat tatimore nga transferimi i veprimtarise se shoqerise jane te shoqeruara nga pasoja te medha financiare. Probleme te medha ne praktike ndodhin per aresye se permbajtja e rasteve nuk eshte gjithnje e qarte. Pervec kesaj shpeshhere lindin dyshime mbi faktin, nese kontratat mes paleve jane te njejta dhe me mareveshjet mes kontraktoreve. Pasojat tatimore nga i veprimtarise se shoqerise varen gjithashtu edhe nga nga forma juridike e shoqerive qe kryejne kete maredhenie mes tyre. 4.2.1. Format juridike t shoqrive n Shqipri. E drejta juridike per themelimin e nje shoqerie ne Shqipri eshte ne Ligjin Per tregtaret dhe Shoqerite Tregtare. Ashtu si edhe ne vende te tjera, shoqerite e medha ne Shqipri drejtohen ne me te shumten e rasteve si shoqeri te vecanta. Megjithate, per shoqerite me te medha kjo forme baze organizimi ka dhe perjashtime. Shoqerite qe kryejne aktivitet ekonomik ne Shqipri sipas ligjit per shoqerite tregtare jane te detyruara te zgjedhin nje nga format juridike te meposhtme: 4.2.1.1. Shoqria Kolektive Shoqeria Kolektive (unlimited partnership) eshte ajo shoqeri qe bashkon dy ose me shume persona qe kane ose qe marrin cilesine e tregtarit per shkak te ushtrimit te nje tregtie. Cdonjeri prej ortakeve konsiderohet personalisht dhe solidarisht pergjegjes. Ata quhen tregtare ortake. Pra, shoqeria Kolektive eshte nje shoqeri personash. Te gjithe personat perfaqesojne shoqerine

56

dhe kane pergjegjesi te pakufizuar mbi borxhet e shoqerise. Kjo forme juridike e organizimit te shoqerive eshte shume pak e perhapur ne vendin tone. 4.2.1.2. Shoqria komandite Shoqeria Komandite eshte nje shoqeri qe bashkon dy ose me shume ortake me cilesi te ndryshme: ortaket e pakufizuar qe jane tregtare dhe kane te njejtat karakteristika me ortaket e nje shoqerie kolektive; ortaket e kufizuar te cilet kane pergjegjesi ne shoqeri aq sa eshte kontributi i tyre dhe per kete arsye nuk gezojne statusin e tregtarit. Ne shoqerine komandite (limited partnership) behet fjale gjithashtu per nje shoqeri personash. Ketu behet fjale per dy lloje personash. Komplementari perfaqeson shoqerine nga jashte dhe ka pergjegjesi te pakufizuar. Komanditi ka pergjegjesi te kufizuar deri ne nivelin e kapitaleve te tij. Kjo forme juridike ka sipermares shoqerine dhe jo personat e vecante. 4.2.1.3.Shoqria me prgjegjsi t kufizuar Shoqeria me pergjegjesi te kufizuar (limited liability company / Shpk) eshte forma juridike me e shpeshte e tipeve te shoqerive qe operojne ne Shqiperi. Nje Sh p k ka kuptimin e nje shoqerie te krijuar mbi baze kapitalesh. Administratori perfaqeson shoqerine tek te tretet dhe institucionet administrative. Pergjegjesia e shoqerise kufizohet ne kapitalin e shoqerise, qe ka nje minimum te detyrueshem prej 1 Euro. Sipermarres eshte shoqeria dhe jo administratori apo personat e vecante. 4.2.1.4. Shoqria Anonime Shoqeria Anonime (joint stock company / Sh.A) eshte nje shoqeri kapitalesh. Kapitali ndahet ne aksione. Keshilli i Aksionereve perfaqeson shoqerine. Pergjegjesia e aksionereve kufizohet ne sasise e kapitaleve. Sasia minimale e kapitaleve eshte 10 milion LEK. Sipermarres eshte shoqeria dhe jo kryesia apo aksioneret e vecante. 4.2.1.5. Ortakrit Bashkimet e personave private juridike e fizike, ne formen e nje shoqerie te se drejtes civile (joint ventures) nuk jane te percaktuara ne ligjin per shoqerite tregtare, por ama nuk jane as te ndaluara. Ato ne legjislacionin fiskal prezantohen me termin ortakeri. Ortakria , eshte si bashkim personash, fizik dhe juridik, pr t kryer nj veprimtari t prkohshme, t prbashkt me qllim fitimi. Ajo nuk krijohet si person juridik me vete n format e parashikuara nga ligji Pr tregtart dhe shoqrit tregtare, nga Kodi Civil ose nga ligje t veanta. Ne kete forma organizimi, sipermarres eshte shoqeria (joint venture) dhe jo individet e vecante. Sipermarres mund te jete edhe nje pjese e shoqerise. Ortakve u krkohet t mbajn regjistra kontabl n prputhje me ligjin Pr kontabilitetin.
Sqarim Per realizimin e nje projekti ndertimi te vecante (per madhesine dhe fondet monetare), i cili nuk mund te realizohen nga nje sipermarres i vetem bashkohen shpesh shume shoqeri dhe persona fizike qe kane objekt veprimtarie punimet e ndertimit. Shembuj ketu kemi ne rastin e ndertimit te urave, te autostradave, te pjeseve te

57

ndryshme te infrastruktures, hidrocentraleve, ndertimeve energjitike e turistike etj. Ne keto raste gjithsesi duhet pare se kush eshte sipermarresi apo kontraktori kryesor. Neqoftese nje bashkesi shoqerish apo personash fizike kryejne ndertimin e porositur te nje objekti atehere lindin maredhenie sherbimi te drejtperdrejta vetem midis porositesit dhe ortakerise dhe jo midis porositesit dhe anetareve te vecante te kesaj ortakerie.

4.2.1.6. Krijimi i degve apo prfaqsive dhe kontrolli i tyre Shoqerite e huaja perfaqesohen ne Shqiperi shpeshhere me dege te tyre (filiale).Dega e firmes trajtohet ne baze te se drejtes shqiptare si nje shoqeri e pavarur, e cila duhet tge zgjedhe nje nga format juridike qe percakton ligji per shoqerite tregtare. Ajo mund te zgjedhe gjithashtu sipas Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH, te perfaqesohet nga nje perfaqesues tatimor. Ne kuptimin juridik, sipermarres eshte dega dhe jo perfaqesuesi. Shume shoqeri operojne ne disa qendra qe ndodhen ne pjese te ndryshme te Shqiperise dhe formojne grupe te llojeve te ndryshme. Keto grupime te ndryshme mund te klasifikohen ne tre lloje per qellime kontrolli tatimor. do grup rezulton me probleme te ndryshme kontrolli. a. Persona juridik te ndare (filiale) qe zoterohen (kontrollohen) nga nje person juridik tjeter (kompani holding). Personi juridik (shoqeria) tjeter, qe ndermerr nje aktivitet te tatueshem i nenshtrohet regjistrimit ne menyre individuale ne fushen ku operon. Problemi i kontrollit qendron ne manipulimin ose fshehjen e transaksioneve te tatueshme midis personave ne dem te tatimit por jo ne dem te fitimit te grupit te shoqerive. Kjo merr rendesi te veante kur grupi konsiston ne njesi vendase dhe te huaja. b. Persona juridike te veante qe zoterohen nga nje individ ose grup (shoqeri te lidhura me ane te pronesise). Problemi per kontroll prezantohet si me siper, por veshtiresia qendron te asocimi dhe per pasoje manipulimi i mimit /transaksionit mund te fshihet. c. Nje person juridik me sektore apo dege operuese shperndare ne zona gjeografike te ndryshme dhe qe operojne me nje numer regjistrimi (regjistrimi centralizuar). Veshtiresia e kontrollit eshte te siguroje qe gjithe aktivitetet e tatueshme konsolidohen ne llogarine humbje fitim dhe ne deklararen per TVSH qe dergohet ne Nj.T.M, dhe kontabilizohen me mimin e klientit te personit juridik, por jo me mimin ndersektorial. 4.2.1.7. Kontrolli tatimor i veprimtaris s TP-ve n rrethe dhe filialeve Proedurat e kontrollit tatimor per operacionet e filialeve do te varen nga metoda kontabel e perzgjedhur nga tatimpaguesi. Meqnse ky do t jet nj vendim i vete subjektit, proedura e kontrollit duhet t ndjek at q po bn tatimpaguesi dhe kontrollori mund t mos krkoj q t adoptohet nj mnyr e caktuar e mbajtjes s kontabilitetit. N zbatim t Rregullores pr ndjekjen e aktivitetit dhe shkmbimin e informacionit pr TP-it e regjistruar n rrethe. Kjo Rregullore ka prcaktuar detyrat pr kontrollort e Nj.T.M-s dhe ndihma q do t japin kontrollet e DT-ve n rrethe. Rregullorja gjendet e plot n Shtojcn E. t Manualit.

58

4.2.2. Kontrolli tatimor kur ndodh shkrirja, bashkimi apo ndarja e shoqris Shkrirja prfshin m shum se t gjitha aktivet dhe pasivet e shoqeris q shkrihet me shoqerin q e merr n dorzim. T drejtat dhe detyrimet shoqeris q merret n dorzim i kalojn shoqeris q e merr at n dorezim. Vendimet pr t kontrolluar nj shoqeri q shprbhet pr shkak t shkrirjes nxirren n emrin dhe n numrin e regjistrimit t shoqeris q e ka marr at n dorzim. Autoriteti pr t prfaqsuar kompanin e shprbr sht transferuar prmes shkrirjes tek shoqeria, q e ka marr at prsipr. Vendimi pr t kontrolluar nj shoqeri q sht transferuar prmes nj shkrirje mbulon vetm kohn deri n momentin e shkrirjes. Nse kontrolli duhet t mbuloj kohn pas shkrirjes, krkohet edhe nj urdhr kontrolli pr shoqerin q ka marr n dorzim shoqerin e par. Nse shkrirja ndodh gjat kohs q kontrolli sht n proces, palt ndryshojn automatikisht; me fjal t tjera, i gjith komunikimi bhet me shoqerin q bn marrjen n dorzim. Kompania e shprbr me an t shkrirjes i nnshtrohet tatimeve deri n momenntin e ekzekutimit t shkrirjes. Kompania q e merr at n dorzim konsiderohet sikur e ka ushtruar biznesin e kompanis s marr n dorzim q nga fillimi i vitit m t fundit fiskal t kompanis q meret n dorzim; Prandaj, duhet t prgatitet nj memo kontrolli pr kompanin q shprbhet, por kjo memo duhet ti drejtohet kompanis q e ka marr at n dorzim. Nse kontrolli prqendrohet tek shqyrtimi i operacioneve para dhe pas dats s shkrirjes, ather duhen prgatitur dy memo kontrolli, nj pr seciln shoqri. Nj ose m shum shoqri, me an t bashkimit, mund ti kalojn trashgimin e tyre nj shoqrie ekzistuese ose nj shoqrie t re q ato themelojn apo nje ortakerie qe ato krijojne perkohesisht. Nj shoqri gjithashtu me an t ndarjes mund t'u kaloj trashgimin e saj disa shoqrive t tjera ekzistuese ose disa shoqrive t reja. Kto mundsi jan t hapura pr shoqrit n likuidim e sipr, me kusht q shprndarja e aktiveve t tyre ndrmjet ortakve t mos jet br objekt i fillimit t ekzekutimit. Ortakt e shoqrive, q bjn kalimin e trashgimis s tyre n kuadrin e operacioneve t prmendura msipr, prfitojn pjes t kapitalit themeltar apo aksione nga shoqria ose shoqrit prfituese dhe sipas rastit nj kompensim me para, vlera e t cilit nuk mund t kaloj 10 pr qind t vlers nominale t pjesve t kapitalit themeltar apo t aksioneve t dhna. N rast se operacioni prfshin krijimin e shoqrive t reja, secila prej tyre themelohet sipas rregullave q i prkasin forms s shoqris q do t krijohet. Bashkimi ose ndarja sjell prishjen pa likuidim t shoqrive q zhduken dhe kalimin e plot t trashgimis s tyre t shoqrit prfituese, n gjendjen n t ciln ndodhet kjo trashgimi n datn e realizimit prfundimtar t operacionit. Bashkimi ose ndarja sjell njkohsisht pr ortakt e shoqrive q zhduken marrjen e cilsis s ortakve t shoqrive prfituese sipas kushteve t prcaktuara n kontratn e bashkimit ose ndarjes. Megjithat nuk veprohet pr kmbimin e pjesve t kapitalit themeltar apo t aksioneve t shoqris prfituese me pjest e kapitalit themeltar, apo aksionet e shoqrive q zhduken kur kto pjes a aksione jan zotruar:

59

- Nga shoqria prfituese, ose nga nj person q vepron n emr t tij, por pr llogari t ksaj shoqrie. - Nga shoqria q zhduket ose nga nj person q vepron n emr t tij, por pr llogari t ksaj shoqrie. Bashkimi ose ndarja hyjn n fuqi: - N rastin e krijimit t nj ose disa shoqrive t reja, n datn e regjistrimit n regjistrin tregtar t shoqris s re ose t t fundit nga shoqrit e krijuara. - N rastet e tjera, n datn e mbledhjes s fundit t asambles q ka miratuar operacionin, me prjashtim t rastit kur kontrata parashikon q operacioni hyn n fuqi n nj dat tjetr, dat e cila nuk duhet t jet as m e vont nga data e mbylljes s vitit financiarn vazhdim t shoqris apo t shoqrive prfituese, as m e hershme nga data e mbylljes s vitit financiar t prfunduar nga shoqria apo nga shoqrit q bjn kalimin e trashgimis s tyre. Ortaket e shoqerise mund te merren vesh per nje ndarje te saj, ne vend te likujdimit. Shpeshhere ndodh te behet nje ndarje reale. Per nje ndarje reale flitet atehere kur ortaket e shoqerise marrin persiper pjese te aktivitetit te ndermarjes dhe i vazhdojne ato pastaj si shoqeri te vecanta.
Shembull ANTEA e krijuar ne vitin 2002 nga A dhe B ndahet pas disa vitesh krijimi ne vitin 2006. Ortaket e shoqerise, A dhe B kane shoqerite e tyre (respektivisht shoqeri ndertimi dhe transporti) duke i trajtuar si shoqeri te vecanta. Neqoftese A dhe B gjate kohes se ekzistences se ANTEA kane bere dekalrime dhe paguar detyrime per shoqerite e tyre, vecmas, atehere ndarja duhet trajtuar si e patatuesheme. Nje ndarje e paster eshte me teper nje perjashtim. Ne ndarjen reale, te gjitha te mirat materiale duhen transferuar per te ortaket e shoqerise dhe duhet llogaritur edhe TVSH-ja perkatese.

4.2.3. Transferimi, likujdimi, regjistrimi dhe kontrolli tatimor Likuidimi i shoqrive rregullohet nprmjet dispozitave q prmbahen n statutin e tyre. Shoqria sht n likuidim e sipr q n momentin e prishjes s saj pr fardolloj arsye, me prjashtim t rastit kur sipas ligji te shoqerive tregtare do i interesuar mund t krkoj n gjykat prishjen e shoqris, n qoft se situata nuk sht rregulluar n rrug ligjore brenda nj afati prej nj viti. Gjykata mund t'i jap shoqris nj afat maksimal prej gjasht muajsh pr t rregulluar situatn. Emrtimi i shoqris pasohet nga shnimi "Shoqri n likuidim e sipr". Ky shnim dhe emri i likuiduesit ose i likuiduesve duhet t figurojn n t gjitha aktet e dokumentet e nxjerra nga shoqria dhe q u drejtohen t tretve. Ekzistenca e shoqris si person juridik mbetet pr nevojat e likuidimit deri n prfundim t ktij procesi. Prishja e shoqris sht me pasoja ndaj t tretve vetm mbas dats s publikimit t prishjes n regjistrin tregtar. Akti i emrimit t likuiduesit publikohet sipas kushteve t prcaktuara me ligj t veant, n t cilin gjithashtu prcaktohen edhe dokumentet q duhen depozituar n aneksin e regjistrit tregtar. 4.2.3.1. Kuptimi juridik i transferimit t aktivit Me prjashtim t rastit kur ka nj plqim t plot ndrmjet ortakve, transferimi i trsis ose i nj pjese t aktivit t shoqris n likuidim e sipr te nj person q ka qen n kt

60

shoqri ortak i nj shoqrie kolektive, ortak "i pakufizuar", administrator, antar i kshillit mbikqyrs, antar i drejtoris, ekspert kontabl i autorizuar ose kontrollor, mund t bhet vetm me autorizim t gjykats, e cila, n prputhje me ligjet, dgjon likuiduesit ose, po t ket t till, ekspertin kontabl t autorizuar apo kontrollorin. Transferimi i trsis ose i nj pjese t aktivit t shoqris n likuidim e sipr ndalohet te behet te likuiduesi ose punonjsit e tij, te bashkshorti, paraardhsit apo pasardhsit e tij. Transferimi i plot i aktivit t shoqris apo kontributi n aktiv te nj shoqri tjetr, veanrish me an t procesit t bashkimit, autorizohet: - N shoqrit kolektive, me plqimin e t gjith ortakve; - N shoqrit komandite, me plqimin e t gjith ortakve "t pakufizuar" dhe at t shumics pr nga numri dhe kapitali, t ortakve "t kufizuar"; - N shoqrit me prgjegjsi t kufizuar, me plqimin e shumics q krkohet pr ndryshimin e statutit; - N shoqrit anonime, sipas kushteve t quorumit dhe t shumics s parashikuar pr mbledhjet e asambles s jashtzakonshme. 4.2.3.2. Pr tu patur parasysh kur ndodh transferimi i veprimtaris Transferimi i veprimtarise mund te behet kundrejt pageses ose jo kundrejt pageses. Neqoftese transferimi shihet si nje proces i patatueshem ne pergjithesi, nga procesi i transferimit te verpimtarise nuk lindin probleme te drejtperdrejta TVSH-je.
Shembull A dhe B krijojne nje Sh p k me aktivitet kryesor ndertimin (shoqeri me pergjegjesi te kufizuar) A bie kontribut ne shoqerine e re me dergese bankare 18.milion Lek dhe B te gjithe shoqerine e tij te vecante, ne te cilen ka qene ortak i vetem. Bilanci i sipermarrsit B AKTIVI Vlera e llogaritur 15.000 15.000 5.000 35.000 Vlera e tregut 23.000 17.000 5.000 45.000 000 leke Vlera e llogaritur 26.000 5.000 4.000 35.000 Vlera e tregut Kapitali Hipoteka Borxhe t tjera PASIVI

Trualli Mjete transporti Mallra

1. Pagesa e parave te A-se per shoqerine nuk eshte transaksion i tatueshem. A merr nga shoqeria si kundersherbim per pagesen e bere nga 18.milion lek te drejta shoqerie ne te njejten sasi dhe behet ne kete menyre ortak i shoqerise (1/3 e pjeses). 2. Futja e te gjithe shoqerise se tij ne Sh p k konsiderohet nje shitje per B -ne (transferim) te biznesit ne pergjithesi dhe nuk i nenshtrohet TVSH. Si ne rastin e trashegimise sipermarresi perfitues (pra shoqeria e re) shkon ne vend te shitesit (tjetersuesit) B, i cili merr nga shoqeria si kundersherbim per shitjen e shoqerise se tij ne vlere (vlera e tregut 45.milion lek duke zbritur detyrimet e borxhet prej 9 milion lek) 36 milion lek te drejta shoqerie dhe behet ne kete menyre ortak i shoqerise se re (2/3 e pjeses) Shoqeria ne kete menyre ka nje kapital fillestar ne vleren prej 54 milion lek. Kundersherbimi jane 18 milion leke pagese prej A dhe 36 milion leke vlere malli dhe aktive nga B. Transferimi i te drejtave te shoqerise eshte i nje qarkullim i patatueshem.(neni 21 paragrafi 2d., i Ligjit Per TVSH-ne

61

Nese B do te kishte shitur shoqerine e tij dhe te mos e kishte cuar ne shoqeri atehere ai do te kishte arritur ne treg cmimin e meposhtem te blerjes: Vlera e tregut te aktivit 45 milion lek minus 9 milion lek jep nje shume prej 36 milion lek. Kete shume B do ta kishte cuar ne llogari te Sh p k-se dhe do te kishte blere te drejta shoqerie ne te njejten sasi.

Probleme dalin gjithmone atehere kur nuk eshte e transferuar e gjithe shoqeria, por pjese qenesore te saj (sidomos troje) ruhen. Ne kete rast,sipermaresi transferues kryen nje shume sherbimesh ndaj shoqerise qe merr persiper. Cdo sherbim duhet pare pastaj me vemendje per te nxjerre nese lind apo jo nje TVSH. 4.2.3.2. Procedurat juridike pr mbylljen e likuidimit Ortakt thirren n fund t procesit t likuidimit q t vendosin pr bilancin financiar prfundimtar, pr aktin e rregullshmris pr administrimin nga ana e likuiduesit dhe pr heqjen e mandatit t tij si likuidues, si dhe pr t evidencuar mbylljen e likuidimit. N qoft se ortakt nuk thirren, ather secili prej tyre mund t krkoj n rrug gjyqsore emrimin e nj mandatmbajtsi t ngarkuar pr t'i thirrur ata. Ky person emrohet me procedur urgjente nga gjykata. N qoft se mbledhja e asambles nuk mund t marr vendim ose n qoft se ajo nuk pranon t miratoj llogarit e likuiduesit, vendimi merret nga gjykata me krkesn e likuiduesit ose t do personi t interesuar. Likuiduesi depoziton llogarit e tij n regjistrin tregtar ku do i interesuar mund t njihet me to dhe prkundrejt pagess t marr nj kopje t tyre. Gjykata merr vendim pr llogarit dhe, n rast se sht e nevojshme, pr mbylljen e likuidimit, n vend q kt vendim ta marr asambleja e ortakve apo e aksionarve. Llogarit prfundimtare t hartuara nga likuiduesi depozitohen n aneksin e regjistrit tregtar, ku bashkngjitet vendimi i asambles s ortakve pr kto llogari, pr aktin e rregullshmris pr administrimin nga ana e likuiduesit. Mbas kesaj shoqria regjistrohet nga regjistri tregtar. 4.3.Kontrolli i nj kompanie q krkon t regjistrohet. Ne cdo rast shoqeria, ne rolin e tatimpaguesit kan t drejt t krkojn t likujdohen dhe regjistrohen me vendim gjykate, vetm pasi t ken paguar t gjith detyrimet tatimore t papaguara dhe pasi t ken paraqitur bilancin e mbylljes ne Nj.T.M. Gjykata ka detyrim ligjor te njoftoje Nj.T.M pr kerkesn pr regjistrim t tatimpaguesit.Ne raste te ndryshme, mund te jete tatimpaguesi ai qe e dorezon kete kerkese, te cilen e bei dorazi nga Gjykata. N do rast, Nj.T.M brenda 45 ditsh nga data e njoftimit sht e detyruar t verifikoj situatn tatimore dhe kur sht e nevojshme t ushtroj kontrollin n vend t veprimtaris s tatimpaguesit q krkon t regjistrohet t paraqitur n bilancin e mbylljes. Kur Nj.T.M brenda 45 ditve nga data e njoftimit t marr paraqet kundrshtimin e saj, gjykata nuk mund t vendos pr regjistrimin e tatimpaguesit dhe nuk i kryen veprimet pr regjistrimin. Nj.T.M sht e detyruar t trheq kundrshtimin vetm pasi tatimpaguesi t ket paguar t gjith detyrimet e papaguara t cilat i jan njoftuar me shkrim tatimpaguesit deri n
62

datn e njoftimt pr regjistrim ose ka dhn garanci. Nse Nj.T.M ka arsyet ligjore dhe nuk pranon t trheq kundrshtimin, gjykata duhet ta gjykoj shtjen brenda 30 ditve nga njoftimi i ktij kundrshtimi. Nse pas 45 ditsh nga data e njoftimit, Nj.T.M nuk ka paraqitur ndonj kundrshtim me shkrim, gjykata vendos pr cregjistrimin e tatimpaguesit. Nj.T.M ka t drejt t regjistroj nga regjistri aktiv i tatimpaguesve do tatimpagues, kur provohet se ai pr fardo arsye n vitin e fundit fiskal nuk ka ushtruar veprimtari. N kt rast, kta tatimpagues mbahen pasive n nj regjistr t veant t organeve tatimore, por n do rast nuk eliminohen detyrimet tatimore ekzistuese. Kur nje tatimpagues kualifikohet per regjistrim nga TVSH, ai paraqet nje kerkese ne DT-ve, s bashku me nje formular ne lidhje me Ndryshime te Detyrimeve per Regjistrim, dhe me nje vendim te gjykates qe konfirmon kete gje. Nese Drejtori i Nj.T.M -s e konsideron te pranueshme, lejon fillimin e proesit te regjistrimit. Nj.T.M njofton tatimpaguesin me shkrim dhe leshon udhezime se si te kryhet kontabilizimi i detyrimeve te TVSH-se per stokun dhe aktivet kapitale (proedura e deklarates perfundimtare). Deklarata perfundimtare e paraqitur nga ana e tatimpaguesit duhet te perfshije do detyrim TVSH-je per stokun apo per aktive kapitale mbajtur ne daten e regjistrimit, me vleren qe ato kane realisht ne treg. Pergjegjesi i Sektorit t Kontrollit duhet te caktoje numrin e diteve per kontroll sipas nevojave te paraqitura. Nese shikohet se risku eshte i vogel, Pergjegjesi i Kontrollit mund te mos e beje kontrollin dhe ti ktheje dokumentet pa kryer viziten e verifikimit. Kontrolloret e perzgjedhur ushtrojne kontroll tek tatimpaguesi duke bere verifikimin e menyres se regjistrimit, dhe vlerat e mallit gjendje dhe kapitalit. Kontrollori duhet te finalizoje pozicionin perfundimtar te tatimpaguesit gjate ketij kontrolli. Deklarata perfundimtare duhet te verifikohet, si dhe behet verifikimi i saktesise se deklaratave qe nga kontrolli i fundit. Kontrollori duhet te sigurohet qe vlera e mallit gjendje dhe kapitalit mbi te cilin paguhet tatimi eshte i sakte dhe e njejte me vleren e tregut. Nese tatimpaguesi i nenshtrohet kufizimimeve per shuma te rimbursuara per te cilat ka kerkese (per shkak se jane te perjashtuara/jashte sferes se furnizimeve te bera), kontrollori sigurohet qe do rregullim perfundimtar eshte kryer sipas kerkesave per rimbursim. Per do pagese qe rezulton te jete me e ulet behet rregullimi i saj me ane te vleresimit. Inspektori i kontrolli duhet t llogaris detyrimin tatimor dhe t dorzoj dosjen n Sektorin e Vlersimit dhe Rimbursimit n prputhje me proedurat e parashikuara n Manualin e Vlersimit dhe Mbledhjes. Kontrollori duhet te vere theksin ne rendesine qe kane kerkesat per rimbursim ne deklaraten perfundimtare dhe te informoje tatimpaguesin se nuk do te merren ne shqyrtim kerkesa te mevonshme per rimbursim.

63

4.3.1. Kontrolli i mallrave gjendje n momentin e mbylljes Nese ne kohen e mbylljes se veprimtarise mallrat e sherbimet e blera nuk jane konsumuar akoma duhet bere nje kalim ne pronesi private (logaritje tatimi) ose nje korigjim i TVSH se zbritshme fillestare. Nje spjegim te hollesishem te procedures mund ta gjeni ne pikat 6 dhe 15.1.4 te Udhezimit Nr. 3, date 30.01.2006. Ne kohen e mbylljes se shoqerise, sipas ligjit te TVSH mbaron edhe veprimtaria ekonomike e tatimpaguesit. Aktivitet e kryera pas kesaj i llogariten veprimtarise private te tij. Mallrat qe jane akoma gjendje dhe mallrat e blera me TVSH te zbritshme kalojne automatikisht ne sferen private te tatimpaguesit dhe sipas nenit 18, pika 2 e ketij ligji keto mallra barazvleresohen me nje furnizim kundrejt pageses. Si baze e tatueshme sherben cmimi i tregut (Neni 27, pika 2).
Shembull Shoqeria ANTEA kryen aktivitet ne fushen e tregtise dhe shet aparate satelitore. Ne mars 2006 ANTEA ka blere 10 paisje me cmimin prej 20.000 lek per cope plus 20% TVSH. Nga keto aparate ANTEA ka mundur te tregtoje vetem 9 aparate me cmimin 26.000 lek plus 20% TVSH. Me qershor 2006 administratori i shoqerise ANTEA i kerkon Nj.T.M te verifikoje veprimtarine per arsye te mbylljes se aktivitetit. Ne kete kohe cmimi i tregut, sipas konstatimeve zyrtare, per kete aparat eshte: a) 36.000 lek b) 24.000 lek c) 21.600 lek Marrja e aparatit te fundit trajtohet si nje furnizim kundrejt pageses. Furnizimi i aparatit satelitor eshte i tatueshem dhe me tatim te detyruar. Baza e tatueshme a) 30.000 lek + TVSH 6.000 lek b) 20.000 lek + TVSH 4.000 lek c) 18.000 lek + TVSH 3.600 lek Edhe pse tatimpaguesi mund te dekalroje se malli eshte i cilesise se dobet, i demtuar ose i paperdorshem dhe nga ky fakt mund te kene bere dhe asgjesimin e tij, grupi i kontrollit do te kerkoje rikuperimin e TVSH-se se zbritshme qe kishte malli kur eshte bere hyrje ne shoqeri dhe deklaruar ne librin e blerjes.

4.3.2. Kontrolli pr aktivet e qndrueshme t shoqris q mbyllet Ne sistemimin e objekteve te aktiveve te qendrueshme te shoqerise, TVSH kreditore mund te zbritet, neqoftese keto objekte jane te caktuara per aplikimin e qarkullimeve te tatueshme. Zbritja e TVSH se zbritshme tek te mirat ekonomike ne nje perdorim me te gjate mund te jete e mundur vetem atehere kur e mira ekonomike sherben per kryerjen e qarkullimeve te tatueshme gjate gjithe perdorimit (koha e shfrytezimit). Koha e shfrytezimit te aktiveve te qendrueshme eshte e percaktuar 5 vite, nese kemi parasysh piken 15.1.4. te udhezimit te TVSH-se. Neqoftese tatimpaguesi gjate kohes 5 vjecare te shfrytezimit deklaron ndalimin e veprimtarise, atehere duhet bere nje korigjim i TVSH se fillimit.
Shembull Shoqeria ANTEA kryen aktivitet ne fushen e tregtise dhe shet aparate satelitore.Ne mars 2006 ANTEA ka blere nje makine transporti per transportin e sateliteve me nje cmim prej 2 milionesh lek plus 400.000 lek TVSH, qe ai e ka deklaruar dhe llogaritur si TVSH te zbritshme.Ne dhjetor 07 ANTEA deklaron nderprerjen e veprimtarise dhe e perdor makinen vetem per qellime private.

64

Makina e transportit nuk u perdor brenda 5 viteve (periudhe shfrytezimi) por vetem per 2 vite per transportin e qarkullimeve te tatueshme. TVSH e zbritshme ne fillim duhet korigjuar si me poshte: 400.000 lek x 3/5=240.000 lek ANTEA duhet ti leshoje nje fature tatimore, ku vlera e mesiperme prej 240.000 leke eshte nje TVSH qe duhet dekalruar si TVSH shitje. Vitet e filluara kalendarike duhen rumbullakosur ne vite te plote ne favor te tatimpaguesit. Kjo do te thote se tatimpaguesi ka per te paguar per cdo vit te filluar 1/5 e te gjithe TVSH-se se zbritshme. Korigjimi i zbritjes se TVSH brenda 5 viteve te kohes se shfrytezimit do te zbatohet vetem neqoftese kostot e aktivit kalojne mbi vleren 1 milion lek neto. Te gjitha te dhenat e domosdoshme per llogaritjen e tatimit dhe te korigjimit te TVSH duhen shenuar ne librin e blerjes. Ne kohen e nderprerjes se veprimtarise, tatimpaguesi duhet te jap nje fature tatimi qe duhet te permbaj te gjitha te dhenat e permendura me siper.

Aktivet jane ajo pjese e bilancit ku rigrupohen te gjitha elementet e pasurise qe kane nje vlere ekonomike pozitive per shoqerine. Ato perfaqesojne perdorimin e burimeve te shoqerise, d.m.th. te kapitaleve te vena ne dispozicion te saj; keto kapitale investohen qofte ne tituj te perhershem (aktivet e qendrueshme), qofte ne te perkohshem (aktivet qarkulluese). Ne kontrollin e aktiveve te nje shoqerie duhet te krijohet bindja: - nese jane paraqitur nga shoqeria te gjithe aktivet dhe nese nuk ekzistojne te tjera qe, ndonese jane prezantuar si te tille ne regjistra, por nuk ekzistojne me ne realitet; - nese keto aktive prezantohen ne nje vlere te pranueshme, duke marre parasysh pozicionet korrigjuese korresponduese (amortizimet, provizionet). Ekzistenca materiale dhe realiteti i te drejtave mbi te tretet duhet te behen objekt i konstatimeve personale nga ana e vete ekspertit kontabel te autorizuar, i vertetimeve ose i konfirmimeve nga te tretet perkates, ne menyre me shume ose me pak te thelluar sipas rastit. Pervec kesaj duhet te mund te vertetojme nese vlerat qe u atribuohen aktiveve jane percaktuar ne menyre te tille qe te mund t'u refererohen direkt atyre; ne rast dyshimi, duhet te zgjedhim sistematikisht per vleresimin me te kujdesshem (duke iu referuar parimit te kujdesit, i pasqyruar pikerisht ne Nenin 56, te ligjit Nr.7661, date 19.01.2003 "Per kontabilitetin "). 4.4. Kur ndodh q nj shoqri falimenton? Procedurat e falimentimit fillojn kur nj shoqri tregtare, sipas dispozitave t ligjit Nr.7638, dat 19.11.1992 "Pr shoqrit tregtare" ose kur nj shoqri shtetrore, n baz t ligjit Nr.7926, dat 20.4.1995 "Pr transformimin e ndrmarrjeve shtetrore n shoqri tregtare", sht n gjendjen e paaftsis paguese. Procedurat e falimentimit fillojn edhe kur shoqerite gjenden t mbingarkuara me borxhe. Procedura e falimentimit fillon vetm n baz t nj krkes padie. T drejtn pr paraqitjen e saj e ka debitori dhe do kreditor i tij, t cilt n kohn e fillimit t ksaj procedure kan nj pretendim t motivuar kundrejt pasuris s debitorit. N rastet e personave juridik ose t shoqrive tregtare, sipas ligjit nr.7638, dat 19.11.1992 "Pr shoqrit tregtare", detyrimin pr paraqitjen e krkess pr fillimin e procedurs s falimentimit e kan edhe organet drejtuese t tyre.

65

Procedurat e falimentimit kane per qellim ti japin zgjidhje ekonomike e financiare tatimpaguesit ne rolin e debitorit, nepermjet rruges gjyqesore te : 1. pastrimit nga borxhet ose 2. te rivendosjes se aftesise paguese apo 3. nepermjet likujdimit gjyqesor te tij. Debitori (tatimpaguesi) eshte i detyruar ti paraqese gjykates: 1. Nje liste te aktiveve te tij 2. Nje liste te kreditoreve me shumat perkatese 3. Nje liste te debitoreve te vet me shumat perkatese Procedurat e falimentimit nuk mund te fillojne nese pasuria e debitorit nuk i mbulon shpenzimet e procesit dhe mund te nderpritet nese gjendja e aftesise paguese e tatimpaguesit eshte permiresuar. Procedura e falimentimit fillon vetem me vendim te gjykates i cili publikohet ne tabelen e gjykates. Proceset civile dhe gjykimet ne arbitrazh ku kreditori eshte pale, pezullohen me fillimin e procedures se falimentimit. Vendimet gjyqesore te marra perpara hapjes se procedures se falimentimit per ekzekutim te detyrueshem te nje vendimi, nuk kane me fuqi me fillimin e procesit te falimentimit. Keto vendime duhet te regjistrohen ne procesin e falimentimit. Procesi i falimentimit nderpret afatin kohor te parashkrimit (6 15 vite). Saldot negative qe mund te ekzistojne nuk vazhdojne te paguhen, por perfshihen ne procesin e falimentimit. Gjykata pergatit nje liste (qe quhet tabela e falimentimit) me te gjitha kerkesat dhe pretendimet me kete renditje: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Detyrimet fiskale dhe detyrimet e tjera ndaj shtetit, Detyrimet ndaj organizatave nderkombetare Detyrimet ndaj bankave per kredi te pakthyuera Detyrimet nda sigurimeve shoqerore dhe shendetsore Detyrimet per paga Detyrime te tjera

Gjykata mund te vendose ne tabelen e falimentimit edhe pretendime te tjera brenda nje afati kohor, pas te cilit nderpritet cdo veprim tjeter i ngjashem. 4.4.1. Proedura e paaftsis pr t paguar (falimentimit), pasojat pr tatimet. Procedura e falimentimit eshte nje procedure per pagesen e perbashket dhe te barabarte te te gjithe personave te prekur pjesemarres ne pasurine e debitorit. Procedura eshte e regulluar ne ligjin dhe udhezimet per falimentimin. Me hapjen e procedures debitori humb pushtetin mbi administrimin e pasurise apo edhe mbi pasurine. E drejta e administrimit dhe e pronesise kalon te administratori i falimentimit, i cili caktohet nga gjykata. Ky merr persiper menjehere drejtimin per zhvillimin e procesit sipas se drejtes mbi biznesin.

66

Qe nga ky moment, nuk eshte me e mundur pagesa e ndonje individi te vecante. Pagesa e personave pjesemares ne shoqeri behet me teper sipas parimit te pageses se barabarte (sipas kuotes) se te gjithe personave nga pasuria e debitorit. 4.4.1.1. Falimentoja dhe pasojat mbi TVSH Debitori eshte edhe gjate procedures se falimentimit sipermares dhe debitor tatimesh, meqe shoqeria e debitorit nuk mbaron me fillimin e procedures se falimentimit. Megjithate, administratori i falimentimit duhet te permbushe detyrimet tatimore te debitorit. Administratori i falimentimit eshte ndermarres i pavarur ne kryerjen e procedures se falimentimit. Me kryerjen e procedures se falimentimit ai i sjell debitorit nje furnizim sherbimi. Meqe ky sherbim sillet kundrejt pageses, ai eshte i tatueshem. Administruesi i falimentos per kete arsye eshte i detyruar te leshoje nje fature me TVSH per sherbimin e kryer prej tij ne nje fature tatimore te vecante. Debitori mund ta regjistroje kete fature, si TVSH te zbritshme. 4.4.1.2. Krkesa e falimentos dhe informacioni q nevojitet pr kontrollorin Nje rendesi te vecante ka hapja e procedures se falimentos para se gjithash ne proceduren e tatimit. Ketu behet fjale per kerkesa, te cilat gjate kohes se hapjes se procedures se falimentos jane te argumentuara. Pretendimet mund te kene vlere vetem permes njoftimit per ne tabelen e falimetos. Kjo gje vlen si per pretendimet e zyres se finances ashtu eshe per persona te tjere te interesuar ne kete falimentim. Si regull nuk mund te llogarisesh nje realizim te kerkesave. Per nje sqarim te kesaj pike, me poshte jepet nje shembull.
Shembull Ne daten 31.03.2006 eshte hapur procedura e falimentos per pasurine e sipermaresit A. Ne kohen e njoftimit paraprak, ne Mars 06 ANTEA ka kryer qarkullim ne shumen prej 120.000 LEK (bruto). TVSH per keto shuma ka lindur ne mars 2006, domethene para hapjes se procedures se falimentos. Administratori i falimentos duhet te jape nje njoftim paraprak per muajin mars 2006 dhe te sqaroj qarkullimin 100.000 LEK. Nj.T.M duhet te njoftoj 20.000 LEK TVSH ne tabelen e falimentos.

Ne te njejten kohe duhet te sigurohemi, qe debitori nuk mundet te paguaje borxhet drejtuar atij per aresye te paaftesise se tij per te paguar. Por, meqe ai pasi ka kryer zbritjen e TVSH, atehere kjo TVSH e zbritshme duhet kthyer nga pageat hyrese te papaguara. Personat te cilet kane kryer sherbimet tatimore ndaj debitorit kane te drejte te shkurtojne gjithashtu TVSH-n e tyre. Korigjimet duhet te ndjekin hapjen e procedures se falimentos ne kohen e njoftimit paraprak. 4.4.2.Informacion pr kontrollorin rreth prfituesit t aktiveve t qndrueshme Shpeshhere shoqerite nderrojne pronarin/et, per shembull per aresye trashegimie, paaftesi per te punuar, falimentimi, ndarje e shoqrise apo shkrirja e saj, pasuesi trajtohet pastaj si tatimpagues sipas nenit 56 t ligjit Pr TVSH-n. Per shmangjen e mospagimit te tatimeve , kalimi i gjithe shoqerise konsiderohet si nje qarkullim i patatueshem. Kjo do te thote se ne faturat e kalimit te te gjithe shoqerise nuk duhet

67

shenuar hapur TVSH dhe perfituesi nuk mund te kete per kreditoje TVSH te zbritshme. Kjo procedure redukton per sektorin e kontrolli, kohen per kontroll. 4.4.3.Kontrolli dhe finalizimi i t ardhurave nga falimentimi Neqoftese administratori i falimentos p.sh. i on ne fund punet e filluara nga debitori dhe i zbret ato pastaj perfituesve nga sherbimi, atehere fitimet kalojne ne shumen qe sherben per pagesen e borxheve te debitorit. E njejta gje ka vlere edhe ne rastin kur nje administrator i falimentos shet mallrat ose aktivet e shoqerise. Administruesi i falimentos duhet ti paguaj Nj.T.M-s nga gjendja e grumbulluar e likujditeteve pas hapjes se procedures se falimentos. Ne te njejten kohe TVSH e zbritshme qe rezulton nga keto qarkullime eshte per tu rikuperuar. Me poshte jepet nje shembull sqarues.
Shembull Per aktivet e sipermarresit ANTEA eshte hapur me 31.03.2006 procedura e falimentos. Me 10 prill 2006, administratori i falimentos ka mbyllur nje kontrate te nisur nga debitori duke likujduar llogarine prej 120.000 LEK. Me pas, administratori i falimentos ka shitur mallrat gjendje, per 240.000 LEK dhe aktivet e qendrueshme te shoqerise per 60.000 LEK. Per punen e kryer, administruesi i falimentos i vendosi debitorit me 26.04.2006 ne llogari gjithsej 50.000 LEK plus 10.000 LEK TVSH. Qarkullimet 100.000 LEK 200.000 LEK 50.000 LEK 350.000 LEK 70.000 LEK 10.000 LEK 60.000 LEK

TVSH 20% TVSH e zbritshme TVSH pr tu paguar

Administruesi i falimentos duhet te dorezoje nje njoftim paraprak dhe duhet ti paguaj nga shuma e grumbulluar pas fillimit te falimentos ne llogarine e Nj.T.M-s shumen prej 60.000 LEK.

Veprimtaria e shoqerise se debitorit mbaron vetem me veprimin e fundit te administruesit te falimentos. 4.5.Kontrolli n raste shkrirje apo bashkimi me nj tatimpagues tjetr. Edhe bashkimi i tatimpaguesve duhet trajtuar si nje proces i patatueshem. Edhe ne kete rast reduktohet (kursehet) koha e administrimit dhe reziku i mospagimit te tatimeve menjanohet.
Shembull Shoqeria sipermarrese e ndertimit TEA dhe shoqeria e transportit ANT bashkohen dhe krijojne shoqerine Transndertimi shpk ne Tirane . Ne kete bashkim secili prej tyre prezantohet me bilancin e shoqerise se tij. Bilanc i siprmarrsit A AKTIVI Vlera e llogaritur 30.000 15.000 50.000 95.000 Vlera e tregut 40.000 15.000 50.000 105.000 000 lek Vlera e llogaritur 26.000 29.000 40.000 95.000 Vlera e tregut Kapitali Detyrime mbi nj vit Detyrime nn nj vit PASIVI

Trualli Mjete transporti Mallra

68

Bilanc i siprmarrsit B

AKTIVI Vlera e llogaritur 15.000 15.000 5.000 35.000 Vlera e tregut 23.000 17.000 5.000 45.000 000 lek Vlera e llogaritur 26.000 5.000 4.000 35.000 Vlera e tregut

PASIVI

Trualli Mjete transporti Mallra

Kapitali Detyrime mbi nj vit Detyrime nn nj vit

1. Sjellja e gjithe aktivit te shoqerise nga TEA ne Transndertim Shpk konsiderohet nje transformim i TEA Ashtu si ne nje rast trashegimie, sipermaresi perfitues (pra shoqeria e re, Transndertim Shpk) del ne vend te shoqerise TEA, e cila merr nga shoqeria si kundersherbim per aktivet e sjella ne Transndertim shpk 36milion lek te drejta shoqerie (vlera e tregut 105 milion lek zbrit borxhe prej 69 milion lek) dhe ne te njejten kohe, ne baze te kesaj vlere te depozituar si kapital i shoqerise se re behet ortak i shoqerise (50% pjesemarje). 2. Sjellja e gjithe aktivit te shoqerise nga ANT ne Transndertim Shpk konsiderohet nje tjetersim i biznesit ne pergjithesi dhe nuk i nenshtrohet TVSH. Ashtu si ne nje rast trashegimie, sipermaresi perfitues (pra shoqeria e re, Transndertim Shpk) del ne vend te shoqerise ANT. ANT perfiton nga shoqeria si kundersherbim per aktivet e sjella ne Transndertim shpk 36 milion lek te drejta shoqerie (vlera e tregut 45 milion lek zbrit borxhe prej 9 milion lek) dhe ne te njejten kohe, ne baze te kesaj vlere te depozituar si kapital i shoqerise se re behet ortak i shoqerise (50% pjesemarje). Transndertim Shpk, merr nga TEA dhe ANT vlerat ne shumen prej 36 milion lek. TransndertimShpk nuk mund te beje zbritje TVSH-je, sepse TEA dhe ANT nuk ushtrojne ndonje qarkullim te tatueshem. Por te dy keto shoqeri perfitojne te drejta pronesie ne shoqeri ne masen 50%, sipas aktiveve te sjelle ne momentin e krijimit te Transndertim Shpk. Ne zbatim te Nenit 21, te ligjit Per TVSH -ne, transferimi i te drejtave te shoqerise eshte nje furnizim i perjashtuar.

4.6.Kontrolli n rastet e analizs s tatimpaguesve, kur financohet apo kreditohet aktiviteti Ne kryerjen e kontrollit ndeshen shpesh format e zakonshme tregtare te financimit. Megjithese, financimi per lindjen e TVSH ska rendesi, e rendesishme te vleresojne llojin e financimit si nje sherbim te mevetesishem ose nje sherbim dytesor te pavarur. Asnje shoqeri nuk eshte ne gjendje te mbuloje te gjitha investimet e planifikuara te saj vetem me mjetet e saj. Ne vend, afersisht 80 % e investimeve financohen nga burime jashte fondeve te shoqerise. Per financieret e shoqerive, financimi ne pergjithesi dhe kerkimi i modeleve financiare me te favorshem eshte nje teme e pafund. do investim duhet financuar. Nje sipermarres, i cili kryen nje investim mund te perdor ose mjete te veta, ose mjete te huaja. Ne te dy rastet flitet per financim.Per tatimet nuk ka rendesi, lloji i financimit. Per TVSH ka rendesi financimi vetem ne raste te vecanta, si per shembull ne pagesat me keste. Kreditimi eshte nje nga format me te shpeshta te financimit. Ne kreditim sipermaresi, i cili kryen sherbimin, ben nje shtyrje pagese per perfituesin nga sherbimi. Kohezgjatja e shtyrjes se pageses eshte e ndryshme ne vende te ndryshme te botes.

69

KAPITULLI 5
5. Detyrimet q ka Nj.T.M pas marrjes s vendimit pr kontroll. Vendimi pr kryerjen e nj kontrolli n terren mund t merret me qllim q t verifikohet nse tatimpaguesi ka prmbushur detyrimet ligjore n mnyr korrekte pr tatimin mbi t ardhurat, tatim fitimin, TVSH, tatimin mbi pagn, tatimin n burim, taksat nacionale, akcizat, kontributet pr sigurimet shoqrore e shndetsore. Urdhri pr t ushtruar nj kontroll n terren mund t lshohet edhe pr t verifikuar informacionet e dorzuara nga institucione, individ dhe t tjer t, si dhe pr efekt rimbursimi si dhe mjaft motive te tjera, te cilat konsiderohen si arsye te ligjshme per te kontrolluar situaten financiare t TP-it. Detyrimet e sektorit t kontrollit t Nj.T.M-s, pas marrjes s vendimit pr t ushtruar kontroll jan t renditura si m posht: 5.1. Hartimi i programit t kontrollit Hartimi i programit t kontrollit duhet te permbaje qarte dhe ne menyre te permbledhur te pakten keto kerkesa: - Emrin dhe NIPT-et e tatimpaguesit qe kontrollohet; - Objektin e programit te kontrollit; - Synimet dhe realizimi qe pritet nga kontrolli; - Kornizen ligjore dhe nenligjore, te cilat do te verifikohen si jane zbatuar; - Tipi i kontrollit; - Periudha qe do te kontrollohet; - Afati i kryerjes se kontrollit; - Grupin e kontrollit dhe pergjegjesin e grupit; Programi i kontrollit, sipas strukturs organike ne Nj.T.M hartohet nga pergjegjesi i ZK-s dhe miratohet nga pergjegjesi i sektorit dhe siglohet n kt renditje nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s. 5.2. Njoftim - Lajmrimi pr Kontroll Njoftimi i kontrollit dhe caktimi i kontrollorve apo caktimi i veant i kontrollorve q bjn kontrolle te tatimpaguesve m t mdhenj, lshohet n at form q sht ne SHTOJCEN 1. te ketij Manuali. Rregulli kryesor q ndiqet sht q njerzit t njoftohen pr kontrollin prmes posts q drgohet n adresn e selise s tatimpaguesit, q nuk sht adres e vecant tatimore. Adresa zyrtare e tatimpaguesit sht adresa e regjistrit kombtar i STI-s, t ktij tatimpaguesi ose adresa e veant postare q tatimpaguesi ka t dekalruar ne momentin e regjistrimit.

70

N rrethana t caktuara, njoftimi i kontrollit mund t drgohet n t njejtn koh me fillimin e kontrollit. Pr m shum informacion, lutemi t shikoni seksionin 4.1.1. te Udhezimit Nr.2, date 30.01.2006 Pr proedurat tatimore. 5.2.1. Prjashtimi i dokumenteve N mnyr t veant n njoftim lajmrimi pr kontroll, n rastet q njihet natyra e transaksioneve dhe aktiviteti i TP-it duhet t theksohet informacioni mbi mnyrn e krkimit t prjashtimit nga kontrolli t dokumenteve dhe informacioneve t caktuara, te klasifikuara sekret shtetror apo sekret industrial. Pr m shum informacion duhet t shikoni Kapitullin 8. 5.2.2. Fusha e veprimit t njoftimit t kontrollit Njoftimi i kontrollit rregullon gjithka q mund t kontrollohet. Nj.T.M nuk mund t kontrolloj periudha kohore q vijn pas dats s njoftimit t kontrollit. Kjo do t thot q nj njoftim kontrolli pr verifikimin e prmbushjes s detyrimit pr t dorzuar deklarimet tatimore dhe pr t dhn informacion t plot e t sakt zbatohet vetm pr periudhn kohore n t ciln ka ndodhur detyrimi i msiprm deri n datn e njoftimit t kontrollit. N raste t veanta, kontrolli mund t mbuloj periudhn kohore para vlersimit t zakonshm pr vonesat n prmbushjen e detyrimeve tatimore. Pr shembull, do t ishte me vend t kontrollohehin vitet e mparshme n ato raste kur sht i pamundur vlersimi pr vonesat ose tatimin shtes, n rastet e mashtrimeve t mdha tatimore dhe n rastet kur kontrollohet baza e amortizimit e cila prek vitet pr t cilat mund t ndryshohet tatimi. Nse Drejtori i Nj.T.M apo Drejtori i Drejtoris krkon t kontrolloj periudha t tjera kohore, t ndryshme nga ato q mbulon njoftimi i kontrollit, ata duhet t krkojn t miratojn nj shtes njoftimi pr kto periudha n DPT. Gjithashtu, njoftimi i kontrollit duhet t ket shtesn prkatse nse ndryshon qllimi i kontrollit ose nse caktohet nj kontrollor i ri.
Shembull Njoftimi kontrollit nxirret n datn 15 maj 2006. Kontrolli prfshin verifikimin e prmbushjes s detyrimit pr t dorzuar FDP-te e sigurimeve dhe T.A.P.-it dhe pr t dhn informacion t plot e t sakt. Shoqeria e dorzon formularin e deklarimit tatimor n datn 15 Maj 2006 megjithse ka akoma afat dhe nuk sht e detyruar ta dorzoj formularin e deklarats tatimore deri m 20 Maj 2006. Megjithat, nuk merret parasysh fakti q FDP-ja nuk sht e detyrueshme t dorzohet deri n 20 Maj; e drejta pr t kontrolluar vitin e vlersimit 2006 fillon nga koha e dorzimit t formularit t deklarimit tatimor. Shembull Njoftimi i kontrollit nxirret n datn Shtator 2006. Kontrolli prfshin verifikimin e prmbushjes s detyrimit pr t dorzuar deklaratat tatimore dhe pr t dhn informacion t plot e t sakt lidhur me TVSH dhe tatimin mbi pagn pr periudhn nga Janari deri n Gusht. N Tetor 2006 kontrollori krkon t kontrolloj edhe TVSH e Dhjetorit 2005. Bazuar n njoftimin e kontrollit, Nj.T.M ka t drejt t kontrolloj periudha n t cilat dorzimi i formularit t deklarimit tatimor ka ndodhur para dats s njoftimit t kontrollit. Kontrollorit i nevojitet nj shtes njoftimi, me qllim q t ket mundsi t kontrolloj muajin Dhjetor 2005. Nse ndryshon qllimi i kontrollit ose caktohen kontrollor t rinj, prdoret formulari tip.

Nj.T.M ka t drejtn t kontrolloj periudha n t cilat ka filluar detyrimi pr t dorzuar deklaratn tatimore edhe pse pala q kontrollohet mund t mos e kt dorzuar deklaratn tatimore pr periudhn n fjal.
71

Nse qllimi i kontrollit sht t kontrolloj egzistencn e kushteve pr prmbushjen e detyrimit pr t dhn informacion pr realizimin e pritshm (viti n vazhdim), ather prfshihen vetm ato periudha kohore n t cilat detyrimi pr dorzimin e deklarats tatimore nuk fillon para dats s njoftimit t kontrollit. Nj njoftim kontrolli i cili synon t marr informacion t vlefshm pr t kontrolluar prmbushjen e detyrimeve t t tretve (kontrolle t t tretve) mbulon vetm periudhat kohore deri n datn e njoftimit t kontrollit. 5.2.3. Ndryshimi i pasojave Nse qllimi i nj kontrolli sht verifikimi i prmbushjes s krkesave q kan t bjn me tatimin mbi pag dhe tatimin n burim, ky kontroll nuk mund t trajtoj tatime t tjera, si pr shembull, TVSH apo tatimin mbi t ardhurat. Sidoqoft, nse rezultatet e kontrollit t tatimit mbi pag dhe tatimit n burim ndikojn n shumn e tatimeve t tjera, sht e qart q Nj.T.M duhet t veproj (nj rast i till njihet si ndryshim i pasojave). Meqense njoftimi i kontrollit vetm udhzon pr gjithka q do t kontrollohet, nuk sht e nevojshme q ky njoftim t ndryshohet nse ndryshimet e bra n nj tatim apo tarif ndikojn tek nj tatim apo tarif tjetr. Kontrollori duhet t shnoj n memon e kontrollit pasojat q i prkasin nj tatimi apo tarife tjetr ose t sigurohet q ata t korrigjohen me mjete t tjera. 5.2.4. Shtesa t njoftimit dhe autorizimit pr kontroll Nj.T.M mund t vendos edhe pr ndryshime t tilla si zgjerimi i objektit t nj kontrolli n proces me qllim q t mund t prfshij n t synime shtes apo t caktoj kontrollor t rinj. Nse caktohet nj kontrollor i ri, nj gj e till duhet t prfshihet n autorizimin sekondar, q merr prsipr ndryshimet nga i pari. Nse ndryshojn dhe kontrollort e caktuar, n autorizimin sekondar duhet t prfshihen emrat e kontrollorve t ndryshuar dhe arsyeja. Nj.T.M vendos edhe pr ndryshimet n raste t tilla si zgjatja e nj afati kontrolli n proces (brenda afatit ligjor), kur objekti mbetet i njjt, por detyrimet tatimore do t verifikohen n periudha kohore q shkojn prtej periudhs q mbulonte njoftimi i par i kontrollit, apo kontrolli i fundit. Nse nj kontrollor nuk punon m n kontrollin e caktuar, nuk sht e nevojshme q Nj.T.M t nxjer nj autorizim t ri, por tatimpaguesi duhet t njoftohet me shkres. N zbatim t Ligjit Per procedurat tatimore ne RSH e drejta e Nj.T.M-s pr t kontrolluar dhe pr t korrigjuar vlersimin e nj detyrimi tatimor, parashkruhet 5 vjet pas lindjes s detyrimit (koha q tatimi duhej te ishte deklaruar ose paguar, cilido qofte asti m i fundit n koh). Ky parim do t ndiqet n vijimsi sipas ndryshimeve q mund t ndodhin n ligjin e procedurave tatimore.

72

5.3. Kryerja e kontrollit sipas kodit t etiks dhe profesionalizimit Nj.T.M si nj pjes e sektorit publik e ka t detyrueshme zbatimin e kodit t etiks. Ky kod duhet t zbatohet nga kontrollort, prgjegjsit e zyrave dhe i Sektorit, si dhe Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s, si dhe punonjesit e tjer, qe punojne dhe qe jane te perfshire ne administratn tatimore. Ky kod parashikon zhvillimin e rregullave te etikes duke u mbeshtetur ne vecorite, kulturn, sistemin ligjor dhe mjedisin ku zhvillojne veprimtarine strukturat e kontrollit. Qllimi i zbatimit t Kodit t Etiks sht q t prezantohet te TP-it besim ne integritetin, drejtesine dhe objektivitetin e kontrollit tatimor, aktiviteti i te cilave kontrollohet nga Nj.T.M. Inspektoret qe do te kryejne kontrolle tatimore duhet te mbajne mire ne mendje parimet ne te cilat mbeshtetet puna e tyre: - ndershmerine ne kryerjen e detyres, - trajtimin e barabarte e te gjithe tatimpaguesve per te njejtat rrethana, - transparencen e veprimeve dhe - sherbimin me pergjegjshmeri ndaj tatimpaguesve. Zotesia e kontrollorit konsiston jo ne njohjen e detajeve te problemeve, por ne faktin se ai duhet te kete njohuri me te gjera mbi gjithe aktivitetin qe kryhet nga tatimpaguesi, mbi rregulloret e shkresat per problemet te vecanta, si edhe marredheniet midis tyre. Detyra e kontrollorit eshte te rregjistroje dhe te njohe brenda nje periudhe te shkurter kohe faktet thelbesore per aktivitetin e objektit per kontroll, te verifikoje nese ai perputhet me kerkesat ligjore dhe nenligjore, si dhe te vleresoje situaten e tatimpaguesit me ndihmen e njohurive te tij te gjera dhe eksperiences qe ai zoteron. I gjithe ky proces eshte i rekomandueshem te kryhet me shkrim. T gjith kontrollort jan t detyruar t ruajn zbatimin e procedurave tatimore sipas legjislacionit aktual (ligjet nuk kan fuqi para periudhave kohore kur kan hyr n fuqi), pa krkuar zbatim t praktikave t kontrollit q mund t jen konkluduar n kontrollin paraardhs, si t pandryshueshme n kontrollin tjetr . Ditet e caktuara per kontroll do te fillojn n ditn q prcaktohet qartsisht n ligjin e procedurave tatimore aktual dhe vazhdojn me kohn e kontrollit, Raport-Kontrollin dhe do eshtje tjeter qe lind nga gjetjet e kontrollit dhe ndrpritet n momentin q raporti dorzohet te eprori dhe sht gati pr tu nisur te TP-i. 5.4. Takimi me TP-in pr konkluzionet Krahas dorezimit te projekt raportit i miratuar, kontrollori bie dakord me palen e audituar per kohen dhe organizimin e takimit pajtues, brenda afatit dhjete ditor nga dorezimi i projektraportit dhe njoftojn pr kt, Prgjegjsin e ZK-s, ZVK-n dhe Prgjegjsin e Sektorit. Ne takimin pajtues marrin pjese si rregull drejtuesi i shoqris s kontrolluar dhe prfaqsues t tjer t interesuar, si dhe kontrollort dhe prgjegjsi i zyrs s kontrollit. N raste t veanta, t krkuara nga prgjegjsi i ZVK-s apo me iniciativn e tij, n kto takime mund t marr pjes edhe Prgjegjsi i Sektorit. Ne takimin pajtues paraqiten argumentet dhe kunder
73

argumentet per opinionet e kontrollorve te parashtruara ne raport dhe sqarohen te gjitha detajet e raportit. Ne takimin pajtues prgjegjsit e zyrave marrin shenim te gjitha verejtjet e bera dhe sqarimet sipas nje protokolli te vecante te mbajtur per kete qellim. Shoqria e kontrolluar duhet te paraqese me shkrim kundershtimet per projekt raportin qe ne takimin e pajtues. 5.5. Qarkullimi i Projekt Raport-Kontrollit brenda Nj.T.M Projekt Raport-Kontrolli dhe dokumentet bashkshoqruese fillimisht duhet te shihen nga Prgjegjsi i Zyrs s Kontrollit dhe m pas drgohen me Formularin Nr.3 te Pergjegjsi Sektorit. Pas analizs nga ZVK-ja pikat e rishikuara t prmbledhura kalohen te Prgjegsi i Sektorit dhe me informacion prmbledhs te Drejtori i Drejtoris. Kta t fundit kan autoritetin ligjor pr t autorizuar ZK-t pr t reflektuar dhe prgjigjur pikave t rishikuara. 5.5.1. Qarkullimi nga inspektori te Prgjegjsi i zyrs s kontrollit Inspektori ka detyr kryerjen e kontrollit sipas programit t puns dhe ta krahasoj situatn e konstatuar n dokumentacionin e TP-it me legjislcionin, aktet nnligjore si dhe informacionet q prfiton gjat kohs s kontrollit apo i jan dhn m par nga eprort e tij. Inspektori mban prgjegjsi pr zbatimin dhe shfrytzimin e kohs s kontrollit sipas autorizimit q e ka caktuar pr kryerjen e kontrollit. Me mbarimin e kohs q i monitorohet nga Prgjegjsi i ZK-s ai detyrohet t argumentoj nprmjet nj projekt-raporti t shkruar gjith konstatimet dhe gjetjet te TP-i. Pr do gjetje duhet t shnoj referimin prkats t ligjit q pohon se sht keqzbatuar apo shkelur. Pr zgjatje t kohs s kontrollit jasht asaj t prcaktuar nga eprori me shkrim dhe n formularin prkats pr matjen e kohs s puns ai bhet objekt i prgjegjsis administrative. Me mbarimin e kohs s kontrollit, ai sht n dispozicion t prgjegjsit t tij dhe konkludimit t raportit. Kontrollori duhet ta dorzoj projekt-raportin brenda 24 orsh nga mbarimi i kohs s kontrollit. 5.5.2. Qarkullimi nga Prgjegjsi i zyrs s kontrollit te ZVK dhe Prgjegjsi i Sektorit Prgjegjsi i ZK-s ka n dispozicion nj koh 3 ditore pr nj shikim t aktit, me qllim verifikimin e zbatimit t programit, analizs sipas synimeve t ardhura nga ZAR-i, si dhe konstatimet dhe saktsin e tyre pr tu konsideruar nj raport i sakt nga kndvshtrimi i zbatimit t ligjit, barazis s tatimpagueve, kontrollit t saktsis s pasqyrave bashklidhur, zbatimit t etiks dhe profesionalizmit, gjith kriteret saisore dhe cilsore t nevojshme etj. Pas ktij afati ai e dorzon te Prgjegjsi i Sektorit me Formularin Nr.3. Ky i fundit pasi vren shnimet e kalon te ZVK. Kur Prgjegjsi i Zyrs s Vlersimit t Kontrollit veren se projekt raporti i kontrollit ka nevoje per ndryshime, komentet dhe ndryshimet duhet te behen me shkrim nga Pergjegjesi i ZVK-s po tek Formulari 3. Nuk lejohet qe drafti i raportit te vonohet te ZVK-ja m shum se 3 dit nga data kur e ka marr nga Prgjegjsi i Sektorit. Nese prgjegjsi i ZVK-s ka rezerva ne lidhje me reagimet pas komenteve t tij n raportkontrollin e rishikuar prej tij, ai mund te informoje direkt Drejtorin e Drejtoris me shkrim. Kto komente t ZVK-s, i kalohen nga Prgjegjsi i sektorit ZK-s prkatse. Prgjegjsi i ZK-s nuk mund t interpretoj komentet e bera. Ai duhet ti krkoj inspektorit t ndryshoje raportin ose do te kryeje verifikime te metejshme sipas komenteve te bera dhe do tia
74

ridorezoje projekt raportin Pergjegjesit te Sektorit t Kontrollit brenda nj periudhe 3 ditore nga data q e ka marr nga Prgjegjsi i Sektorit. Ky qarkullim q bhet nn monitorimin dhe autoritetin e Prgjegjsit t Sektorit apo nse ka kontrolle komplekse edhe nn autoritetin e Drejtorit t Drejtoris sht dhe qarkullimi q nuk duhet t prsritet kur vjen momenti i miratimit t raportit nga Prgjegjsi i Sektorit. Ai e ka konsumuar kohn e vrejtjeve me ushtrimin e autoritetit t tij t prgjegjsave t zyrave, e sidomos t ZVK-s. Nse Prgjegjsi i Sektorit e miraton Projekt Raport-Kontrollin (Formulart 2, 3, 4, 5 t MKT-s) dhe njoftimin (Formulari 8 t MKT-s) ai ja jep me nje informacion prmbledhs pr ta firmosur Drejtorit t Drejtoris, i cili ja dergon Drejtorit t Nj.T.M-s pr miratimin dhe njoftimin zyrtar. 5.5.3. Qarkullimi nga Prgjegjsi i Sektorit te Drejtori i Drejtoris Prgjegjsi i Sektorit nga momenti i prfundimit t miratimit t projekt raporteve prej tij duhet t shpreh me nj informacion prmbledhs gjith listn e raporteve t miratuar brenda 24 orsh. Drejtori i Drejtoris, nese nuk eshte dakort me gjetjet, t cilat ai sht njohur m par gjat qarkullimit t projekt -raportit n sektor, ai mund ta ktheje projekt raportin e kontrollit mbrapsht nepermjet protokollit me nje liste pyetjesh per Pergjegjesin e Sektorit te Kontrollit Tatimor, por duke propozuar direkt dhe fillimin e mass displinore pr personat q jan prfshir n etapat e qarkullimit t projekt-raportit dhe duke sqaruar n nj takim dhe TP-in pr kt kthim tjetr t projekt-raportit. Ne asnje rast nuk lejohet anullimi i nje lajmerim-kontrolli, apo raport -kontrolli, pasi ka filluar zbatimi sipas procedurave tatimore dhe Manualit. Ne rastet e kthimit te projekt raport-kontrollit detyrimisht duhet evidentuar dhe pergjegjesia e personit qe nuk ka zbatuar detyren e tij. Per raste te perseritura per raport kontrolle te kthyera ne vazhdimesi, Drejtori i Drejtoris i propozon Drejtorit t Nj.T.M-s q te filloje ndaj punonjesit tatimor procedurat per marrjen e mases disiplinore, sipas statusit te nepunesit civil. Kur Drejtori i Drejtoris vendos ta miratoj, ather ai duhet t: - firmose akt-kontrollin (Formulart 2, 3, 5 t MKT-s); - firmose njoftimin (Formularin 8 t MKT-s) dhe pastaj do ti kaloje dokumentet te Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit, per ti plotsuar formulart pr tu hedhur nga STI. STI-ja do te kryeje llogaritjen automatike te gjobave dhe interesit dhe do te printoje njoftimet e vleresimit. - Per TVSH-ne, nje njoftim vleresimi TVSH-je - Per tatimet e tjera, nje urdher pagese qe paraqet ne detaje arsyet e vleresimit dhe shumen per tu paguar te tatimit, gjobes dhe interesit. - Nje urdher-pagese, vetem per gjobat Pergjegjesi i sektorit te Kontrollit do te marre masa qe Formularet e Rivleresimit te Deklarates dhe/ose Formularet e Njoftimit te Gjobes te hidhen ne sistem per te nxjerre njoftimet perkatese te vleresimit dhe pageses. Inspektori prkats q ka kontrolluar hedh n formulari pr STI detajet e gjobes dhe interesit te vleresuar ne Formularin 8 t MKT-s dhe verifikohet prej prgjegjsit t ZK-s. Prgjegjsi i sektorit pas plotsimit dhe t ktyre formularve duhet tia bashkangjise njoftimet e vleresimit dhe raport-kontrollit, te firmose Formularin 8 t MKT-s
75

per te vertetuar qe kjo pune eshte kryer dhe pastaj tia dergoje dokumentet Drejtorit t Drejtoris dhe Drejtorit t Nj.T.M-s, t cilt duhet t kryejn veprimet e mposhtme, respektivisht sipas funksionit q mbajn. Drejtori i Drejtoris duhet t: Miratoj njoftimet e vleresimit dhe te pageses kundrejt Formulareve te Rivleresimit te Deklarates dhe Formularit 8 t MKT-s;

Drejtori i Nj.T.M-s duhet t: Miratoje dhe firmose njoftimet e vleresimit dhe te pageses qe jane nxjerre nga STI-ja; Firmose Formularin e Njoftim-Vleresimit te Tatimpaguesit (Formular Kontrolli 9 t MKT-s) dhe do tia dergoje gjithe dokumentet protokollit/arkives.

Protokolli/arkiva do te fotokopjoje dokumentet dhe pastaj do te shperndaje vleresimin sipas procedurs s prezantuar n pikn 6.5.4. m posht. 5.6. Njoftimi i tatimpaguesit pr rezultatet e kontrollit TP-i duhet t marr njoftim pr detyrimin q ka rezultuar nga kontrolli q i ka kryer Nj.T.M-ja brenda nj periudhe kohore ashtu si prcaktohet n ligjin e procedurave tatimore. Pas marrjes se projekt Raport-Kontrollit t miratuar dhe njoftim-vleresimeve perkatese, Zyra e Protokollit t Nj.T.M-s ka prgjegjsin te pergatite kopjen per ta shperndare n adresim t TP-it. Dat e marrjes s njoftimit t vlersimit pr detyrimet, vlersohet dita e dhjet pas dorzimit t njoftimit n shrbimin postar. Prgjegjsia pr mosmarrjen n koh t njoftimit t dorzuar n shrbimin postar sht e tatimpaguesit, i cili sht i detyruar t deklaroj adresn e sakt, q t siguroj marrjen n koh t njoftimeve nga shrbimi postar. 5.7. Kur sht momenti i kundrshtimeve nga tatimpaguesi? Raporti i kontrollit nenshkruhet nga grupi qe ka kryer kontrollin. Kur gjate perpilimit te raportit te kontrollit dhe deri ne momentin e leshimit te njoftim-vleresimit nuk eshte arritur te sheshohen pretendimet e tatimpaguesit te kontrolluar, ai mund te mos e nenshkruaje raportin dhe paraqet verejtjet perkatese, ne nje aneks bashkengjitur raportit me shkrim duke vene perbri emrit te tyre ne raport, shenimin "shih observacionin" . Kontrollori dhe t tjer pjesmarrs, n takimin pajtues, pasi i shqyrtojn pretendimet e tatimpaguesit, i rikthehen edhe nje here vleresimit te tyre duke reflektuar me shkrim ne nje aneks te vecante te raportit te kontrollit, mbi pretendimet e tatimpaguesit. Ne kete vleresim kontrollori duhet te argumentoje teknikisht shkaqet, se perse nuk merren parasysh verejtjet e bera dhe ne rast se ato merren parasysh ai duhet t'i evidentoje ato me shkrim. Pas kthimit te pergjigjes ato i dorezohen per firmosje Pergjegjesit te ZK-s, t ZVK-s, te sektorit dhe miratim nga Drejtori i Drejtoris dhe Drejtori i Nj.T.M-s.

76

5.9. Procedurat e Apelimit Tatimor Nse observacionet e TP-it nuk merren n konsiderat nga stafi drejtues i kontrollit t Nj.T.Ms, ather ai duhet ti drejtohet Drejtoris s Apelimit Tatimor n DPT brenda 30 ditsh nga marrja n dorzim e njoftimit t vlersimit t situats s tij si efekt i kryerjes s kontrollit. Apelimi tatimor nuk mund t shqyrtohet n nj shkall m t lart t hierarkis s apelimit pa qen shqyrtuar m par nga shkalla m e ult pararendse, prve rastit kur mosmarrja e vendimit pr rezultatin e apelimit brenda afatit 30 ditor (duke filluar nga data e protokollimit n DPT) dhe mosdrgimi i tij tek tatimpaguesi, i jep t drejtn tatimpaguesit pr t'u ankuar n shkalln tjetr m t lart t apelimit, pa paraqitur rezultatin e shqyrtimit t shkalls m t ult t apelimit. Drejtoria e Apelimeve Tatimore ka autoritetin e nevojshm pr t shqyrtuar apelimet q kan t bjn me vlersimet tatimore, t paraqitura nga tatimpaguesit, prfshir edhe t drejtn pr t kryer hetime, kontrolle dhe rillogaritje t detyrimeve tatimore duke patur t njjtn t drejt si dhe Nj.T.M q ka prcaktuar detyrimin tatimor fillestar. 5.10. Procedurat e rikontrolleve tatimor Kryerja e rikontrollit tatimor duhet te behet e mbeshtetur rigorozisht ne kerkesat qe parashtrohen ne ligjin Per procedurat tatimore ne RSH. N rast ndryshimesh ligjore t ksaj procedure do t zbatohet ndryshimi ligjor. Paraprakisht duhet t merret edhe informacion nga njsia ligjore, pr raste q TP-i q mendohet t planifikohet pr rikontroll mund t jet n procedura apelimi apo procedur gjyqsore. Rezultati i kontrollit paraardhes, i kontabilizuar nga Dega e Tatimeve, e cila ka bere dhe njoftimin e tatimpaguesit, i cili ka te drejten te njihet me keto detyrime nuk shfuqizohet nga kryerja e rikontrollit, por pr t zbatohen hapat e ligjit t procedures tatimore pas lshimit t Njoftim-Vlersimit pr detyrimet tatimore. Per moszbatimin korrekt te procedurave tatimore nga Dega e Tatimeve per kete tatimpagues, nga Drejtori i Drejtoris duhet te dale pergjegjesia administrative per inspektoret dhe Prgjegjsi i ZK-s, si dhe pr Prgjegjsin e ZVK-s, qe kan per detyre funksionale zbatimin e procedurave tatimore pr kontrollin duke ju referuar ligjit t procedurave tatimore. N rastet kur prgjegjsia rezulton direkt e prgjegjsit t sektorit, Drejtori i Drejtoris informon Drejtorin e Nj.T.M-s dhe bashkrisht vendosin pr procedurn e vazhdimsis.

Nse nj rikarakterizim i situats fiskale ka ndodhur n vitet e mparshm, Prgjegjsi i Sektorit t kontrollit mund ta shfrytzoj kt fakt t kryer n kontrollin e mparshm si nj orientim pr t trajektuar verifikimin e fakteve aktuale duke u prqndruar n problemet kryesore.

77

E RNDSISHME: Raportet e kontrollit t mparshme mund t ndihmojn n trajektimin e procesit t kontrollit dhe shmangies s dublimit t procedurave gjat procesit t kontrollit. Nga ana tjetr, mungesa e saktsis nga kontrolli i mparshm mund t sjell situata rikarakterizuese q jan t pambshtetura. sht i nevojshm gjykimi pr t prcaktuar nivelin dhe cilsin e informacionit shtes, q do t jet i nevojshm pr periudhn aktuale dhe kontrollori duhet t mbaj parasysh q faktet shpesh ndryshojn nga njeri vit n tjetrin. Gjithashtu, vendimet e shkallve t apelimit administrativ dhe gjyqsor, si dhe ndryshimet ligjore mund t mos ken ngjashmri me interpretimet e mparshme.

Pasi Prgjegjsi i Sektorit t kontrollit ka prcaktuar q disa trajtime dhe interpretime fiskale jan kryer sakt dhe kan siguri ligjore pr tu prdorur, ather n konsultim me Prgjegjsit e zyrave dhe pas komunikimit me Prgjegjsin e Zyrs s Investigimit dhe Prgjegjsin e Vlersimit duhet t prcaktoj sasin e informacionit shtes q do t jet i nevojshm pr kontrollin aktual. Nse nj shtje sht trajtuar e plot n kontrollin e mparshm, sasia e informacionit shtes q do t prdoret pr verifikim duhet t jet e kufizuar. N raste t tjera, kontrollori do t ket nevoj pr t verifikuar fakte q nuk jan trajtuar apo referuar saktsisht ligjit n kontrollet e kaluara. N varsi t ktyre vlersimeve prcaktohet dhe nevoja q mund t dali pr shtyrje t periudhs s kontrollit. Rezultati i kontrollit t mparshm mund t shfrytzohet vetm si nj pik fillestare dhe jo si nj baz primare pr nj kontroll n vijim. Megjithse kontrollort duhet t prpiqen t realizojn trajtime konsistente nga viti n vit (pr aq koh sa tatimpaguesi vazhdon t kryej aktivitet n t njjtn mnyr), rikarakterizimet e mparshme q nuk kan qen korrekte apo t bazuara n burime informacioni t paplota dhe t pasakta nuk duhet t prdoren si pik referimi. Faktet pr kontrollin aktual jan t pazvendsueshme pr tu prdorur gjat kontrollit pasi faktet jan t ndryshueshme nga njeri vit n tjetrin. Edhe nse n kontrollet e mparshme nuk sht protestuar apo apeluar nga tatimpaguesi, kontrollori duhet t shfrytzoj faktet e periudhs q kontrollohet, n vend t referimit n faktet e kontrolleve t mparshme. Kur prcaktimet e kontrollit nuk jan konsistente me periudha t mparshme, duhet ti spjegohet qart arsyeja tatimpaguesit, pasi kontrollori e kryen rikarakterizimin pr t arritur n nj prcaktim t sakt t situats reale t deklarimit t tatimpaguesit pr periudhn q kontrollohet. Prgjithsisht, kontrollet tatimore t mbetura pezull n vitet e mparshme nuk mund t parandalojn kontrollin tatimor t filloj kontrollin nga fillimi. Nj observacion apo kundrshtim me shkrim i tatimpaguesit nuk sht cdo here nj arsye pr t shtyr kontrollin. Kontrollort duhet ti spjegojn tatimpaguesit q do vit duhet t bazohet mbi faktet dokumentare konkrete t tij dhe duhet t prpunohen kto fakte dokumentare pr tju prgjigjur krksave t legjislacionit fiskal.

78

KAPITULLI 6
6.1. Fuqit q gzojn kontrollort pas marrjes s vendimit pr kontroll, si edhe gjithka q ata lejohet t kontrollojn. Pas caktimit t inspektorit nga Prgjegjsi i ZK-s me miratimin e Prgjegjsit t Sektorit, dhe aprovimin e Drejtorit t Drejtoris, ai ka t drejt t kryej detyrn e tij sipas referimeve ligjore t mposhtme. E drejta e hyrjes n ambjentet e tatimpaguesit
Pr procedur Pr TVSH Pr akcizat Pr procedur Pr akcizn Pr procedur Ligji i Proedurave Tatimore, Ligji pr TVSH Ligji pr Akcizat Ligji pr Proedurave Tatimore Ligji pr Akcizat Ligji i Proedurave Tatimore Ligji i Proedurave Tatimore Ligji pr Akcizat Ligji i Proedurave Tatimore Ligji per tatimin mbi te ardhurat Ligji i Proedurave Tatimore

E drejta pr t krkuar regjistrime, marrjen e kopjeve dhe largimin e regjistrimeve

E drejta e prgjithshme pr t ushtruar kontroll E drejta pr t br vlersime

Pr procedur Pr akcizat Pr procedur Pr TVSH Pr tatimin mbi fitimin

E drejta pr t gjobitur tatimpaguesin

Pr tatimin n burim dhe tatimin Ligji i Proedurave Tatimore mbi t ardhurat personale Ligji per tatimin mbi te ardhurat Pr akcizat Pr prdorimin e dokumentacionit fiskal Pr lojrat e fatit Pr kontributet e sigurimeve Pr taksat nacionale Ligji i Akcizave Kodi Doganor Ligji i Proedurave Tatimore Ligji per lojrat e fatit

E drejta e hyrjes dhe inspektimit nuk autorizon asnje punonjes te Nj.T.M-se, te hyje pa lejen me shkrim te Drejtorit t Nj.T.M-s ne asnje ambjent e aq m pak n ambjente konsullore e diplomatike apo perfaqesuesve me status te ngjashem te vendeve te huaja, po ashtu dhe ne organizata nderkombetare qe gezojne imunitet ndaj investigimeve te tilla, sipas marreveshjeve dypaleshe.

79

Kontrollori, gjat zbatimit t detyrs ka nj prgjegjsi dyfishe, si ndaj tatimpaguesit, po ashtu dhe ndaj shtetit pr t prcaktuar aftsin tatimpaguese korrekte dhe pr t mbajtur nj qndrim t paanshm pr gjith shtjet q i prkasin kontrollit tatimor. Kontrollori do t vendos se ku do t kryhet kontrolli. Me pak prjashtime, zakonisht kontrolli kryhet aty ku mbahen librat e kontabilitetit dhe dokumentacioni justifikues i aktivitetit. Nse prfaqsuesit e aktivitetit nuk krijojn kushtet e nevojshme pr sigurin, qetsin, si dhe kushtet minimale t kryerjes s shqyrtimit t dokumentacionit, ather kontrolli duhet t kryhet n ambjentet e zyrs fiskale apo ato t Nj.T.M-s. Kontrollori duhet t shkoj n ambjentet e TP-it aq her sa ai t arrij t kuptoj mnyrn e zhvillimit t aktivitetit, si dhe t asistoj n procese t nevojshme pr sqarim dhe informim. Kontrollori duhet t vzhgoj tipin e jetess s TP-it apo ortakve, si dhe drejtuesve t lart t shoqris. 6.2. Prgjegjsit e inspektorit tatimor 6.2.1. Prgjegjsia profesionale 6.2.1.1. Mardhniet me eprort. Punonjsit e kontrollit duhet t reflektojn standarde t larta t sjelljes me prgjegjsin e zyrs, prgjegjsin e sektorit dhe Drejtorin e Drejtoris dhe t Nj.T.M-s. Opinionet e kontrollorit jan t pavarura, por ato duhet t jen kurdoher n prshtatje me standardet profesionale. Kur nj kontrollor apo prgjegjs ka nj opinion ndryshe pr nj shtje profesionale, ai duhet ta shpreh at me shkrim duke br argumentimin ligjor. 6.2.1.2. Raportet ndaj paleve t treta. Punonjsit e kontrollit duhet t jen t sakt, t ndershm dhe t paanshm n raportimin e kontrolleve t tyre profesionale dhe n gjykimet q i bjn palve t treta duke prfshir t gjith ata q marrin raportet vlersuese dhe t tjeret. 6.2.1.3. Prgjegjsia pr realizimin e programit. Punonjsit e kontrollit jan prgjegjs prpara eprorit direkt pr respektimin e planit t puns, urdhrave t shrbimit dhe detyrave t caktuara prej tij n kuadrin e detyrave funksionale. 6.2.1.4. Prgjegjsia pr raportet dhe opinionet. Punonjsit e kontrollit kan prgjegjsi profesionale per saktesine dhe vlefshmerine e opinioneve dhe rekomandimeve te dhena ne raportet e kontrollit dhe programet e realizuara. 6.2.1.5. Prgjegjsia e moszbulimit t shkeljeve e parregullsive. Punonjsit e kontrollit, sipas rastit kane pergjegjesi penale ose disiplinore kur nga kontrollet e kryera me pas ne te njejtin TP dhe pr t njejten periudhe te kontrolluar, zbulohen mashtrime,
80

mosraportime apo mospagime detyrimesh, te cilat vertetojne se raportet e tyre nuk kane qene te sakta ose kane fshehur gjendjen. 6.2.1.6. Prgjegjsia pr zhvillimin profesional. Punonjsit e kontrollit duhet te bejne kujdes vete per zhvillimin e tyre profesional duke e demonstruar nje gje te tille me raporte specifike per prgjegjsin e tyre. 6.2.2. Mardhniet me kolegt 6.2.2.1. Prcaktimi i rolit. Punonjsit e kontrollit, kur punojne ne grup duhet te percaktojne dhe pershkruajne rolet dhe pergjegjesite e tyre, parametrat dhe nivelet profesionale. 6.2.2.2. Marrveshjet. Punonjsit e kontrollit duhet te zbatojn Marrveshjet me TP-it, por pa shmangur asnjher standartet dhe krkesat e kontrollit tatimor, i cili bazohet vetm mbi konstatimet nga inspektimi n vend, si dhe kryqzimi i informacionit. 6.2.2.3. Vlersimi. Punonjsit e kontrollit i nenshtrohen rregullisht rishikimit dhe vleresimit nga mbikeqyresit e tyre apo perfaqesuesit e pershtatshem te drejtuesit njesise se auditit.

6.2.2.4. Praktikat. Punonjsit e kontrollit duhet te perpiqen te mbajne dhe te demonstrojne nivelet me te larta te sherbimeve profesionale. 6.2.2.5. Sjellja profesionale. Punonjsit e kontrollit kane nje pergjegjesi edhe ndaj TP-ve, si dhe ndaj institucionit te tyre, qe kontrollet e kryera prej tyre te reflektojne standarde te larta te sjelljes profesionale. 6.3. Detyrat e inspektorit tatimor 6.3.1. Prezantimi te shoqria pr fillimin e kontrollit Kontrollort, prpara se t fillojn nj kontroll duhet t njoftojn pergjegjesin e zyres se tyre te kontrollit, se as ata dhe as te afermit e tyre nuk ndikojne ne paanshmerine dhe objektivitetin e kontrollit, ne dhenien e gjykimeve ne lidhje me tatimpaguesin qe do te kontrollohet. Kjo do te thote, qe ne vazhdimesi, kontrolloret te informojne pergjegjesat e tyre, nese ndonje konflikt potencial lind me vone.

81

Kontrollori ose grupi i kontrollit i ngarkuar per kryerjen e kontrollit ne perputhje me afatin e percaktuar ne program, paraqitet ne shoqerine, qe do te kontrollohet dhe i paraqet drejtuesit te saj njoftim lajmrimin dhe programin perkates. Ne paraqitjen e programit pervec drejtuesit kryesor mund te jene te pranishem edhe shefi i finances te shoqerise qe kontrollohet dhe punonjes te tjere qe cmohet e arsyeshme nga funksioni q mbajn n shoqri. Grupi i kontrollit merr shenim te gjitha problemet dhe shqetesimet qe ngrihen nga drejtuesit e shoqerise dhe te punesuarit gjate paraqitjes se programit dhe pasi i sistemon ato i perfshin ne procesin e verifikimeve. 6.3.2. Kryerja e kontrollit eshtjet dhe metodat e diskutuara ne kete pjese jane te zbatueshme per kontrollet e plota dhe vizitat fiskale. Kontrollori duhet te perdore gjykimin e tij per te vendosur per shkallen dhe thellesine e testimeve te kryera mbi llogarite. 6.3.3. Faza fillestare e kontrollit Prezantimi i kontrollorit te TP-i Prezantimi i kontrollorit duhet te shoqerohet me paraqitjen e Njoftim-Lajmrimit pr kontroll, te protokolluar n Nj.T.M. Kontrolli duhet kryer ne mjedisin ku tatimpaguesi zhvillon aktivitetin e tij, dhe kontrollori duhet te vizitoje edhe njesi te tjera, gjithnje nese aktiviteti nuk kryhet vetem ne nje vend . Kontrollori duhet te synoje gjithnje per grumbullim informacion me shume se sa TP ka te regjistruar dhe deklaruar. Eshte e rendesishme qe kontrolli te behet kur personi i ngarkuar te jete disponibel. 6.3.4. Intervista fillestare Ne diten e pare te kontrollit, inspektori interviston perfaqesuesin e caktuar nga shoqeria. Verifikimet e detyrueshme qe duhen perfshire ne kete interviste, do te zbatohen ashtu si jane, ne Tabelen e Proedurave Nr. 3 dhe ne Formular Raport Nr. 2 t MKT-s. Ne nje ortakeri, sipas gjykimit t kontrollorit duhen intervistuar t gjith ortakt. Nje vend t veant z intervista qe duhet t kryhet me drejtoret e kompanive, duke supozuar qe jane drejtoret ata qe drejtojne biznesin. Ne keto takime duhet te sigurohet informacioni i meposhtem: Pershkrim i pergjithshem i shoqerise Detyrat qe kryen secili pjestar i stafit ne ate shoqeri Informacion i hollesishem lidhur me objektivat e shoqerise, ne menyre te veante ne lidhje me normen e fitimit, dhe format organizative dhe menaxheriale, qe ka zgjedhur shoqeria per te arritur ato objektiva Saktesimi i pikave te caktuara per informacionin e grumbulluar, i cili nuk perputhet me informacionin e dhene Percaktimi i informacionit shtese qe kerkohet dhe afatin kohor per sigurimin ketij informacioni.
82

Me gjere problematikat qe duhen intervistuar nxirren nga pikat e programit te kontrollit, qe inspektori ka per zbatim. Pyetjet e bera dhe pergjigjet qe jepen duhet te shkruhen ne bllokun e shenimeve te kontrollorit, qe do te formoje bazen e raportit te kontrollit dhe pasurimin e dosjes se kontrollit. Keto shenime jane me rendesi, sepse ato mund te nevojiten ne gjykate me proven e shkreses ne kohen e kontrollit dhe vete nepunesi mund ti duhet tju referohet, ose te kerkoje vete tju referohet atyre. Per me shume hollesi ne lidhje librat (shenimet) gjate ushtrimit te kontrollit shih te KAPITULLI 14 i ktij Manuali. 6.3.5. Verifikimi i kontrolleve t brendshme Gjate intervistes, kontrollori duhet te percaktoje shkallen dhe efektivitetin e kontrolleve te brendshme ushtruar ne shoqeri. Per te bere vleresimin e efektivitetit te sistemit te kontrollit te brendshem, kontrollori percakton elementet ky te mjedisit te kontrollit, sistemet e kontabilitetit dhe kontrollet e brendshme per te. Te Aneksi 3 dhe Aneksi 10 t MKT-s egziston nje liste per eshtjet qe sugjerohen per kt hap t kontrollit. 6.3.6. Krijimi i opinionit mbi dokumentacionin nga inspektoret Kontrolloret, pavaresisht se ne cilen zyre kontrolli jane duhet te bejne nje verifikim te llogarive (kontabilitetit) per shqyrtim analitik paraprak per ato poste qe ata do te verifikojne ne menyre te hollesishme. Kontrollori duhet ta kryeje analizen analitike te plotesimit se kontabilitetit hap pas hapi me kqyrjen e dokumentacionit justifikues. Analiza analitike behet per te krahasuar ate qe aktualisht eshte pasqyruar me ka duhej regjistruar, duke u bazuar ne te dhena te tjera. Kur rezultati i analizes ndryshon nga ka ishte e pritshme, kontrollori mund ti investigoje keto diferenca te ndjeshme. Analize analitike konsiston ne tre hapa: Hapi 1. Percaktohet fare parashikohet te zbulohet dhe ne nivel jane te pranueshme diferencat. Hapi 2. Percaktohet niveli i regjistrimve /vetedeklarimeve Hapi 3. Investigohen diferencat qe jane te papranueshme dhe mundesi evazioni. Pasi percaktohen diferencat, kontrollori duhet te therrase drejtuesit e shoqerise ku ushtrohet kontroll pr ti dhn spjegimet e nevojshme. Mosargumentimi ose mosdhenia e justifikimeve bindes per diferencen e percaktuar, perben aresye te mjaftueshme per te nisur percaktimin e bazes se vleresimit te tatimit. 6.3.7. Vlersimi i rezultateve Nga analizat e hollesishme mund te rrjedhin dy rezultate te mundshme: 1. Testi tregon se ka nje gabim dhe kontrollori duhet te shikoje shkakun e gabimit, te shohe per ndonje gabim tjeter te mundshem dhe te beje vleresimin e efektit te gabimeve ne detyrimin tatimor te deklaruar. do pagese e pavleshme e zbuluar eshte tregues mashtrimi, i cili ka nevoje per veprime te metejshme.

83

2. Testi vlereson efektin e plote te fshehjes se zbuluar ndaj detyrimit te deklaruar. Ka nje numer metodash ne dispozicion, ku me gjere perdoret metoda e norms dhe metoda e diferences mesatare. Testet e kryera dhe rezultatet e tyre duhen regjistruar te detajuara ne dosjen e kontrollit per te mundesuar mbeshtetje per cdo vleresim qe pason ne ndonje procedure te mundshme apelimi. 3. N kt drejtim inventari fizik sht mjaft domethns n testimin q kryen inspektori. sht e nevojshme q t asistohet ne cdo rast kur behen inventaret fizike, me qellim qe te sigurohemi nese numerimet jane kryer me korrektese dhe respektojne masat dhe procedurat e kontrollit te brendshem te aplikuara nga shoqeria. Te procedohet ne sondazhe mbi sasite e nxjerra prej personelit te ngarkuar me numerimin dhe koston e magazinimit. M tej duhet: - te krahasohen sasite e vrojtuara me ane te sondazheve me skedaret e inventareve dhe me shifrat qe ndodhen ne kontabilitet; - te sigurohemi per pershtatshmerine e njesive te matjes dhe te numerimit te perdorur; Per punimet ne proces: - te krahasohet perberja e tyre me elementet qe dalin nga inventari; - te krahasohet etapa e ecurise se tyre me dokumentet qe lejojne te ndiqet prodhimi. Vleresimi i inventarit: - te shqyrtohen elementet qe sherbejne per te vleresuar vleren bruto; per kete qellim ia vlen te sigurohemi nese vleresimi i adoptuar per te percaktuar vleren bruto te sendeve nenkupton vetem keto elemente, pa perfshire te tjere: - mimin e blerjes pa TVSH (kosto e blerjes), - taksat doganore - shpenzimet e sjelljes pa TVSH, d.m.th. shpenzimet qe jane bere per t'i cuar elementet e inventarit ne vendin dhe ne gjendjen ne te cilen ndodhen, - shpenzimet e drejtperdrejta te inventarizimit - nese vleresimi eshte bere duke u bazuar ne cmimin real, ia vlen te shqyrtohen faturat e furnitoreve per sendet ne fjale, me qellim qe te sigurohemi nese vleresimi i bere justifikohet nga cmimi pa TVSH qe figuron ne keto fatura; i njejti verifikim do te behet edhe per te drejtat doganore ose per shpenzimet e sjelljes qe u paraqiten te treteve. Per sa u takon shpenzimeve te sjelljes qe rezultojne nga sherbimet e furnizuara prej shoqerise dhe shpenzimet e inventarzimit, te shqyrtohen dokumentet e perpiluara nga kontabiliteti analitik dhe me ane te ketyre dokumenteve, te shihet nese shpenzimet e perfshira ne vleren bruto te sendeve jane te justifikuara; - nese eshte perdorur per vleresim metoda e cmimit mesatar te ponderuar, te verifikohet nese cmimi i mbajtur nuk eshte me i madh se cmimi i fundit i blerjes; - nese vlerat mund te percaktohen per cdo artikull ose per cdo kategori, te sigurohemi nese u jane permbajtur ketyre vlerave dhe se nuk eshte bere nje vleresim global i tyre - nese eshte bere ndonje modifikim ne metoden e meparshme te vleresimit te perdorur duhet te sigurohemi nese ky modifikim nuk prek rregullaritetin e bilancit dhe te percaktohet per kete rast ndikimi mbi rezultatin. - te sigurohemi nese, ndryshimi i gjendjeve eshte regjistruar per vleren bruto ne llogarine "Ndryshimet e gjendjeve te lendeve te para" apo "Ndryshimet e gjendjeve te mallrave";

84

6.4. Barra e provs Ka raste kur kontrollori nuk mund te vertetoje nese jane te plota shumat ne regjistrat e kontabilitetit per llogarite e seleksionuara. Per te provuar qe te gjithe zrat jane hedhur, kontrollorit i duhet te shfrytezoje burime te tjera. Eshte e nevojshme qe kontrollori te vere gjykimin e tij ne veprim ne lidhje me llogarite, qe do te analizoje deri sa te arrije nje rezultat te pranueshem.
P.sh; (pr t testuar krahasimin midis t ardhurave dhe pronsis s aktiveve nga aktiviteti i licensuar ose jo). a) A rezulton q sipas t dhnave t aktivitetit ekonomik t mbuloj shpenzimet pr t krijuar dhe rritur pronsin e aktiveve t trupzuara e patrupzuara, t aktivitetit dhe ato personale e familjare, t ortakve e drejtorit t shoqris, apo rezultatet ekonomiko-financiar nuk e justifikojn vlern e ksaj pronsie? b) A sht pronsia mbi aktivet e pikes a) n pronsi t shoqris apo familjarve t tyre? N kt rast duhet shtrir investigmi akoma m tej duke bashkpunuar dhe me strukturat e Drejtoris s Investigimit dhe Inteligjencs.

Kur kontrollori krkon t dhna specifike sht prgjegjsi e TP-it dhe jo e kontrollorit t mbledh informacionin dhe tja paraqes kontrollorit. Kontrollori duhet te kryeje kontrollin e dokumentacionit te prezantuar dhe jo te justifikoje mungesen e dokumentacionit t TP-it, ne lidhje me te ardhurat apo shpenzimet. Dokumentacioni duhet te paraqitet prej TP-it ne ate menyre qe kerkohet nga legjislacioni fiskal dhe ai kontabl dhe i till q i jep mundsin kontrollorit pr t prcaktuar qart prputhjen e dokumentacionit me at q TP-i ka deklaruar n Nj.T.M. Nse librat e kontabilitetit dhe dokumentacioni tjetr fiskal nuk konsiderohen t prshtatshm ligjrisht nga kontrollori, ather mbetet n gjykimin e tij nse mund t prdoren plotsisht apo pjesrisht pr t prmbushur krkesat ligjore. N kto raste nse nuk bhet plotsimi me dokumentacion shtes nga TP-i, ather kontrollori do ta diskutoj me prgjegjsin e zyrs pr t prdorur sipas krkesave ligjore metodat indirekte dhe pr t improvizuar situatn reale t t ardhurave t realizuara prej TP-it. 6.5. Raportet financiar 6.5.1. Raporte t analizimit t likujditeteve Raportet financiare t kesaj kategorie matin kapacitetin e pagueshmerise se kompanise pr t paguar detyrimet dhe borxhet e saj. Raporti korent (RK). Shpjegimi. Raporti midis gjithe aktiveve t periudhes me t fundit me gjithe detyrimet pr tu shlyer pr periudhat me t aferta. RK = Aktivet korente / Detyrimet korente Analiza. Kur ky raport rezulton 1:1 kjo do te thote se kompania ka 1 lek aktive per te mbuluar cdo 1 lek detyrime korente. E mire per kompanine do te ishte nese raporti do te rezultonte sa me afer raportit 2:1. Megjithate ky raport nuk llogarit kohen e marrjes dhe pageses se parave. P.sh. nese gjithe faturat duhen paguar kete jave dhe inventari eshte aktivi i vetem, por nuk do te mund te shitet deri ne fund te muajit, raporti korent tregon shume pak rreth mundesive te kompanise per te mbijetuar.

85

Raporti i shpejte (RSH). Shpjegimi. Raporti midis gjithe aktiveve qe konvertohen shpejt ne (likujditetet) me gjithe detyrimet korente. Vecanerisht perjashtohet inventari. RSH= Para ne dore + Llogari bankare / Detyrimeve aktuale Analiza. Ky raport tregon shtrirjen se derii ku ju mund t paguani detyrimet korente pa u mbeshtetur n shitjet e inventarit. Pra sa shpejt mund tI likujdoni faturat. Pergjithesisht, nj raport 1:1 sht tregues I mire dhe ju thote se nuk ken ipse mbeshteteni n shitjet e inventarit pr t paguar faturat tuaja. Megjithese me pak se ne rastin e raportit korent edhe ky raport nuk e merr parasysh kohen e marrjes dhe pageses se parave. 6.5.2 Raportet e siguris s kompanis Raportet financiare te ketij grupi jane tregues te cenueshmerise se biznesit ndaj rreziqeve. Keto raporte perdoren shpesh nga kreditoret per te percaktuar aftesine e biznesit per te paguar borxhet. Raporti Mbulimit Borxhit (RMB) Shpjegimi. Ky raport tregon se sa ja arrin qarkullimi i likujditeteve te mbuloje borxhet dhe nga ana tjeter tregon dhe aftesine e biznesit per te marre nje borxh shtese. RMB = Fitimi Neto + Shpenzimet ne natyre / Borxheve Analiza. Ky raport tregon se sa munden fitimet t paguajne borxhet. Huadhenesit shikojne te ky raport nese ka kompania qe u ka marre para borxh per tja u kthyer. 6.5.3. Raportet e prfitimit Raportet ne kete grup matin afteine e biznesit per te realizuar fitime. Raporti i Rritjes s Shitjeve (RRRSH) Shpjegimi. Ky raport tregon perqindjen e rritjes (ose uljes) te shitjeve midis dy periudhave te kohes. RRRSH = Shitjet e ketij viti Shitjet e vitit te kaluar / Shitjet e vitit te kaluar*
* si periudhe shitje mund te merret dhe nje tremujor

Analiza. Shiko pr nj rritje t qendrueshme t shitjeve.Nese kostua e pergjithshme dhe inflancioni jane ne rritje, atehere duhet te shikoni nje rritje ne shitjet tuaja te lidhur me kete fakt. Nese jo, ateher ky raport tregon se cmimet tuaja nuk jane ne harmoni te lidhur me koston. Raporti i Kostos s Mallrave t Shitura (KMSH) Shpjegimi. Ky raport tregon perqindjen e shitjeve te perdorura per te paguar per shpenzimet qe lidhen direkt me shitjen. KMSH = Kostua e Mallrave te Shitura / Shitjet

86

Analiza. Nprmjet ketij raporti shiko pr nj rezultat t qendrueshem si nj tregues qe kompania po kontrollon tepricen bruto. Raporti i Fitimit Bruto Kufi (FBK) Shpjegimi. Tregues se sa fitim sht realizuar pr produktet pa marre n konsiderate kostot e shitjes dhe ato administrative. FBK = Fitimi Bruto / Shitje totale
* Fitimi bruto = Shitjet - Kostua e Mallrave te Shitura

Analiza. Krahasoje me bizneset e tjera te te njejtes industri per te pare nese biznesi tuaj eshte duke operuar me te njejtin fitim si duhet. Shiko kete tendence nga muaji ne muaj. Po rri njesoj? Po permiresohet? Po orientohet? A mjafton fitimi bruto ne biznesin tuaj per te mbuluar kostot operative? A ka nje fitim bruto pozitiv per te gjitha tipet e produkteve? Raporti i Kostove administrative me Shitjet (KA) Shpjegimi. Ky raport tregon perqindjen e kostos se pergjithshme dhe administrative, kostos se shitjeve me shitjet e kompanise. KA = Kostua e Pergjithshme, Administrative dhe Shitjeve / Shitjet Analiza. Shiko pr nj perqindje t vazhdueshme ose dhe ulje duke treguar qe kompania po kontrollon shpenzimet e saj t larta. Raporti i Fitimit Neto Kufi (FNK) Shpjegimi. Ky raport tregon se sa fitime vijne nga do lek prej shitjeve. FNK = Fitimi Neto / Shitjeve ne total Analiza. Krahasimi me bizneset e tjera te te njejtes industri per te pare nese biznesi tuaj eshte duke operuar me te njejtin fitim si duhet. Shiko kete tendence nga muaji ne muaj. Po rri njesoj? Po permiresohet? Po orientohet? Po beni aq shume shitje sa te mbani nje fitim te pranueshem? Raporte t tjera financiare gjenden n MKT. 6.6. Proces-verbali dhe akt-konstatimi 6.6.1. Eshte nje dokument ndihmes i kontrollorit qe sherben per te fiksuar shkeljet ligjore, mangesite, evidentimi i evazionit apo shkeljet te disiplines financiare. Kontrollori eshte i detyruar qe kur zbulon veprime te tilla, te mbaje proces-verbal me personat shkaktare dhe ato qe cmohen se kane pergjegjesi per to. Procesverbali mund te mbahet vec e vec, si dhe me te gjithe personat njeheresh qe jane te perfshire ne te njejten shkelje. Ky veprim eshte ne vleresimin e kontrollorit, si dhe te rrethanave konkrete. Proces-verbali detyrimisht duhet te permbaje:

87

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Daten dhe vendin e mbajtjes se procesverbalit. Emrin e kontrollorit, qe e perpilon. Objektin e procesverbalit. Emertimin e sakte te shkeljes. Dispoziten qe eshte shkelur. Shumen e demit te rrjedhur (ne qofte se ka). Personat qe cmohen se jane pergjegjes. Shpjegimet e personit me te cilin mbahet procesverbali. Nenshkrimet e kontrollorit dhe te personit me te cilin mbahet proces-verbali.

Proces-verbali si rregull mbahet ne momentin e konstatimit te shkeljes, vecanerisht kjo eshte e detyrueshme kur objekt i procesverbalit eshte nje veprim evazioni fiskal. Proces-verbali i dorezohet zyrtarisht personit me te cilin mbahet dhe ky i fundit eshte i detyruar qe brenda tri dite-pune ta nenshkruaje ate ose te paraqese verejtjet perkatese. Ne rast se pas mbarimit te ketij afati, proces-verbali nuk eshte nenshkruar, por as nuk jane paraqitur verejtjet, konsiderohet i mireqene dhe kontrollori ben shenimet perkatese poshte emrit te personit (refuzon firmen, nuk ka paraqitur verejtjet brenda afatit etj.). Per te dokumentuar zbulimet e kontrollorit, bashkengjitur proces-verbalit duhet te jene: a. Kopje qe eshte vertetim i origjinalit dhe qe eshte perfaqesim i vertete e korrekt i tij. b. Ekstrakti, qe eshte kopje e vertetuar e nje pjese te caktuar te origjinalit, ku duhet treguar edhe ciles pjese e ciles faqe te dokumentit origjinal i perket ekstrakti. c. Fotografi, kaseta filmike, te cilat duhen vertetuar me proces-verbal ku te tregohet shkalla, vendi dhe objekti. d. Deklarate me shkrim nga nje prej punonjesve te tatimpaguesit, qe zbulon disa rrethana ne mungese te dokumenteve apo qe kundershton dokumentet ekzistuese. e. Deklarata shumuese, qe jane deklarata te perbashketa te bera nga disa individe per te njejten ceshtje. 6.6.2. Akt-konstatimi eshte nje raportim i natyres se prezantimeve te fakteve lidhur me shkelje dhe mangesi, te cilat marrin forcen e argumenteve qe perdoren ne nje proces-verbal. Ne cdo rast, ky tip akti perdoret per fotografimin e nje konstatimi te caktuar duke argumentuar dhe natyren e justifikimin ligjor me te cilin konstatuesi nuk eshte dakort. 6.7. Proedurat e raportimit t kontrollit 6.7.1. Adresimi i projekt raportit Projekt raporti duhet t'i adresohet dhe pales perfaqesuese te shoqerise qe eshte kontrolluar. Me pale te interesuar kuptohen strukturat drejtuese te shoqerise apo personat qe ajo ka autorizuar per ti perfaqesuar. Me dokumentet justifikuese duhet te njihen te gjithe palet e interesuar. Nje person qe eshte perfshire ne nje shkelje apo parregullsi duhet te njihet me opinionin e kontrollorit per kete dhe te kete dhene konfirmimin apo kundershtimin e tij nepermjet dokumentit perkates, proces-verbalit. Projekt raporti dorezohet perpara se te firmoset nga palet dhe perpilohet ne aq kopje sa jane palet e interesuara dhe u lihen ne dispozicion atyre per nje periudhe ashtu si prcaktohet n

88

ligjin e procedurave tatimore per t'i studiuar dhe per te paraqitur opsionet dhe kundershtimet e tyre rreth projektit te raportit. 6.7.2. Prpunimi i raportit t kontrollit Nga takimi pajtues mund te mos arrihet ne nje mendim te perbashket midis paleve dhe opinionet ose kundershtimet perfundimtare paraqiten pas hartimit dhe dorezimit te raportit final. Kontrolloret mbi bazen e kundershtimeve perkatese bejne modifikimin e raportit per problemet per cilat eshte rene dakord dhe formulojne raportin final. Ne raport duhet te behet arsyetimi i kundershtimeve te subjektit te kontrolluar, te cilat nuk jane reflektuar ne raport dhe nuk jane marre parasysh nga kontrolloret gjate formulimit te raportit final. 6.7.3. Adresimi i raportit final Pas formulimit te raportit final, pergjegjesi i ZK-s ja prezanton pergjegjesit te Sektorit dhe ky i fundit pas analizimit bn kthimin mbrapsht ose e konsideron t rregullt duke vendosur sigln n do faqe t projekt raportit dhe informon n mnyr t prmbledhur Drejtorin e Drejtoris, i cili ja prezanton bashke me nje informacion permbledhes konstatimet dhe konkluzionet, se bashku me rekomandimet perkatese te Drejtori i Nj.T.M-s, i cili ben firmosjen e raportit final dhe njoftim-vlersimit suipas konkluzioneve t raportit final. Ky raport kontrolli final bashk me njoftim vlersimin i adresohen tatimpaguesit t kontrolluar. Krahas subjektit te kontrolluar nje kopje e raportit t kontrollit i dergohet DKT-s, brenda pese dite pune nga dorezimi i njoftim-vlersimit n shoqrin e kontrolluar. 6.7.4. Njoftimi i TP-it me rezultatet e kontrollit Prgjegjesine pr plotesimin e Njoftim-Vleresimit brenda afatit ligjor e ka Prgjegjesi i Sektorit t Kontrollit, cka do t thot brenda nj periudhe nga 1 -15 dit pas dates q mban Raport Kontrolli, i dorezuar me protokoll nga Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit. Pas marrjes se Raport-Kontrollit t miratuar dhe njoftim-vleresimeve perkatese, Zyra e Protokollit t Nj.T.M-s ka prgjegjsin te pergatite kopjet e meposhtme per ti shperndare ato. - Per tatimpaguesin jo me vone se 1-15 dite nga finalizimi i raport-kontrollit (n rast t ndyrshimeve ligjore ti referohemi ndryshimit m t fundit): a. Kopje te raport-kontrollit (vetem) sipas Formularit Nr. 3 t MKT-s; b. Njoftim-vleresimin origjinal (Formular Kontrolli Nr.9 t MKT-s) se bashku me Njoftimin (et) e vleresimeve/pagesave te nxjerra nga sistemi i informatizuar. c. Procesverbalet - Pr kontrollorin, qe ti vendose ne dosjen e tatimpaguesit a. Formularin 3 t MKT-s, te Raport-kontrollit dhe gjithe dokumentationin shoqerues b. Kopje te njoftim-vleresimit (Formular Kontrolli 9 t MKT-s) se bashku me Njoftimin (et) e vleresimeve/pagesave te nxjerra nga sistemi i informatizuar. c. Kopje te process-verbaleve

89

Nese nevojitet, prgjegjsi i sektorit t kontrollit mund te mbaje nje kopje te akt-kontrollit, por kjo nuk eshte e detyrueshme dhe duke pasur parasysh se nje kopje e Raport-Kontrollit tashme gjendet ne dosjen e TP-it . 6.7.5. Konstatime t shmangies s tatimit Nese kontrollori veren se eshte praktikuar shmangia tatimore, e cila rezulton ne firo te te ardhurave, ai keto fakte ia raporton Prgjegjsit t ZK-s dhe pr dijeni Prgjegjsit t Sektorit dhe Drejtorit t Drejtoris. Kur shmangia tatimore ndodh per shkak te mangesive ne legjislacion, kontrollori duhet te bej rekomandime per permiresime te legjislacionit, duke i drejtuar keto sugjerime tek Prgjegjsi dhe Drejtori i Drejtoris. Pas analizimit t propozimeve dhe diskutimit, sugjerimet percillen zyrtarisht ne DPT. 6.8. Krkesa pr hartimin e Raportit t Kontrollit Raporti i kontrollit ka qellim te informoje pergjegjesin e sektorit dhe Drejtorin e Drejtoris dhe t Nj.T.M-s si dhe perdoruesit e tjere potenciale. Nje renditje logjike e permbajtjes do t'i jape lexuesit te raportit nje kuptim te plote te informacionit qe duhet paraqitur. Per te arritur kete strukture, kerkesat e meposhtme jane orientimi i duhur per hartimin e nje raporti kontrolli. 6.8.1. Hyrja Kjo duhet te percaktoje objektin e kontrollit, qellimin dhe periudhen e kontrollit, bazen ligjore mbi te cilin mbeshtetet kontrolli si dhe prononcime te tjera qe kane te bejne me pershkrimin e pergjithshem te tatimpaguesit. Ne kete pjese kontrollori evidenton zbatimin e detyrave te lena nga kontrolle te meparshme, si dhe problematika te lidhura me plotesimin e Formularit Nr.4.1, apo borxheve tatimore te cilat jane te pazgjidhura ende. 6.8.2. Prmbledhja Kjo eshte pjesa me e veshtire e raportit dhe synon qe kontrollori duhet te konsolidoje rezultatin e pergjithshem, zbulimet kyc, rekomandimet dhe kendveshtrimin e drejtimit. Ai duhet te jete i formuluar ne paragrafe te shkurter dhe koncize. Eshte e rendesishme qe ky seksion te mos jete me i gjate se nje-dy faqe dhe secila pike te jete: - Me numer; - Radhitur sipas rendesise; - Perfaqesuese e trupit kryesor te raportit; - I formuluar logjikisht dhe i qarte ne kuptimin e lexuesit. 6.8.3. Zbulimet Ky seksion formon trupin kryesor te raportit dhe jep bazat per permbledhjen. Krahas renditjes se zbulimeve, ndihmat vizive, sic jane diagramat, mund te jene shume te pershtatshme per te theksuar apo permbledhur zbulimet kyc.

90

6.8.4. Komentet e prgjithshme Ky seksion opsional mund t'i adresoje vezhgimet e kontrollorit apo ceshtjet e tjera te pambuluara me pare. 6.8.5. Pozita aktuale Edhe ky eshte seksion opsional dhe mund te jete nje mjet i vlefshem per menaxhimin, per te treguar poziten aktuale te nje shoqerie nen investigim dhe te jape sygjerime per permiresimet e ardhshme ne drejtimin e njesise. 6.8.6. Konkluzionet dhe rekomandimet Konkluzionet duhet te jene nje permbledhje e shkurter e kontrollit te pergjitshem apo e rishikimit dhe qendrimit te kontrollorit. Permbledhja e zbulimeve dhe rekomandimeve duhet te jape nje mbulim te plote te raportit dhe per kete arsye, perfundimi ka nevoje vetem te reflektoje pikat kryesore te tij. 6.8.7. Shtesat dhe formatimi i raportit Kjo perfshin te gjithe materialin e nevojshem justifikues per te mbeshtetur dhe provuar zbulimet e kontrollit. Gjate hartimit te projekt raportit inspektori duhet t prfshij prgjigjet e pyetjeve lidhur me: a. Pamjen e jashtme - Raporti i prfunduar a reflekton nj imazh profesional? - Pamja e jashtme a e trheq lexuesin? b. Gramatikn dhe prdorimin - Gramatika e prdorur a sht e sakt? - Shenjat e piksimit a jan t sakta? c. Prmbajtjen dhe strukturn - Prmbajtja a ka kuptim? - A i jep struktura lexuesit nj qartsi t vazhdueshme? - A jane t grupuara n mnyr efektive idet? - A sht logjik prezantimi? - A ka do dyshim nj prov ligjore dhe t paanshme? - A jan fjalit t shkurtra dhe t thjeshta, apo jan t gjata dhe pa kuptim? d. Mesazhin - Objektivat e kontrollit a jan t deklaruara qart? - A jan prfshir zbulimet, prfundimet dhe rekomandimet? - A sht i plot mesazhi? e. Parashtrimin e raportit - A sht raporti i drejt dhe efektiv? - A i thekson raporti zbulimet kryesore? f. Thjeshtsin e t kuptuarit - A e jep fjalia iden lehtsisht apo ka nj problem n vetvete pr shkak t strukturs s saj? - A e prfshin trajtimin e temave kryesore fjalit e raportit? - A i prshtaten fjalit njra-tjetrs leht? - A mund t eliminohen fjalt e prsritura pa ndryshuar kuptimin?
91

6.8.8. Krkesa t tjera pr hartimin e Raportit t Kontrollit Kur hartohet raporti i kontrollit, duhet te mbahen parasysh edhe krkesat e meposhtme: - Zbulimet duhet te paraqiten ne nje menyre te pakthyeshme dhe te qarte; - Shprehjet e pasakta duhet te shmangen (duket, ne pergjithesi, ndonjehere, me sa duket), si dhe shprehjet te tjera pergjithesuese, si dhe me kuptim abstrakt; - Stil te sakte te te shprehurit; - Shmangie te perdorimit te pyetjeve, apo shfaqjes se dukshme te njanshmris; - Klasifikimi i zbulimeve (ato te rendesishmet duhet te paraqiten ne prezantimin e konkluzioneve); - Shmangie te supozimeve apo hamendsimeve; - Evidentim i zbatimit te detyrave dhe permiresimeve te arritura, qe nga kontrolli i fundit. 6.9. Koha q duhet t harxhohet pr kryerjen e kontrollit Sasia e kohs s harxhuar dhe kufiri i lejuar i prdorimit t saj nga inspektori jan t lidhura me cilsin e kontrollit. Koha e harxhuar n nj kontroll duhet t llogaritet n varsi t kompleksitetit t rastit, transaksioneve mjaft t shpeshta pr tu verifikuar, kryqzimeve t domosdoshme t dokumentacionit, t cilat do t justifikojn zbulimin tatimor dhe korigjimin e deklarimit t tatimpaguesit, t t dhnave tekniko-profesionale specifike, q nuk jan trajtuar nga kontrolle t mparshme dhe prbjn nj eksperienc t panjohur, apo kur kontrollori ka konstatuar situata t veanta q nuk kan precedent sqarues apo interpretues ligjor t mparshm. 6.10. Prdorimi i metodave indirekte Her pas here kontrollort konstatojn gjat shqyrtimit t dokumentacionit t TP-ve regjistrime t dyshimta dhe t paplota sipas krkesave ligjore. N kto raste kontrollori i duhet t veproj menjher dhe vendosmrisht pr ta kaprcyer kt penges. Nse kontrollori nuk bindet pr aftsin tatimpaguese t deklaruar nga TP-i, ather ai duhet t prdor metoda indirekte. Prdorimi i ktyre metodave indirekte sht nj mjet i fuqishm n duart e kontrollorit dhe nse prdoret efektivisht do t shrbej si nj inkurajim pr TP-in pr ta mirkuptuar dhe mirzbatuar ligjin. Prdorimi i metodave indirekte, n zbatim t Nenit 36 t Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH ka t bj me zbatimin e teknikave dhe llogaritjeve lidhur me fluksin e paras, ndryshimin e kapitaleve, sasin e nivelit t shpenzimeve pr jetn personale e familjare t drejtuesve t shoqris. E rndsishme pr nj kontrollor sht q fillimisht t rendit argumentimet ligjore, pr ti prshkruar n krkesn e tij, se far shkeljesh ka kryer tatimpaguesi q t justifikoj prdorimin e metods indirekte t rikarakterizimit t transaksioneve t tij. Pas ktij argumentimi do t gjenden provat pr t br kt rikarakterizim t ngjashm me realitetin q pretendohet nga kontrollori.

92

KAPITULLI 7
7. Detyrimet q kan personat e tret pr t dhn informacion q lidhet me shoqrin e cila kontrollohet. Me qllim llogaritjen e sakte te detyrimeve tatimore, Nj.T.M perdor do burim te mundshem informacioni te vlefshem. Personat fizik dhe juridik si edhe institucionet e ndryshme qeveritare dhe t pavaruara jan t detyruar ti japin organeve tatimore informacione te ndryshme per percaktimin sa me te sakte te situates ekonomiko- financiare te TP-it, pr mardhnie financiare-ekonomike q kan kryer. Ato jane gjithashtu te detyruar t lejojn punonjsit e autorizuar t Nj.T.M-s t shqyrtojn t gjitha dokumentat, qe sherbejn per llogaritjen e sakte te tatimeve. Detyrohen t japin informacionet e duhura, ne menyre automatike, pa kerkesen e organeve tatimore, te gjitha subjektet e meposhtme: 1. Sistemi Gjyqsor, per te gjitha rastet kur tatimpaguesit pushojn aktivitetin, shprndahen, ose psojn ndryshime thelbsore brenda kuptimit t Ligjit Nr. 7638, date 19.11.1992 Pr Shoqrit Tregtare. Gjykatat njoftojn organet tatimore pr t gjitha vendimet qe marin lidhur me mbylljen e veprimtarise, me shperndarjen e shoqerive si dhe me ndryshimet thelbesore qe pesojne shoqerite (ndryshime te cilat ne baze te Ligjit Per shoqerite tregetare, njihen me vendim gjykate), brenda 5 ditve nga dita e marrjes se vendimeve. Kur bhet fjal pr detyrime tatimore te papaguara nga shoqerite te cilat kerkojne te cregjistrohen, gjykatat nuk mund t nxjerrin nj vendim prfundimtar derisa organet tatimore te vrtetojn se jane paguar t gjitha detyrimet tatimore. Gjykata dergon n organet tatimore nje kopje t Vendimeve Gjyqesore s bashku me krkesn e tatimpaguesit. 2. Organet Doganore jane te detyruara t shnojn n fletn e zhdoganimit t importeve dhe n fleten e doganimit te eksporteve numrin e identifikimit te tatimpaguesit sipas Certifikats s TVSH-s, kodin fiskal te tij, vitin dhe vendin ku sht regjistruar tatimpaguesi. Ato jane te detyruara te mos bejne veprime zhdoganimi e doganimi te mallrave kur tatimpaguesit nuk paraqesin certifikaten e regjistrimit si tatimpagues dhe certifikaten e TVSH. Drejtoria e Pergjithshme e Doganave, i dergon zyrtarisht Drejtorise se Pergjithshme te Tatimeve sipas percaktimit te bere ne nje Akt - Mareveshje te lidhur midis dy Drejtorive te Pergjithshme, te dhena analitike te tatimpaguesve qe kane kryer importe dhe eksporte gjate muajit. Ky informacion duhet te permbaje domosdoshmerisht te dhenat identifikuese te tatimpaguesit si emrin tregtar te tij, NIPT-in, vleren doganore dhe detyrimet tatimore te paguara ne Dogane. Te dhenat e derguara jane te ndara per sejcilin tatimpagues dhe per cdo rreth. 3. Zyrat e Regjistrimit t Pasurive jane te detyruara te dergojne ne organin tatimor te rrethit perkates, brenda dates 10 te muajit pasardhes nje liste te akteve te regjistrimit te pasurise e cila permban llojin e pasurise qe tjetersohet, emrin e shitesit, tatimin e paguar (te mbajtur ne burim) dhe vleften perkatese te pasurise se shitur apo te tjetersuar. Kjo liste permbledh si rastet e kalimit te pronesise nepermjet shitjes, ashtu edhe rastet e dhurimit e te trashegimise.

93

Gjate nj kontrolli te ushtruar tek nje TP, per te percaktuar ne menyre reale detyrimet e tij tatimore, Nj.T.M mund t ket nevoje qe te disponoj informacione te tjera shtese per te. Ne kete rast, Nj.T.M, ka te drejte te kerkoje nga cdo person i trete qe ka marredhenie biznesi direkte apo indirekte me tatimpaguesin, qe perkundrejt kerkeses me shkrim te organeve tatimore, te jap informacionin qe i kerkohet. Te gjithe personat e trete (perfshire ketu edhe bankat) jane te detyruar te kthejne pergjigje dhe te japin informacionin e kerkuar nga organet tatimore brenda 30 ditesh nga data e kerkeses me shkrim te organit tatimor. Date e kerkeses se organeve tatimore konsiderohet data ne te cilen kerkesa eshte dorezuar nga ana e tyre ne poste apo tek personi i trete te cilit i kerkohet informacioni (ne rastin kur kerkesa dergohet dorazi). Kur sistemi i mbajtjes se regjistrimeve eshte i informatizuar, te gjithe jane te detyruar te japin informacionet e kerkuara nga Nj.T.M ne menyre elektronike.

94

KAPITULLI 8
8. E drejta e shoqrive pr t mos br objekt kontrolli dokumenta t veanta pr arsye konfidencialiteti. Ne zbatim te VKM Nr.380, date 31.05.2001 Per sigurimin e informacionit te klasifikuar Sekret Shteteror ne fushen industriale institucionet shteterore, te cilat, per nevoja te realizimit te detyrave duhet te hyjne ne maredhenie me subjekte shteterore, private, me institucione kerkimore-shkencore etj., vendase ose te huaja per realizimin e projekteve dhe planeve shkencore, teknologjike dhe ekonomike, qe kane lidhje me sigurine kombetare dhe perbejne informacion te klasifikuar "sekret shteteror", duhet t'u kerkojne atyre "certifikaten e sigurise industriale". Te drejten per te leshuar kete certifikate e ka Drejtoria e Sigurimit te Informacionit te Klasifikuar (DSIK) prane Keshillit te Ministrave. Leshimi i certifikates behet pasi kryhet verifikimi i kontraktuesit. Pervec kushteve te percaktuara me aktet e tjera normative ne interes te sigurimit dhe te mbrojtjes se informacionit te klasifikuar "sekret shteteror", kontrata duhet te permbaje: a. kerkesat e hollesishme per mbrojtjen e informacionit te klasifikuar "sekret shteteror", te detyrueshme per kontraktuesin, si dhe pasojat ne rast shkeljeje; b. nivelin e klasifikimit te kontrates, i cili duhet te jete i njejte me nivelin e informacionit te klasifikuar "sekret shteteror", qe perfshihet ne kontrate; Kur perfshihen me shume se nje nivel klasifikimi kontrata merr nivelin e klasifikimit me te larte. c. personat pergjegjes per mbikeqyrjen , inspektimin, trajnimin dhe keshillimin e personelit, i cili merr pjese ne njohjen, ne zbatimin apo ne cdo faze tjeter qe lidhet me realizimin e kontrates se klasifikuar. Nga sa me lart kuptohet se gjithe cfare do te jete objekt i kontrollit te Nj.T.M-s duhet te marre ne konsiderate pikerisht ato dokumente te cilat perbejne sekret industrial apo pronesi te tille industriale, e cila ka te beje me sekretin industrial te nje marke apo patente. Ne cdo rast te kryerjes se kontrollit te produkteve qe jane nje marke e regjistruar si e tille ne Ministrine e Ekonomis, Tregtis dhe Energjitiks kontrolloret do te kene parasysh verifikimin e konsumit te lendeve te para dhe materialeve ne ato sasi, qe nuk cenohet konfidencialiteti i sekretit industrial.

95

KAPITULLI 9
9. Gjobat q zbatohen kur refuzohet paraqitja e dokumentacionit t krkuar. Si rregull, kontrollori eshte vete pergjegjes ne radhe te pare per masen e pranimit te tij ne subjektin qe ai do t kontrolloj. N momentin e njoftimit dhe gjat gjith procesit t kontrollit duhet t prezantoj nje sjellje shoqerore dhe me edukate ne raport me shoqrin e kontrolluar. Aftesia per te degjuar eshte po aq e rendesishme sa edhe aftesia per te mos lejuar provokime. Sjellja e kontrollorit duhet te reflektoje vetepermbajtje kur flet me prfaqsuesit e shoqris q kontrollon, pavarsisht nse jan t njohur ose ish- kolege. Ai nuk duhet te prononcohet dhe as te jape gjykime personate per problemet qe kontrollon. do shenje paragjykimi dhe anshmrie duhet shmangur. Ai duhet te konsultohet me prgjegjsin e tij ne rast se ka dyshime. Refuzimi i shoqris per te pranuar nje kontrollor per kryerjen e kontrollit, si rregull duhet te merret parasysh duke caktuar nje kontrollor tjeter. Vetem ne raste te vecanta kur pretendimet e shoqris jane te tilla qe ne menyre te dukshme synohet shmangia e nje kontrollori, per shkak te profesionalizimit te tij dhe qe ka per qellim fshehjen e te dhenave ose mbulimin e veprimeve te parregullta, ose kur kerkesa nuk eshte e arsyetuar, Prgjegjsi i Sektorit nuk duhet te marre parasysh kerkesen e subjektit. Kur ka rezistence nga subjekti apo perfaqesues te tij kontrollori i ben te ditur se, vonesa ne dhenien e informacionit, konsiderohet si mungese deshire per bashkepunim, rrit kohezgjatjen e kontrollit, mundesine per penalizim sipas ligjit te procedurave dhe per pasoje pengesa per kryerjen e aktivitetit ekonomik te TP-it. Ne rast se, TP-i apo njesi te tjera te lidhura me te, te parashikuara ne ligjin Per procedurat tatimore ne RSH gjate procesit te kontrollit nuk japin te gjitha informacionet e kerkuara (dokumentat justifikuese, regjistrimet, etj), ne baze te Ligjit Per Procedurat tatimore ne RSH konsiderohet shkelje, e cila pasi propozohet nga kontrollori me shkrim dhe pasi firmoset dhe nga Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit dhe Drejtori i Drejtoris i paraqitet Drejtorit t Nj.T.Ms per zbatim. Ne rast se, tatimpaguesi pengon kryerjen e kontrollit apo ben perpjekje per te ndaluar veprimin e inspektorit direkt apo indirekt, vete ose nepermjet nje personi tjeter, ne baze te te Ligjit Per Procedurat tatimore ne RSH, e cila pasi propozohet nga kontrollori me shkrim dhe pasi firmoset dhe nga Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit i paraqitet Drejtorit t Nj.T.M-s per vendosjen e gjobes. N rast t ndryshimeve ligjore zbatimi do t bhet sipas ktyre ndryshimeve.

96

KAPITULLI 10
10.1. Shkmbimi i informacionit me institucionet dhe t tret. Shkmbimi i informacionit me insitucionet dhe organima dhe t tret ka nj rndsi jetike pr saktsin e prcaktimit t detyrimev tatimore. N kt kontekst, marrin rndsi shfrytzimi i informacionit me gjithe ato institucione, shoqata, organizma vendsa dhe t huaj, administratat homologe t vendeve t tjera, pal t treta etj., t cilt n baz t kushteve t firmosura t Marrveshjeve ndr t tjera kan detyrime dhe pr shkmbimin e informacionit. N kt mnyr duhet t funksionoj shkmbimi i infromacionit dhe me ato institucione dhe t tret, sipas prcaktimit t Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH 10.1.1. Shkmbimi i informacionit me doganat shqiptare DPT i drgon cdo muaj Nj.T.M-s, informacionin e plote per importet dhe eksportet e realizuara nga TP-it e regjistruar ne kt Deg. Si nje nder burimet me kryesore te informacionit, eshte e domosdoshme qe ai te shfrytezohet gjate kontrolleve qe kryhen ne TP. Nga ana tjtr, Nj.T.M merr informacion direkt nga doganat, pr raste t ndryshme t kmbimit t informacionit pr saktsin e deklaratave doganore t TP-ve t saj. Me marrjen e informacionit mujor lidhur me veprimet doganore te TP-ve te juridiksionit, Zyra e TI-s ben zberthimin e veprimeve doganore qe ka kryer cdo TP, duke i pasqyruar keto ne skeda per secilin prej tyre dhe q gjenden duke klikuar n http://ctrl . Keto skeda, se bashku me permbledhesen e derguar nga DPT siglohen nga Drejtori i Drejtoris q mbulon kt zyr. Kto t dhna jan n dosjen e cdo TP-i, dhe vihen ne dispozicion te grupeve te kontrollit. Pra cdo grup kontrolli apo kontrollor, para se te marre detyren per kontrollin e subjektit, duket te kete domosdoshmerisht te dhenat mbi veprimet doganore te ketij subjekti. Grupi i kontrollit, ben krahasimin e importeve apo eksporteve te derguara nga Drejtoria e Pergjithshme, me importet apo eksportet qe ka deklaruar subjekti. N cdo rast afati i kthimit t prgjgjies nga njri institucion t tjetri nuk duhet t kaloj 15 ditshin, n zbatim t Kodit t Procedurave Administrative. 10.1.2. Shkmbimi i informacionit me Degn e Thesarit Informacioni qe merret nga Deget e Thesarit eshte nje nder burimet me te rendesishme per kontrollin e rregullshmerise se derdhjes se detyrimeve tatimore nga TP-it. ZI merr ne menyre kronologjike te dhenat nga Deget e Thesarit, per te gjitha likujdimet dhe xhirimet qe entet e ndryshme buxhetore bejne ne favor te tatimpaguesve te cilet kane furnizuar mallra apo sherbime per keto ente. Te dhenat ne Deget e Thesarit merren, si per likujdimin e investimeve qe kane kryer entet buxhetore (zeri 05), po ashtu edhe per likujdimet e shpenzimeve operative te bera nga keto ente (zeri 03). Azhornimi i t dhenave nga Deget e Thesarit behet te pakten nje here ne jave. ZI regjistron kronologjikisht te gjitha veprimet e likujdimit ne regjistra te vecante. Ne fund te muajit, keto te dhena ndahen dhe grupohen sipas TP-ve, te cilet kane bere furnizimet, duke perdorur per kete qellim skeda personale.

97

Nxjerrja e te dhenave nga Dega e Thesarit, pasqyrimi i tyre ne regjistrin kronologjik dhe hedhja e tyre ne skeden e cdo TP-i, qe eshte likujduar nga enti buxhetor per sherbimet apo mallrat e shitura, kontrollohen dhe siglohen cdo muaj nga Kryetari i Deges. Ky i fundit, organizon edhe rikontrolle, me qellim verifikimin e korrektesise se nxjerrjes se te dhenave dhe pasqyrimit te tyre ne kartelen e cdo tatimpaguesi. Kartelat me te dhenat perkatese per cdo tatimpagues, ZI ja dorezon cdo muaj me procesverbal te rregullt nprmjet sigls s Drejtorit t Drejtoris Pergjegjesit te Sektorit t Kontrollit. 10.1.3. Shkmbimi i informacionit me Kshillin e Rregullimit t Territorit ZI krkon dhe merr te dhenat e Kshilli i Rregullimit t Territorit (K.RR.T.) se rrethit cdo muaj mbi lejet e ndertimit te dhena nga ky organ ne muajit paraardhes. Te dhenat mbi lejet e ndertimit qe u jepen shoqerive te cilat ndertojne apartamente banimi, do te pasqyrohen domosdoshmerisht ne dosjen e sejciles shoqeri. Informacioni i marre nga KRT-ja nuk duhet te kufizohet vetem ne lejet e dhena per shoqerite e ndertimit, por te merret edhe per lejet e dhena per ndertime nga individet (vila private) me qellim verifikimin e metejshem dhe per nevoja kontrolleve t tjera. Me keto institucione, bazuar dhe n Marrveshje bashkepunimi, jane te detyruara te behen shkembime informacioni pr gjithe parregullsite qe vijne nga mosplotesimi i kritereve respektive prej TP-ve. Prvec, informacionit periodik, ato mund te shkembejne informacion, sa here del e nevojshme nje vcerifikim apo kryqezim informacioni. Ky shkembim kryhet nepermjet DPT-se, por Nj.T.M mund te shkembeje korespondence dhe me KRRT-te e rretheve. 10.1.4. Shkmbimi i informacionit me Zyrat e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme Te dhenat qe merren nga ZRPP-te perbejne nje burim te mire informacioni ne disa drejtime: -Per kontrollin e derdhjes se tatimit mbi te ardhurat personale qe lidhet me kalimet e pronesise, si nepermjet shitjeve, ashtu edhe nepermjet dhurimeve. -Per verifikimin dhe kontrollin e arketimeve te pasqyruara nga shoqerite e ndertimit dhe qe kane lidhje me apartamentet e banimit qe ato ndertojne. ZRPP-t jane te detyruara ta dergojne ne Nj.T.M pa kerkesen e ketij te fundit. N rastet kur nuk drgohet n Nj.T.M, por n DPT, ather kjo e fundit e drgon menjher me shkres prcjellse n dfestinacionin q i nevojitet pr kryerjen e kontrolleve dhe kryqzimeve. ZI, per te gjitha shitjet e apartamenteve te kryera nga shoqerite e ndertimit, ja kalon informacionin zyrtarisht dhe ne menyre periodike Sektorit t Kontrollit dhe atij t Vlersimit, me qllim kontrollin dhe verifikimin me vetdeklarimin e TP-it. Per te gjitha kalimet e pronesise nga individi ne individ, ZI verifikon derdhjen dhe kalimin ne llogarine e buxhetit te tatimit perkates mbi te ardhurat personale nga kalimi i pronesise. Prvec, informacionit periodik, ato mund te shkembejne informacion, sa here del e nevojshme nje vcerifikim apo kryqezim informacioni. Ky shkembim kryhet nepermjet DPT-se, por Nj.T.M mund te shkembeje korespondence dhe me ZRPP-te e rretheve.

98

10.1.5. Shkmbimi i informacionit me SHNSH-n dhe shoqata t tjera Informacioni me SHNSH-n do t kryhet n zbatim t kushteve t Marrveshjes s br midis Ministris s Financave dhe SHNSH-s. Kto kritere gjenden te SHNIMET INDUSTRIALE PR NDRTIMIN. 10.1.6. Shkmbimi i informacionit lidhur me blerjet e kryera nga ndrmarrje publike Disa TP te medhenj si Telekom sh.a, Kesh sh.a, Armo sh.a, Albpetrol etj. realizojne blerje mallrash dhe sherbimesh nga subjekte juridike dhe fizike private. Te dhenat mbi keto transaksione nuk mund te identifikohen nepermjet kontrollit neper Deget e Thesarit, pasi keto subjekte nuk operojne nepermjet tij. Per identifikimin e ketyre transaksioneve, ZI kerkon dhe merr informacion direkt ne keto TP. Ky informacion duhet t permbaj te gjitha blerjet qe ka bere TP-i ne fjale nga te tretet. Informacioni merret ne menyre zyrtare dhe kronologjike. Formati i informacionit duhet t krkohet n CD apo disket, por n pamundsi do t merret ashtu si e jep TP-i. Vemendja perqendrohet kryesisht ne furnizimet e medha qe kane lidhje me tenderat e shpallura nga keto TP (KESH sh.a, Telekom sh.a, Albpetrol sh.a etj). Ndr t tjera, informacioni duhet te permbaje gjithashtu edhe t dhnat e TP-it furnizues (emri i shoqris, NIPT-i etj), sasite e mallrave dhe sherbimeve te furnizuara, cmimet e aplikuara dhe te ardhurat e realizuara. Me pas, keto te dhena zberthehen nga ZI sipas vendit ku eshte i regjistruar TP-i furnizues. Per te gjithe TP-it e DT-ve te tjera, informacioni i dergohet zyrtarisht deges se tatimeve te atij rrethi duke pasqyruar ne kete informacion te gjitha te dhenat e domosdoshme, me qllim q t kryhet si kryqzimi i informacionit midis shitsit dhe blersit, por nga ana tjatr t nxirren t dhna para kontrollit, q do t nevojiten pr kryerjen e kontrollit. 10.1.7. Shkmbimi i informacionit me Shoqatn e Hidrokarbureve t Shqipris. ZI perpunon cdo muaj te dhenat e meposhtme: - verifikohen importet e bera nga tatimpaguesi per muajit perkates. - verifikohen dhe kontrollohen te gjitha faturimet dhe shitjet mujore te tatimpaguesit. Meqenese shoqerite e licensuara te tregtimit me shumice te karburanteve, kane pergjithesisht edhe shoqeri te tregtimit me pakice te tyre (te cilat veprojne si shoqeri te pavarura nga shoqeria e tregtimit me shumice), shitjet e muajit perkates ndahen ne dy grupe: shitje per shoqerine e vet te tregtimit me pakice dhe shitje per te tretet. - shitjet e bera per shoqerine e vet te tregtimit me pakice, pasqyrohen cdo muaj ne dosjen perkatese dhe perdoren nga organi tatimor per: kontrollin e deklarimit dhe te derdhjes se TVSH-se; per percaktimin e sakte te paradhenieve te tatimit mbi fitimin; per kontrollin e bilancit dhe te rezultatit te subjektit. - shitjet e bera per distributoret e tregtimit me pakice te karburanteve, pasqyrohen cdo muaj ne kartelen e subjektit perkates. Te dhenat per blerjet e distributoreve te rretheve te tjera i dergohen zyrtarisht deges se tatimeve te atij rrethi cdo muaj, ndersa te dhenat e blerjeve nga distributoret e rrethit futen ne dosjen perkatese te tatimpaguesit dhe perdoren si per kontrollin e deklarimit dhe te derdhjes se TVSH-se, ashtu edhe per kontrollin e tatimit mbi fitimin dhe percaktimin e detyrimit tatimor ne forme paradhenie.

99

Ne te njejten menyre nxirren dhe perpunohen te dhenat edhe nga shoqeria ARMO sha, si edhe nga magazinat e tregtimit me shumice qe kjo shoqeri ka ne disa rrethe te vendit. Edhe ne kete rast, Deget e Tatimeve ne Fier dhe Mallakaster, si dhe Deget e Tatimeve ne rrethet ku kjo shoqeri ka magazina te shitjes me shumice te karburanteve, nxjerrin, perpunojne shperndajne dhe perdorin informacionin sikurse u sqarua me siper.

Megjithse, sipas ligjit t ptocedurave tatimore kto institucione duhet t drgojn informacion n mnyr automatiken rast mosdrgimi, SI&I duhet t krkoj nprmjet korespondencs zbatimin e krkess s ligjit, pr shkmbim t informacionit. 10.2. Kontrolli i ZI-s t Nj.T.M-s lidhur me shkembimin e informacionit shmangien e evazionit fiskal per

Drejtoria e Investigimit n DPT kontrollon dhe mbikqyr sektoret dhe punonjesit ZI ne DT-ve. Edhe n Nj.T.M, monitorimi teknik i ecurise se punes dhe zbatimi i orientimeve dhe detyrave nga DPT pa hyr n kopetencat e Drejtorit t Nj.T.M-s dhe Drejtorit t Drejtoris. Per kete qellim, organizon kontrolle te kesaj zyre dhe pergatit akt kontrollin perkates, duke propozuar edhe masa ne rast moszbatimi te ligjeve, udhezimeve dhe rregulloreve perkatese. 10.3. Informimi i Nj.T.M-s pr kontabl t miratuar apo ekspert t autorizuar n rastet kur konstatohet keqprdorim i liensave nga ana e tyre. Sipas V.K.M. Nr. 150, date 31.03.2000, organizmi profesional rreth te cilit grupohen ekspertet kontabel te autorizuar, ashtu sikurse percaktohet ne ligjin "Per tregtaret dhe Shoqerite Tregetare", eshte Instituti i Eksperteve Kontabel te Autorizuar (IEKA), i krijuar ne baze te Urdhereses te Keshillit te Ministrave Nr .1 date 02.10.1995 dhe regjistruar me Vendimin e Gjykates te rrethit Tirane Nr. 3573 date 16.10.1998. Auditues t huaj, persona fizik dhe shoqri t huaja t auditimit, q dshirojn t kryejn kontrollin ligjor t llogarive t shoqrive tregtare apo t organizatave ekonomike t tjera t vendosura n Republikn e Shqipris, duhet t regjistrohen, paraprakisht, n listn e ekspertve kontabl t autorizuar. Funksionet e ekspertit kontabel te autorizuar jane te papajtueshme me do angazhim ose akt te natyres qe demton drejtperdrejte a terthorazi pavaresine ose ndershmerine e tij. Pervec ndalimeve, kufizimeve dhe papajtueshmerive te percaktuara nga ligji "Per tregtaret dhe shoqerite tregtare" funksionet e ekspertit kontabel te autorizuar jane te papajtueshme me do post te punesuari, me do akt tregtie a ndermjetesimi, me do mandat tregtar, madje edhe perfaqesimi gjyqesor ne ceshtjet qe interesojne klientet e tij, me do pune kontrolli ne nje shoqeri, ne te cilen ai ka drejtperdrejte a terthorazi interesa personale dhe me do veprimtari tjeter qe tenton ta beje te varur . Ekspertet kontabel te autorizuar i permbahen me rreptesi sekretit profesional dhe zbatimit te kompetencave e ndergjegjes profesionale, pavaresise morale dhe materiale. Ata jane te pavarur nga administratat shteterore, por duhet te kene me to raporte miresjelljeje dhe te veprojne me ndershmeri te plote ne marredheniet profesionale me perfaqesuesit e ketyre administratave.

100

Punimet e kryera nga ekspertet kontabel ne ushtrimin e profesionit te tyre shperblehen nga personat, ose shoqerite e interesuara. Per keto punime lidhet nje marreveshje me shkrim qe percakton natyren e misionit, punimet per t'u kryer dhe kushtet e shperblimit. Shpenzimet e veanta per udhetim e dieta, te kryera nga ekspertet kontabel te autorizuar per llogari te klienteve te tyre, paguhen nga keta te fundit jashte honorareve. Shuma e honorareve te anetareve te institutit vendoset ne marreveshje me klientet, por me respektimin rregullave te percaktuara sipas normativave ligjore e nenligjore. Shuma e honorareve duhet te jete e arsyeshme dhe te perbeje shperblimin e drejte te punes a te sherbimeve te kryera, si dhe te veshtiresise teknike te eshtjeve per t'u zgjidhur, duke pasur parasysh cilesine e tyre, titullin, emrin e mire dhe pergjegjesine morale e materiale te ekspertit. Honoraret nuk mund te caktohen ne asnje rast ne varesi nga rezultati financiar i klientit dhe nderhyrjes se eksperteve. Honoraret paguhen n t holla dhe prjashtojn cdo shprblim tjetr. Cdo shkelje e ligjeve dhe akteve nnligjore e rregullave dhe e standarteve profesionale, cdo neglizhenc e rnd e cdo fakt q bie n kundrshtim me bindjen ose nderin, t lejuara nga nj ekspert kontabl i autorizuar, person fizik apo shoqri prbn nj faj t ndshkueshm nga nj mas disiplinore ose penale dhe kur kto shkelje, neglizhenca apo akte, nuk lidhen me ushtrimin e profesionit. Kur shkeljet prbjn vepr penale zbatohet Neni 168 i Kodit Penal. Vendimet per pezullimin e perkohshem ose fshirjen nga lista e te eksperteve kontabel te autorizuar publikohen ne nje buletin zyrtar te njoftimeve civile e tregtare. Publikimi i vendimeve behet pa treguar motive. Nj.T.M, e cila ka nen administrim shoqerite me te medha te vendit mund te vendose kontakte me IEKA-n per nje korespondence periodike lidhur me menyren dhe cilesine e zbatimit te detyrave qe ju ngarkon ligji eksperteve kontabel te autorizuar. Kjo korespondence duhet ti sherbeje Pergjegjesit te sektorit te Kontrollit te Nj.T.M-se per tu informuar per gjithe ato raste kur gjate kontrollit ka dyshime se raporti i ekspertit kontabel te autorizuar ka gabime apo ka prezantuar informacion qe mbulon nje deklarim joreal dhe qe nuk eshte ne perputhje me misionin e ekspertit. Pergjegjesit e ZK-ve do te hartojne per Pergjegjesin e Sektorit ne menyre periodike mujore raporte informative per gjithe ekspertet kontabel te autorizuar qe jane konstatuar me parregullsi apo fshehje te parregullsive te llogarive te shoqerive qe ju kane bere ekspertizen. Ky azhornim do te behet dhe per TP-it qe jane nen administrimin e Nj.T.M-se, por jane te regjistruar ne DT-ve ne rrethe.

101

KAPITULLI 11
11. Prdorimi i informacionit t Nj.T.M-s drejtuar DT pr verifikime. Kryqzime informacioni dhe kryerje kontrolli. Prdorimi i informacionit kur vjen nga jasht Nj.T.M. 11.1. Procedura e prdorimit t burimeve t informacionit t Nj.T.M-s pr DT pr verifikime, kryqzime informacioni dhe kryerje kontrolli Nse per shtjen qe kerkon verifikim eshte e nevojshme te kryhet nj vizit specifike n DTve pritse, kujtess i duhet vn shnimi Urgjent dhe kopja duhet t mbahet n dosjen e tatimpaguesit dhe kontrolli tatimor t mos mbyllet derisa t merret nj prgjigje. Kur kerkesa mban shenimin urgjent, pasi t merret ajo duhet ti prcillet Kryetarit t DT -ve pritse i cili shqyrton aresyen e urgjences, dhe nse ka kontrollor ne dispozicion, autorizon nje kontroll te kufizuar. Nese nuk ka kontrollor ne dispozicon, kerkesa trajtohet n planin e kontrollit t muajit pasardhs, dhe nderkohe njoftohet Nj.T.M, qe ka bere kerkese duke i kthyer kujtesen. Nese Nj.T.M qe ka bere kerkesen kerkon informacion ne menyre urgjente, Kryetari i DT-ve qe ka marr krkesn ben shperndarjen e burimeve qe ka ne lidhje me kerkesen e bere. Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit te Nj.T.M-s, i krkon homologut perkates te nje DT tjeter kur ndonje kerkese urgjente nuk i sht pergjigjur brenda 30 diteve. Pergjegjesi i Sektorit te Kontrollit te Nj.T.M-s, qe ka bere kerkesen, i kerkon me telefon homologut respektiv te nje DT-ve, te jape arsyet perse nuk i eshte dhene informacion per te cilin ka bere kerkese dhe nese aresyeja nuk i duket bindese, i raporton me shkrim Drejtorit te Kontrollit Tatimor. Kur sht verifikuar krkesa pr transaksion, Kryetari i DT pritse do t njoftoj Drejtorin e Nj.T.M-s pr rezultatet duke kthyer kopjen e krkess pr verifikim ku jan shnuar zbulimert e kontrollit. Krkesa fillestare do t lihet n dosjen e TP-it. Nse prgjigja pr pyetjen tregon se ka nj pages m t ult tatimore, Drejtori i Nj.T.M-s duhet t nis nj vizite fiskale. 11.2. Procedura e prdorimit t informacionit kur vjen nga jasht Nj.T.M-s Kur merret informacion nga jashte Nj.T.M-s, Drejtori i saj e drejton kt informacion per tu klasifikuar nga ZI-ja. Informacioni regjistrohet ne nje regjister qe mbahet per kete qellim dhe se fundi vendoset ne dosjen e TP-it. Ne rastet kur informacioni eshte specifik dhe qe mund te atribuohet, identiteti i burimit te informacionit duhet te mbrohet. Regjistri mban daten e marrjes, klasifikimin (urgjent/rutine) dhe veprimin qe ndermerret. Drejtori i Nj.T.M-s ka per detyre te kontrolloje regjistrin do jave dhe te ndjeke punen ne

102

lidhje me informacionet qe ka marre, por per te cilat nuk eshte ndermarre ndonje mase, per rastet qe jane klasifikuar si urgjente. Nese informacioni eshte anonim, ose i paspecifikuar, ai hidhet ne dosjen e TP-it per tu trajtuar n kontrollin e radhs. Nse informacioni sht specifik dhe pr dijeni direkt te Drejtori i Nj.T.M-s, ky leshon autorizim per vizit t veant per te bere verifikimin e atij informacioni. Ne rastet kur informacioni eshte specifik dhe qe mund te atribuohet, ai duhet te klasifikohet si urgjent dhe Drejtori i Drejtoris merr miratimin nga Drejtori i Nj.T.M -s duhet te autorizoje nje vizit fiskale tematike, per te verifikuar informacionin e dhene. Nese informacioni rezulton te jete i sakte, Drejtori i Drejtoris merr miratimin nga Drejtori i Nj.T.M -s dhe mund te leshoje autorizim per vizite fiskale ose kontroll te plote, kjo nese risku per te ardhurat justifikon kohen e kontrollit. Nese fillon kontrolli i plote, database-i i TP-it pasurohet me nje dokument te informatizuar te te dhenave te atij TP-i. N rastet kur informacioni lidhet me TP-it, q jan objekt i zbatimit sipas Marreveshjeve nderkombetare te perfunduara nga vendi jon, ato duhet ti kalohen per shqyrtim DPT-s. Nese te ardhurat qe rrezikohen jane te konsiderueshme, Drejtori i Nj.T.M-s ja kalon eshtjen pr ndjekje edhe Drejtoris s Investigimit n DPT per veprime m t gjera dhe t shpejta, qe duhen shqyrtuar prej saj. Dhenesit te informacionit i behen te ditur rezultatet e veprimeve te ndermarra sipas informacionit te dhene prej tij duke ruajtur konfidencialitetin vetem per ate informacion per te mbrojtur tatimpaguesin dhe ai shperblehet sipas rezulatit te informacionit qe ai ka dhene per Nj.T.M-n dhe ne perputhje me pjesn e ligjit t procedurave tatimore, qe ka administrata tatimore per shperblime per dhenie informacioni. sht e detyrueshme qe burimi i informacionit te ruhet gjithe kohen. Prgjegjsi i Sektorit informon Drejtorin e Drejtoris pr zgjedhjen e kontrollorit/ve qe do te ushtroje kontroll te kufizuar. Kontrollori le takim ne ambjentet e shoqris dhe ben verifikimin e informacionit qe ka marre, sipas procedurs pr kryerjen e kontrollit. Informacioni qe merret dhe rezultati i verifikimeve regjistrohen ne Nj.T.M, dhe do muaj i raportohet linjs funksionale n DPT ne lidhje me informacionin e marre se bashku me hapat e ndermarra dhe rezultatin e tyre. Drejtori i Nj.T.M-s raporton vemas per do lloj informacioni te klasifikuar si specifik, nese per te nuk eshte ndermare veprim brenda 30 diteve.

103

KAPITULLI 12
12. Risku i deklarimeve jokorrekte, mashtrimi nga tatimpaguesit dhe kontrolli. Nj rrezik i vazhdueshm pr administratn tatimore sht i lidhur me prpjekjet e TP-ve pr t fshehur t ardhurat tatimore, apo fshehjen e transaksioneve t ndryshme pr tju shmangur zbatimit t ligjit. Disa TP do t donin t minimizonin aftsin e tyre tatimpaguese dhe mund ti interpretojn ligje t caktuara n nj mnyr q nuk i orienton n pagesn korrekte t tatimeve q ju prkasin sipas ligjit. Kjo mnyr t vepruari e tyre nuk do t thot domosdoshmrisht se kemi t bjm me mashtrim. Mashtrimi tatimor sht faktikisht nj veprim q nuk ecn n rrugn e zbatimit t ligjit, por t anashkalimit apo shkeljes s tij duke ln jasht deklarimit transaksionet q TP-i kryen me t tjer, si pr blerjen dhe pr shitjet. Kjo lidhet dhe me faktin se TP t tjer mund t mos mbajn regjistrime kontabile t rregullta, ose kundrshtojn t zbatojn ligje t caktuara jan klient apo furnitor t shoqris q administrohet nga Nj.T.M-ja. Shpesh dallimi midis keqinterpretimit t nj ligji dhe mashtrimit tatimor nuk dallohet aq qart. Prgjithsisht, faktet e mashtrimit tatimor nuk mund t gjenden n regjistrimet e TP-it, pasi ato kan pikrisht difektin e mosparaqitjes s tyre. Kontrollori duhet t jet i vmendshm n rastet e mashtrimit tatimor. Disa tregues jan: - TP q kan raste prsritje t deklarimeve jokorrekte apo fshehjeve t transaksioneve; - munges vullneti e TP-it pr tju prgjigjur pyetjeve t kontrollorit; - TP-i q bn krkes pr shtyrje t kryerjes s kontrollit disa her n vazhdimsi; - mungesa apo shkatrrimi i regjistrimeve fiskale; - pagesa t larta t stafit drejtues t shoqris; - regjistrime kontabile t mbajtura n kundrshtim me ligjin; - munges kontrollesh pr periudha mbi 1 vjeare; - przierje e aktiveve personale t pronarit apo ortakve me ato t shoqris; - disa llogari bankare pr t njjtin qllim; - transferime shumash t mdha likujditetesh pa qllime fitimprurse; - transaksione me lek n dor t pjess m t madhe t veprimeve t shoqris; - pagesat e pagave t personelit, me lek n dor; - deklarime me vones t TVSH-s e tatimeve t tjera; - pagesa n vazhdimsi me vones t kreditorve dhe punonjsve; - borxhe t larta n vazhdimsi; Prezenca e njrit prej treguesve t msiprm, por dhe parregullsive t tjera t ngjashme nuk provon se kemi t bjm me mashtrim, apo ka ndodhur nj rast mashtrimi.Megjithat, kto tregues mund t nxitin kryerjen e vizitave fiskale apo vizitave t veanta. Kto vizita mund t ndihmojn kryerjen e kontrolleve sa m t plot dhe me efekte pr Nj.T.M-n.
104

Gjithsesi, kur kontrollori dyshon pr mashtrim tatimor duhet menjher t njoftoj Prgjegjsin e Sektorit dhe Drejtorin e Drejtoris, pr t ushtruar kopetencat ligjore pr rikarakterizim te transaksioneve te kryera nga ana e tyre gjate nje periudhe tatimore te caktuar, sipas prcaktimeve t Nenit 36 t ligjit t procedurave tatimore. N do rast veprimet e kontrollit tatimor duhet t ndjekin rigorozisht procedurat ligjore dhe ato nnligjore sipas Udhzimit, q trajton rikarakterizimet e transaksioneve t TP-ve q mashtrojn apo bjn deklarime jokorrekte n raport me legjislacionin fiskal.

105

KAPITULLI 13
13. Legjislacioni pr ngrirjen e aktiveve dhe zbatimi i tij nga Nj.T.M N vendin ton, aktualisht nuk egziston legjislacion q i jep autoritet administrats tatimore pr ngrirjen e aktiveve (apo sekuestrimin e tyre) gjat procesit t kryerjes s kontrollit. Administratat n shum vende t tjera e kan kt mundsi, por vetm nse egziston rreziku potencial q tatimet nuk do t paguhen asnjher. Raste t tilla trajtohen si nj krim tatimor dhe merren masat prkatse q prmbajn procedurat tatimore t tyre. Megjithat, sipas Ligjit Pr procedurat tatimore n RSHi ndryshuar, prcaktohet se pas zbatimit t masave t buta n detyrimin e TP-it pr derdhjen e detyrimeve tatimore dhe gjobave t rezultuara nga kontrolle tatimore apo vlersime t tjera merren masat shtrnguese pr detyrimin me forc t TP-it pr pagesn e detyrimeve dhe gjobave. N rastet kur gjith masat shtrnguese pr arktimin e detyrimeve dhe gjobave nuk jan arktuar, ather policia tatimore e thirrur pr mbshtetje zbaton aktin zyrtar t Drejtorit t Nj.T.M-s pr sekuestrimin e aktiveve t TP-it. Sekuestrimi i pasuris ndjek kt rradh: aktivet e qndrueshme t patrupzuara; aktivet e qndrueshme t trupzuara.

Aktivet e sekuestruara si m sipr u nenshtrohen dispozitave te ligjit Per kundravajtjet administrative, i ndryshuar. Nse masat e msiprme nuk mjaftojn pr mbledhjen e detyrimeve tatimore, Drejtori i Nj.T.M-s ndrmerr masat e mposhtme: bn denoncim n organet e Prokuroris n baz t Kodit Penal; krkon nga organet prkatse t bllokojn transferimin e pasurive t tatimpaguesit;

N t gjitha rastet Nj.T.M mund t krkoj fillimin e proedurave t falimentimit si kreditor i interesuar, n mbshtetje t ligjit Pr falimentimin. Kur ka shkmbim informacioni me vende t tjera apo asistenca t ndryshme t do lloji sht mjaft me vler pr strukturn e kontrollit t Nj.T.M-s t dij nse vendi respektiv ka n legjislacionin e tij ngrirjen e aktiveve n momentet e pshkruara m lart. N kt drejtim nj vler t madhe marrin kushtet e Marrveshjeve pr shmangien e taksimit t dyfisht.

106

Vendet e BE-s kan detyrimin, sipas Direktivs 2001/44/EG t japin ndihmn e tyre pr ekzekutimin e krkesave nga vende t tjera, nse kjo krkes sht nj vendim gjyqsor. Kshtu, nse administrata tatimore shqiptare disponon informacionin se nj shoqri greke ka aktive n Itali (t dy vendet jan antar t BE-s) mund t ket shanse q tatimet e papaguara n Greqi mund t mblidhen n Itali.
Shembull DPT drgon informacionin te administrata tatimore greke pr nj kompani greke q ka kryer aktivitet ekonomik n Shqipri, q sipas Marrveshjes pr eleminimin e taksimit t dyfisht midis Shqipris dhe Greqis do t tatohet n Greqi. Administrata tatimore shqiptare ka dijeni q informacioni i drguar te homologia e saj greke ka dhn rezultat duke u br nj vlersim tatimor ndaj kompanis greke, por pagesa e tatimeve nuk sht br pasi kompania greke dekalron se nuk ka para pr t paguar. Por, DPT ka informacion se kompania greke ka nj llogari bankare n Itali dhe kt informacion ja drgon administrats greke. ( Mundsia pr bashkpunim dhe ndihm t prbashkt midis vendeve t BE-s sht i varur nga ligjet e brendshme t vendeve antare).

107

KAPITULLI 14
14. Detyrimi q kan kontrollort pr t grumbulluar informacion para kontrollit Kontrollort jan t detyruar t marrin informacion prpara fillimit t kontrollit. Burimet e informacionit t tyre jan: a) t dhnat e STI-s dhe informacione q disponohen nga Nj.T.M-ja, dhe; b) informacioni q merret n bashkbisedimin me TP-in. Prsa i prket piks a) sqarimet e hollsishme gjenden n Kapitullin 3 (pika 3.4.), si dhe n Kapitullin 10, 11 dhe 15. 14.1. Intervistimi Intervistimi mund t prkufizohet gjersisht si nj aftsi pr t prftuar informacion nga nj pal e tret me an t pyetjeve.Qllimi i intervistimit t tatimpaguesit gjat nj kontrolli sht prftimi i informacionit rreth aktivitetit t tij ekonomik dhe regjistrimeve kontabl. Pr kt arsye sht thelbsore q intervista t kryhet personalisht me tatimpaguesin. N disa organizma t mdha biznesi kjo mund t mos jet praktike, pasi drejtort mund ti ken deleguar prgjegjsin pr mbajtjen e llogarive nj personi tjetr. Sidoqoft, ather kur sht e mundur, duhet t intervistohet pronari i subjektit pr t vrtetuar kshtu ecurin e punve dhe nse nuk i mban ai regjistrimet, ather pr kt shtje duhet t intervistohet personi i prgjegjs. Nse personi q mban regjistrimet sht thjesht nj financier, ather duhet t prcaktohet se kush ja jep informacionin q t bj regjistrimet e tij. Ky informacion vlen pr kontrollorin n nj faz t mvonshme, pr t par nse ka nj bashkpunim pr t realizuar mashtrimin apo nse financieri ka vetm rolin e prpiluesit t kontabilitetit dhe plotsuesit t regjistrave t TP-it. 14.1.1. Planifikimi i intervists Nj kontrollor q sht i prgatitur pr intervistn e tij do t dukej m profesionist para TP-it duke ngjallur kshtu m shum respekt. Nse kontrollori do ti paraqiste pyetjet e tij n nj mnyr rastsore, t pastrukturuar, ai jo vetm q do t humb rastin pr t br pyetje t rndsishme, por do t dukej edhe i paaft n syt e TP-it, duke mos marr dot informacionin. Pr ket arsye, ai duhet t zgjedh pyetjet q duhet t bj dhe ti shkruaj prpara intervists, duke mos humbur linjn e pyetjeve gjat t pyeturit. Pyetjet informative, shrbejn pr prmbledhje n nj struktur, q mund t shrbejn n nj faz t mvonshme pr raste t ngjashme. Nga kto pyetje baz do t vijojn pyetje shtes dhe q mund t prshtaten pr tipin e veant t TP-it q po kontrollohet. Intervista duhet t drejtohet n nj mnyr t lirshme. Nuk sht nj hetim, por po qe se i prezantohet n kt mnyr TP-it, ai padyshim do t bj kujdes me prgjigjet e tij. Nj intervist me pyetje t lirshme do t jap prgjigjet q krkohen. Megjithat, nuk duhet q inspektori t pranoj nj prgjigje t pashkoqur ndaj nj pyetje specifike. Nse TP-i duket i pasigurt pr dika, pyetja duhet t prsritet n nj mnyr tjetr.
108

14.1.2. Drejtimi i intervists Pyetjet q duhet t bjn kontrollort kan pr qllim mbledhjen e informacionit. Pr kt arsye sht mir t fillohet me pyetje t tilla, si: Kush ? Pse ? Kur ? far ? Ku ? Si ? Marrja n pyetje nuk duhet t bhet me nxitim sepse m shum do t prfitojm duke folur me TP-in sesa duke par regjistrimet. Llogarit do ti tregojn kontrollorit, vetm at q TP -i ka hedhur n to, ndrsa parregullsit mund t nxirren n pah nga intervista. Gjithashtu duhet q edhe TP-i t lejohet t bj pyetje dhe t sqaroj gjra q nuk i kupton. Kshtu do t fitohej besimi i tij dhe t vrtetohej nse ai ka probleme me tatimet q zbatohen n shoqrin e tij. Gjat nj interviste, prpiquni t kujtoni rregullat baz t mposhtme: Dgjoni far sht thn, jo at q mendoni apo doni q t thuhet Vrojtoni reagimet e t pyeturve dhe intervistuarve Jini fleksibl, por kontrolloni intervistn Mos lini pa marr prgjigje ose pa u sqaruar pr kategorin e pyetjeve tuaja Shmangni pyetje t dykuptimta dhe retorike Shmangni pyetje t shumfishta Shmangni zhargonin jo profesional dhe joetik Mos e detyroni apo nxisni t intervistuarin pr tu prgjigjur Sqaroni dhe prmblidhni Shfaqni besim dhe nj frym bashkpunimi dhe transparente 14.2. Mbajtja e shnimeve dhe marrja e informacioneve nga kontrollori Asnjher nuk mund ta theskojm sa duhet rndsin e mbajtjes s mir t shnimeve. Nse kontrollorit i duhet t rimbledh at q ka br n nj kontroll, nuk sht e mjaftueshme q shnimet t mbahen m von. Ky sht nj zakon i keq dhe duhet t mos zbatohet. Shkujdesjet q ndodhin n zyr shpesh e kan zanafilln tek fakti q shnimet pr at kontroll jan prpiluar disa dit pas vizits. Rimbledhja e fakteve, pa prmendur shifrat, zvoglohet menjher pas pak orve e jo m pas disa ditve. Mbajtja e shnimeve ofron nj regjistrim faktik, t asaj ka sht thn gjat kontrollit. Duhet t shkruhet nj prmbledhje e intervists pr tu vendosur n dosjen e kontrollit, por shnimet origjinale kan rndsi jetike dhe duhet t ruhen pr tiu referuar n t ardhmen. Nse TP-it nuk e plqejn mbajtjen e shnimeve nga ana e inspektorit, duhet tu shpjegohet q shnimet jan procedur e proesit t kontrollit dhe duhet t mbahen n mnyr q inspektori ti thrras kujtess pr at q sht kontrolluar veanrisht gjat nj kontrolli tatimor. shtjet e mposhtme nnvizojn disa prej arsyeve q prse shnimet e mira jan aq t rndsishme n vizitn e kontrollit: Ato prbjn nj rigrumbullim t sakt t ngjarjeve dhe fakteve Ato ofrojn informacion, jo vetm pr kontrollort, por edhe pr njerz t tjer, prfshi drejtuesit dhe (nse sht rasti) investiguesit/kontrollort nga Drejtorit e tjera N disa raste mund t jen fakti i par pr fillimin e investigimit t mashtrimit dhe mund t prbjn pjes t evidencs q ndihmon pr vendosjen e gjobave t suksesshme ndaj tatimpaguesve.
109

 Ato prbjn nj regjistrim t asaj q sht thn ndrmjet TP-it dhe inspektorit n prgjigje t pyetjeve t kontrollorit Kur inspektori ka pr zakon mbajtjen e shnimeve t mira n nj bllok t organizuar mir, kjo mund t ndihmoj parandalimin e lidhjeve ndrmjet veprimeve t gabuara ose korrupsionit (kjo do t dikutohet m von). M posht paraqiten pikat q duhen vrojtuar: Fillojeni do vizit me hollsit e tatimpaguesit (emri dhe numri i referencs), data, vendi i zhvillimit t intervists, koha e fillimit dhe e prfundimit dhe se kush u intervistua. Shkruajeni t gjith informacionin pastr dhe me rregull pasi ndoshta do ti referoheni m von, por kujtoni q edhe t tjer do t duan ti lexojn ato. Regjistroni me kujdes prgjigjet e tatimpaguesve. Nse inspektort q vizitojn tatimpaguesin jan n ekipe me dy vet, nj inspektor duhet t bj pyetjet kryesore dhe tjetri t mbaj shnime. Kjo mund t kmbhet n vizitn tjetr, kshtu q t dy inspektort kan mundsi t pyesin dhe mbajn shnim pyetjet/prgjigjet. N fardolloj rrethane, mos hiqni pjes t shnimeve apo ti grisni ato. Nse ekzistojn gabime, lrini aty dhe vrini nj kryq n mnyr q gabimi t jet i dukshm, sbashku edhe me prgjigjen ose shtjen tjetr. Regjistroni me saktsi at q sht kontrolluar, asgj m pak po m shum. Shpesh sht tunduese t shkruash hollsit e gjrave q nuk i ke kontrolluar me imtsi. Kjo duhet t shmanget pasi mund t jet nj fush me interes t madh n nj faz t dyt dhe inspektori do t zihej ngusht ndrsa nuk sht n gjendje t jap hollsit t drejtprdrejta. Regjistroni do problem, n veanti do gj q duket mashtruese. Ky shnim mund t jet nj fakt i rndsishm n nj faz t dyt. Regjistroni hollsit e do transaksioni q mendoni t kryqzoni ose verifikoni M posht paraqiten shembuj t pyetjeve baz q mund t prdoren si nj model i gatshm pr shumicn e intervistave me TP-it: Hollsit e kontaktit Aktiviteti (prfshi numrin e klasifimit nse sht rasti) Hollsit e kontaktimit t financierit Statusi i personit juridik Prgjegjsit n subjekt Aktiviteti kryesor i subjektit Aktivitete t tjera t subjektit Shitjet kryesore/shrbimet/prodhimet Blerjet kryesore/inputet Klientt kryesor Furnizuesit kryesor Sistemi kontabl (i plot) Subjektet bija apo t bashkuara Libra dhe regjstrimet e mbajtura (t plota) Regjistrime t tjera t mbajtura (pr kontrolle shtes t besueshmris) Kush i plotson librat? Kush i hedh shifrat n deklaratat tatimore? Nse jo tatimpaguesi, a e merr personi n fjal informacionin nga tatimpaguesi? A i kupton parimet baz t ligjit tatimor n mnyrn se si zbatohet pr subjektin e tij?
110

A e kuptojn tatimpaguesit q t gjitha shitjet duhet t deklarohen n deklaratn tatimore? A e kupton tatimpaguesi q t gjitha blerjet duhet t jen t vrteta? A jan t deklaruara sakt t gjitha shitjet dhe blerjet n deklaratn tatimore? A jan t gjith deklaratat tatimore t sakta? A e kupton se sht nj shkelje ligjore dorzimi i deklaratave tatimore falso?

111

KAPITULLI 15
15. Rregullore pr prdorimin e mjeteve informatike nga administrata tatimore. 15.1. Prdorimi i t dhnave t sistemit informatik t tatimeve Ne strukturat tatimore jane ndertuar sisteme te nderlikuar, qe kontrollojne zbatimin e detyrimeve te personave te tatueshem ne te gjitha llojet e tatimeve, bejne analizen e te dhenave tatimore dhe ndihmojne ne percaktimin e rrugeve te ndryshimeve te politikave tatimore. Konceptimi i menyrave komplekse te tatimeve dhe taksave, mbledhja e detyrimeve, shmangiet ne shkalle te larte e evazioneve fiskale nuk do te ishin te mundur pa ndihmen e sistemeve informatike. Sistemi informatik ka ne thelb te tij nje program te administrimit tatimor. Sistemi eshte i konceptuar si nje strukture unike ne te cilen regjistrohet cdo maredhenie e personave te tatueshem me zyren tatimore, ndiqen e vlersohen deklaratat tatimore te subjekteve per periudhat tatimore, ndiqen e vleresohen masat e mara kundrejt subjekteve qe shkelin detyrimet etj. Programi lejon nxjerrjen e nje serie raportesh qe lehtesojne dhe ndihmojne administraten tatimore ne ndjekjen e mbledhjes se detyrimeve nga TP-it. Sistemi informatik eshte programuar ne gjuhen ORACLE. Ne themel te aplikimt qendron nje baze te dhenash relacionale, ku ruhen te gjitha te dhenat e hollesishme te nje personi te tatueshem si dhe gjithe transaksionet qe ai kryen me administraten tatimore. I krijuar per cdo TP ne momentin e regjistrimit te tij ne organet tatimore, NIPT-i eshte identifikuesi unik i tyre. Nje NIPT nuk mund ti jepet asnjehere TP-ve te ndryshem. Sistemi eshte ndertuar ne perputhje me dispozitat ligjore te adminstrimit te tatimeve. Cdo TP qe kryen nje veprimtari ekonomike dhe qe duhet ti nenshtrohet ketyre tatimeve kryen keto maredhenie kryesore me administraten tatimore: regjistrohet si subjekt per tatimin, pergatit e dorezon deklaraten tatimore, kryen pagesen e detyrimeve tatimore ne deget e bankes dhe njofton organet tatimore per cdo ndryshim ne regjistrimin e tij. STI ndjek keto etapa te maredhenieve me TP-in: regjistron ate dhe i akordon NIPT-in atij, perpunon deklaratat e tij se bashku me pagesat e bera ne banke, llogarit detyrimin eventual te papaguar nga TP-i, gjeneron raporte per te ndjekur TP-it qe nuk plotesojne detyrime, per TP-it qe harrojne te dorezojne deklarat, gjenerojne Leter Kujtesa e Lajmerim Detyrime., vendos gjoba per vonesat ne deklarim e pagese, llogarit interesat per detyrimin e papaguar, ndjek gjobat e vendosura nga inspektoret . Banka pranon dhe perpunon FDP-t dhe Urdher Pagesat q dorzojn TP-it. Vemendja kryesore e nepunesit te bankes qe pranon deklaratat eshte e perqendruar ne sasine e lekeve qe derdh personi i tatueshem. Pavarsisht nga vlera e detyrimit qe ka personi i tatueshem, nenpunesi i bankes shenon, ne kutine e rezervuar, pagesen e bere. Te dhenat per personin e tatueshem dhe sasine e pageses se kryer nga ai regjistrohen ne programin e pagesave ne banke. Programi i pagesave i cakton cdo FDP-je nje Numer te Vendosjes se Dokumentit (NVD) dhe i grupon ato ne grupe. Megjithese FDP-t do te paraqesin pjesen me te madhe te te dhenave qe do te futen ne STI, jane dhe raste te tjera kur informacioni duhet te modifikohet ose te shtohet ne STI. Ndryshimet
112

duhet te kontrollohen me kujdes per te qene te sigurt qe ndryshimet jane legjitime dhe qe jane bere ne menyre korrekte. Disa ndryshime do te kerkojne aprovimin e nje personi te autorizuar se bashku me proven e ketij autorizimi. Nje numer fromularesh te brendshem jane te nevojshem per Nj.T.M-n per te modifikuar STI-n. Formulari i plotesuar ne leter me autorizimin perkates do te hidhet ne bazen e te dhenave. Secilit formular do ti vihet ne korrespondence nje NVD per ta perdorur si reference nga STI si dhe per ruajtje ne arkive. Keta formulare mbahen ne nje kopje te vetme. Inspektori qe pregatit formularin duhet te jete i sigurte ta plotesoje ate ne menyre korrekte, sipas procedurave dhe kur eshte e nevojshme te marre dhe firmen e personave te autorizuar per te lejuar modifikime. Vetem personat e autorizuar nga sistemi, bazuar ne fjalekalime te autorizuara prej tij mund te hedhin keta formulare ne bazen e te dhenave. Formularet e meposhtem perdoren per kto procese: a. Rivlersimi i FDP-s.

Ky eshte nje formualar i nevojshem per riperpunimin e nje periudhe tatimore te perpunuar me pare nga sistemi per shkak te ndryshimeve ne krahasim me deklaraten origjinale. Informacioni shtese apo i gabuar i vrejtur gjate nje kontrolli apo i paraqitur nga vete TP-i per nje periudhe tatimore sherben si baze per rivleresimin e kesaj periudhe. b. Formulari i Gjobave.

STI llogarit ne menyre automatike gjobat dhe interesat per vonesat ne pagese apo per pagesa jo te plota. Keto gjoba i shtohen vleresimit te periudhes tatimore ne menyre automatike. Pervec keteyre gjobave ka raste kur TP-it i vendosen gjoba ne menyre manuale nga inspektori. Keto gjoba jepen per rastet kur TP-i nuk eshte regjistruar, nuk ka leshuar fature, leshon nje fature dhe nuk eshte i regjistruar per TVSH apo ben nje deklarate fallco. Gjobat nga formulari perkates, te plotesuar ne funksion te shkeljes se konstatuar nga TP-i, futen ne bazen e te dhenave nga inspektori dhe sht nj gjob e dyt, e pavarur nga ajo e STI-s. N kto raste duhet patur kujdes, pr mnyrn e plotsimit dhe hedhjes s t dhnave n STI, pasi ky veprimdnon TP-in dy here pr t njjtn kundravajtje. Nje funksion tjeter i ketij formulari eshte dhe falja e gjobave. Sistemi kryen rishikimin e gjobave dhe te interesave dhe ne menyre automatike do te aplikoje interesa per tatimin e papaguar apo te paguar me vonese. Gjobat per pagese te vonuar dhe per plotesim te vonuar llogariten automatikisht nga sistemi nese plotesimi dhe pagesa nuk kryhen ne datat e duhura nga ana e TP-it. Ne raste te vecanta gjobat mund te falen. Kjo falje duhet te behet me shume kujdes vetem nga personat e autorizuar. Ne ratet kur kjo falje do te aplikohet, bilanci i llogarise se TP-it modifikohet per te paraqitur shumen e falur. Kur kjo falje do te jete e barabarte me gjobat dhe interesat e TP-it per periudhen kur behet falja, sistemi nuk ben me ndjekjen automatike te TP-it per shlyerjen e borxhit. c. Azhornimi i Statusit t Personit t Tatueshm.

Kur nje TP eshte i zgjedhur per kontroll, ky fakt duhet te paraqitet ne bazen e te dhenave me hollesite e llojit te tatimit te kontrolluar per subjektin dhe periudhat tatimore te kontrolluara.
113

Pasi TP-i te jete kontrolluar statusi i tij duhet te azhornohet per te pasqyruar rezultatet perkatese te kontrollit. d. Ditari i Transferimeve.

Ky ditar eshte i nevojshem per te levizur fondet e nje TP-i nga nje llogari (apo nen llogari) ne nje llogari (apo nen llogari) tjeter e te njejtit person te tatueshem. Per shembull nje shume mund te transferohet (debitohet) nga nje tip tatimi ne nje tjeter tip tatimi (kreditohet) per te njjtin TP. Gjithashtu transferimi mund te kryhet per te njetin tip tatimi nga nje periudhe tatimore ne nje periudhe tjeter tatimore. Ditari i transferimeve mund te peroret ne ato raste kur paraqitet nevoja te transferohet nje shume lekesh nga nje periudhe tatimore qe ka teperice kreditore ne nje periudhe tjeter kur subjekti paraqitet si debitor. Formularet e brendeshem te permendur duhet te futen ne sistem nepermjet programeve e aplikimeve te ndryshme te sistemit. Futja e ketyre te dhenave kryhet ose nga inspektori i autorizuar per futjen e te dhenave ose nga inspektori qe pregatit formularin. Sistemi kryen kontrolle per vlerat e futura nga keta formulare per parandalimin e futjes se vlerave te gabuara. Pasi futen ne menyre korekte ne bazen e te dhenave, baza e te dhenave modifikohet dhe azhornohet per te pasqyruar informacionin e ri te futur nga keta formulare. Sistemi leshon gjithashtu urdher pagese, nje formular ky qe e lejon TP-in te paguaje ne degen e bankes per nje detyrim te caktuar (psh gjobat e vendosura) apo per te bere shlyerje te parakoheshme te detyrimit te tyre tatimor. 15.2. Prdorimi i sistemit informatik t TP-it Kur sistemet e kontabilitetit t TP-s jane te informatizuara, kontrollori kerkon prej drejtuesit t shoqris konfirmimin me shkrim t besueshmerise se proedurave te programimit. Kontrollori mund te marre ne konsiderate plotesimin e nevojes per disponibilitet te cdo dokumenti kontabel sipas kerkesave ligjore Nese kontrollorit i duhet t kontrolloj nj vellim te madh te dhenash apo nuk egziston asnje model kontrolli kompjuterik, ose kerkohet nje nivel i larte sigurie, ku te gjithe zerat duhen perfshire ne nje analize analitike, mund te jete me efektivetet te perdoren teknika kontrolli me ndihmen e programeve informatike. Per njohje me te thelle mund te lexohen manualet e perdorimit te programeve me te ndeshur me markat ALPHA dhe Financa (numrat qe ka secili program tregon vetem azhornimin e tij). Nse kontrollori konstaton se teknikat e kontrollit tatimor jane te justifikueshme, permes Drejtorit t Nj.T.M-s i behet nje kerkese per ndihme te specializuar Drejtorit te Teknologjise Informative dhe per dijeni Drejtorit te Kontrollit Tatimor. N kt drejtim inspektori mund te beje nje kontroll dhe inspektim ne sistemin informatik te tatimpaguesit duke kerkuar te dhena nga tatimpaguesi per vecanti te sistemit qe perdor. Ndrkoh, fal teknologjis dhe rregullimeve ligjore sot administratat tatimore t BE-s ushtrojn edhe kontrolle t kontabilitetit dhe fiskale on-line duke shfrytzuar bazn e t dhnave t tatimpaguesit n distanc, pa qen prezent n ambjentet e tij gjith kohn e kontrollit.

114

KAPITULLI 16
16.1. Transferimi i fitimit nprmjet mimit dhe kryqzimi i informacionit N baz t Ligjit Pr tatimin mbi t ardhurat, Nj.T.M ka t drejt t ndryshoj do mim pr t cilin kan rn dakort personat e lidhur. Ne menyre qe te harmonizohet qendrimi i administrates tatimore per kete problem, autoritetin per zbatimin e nenit 36 te Ligjit e ka Komisioni i Transferimit te mimeve, i cili eshte ne perberje te DPT-s. 16.1.1.Kur pale te pavarura (persona jo te lidhur) zhvillojne transaksione me njera tjetren, kushtet tregtare dhe financiare te maredhenieve te tyre (p.sh. cmimet e mallrave apo sherbimeve te furnizuara) percaktohen ne pergjithesi nga faktoret e tregut. Ndersa, tek personat e lidhur qe zhvillojne transaksione me njeri tjetrin, marredheniet tregetare dhe financiare te tyre mund te mos ndikohen direkt ne te njejten menyre nga forcat e tregut. Ne kete rast, shpesh personat e lidhur synojne te bien dakort midis tyre per dinamiken e forcave te tregut nepermjet percaktimit te cmimeve lidhur me transaksionet qe zhvillojne me njeri tjetrin. Ne keto kushte, Nj.T.M, jo ne menyre automatike por duke u mbeshtetur ne argumenta, mund te supozoje se personat e lidhur kane synuar te manipulojne fitimet e tyre. Por ketu mund te ekzistojne veshtiresi reale qe kane te bejne me percaktimin e sakte te cmimit te tregut, ne mungese te faktoreve te tregut apo sidomos kur aplikohet nje strategji tregetare e vecante. Prandaj, eshte e rendesishme te kemi parasysh se eshte e domosdoshme per te bere rregullime, me qellimin per tju afruar vleres reale te tregut ne keto transaksione, pavaresisht nga detyrimet kontraktuale te ndermarra nga palet nepermjet te cilave ato vendosin cmime te vecanta me synim per te minimizuar shumen e tatimit qe duhet te paguajne. 16.1.2. Eshte e domosdoshme qe cmimet ne kushtet e tregut te lire mes paleve te pavarura (cmimet e tregut) te merren per baze edhe ne transaksionet e kontrolluara qe zhvillohen midis personave te lidhur. Ne menyre qe nje gje e tille te behet ne menyre sa me reale, duhet qe krahasimi te behet per situata me karakteristika ekonomikisht te ngjashme, pra qe jane efektivisht te krahasueshme. 16.1.3. Faktoret qe percaktojne krahasueshmerine jane, nder te tjera, karakteristikat e mallit apo sherbimit qe furnizohet, analizat funksionale, kushtet kontraktuale, rrethanat ekonomike dhe strategjite e biznesit. 16.1.4. Per percaktimin e cmimit te tregut (cmimit real jo te manipuluar midis personave te lidhur), Komisioni i Transferimit te Cmimeve, eshte i detyruar te perdore nje nga metodat e meposhtme: 16.2. METODAT PR PRCAKTIMIN E MIMIT T TREGUT 16.2.1. METODA E MIMIT T PAKONTROLLUAR T KRAHASUESHM (MP) MP t krahasueshm bazohet ne krahasimin e cmimit te zbatuar per mallin apo sherbimin e furnizuar ne nje transaksion te kontrolluar midis personave te lidhur, me cmimin e zbatuar per mallin apo sherbimin e furnizuar ne nje transaksion te pa kontrolluar midis personave te
115

pavarur, ne rrethana te krahasueshme. Nese midis ketyre dy cmimeve ka diference, kjo tregon se kushtet e marredhenieve tregetare dhe financiare mes personave te lidhur nuk perputhen me kushtet e tregut. Ne kete rast, eshte e nevojshme qe cmimi i perdorur ne transaksionin e kontrolluar (mes personave te lidhur), te zevendesohet me cmimin qe perdoret ne transaksionet e ngjashme te pa kontrolluara midis personave te pavarur. 16.2.2. METODA E MIMIT T RISHITJES (MR) MR konsiston ne gjetjen e cmimit me te cilin produkti i blere nga nje person i lidhur, i eshte rishitur nje personi te pavarur. Ky cmim (cmimi i rishitjes), reduktohet me nje nivel normal fitimi bruto (marzh tregtar), i cili perfaqeson shumen me te cilen rishitesi do te mbulonte shpenzimet e tij operative e te shitjes dhe do te realizonte nje fitim normal (duke marre parasysh edhe asetet e perdorura si dhe rrezikun e mundshem). Pjesa qe mbetet pas zbritjes se fitimit bruto (marzhit tregetar), pasi korrektohet perseri me shpenzimet e tjera qe lidhen me blerjen e produkteve (p.sh. taksa doganore, etj), konsiderohet cmim i tregut (cmim normal i pa manipuluar) per transferimin origjinal te mallit apo sherbimit midis personave te lidhur. Kjo metode mund perdoret dhe te jete efektive, ne operacionet tregtare te cilave u njihet cmimi i rishitjes. Marzhi i cmimit te rishitjes (fitimi bruto) per rishitesin ne transaksionet e kontrolluara, mund te percaktohet duke ju referuar marzhit (fitimit bruto) qe i njejti rishites realizon per mallra te blera dhe te shitura ne transaksione te pavarura te krahasueshme, dhe qe ai i realizon me persona te pavarur. Ky marzh i cmimit te rishitjes (fitimi bruto) i realizuar me persona te pavarur ne transaksione te pakontrolluara dhe te krahasueshme, mund te sherbeje per administraten tatimore si tregues orientues per vleresimin e transaksioneve te kontrolluara midis personave te lidhur. 16.2.3. METODA KOSTO PLUS (MKP) MKP bazohet ne vleften me te cilen furnizuesi (shitesi), furnizon bleresin qe eshte person i lidhur me mallra apo sherbime, ne nje transaksion te kontrolluar. Ne kete rast, vleftes se mesiperme u shtohen shpenzimet e kryera nga bleresi si dhe nje perqindje e arsyeshme fitimi, e cila merr parasysh ne menyre te perafert realizimin e nje fitimi normal ne baze te operacioneve te kryera dhe te kushteve te tregut. Shuma qe rezulton pasi shtohet kjo perqindje mbi shpenzimet (koston), konsiderohet cmim i tregut per transaksionin e kontrolluar. Kjo metode perdoret ne rastet kur mallrat e paperfunduara (gjysem produktet) shiten midis personave te lidhur. Menyra me e mire per percaktimin e perqindjes qe i shtohet shpenzimeve ne transaksionet e kontrolluara eshte ajo qe bazohet ne perqindjen (rentabilitetin) qe i njejti furnizues realizon ne transaksione te pakontrolluara (midis personave te pavarur). Pra, ketu mund te merret per baze rentabiliteti i realizuar nga nje subjekt i pavarur ne transaksione te krahasueshme. Ky rentabilitet, duke patur parasysh kushtet konkrete te vendit, varion nga 10 deri ne 20 perqind. Perqindja ekzakte e rentabilitetit per cdo rast percaktohet nga Komisioni i Transferimit te mimeve n DPT.

116

16.2.4. METODA T TJERA Metodat e permendura me siper jane menyrat me direkte per te gjykuar nese kushtet e vendosura ne marredheniet tregetare dhe financiare midis personave te lidhur jane reale (pra nuk kemi te bejme me manipulim te cmimeve me qellim transferimin e fitimit dhe shmangien nga tatimet). Por megjithate, kompleksiteti i situatave reale te biznesit mund te krijoje veshtiresi praktike ne menyren e zbatimit te ketyre metodave. Ne te tilla situata te vecanta, kur nuk disponohen te dhena te vlefshme ose kur te dhenat ne dispozicion nuk mjaftojne qe te mbeshtetemi ne njeren nga tre metodat e mesiperme, atehere keto metoda nuk mund te perdoren dhe administrata tatimore mund te perdore metoda te tjera, sikurse sqarohet ne Udhezuesin e Transferimit te Cmimeve te OECD-se te botuar ne korrik te vitit 1995. 16.3. TRANSAKSIONET E KRAHASUESHME Ne baze te parimit te percaktuar ne piken 16.1.2., nje transaksion i pakontrolluar (midis personave te pavarur) eshte i krahasueshem me nje transaksion te kontrolluar (midis personave te lidhur) per qellime te metodave te pershkruara me siper, nese plotesohet nje nga kushtet qe vijojne: a. Asnje nga ndryshimet (nese ka te tilla) midis transaksioneve qe krahasohen ose midis paleve qe i kryejne ato transaksione nuk do te ndikonte faktikisht ne vendosjen e cmimit ne tregun e lire; ose b. Rregullime korrekte te arsyeshme behen per te eliminuar efektet faktike te diferencave te tilla. 16.4. PROCEDURAT E PRCAKTIMIT T MIMIT T TREGUT Percaktimi i cmimit te tregut ne transaksionet midis personave te lidhur, behet vetem nga Komisioni i Transferimit te Cmimeve ne DPT. Nj.T.M, per cdo rast kur ka te beje me TP- si persona te lidhur, dergojne zyrtarisht prane ketij Komisioni dosjen perkatese me te dhenat e plota te tatimpaguesit, perfshire ketu bilancet, cmimet e aplikuara, detyrimet e llogaritura dhe te derdhura, etj. si dhe cdo te dhene tjeter qe kerkon Komisioni. Komisioni i Transferimit te Cmimeve ne DPT, nga ana e tij pasi shqyrton secilin rast, merr vendimin perkates i cili pasi nenshkruhet nga Drejtori i Pergjithshem i dergohet zyrtarisht TP-it dhe Nj.T.M-s per zbatim. 16.5. Shembull kontrolli n rastin e transferimit t fitimit nprmjet mimit 16.5.1. Analiza funksionale dhe e krahasueshmris: Procesi i formimit t mimeve t produkteve
Faza 1. Seleksionimi pr nj rast t transferimit t fitimit nprmjet mimit
Firma mm Y n shtetin C sht prodhuese e shum lloje biikletash. Filiali i saj X eshte nje shperndares i biikletave ne tregun e shtetit D dhe eshte shperndares ekskluziv i marks S, nje biiklete e grades se larte te perdorimit profesional prodhuar nga Y. Ju merrni informacionin e meposhtem mbi X dhe Y

117

Deklarate e te ardhurave te X Shitjet Kosto e shitjeve (Humbja inventarit) Fitimi bruto Perqindja e fitimit bruto Shpenzimet e prodhimit Te ardhurat e operimit Perqindja e te ardhurave te operimit 2004 2005 2006 560 000 650 000 800 000 440 000 510 000 660 000 (1 000) (2 000) (30 000) 120 000 140 000 140 000 21,4 21,5 17,5 110 000 130 000 160 000 10 000 10 000 - 20 000 1,8 1,5 - 2,5 N uro

Shitjet, fitimi bruto dhe perqindja e fitimit bruto te Y 2004 2005 2006 Shitjet Y 20 000 000 23 000 000 28 000 000 Fitimet bruto Y 6 000 000 6 500 000 8 500 000 % fitimit bruto 30,0 28,3 30,4 N uro

Faza 2. T dhnat dhe informacioni.

Ju do te shqetesoheshit rreth faktit qe perqindja e fitimit bruto e firmes X ka rene ne vitin 2006, kryesisht, per shkak te rritjes se shpejte te humbjeve ne inventar. Ne kontrast me kete, perqindja e firmes meme Y, e cila prodhon biikletat nuk ka treguar te tille renie. Ne kete faze ju nuk mund te jeni te sigurte nese ka nje problem por nje shqyrtim i metejshem i hollesishem i transaksioneve te kontrolluara ndermjet X dhe Y eshte sigurisht i domosdoshem. Me qellim qe te vendosim nese ka nje problem te transferimit te fitimit nepermjet mimit jane te domosdoshme te dhena te metejshme dhe informacioni ne lidhje me X dhe Y si dhe informacioni krahasues ne treg per shperndarjen e biikletave ne shtetin D. Ideal do te ishte perfitimi i informacionit te meposhtem : - Informacion mbi transaksionet e kontrolluara ndermjet X dhe Y, te tilla si deklaratat tatimore, deklaratat e plota financiare (bilanci, llogaria humbje-fitime, dhe informacion me nje liste te detajuar te te ardhurave dhe shpenzimeve), kontratat e shperndarjes, planin e prodhimit dhe te shperndarjes, katalogun e mallrave, strategjine e tregut, te dhena te negociatave per formimin e mimit, detake te mimeve dhe konditat e vena si dhe ndonje dokument tjeter te brendshem te firmes ne lidhje me aktivitetin e shperndarjes. - Tipe te njejta te te dhenave dhe informacionit nga ndermarrje te tjera te palidhura qe shperndajne biikleta ne shtetin D qe te perdoren si tregues krahasues per transaksionet e kontrolluara ndermjet X dhe Y ; dhe - Informacion tjeter te tille si informacioni mbi rrethanat ekonomike te tilla si shkalla e tregut, pjesa e do shperndaresi. Megjithate, eshte jo e zakonshme per autoritetet tatimore qe te jene ne gjendje te perfitojne te gjithe informacionin qe deshirojne. Supozojme qe ju nuk mund te perfitoni informacion te detajuar mbi firmen Y, por ju jeni ne gjendje te merrni informacion te metejshem ne tatimpaguesit vendas per qellime te berjes se nje kontrolli per transferimin e fitimit nepermjet mimit mbi tatimpaguesin tjeter. Prandaj, ju mund te filloni te krahasoni mimet e shitjes me shumice te vena per biikletat ndermjet ndermarrjeve te lidhura Y dhe X me ato te vena mdermjet ndermarrjeve te pavarura te cilat, sipas percaktimit, do te jete ne gjatesine e krahut. Kjo njihet si Analiza e krahasueshmerise dhe eshte nje hap thelbesor ne do hetim te transferimit te fitimit nepermjet mimit. Nje analize e tille fillimisht do te bazohet mbi informacionin ne dispozicion nga firmat X dhe tatimpaguesit e tjere vendas dhe disa te dhena mund te jene te vlefshme, gjithashtu, per te ndihmuar ne gjetjen e treguesve te krahasueshem. Ne kete rast supozojme qe ju gjeni shperndares te palidhur, firmen A dhe B ne shtetin D te cilet, gjithashtu, shperndajne biikleta te prodhuara nga Y. A dhe B blejne, veanerisht, te njejtat sasi per biikleten T, biiklete e shkalles se mesme te perdorimit popullor, nga Y dhe i shesin ne tregun e shtetit D. Prandaj keto jane nje pike fillestare e dukshme per do analize te krahasueshmerise. (Ne kete shembull, dy firmat jane zgjedhur si te krahasueshme. Ne qofte se A dhe B jane te vlefshem si tregues te krahasueshem, ju do te ishit ne gjendje te shmangnit korigjimet ne lidhje diferencat e prodhimit qe rezultojne nga emery i markes tregtare te Y. Megjitheate, do te vihej re qe eshte e domosdoshme te ekzaminohej nje numer 118

treguesish te krahasueshem per te zbatuar metoda te besueshme te transferimit te fitimit nepermjet mimit. Gjithashtu, duhej te kujtoni se nuk mund te jete gjithnje e pershtatshme te perdorni shperndaresit e biikletave si tregues te krahasueshem krejt, pikerisht sepse ata i perkasin se njejtit sektor te industries. Per shembull, biikletat e firmes Y mund te ishin shume te specializuara qe ato te mos ishin ne te vertete krejt tregues te krahasueshem me biikletat e shperndara na firmat A dhe B te cilat synohen ne treg plotesisht te ndryshem. Ne vend te kesaj ju mund te keni nevoje te krahasoni shperndares te produkteve njelloj te specializuara.) Duke mbajtur ne mend keto paralajmerime ju ndiqni analizen tuaj te krahasueshmerise dhe perfitoni informacionin financiar te meposhtem: T dhna financiare n lidhje me shitjet e firms X, A dhe B (Per thjeshtesi supozohet qe firma X nuk shperndan ndonje model tjeter perve biikletes S dhe firma A dhe B shperndajne, gjithashtu, vetem nje model, biikleten T. Ne te kundert do te ishte e domosdoshme para se gjithash te dallojme te ardhurat dhe shpenzimet qe lidhen me transaksionet qe perfshijne keto modele nga transaksionet qe lidhen me modele te tjera biikletash dhe produktesh te tjera.) mimi shitjes me shumice dhe mimi shtjes me pakice te S dhe T (Mesatare nga viti 2004 deri ne 2006) S T mimi i shitjes me shumice 565 445(per A), 455 (per B) mimi i rishitjes 720 610 Firma X 2005 650.000 510.000 (2.000) 140.000 21,5 130.000 11.000 700 10.000 1,5

N uro

2001

2002

2003

2004

2006 800.000 660.000 (30.000) 140.000 17,5 160.000 14.000 800 - 20.000 - 2,5

Mesatare 658.000 527.000 132.000 20,0 131.000

Shitjet 500.000 Kosto shitjeve 390.000 (Humbja invent) (2.000) Fitimi bruto 110.000 % e Fitimit bruto 22,0 Shpenz. operat. 100.000 (Shpenz.garanc.) 8.500 (Shpenz.reklam.) 1.000 Te ardh. operimi 10.000 Te ardh. operimi Ne( % e shitjeve) 2,0

710.000 730.000 560.000 560.000 600.000 440.000 (1.000) (28.000) (1.000) 150.000 130.000 120.000 21,1 17,8 21,4 138.000 145.000 110.000 12.000 12.000 9.500 750 600 600 12.000 15.000 10.000 1,7 - 2,1 1,8

700 0,1

N uro

2001

2002 500.000 370.000 0 130.000 26,0 115.000 8.500 0 15.000 3,0

2003

Firma A 2004 2005

2006

Mesatare

Shitjet 350.000 Kosto shitjeve 255.000 (Humb.invent) 0 Fitimi bruto 95.000 % e Fitimit bruto 27,1 Shpenz.operat. 83.000 (Shpenz garanc) 6.000 (Shpenz.reklam) 0 Te ardh.operat 12.000 Te ardhur. Operat Si % shitjeve 3,4 N uro

520.000 400.000 450.000 540.000 460.000 380.000 290.000 330.000 390.000 336.000 0 0 0 0 0 140.000 110.000 120.000 150.000 124.000 26,9 27,5 26,7 27,8 27,0 120.000 95.000 105.000 130.000 108.000 9.000 7.000 8.000 9.000 0 0 0 0 20.000 15.000 15.000 20.000 16.000 3,8 3,8 3,3 3,7 3,5

2001

2002

2003

2004

Firma B 2005

2006

Mesatare

Shitjet 240.000 340.000 350.000 270.000 310.000 400.000 318.000 Kosto shitjev. 180.000 260.000 260.000 200.000 230.000 300.000 238.000 (Humb. Invent) 0 0 0 0 0 0 119

Fitimi bruto 60.000 % e Fitimit bruto 25,0 Shpenz. operat. 52.000 (Shpenz.garanc) 0 (Shpenz,reklam) 0 Shpenz. operat. 8.000 Te ardhurat si % shitjeve 3,3

80.000 23,5 70.000 0 0 10.000 2,9

90.000 70.000 80.000 100.000 80.000 25,7 25,9 25,8 25,0 25,2 78.000 61.000 70.000 87.000 70.000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12.000 9.000 10.000 13.000 10.000 3,4 3,3 3,2 3,3 3,1

Faza 3. Analiza e Mtejshme

Do te jete e domosdoshme qe te ekzaminojme nese ka ndonje diference materiale ndermjet biikletes S dhe T dhe te ndermarrim nje analize funksionale te metejshme te X, A dhe B ne qofte se A dhe B duhet te perdoren si tregues te krahasueshem. Duke gjykuar nga te dhenat dhe informacioni me lart per kete duket se eshte nje diference domethenese ndermjet biikletes S dhe T. Gjithashtu, duket se eshte nje diference materiale ne funksionet e realizuara nga X, A dhe B ne fushat e supozimit te riskut te inventarit, qe siguron nje sherbim garancie per klientet dhe ne bartjen e kostove te reklames per prodhimet e Y. Eshte e qarte, transaksionet ndermjet A dhe Y dhe B dhe Y nuk jane direct tregues te krahasueshem me transaksionet e kontrolluara ndermjet X dhe Y. Megjitheate, nuk eshte e gjitha e humbur, te siguruar qe korigjimet mund te behen me keto tregues te krahasueshem jo te sakte qe ti llogarisesh per diferencat. Do te jete e domosdoshme qe ti ekzaminojme keto diferenca me ne detaje dhe, gjithashtu, te shohim nese ka ndonje diference te metejshme. Zakonisht diferencat ne kosto dhe shpenzime pasqyrojne diferencat funksionale por disa diferenca te tilla si shfrytezimi i aseteve te patrupezuara mund te mos pasqyrohen ne nivelin e kerkesave te kohes ne te dhenat financiare. Ne rastet praktike, do te ishte e domosdoshme qe te ekzaminojme shfrytezimin e aseteve te patrupezuara, te tilla si nje rrjet shperndarjeje si edhe supozimin e shpenzimeve te tjera qe mund te pasqyronin funksione shtese te shperndarjes te tilla si pagesat e transportit per dergimin e biikletave ne shtetin D. Ne kete analize eshte e rendesishme te njihet se si merren persiper ne te vertete transaksionet. Ju mund te fitoni informacion te detajuar nga dokumenta te tilla si afatet kontraktore dhe raportet e brendshme te biznesit. Here pas here per thjeshtesi, supozohet, ne kete shembull, qe nuk ka diferenca materiale te metejshme qe kerkon korigjim perve atyre tashme te identifikuar dhe analizuar me poshte. Ju fitoni informacionin dhe te dhenat e meposhtme gjate procesit te ekzaminimit. Nnfaza 3.1. Analiza e Diferencave t Produktit Te ngasesh biikleten eshte nje sport popullor ne shtetin D dhe biikletat S dhe T synohen te sportitstet qe mezi presin te kene nje te tille per hobi. Kjo i difirencon ato nga tregu i biikletes se zakonshme e synuar te konsumatoret te cilet i perdorin biikletat shume pak ose per qellime me te zakonshme. Megjitheate, ka diferenca ne cilesine dhe funksionet e dy produkteve. Diferencat jane : S ka nje trup aliazh te peshes me te lehte, material me te forte dhe, gjithashtu, nje system shume te sofistikuar ingranazhesh. Si rezultat, mimi shitjes me pakice i S eshte me i larte sesa ai i T si tregohen, tashme, ne tabelen e mesiperme. Do te vihej re, ne rastet e verteta, qe mimet influencohen nga disa elemente te tjere te tille si fluktuacionet e perqindjeve te shkembimit te valutes se huaj. Nnfaza 3.2. Analiza Funksionale Nnfaza 3.2.1. Politika e Shitjeve dhe Risku Inventarit Firma X ben nje plan prodhimi te bazuar ne projektimet dhe objektivat e shitjes per biikleten S ne tregun e shtetit D. Firma X porosit biikleta nga firma Y ne lidhje me numrat e planifikuar. Firma X nuk eshte e autorizuar te ktheje gjendjet e pashitura te S sipas afateve per marreveshjen e saj ekskluzive qe te rishese S ( jo shitje ose kthim). Ne kontrast me kete, A dhe B blejne biikleten T sipas kontratave te vetme qe ata negociojne te bazuar ne projektimet e shijeve te tyre, objektivat dhe situaten ne treg. Sipas kontratave, ata kane te drejte te kthejne gjendjet e pashitura te T te Y. Prandaj, firma X bart riskun e inventarit por A dhe B jo. (Ne kete shembull, ne fokusohemi mbi humbjet e inventarit ne rastet e verteta magazinimet dhe shpenzimet e interesit per gjendjet e pashitura, gjithashtu, do te ekzaminoheshin). Shifrat tregojne se humbja e firmes X ne vitin 2006 shkaktohet nga nje humbje ne inventar. Investigimi i metejshem tregon qe kjo u shkaktua nga prezantimi i nje versioni te ri te permiresuar te biikletes S e cila te on ne flakjen e disa gjendjeve te pashitura te modelit te vjeter. Firma X pretendon se ky eshte nje rezultat normal

120

biznesi dhe qe eshte mjaft i zakonshem per nje strategji marketingu qe shkon keq. Te dyja, si politika e shitjeve dhe plani prodhimit ishin nen kontrollin e firmes X. Ne te vertete, ekzistenca e dhenies se nje te drejte ekskluzive per te rishitur biikleten S, ishte nje prej konditave qe shperndaresi duhej te supozonte riskun e inventarit. Ju vini ne dyshim nese kjo e drejte ekskluzive i ka dhene shume vlere asaj qe biikleta T shitet gjeresisht. Nnfaza 3.2.2. Shrbimi i Garancis s Produktit Firma X dhe A te dyja bashke sigurojne nje sherbim te garancise se produktit per konsumatoret e tyre qe mbulon riparimet e biikletave per dy vjet pas shitjes Firma B nuk siguron ndonje sherbim garancie dhe me anen e kesaj ben me pak shpenzime. Nnfaza 3.2.3. Aktiviteti i Reklams Firma X reklamon fuqishm S me qellim qe ti beje prodhimet e Y te mirenjohura per konsumatoret ne tregun e shtetit D. Ndrkoh, firma A dhe B nuk ndermarrin ndonje reklamim dhe mbeshteten ne perpjekjet e X per te bere te mirenjohura market tregtare te Y per konsumatoret ne shtetin . Prandaj, firma X duket te kete kontribuar ne nje rritje te vleres se markes tregtare te Y. Firma Y ka ruajtur te drejten ligjore per market e saj tregtare dhe X, A dhe B nuk kane interes ligjor ne marken tregtare te Y perve asaj qe ata mund ta perdorin per shitjet e mallrave te Y.

Faza 4. Metoda e Seleksionimit

Fatkeqesisht nuk kishte direkt nje mim te krahasueshem te pakontrolluar, te vlefshem, per shkak te diferencave te produktit dhe diferencave funksionale qe ju keni gjetur. eshtja eshte nese mime te krahasueshme jo te sakta do te mund te korigjoheshin ne menyre te besueshme per te marre ne konsiderate keto diferenca keshtu qe metoda e mimit te Krahasueshem te Pakontrolluar (KP) ende mund te zbatohet Nuk eshte e pazakonshme per te qene e veshtire te korigjosh ne menyre te besueshme per te tilla diferenca dhe ne kete rast veshtiresia kryesore do te shfaqej ne berjen e nje korigjimi te besueshem per diferencat e produktit. Prandaj, ju merrni ne konsiderate perdorimin e metodes se mimit te rishitjes (R), e cila perdoret shpesh ne praktike me shperndaresit dhe duket veanerisht e pershtatshme ne kete rast sepse : 1. Funksioni i realizuar nga X, A dhe B jane gjeresisht te njejte, dhe 2. Diferencat ne funksioe te tilla si supozimi riskut te inventarit, pergjegjesite e sherbimit te garancise dhe bartja e kostove te reklames per marken tregtare duket e afte per korigjim te besueshem te bazuar mbi te dhenat dhe informacionin qe ju tashme keni fituar. Shenim 1: Ne kete shembull, ne kemi vetem te dhena per te bere nje korigjim per tre vitet e kaluara megjithese shpesh eshte rasti qe autoritetet tatimore bejne korigjimet e transferimit te fitimit nepermjet mimit per periudha me te gjata te tilla si pese vjeare. Shenim 2: Ne kete shembull, transferimi fitimit nepermjet mimit duhet te korigjohet sipas supozimit qe shitjet e biikletave ne tregun e shtetit D levizin ne te njejten menyre dhe raporti i shpenzimeve totale te operimit mbi fitimet bruto (raporti Berry) jane ne te njejtin nivel. Do te vihej re qe ky supozim shpesh nuk do te ishte i vertete ne praktike sepse ka nje numer elementesh te tjere pamjaftueshmeria e menaxhimit, strategjia e biznesit dhe situata ne treg te cilat mund te kene nevoje te merren ne considerate. Mund te kerkohen korigjime te metejshme, ne qofte se keto elemente te tjere jane gjetur si materiale. Raporti Berry, gjithashtu, mund te mos pasqyroje ne kerkesat e kohes nje situate ku vihen ne pune asete te patrupezuara domethenese te marketingut ne funksionin e shperndarjes, mbasi nuk mund te jete nje marredhenie direkte ndermjet kostos se krijimit ose mirembajtjes te nje aseti te tille te patrupezuar dhe perfitimet qe ky i fundit sjell me menyren e shitjeve shtese.

Faza 5. Korigjimi pr diferencat funksionale ndrmjet X, A dhe B

Nnfaza 5.1. Korigjimi pr Riskun e Inventarit Korigjimet per shtresen e mimit te rishitjes duhet te behen ne ate menyre qe te pasqyrohet si duhet risku i inventarit te supozuar. Firma X ka pretenduar qe supozimi i riskut te inventarit iu dha me ane te se drejtes ekskluzive per te rishitur S te dhuruar nga Y. Nje marreveshje e tille pershkruhet si nje kompensim. eshtja eshte se ne fare shkalle risku inventarit balancohet ne fakt me ane te se drejtes ekskluzve per te rishitur. Ne qofte se risqet e inventart parashikohen si ekzistence qe ka te ngjare ne afat te shkurter deri ne afat te mesem, ndermarrjet e palidhura ne transaksionet e gjatesise se krahut do te synonin te negocionin nje shtrese fitimi shtese me qellim per te kompensuar palen qe e ka supozuar ate risk. Shuma e shtreses do te ishte e lidhur me shumen e riskut qe parashikohet te ndodhe gjate jetegjatesise se kontrates. Per te vleresuar risqet e inventarit, informacioni nga te dhenat e viteve te meparshem te tilla si ciklet e prodhimit do te ishin te dobishme. 121

Le te supozojme qe per kete tip prodhimi risqet e inventarit rrjedhin gjeresisht per shkak te ndryshimeve ne modele qe tentojne te ndodhin ne nje cikel trevjear. Raporti i humbjes se inventarit mbi koston e plote te shitjeve mund te ishte nje menyre e besueshme per diferencen ne riskun e inventarit. Nje ekzaminim i tregut ka treguar qe 2 % e te gjithe gjendjeve te biikletave behen shume jashte mode qe ato duhet te flaken do tre vjet. Ne kete shembull, kete risk e bart firma X dhe jo firma A dhe B. Ne transaksionet ndermjet Y dhe A ose B, risqet e inventarit do te paraqiteshin si u supozuan nga Y. Do te ishte e natyrshme qe firma X do te fitonte nje dy perqind shtese mbi fitimin bruto te saj per biiklete per te kompensuar per kete risk te supozuar. Per te perdorur transaksionet ndermjet Y dhe A si dhe Y e B si tregues te krahasueshem, prandaj eshte e domosdoshme ta korigjojme per diferencen e riskut te inventarit me ane te dy perqind shtese per fitimet bruto te A dhe B. Nnfaza 5.2. Korigjimi pr Shrbimin e Garancis mimi shitjes me shumice i zbatuar per shitjet e biikletes T ndermjet Y dhe A ndryshojne. mimi i vene per A eshte me i lire sesa ai i vene per B, qe i jep nje fitim bruto me te madh A sesa B. Diferenca ndermjet ketyre mimeve me shumice mund te shpjegohet me ane te faktit qe A kryen sherbime garancie nderkohe qe B nuk e ben nje gje te tille. Shtresa e rishitjes se B do te duhej te rritej ne qofte se B duhej te kryente sherbime garancie si X dhe A. Ne kete shembull, A shpenzoi rreth 1,7 % te shitjeve per sigurimin e sherbimeve te garancise dhe u kompensua me teprice me ane te fitimit 1,8 % te fitimeve bruto me shume sesa B per gjashte vitet e shkuara. (Do te ishte e pershtatshme qe te perdorim nje perqindje mesatare ne qofte se ka vonese kohe ndermjet kohes se blerjeve nga Y dhe kushti i sherbimeve te garancise per konsumatoret.) Ne qofte se nuk ka ndonje diference tjeter materiale ndermjet A dhe B qe do te ndikonte mbi fitimin bruto, A do te fitonte nje shtese prej 1,8 perqind te fitimit bruto si kompensim per sigurimin e sherbimit te garancise. Nnfaza 5.3. Korigjimi pr Aktivitetin e Reklams Ne kete shembull do te ishte e pershtatshme te paraqitej X si sigurues i nje sherbimi per Y, me sakte sesa kryerjen e kesaj per interesin e vet, me ane te berjes se kostove te reklames te cilat efekt per mirembajtjen e vleres se markes tregtar te Y ne tregun e shtetit D. Prandaj, nje korigjim duhet te behet per te pasqyruar diferencen ne aktivitetin e reklames. Duket me e pershtatshme per te pecaktuar kompen simin e ndare me sakte sesa ti jape X nje shtrese shtese te rishitjes, qe merr ne konsiderate shitesit e pavarur me pakice qe nuk bejne aktivitete reklame. Ka nje eshtje persa i perket nese kostot perkatese te reklames do te sishin me fitim tregtar, si kompensim per berjen e sherbimit. Ne qofte se vendoset per te rimbursuar koston per kompensimin (sepse kjo eshte ajo fare ndodh ndermjet paleve te palidhura ne biikleten ose industrite e produkteve te tjera te konsumit) atehere shpenzimet e reklames qe behen nga X do ti shtoheshin fitimit bruto te A dhe B per qellimin e krahasimit.

Faza 6. Llogaritja e Fitimit Bruto n zbatim t Parimit t Gjatsis s Krahut.

Per qellim te krahasimit, do te jete e domosdoshme qe te kalkulojme shtresat bruto te firmes A dhe B mbi supozimin qe ato kryejne funksione te njejta per firmen Y ashtu si ben firma X. Kjo behet me ane te korigjimit te shtresave bruto te treguar ne llogarite e tyre qe te pasqyrojne diferencat funksionale te pershkruara ne Hapin 5. Shtresat bruto te krahasueshme te firmes A dhe firmes B mund te llogariten si vijon : Treguesi i krahasueshem A : Shitjet e X * PFB e A + Koston e shitjeve te X * 2,0%(kompensimi per riskun e inventarit) humbjen e inventarit + Shpenzimet e reklames te X (PFB = perqindja e fitimit bruto) Treguesi i krahasueshem B : Shitjet e X * (PFB e B + 1,8%(kompensimi per sherbimin e garancise)) + Koston e shitjeve te X * 2,0% (kompensimi per riskun e inventarit) humbjen e inventarit te X + Shpenzimet e reklames te X Shenim 3. Do te jete e domosdoshme qe te krahasojme fitimet bruto te X dhe fitimet bruto te krahasueshme te korigjuara. Ne te kundert, thjeshte, duke shtuar nje shtrese bruto shtese ne fitimin bruto origjinal te X si kompensim per funksione te ndryshme mund te rezultoje ne dhenien firmes X te nje fitimi bruto te tepert me ane te llogaritjes dyfish te ketyre funksioneve. Do te vihej re qe fitimi bruto i X mund te jete me i madh sesa ato te treguesve te krahasueshem qe nga fillimi sepse diferencat funksionale ishin marre ne considerate, tashme, ne vendosjen e transferimit te fitimit nepermjet mimit. Rezultatet per te tre firmat per tre vitet e fundit jane : 122

2006 Firma X : Si tregohet nga llogarite e saj 140.000 E krahasuesh A: 800000*27,8%+660000*2,0%+800-30000= 206.000 E krahasuesh. B: 800000*(25,0%+1,8%)+660000*2,0%+800-30000= 198.000 2005 Firma X: Si tregohet ne llogarite e saj 140.000 E krahasuesh. A: 650000*26,7%+510000*2,0%+700-2000 = 182.450 E krahasuesh. B: 650000*(25,8%+1,8%)+510000*2,0%+700-2000 = 188.300 2004 Firma X : Si tregohet ne llogarite e saj 120.000 E krahasuesh. A: 560000*27,5%+440000*2,0%+600-1000 = 162.400 E krahasuesh. B: 560000*(25,9%+1,8%)+440000*2,0%+600-1000 = 163.520

N uro

N uro

N uro

Si rezultat, sigurisht ju keni nevoj q t bni nj korigjim n secilin vit pr fitimet bruto pr transaksionet q merren prsipr nga firma X. Por ka dy tregues te krahasueshem te gjatesise se krahut qe ju mund te zgjidhni. Qe te dy treguesit e krahasueshem duken njesoj te besueshem dhe prandaj perfaqsojne skaje me te larte ose me te ulet te hapesires se gjatesise se krahut. (Vini re qe gjeresia e hapesires se gjatesise se krahut mund te ndryshoje ne qofte se fitohen me shume tregues te krahasueshem dhe keto tregojne nje fitim bruto me te madh ose me te vogel sesa gjejme per firmen A dhe B) Prandaj, fitimi bruto i firmes ashtu si tregohet ne llogarite per vitet 2004,2005 dhe 2006 duhej te korigjohet qe ta sjelle ate ne hapesiren e gjatesise se krahut. Megjitheate, ka nje eshtje persa i perket asaj se ne cilen pike te hapesires duhet bere korigjimi. Zakonisht, korigjimi i transferimit te fitimit nepermjet mimit duhej bere ne pikat qe pasqyrojne me mire faktet dhe rrethanat e transaksioneve te kontrolluara ne fjale. Ne mungese te informacionit, supozohet qe do duhej te perdoret pika e mesme e hapesires. Si rrjedhoje sht e nevojshme t bhen rritjet e mposhtme : 2006 (206.400 + 198.400) / 2 140.000 = 62.400 2005 (182.450 + 188.300) / 2 140.000 = 45.375 2004 (162.400 + 163.520) / 2 120.000 = 42.960

123

KAPITULLI 17
17. Proedurat n rastet kur dyshohet pr krimet tatimore 17.1. Kalimi i shtjeve pr investigim Kontrollori duhet te njihet me Kodin e Proedurave Penale dhe Kodin e Ndjekjes Penale kur ndermerr veprime sipas dispozitave per ndjekje penale. Drejtori i Kontrollit Tatimor duke punuar sipas udhezimeve te Drejtorit te Pergjithshem do te leshoje direktiva per kontrolle ne intervale periodike Nj.T.M-s. Te gjithe ato raste qe futen ne kategorine e rasteve qe i kalojne Drejtorit te Kontrollit Tatimor duhet te jene ne formatin e duhur dhe te permbajne te gjithe te dhenat e kerkuara te cilat do te nevojiten nese eshtja do te percillet per veprime te metejshme. Investiguesi eshte ne kerkim te ndonje prove qe tregon fajesi ne aktivitetin e tatimpaguesit, e cila mund te oje ate ne ndjekje penale. Meqenese, ne rastet per investigim, shumat e te ardhurave ka gjasa te jene te medha, koha per ate investigim eshte me madhe. Takimet me tatimpaguesin ne fjale vazhdohen akoma te mbahen. Megjithate keto takime do te kene nje tjeter kendveshtrim, pasi pyetjet e investiguesit do te synojne jo vetem te nxjerrin informacion per probleme te subjektit, por edhe personat e implikuar ne mashtrim. Investiguesi mund te ndermarre investigim ne fusha te tjera. Pyetjet qe formulon mund te marrin forma te ndryshme. Vrojtime pa dijenine e tatimpaguesve ne mjediset ku ushtrohet aktiviteti ekonomik i shoqerise nen investigim e siper; kerkim aktiv per informacion jashte DPT dhe regjistrave te biznesit per shoqerine; dhe organizim te takimeve me tatimpaguesin ku ai informohet se qellimi i takimit eshte percaktimi i fajesise per ndjekje te mundshme penale per mashtrimin tatimor te zbuluar. Punonjsit publik, ku bjn pjes dhe punonjsit e administrats tatimore jane te detyruar te mos deshmojne per faktet qe jane sekret shteteror. Sipas Kodit te Procedures Penale, nese nga vepra penale ka ardhur dem material, duhet te ngrihet dhe padi civile ne procesin penal kunder te pandehurit ose te paditurit civil, per te kerkuar kthimin e pasurise ose shperblimin e demit. Legjitimimi i paditesit civil mund te behet para se te kete filluar shqyrtimi gjyqesor. Kerkesa duhet te permbaje gjeneralitetet e te demtuarit akuzues, te atij qe akuzohet, parashtrimin e arsyeve qe perligjin kerkesen, nenshkrimin e te demtuarit akuzues ose perfaqesuesit te tij, emrin dhe mbiemrin e perfaqesuesit dhe prokuren e tij. Per ngritjen e padise civile ne procesin penal eshte i legjitimuar menaxheri i subjektit te audituar, i cili per ngritjen e kesaj padie bashkepunon me audiret. Permbledhja e meposhtme e rregullave te provave, paraqitet si nje orientues per kontrolloret dhe punonjsit e investigimit dhe inteligjencs:

17.1.1. Tipet e provave.

124

- Provat materiale, te dhenat qe merren nga objektet materiale. - Provat shkresore, ose: - Primare (dokumentet origjinale te konsideruara si me te besueshme), ose - Dytesore (nje fotokopje, ose nje deshmitar qe perdor shenime te marra nga origjinali apo mbledhja e permbajtjes se tij). Dokumentimi dytesor i provave zakonisht perdoret vetem kur: - Dokumentin e zoteron nje pale tjeter te cilen kontrollori nuk mund t'a administroje ate perfundimisht; - Origjinali ka humbur apo eshte shkaterruar; - Prodhimi i origjinalit eshte i pamundur; - Heqja e origjinalit nuk eshte e lejueshme (p.sh disa dokumente publike). - Konfirmimi te dhenave synon konfirmimin e vertesise se provave te mbledhura me pare. Konfirmimi i te dhenave eshte thelbesore ne rrethanat e meposhtme: - Kur pranimi apo rrefimi eshte bere nga nje person i akuzuar - Provat jane mbledhur nga femijet - Provat jane mbledhur nga bashkefajtori 17.1.2. Burimet nga te cilat investiguesi mund te marre prova per te provuar mashtrimin tatimor jan: - Provat materiale: materialet aktuale qe formojne bazat e saj, perzgjedhjet perfaqesuese te materialeve, dokumente origjinale apo te dhena; - Kerkimet n vendin e ngarjes; - Informacion nga publiku, informuesi , zyrtaret e departamenteve; - Inspektimi i te dhenave; - Mbikeqyrja; - Intervistimi i punonjsve; - Intervistimi i te dyshuarve (kur rethanat e lejojne). 1. Kriteri i vlefshmerise apo pranueshmerise se provave shkresore mbetet ne: - palen qe e ka bere (firmosuar) ate; - dikush qe e pa, qe u be apo u firmos; - dikush qe e njeh shkrimin dhe mund t'a identifikoje ate; - eksperti (i ligjshem). 2. Prova konsiderohet e tille per nje eshtje nese ajo tenton te provoje ose jo ekzistencen e fakteve ne diskutim. Jo cdo informacion eshte prove. 3. Provat jane te pranueshme nese ajo nuk thyen nje nga rregullat e meposhtme perjashtuese: - Mbeshtetet mbi thashethemet; - Mbeshtetet mbi aktet e ngjashme apo fakte; - Mbeshtetet mbi opinione apo supozime; - Nuk perputhet me karakterin e te dyshuarit (eshte subjektive por duhet mbajtur parasysh); - Kur prova e dhene nga nje person dhe ajo vete akuzon personin qe dyshohet.

125

KAPITULLI 18
18. Rregullat e veanta pr kontrollin e tatimit mbi dividentin. Pr nj zbatim korrekt t Ligjit Pr tatimin mbi t ardhurat, Drejtori i Nj.T.M-s n konsultim me Drejtorin e Drejtoris orienton sektorin e kontrollit, q t marr masat e nevojshme pr arktimin e tatimit mbi fitimin e pashprndar, n secilin tatimpagues q prmbush kriteret ligjore. Nisur nga fakti q gjith shoqrit tregtare, q jan objekt i tatimit mbi fitimin: brenda gjashtmujorit t par t do viti (brenda dats 30 Qershor) jan t detyruar nga ligji i tatimit mbi t ardhurat t miratojn rezultatet financiare t vitit paraardhs; duhet t depozitojn pran organeve tatimore, deri ne daten 31 Korrik, vendimin e organit kopetent vendim-marrs t shoqris, pr destinacionin e fitimit pas tatimit t vitit paraardhs; prgjegjsi i sektorit t Kontrollit dhe prgjegjsi i vlersimit nprmjet Drejtorve t Drejtorive t linjs t fillojn me koordinimin e detyrave t punonjsve pr arritjen e qllimit t verifkimit dhe arktimit t tatimit mbi fitimin e shprndar. Nga sektori i vlersimi duhet t organizohet puna q nqoftse tatimpaguesit nuk e depozitojn vendimin e organit vendim-marrs pr destinacionin e fitimit pas tatimi n protokollin e Deges Tatimore deri m 31 Korrik, ather i gjith ky fitim, pa prfshir rezervat e domosdoshme ligjore, do t jet objekt rrisku dhe do t informohet me protokoll te sektori i kontrollit, ZAR duke renditur listn sipas rriskut q paraqesin shoqrit lidhur me t ardhurat. Nga ana tjetr, do zvoglim kapitali, q nuk ka pr qllim mbulimin e humbjeve dhe q nuk prbn kontribut n para t pronarve, do t konsiderohet dividend i tatueshm. N kt rast, tatimi duhet t mbahet n burim dhe derdhet nga shoqria n favor t Deges Tatimore perkatese brenda 30 ditve nga data e marrjes s vendimit pr zvoglimin e kapitalit. ZAR, pasi ta disponoj kt informadcion do t bj prpunimin sipas metodologjis pr rriskun dhe do tja prcjell me shkrim nprmjet prgjegjsit t sektorit ZK. N rastet e vizitave fiskale q do t kryhen te shoqrit tregtare, do t mbahet parasysh t prfshihet n program nse: - fitimi pas tatimit ka shkuar n favor t kapitalit t shoqris (n kt rast duhet ta
justifikojn kt veprim juridik me vendim t gjykats pr shtim kapitali)

fitimi pas tatimit sht pasqyruar n postin e aktiveve t bilancit t shoqris n formn e aktiveve t qndrueshme, aktiveve qarkulluese, e provuar nprmjet llogaris prkatse pr shtim aktivesh. fitimi pas tatimit sht shprndare midis ortakve t shoqris (ose aksionereve) dhe sht llogaritur tatimi mbi fitimin pas tatimit t shprndar

Nga konstatimet e posteve te bilanceve t viteve te kaluara gjendet e pasqyruar shuma fitimit te pashperndare per ushtrime te meparshme.
126

T gjith kto raste duhen shqyrtuar me kujdes dhe t krahasohet shuma e fitimit t pashprndar me situatn reale t vendndodhjes s tij fizikisht, sipas pasqyrimit ose jo n kontabilitetin e shoqris. Puna pr evidentimin dhe kontrollin e tatimit mbi dividentin duhet t organizohet n mnyr m t prqndruar n periudhn zakonisht gjat periudhave Gusht-Shtator, koh e cila do t organizohet: - Muaji Gusht (10 ditori i par) do t shrbej pr mbledhje dhe przgjedhje t informacioneve nga bilancet dhe deklarimet e shoqrive, si dhe nxitje e sensibilizim t tatimpaguesve nga inspektort e zyrave t shrbimit t tatimpaguesve (aty ku ka) pr pages vullnetare. N periudhn vijuese t muajit, pasi t jen przgjedhur dhe seleksionuar shoqrit sipas modelit t analizs s rriskut, t pregatiten programet pr vizitat fiskale pr kontrollin fizik t destinacionit t fitimit t pashprndar dhe arktimin e ktij detyrimi n prputhje me konstatimet nga verifikimi n vend; - Muaji Shtator do t jet nj periudh vazhdimsie dhe prmbyllse e ktij proesi t kontrollit dhe arktimit t ktij tatimi n burim, si dhe probleme t tjera q dalin nga ky kontroll. Duhet mbajtur parasysh se efekti kryesor i ksaj pune arrihet nga bashkveprimi midis: o sektorit (zyrs) t vlersimit, i cili duhet t llogaris potencialin e mundshm pr tu arktuar (sipas t dhnave nga bilancet dhe rivlersime t ndryshme) dhe; o sektorit (zyrs) t investigimit dhe evazionit pr t dhna q kan pr kt tematik; o sektorit t kontrollit, i cili nprmjet verifikimit n vend t destinacionit t fitimit t pashprndar jep mendimin prfundimtar t prllogaritjeve q ka br sektori i vlersimit duke justifikuar midis tyre me proces-verbal situatat q nuk prputhen midis rezultateve t secilit sektor.

127

KAPITULLI 19
19. Rregullat themelore pr zbatim nga kontrolli tatimor lidhur me strukturn dhe procedurat e kontrollit tatimor

Qarkorja ka qllim prcaktimin e proedurave q do t zbatohen duke synuar q t integroj n nj prmbledhje gjith shtjet baz se si duhet t kryhen verifikimet e domosdoshme t tatimpaguesit q sht objekt i kontrollit tatimor. 19.1. Plotsimi i t dhnave dhe prezantimi i nj kontrolli t kryer do t pasqyrohet n Formatet tip t Manualit t Kontrollit Tatimor, q jan t detyrueshme dhe standarte pr gjith sektort e kontrollit, sipas Pjesa IV- RAPORTET E KONTROLLIT (Formulart e Raportit 1 11). N punn e kontrollit, prve prdorimit t detyrueshm t formularve t raportit 1-11 do t futen n prdorim dhe dy tipet e formularve q kan t bjn me formatimin e dokumentacionit t kontrollit dhe rritjen e menaxhimit t rezultateve t tij (pr rrethet q nuk prdorin sistemin informatik t tatimeve do t zbatojn vetm ato formular q u prkasin). Bashklidhur gjenden: - nj format tip i programit t kontrollit, q do t prdoret nga do deg tatimesh (prfshir dhe Njsin e Tatimpaguesve t Mdhenj) - nj format tip pr zbatim lidhur me Raportin e Menaxhimit nga kontrolli, i cili sht i vlefshm n aspektin manaxherial pr stafin drejtues t degs. 19.2. Kualifikimi profesional Zotsia e kontrollorit konsiston jo vetm n njohurit financiare dhe kontabile t mira, por edhe n faktin se ai duhet t ket njohuri t thella mbi gjith aktivitetin q kryhet nga tatimpaguesi, mbi rregulloret e shkresat pr probleme t veanta, si edhe marrdhniet midis tyre. Detyra e kontrollorit sht t rregjistroj dhe t njoh brenda nje periudh t shkurtr kohe faktet thelbsore pr aktivitetin e objektit pr kontroll, t verifikoj nse ai prputhet me krkesat ligjore dhe nnligjore, si dhe t vlersoj situatn e tatimpaguesit me ndihmn e njohurive t tij t gjera dhe eksperiencs q ai zotron. I gjith ky proes sht i rekomandueshm t kryhet me shkrim. sht e rndsishme q do kontrollor t azhornoj njohurit e tij. Ai duhet t jet i aft t bj vetvlersimin e njohurive t tij, si edhe t bj prpjekje pr rritjen e nivelit t njohurive t profesionit t tij. Atij duhet ti jepet pr kt qllim nj koh n dispozicion gjat prgatitjes pr kontrollin e nj funksioni t caktuar. Gjithashtu, koha midis dy kontrolleve t njpasnjshm n njsi t caktuara, shrben edhe si koh pr ngritjen e tij profesionale. Nje kontrollor duhet t trajnohet t paktn deri n 40 or n vit.

19.3. Data e fillimit t kontrollit

128

E drejta pr kontroll parashikohet n Ligjin Pr procedurat tatimore n RSH. Pr qllime t kontrollit tatimor, dat e marrjes s Njoftim Lajmrimit pr kontroll, vlersohet data e dhjet pas dorzimit t njoftimit n shrbimin postar. Prgjegjsia pr mosmarrjen n koh t njoftimit t dorzuar n shrbimin postar sht e tatimpaguesit, i cili sht i detyruar t deklaroj adresn e sakt, q t siguroj marrjen n koh t njoftimeve nga shrbimi postar. Dega tatimore mund ta drgojn Njoftim Lajmrimin pr kontroll edhe dorazi. N kt rast, dat e marrjes s njoftimit vlersohet data, kur njoftimi i jepet n dor tatimpaguesit dhe konfirmohet nga ky i fundit. N rast refuzimi nga tatimpaguesi, njoftimi vlersohet i marr datn e refuzimit. Nisur nga prcaktimi Kontrollet tatimore t Ligjit Pr Proedurat tatimore n RSH, kontrolli nuk ka kufizim kohor, qe do t thot se kontrolli fillon n datn e marrjes s njoftimlajmrimit pr kontroll nga tatimpaguesi. 19.4. Fillimi i kontrollit dhe pengesat gjat kontrollit Prezantimi i kontrollorit duhet t shoqrohet me paraqitjen e librezs s kontrollorit, Njoftimit pr kontroll, n adresn ku tatimpaguesi deklaron aktivitetin e tij. Fillimi i kontrollit duhet t kryhet menjher pasi prfaqsuesi i tatimpaguesit konfirmmon njoftim-lajmrimin pr kontroll. Hapi fillestar i kontrollit konsiston n kryerjen e inventarit fizik t aktiveve qarkulluese, likujditeteve dhe llogarive kontable, duke u bashkshoqruar dhe me dokumentet justifikuese m t fundit t regjistruara n librat pr qllime fiskale dhe t kontabilitetit. Nse adresa konstatohet gabim nga t dhnat e regjistrimit n organin tatimor do t zbatohet penaliteti prkats pr mosdeklarim t ndryshimeve t t dhnave sipas Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH. Kur ka rezistenc nga subjekti apo prfaqsues t tij kontrollori i bn t ditur se, vonesa n dhnien e informacionit, konsiderohet si munges dshir pr bashkpunim, rrit kohzgjatjen e kontrollit, mundsin pr penalizim sipas ligjit t procedurave dhe pr pasoj pengesa pr aktivitetin ekonomik t tatimpaguesit. N rast se, tatimpaguesi apo njsi t tjera, t parashikuara ne ligjin Per procedurat tatimore ne RSH gjate kryerjes se kontrollit nuk japin te gjitha informacionet e kerkuara (dokumentat justifikuese, regjistrimet, etj), ne baze te Ligjit Pr Procedurat tatimore n RSH konsiderohet shkelje, e cila pasi propozohet nga kontrollori me shkrim dhe pasi firmoset dhe nga Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit i paraqitet Kryetarit t Degs pr zbatim. N rast se, tatimpaguesi pengon kryerjen e kontrollit apo bn prpjekje pr t ndaluar veprimin e inspektorit direkt apo indirekt, vet ose nprmjet nj personi tjetr, n baz t Ligjit Pr Procedurat tatimore n RSH, e cila pasi propozohet nga kontrollori me shkrim dhe pasi firmoset dhe nga Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit i paraqitet Kryetarit t Degs pr zbatim, ku: a. Tatimpaguesit e regjistruar pr TVSH dnohen me gjob. b. Tatimpaguesit e regjistruar pr tatimin e thjeshtuar mbi fitimin dnohen me gjob.
Kujdes! Vendosja e gjobs sht nj vlersim tatimor dhe ndjek procedurat tatimore t mbledhjes s detyrimit tatimor. Ajo nuk e heq mundsin pr nj lajmrim tjetr kontrolli.
129

Kjo nuk do t thot se pas procedurave paraprake t kontrollit prgatitet nj njoftim-lajmrimi i ri, i cili ndjek t njjtat procedura t kontrollit si gjith t tjert.

19.5. Llogarit kontabile t domosdoshme q duhet t shqyrtohen gjat kontrollit 19.5.1. Kontrolli i zbatimit t ligjit Per Tatimin mbi te Ardhurat dhe udhezimit te Ministrise se Financave ne zbatim te tij, si dhe Ligjit Pr kontabilitetin dhe pasqyrat financiare. N lidhje me kontrollin e bilancit dhe llogarive kontabile, kontrollori do te orientohet dhe prononcohet duke mbajtur parasysh Standartet Kombtare t Kontabilitetit (SKK), por duke patur t detyrueshme verifikimet dhe kontrollet ne drejtimet e meposhtme: - krahasimin e totaleve te ditarit me ato te centralizatorit te pergjithshem te llogarive; - verifikimi aritmetikor i ditarit, po ashtu si ai i centralizatorit, vertikalisht (shumat, tepricat, ekuivalencen e totaleve debitore e kreditore) dhe horizontalisht (saktesia e tepricave); - spontimi i shumave te bilancit me llogarite e Librit te Madh; - spontimi i bilancit te celjes se ushtrimit ne fjale me tepricat e Librit te Madh, si dhe spontimi i bilancit te mbylljes me tepricat dhe regjistrimet e Librit te Madh; - verifikimi aritmetikor i llogarive sintetike te Librit te Madh; - berja e nje "bilanci ndryshimesh" te krijuar nga krahasimi i gjendjeve kontabel te fillimit dhe te mbarimit te ushtrimit. - kerkesen ndaj tatimpaguesit per justifikime te detajuara dhe te sakta te tepricave te te gjitha llogarive te aktivit e pasivit; Ndr t tjera, n kontrollin e llogarive duhet patur n konsiderat veanrisht: 19.5.1.1. Llogaria e banks 19.5.1.1.1. Verifikimi i tepricave - Te krahasohen tepricat qe figurojne ne kontabilitet me ate qe figurojne ne nxjerrjet bankare dhe te procedohet duke bere sondazhe per spontimin e disa operacioneve (me konkretisht: skeden kontabel me nxjerrjen bankare); - Te verifikohet nese jane bere rregullisht rakordimet bankare prej shoqerise dhe nese nxjerrjet nuk paraqesin garanci te mjaftueshme ose nese nuk ekziston ndonje nxjerrje, te kerkohet nje konfirmim per tepricen prane institucioneve bankare. 19.5.1.1.2. Kontrolli i funksionimit te llogarive bankare - Te verifikohet, nese ekzistojne, dokumentet qe fiksojne marreveshjet e lidhura midis shoqerise dhe bankave per sa i takon, nga njera ane, interesave debitore ose kreditore dhe, nga ana tjeter, kushteve te vecanta te funksionimit te ketyre llogarive; te verifikohet zbatimi i ketyre kushteve gjate periudhes se percaktuar per kontrollin; - Te verifikohet po gjate kesaj periudhe saktesia e datave te vleres. - Te verifikohet frekuenca dhe menyrat e depozitave ne banke duke perbere nje objekt analize per qarkullimin e fondeve te shoqerise; 19.5.1.1.3. Kontrolli i llogarive "q flejn"

130

- Nese ekzistojne llogari qe rrine pa levizje dhe nese tatimpaguesi nuk ka asnje nxjerrje te fundit te tyre, te kerkohet konfirmimi per ekzistencen e ketyre llogarive dhe per tepricen e tyre ne banke; - Te pasqyrohen motivet e mosperdorimit te llogarive. - Lidhur me interesat rrjedhese, te verifikohet pikerisht respektimi i rregullit i ndarjes se ushtrimeve. 19.5.1.2. Llogaria e arks. 19.5.1.2.1. Verifikimin e arktimeve. - T verifikohet ne menyre te befasishme arka dhe behet korrespondimi midis gjendjes reale te arkes te verifikuar materialisht dhe teprices qe figuron ne librat e arkes; te verifikohet qe teprica e llogarise "Arka" nuk eshte asnjehere kreditore; ne te kundert, te kerkohen arsyet per cdo rast. - Te shqyrtohet sipas cilave metoda dhe cilat periudha kohe kontrollohen arkat; - Te sigurohemi nese teprica ne arke eshte "normale", duke mbajtur parasysh nevojat dhe volumin e shifres se afarizmit te ndermarrjes. Te studiohet ndryshimi i nivelit te arkes; te shqyrtohen, vecanerisht, levizjet e periudhave gjate te cilave arka paraqet nje teprice debitore teper te larte ose teper te ulet. 19.5.1.2.2. Verifikimi i dokumenteve n pritje - Te shihet nese cdo hyrje dhe dalje nga arka shoqerohet me prerjen e nje mandati respektiv arketimi apo pagese menjehere; ne te kundert, te shqyrtohet se sipas cilave metoda e afate rregullohet situata; te konkludohet nese praktika e kontabilizimit me vonese te operacioneve te arkes eshte e zakonshme apo rastesore; gjate verifikimit te arketimit material, nese eshte konstatuar ekzistenca e dokumenteve ne pritje per pagese, te behen sondazhe, te nevojshme per t'u siguruar per vleren e mundshme te ketyre dokumenteve (firmat e autorizuara, shumat ekzakte, kunderpartia reale per shpenzimet). - Gjate shitjeve me kredi, te procedohet ne nje shqyrtim te llogarive te klienteve dhe te efekteve per t'u arketuar, me qellim qe te sigurohemi per shumen e vlerave te arketuara ose te vena ne arketim dhe per respektimin e afateve te pageses te akorduara. - Te shqyrtohen te ardhurat e rendesishme ose perjashtimore ne fund te ushtrimit apo periudhes se kontrolluar dhe te sigurohemi, sidomos, nese ato nuk jane bere me qellim qe te jepet pershtypja e permiresimit te situates financiare (p.sh. ndonje efekt per t'u arketuar i kontabilizuar ne fund te ushtrimit per te barazuar ose zvogeluar ndonje nga llogarite e debitoreve te tjere: efekti nuk do te kalohet ne arketimet, por do te anulohet ne periudhen e ardhshme). - T shqyrtohen shpenzimet e rndsis s veant ose prjashtimore n fillim t vitit t ardhshm, me qellim qe te sigurohemi nese ato nuk jane "kunderparti" e lehtesive te mara ne fund te ushtrimit te meparshem te destinuara per te dhene nje paraqitje te permiresuar te situates financiare. - Te verifikohet arka ne menyre te befasishme ne prezence te personave pergjegjes dhe te sigurohemi nese ajo korrespondon me tepricen qe figuron ne librat e arkes. Le te kujtojme se gjendja e parave ne arke duhet te verifikohet vazhdimisht nga vete arketari, si dhe nga nje person tjeter. - Te shqyrtohen sistematikisht shpenzimet ose arketimet me shuma jo te zakonshme.

131

- Te kontrollohet rregullshmeria e mbajtjes se librit te arkes dhe bankes duke i shfletuar dhe duke spontuar, p.sh. dokumentet justifikuese te te gjitha operacioneve te nje muaji te caktuar te ushtrimit. 19.5.1.3. Objektivat kryesore te kontrollit te aktiveve te qendrueshme financiare dhe jofinanciare jane qe organet tatimore te vertetojne se: - aktivet ekzistojne (inventar i aktiveve te qendrueshme te trupezuara ne momentin e kontrollit); - ato i perkasin me titull pronesie shoqerise (dokumentat perkates qe e provojne kete); - jane te vleresuara ne menyre korrekte (vlerat bruto e neto); - jane regjistruar ne menyre korrekte (nga kendveshtrimi i pronesise dhe vleres); - eshte bere mire ndarja midis shpenzimeve dhe aktiveve te qendrueshme; - informacionet qe ndodhen ne aneksin e bilancit jane komplete e korrekte. Para se te procedohet per kontrollin e aktiveve te qendrueshme financiare e jo financiare eshte e nevojshme te kryejme paraprakisht nje numer kontrollesh te pergjithshme te llogarive dhe te dokumenteve, e pikerisht: - te verifikohet pasqyra e levizjeve te aktiveve te qendrueshme (vlerat bruto, amortizimet dhe provizionet) ne raport me ushtrimin e meparshem; - te verifikohet nese parimet kontabel te ndjekura prej shoqerise per vleresimin dhe kontabilizimin jane konform parimeve te pergjithshme te pranuara dhe se nuk kane ndryshuar ne lidhje me ushtrimin e meparshem; - te verifikohet nese shifrat e celjes rakordojne me ato te mbylljes se ushtrimit te meparshem; Per raste te hyrjes se aktiveve ne pronesine e shoqerise, duhet te pakten te sigurohemi se: - aktivet e blera kontabilizohen sipas vleres se tyre te marrjes d.m. th sipas cmimit te blerjes shtuar shpenzimet e tjera te nevojshme per venien ne gjendje perdorimi te aktivit; - aktivet e prodhuara nga shoqeria kontabilizohen sipas kostos se tyre te prodhimit d.m.th me koston e marrjes per materialet dhe furniturat e konsumuara per prodhimin e aktivit, te rritura me shpenzimet direkte dhe indirekte te prodhimit me perjashtim te shpenzimeve financiare; - aktivet e marra falas kontabilizohen duke i vleresuar ato me vleren e shitjes; - aktivet e sjella ne shoqeri nga te tretet kontabilizohen me vleren e tyre te sjelljes. Per rastet e shitjeve te aktiveve nga shoqeria: - duhet te kontrollohet nese vlera neto kontabel e aktiveve te qendrueshme mbahet ne debi te llogarise "Vlera kontabel e elementeve te aktivit te shitura"; - duhet patur kujdes vecanerisht qe kjo vlere neto kontabel te jete e barabarte me vleren e origjines te aktivit te blere pa amortizimet korresponduese te llogaritura deri ne daten e blerjes dhe te mos marre ne konsiderate as provizionet per zhvleresim, as amortizimet e paligjshme, qe riintegrohen ne rezultat prej debitit te llogarise "Rimarrje te amortizimeve dhe provizioneve". - duhet te sigurohemi se cmimi i shitjes eshte kaluar ne kredi te llogarise "Te ardhura nga shitja e elementeve te aktivit" ne debi te llogarise "Kerkesa-arketimi per shitjen e aktiveve te qendrueshme". - aktivet e qendrueshme te amortizuara teresisht ne vlere por jo fizikisht, d.m. th ato shuma, te akumuluara te amortizimit te te cilave eshte e barabarte me vleren bruto te blerjes, mbeten te regjistruara ne bilanc per aq kohe sa ato mbeten ne shoqeri. Amortizimet regjistrohen ne aktiv te bilancit ne zbritje te vleres bruto te aktivit te qendrueshem perkates. - ne rastet e rivleresimit te aktiveve te qendrueshm te trupezuara dhe financiare duhet te shihet
132

nese shmangia e rivleresimit midis vleres aktuale dhe vleres neto kontabel te mos perdoret per te kompensuar humbjet ose per te rritur fitimet e ushtrimit; ne fakt, cdo shmangie e rivleresimit duhet te regjistrohet ne nje linje te vecante ne pasiv te bilancit. Pr shpenzimet e nisjes e zgjerimit - te verifikohet te jene amortizuar per nje afat jo me shume se 5 vjet; per kete ceshtje, edhe ne mungese ose ne rast pamjaftueshmerie te te ardhurave, duhet te kryhet cdo vit nje amortizim prej 1/5 pjese; - te sigurohemi qe shpenzimet e rritjes se kapitalit amortizohen me vone se skadimi i vitit te peste, duke filluar nga viti ne te cilin ato jane ndermarre; - a jane permendur rregullisht amortizimet e ndryshuara ne deklaraten fiskale dhe ne anekse; - te sigurohemi qe asnje shperndarje e dividenteve nuk kryhet nese shpenzimet e nisjes e te zgjerimit nuk jane amortizuar teresisht, vecse nese ekzistojne rezerva te lira prej nje shume te pakten te barabarte me vleren kontabel neto te ketyre shpenzimeve te nisjes e te zgjerimit; Per cdo shoqeri qe zoteron letra me vlere, duhet te sigurohemi se ato jane objekt, ne cdo inventar, i nje dokumenti te shkruar qe permban, per cdo linje titujsh te ngjashem, numrin, cmimin e blerjes, menyren e vleresimit dhe vleren aktuale qe rezulton nga aplikimi i kesaj menyre vleresimi. Kontrolli i aktiveve te qendrueshme te trupezuara ne proces Objektivi i kontrollit eshte analizimi i llogarise 23 Aktive te qendrueshme ne proces, avanca dhe pagesa pjesore te derdhura mbi porosite per to me qellim qe te sigurohemi per vleren e aktiveve te qendrueshme te paperfunduara ne fund te cdo ushtrimi. Ky kontroll duhet te shqyrtoje: - justifikimin e pagesave pjesore (kestet) per blerjen e aktiveve te qendrueshme; - anullimin e nenndarjeve perkatese te llogarise 23 gjate venies ne sherbim efektiv te aktiveve te qendrueshme. - natyren dhe shumen e derdhjeve te kryera prej shoqerise per blerjen e aktiveve te qendrueshme ne proces. Per ta bere kete, te kontrollohen si dokumentet qe lidhen me porosite qe ka kryer vete shoqeria edhe ato qe u perkasin kerkimit te kesteve prej furnitorit te aktiveve te qendrueshme (te kerkohet konfirmimi direkt prane atij furnitori). Kjo vlen, vecanerisht, per te verifikuar se derdhjet e kesteve nuk paraqesin ne te vertete hua financiare te pranuara prej shoqerise. - nese nenndarjet perkatese te llogarise 23 "Aktive te qendrueshme ne proces, parapagime dhe keste te derdhura mbi porosite e bera per to" nuk perfshijne aktivet e qendrueshme qe jane tashme ne sherbim, d.m.th. te sigurohemi se shumat e regjistruara ne llogarite e aktiveve te qendrueshme ne proces kane kaluar ne llogarite normale te aktiveve te qendrueshme jo me pare se sa data e venies ne sherbim efektiv te tyre, ne menyre qe te na lejoje llogaritjen e amortizimit duke filluar nga keto data. 19.5.1.4. Kontrolli i inventarve dhe prodhimit n proes Ne pergjithesi, llogarite e inventareve dhe te prodhimeve ne proces duhet te behen objekt te pakten i ketyre analizimeve: - Te asistohet ne cdo rast kur behen inventaret fizike, me qellim qe te sigurohemi nese numerimet jane kryer me korrektese dhe respektojne masat dhe procedurat e kontrollit te brendshem te aplikuara nga shoqeria. Te procedohet ne sondazhe mbi sasite e nxjerra prej

133

personelit te ngarkuar me numerimin dhe koston e magazinimit, sic pershkruhet te Vleresimi i inventarit. - te krahasohen sasite e vrojtuara me ane te sondazheve me skedaret e inventareve dhe me shifrat qe ndodhen ne kontabilitet; - te sigurohemi per pershtatshmerine e njesive te matjes dhe te numerimit te perdorur; Pr punimet n proes: - te krahasohet perberja e tyre me elementet qe dalin nga inventari; - te krahasohet etapa e ecurise se tyre me dokumentet qe lejojne te ndiqet prodhimi. Vlersimi i inventarit: - te shqyrtohen elementet qe sherbejne per te vleresuar vleren bruto; per kete qellim ia vlen te sigurohemi nese vleresimi i adoptuar per te percaktuar vleren bruto te sendeve nenkupton vetem keto elemente, pa perfshire te tjere: - mimin e blerjes pa TVSH (kosto e blerjes), - taksat doganore - shpenzimet e sjelljes pa TVSH, d.m.th. shpenzimet qe jane bere per t'i cuar elementet e inventarit ne vendin dhe ne gjendjen ne te cilen ndodhen, - shpenzimet e drejtperdrejta te inventarizimit - nese vleresimi eshte bere duke u bazuar ne cmimin real, ia vlen te shqyrtohen faturat e furnitoreve per sendet ne fjale, me qellim qe te sigurohemi nese vleresimi i bere justifikohet nga cmimi pa TVSH qe figuron ne keto fatura; i njejti verifikim do te behet edhe per te drejtat doganore ose per shpenzimet e sjelljes qe u paraqiten te treteve. Per sa u takon shpenzimeve te sjelljes qe rezultojne nga sherbimet e furnizuara prej shoqerise dhe shpenzimet e inventarzimit, te shqyrtohen dokumentet e perpiluara nga kontabiliteti analitik dhe me ane te ketyre dokumenteve, te shihet nese shpenzimet e perfshira ne vleren bruto te sendeve jane te justifikuara; - nese eshte perdorur per vleresim metoda e cmimit mesatar te ponderuar, te verifikohet nese cmimi i mbajtur nuk eshte me i madh se cmimi i fundit i blerjes; - nese vlerat mund te percaktohen per cdo artikull ose per cdo kategori, te sigurohemi nese u jane permbajtur ketyre vlerave dhe se nuk eshte bere nje vleresim global i tyre - nese eshte bere ndonje modifikim ne metoden e meparshme te vleresimit te perdorur duhet te sigurohemi nese ky modifikim nuk prek rregullaritetin e bilancit dhe te percaktohet per kete rast ndikimi mbi rezultatin. - te sigurohemi nese, ndryshimi i gjendjeve eshte regjistruar per vleren bruto ne llogarine "Ndryshimet e gjendjeve te lendeve te para" apo "Ndryshimet e gjendjeve te mallrave"; 19.5.1.5. N lidhje me llogarit e "Furnitorve", t sigurohemi nse: - marrjet e fundit te ushtrimit jane marre ne konsiderate si ne llogarite e inventareve edhe ne ato te furnitoreve; - nuk jane perfshire ne ushtrimin e meparshem marrjet e para te ushtrimit pasardhes; - kthimet e fundit ndaj furnitoreve nuk jane perfshire ne gjendjet e mallrave dhe qe vlerat perkatese jane provizionuar nese ka qene e nevojshme; - kthimet e para te ushtrimit pasardhes te mos jene perfshire ne ushtrimin e meparshem; - te gjitha te drejtat per t'u arketuar (rimarrje, rikthime, etj.), qe lidhen me blerjet e ushtrimit jane provizionuar ne menyre korrekte; - shpenzimet e transportit per blerjet jane provizionuar per te gjitha blerjet e ushtrimit.
134

- te sigurohemi qe furnitoret me teprice debitore figurojne ne aktiv te bilancit. 19.5.1.6. Lidhur me llogarit e " Klientve", t sigurohemi nse: - dergesat e fundit te ushtrimit kane dale nga inventaret dhe jane kontabilizuar si shitje, kliente, dhe/ose fatura per t'u perpiluar; - dergesat e para te ushtrimit pasardhes nuk jane perfshire ne ushtrimin e meparshem; - jane provizionuar shpenzimet e transportit qe lidhen me shitjet per te gjitha shitjet e ushtrimit. - te sigurohemi nese llogaria "Kliente" eshte ndare sic duhet sipas skadences se te drejtave dhe detyrimeve ne mbyllje te ushtrimit; - te sigurohemi nese livrimet e kryera ose sherbimet e ofruara qe nuk jane faturuar ende jane regjistruar ne llogarine 418 "Kliente - Te ardhura per t'u arketuar" - te informohemi per zgjatjen e mallrave me kredi te dhena klienteve nga shoqeria; nese ekzistojne shume kategori shitjesh qe kane afate likujdimi te ndryshme, te shqyrtohen zgjatjet e zakonshme te vete kredive per cdo kategori, dhe te percaktohet prej ketej nje zgjatje mesatare e ponderuar duke i kushtuar kujdes te vecante kredive zgjatja e rikthimit te te cilave e tejkalon normalen; Si per llogarine e Furnitoreve, po ashtu dhe ate te Klienteve duhet: - Te perpilohet nje tabele permbledhese: - me emrat e klienteve/furnitoreve per te cilet eshte kerkuar konfirmimi; - daten e kerkimit te likujdimit; - tepricen midis levizjeve debitore e kreditore te cdo klient/furnitor, te individualizuar; 19.5.1.7. Kontrolli i kapitaleve t veta duhet t verifikoj: - a korrespondojne levizjet e llogarise se kapitaleve pikerisht me vendimet e marra prej organit drejtues te shoqerise; - faktin nese rregullat juridike lidhur me operacionet per kapitalin jane respektuar mire; - verifikimin se shuma e kapitalit ne momentin e kontrollit nuk eshte me e vogel se sa minimumi ligjor; - a jane bere objekt i inkorporimeve ose i ndarjeve te rregullta primet e lidhura me kapitalin d.m.th. konform pershkrimeve ligjore ose statutore; - a eshte respektuar barazia midis aksionereve gjate operacioneve qe prekin kapitalin? - te gjitha informacionet e formuluara ne Aneks dhe pasqyren 4, qe dorezohet bashke me bilancin, qe u perkasin llogarive te kapitalit jane te plota dhe korrekte. - verifikimin e vleres se eljes se bilancit per sa i takon kapitalit me llogarite e ushtrimit te meparshem; - shqyrtimin e cdo dokumenti qe lidhet me rritjen e kapitalit. - shqyrtimin e te gjithe dokumentave, qe kane te bejne me zvogelimin e kapitalit. Vecanerisht, te sigurohemi per vlefshmerine e vendimit d.m.th nese rritja e kapitalit eshte vendosur ne menyre te rregullt prej organit drejtues te shoqerise duke permbushur kushtet e kerkuara per minimumin e anetareve te pranishem dhe shumicen e votave te fiksuara ne statute, dhe se ciles i eshte paraqitur te pakten nje raport financiar me nje ekspoze permbledhese per situaten e shoqerise. Nese behet fjale per nje shtim te kapitalit ne monedhe, te verifikohet nese: - kapitali i meparshem eshte derdhur teresisht; - shtimi eshte nenshkruar teresisht dhe te jete depozituar ne gjykate kerkesa per shtim kapitali, si dhe nese eshte marre vendimi prej kesaj gjykate;

135

Ne cdo rast kontrolli te shqyrtohen kushtet e realizimit te operacionit dhe te sigurohemi nese jane respektuar minimumet e kerkuara nga ligji dhe rregulloret per sa i takon shumes se kapitalit dhe vleres nominale te aksioneve ose pjeseve. Gjate krijimit te nje shoqerie te re, te verifikohen rregjistrimet qe behen me rastin e nenshkrimit te kapitalit per tu siguruar nese: - eshte nenshkruar i gjithe kapitali; - shuma e kapitalit t rregjistruar n bilanc korrespondon me trsin e kapitalit te nnshkruar pavaresisht nese ai eshte derdhur ose jo; - pjesa e paderdhur dhe qe, si rrjedhim, duhet te paguhet nga aksioneret rregjistrohet ne aktiv te bilancit; - shuma e kapitalit eshte ndare sic duhet ne llogarite e parashikuara prej Planit Kontabel te Pergjithshem; - jane respektuar rregullat formale per aksionet dhe pjeset ne shoqeri; - kontributet ne natyre nuk jane vleresuar mbi vleren e percaktuar prej ekspertit per kontributet; 19.5.1.8. N lidhje me huan prej bankave dhe institucioneve t kreditit e t ngjashme, kontrollori do t prononcohet n lidhje me: - shqyrtimin e rregullaritetit te dokumentave te marreveshjeve te kryera midis shoqerise dhe bankes ne fushen e kreditit; - faktin nese huate bankare rrjedhese nuk jane rregjistruar ne llogarine 163 "Huara nga bankat dhe institucionet e kreditit" por figurojne ne llogarine 51 " Banka, institucione financiare e te ngjashme". - respektimin e ndarjes se ushtrimeve per sa i takon kontabilizimit te interesave rrjedhese per t'u paguar. - kontrollin e huave bankare, shuma e te cilave eshte rritur jashte kushteve normale te qarkullimit te tyre nga shoqeria me aktivitetin qe ajo pasqyron; - kontrollin e afateve te pageses se kesteve prej shoqerise. Nese nuk ndodh kjo, te kerkohen dhe te kontrollohen aresyet e vonesave, sepse kjo mund te perbeje nje tregues te mosfunksionimit te mire te shoqerise (probleme kalimtare ose ne rritje, qe mund te cojne ne pushimin e pagesave, etj.). - kontrollin e kredise bankare qe shoqerohet me garanci (rregjistrim hipotekor, pengjet e titujve, etj.), dhe te shihet se ne c'perpjestim eshte garancia ne raport me totalin e aktiveve te shoqerise; - kontrollin qe detyrimet ndaj bankave ose institucioneve te kreditit nuk jane kompensuar me tepricat debitore te llogarive te grupit 51. 19.5.1.9. Veprimet me ark (n lek dhe valut), transaksionet me para n dore 300 mije leke pas vitit 2003. Ne rastet e leshimit te faturave tatimore, eshte e domosdoshme kontrolli i kryerjes se transaksionit financiar. Nese ky transaksion nuk kryhet ne te njejten kohe me leshimin e fatures tatimore duhet te kontrollohen librat e bankes dhe arkes si dhe te llogarise Fatura te mberritura por te paarketuara. Ne rast se transaksioni financiar kryhet nepermjet llogarive bankare, por me pas ne kohe (pas leshimit te fatures) kjo nuk duhet te konsiderohet rast shkelje, pasi Neni 52/1 i Ligjit Nr8560, date 22.12.1999 Per procedurat tatimore ne RSH denon rastet e transaksioneve financiare dhe jo leshimin e fatures.

136

19.5.1.10. Llogaria 12 "Rezultati ushtrimor" i pasivit te bilancit rregjistron shumen e fitimeve te realizuara ose te humbjeve te pesuara gjate ushtrimit te mbyllur. Shuma e fitimeve ose humbjeve qe figurojne ne bilanc duhet te jete e barabarte me shumen neto te rregjistruar ne llogarine e Humbje Fitimeve. Kontrollori duhet te verifikoje percaktimin e rezultatit. Ky verifikim rezulton nga shqyrtimi i posteve te ndryshme te debitit e te kreditit te llogarise se Humbje-Fitimeve. Kontrollori shqyrton dokumentat perkatese per tu siguruar nese organi drejtues i shoqerise ka vendosur per caktimin e rezultateve dhe : - a eshte mbledhur rregullisht ne afatet e percaktuara ligjore; - caktimi i rezultateve qe eshte vendosur eshte konform dispozitave ligjore e statutore dhe eventualisht detyrimeve kontraktuale te shoqerise. Ky verifikim rezulton normalisht nga kontrollet qe kane te bejne pikerisht me rezerven ligjore, rezervat statutore e kontraktuale, rezervat e tjera, rezultati i mbartur. Duhet kontrolluar nese rezultati i mbartur eshte rregjistruar ne pasiv te bilancit. Nga pikepamja fiskale, fitimet e mbartura jane te ngjashme me nje rezerve. Vecanerisht, shumat e rregjistruara ne llogarine 107 " Rezultate te mbartura " jane, ashtu si ato te rregjistruara ne nje llogari te rezervave te liruara nga tatim fitimi. Llogaria 12 rregjistron per teprice llogarite e shpenzimeve dhe ato te te ardhurave ushtrimore. Teprica e llogarise 12 paraqet nje fitim neqoftese te ardhurat i tejkalojne shpenzimet (saldo kreditore) ose nje humbje nese shpenzimet tejkalojne te ardhurat (saldo debitore). Llogaria 12 mbyllet pas vendimit te shoqerise per caktimin e rezultatit. Ne shoqerite, shumat e pashperndara dhe te pacaktuara ne ndonje nga llogarite e rezervave xhirohen ne llogarine 107 " Rezultat i mbartur " (nenndarja ne fitime ose ne humbje). Meqenese llogaria e Humbje-Fitimeve permbledh te ardhurat dhe shpenzimet e ushtrimit, pa marre parasysh daten e arketimit ose te pageses se tyre, duhet te kontrollohet respektimi i parimit te kujdesit (shih nenin 56 te ligjit "Per kontabilitetin"). Keshtu, edhe ne rast mungese ose pamjaftueshmerie te fitimit, duhet te sigurohemi nese jane bere amortizimet dhe provizionet e domosdoshme. Pervec kesaj, duhet te merren parasysh rreziqet dhe humbjet e ndodhura gjate ushtrimit ose te nje ushtrimi te meparshem, edhe nese ato jane bere te njohura midis dates se mbylljes se ushtrimit dhe asaj te hartimit te llogarive. 19.5.1.11. Kontrolli ne teresi dhe analitik i ligjshmerise per shpenzimet e kryera (shih nenin 21 dhe 22 t ligjit Nr.8438 dat 28.12.1998 Pr tatimin mbi t ardhurat). Llogarite e "Shpenzimeve" rigrupojne llogarite e klases 6 qe destinohen per te rregjistruar, gjate ushtrimit, shpenzimet sipas natyres duke perfshire edhe ato qe u perkasin ushtrimeve te meparshme qe kane te bejne me: - shfrytezimin normal dhe rrjedhes te shoqerise (llogarite 60 deri 65); - aspektin financiar te saj (llogaria 66); - operacionet perjashtimore (llogaria 67). Shpenzimet perfaqesojne vlerat e harxhuara ose per tu harxhuar: - si kunderpart i mallrave, e furniturave, punimeve e sherbimeve te konsumuara prej shoqerise; - si detyrim ligjor qe ndermarrja duhet te permbushe; - si detyrime te tjera qe nuk kane kundepart; Per efekt te percaktimit rezultatin e ushtrimit, ne shpenzimet perfshihen gjithashtu: - llogaritjet per amortizimet dhe provizionet; - vlera kontabel e elementeve te aktivit te shitura, te shkaterruara apo te zhdukura.
137

Ne menyre te pergjithshme, kontrolli i shpenzimeve duhet te kryhet: - per natyren e veprimit; - per justifikimin e shumes se tij me dokumentin perkates fiskal; - per rregullaritetin e tij; - per rregjistrimin e tij ne kontabilitet. Kontrollori duhet te perqendrohet sidomos qe: - te shqyrtohen veprimet e ndryshme te kaluara ne llogarite e blerjeve, sidomos ne fund te ushtrimit. - nese shoqeria furnizohet mbi bazen e kontratave vjetore, te verifikohet respektimi i ketyre te fundit, te furnitori. - te analizohet ndryshimi i shpenzimeve ne raport me ushtrimet e meparshme duke mbajtur parasysh, nese eshte nevoja, investimet ne teknologji, permiresimet e kryera ne cilesine e produkteve. - lidhur me blerjet e materialeve, paisjeve, punimeve, mirembajtjes, etj. te verifikohet nese llogarite qe i permbledhin keto veprime nuk permbajne elemente qe jane ne fakt aktive te qendrueshme; vecanerisht, te sigurohemi nese llogarite e furniturave 606 nuk perfshijne edhe aktivet e qendrueshme qe duhet te kontabilizohen ne Klasen 2. Me ane te sondazheve, te behet verifikimi i dokumentave justifikuese, mbi shumat e rendesishme te kaluara ne keto llogari. - te verifikohet nese jane kontabilizuar te gjitha shpenzimet dytesore qe lidhen me blerjet e ushtrimit. - te shqyrtohen tepricat e nenllogarive 6035 " Ndryshimi i gjendjes se mallrave " nga njera ane, 6031 " Ndryshimi i gjendjes se lendeve te para" dhe 6032 per sa u takon furnizimeve me te tjera materiale nga ana tjeter, qe mund te jene kreditore (nese gjendja ne fund eshte me e larte se gjendja fillestare) ose debitore (ne rast te kundert); te sigurohemi nese ato figurojne ne llogarine Humbje-Fitime si llogari rregulluese ne minus ose ne plus te blerjeve te mallrave nga njera ane dhe te furnizimeve nga ana tjeter. 19.5.1.12. Te behet analize e llogarise Furnitura Nentrajtime e Sherbime dhe te cilesohet per cdo rast nese disponohet ose jo nga subjekti dokumentacioni justifikues. Per kete pike duhet: - te shqyrtohen kontratat e qiramarrjes me kredi duke vene re klauzolat thelbesore dhe duke u siguruar per rregullaritetin e tyre; te sigurohemi nese shuma totale e qerase per t'u paguar per nje periudhe te caktuar ushtrimore eshte rregjistruar si duhet ne kontabilitet ne llogarite e celura per kete qellim, duke bere dallimi midis qiramarrjeve me kredi per aktivet e qendrueshme nga ato aktivet qarkulluese. - te sigurohemi, me ane te sondazheve mbi dokumentat justifikuese per shumat e medha, nese llogaria 615 "Mirembajtje dhe riparime " nuk permban aktive te qendrueshme qe kontabilizohen ne klasen 2, sidomos per aktivet e qendrueshme te prodhuara nga ndermarrja per vete. - te shqyrtohen te gjitha kontratat e qiramarrjes per sherbime te ndryshme cilidoqofte objekti i tyre dhe te shenohen ne nje pasqyre permbledhese detyrimet qe rezultojne me kete rast per shoqerine qe kontrollohet; te krahasohen informacionet qe figurojne ne kete pasqyre me ato qe do te mblidhen nga te tretet gjate kontrolleve te tjera me qellim qe te sigurohemi per nje shpenzim te kryer realisht. Ne menyre te pergjithshme, duhet te sigurohemi nese shpenzimet e publicitetit, te transportit, te zhvendosjeve, te udhetim dietave, te shpenzimeve postare dhe te telekomunikacionit, te

138

sherbimeve bankare, etj. perfshihen ne fakt ne kategorite e shpenzimeve per te cilat jane celur llogarite perkatese dhe jo ne llogari te tjera; te shqyrtohen dokumentat justifikues perkates. 19.5.1.13. Te behet krahasimi i te ardhurave te deklaruara ne Bilancin Kontabel me ato te deklaruara ne FDP-te e TVSH-se ne qender e filiale si dhe me te dhenat e marra nga sektoret e tjere te Deges, deget dhe institucionet e tjera. (Ne vemendje V.K.M. Nr.49 date 20.01.2001). Kontrolli i llogarise "Te ardhura" duhet te kryhet te pakten mbi llogarite dhe zerat si me poshte: - te ardhurat e shfrytezimit, pikerisht: shitjet e produkteve te prodhuara, pagesat per sherbimet, mallrat, prodhimi i stokuar, prodhimi i aktiveve te qendrueshme, te ardhurat neto pjesore nga operacionet afatgjate, subvencionet e shfrytezimit, te ardhura te tjera te ushtrimit; - te ardhurat financiare; - te ardhurat e jashtezakonshme; - rimarrjet nga amortizimet dhe nga provizionet. Prej kontrollorit duhet q: - te kryhet krahasimi i raporteve me te rendesishme (pikerisht raportet lidhur me shifren e afarizmit) ne krahasim me vitin e meparshem dhe me shifren e parashikuar te afarizmit; - per klientet qe perfitojne skonto vjetore, te verifikohet nese skontot qe do te behen mbi shifren e afarizmit te realizuar gjate ushtrimit jane provizionuar; - te jemi vecanerisht te kujdesshem per shitjet ndaj shoqerive te grupit ose qe kane administratore te perbashket; kushtet e shitjes duhet te shqyrtohen ne kete rast me imtesi ne nje pasqyre me vete; - te verifikohet nese rimarrjet jashte faturave jane marre parasysh dhe jane pasqyruar ne deklaraten perkatese fiskale. - te shqyrtohen ndryshimet e produktit te magazinuar te ushtrimit nepermjet krahasimit midis gjendjes ne fillim dhe ne fund, dhe te sigurohemi nese ky ndryshim ka nje karakter "normal" duke marre parasysh karakteristikat e produktit perkates. - Te kontrollojme nese teprica e llogarise " Ndryshim i gjendjeve " (teprice qe mund te jete debitore ose kreditore) figuron ne llogarine e Humbje-Fitimeve nga pikepamja e te ardhurave, me plus (rasti i prodhimit te stokuar) ose me minus (rasti i uljes se stokut). - te verifikohet nese llogaria " Prodhimi i aktiveve te qendrueshme " eshte kredituar qofte ne debi te llogarise 23 "Aktive te qendrueshme ne proces, paradhenie dhe pagesa pjesore te derdhura mbi parasite per aktive te qendrueshme " per koston reale te prodhimit te aktiveve te qendrueshme te krijuara me mjetet e veta te shoqerise sipas ecurise se puneve, qofte direkt ne debi te llogarive te aktiveve te qendrueshme perkatese neqoftese tranzitimi me ane te llogarise 23 nuk paraqitet i domosdoshem. - Lidhur me te ardhurat nga aktivet e palujtshme qe nuk kane te bejne me aktivitetet profesionale te shqyrtohet lista komplete e aktiveve te paluajtshme qe ka ne pronesi ose me qira shoqeria dhe me ane te kesaj liste dhe te informacioneve te mbledhura nga te tretet, te ndertohet nje pasqyre e aktiveve te palujtshme te mara me qira ose nenqira prej shoqerise tek te tretet; - te shqyrtohen qiramarrjet dhe kontratat me qellim qe te sigurohemi nese keto operacione te qirave jane objekt i marreveshjeve te rregullta dhe sidomos, nese shuma e qirave te arketuara eshte konform marreveshjeve te kryera; - te verifikohen nese dividentet qe te tretet i detyrohen shoqerise (ortakeve) jane arketuar ose, ne mungese te arketimit, jane kaluar ne te ardhurat per t'u mare;

139

- te verifikohen nese te ardhurat e rregjistruara ne llogarine e diferencave nga kembimi perbejne efektivisht diferenca kembimi qe u takojne operacioneve te ndryshme ne valute te huaj qe kane ndodhur dhe nese nuk behet fjale per konvertimin, ne fund te ushtrimit, te debikredive ne valute te huaj. - te verifikohet nese te ardhurat e jashtezakonshme jane ndare mire me qellim qe llogaria Humbje-Fitime te beje te dukshem rezultatin rrjedhes nga njera ane (te ardhurat nga shfrytezimi rrjedhes) dhe rezultatin e jashtezakonshem nga ana tjeter (te ardhurat e jashtezakonshme). - te kontrollohen dokumentat justifikuese te rregjistrimeve te kaluara ne te ardhurat e jashtezakonshme me qellim qe te sigurohemi per realitetin e tyre nga njera ane dhe nese ato i perkasin vertete shoqerise; - te shqyrtohen plus-vlerat e jashtezakonshme qe rezultojne nga elementet e shitura te aktivit (mbi shitjet e aktiveve te qendrueshme te patrupezuara, te trupezuara dhe atyre fianciare). - te verifikohet nese te ardhurat e jashtezakonshme jane rregjistruar ne kontabilitet ne kredi: - te llogarive 771 dhe 772 kur ato lidhen me operacionet e drejtimit; - te llogarise 778 "te tjera te ardhura te jashtezakonshme" kur ato kane te bejne me operacionet e kapitalit. 19.5.2. Kontrolli i zbatimit t Ligjit Nr.7928, dat 27.04.1995 Pr Tatimin mbi Vlern e Shtuar si dhe udhzimet prkatse t Ministris s Financave. 19.5.2.1. Me inventarizimin fizik te mallrave gjendje ne momentin e kontrollit te kryer sic trajtuam ne piken 2.4. dhe 3.1.4., per diferencat te llogariten detyrimet per TVSH-ne e penalitetet perkatese, sipas Nenit 57 te Ligjit Nr. 7928, date 27.04.1995 Per TVSH-ne. 19.5.2.2. Te behet analiza financiare e veprimtarise ekonomike te shoqerise: si llogaritja e kostos se plote per cdo lloj malli (cmim blerje sipas fatures, shpenzime transporti, taksa doganore dhe shpenzime te pergjithshme) dhe krahasimi i saj me mimin e shitjes se deklaruar nga shoqeria, si dhe krahasimi me cmimin real te tregut ne perputhje me Ligjin Per Procedurat Tatimore Neni 36 dhe udhezimin ne zbatim te tij, pika 2.2.2., duke bere investigim mimi dhe duke bere krahasimin e tyre me cmimet sipas akt-konstatimeve te mimeve te mbajtuara nga Dega e Tatimeve (zyra e investigimit). Per marreveshjet e DPT me shoqatat e biznesit per disa lloj artikujsh dhe ne ndertim kosto (cmimi) per meter katror, per cdo rast analitik te behen krahasimet dhe te llogariten detyrimet tatimore. 19.5.2.3. T verifikohet saktsia ligjore e plotsimit t faturave pr t gjitha arktimet, objekt i furnizimeve t tatueshme. A jan plotsuar faturat tatimore te shitjes (e blerjes nga furnitori) me informacionin e plote ne perputhje me nenin 36 t ligjit Nr.7928 dat 27.04.1995, per TVSH-ne me ndryshimet perkatese? T bhet inventari fizik i faturave me numer serie ne momentin e kontrollit dhe te behet krahasimi me numrat seriale te terhequr nga Dega e Tatimeve me numrat serial t prdorur (t regjistruar n librin e shitjes). Pr diferencat t krkohen arsyet dhe t bhet njoftim pr degt e tatimeve. 19.5.2.4. T verifikohen afishimet e mimeve t shitjes n vendet e ushtrimit t aktivitetit dhe n rast konstatimi t mosafishimeve t veprohet n prputhje me Nenin 36/2 t Ligjit Nr.8560 dat 22.12.1999 Pr proedurat tatimore n RSH.
140

19.5.2.5. T kryhet verifikimi i saktsis s deklarimit t TVSH-s n blerje dhe shitje, duke i krahasuar dhe me FDP-t mujore. 19.5.2.6. N rastet kur pagesa e TVSH-s nga subjekti, n raport me shitjet e tatueshme eshte nn nivelin e sektorit ekonomik, krahas verfikimit nga ana formale t faturave t blerjes me TVSH, do t krkohet kryqzimi i tyre me subjekte shitse (brenda ose jasht rrethit). Akti i kontrollit n kt rast duhet t ket t bashkangjitur konfirmimin e kryqzimit nga inspektori q mbulon evazionin. 19.5.2.7. Kontroll i zrit Shpenzime pr personelin n zbatim t Ligjit Nr.9136, dat 11.09.2003, i ndryshuar, prkatsisht pr fondin e pagave dhe tatimin, si dhe sigurimet shoqrore duke krkuar dokumentacionin e tyre. Pr kt: - te kryhet nje rakordim midis tepricave te nenndarjeve "Pagat" e llogarise 641 "Pagat e personelit" ne fund te ushtrimit dhe treguesve te pasqyres fiskale te pagave dhe te spjegohen diferencat nese ka. - Lidhur me shpenzimet qe lidhen me personelin e perkohshem, te verifikohet shuma e faturave per sa i takon numrit te oreve te zbritura dhe aplikimit te ketyre oreve me tarifen e pershtatshme; te shqyrtohen dispozitat e marra per te siguruar kontrollin e numrit te oreve te punes te kryera prej personelit te perkohshem. - te kontrollohet cdo post pune sipas tipit te aktivitetit. Keshtu, ne nje shoqeri prodhuese do te kerkohet numri i punonjesve sipas skemes teknologjike, vendeve te punes te percaktuara kur eshte montuar linja, si dhe niveli i pages sipas koheshenuesve ne pune dhe veshtiresise. Ne tregti apo sherbime do te shikohet volumi i qarkullimit, numri i njesive te hapura, orari i njesise si dhe punonjesit shtese qe nevojiten per higjenen e ambjentit, porosi per kliente dhe detyra te tjera. Per cdo mosperputhje me librat e shoqerise te behet rikarakterizimi i situates sipas percaktimeve te Nenit 36 te ligjit te procedurave tatimore. Te verifikohen dhe krahasohen FDP-te me regjistrimet ne librat e kontabilitetit te dhenat qe lidhen me pagat dhe sigurimet.
Vini re! M qart, pikat pr tu verifikuar kontributet dhe tatimi mbi t ardhurat nga punsimi gjenden n programin tip t drguar nga Drejtoria e Prgjithshme n Maj 2007.

19.5.3. Kontroll n lidhje me zbatimin e ligjit Nr. 8976, dat 12.12.2002 Pr akcizat Veanrisht, sipas krkesave t ligjit, nga kontrolli duhet: - t verifikohet si jan zbatuar nga tatimpaguesi, procedurat ligjore t nenit 4, 5, 7 dhe 8 lidhur me kushtet q duhen prmbushur pr autorizimet lidhur me miratimin e trojeve, ndrtesave ose mjediseve t tjera, si dhe pr revokimin ose ndryshimin e autorizimeve ose miratimeve? - t inspektohet sipas nenit 12 dhe 13, se si jan zbatuar rregullat e prdorimit t lndve t para dhe prdorimi i substancave shtes, przierjeve ose veprimeve t tjera n mallrat e akcizs ose q lidhen me kto mallra duke kryer matjet e vllimit dhe peshs sipas kritereve t udhzimit e Manualit t Kontrollit t Akcizs n zbatim t ligjit?

141

Pr prodhimet e akcizs sht e domosdoshme t kryhet nj ushtrim pr analizn dhe shqyrtimin e t paktn disa prbrsve. Minimumi duhen shqyrtuar dy prbrs duke i kalkuluar ato vemas. Nga konkluzioni prcaktoni nse nivelet e prodhimit t deklaruar jan t arsyeshm. Mund te kryhen edhe verifikime t tjera t t njjts natyr, p.sh., n prodhimet e lngjeve pr tapat e shisheve q prdoren pr mbushjen e shisheve, etiketat e shisheve dhe konteinerve, konteinert e prdorur e kshtu me rradh. - t verifikohen sasit n lidhje me zbatimin e kritereve ligjore pr humbjet e firot e mundshme?
Kujdes! I gjith prodhimi apo malli i akcizs sht subjekt i akcizs, pavarsisht nse sht mbetje prodhimi dhe duhen verifikuar kushtet e depozitimit t tij.

- t verifikohet si sht zbatuar prej personave t autorizuar t akcizs mbajtja e regjistrimeve, sipas nenit 11? - t verifikohet sipas nenit 10 lidhur me mnyrn e prodhimit, ambalazhimit, mbajtjes dhe magazinimit t mallrave t akcizs t prodhuara n vend dhe ambalazhimin, mbajtjen e magazinimin e mallrave t akcizs nga importi. - t verifikohen faturat e transportit, nese jane aplikuar, pasi detyrimet e lindura mund te pasqyrojne destinacionet e padeklaruara, dhe per me teper, pasqyrojne sasine e transportuar. Nese behet fjale per kete te fundit, kontrolloni faturat perkatese per tu siguruar qe eshte faturuar sasia e plote. - t verifikohet administrimi i pullave te akcizes ne kuptimin e krkesave t ligjit pr pullat e akcizs; - t kontrollohet si jan kryer veprimet ne depozitat e karburantit ne kuptimin e kerkesave te ligjit? - t verifikohet si sht kryer llogaritja e derdhja e detyrimeve t akcizs? - t bhet verifikim i pagess s akcizs si dhe shqyrtimi i rentabilitetit t artikujve t akcizs (n rastet kur ka dhe aktivitete t tjera jasht objektit t ligjit t akcizs) duke prdorur raportet financiare dhe situatn e qarkullimit t paras nga shoqria. 19.5.4. Zbatimi i programeve tip pr sektor ekonomik t veant. 19.5.4.1. Pr sektor t veant si ndrtimi duhet t bhet analiz e detajuar e prputhjes s materialeve t blera dhe gjendje me elementt materiale sipas zerave te punimeve te perfshira ne situacionet e punimeve. Nse kjo analize eshte e pamundur te behet nga inspektori i kontrollit duhet te kerkohet specialist i fushes perkatese (inxhiniere ndertimi). 19.5.4.2. Pr sektorin e prodhimit duhet t bhet bilanci i lndve t para duke u nisur nga gjendja kontabl n fillim t periudhs, furnizimet e periudhs, lnda e par dhe ndihmse e prdorur pr njsin e produktit, produkti i gatshm i prodhuar dhe t shihet nse plotsohet pr do dalje nga magazina fatur tatimore. N sektorin e prodhimit me rndsi sht edhe harxhimi i lnds djegse dhe i energjis elektrike. 19.5.4.3. Pr sektorin e karburanteve me rndsi sht zbatimi i urdhrave dhe programit tip pr kt qllim.

142

19.5.4.4. Pr sektorin shrbimeve si hotelet, restorantet dhe vendet e pushimit rndsi ka vendndodhja, cilsia e shrbimit, numri i tavolinave, i shtretrve, i dhomave, i enve te kuzhines, etj.
Vini re! Pr donjrin nga kta sektor u jan drguar degve t tatimeve pr zbatim programet tip, q i prkasin sektorve ekonomike m me rrisk pr t ardhurat tatimore.

19.5.4.5. Pr sektorin e lojrave t fatit, prve sa m lart ka rndsi t bhet verifikimi i numrit t automateve, tavolinave t lojs, sallave dhe ambjenteve dhe numrit t t punsuarve n to, bilancit t qarkullimit t biletave, verifikimi i krkesave t ligjit pr lejen e dhn pr zhvillim t lojs s fatit dhe pr rastet pr prsritje t saj. - T verifikohen t gjitha shumat q u paguhen fituesve faturohen dhe t dhnat hidhen n regjistr.
Vini re! Kontrollet bhen kryesisht pr tu siguruar q ambjentet e zhvillimit t aktivitetit t jen t autorizuara dhe rakordimi duhet t kryhet rregullisht pr tu siguruar q organizatori po respekton kushtet e lienss s tij.

- Te verifikohet se fare sistemi perdor operatori per parate. Ka shume mundesi qe sistemi i perdorur te jete mjaft i dobishem per te minimizuar rrezikun e vjedhjeve. - Te verifikohet bilanci i qarkullimit te parase lidhur me shumat personale te terhequra nga pronari. 19.5.5. Pr do problem q mund t lindi, grupi i kontrollit, pas krkess pr tu autorizuar pr zgjerim periudhe pr kontroll, si dhe pasi njoftohet tatimpaguesi pr kt ndryshim t periudhs s kontrollit mund t shtrij kontrollin edhe n shtje t tjera, q direkt ose indirekt lidhen me detyrimet fiskale t subjektit dhe q mund t mos jen prfshir m lart. Koha pr t kontrolluar dhe pr t korrigjuar vlersimin e nj detyrimi tatimor, parashkruhet 5 vjet pas lindjes s detyrimit (koha q tatimi duhej te ishte deklaruar ose paguar, cilido qofte asti m i fundit n koh). N varesi t asaj far konstatohet sipas pikave m siper, kontrollori pasi i ka verifikuar gjith krkesat, mban shnimet prkatse dhe n varsi t gjetjes q ka br i prdor n analizn e tij pr rikarakterizim t situats (Neni 36 i Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH), ku prmendet detyrimi tatimor dhe penaliteti sipas shkeljes s konstatuar dhe referimi ligjor, i cili i prket natyrs s shkeljes.
Kujdes! N do rast, q inspektori tatimor do t bj rikarakterizim t transaksioneve t tatimpaguesit vepron vetm pasi bn nj propozim me shkrim pr Kryetarin e Degs ku t prezantoj faktin e konstatuar n mnyr korrekte si prshkruhet n udhzimin n zbatim t Nenit 36 t ligjit Nr.8560, dat 22.12.1999 Pr procedurat tatimore n RSH. Pasi bindet per forcen e provave dhe argumenteve t prezantuara nga sektori i kontrollit, firmoset nj urdhr nga Zv/kryetari dhe Kryetari i Degs s Tatimeve nprmjet shkress zyrtare. Grupi i kontrollit ka t drejt pas ktij urdhri, t zbatoj mnyrn e rikarakterizimit t asaj pjese t aktivitetit q e konsideron joreale duke e faktuar at sipas difektit t konstatuar.

143

19.5.6. Pr do shkelje t prpilohet proes-verbal, ku t prcaktohet shkelja e konstatuar, detyrimi i ri pr tu paguar, penaliteti dhe referencat ligjore pr kto vendime. Duhet patur parasysh se proes-verbali sht baza e aktit t kontrollit pr rastet e prmendura pr shkelje. Raporti i kontrollit do t konceptohet n trsin e tij si nj prmbledhje e prshkrimeve t proces-verbaleve dhe akt-konstatimeve t mbajtura nga kontrollort. 19.6. N procesin e rikrakterizimit t transaksioneve gjat kontrollit tatimor do t mbahet parasysh zbatimi i shkress Nr. 5869 prot., dat 03.07.2007 Drgohen mime t shitjes s disa artikujve i Drejtoris s Prgjithshme, e cila do t azhornohet n vijimsi edhe me praktikat e puns nga investigimi tatimor per mimet. 19.7. N cdo akt-kontrolli do t hartohen bashkelidhur tij, pasqyra n lidhje me: - skemen e qarkullimit te mallit apo sherbimit qe kryen, duke spjeguar se ku eshte i pozicionuar tatimpaguesi, - numri i punonjesve te konstatuar sipas vendit te punes, pagat minimale, mesatare dhe maksimale te sqaruara sipas funksioneve qe kryejne. N vazhdimsi t kryqzimit t t dhnave do t bhjet evidentim i listes se klienteve dhe furnitoreve me vlera qarkullimi mbi 500.000 leke per fature dhe analizimin e situatave te tyre, me qellim planifikim per kontroll ne muajt e ardhshem si raste te dyshimta. Te gjitha keto te dhena do te perdoren si informacion, per referime ne kontrolle te aktiviteteve te ngjashme. Formulart gjenden n shtojcn F

144

KAPITULLI 20
20. Rregullat e veanta pr shoqrit q veprojn n sektorin e ndrtimit 20.1. Ndrtim objektesh pergjithesisht do te thote ngritje e strukturave me tulla, betonarme dhe materiale te tjera ndrtimore. Ndrsa, ndrtimi i infrastrukturs pr transportin e pasagjerve dhe mallrave prfshin proceset e puns t lidhura me rrugt, urat, tunelet, veprat e artit, aeroportet, portet. N t gjitha ndertimet aplikohen metoda te ngjashme ndertimi dhe perpara fillimit te kontrollit duhet te sigurohen elementet e meposhtme:

Pronari i tokes ose bleresi i tokes mbi te cilen do te ngrihet ndertesa apo projekti infrastrukturor, duhet te kete detaje te preventivave, projekteve arkitekturor zbatues te paraqitur per kryerjen e punes. Te dhena mbi aksionet nga pronaret e tokes toka mund te jete prone e disa familjeve dhe per pagesen e tokes mund te ekzistoje nje marreveshje qe mundeson pronesimin te themi te nje apo me shume apartamenteve per familje si pagese per token. Detaje te specifikuara te punes qe do te kryhet, do te pergatiten perpara firmosjes se ndonje kontrate, perfshire koston Nje NIPT me adresn e objektit ndrtimor Rregullat e sigurise dhe kontratat e punsimit dhe kontrata kolektive e punsimit Te dhena te nenkontraktoreve qe do te perdoren dhe marreveshjet qe percaktojne pergjegjesite e tyre Do te kete nje buxhet se bashku me te dhenat e menyres se financimit te projektit.

Duhet te jene te gatshme dhe ne dispozicion te dhenat e meposhtme:

Emrat dhe te dhenat e specialisteve/stafit teknik Numri i stafit te punesuar drejtperdrejte Te dhena te finalizuara te nenkontraktuesve Furnizuesit kryesore te lendeve te para

Vini re! Termi nenkontraktues nenkupton kryerjen e procesit t puns nepermjet nje kontrate me furnizuesin qe ka siguruar keto punetore. Nenkontraktuesi mban te gjitha pergjegjesite e punesimit te individeve, p.sh., pagesen e sigurimeve shoqerore dhe tatimit mbi te ardhurat etj. Kto pagesa do t jen pjes e totalit t llogaritur pr projektin ndrtimor, sipas prqindjes s punimeve q do t kryej nnkontraktori. Nenkontraktuesit duhet ti paguhet gjithe shuma per punen e kryer dhe duhet te kete te dhena ne forme faturash, te cilat jane pergatitur nga palet e ndryshme.

20.2. TVSH-ja paguhet mbi sasine e punes se kryer gjate atij muaji. Kjo tani eshte percaktuar ne Ligjin e TVSH-se dhe Udhzimin n zbatim t ligjit. Faturat ndermjet pronarit/ndertuesit dhe nenkontraktuesve duhet te jene fatura standarte te DPT-se dhe duhet te leshohen do muaj. Te gjitha faturat e furnizuesve te tjere duhet te sigurohen ne momentin e furnizimit, p.sh., kur te dergohet imentoja, hekuri, tullat, trart etj. Te dhenat te tjera kontabiliteti si regjistrat e shitjeve dhe blerjeve duhet te paraqiten se bashku me nje inventarizim te marialeve dhe atyre n proces pune. Te dhenat duhet te paraqiten sipas
145

menyres se zakonshme te mbajtjes se kontabiliteti, megjithate llogarite mund te kene te bejne me nje ndertim te veante. Ne rastin kur nje kontraktues ndertimi eshte i perfshire ne me shume se nje ndertim, duhet qe llogarite te pasqyrojne vemas kostot e do ndertimi, ne menyre qe te mund te percaktohet kostoja perfundimtare gjithsej. 20.3. do muaj ndertuesi duhet te paraqese nje raport mbi ecurine e punes, i cili duhet te kontrollohet nga inspektori. Ixhinieri i ndertimit i Nj.T.M-s do t futet vetm n rastet kur kontrollori nuk bn dot vlersimin e cilsis s matrialeve, mosprputhje midis situacioneve t ndrtuesit dhe asaj q konstatohet n vend, si dhe n rastet kur punimi i ndrtimit i kalon kufijt e nj rsavlereson sasine e punes se kryer ne nje muaj dhe inspektori rakordon vleresimi rasti t zakonshm kontrolli ( rastet e urave, tuneleve, veprave t artit, rrugve, aeroporteve etj). Kontrollori pasi bn bilancin e lvizjes s matrialeve pr periudhn q kontrollon, bn llogaritjen e t gjitha shpenzimeve prbrse, si: kostoja e kompensuar e tokes, rrogat e shprblimet, pagesat e sigurimeve shoqerore, energjia elektrike, uj, karburant etj. Pasi te kete mbaruar punen e tij, inspektori nse dyshon krkon ndihm me shkrim te inxhinieri I ndrtimit t Nj.T.M-s per tu siguruar qe shifrat perputhen me sasine e vleresuar te punes se kryer. Vleresimit te kostos gjithsej te muajit te punes i shtohet nje ngritje mimi prej 6-10% dhe TVSH-ja paguhet mbi shumen totale. TVSH-ja nga blerjet lejohet te zritet sipas menyres se zakonshme. Ne perfundim te ndertimit, kryhet nje rakordim ndermjet TVSH-se se paguar do muaj dhe TVSH-se qe duhet te paguhet ne shitjen perfundimtare. Shitesit nuk i kerkohet te paguaje TVSH mbi shitjet eventuale te siprfaqeve, duke supozuar qe ky eshte nje bllok objektesh. 20.4. Problematikat q kan rndsi pr t ardhurat jan si m posht:

Te hartohet nje liste e nenkontraktuesve qe perdoren per kete ndertim dhe te kryhet nese eshte e mundur nje kontroll mbi secilin nenkontraktues njekohesisht. do ndertim i ndermarre duhet te kete llogari te veanta ne menyre qe te percaktohet kostoja e tyre. Kjo nenkupton qe mund te kontrollohet vemas do vend ndertimi. Ne rastin kur llogarite nuk jane te ndara, d.m.th, kur i njejti ndertues punon ne disa vende njeheresh, ndertuesi duhet te jete ne gjendje te identifikoje kostot e detajuara te vendeve te ndryshme te ndertimeve. do ndertim ka nje plan ndertimi te numrit te kateve, dhomave, shkalleve etj. Ne rastin e apartamenteve do te kete plane te parapergatitura per llojet e dhomave (ambjenteve), d.m.th. nese ka dy dushe etj. Kjo do te ndihmoje ne rakordimin e levizjeve te inventarit. do material i importuar duhet ne te gjitha rastet te rakordohet me dokumentet perkatese te importit. Pyesni drejtuesin teknik te ndertimit mbi sistemin qe perdoret kunder vjedhjeve dhe fare lloj sigurimi ka ne kantjer ( roje private etj.). Pas perfundimit te ndertimit, rakordoni numrin total te dritareve, njesite e dusheve dhe te tjera te ngjashme me to, me faturat dhe dergoni referenca periodike ne degen tatimore perkatese qe mbulon furnizuesit, ne menyre qe te dhenat te mund te krahasohen gjate kontrollit vijues te furnizuesve.
146

Nese ekziston nje marreveshje qe lejon kalimin e pronesise te themi te disa apartamenteve tek individe te ndryshem, sepse ishte toka e tyre per shembull, eshte e nevojshme te ekzaminohet permbajtja e do marreveshjeje per te percaktuar vlern e kompensimit, q merret si pronar trualli. Kjo do t shrbej si nj ndr orientimet pr tu referuar n rast rikarakterizimi t mimit t shitjes.

20.5. Perve kryerjes se nje kontrolli te imet te deklaratave mujore mbi ecurine e punes, dy kontrollet kryesore te meposhtme duhet te kryhen mbi nje baze rastesore. Meqenese eshte nje praktike e zakonshme punesimi i punetoreve pa asnje lloj dokumentacioni, mund te nevojitet qe sipas rasteve te rrethohet kantieri/et dhe te merren ne pyetje punetoret qe ndodhen atje ne ate moment duke i krahasuar me kontratat e punsimit. do individ ne truallin e ndertimit duhet te jete i identifikueshem, emrat dhe numri i tyre etj. Kjo duhet te perputhet me te dhenat e disponueshme nga kontraktuesit kryesore dhe nenkontraktoret. Perdorimi i informacionit nga inspektoriati shtetror i puns pr masat e sigurise, ne lidhje me vendndodhjen qe do te kontrollohet, do te nevojiten per te dhene efektin maksimal. Pasi te jete informuar inspektoriati dhe kontrolloret qe do te perfshihen ne kontroll, ata duhet te dergohen menjehere tek vendi i ndertimit, qe te mos krijohet mundesia qe individe te ndryshem tia kalojne informacionin dikujt tjeter mbi vendet qe do te kontrollohen dhe kohen kur do te kryhet kontrolli. Vetem nje numer minimal i stafit duhet te perfshihet ne kete plan dhe nuk duhet te njoftohet asnje e dhene se kur, si dhe ku do te kryhen kontrolle te tilla. Ushtrimi i dyte perfshin vetem llojet e investigimeve te zakonshme. Pasi ndertimi te kete perfunduar, kontraktuesi ia kalon pronesine investitorit qe financon ndertesen, ose atyre qe do te perdorin apo shesin apartamentet. Percaktoni mimin e tregut per apartmentet qe shiten dhe llogarisni shumen totale te shitjeve te mundshme, nprmjet: nje investiguesi nga DTM-ja qe shpreh interesimin e tij per te blere nje apartament ne bllok, do ta kete shume te lehte te percaktoje mimin real te shitjes;- vlers q merr si kompensim n prqindje t totalit t objektit (pronari i truallit/ siprfaqen e objektit n m = mim shitje); - vlers q blejn institucione dhe organizata me reputacion kombtar dhe ndrkombtar (banka, institute, organizma, institucione publik) Duke marre parasysh vleren e nderteses ne perfundim te ndertimit, llogarisni nivelin e fitimit, si dhe sigurohuni qe fitimi te pasqyrohet ne llogarite e firmes ose shitjet individuale te apartamenteve, sipas viteve.
Vini re! Duhet t konsiderohen t dyshimta, kur konstatohet se mimet e shitjeve t siprfaqeve t objekteve jan masivisht n kufijt e prcaktuar sipas Ligjit Pr TVSH-n. Nse n kuptimin e Nenit 18.2 t ketij ligji, sasit e siprfaqeve t shitura me kete nivel minimal mimi, t cilat jan prodhuar vet ose jan nga inventari apo aktivet e veprimtaris ekonomike t personit t tatueshm kalojn kufirin e prdorimit privat q prfshin konsumin normal familjar, persona t tjer t till si nj i punsuar, i afrt, nj mik i personit te tatueshem.

Pr nj azhornim dhe orientim mjaft m t gjersishm ju mund t shikoni: - SHNIMET INDUSTRIALE PR NDRTIMIN. - Programin tip pr ndrtimin Drgohet program tip pr kryerjen e kontrolleve t plot n tatimpaguesit q ndrtojn e tregtojn ambjente banimi, shrbimi dhe tregtie.

147

KAPITULLI 21
21.1. Rregullat pr kompesimin e dmeve t shkaktuara nga shkelja e ligjit apo sjellja jo korrekte prej administrats tatimore. Kontrollort nuk duhet te kene ndonje interes financiar qe mund te konfliktoje ne ndonje menyre realizimin e pergjegjesive te tyre, te vere ne diskutim motivin e tyre ne lidhje me ceshtjen ne shqyrtim apo te shkaktoje humbjen e besueshmerise. Kontrollort duhet te informojne Prgjegjsin per ndonje situate ku nje pune e meparshme mund te vere ne diskutim realizimin e pergjegjesive te kontrollit. Nese nje kontrollor ka punuar me pare ne nje shoqri, ai duhet ta vere kete fakt ne vemendjen e mbikeqyresit apo tek autoriteti tjeter me i larte per te bere zgjidhjet e duhura. Kontrollort duhet te karakterizohen nga veprime keshillimi me koleget e tjere, si dhe me subjektet e audituara. Mardhniet kshilluese demonstrohen n krkimin e mendimeve nga kolegt pr shtje t caktuara profesionale dhe zgjidhjen e tyre. Krkimi i mendimeve nuk obligon zbatimin e kshillave n proedurat prkatse t kontrollit. Pavarsisht nga kshillat e marra prgjegjsia pr dhnien e opinioneve sht e kontrollorit q sht duke kryer kontrollin. Kontrollori duhet t respektoj mendimin ndryshe t demonstruar nga kolegt ose shoqria e kontrolluar, qoft n pikpamje profesionale apo shoqrore. Ai nuk duhet t kundrshtoj kategorikisht mendimin e tjetrit por kur sht rasti, mund t shfaqi nj mendim alternativ. 21.2. Rregullat pr sekretin e konfidencialitetin e t dhnave t tatimpaguesve sht detyra e kontrollorit t mbaj sekret informacionin e mbledhur nga shoqrit e kontrolluara. Informacioni i mbledhur gjat kontrollit duhet t ndjek vetm linjn e raportimit. Zbulimi i pa autorizuar i ndonj informacioni zyrtar me goj ose me shkrim jasht ksaj linje raportimi, ose prdorimi i tij pr arsye personate sht i ndaluar. Publikimi apo zbulimi i informacionit zyrtar duhet te behet vetem nepermjet autorizimit te duhur nga Drejtori i Nj.T.M-s, me qellim qe te permbushen pergjegjesite e kontrollit apo pergjegjesi te tjera te identifikueshme. Inspektort gjat kontrollit duhet te realizojne sigurine dhe konfidencialitetin e te gjitha dokumemeve qe kane ne ekzaminim, ne zyren e tyre dhe ne shoqrin e kontrolluar. Shoqrit e kontrolluara kane nje interes per tu informuar dhe te drejten per te mesuar zbulimet dhe perfundimet e kontrollit. Eshte e domosdashme per kontrollorin dhe shoqrin e kontrolluar, qe te mbaje konfidenciale te gjitha perfundimet dhe zbulimet e kontrollit derisa keto zbulime dhe gjetje te vertetohen plotesisht, te jete proceduar sipas menyres se autorizuar pas diskutimit me prgjegjsin dhe te jete dhene aprovimi per clirimin e tyre nga Drejtori i Nj.T.M-s. Kontrollort duhet te tregojn kujdes qe te mos deklarojn (me goj ose shkrim) zbulimet e kontrollit dhe perfundimet ne nje menyre te parakohshme dhe jo te duhur qe mund te demtoje shoqrin e kontrolluar dhe te krijoje keqkuptime per Sektorin e Kontrollit.

148

Kontrollort duhet t tregojn kujdes pr shmangien e do thyerje t konfidencialitetit t dokumentacionit q ai njeh pr shkak t detyrs. Ruajtja e sekretit nga kontrollori sht i lidhur me emrin e Nj.T.M-s, e cila ka nj imazh t saj pr t mbrojtur. 21.3. Rregullat pr inspektort kur kta punojn pr autoritete t tjera. M posht prezantohen disa rregulla t caktuar pr pun q kryhen nga kontrollort tatimor pr institucione dhe organizma q nuk i prkasin administrats tatimore. 21.3.1. Kur punojn si ekspert n ndihm t organeve t drejtsis Inspektort tatimor, q do t jen pjestar t grupit t puns s prbashkt, pr verifikimet dhe vlersimet e kryera do t pregatitin nj raport pr t informuar Prgjegjsin e ZK dhe Prgjegjsin e Sektorit periodikisht do fund muaji lidhur me nivelin dhe prmbushjen e detyrave pr zbatim. Prgjegjsi i Sektorit informon me shkrim n formn e Memos mbi ecurin e puns cdo mbyllje procedure apo muaji Drejtorin e Drejtoris dhe Drejtorin e Nj.T.M-s. Detyrat e inspektorve t kontrollit do t jen n rolin e specialistve pr t llogaritur dhe nxjerr detyrimet tatimore, sipas prcaktimeve t legjislacionit tatimor t tatimpaguesve. Bazuar n Ligjin Per procedurat tatimore ne RSh, inspektort tatimor mund t bjn vlersime tatimore duke realizuar kontrollin tek tatimpaguesi ose duke kryer vlersimin tatimor nga zyrat e degve t tatimeve. Krkesat me shkrim t organit t drejtsis pr t patur inspektor tatimor pr t realizuar detyrat nga zyra e Prokuroris s Rrethit Gjyqsor apo sistemi gjyqsor nuk gjen mbshtetje n legjislacionin tatimor. Inspektort dhe Sektori i Kontrollit do t japin do informacion t nevojshm me shkrim pr sa u prket t gjitha shoqrive ndaj t cilave organi i drejtsis ka proes t hapur penal, bazuar n dokumentacionin q do tju vihet n dispozicion nga administrata tatimore, tatimpaguesi apo burime t tjera informacioni t prshkruara n kt manual. 21.3.2. Kur punojn n ndihm t institucioneve publike dhe ekspertve t huaj Inspektort e kontrollit, t cilt urdhrohen me shkrim nga eprori pr t kryer detyrn e ekspertit fiskal n ndihm t institucioneve t tjera jan t detyruar t zbatojn gjith procedurat tatimore n funksion t detyrs q kan marr. Kjo do t thot, se ata jan prgjegjs pr punn e tyre lidhur me njohurit ligjore fiskale, detyr t ciln ata e kryejn n sektorin e kontrollit. N rastet kur inspektori punon si ekspert i jashtem dhe ofron asistencn teknike fiskale i vihet n dispozicion vetm informacioni prkats teknik, duke respektuar t njjtat rregulla t konfidencialitetit si punonjsit e administrats tatimore t prcaktuara n ligjin e procedurave. 21.4. shtje t etiks n kontrollin dhe administratn tatimore. Nje kod etik eshte nje deklarate e qarte e vlerave dhe parimeve, i cili duhet te udheheqe punen ditore te kontrollorve. Pavaresia, fuqia dhe pergjegjesite e kontrollorve ne ushtrimin e detyres, duhet te demonstrojne vlera te larta etike.
149

Ka nj rendesi te vecante qe kontrollort te shihen me besim, siguri dhe besueshmeri nga TP-it q kontrollojn. Ata mund ta nxitin kete besim duke pervetesuar dhe aplikuar kerkesat etike te emertuara ne kete kod, ndersa kryejne detyrn e tyre funksionale. Ndonje mangesi apo shkelje ne sjelljen profesionale apo ndonje sjellje e pahijshme ne jeten e tyre personale, ndikon integritetin e gjith Nj.T.M-s, si dhe cilesine/vlefshmerine e punes se tyre dhe mund te ngreje dyshime rreth besueshmerise se vete kontrollit. Integriteti eshte vlera kryesore e Kodit te Etikes. Kontrollort kane nje detyre qe te pajtohen me standardet e larta te sjelljes (si p.sh.ndershmerine, drejtesine, pastertine dhe besueshmerine ne rrjedhen e punes se tyre dhe ne marrdhenjen e tyre me eprort). Integriteti i kontrollorve dhe sektorit t kontrollit duhet t mbshtetet mbi konceptet e pavaresise dhe objektivitetit. Pavaresia e kontrollorve do te thote se ajo nuk duhet te dobesohet nga interesa personale apo te jashtme. Kontrollort duhet te perpiqen jo vetem te jene te pavarur nga TP-it, si dhe grupet e tjera te interesit, por gjithashtu duhet te jene objektive dhe te paanshem ne ceshtjet qe jane ne kontroll. Ka nje nevoje per objektivitet dhe paanesi ne te gjitha punet e bera nga kontrollort, vecanerisht rreth raporteve. Perfundimet dhe raportet duhet te bazohen ne faktet e marra dhe te grumbulluara sipas standardeve te kontrollit tatimor. Kontrollort nuk duhet te pranojn kontrolle, per te cilat nuk jane kompetente qe t'i kryejne. Kur ato caktohen ne detyra te tilla, duhet te kene kurajon t'i reklamojne Prgjegjsit t Zyrs ose T Sektorit. Kontrollort duhet te ruajn kujdesin e duhur profesional ne kryerjen e kontrollit dhe ne pergatitjen e raporteve qe kane lidhje me te. Ata duhet te sigurohen qe puna te jete e besueshme, ne kohe, e dobishme, bindese dhe e paster. Kontrollort kane nje detyrim profesional per te rinovuar dhe permiresuar aftesite e kerkuara per te realizuar pergjegjesite e tyre profesionale dhe duhet te perdorin metodat dhe praktikat e cilesise me te larte te mundshme ne kryerjen e kontrollit. Kryerja e kontrollit eshte kurdohere subjekt aprovimi i prgjegjsit t tij ne baze te planit mujor. Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit duhet te kene pergjegjesi qe te perpiqen sinqerisht per te arritur reduktimin e kostos dhe te sigurojne eficencen dhe efektivitetin njsis q monitorojn dhe keshtu te ulin koston administrative pr do kontroll. Ashtu si strukturat e tjera publike, kostoja e kontrollitit mbulohet nga taksapaguesit. Ne lidhje me kete kontrollort kane nje pergjegjesi morale pr t qen model per pjesen tjeter te administrates publike. sht e rendesishme qe te mbahet neutraliteti politik nga kontrollort. Keshtu qe eshte e rendesishme qe kontrollort te ruajne pavaresine e tyre nga ndikimi politik, ne menyre qe te realizojne pergjegjesite e tyre te kontrollit ne menyre te paaneshme. Kontrollort nuk duhet te ndermarrin dhe as ta mendojne idene per te ndermarre aktivitete politike, nderkohe qe ndodhen nn autoritetin fiskal, jo vetem pse ky tip aktivitetesh eshte i ndaluar me ligj, por gjithashtu sepse perfshirje te tilla mund te kene apo mund te shihen sikur kane nje ndikim negativ ne aftesine e tyre per te realizuar pergjegjesite profesionale ne menyre te paaneshme. Te gjithe punonjsit duhet t tregojn dukshm se nuk diskriminojne realisht asnj TP, sipas seksit, fese, aftesise fizike apo gjendjes shendetesore.

150

Kontrollort duhet te jene te sjellshem, por edhe kembengules ne kryerjen e ekzaminimeve duke ngulmuar ne mbledhjen dhe analizimin e fakteve te nevojshme per te prodhuar zbulime dhe perfundime qe ia vlejne. Kontrollort duhet te sigurohen se prova mbeshtetese e nje raporti eshte e mjaftueshme, e besueshme dhe e qarte, keshtu qe perfundimet apo gjykimet e arritura mund te jene ne menyre te bindshme te rendesishme. Pr kt qllim ata duhet te paraqesin vetem ato zbulime qe bazohen fort ne faktet e gjetura dhe qe jane te qarta. Here pas here mund te behet e nevojshme qe te paraqiten zbulimet dhe perfundimet qe perfshijne interpretim, por interpretime te tilla mund te bazohen vetem ne fakte dhe mund te jene logjikisht te qendrueshme dhe te arsyeshme. Te gjithe kontrollort dhe pjesetaret e sektorit qe punojne pr qllimet e kontrollit do te zbatojne kushtet e punesimit dhe aktet e tjera si rregullat e etikes ne sherbimin publik etj. Kontrollort nuk duhet te perdorin pozicionin e tyre zyrtar per te fituar avantazhe qe nuk u takojne, qofshin keto pasurore apo perfitime te tjera. Te gjithe inspektort kane pergjegjesi per sjelljen e tyre ne lidhje me te gjitha llojet e ngacmimeve. Ngacmimi eshte nje sjellje e merzitshme qe krijon shqetesime tek personi qe ngacmohet. Ngacmimi mund te varioje nga forma ekstreme sic jane ato seksuale, dhuna fetare dhe deri te injorimi i dikujt ne vendin e punes. faredo forme te kete dhe kurdo qe te ndodhe, ngacmimi sjell kufizime dhe ndikime te medha ne jeten personale dhe familjare te kontrollorit dhe demton imazhin dhe besueshmerine e sektorit dhe Nj.T.M-s. T gjith inspektort kane pergjegjesi personale, per te siguruar se ata nuk vene shendetin dhe sigurine e te tjereve ne rrezik nga veprimet e tyre. Punonjsit e kontrollit duhet te garantojn se ato i perdorin burimet publike ne menyre eficente dhe efektive, dhe nuk i perdorin ato per qellime personale. Kjo shfaqet ne perdorimin e te gjitha pajisjeve te zyres duke perfshire telefonin, faksin, kompjuterat, e-mailin dhe internetin, fotokopjen, godinen e zyres dhe transportin zyrtar etj., vetem per qellime te funksioneve te kontrollit. Kontrollort duhet ti respektojne metodat e profesionisteve te tjere, qe ndryshojne nga te tyre, ne aktivitetin profesional. Ata duhet te marrin parasysh traditat dhe praktikat e grupeve te tjera profesioniste me te cilat punojne. Kur shfrytezojne materiale te profesionisteve te tjere, kontrolloret duhet te perdorin saktesisht referencat dhe burimin e informacionit. Ato mund te paraqesin opinionet e tyre alternative pa dhene vlersime te drejperdrejta ose pa i kundershtuar. Kur punonjsit e Nj.T.M-s japin keshilla apo komente direkt apo nepermjet mjeteve te informacionit publik, demonstrimeve, programeve te radios apo televizionit, kasetave te regjistruara, artikujve te gazetave, materialit te postuar, apo mediave te tjera, ata marrin masa te arsyeshme per tu siguruar se: - deklarimet jane te bazuara ne praktiken dhe literaturen e pershtatshme pr rastin; - deklaratat perputhen me Kodin e Etikes dhe standardet per praktikat profesionale; - marresit e informacionit te deshmojne se eshte vendosur nje maredhenie keshilluese - profesionale; - kur behen deklarata personate ne nje kontekst publik, kontrollort duhet te qartesojne se ata po flasin nga pozita e tyre personate dhe nuk po flasin ne emer te Nj.T.M-s.

151

KAPITULLI 22
22. Siguria 22.1. Siguria e kontrollorve sht e rndsishme q kontrollori duhet t njoftoj menjher eprort e tij n rast se TP-i kalon prtej kufirit t nj pengimi t kontrollit apo n rastet kur nuk pranon rezultatet e dala pas kryerjes s kontrollit. N ditt e sotme individ kriminal jan t prfshir n aktivitetet konomike t certifikuara. Kjo dukuri ashtu si n mjaft vende t tjera sht prezente dhe n Shqipri. Nisur nga mentaliteti i tyre kriminal, i cili ndihet i krcnuar sa her ndeshet me punonjsit e shtetit, u ndodh e njjta ndjesi dhe nga kontrollet e administrats tatimore. sht fakt q mjaft individ kriminal nuk plqejn t paguajn tatime, vetm nse ata nuk do ta donin vet nj gj t till, veanrisht n rastet kur duan t prziejn parat e gjeneruara prej veprimtaris kriminale me parat e biznesit t ertifikuar nga administrata tatimore. sht e mundur q nj shoqri e drejtuar nga individ t till, n dukje ka deklarime q konsiderohen t knaqshme, por n mjaft raste ata dalin n kundrshtim me legjislacionin nga raste t informacioneve t institucioneve q ruajn rendin dhe sigurin kombtare. Ne kujader te zbatimit te Marreveshjeve apo pjesve referuese ne ligje per natyrn e bashkepveprimit dhe mbulimit te veprimeve te institucioneve, Prgjegjsi i Sektorit t Kontrollit duhet t mbaj kontakte me personin e kontaktit n DPT, i ngarkuar nga Drejtori i Prgjithshm pr bashkpunimin ndr institucional me qllim q t parandalohen rastet e reagimit me dhun n kontrollet tatimore. Ky bashkpunim ka t bj me marrjen e informacionit para kryerjes s kontrollit mbi nivelin e rrezikshmris q paraqet TP-i, pr t cilin punonjsi i kontrollit dyshon se prbn rrezikshmri shoqrore. Rreziku i siguris fizike pr nj kontrollor ndryshon nga njra zon e vendit n tjetrn, si dhe nga njra DT n tjetrn. Prgjegjsit e kontrollit duhet t mbajn n konsiderat dhe t shqyrtojn rastet e rrezikshme pr sigurin e kontrollorve. Kjo siguri duhet diskutuar me kontrollort sipas rasteve t paraqitura duke organizuar takime n veanti, por dhe n grup me qllim q t hartohen dhe plane t pranueshme, si pr kontrollort, po ashtu dhe pr drejtuesit e Nj.T.M-s. N kt drejtim ajo q quhet e pranueshme pr t dy palt lidhet me momentin e raportimit t rezultateve t kontrollit, q kshillohet t realizohet kur ai t jet kthyer nga kontrolli. Prgjegjsi i Sektorit do t jet monitoruesi direkt i rasteve t tilla t rrezikshme. Ai n momentet e analizimit t rasteve t tilla duhet t shqyrtoj dhe t gjej se n cilin moment dhe hallk t kontrollit egziston ky problem sigurie. Nj diskutim i till i jep mundsin dhe informacionin e duhur pr t diskutuar rreth marrjes s masave pr sigurin e kontrollorve.

152

22.2. Siguria e zyrave t kontrollorve, prfshir dhe dokumente t marra gjat kontrollit N rast se matrialet dhe dokumentacioni i nj shoqrie t kontrolluar zhduket nga zyrat e kontrollit sht n vetvete nj dm pr administratn tatimore. sht e rndsishme q matrialet nga nj shoqri e kontrolluar, veanrisht kur ato jan origjinale dhe jan marr pr shqyrtime nga kontrollort. Edhe pr raste t tilla ku siguria e dokumentacionit apo t dhna t tjera konsiderohen n rrezik duhen br t njjtat veprime si m lart nga Prgjegjsi i Sektorit. N rast se dihet se ku sht problemi, ather do t gjenden dhe masat pr ta eleminuar apo shmangur. Probleme t siguris s matrialeve, dokumentacionit apo t dhnave fiskale lidhen me: Sektori i Teknologjis Informatike. Autorizimet pr rastet e hedhjes s t dhnave nga kontrollet n STI. Ndryshime t ktyre procedurave etj. Vlersimet tatimore dhe formulart prkats; Urdhr pagesat dhe FDP-t; T tjera probleme.

Nj veprim i zgjuar do t ishte inventarizimi i dokumentacionit dhe verifikimi i hedhjeve nga zbulimet e kontrollit n sistemin informatik nj her n disa muaj.

153

SHTOJCA A.
FORMULARI I RAPORTIMIT T KOHS S KONTROLLIT
Formular Emri dhe mbiemri
Pjesa 1. Koha e shfrytzuar direkt

RAPORTIMI I KOHS KONTROLLIT

Viti NIPT
Viti fiskal ose periudha e kontrolluar

Muaji

Zyra Ditt e muajit

Pozicioni Ort n total kt muaj

Emri Tatimpaguesit

Total pjesa 1.
Pjesa 2. Koha indirekt

Indirekt Transport Komunikim T tjera Detyra administrative

Leje

Total pjesa 2 Koha gjithsej Firma e inspektorit Data Firma e prgjegjsit Data

154

SHTOJCA B.
VEPRA PENALE N EKONOMI DHE SISTEMIN FISKAL
Dispozitat e Kodit Penal dhe ate te Kodit te Procedures Penale, respektivisht neni 300 i Kodit Penal dhe neni 281/1 i Kodit te Procedures Penale, permbajne detyrimin e organeve shteterore dhe nepunesve publike, per te bere kallezimin e veprave penale qe zbulojne gjate veprimtarise se tyre. Nga ana tjeter keto dispozita parashikojne te drejten e organeve te ndjekjes penale per te mos filluar, pushuar ose refuzuar ndjekjen penale, nese kallzimi i bere nuk eshte i plote dhe i argumentuar. Kesisoj organet shteterore perpara se te formulojne nje kallezim penal duhet te kryejne investigime dhe kerkime administrative per te saktesuar sa me mire te jete e mundur kuadrin (figuren) e vepres penale. Ne menyre qe kallezimet e bera te jene ne perputhje me kerkesat e ketyre dispozitave, si dhe ne menyre qe te sigurohet goditja dhe gjykimi i atyre qe kane kryer keto vepra, duke mos lejuar shmangien nga pergjegjesia, Dega duhet t ket zbatuar gjith procedurat tatimore, si dhe duhet te kryeje dhe investigime t mtejshme duke lehtesuar keshtu punen e prokuroris. Duhet te mbahet parasysh se: Investigimi i kryer nga Dega nuk i kalon procedurat administrative te parashikuara ne Kodin e Procedurave Administrative te Republikes se Shqiperise. Per te realizuar procedurat dhe investigimin e veprave penale eshte e detyrueshme qe kontrolloret qe caktohen per kete qellim, te kene njohurite e domosdoshme baze per kuptimin dhe permbajtjen e veprave penale. Veprat penale, me t cilat mund t ndeshen kontrollort gjat kryerjes s kontrollit dhe pr t cilat duhet t kryejn investigime, n kuptim t ktij Manuali jan: - Vepra penale t kryera n shoqrit tregtare, nenet 160 - 167 t Kodit Penal Jane veprat e kunderligjshme, te kryera ne shoqerite tregtare (veprime ose mosveprime) ne fushen e ekonomike ne forma dhe menyra te ndryshme te kryera me dashje dhe te parashikuara si te tilla nga legjislacioni penal si: Perpilimi i deklaratave te rreme ne rastin e zmadhimit te shoqerise, duke mas paraqitur gjendjen e vertete te kapitalit te shoqerise, me qellim te mospagimit te taksave (mjafton te jete kryer, nuk kerkon ardhjen e ndonje pasoje) neni 163. Shperdorimi i kompetencave nga anetaret e keshillit mbikeqyres ape administratoret e shoqerise me qellim perfitimi apo per te favorizuar nje shoqeri tjeter ku kane interesa - perfshin kryerjen e veprimeve te kunderligjshme ne kundershtim me kompetencat e caktuara nepermjet kalimit te fondeve ape dhenies se favorizimeve nje shoqerie tjeter tregrare ne dem te interesave te vert shoqerise, neni 164. Falsifikimi i nenshkrimeve dhe derdhjeve apo deklarimi i rreme i derdhjeve te fondeve te shoqerise, apo publikimi i nenshkrimeve dhe derdhjeve per persona fiktive, apo vleresimi i kontributit ne natyre me vlere me te madhe se sa vlera faktike, neni 165. Emetimi i parregullt i aksioneve, neni 166.

155

Mbajtja e padrejte njekohesisht e dy cilesive te ortakut dhe ekspertit kontabel, krijon rrezik per rregullime ne mbajtjen e kontabilitetit te shoqerise eshte i denueshem, pavaresisht nese kane ardhur apo jo pasoja, neni 167. Dhenia e informacioneve te rreme per gjendjen e shoqerise - krimi kryhet me veprime ose mosveprime te kunderligjshme qe shprehen ne: a) dhenien e informacioneve te rreme per gjendjen e shoqerise p.sh. zmadhim i kapitaleve te cilat ne realitet nuk i ka apo detyrimet, qe e cojne ne prag te falimentimit, dhe b) moskallezimi ne organet kompetente per kryerjen e nje krimi, kur nuk ekzistojne rastet e perjashtimeve nga pergjegjesia penale te percaktuara ne Kadin Penal, neni 168. Mosberja e shenimeve te detyrueshme nga administratori apo likuiduesi i shoqerise per hyrjet e daljet ne rregjistrat perkates apo dokumente te tjera, qe lidhen me veprimtarine e shoqerise, kryhet me dashje apo nga pakujdesia, por si rregull nga pakujdesia, neni 170. - Vepra penale n sistemin doganor Veprat (veprime ose mosveprime) e kunderligjshme qe prekin interesat shteterore te kryera me dashje me qellim perfitimi material. Kuptimi i kontrabandes nuk jepet ne Kodin Penal por ne ligjin Nr.8449, date 27.1.1999 te Kodit Doganor, nenet 276-284. Ne Kodin Penal jepet kuptimi i formave t krimit t kontrabands, nenet 171- 179: -Importimi, eksportimi apo transitimi nepermjet kalimit jashte pikave doganore, fshehjes se pjesshme apo te plote, mosdeklarimit te sakte ne dogane, deklarimit te rreme per natyren, llojin, cilesine, cmimin, destinacionin, e mallit apo forma te tjera, qe kane per qellim shmangien nga detyrimet doganore te: mallrave te ndaluara qe hyjne e dalin ne Republiken e Shqiperise kryer me cdo menyre a mjet qofte; mallrave qe paguhet akcize; mallrave , qe kerkojne licence nga organi kompetent; mallrave te zakonshme, mallrave me regjim te ndermjetem, -Kryerja e kontrabandes nga punonjes te doganave apo punonjes te tjere, qe kane lidhje me veprimtarine doganore, qofte dhe ne bashkepunim me persona te tjere i parashikuar ne kod, mund te konkuroje dhe me krimin e shperdorimit te detyres, te korrupsionit ape fallsifikimit te dokumenteve, kur elementet e figures se krimeve jane me vete. - Veprat penale n sistemin tatimor, nenet 180- 182 Vepra te kunderligjshme (veprime ose mosveprime), te kryera me dashje dhe qellim per t'iu shmangur pagimit te taksave dhe tatimeve duke perdorur forma te ndryshme: -Fshehja apo tregimi i rreme i te ardhurave ose i objekteve qe i nenshtrohen tatimeve dhe taksave - perfshin veprimet per fshehjen e burimit te te ardhurave mbi te cilat behet verifikimi dhe caktohet tatimi si dhe tregimi i rreme i te ardhurave ne dokumentet perkatese qe ploresohen - ka si kusht qe me pare te jene marre masa administrative per keto veprime, pra fshehje te te ardhurave. -Mospagimi i taksave dhe tatimeve brenda afatit te caktuar, kryhet me mosveprime, pra mospagim te tatimeve megjithe mundesine e pagimit te tyre, nga personi ndaj te cilit jane marre me pare masa administrative per kete qellim. -Moskryerja e detyrave qe lidhen me vjeljen brenda afatit te caktuar ligjor te tatim-taksave, nga punonjesit e organeve tatimore dhe persona te tjere zyrtare, qe jane ngarkuar me keto detyra, eshte nje forme e vecante e shperdorimit te detyres - kerkon qe ne cdo rast midis moskryerjes se detyres dhe pasojes dem shkaktuar shtetit, te kete nje lidhje shkakesore te drejtperdrejte. -Ndryshimi apo nderhyrja ne aparatet matese perfshin veprimet ose mosveprimet, te cilat kryhen ne forma dhe menyra te ndryshme, dhe arkat matese regjistruese te leshimit te kuponave,
156

apo perdorimi i aparateve dhe arkave te ndryshuara, apo lejimi i perdorimit nga te tjeret i aparateve dhe arkave te parregullta, me qellim shmangien nga pagimi i plote i tatimit. - Falsifikimi i dokumenteve Falsifikimi i dokumenteve perfshin: - paraqitja ne dokumentet zyrtare te rrethanave ose te te dhenave qe dihen se jane te rreme, nuk i pergjigjen te vertetes ose - perpilimi i nje dokumenti krejtesisht te falsifikuar, si dhe - perdorimi i dokumenteve te falsifikuara, nenet 186 -192. Kur falsifikimi behet nga personi qe ka per detyre te leshoje dokumentin, kjo veper konkurron me ate te shperdorimit te detyres.Gjithashtu konkurron dhe me vepra te tjera ne fushen e ekonomise si ate te kontrabandes, vjedhjes se pasurise apo mashtrimit. - Vepra penale n fushn e falimentimit, nenet 193- 196 Veprat (veprimet ose mosveprimet) e kryera me dashje qe cojne personin juridik ne falimentim ose uarja me dashje e personit juridik ne gjendjen e falimentimit, perfshin kryerjen e akteve te tilla financiare, te cilat e ojne personin juridik ne falimetim. Fshehja e gjendjes se falimentimit duke hyre ne marredhenie me te trete dhe duke mos paraqitur gjendjen e vertete. Fshehja e pasurise pas falimetimit - me qellim shmangien nga pasojat e falimentimit si borxhet, huate apo detyrime te tjera, - perfshin veprimet e kryera per te mos treguar pasurine e mbetur me qellim shmangien nga detyrimet. Shkelja e detyrimeve ndaj te tjereve - si moskthim borxhesh, mospagim te hollash etj. si moszbatim kontrate apo dispozitash ligjore ne fuqi. - Vepra penale n fushn e lojrave t fatit, nenet 197 - 198 Organizimi i lotarive, lojerave te fatit apo bixhozit, apo venia ne dispozicion e lokaleve per organizmin apo luajtjen e lojerave te fatit ne kundershtim me dispozitat ligjore, te kryera ne forma te ndryshme dhe me dashje. - Vepra penale kundr sektorit publik t kryera nga shtetasit Propozimi per shperblime, dhurata ose perfitime te tjera, qe i behet punonjesit qe kryen nje detyre shteterore apo nje sherbim publik, qe te kryeje apo te mos kryeje nje veprim qe lidhet me detyren apo sherbimin, apo te perdore ndikimin e tij ne autoritetet e tjera per te siguruar favorizime, dallime e do perfitim tjeter, neni 244. -Dhenia e shperblimeve ose perfitimeve te tjera punonjesit qe kryen nje detyre shteterore ose nje sherbim publik per te kryer apo per te mos kryer nje veprim qe lidhet me detyren apo sherbimin, apo te perdore ndikimin e tij ne autoritetet e tjera per te siguruar favorizime, dallime e cdo perfitim tjeter, neni 245. -Pervetesimi i nje titulli apo detyre shteterore, i shoqeruar me kryerjen e veprimeve qe i takojne mbajtesit te titullit apo te detyres, perben kundervajtje penale dhe denohet me gjobe ose me burgim gjer ne dy vjet. Kur vepra kryhet me qellim fitimi apo ka prekur lirine, dinjitetin apo te drejta te tjera themelore te shtetasit, neni 246. - Vepra penale kundr sektorit publik t kryera nga punonjsit n shrbimin publik
157

Jane veprat e kunderligjshme, veprimet ose mosveprimet, te cilat kryhen nga punonjesit shteterore ose ne sherbimin publik, te ngarkuar me detyra ne aparatin shteteror per shkak te detyres me dashje apo nga pakujdesia dhe qe kane sjelle pasoja per interesat e ligjshem te shtetit ose te shtetasve, (nenet 248- 260). - Shperdorimi i detyres - Kryerja ose moskryerja me dashje e veprimeve ose mosveprimeve ne kundershtim me ligjin, qe perbejne mospermbushje te rregullt te detyres, nga punonjesi i ngarkuar me funksion shteteror ose sherbim publik, kur u sjell pasoja te renda interesave te shtetasve ose te shtetit, neni 248. - Pengimi dhe shkelja e fshehtesise se korrespondences - Dhenia e urdherave ose kryerja e veprimeve per asgjesimin, leximin dhe perhapjen e korrespondences postare ose qe prish, veshtireson, ve nen kontroll ose pergjon korrespondencen telefonike apo cdo mjet tjeter te komunikimit, nga ana e punonjesit te ngarkuar me funksion shteteror ose ne sherbim publik e ne ushtrim te tyre, neni 255. - Shperdorimi i kontributeve, subvencioneve ose financimeve te dhena nga shteti ose institucione shteterore, per t'u perdorur ne vepra dhe veprimtari me interes publik, neni 256. - Perfitimi i paligjshem i interesave - Mbajtja, ruajtja ose marrja e drejtperdrejte ose e terthorte, nga persona me funksione shteterore apo sherbim publik, i nje interesi te cfaredoshem ne nje ndermarrje ose operacion, ne te cilat ne momentin e kryerjes se veprimit ka pasur detyren e mbikeqyrjes, administrimit ose likuidimit, neni 257. - Shkelja e barazise te pjesemarresve ne tendera apo ankande publike - Kryerja nga personi i ngarkuar ne funksione shteterore apo ne sherbim publik i veprimeve ne kundershtim me ligjet qe rregullojne lirine e pjesemarrjes dhe barazine e shtetasve ne tendera dhe ankande publike, per te krijuar avantazhe ose privilegje te padrejta per te tretet, neni 258. - Kerkesa per dhenie mite - Kryerja e veprimeve nga punonjesi i ngarkuar me funksion shteteror apo ne sherbim publik, per te kerkuar ose urdheruar dhenien e shperblimeve qe nuk i takojne ose me shume nga sa i takojne sipas ligjit, neni 259. - Mit-marrja - Marrja e shperblimeve, dhuratave ose perfitimeve te tjera prej punonjesit te ngarkuar me nje funksion shteteror apo ne sherbim publik e ne ushtrim te tyre, per te kryer ose moskryer nje veprim, qe lidhet me funksionin apo sherbimin ose per te perdorur ndikimin pralle autoriteteve te ndryshme per t'i siguruar cdo personi favorizime, dallime, vende rune e perfitime te tjera, neni 260. - Vepra penale kundr sekretit pr shkak t detyrs Tregimi i sekretit shteteror nga personi qe i eshte besuar - Tregimi, perhapja dhe informimi i fakteve, shifrave, permbajtjes se dokumenteve apo materialeve, qe sipas ligjit te njohur publikisht, perbejne sekret shteteror, nga personi qe i eshte besuar ose qe ka mundur te vije ne dijeni per to per shkak te detyres, neni 294. Humbja e dokumentave sekrete - Humbja e dokumenteve apo materialeve te tjera qe, sipas ligjit te njohur publikisht, perbejne sekret shteteror, nga personi qe i jane besuar per ruajtje apo per perdorim, neni 296. Perhapja e sekreteve vetjake - Perhapja e nje sekreti qe i perket jetes private te nje personi nga ai qe e siguron ate per shkak te detyres ose te profesionit, kur detyrohet te mos e perhape pa qene i autorizuar, neni 122. Pengimi ose shkelja e fshehtesise se korrespolldences - Kryerja me dashje e veprimeve te tilla si asgjesimi, mosdorezimi, hapja dhe leximi i letrave apo cdo korrespondence tjeter, si dhe nderprerja ose venia nen kontroll, degjimi i bisedave telefonike, telegrafike ose i cdo mjeti tjeter telekomunikimi, perben kundervajtje penale, neni 123.
158

SHTOJCA C.
Shih Formatet PDF bashklidhur

1. Planifikimi i kontrolleve 2. Ndryshimi i Planifikimit pr kontroll

159

SHTOJCA D.
STANDARTET NDRKOMBTARE T OBJEKTIT T KONTROLLIT
1. Prgjegjsit Objektiva dhe parime t prgjithshme n kryerjen e kontrollit Afatet dhe kontrollort e angazhuar Kontroll cilsor gjat kontrollit tatimor Dokumentacioni Mashtrime dhe gabime Referenca ligjore dhe nnligjore n kontrollin tatimor 2. Planifikimi dhe njoftimi Planifikimi Njohja e aktivitetit t shoqris q kontrollohet Pregatitja e strategjis s kontrollit dhe programit t kontrollit Lajmrimi pr filllimin e kontrollit dhe njohja me procedurat q do t zbatohen 3. Kontrolli i brendshm Vlersimi i rriskut dhe kontrollet e brendshme Kontrolli i bazs s t dhnave t sistemit informatik Konstatimet e kontrollit lidhur me shqyrtimet e sistemeve 4. Provat dhe faktet e kontrollit Faktet nga kontrolli Faktet nga kontrolli Konsiderata t caktuara pr shtje t veanta Shyrtimet e bilancit financiar Procedurat analitike Prdorja e mostrave krahasuese nga interpretime t mparshme Kontrolli i vlersimeve kontabile Palt e lidhura Analiz e ngjarjeve t rrjedhura gjat kryerjes s aktivitetit Takimi ballafaques me pjestart e shoqris q kontrollohet Prezantimi i konstatimeve t faktuara dhe bazuara n referencn prkatse ligjore 5. Shfrytzimi i kontrolleve t mparshme Prdorja e puns t t tjerve Prdorja e matrialeve t kontrollit t brendshm t shoqris (aty ku ka struktur) Prdorimi i burimeve t infrmacionit dhe raportet financiar Prdorimi i puns dhe interpretimeve t ekspertve financiar 6. Konkluzionet e kontrollit dhe raportimi Projekt Raporti i kontrollorit mbi gjetjet dhe konstatimet dhe takimi pajtues Krahasimet e gjetjeve me referencat ligjore dhe korrektime t gabimeve Plotsimi i gjetjeve dhe konstatimeve me dokumentacionin justifikues dhe plotsues Proces-verbalet dhe t ngjashme pr shtje t veanta Plotsimi i Raportit pas observacionit dhe lajmrimi i shoqris pr rezultatet e kontrollit

160

SHTOJCA E.

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E FINANCAVE

DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE

Drejtoria e Kontrollit Tatimor

_____________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________

Nr. Prot. Lnda: Drgohet Rregullore pr zbatim*. z. X Y

Tiran, m /2007

DREJTOR I NJSIS S TATIMPAGUESVE T MDHENJ TIRAN KRYETARI I DEGS S TATIMEVE ________________________ Pr dijeni: Drejtoria e Kontrollit t Brendshm KTU

Bashkngjitur gjendet Rregullorja Pr ndjekjen e aktivitetit dhe shkmbimin e informacionit pr subjektet e rregjistruara n rrethe nn administrim t NJ.T.M.-s Drejtoria e Kontrollit Tatimor dhe Drejtoria e Procedurave do t monitorojn kryerjen e detyrave n zbatim t ksaj Rregulloreje, e cila sht dhe nj pik referimi pr matjen e zbatimit t detyrave t kontrollit tatimor Kryetart e Degve t marrin masa pr zbatimin e menjhershm dhe korrekt t ksaj Rregulloreje.

Drejtori i Prgjithshm

161

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E FINANCAVE

DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE
_____________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________

RREGULLORE Nr.
PR NDJEKJEN E VEPRIMTARIS DHE SHKMBIMIN E INFORMACIONIT PR SHOQRIT E RREGJISTRUARA N RRETHE NN ADMINISTRIM T NJSIS S TATIMPAGUESVE T MDHENJ (NJ.T.M) N mbshtetje t neneve t Ligjit Pr Procedurat Tatimore n RSH, i ndryshuar, si dhe n mbeshtetje t Ligjit Kodi Procedurave Administrative hartohet kjo Rregullore, e cila sht pr zbatim nga gjith degt e tatimeve, prfshir dhe Njsin e Tatimpaguesve t Mdhenj (Nj.T.M.). Objekti Mbi rregullat q do t zbatohen nga Nj.T.M-ja dhe degt prkatse t tatimeve pr ndjekjen dhe kontrollin e aktivitetit si dhe shkmbimin e informacionit ndrmjet tyre pr subjektet nn administrim t Nj.T.M-s dhe t rregjistruara n rrethe. Qllimi Prcaktimi i detyrave pr koordinimin e veprimeve ndrmjet Nj.T.M-s dhe degve prkatse t tatimeve pr subjektet n administrim t Nj.T.M-s dhe t rregjistruar n rrethe me qllim mbikqyrjen e aktivitetit t tyre pr minimizimin e evazionit Detyrimet e Nj.T.M.-s 1. Nj.T.M., mbshtetur n informacionet e degve dhe t dhnave t sistemit informatik, me inspektort e saj n vazhdimsi kryen kontrolle t herpashershme n subjektet q jan nn administrim t saj lidhur me deklarimet. Pas prfundimit t kontrollit, Nj.T.M. sht e detyruar t njoftoj degt, ku sht rregjistruar tatimpaguesi, pr rezultatet e kontrollit dhe pr detyrat e lna. 2. Nj.T.M. prve raportit t kontrollit duhet t prpiloj dhe aktin e evadimit. Plotsimi i formularve t vlersimit dhe dnimit dhe hedhja n sistemin informatik tatimor e formularve do t kryhet nga inspektori i sektorit t vlersimit q do t administroj kt shoqeri n degn prkatse. Pas hedhjes s formularve dhe t daljes s detyrimeve tatimore n sistemin informatik do t dal njoftimi i vlersimit tatimor pr shoqrin i firmosur nga kryetari i degs. Njoftimi i vlersimit tatimor do t lshohet jo m von se dy jav nga data e drgimit t aktit t evadimit nga NJ.T.M-ja n deg, sipas nenit 63 t ligjit nr.8560, dat 22.12.1999 Pr procedurat tatimore n RSH.
162

Pr degt e tatimeve q nuk kan sistem informatik veprimet do t kryhen manualisht. 3. Nj.T.M. administron t gjith informacionin e dhn nga degt dhe i drgon atyre masat e marra pr subjektet q ka nn administrim. 4. Nj.T.M. duhet t vendosi lidhje me tatimpaguesit duke caktuar nj numr telefoni numr faksi dhe e-mail dhe tua bj t ditur kto t dhna. 5. Nj.T.M. ka t drejt q n do moment t krkoj dhe t marr informacion nga degt prkatse pr do t dhn apo deklarim t shoqrive q ka nn adminstrim. 6. Nj.T.M.-ja njofton degt e tatimeve dhe shoqrit prkatse pes dit para, n lidhje me kontrollet q do t realizoj pr t br t mundur krijimin e kushteve sa m optimale pr t realizuar kontrollin. 7. Nj.T.M.-ja n korrespondenc me degt e rretheve duhet t saktsoje vendin e ushtrimit t aktivitetit t do shoqrie. N rast se m shum se 50% e veprimtaris s shoqris zhvillohet n Tiran, dega e tatimeve ku ka vendin aktual t ushtrimit t aktivitetit merr masat pr transferimin e dosjes s shoqris n Nj.T.M. 8. Nj.T.M.-ja pr shoqrit q ka nn administrim n rrethet e tjera do t kryej kontrollet e plota t aktivitetit dhe krkesat pr mbyllje t aktivitetit t shoqrive. 9. Nj.T.M.-ja pr shoqrit q nuk plotsojn kriterin e qarkullimit total vjetor mbi vlern e 150 milion lekve do t njoftoj degn e tatimeve dhe do t bj transferimin e dosjes pr tu administruar nga dega e tatimeve (prjashtuar Bankat, shoqrit e sigurimeve dhe tregtis me shumic t karburanteve si dhe filialet e shoqrive shumkombshe). Detyrimet e degve t tatimeve t rretheve prkatse 10. Degt e tatimeve n rrethe ngarkojn nj inspektor pr t administruar t gjith tatimpaguesit e rregjistruar pran tyre nn administrim t Nj.T.M.-s. T gjitha degt njoftojn Nj.T.M.-n pr inspektorin q do t ndjek shoqrit prkatse, si dhe japin numrin e telefonit pr kontaktin e tij. 11. Degt e tatimeve ndjekin n vazhdimsi aktivitetin e ketyre shoqrive n administrim t Nj.T.M.-s duke filluar me: o vendosjen e tatim fitimit paraprak, o deklarimet mujore t tatimeve dhe kontributeve t sigurimeve shoqrore e shndetsore, o hedhjen n sistemin informatik tatimor t t gjitha llojeve t detyrimeve t dala nga raportet e kontrollit t ushtruara nga Nj.T.M.-ja, o nxjerrjen e njoftimit t vlersimit tatimor, o ndjekjen e detyrimeve debitore, o ndjekjen e proedurave ligjore pr borxhin tatimor arktimet mujore t ktyre shoqrive, o investigimin e mimit t shitjes dhe kryqzimin e t dhnave sipas detyrave t evazionit fiskal, si dhe o ecurin e aktivitetit t tyre dhe raportojn pr to Nj.T.M.-n dhe Drejtorin e Prgjithshme.

163

Pr degt tatimore pa sistem informatik plotsimet dhe ndjekjet e procedurave tatimore bhen manualisht. 12. Degt e tatimeve pr subjektet e akcizs bjn nj ndjekje t vazhdueshme pr ecurin e aktivitetit, bjn investigimet dhe vlersimet e duhura tatimore dhe informojn Nj.T.M.-n pr rezultatet e kontrollit tatimor. 13. Degt e tatimeve n rrethe duhet t lshojn autorizimet pr shoqrit q tregtojn mallra akcize, t ushtrojn kontroll pr vrtetimet e magazinave tatimore, t ndjekin dhe investigojn duke e reflektuar kt pun n raportimin mujor t akcizs si dhe t rakordojn nprmjet kontrollit bilancin e lvizjes s pullave fiskale konform ligjit. 14. Degt e tatimeve prpunojn t gjith informacionin e drguar nga Nj.T.M.-ja prsa i prket kontrolleve t realizuara n shoqrit nn administrim t Nj.T.M.-s dhe duhet t reflektojn menjher detyrat q u prkasin sipas piks 2. t ksaj Rregulloreje. 15. Degt e tatimeve prve kontrollit tematik, i japin informacion t hollsishm Nj.T.M.-s mbi llojin e aktivitetit si dhe numrin e punonjsve t deklaruar dhe fondin e pagave pr do shoqri duke mbajtur n konsiderat dhe aktet nnligjore q kan dal pr zbatim apo do t dalin n vijimsi. 16. Degt e tatimeve duhet t kryejne here pas here investigimin e mimeve t shitjes pr artikuj t veant pr t kryer rivlersimet prkatse, sipas procedurs t ligjit Pr procedurat tatimore n RSH. Pr vlersimet tatimore informohet zyrtarisht Nj.T.M.-ja, pr ti shrbyer kontrollit t plot q ajo kryen. 17. Degt e tatimeve, pr shoqrit me fason, bjn kontrollet rutin q inicohen nga krkesat e ktyre shoqrive pr rimbursim t TVSH-s. N prfundim t ktyre kontrolleve njoftohet zyrtarisht Nj.T.M.-ja pr rezultatet e kontrollit. Degt e tatimeve njoftojn t gjitha shoqrit e rregjistruara pran tyre dhe q jan n administrim t Nj.T.M.-s pr numrat e telefonit, faksit, e-mailit dhe pikave t tjera t kontaktit t vendosura n dispozicion t tyre pr informacione apo shrbime t tjera q ju ofrohen ktyre shoqrive. 18. Degt e tatimeve n rrethet prkatse plotsojn dhe administrojn dosjet me dokumentat fizike t shoqrive nn administrim t Nj.T.M.-s njlloj si t gjitha shoqrit e tjera t rregjistruara n kto deg. 19. Degt e tatimeve krijojn kushte sa m optimale pr inspektort e kontrollit t Nj.T.M.-s duke ju vn n dispozicion informacionin e krkuar prej tyre pr aktivitetin e subjektit q do t kontrollohet, ambjentet e puns q mund t nevojiten gjat kontrollit si dhe kontaktin me shoqrin pr realizimin e kontrollit t plot t tij. 20. Degt e tatimeve jan t detyruar t saktsojn vendin e ushtrimit t aktivitetit. N rast se m shum se 50% e aktivitetit zhvillohet n Tiran, ather deget e tatimeve jane te detyruara t informojn Nj.T.M dhe duhet t marrin masa pr transferimin e dosjes pran Nj.T.M.-s dhe lajmrimin zyrtar t shoqrive pr kt ndryshim. 21. Degt e tatimeve n rrethet prkatse i drgojn Nj.T.M.-s informacion, pr shoqrit n administrim t saj, n mnyr t vazhdueshme si dhe menjher sa krkohet nga Nj.T.M.-ja do informacion i veant. 22. Degt e Tatimeve n rrethet prkatse, kryejn vizita fiskale n subjektet n administrim t Nj.T.M.-s lidhur me TVSH-n, akcizn dhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe

164

shndetsore pr do deklarim mujor dhe njoftojn zyrtarisht Nj.T.M.-n pr rezultatet nga kto vizita. 23. Deget e tatimeve duhet te ndjekin do muaj deklarimin e shoqrive q jan n administrim t Nj.T.M.-s. N qoft se ka ndrprerje t deklarimeve qoft edhe nj muaj dega e tatimeve duhet menjher t bj verifikimin n vend t situats si dhe t informoj Nj.T.M.-n. Pr do krkes pr mbyllje t aktivitetit t shoqrive n administrim t Nj.T.M.-s dega e tatimeve n rrethe duhet t njoftoj Nj.T.M.-n, e cila do te ushtroje kontrollin e mbylljes. 24. Pr krkesat e shoqrive lidhur me kompesimet e tatimeve t paguara tepr me lloje t tjera t tatimeve (prve sigurimeve shoqrore dhe shndetsore) do t veprohet nga dega e tatimeve t rrethit n prputhje me legjislacionin tatimor n fuqi, pas informimit dhe marrjes s miratimit prej Nj.T.M.-s. 25. Degt e tatimeve pr do vit do t evidentojn qarkullimin total vjetor t shoqris dhe pr ato raste q plotsohet kriteri i nj qarkullimi total mbi 150 milion lek n vit do t informojn Nj.T.M.-n dhe DPT-n pr kalimin e shoqris nn administrimin e Nj.T.M.-s. 26. Degt e tatimeve t pregatitin njoftimin zyrtar, bazuar n pikat e ksaj rregulloreje pr t njohur shoqrit q jan objekt i saj me ndryshimet prkatse. Prgjegjsit Pr zbatimin e ksaj Rregulloreje ngarkohen kryetart e degve t tatimeve dhe Drejtori i Nj.T.M.-s. Pr mosprmbushjen e njrs prej pikave t ksaj rregulloreje t njoftohet Drejtoria e Prgjithshme. Personat prkats q nuk e zbatojn kt Rregullore jan objekt i gjykimit sipas nenit 26 t Ligjit Nr. 8560, dat 22.12.1999 Pr procedurat tatimore n RSH. Hyrja n fuqi Kjo Rregullore hyn ne fuqi menjehere.

MIRATOHET DREJTORI I PRGJITHSHM X

* Kjo rregullore ka fuqi veprimi deri n nj tjetr q e shfuqizon.

165

SHTOJCA F.

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E FINANCAVE DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE Njsia e Tatimpaguesve t Mdhenj
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________

Nr. ........ Prot. Lnda: Autorizim pr kryerje kontrolli.

Tiran, m ...../...../200........

Z. ............................... ..................................... ADMINISTRATOR I SHOQRIS ............................................................. NIPT............................................ ADRESA:....................................................................................... ___________________________

N zbatim t nenit ....... . t ligjit Pr procedurat tatimore n RSH, ju jeni przgjedhur pr kontroll nisur nga analiza e rriskut n raport me treguesit dhe normat fiskale / krkesn tuaj (fshij sipas rastit). Ky kontroll do t kryhet nga inspektori ............................................ ............................................ dhe n zbatim t Nenit ....... t Ligjit Pr procedurat tatimore n RSH n kt kontroll do t marri pjes dhe z. ..................................... ............................................... punonjs n ...................................................................n rolin e ekspertit t sektorit ekonomik ku ju kryeni aktivitet. Baza ligjore e dhe nnligjore pr kryerjen e kontrollit sht: 1. Ligji Nr. ................, dat ................................ ...................................................................... Neni ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ....... . 2. Ligji Nr. ................, dat ................................ ...................................................................... Neni ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ....... . 3. Ligji Nr. ................, dat ................................ ...................................................................... Neni ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ....... . 4. Ligji Nr. ................, dat ................................ ...................................................................... Neni ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ......., ....... . si dhe udhzimet prkatse t Ministrit t Financave.
166

Zbatimi i ligjeve fiskale do t bhet i mbshtetur, sipas rastit specifik t kontrollit n Marrveshjet Tatimore brenda dhe jasht vendit, si dhe qarkoret dhe urdherat te cilat jan n zbatim apo prekin periudha t cilat jan objekt i kontrollit. Administrata tatimore ju krkon bashkpunimin tuaj gjat procesit t kontrollit, si nj detyrim ligjor dhe qytetar, me qllim evidentimin korrekt dhe t bazuar n ligj. Bashklidhur autorizimit sht Njoftim Lajmrimi pr fillimin e kontrollit (Formulari 10 i Manualit t Kontrollit Tatimor) dhe programi q do t orientoj kryerjen e ktij kontrolli. Duke ju falnderuar pr mirkuptimin

DREJTORI I NJ.T.M

...................................................

167

MIRATOI ........................ ....

DREJTORI I DREJTORIS

PROGRAM KONTROLLI
Objekti: . Periudha q kontrollohet: ... Synimi i kontrollit: ..... Afati i kryerjes s kontrollit: ...... ........... Ky program do t zbatohet sipas pikave t mposhtme: Pjesa e par e krkesave t programit do t jet n zbatim t procedurave verifikuese: - t t dhnave t regjistrimit t shoqris; - t forms juridike dhe kapitalit dhe krahasimit me krkesat e ligjit t shoqrive tregtare pr kt qllim; - t organizimit funksional s shoqris duke e lidhur me detyrat e gjith stafit q punon pr shoqrin, pr efekt t vlers s fuqis puntore n produktin prfundimtar; - t likujdimit t detyrimeve t vlersimeve t kaluara, apo prmendja e apelimeve t mundshme, duke krkuar t verifikohet situata e detyrimeve debitore t tij ndaj tatimeve, si dhe; - t pasqyrimeve t regjistrimeve t ndryshme n Regjistrin Tregtar t mbajtur nga Gjykata e rrethit gjyqsor. Pjesa e dyt e krkesave t programit do t jet: - krahasimi i vetdeklarimit dhe pagesave t tatimeve t shoqris q kontrollohet me krkesat e ligjit respektiv q krahasohen kto vetdeklarime e pagesa t shoqris; - verifikim i aktivitetit nprmjet prdorimit t normave teknike e financiare, prfitimeve prej certifikimeve, shitjeve ekskluziveve, prdorimit t emrit t mir e t drejts s autorit t produktit t aktivitetit, si dhe prjashtimeve t mundshme fiskale e m gjer; - verifikim i gjith saldove t llogarive kontabile dhe gjendjes fizike t likujditeteve dhe aktiveve t qndrueshme t trupzuara dhe qarkulluese; - verifikim t qarkullimit t paras dhe ndryshimit t kapitalit dhe destinancionin e fitimit, sipas tabelave bashkshoqruese t bilancit t vitit - verifikim lidhur me parimin e rezidencs dhe burimit t t ardhurave;
168

verifikim lidhur me parimin e destinacionit dhe kreditimit t TVSH-s duke e lidhur me krkesn ligjore pr rimbursim; verifikim t rasteve t shrbimeve e blerjeve midis personave t lidhur; verifikim t situateve t falimentimeve, ortakrive, transferimeve t aktivitetit dhe situata t tjera t caktuara, q krkojn pika t programit specifike sipas rastit t przgjedhur pr kontroll.

N kt pjes programi i kontrollit do t hartohet mbi bazn e konstatimit, verifikimit dhe krahasimit t zrave dhe llogarive prkatse sipas prshkrimit t qarkores, s cils i bashklidhet ky format program kontrolli. Pjesa e tret e programit do t jet pjesa ku rekomandohet: - mbajtja nga kontrollort e dokumentacionit t krkuar pr t justifikuar gjetjet e mundshme (proces-verbali, akt-konstatimi, prdorimi i analizave t normave, referimi i burimeve t mundshme t orientimit t analziave specifike pr kryerje korrekte t kontrollit, si dhe; - orientimi i investigimeve t pikave n kontroll kur dyshohet pr evazion tatimor, ku inspektori do t prcaktoje nse ky rast duhet apo jo t kalohet pr investigim duke i raportuar prgjegjsit pr do parregullsi. Kjo do t thot se kontrolli pr kto pika q kalojn pr investigim konsiderohet i pambyllur.

Hartoi:

.....................................................
PRGJEGJSI I ZYRS

PRGJEGJSI I SEKTORIT

................................ ....................................

169

FORMULARI PR T DHNAT E KONTROLLIT

Emri i tatimpaguesit .............................................................................................. NIPT ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... Adresa: ................................................................................................................................... Fillimi Aktivitetit .........../............./................. Administratori: ............................................ ...................................................................... Mbyllja e Aktivitetit .........../............./................. Aktiviteti:................................................................................................................................. Lloji i kontrollit: Rutin/ Filial/ Regjistrim/ Krkes/ regjistrim/ Tjetr....................................
(shno kryq sipas rastit)

Tatim-Fitimi/TVSH/TAP/Sigurime Shoqrore/Tatim n burim/Tjetr

Tatime gjithsej

RAPORTI I PERMBLEDHJES SE VLERESIMIT (para kontrollit) (pas kontrollit)

TVSH..................................................................................................................... TATIM FITIMI........................................................................................................ TATIM NE BURIM................................................................................................ AKCIZ.................................................................................................................. T.A.P. .................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................. TJETER ( )..............................................................................

TVSH...................................................................................................................................... TATIM FITIMI....................................................................................................................... TATIM NE BURIM................................................................................................................ AKCIZ................................................................................................................................. T.A.P. ................................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................................. TJETER ( )...............................................................................................

Gjoba gjithsej

(para kontrollit)

(pas kontrollit)
TVSH..................................................................................................................... TATIM FITIMI........................................................................................................ TATIM NE BURIM................................................................................................ AKCIZ.................................................................................................................. T.A.P. .................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................. TJETER ( )..............................................................................

TVSH...................................................................................................................................... TATIM FITIMI....................................................................................................................... TATIM NE BURIM................................................................................................................ AKCIZ................................................................................................................................. T.A.P. ................................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................................. TJETER ( )...............................................................................................

TOTAL

(para kontrollit)

(pas kontrollit)
TVSH..................................................................................................................... TATIM FITIMI........................................................................................................ TATIM NE BURIM................................................................................................ AKCIZ.................................................................................................................. T.A.P. .................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................. TJETER ( )..............................................................................

TVSH...................................................................................................................................... TATIM FITIMI....................................................................................................................... TATIM NE BURIM................................................................................................................ AKCIZ................................................................................................................................. T.A.P. ................................................................................................................................... KONTRIBUTE SIGURIMESH .............................................................................................. TJETER ( )...............................................................................................

Raporti midis totalit para kontrollit me zbulimet pas rezultatit t kontrollit Ka kaluar ndonj konstatim pr investigim? (Prshkruaj me nj fjali rastin) Data e fillimit t kontrollit Data e prfundimit t kontrollit Krkes pr shtyrje? Data e Njoftim-Vlersimit Inspektori i kontrollit Inspektori i kontrollit Prgjegjsi i Kontrollit
Po Jo

Emri Emri Emri

170

FORMULARI I RAPORTIT 3: RAPORTI I VIZITS S KONTROLLIT

Numri i protokollit: Emri i tatimpaguesit: Adresa: NIPT: Lloji i kontrollit*:

* zgjidh me kryq sipas rastit

Data e njoftimit t kontrollit:

Aktiviteti:
Kontroll i plot Vizit fiskale Vizit e veant

Pr kontrollin e filialeve vendndodhja e zyrave qendrore: Pr kontrollin e shum vendndodhjeve vendndodhja e filialeve t tjera: Data e fillimit t kontrollit:

Data e prfundimit t kontrollit:

171

Personat e pranishm 1.
1. Inspektor 2. Prfaqsues t biznesit 3. Administrator

2.

3.

Statusi ligjor: Periudhat e kontrolluara:

TVSH, Tatim Fitimi, T.A.P, Sigurime shoqrore, Akciza, T tjera specifiko

Aktiviteti ekonomik:
* Sipas vendimit t gjykats

Nga: Nga: Nga: Nga: Nga: Nga:

Deri: Deri: Deri: Deri: Deri: Deri:

Emri i sistemeve t drejtuara tek kontrolli i zgjeruar

*p.sh. blerje; shitje; kontroll i stokut etj.

Metoda e kontrollit: :
*deklaroni se far sht br pr t verifikuar sistemin e kontrolluar p.sh. rakordimi i arks, ushtrim i ngritjes s mimit, rakordimi i stokut etj. (referohuni tabels s proedurave dhe anekseve)

Rezultati i kontrollit:
Jepni nj prmbledhje n shifra, n form tabel t detyrimeve t gjetura pr do tatim dhe do periudh, si m posht: a) Periudh tatimore b) Tatimi i zbuluar q duhet t paguhet (ose zbritja e teprics s kreditit) c) Shuma e gjobs s vendosur

Periudha

Lloji i tatimit

Tatimi per tu paguar

Gjoba

Interesi

Shuma

TOTALI
Dokumente t bashkangjitura:

1. _______________________________________ 2. _______________________________________ 3. _______________________________________ 4. _______________________________________ 5. _______________________________________ 6. _______________________________________

Pr prdorim gjat procesit t hartimit t projekt raport kontrollit *

_______ flet _______ flet _______ flet _______ flet _______ flet _______ flet

Inspektori i kontrollit
Emri, mbiemri, nnshkrimi Data:

172

Prgjegjsi i ZK:
Emri, mbiemri, nnshkrimi Data:

Prgjegjsi ZVK:
Emri, mbiemri, nnshkrimi Data:

Prgjegjsi Sektorit t kontrollit:

Emri, mbiemri, nnshkrimi Pr prdorim gjat evadimit t raport kontrollit *

Data:

Miratimi i Drejtorit t Drejtoris: Miratimi i Drejtorit t Nj.T.M-s

Emri, mbiemri, nenshkrimi

Data:

Emri, mbiemri, nenshkrimi

Data:

* nse ka komente pr tu br me shkrim ato do t plotsohen n nj flet format A4 Analiza e Raportit t Kontrollit bashkngjitur formularit Nr.3.

ANALIZA E RAPORTIT T KONTROLLIT

Emri i Tatimpaguesit:

NIPT:

Analiz dhe krahasim Spjegimi lidhur me saktsin e referencs ligjore pr gjetjen Viti [ ] e prmendur n raport-kontrolli Gjetjet nga kontrolli: - Pr TVSH

- Pr tatimin n burim

173

- Pr tatim fitimin

- Pr T.A.P.

- Pr kontributet

- Pr akcizn

- Taksa Nacionale

Zbatueshmria e Aneksit t Manualit t Kontrollit pr Nj.T.M-n dhe efektet e tij Aneksi i Manualit hyn n fuqi pr tu zbatuar nga muaji ........... Manuali sht instruktues dhe orientues pr zbatimin e procedurave dhe teknikave t kontrollit. Ai nuk merr prsipr t zvendsoj asnj akt ligjor apo akt nnligjor, si dhe shkresa apo qarkore q jan drguar nga Drejtoria e Prgjithshme pr zbatim n periudha t mparshme apo dhe n t ardhmen. Azhornimet dhe prmirsimet e Aneksit t Manualit t Kontrollit pr Nj.T.M-n Procedura pr azhornimin dhe prmirsimin e manualit do t jet si vijon: - DKT n bashkpunim me Drejtorin Teknike do t bjn azhornimet e duhura duke ju prshtatur ndryshimeve ligjore apo strukturore. - Ndryshimet q do ti bhen do t qarkullojn pr nj periudh 1-mujore pr marrje t opinioneve dhe sugjerimeve nga Nj.T.M. - Shtesat apo ndryshimet do t bhen pjes e pandar e Manualit, pas firmosjes nga Drejtori i Prgjithshm t Tatimeve. - Me mbylljen e proesit t miratimit t ktyre shtesave do tu shprndahen inspektorve t kontrollit n Nj.T.M, me an t nj shkrese prcjellse nga DPT duke u kryer dhe seminare e trajnime tematike, pr t qartsuar problematika t ndryshme. PR INFORMACION

174

Pr informacione t mtejshme n lidhje me Aneksin e Manualit t Kontrollit Tatimor pr Nj.T.M, ju mund t kontaktoni me Prgjegjsin e Kontrollit n DKT n numrin e telefonit 04 ...................., ose n numrin jeshil (i cili sht falas pr ju) Gjithashtu ju mund t shkruani n adresn elektronike
( emri.mbiemri@tatime.gov.al , i personit, q mban detyrn e Prgjegjsit t Sektorit t Kontrollit Tatimor).

Ju mirpresim! TIRAN, .............................. 200....

175