EUSKAL GRAMATIKA

1. Izen sintagma 1. Izen 2. Izenordaina 3. Determinatzailea 4. Adjektiboa 5. laburbiludz 2. Aditz sintagma 1. Adberbioa 2. Aditza 3. Aditz jokoa 3. Euskal deklinabidea 1. Deklinazioa zer da ? 2. Zer da deklinatzen ? 3. Euskal deklinabide kasuak 4. Hitzak bokalez edo kontsonantez bururatzen direnean 5. este arau batzuk 4. !er"ausa 1. Zer da "er"ausa eta nola egina da ? 2. !er"aus bakunak 3. !er"aus elkartuak 4. !er"aus jokatuak eta "er"aus ez#jokatuak 5. aiezko eta ezezko "er"ausak 5. $rtoti"ogra%ia 1. Euskal al%abetoa 2. A&oskera 3. 'a' organikoa 4. Zenbakiak( tenorea eta data 5. )aburdurak *. +e&igarriak 1. Izenordainak deklinaturik 2. Haren , ere 3. Erakusleak deklinaturik 4. Hitz berezi batzuen sailka"ena 5. Hiru eta lau zenbakien deklinabideak *. Euskal deklinabideak -. Euskal aditz laguntzailearen taula osoa .. Aditz alokutiboa /. 0estu antolatzaileak 11.2unduko geogra%iako zenbait izen -. ibliogra%ioa

211.ko mart3oaren 11a &tt"4,,555.ikas.org

Izena

1. atala :

Izen sintagma
1/ Izena A: Definizioa B: Izen arrunten sailkapena C: a organikoa D: Izenaren numeroa 2/ Izenordaina A: Izenordaina zer da ? B: Izenordainen sailkapena 3/ Determinatzaileak A: Mugatzaileak B: Zenbatzaileak C: Determinatzaile zehaztugabeak 4/ Adjektiboak A: Izenlaguna B: Izenondoa 5/ Laburbilduz

21/1. or.

Izena

Laburdurak : Aditza = ad. Adizlaguna = adlag. Aditzondoa = adond. Aditz sintagma = AS Determinatzailea = det. Izena = iz. Izenlaguna = izlag. Izenondoa = izond. Izen sintagma = IS Perpausa = P

PERPAUSA

IS

AS

izlag.

Iz.

izond.

det.

adlag.

Ad.

adond.

21/2. or.

Izena

1 - Izena

P
IS AS

izlag.

Iz.

izond.

det.

adlag.

Ad.

adond.

A / Izena

Jendeen animalien eta gauzen adierazteko !itzak erabiltzen dira. "itz !oriek izenak dira.

#Domingo $orringo pirata da. %i!al beltz batek estaltzen dio begia eta zurezko zango bat dauka.#
&Domingo $orringo' in Irakurgaiak (. zikloa . I)AS euskal pedagogia zerbitzua . *+. or.

&Domingo $orringo' &pirata' &oi!al' &begia' etab. izenak dira.

Izenetan bereizten dira izen arruntak eta izen bereziak. &Pirata' &oi!al' izen arruntak dira. Izen berezia aldiz ,ende toki edo animalia berezi baten aipatzeko erabiltzen da. -aiuskula edo letra larri batekin !asten da. .Adib. : Domingo $orringo "endaia Pintto .../

21/3. or.

Izena

0 / Izen arrunten sailkapena

0. 1 : Izen arruntaren 1orma desberdinak
Izen bakuna :

IZENA
Izen bakuna elementu bakar batez osatua da. Adib. : bertso ,abe diru

Izen eratorria :

IZENA

ATZIZKIA

Izen eratorria !iztegian aurkitzen den izen batekin egina da. Atzizki bat lotua zaio izen !orri. 0aina atzizki !ura ez da bakarrik erabiltzen a!al. Adib. : bertsol ari .izena : bertso 2 atzizkia : -.l/ari/ 0este adibide batzuk : ,abego dirutza...

Izen elkartua :

IZENA

HITZA (izen, adjektibo...)

0erez autonomoak diren bi !itzez konposatua da .biek badute errana!i osoa/. Adib. : bizileku larret3ori udaberri bertso-a1ari diru-bilketa ardi gasna natur zientziak...

21/4. or.

Izena

0. ( : Izen zenbakarriak eta izen zenbakaitzak

Izen zenbakarriak
Izen batzuk zenbatzaile batekin agertzen a!al dira. Izen !oriek izen zenbakarriak deitzen dira.

Izen zenbakaitzak
Izen batzuk ez dira zenbatzen a!al. Izen zenbakaitzak dira.

Adib. : bost sagar !amar urte liburu bat...

Adib. : ur !aize ozpin ... 4zin da erran : zazpi ur5 bi !aize5 e!un irin5...
"auen artean batzuk neurgarriak dira .ur irin .../ beste batzuk aldiz ez neurgaitzak deitzen dira .maitasun su !aize .../.

Adib. : Pinta bat ur maitasun !andi ...

6 / #-a# organikoa

.ikus zerrenda eranskinetan/

Izen batzuk berez #-a# batekin bururatzen dira. #-a# organikoa deitzen da. 4z da artikuluarekin na!asi be!ar.

Adib. : alboka anaia arbola aza azoka a3ola baba bidaia bista burbuila dantza denbora denda erromeria ezkila gela !abia !orma ideia koilara kopeta laran,a neska obra poltsa sega t3anpa uda 3ingola zola etab. ...
4zin da 5 anai bat erran. Anaia bat erraten da.

&a' organikoa duten !itzak deklinatzen direlarik orduan zer gertatzen da 7 8onetika arauak !auek dira : a 2 a = a .arbola 2 aren = arbola ren/ a 2 e = e .pertsona 2 en = pertsonen/

Adib. : &Arbolaren abar bat !autsi da..' Adib. : &Pertsonen zerrenda bildu dut.'

21/5. or.

Izena

D / Izenaren numeroa .nonbrea/

Izena singularrean agertzen da pertsona bakar bat gauza bakar bat animalia bakar bat aipatzen delarik : &pirata' &begia' &zango bat' ... Izena singularrean da &-a' artikulua lotua zaiolarik edo &bat' zenbatzailea ondoan ,arria zaiolarik. Adib. : &Liburu bat na!i nuke.' &9akurra lo da.' &Anaia ikastolara abian da.' ... Izena pluralean agertzen da pertsona gauza edo animalia bat baino ge!iago aipatzen delarik. %rduan pluralaren marka &-k' batez agertzen da izenaren bukaeran edo zenbatzaile baten bidez ere agertzen da .zero eta bat salbu/. :enbatzailea izenaren aitzinean agertzen da anitzetan. Adib. : &Ikasleak gelan bilduak dira.' &0i t3okolate mokor ,an dituzu.' &Dendak irekiak dira.'.... Izen bat mugagabean ager daiteke. -ugagabeak ez du numero noziorik adierazten. 4z da singularra ez eta plurala ere. Adib. : &Jende.-/ guti !urbildu da.' &"amar neskak bi dantza eman dituzte.'... -ugagabea erabiltzen da :

:4; :4I< eta :4<0A= galdetzaileekin : Adib. : &:ein bideo ekarri duzu 7' &:enbat !aur ikusi duzu 7' &:er tenoretan etorriko zara 7' zenbatzaile ze!aztugabeekin : Adib. : & Anitz ur edan dut.'
.ikus >. ? 0 taula/

zenbatuak direnak zein diren ez dakigunean : Adib. : &"amar ikaslek bidaia egin dute.' mugagabea .zein ikasle diren ez dakigu/ %!arra : &"amar ikasleek bidaia egin dute.' mugatua .zein ikasle diren badakigu/ beste zenbait kasu berezitan : Adib. : &4guzkitan egon da.'

eta ez

5&4guzkian egon da.'

)asu : %!iko akatsa da &-a' organikoa duten !itzen mugagabean gaizki deklinatzea &-a' !ori kenduz. .&-or1osinta3ia' - 4imaren estilo liburua ? @(.or/ Adib. :5&Anai bat' %kerra &Anaia bat' :uzena

21/6. or.

Izena

( ? Izenordaina
#$atuak dio : - <ik ere 3oriek bezala !egaldatu na!i nuke. - %rduan !egalak be!ar dituzu guk bezala A - erantzun zioten 3oriek.#
&Pit3it3i' in Irakurgaiak (. zikloa I)AS euskal pedagogia zerbitzua . +. or.

A / Izenordaina zer da 7

Izenaren ordez ager daitekeen elementua izenordaina deitzen da : ni zuk gurekin... Adib. : gatuaren ordez nik 3orien ordez guk Izenordainak ez du mugatzailerik !artzen. Izenordainak deklinabide kasu markak !artzen ditu : ni nik niretzat nirekin...
.ikus 1. eranskina/

0 / Izenordainen sailkapena
0. 1 : Pertsona izenordainak
Pertsonal arruntak : <I "I $B :B :B4) .nb : !ura eta !aiek erakusleak dira/ Izenordain !auek ,endearen izendatzeko erabiltzen dira bakarrik. Adib. : #<i mendian ibili naiz.C #$u gara liburu !onen idazleak.C Deklinabide kasuak !artzen dituzte. <i izenordainaren noren kasua nire da. Iparraldeko euskalkietan ene erabiltzen da maiz eta !aren erabilera onartua da. Adib. : &Irakasleak ene ipuina irakurri du gelan.'

Ni Hi Gu Zu

nire / ene hire gure zure

21/7. or.

Izena

Deklinabide kasuak Pertsona izenordainak euskara batuan NOR NORK NORI NOREN NOREKIN NORENTZAT** NORTAZ NORENGAN *** NORENGANDIK NORENGANA NORENGANANTZ Nori buruz ni nik niri nire* nirekin niretzat nitaz ni(re)gan ni(re)gandik ni(re)gana ni(re)ganantz hi hik hiri hire hirekin hiretzat hitaz hi(re)gan hi(re)gandik hi(re)gana hi(re)ganantz gu guk guri gure gurekin guretzat gutaz gu(re)gan gu(re)gandik gu(re)gana gu(re)ganantz zu zuk zuri zure zurekin zuretzat zutaz zu(re)gan zu(re)gandik zu(re)gana zu(re)ganantz zuek zuek zuei zuen zuekin zuentzat zuetaz zuengan zuengandik zuengana zuenganantz

5 Iparraldean nire-ren ordez ene erabiltzen da eta beraz eni enekin enetzat etab... 55 Iparraldean norendako erabiltzen da ge!ien bat .eta beraz : enetako !iretako.../. 555 Iparraldean : norengan = noren baitan.

8orma indartuak : <I"AB; "I"AB; $B"AB; :B"AB; :BI"AB)

."eg. : ni neu !i !eu gu geu etab.../

8orma indartuak galdeetan erabiltzen a!al dira. Adib. : &Lan !au ni!aurek egin be!ar dut 7' 0estalde izenordain indartuak partikularen aitzinean aurkitzen a!al ditugu. Adib. : #:u!aur bizi zara et3e !onetan.'
Deklinabide kasuak Pertsona izenordainak indartuak euskara batuan
NOR NORK NORI NOREN NOREKIN NORENTZAT NORTAZ NORENGAN * NORENGANDIK NORENGANA NORENGANANTZ Nori buruz nihaur nihaurek nihauri nihauren nihaurekin nihaurentzat nihaurtaz nihaurengan nihaurengandik nihaurengana nihaurenganantz nihauri buruz hihaur hihaurek hihauri hihauren hihaurekin hihaurentzat hihaurtaz hihaurengan hihaurengandik hihaurengana hihaurenganantz hihauri buruz guhaur guhaurek guhauri guhauren guhaurekin guhaurentzat guhaurtaz guhaurengan guhaurengandik guhaurengana guhaurenganantz guhauri buruz zuhaur zuhaurek zuhauri zuhauren zuhaurekin zuhaurentzat zuhaurtaz zuhaurengan zuhaurengandik zuhaurengana zuhaurenganantz zuhauri buruz zuihauk Zuihauek Zuihaueri zuihauen zuihauekin zuihau(e)ntzat zuihau(e)taz zuihau(e)ngan zuihau(e)ngandik zuihau(e)ngana zuihau(e)nganantz zuihau(e)ri buruz

5Iparraldean : norengan = noren baitan

21/8. or.

Izena

0. ( : Izenordain ze!aztugabeak

$aldetzaileak : <%; .edo :4I</ izenordain galdetzaileak pertsonentzat balio du. $aldera baten egiteko erabiltzen da. Adib. : <or da mintzo 7 4z da ne!or mintzo. / :einek erran du 7 "orrek erran du. Pertsona ez bada orduan :4; galdetzailea erabiltzen da. Adib. : :er marrazten duzu 7 $aztelu eder bat marrazten dut.

)asu : 0e!ar baino ge!iagotan zein izenordaina erabiltzen da : Adib. : 5&:ein tenoretan ,aikitzen zara 7' %kerra &:er tenoretan ,aikitzen zara 7' :uzena

$aldetzaileetatik eratorritako izenordain mugagabeak : NOR norbait nor edo nor edonor, nornahi inor, nehor norbera, bakoitza norbere ZER zerbait zer edo zer edozer, zernahi ezer, deus, zertxobait ZEIN

edozein, zein-nahi ezein

Ikus ge!igarrietan norbait inor .... -en erabilera.

Adib. : &<orbait ikusi dut ate gibelean.' &<ik ez dut ne!or ikusi.' &:erna!i kontatzen du.' &<orna!i sar daiteke et3e !onetan.'

)asu : 4zer inor.ne!or/ eta kidekoeri ez ukatzailea ge!ituz negatiboak bi!urtzen dira. Adib. : 5&:er eman dizu 7 Deus dit eman.' %kerra &:er eman dizu 7 Deus ez dit eman.& :uzena

5&<or da !or 7 <e!or/inor da' &<or da !or 7 4z da ne!or/inor.'

%kerra :uzena

21/9. or.

Izena

0. > : Izenordain bi!urkariak eta elkarkariak

0. >. 1 : Izenordain bi!urkariak 4rranaldi batean bi izen sintagma erre1erentziakideak direlarik .!ots pertsona bera aipatzen duten bi izen sintagma ditugunean/ orduan bigarren izen sintagma izenordain bi!urkaria bilakatzen da.

& < i r e ! i r e . . . 2 0 B ; B A ' 1ormula erabili be!ar da. Aditza aldiz <or/<ork motakoa da. .ikus (. atala/ Adib. : &)aietek bere burua ongi senditzen du.'
Ikus bere eta !aren-en erabilera ge!igarrietan.

0. >. ( : Izenordain elkarkariak : Izenordain elkarkariek aldiz &erreziprokotasuna' adierazten dute. 0i elementu be!ar dira gutienez elkarkariaren osatzeko.

Adib. : &%i!ana Peioren ondoan da. Peio %i!anaren ondoan da.' 0eraz &%i!ana eta Peio elkarren ondoan dira.' &$atuak eta 3akurrak elkar maite dute.' &0atak besteari kontatu zion gertatu zena.'
)asu : Anitzetan !utsak egiten dira elkar izenordaina erabiltzean.
.&-or1osinta3ia' - 4imaren estilo liburua ? DE.or/

Adib. : 5&4lkar bazkalduko dira.' &4lkarrekin bazkalduko dira.' 5&Laster ikusiko gara.' &Laster ikusiko dugu elkar.' edo &Laster elkar ikusiko dugu.'

%kerra :uzena %kerra :uzena

21/10. or.

Izena

> ? Determinatzaileak

P
IS AS

izlag.

iz.

izond.

Det.

adlag.

Ad.

adond.

%ker :

#4gun asteazken da. ArFo et3ean da. -art3uka ikusi ditu Amat3iren baratze zolan. Ikusi eta dastatu ere.#
4rranaldi !au oker da. :ergatik 7 Determinatzaileak 1alta baitira. :uzen :

#4gun asteazkena da. ArFo et3ean da. -art3uka batzuk ikusi ditu Amat3iren baratze zolan. Ikusi eta dastatu ere.#

Izen sintagman aurkitzen den izenak determinatzailea be!ar du.

Adib. : Jende anitz etorri da. 0i anaia baditut. )omiki !ori erosi na!i dut. "artza lo da.
#Anitz# #bi# #!ori# #-a# determinatzaile dira.
21/11. or.

Izena

Mugatzaileak Zehaztuak
Izena + Determinatzailea

Zenbatzaileak

Zehaztugabeak Orokorrak

Zehaztugabeak

A / -ugatzaileak
-ugatzaileen artean artikuluak eta erakusleak aurkitzen ditugu. Determinatzaile mugatzaile !auek singularra edo plurala adierazten dute. -ugatzaileen lekua izen sintagmaren azken muturra da.

Artikuluak : -a -ak
<ormalean izen arruntek eta izenondoek dute artikulua !artzen.

Singularra 0i3kot3a arbola le!oia sentipena... :ango luzea karrika iluna ...

Plurala 0i3kot3ak arbolak le!oiak sentipenak ... :ango luzeak karrika ilunak ...

Izen bereziek eta izenordainek ez dute artikulurik !artzen.

Adib. : &4lorri ,oan da.' &"i etorriko !aiz goizean goiz.'

21/12. or.

Izena

4rakusleak : !itzak berak dioen bezala erakusleak zerbaiten seinalatzeko

erakusteko erabiltzen dira.

Singularra
Absolutiboan : hau, hori, hura "Liburu hau prestatzen dizut. "Mutiko hori ezagutzen dut. "Atzo ikusi jantzi hura egun erosi dut." "Aste honetan joanen naiz. "Bi haur hauek ama bera dute." ...

Plurala
Absolutiboan : hauek, horiek, haiek Liburu hauek prestatzen dizkizut." "Mutiko horiek ezagutzen ditut." "Atzo ikusi jantzi haiek egun erosi ditut." "Azken aste hauetan eri zen." "Jantzi hauek kolore berak dituzte." ...

0adira ere erakusle indartuak : !au3e !ori3e !ura3e... 0er- aurrizkia ere agertzen da erakusleekin : bera ... Adib. : &0i !itzorduak egun berean ditu.'...

)asu : 0era mugatzaileak identitatea adierazten du berdin izenondoak aldiz berdintasuna. Adib. : &:ure anaiak eta nireak pirripita berdina erosi dute.' .bi pirripita badira/ &:ure anaiak eta nireak pirripita bera erabiltzen dute.' .pirripita batetaz mintzo gira/

0era eta berdin ez dira na!asi be!ar. Adib. : 5&Adin berdinekoak gara.' &Adin berekoak gara.'

%kerra :uzena

.bada ge!iago : erakusleetatik sortu adberbioak : !emen !or !an etab./

21/13. or.

Izena

0 / :enbatzaileak

.ikus eranskina !iru eta lauen deklinabide taula/

:enbatzaileek izena mugatzen duen zenbatasuna de1initzen dute. :e!aztuak ze!aztugabeak edo orokorrak dira.

ZEHAZTUAK
Izenaren ezkerrean aurkitzen dira, "bat" eskuinean dugularik.

ZEHAZTUGABEAK

OROKORRAK

=> Kardinalak : bat, bi, hiru, lau... => Ordinalak : zenbatzaile kardinalari -garren gehitzen zaio : bigarren, ehungarren ... => Banatzaileak : kardinalari -na atzizkia gehitzen zaio: bana, bina, bosna...

Kasu honetan ez da sekula zenbaki Sail honetan hiru zenbatzaile zehatzik adierazten : batzuk, sartzen dira : "dena", "guzia" zenbait, guti, anitz, xorta bat, pixka eta "oro". bat, ugari, etab. Zenbatzaile zehaztugabea izenaren ezkerrean edo eskuinean ager daiteke.

Hiru zaldi... baina xakur bat. Hogeita hamabigarren urtean... Jostailuak hamarnaka banatu ditugu.

"Lagun batzuk etorri dira." "Dena jan dut." Anitz opari ukan dut." "Ikasle guziak kanpoan dira." Etxe franko ikusten da. "Oro har", ... "Euri guti egin du. "Laranja zuku xorta bat edaten dut. ... Zenbatzaile zehaztugabeekin, aditza Oso eta guzia singularrean bai eta ere pluralean joka zenbatzaileak desberdindu behar dira batzuetan. daiteke. Bi kasuak onartuak dira.
(EIMAren estilo libirua 92.or.)

Adib. : Zenbait animalia ikusi dut. edo Zenbait animalia ikusi ditut, Lore anitz erosi dut/ditut., Jende franko bildu da/dira, ...

Adib. : Ur osoa edan duzu. Ur guzia edan duzu. Pastiza osoa jan du

EZ BAI BAI

21/14. or.

Izena

0at eta batzuk -en deklinabideak :

.4ranskinetan7/

Bat Mugagabea Bat Batek Bati Baten Batentzat Batekin Batez Batean Bateko Batera Mugatua Bata Batak Batari Bataren Batarentzat Batarekin Bataz Batean Bateko Batera Batzuk Batzuek Batzuei

Batzuk

Batzuen (batzuengan, batzuengana, batzuengandik, batzuen baitan...) Batzuentzat Batzuekin Batzuez Batzuetan Batzuetako Batzuetara

Adib. : &9area : sare berezi batekin ,okatzen da trinketean'.

)asu : 4!unekoak aipatzean akats batzuk 1rankotan agertzen dira.

.&-or1osinta3ia' - 4imaren estilo liburua ? GE. or/

Adib. :5&Ikasleen H@Eak azterketa kausitu du.' &Ikasleen H@Eek azterketa kausitu du.' 5&Prezioak H(an goiti ,oan dira.' &Prezioak H( goiti ,oan dira.'

%kerra :uzena %kerra :uzena

Bnitateak mugagabean : Adib. : &Distantziak kilometrotan' edo &Distantziak km-tan'. &Prezioak eurotan' edo &Prezioak I-tan'.

)asu : "iru eta lau zenbakiak ez dira beste zenbakiak bezala deklinatzen. Adib. :&0i sagar bildu ditut eta biak onduak ziren.' &"iru lore oparitu dituzu eta !irurak gorriak dira.' &Lau asto baditu eta laurak kaskagogorrak dira.' ."iru eta lau zenbakien deklinabideak eranskinetan D. or./

21/15. or.

Izena

)asu : Pisua neurria prezioa tokia modua denbora eta !orrelakoak adierazten direlarik kasu aditzaren komunztadurari. Adib. : &"iru oren iraun du azterketak.' &Patata !oriek bost kilo pisatzen dute.' &%rain dela zazpi urte etorri zen.'

.ge!iago bada : zenbatzaileak eta neurriak : bi euroko aldizkaria.../

6 / Determinatzaile ze!aztugabeak
:er zein zerna!i zeinna!i edozein zer edozer eta beste determinatzaile ze!aztugabeak dira. Izenaren ezkerrean agertzen dira. Adib. : &:ein lagunei prestatu diozu baloia 7' &:er tenore da 7' &4dozein liburu !emendik atera daiteke.' &:erna!i gauza erosi du.'
Determinatzaile !auek ez dute mugatzailerik onartzen salbu bestek.

Adib. : &:ure beste lagunarekin ,oanen naiz mendira.'

21/16. or.

Izena

* ? Ad,ektiboa

P
IS AS

izlag.

iz.

izond.

det.

adlag.

Ad.

adond.

Izen sintagmaren osagaietarik batek izena laguntzen du eta nolakoa den adierazten. %sagai !ori ad,ektiboa da.

#Liburu eder bat eskaini didate.#... 4der !itzak liburua nolakoa den adierazten du. #4ne et3ean zurezko eskailera bat bada.# :erezkoa da eskailera 7 :urezkoa da.

A / Izenlaguna
#$izon za!ar gris bat zen zakur ttiki beltz batekin. 0iak elkarrekin bizi ziren bide3karen azkeneko et3ean burdinazko portaile !erdoildu baten gibelean.#
#$izon za!arra# in Irakurgaiak >. zikloa . I)AS . 11*. or.

Izenlaguna izen nagusiaren aitzinean edo ezkerrean kokatzen da. Izenlaguna .izen ad,ektibo.../ -ko edo -en atzizkiez osatua da : bide3karen azkeneko burdinazko.

21/17. or.

Izena

A. 1 : Izenlaguna eta izena

IZE NLAG UNA

%sagai !onek izen nagusia laguntzen du. "ala ere ez da be!arrezkoa. Izenlaguna kentzen badugu erranaldiak ez du bere zentzua galtzen.

IZENA
Izenak du inportantzia erranaldian. )entzen bada erranaldiak zentzua galtzen du.

#=3okolatezko bi3kot3a ,an dut.# #Amat3iren bi3kot3a ,an dut.# #Portzelanezko panpina erori da.# #4lenaren panpina erori da.#

#0i3kot3a ,an dut.#

#Panpina erori da.#

%!arra : "itz elkarketetan erlazio atzizkiak .-aren.../ gordeak gelditzen dira. Adib. : &"izkuntz politika' .!izkuntzaren politika/ J ikasketa garaia .ikasketako garaia/. 4z da beti erres erabakitzea zein atzizki erabili be!ar den. 0atzuetan biak erabili daitezke. Adib. : &4uskal "erriko !istoria' .4uskal "errian gertatua/ &4uskal "erriaren !istoria' .4uskal "erria sub,ektu duen !istoria/

A. ( : #-ko# atzizkia

.ikus 4$LB ? >K1. or *.>.(/

Atzizki !au erabiltzen da lekuaren eta denboraren adierazteko.

Adib.: #0aionako karrikak#. <ongo karrikak 7 .karrikak 0aionakoak direla adierazi na!i dugu./ #!emengo ,endea# #gaurko trena# #aspaldiko laguna# #auzoko 3akurra# ...
0estalde zenbatzaile bat agertzen denean adina prezio adierazteko -ko atzizkia erabiltzen da : Adib. : &Lau kilometroko ibilaldia' &0i urteko !aurra' etab. neurria pisuaren

-ta atzizkia pluralean agertzen a!al da bai eta ere mugagabean. Adib. : &0i et3eetako auzoak.' .plurala/ &:ein et3etako !aurrak dira7' .mugagabea/
21/18. or.

Izena

A. > : #-en# edutezko genitiboa .noren/

.ikus 4$LB ? *1E. or 1.E.(.(/

Atzizki !au erabiltzen da ,abegoaren adierazteko. Adib. : #Aitaren autoa#. <oren autoa 7 Aitaren autoa dela adierazi na!i dugu.
L0azterren koloreak# #3o3oaren mokoa# #lilien usaina# etab.

%!arra : izenordainetan .ni !i gu ../ atzizkiak -re 1orma !artzen du : gure alaba nire bazkaria...

)asu : Atzizki !auek gaizki erabiliak dira batzuetan. .&-or1osinta3ia'- 4ima ? 1K@.or/ Adib. :5&8utbol partidako le!en zatia' %kerra &8utbol partidaren le!en zatia' :uzena

0 / Izenondoa
#$izon za!ar gris bat zen zakur ttiki beltz batekin. 0iak elkarrekin bizi ziren bide3karen azkeneko et3ean burdinazko portaile !erdoildu baten gibelean.#
#$izon za!arra# in Irakurgaiak >. zikloa . I)AS euskal pedagogia zerbitzua . 11*. or.

0. 1 : Izena eta izenondoa

Izenondoa izenaren eskuinean ,artzen da. Adib. : # et3e 3uria# #mutiko !andia# #liburu eder !au# #gizon azkar bat#... Izen batek izenondo bat baino ge!iago ukan dezake. )asu !onetan in1ormazio garrantzitsuena izenaren ondoan ezartzen a!al da. .ikus 4$LB I ? (*G. or .E(+// Adib. : #gizon za!ar gris bat# #zakur ttiki beltz bat# M N M N Izenondoa !itz elkartua edo eratorria izan daiteke. Adib. : #$izon buru!andia# &$aztelu beldurgarri bat'... Izenondo batzuk ez kualitatea baina maila eta neurria adierazten dute : graduatzaileak deitzen dira eta usu izenondoaren ezkerraldean kokatzen dira Adib. : &4goitza oso karioa' &istripu biziki larria'...
21/19. or.

Izena

%!arrak :

)oloreak : :enbait kolore izen batean oinarrituak dira : arrosa laran,a gaztaina... 4lkarketaren bidez adierazten dira !alako koloreak : arrosa-kolore gaztaina-kolore... )olorearen adierazteko beste !itz batzuk ere erabiltzen dira : gorri gris berde !ori urdin... "itz !auek izenaren eskuinean ,artzen dira beti : begi urdinak et3e 3uria etab... 0aina kasu egin be!ar da !itz !auek kolore !itzarekin elkartzen direnean : Adib. : &0egi urdinak ditu' edo 5&Brdin koloreko begiak ditu.' %kerra &)olore urdineko begiak ditu.' :uzena

-aileguak : Izenondo mailegatuek izenaren eskuinean ,arri be!ar dira : sindikal sozial politiko... 0estenaz !itz-elkarketa egin daiteke oinarrian dituzten izenekin : sindikatu ,endarte politika...
)asu : akats !auek ardura agertzen baitira Adib. : 5Sozial mailan %kerra -aila sozialean :uzena

0. ( : )omunztadura
Ikusi dugu izen arruntek determinatzaile bat !artzen dutela. Adib. : et3ea Izenondo bat ,artzen delarik orduan determinatzailea izenondoari lotzen zaio.

Adib. : 5#4t3ea gorri erosi dut.# %kerra #4t3e gorria erosi dut.# :uzena #ardi 3uria bazkari on bat !aize bortitza !arri grisak ile luzeak etab.#
%!arra : Izen batzuek #-a# organikoa badute. #-a# organiko !ori ez da kendu be!ar. Adib. : &Ideia ona da.'
)asu : #4t3ea gorria da#. "emen #gorria# !itza ez da izenondoa adizlaguna baizik. 0eraz determinatzailea izen nagusiari lotzen zaio.
21/20. or.

Izena

Laburbilduz...

4rranaldi !onetan zazpi izen badira :

L 4t3eko 3akurrak mutur 1ina du larru gorri go3oa buztan luzea begi zorrotzak eta izengoiti irrigarri batzuk.C

Sei izen multzo konda daitezke :

1. et3eko 3akurrak (. mutur 1ina >. larru gorri go3oa *. buztan luzea E. begi zorrotzak D. izengoiti irrigarri batzuk
Izen nagusia

Izenlaguna Izenondoa
Determinatzailea

Izen multzo batean aurkitzen ditugun osagaiak !auek dira :

izena .edo izenordaina/ 3akur begi izengoiti

determinatzailea -a -ak batzuk

izenlagunak et3eko

izenondoak 1in labur zorrotz irrigarri

21/21. or.

Aditza

2. atala :

Aditz sintagma
1/ Adberbioa A: Adizlagunak B: Aditzondoak 2/ Aditza A: Aditzaren ezaugarriak B: Aditzaren jokoa 3/ Aditz jokoa A: Aditzaren aspektua B: Aditzaren tempusa C: Aditzaren moduak D: Pertsona

20/1. or.

Aditza

1 Adberbioa
Aditz sintagmaren elementu bat da adberbioa. Osagai honek aditza laguntzen du. Bi adberbio mota badira : adizlagunak eta aditzondoak.

P
IS AS

izlag.

Iz.

izond.

det.

adlag.

Ad.

adond.

Donibane-Lohizuneko eliza-dorrea urrunera ageri zen berriz .

Aitor itsasoan in !rakurgaiak ". zikloa .!kas euskal #edagogia zerbitzua . 11$. or.

A % Adizlaguna
Adizlaguna kasu-marka edo #ost#osizioaren bidez sortua da. Atzizki bat behar du aditzari lotzeko. Adib. : ... eliza-dorrea urrunera ageri zen ...

A. 1 : Leku denbora adierazten duena

&emen kokatzen da -n ' -ra edo -tik atzizkiez bururatzen den adizlaguna. Adib. : Lurrera bota du. Aita arditegian da. (t)etik abiatuko gara.
20/2. or.

Aditza

*asu : +(!,Aren estilo liburua mor-osinta)ia 11.. or/ 0!datz 1 eta 2 arteko zenbaki guziak. Okerra
!datz 1tik 2ra arteko letra guziak. 3uzena

A. " : *asu-atzizkiek sortua

&emen kokatzen da -ekin ' -z ' -gatik edo -entzat atzizkiez bururatzen den adizlaguna. Adib. : Lagunekin 4ostatu naiz. 5antzia eskuz 4osi du. 3ure solasengatik 4oan da. O#aria haurrarentzat eskaini du.

A. 6 : 7os#osizioak sortua
7ost#osizioak zer dira 8 7er#ausaren sintagmen arteko erlazio gramatikalak adierazten dituzten -orma askeak dira. Ardura izenak dira. Ororen buru erran dezakegu bi sintagmen arteko lotura egiten ahal duela izen batek. Orduan' kasu-marka hartzen du' #os#osizio bilakatzeko.
+ikus (9L: - !. Liburukia ;6.. or./

Adib. : (konomia gaiari buruz hitz eginen dugu . Aditzlaguna ekonomia gaiari buruz da. Aditzlagun hau' buruz #os#osizioaren bitartez sortu da.

B % Aditzondoak

Aditzondoa bakar bakarrik erabiltzen ahal da. (z du kasu-marka baten hartzeko beharrik aditzari lotzeko. Aldaezina da. Adib. : ... eliza-dorrea urrunera ageri zen berriz. Aditzondo guziek ez dituzte -orma berak.

20/3. or.

Aditza

B. 1 : Aditzondoaren sailka#en -ormala

Aditzondo bakunak :
<rinkoak dira hauek. Osagai bakar batez osatuak dira. Adib. : 9ero abisatuko dut ' (meki ibiltzen da beti ' ...

Aditzondo eratorriak :
aditzondo eratorria

aditza

aditzondo-atzizkia

&itz batez osatuak dira. Aditzondo-atzizkia lotua zaio hitz horri. Adib. : (D(= +hitza/ > *! +atzizkia/ ? (D(=*! Aditzondo-atzizki erabilienak hauek dira : -ki ' -ka ' -ro ' -to ' -ik ' -kari eta -la . Adib. : 9ela ederki a#aindu duzu. ' 5auzika ari da. ' (gunero ikusten dut. ' 7ozik zira. ' :rte berrikari elkartzen dira. ...

Aditzondo kon#osatuak :
Osagai bat baino gehiago dituzte aditzondo hauek. Adib. : heren > egun ? herenegun Aditzondo kon#osatu batzuk galdetzaile batez ere osatuak dira. Adib. : (t)e hau noizbait erosiko dut. ' @onahi gordea izan daiteke. ...

Bestelako hitzak :
3enbait hitz aditzondo bezala erabiltzen ahal dira. Adib. : Argi ikusten dut.

B. " : Aditzondoaren sailka#en semantikoa

Aditzondoen sailkatzeko beste manera bat bada : eduki semantikoa kontuan hartzea.

20/4. or.

Aditza

Denbora aditzondoak :
@O!3 galdeari erantzuten diote. Adib. : 9aur kontzertura noa. +&ona denbora aditzondo batzuk : noiznahi' edonoiz' sekula' nehoiz' inoiz' noizbait' atzo' gaur' gero' bihar' etzi' herenegun' berriz' berriro' beti' dagoeneko' 4adanik' egundaino' orain' orduan' laster' behin' batzuetan' askotan' egunero' urtero' noizean behin' lehenbailehen' noiz edo noiz' gero eta goizago' etab. .../

Leku aditzondoak :
@O@' @O=A' @O=A!@O' @O=A*O galdeei ihardesten diete. Adib. : 9iltzak nonbait gorde ditu. +3enbait adibide : hemen' hortik' harako' bertan' nonahi' norabait' nehon edo inon' nonbait' hurbil' urrun' han' hor' hemen' nondik' handik' etab. .../

@ozio bat adierazten dutenak :

,odua eta maila +zenbat/ adierazten dute aditzondo hauek. ,odu-aditzondoak : nola galdeari erantzuten da. Adib. : :stekabean erori da. ' Ozenki mintza zaitezte. +modu bat adierazten duten beste aditzondo batzuk : #oliki' a#urka' honela korrika' al-errik' isilik' gustura' as#erturik' nolanahi' nolabait' etab..../ ,aila aditzondoak : Adib. : (t)ea biziki ederra da. +maila adierazten duten beste aditzondo batzuk : aski' arras' arrunt' batere' alde bat' erdi' -ranko' izigarri' nahiko' oso' ongi' sobera' etab. .../

5arrera% iritzia adierazten dutenak +edo iritzi aditzondoak/ :

&iztunak iritzi bat ematen duelarik. Adib. : Agian ez du euria eginen. +iritzia adierazten duten beste adberbio eta esaera-adberbial batzuk : 4akina' iduriz' it)uraz' naski' noski' dudarik gabe' beharbada' etab. .../

7artikula adberbialak :
Aditzari lotuz' honen zentzua #i)ka bat aldatzen da. &ona adibide batzuk : AL : 9aldeen egiteko erabiltzen da. Beharrezkoa ez bada ere' erabiltzeak beste entonazio bat ematen dio #er#ausari. Adib. : (z al dakizu nor den 8 O,(@ : Ai#amena egiten du. (z dakigun zerbaiten berri emateko erabiltzen da. Adib. : Anitz eleberri idatzi omen du. O<( : 9aldea eta duda' zalantza adierazten ditu aldi berean. Adib. : 3er ote da animalia honen izena 8
20/5. or.

Aditza

" - Aditza

P
IS AS

izlag.

Iz.

izond.

det.

adlag.

Ad.

adond.

(rrege bat ihizira 4oan zen egun batez.

aditz sintagma
(rregea eta baserritarra in !rakurgaiak ". zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . 1$". or.

(rranaldi batean' ekintza' egoera edo izatea adierazten duen hitza aditza da. (rranaldi honetan aditza 4oan zen da.

Beste adib. : Aakurrak hezurra 4an du..

(rranaldi batean aditza' ekintza edo egoera' bilakaera adierazten duen hitza da. *ronologia eta aldiari +denborari/ buruzko in-ormazioak ematen ditu. (kintza bat : Aakurrak hezurra 4an du. ,olde bat : ,useoa handia da.

A % Aditzaren ezaugarriak
(uskal gramatikan' aditzak it)ura desberdinak har ditzake : aditz oina B #artizi#ioa B aditz izena B aditz 4okatua : -orma #eri-rastikoa' -orma trinkoa.
20/6. or.

Aditza

A. 1 : Aditz oina
Aditz oinak ez du as#ektu markarik. +ikus as#ektu-marka 6-A/ Aditz oina ez da 4okatua. ,aiz aginduak ematean erabiltzen da. Adib. : ikus etor ekar eman mintza lot ...

i bereziaz bururatzen diren aditz oinen kasua :

*asu zeren eta aditz oin batzuek i berezia baitute. i berezi hori ez da kendu behar. Adib. : 4aiki' 4algi ... Aditz oin hauen ezagutzeko horra nola egin : aditz oinari -tze 4artzean i egoten bada orduan erran dezakegu i berezia dela. Alderantziz' -t+z/e 4artzean i desagertzen bada orduan ez da i berezia.

Adib. : 4algitze ikaste

CC CC

4algi' i at)iki behar da aditz oinean. ikas da aditz oina +eta ez ikasi/.

A. " : 7artizi#ioa
!kusi etorri ekarri eman mintzatu lotu ...
Dorma hau duen aditza #artizi#ioa deitzen da.
7artizi#io anitzek -tu atzizkia hartzen dute : hartu' lotu' senditu' aztertu ... -tu atzizkia -du bilakatuko da aditz oina -n edo -l batekin bururatzen bada : saldu' lagundu' ahuldu ... Bestalde' -orma zaharrak eta -orma berriak bereizten ahal ditugu : Adib. : ahantzi % ahaztu Azkenik' #artizi#ioari -en edo -ko atzizkia gehituz etorkizuna adierazten da. Adib. : ikusiko' etorriko' emanen' mintzatuko' lotuko...

A. 6 : Aditz izena
!zenak berak dioen bezala' izen bilakatu den aditza da aditz-izena. &ortako -<( edo -<3( atzizkia lotua zaio aditzari. Adib. : Olerkia gogoz ikastea galdegin du irakasleak. Arto biltzea ez da gehiago eskuz egiten. ' etab. ...

20/7. or.

Aditza

B % Aditzaren 4okoa
Aditz 4okatuen artean aditz trinkoak eta aditz #eri-rastikoak bereizten dira.

Aditz jokatuak

Aditz trinkoak Aditz perifrastikoak

= =

Aditz nagusia Aditz lexikala + Aditz laguntzailea

1 : Oihanean barna nabil. " : Oihanean barna ibiltzen naiz.

Bi erranaldi hauek ez dute arras zentzu bera (ikus azpiko eskema). Aditz bera erabiltzen da : ibili aditza. Baina 1. eta 2. erranaldietan, ibili aditzak ez du forma bera. Batean, forma trinkoa du (nabil), bestean forma perifrastikoan agertzen da (ibiltzen naiz). Ikus dezagun bi erranaldi hauen ekintzak non kokatzen diren :

Oihanean barna nabil.

Oraina Ekintza puntuala da (orain).

Oihanean barna ibiltzen naiz.

Oraina Ohidurazko ekintza da (egunero, goizero...).

20/8. or.

Aditza

B. 1 : Aditz trinkoa

Bagoaz aitaren autoan Donibane 9arazira buruz. Orhi mendia ikusten da urrutian bere elurrezko t)a#elarekin.
Donibane 9arazi in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . $1. or.

Aditz trinkoa hitz bakar batez osatua da. Dorma sintetikoa du. Adib. : bagoaz ' nator ' dabiltza ... (z dute aditz guziek -orma trinkoa hartzen. +ikus eranskina - aditz trinko erabilienak /

Aditz trinko zenbaiten 4okaera orainaldian eta @O= kasuan :

NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK

JOAN NOA HOA DOA GOAZ ZOAZ ZOAZTE DOAZ

EGON NAGO HAGO DAGO GAUDE ZAUDE ZAUDETE DAUDE

IBILI NABIL HABIL DABIL GABILTZA ZABILTZA ZABILTZATE DABILTZA

Beste adibide batzu @O=* kasuan :

Adib. : Beroki gorri eder bat daukat. +eduki/ 7latera nork hautsi duen ez dakizu. +4akin/ &ik dakik nondik etorri diren. +4akin/

20/9. or.

Aditza

B. " : Aditz #eri-rastikoa

Bagoaz aitaren autoan Donibane 9arazira buruz. Orhi mendia ikusten da urrutian bere elurrezko t)a#elarekin.
Donibane 9arazi in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . $1. or.

Aditza molde #eri-rastikoan 4okatzen delarik bi hitzez osatua da. Adizkiak laguntzaile bat behar du. Osagai hau aditz laguntzailea deitzen da. Aditz lexikala + Aditz laguntzailea = Aditz perifrastikoa

Adib. : ... mendia ikusten da ...

(uskal aditz laguntzailea :

Aditz laguntzaile motak

@O= motako aditzak @O=* motako aditzak !3A@ 0(D:@ Ob4ektibitatea +nor eta nor%nori/ +nor%nork eta nor%nori%nork/ 0(D!@ 0(3A@ Eub4ektibitatea +nor eta nor%nori/ +nor%nork eta nor%nori%nork/

20/10. or.

Aditza

B. 6 : Aditz alokutiboa

,aialen hondartzan ikusi diat. &arezko gazteluak eraiki ditiagu. Baloiarekin 4ostatu gaituk ere. Azkenik' oskolak bildu ditiagu berant arte.

*asu marka horrek solaskidearekin den harreman mota erakusten du.

Eagu bat sartu da et)ean. Eagu bat sartu duzu et)ean. Eagu bat sartu duk%n et)ean. Eagu bat sartu du)u et)ean.

(z alokutiboa Alokutiboa Alokutiboa Alokutiboa

3:*A +@ori mintzo 8 3uri./ &!*A +@ori mintzo 8 &iri./ A:*A +@ori mintzo 8 Auri./

+ikus alokutiboaren taulak gehigarrietan/

*asu :
03ure lagunekin 4ostatzen gaituk%gaitun. 3ure lagunekin 4ostatzen gaituzu% gara. Okerra 3uzena Okerra 3uzena Okerra 3uzena

0Baionara izan datekek. Baionara izan dukek.

0Logela a#aintzen ahal litzatekek. Logela a#aintzen ahal hukek.

Baina' -orma alokutiboa ez da beti erabiltzen ahal. &ona zein kasutan debekatua den erabiltzea : - 7er#aus t)ertatuetan
Adib. : 0(rran zioagu telebista gehiegi behatzea ez dukala ona begientzat. Okerra (rran zioagu%diogu telebista gehiegi behatzea ez dela ona begientzat. 3uzena

- 9aldera #er#ausetan

Adib. : 0&itzeman zuena ekarri dik 8 &itzeman zuena ekarri du 8

Okerra 3uzena

20/11. or.

Aditza

6 - Aditz 4okoa
Aditzaren 4okoan' as#ektua' tem#usa' modua eta #ertsonaren markak agertzen dira. *asu-marka horiek aditz nagusian edo laguntzailean ager daitezke.

Aditz #eri-rastikoaren kasuan :

Aditz nagusia
Aspektua

Aditz laguntzailea
Modua Denbora Pertsona Tempusa

A % Aditzaren as#ektua

Oraina

Geroa

Hurbiltzen da.

Hurbilduko da.

Oraina

Hurbildu da.

A. 1 : Aditzaren as#ektua zer da 8

A d i tz n ag usi a+F/

As#ektu-markaren kokagunea
20/12. or.

Aditza

1. Aitak auto eder bat erosi du. ". Aitak autoa egun eros dezake.

(rosi du as#ektuduna da. (ros dezake ez da as#ektuduna.

Aditz #eri-rastikoetan badira as#ektu-markak dituzten adizkiak. As#ektu-marka aditz nagusian bakarrik agertzen da.

Aditz oinari -i- ' -tu edo -du atzizkia erantsia zaiolarik orduan as#ektu-marka biltzen duela erraten ahal dugu. +ikus (9L: !!. Liburukia' 11;. G 11H.or/
Adib. : erosi' hartu' saldu ...

As#ektu-markaren bitartez' mintzo denak #rozesu bat adierazten du : ekintza edo egoera bururatu bat' bururatua ez den #rozesua' edo geroa' gertatu beharra den zerbait.

A. " : As#ektu-markak ekintza burutua dela adierazten ahal du ...

*asu honetan #artizi#ioa erabiltzen da. Adib. : 9asnak merkatuan saldu dituzu. ' Liburuak ekarri ditu. ' Aitat)i ikusi dut. ...

A. 6 : As#ektu-markak geroa adierazten ahal du ...

9eroaren adierazteko -*O marka da gehienik erabiltzen. Adib. : 9asnak merkatuan salduko dituzu. ' Liburuak ekarriko ditu. ' Aitat)i ikusiko dut. -(@ marka ere aurki daiteke. Adib. : Ardiak mendira eramanen ditugu. ' Bi)kot)a 4anen dugu. ..

A. ; : As#ektu-markak ekintza ez dela burutua adierazten ahal du. &emen sartzen dira lehen bi sailetan kokatzen ez direnak. -<3(@ marka erabiltzen da ekintza ez dela bururatua adierazteko. Adib. : &amar kilo gasna saltzen dituzu. ' Liburuak ekartzen ditu. ' Aitat)i ikusten nuen.

20/13. or.

Aditza

B % Aditzaren tem#usa +edo aldia/

A d i tz lag un tz ai lea+F/
<em#usaren kokagunea

Iragana

Oraina

Hurbildu zen.

Hurbildu da.

Iragana

Oraina

Hurbiltzen zen.

Hurbiltzen da.

<em#usak' ekintza iragana edo iragana ez denetz adierazten du. Beraz' tem#usean bereizten dira oraina eta iragana eta marka aditz laguntzaileak du ekartzen.

!lunabar batez' 7ettan 4arri zen arrunt gogoetaturik. Akiduraz lehertua zagon.
7ettan )irulari in !rakurgaiak 6. zikloa . !kas euskal #edagogia zerbitzua . 1;". or.

Oraina ? DA !ragana ? 3(@

Aditz perifrastikoa ... Pettan jarri da... ... Pettan jarri zen...

Aditz trinkoa Akiduraz lehertua dago Akiduraz lehertua zagon (... edo zegoen)
20/14. or.

Aditza

I % Aditzaren moduak
A d i tz lag un tz ai lea+F/
,oduaren kokagunea

(zaugarri gramatikal bat da modua. Aditzak egintza nola adieraziko duen erakusten du moduak. (uskaraz' lau modu badira : indikatiboa ahalera sub4untiboa agintera

I . 1 : !ndikatiboa
!ndikatiboak egiazko ekintza adierazten du. (rrealaren modua da. !ndikatiboak errealitatea seinalatzen du. !zan eta 0edun aditz laguntzaileak erabiltzen dira bakarrik.

Adib. : !ratira 4oan gira . +izan/' @oiz abiatuko garen erabakiko dugu. +0edun/

!ndikatiboaren taula
+taula osoa eranskinetan/

20/15. or.

Aditza

I. " : Ahalera

+edo #otentziala/

Ahalera adierazten da. -ke aurkitzen da orduan. 0(din eta 0ezan aditz laguntzaileak erabiltzen dira.

Ahalera erreala +berehalakoa/ : kasu honetan ekintza egiazki gerta daiteke. Adib. : 9atu #olit honen ondora hurbil naiteke. Ahalera irreala : kasu honetan ekintza gerta liteke' beharbada. (z da hain erreala. *asu honetan desberdintzen ditugu : Ahalezko irreala' ez hain gertagarria. Adib. : Bi)kot) bat ekar lezake. Ahalezko irreala' iraganekoa ? atzo' iaz' etab. Adib. : Bi)kot) bat ekar zezakeen.

I. 6 : Eub4untiboa

20/16. or.

Aditza

Eub4untiboak nahia adierazten du. &ala ere' aginduak ere eman daitezke. Eub4untiboaren marka -n da eta bukaeran agertzen da. 0(din eta 0ezan dira aditz laguntzaileak.

Adib. : (z dut nahi eri dadin hotz honekin. ' 9iltza lotu dut ez dezadan gal. ...

I. ; : Agintera

+edo in#eratiboa/

Aginduen emateko erabiltzen da agintera. Beti orainaldian erabiltzen da eta bigarren #ertsonan +hi' gu' zu' zuek/. 0(din eta 0ezan dira aditz laguntzaileak.

Adib. : !sil zaitezte J

20/17. or.

Aditza

D % 7ertsona-markak
Aditzak badu beste ezaugarri bat : #ertsona. (rranaldian diren #ertsonak biltzen ditu. Adibidez' erranaldiaren sub4ektua nor den adierazten du ezaugarri horrek. 7ertsona-marka aditz 4okatuetan bakarrik aurkitzen da. &auek @O=' @O=! eta @O=* dira.

NOR Ni Hi Hura Gu Zu Zuek

NORI NORK Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Nik Hik Harek Guk Zuk Zuek

Adib. :

Amaia etorri da. @ik ikusi zaitut. 9uk lagunari o#ariak ekarri dizkiogu.
Artzainak )akurrari 4anaria eman dio.

@O= @O= % @O=* @O= % @O=! % @O= * @O= % @O=! % @O= *

9uk lagunari o#ariak ekarri dizkiogu.

20/18. or.

Aditza

D. 1 : 7ertsona-marka -orma #eri-rastikoa duen aditzean

Dorma #eri-rastikoa duen aditzean' #ertsona-marka aditz-laguntzailean agertuko da.

Aditz-laguntzailearen aitzinean kokatzen denean: Adib. : !3A@ aditzarekin @O= naiz haiz da gara zara zarete dira Aditz-laguntzailearen aitzinean eta azken muturrean agertzen denean : Adib. : (,A@ aditzarekin @O= - @O=* @O= - @O=! - @O=* eman d+it/ut eman di+zki/ot eman d+it/uk % dun eman di+zki/ok % dion eman d+it/u eman di+zki/o eman d+it/ugu eman di+zki/ogu eman d+it/uzu eman di+zki/ozu eman d+it/uzue eman di+zki/ozue eman d+it/u+z/te eman di+zki/ote 7ertsona-markak #lurala ere adierazten du. Adib. : !kusi nauzu

!kusi gaituzu

D. " : 7ertsona-marka -orma trinkoa duen aditzean

,olde trinkoa duen aditzak ere #ertsona-marka hartzen du.

Aitzinean : Adib. : (<O==! aditzarekin @O= nator hator dator gatoz zatoz zatozte datoz
20/19. or.

Aditza

Aitzinean eta gibeleko muturrean : Adib. : (<O==! aditzarekin @O= % @O=! nator ki hator ki dator ki gatoz ki zatoz ki zatoz ki datoz ki t k%n o gu zu zue e

te

Aitzinean' erdian eta gibeleko muturrean : Adib. : (=A,A@ aditzarekin @O=% @O=! % @O=* t < k%n *%@ dakar +-/ ki o gu 9: zu 3: zue 3:( dakar +z/ ki e <(

20/20. or.

Euskal deklinabidea

3. atala :

Euskal deklinabidea
1/ Deklinabidea zer da? 2/ Zer da deklinatzen 3/ Euskal deklinabide kasuak A: Kasu gramatikalak B: Leku denborazko kasuak C: Gainerako kasuak 4/ Hitza bokalez edo kontsonantez bururatzen denean A: Hitza bokalez bururatzen denean B: Hitza kontsonantez bururatzen denean 5/ Beste arau batzuk A: Diptongoen kasua B: aorganikoa denean

7/1. or.

Euskal deklinabidea

Anitz herritan, Zanpantzar izeneko pertsonaiari urtean iragan gehiegikeria guziak leporatzen zizkioten eta epaitu ondoan erretzen zuten.
Ihauteri in Irakurgaiak 3. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 48.or.

1 - Deklinabidea zer da

Deklinabidea izen, izenordainek edo ad!ektiboek hartzen dituzten kasu-"arken paradig"a da. #$uskaltzaindiaren de%inizioa & $'()-I 31*. or, 8-+ eta 1,. lerroak.itz bat deklinatzen da hitz horren "uturra aldatzen delarik, atzizki bat gehitzen zaiolarik.

/ - Zer da deklinatzen
$uskaraz gauza anitz deklinatzen dira, hala nola 0 izenak, izenlagunak, izenordainak, erakusleak, etab.

Izen "ultzoaren azken hitza da beti deklinatzen. Deklinabide kasua atzizkian agertzen da.

Adib. 0 A"aiak loreak ekarri dizkio a"ari baratzetik.

Deklinagaia + atzizkia

Adib 0 A"aia 1 k a"a 1 ri baratze 1 tik

#konparaketa 0 erdaraz preposizioa erabiltzen da, euskaraz atzizkiak du in%or"azioa e"aten.-

Deklinabideak izen-sintag"an kokatzen dira #-2, -A, -K, -REN, -KO) eta aditz-sintagman (beste guziak).

7/2. or.

Euskal deklinabidea

3 - $uskal deklinabide kasuak

A 3 4asu gra"atikalak

Mugagabea NOR. Absolutiboa NORK. Ergatiboa +K (E)K a+ a+K

Singularra A Ak

Plurala ak + ak + K AK EK

Adib. 0 $uriak ileak busti dizkit. #5674 kasua6gia e"an diot papogorriari. #567I kasua-

8 3 (eku denborazko kasuak

Mugagabea NON. Inesiboa NORENGAN(1). NONGO. Leku denborazkoa NORA. Adlatiboa NORENGANA. NORAINO. Adl. Bukatuzkoa NORENGANAINO. +N + GAN + KO +A + GANA + AINO + GANAINO (E)TAN (R)(EN)GAN (E)TAKO (E)TARA (R)(EN)GANA (E)TARAINO (R)(EN)GANAINO a+N

Singularra (E)AN A(REN)GAN (E)KO (E)RA A(REN)GANA (E)RAINO A(REN)GANAINO a + GANA a + KO a+A a + GANA a + AINO a + GANAINO

Plurala ak + N ak + GAN ak + KO ak + A ak + GANA ak + AINO ak + GANAINO ETAN ENGAN ETAKO ETARA ENGANA ETARAINO ENGANAINO

#1- 5orengan edo noren baitan #Ip.-. #/- 5orantz edo nora buruz #Ip.-.

Adib. 0 8aionako bestetara noa. #565'6 eta 567A kasuakIkastolatik nator. #565DI4 kasua'eltokian igurikatzen du. #565 kasua4asu 0 Izen bizigabeak #gauzak- eta bizidunak #!endea, ani"aliak- ez dira berdin deklinatzen lekudenborazko deklinabidean. 8izidunei doazkien atzizkiak erabiltzen dira !endea eta ani"alia#k- direlarik aipagai 0 -gan, -gandik, -gana. #9or%osinta:ia - $i"aren estilo liburua & *,.or-

7/3. or.

Euskal deklinabidea

; 3 'ainerako kasuak
Mugagabea NORIK. Partitiboa NOREN. Edutezko genetiboa NOREKIN. Soziatiboa NORTAZ. Instrumentala NORENGATIK. Motibatiboa NORENTZAT. Destinatiboa + IK + EN + EKIN +Z + GATIK + ENTZAT (R)IK (R)EN (R)EKIN (E)Z (R)(EN)GATIK (R)ENTZAT a + EN a + EKIN a+Z a + GATIK a +ENTZAT AREN AREKIN AZ ARENGATIK ARENTZAT ak + EN ak + EKIN ak + Z ak +GATIK ak + ENTZAT EN EKIN EZ ENGATIK ENTZAT Singularra Plurala

Adib. 0 9aialenen pirripita da. #567$5 kasua5ortaz "intzo zarete #567<AZ kasua9arrazki hau <:o"inentzat egin dut. #567$5<ZA< kasua-

4asu 0 =artitiboaren "arka erabiltzen denean, orduan izen sintag"ak "ugagabean izan behar du, hots artikulurik gabe. $ta aditza singularrean egoiten da. Adib.. 0 >$z dut !antzi ederrarik erosi. ,kerra >$z ditut !antzi ederrik erosi. ,kerra $z dut !antzi ederrik erosi. Zuzena Izen sintag"a partitiboak ezezko perpausetan, galderetan, baldintzazkoetan baiezkoetan erabiltzen dira. Adib.. 0 ?antzi ederrik erosi duzuia 'asnarik erosi duzu "erkatuan #a ez da artikulua baizik eta a itsatsia8azen !enderik .erri )rratsen. eta

4 a s u 0 #9or%osinta:ia - $i"aren estilo liburua & +3. or4asu instru"entalean #567<AZ- pluraleko atzizkia -ez da. Adib. 0 >(agun baten nekezietaz "intzo gara. ,kerra (agun baten nekeziez "intzo gara. Zuzena

8atzuk zenbatzailearen plurala batzuez da, eta ez batzuetaz.

7/4. or.

Euskal deklinabidea

4 - .itza bokalez edo kontsonantez bururatzen denean

A 3 .itza bokalez bururatzen denean
Mugagabea NOR NORK NORI PARTITIBOA NON Bizigabea NONGO NORA(T) NORANTZ NORAINO NONDIK NOREN NOREKIN INSTRUMENTALA NORENGATIK NORENTZAT PROLATIBOA mendi mendi-k mendi-ri mendi-rik mendi-tan mendi-tako mendi-tara(t) mendi-tarantz mendi-taraino mendi-tatik mendi-ren mendi-rekin mendi-z mendi-rengatik mendi-rentzat mendi-tzat mendi-an mendi-ko mendi-ra(t) mendi-rantz mendi-raino mendi-tik mendi-aren mendi-arekin mendi-az mendi-arengatik mendi-arentzat mendi-etan mendi-etako mendi-etara(t) mendi-etarantz mendi-etaraino mendi-etatik mendi-en mendi-ekin mendi-ez mendi-engatik mendi-entzat Okabe-n Bizigabea Biziduna Okabe-ko Okabe-ra(t) Okabe-rantz Okabe-raino Okabe-tik Okabe-ren Okabe-rekin Okabe-z Okabe-rengatik Okabe-rentzat Okabe-tzat Singularra mendi-a mendi-ak mendi-ari Plurala mendi-ak mendi-ek mendi-ei Okabe-k Okabe-ri Izen bereziak mugagabea

NORENGAN NONGO Biziduna NORENGANA(T) NORENGANANTZ NORENGANAINO NORENGANDIK

seme-rengan

seme-arengan

seme-engan

Peio-rengan

seme-rengana(t) seme-renganantz seme-renganaino seme-rengandik

seme-arengana(t) seme-arenganantz seme-arenganaino seme-arengandik

seme-engana(t) seme-enganantz seme-enganaino seme-engandik

Peio-rengana Peio-renganantz Peio-renganaino Peio-rengandik

Adib. 0 @abier "endira doa., @abier =irinioetara doa.

Izen berezia a batekin bururatzen denean 0
Izen bereziak mugagabea Iparla-k Iparla-ri Iparla-n Iparla-ko Iparla-ra(t) Iparla-rantz / Iparla-ra buruz Iparla-raino Iparla-rik Iparla-ren Iparla-rekin Iparla-z Iparla-rengatik Iparla-rentzat Iparla-tzat

7/5. or.

Euskal deklinabidea

8 3 .itza kontsonantez bururatzen denean

Mugagabea NOR NORK NORI NON NONGO Bizigabea NORA(T) NORANTZ (1) NORAINO NONDIK PARTITIBOA NOREN NOREKIN INSTRUMENTALA NORENGATIK NORENTZAT PROLATIBOA haran haran-ek haran-i haran-etan haran-etako haran-etara(t) haran-etarantz haran-etaraino haran-etatik haran-ik haran-en haran-ekin haran-ez haran-engatik haran-entzat haran-tzat haran-aren haran-arekin haran-az haran-arengatik haran-arentzat haran-en haran-ekin haran-ez haran-engatik haran-entzat Singularra haran-a haran-ak haran-ari haran-ean haran-eko haran-era(t) haran-erantz haran-eraino haran-etik Plurala haran-ak haran-ek haran-ei haran-etan haran-etako haran-etara(t) haran-etarantz haran-etaraino haran-etatik Izen bereziak mugagabea Baztan Baztan-ek Baztan-i Baztan-en Baztan-eko Baztan-era(t) Baztan-erantz Baztan-eraino Baztan-etik Baztan-ik Baztan-en Baztan-ekin Baztan-ez Baztan-engatik Baztan-entzat Baztan-tzat Bizigabea Biziduna

NON NONGO Biziduna NORA(T) NORANTZ (1) NORAINO NONDIK

gizon-engan

gizon-arengan

gizon-engan

Kaiet-engan

gizon-engana(t) gizon-enganantz gizon-enganaino gizon-engandik

gizon-arengana(t) gizon-arenganantz gizon-arenganaino gizon-arengandik

gizon-engana(t) gizon-enganantz gizon-enganaino gizon-engandik

Kaiet-engana Kaiet-enganantz Kaiet-enganaino Kaiet-engandik

#1- 5orantz edo nora buruz #Ip-.

Adib. 0 Itsasontzia "endiaren ondotik pasatu da. Itsasontzia "endien ondotik pasatu da.

Kasu : *Urtarrilan eta otsailan izan animazioak Okerra Urtarrilean eta otsailean izan animazioak Zuzena *Astelehenatik ostiralara lan egiten dugu Okerra Astelehenetik ostiralera lan egiten dugu Zuzena Kasu hauetan -a artikulua da, ez da a organikoa (urtarril, astelehen).

7/6. or.

Euskal deklinabidea

* - 8este arau batzuk

A 3 Diptongoz bururatzen diren hitzak deklinaturik
Zer da diptongoa Diptongoa silaba berean bokal-bikote bat dugunean gertatzen da. -au, -ai, -ei diptongoak dira. Diptongoz bururatzen diren hitz zenbait 0 lau, gau, egitarau, zelai, hodei...

Diptongoz bururatzen diren hitzak bokalez a"aituak bezala deklinatzen dira. Adib. 0 Autbol-zelaira noa, .itzordua egungo egitarauan sartuko dut... 8aina kasu zeren eta arau honek bi salbuespen baititu 0

'A) hitza 0 'au hitza kontsonantez bururatzen diren hitzak bezala deklinatzen da lekudenborazko kasuetan eta zertaz kasuan. Adib. 0 'aueko bostak dira, 8ihar gauean helduko da... (A) zenbakia 0 Izen gisa erabilia delarik, lau hitza bokalez bururatzen diren hitzak bezala deklinatzen da.. Adib. 0 9aiatzaren lauan abiatuko gira.... #Balbuespena0 izenordain gisa erabilia delarik lau hitzak deklinabide berezia du. Adib. 0 .aizea u%atzen hasi da goizeko lauretan. ...-

8 3 -a organikoa duten hitzak deklinaturik

#ikus lehen zatia Izen sintag"aC 1 & Izena ; 3 -a organikoa-

a 1 a D a egia 1 aren D egiaren Adib. 0 $giaren erraitea hobe da. a 1 e D e ideia 1 ekin D ideiekin Adib. 0 Zure ideiekin urrun !oanen gara.

7/7. or.

Perpausa

4. atala :

Perpausa
1/ Zer da perpausa eta nola egina da ? A: Definizioa B: Perpausen egitura 2/ Perpaus bakunak A: Definizioa B: Adierazpen, galde, aginte eta harridura perpausak 3/ Perpaus elkartuak A: Perpaus juntatuak B: Mendeko perpausak 4/ Perpaus jokatuak eta perpaus ez jokatuak 5/ Baiezko eta ezezko perpausak

10/1. or.

Perpausa

Perpausa

I z e n s inta g ma

Aditz s inta g ma

Izenlaguna

Izenordaina Aditzlaguna Aditzondoa

Izena

Determinatzailea

Aditza

Subjetua
(ekintza nork egina duen, egoera adierazten du)

Predikatua
(subjetuak zer egiten duen adierazten du)

10/2. or.

Perpausa

1 Perpausa zer da eta nola egina da ?

Gilenek zangoa hautsi du. Bai, bizikletatik erori da.

Gilenen hegazkinak in Irakurgaiak 2. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 9 . or.

! " #e$inizioa
%rain arte, aipatu ditugu osagai batzuk " izena, ad&ektiboa, adberbioa, aditza... %sagai hauek elkartzen dira 'ultzo batzuen osatzeko " sintag'ak dira. Izenaren inguruan diren osagaiek izen sintag'a osatzen dute, aditzaren inguruan diren osagaiek aldiz aditz sintag'a. (intag'a horiek elkarri lotuz, perpausak osatzen dira.

B " Perpausaren egitura

Perpaus gehienek badute aditz bat " hautsi du, erori da ... Beste ele'entu batzuk biltzen dira aditzaren inguruan, perpausaren osatzeko. )le'entu horiek osagarriak deitzen dira. %sagarri bakoitzak badu bere $untzioa.

Gilen sub&ektua da. Gilenek zangoa hautsi du. zangoa aditzlaguna da.

!ditzak osagarri bat, bi edo gehiago ukan ditzake.

!dib. " *i'un

Osagarria

erori da.
Aditza

!dib. " *i'un

Osagarria

traktoretik
Osagarria

erori da
Aditza
10/3. or.

atzo.
Osagarria

Perpausa

2 + Perpaus bakunak ,edo lokabeak.artint/o kantuz &autsi zen 'enditik ibarrera. 0erritar guziak bildu ziren haren inguruan. .artint/ok botak kendu zituen. Gariz bete+beteak ziren.
Ipuin herrikoia in Irakurgaiak 2. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 112. or.

!" #e$inizioa

Perpaus bakuna Aditza

!ditz bakar batez osatua da perpaus bakuna.

!dib. " .artint/o kantuz &autsi zen... 0erritar guziak bildu ziren.... .artint/ok botak kendu zituen. Gariz bete+beteak ziren.

B " !dierazpen, galde, aginte, eta harridura perpausak

Perpaus bakunak lau 'otakoak izan daitezke

!dierazpen perpausa " Perpaus hauek in$or'azio bat zabaltzen dute. !dib. " )gun zoora goaz. Galde perpausa " Perpaus hauen baitan galde bat bada. 3erbait galdegiten da. !dib. " !'aren bi/kot/a &an duzu ? !ginte perpausa " Perpaus honek eske, nahia, aginte bat adierazten du. 3erbaiten eginarazteko erabiltzen da. !dib. " )tor zaitez honara, otoi. 0arridura perpausa " Perpaus honek harridura, ustegabea, poza adierazten du adibidez. !dib. " 0au, haur ederra 4
10/4. or.

Perpausa

5 Perpaus elkartuak
Perpaus elkartuak Aditza Aditza

Perpaus bakunak konbinatzen ahal dira perpaus elkartuak osatuz. Perpaus elkartuetan aditz bat baino gehiago aurkitzen da beraz. 6ola ager daitezke ? Bi perpaus, edo gehiago, elkarren artean &arriak, lotura+hitzik gabe " alborakuntza da. !dib. " !ro ederra da, eguzkia dirdiratsu da. Bi perpausa, edo gehiago, &untagailu baten bidez lotuak " &untadura da. !dib. " !'aia bulegora sartu da eta ordenagailua piztu du. Perpaus bat beste bati t/ertatua " 'enperakuntza da. !dib. " Ikasleek liburuak 'ahai gainean zituzten irakaslea gelan sartu delarik.

! " Perpaus &untatuak

!itat/ik aterki belt/a besapean hartu du, .aika esku batetik, 7/ue bestetik eta hirurak badoaz.
Bi/int/oak in Irakurgaiak 2. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 81. or.

%sagaien elkartzeko &untagailuak erabiltzen dira " )#%, )9!, !:!, etab....

;untagailuak hitz solteak dira, ez dira atzizkiak.

.aila bereko osagaiak elkartzen dituzte.

10/5. or.

Perpausa

!. 1 " )'endiozko &untagailuak " )9!

Perpaus kopulatiboetan agertzen dira &untagailu hauek. )9! &untagailu nagusia da ,gehi honen eratorriak B!I9! ...)<), etab..aila bereko osagaiak biltzen dituzte. =idekoak behar dira izan. ,ikus )uskal gra'atika praktikoa, 198 or-

!dib. " 0ondartzara &oan gara eta bainatu gara. :iburutegian naiz eta aldizkari bat irakurtzen dut.
6ahi bezainbat osagai lotzen ahal dira, nahiz eta ez den nor'alean hainbeste &untagailu &artzen "

!dib. " )gun, a'a igerilekura doa eta aita banket/era doa eta ni liburutegira noa.
0obe da &untagailuen 'urriztea " )gun, a'a igerilekura doa, aita banket/era eta ni liburutegira noa.
=asu " ,)i'aren estilo liburua .or$osinta/ia 11.or0obe da &untagai guziak deklinatzea. !dib. ">=ostalde eta barnekaldean elurra egin du. =ostaldean eta barnekaldean elurra egin du.

%kerra 3uzena

!. 2 " ;untagailu hautakariak " )#% , !:!

)#% eta !:! perpaus dis&untiboen &untagailuak dira. 0autaketaren adierazteko erabiltzen dira. Perpaus 'ultzo andana bat lot daiteke &untagailu hauen bitartez. !dib. " ?utbolean aritzen ahal gara edo pilotan ,aritzen ahal gara-, edo saskibaloian ,aritzen ahal gara- edo... 0obe da &untagailuen 'urriztea " ?utbolean, pilotan edo saskibaloian aritzen ahal gara.

)#% &untagailua adierazpen perpausekin eta perpaus konpletiboekin

erabiltzen da " Berdez edo urdinez 'argotzen ahal duzu. Berdez edo urdinez 'argotzen ahal dugula erran du.

!:! &untagailua galde perpausetan eta zehargaldeetan erabiltzen da " Berdez ala urdinez 'argotzen duzu ? Berdez ala urdinez 'argotzen duen &akin nahi dut.

10/6. or.

Perpausa

!. 5 " ;untagailu aurkariak " B!I6! , B!I3I= ...

Perpaus adbertsatiboen &untagailuak dira. Bi osagaien arteko aurkaritzaren adierazteko erabiltzen dira.

B!I6! bi perpausen artean agertzen da. !dib. " )t/e hau polita da baina sobera kario@ korioegi. !:#I3, B)<<I3, etab., bigarren perpausaren lehen ele'entuaren ondoan kokatzen da. Bi kakot/en artean &artzen da. !dib. " .addalenek bi t/okolate 'okor &an ditu, !ndonik, berriz, lau. B!I3I=, B!I6%, ... bigarren perpausaren buruan &artzen da. :ehen perpausak ezezkoa izan behar du. !dib. " )gun ez dugu geogra$ia landuko, 'ate'atika baizik. 0!:! )<), #)6! #)6, ... bi perpausen artean aurkitzen da, batzuetan bigarrenaren lehen ele'entuaren ondoan. !dib. " Barazki guti dira baratzean. 0ala ere, entsalada zenbait bildu ditut. etab. ...

=asu " !ipatu ditugun &untagailu horiek ontsa hautatu behar dira erranaldia osatzerakoan. 0autakaria ala e'endiozkoa ? !dib. ">)z da gauza bera oihal /uri bat tita beltzekin edo oihal beltz bat tita /uriekin.

%kerra 3uzena %kerra 3uzena

)z da gauza bera oihal /uri bat tita beltzekin eta oihal beltz bat tita /uriekin. 3er nahiago duzu " ka$ea edo tea ? 3er nahiago duzu " ka$ea ala tea ?

10/7. or.

Perpausa

B " .endeko perpausa

!'a, gaueko a$arit/o sinplea prestatzeko /utitu delarik, atean norbaitek &o du.
3aku beltza in Irakurgaiak 5. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . 81.or

B. 1 " #e$inizioa
;untagailuak aipatzean, 'aila bereko perpausak aipatuak izan dira. Baina 'aila berekoak ez diren perpausak ere aurkitzen ahal dira. %rduan, perpaus nagusia eta honen 'enpeko den perpausa desberdintzen dira.

Perpaus nagusia [aditz bat]

Mendeko perpausa [aditz bat]

.endeko perpausa beste perpaus bati t/ertatzen zaio. 0aren 'enpe da. Perpaus nagusiak du 'enperatzen. !zken hau aldiz ez da perpaus baten 'enpe.
!dib. " ... a$arit/o sinplea prestatzeko / u t i t u d e l a r i k , atean norbaitek & o d u .
'endeko perpausa perpaus nagusia

B. 2 " Perpaus 'endekoen adierazpen desberdinak

Perpaus konpletiboak " 3)< galdeari erantzuten dio. +):! atzizkidun perpaus t/ertatuak dira. !dib. " Irri bat egin duela ikusi dut. )rlatibozko perpausak " 3)I6 galderari erantzuten diote. ?untzio ad&ektibala dutela erran daiteke ,)G:7 A 115. or+e6 atzizkidun perpaus t/ertatuak dira. !dib. " 3ure ondoan duzun neska ene ahizpa da.

10/8. or.

Perpausa

#enborazko perpausak " 6%I3 galdeari ihardesten diote. !dib. " Bazkalduko gara, Betti et/era sartuko denean. =ausazko perpausak " =ausaren adierazteko erabiltzen dira. 3)<G!9I= galdeari erantzuten diote. !dib. " 3angoan 'in du, erori baita, )z du bozkatzen ahal gazteegi delako.
=asu " Bait+ partikulua aditz laguntzailearen edo trinkoaren aitzinean kokatzen da. !ditzari at/ikia idatzi behar da " bainaiz, baikara eta ez >bai,t- naiz, >bai,t- gara, etab...

.oduzko perpausak " 6%:!, 6%:!=%! galdeei erantzuten diete. .or$ena erabiliena +e6 B)3!:! da. !dib. " .iren &antzia den bezala beztitzen ahal zara zu ere. =onparaziozko perpausak " 6olakotasuna edo zenbatasuna adierazten dute. 0ona egitura adibide batzuk " +6 B!I6% ... +!G% !dib. " 6ik uste baino arinago da. ,nolakotasuna)gun atzo baino &ende gehiago etorri da erakusketara. ,zenbatasuna-

+6 B)3!I6, +6 B)(9), B)3!I6B!9 ,hegoaldeko idatzietan adina hitza aurki

daiteke-.

!dib. " 3u ez zara ni bezain handia. ,Ip.3u ez zara ni adina handia. ,0eg.

0elburuzko perpausak " 0elburua adierazten dute. 3)<9!=% galdeari erantzuten diote !dib. " Poltsa hau era'aten dut gaztainen biltzeko.

Baldintza perpausak eta haien ondorioak " !dib. " )lurrak segitzen baldin badu, et/ean egonen gara. *anti etortzen baldin bada, elkarrekin &ostatuko gara. Ba+ aurrizkia baldintza 'arkatzeko hizkia da. !ditzari lotzen da.
=asu " Baldintzazkoa ez denean, hizkia eta aditzaren artean beste hitz batzuk aurkitzen ahal dira. %rduan, ba+ bakarrik idatzi behar da. !dib. " *antik ba+ ote daki hori ?

%ndorio perpausak " %ndorioa adierazten dute. !dib. " !intzira hain da zikina non ezin den bainatu.
10/9. or.

Perpausa

B + Perpaus &okatuak eta perpaus ez+&okatuak

+ 3audezte 4 )ntzun oraino 4, erran zuen (anbaren aitak. Ideia bat bururatu zait " basoko pasabide guztiak oztopatu eta soka bat ezarriko dugu ibaiaren zeharkatzeko.
(anba in Irakurgaiak 5. zikloa . Ikas euskal pedagogia zerbitzua . C9.or.

.aiz perpausak aditz bat badu. !ditz hura &okatua delarik perpaus &okatua deitzen da. !ldiz, aditz ez+&okatu bat duelarik orduan perpaus ez+&okatua deitzen da.

!dib. " )ntzun oraino, Isil eta lo egin 4 DD Ideia bat bururatu zait, Bi/kot/a &an dut DD

perpausa ez da &okatua. perpausa &okatua da.

C + Baiezko eta ezezko perpausak

+ !itat/i ez duk gehiago he'en. !'ak ziok ,diok- zeruan dagoelaE ez diat gehiago ikusiko. 6ahi nikek he'en izan dadin, nirekin.
Gako 'iresgarria + BeatriFe #esor'eau/ Irakurgaiak 5. zikloa, 129. or Ikas

Perpausak baiezkoak edo ezezkoak izan daitezke. )zezko perpausetan ez edo ezin hitzak agertzen dira " !itat/i ez duk gehiago he'en, ez diat gehiago ikusiko.

!dib. " Bai, a'aren bi/kot/a &an dut. DD !'aren bi/kot/a ez dut &an. DD 6ik olerkia gogoz badakit. 3uk olerkia gogoz ez dakizu. DD DD

Baiezko perpausa )zezko perpausa Baiezko perpausa )zezko perpausa

10/10. or.

Ortotipografia

5. atala :

Ortotipografia
1/ Euskal alfabetoa 2/ Ahoskera 3/ a organikoa A: a itsatsia duten zenbait izen B: a itsatsia duten zenbait atzizki 4/ Zenbakiak, tenorea eta data A: Zenbakien idazkera B: Tenorea C: Data 5/ Laburdurak A: Nazioarteko unitateak B: Laburdura orokorrak, denbora, egunak C: Gramatika laburdurak

9/1. or.

Ortotipografia

1 Euskal alfabetoa (Euskaltzaindiaren arauen arabera)

Euskal alfabetoa edo ABC-a hogeita zazpi letrak osatzen dute, ordena honetan jarriak, beren izena ondoan dutelarik:
Letra a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Izena a be ze de e efe ge hatxe i jota ka ele eme ene e e o pe ku erre ese te u uve uve bikoitza ixa i grekoa zeta

Letra hauetatik c eta honen aldaera (c hautsia), q, v, w eta y, ohiko euskal hitzak idazteko erabiltzen ez diren arren, kanpotar izenak transkribatzeko beharrezkoak direlarik, euskal alfabetoan sartzen dira.

Komeni da, beraz, euskal hiztegiak abc honetako letra ordenaren arabera sailkatzea.

Bestalde, letra bikoitzak usu erabiltzen ditugu euskaraz. Hauetarik batzuk hitzari indar gehiago ematen diote. Enfasia da. dd : Maddalen, Maddi... ll : Pello, llabur... tt : pottoka, ttipi...
9/2. or.

Ortotipografia

2 Ahoskera
Euskara ontsa ahoskatzea garrantzitsua da. Hona taula honetan ezagutu behar diren arau nagusien zerrenda :
... z + z ... n + z ... z + d ... z + b ... z + g = = = = = TZ TZ ZT ZP ZK z ez da ahoskatzen a, o, u bokalen aitzinean bezala ahoska h ahoska : hori, hau, herri... h ahoska kontsonante hauen ondotik ere : (Iparraldeko eskualde batzuetan erabilia) z/s/x ziztukariak dira r eta rr euskal maneran ahoska bereizi behar dira p/t/k/n/l epherra, othe, khe, xinhaurri, elhe ... z ati, solas, x ingola u raldi, u rre ez zion = etzion sartzen zen = sartzentzen ez da = ezta ez bada = ezpada ez genuen = ezkenuen ez nuen = enuen ez lukete = elukete ez haiz = ehaiz g + e edo i = geografia...

... ez + aditz formak, n/l/h hizkiekin hasten direnak

9/3. or.

Ortotipografia

3- a organikoa
A - a itsatsia duten zenbait izen
(iturria : Euskaltzaindia - http:!!""".euskaltzaindia.net!hiztegibatua!)

abantaila ahizpa aintzira aita aitzakia aizkora afixa akabera akademia alaba alberjinia aldapa alegia alkandora ama amama anaia animalia arantza arbola ardura arma armiarma arnasa arrautza arreba arroa arropa arrosa aska atorra ausardia axola aza azienda azieta azoka aztarna

bandera banilla bazka bela berna beta bezpera bilduma birjina bista bizitza boa bola bolaluma borda borroka bota buia burdina dafaila dardara dema denbora denda desira dineta distira domeka duda dutxa egia egongela eliza entsalada epizeria era

erromeria errota eskailera eski eskola eskopeta esperantza etiketa euskara ezkila ezpata eztabaida falta fama familia farmazia feria festa foka galerna galtza ganbara gasna garizuma gatazka gauza gaztaina gaztanbera gazteria gela geriza gerra giltza girlanda goma gona

hareatza hasiera hezkuntza hizkera hizkuntza horma ideia ikara ikasgela ikaskuntza ikastola ilara iloba itxura izara izkira jaiotza jaka jangela jela jirafa justizia kadira kaiola kandela kanika kanta kapa karga karrika karta kartzela kasketa katxeta

koilara kola kondaira konketa konpota kopeta kontzientzia korda koroa krema kulunka kutxa labana lanpa laranja leka lera logela lotsa lotura lukainka maila makila makina malezia mandarina manka marka marmoka marra marruma maska mertxika mila meta

muga mustatxa nahaspila neska neskatila neskatxa oilaloka oilanda okela ola ordena orkatila osaba ostra ostruka pareta parrasta pastiza pena penitentzia perla pertsona petenta pertsonaia pieza pijama pila pilota pipa pitika pixa piztia pizza plaza politika

probintzia profeta punta puska sakela salda salmenta saltsa sardexka sardina sega segurantza sehaska serora siropa soka sorbalda sorta taberna tarta taula teila telebista tipula tixerta traba tranbia tresna trikota tripa tristezia tristura trotineta trufa ttirritta tulipa

uda uharroila ukabilka uraska urtxintxa xerra xendra xilintxa ximixta xingola xirrista zaia zalopeta zapata zebra zerra zerrenda zinema zirrimarra zopa zuhaixka zuhurtzia ...

irakaskuntza landa

9/4. or.

Ortotipografia

#$errenda osoa liburu hauetan behatu : Hizkuntza zuzen erabiltzeko arau eta proposamen-bilduma . HABE, %&&' (dazkera liburua. Eusko )aurlaritza, %&&' Hizkuntza *. Elkar, %&*+ Hiztegi batua. Euskaltzaindia, hitzez hitz behatu,

B - a itsatsia duten zenbait atzizki

-kada : besarkada, ... -dura #-tura, : abiadura, kutsadura, ohitura, ... -#k,era : bukaera, ... -#k,eria : alferkeria, maltzurkeria, ... -#t,eria : tresneria, gazteria, ... -#k,eta : ikasketa, heziketa, ... -ezia : pobrezia, ahulezia, ... -gintza : et-egintza, zurgintza, legegintza, ... -kuntza : eraikuntza, irakaskuntza, ... -tza : nekazaritza, erregetza, agintza, ...

9/5. or.

Ortotipografia

4 Zenbakiak, tenorea eta data

A Zenbakien idazkera (Euskaltzaindiaren arauen arabera)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 zero / huts bat bi hiru lau bost sei zazpi zortzi bederatzi hamar hamaika hamabi hamahiru hamalau hamabost hamasei 17 18 19 20 21 30 31 40 50 60 70 80 90 100 101 200 201 hamazazpi hemezortzi hemeretzi hogei hogeita bat hogeita hamar hogeita hamaika berrogei berrogeita hamar hirurogei hirurogeita hamar laurogei laurogeita hamar ehun ehun eta bat berrehun berrehun eta bat 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1301 1901 8050 100/000 10/000/000 10/000/000 100/000/000/000 hirurehun laurehun bostehun seiehun zazpiehun zortziehun bederatziehun mila mila eta ehun mile eta berrehun mila hirurehun eta bat mila bederatziehun eta bat zortzi mila eta berrogeita hamar ehun mila milioi bat hamar milioi mila milioi

B - Tenorea
.rduak bi osagai dauzka : orena eta minutuak. /aurdenak eta erdiak ez dira minutuak, baizik eta orena.

Adib. : .ren batA eta hogei . lauA0 eta bost , bostA0 eta laurdenA0 , HamarrA0 eta erdiA0
Minutuak : 1 .rena 2o eta zenbait minutu iraganak direlarik orduan 3 E4A 5 ezartzen da orena eta minutuaren artean Adib. : $ortziak E4A bost ! Bederatziak E4A hogei 1 .rena 2otzeko zenbait minutu falta direlarik orduan 3 674( 5 ezartzen da Adib. : Hamarrak hamar 674( ! $azpiak laurden 674( 8albuespena : ordu batA artikuluarekin erabiltzen da beti, eta beti ere singularrean.
9/6. or.

Ortotipografia

.ren kardinala % : :: ; : :: ' : :: < : :: = : :: > : :: + : :: * : :: & : :: %: : :: %% : :: %; : :: % : := ; : %: ' : %= < : ;: = : ;= > : ': + : '= * : <: & : <= %: : =: %: : ==

.rena ahoskatua 9 idatzia .rdu bata ! oren bata .rdu biak ! bi orenak Hirurak ! hiru orenak /aurak ! lau orenak Bostak ! bost orenak 8eiak ! sei orenak $azpiak ! zazpi orenak $ortziak ! zortzi orenak Bederatziak ! bederatzi orenak Hamarrak ! hamar orenak Hamaikak ! hamaika orenak Hamabiak ! hamabi orenak ! gauerdi .rdu bata eta bost ! oren bata eta bost .rdu biak eta bost ! bi orenak eta bost Hiru eta laurdenA0 /aurak eta hogei Bostak eta hogeita bost 8ei eta erdiA0 $ortziak hogeita bost guti Bederatziak hogei guti Hamarrak laurden guti Hamaikak hamar guti Hamaikak bost guti

.renak unitate banaezina da. Beraz, kasu marka bat hartuko du amaieran deklinatzen denean.

Tenorearen deklinabidea
: 00 : 05 : 10 : 15 : 20 : 25 : 30 : 35 : 40 : 45 -ETAN -EAN -EAN -ETAN -AN -EAN -ETAN -TAN -TAN -TAN -ETATIK -ETIK -ETIK -ETATIK -TIK -ETIK -ETATIK -TATIK -TATIK -TATIK -ETAKO -EKO -EKO -ETAKO -KO -EKO -ETAKO -TAKO -TAKO -TAKO 9/7. or. -ETARA -ERA -ERA -ETARA -RA -ERA -ETARA -TARA -TARA -TARA -ETARAKO -erako -erako -ETARAKO -rako -erako -ETARAKO -TARAKO -TARAKO -TARAKO

Ortotipografia

Tenorearen deklinabidea
: 50 : 55 -TAN -TAN -TATIK -TATIK -TAKO -TAKO -TARA -TARA -TARAKO -TARAKO

Adib. :

$er tenoretan hasiko da prentsaurrekoa ? BiE4A@ hasiko da. BiE4A4(0 goiti iraganen da prentsaurrekoa. $azpiak eta bostE0. behar dut et-ean A Bilkura, hiru eta erdiE4A4(0 goiti iraganen da. $ortzi eta erdiE4A4(0 hamar eta erdiE4ABA bulegoan izango naiz.

B - Data
Corma desberdinak erabiliak dira. Corma erabiliena aurkeztua da hemen.

B. %! Corma erabiliena
urtea -#e,0. hilabetea -ABE@ adib. : 3 ;::>ko azaroaren ;'a 5 eguna D A

B. ; ! .harrak

7rtea eta eguna zifraz idazten dira. 7rtea kontsonante batez amaitzen denean, orduan -eko ezarri behar da. #;::%eko, ;::=eko ... , Aldiz, urtea bokal batez bururatzen bada, orduan -ko ezarri behar da #;::;ko, ;::>ko ..., Hilabetea minuskulaz idazten da. Eguna deklinatzen da : -a, -an, -ean, -tik, -etik, -ra, -era ...

B. ' ! Era laburtua

Hona dataren forma laburtua nola idatzi behar den euskaraz :

urtea!hilabetea!eguna urteaDhilabeteaDeguna

adib. : ;::>!%%!;' adib. : ;::>D%%D;'

9/8. or.

Ortotipografia

5 Laburdurak

Hitz arrunt edo izen berezien laburduren gibelean puntua (.) idazten da. Hala ere, nazioarteko unitateen laburduren gibelean ez da punturik jartzen.

A - Nazioarteko unitateak
m : metro km : kilometro m2 : metro karratu cm : zentimetro mm : milimetro g : gramo kg : kilogramo l : litro cl : zentilitro ml : mililitro seg : segundo min : minutu h/or : ordu zm : zentimo

B Laburdura orokorrak, denbora, egunak

adib. : adibidez e.b. : esate baterako etab. / e.a. : eta abar or. : orrialdea orr. : orrialdeak ik. : ikus lab. : laburdurak zk. / zenb. : zenbakia jn. : jauna and. : anderea p.m. : post meridiem a.m : ante meridiem al. : astelehena as. : astearta az. : asteazkena og. : osteguna or: ostirala lr. : larunbata ig. : igandea K.o. : kristo ondoren K.a. : kristo aurretik

C Gramatika laburdurak
ad. : aditza adb. : adberbioa adlag. : adizlaguna iz. : izena izlag. : izenlaguna izond. : izenondoa izord. : izenordaina partiz. : partizipioa pl. : plurala postpos. : postposisioa pred. : predikatua sin. : sinonimoa sing. : singularra zenbtz. : zenbatzailea

9/9. or.

6. atala :

Gehigarriak
Izenordainak deklinaturik Haren / Bere Erakusleak deklinaturik Hitz berezi batzuen sailkapena Hiru eta lau zenbakien deklinabideak Euskal deklinabideak Euskal aditz laguntzailearen taula osoa Aditz alokutiboa Testu antolatzaileak Munduko geografiako zenbait izen

15/1. or.

Izenordainak deklinatuak

NI Absolutiboa Ergatiboa Datiboa Edutezko gen. Destinatiboa -retako Soziatiboa Motibatiboa Instrumentala Inesiboa -(re)baitan -(re)gandik Ablatiboa -ganik Adlatiboa -(re)gana -rekin -regatik -taz -(re)gan Ni Nik -ri -re -retzat

HI Hi Hik -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana

ZU Zu Zuk -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana

GU Gu Guk -ri -re -retzat -retako -rekin -regatik -taz -(re)gan -(re)baitan -(re)gandik -ganik -(re)gana

ZUEK Zuek Zuek Zueri Zuen Zuentzat Zuentako Zuekin Zuengatik Zuetaz Zuengan Zuenbaitan Zuengandik Zuenganik Zuengana

Norabide zuzengabea (1) -(re)ganantz -(re)ganantz -(re)ganantz -(re)ganantz Zuenganantz Adl. Bukatuzkoa -ganaino -ganaino -ganaino -ganaino Zuenganaino

(1) -(re)ganantz eta -ri buruz

15/2. or.

Bere / haren, haren / bere ... nola erabili ?

Bere k aipatzen duen pertsona edo dena dela aitzinetik agertzen bada perpausean nor, nori edo nork bezala, orduan bere da erabili behar den izenordaina. Bestenaz, haren da forma zuzena. ( !"#)

$dib. % &'addalen bere et(era doa.

Baina beste norbaiten et(ea baldin bada, )antiren et(ea adibidez, orduan %

&'addalen haren et(era doa. &Irakasleak bere iritzia eman du. &Irakasleak haren (beste norbaiten) iritzia aipatu du.

15/3. or.

rakusleak deklinatuak

HAU / HORI / HURA Absolutiboa Ergatiboa Datiboa Edutezko gen. Destinatiboa

Honendako, horrendako, harenako Hau, hori, hura Honek, horrek, hark Honi, horri, hari Honen, horren, haren Honentzat, horrentzat, harentzat

HAUEK / HORIEK / HAIEK

Hauek, horiek, haiek Hauek, horiek, haiek Hauei, horiei, haiei Hauen, horien, haien Hauentzat, horientzat, haientzat Hauendako, horiendako, haiendako Hauengatik, horiengatik, haiengatik Hauez, horiez, haiez Hauetaz, horietaz, haietaz Hauetan, horietan, haietan Hauengan, horiengan, haienga Hauen baitan, horien baitan, haien baitan Hauetatik, horietatik, haietatik Hauetarik, horietarik, haietarik
Hauengan(d)ik, horiengan(d)ik, haiengan(d)ik

Motibatiboa Intsrumentala

Honengatik, horrengatik, harengatik Honez, horrez, harez Honetaz, horretaz, hartaz Honetan, horretan, hartan

Inesiboa

Honengan, horrengan, harengan Honen baitan, horren baitan, haren baitan Honetatik, horretatik, hartatik

Ablatiboa

Honetarik, horretarik, hartarik Honengan(d)ik, horrengan(d)ik, harengan(d)ik Honetara, horretara, hartara

Hauetara, horietara, haietara Hauengana(t), horiengana(t), haiengana(t) Hauetarantz, horietarantz, haietarantz Hauenganantz, horienganantz, haienganantz Hauetaraino, horietaraino, haietaraino Hauenganaino, horienganaino, haienganaino Hauetarako, horietarako, haietarako Hauenganako, horienganako, haienganako Hauetako, horietako, haietako

Adlatiboa
Honengana(t), horrengana(t), harengana(t) Honetarantz, horretarantz, hartarantz

Norabide zuz. (1)

Honenganantz, horrenganantz, harenganantz Honetaraino, horretaraino, hartaraino

Adlatibo buk.
Honenganaino, horrenganaino, harenganaino Honetarako, horretarako, hartarako

Destinatiboa
Honenganako, horrenganako, harenganako

Leku gen.

Honetako, horretako, hartako

(1) -(re)ganantz eta -ri buruz

15/4. or.

*itz berezi batzuen erabilera

Iturriak % +arasola, Ibon. uskal hiztegia Ikaslearen hiztegia. lhu,ar - lkarlanean

Ezezkoak
Norbait (izord.) Nonbait (adlag.) Noizbait (adlag.)

Ez baiezkoak
Inor / nehor (izord.) Inon / nehon (adlag.) Inoiz / nehoiz (adlag.) Inora / nehora(t) (adlag.)

Ezezkoak

Inola / inolaz / nehola (adlag.)

15/5. or.

*iru eta lauen deklinabide taula

Hiru Mugagabea Hiru Hiruk Hiruri Hirurik Hirutan Hirutako Hirutatik Hirutara Hiruren Hirurekin Hirurentzat Hirurez Plurala Hirurak Hirurek Hirurei Hiruretan Hiruretako Hiruretatik Hiruretara Hiruren Hirurekin Hirurentzat Hirurez Lau Lauk Lauri Laurik Lautan Lautako Lautatik Lautara Lauren Laurekin Laurentzat Laurez

Lau Mugagabea Plurala Laurak Laurek Laurei Lauretan Lauretako Lauretatik Lauretara Lauren Laurekin Laurentzat Laurez

15/6. or.

uskal deklinabidea
edo -IK -K -I -EN -ENTZAT -ENDAKO -EKIN -(EN)GATIK -Z edo -TAZ -TZAT Bizigabe Bizidun -N -(EN)GAN -(EN)BAITAN -TIK -(EN)GAN(D)IK -RAT -(EN)GANA(T) -RANTZ -(EN)GANANTZ -RAINO -(EN)GANAINO -RAKO -(EN)GANAKO -KO -KO [nongo] [nork, zerk] [nori, zeri] [noren, zeren] [norentzat, zerentzat] [norendako, zerendako] [norekin, zerekin] [norengatik, zerengatik] [zerez, zertaz] [zertaz, nortaz] [zertzat, nortzat] [non, zertan, noiz] [norengan] [noren baitan] [nondik] [norengan(d)ik] [nora(t)] [norengana(t)] [norantz] [norenganantz] [noraino] [norenganaino] [norako] [norenganako] (banatzailea) [nor, zer] (absolutiboa) (partitiboa) (ergatiboa) (datiboa) (edutezko genitiboa) (destinatiboa) (soziatiboa) (motibatiboa) (instrumentala) (prolatiboa) (inesiboa) (ablatiboa) (adlatiboa) (norabide zuzenezkoa) (adlatibo bukatuzkoa)

15/7. or.

$ditz alokutiboa
.or kasua orainaldian / batua eta Beskoitzeko euskalkia
ni hura gu haiek nauk/n duk/n gaituk/n dituk/n

.or kasua iraganaldian / batua

ni hura gu haiek ninduan/nan zuan/nan gintuan/nan zituan/nan

.or kasua iraganaldian / Beskoitzeko euskalkia

ni hura gu haiek nindukan/nan zukan/nan gintukan/nan zitukan/nan

.or-.ori orainaldia - batua

niri ni hura gu haiek zaizkidak/n zaidak/n hari natzaiok/n zaiok/n gatzaizkiok/n zaizkiok/n zaizkiguk/n zaiguk/n guri zaiek/n gatzaikiek/n zaizkiek/n haiei natzaiek/n

15/8. or.

.or-.ori orainaldia / Beskoitzeko euskalkia

niri ni hura gu haiek zauztak/n zautak/n hari nakok/n zakok/n gitazkok/n zazkok/n zauzkuk/n zaukuk/n guri haiei nakoie(k)/ne zakoie(k)/ne gitazkoie(k)/ne zazkoie(k)/ne

.or-.ori iraganaldia - batua

niri ni hura gu haiek zitzaidaan/nan hari nintzaioan/nan zitzaioan/nan gintzaizkioan/nan zitzaizkidaan/nan zitzaizkioan/nan zitzaizkiguan/nan zitzaiguan/nan guri haiei nintzaiean/nan zitzaiean/nan gintzaikiean/nan zitzaizkiean/nan

.or-.ori iraganaldia / Beskoitzeko euskalkia

niri ni hura gu haiek zauztaian/nan zautaian/nan hari nintazkoian/nan zankoian/nan gintazkoian/nan zanzkoian/nan zaunzkuian/nan zaunkuian/nan guri haiei nintazkoteian/nan zankoteian/nan gintazkoteian/nan zanzkoteian/nan

.or-.ork orainaldia - batua

ni nik harek guk haiek naitek/n naik/n diat/nat dik/n diagu/nagu ditek/n gaitiztek/n gaitik/n hura gu ditik/n ditiagu/nagu ditiztek/n haiek ditiat/nat

15/9. or.

.or-.ork orainaldia / Beskoitzeko euskalkia

ni nik harek guk haiek nie(k)/ne nik/n diat/nat dik/n diagu/nagu ditek/n gitie(k)/ne gitik/n hura gu ditik/n ditiagu/nagu ditie(k)/ne haiek ditiat/nat

.or-.ork iraganaldia - batua

ni nik harek guk haiek ninditean/nan nindian/nan hura nian/nan zian/nan genian/nan zitean/nan gintiztean/nan gintian/nan gu haiek nitian/nan zitian/nan genitian/nan zitiztean/nan

.or-.ork iraganaldia / Beskoitzeko euskalkia

ni nik harek guk haiek nintizteian/nan nintian/nan hura nian/nan zian/nan ginian/nan ziteian/nan gintizteian/nan gintian/nan gu haiek nintian/nan zitian/nan gintian/nan zizteian/nan

.or-.ori-.ork orainaldia - batua

niri nik harek guk haiek zidatek/n zidak/n ziok/n zioagu/nagu ziotek/n zigutek/n hari zioat/nat ziguk/n guri ziek/n zieagu/nagu zietek/n haiei zieat/nat

15/10. or.

.or-.ori-.ork orainaldia - Beskoitzeko euskalkia niri nik harek guk haiek dautaie(k)/ne dautak/n hari dakoiat/nat dakok/n dakoiagu/nagu dakoie(k)/ne daukuie(k)/ne daukuk/n guri haiei dakoteiat/nat dakoteiek/ne dakoteiagu/nagu dakoteie(k)/ne

.or plurala denean, -zki- gehitu% zizkioat/nat. $dib. % &0apata berriak erosi dazkoiat/nat.

.or-.ori-.ork iraganaldia - batua

niri nik harek guk haiek zidatean/nan zidaan/nan hari nioan/nan zioan/nan genioan/nan ziotean/nan zigutean/nan ziguan/nan guri haiei niean/nan ziean/nan geniean/nan zietean/nan

.or-.ori-.ork iraganaldia / Beskoitzeko euskalkia niri nik harek guk haiek zautateian/nan zautaian/nan hari nakoian/nan zakoian/nan ginakoian/nan zakoteian/nan zaukuteian/nan zaukuian/nan guri haiei nakoteian/nan zakoteian/nan ginakoteian/nan zakoteteian/nan

.or plurala denean, -zki- gehitu% nizkioan/nan $dib. % &"iburuak itzuli nazkoian/nan.

15/11. or.

1estu antolatzaileak
Hasiera : Hasteko, Lehen-lehenik, Sarrera gisa errango dugu, Honen bidez, Honen helburu, Bazen behin, ... Ordena : Alde batetik, ... bestetik, Ildo beretik, Lehenik, bigarrenik, Baita ere, Honako hau, Honekin batera, Besteak beste, Era berean, Halaber, Erran bezala, Ez hori bakarrik, Gorago erran bezala, Are gehiago, Beste batzuetan, Honen ondoren, Berriz ere, ... Hierarkizazioa : Beriziki, batez ere, Guzien gainetik, Baino gehiago, Ez bezala, Ezer baino lehen, ... Ideia baten aurkezteko : -ri dagokionez, ... dela eta, egoki da erraitea, Oro har, ... Ideia berriak : Gainera, Gehiago dena, Egia erran, Modu berean, Are gehiago, Bestetik, eta, Ez hori bakarrik, Bestalde, Baita ere, ere bai, ... Jarraipena : Ondorioz, Honen ondotik,, Hari beretik, Gisa berean, bigarrenik, Gero, Baita ... ere, Hau ikusi eta gero, Gainera, honez gain ... Kontrastea / kontrakotasuna : Dena dela, dena den, Horren aurka, Esanak esan, Nolanahi ere, Edozein modutan ere, Edonola ere, Hori horrela izanik ere, Baina, bestetik, Kontuan izan, Nolanahi ere, Hala ere, Ordea, berriz, aldiz .. Beharrizana : Derrigorrez, Nahitaez, Beharrezkoa da, ...

Arrazoina : Bait-, -elako, -(e)la eta, -t(z)eagatik, Zeren eta, Horregatik, Izan ere, Hori dela eta, Horrela, Beraz, Hortaz, Behin eta berriro ... Denbora : Lehen, Gaur egun, Orduan, Gero, Egun batez, (XXI). mendean Orain, Hastapenean, hatsarrean, Hasieran, Azkenik, Halako batean, Berantago, Laster, Lehenago Orain arte, Behin batean, ... Adibidea : Adibidez, Hori argitzeko, Eman dezagun, Besteak beste, Hau da, Pentsa dezagun, ...

15/12. or.

Ziurtasuna / onarpena : Ez da dudarik, Onartu behar da, Segurki, seguraski, Seguruenik, Nolaz ez !, Noski, Egia da, egiazki, Dudarik gabe, Batere dudarik gabe, Ezin uka, Nahitez, Ez da zalantzarik, Argi da, argi eta garbi, Garbiki, egiazki, Alainan, alabainan, Denek dakigu, Jakina (denez) Bistan da, ... Bururatzea : Bururatzeko, Bukatzeko, amaitzeko, Laburbilduz, Ondorio gisa, Burura dezagun erranez, Azkenez, azkenik, Zera, Eta besterik gabe, Hitz gutitan, Bukaeran ... Ondorioa : Laburki, Bada, Hau guzia dela eta, Funtsean, Argi da, Honen ondorioz, Erranak erran, Kontuan izanik, Hain zuzen ere, Hori dela eta ...

Indartzea : Aipatu bezala, Aipatu dugunez, Batez ere, Hain xuxen, hain zuzen ere, Lehengo hariari jarraituz, Hau azpimarratzeko, Izan ere, Kontuan hartu, Are gehiago, Gainera, ... Lekutasuna : Hemen, Hor, -en ondoan, Gainean, Urrunago, Ezkerrean, Eskuinean, Aitzinean, Gibelean, -tik hurbil ... Parekidetasuna : Era berean, Alde batetik, Bestetik, Bezala, Moduan, ... Balorazioa : Zorionez, Zoritxarrez, zorigaitzez Eskerrak, Espero izan ...

Probabilitatea / iritzia : Iduriz, Dirudienez, badirudi, Itxura guzien arabera, Irakurri dugunez, Omen, Hain segur, naski, -ren arabera, Itxura denez, Ote, Erran daiteke, Beharbada, Agian, Diotenez, Batzuen iritziz, -ren ustez, -ren erranetan, Uste izan, Seguru asko, Izango zen, Hala beharrez, ...

(iturriak % http%//euskal2akintza.blogsome.3om/antolatzai eta ibarko hizkuntz ofiziala / euskara 4556/4557 - 89:)

15/13. or.

Munduko geografiako zenbait izen (mendiak, ibaiak, itsasoak)

Nazio bat baino gehiago hartzen dutenak : Mendiak: Alpeak (Alpe mendiak) Dinariar Alpeak Dolomitak (Dolomita Alpeak) Glarisko Alpeak Hegoaldeko Karpatoak edo Transilvaniako Alpeak Karpatoak (Karpato mendiak) Erdialdeko Mendigunea (Massif Central) Metal mendiak Pirinioak (Pirinio mendiak) Rhetiako Alpeak Transilvaniako Alpeak edo Hegoaldeko Karpatoak. Ibaiak: Amazonas Danubio Ebro Ibai Beltza Ibai Gorria Ibai Horia Ibai Urdina edo Yangzi Mio Mosa Mosela Rhin Rodano Tajo. (Hauetan guztietan "ibai" hitza jar daiteke gibelean: "Amazonas ibaia", "Ebro ibaia", etab.)

15/14. or.

Itsasoak: Adriatikoa (Itsaso Adriatikoa) Arabiako Itsasoa edo Omango Itsasoa Ozeano Atlantikoa Ozeano Australa Baltikoa (Itsaso Baltikoa) Ozeano Barea (Ozeano Pazifikoa) Bizkaiko Golkoa Indiako Ozeanoa Ipar Itsasoa Itsaso Beltza Itsaso Gorria Itsaso Hila Itsaso Horia Itsaso Zuria Itsaso Jonikoa Kaspiar Itsasoa Liongo Golkoa Mediterraneoa (Mediterraneo itsasoa).

15/15. or.

7. atala :

Bibliografia

2/1. or.

Euskal gramatika lehen urratsak I. Euskaltzaindia, 1985 Euskal gramatika lehen urratsak II. Euskaltzaindia, 1987 Euskal gramatika lehen urratsak III. Euskaltzaindia, 1990 Euskal gramatika laburra : perpaus bakuna. Euskaltzaindia, 1993 Euskal aditz batua. Euskaltzaindia, 1979 Txillardegi. Euskal gramatika. Ediciones Vascas, 1978 Butron, Joseba ; De Pedro, Jokin. Euskal gramatika praktikoa. Erein, 1992 Goenaga, Patxi. Gramatika bideetan. 2. arg. Erein, 1990 Salaburu, Pello. Ikaslearen esku-gramatika. Mensajero, 1981 Alberdi, Andres. Eskola gramatika. Elkar, 1996 Lafitte, Piarres. Grammaire basque. 3. arg. Elkar, 1991 Grammaire basque pour tous. Haize Garbia Irakurgaiak 2. zikloa. Ikas, 2004 Irakurgaiak 3. zikloa. Ikas, 2005 Morfosintaxia (EIMAren estilo liburua) Ortotipografia. 2004 (Estilo liburuaren lehen atala) Onomastika (Estilo liburuaren 3. atala) Duhau, Henri. Hasian hasi : Beskoitzeko euskara. Henri Duhau, 1993
http://www.euskaltzaindia.net/arauak (Euskaltzaindiaren gunea)

2/2. or.